Wikibooks http://be.wikibooks.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.10alpha first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Wikibooks Абмеркаваньне Wikibooks Выява Абмеркаваньне выявы MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі 1 916 2004-12-15T15:33:03Z ==This subdomain is reserved for the creation of a Wikibooks in the <b>[http://en.wikipedia.org/wiki/&#1041;&#1077;&#1083;&#1072;&#1088;&#1091;&#1089;&#1082;&#1072;&#1103; &#1041;&#1077;&#1083;&#1072;&#1088;&#1091;&#1089;&#1082;&#1072;&#1103;]</b> language.== If you speak this language and think it would be cool to have your own Encyclopedia then '''you''' can make it. '''''Go ahead. Translate this page and start working on your Encyclopedia.''''' [http://en.wikipedia.org For more information go to the main website] <div style="width:85%; padding:10px; background-color:#ffffcc; border:1px solid #ffff66;"> '''Other wikis''' <small> [http://sep11.wikipedia.org September 11 memorial wiki/Wiki memoriale des 11 Septembrem] | [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia/Meta-Vicipaedia] | [http://wiktionary.org Wikitonary/Victionaria] | [http://wikibooks.org Wikibooks/Vicilibraria] | [http://wikiquote.org Wikiquote/Viciquotas] | [http://wikisource.org Wikisource] | [http://wikitravel.org Wikitravel] </small> </div> [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] <!-- missing WikiMedia 1.3 support --> [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 1431 2749 2006-01-26T10:07:37Z Zmila 8 reverted spam Гэта суполка ўдзельнікаў праекта [[Wikibooks:About|вікі-кнігі]] — вольнай калекцыі электронных кніг. [[da:Wikibooks:Forside]] [[de:Wikibooks:Portal]] [[en:Wikibooks:Community Portal]] [[it:Wikibooks:Portale Comunità]] [[nl:Gebruikersportaal]] [[pl:Wikibooks:Portal wikipedystów]] [[simple:Wikibooks:Community Portal]] [[sv:Wikibooks:Kollektivportal]] 1432 2746 2006-01-26T10:06:06Z Zmila 8 reverted spam '''Вікі-кнігі''' — вольная калекцыя электронных кніг, падручнікаў і дапаможнікаў, якія ствараюцца сумесна ахвотнікамі. Гэты праект базуецца на тэхналёгіі [[w:wiki|вікі]], гэта азначае, кожны наведвальнік можа рэдагаваць любую старонку вікі-кніг. Дастаткова проста націснуць "рэдагаваць". Зараз у калекцыі знаходзяцца {{NUMBEROFARTICLES}} кніг. Зьмест усех вікі-кніг зьяўляецца даступным па ліцэнзіі [[w:GNU Free Documentation License|GNU Free Documentation License]]. Унёскі застаюцца інтэлектуальнай уласнасьцю іх стваральнікаў, пры гэтым ліцэнзія [[w:copyleft|copyleft]] дазваляе ўсё вольна капіяваць і распаўсюджваць. == Карысныя спасылкі == *[[Спэцыяльныя:Recentchanges|Апошнія зьмены]] *[[Спэцыяльныя:Randompage|Выпадковая старонка]] *[[Спэцыяльныя:Newpages|Новыя модулі]] [[de:Wikibooks:Über Wikibooks]] [[en:Wikibooks:About]] [[fr:Wikilivres:Wikilivres]] [[ja:Wikibooks:ウィキブックスについて]] [[nl:Wikibooks:Info]] [[pl:Wikibooks:O Wikibooks]] [[su:Buku Wiki:Ngeunaan]] 1443 2650 2005-12-15T18:55:12Z Hégésippe Cormier 7 blanked: spam 1444 2753 2006-01-27T16:06:47Z Hégésippe Cormier 7 blanked: spam 1445 2751 2006-01-26T15:59:15Z Hégésippe Cormier 7 blanked: spam 1471 3355 2006-10-08T11:48:46Z 86.57.150.79 "паводле"! <div style="text-align:center;">Сардэчна запрашаем да праекта '''беларускія [[вікікнігі]]''' — вольную калекцыю кніг!</div> Кожны карыстальнік (і Вы ў тым ліку) можа ня толькі чытаць тэксты, але і далучыцца да супрацы: дадаваць новую кнігу, ствараць новыя старонкі ці рэдагаваць ужо існуючуя. Каб паэкспэрымэнтаваць з рэдагаваньнем і паглядзець, як функцыянуе вікі-тэхналёгія, раім наведаць [[чарнавік]]. Калі Вы ўжо ведаеце, [[як ствараць новую кнігу]], [[як дадаваць новую старонку]], [[як рэдагаваць старонку]], можна пачынаць! На сёньня, [[w:{{БЯГУЧЫ_ДЗЕНЬ}} {{НАЗВА_БЯГУЧАГА_МЕСЯЦА}}|{{БЯГУЧЫ_ДЗЕНЬ}} {{НАЗВА_БЯГУЧАГА_МЕСЯЦА}}]] [[w:{{БЯГУЧЫ_ГОД}}|{{БЯГУЧЫ_ГОД}}]], існуе '''[[Special:Statistics|{{КОЛЬКАСЬЦЬ_АРТЫКУЛАЎ}}]]''' кніг: * [[Вікікнігі:Індэкс|Паводле альфабэту]] * [[:Category:Main_page|Паводле катэгорыі]] * [[Новыя кнігі]] [[bg:]] [[ca:]] [[de:]] [[dk:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[fa:]] [[fr:]] [[he:]] [[hu:]] [[id:]] [[it:]] [[ja:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sv:]] [[th:]] [[zh:]] 1472 2709 2006-01-09T08:50:11Z Zmila 8 пачатак [[Чарнавік]] — адмысловае месца, дзе можна экспэрымэнтаваць з рэдагаваньнем і паглядзець, як функцыянуе вікі-тэхналёгія. Тут можна распачаць новую кнігу ці дадаць новую старонку. 1473 2712 2006-01-09T09:28:37Z Zmila 8 en -> be <div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 250px; padding: 4px; spacing: 0px; text-align: left; float: right;"> <div style="float: left;">[[Image:wikipedia-logo.png|50px|none|Wikipedia]]</div> <div style="margin-left: 60px;">[[w:Main Page|Вікіпэдыя]] таксама мае матэр'ялы па гэтай тэме: <div style="margin-left: 10px;">'''''[[w:{{{1|Special:Search/{{PAGENAME}}}}}|{{{1|{{PAGENAME}}}}}]]'''''</div> </div> </div> 1474 2736 2006-01-18T16:58:32Z Zmila 8 /* Зьмест */ Гэтая [[wikibooks|вікікніга]] — супольны праект з мэтай стварыць добры падручнік мовы '''Эспэранта'''. == Зьмест == # Уступ # [[Эспэранта/Альфабэт|Альфабэт]], вымаўленьне # [[Эспэранта/Назоўнік|Назоўнік]], множны лік, вінавальны склон, артыкль # [[Эспэранта/Прыметнік|Прыметнік]] # [[Эспэранта/Прыслоўе|Прыслоўе]] # [[Эспэранта/Займеньнік|Займеньнік]], таблічныя займеньнікі і прыслоўі # [[Эспэранта/Прыназоўнік|Прыназоўнік]] # [[Эспэранта/Лічэбнік|Лічэбнік]] # [[Эспэранта/Дзеяслоў|Дзеяслоў]], дзеепрыметнік, дзеепрыслоўе # [[Эспэранта/Словаўтварэньне|Словаўтварэньне]] #* [[Эспэранта/Прыстаўкі|Прыстаўкі]] #* [[Эспэранта/Суфіксы|Суфіксы]] # Сынтакс # Фразэалёгія == Крыніцы == Вікікніга "Эспэранта" ствараецца пры выкарыстаньні: * [http://geocities.com/dipela/Paulukavec/index.html Мова "Эспэранта"] — практычны дапаможнік па-беларуску. Аўтар: Адам Паўлюкавец * [http://bertilow.com/pmeg/ PMEG] — поўная граматыка мовы эспэранта. Аўтар: Бэртыла Вэнэргрэн. {{Wikipedia|Эспэранта}} [[Катэгорыя:Эспэранта]] [[Катэгорыя:Падручнікі]] [[de:Esperanto]] [[en:Esperanto]] [[eo:Esperanto por komencantoj]] [[es:Esperanto]] [[et:Esperanto]] [[fr:Enseignement_de_l%27esp%C3%A9ranto]] [[id:Bahasa Esperanto]] [[ms:Bahasa Esperanto]] [[nl:Esperanto]] [[pl:Esperanto]] [[pt:Esperanto]] [[fi:Esperanto]] [[ja:エスペラント]] [[zh:世界语]] 1475 2713 2006-01-09T09:29:54Z Zmila 8 пачатак [[Катэгорыя:Main page]] 1476 2714 2006-01-09T09:32:35Z Zmila 8 пачатак [[Катэгорыя:Main page]] 1477 2715 2006-01-09T09:32:50Z Zmila 8 пачатак Гэта '''галоўная катэгорыя''', у якую ўваходзяць усе іншыя катэгорыі вікікніг. 1478 2716 2006-01-09T09:40:11Z Zmila 8 пачатак == Спасылкі == ''Напэўна потым гэтыя падразьдзелы павінны знаходзіцца на асобных старонках''. === Шаблёны === * [[Шаблён:Wikipedia]], ужываецца каб пазначыць спасылку на адпаведны артыкул у Вікіпэдыі. Фармат: <nowiki>{{Wikipedia|імя_артыкула}}</nowiki> === Катэгорыі === * [[:Category:Main_page|Main page]], галоўная катэгорыя, у якую ўваходзяць усе іншыя катэгорыі вікікніг. 1479 2717 2006-01-09T12:18:07Z Zmila 8 пачатак Гэты '''альфабэтны індэкс''' дазваляе знаходзіць кнігу па першым літарам яе назвы. {| class="plainlinks" style="width: 80%; font-family:monospace; padding: 3px; background: #f7f8ff; border: 1px solid gray; margin: 0 auto;" |- |[[Special:Allpages/А|А]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Б|Б]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/В|В]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Г|Г]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Д|Д]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Е|Е]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ё|Ё]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ж|Ж]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/З|З]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/І|І]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Й|Й]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/К|К]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Л|Л]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/М|М]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Н|Н]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/О|О]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/П|П]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Р|Р]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/С|С]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Т|Т]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/У|У]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ф|Ф]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Х|Х]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ц|Ц]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ч|Ч]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ш|Ш]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ы|Ы]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Э|Э]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Ю|Ю]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Я|Я]] |} {| class="plainlinks" style="width: 80%; font-family:monospace; padding: 3px; background: #f7f8ff; border: 1px solid gray; margin: 0 auto;" |- |[[Спэцыяльныя:Allpages/A|A]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/B|B]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/C|C]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/D|D]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/E|E]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/F|F]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/G|G]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/H|H]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/I|I]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/J|J]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/K|K]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/L|L]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/M|M]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/N|N]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/O|O]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/P|P]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Q|Q]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/R|R]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/S|S]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/T|T]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/U|U]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/V|V]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/W|W]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/X|X]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Y|Y]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/Z|Z]] |} {| class="plainlinks" style="width: 50%; font-family:monospace; padding: 3px; background: #f7f8ff; border: 1px solid gray; margin: 0 auto;" |- align=center |[[Спэцыяльныя:Allpages/0|0]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/1|1]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/2|2]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/3|3]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/4|4]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/5|5]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/6|6]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/7|7]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/8|8]] |[[Спэцыяльныя:Allpages/9|9]] |} [[en:Wikibooks:Quick index]] [[fa::فهرست سریع]] [[nl:Wikibooks:Allpages]] 1480 2737 2006-01-18T17:08:02Z Zmila 8 вінавальны склон Усе назоўнікі маюць канчатак '''-o'''. Множны лік фармуецца пры дапамозе канчатку '''-j''', які пішацца пасьля канчатку назоўніка. Акрамя назоўнага склону існуе толькі [[Эспэранта/Вінавальны склон|вінавальны]], які ўтвараецца пры дапамозе канчатку: '''-n''' (пішацца пасьля канчатку "-o" або "-oj"). Вінавальны склон абазначае прамое дапаўненьне ці мэту, напрамак руху. Прыклад: {| border=2 cellpadding=7 |- || || Адзіночны лік || Множны лік |- || Назоўны склон || '''amiko''' — сябар || '''amikoj''' — сябры |- || Вінавальны склон || '''amikon''' — сябра || '''amikojn''' — сяброў |} Іншыя склоны перадаюцца пры дапамозе прыназоўнікаў (гл. [[Зспэранта/Прыназоўнік|ніжэй]]). Канчатак '''-o''' можа быць заменены на ''апостраф'' (''' ' '''). Пры гэтым колькасьць складоў скарачаецца, але націск у слове застаецца на той самай літары (то бок ужо не на перадапошнім, а на апошнім складзе). Гэта часта выкарыстоўваецца ў паэзіі, дзеля захаваньня рытму, рыфмы: : ''Ho mia kor', ne batu maltrankvile'' — О, маё сэрца, ня біся трывожна == Уласныя назоўнікі == Уласныя назоўнікі (назоўнікі, якія абазначаюць назвы, асобаў, імёны і пад.) пішуцца зь вялікай літары. Найбольш вядомыя і пашыраныя імёны маюць свае адпаведнікі на эспэранта (''Petro, Ŝekspiro, Varsovio, Dnepro''). Астатнія альбо запісваюць пры дапамозе эспэранцкага альфабэту (эспэрантызуюць) з магчымым даданьнем канчатку назоўніка, альбо пакідаюць у арыгінальнай форме і пазначаюць прыкладнае вымаўленьне пры дапамозе эспэранцкіх літар: ''Henrу Becque (Anri' Bek)'', ''mi vizitis Mazyr-on'' (я наведаў Мазыр). <br> Сустракаецца напісаньне жаночых імёнаў з канчаткам '''-a''': ''Alona, Janka, Maria''. Гэта дапушчальна — бо іх можна разглядаць як неэспэрантызаваныя формы. Нармальным зьяўляецца пісаць усе імёны (а гэта ёсьць назоўнікі) з канчаткам '''-a''': ''Mario, Klaro, Sofio''. Грамататычная катэгорыя ''род'' не існуе ў эспэранта. Назоўнікі, якія абазначаюць людзей і жывёл, падзяляюцца на тры групы, згодна іх полу: * нэўтральныя: ''besto'' (жывёла), ''persono'' (асоба), ''hundo'' (сабака), ''gasto'' (госьць), ''ministro'' (міністар), ''japono'' (японец) * мужчынскія: ''viro'' (мужчына), ''patro'' (бацька), ''caro'' (цар), ''abato'' (абат), ''taŭro'' (бык), суфікс ''-iĉ-'' * жаночыя: ''femalo'' (самка), ''damo'' (дама), ''nimfo'' (німфа), ''muzo'' (муза), ''madono'' (мадона), суфіксы ''-in-'' і ''-nj-'' == Артыкль == У эспэранта існуе адзін артыкль — азначальны артыкль '''la'''. Ён ужываецца перад назоўнікам (назоўным прыметнікам, займеньнікам), каб абазначыць, што гаворка ідзе пра ўжо вядомыя аб'екты ці пэрсоны. Артыкль ''la'' - нязьменны (не залежыць ад ліку ці склону назоўніка, зь якім ён зьвязаны). Літара '''a''' артыкля (як і канчатак назоўніка) можа быць заменена на апостраф ''' ' ''' — для мілагучнасьці або ў паэтычных творах. Артыкаль зьмяшчаецца перад назоўнікам, ці перад словамі, якія апісваюць назоўнік (прыметнікі-эпітэты), але пасьля прыназоўнікаў: : ''en '''la''' tria blanka domo'' — у трэцім белым доме У выпадку імёнаў з нумарамі традыцыйна артыкль ужываецца пасьля назоўніка і перад эпітэтам: : ''papo Leono '''la''' Deka'' — папа Леў дзясяты Артыкль '''не''' ўжываецца, калі назоўнік ужо мае іншае азначэньне, як напрыклад прыналежны займеньнік або перад імем уласным: : <strike>la</strike> tiu domo, <strike>la</strike> mia kapo, <strike>la</strike> Francisko — той дом, мая галава, Францішак Прадстаўнікам тых моў, у якіх няма артыкля, на пачатку вывучэньня мовы можна яго не ўжываць. Але варта памятаць, што не пазначаны артыкль таксама мае сэнс: "вы ня ведаеце, пра што/каго я кажу", або "ня важна пра каго", "нейкі". [[Катэгорыя:Эспэранта|Назоўнік]] 1481 2725 2006-01-09T17:20:11Z Zmila 8 [[Катэгорыя:Мовы]] 1482 2724 2006-01-09T17:19:54Z Zmila 8 пачатак Эспэранта выкарыстоўвае лацінскі альфабэт за выключэньнем літараў '''q, w, x, y''', затое ёсьць літары з дыякрытычнымі знакамі: '''ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ''', агулам 28 літараў: {| border=2 cellpadding=8 |- align=center || a — а || b — б || c — ц || ĉ — ч || d — д || e — э |- align=center | f — ф || g — ґ || ĝ — дж || h — г || ĥ — х || i — і |- align=center | j — й || ĵ — ж || k — к || l — л || m — м || n — н |- align=center | o — о || p — п || r — р || s — с || ŝ — ш || t — т |- align=center | || u — у || ŭ — [[ў]] || v — в || z — з || |- |} Эспэранцкія гукі вымаўляюцца гэтаксама як і ў беларускай мове. Словы чытаюцца, як і пішуцца: адна літара — адзін гук. Націск заўжды на перадапошнім складзе слова. Гукі [j] і [ŭ] лічацца зычнымі і складаў не ствараюць, яны ўтвараюць [[дыфтонг]] з папярэдняй ці наступнай галоснай. Беларусам трэба пазьбягаць аканьня, яканьня, дзеканьня ды цеканьня, камбінацыі ''di'' і ''ti'' можна чытаць як [ды] і [ты]. Назвы зычных літараў утвараюцца пры дапамозе канчатку ''-o'' (як назоўнікі), галосныя называюцца сваім гукам. Для запісу і адлюстраваньня спэцыфічных эспэранцкіх літар з дыякрытыкамі выкарыстоўваюць юнікод (Unicode). Тыя, хто карыстаецца праграмамі, якія не падтрымліваюць юнікод, запісваюць эспэранцкія літары пры дапамозе дыграфаў. Найбольш пашыраныя: * т.зв. фундамэнтальны, рэкамэндаваны Замэнгофам: '''ch, gh, hh, jh, sh, u'''; * x-мэтад (найбольш часты ў інтэрнэце і ў электронным ліставаньні): '''cx, gx, hx, jx, sx, ux'''; * розныя іншыя: пры дапамозе апострафа ''' ' ''', крышачкі ''' ^ ''', ці шляхам ужываньня астатніх літар лацінскага альфабэту. Існуе спроба стварыць кірылічную азбуку для эспэранта ([http://kirila.da.ru Кирила есперанто-центро]). Пры пісьме перанос слова на іншы радок — адвольны, звычайна (але не абавязкова) па мяжы складаў. [[Катэгорыя:Эспэранта|Альфабэт]] 1483 2729 2006-01-10T12:18:19Z Zmila 8 пачатак Прыметнікі маюць канчатак '''-a'''. Яны зьмяняюцца па ліках (множны лік — канчатак '''-j'''), і склонах (вінавальны склон — канчатак '''-n'''). Прыметнік заўжды дапасуецца да адпаведнага назоўніка ў ліку і склоне, што робіць магчымым вольны парадак словаў у сказе (прыметнік можа быць перад назоўнікам, пасьля яго, ці нават на некаторай адлегласьці). Прыклад: {| border=2 cellpadding=7 |- || || Адзіночны лік || Множны лік |- || Назоўны склон || '''infana''' doktoro — дзіцячы доктар || '''infanaj''' doktoroj — дзіцячыя дактары |- || Вінавальны склон || '''infanan''' doktoron — дзіцячага доктара || '''infanajn''' doktorojn — дзіцячых дактароў |} Прыметнікі звычайна зьмяшчаюцца перад назоўнікам, да якога яны адносяцца. Але магчыма і пасьля яго (часта гэта азначае падкрэсьліваньне, выдзяленьне), а таксама паабапал: : pomo '''granda''' '''verda''' — яблык вялікі, зялёны : '''bona''' lingvo '''internacia''' — добрая міжнародная мова == Ступені параўнаньня == Вышэйшaя cтупeнь утвараюцца пры дапамозе словаў: '''pli ... ol ...''' — больш ... чым ..., цi '''malpli ... ol ...''' — меньш ... чым ... : neĝo estas '''pli''' blanka '''ol''' sablo — сьнег бялейшы за пясок : mi volas '''pli''' belan domon — я жадаю больш прыгожы дом : ĉi tiu versio estas '''malpli''' bona (= '''pli''' '''mal'''bona) ol tiu — гэтая вэрсія горшая за тую (націск у слове ''malpli'' на '''a''') Найвышэйшая ступень утвараюцца пры дапамозе службовых словаў: '''la plej ... el ...''' — найбольш ... з ..., '''la malplej ... el ...''' — найменьш ... з ... : plej granda problemo — найбуйнейшая праблема : la plej aĝa el ĉiuj — найстарэйшы з усіх [[Катэгорыя:Эспэранта|Прыметнік]] 1484 2730 2006-01-10T16:27:10Z Zmila 8 пачатак == Вытворныя прыслоўі == Вытворныя прыслоўі маюць канчатак '''-e'''. Некаторыя зь іх, што абазначаюць месца, могуць прымаць канчатак вінавальнага склону '''-n''' і абазначаць напрамак. Прыслоўі могуць утварацца ад назоўнікаў, прыметнікаў, займеньнікаў, лічэбнікаў і інш. : bona — добры, '''bone''' — добра : vendredo — пятніца, '''vendrede''' — у пятніцу : unu — адзін, '''unue''' — па-першае : mi — я, '''mie''' — па-мойму : hejmo — дом, '''hejme''' — дома, '''hejmen''' — дадому, дахаты. == Невытворныя прыслоўі == Невытворныя прыслоўі ня маюць характэрных канчаткаў і не зьмяняюцца. {| border=2 cellpadding=7 |- || '''ankoraŭ''' — яшчэ || '''jen''' — вocь |- || '''almenaŭ''' — прынамсі || '''ĵus''' — толькі што |- || '''apenaŭ''' — ледзь, толькі || '''morgaŭ''' — заўтра |- || '''baldaŭ''' — хутка, неўзабаве || '''nun''' — цяпер, зараз |- || '''eĉ''' — нават || '''preskaŭ''' — амаль |- || '''for''' — прэч || '''plu''' — далей |- || '''hieraŭ''' — учора || '''tre''' — вельмі |- || '''hodiaŭ''' — сёньня || '''tro''' — надта |- || '''jam''' — ужо || '''tuj''' — адразу, зараз жа |} : Ŝi '''rapide''' kuras — яна бегае хутка : La domo estas '''sufiĉe''' granda — дом даволі вялікі : Sporti estas '''necese''' por bona sano — займацца спортам неабходна для добрага здароўя : Tion faris '''ĝuste''' li — гэта зрабіў менавіта ён : Li faris tion '''ĝuste''' — ён гэта зрабіў правільна == Ступені параўнаньня == Ступені параўнаньня прыслоўяў утвараюцца гэтаксама, як і прыметнікаў: пры дапамозе словаў '''(mal)pli, (mal)plej''': : '''bone''' — добра, '''pli bone''' — лепш, '''plej bone''' — найлепш : '''malbone''' — кепска, '''malpli bone''' — горш, '''malplej bone''' — найгорш [[Катэгорыя:Эспэранта|Прыслоўе]] 1485 2739 2006-01-19T12:22:57Z Zmila 8 /* Таблічныя займеньнікі і прыслоўі */ зьмяненьне * Займеньнікі ''першай асобы'': '''mi''' — я; '''ni''' — мы. * Займеньнікі ''другой асобы'': '''vi''' — ты, вы, Вы; '''ci''' — ты <br> : Займеньнік ci ўжываецца вельмі рэдка, каб падкрэсьліць інтымнасьць, фамільярнасьць ці зьнявагу. Займеньнік vi ўжываецца ўнівэрсальна і для адзіночнага і для множнага лікаў. * Займеньнікі ''трэцяй асобы'': '''ĝi''' — яно; '''li''' — ён; '''ŝi''' — яна; '''ili''' — яны. <br> : Займеньнік ĝi ўжываецца для замены неадушаўлёных назоўнікаў, а таксама і для тых адушаўлёных, якія не адлюстроўваюць полу асобы ці істоты (дзеці, жывёлы). * ''Безасабовы займеньнік'': '''oni''' — выкарыстоўваецца, калі не пазначана дзеючая асоба: oni diras, ke ... — гавораць, што ... * ''Зваротны займеньнік'': '''si''' — ужываецца ва ўскосных склонах: вінавальны '''sin''' — сябе; давальны '''al si''' — сабе, і гд. * ''Прыналежныя займеньнікі'' ўтвараюцца пры дапамозе канчатку прыметнікаў '''-a''': '''mia''' — мой, мая, маё, '''ilia''' — іхні. Яны зьмяняюцца па склонах, ліках і дапасуюцца да адпаведных назоўнікаў, як і прыметнікі: via libro — твая кніга, vian libron — тваю кнігу, viaj libroj — твае кнігі, viajn librojn — (бачу) твае кнігі. <br> : Прыналежны займеньнік '''sia''' выкарыстоўваецца толькі ў трэцяй асобе. <br> : Mi donas al vi '''mian''' libron — Я даю вам сваю (маю) кнігу<br> : Vi donas al mi '''vian''' libron — Вы даяце мне сваю (Вашу) кнігу<br> : Ni donas al vi '''nian''' libron — Мы даём вам сваю (нашу) кнігу<br> Але:<br> : Li donas al mi '''sian''' libron — Ён дае мне сваю кнігу<br> : Li donas al mi '''lian''' libron — Ён дае мне яго (кагосьці іншага) кнігу<br> : Ili donas al mi '''sian''' libron — Яны даюць мне сваю кнігу Усе згаданыя займеньнікі скланяюцца як назоўнікі, у вінавальным склоне пры дапамозе канчатку '''-n''', іншыя склоны пры дапамозе прыназоўнікаў: '''min''' — мяне, '''al ŝi''' — ёй, '''per si''' — сабою. ===Таблічныя займеньнікі і прыслоўі=== У гэтай табэлі зьмешчаны займеньнікі і займеньнікавыя прыслоўі, якія ўжываюцца, каб задаваць і адказваць на пытаньні: "хто", "як", "дзе". Для лягчэйшага запамінаньня яны зьмешчаны ў табліцу: {| cellpadding=5 align=center border=1 | !Неазначальныя !Пытальныя !Указальныя !Зьбіральныя !Адмоўныя |- !Асоба |'''iu'''<br>нехта |'''kiu'''<br>хто |'''tiu'''<br>той |'''ĉiu'''<br>кожны |'''neniu'''<br>ніхто |- !Рэч |'''io'''<br>нешта |'''kio'''<br>што |'''tio'''<br>тое |'''ĉio'''<br>усё |'''nenio'''<br>нішто |- !Якасьць |'''ia'''<br>нейкі |'''kia'''<br>які |'''tia'''<br>такі |'''ĉia'''<br>усякі |'''nenia'''<br>ніякі |- !Месца |'''ie'''<br>недзе |'''kie'''<br>дзе |'''tie'''<br>там |'''ĉie'''<br>усюды |'''nenie'''<br>нідзе |- !Напрамак |'''ien'''<br>кудысьці |'''kien'''<br>куды |'''tien'''<br>туды |'''ĉien'''<br>паўсюль |'''nenien'''<br>нікуды |- !Час |'''iam'''<br>калісьці |'''kiam'''<br>калі |'''tiam'''<br>тады |'''ĉiam'''<br>заўсёды |'''neniam'''<br>ніколі |- !Колькасьць |'''iom'''<br>колькі-небудзь |'''kiom'''<br>колькі |'''tiom'''<br>столькі |'''ĉiom'''<br>колькі хочаш |'''neniom'''<br>нісколькі |- !Чын |'''iel'''<br>як-небудзь |'''kiel'''<br>як |'''tiel'''<br>так |'''ĉiel'''<br>усяк |'''neniel'''<br>ніяк |- !Прычына |'''ial'''<br>чамусьці |'''kial'''<br>чаму |'''tial'''<br>таму |'''ĉial'''<br>паўсяму |'''nenial'''<br>нічаму |- !Прыналежнасьць |'''ies'''<br>чыйсьці |'''kies'''<br>чый |'''ties'''<br>таго |'''ĉies'''<br>усіхны |'''nenies'''<br>нічый |- |} З гэтымі займеньнікамі ўжываюцца словы: '''ajn''' для прыданьня большай неакрэсьленасьці і '''ĉi''' для абазначэньня большай блізасьці: :'''ie ajn''' — дзе бы ні, '''kiu ajn''' — хто б ні <br> :'''tiu''' — той, '''tiu ĉi = ĉi tiu''' — гэты; '''tie''' — там, '''tie ĉi = ĉi tie''' — тут. Займеньнікі з пытальнага слупка ужываюцца і як пытальныя і як адносныя: : '''Kiu''' tie iras? — Хто там ідзе? : Mi ne konas la homon, '''kiu''' tie iras. — Я ня ведаю чалавека, каторы там ідзе. Пытальныя займеньнікі могуць граць ролю злучнікаў (conjunction): : '''Kio''' estos tie? — Што там будзе? : Mi ne scias, '''kio''' estos tie (, sed certas ke estos fajne). — Я ня ведаю, што там будзе (, але ўпэўнены, што будзе файна). Займеньнікі і займеньнікавыя прыслоўі могуць спалучацца з прыназоўнікамі: :'''de ĉie''' — адусюль, '''de tiam''' — з таго часу, '''al kiu''' — каму. == Зьмяненьне == Таблічныя займеньнікі і прыслоўя, якія маюць канчаткі '''-u, -o, -a''' скланяюцца як назоўнікі і прыметнікі: множны лік пазначаецца пры дапамозе '''-j''', вінавальны склон '''-n'''. : Kion vi volas? — Што ты хочаш? : Neniaj problemoj nin haltos — Ніякія праблемы нас ня спыняць. : Kioma horo estas — Каторы час? : ĉitieaj — тутэйшыя [[Катэгорыя:Эспэранта|Займеньнік]] 1486 2741 2006-01-19T14:22:56Z Zmila 8 /* Час і даты */ == Колькасныя лічэбнікі == * 0 — nul * 1 — unu * 2 — du * 3 — tri * 4 — kvar * 5 — kvin * 6 — ses * 7 — sep * 8 — ok * 9 — naŭ * 10 — dek * 100 — cent * 1000 — mil Астатнія ўтвараюцца пры дапамозе словаскладаньня: * 11 — dek unu * 12 — dek du * 20 — dudek * 32 — tridek du * 512 — kvincent dek du * 1024 — mil dudek kvar * 65536 — sesdek kvin mil kvincent tridek ses Колькасьць дзясяткаў і сотняў пішацца перад словамі '''dek''' і '''cent''', і разам зь імі, націск у такой камбінацыі стаіць як і заўжды на перадапошнім складзе. Усё астатняе (тысячы, мільёны ігд) пішацца асобна. Для перадачы больш вялікіх лікаў ужываюцца словы: * 1.000.000 — miliono (6 нулёў) * 1.000.000.000 — miliardo (9 нулёў) * 1.000.000.000.000 — biliono (12 нулёў) * 1.000.000.000.000.000.000 — triliono (18 нулёў) == Парадкавыя лічэбнікі == Парадкавыя лічэбнікі фармуюцца з колькасных пры дапамозе канчатку прыметнікаў: '''-a''', і зьмяняюцца па ліках і склонах, як прыметнікі: : La '''sepan''' tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses '''unuaj''' tagoj — : Сёмы дзень тыдня Гасподзь выбраў, каб той быў больш сьвяты за шэсьць першых дзён Складаныя парадкавыя лічэбнікі пішуцца праз дэфіс, разам або асобна: : dudek naŭa = dudeknaŭa = dudek-naŭa = 29-a Калі ў сказе побач ідуць парадкавы і колькасны лічэбнік, парадкавы трэба ставіць наперад, каб не было блытаніцы: : unuaj dek jaroj — першыя дзесяць гадоў : dek unuaj jaroj — магчыма зразумець як: адзінаццатыя гады == Дробавыя лічэбнікі == Дробавыя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса '''-on-''': : '''duono''' — палова : '''tri kvaronoj''' — тры чвэрці : '''centono''' — адна сотая, адсотак : li laboris dum kvar kaj '''duona''' horoj — ён працаваў чатыры з паловай гадзіны : tago estas tricent-sesdek-'''kvinono''' de jaro — дзень гэта адна 365-я года == Кратныя лічэбнікі == Кратныя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса '''-obl-''': : '''duobla''' — двайны : '''trioble''' — тройчы == Зборныя лічэбнікі == Зборныя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса '''-op-''': : '''duope''' — удваіх : '''triopo''' — тройня. == Зьмяненьне == Колькасныя лічэбнікі, якія ня ёсьць назоўнікамі, не зьмяняюцца па склонах і ліках, акрамя лічэбніка unu. Ён можа прымаць множны лік '''unuj''' — у значэньні «адны, некаторыя», і далей, у вінавальным склоне канчатак '''-n''': : '''unuj''' estis kun la Judoj, kaj aliaj kun la apostoloj — адны былі на баку Юдэяў, а другія на баку апосталаў : Kaj '''unujn''', kiuj ŝanceliĝas, indulgu — і да адных, якія вагаюцца, будзьце літасьцівыя. Але форма *unun* зьяўляецца няправільнай, магчыма толькі unu: : '''Unu''' mi renkontis en Londono, alian en Parizo — Аднаго я сустрэў у Лёндане, другога ў Парыжы. Назоўнікі і прыметнікі, зьвязаныя зь лічэбнікамі (акрамя unu), ставяцца ў множным ліку (з канчаткам '''-j'''): <br> : unu domo — адзін дом : du domoj — два дамы : kvin domoj — пяць дамоў : dudek unu domoj — дваццаць адзін дом : nul arboj = neniu arbo = neniuj arboj — нуль дрэваў = ніводнае дрэва = ніводныя дрэвы. == Матэматычныя выразы == У запісы дзесятковых дробаў цэлая частка ад дробнай адзьдзяляецца коскай (а кропкай часам падзяляюць вялікія лікі на часткі па 3 лічбы): : 0,5 — nul komo kvin : 1,5 — unu komo kvin = unu kaj duono (паўтара) Знак = у формулах вымаўляецца: '''estas''' (ёсьць), '''faras''' (робяць) або '''egalas (al)''' (раўняецца). : 1 + 1 = 2 — Unu '''plus''' unu '''estas''' du : 5 – 2 = 3 — Kvin '''minus''' du faras tri : 2 × 2 = 4 — Du'''oble''' du estas kvar = du '''multiplikite per''' du egalas kvar : 5 : 2 = 2,5 — Kvin '''dividite per''' du egalas al du kaj duono = du komo kvin : 2³ = 8 — Du '''en tria potenco''' estas ok : 60 km/h — '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#po|po]]''' sesdek kilometroj '''en''' horo (po 60 km '''hore''') : 100 kg/m² — '''po''' cent kilogramoj '''por''' kvadratmetro == Час і даты == : '''Kioma''' horo estas? — Каторы час? :: 8:15 — Estas la '''oka horo''' kaj dek kvin minutoj = La oka kaj '''kvarono''' = Estas dek kvin '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#post|post]]''' la oka : '''Kiam''' vi venos? — Калі ты прыйдзеш? :: 22:45 — '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#je|Je]]''' la dudek dua kaj kvardek kvin = Je kvaronhoro '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#antaŭ|antaŭ]]''' la dudektria : '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#ĉirkaŭ|Ĉirkaŭ]]''' la dektria kaj duono — Каля 13:30 : '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#ĝis|Ĝis]]''' la deka '''antaŭtagmeze''' (en la antaŭtagmezo) — Да дзясятай гадзіны раніцы (у першую палову дня) : Ne antaŭ ol la deka '''posttagmeze''' — Не раней за 10 гадзін вечара Пры абазначэньні дат словы ''tago'' і ''en la jaro'' часта апускаюцца: : 25 сакавіка 1918 — la dudekkvina tago de Marto en la jaro mil naŭcent dek ok = la dudekkvina de Marto mil naŭcent dek ok Даты ў адказах на пытаньне "калі?" звычайна пазначаюць вінавальным склонам, ці пры дапамозе прыназоўнікаў: : tio okazos la kvara'''n''' de Majo — гэта адбудзецца чацьвертага траўня : Adamo Mickeviĉ naskiĝis la 24-an de decembro 1798 — Адам Міцкевіч нарадзіўся 24 сьнежня 1798 года Прыназоўнік '''[[Эспэранта/Прыназоўнікі#de|de]]''' перад назвай месяца — абавязковы, безь яго выраз азначае ня нумар дня месяца, а нумар месяца: : en la unua de Januaro — першага студзеня :: en la unua Januaro — у першы (з шэрагу некалькіх) студзень : antaŭ la dua de Februaro — да другога лютага : post la tria de Marto — пасьля трэцьцяга сакавіка : dum sekvanta semajno, monato, jaro — цягам наступнага тыдня, месяца, года : en pasinta jaro = pasintjare — у мінулым годзе, летась : en sekvanta jaro = sekvajare — у наступным годзе, налета [[Катэгорыя:Эспэранта|Лічэбнік]] 1487 2734 2006-01-17T15:55:28Z Zmila 8 пачатак == Дзеяслоў == Дзеясловы ў эспэранта не зьмяняюцца па ліках і па асобах. * Інфінітыў, ці неазначальная форма дзеяслова мае канчатак '''-i''': labori — працаваць. * Умоўны лад мае канчатак '''-us''': li laborus — ён працаваў бы. * Загадны лад мае канчатак '''-u''': laboru — працуй, працуйце; ŝi laboru — хай яна працуе; ni voĉdonu por ... — галасуйма за ... * Мінулы час абвеснага ладу мае канчатак '''-is''': ni laboris — мы працавалі. * Цяперашні час абвеснага ладу мае канчатак '''-as''': mi laboras — я працую. * Будучы час абвеснага ладу мае канчатак '''-os''': ĝi laboros — яно будзе працаваць. Загадны лад ужываецца: * у лёзунгах: : Vivu Bjelarusujo! — (Хай) Жыве Беларусь! * у даданых сказах пасьля злучніка '''ke''' (каб), калі ў галоўным сказе выказваецца загад, пажаньне ці просьба: : mi volas, ke vi matenmanĝu kun mi — я хачу, каб ты пасьнедаў з мною. Але: : li diris, ke vi matenmanĝis kun li — ён сказаў, што ты сьнедаў зь ім) * пасьля злучніка '''por ke''' (каб, для таго каб): : mi ŝlosis domon, por ke oni ne rabu nin — я замкнуў дом, каб нас не абрабавалі. Ветлівая просьба утвараецца пры дапамозе слова '''bonvolu''' (калі ласка) і інфінітыву: : bonvolu helpi min = bonvole helpu al mi — калі ласка, дапаможы мне == Дзеепрыметнік == У беларускай мове дзеепрыметнікі бываюць незалежнага і залежнага стану. У эспэранта яны падзяляюцца на актыўныя (незалежны стан) і пасіўныя (залежны). Яны ўтвараюцца ад корня дзеяслова пры дапамозе суфіксаў (гл. табэлю) і канчатку прыметнікаў '''-a''' (таму скланяюцца як прыметнікі). {| border=1 cellpadding=5 ! ! Актыўны ! Пасіўны |- ! Мінулы | -int- | -it- |- ! Цяперашні | -ant- | -at- |- ! Будучы | -ont- | -ot- |} Прыклады: : leganta — чытаючы, які зараз чытае : leginta — чытаўшы, той хто чытаў : legita — прачытаны, які ўжо прачыталі : legota — які будуць чытаць (пазьней). == Дзеепрыслоўе == Дзеепрыслоўе ўтвараецца заменай канчатку прыметніка '''-a''' на канчатак прыслоўя '''-e''': : legante — чытаючы, падчас чытаньня : leginte — прачытаўшы, пасьля таго як прачытаў : dirite, farite — сказана, зроблена == Складаныя формы дзеясловаў == Складаныя формы дзеясловаў складаюцца з службовага дзеяслова '''esti''' у адпаведным ладзе і часе плюс дзеепрыметнік. Яны ўжываюцца каб падкрэсьліць зьмену стану: заканчэньне ці пачатак. : Mi estis leganta, kiam li venis — Я чытаў, у той час калі ён прыйшоў. : Mi estis leginta, kiam li venis — Я (ужо) прачытаў, калі ён прыйшоў. : Mi estis legonta, kiam li venis — Я зьбіраўся пачаць чытаць, калі ён прыйшоў. : Mi estas leganta = mi legas — Я чытаю. : Mi estas leginta — Я прачытаў (дакладней: я раней чытаў, а зараз — не). : Mi estas legonta — Я зьбіраюся пачаць чытаць. : Mi estos leganta, kiam li venos — Я буду чытаць, калі ён прыйдзе. : Mi estos leginta, kiam li venos — Я ўжо закончу чытаць, калі ён прыйдзе. : Mi estos legonta, kiam li venos — Я буду зьбірацца чытаць, калі ён прыйдзе. Такія складаныя формы можна запісваць адным словам: mi estos leginta = mi '''legintos'''. Часам ужываюцца неафіцыйныя суфіксы '''-unt-''' і '''-ut-''': : ''legunta'' homo — чалавек які б чытаў : ''leguta'' libro — кніга, якую б чыталі. [[Катэгорыя:Эспэранта|Дзеяслоў]] 1488 2735 2006-01-17T16:21:42Z Zmila 8 пачатак '''Словаўтварэньне''' — важная частка граматыкі любой мовы. У эспэранта словаўтварэньне грае надзвычай важную ролю. Каб зрабіць вывучэньне і ўжываньне мовы больш лёгкім, сьпіс базавых слоў у эспэранта — вельмі невялікі (у першай апублікаванай вэрсіі было ўсяго каля 900 слоў). Але просты і багаты мэханізм словаўтварэньня дае амаль неабмежаваныя магчымасьці стварэньня новых слоў. Словаўтварэньне ў эспэранта адбываецца: * шляхам пераходу слова ў іншыя часьціны мовы * словаскладаньнем * пры дапамозе прыставак і суфіксаў == Зьмена канчатку == Зьмяняючы канчатак слова атрымліваем новае слова — іншую часьціну мовы: : '''praktiko''' — практыка : '''praktika''' — практычны : '''praktike''' — практычна : '''praktiki''' — практыкаваць Не заўжды гэта магчыма, не для кожнага слова можна ўтварыць усе магчымамыя часьціны мовы. Напрыклад, ''libri'' — дзеяслоў ад слова "кніга", магчымыя значэньні: быць кнігаю, працаваць пры дапамозе кнігі, . Тут трэба карыстацца здаровым глуздам. == Словаскладаньне == Складанае слова мае дзьве часткі: галоўны элемэнт, які дае агульны сэнс слову, і ўдакладняючая частка. Напрыклад, з асноўным элемэнтам '''ŝip''' (карабель) можна ўтварыць наступныя камбінацыі: : '''vapor'''|'''ŝipo''' — карабель, які рухаецца ад пару, параход : '''balen'''|'''ŝipo''' — карабель, які палюе на кітоў, кітабоец : '''tren'''|'''ŝipo''' — карабель, які цягне іншыя караблі ці баржы, буксір : '''aer'''|'''ŝipo''' — карабель, які рухаецца ў паветры, паветраны карабель Удакладняючы і галоўны элемэнты ў сваю чаргу могуць быць складанымі словамі: : ''' ''submar''ŝipo''' — падводны карабель, субмарына : '''ŝarĝ''vaporŝipo'' ''' — грузавы параход Магчыма складаць камбінацыі з розных частак мовы: : '''dik'''|'''fingro''' — вялікі палец (тоўсты палец) : '''skrib'''|'''tablo''' — пісьмовы стол (стол каб пісаць) : '''pied'''|'''iri''' — ісьці пешшу : '''hel'''|'''ruĝa''' — сьветла-чырвоны Важнай асаблівасьцю эспэранта зьяўляецца магчымасьць ствараць камбінацыі ня толькі з каранёў, але і з афіксаў, службовых слоў, лічэбнікаў і г.д. : jes (так): '''kapjeso''' — ківок галавой (у знак згоды), падтакваньне : mil (тысяча): '''jarmilo''' — тысяча гадоў, тысячагодзьдзе : per (пры дапамозе): '''peri''' — пасярэднічаць : sen (без), penso (думка): '''senpense''' — бяздумна == Пры дапамозе афіксаў == Невялікая частка каранёў эспэранта называецца афіксы. Афіксы ўжываюцца пры словаўтварэньні. Тыя, якія ідуць перад корнем, называюцца '''прэфіксы''' ці '''прыстаўкі'''. Тыя якія стаяць пасьля корня называюцца '''постфіксы''' ці '''суфіксы'''. Пералік прыставак і суфіксаў, разам зь іх тлумачэньнямі і прыкладамі ўжываньня зьмешчаны на асобных старонках: * [[Эспэранта/Прыстаўкі|Прыстаўкі]] * [[Эспэранта/Суфіксы|Суфіксы]] Эспэранта — аглютынатыўная мова, то бок пры словаўтварэньні складаныя словы ўтвараюцца склейваньнем каранёў, пры гэтым самі корні не зьмяняюцца. Але існуе два суфіксы, пры ўжываньні якіх частка корня адразаецца. Гэта суфіксы '''-ĉj-''' і '''-nj-''', якія ўтвараюць памяньшальную форму для мужчынскіх і жаночых слоў, імён. : Petro — Пётар: '''Pecĵo''' — Пеценька : patro — тата: '''paĉjo''' — татачка : patrino — маці: '''panjo''' — маманька : Mario — Марыя: '''Manjo''' — Маня Гэта вельмі рэдка ўжывальныя суфіксы. З-за вельмі частага і актыўнага ўжываньня словаскладаньня і афіксаў, часам сустракаюцца словы, якія выглядаюць, нібыта ўтвораныя пры дапамозе суфіксаў або якія магчыма неадназначна падзяліць на складнікі. : '''kolego''' — калега: '''kol'''|'''ego''' — вялікая шэя : '''vojaĝo''' — падарожжа: '''voj'''|'''aĝo''' — узрост шляху : '''lam'''|'''plumo''' — кульгавае пяро: '''lamp'''|'''lumo''' — сьвятло лямпы Звычайна сапраўдны сэнс зразумелы з кантэкста і рэдка магчыма памыліцца. Такія неадназначнасьці служаць добрым матар'ялам для слоўных гульняў, жартаў. Але часам яны ўскладняюць жыцьцё тым, хто пачынае вывучаць мову. [[Катэгорыя:Эспэранта|Словаўтварэньне]] 1489 2738 2006-01-18T17:14:25Z Zmila 8 пачатак '''Вінавальны''' (або прадметны) склон (''akuzativo'') абазначае прамое дапаўненьне ці мэту, напрамак руху. Вінавальны склон абазначаецца пры дапамозе канчатку: '''-n''' (пішацца пасьля канчатку '''-o/-oj''' [[Эспэранта/Назоўнік|назоўнікаў]] ці '''-a/-aj''' [[Эспэранта/Прыметнік|прыметнікаў]]). Вінавальны склон абазначае прамое дапаўненьне ці мэту, напрамак руху. [[Катэгорыя:Эспэранта|Вінавальны склон]] 1491 2755 2006-02-03T12:02:13Z Zmila 8 пачатак '''Прыстаўкі''' ў эспэранта служаць пашырэньню слоўніка. Напрыклад, амаль усе антонімы створаны пры дапамозе прыстаўкі '''mal-''', а не з выкарыстаньнем новых каранёў. == bo == Прыстаўка '''bo-''' паказвае на роднасьць праз шлюб. : patrino = маці — '''bopatrino''' = цешча, сьвякруха : boedziĝi = брацца шлюбам з жонкай брата, які сканаў не пакінуўшы дзяцей == ĉef == Прыстаўка '''ĉef-''' абазначае ''найгалоўнейшы, найважнейшы''. : episkopo = біскуп — '''ĉefepiskopo''' = арцыбіскуп : urbo = горад — '''ĉefurbo''' = сталіца, urbestro = галава горада, бурмістр : '''ĉefo''' = шэф, начальнік, галава == dis == Прыстаўка '''dis-''' паказвае на разьдзяленьне ці раз'яднаньне. : doni = даваць — '''disdoni''' = раздаваць : haki = рубіць — '''dishaki''' = разрубіць : volvi = згортваць, абгортваць — '''disvolvi''' = разгортваць, разьвіваць : '''disigi''' = раз'яднаць == ek == Прыстаўка '''ek-''' паказвае на пачатак, вокамгненасьць ці аднаразовасьць дзеяньня. : paroli = гаварыць — '''ekparoli''' = загаварыць : krii = крычаць — '''ekkrii''' = ускрыкнуць : vidi = бачыць — '''ekvidi''' = убачыць : '''ek!''' = ну до! давай! (заклік да пачатку дзеяньня ці працы) == eks == Прыстаўка '''eks-''' азначае ''экс-, былы, у адстаўцы''. : ministro = міністар — '''eksministro''' = эксміністар : oficiro = афіцэр — '''eksoficiro''' = афіцэр у адстаўцы : edzo = муж — '''eksedzo''' = былы муж : porko = сьвіньня, парсюк — '''eksporko''' = бораў, кастрыраваны вяпрук : '''eksa''' = былы == ge == Прыстаўка '''ge-''' ўжываецца для паказу асоб абодвух палоў (і таму назоўнікі з гэтай прыстаўкай звычайна стаяць у множным ліку). : mastro = гаспадар — '''gemastroj''' = гаспадары (гаспадар і гаспадыня) : filo = дзіцё — '''gefiloj''' = дзеці (сын і дачка ці сыны і дачкі) : kolego = калега — '''gekolegoj''' = калегі : '''gepatra''' = бацькоўскі == mal == Прыстаўка '''mal-''' ўтварае антонім, слова з процілеглым значэньнем. : bona = добры — '''malbona''' = дрэнны : fermi = зачыняць — '''malfermi''' = адчыняць : amiko = сябра — '''malamiko''' = вораг : frue = рана — '''malfrue''' = позна : '''mala''' = супрацьлеглы == mis == Прыстаўка '''mis-''' паказвае на памылковасьць, хібнасьць. : skribi = пісаць — '''misskribo''' = апіска, абдрук : gluti = глытаць — '''misgluti''' = удавіцца, папярхнуцца : trafi = пацэліць — '''mistrafi''' = прамахнуцца : '''misa''' = памылковы == pra == Прыстаўка '''pra-''' паказвае на аддаленасьць у часе або па роднасьці. : avo = дзед — '''praavo''' = прадзед : knalo = выбух — '''la Praknalo''' = "Вялікі выбух" (падзея, зь якой пачалося існаваньне нашага Сусьвету) : homo = чалавек — '''prahomo''' = першабытны чалавек : '''praa''' = першабытны, дагістарычны == re == Прыстаўка '''re-''' абазначае паўторнае дзеяньне. : veni = прыходзіць — '''reveni''' = вяртацца : legi = чытаць — '''relegi''' = перачытваць : naskiĝo = народзіны — '''renaskiĝo''' = уваскрашэньне : '''ree''' = зноў == псэўда-прыстаўкі == Некаторыя словы часам ужываюцца ў якасьці прыставак. === fi === Выклічнік '''fi''' ужываецца для абазначэньня суб'ектыўнай непрыхільнасьці. (Гл. [[Эспэранта/Суфіксы#aĉ|-aĉ-]]) : fiŝerco = непрыстойны жарт : fiherbo = пустазельле === fin === Слова '''fino''' (канец) ужываецца для абазначэньня закончанага дзеяньня. : finlabori = дарабіць : finvenko = канчатковая перамога === kelk === Слова '''kelke''' (некалькі) ужываецца зь лічэбнікамі для абазначэньня неадзначанага мноства. : kelkdek = колькідзесят (некалькі дзясяткаў) : dekkelk = наццаць (ад 11 да 19) === mem === Займеньнік '''mem''' (сам) у якасьці прыстаўкі абазначае ''самастойна, без дапамогі'' і ''сябе, для сябе'' (Гл. [[#sin|sin-]]). : memlerninto = самавук : memkompreneble = само сабой зразумела : memofero = самаахваря : memmortigo = самазабойства === ne === Слова '''ne''' (не) абазначае недастатковасьць, адсутнасьць. : negranda = невялікі (malgranda = дробны) : nejudo = гой, чалавек, які ня ёсьць жыд === sin === Займеньнік '''sin''' (сябе) абазначае ''сябе самога'' (Гл. [[#mem|mem-]]). : sindefendo = (абараняць сябе) самаабарона : singarda = (берагчы сябе) асьцярожны === vic === Слова '''vico''' (чарга, шэраг) ужываецца для абазначэньня намесьніка, ці сваяцтва праз паўторны шлюб. : vicprezidento = віцэ-прэзідэнт : vicpatrino = мачаха === vir === Слова '''viro''' (мужчына) ужываецца для абазначэньня самца, мужчынскую асобу ці жывёлу. (Гл. [[Эспэранта/Суфіксы#in|-in-]]) : virbovo = бык : virprezidanto = прэзыдэнт (не прэзыдэнтка) === Прыназоўнікі === Многія [[Эспэранта/Прыназоўнікі|прыназоўнікі]] таксама могуць ужывацца ў якасьці прыставак. : aldoni = дадаць : antaŭpago = перадаплата : enhavo = зьмест : interŝanĝi = абменьвацца : kromedzino = каханка : subaĉeti = падкупіць (фігуральны сэнс) : supersigno = дыякрытычны знак (над літарай) : transdoni = перадаць Прыназоўнік '''el''' у якасьці прыстаўкі акрамя свайго нармальнага сэнсу (з, знутры: elkuri = выбегчы) можа азначаць і ''да канца, да гатоўнасьці''. : ellerni = вывучыць : elkreski = вырасьці : elpensi = выдумаць Прыстаўкі ''el-'' і ''fin-'' — спроба перадаць закончанае трываньне дзеясловаў. У якасьці прыстаўкі прыназоўнік '''pri''' пазначае дзеяньне, неяк зьвязанае з асноўным сэнсам дзяслова. Звычайна перакладаецца прыстаўкаю '''аб-''': : prilumi = асьвятляць : prirabi = абрабаваць : priserĉi = абшукаць [[Катэгорыя:Эспэранта|Прыстаўкі]] 1492 2756 2006-02-03T13:03:33Z Zmila 8 пачатак '''Суфіксы''' ў эспэранта служаць пашырэньню слоўніка, дазваляючы з адносна невялікай колькасьці слоў стварыць шмат новых. == aĉ == Суфікс '''-aĉ-''' паказвае дрэнную якасьць, зьняважлівыя ці пагардлівыя адносіны. : domo = дом — '''domaĉo''' = халупа : ĉevalo = конь — '''ĉevalaĉo''' = кляча : '''aĉaĵo''' = брыдота == ad == Суфікс '''-ad-''' паказвае паўторнасьць, працягласьць дзеяньня, а таксама ўтварае назвы дзеяньняў ад назоўных слоў. : viziti = наведаць — '''vizitadi''' = наведваць (неаднаразова) : pafo = стрэл — '''pafado''' = страляніна, стральба : lerni = вучыць — '''lernado''' = вучоба : broso = шчотка — '''brosado''' = дзеяньне ''чысьціць шчоткай'' : '''ade''' = працягла, доўга == aĵ == Суфікс '''-aĵ-''' = ''нешта канкрэтнае'', абазначае рэч ці прадмэт, які мае ўласьцівасьці, якасьці або зроблены з матар'ялу згаданаму ў корані слова. : dolĉa = салодкі — '''dolĉaĵo''' = прысмак, ласунак : nova = новы — '''novaĵo''' = навіна : fino = канец — '''finaĵo''' = канчатак : trinki = піць — '''trinkaĵo''' = напой : konstruo = будова, будаваньне (дзеяньне) — '''konstruaĵo''' = пабудова, будынак : araneo = павук — '''araneaĵo''' = павуціньне : ŝafo = баран — '''ŝafaĵo''' = бараніна : '''aĵo''' = рэч, прадмет == an == Суфікс '''-an-''' абазначае чальца нейкага калектыву, жыхара мясцовасьці, пасьлядоўніка ці прыхільніка. : ŝipo = карабель — '''ŝipano''' = чалавек, які працуе на караблі : familio = сям'я — '''familiano''' = сямейнік : Eŭropo = Эўропа — '''eŭropano''' = эўрапеец : urbo = горад — '''urbano''' = гаражанін : Kristo = Хрыстос — '''kristano''' = хрысьціянін : '''ano''' = чалец == ar == Суфікс '''-ar-''' паказвае сукупнасьць аднародных прадметаў. : vorto = слова — '''vortaro''' = слоўнік : arbo = дрэва — '''arbaro''' = лес : tendo = намёт — '''tendaro''' = летнік, намётавы лягер : regi = кіраваць — '''registaro''' = урад (сукупнасьць урадоўцаў) : besto = жывёла — '''bestaro''' = статак, зграя : '''aro''' = мноства, група, сукупнасьць == ĉj == Суфікс '''-ĉj-''' выкарыстоўваецца для ўтварэньня памяншальных мужчынскіх імёнаў. Пры гэтым магчымае адкіданьне некалькіх літар на канцы корня. :Petro = Пётар — '''Pecĵo''' = Пеценька :patro = тата — '''paĉjo''' = татачка == ebl == Суфікс '''-ebl-''' абазначае магчымасьць ці прыдатнасьць. (Гл. [[#end|-end-]], [[#ind|-ind-]]). : manĝi = есьці — '''manĝebla''' = ядомы, прыдатны для ежы : legi = чытаць — '''legebla''' = чытэльны : kompreni = разумець — '''kompreneble''' = зразумела : '''ebla''' = магчымы : '''ebligi''' = умагчыміць == ec == Суфікс '''-ec-''' паказвае на абстрактны стан, якасьць ці ўласьцівасьць. : bela = прыгожы — '''beleco''' = прыгажосьць : juna = малады — '''juneco''' = маладосьць : amiko = сябра — '''amikeco''' = сяброўства : unu = адзін — '''unueco''' = адзінства : alto = вышыня (фізычны велічыня) — '''alteco''' = высокасьць (якасьць) : '''eco''' = уласьцівасьць, якасьць == eg == Суфікс '''-eg-''' абазначае больш вялікую ступень, велічыню, уласьцівасьць. (Гл. [[#et|-et-]]). : domo = дом — '''domego''' = даміна : vento = вецер — '''ventego''' = бура : granda = вялікі — '''grandega''' = агромністы : rigi = сьмяяцца — '''ridegi''' = рагатаць : '''ega''' = велізарны, гіганцкі == ej == Суфікс '''-ej-''' паказвае на месца з пэўнай уласьцівасьцю ці прызначэньнем. (Гл. [[#ing|-ing-]], [[#uj|-uj-]]). : lerni = вучыцца — '''lernejo''' = школа : herbo = трава — '''herbejo''' = луг : ĉevalo = конь — '''ĉevalejo''' = канюшня, стайня : libera = вольны — '''malliberejo''' = вязьніца : '''ejo''' = памяшканьне == em == Суфікс '''-em-''' паказвае на схільнасьць ці звычку. : babili = балбатаць — '''babilema''' = балбатлівы : postuli = патрабаваць — '''postulema''' = патрабавальны : inventi = вынаходзіць — '''inventema''' = вынаходлівы : gasto = госьць — '''gastema''' = гасьцінны : la sama sekso = той жа пол — '''samseksema''' = гомасэксуальны : '''emo''' = схільнасьць, прыхільнасьць, цяга == end == Суфікс '''-end-''' абазначае неабходнасьць, абавязковасьць чаго-небудзь, ''тое што павінна быць зроблена''. (Гл. [[#ebl|-ebl-]], [[#ind|-ind-]]). : pagi = плаціць — '''pagenda''' = такі, які павінны быць аплочаны : legi = чытаць — '''legenda''' = такі, які павінны быць прачытаны : '''enda''' = абавязковы == er == Суфікс '''-er-''' абазначае дробную састаўную часьцінку чагосьці. : sablo = пясок — '''sablero''' = пясчынка : polvo = пыл — '''polvero''' = пылінка : pluvo = дождж — '''pluvero''' = кропля дажджу : mono = грошы — '''monero''' = манэта : '''ero''' = часьцінка == estr == Суфікс '''-estr-''' = начальнік, кіраўнік. (Гл. [[Эспэранта/Прыстаўкі#ĉef|ĉef-]]). : ŝipo = карабель — '''ŝipestro''' = капітан : urbo = горад — '''urbestro''' = мэр, бурмістар : cent = сто — '''centestro''' = сотнік : '''estro''' = начальнік, шэф. == et == Суфікс '''-et-''' абазначае памяньшэньне велічыні, ступені, якасьці. (Гл. [[#eg|-eg-]]). : vojo = шлях — '''vojeto''' = сьцяжынка : ridi = сьмяяцца — '''rideti''' = усьміхацца : knabino = дзяўчынка — '''knabineto''' = дзяўчо : '''etfingro''' = мезенец. : '''eta''' = дробны, маленькі == id == Суфікс '''-id-''' абазначае дзіця, нашчадка. : koko = певень — '''kokido''' = кураня : kato = кот — '''katido''' = кацяня : reĝo = кароль — '''reĝido''' = каралевіч : Latino = лацінская мова — '''latinida''' lingvo = раманская мова, якая паходзіць ад лаціны : Rahvalodo = Рагвалод — '''Rahvalodidoj''' = Рагвалодавічы : '''ido''' = дзіця, нашчадак. == ig == Суфікс '''-ig-''' абазначае ''рабіць якім-небудзь, прымусіць рабіць''. Тое, што стаіць перад суфіксам, паказвае вынік дзеяньня. (Гл. [[#iĝ|-iĝ-]]). : akra = востры — '''akrigi''' = вастрыць : bela = прыгожы — '''beligi''' = упрыгожваць : ridi = сьмяяцца — '''ridigi''' = сьмяшыць : edzo = муж — '''edzigi''' = жаніць : unu = адзін — '''unuigi''' = аб'яднаць : sen vesto = бяз вопраткі — '''senvestigi''' = распрануць : '''igi''' = прымусіць : '''forigi''' = прыбраць, выдаліць : '''troigi''' = перабольшваць == iĝ == Суфікс '''-iĝ-''' абазначае ''рабіцца або стаць якімсьці'', пераход у новы стан. Тое, што стаіць перад суфіксам, паказвае вынік зьмены. (Гл. [[#ig|-ig-]]). : bela = прыгожы — '''beliĝi''' = папрыгажэць : pala = бледны — '''paliĝi''' = пабляднець : sidi = сядзець — '''sidiĝi''' = сесьці, садзіцца : naski = нараджаць — '''naskiĝi''' = нарадзіцца : komenci = пачынаць — '''komenciĝi''' = пачынацца : en (la) lito = у ложку — '''enlitiĝi''' = пакласьціся спаць : '''iĝi''' = зрабіцца : '''aliĝi''' = далучыцца == il == Суфікс '''-il-''' азначае ''прылада, інструмант, сродак''. : tranĉi = рэзаць — '''tranĉilo''' = нож : flugi = лётаць — '''flugilo''' = крыло : plugi = араць — '''plugilo''' = плуг : sonori = зьвінець — '''sonorilo''' = званок, звон : komputi = лічыць — '''komputilo''' = кампутар : kuraci = лекаваць — '''kuracilo''' = лекі : '''ilo''' = прылада, інструмант, сродак == in == Суфікс '''-in-''' абазначае істоту жаночага полу (Гл. [[Эспэранта/Прыстаўкі#vir|vir-]]). : viro = мужчына — '''virino''' = жанчына : koko = певень — '''kokino''' = курыца : profesoro = — '''profesorino''' = : fraŭlo = халасьцяк — '''fraŭlino''' = незамужняя жанчына : '''ina''' = жаночы == ind == Суфікс '''-ind-''' абазначае ''які варты, заслугоўвае чагосьці''. (Гл. [[#ebl|-ebl-]], [[#end|-end-]]). : legi = чытаць — '''leginda''' = варты прачытаньня : vidi = бачыць — '''vidinda''' = варты, каб на яго паглядзець : miri = зьдзіўляцца — '''mirinda''' = дзіўны : bedaŭri = шкадаваць — '''bedaŭrinde''' = шкада : ridi = сьмяяцца — '''ridinda''' = сьмешны : '''inda''' = варты == ing == Суфікс '''-ing-''' абазначае рэч, у якую нешта (часткова) ўстаўляюць. (Гл. [[#uj|-uj-]], [[#uj|-uj-]]). : kandelo = сьвечка — '''kandelingo''' = падсьвечнік : glavo = меч — '''glavingo''' = похвы : fingro = палец — '''fingringo''' = напарстак == ism == Суфікс '''-ism-''' абазначае вучэньне, палітычная дактрына ці сыстэма, рэлігійная догма ці напрамак у навуцы, мастацтве. : Kristano = хрысьціянін — '''Kristanismo''', '''Kristismo''' = хрысьціянства : vegetara = вегетарыянскі — '''vegetarismo''' = вегетарыянства : kapitalo = капітал — '''kapitalismo''' = капіталізм : rusa lingvo = руская мова — '''rusismo''' = русізм == ist == Суфікс '''-ist-''' абазначае прафэсію ці занятак, альбо прыналежнасьць да якога-небудзь руху ці цячэньня. : kanti = сьпяваць — '''kantisto''' = сьпявак : Esperanto = эспэранта — '''esperantisto''' = эспэрантыст : kapitalo = капітал — '''kapitalisto''' = капіталіст : komunismo = камунізм — '''komunisto''', '''komunismano''' = камуніст == nj == Суфікс '''-nj-''' выкарыстоўваецца для ўтварэньня памяншальных жаночых імёнаў. Пры гэтым магчымае адкіданьне некалькіх літар на канцы корня. :patrino = маці — '''panjo''' = маманька :Maria = Марыя — '''Manjo''' = Маня == obl == Суфікс '''-obl-''' ужываецца для стварэньня кратных лічэбнікаў. : dua = другі — '''duobla''' = двайны : tri = тры — '''trioble''' = тройчы : multe = шмат — '''multobligi''' = памножыць : '''oble''' = памножаны на == on == Суфікс '''-on-''' ужываецца для стварэньня дробавых лічэбнікаў. : tri = тры — '''triono''' = траціна : du = два — '''duone''' = напалову : cent = сто — '''centono''' = сотая частка, адсотак : '''one''' = падзелены на == op == Суфікс '''-op-''' ужываецца для стварэньня зборных лічэбнікаў. : du = два — '''duope''' = удваіх : tri = тры — '''triopo''' = тройня : '''ope''' = калектыўна, гуртом == uj == Суфікс '''-uj-''' мае тры значэньні: * '''ёмістасьць для чагосьці''' : mono = грошы — '''monujo''' = кашалёк, партманэтка : pipro = перац — '''piprujo''' = перачніца *'''расьліна па пладах''' : pomo = яблык — '''pomujo''' = яблыня : rozo = ружа — '''rozujo''' = разарыюм, градка руж Каб адрозьніваць ад вазы, што зьмяшчае фрукты, ягады ці кветкі, часта ужываюць больш дакладныя словазлучэньні: '''pomarbo''', '''rozbendo'''. *'''краіна па народу''' : Franco = француз — '''Francujo''' = францыя : patro = бацька — '''Patrujo''' = Бацькаўшчына Апошнім часам для ўтварэньня назвы краіны ўжываюць слова '''lando''' ці неафіцыйны суфікс '''-i-''' : Polujo, '''Polio, Pollando''' = Польшча. == ul == Суфікс '''-ul-''' абазначае асобу, якая валодае якасьцю, паказанай у корані. : bela = прыгожы — '''belulo''' = прыгажун, '''belulino''' = прыгажуня : antaŭ = перад — '''antaŭulo''' = папярэднік : timi = баяцца — '''timulo''' = баязьлівец : ĉi tie = тут — '''ĉi-tieulo''' = тутэйшы : rampi = поўзаць — '''rampuloj''' = паўзуны : '''ulo''' = пэрсона (не абавязкова мужчынскага полу) == um == Суфікс '''-um-''' не мае акрэсьленага значэньня, ён прызначаны для стварэньня слоў, якія неяк зьвязаны з тым, што стаіць перад ім. Кожнае слова, утворанае пры дапамозе гэтага суфікса трэба вучыць асобна. : aero = паветра — '''aerumi''' = праветрываць : folio = ліст — '''foliumi''' = гартаць : kolo = шыя — '''kolumo''' = каўнер : kruco = крыж — '''krucumi''' = укрыжаваць, расьпінаць : mastro = гаспадар — '''mastrumi''' = гаспадарнічаць, '''mastrumo''' = гаспадарка : dek = дзесяць — '''dekuma''' nombrosistemo = дзесятковая сыстэма зьлічэньня : '''umi''' = рабіць нешта неакрэсьленае, дзіўнае, непрыстойнае. ''Займацца гэтым''. [[Катэгорыя:Эспэранта|Суфіксы]] 1493 2757 2006-02-03T13:12:43Z Zmila 8 пачатак '''Новыя кнігі''' — кнігі, якія былі зьмешчаны ў вікікнігарню нядаўна. * [[Эспэранта]]. Распачатая ў студзені 2006. Стан: 90%. [[Катэгорыя:Вікікнігі:Службовыя старонкі]] 1521 2806 2006-02-28T15:14:38Z Zmila 8 пачатак '''Прыназоўнікі''' — часьціна мовы, якая ставіцца перад часткаю сказа (словазлучэньнем), каб паказваць яе ролю ў сказе. Частка сказу з прыназоўнікам можа граць ролю дапаўненьня дзеяслова або апісаньня іншай часткі сказу (у беларускай мове гэтыя функцыі акрамя прыназоўнікаў выконваюць яшчэ і склоны). Звычайна прыназоўнік ставіцца перад назоўнікам, ці назоўным словазлучэньнем, але можа ўжывацца і перад дзеясловамі ў інфінітыве, перад колькаснымі прыслоўямі. [[Катэгорыя:Эспэранта|Прыназоўнік]] 1734 3356 2006-10-15T16:43:41Z 82.209.227.32 == Слыхавая сэнсорная сістэма == Слыхавая сэнсорная сістэма служыць дзеля ўспрымання і аналізу гукавых ваганняў знешняга асяродку. Яна набывае ў чалавека асабліва важнае значэнне ў сувязі з развіццём маўленчых зносінаў. Дзейнасць слыхавой сэнсорнай сістэмы мае таксама значэнне і дзеля адзнакі часавых інтэрвалаў — тэмпу і рытму рухаў. Слыхавая сэнсорная сістэма складаецца з наступных аддзелаў: 1) перыферычны — спецыялізаваны ворган, які складаецца з вонкавага, сярэдняга і ўнутранага вуха; 2) правадніковы аддзел — першы нейрон змешчаны ў спіральным вузле слімака, атрымоўвае ўзрушанасць ад рэцэптараў унутранага вуха, адгэтуль інфармацыя паступае па ягоных валокнах, т.б. па слыхавым нерве (уваходзіць ў VIII пару чэрапна-глуздавых нерваў), да другога нейрона ў прадаўгаватым глуздзе і пасля перакрыжавання частка валокнаў ідзе да трэцяга нейрона ў заднім двохузгор’і сярэдняга глузду, а частка — да ядраў прамежкавага глузду (унутранага каленчатага цела); 3) коркавы аддзел — з’яўляецца чацвёртым нейронам, які находзіцца ў першасным (праекцыйным) слыхавым полі ў скроневай вобласці кары вялікіх паўшар'яў і забяспечвае ўзнікненне адчування, а больш складаная апрацоўка гукавой інфармацыі адбываецца ў размешчаным побач другасным слыхавым полі, якое адказвае за фармаванне ўспрымання і пазнаванне інфармацыі. Атрыманыя звесткі паступаюць у патроенае поле ніжнецемянной зоны, дзе інтэгруюцца з іншымі формамі інфармацыі. Вонкавае вуха з'яўляецца апаратам, які ўлоўлівае гук. Гукавыя ваганні ўлоўліваюцца вушнымі ракавінамі і перадаюцца па вонкавым слыхавым праходзе да барабаннай балонкі, якая адлучае вонкавае вуха ад сярэдняга. Улоўліванне гуку і ўвесь працэс слухання двума вушамі — бінаўральны слых — мае значэнне дзеля вызначэння напрамку гуку. Гукавыя ваганні, якія ідуць ўзбоч, даходзяць да бліжэйшага вуха некалькі раней, чым да іншага. Гэтай нікчэмнай розніцы ў часе прыходу гуку дастаткова, каб вызначыць ягоны напрамак. Сярэдняе вуха з'яўляецца апаратам, які праводзіць гук. Яно ўяўляе сабою паветраную поласць, якая праз слыхавую (Яўстахаву) трубу злучаецца з поласцю насаглыткі. Ваганні ад барабаннай балонкі праз сярэдняе вуха перадаюць злучаныя адно з адным 3 слыхавыя костачкі — малаточак, кавадла і стрэмечка, а апошняе праз балонку авальнага вакна перадае гэтыя ваганні вадкасці, што змешчаная ва ўнутраным вусе, — перылімфе. Дзякуючы слыхавым костачкам, амплітуда ваганняў памяншаецца, а моц павялічваецца, што дазваляе прыводзіць у рух слуп вадкасці ва ўнутраным вусе. Пры моцных гуках адмысловыя цягліцы памяншаюць рухомасць барабаннай балонкі і слыхавых костачак, адаптуючы слыхавы апарат да такіх зменаў раздражняльніка і засцерагаючы ўнутранае. Дзякуючы злучэнню праз слыхавую трубу паветранай поласці сярэдняга вуха з поласцю насаглыткі ўзнікае магчымасць выраўноўвання ціску па абодвух баках барабаннай балонкі, што прадухіляе яе разрыў пры значных зменах ціску ў знешнім асяродку — пры апусканні пад ваду, уздыме на вышыню, стрэлах і інш. Гэта называецца барафункцыяй вуха. Унутранае вуха з'яўляецца гукаўспрымальным апаратам. Яно знаходзіцца ў пірамідцы скроневае косткі і ўтрымлівае слімака, які ўтварае 2,5 спіральных віткі. Слімаковы канал падзелены двума перагародкамі асноўнай і вестыбулярнай мембранамі на 3 вузкія хады: верхні (вестыбулярная лесвіца), сярэдні (балонкавы канал) і ніжні (барабанная лесвіца). На вяршыні слімака маецца адтуліна, якая злучае верхні і ніжні каналы ў адзін, праходзячы ад авальнага вакна да вяршыні слімака і далей да круглага вакна. Поласць яго запоўненая вадкасцю — перылімфай, а поласць сярэдняга балонкавага канала запоўненая вадкасцю іншага складу — эндалімфай. У сярэднім канале размешчаны гукаўспрымальны апарат — Кортыевы ворган, у якім знаходзяцца механарэцэптары гукавых ваганняў — валасковыя клеткі. Успрыманне гуку заснаванае на двух працэсах, якія адбываюцца ў слімаку: 1) падзел гукаў рознай частаты па месцы іхняга найбольшага ўплыву на асноўную мембрану слімака, 2) ператварэнне рэцэпторнымі клеткамі механічных ваганняў у нервовую ўзрушанасць. Гукавыя ваганні, якія паступаюць ва ўнутранае вуха праз авальнае вакно, перадаюцца перылімфе, а ваганні гэтай вадкасці прыводзяць да зрушэння асноўнае мембраны. Ад вышыні гуку залежыць вышыня слупа вагальнай вадкасці і адпаведна месца найбольшага зрушэння асноўнай мембраны: гукі высокай частаты даюць найбольшы эфект на пачатку асноўнай мембраны, а нізкіх частотаў — даходзяць да вяршыні слімака. Такім чынам, пры розных па частаце гуках узбуджаюцца розныя валасковыя цэлі і розныя нервовыя валокны, т.б. здзяйсняецца прасторавы код. Павелічэнне моцы гуку прыводзіць да павелічэння ліку ўзбуджаных валасковых цэляў і нервовых валокнаў, што дазваляе адрозніваць інтэнсіўнасць гукавых ваганняў. Валасінкі рэцэпторных клетак унураныя ў покрыўную мембрану. Пры ваганнях асноўнай мембраны пачынаюць ссоўвацца валасковыя клеткі, якія змешчаныя на ёй, і іхнія валасінкі механічна раздражняюцца покрыўнай мембранай. У выніку ў валасковых рэцэптарах узнікае працэс узрушанасці, які па аферэнтных валокнах накіроўваецца да нейронаў спіральнага вузла слімака і далей у ЦНС. Адрозніваюць косткавую і паветраную праводнасць гуку. У звычайных умовах у чалавека пераважае паветраная праводнасць — правядзенне гукавых ваганняў праз вонкавае і сярэдняе вуха да рэцэптараў унутранага вуха. У выпадку косткавай праводнасці гукавыя ваганні перадаюцца праз косткі чэрапа непасрэдна слімаку (напрыклад, пры ныранні, падводным плаванні). Чалавек звычайна ўспрымае гукі з частатой ад 15 да 20000 Гц (у дыяпазоне 10-11 актаваў). У дзяцей верхняя мяжа сягае да 22000 Гц. Найбольш высокая адчувальнасць выяўленая ў вобласці частотаў ад 1000 да 3000 Гц. Гэтая вобласць адпавядае частотам музыкі і чалавечай мовы, якія сустракаюцца больш часта. 1791 3476 2007-01-21T20:21:40Z 67.188.240.6 {{delete|Spam}} {{delete|Spam}} "ПЕРЕВОЗКИ" Транспортно-экспедиторские услуги 225-54-14 255-96-79 Уважаемые господа! Компания ООО "АВТОЛОГИСТИКА" имеет честь предложить Вам услуги по Москве, М.,О., и России. Автомобили предоставляются по следующим тарифам: Перевозки по Москве и Московской области. ИЖ (Каблучок 700кг., 2.5 куб) 1 час-240 ГАЗ - 33021 ("Газель" 1,5 т, 8 куб.) 1 час-250 ГАЗ - ("Фермер" 1,5 т, 8 куб.) 1 час-330 ЗИЛ - "Бычок" (до 3,5 т., 16 куб.) 1 час-340 ЗИЛ - 130 (до 5 т., 18 куб.) 1 час-370 КамАЗ, МАЗ (до10 т., 30 куб.) 1 час-460 КамАЗ, МАЗ (до 20 т., 60-96 куб.) 1 час-600) Экспедирование 1 час 35 руб. Пропуск (М.О.Ж.Д., Т.Т.К., С.К.) 1 час от 30 руб. А ТАК ЖЕ ЛЮБАЯ СПЕЦТЕХНИКА. Сопровождение Компании персональным менеджером. Будем рады рассмотреть любые Ваши встречные предложения. Открытый диалог в решении спорных вопросов. Индивидуальные схемы доставки грузов, исходя из пожеланий Клиента. Доставка груза в строго оговоренные сроки, страхование груза. Только опытные квалифицированные специалисты, гибкая система скидок. Долгосрочное сотрудничество. С уважением компания "Автологистика" Тел: 225-54-14, факс 225-54-13.