Wìkìpedia
annwiki
https://ann.wikipedia.org/wiki/Uwu
MediaWiki 1.44.0-wmf.1
first-letter
Midia
Esese
Ukpatu
Òsikwaan̄
Ukpatu òsikwaan̄
Wìkìpedia
Ukpatu Wìkìpedia
Failu
Ukpatu failu
MediaWiki
Ukpatu MediaWiki
Tempulet
Ukpatu tempulet
Ntap-ubọk
Ukpatu ntap-ubọk
Ọgbọn̄
Ukpatu ọgbọn̄
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Afirika
0
58
3834
3423
2024-11-06T05:55:07Z
Katelem
17
Nnen̄e inu isun̄ mè itap inu isọkọ
3834
wikitext
text/x-wiki
'''Afirika''' ìre ge me lek ebi kè [[kọntinenti]] (ikpele lek ijọn̄) cha òkup me [[linyọn̄]].
[[Failu:Africa (orthographic projection).svg|alt=|thumb|Afirika me lek linyọn̄]]
'''Okike Ijọn̄'''
Afirika ore òso iba òmimin ichit me lek kọntinenti cha òkup me linyọn̄. [[Emen-awaji]] eyi òlilibi iraka me agba lek Afìrikà ìre eyi ekigwen [[Emen-awaji Atilantik|Atilantik]]. Akọp ido go mè iba okup me emen Afirika.
'''Ebi Ene'''
Eriọọn̄ Afirika kire ama ebi ofifit mije me owuwa ido òkup me Afirika, ebi ìluluk me emen kiban̄ ere ofifit. Usini mgbọ, igọọk me ike ọmọ okekebe me isi linyọn̄ agan̄ ura okimalek ira itoon̄, ura ya îra ikirọ inyi akaplek ebi ìkiluk me emen kan̄ inikikana ofifit.
'''Ubọk Ere Okupbe'''
Afirika si ìre ere òkiyoyok baalek unye ura. Me agan̄ inyọn̄, [[Èwê Sayara]] me [[Ijipiti]] (ọmọ ochat ichit etete ebi kè [[èwê]] òkup me linyọn̄). Me agan̄ òsiki, mîkaan̄ [[Kilimanjairo|Ogoon̄ Kilimanjairo]] me [[Kamerun]] (ọmọ obene ichit me lek ijọn̄ Afirika).
'''Usem'''
Afirika îkaan̄ owuwa usem. Ido geelek mîkaan̄ usem kiban̄. Ama geelek me emen ido cha eyayaka inikaan̄ usem kiban̄ si. Usem òsisibi isi ichit me lek ijọn̄ Afirika ìre [[Usem Suwayili|Suwayili]].
'''Ikwaan̄'''
Ebi Afirika mîkaan̄ esese ukot mbọm. Usini ene ekiwop uko, usini ekisi ọkọ mun̄. Usini ekinyam ewe.
'''Isi-ikpa'''
Ebi ene kpemalek isi ikpa me Afirika ike ebi ìluk me ikpele lek ijọn̄ kechilọ esibe ikpa. Owuwa nsabọn kpesi uwu-ikpa si.
'''Erumfaka'''
Ebi ene me Afirika ekisa me esese oniin̄ ikitọbọ ebum inyi esese inu. Esese esese [[erumfaka]] òwa, kubọk [[Kiristien]], [[Isilam]] mè [[Erumfaka Orọmijọn̄]].
'''Orọmijọn̄'''
Otutuuk ido mè otoko me Afirika mîkaan̄ orọmijọn kiban̄.
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Afirika]]
[[Ọgbọn̄:Kọntinenti]]
bzyy0tvn3lghz536lck5nw9svkctoa8
3835
3834
2024-11-06T05:57:24Z
Katelem
17
Nnen̄e ugọbọ isun̄
3835
wikitext
text/x-wiki
'''Afirika''' ìre ge me lek ebi kè [[kọntinenti]] (ikpele lek ijọn̄) cha òkup me [[linyọn̄]].
[[Failu:Africa (orthographic projection).svg|alt=|thumb|Afirika me lek linyọn̄]]
'''Okike Ijọn̄'''
Afirika ore òso iba òmimin ichit me lek kọntinenti cha òkup me linyọn̄. [[Emen-awaji]] eyi òlilibi iraka me agba lek Afìrikà ìre eyi ekigwen [[Emen-awaji Atilantik|Atilantik]]. Akọp ido go mè iba okup me emen Afirika.
'''Ebi Ene'''
Eriọọn̄ Afirika kire ama ebi ofifit mije me owuwa ido òkup me Afirika, ebi ìluluk me emen kiban̄ ere ofifit. Usini mgbọ, igọọk me ike ọmọ okekebe me isi linyọn̄ agan̄ ura okimalek ira itoon̄, ura ya îra ikirọ inyi akaplek ebi ìkiluk me emen kan̄ inikikana ofifit.
'''Ubọk Ere Okupbe'''
Afirika si ìre ere òkiyoyok baalek unye ura. Me agan̄ inyọn̄, [[Èwê Sayara]] me [[Ijipiti]] (ọmọ ochat ichit etete ebi kè [[èwê]] òkup me linyọn̄). Me agan̄ òsiki, mîkaan̄ [[Kilimanjairo|Ogoon̄ Kilimanjairo]] me [[Kamerun]] (ọmọ obene ichit me lek ijọn̄ Afirika).
'''Usem'''
Afirika îkaan̄ owuwa usem. Ido geelek mîkaan̄ usem kiban̄. Ama geelek me emen ido cha eyayaka inikaan̄ usem kiban̄ si. Usem òsisibi isi ichit me lek ijọn̄ Afirika ìre [[Usem Suwayili|Suwayili]].
'''Ikwaan̄'''
Ebi Afirika mîkaan̄ esese ukot mbọm. Usini ene ekiwop uko, usini ekisi ọkọ mun̄. Usini ekinyam ewe.
'''Isi-ikpa'''
Ebi ene kpemalek isi ikpa me Afirika ike ebi ìluk me ikpele lek ijọn̄ kechilọ esibe ikpa. Owuwa nsabọn kpesi uwu-ikpa si.
'''Erumfaka'''
Ebi ene me Afirika ekisa me esese oniin̄ ikitọbọ ebum inyi esese inu. Esese esese [[erumfaka]] òwa, kubọk [[Kiristien]], [[Isilam]] mè [[Erumfaka Orọmijọn̄ Afirika]].
'''Orọmijọn̄'''
Otutuuk ido mè otoko me Afirika mîkaan̄ [[orọmijọn]] kiban̄.
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Afirika]]
[[Ọgbọn̄:Kọntinenti]]
inwozq0web3uexj8psavj59r1lbqfmw
Afirika Osiki
0
59
3836
3777
2024-11-06T06:32:08Z
Katelem
17
Nnen̄e inu isin̄ mè itap ugọbọ wiki
3836
wikitext
text/x-wiki
'''Afirika Osiki''' ìre ido ge òkup me [[Afirika agan̄ Osiki]]. Ọmọ okup me agan̄ osiki ichit me [[Afirika]]. Ọmọ ore òso ido gweregwen eyi ebi ene ewabe ichit me emen me Afirika. Ido cha òtatap ikana ọmọ ìre [[Namibia]], [[Botsuwana]] mè [[Zimbabuwe]] me agan̄ inyọn̄; [[Mozambik]] mè [[Esuwatini]] me agan̄ mbum-ura mè agan̄ inyọn̄ mbum-ura. Ido yi ìtatap ikana [[Lèsoto]] me ijọn̄; ọmọ yi si, ìkup me agan̄ osiki me lek [[ikwetọ]].
{{Country
|name = Afirika Osiki
|native_name = South Africa
|flag = Flag_of_South_Africa.svg
|coat = Coat_of_arms_of_South_Africa_(heraldic).svg
|map = South_Africa_(orthographic_projection).svg
}}
Me etete ebi kè ido ìkup me agan̄ osiki me lek ikwetọ, ọmọ ke ene ewa ichit me emen. Afirika Osiki ore òso 24 ene ewabe ichit me emen me linyọn̄. Efie ene akọp go mè onaan̄ge (59 efie) eluk me emen kan̄. Okike ijọn̄ kan̄ ìre 1,221,037 km². Ido yi ìkaan̄ ama-ibot ita: Pretoria, ama-ibot me agan̄ mkpulu; Bloemfontein, ama-ibot me agan̄ ikan; mè Cape Town, ama-ibot me agan̄ inanama ikan isibi. Ama òmimin ichit me ido ya ìre Johannesburg. Inu òso lek akọp jeeta me efit (80%) me lek ebi ìluk me Afirika Osiki ere ofifit; ife cha enan̄a me esese esese otoko mè ikaan̄ si esese esese otu-usem kiban̄. Akọp irek iba keyilọ ìsisik enan̄a me [[Yurop]], [[Esia]] mè me esese esese agan̄.
[[Failu:Uniegebou.jpg|alt=|left|thumb|Uwu "Union Building" me Afirika Osiki]]
[[Failu:Houses of Parliament (Cape Town).jpg|alt=|left|thumb|Uwu inama-ikan me Cape Town]]
Afirika Osiki ìre ido òkaan̄ owuwa otoko, orọmijọn̄, usem, mè [[erumfaka]]. Ikpa ikan ido kiban̄ ìjeen̄ ibe ke usem-mkpulu akọp mè ge okup me ido ya. Ike orirọ ifuk-ene eyi acha 2011 ojeen̄be, usem etumube ichit me ido ya ìre [[Usem Zulu|Zulu]] (22.7%) mè [[Usem Xhosa|Xhosa]] (16.0%). Iba ògọgọọk echi ìre [[Usem Afirikaans|Afirikaans]] (13.5%) ònan̄a me lek usem Dọchi, mè Ebeke (9.6%) òkup sa me mkpulu-usun̄ eyi [[Biriten]], mè ire si usem ekimalek isa irọ mbubek mè isa irọ si inu òfolek mkpulu ido. Ido yi ore ge me etete ido inen mè inen me Afirika echi kperak ikaan̄ [[Mkpulu Akọn̄|mkpulu-akọn̄]]. Orirọ [[ibene-ubọk]] isasa igobo ebi mkpulu ìkpọkpọ ikimọnọ irek me ido ya otuuk kè inu ògbet efit acha mgbọ keyi. Ubọk geelek îrebe ikeya, kpekichieek ebi ofifit ìnan̄a me ido ya ekegọọk erọ orirọ ibene-ubọk me ido ya, meege inire acha 1994 inan̄a me iche-lek eyi ebi okuket echebe lek kiban̄ isan̄a me lek ebi ofifit mè ikana ido ya ikikpulu.
[[Failu:ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg|alt=|thumb|Iman̄ apatheid me Afirika Osiki]]
Me emen senturi akọp iba, ebi ofifit, ìrere ebi ìwawa igak me ido ya, mîtet lek inye ikitim iweek ibọbọkọ owuwa unen kiban̄ me ubọk ebi okuket ìkikpulu ido ya. Ebi "National Party", me unye lek kiban̄ mîsa "apatheid" ichik ebi ìluk me ido, eya onenirọ iche-lek eyi ebi okuket mè ebi ofifit ikeke inye, me oruru ebi okuket. Ebi "African National Congress" (ANC), [[otu-ogbo ifit-mkpulu]] eyi ebi ofifit ewabe me emen, mîsa ujọn̄ọ mgbọ mè otutuuk efuuk kiban̄ ikeke ida orọmijọn̄ "apatheid" ya mè ikitim iweek unen kiban̄. Usini mgbọ, iweweek unen yi îkirọ inyi etim etim mè efiat inu si. Owuwa ebi ìchacha apatheid me emen ido ya, mè ebi ìkup me ofifi ido, mîgbaan̄ ubọk ibieen̄ ebi ANC inye. Echicha onenirọ inyi ebi ibot mkpulu ido ya ebene ekefaan̄ ikan iche-lek ya mè emen 1980 cha. Bene me acha 1994, otutuuk otoko mè otu-usem òkup me ido ya mîbene ikikaan̄ ebi ene me otuchieen̄ me mkpulu ido kiban̄.
[[Failu:Frederik de Klerk with Nelson Mandela - World Economic Forum Annual Meeting Davos 1992.jpg|alt=|thumb|FW de Klerk mè [[Nelson Mandela]] ekinyi lek kiban̄ ubọk me ntitiin̄ World Economic Forum me Davos me emen onyan̄ Jenuwari, 1992]]
Ekigwen Afirika Osiki ibe îre "Ido egop-ubọọn̄ ya" (òrere "the rainbow nation" me Uketchieen̄). Egwen ọmọ erieen̄ ya ibak me lek owuwa otoko, usem, mè ebi ene (okuket mè ofifit) ìluk me ido ya, ògak ge, eyi ema enwọnọbe apatheid.
[[Failu:Johannesburg Stock Exchange.jpg|alt=|thumb|"Stock Exchange" me Johannesburg; ọmọ omin ichit me Afirika]]
Afirika Osiki ìre
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Ido]]
jqgdjh7xmd372uxo7d0k0qot29qxptq
Afirika agan̄ Ichep-ura
0
61
3833
3425
2024-11-06T05:41:31Z
Katelem
17
/* Ido Ìkup Me Afirika Agan̄ Ichep-ura */Nnen̄e ugọbọ isun̄ mè itap aya ugọbọ isọkọ mè inwene inu itap me Obolo
3833
wikitext
text/x-wiki
'''Afirika agan̄ Ichep-ura''' ìre agan̄ me [[Afirika]] òkup ifo agan̄ Ichep-ura ichit. Ebi UN etumu ibe ke îre ido akọp mè gweregwen kechi ekup me agan̄ yi: [[Bènè]], [[Bukina Faso]], [[Kabo Vede]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Gini Kọnakiri]], [[Gini Bisawu]], [[Kot Divuwa]], [[Laiberia]], [[Mali]], [[Mọritania]], [[Nijê]], [[Naijiria]], [[Senegal]], [[Siera Leyon]] mè [[Togo]] mèlek si St Elina-Ascension-Tiristan da Kuna.<ref8> Otu-ifuk ebi ìluluk me Afirika Agan̄ Ichep-ura îso ene 381 efie.<ref1,2> me acha 2018. Me otu-ifuk ya, 189,672,000 ìre ebibaan̄ sà 192,309,000 ire ebirieen̄. Me agan̄ otu-ifuk ene mè ugwem mbubek, agan̄ yi ore eyi òkigwat lek itibi imin ichit me [[Afirika|kọntinenti Afirika]].
[[Failu:Africa-countries-WAFU-UFOA.png|thumb|Egop Afirika Agan̄ Ichep-ura]]
===Ido Ìkup Me Afirika Agan̄ Ichep-ura===
{| class="wikitable"
|-
! Agan̄ !! Ido
|-
| rowspan="18" | Afirika Agan̄ Ichep-ura
|-
| {{Flag|Benin}} ([[Bènè]])
|-
| {{Flag|Burkina Faso}} ([[Bukina Faso]])
|-
| {{Flag|Cabo Verde}} ([[Kabo Vede]])
|-
| {{Flag|Côte d'Ivoire}} ([[Kot Divuwa]])
|-
| {{Flag|The Gambia}} ([[Gambia]])
|-
| {{Flag|Ghana}} ([[Ganà]])
|-
| {{Flag|Guinea}} ([[Gini]])
|-
| {{Flag|Guinea-Bissau}} ([[Gini Bisawu]])
|-
| {{Flag|Liberia}} ([[Laiberia]])
|-
| {{Flag|Mali}} ([[Mali]])
|-
| {{Flag|Mauritania}} ([[Mọritania]])
|-
| {{Flag|Niger}} ([[Nijê]])
|-
| {{Flag|Nigeria}} ([[Naijiria]])
|-
| [[Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha]] ([[Agan̄-mkpulu usaba okwaan̄]] eyi United Kingdom)
|-
| {{Flag|Senegal}} ([[Senegal]])
|-
| {{Flag|Sierra Leone}} ([[Siera Leyon]])
|-
| {{Flag|Togo}} ([[Togo]])
|-
|}
[[Ọgbọn̄:Agan̄ me Afirika]]
4yp1nqelq5uexbow6bkq1ncro2n6oqo
Itali
0
219
3830
3533
2024-11-05T19:23:52Z
Katelem
17
Nnen̄e ugọbọ mè inu òlọlọ isun̄
3830
wikitext
text/x-wiki
'''Itali''' (òrere '''Italy''' me usem Uket-chieen̄, mè ire '''Italia''' me usem ebi Itali) ìre ido ge òkup me etete [[Okwaan̄ Ile Mediterenia]] me [[Yurop]] agan̄ osiki. Ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit me emen ìre [[Rom]]. Ido òtatap ikana ọmọ ìre [[Furans]], [[Siwizalan]], [[Ọstiria]], [[Silovenia]] mè agan̄-mkpulu òkup me emen ufi ido [enclaved microstates] [[Vatikan|Ama-ile Vatikan]] mè [[San Marino]]. Itali îkaan̄ si ama òkup me emen ofifi ido, òrere Kampione [Campione] òkup me emen [[Siwizalan]].
[[Failu:Flag of Italy.svg|thumb|Egop Ido Itali]]
[[Failu:Emblem of Italy.svg|thumb|Iman̄-ido Itali]]
[[Failu:National anthem of Italy - U.S. Navy Band (long version).ogg|thumb|Okwa-ido Itali]]
[[Failu:Italy in Europe (-rivers -mini map).svg|thumb|Ogugo-ijọn̄ Itali]]
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Ido]]
[[Ọgbọn̄:Yurop]]
kq1aq6c9zo3up5clznbhw4yapqz4l76
Mọritania
0
310
3832
3791
2024-11-05T20:27:12Z
Katelem
17
Nnen̄e inu isun̄
3832
wikitext
text/x-wiki
'''Mọritania''' ìre ido òkup me [[Afirika agan̄ Ichep-ura]]. Ọmọ ore òso 28 òmimin ichit me etete ebi kè mkpulu kpechubọk ikaan̄ lek òjot òkot me linyọn̄, mè ire si òso 11 òmimin ichit me etete ebi kè ido ìkaan̄ lek me [[Afirika]], mè ire si ido òmimin ichit me etete ebi kè ido otutuuk lek ijọn̄ kiban̄ okupbe me ere ogelebe isiki iraka obop mità ge (1000 m). Otu-ifuk ene ìluluk me emen ìre efie 4.4; me etete cha, efie ge eluk me [[Nuwakọt]] [Nouakchott], òrere ama-ibot mè ama-ile òmimin ichit me ido ya. Mọritania ìkup me [[Agan̄ Magerep]]. Inu òtatap ikana ọmọ ìre [[Emen-awaji Atilantik|Atilantik]] me agan̄ ichep-ura, [[Sayara Ichep-ura]] me agan̄ inyọn̄ mè agan̄ inyọn̄ ichep-ura kan̄, [[Aljeria]] me agan inyọn̄-mbumura, [[Mali]] me agan mbum-ura, mè [[Senegalu]] me agan̄ osiki mbum-ura.
[[Failu:Flag of Mauritania.svg|thumb|Egop Ido Mọritania]]
[[Failu:National Seal of Mauritania.svg|thumb|Iman̄-ido Mọritania]]
[[Failu:National_anthem_of_Mauritania_%28instrumental%29.ogg|thumb|Okwa-ido Mọritania]]
[[Failu:Mauritania (orthographic projection).svg|thumb|Ogugo-ijọn̄ Mọritania]]
Erieen ido yi ìnan̄a me lek ama ubọọn̄ [[Bebà|Ebi Bebà]] òkup ukot ikaan̄, eyi ekigwen Ama-ubọọn̄ Mọritenia, eyi òkup me ido [[Moroko]] mè [[Aljeria]] cherekeyi. Ebi Bebà ebene iluk me ere ya ònire Mọritania cherekeyi, bene me emen senturi 3 [[AO]] inire mgbọ ebi Arabu enube akọn̄ me lek ijọn̄ ya mè itim ikpan̄ mè ibọkọ me òso senturi jeeta; mè isa [[Isilam]] mè orọmijọn̄ Isilam igbaalek inu. Me òso senturi onaan̄ge, mgbọ ebi [[Yurop]] ekinyinyan̄a Afirika, Mọritania înikana inin̄ me irak mkpulu ebi [[Furans]]. Mọritania ìnikaan̄ lek mè inan̄a isibi me irak ''Mkpulu Furenchi eyi Afirika Agan Ichep-ura'' me acha 1960. Bene me mgbọ ya nyi isi, ido ya ìyaka inikana ere ebi akọn̄ ekikpulu me unye ubọk mè ikito okpin si. Okpin eyi mgburudun̄ yi òmọnọ irek me acha 2008, îre ogwu ibot akọn̄ Gen. Mohamed Ould Abdel Aziz, osak oniin̄. Ọmọ ya si ogak me orirọ ibene-ubọk eyi igogobo ebi ibot mkpulu eyi acha 2009 mè 2014. Ntim-mkpan̄ kè Mohamed Ould Ghazouani otimbe ikpan̄ me orirọ ibene-ubọk eyi acha 2019 ore adasi mgbọ unye mkpulu obonan̄a me ubọk ene ge inin̄ ubọk ofifi ene me esuuk karake ido ya okaan̄be lek.
Inu òbelek akọp onaan̄ge me efit (90%) me lek ijọn Mọritania ìkup me [[Èwê Sayara]]. Mije keya, owuwa ene eluk me agan̄ osiki me ido ya, òrere agan̄ ibot okirep. Ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit ìre Nouakchott, òkup me agba Emen-awaji Atilantik. Otu-ifuk ene ebi ìluk me ama-ile ya ire okpọkọ ge-me-ita me lek efie ene ini ìkup me ido ya. Usem Arabu ore usem mkpulu. Ema si mîkitumu usem [[Furenchi]], mije Mọritania owuukbe lek ikup me irak Furans me emen mgbọ [[mkpulu-usun̄]] ya. Erumfaka ebi Mọritania ebọkọbe itap ire [[Isilam]]; owuwa ebi ìluk me ere ya ìre ebi Musilim. Otoko òwawa ichit me ido ya ìre ebi Aratin [Haratin], eriọọn̄be si kire ''ebi Mộọ ofifit''; ema ere akọp irek ini me efit (40%) me lek otu-ifuk ebi ìluk me ido ya. Òso otoko iba òwawa ichit ìre ebi Bidan [Bidhan], eriọọn̄be kire ''ebi Mộọ okuket''; ebiba ere akọp irek ita me efit (30%) me lek otu-ifuk ene ìluk me ido ya. Ebi kechilọ ìsisik me lek ebi ìluk me ido ya enan̄a me esese esese otoko òkup me agan̄ osiki me lek [[Èwê Sayara]]. Ubọk geelek inyinyi Òrom owabe ijot ido ya, Mọritania ikpọkpọ ikikup me emen ugbọọri. Ugwem mbubek ido ya ìchubọk ibieen̄ me lek iwop-uko mè ikpukpo-anam. Atagọọk mbubek echi òchuchubọk isibi isi me ido ya ìre eyi irọrọkọ okwukwut me ijọn̄, isasan̄a aran̄-ijọn̄ mè isisi mbọm. Mîtumu ikeme Mọritania ifolek ichachaka [[Unen Ebilene|unen ebilene]], mèlek si itatap ebi ene me usun̄, eyi òkimọnọ irek baalek mfufuk uwu uboon okpu [caste system] eyi ebi otoko Bidan mè ebi otoko Aratin ekpọkpọ ikirọ, ubọk geelek îrebe ibe ido ya mîtap ikan ikwek me acha 1981 kire òta ido me linyọn òrọrọ ikeya, mè itumu ifieek me acha 2007 ibe itatap ene me usun̄ ìre ilọlọ ikan. Ntumu-nkeme òwa si ibe ke ebi ikan-ido mè ebi akọn̄ Mọritania mîkisut ebi uwu mkpọn kiban̄ atalek ulobo osusut.
Mọritania ìbọkọ erieen̄ kan̄ me lek Ama-ubọọn̄ ebi Bebà ukot ikaan̄ eyi òbene ikitibi imin me emen òso senturi 3 [[SK]], mè iyaka inikana ''Mauretania'' òkup me agan̄ mkpulu Ebi [[Rom]], eyi òkukup mè ikije inyi isi abayaage inire emen òso senturi 7 [[AO]]. Ubọk geelek îrebe ikeya, ere iba cha kpeche okike ijọn̄ geege. ''Mauretania'' eyi ukot ikaan̄ îkup ijọn̄ọ ere ifo agan̄ inyọn̄ igak Mọritania eyi cherekeyi. Îwele ichit otuuk ìkike-iba eyi agan̄ ichep-ura me lek ijọn̄ òkup me agba [[Okwaan̄ Ile Mediterenia]] me Afirika.
Ikọ yi ''Mọritania [Mauritania]'' ìnana me lek erieen̄ yi ''Mọri [Mauri]'' eyi ebi [[Giris]] mè ebi Rom ekisabe igwen ebi Bebà ìluluk me agan ya ibe îre ebi Mọri. Ikọ yi ''Mọri'' si ke erieen̄ ebi [[Mộọ]] onan̄a me lek isibi.
{{Reflist}}
<!--Do not remove this section-->
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Ido]]
[[Ọgbọn̄: Ido me Afirika]]
7f4tj1dvj7apd6cetarh2petzvhleu7
Namibia
0
314
3828
2128
2024-11-05T18:28:16Z
Katelem
17
Ntap ogugo
3828
wikitext
text/x-wiki
'''Namibia''' ìre ido me [[Afirika agan̄ Osiki]]. Ìche okike ijọn̄ mèlek [[Zambia]] mè [[Angola]] me agan̄ inyọn̄, [[Botsuwana]] me agan̄ mbum-ura, [[Afirika Osiki]] me agan̄ osiki mè mbum-ura, sà [[Emen-awaji Atilantik]] okup me agan̄ ichep-ura kan̄. Ubọk geelek ikachege okike ijọn̄ mèlek [[Zimbabuwe]], inu òsisip igak 200m me lek atasuk Botsuwana eyi agan̄ ulom me lek [[Okwaan̄ Zambezi]] oche ido iba cha.
[[Failu:Flag_of_Namibia.svg|thumb|Egop Botsuwana]]
[[Failu:Coat_of_arms_of_Namibia.svg|thumb|Iman̄ ido Botsuwana]]
[[Failu:Namibia_(orthographic_projection).svg|thumb|Ogugo-ijọn̄ Botsuwana]]
Namibia ìkaan̄ lek me 21 Mâchi 1990 isibi me irak mkpulu Afirika Osiki, sa me [[Akọn̄ Ikaan̄-lek eyi Namibia]]. Ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit ìre [[Winduk]] [Windhoek]. Namibia ìre ido ge ògọọk ikup me <United Nations>, SADC, [[Ntitiin̄ Afirika]] mè <Commonwealth of Nations>
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Ido]]
[[Ọgbọn̄:Ido me Afirika]]
jb3xpahfyp0i3jl50u9hmw10b6b3882
3829
3828
2024-11-05T19:05:55Z
Katelem
17
Ntap inu isọkọ
3829
wikitext
text/x-wiki
'''Namibia''' ìre ido me [[Afirika agan̄ Osiki]]. Ìche okike ijọn̄ mèlek [[Zambia]] mè [[Angola]] me agan̄ inyọn̄, [[Botsuwana]] me agan̄ mbum-ura, [[Afirika Osiki]] me agan̄ osiki mè mbum-ura, sà [[Emen-awaji Atilantik]] okup me agan̄ ichep-ura kan̄. Ubọk geelek ikachege okike ijọn̄ mèlek [[Zimbabuwe]], inu òsisip igak 200m me lek atasuk Botsuwana eyi agan̄ ulom me lek [[Okwaan̄ Zambezi]] oche ido iba cha.
[[Failu:Flag_of_Namibia.svg|thumb|Egop Botsuwana]]
[[Failu:Coat_of_arms_of_Namibia.svg|thumb|Iman̄ ido Botsuwana]]
[[Failu:Namibia_(orthographic_projection).svg|thumb|Ogugo-ijọn̄ Botsuwana]]
Namibia ìkaan̄ lek me 21 Mâchi 1990 isibi me irak mkpulu Afirika Osiki, sa me [[Akọn̄ Ikaan̄-lek eyi Namibia]]. Ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit ìre [[Winduk]] [Windhoek]. Namibia ìre ido ge ògọọk ikup me <United Nations>, SADC, [[Ntitiin̄ Afirika]] mè <Commonwealth of Nations>
===Mfufuk erieen̄===
Egwen ido yi ibak [[Èwê Namib]], òrere [[èwê]] òkakan ichit me linyọn̄.<ref name=at1315>Spriggs, A. (2001) {{WWF ecoregion|name=Africa: Namibia|id=at1315}}</ref> Ikọ yi ''Namib'' ìnan̄a me usem Nama, ìsibi ''ere òmimin''. Îre ogwu ekigwen Mburumba Kerina ogobo erieen̄ yi ibe esa egwen ido ya.<ref>{{cite web|url=https://www.namibian.com.na/127811/archive-read/The-Man-Who-Named-Namibia--Mburumba-Kerina|title=The Man Who Named Namibia- Mburumba Kerina|work=The Namibian|access-date=15 June 2021|archive-date=15 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210615171358/https://www.namibian.com.na/127811/archive-read/The-Man-Who-Named-Namibia--Mburumba-Kerina|url-status=live}}</ref>
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Ido]]
[[Ọgbọn̄:Ido me Afirika]]
p9lmxxl1lqm6nkgbegh3w6lvon8bmjw
Puli
0
376
3837
3762
2024-11-06T11:56:24Z
Katelem
17
Undo revision [[Special:Diff/3762|3762]] by [[Special:Contributions/O. Ogbalakon|O. Ogbalakon]] ([[User talk:O. Ogbalakon|talk]])
3837
wikitext
text/x-wiki
'''Puli''' ìre mfufet okwukwut ikwaan̄ eyi ekisa ibene inu òlolobo. Ekigbaan̄ puli isun̄ me onineen̄ eyi òborọ inyi unye etapbe me lek ibebene inu ikamalek ìmin.
[[Failu:Polea-simple-fija.jpg|thumb|Puli eyi mfufet]]
==Esese Lek Puli==
* Puli òkekeke
* Puli òkijeje
* Puli ogbogbo
<!--Kachọk agan̄ keyi ìsan̄a-->
{{Reflist}}
<!--Ọgbọn̄-->
[[Category:Mfufet Okwukwut Ikwaan̄]]
ip1l0gw9ihafy6ptybrlyxnlhhjyr7j
Sipen
0
402
3831
3816
2024-11-05T20:02:18Z
Katelem
17
Nnen̄e ugọbọ isun̄
3831
wikitext
text/x-wiki
'''Sipen''' ìre ido òtap isaba kọntinenti [transcontinental]; agan̄ ilile kan̄ ìkup me [[Yurop]] agan̄ osiki ichep-ura sà usini agan̄ ekup me emen [[Emen-awaji Atilantik]] mè me usaba [[Okwaan̄ Ile Mediterenia]].<ref11>
[[Failu:Flag of Spain (WFB 2000).svg|thumb|Egop Sipen]]
[[Failu:Coat of Arms of Spain.svg|thumb|Iman̄-ido Sipen]]
[[Failu:Marcha Real.ogg|thumb|Okwa-ido Sipen]]
[[Failu:Map of Europe with Spain highlighted.svg|thumb|Ogugo-ijọn̄ Sipen]]
{{Reflist}}
<!--Categories-->
[[Ọgbọn̄:Ido]]
[[Ọgbọn̄:Yurop]]
6ntw6krgdpj0f6sw2ginukg2sz3a0ey