Wikipedia bswiki https://bs.wikipedia.org/wiki/Po%C4%8Detna_strana MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Mediji Posebno Razgovor Korisnik Razgovor s korisnikom Wikipedia Razgovor o Wikipediji Datoteka Razgovor o datoteci MediaWiki Razgovor o MediaWikiju Šablon Razgovor o šablonu Pomoć Razgovor o pomoći Kategorija Razgovor o kategoriji Portal Razgovor o portalu TimedText TimedText talk Modul Razgovor o modulu Topic 10 1715 3672539 3670944 2024-12-11T12:51:45Z Panasko 146730 3672539 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bashar al-Assad in May 2024.png|121px|desno|Svrgnuti Sirijski predsjednik Bashar al-Assad.]] * [[8. decembar]] – {{Vijest|Sirijski pobunjenici zauzeli su [[Damask]] nakon ofanzive dok je svrgnuti predsjednik [[Bashar al-Assad]] (na slici) pobjegao u Rusiju.}} * [[29. novembar]] – {{Vijest|Praizvedba bosanskohercegovačke [[Opera|opere]] ''[[Tvrtko, kralj bosanski]]'' (''spomenik na fotografiji'') kompozitora [[Amar Jažić|Amara Jažića]] uz pratnju [[Sarajevska filharmonija|Sarajevske filharmonije]], kojom je dirigovao maestro [[Josip Šego]].}} * [[9. novembar]] – {{Vijest|Ruševine grada [[Maje|Maja]], nazvanog Valeriana, otkrivene na jugozapadu poluostrva [[Yucatán]] u [[Meksiko|meksičkoj]] saveznoj državi [[Campeche]].}} * [[6. novembar]] – {{Vijest|Na [[Predsjednički izbori u Sjedinjenim Američkim Državama 2024.|predsjedničkim izborima]] u [[Sjedinjene Američke Države|SAD-u]] pobijedio [[Donald Trump]].}} * [[1. novembar]] – {{Vijest|Petnaest osoba poginulo, a tri teško povrijeđene u [[Novi Sad|Novom Sadu]] nakon [[Urušavanje nadstrešnice Željezničke stanice u Novom Sadu|urušavanja nadstrešnice]] Željezničke stanice.}} * [[29. oktobar]] – {{Vijest|U [[Poplave u Španiji u oktobru 2024.|poplavama u Španiji]] poginulo više od 220 ljudi.}} * [[8. oktobar]] – {{Vijest|[[John Hopfield]] i [[Geoffrey Hinton]] dobili [[Nobelova nagrada za fiziku|Nobelovu nagradu za fiziku]] za istraživanja o [[Mašinsko učenje|mašinskom učenju]] s [[Umjetna neuronska mreža|umjetnim neuronskim mrežama]].}} lkey47c6u2o6qpfe0euablqnik5p5jg 3672540 3672539 2024-12-11T12:57:35Z KWiki 9400 3672540 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bashar al-Assad in May 2024.png|121px|desno|Svrgnuti sirijski predsjednik Bashar al-Assad]] * [[8. decembar]] – {{Vijest|Sirijski pobunjenici zauzeli [[Damask]] nakon ofanzive, dok je svrgnuti predsjednik [[Bashar al-Assad]] ''(na slici)'' pobjegao u Rusiju.}} * [[29. novembar]] – {{Vijest|Praizvedba bosanskohercegovačke [[Opera|opere]] ''[[Tvrtko, kralj bosanski]]'' (''spomenik na fotografiji'') kompozitora [[Amar Jažić|Amara Jažića]] uz pratnju [[Sarajevska filharmonija|Sarajevske filharmonije]], kojom je dirigovao maestro [[Josip Šego]].}} * [[9. novembar]] – {{Vijest|Ruševine grada [[Maje|Maja]], nazvanog Valeriana, otkrivene na jugozapadu poluostrva [[Yucatán]] u [[Meksiko|meksičkoj]] saveznoj državi [[Campeche]].}} * [[6. novembar]] – {{Vijest|Na [[Predsjednički izbori u Sjedinjenim Američkim Državama 2024.|predsjedničkim izborima]] u [[Sjedinjene Američke Države|SAD-u]] pobijedio [[Donald Trump]].}} * [[1. novembar]] – {{Vijest|Petnaest osoba poginulo, a tri teško povrijeđene u [[Novi Sad|Novom Sadu]] nakon [[Urušavanje nadstrešnice Željezničke stanice u Novom Sadu|urušavanja nadstrešnice]] Željezničke stanice.}} * [[29. oktobar]] – {{Vijest|U [[Poplave u Španiji u oktobru 2024.|poplavama u Španiji]] poginulo više od 220 ljudi.}} j55zpcqfxkhyntv4hwi0y88egrgz84f 3672549 3672540 2024-12-11T14:43:59Z Srđan 73336 3672549 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bashar al-Assad in May 2024.png|121px|desno|Svrgnuti sirijski predsjednik Bashar al-Assad]] * [[8. decembar]] – {{Vijest|Sirijski pobunjenici zauzeli [[Damask]] nakon ofanzive, dok je svrgnuti predsjednik [[Bashar al-Assad]] ''(na slici)'' pobjegao u Rusiju.}} * [[29. novembar]] – {{Vijest|Praizvedba bosanskohercegovačke [[Opera|opere]] ''[[Tvrtko, kralj bosanski]]'' kompozitora [[Amar Jažić|Amara Jažića]] uz pratnju [[Sarajevska filharmonija|Sarajevske filharmonije]], kojom je dirigovao maestro [[Josip Šego]].}} * [[9. novembar]] – {{Vijest|Ruševine grada [[Maje|Maja]], nazvanog Valeriana, otkrivene na jugozapadu poluostrva [[Yucatán]] u [[Meksiko|meksičkoj]] saveznoj državi [[Campeche]].}} * [[6. novembar]] – {{Vijest|Na [[Predsjednički izbori u Sjedinjenim Američkim Državama 2024.|predsjedničkim izborima]] u [[Sjedinjene Američke Države|SAD-u]] pobijedio [[Donald Trump]].}} * [[1. novembar]] – {{Vijest|Petnaest osoba poginulo, a tri teško povrijeđene u [[Novi Sad|Novom Sadu]] nakon [[Urušavanje nadstrešnice Željezničke stanice u Novom Sadu|urušavanja nadstrešnice]] Željezničke stanice.}} * [[29. oktobar]] – {{Vijest|U [[Poplave u Španiji u oktobru 2024.|poplavama u Španiji]] poginulo više od 220 ljudi.}} ct2f79f7xxhgyf05ptmeq6ucfosiy7c 0 1952 3672587 3534488 2024-12-11T20:17:15Z CommonsDelinker 1478 Uklanjam datoteku [[c:File:Insigne_Argentinum.svg|Insigne_Argentinum.svg]]; na Commonsu ju je izbrisao/-la [[c:User:Yann|Yann]]; razlog: [[:c:COM:CSD#F7|CSD F7]] (file is empty, corrupt, or in a disallowed format). 3672587 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}}{{Standardi}}{{Čišćenje}} {{Infokutija kontinent | naziv = Južna Amerika | slika = South America (orthographic projection).svg | površina = 17.840.000 km² | stanovništvo = 385.742.554 | gustoća = 21.4/km² | nominalni_BDP = | BDP_PPP = | denonim = | spisak_država = | države = 12 | zavisne_teritorije = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | list_style = text-align:left; | [[Francuska Gvajana]] | [[Folklandska ostrva]] }} | nisu_članice_UN_a = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | list_style = text-align:left; }} | jezici = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | list_style = text-align:left; |[[Portugalski jezik|portugalski]] |[[Španski jezik|španski]] |[[Engleski jezik|engleski]] |[[Francuski jezik|francuski]] |[[Holandski jezik|holandski]] |urođenički jezici }} | vremenske_zone = [[UTC-2]] do [[UTC-5]] | internet = | gradovi = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | list_style = text-align:left; | {{ZD|Brazil}} [[São Paulo]] | {{ZD|Peru}} [[Lima]] | {{ZD|Kolumbija}} [[Bogotá]] | {{ZD|Brazil}} [[Rio de Janeiro]] | {{ZD|Čile}} [[Santiago]] | {{ZD|Venecuela}} [[Caracas]] | {{ZD|Argentina}} [[Buenos Aires]] | {{ZD|Brazil}} [[Brasília]] | {{ZD|Brazil}} [[Fortaleza]] | {{ZD|Brazil}} [[Belo Horizonte]] | {{ZD|Brazil}} [[Valparaiso]] }} }} [[Datoteka:South America satellite plane.jpg|mini|Satelitska slika Južne Amerike]] '''Južna Amerika''' je jedan od 7 [[Zemlja (planet)|zemljinih]] [[Kontinent|kontinenata]]. Nalazi se na [[Zapadna hemisfera|zapadnoj hemisferi]] i skoro cijelim dijelom pripada južnoj zemljinoj polulopti. Ponekad se smatra kao podkontinent [[Amerika|Amerike]]<ref>[http://www.britannica.com/place/South-America ''Južna Amerika'' Encyclopædia Britannica] Pristupljeno 17.06.2016.</ref>, termin koji koriste nacije [[Španski jezik|španskog govornog područja]] i uglavnom se koristi u Južnoj Americi. Okružena je [[Tihi okean|Tihim okeanom]] na zapadu, [[Atlantski okean|Atlantskim okeanom]] na istoku, [[Sjeverna Amerika|Sjevernom Amerikom]] i [[Karipsko more|Karipskim morem]] na sjeverozapadu. Sastoji se od 12 suverenih država: [[Argentina]], [[Bolivija]], [[Brazil]], [[Čile]], [[Kolumbija]], [[Ekvador]], [[Gvajana]], [[Paragvaj]], [[Peru]], [[Surinam]], [[Urugvaj]] i [[Venecuela]] i dva nesuverena područja – [[Francuska Gvajana]] ([[francuska]] prekomorska teritorija) i [[Folklandska ostrva]], [[Britanske prekomorske teritorije|britanska prekomorska teritorija]] sa kojom je Ujedinjeno Kraljevstvo u sporu sa Argentinom. Osim toga, [[nizozemska]] [[ABC ostrva]] te [[Trinidad i Tobago]] također se mogu smatrati dijelom ovog kontinenta. Zauzima površinu od 17.840.000&nbsp;km² i po tome kriteriju četvrti je kontinent. Prema procjeni iz 2005. godine, u Južnoj Americi je živjelo 371.090.000 stanovnika i peti je najmnogoljudniji kontinent poslije [[Azija|Azije]], [[Afrika|Afrike]], [[Evropa|Evrope]] i [[Sjeverna Amerika|Sjeverne Amerike]]. Brazil je najveća država, a ujedno i najmnogoljudnija sa više od polovine ukupnog stanovništva kontinenta. Nakon Brazil najviše stanovnika naseljava Kolumbiju, Argentinu, Venecuelu i Peru.<ref>[http://statisticstimes.com/population/south-american-countries-by-population.php ''Statistika o broju stanovnika Južne Amerike''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161030201424/http://statisticstimes.com/population/south-american-countries-by-population.php |date=30. 10. 2016 }} Pristupljeno 17.06.2016.</ref> Većina stanovništva živi u blizini zapadne ili istočne obale kontinenta dok su unutrašnjost i krajnji jug rijetko naseljeni. Geografijom zapadnog dijela kontinenta dominiraju [[Andi]], planinski lanac mlađe geološke starosti. Nasuprot tome, istočni dio se sastoji od brdsko planinskih područja i velikih nizina ispresjecanih rijekama [[Amazon]], [[Orinoco]] i [[Paraná (rijeka)|Paraná]]. Veći dio kontinenta leži u tropskom području. == Geografija == {{Glavni|Geografija Južne Amerike}} Južna Amerika je dom najvišeg, neprekidnog vodopada na svijetu, [[Angelovi vodopadi]] koji se nalaze u Venecueli, rijeke sa najvećim protokom (Amazon) kao i najdužeg planinskog lanca, Anda, čiji je najviši planinski vrh [[Aconcagua]] sa 6.962 m nadmorske visine. Osim toga, u Južnoj Americi se nalaze i: najsuhlje (nepolarno) mjesto na svijetu, pustinja [[Atacama]]; najveća [[prašuma]] [[Amazonija]]; najviši [[glavni grad]], [[Bolivija|bolivijski]] glavni grad [[La Paz]]; najviše plovno [[jezero]] na svijetu, [[Titicaca]]; i najjužnija stalno nastanjena zajednica (ne uzimajući u obzir istraživačke stanice na [[Antarktik]]u), [[Puerto Toro]] u Čileu. Južna Amerika ima nekoliko [[Ostrvo|ostrva]], od kojih većina pripadaju raznim zemljama na kontinentu. Područje [[Karipsko more|Karipskog mora]] pripada Sjevernoj Americi. Južnoameričke zemlje koje graniče sa Karipskim morem su poznate kao [[Karipska Južna Amerika]]. Neke regije Južne Amerike su [[Andi Države]], [[Gujana brdsko-planinske zemlje]], i [[Istočna Južna Amerika]]. == Historija == {{Glavni|Historija Južne Amerike}} Smatra se da su prvi ljudi u Južnoj Americi došli kada su prešli [[Beringov prolaz]], ali postoje i druge teorije, kao, npr., da su se ljudi doselili u Južnu Ameriku s južnog [[Tihi okean|Tihog okeana]]. Od 1530-ih Evropljani iz [[Španija|Španije]] i [[Portugal]]a kolonizirali su Južnu Ameriku, pokorili [[Američki starosjedioci|američke starosjedioce]] i podijelili kontinent u nekoliko kolonijalnih zona. U 19. stoljeću te kolonije [[Borba za nezavisnost zemalja Latinske Amerike|izborile su nezavisnost]] i postale države. == Države i teritorije == [[File:"Political South America" CIA World Factbook.svg|thumb|right|Politička mapa Južne Amerike]] {{multiple image | align = right | direction = vertical | header = 10 najvećih južnoameričkih gradova | header_align = left/right/center | header_background = | footer = | footer_background = | width = | image1 = MarginalPinheiros.jpg | width1 = 120 | caption1 ={{Center|[[São Paulo]], Brazil}} | image2 = Lima, Peru Sunset Skyline & Cityscape.png | width2 = 120 | caption2 ={{Center|[[Lima]], Peru}} | image3 = Centro internacional cropped.JPG | width3 = 120 | caption3 ={{Center|[[Bogotá]], Kolumbija}} | image4 = Vista aérea Centro do Rio de Janeiro RJ.jpg | width4 = 120 | caption4 ={{Center|[[Rio de Janeiro]], Brazil}} | image5 = Santiago en invierno.jpg | width5 = 120 | caption5 ={{Center|[[Santiago]], Čile}} | image6 = Caracas_from_El_Calvario.jpg | width6 = 120 | caption6 ={{Center|[[Caracas]], Venecuela}} | image7 = Atardecer_en_el_Congreso_de_la_Naci%C3%B3n_Argentina.jpg | width7 = 120 | caption7 ={{Center|[[Buenos Aires]], Argentina}} | image8 = Avtancredoneves23012011.JPG | width8 = 120 | caption8 ={{Center|[[Salvador, Bahia|Salvador]], Brazil}} | image9 = Brasilia aerea setorbancariosul.jpg | width9 = 120 | caption9 ={{Center|[[Brasília]], Brazil}} | image10 = Fortaleza, Brazil (6).jpg | width10 = 120 | caption10 ={{Center|[[Fortaleza]], Brazil}} }} {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- style="background:#ececec;" ! class="unsortable" style="width:20px;" | Grb ! class="unsortable" style="width:20px;" | Zastava ! Država ili teritorija ! Površina<br />(km²)<ref name="factbook2008">Land areas and population estimates are taken from ''The 2008 World Factbook'' which currently uses July 2007 data, unless otherwise noted.</ref> ! Stanovništvo<br />(procjena 2009)<ref name="factbook2008" /> ! Gustoća<br />po km² ! [[Glavni grad]] |- | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | {{ZD|Argentina}} | style="text-align:left;" | [[Argentina]] | style="text-align:right;"| 2.766.890 | style="text-align:right;"| 40.482.000 | style="text-align:right;"| 14,3 | style="text-align:left;" | [[Buenos Aires]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Bolivicus.svg|20px|link=Bolivija]] | style="text-align:center" | {{ZD|Bolivija}} | style="text-align:left;" | [[Bolivija]] | style="text-align:right;"| 1.098.580 | style="text-align:right;"| 9.863.000 | style="text-align:right;"| 8,4 | style="text-align:left;" | [[La Paz]] i [[Sucre]]<ref>[[La Paz]] is the administrative capital of [[Bolivia]]; [[Sucre]] is the judicial seat<br /></ref> |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Coat of arms of Brazil.svg|20px|link=Brazil]] | style="text-align:center" | {{ZD|Brazil}} | style="text-align:left;" | [[Brazil]] | style="text-align:right;"| 8.514.877 | style="text-align:right;"| 202.241.714 | style="text-align:right;"| 22,0 | style="text-align:left;" | [[Brasília]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Roundel of Chile.svg|20px|link=Čile]] | style="text-align:center" | {{ZD|Čile}} | style="text-align:left;" | [[Čile]]<ref>Uključuje [[Istočno ostrvo]] u [[Tihi okean|Tihom okeanu]]. [[Santiago]] je administrativni centar Čilea dok je [[Valparaíso]] mjesto gdje se donose zakoni<br /></ref> | style="text-align:right;"| 756.950 | style="text-align:right;"| 16.928.873 | style="text-align:right;"| 22 | style="text-align:left;" | [[Santiago de Chile|Santiago]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Columbum.svg|20px|link=Kolumbija]] | style="text-align:center" | {{ZD|Kolumbija}} | style="text-align:left;" | [[Kolumbija]] | style="text-align:right;"| 1.141.748 | style="text-align:right;"| 46.920.000 | style="text-align:right;"| 40 | style="text-align:left;" | [[Bogotá]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Aequatorium.svg|20px|link=Ekvador]] | style="text-align:center" | {{ZD|Ekvador}} | style="text-align:left;" | [[Ekvador]] | style="text-align:right;"| 283.560 | style="text-align:right;"| 14.573.101 | style="text-align:right;"| 53,8 | style="text-align:left;" | [[Quito]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Falklandiae.svg|20px|link=Folklandska ostrva]] | style="text-align:center" | {{ZD|Folklandska ostrva}} | style="text-align:left;" | [[Folklandska ostrva]] ([[Ujedinjeno Kraljevstvo]])<ref>Claimed by [[Argentina]].<br /></ref> | style="text-align:right;"| 12.173 | style="text-align:right;"| 3.140<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fk.html |title=Falkland Islands: July 2008 population estimate |publisher=Cia.gov |date= |access-date=21. 5. 2012 |archive-date=1. 2. 2010 |archive-url=https://www.webcitation.org/5nDnCpHEG?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fk.html |url-status=dead }}</ref> | style="text-align:right;"| 0,26 | style="text-align:left;" | [[Stanley]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:BlasonGuyane.svg|20px|link=Francuska Gvajana]] | style="text-align:center" | {{ZD|Francuska Gvajana}} | style="text-align:left;" | [[Francuska Gvajana]] ([[Francuska]]) | style="text-align:right;"| 91.000 | style="text-align:right;"| 221.500<ref>(januar 2009) {{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=99&ref_id=CMRSOS02137| title=Population des régions au 1er janvier| first=Government of France| last=[[INSEE]]| access-date=20. 1. 2009|language=fr}}</ref> | style="text-align:right;"| 2,7 | style="text-align:left;" | [[Cayenne]] (Préfecture) |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Guianae.svg|20px|link=Gvajana]] | style="text-align:center" | {{ZD|Gvajana}} | style="text-align:left;" | [[Gvajana]] | style="text-align:right;"| 214.999 | style="text-align:right;"| 772.298 | style="text-align:right;"| 3,5 | style="text-align:left;" | [[Georgetown]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Coat of arms of Paraguay.svg|20px|link=Paragvaj]] | style="text-align:center" | {{ZD|Paragvaj}} | style="text-align:left;" | [[Paragvaj]] | style="text-align:right;"| 406.750 | style="text-align:right;"| 6.831.306 | style="text-align:right;"| 15,6 | style="text-align:left;" | [[Asunción]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Peruviae.svg|20px|link=Peru]] | style="text-align:center" | {{ZD|Peru}} | style="text-align:left;" | [[Peru]] | style="text-align:right;"| 1.285.220 | style="text-align:right;"| 29.132.013 | style="text-align:right;"| 22 | style="text-align:left;" | [[Lima]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Georgiae Australis et Insularum Sandvich Australium.svg|20px|link=Južna Georgia i Južna Sendvička ostrva]] | style="text-align:center" | {{ZD|Južna Georgia i Južna Sendvička ostrva}} | style="text-align:left;" | [[Južna Georgia i Južna Sendvička ostrva]]<br />(Ujedinjeno Kraljevstvo)<ref>Prisvaja ih Argentina; ova ostrva u [[Atlantski okean|južnom Atlantiku]] obično se povezuju s [[Antarktik]]om (zbog blizine) i nemaju trajnu populaciju; na njima periodično borave kontingenti od stotinjak istraživača i posjetilaca.<br /></ref> | style="text-align:right;"| 3.093 | style="text-align:right;"| 20 | style="text-align:right;"| 0 | style="text-align:left;" | [[King Edward Point]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Surinamiae.svg|20px|link=Surinam]] | style="text-align:center" | {{ZD|Surinam}} | style="text-align:left;" | [[Surinam]] | style="text-align:right;"| 163.270 | style="text-align:right;"| 472.000 | style="text-align:right;"| 3 | style="text-align:left;" | [[Paramaribo]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Uraquariae.svg|20px|link=Urugvaj]] | style="text-align:center" | {{ZD|Urugvaj}} | style="text-align:left;" | [[Urugvaj]] | style="text-align:right;"| 176.220 | style="text-align:right;"| 3.477.780 | style="text-align:right;"| 19,4 | style="text-align:left;" | [[Montevideo]] |- | style="text-align:center" | [[Datoteka:Insigne Venetiolae.svg|20px|link=Venecuela]] | style="text-align:center" | {{ZD|Venecuela}} | style="text-align:left;" | [[Venecuela]] | style="text-align:right;"| 916.445 | style="text-align:right;"| 31.648.930 | style="text-align:right;"| 30,2 | style="text-align:left;" | [[Caracas]] |- class="sortbottom" ! colspan="3" | Ukupno | style="text-align:right;"| 17.824.513 | style="text-align:right;"| 385.742.554 | style="text-align:right;"| 21,5 | |} == Također pogledajte == * [[Centralna Amerika]] * [[Sjeverna Amerika]] == Reference == {{reference}} {{Commonscat|South America}} {{Fizičke osobine Zemlje}} {{Kontinenti}} [[Kategorija:Južna Amerika]] [[Kategorija:Kontinenti]] qpyvp7bvu3vvithjlnch3105aq03wa4 0 4231 3672682 3672363 2024-12-12T03:26:59Z KWiki 9400 3672682 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bible.malmesbury.arp.jpg|mini|desno|300px|Biblija ručno pisana na latinskom jeziku]]'''Biblija''' (kasnolat. ''Biblia,'' od grč. ''βıβλία,'' deminutiv mn. [jed. ''βıβλίον''] od ''βίβλος:'' knjiga), sveta knjiga židovstva i kršćanstva, zbirka raznovrsnih spisa koji su nastajali tijekom više od 1000 god. pr. Kr. (''Deborin hvalospjev,'' Suci 5) pa do kraja I. st. (2 Pt). Naziva se i ''Sveto pismo,'' katkad ''Pismo'' ili ''Pisma.'' Kršćani je dijele na ''Stari zavjet'' (SZ) i ''Novi zavjet'' (NZ). ==== '''Biblijski spisi''' ==== Popis biblijskih knjiga iz kojih vjerska zajednica razumijeva svoj identitet i koje su za nju normativne naziva se kanon Svetog pisma, a to proizlazi iz shvaćanja da je Biblija istodobno i ljudska i Božja riječ. Tematska osovina koja ujedinjuje izbor djela različitih oblika (poetskih, mudrosnih, zakonskih...) iz židovske i ranokršćanske književnosti od kojih se sastoji Biblija povijest je spasenja. Kanonski popis u židovstvu i kršćanstvu nije sasvim istovjetan: među raznim kršćanskim zajednicama (katolici, protestanti, pravoslavni) postoje neke razlike u broju biblijskih spisa. ==== ''Biblijski kanon u židovstvu'' ==== Još u razdoblju između završetka formiranja SZ i nastanka NZ, ne može se govoriti o istovjetnom kanonu sveukupnog židovstva. Zajednica u Kumranu davala je velikom broju spisa određeni autoritet. Samarijanci su imali samo ''Petoknjižje.'' Židovi se u dijaspori služe grčkim prijevodom, tzv. ''Septuagintom.'' Krajem I. st., oko dva desetljeća nakon rušenja jeruzalemskog hrama, odlučeno je u Jamniji da u kanonu hebrejske Biblije bude 39 spisa. Uglavnom su na hebrejskome, malim dijelom na aramejskome. Svrstavaju se u tri skupine: ''Torah'' (Zakon, Petoknjižje ili ''Pentateuh''), ''Nebī’īm'' (Proroci) i ''Ketūbīm'' (Spisi, Hagiografi). Skraćeni židovski naziv za Bibliju ''TaNaK'' dolazi od početnih slova svake skupine takve trodijelne podjele, a za hebrejsku Bibliju upotrebljava se i naziv ''Mikra'' ''(Pismo)''. Ako se katkad govori o manjem broju knjiga hebrejske Biblije, primjerice o 22 (J. Flavije), tada je riječ o drukčijem načinu brojanja tih spisa. ==== ''Biblijski kanon u kršćanstvu'' ==== ''Stari zavjet.'' Novozavjetni se pisci u I. st. služe ''Septuagintom'' (LXX), grč. prijevodom ''Sedamdesetorice.'' Tijekom nekoliko stoljeća kršćanski autori skloni su katkada kraćem (palestinskom), katkada dužem (LXX) popisu knjiga ''Staroga zavjeta''. Origen (182–251) naginje palestinskomu kanonu, ali smatra da i ostali spisi imaju autoritet. Počinje se praviti razlika između kanonskih i crkvenih knjiga. Jeronim (347–420) koleba se između dužeg i kraćeg popisa, dok je Augustin (354–430) bio za duži. Na koncilu u Rimu 382. zaokružen je popis »božanskih Pisama« prema kojem SZ ima 46 knjiga. Tridentski koncil 1546. prihvaća takav kanon SZ s 39 protokanonskih (istovjetne s palestinskim kanonom) i 7 deuterokanonskih knjiga koje se svrstavaju na povijesne, poučne i proročke. Latinski prijevod ''Vulgatu'' proglašava službenim (autentičnim) biblijskim tekstom za Katoličku crkvu. Martin Luther 1522. isključuje deuterokanonske knjige iz kanonskog popisa SZ. Biblijska izdanja u protestantskim crkvama imaju zato obično kanon SZ od 39 knjiga. Uobičajen je naziv za deuterokanonske knjige u protestantizmu apokrif. Parabiblijske spise, koje katolici nazivaju apokrifima, protestanti zovu pseudoepigrafima. Pravoslavlje se u svojem kanonu SZ ravna prema ''Septuaginti,'' koja ima duži popis i »apokrifne« dijelove. Ekumenska biblijska izdanja koja priređuju bibličari različitih konfesija sadrže protokanonske i deuterokanonske knjige SZ. == Knjige == ;Stari zavjet: {| class="wikitable" !''Naziv knjige'' !''Kratica'' !''Naziv knjige'' !''Kratica'' |- |Postanak |Post |Mudre izreke |Izr |- |Izlazak |Izl |Propovjednik (Kohelet) |Prop |- |Levitski zakonik |Lev |Pjesma nad pjesmama |Pj |- |Brojevi |Br |''Knjiga Mudrosti'' |Mudr |- |Ponovljeni zakon |Pnz |''Knjiga Sirahova'' |Sir |- |Jošua |Jš |Izaija |Iz |- |Knjiga o sucima |Suci |Jeremija |Jr |- |Ruta |Rut |Tužaljke |Tuž |- |Prva knjiga o Samuelu |1 Sam |''Baruh'' |Bar |- |Druga knjiga o Samuelu |2 Sam |Ezekiel |Ez |- |Prva knjiga o Kraljevima |1 Kr |Daniel |Dn |- |Druga knjiga o Kraljevima |2 Kr |Hošea |Hoš |- |Prva knjiga Ljetopisa |1 Ljet |Joel |Jl |- |Druga knjiga Ljetopisa |2 Ljet |Amos |Am |- |Ezra |Ezr |Obadija |Ob |- |Nehemija |Neh |Jona |Jon |- |''Tobija'' |Tob |Mihej |Mih |- |''Judita'' |Jdt |Nahum |Nah |- |Estera |Est |Habakuk |Hab |- |''Prva knjiga o Makabejcima'' |1 Mak |Sefanija |Sef |- |''Druga knjiga o Makabejcima'' |2 Mak |Hagaj |Hag |- |Psalmi |Ps |Zaharija |Zah |- |Job |Job |Malahija |Mal |} ''Kurzivom je ispisano 7 deuterokanonskih knjiga.'' ; Novi zavjet {| class="wikitable" !''Naziv knjige'' !''Kratica'' !''Naziv knjige'' !''Kratica'' |- |Evanđelje po Mateju |Mt |1. Poslanica Timoteju |1 Tim |- |Evanđelje po Marku |Mk |2. Poslanica Timoteju |2 Tim |- |Evanđelje po Luki |Lk |Poslanica Titu |Tit |- |Evanđelje po Ivanu |Iv |Poslanica Filemonu |Flm |- |Djela apostolska |Dj |Poslanica Hebrejima |Heb |- |Poslanica Rimljanima |Rim |Jakovljeva poslanica |Jak |- |1. Poslanica Korinćanima |1 Kor |1. Petrova poslanica |1 Pt |- |2. Poslanica Korinćanima |2 Kor |2. Petrova poslanica |2 Pt |- |Poslanica Galaćanima |Gal |1. Ivanova poslanica |1 Iv |- |Poslanica Efežanima |Ef |2. Ivanova poslanica |2 Iv |- |Poslanica Filipljanima |Fil |3. Ivanova poslanica |3 Iv |- |Poslanica Kološanima |Kol |Judina poslanica |Jd |- |1. Poslanica Solunjanima |1 Sol |Otkrivenje |Otk |- |2. Poslanica Solunjanima |2 Sol | |} ''Novi zavjet,'' samo kršćanski dio Biblije, nastao je u drugoj pol. I. st. Njegovo uključivanje u biblijski kanonski popis trajalo je nekoliko stoljeća. Već ranokršćanski spis ''Didahe'' (I. st.) daje biblijsko poštovanje nekim novozavjetnim spisima. Marcion (85–160) je zastupao mišljenje da kršćanski biblijski kanon treba imati samo Lukino evanđelje i Pavlove poslanice. Irenej (II/III. st.) počinje nazivati ''Pismima'' i najranije kršćanske spise. Tzv. ''Muratorijev novozavjetni popis'' s kraja II. st. definitivno je zaokružen na koncilu u Rimu 382. Premda su s reformacijom dovedene u pitanje Poslanica Hebrejima, Jakovljeva poslanica, Judina poslanica i Otkrivenje, sve kršćanske crkve prihvaćaju 27 novozavjetnih spisa: 4 evanđelja, Djela apostolska, 13 Pavlovih poslanica, Poslanicu Hebrejima, 7 katoličkih poslanica i Otkrivenje.<ref>{{Cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=7453|title=Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje|last=Kragić|first=Bruno (glavni urednik)|year=2022|publisher=Leksikografski zavod Miroslav Krleža|access-date=19. 1. 2023}}</ref> ==Također pogledajte== * [[Tora]] * [[Kur'an]] * [[Usporedna tabela biblijskih i kur'anskih imena u bosanskom jeziku]] * [[Estera]] * [[Patrijarh (Biblija)]] == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Bible}} {{Wikicitat|Biblija}} * [https://www.religija.me/biblija/Biblija-NRP.pdf Biblija u prijevodu Đure Daničića (Stari zavjet) i Vuka Karadžića (Novi zavjet)] {{stub-rel}} {{Biblija}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija| ]] [[Kategorija:Kršćanstvo]] [[Kategorija:Judaizam]] [[Kategorija:Svete knjige]] kbj79px1c339defyfku6m1xloxr8ca7 0 5059 3672542 3642940 2024-12-11T12:58:03Z Panasko 146730 3672542 wikitext text/x-wiki {{DecembarKalendar}} '''8. decembar / prosinac (8. 12)''' jest 342. dan godine po [[gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] (343. u [[prestupna godina|prestupnoj godini]]). Do kraja godine još su 23 dana. == Događaji == * [[1854]] – [[Papa]] Pije IX proglasio je [[dogma|dogmu]] o bezgrešnom začeću Bogorodice. * [[1863]] – [[Thomas King]], [[Britanija|britanski]] [[boks]]er postao prvi svjetski šampion u teškoj kategoriji, pobjedom nad amerikancem [[John Heenanom]]. * [[1910]] – Završeno deseto službeno [[Svjetsko prvenstvo u šahu 1910. - II.]] između [[Emanuel Lasker|Laskera]] i [[Dawid Janowski|Janowskog]], pobijedom Laskera; * [[1925]] – Objavljena knjiga [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] ''[[Mein Kampf]]'', u kojoj je izložena koncepcija "Novog poretka" i rasne supremacije [[Nijemci|Nijemaca]]. * [[1941]] – [[SAD]] i [[Velika Britanija]] objavile [[rat]] [[Japan]]u, dan poslije japanskog napada na američku bazu u [[Pearl Harbor]]u na [[Havaji]]ma. [[Njemačka]] i [[Italija]], u skladu s obavezama iz [[Trojni pakt|Trojnog pakta]], objavile rat SAD-u. * [[1949]] – Generalna skupština [[UN]] zatražila je od svjetskih sila da priznaju nezavisnost [[Kina|Kine]] poslije bjekstva [[Chiang Kai-shek]]a na [[Tajvan]]. * [[1954]] – [[Srbija|Srpski]] i [[Hrvatska|hrvatski]] [[Pisac|pisci]] i [[lingvist]]i postigli su [[Novi Sad|Novosadski dogovor]] o [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]] književnom [[jezik]]u, koji je potpisalo 25 uglednih stručnjaka za jezik. Zaključeno je da je narodni jezik [[Srbi|Srba]], [[Hrvati|Hrvata]] i [[Crnogorci|Crnogoraca]] jedan jezik s dva izgovora, da su oba pisma - [[ćirilica]] i [[latinica]] – ravnopravna i da jezik ima zajednički [[pravopis]]. * [[1966]] – Sporazum o zabrani [[nuklearno oružje|nuklearnog oružja]] u [[kosmos]]u potpisalo je 28 zemalja, uključujući [[SSSR]] i [[SAD]]. * [[1966]] – Prilikom havarije [[Grčka|grčkog]] feribota "Heraklion", koji je potonuo tokom nevremena kod [[ostrvo|ostrva]] Melos, poginula su 234 putnika i člana posade. * [[1974]] – [[Grčka|Grci]] su na [[referendum]]u velikom većinom glasali za [[republika|republiku]], a protiv restauracije [[monarhija|monarhije]]. * [[1980]] – [[John Lennon]], bivši član [[The Beatles]]a, ubijen u [[New York City|New Yorku]]. Ubio ga je mentalno poremećeni obožavalac [[Mark David Chapman]], koji je kasnije osuđen na doživotni zatvor. * [[1991]] – Čelnici [[Rusija|Rusije]], [[Bjelorusija|Bjelorusije]] i [[Ukrajina|Ukrajine]], [[Boris Jeljcin]], [[Leonid Kravčuk]] i [[Stanislav Šuškevič]], potpisali su u [[Minsk]]u Bjeloveški sporazum o formiranju [[Zajednica nezavisnih država|Zajednice nezavisnih država]]. Time je prestao postojati [[Sovjetski savez]]. * [[1995]] – U [[London]]u je počela dvodnevna Konferencija na kojoj je, umjesto [[Ženeva|ženevske]] Mirovne konferencije za bivšu [[Jugoslavija|Jugoslaviju]], osnovan Savjet za sprovođenje mira. U radu Konferencije učestvovali su ministri inostranih poslova 40 zemalja i predstavnici brojnih međunarodnih organizacija. [[Švedska|Švedski]] diplomata [[Carl Bildt]] (Karl Bilt) imenovan je za Visokog predstavnika međunarodne zajednice u [[BiH]]. * [[2000]] – U [[Ottawa|Ottawi]] održan prvi svjetski samit posvećen [[kultura|kulturi]] i [[umjetnost]]i na kojem je osnovana Međunarodna federacija agencija za podršku umjetnosti. * [[2005]] – [[Norveška]] usvojila zakon kojim se norveške firme obavezuju da do 2008. najmanje 40 posto članova upravnih odbora moraju biti žene. U suprotnom, kompanije će se suočiti s opasnošću od zatvaranja. To je prvi zakon ove vrste u svijetu. * [[2024]] – [[Damask]] osvojen nakon što se sirijske trupe povukle, a predsjednik [[Bashar al-Assad|Bashar Al-Assad]] pobjegao iz zemlje jer se njegova vlada raspala, što je označilo kraj Sirijske Arapske Republike. [[Izrael]] je kao rezultat napredovao u tampon zonu između [[Sirija|Sirije]] i [[Golanska visoravan|Golanske visoravni]] koju je okupirao Izrael.<ref>{{Cite web |last=Al-Khalidi |first=Suleiman |last2=Azhari |first2=Timour |date=8 December 2024 |title=Syrian rebels topple President Assad, difficult times lie ahead |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syria-rebels-celebrate-captured-homs-set-sights-damascus-2024-12-07/ |access-date=8 December 2024 |website=[[Reuters]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=Israel seizes Golan buffer zone after Syrian troops leave posts |url=https://www.bbc.com/news/articles/c77jrrxxn07o |access-date=2024-12-09 |website=www.bbc.com |language=en-GB}}</ref> == Rođeni == === 16. vijek === * [[1542]] – [[Marija I Škotska|Marija I, kraljica Škota]] === 17. vijek === * [[1626]] – [[Kristina Augusta]], [[švedska]] [[Spisak švedskih kraljeva|kraljica]] === 18. vijek === * [[1708]] – [[Franjo I, car Svetog Rimskog Carstva|Franjo I]], [[Spisak njemačkih kraljeva i careva Svetog Rimskog Carstva|car]] [[Sveto Rimsko Carstvo|Svetog Rimskog Carstva]] * [[1756]] – [[Maksimilijan Franjo Austrijski]], sin cara Franje I i posljednji kelnski knez-izbornik === 19. vijek === * [[1865]] – [[Jean Sibelius]], finski kompozitor * [[1882]] - [[Muhamed Seid Serdarević]], bosanskohercegovački autor i publicist, vjersko-prosvjetni radnik === 20. vijek === * [[1930]] – [[Maximilian Schell]], [[Švicarska|švicarski]] glumac, režiser, pisac i producent * [[1943]] – [[Jim Morrison]], američki pjevač * [[1953]] – [[Kim Basinger]], američka glumica * [[1966]] – [[Sinéad O'Connor]], [[irska]] pjevačica i tekstopisac * [[1967]] – [[Svjetlana Panjutina]], [[SSSR|sovjetska]] i [[Rusija|ruska]] [[biatlon]]ka * [[1974]] – [[Irina Nikulčina]], [[bugarska]] [[biatlon]]ka i [[Skijaško trčanje|skijašica-trkačica]]. * [[1981]] ** [[Azra Akin]], tursko-holandski model, bivša mis svijeta ** [[Lejla Rešić]], bosanskohercegovačka političarka i novinarka ** [[Haley Johnson]], [[SAD|američka]] [[biatlon]]ka. == Umrli == * [[1638]] – [[Ivan Gundulić]], hrvatski pjesnik, epik, lirik i dramatičar * [[1864]] – [[George Boole]], engleski matematičar i filozof * [[1899]] – [[Max Lange]], [[Njemačka|njemački]] [[šah]]ist i [[problemski šah|problemist]] * [[1978]] – [[Golda Meir]], izraelska političarka * [[1980]] – [[John Lennon]], britanski pjevač, tekstopisac i muzičar * [[1994]] – [[Antônio Carlos Jobim]], brazilski kompozitor, tekstopisac, muzičar i pjevač * [[2001]] ** [[Mirza Delibašić]], jugoslavenski i bosanskohercegovački košarkaš ** [[Frances Elizabeth Holberton]], jedna od pionira [[računar]]skog [[programiranje|programiranja]] * [[2003]] – [[Rubén González]], [[kuba]]nski [[pijanist]] ([[Buena Vista Social Club]]) * [[2014]] - [[Mango (pjevač)]], italijanski tekstopisac i muzičar * [[2016]] – [[John Glenn]], američki astronaut i senator * [[2023]] ** [[Ismet Dizdarević]], bosanskohercegovački [[Psihologija|psiholog]] ** [[Ryan O'Neal]], američki glumac == Praznici == {{Proširiti sekciju}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|8 December}} * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/8 Na današnji dan (8. decembar), ''BBC.co.uk''] {{en simbol}} * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day/december-8 Na današnji dan (8. decembar), ''nytimes.com''] {{en simbol}} {{Mjeseci}} [[Kategorija:Decembar|*-08]] gghfdz63m5zcdmpabq5mehclqlf3lde 0 5367 3672593 2974190 2024-12-11T21:28:12Z Nerko65 55647 3672593 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} Kao filozofsko stajalište, '''nihilizam''' je pogled na svijet, a pogotovo ljudsku egzistenciju, bez ikakve svrhe, značenja, ili razumljive istine. To je teorija koja promovira stanje u kojem se ne vjeruje ni u šta, ili u kome ne postoje ciljevi. Termin se nekorektno koristi da bi se okarakterizirale one ličnosti koje ne dijele sa drugima neku određenu vjeru ili određeni skup apsolutnih vrijednosti. Tokom romantizma postao je popularan izraz [[weltschmerz]], kojim je opisivan kolektivni osjećaj žalosti i bespomoćnosti jedne generacije pred zlom, nepravdom i besmislenošću koji su, kako im se činilo, obilježavali svijet u kojem žive. Neki veliki filozofi poput [[Friedrich Nietzsche|Friedricha Nietzschea]] su pisali o nihilizmu. Nietzsche je opisao [[kršćanstvo]] kao nihilističku religiju, jer je uklonila značenje sa ovozemaljskog života, i fokusirala ga na navodni drugi život. == Također pogledajte == * [[Filozofija]] * [[Paradoks nihilizma]] {{Stub-filoz}} [[Kategorija:Metafizičke teorije]] [[Kategorija:Filozofija života]] [[Kategorija:Političke ideologije]] etohpnmtfek85sl43yx3wcbqbg9ad2l 0 5468 3672666 3623752 2024-12-12T02:54:15Z Z1KA 87045 [[Kategorija:Političari]] uklonjena; [[Kategorija:Bošnjački političari]] dodata (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672666 wikitext text/x-wiki {{Infokutija politički vođa | ime = Esad Kulović | slika = Esad Kulović.jpg | tekst = | redoslijed = [[Spisak gradonačelnika Sarajeva|Gradonačelnik Sarajeva]] | vrijeme_na_vlasti = 1905–1910 | prethodnik = [[Nezir Škaljić]] | nasljednik = [[Fehim Ćurčić]] | redoslijed2 = | vrijeme_na_vlasti2 = | prethodnik2 = | nasljednik2 = | redoslijed3 = | vrijeme_na_vlasti3 = | prethodnik3 = | nasljednik3 = | datum_rođenja = 1859 | mjesto_rođenja = [[Sarajevo]], [[Bosanski pašaluk]] | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|1917|7|22|1859||}} | mjesto_smrti = [[Sarajevo]], [[Bosna i Hercegovina u Austro-Ugarskoj|Kondominijum Bosna i Hercegovina]] | puno_ime = | nacionalnost = | etnicitet = | politička_stranka = [[Samostalna muslimanska stranka]] | supruga = <!-- --> | supružnik = <!-- --> | djeca = | obrazovanje = | vjera = | potpis = | veb-sajt = }} '''Esad Kulović''' (1859 – 1917) bio je četvrti [[Spisak gradonačelnika Sarajeva|gradonačelnik Sarajeva]].<ref>{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=CVINAQAAIAAJ&q=Esad+Kulovi%C4%87&dq=Esad+Kulovi%C4%87&hl=en&sa=X&ei=XH0nVf7bA5XloATr_oDYAQ&ved=0CCoQ6AEwAjgK|title=Sarajevo za vrijeme austrougarske uprave (1878-1918).|year=1969|publisher=Google Books|access-date=10. 4. 2015}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://enciklopedija.cc/wiki/Esad-beg_Kulovi%C4%87|title=Esad-beg Kulović – Hrvatska internetska enciklopedija|website=enciklopedija.cc|language=hr|access-date=15. 12. 2023|archive-date=15. 12. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231215141428/https://enciklopedija.cc/wiki/Esad-beg_Kulovi%C4%87|url-status=dead}}</ref> == Biografija == Rođen je 1859. u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Potječe iz stare [[Janjičari|janjičarske]] porodice. Neredovno školovan, ali veoma obrazovan. Govorio je [[Turski jezik|turski]], [[Arapski jezik|arapski]], [[Perzijski jezik|perzijski]] i [[francuski jezik]]. Na prvim izborima 1884. izabran je za općinskog zastupnika, a od 1905. gradonačelnik je Sarajeva kada je zamijenio [[Nezir Škaljić|Nezira Škaljića]]. Mandat mu je trajao i tokom [[Aneksijska kriza|Aneksijske krize]] sve do 1910.<ref>{{cite web|url=http://www.radiosarajevo.ba/novost/95842/esad-kulovic-i-aneksijska-kriza|title=Esad Kulović i aneksijska kriza|date=29. 11. 2012|publisher=Radio Sarajevo|archive-url=https://web.archive.org/web/20150416141729/http://www.radiosarajevo.ba/novost/95842/esad-kulovic-i-aneksijska-kriza|archive-date=16. 4. 2015|access-date=10. 4. 2015}}</ref> Kulović je osvojio i slijedeći gradonačelnički mandat, jer je na izborima 1910. dobio nadmoćnu većinu, ali je odbio mjesto te je položaj prepušten 24-godišnjem [[Fehim Ćurčić|Fehimu Ćurčiću]].<ref>{{cite web|url=http://www.radiosarajevo.ba/novost/97803/fehim-ef-curcic-i-sarajevski-atentat|title=Fehim ef. Čurčić i Sarajevski atentat|date=20. 12. 2012|publisher=Radio Sarajevo|archive-url=https://web.archive.org/web/20150416140158/http://www.radiosarajevo.ba/novost/97803/fehim-ef-curcic-i-sarajevski-atentat|archive-date=16. 4. 2015|access-date=10. 4. 2015}}</ref> Godine 1914. godine [[Mehmed Spaho]] izabran je u Gradsko vijeće Sarajeva, nakon što se Esad-beg Kulović, [[Mehmed Spaho|Spahin]] politički saradnik i prijatelj povukao s te dužnosti.<ref name="Dobri beg">[https://www.bastina.ba/images/stories/izdavastvo/20140522/bastina_5.pdf Baština sjeveroistočne Bosne broj 5, 2012.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161120071147/http://bastina.ba/images/stories/izdavastvo/20140522/bastina_5.pdf |date=20. studenoga 2016. }} Salih Strašević: ''Dobri beg Kulović'', str. 133</ref><ref>Kamberović, Husnija. Mehmed Spaho (1883-1939): Politička biografija. Sarajevo: VKBI, 2009. {{ISBN|9789958471094}}. str. 14</ref> Umro je 22. jula 1917. u Sarajevu. == Reference == {{Refspisak}} {{startna kutija}} {{s-off}} {{s-bef|prije=[[Nezir Škaljić]]<br /><small>1899–1905.</small>}} {{s-ttl|naslov=[[Spisak gradonačelnika Sarajeva|Gradonačelnik Sarajeva]]|godine=1905–1910.}} {{s-aft|poslije=[[Fehim Ćurčić]]<br /><small>1910–1915.</small>}} {{s-end}} {{Gradonačelnici Sarajeva}} {{DEFAULTSORT:Kulović, Esad}} [[Kategorija:Rođeni 1859.]] [[Kategorija:Umrli 1917.]] [[Kategorija:Biografije, Sarajevo]] [[Kategorija:Bošnjaci]] [[Kategorija:Bošnjački političari]] [[Kategorija:Gradonačelnici Sarajeva]] 91ugw626nngswbuyq0qvfu4rteza7t2 0 5571 3672555 3665329 2024-12-11T14:59:27Z 2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589 /* Također pogledajte */ Popravljena gramatička greška 3672555 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:AlfredNobel_adjusted.jpg|mini|Alfred Nobel, osnivač fonda]] '''Nobelova nagrada''' je međunarodna nagrada u pet kategorija koja se dodjeljuje svake godine pojedincima ili grupama čiji su uspjesi iznimni. To uključuje izvanredna istraživanja, nove tehnike i tehnologije ili izniman doprinos društvu. Pri samom spomenu Nobelove nagrade većina ljudi vidi sliku univerzalnih genijalaca i briljantnih pojedinaca koji su je dobili. Nobelova nagrada nosi ime po [[Alfred Nobel|Alfredu Nobelu]], [[Švedska|švedskom]] industrijalcu i izumitelju [[dinamit]]a. On je 27. decembra 1895. u švedsko – norveškom klubu u [[Pariz]]u objavio ideju o osnivanju fonda iz kojeg bi se dodjeljivale nagrade najzaslužnijima. Nobel je bio zaprepašten i šokiran načinom na koji je svijet upotrebljavao njegov izum – [[dinamit]]. To je bio razlog njegove odluke da se nagrade dodjeljuju onima koji svojim sposobnostima najviše doprinose čovječanstvu. Prva svečanost dodjele Nobelovih nagrada za [[književnost]], [[fizika|fiziku]], [[hemija|hemiju]] i [[medicina|medicinu]] je održana na Kraljevskoj Muzičkoj Akademiji u [[Stockholm]]u, 1901.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/alfred-nobel/alfred-nobels-will/|title=Alfred Nobel's will|date=6. 9. 2019|website=Nobel Prize|publisher=Nobel Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20200627053525/https://www.nobelprize.org/alfred-nobel/alfred-nobels-will/|archive-date=27. 6. 2020|url-status=live|access-date=8. 12. 2020}}</ref> Šesta nagrada za [[Nobelova nagrada za ekonomiju|ekonomiju]], koju dodjeljuje centralna banka Švedske, ''Sveriges Riksbank'', a koja je prvi put uručena 1969, također je često uključena, jer njom upravlja Nobelova fondacija.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/prizes/lists/all-nobel-prizes/|title=All Nobel Prizes|publisher=[[The Nobel Foundation]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200615233947/https://www.nobelprize.org/prizes/lists/all-nobel-prizes|archive-date=15. 6. 2020|url-status=live|access-date=6. 10. 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/nomination/economic-sciences/|title=Nomination and selection of Laureates in Economic Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20200510012450/https://www.nobelprize.org/nomination/economic-sciences/|archive-date=10. 5. 2020|url-status=live|access-date=25. 6. 2018}}</ref> Od 1902. nagrade formalno dodjeljuje kralj Švedske. Kralj [[Oscar II.|Oscar II]] nije u početku bio zadovoljan s činjenicom da se nagrade dodjeljuju strancima, ali svoje je mišljenje promijenio nakon što je shvatio da dodjela ove nagrade u Švedskoj predstavlja dobru ‘reklamu’ za samu Kraljevinu. Nagrade se dodjeljuju jednom godišnje na svečanosti koja se obično održava 10. decembra – na dan kada je preminuo Alfred Nobel. Imena dobitnika (laureata) nagrada se u pravilu objavljuju već u septembru. Dužnost objave imaju različite ustanove povezane sa Švedskom Akademijom. Po svojoj prirodi, Nobelova nagrada je finansijski utemeljena. Iznos je nešto veći od milion [[euro|eura]]. Ideja koja je opravdavala dodjelu nagrade je bila ta da se s dobivenim finansijskim sredstvima nastave istraživanja i razvoj, međutim mnogi dobitnici nagrade su po njenom primitku već bili u mirovini, a nekima taj novac nije poslužio za daljnja istraživanja. Nobelova nagrada je još uvijek najprestižnija nagrada i poticaj da se bude od koristi čovječanstvu inspirišući mnoge primaoce u njihovoj težnji da iskoriste svoj ​​potencijal nudeći svoje najbolje radove za dobrobit svih.<ref name="newworldencyclopedia.org">{{Cite web|url=http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Nobel_Prize|title=Nobel Prize - New World Encyclopedia|website=www.newworldencyclopedia.org|access-date=14. 10. 2024}}</ref> == Kontroverze == Godine 1915. [[Thomas Edison]] i [[Nikola Tesla]] su bili spominjani kao mogući dobitnici ove nagrade, iako se vjeruje da je zbog njihove međusobne netrpeljivosti nijedan nije dobio nagradu bez obzira na ogromni naučni doprinos svakog od njih. Postoje neke naznake da svaki od njih tražio načina da minimizira dostignuća drugog, i da bi odbili da ikada prihvate nagradu ako bi je onaj drugi dobio prvi, i da su odbacivali bilo kakvu mogućnost dijeljenja nagrade-kao što su glasine u novinama prenosile u to vrijeme. Tesla je imao veće finansijske potrebe za nagradu od Edisona. Godine [[1916]]. Tesla podnosi zahtjev za stečajem.<ref name="newworldencyclopedia.org"/> == Kategorije == [[Datoteka:Stockholm Konserthuset 2002.jpg|mini|Zgrada u Štokholmu u kojoj se dodjeljuju nagrade]] Nagrade se dodjeljuju u više različitih disciplina: * [[Nobelova nagrada za fiziku]] * [[Nobelova nagrada za hemiju]] * [[Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu]] * [[Nobelova nagrada za književnost]] * [[Nobelova nagrada za mir]] * [[Nobelova nagrada za ekonomiju]] (od 1969.) == Također pogledajte == * [[Spisak žena dobitnica Nobelovih nagrada]] == Iz 1557 == Na kategorije [[:hr:Nagrada HAZU]] koja je bila njegove prošlost. == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == * [http://www.nobel.se/ Više informacija o Nobelovoj nagradi] (na engleskom) {{Commonscat|Nobel Prize}} {{Nobelova nagrada}} [[Kategorija:Nagrade]] [[Kategorija:Nobelova nagrada]] [[Kategorija:Akademske nagrade]] [[Kategorija:Međunarodne nagrade]] [[Kategorija:Nauka i tehnologija u Švedskoj]] [[Kategorija:Naučne i inženjerske nagrade]] [[Kategorija:Švedska kraljevska akademija nauka]] 7h149v96hqdeftkbci9d5pk3kdynlw2 3672556 3672555 2024-12-11T14:59:53Z KWiki 9400 Vraćene izmjene korisnika [[Special:Contributions/2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589|2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589]] ([[User talk:2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:WumpusBot|WumpusBot]] 3665329 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:AlfredNobel_adjusted.jpg|mini|Alfred Nobel, osnivač fonda]] '''Nobelova nagrada''' je međunarodna nagrada u pet kategorija koja se dodjeljuje svake godine pojedincima ili grupama čiji su uspjesi iznimni. To uključuje izvanredna istraživanja, nove tehnike i tehnologije ili izniman doprinos društvu. Pri samom spomenu Nobelove nagrade većina ljudi vidi sliku univerzalnih genijalaca i briljantnih pojedinaca koji su je dobili. Nobelova nagrada nosi ime po [[Alfred Nobel|Alfredu Nobelu]], [[Švedska|švedskom]] industrijalcu i izumitelju [[dinamit]]a. On je 27. decembra 1895. u švedsko – norveškom klubu u [[Pariz]]u objavio ideju o osnivanju fonda iz kojeg bi se dodjeljivale nagrade najzaslužnijima. Nobel je bio zaprepašten i šokiran načinom na koji je svijet upotrebljavao njegov izum – [[dinamit]]. To je bio razlog njegove odluke da se nagrade dodjeljuju onima koji svojim sposobnostima najviše doprinose čovječanstvu. Prva svečanost dodjele Nobelovih nagrada za [[književnost]], [[fizika|fiziku]], [[hemija|hemiju]] i [[medicina|medicinu]] je održana na Kraljevskoj Muzičkoj Akademiji u [[Stockholm]]u, 1901.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/alfred-nobel/alfred-nobels-will/|title=Alfred Nobel's will|date=6. 9. 2019|website=Nobel Prize|publisher=Nobel Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20200627053525/https://www.nobelprize.org/alfred-nobel/alfred-nobels-will/|archive-date=27. 6. 2020|url-status=live|access-date=8. 12. 2020}}</ref> Šesta nagrada za [[Nobelova nagrada za ekonomiju|ekonomiju]], koju dodjeljuje centralna banka Švedske, ''Sveriges Riksbank'', a koja je prvi put uručena 1969, također je često uključena, jer njom upravlja Nobelova fondacija.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/prizes/lists/all-nobel-prizes/|title=All Nobel Prizes|publisher=[[The Nobel Foundation]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200615233947/https://www.nobelprize.org/prizes/lists/all-nobel-prizes|archive-date=15. 6. 2020|url-status=live|access-date=6. 10. 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/nomination/economic-sciences/|title=Nomination and selection of Laureates in Economic Sciences|archive-url=https://web.archive.org/web/20200510012450/https://www.nobelprize.org/nomination/economic-sciences/|archive-date=10. 5. 2020|url-status=live|access-date=25. 6. 2018}}</ref> Od 1902. nagrade formalno dodjeljuje kralj Švedske. Kralj [[Oscar II.|Oscar II]] nije u početku bio zadovoljan s činjenicom da se nagrade dodjeljuju strancima, ali svoje je mišljenje promijenio nakon što je shvatio da dodjela ove nagrade u Švedskoj predstavlja dobru ‘reklamu’ za samu Kraljevinu. Nagrade se dodjeljuju jednom godišnje na svečanosti koja se obično održava 10. decembra – na dan kada je preminuo Alfred Nobel. Imena dobitnika (laureata) nagrada se u pravilu objavljuju već u septembru. Dužnost objave imaju različite ustanove povezane sa Švedskom Akademijom. Po svojoj prirodi, Nobelova nagrada je finansijski utemeljena. Iznos je nešto veći od milion [[euro|eura]]. Ideja koja je opravdavala dodjelu nagrade je bila ta da se s dobivenim finansijskim sredstvima nastave istraživanja i razvoj, međutim mnogi dobitnici nagrade su po njenom primitku već bili u mirovini, a nekima taj novac nije poslužio za daljnja istraživanja. Nobelova nagrada je još uvijek najprestižnija nagrada i poticaj da se bude od koristi čovječanstvu inspirišući mnoge primaoce u njihovoj težnji da iskoriste svoj ​​potencijal nudeći svoje najbolje radove za dobrobit svih.<ref name="newworldencyclopedia.org">{{Cite web|url=http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Nobel_Prize|title=Nobel Prize - New World Encyclopedia|website=www.newworldencyclopedia.org|access-date=14. 10. 2024}}</ref> == Kontroverze == Godine 1915. [[Thomas Edison]] i [[Nikola Tesla]] su bili spominjani kao mogući dobitnici ove nagrade, iako se vjeruje da je zbog njihove međusobne netrpeljivosti nijedan nije dobio nagradu bez obzira na ogromni naučni doprinos svakog od njih. Postoje neke naznake da svaki od njih tražio načina da minimizira dostignuća drugog, i da bi odbili da ikada prihvate nagradu ako bi je onaj drugi dobio prvi, i da su odbacivali bilo kakvu mogućnost dijeljenja nagrade-kao što su glasine u novinama prenosile u to vrijeme. Tesla je imao veće finansijske potrebe za nagradu od Edisona. Godine [[1916]]. Tesla podnosi zahtjev za stečajem.<ref name="newworldencyclopedia.org"/> == Kategorije == [[Datoteka:Stockholm Konserthuset 2002.jpg|mini|Zgrada u Štokholmu u kojoj se dodjeljuju nagrade]] Nagrade se dodjeljuju u više različitih disciplina: * [[Nobelova nagrada za fiziku]] * [[Nobelova nagrada za hemiju]] * [[Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu]] * [[Nobelova nagrada za književnost]] * [[Nobelova nagrada za mir]] * [[Nobelova nagrada za ekonomiju]] (od 1969.) == Također pogledajte == * [[Spisak žena dobitnica Nobelovih nagrada]] == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == * [http://www.nobel.se/ Više informacija o Nobelovoj nagradi] (na engleskom) {{Commonscat|Nobel Prize}} {{Nobelova nagrada}} [[Kategorija:Nagrade]] [[Kategorija:Nobelova nagrada]] [[Kategorija:Akademske nagrade]] [[Kategorija:Međunarodne nagrade]] [[Kategorija:Nauka i tehnologija u Švedskoj]] [[Kategorija:Naučne i inženjerske nagrade]] [[Kategorija:Švedska kraljevska akademija nauka]] 9bq912lyczn7u4f9iyjfjes4sfhimqn 0 5881 3672572 3670077 2024-12-11T17:10:06Z 2A02:27B0:4507:B1F0:F84F:4D9F:712E:38F2 Promjena greške na riječi "hadždža" u "hadža" 3672572 wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje|Muhamed (čvor)}} {{Infokutija osoba | počasni_prefiks = [[Poslanici u islamu|Božiji poslanik]] | ime = Muhammed ibn Abdullah | počasni_sufiks = [[Salallahu alejhi ve sellem|s.a.v.s.]] | slika = Dark vignette Al-Masjid AL-Nabawi Door800x600x300.jpg | veličina_slike = | alt = | opis = "Božiji poslanik Muhammed"<br />upisano na kapijama [[Poslanikova džamija|Poslanikove džamije]] u [[Medina|Medini]] | izvorno_ime = مُحَمَّد | izvorni_jezik = ar | izgovor = | ime_pri_rođenju = مُحَمَّد بِن عَبد الله | datum_rođenja = {{Datum rođenja|570|4|20}} | mjesto_rođenja = [[Mekka]], [[Arabija]] | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|632|6|8|570|4|26}} | mjesto_smrti = [[Medina]], Arabija | uzrok_smrti = [[Groznica]] | mjesto_počivanja = [[Poslanikova džamija]], [[Medina]], [[Saudijska Arabija]] | spomenici = | nacionalnost = | druga_imena = | etnicitet = [[Arapi|Arap]] | državljanstvo = [[Arabija]] | zanimanje = Islamski poslanik | godine_aktivnosti = {{plainlist| * 583–610. n. e. kao trgovac * 610–632. n. e. kao islamski vođa }} | era = | poslodavac = | organizacija = | agent = <!-- Mora biti podržano pouzdanim izvorom --> | poznat_po = Utemeljenje islama | značajni_radovi = Konstitucija Medine | stil = | rodni_grad = | plaća = | bogatstvo = <!-- Mora biti podržano pouzdanim izvorom --> | visina = | težina = | titula = | vrijeme_držanja_titule = | prethodnik = | nasljednik = | pokret = | opozicija = | odbori = | religija = [[Islam]] | sudski_status = | supružnik = | djeca = {{plainlist| * [[Kasim ibn Muhammed|Kasim]]<ref name="Preporod"/> * [[Abdullah ibn Muhammed]]<ref name="Preporod"/> * [[Ibrahim ibn Muhammed]]<ref name="Preporod"/> * [[Zejneb bint Muhammed|Zejneb]]<ref name="Preporod"/> * [[Rukajja bint Muhammed|Rukajja]]<ref name="Preporod"/> * [[Um Kulsum bint Muhamed|Um Kulsum]]<ref name="Preporod"/> * [[Fatima bint Muhammed|Fatima]]<ref name="Preporod"/> }} | roditelji = Abdullah ibn Abdul-Muttalib i Amina | rodbina = | pozivni_znak = | nagrade = | web-sajt = <!-- {{URL|primjer.com}} --> | modul = | modul2 = | modul3 = | modul4 = | modul5 = | modul6 = | potpis = | veličina_potpisa = | alt_potpisa = | fusnote = }} {{Poslanici spomenuti u Kur'anu}} {{Muhammed (sporedni okvir)}} '''Muhammed''' ({{jez-ar|مُحَمَّد}}; 20. april 570 – 8. juni 632) bio je posljednji [[Allah|Božiji]] [[Poslanici u islamu|poslanik]] po [[Islam]]u, koji je poslan od Boga cijelom čovječanstvu kako bi upotpunio originalnu [[Monoteizam|monoteističku vjeru]] svih poslanika prije njega, [[Adem]]a, [[Ibrahim]]a, [[Musa]]a, [[Isa]]a i drugih poslanika. Ujedinio je cijelo [[Arapsko poluostrvo]] u jednu [[Državno uređenje|političku]] zajednicu i osigurao da njegovo učenje, praksa i [[Kur'an]], za koji [[muslimani]] vjeruju da mu je prenijet od Boga, čine osnovu islamske vjere. Rođen 26. aprila 570. godine ([[godina slona]]) u [[Saudijska Arabija|arapskom]] gradu [[Mekka|Mekki]], Muhammed je ostao bez roditelja u ranoj mladosti;<ref name="Preporod">{{cite web|last1=Duranović|first1=Elvir|title=Poslanici i njihova djeca: Muhammed, a.s., i njegova kći|url=https://www.preporod.com/index.php/sve-vijesti/magazin/dom-i-porodica/item/4115-poslanici-i-njihova-djeca-muhammed-a-s-i-njegova-kci|website=[[Preporod (novine)|Preporod]]|access-date=19. 2. 2018|date=2. 11. 2015|archive-date=27. 7. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210727142955/https://www.preporod.com/index.php/sve-vijesti/magazin/dom-i-porodica/item/4115-poslanici-i-njihova-djeca-muhammed-a-s-i-njegova-kci|url-status=dead}}</ref> odrastao je pod skrbništvom svog [[Amidža|amidže]] [[Ebu-Talib]]a. Nakon djetinjstva, Muhammed je radio kao trgovac. Povremeno bi se povukao u pećinu [[Hira]] na nekoliko dana zbog izolacije i molitve, a kasnije u 40. godini života ga posjećuje [[melek]] [[Džibril]] koji mu prenosi [[Prva objava Kur'ana|prvu objavu]] od Boga. Tri godine nakon ovog događaja, Muhammed je počeo da propovijeda novu vjeru javno, naglašavajući ''[[Tevhid|Bog je jedan]]'' i da je potpuna predaja vjeri (islamu) jedini način prihvatljiv Bogu i da je on [[Poslanici u islamu|posljednji Božiji poslanik]]. Uz [[Nuh]]a, Ibrahima, Musaa i Isaa Muhammed je u [[islam]]u jedan od petorice najodabranijih poslanika (''[[Ulul-'azm]]''). == Porijeklo == Porijeklo Muhammeda autori koji su proučavali njegovo rodoslovlje svrstavaju u tri perioda. Prvi period priznat je od većine autora sira i smatra se provjerenim i tačnim i seže do Muhammedovog pretka Adnana, pretka [[Ismail]]ovog. Po pitanju drugog perioda postoje izvjesna razmimoilaženja autora a taj period obuhvata period do Ibrahima dok se treći period, koji obuhvata Muhammedovu lozu sve do poslanika [[Adem]]a, ne može sa sigurnošću utvrditi o čemu ni historičari koji proučavaju ovaj period historije nisu saglasni. U većini sira, biografija Muhammeda, autori iz navedenih razloga uglavnom navode prvi period porijekla Muhammeda koji je siguran i oko kojeg postoji potpuna saglasnost. === Prvi period === Ovaj period obuhvata lozu Poslanika od Adnana, po kojem su Arapi [[Adnanije]] dobili ime. Loza obuhvata sljedeće članove: {{flatlist| * '''Muhammed''' * ibn Abdullah * ibn Abdulmutallib (Abdulmutallibovo ime je Šejbe) * ibn Hašim (Hašimovo ime je Amr) * ibn Abdu-Menaf (njegovo ime je El-Mugire) * ibn Kusajj (Kusajjovo ime je Zejd) * ibn Kilab * ibn Murre * ibn Ka'b * ibn Luej * ibn Galib * ibn Fihr (nadimak mu je Kurejš po kojem je pleme i dobilo ime) * ibn Malik * ibn En-Nadr (njegovo ime je Kajs) * ibn Kinane * ibn Huzejme * ibn Mudreke (njegovo ime je Amir) * ibn Iljas * ibn Mudar * ibn Nizar * ibn Me'add * ibn Adnan<ref name="Sira">{{cite book |last1=Halilović |first1=Safvet |title=SIRA - Životopis posljednjeg Allahovog Poslanika |date=2016|publisher=El-Kalem |location=Sarajevo |isbn=978-9958-23-413-2 |edition=6.}}</ref> }} === Drugi period === U ovaj period ubraja se uzlazna linija od Adnana do [[Ibrahim]]a ([[Abraham]]a). Loza obuhvata sljedeće članove: {{flatlist| * Adnan * Edd * Humejse * Selaman * Avs * Bevz * Haza' * Beldas * Jeddaf * Tabih * Džahim * Nahiš * Mahijj * 'Ljed * 'Abkar * Ubejd * Ed-Du'a * Hamdan * Senber * Jesribi * Jahzen * Jelhan * Er'avijj * 'Ljed * Dejšan * 'Ajsar * Efnad * Ejham * Maksar * Nahis * Zarih * Semaj * Mezijj * 'Avda * Aram * Kajdar * [[Ismail]] * Ibrahim }} === Treći period === Treći period obuhvata članove od Ibrahima do [[Adem]]a (kršć. [[Adam]], prvi čovjek na zemlji). Ovaj period ujedno je i najnesigurniji. Članovi su: {{flatlist| * Ibrahim * Azer Tarih * Nahur * Saru' * Ra'u * Falih * 'Abir * Šalih * Erfahšed * Sam * [[Nuh]] ([[Noa]]) * Lamik * Mutevešleh * Ahnuh (kaže se da je on [[Idris]]) * Jerid * Mehlail * Kajnan * Anuše * Šejs * [[Adem]]<ref>Safijurrahman el-Mubarekfuri, ''Zapečaćeni džennetski napitak'', {{ISBN|9958-880-10-9}}.</ref> }} == Biografija == {{Glavni|Sira}} Biografija Muhammeda tj. [[Sira]] dijeli se na dva dijela: život prije Objave i život poslije Objave. === Rođenje === Kada je Abdullah, Muhammedov otac, stasao u dob od 25 godina oženio je [[Amina bint Vehb|Aminu]], kćerku Vehbovu, koji je bio unuk Kusajjovog brata Zuhre. Muhammed je rođen 570. godine u [[Mekka|Mekki]], u plemenu [[Kurejš]]. Godina rođenje Muhammeda je poznata i kao ''Godina slona'' jer se tada zbio poznati događaj kada je abesinski namjesnik današnjeg [[Jemen]]a, Ebreha pokušao sa vojskom koju je predvodio slon srušiti [[Kaba|Kabu]] u Meki o čemu govori i jedna [[Kur'an]]ska sura [[El-Fil]] (''Slon''). === Djetinjstvo i period prije objave === Kako mu je otac umro prije njegovog rođenja, Muhammed je ostao samo s majkom i djedom. Među predislamskim uglednim Arapima vladao je običaj da se muška djeca šalju u pustinju, izvan grada, kako bi dio djetinjstva provodili u nekom od beduinskih plemena. Među takvim plemenima koja su uživala veliki ugled među Arapima bilo je i pleme [[Benu Sa'd]] ibn Bekr. To pleme je naseljavalo područje koje se nalazi jugoistočno od Meke. Muhammedova majka Amina je upravo željela Muhammeda povjeriti nekoj od žena iz toga plemena. Historičar Ibn Hašim u svom djelu ''Poslanikov životopis'' navodi da je Muhammedova dojilja bila Halima iz plemena Benu Sa'd. Kod Halime u pustinji je ostao do perioda kada je napunio dvije godine, naučio arapski jezik i prestao sa dojenjem. Kada je doveden u Meku, u kojoj se u to doba često javljale epidemije i bolesti Halima je iskoristila tu situaciju i nagovorila Njegovu majku da Muhameda zadrži još dvije godine što se i desilo. Kada mu je bilo šest godina, umrla mu je i majka,<ref name="Preporod"/> a kako mu je otac umro prije i prije njegovog rođenja, Muhamed je sa šest godina ostao siroče. Dvije godine poslije umire mu i djed nakon čega ga prihvaća amidža [[Ebu-Talib]] koji se brine o njemu. U tradicionalnim predajama ([[hadis]]) prenosi se da je kao dječak bio poznat po mudrosti i moralnosti. Tako se prenosi (u [[Buharijin "Sahih"|Buharijinoj zbirci hadisa]]) da su se zidovi [[Kaba|Kabe]] radi poplave srušili i da su mekanska plemena odlučila da je renoviraju. Međutim, nastao je spor oko počasnog čina vraćanja Crnog kamena u zidove Kabe. S obzirom da su Muhammeda znali u gradu kao najmoralnijeg i najnepristrasnijeg, pozvali su njega da presudi oko tog spora. On je presudio na sljedeći način: rekao im je da Crni kamen stave na jedno platno i da glavešine svih plemena uzmu za krajeve platna i tako ga polože u zid Kabe. Kad je imao 25 godina, oženio je [[Hatidža bint Huvejlid|Hatidžu bint Huvejlid]] i uspješno se bavio trgovinom. === Objava === {{Važni događaji u Muhammedovom životu}} [[Datoteka:Iqra.jpg|lijevo|mini|250px|[[Kaligrafija|Kaligrafski]] prikaz sure ''Ikre'' (sura [[El-'Alek]])]] U tradicionalnim predajama (Buharija, [[Muslim]] i ostali) prenosi se da je Muhammed u 40-im godinama sve više bio razočaran izopačavanjem vjerskih običaja i udaljavanja njegovih sugrađana od [[monoteizam|monoteizma]] i prakticiranjem primitivnog oblika [[politeizam|politeizma]]. I uobičavao je osamljivanje na lokalnom brdu u pećini [[Hira]]. U jednom takvom osamljivanju, godine 610. u mjesecu [[ramazan]]u, Muhammeda je prema islamskoj predaji, posjetio [[melek]] (anđeo) [[Džibril]] ([[Gabrijel]]) koji mu je tada prenio prve Božije riječi, imperativ ''Ikre!'' (''Uči!''). To su bile prve [[kur'an]]ske riječi i tim događajem zvanično je počela objava [[Kur'an]]a. Muhammed je brzo počeo širiti [[islam]]sku vjeru u Mekki s novim pogledom na ekonomske, vjerske i socijalne odnose. Međutim, trgovci i tadašnji vladari Mekke bojali su se da bi nova vjera, sa sve više novih pristalica i s novim pristupom hodočašću u Mekku (koji je tada bio jedini izvor gradskih prihoda) mogla štetiti njihovim ličnim koristima. Upravo na mjestu drevnog hrama Kabe bili su izloženi mnogobrojni [[paganizam|paganski]] idoli koje su jednom godišnje posjećivali obožavaoci iz svih krajeva tadašnje Arabije, što je ostavljalo velike prihode tadašnjim vlastima u Mekki. Tako je Muhammedov novi reformatorski pokret odmah u startu stekao velike neprijatelje. Zbog niza opstruiranja, pritisaka i napada koje je doživljavala tadašnja malobrojna islamska zajednica, bili su prisiljeni da napokon [[622]]. godine izbjegnu prvo u tadašnju [[Etiopija|Abesiniju]], a zatim u [[Medina|Medinu]]. Navodi se da je bilo i nekoliko pokušaja atentata u Mekki na samog Muhammeda, što se završilo neuspješno. U mekanskom periodu Muhammeda je neprestano štitio amidža Ebu-Talib, koji je, također, bio mekanski uglednik. === Godina tuge === Godine [[619]]. umire Ebu-Talib i Muhammed gubi jaku podršku. Nakon toga umire njegova supruga Hatidža, koja je od samog početka također bila velika podrška Muhammedu. Zbog tuge i neprestanog pritiska sugrađana, koji su sve više neprijateljski nastupali prema njemu, sam Muhammed nazvao je tu godinu ''godinom tuge''. === Isra i Mi'radž === {{Glavni|Isra i Mi'radž}} [[Datoteka:Jerusalem Al-Aqsa Mosque BW 2010-09-21 06-38-12.JPG|mini|lijevo|250px|Odredište Isre, prvog dijela putovanja gdje je kasnije izgrađena [[Mesdžidul-aksa|džamija Al-Aksa]]]] U vrijeme kada je Muhammed proživljavao teške trenutke zbog gubitka važnih oslonaca u svom životu, Hatidže i Ebu-Taliba, a istovremeno zajedno sa muslimanskom zajednicom u Meki bio na udaru mušrika i kada se njihova misija pa i životi bili ugroženi dešava se događaj koji je veoma značajan u [[Historija islama|historiji islama]] i jedan od najznačajnijih u životu Muhammeda. Isra i Mi'radž, svojevrsna mudžiza, je putovanje iz dva dijela koje je Muhammed, prema većini autora imao u noći sa 26/27. [[redžeb]]a godinu prije Hidžre, 620. ili 621. godine. Prvi dio putovanja je bilo posredstvom krilate životinje [[Burak]]a a sastojalo se od odlaska do ''hrama dalekog''. Iako se lokacija tog hrama ne spominje direktno u Kur'anu, smatra se da je u pitanju [[Mesdžidul-Aksa]] u [[Jerusalem]]u. Na toj lokaciji Muhammed je predvodio namaz svim prijašnjim Poslanicima. Nakon Isre, u drugom dijelu putovanja poznatom kao Mi'radž, Muhammed je prošao kroz sedam nebesa pri čemu se na svakom od njih susreo i razgovarao sa nekim od najodabranijih poslanika kao što su: [[Ibrahim]], [[Musa]] i [[Isa]]. Zatim je stupio i na Arš. Višestruki je značaj tog putovanja za muslimane a jedna od njih je i naredba obavljanja [[namaz]]a (pet dnevnih namaza) koji predstavlja najznačajni od pet [[Islamski šarti|stubova islama]]. Iako je Muhammed u društvu važio kao iskren i pouzdan, nakon ovog putovanja većina stanovnika Meke mu nije povjerovala, među njima čak i neki od njegovi dotadašnjih sljedbenici su izrazili sumnju. Tada je, njegov najvjerniji sljedbenik Ebu-Bekr i prvi od [[Pravedne halife|pravednih halifa]] rekao: "Čudite se da je Muhammed u jednoj noći otputovao do Mesdžidul-Aksa i nazad? Pa ja sam mu povjerovao i više od toga a to je da prima Objavu sa nebesa." Ovaj za islam važan događaj je ukratko opisan i u kur'anskoj suri ''[[El-Isra]]'' (noćno putovanje) gdje se kaže:<ref>{{Cite web|url=http://www.ummet.at/html/multimedia/tefsir/017.pdf|title=Kur'an, sura El-Isra prvi ajet|work=ummet.at|access-date=7. 8. 2018|archive-date=20. 6. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210620170154/http://www.ummet.at/html/multimedia/tefsir/017.pdf|url-status=dead}}</ref> {{Citat|''U ime Allaha, Svemilosnog, Milostivog!'<br>'Uzvišen neka je Onaj Koji je u jednom času noći preveo Svoga roba iz Mesdžid-Harama u Mesdžid-Aksa, čiju smo okolicu blagoslovili kako bismo mu neka znamenja Naša pokazali. - On, uistinu, sve čuje i sve vidi.''}} === Hidžra u Medinu === [[Datoteka:Muhammad Seal.svg|lijevo|mini|150px|Izgled pečata Muhammeda: on je ujedno bio i prsten.]] {{Glavni|Hidžra}} Pod prijetnjom smrću i nekoliko pokušaja atentata i sve većim pritiscima na njegove sljedbenike (koji su već prije napustili Meku i otišli u Abesiniju), Muhammed 622. godine sa svojim najboljim prijateljem [[Ebu-Bekr]]om napušta Meku i odlazi u Medinu. Dolazak u Medinu postaje historijski događaj i prekretnica za muslimane iz više razloga. Taj događaj koji se desio septembra 622. godine po gregorijanskom kalendaru će se poslije uzeti za početak [[Islamski kalendar|islamskog kalendara]], prema kojem muslimani računaju vrijeme. Osim toga, prednost dolaska u Medinu je i taj što su prvi muslimani u mirnijem okruženju tadašnje Medine, koja im je ponudila gostoprimstvo, mogli propovijedati i širiti svoju vjeru i izučavati je. S druge strane, i Medina je dobila dolaskom Muhammeda. Pomirio je dotad zavađena arapska plemena koja su imala dugu historiju međusobnog ratovanja. Napisan je i prvi [[Medinski ustav]] tj. povelja, koji uređuje međusobne odnose Arapa i [[Jevreji|Jevreja]], kojih je u gradu bilo u značajnom broju. Grad Medina, nakon Hidžre postaje središte islama te se i sam naziv grada mijenja iz tadašnjeg Jesriba u ''Medinat al-Nabi'' (arap. Poslanikov grad) ili kraće Medina. === Bitka na Bedru === {{Glavni|Bitka na Bedru}} [[Datoteka:Badr campaign_sh.svg|desno|mini|150px|Karta Bitke na Bedru]] Mir ipak nije dugo trajao. Nakon što su muslimani napustili Mekku, njihovi neprijatelji devastirali su njihove domove i pripremali napad na Medinu, prvenstveno zbog straha od ugrožavanja karavana i glavnih puteva prema Mekki od medinskih muslimana. Tako je [[624]]. godine oko 800 dobro opremljenih mekanskih vojnika na čelu s mekanskim vladarima, među kojima je bio i [[Ebu-Džehl]], krenulo u pravcu Medine. Islamska vojska, koja je brojala oko 300 vojnika, na čelu s Muhammedom, susreće ih kod bunara u okolini Medine (Bedr) i poražava. Ubijena su 44 mekanska vojnika, među kojima i Ebu-Džehl, te zarobljeno njih 70, koji su poslije u razmjeni pušteni. Ubijeno je i 14 muslimanskih vojnika. Ta je bitka odjeknula širom Arapskog poluostrva, što je doprinijelo da se i šire čuje za novu vjeru u srcu Arabije. === Bitka na Uhudu === {{Glavni|Bitka na Uhudu}} [[Datoteka:Battle of Auhad.svg|lijevo|mini|150px|Karta bitke na Uhudu]] Nakon napada mekanskih idolopoklonika na Medinu, Muhammed je Mekki objavio rat i u idućih nekoliko mjeseci muslimanska vojska presretala je mekanske karavane. Iste godine [[Ebu-Sufjan]], mekanski vladar, skupio je oko 3.000 vojnika za osvetnički napad na Medinu. Bitka se odigrala [[23. mart]]a na brdu Uhud, gdje je kampirala mekanska vojska koja je krenula na Medinu. U toku bitke, koja je u jednom momentu išla u korist muslimana, tadašnji mekanski, a poslije veliki muslimanski vojskovođa [[Halid ibn Velid]] čini iznenadni manevar s konjicom oko brda Uhud i iznenađuje muslimansku vojsku i poražava ih. U toj bici ranjen je i sam Muhammed i tom prilikom izgubio je zub (očnjak). Poginulo je 75 muslimana, uključujući velikog borca [[Hamza ibn Abdul-Muttalib|Hamzu]] (Poslanikov amidža). === Bitka na Hendeku (opsada Medine) === {{Glavni|Bitka na Hendeku}} [[Datoteka:Hendek.jpg|desno|mini|250px|Karta bitke na Hendeku]] Uz pomoć utjecajnog jevrejskog plemena Benu Nadir, kurejšijski vojni zapovjednik Ebu-Sufjan okuplja neka arapska plemena u jednu zajedničku vojsku, koja je brojala 10.000 ljudi i još jednom se sprema da napadne Medinu. Muhammed je okupio oko 3.000 muslimana, koji su se, po prijedlogu [[Ashabi|ashaba]] [[Selman Farisi|Selmana Farisija]] ("[[Perzija]]nca"), odbranili tako što su iskopali rovove oko grada (stari perzijski način odbrane) (ar. ''hendek'' – jarak, rov, kanal), po čemu je bitka i dobila ime ''Bitka na Hendeku''. Opsada pod kojom se našla Medina trajala je dvije sedmice. U tom periodu još jedno jevrejsko pleme koje je bilo stacionirano sjeverno od Medine, Benu Kurejze, s kojim su muslimani imali Medinski ugovor, sklopili su pakt s mnogobošcima iz Mekke protiv medinskih muslimana. Nekoliko su puta manje jedinice pokušale probiti linije odbrane medinskih muslimana, ali bezuspješno. Nakon dvije sedmice opsade, mekanska vojska ipak se iznenada povlači. Nakon toga muslimanska zajednica Medine optužuje pleme Benu Kurejze za izdaju, nakon čega ih napada i porobljava. Po islamskoj tradiciji, prenosi se da je Džibril lično naredio Muhammedu da napadne i porobi Benu Kurejze. === Primirje na Hudejbiji === {{Glavni|Sporazum na Hudejbiji}} Nakon Bitke na Hendeku, medinski muslimani i mekanski mnogobošci potpisuju primirje sa sljedećim tačkama: * Dozvoljeno je muslimanima Medine da učine hodočašće u Mekku, ali samo tri dana u godini * Prekidanje svih ratnih djelovanja i garantiranje sigurnosti na objema zaraćenim stranama * Svako vanjsko neprijateljstvo s jednom od potpisnica primirja obavezuje drugo na djelovanje, a svako prijateljstvo nekog arapskog plemena s jednom od članica ugovora o primirju obavezuje sve na prijateljstvo s njima * Zabrana primanja izbjeglica iz Mekke u Medinu i obrnuto Za vrijeme primirja Muhammed se posvećuje širenju islama u granicama Arabijskog poluostrva i izvan njega. Tako šalje poslanice tadašnjim svjetskim vladarima kojima ih poziva u islam. [[Datoteka:Muhammad letter muqawqis.jpg|lijevo|mini|250px|Original Muhammedovog pisma koptskom vladaru Mukavkisu ([[muzej Topkapi]], [[Istanbul]])]] === Osvojenje Mekke === "Hudejbijsko primirje" trajalo je dvije godine. Pleme Benu Huza imalo je dobre odnose s Muhammedom, a pleme Benu Bekr s mekancima. Prenosi se da je u jednom noćnom napadu pleme Benu Bekr napalo pleme Benu Huza, a da su im pri tome logistiku dali mekanci, a po nekim izvorima, u napadu je učestvovalo nekoliko mekanaca. Nakon tog incidenta Muhammed daje tri uvjeta mekancima, tražeći od njih da usvoje jedan: * Da plate "krvarinu" plemenu Huza * Da se odreknu prijateljstva s plemenom Benu Bekr (jer ih od odmazde štiti treći član Hudejbijskog primirja) * Da ponište Hudejbijsko primirje mekanci su prihvatili treći uvjet, tj. prestalo je važiti Hudejbijsko primirje. Ubrzo nakon toga uvidjeli su kakvu su grešku počinili jer nisu dobro procijenili na kojem su nivou već tada bili muslimani. Pridobili su veliki broj arapskih plemena, osnažili vojno i ekonomski. Ebu-Sufjan lično dolazi da obnovi Hudejbijsko primirje, međutim, Muhammed odbija tu ponudu. On zatim oprema vojsku za osvojenje Mekke i u nju okuplja preko 10.000 ljudi. Osvaja Mekku bez većeg konflikta, sa samo nekoliko žrtava. Nakon ulaska u Mekku, amnestira sve okupljene stanovnike Mekke i "oprašta" im riječima: "Reći ću vam ono što je [[Jusuf]] rekao svojoj braći: 'Ja vas danas neću koriti, idite, slobodni ste'." Nakon toga je porušio kipove koji su se nalazili u dvorištu Kabe. === Osvojenje Arabije === Nakon osvojenja Mekke, arapsko pleme Benu Havazin, stari neprijatelj mekanaca, odlučilo je napasti Mekku s plemenom Benu Takif. Muslimanska vojska porazila ih je u [[Bitka kod Hunejna|bici na Hunejnu]]. U istoj godini Muhammed pokreće vojnu kampanju na Tebuk protiv plemena Benu Takif, zbog njihovih konstantnih neprijateljstava i napada na muslimane. Vojska je opremljena, no bitka se nije dogodila. Godinu nakon tog događaja prvaci plemena Benu Takif iznenada šalju svoje izaslanike s porukom da primaju islam i prekidaju svoje neprijateljstvo protiv muslimana. Nova vjera ujedinila je cijelo Arapsko poluostrvo. === Oproštajni hadž i smrt === {{Glavni|Oproštajni hadž}} Na kraju desete godine nakon preseljenja u Medinu Muhammed je prvi put u potpunosti obavio [[hadždž|hadž]]. Na njemu je održao poznati govor o pravu pojedinca, nacionalnoj i rasnoj jednakosti i još nekim smjernicama. U [[tefsir]]ima se navodi da je u tom momentu Oprosnog hadža objavljen ajet: "Danas sam vam vašu vjeru usavršio i blagodat svoju prema vama upotpunio i zadovoljan sam da vam islam bude vjera." ([[El-Ma'ide]], 3). Nekoliko mjeseci nakon Oprosnog hadža Muhammed se razbolio. Imao je jake glavobolje i osjećao slabost. Umro je u ponedjeljak, [[8. juni|8. juna]] [[632]]. u Medini, u kući i naručju supruge [[Aiša bint Ebu-Bekr|Aiše]]. == Muhammedova porodica == === Supruge === {{Muhammedove supruge}} Muhammed je za svoga života imao 13 supruga. One su bile: * [[Hatidža bint Huvejlid]] * [[Sevda bint Zama]] * [[Aiša bint Ebu-Bekr]] * [[Hafsa bint Omer]] * [[Zejneb bint Huzejme]] * [[Hind bint Ebi-Umeje]] * [[Zejneb bint Džahš]] * [[Džuvejrija bint Haris]] * [[Remla bint Ebu-Sufjan]] * [[Rejhana bint Amr]] * [[Safija bint Hujej]] * [[Mejmuna bint Haris]] * [[Marija Kibtija]] Dva braka imao je u Mekki (prije seobe u Medinu), a sve ostale nakon [[Hidžra|Hidžre]]. === Djeca === Prva Muhammedova supruga rodila je četiri kćeri: * [[Rukajja bint Muhammed]] * [[Um Kulsum bint Muhamed]] * [[Zejneb bint Muhammed]] * [[Fatima bint Muhammed]] i dva sina: * [[Abdullah ibn Muhammed]] * [[Kasim ibn Muhammed]] Sva djeca, osim Fatime, umrla su prije Muhammedove smrti. Marija Kibtija rodila mu je sina Ibrahima, koji je umro prije druge godine života. == Fizičke osobine == [[Datoteka:Mrs Aisha room.jpg|desno|mini|250px|[[Mezar]] poslanika Muhammeda]] U dosta hadisa navode se fizičke osobine Muhammeda. U jednoj takvoj predaji jedna žena iz plemena Huza kaže da je jednom Poslanik prošao pored njenog šatora u vrijeme Hidžre i da je bio ''...svijetlog i vedrog lica, lijepog ponašanja, nije krupan i nije imao krupnu glavu, lijep i privlačan, dubok pogled okružen dugim i gustim trepavicama. U njegovom glasu promuklost, dugog vrata, krupnook. Veoma crne kose, ima drugove koji slušaju šta govori. Kad nešto naredi, utrkuju se da izvrše naredbu. Odani su mu. On je ljubazan prema njima. Nije bio visok ni nizak...'' == Nasljedstvo Muhammeda == {{Glavni|Nasljedstvo Muhammeda}} == Također pogledajte == * [[Historija islama]] * [[Islam]] * [[Sure Kur'ana u kojima se spominju poslanici|Spominjanje Muhammeda u Kur'anu]] * [[Poslanici u islamu]] == Literatura == * "Povijest islama", Mustafa Spahić * "Povijest islama - historijski tokovi misije", Thomas W. Arnold * "Zapečaćeni džennetski napitak", Safijurrahman el-Mubarekfuri * "Muhamed", Mustafa Mahmud * "Oksfordska istorija islama", John L. Esposito * "Enciklopedija islama", Cyril Glasse == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Portal islam}} {{Wikicitat}} * [[:wikisource:bs:Datoteka:SafijurrahmanMubarekfuri-Zapecaceni Dzennetski napitak.pdf|''Zapečaćeni džennetski napitak'']] (PDF) na Wikizvoru * {{Commonscat-inline|Muhammad}} {{Islamske teme}} {{Ličnosti i imena u Kur'anu}} {{Muhammed}} {{Poslanici u islamu}} {{Socijalna i politička filozofija}} [[Kategorija:Islam]] [[Kategorija:Historija islama]] [[Kategorija:Vjerovjesnici i poslanici]] [[Kategorija:Biografije, Saudijska Arabija]] [[Kategorija:Biografije, Mekka]] [[Kategorija:Rođeni 570.]] [[Kategorija:Umrli 632.]] [[Kategorija:Najodabraniji poslanici]] [[Kategorija:Muhammed]] h9y43odrstywdko99103omjq0ivkd5u 0 6736 3672636 3210698 2024-12-12T00:21:48Z CommonsDelinker 1478 Uklanjam datoteku [[c:File:Niamey_harobanda.jpg|Niamey_harobanda.jpg]]; na Commonsu ju je izbrisao/-la [[c:User:Túrelio|Túrelio]]; razlog: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: https://tineye.com/search/2e34f25e0cff5493f83b1d98c5e77e441a8cc8dc?sort=crawl_date 3672636 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} {{Geokutija|Naselje <!-- *** Gornji dio *** --> | ime = Niamey | izvorno_ime = | drugo_ime = | kategorija = Grad <!-- *** Ime **** --> | etimologija = | službeni_naziv = | moto = | nadimak = <!-- *** Slika *** --> | slika = | opis_slike = Pogled na grad <!-- *** Simboli *** --> | zastava = | simbol = <!-- *** Države, regije i.t.d *** --> | država = Niger | zastava_države = da | administrativna_podjela1 = Niamey | administrativna_podjela1_vrsta = '''Regija''' <!-- *** Položaj i visina *** --> | nadmorska_visina = 207 | širina_stepeni = | širina_minuta = | širina_sekundi = | širina_SJ =N | dužina_stepeni = | dužina_minuta = | dužina_sekundi = | dužina_IZ =W | najviši = | najviša_visina = | najniža = | najniža_visina = <!-- *** Dimenzije *** --> | površina = 239.30 | površina_zemlje = | površina_vode = | površina_urban = | površina_metro = <!-- *** Stanovništvo *** --> | stanovništvo = 1.243.500| stanovništvo_datum =2018 | stanovništvo_urban = | stanovništvo_metro = | stanovništvo_opcina = | stanovništvo_gustoca = | stanovništvo_urban_gustoca = | stanovništvo_opcina_gustoca = | stanovništvo_metro_gustoca = <!-- *** Historija i administracija *** --> | osnovan = | vlada = | gradonačelnik = | gradonačelnik_partija = <!-- *** Kod *** --> | vremenska_zona = [[UTC+01:00|UTC+1]] | vremenska_zona_DST = | utc_offset_DST = | poštanski_broj = | pozivni broj = | kod = <!-- *** Karta *** --> | karta = Niger sm03.png | karta_lokacija = <!-- *** Web stranice *** --> | web_stranica = <!-- *** Bilješka *** --> | bilješka = }} '''Niamey''', čija je populacija 800.000 (2000), je glavni grad [[Niger]]a i glavni grad oblasti Tilabery. Taj najveći grad u Nigeru, leži na rijeci Niger, uglavnom na njenoj desnoj strani. On je administrativni, kulturni i ekonomski centar države. Koordinate su mu 13°31'17"sjeverno i 2°6'19" istočno. U regiji oko grada je razvijena poljoprivredna proizvodnja kikirikija, a od industrije imamo proizvodnju cigle, keramike, tekstila, cementa i tkanih materijala. == Historija == Niamey je vjerovatno osnovan još u [[18. vijek]]u, ali je bio od male važnosti za najveći dio zemlje, sve dok Francuzi nisu uspostavili kolonijalni garnizon 1890. Tada se brzo razvio u važan centar. [[1926]]. je postao glavni grad Nigera, a broj stanovnika je rastao ubrzanim tempom, od oko 3.000 [[1930]]. do oko 30.000 [[1960]]. zatim 250.000 [[1980]]. da bi, prema nekim procjenama, dostigao brojku od 800.000 godine [[2000]]. Glavni razlog ovolikog porasta su migracije uzrokovane sušama. == Znamenitosti == Znamenitosti grada su Nigerijski Nacionalni muzej, koji uključuje zoo, zatim muzej kolokvijalne (standardne) arhitekture, zanatski centar i izložbu skeleta dinosaurusa. Tu su također nigerijski, francuski i američki kulturni centri, dva veća tržna centra i tradicionalna arena za borbe (hrvanje). U gradu se još nalaze i aerodrom Diori Hamani, Državna Administrativna škola, Univerzitet Niameya (Abdou Moumouni), koji je na lijevoj strani rijeke, te mnoge institucije od značaja za državu (Zavod za statistiku, Hidrološki institut itd.). {{Glavni gradovi afričkih država}} {{Commonscat}} [[Kategorija:Glavni gradovi afričkih država]] [[Kategorija:Niger]] 634f3rovmlnoxkm9pd3emf60431pawc 0 7106 3672561 3624329 2024-12-11T15:51:08Z 180.221.104.233 prevod https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Atoombommen_op_Hiroshima_en_Nagasaki&oldid=68247081 3672561 wikitext text/x-wiki {{Infokutija rat | sukob = Atomski napad na Hiroshimu i Nagasaki | dio = [[Drugi svjetski rat]] - [[Rat na Pacifiku|Pacifički front]] | slika = [[Datoteka:Atomic bombing of Japan.jpg|300px]] | opis_slike = "Pečurke" iznad Hiroshime (lijevo) i Nagasakija (desno) | datum = 6. i 9. august 1945. | mjesto = [[Hiroshima]] i [[Nagasaki]] | casus = | rezultat = [[Debata o atomskom napadu na Hiroshimu i Nagasaki|Debata]] o utjecaju na kapitulaciju Japana | posjed = | strana1 = {{ZID|Sjedinjene Američke Države}} | strana2 = {{ZD|JAP}} [[Japansko Carstvo]] | strana3 = | komandant1 = {{ZD|SAD}} [[William Sterling Parsons]] <br /> {{ZD|SAD}} [[Paul Tibbets|Paul Tibbets Jr.]] | komandant2 = {{ZD|JAP}} [[Shunroku Hata]] | komandant3 = | snage1 = [[Projekt "Manhattan"]] <br /> [[509. mješovita grupa (SAD)|509. mješovita grupa]] | snage2 = [[2. generalska armija (Japan)|2. generalska armija]] | snage3 = | žrtve1 = nema | žrtve2 = 90.000-166.000 poginulih u Hiroshimi<ref name="FIER">[https://web.archive.org/web/20070919143939/http://www.rerf.or.jp/general/qa_e/qa1.html "Frequently Asked Questions #1"], [[Fondacija za istraživanje efekata radijacije]].</ref> <br /> 60.000-80.000 poginulih u Nagasakiju<ref name="FIER"/> <br /> Ukupno: 150.000–246.000+ poginulih | žrtve3 = | napomena = }} {{Pacifički rat}} '''Atomski napad na [[Hiroshima|Hiroshimu]] i [[Nagasaki]]''' desio se 6. i 9. augusta 1945. i bio je direktan povod za japansku kapitulaciju 15. augusta kojom je završen [[Drugi svjetski rat]]. Pretpostavlja se da je 129.000 ljudi poginulo u napadima, a da je dva puta više umrlo od direktnih posljedica: [[Radijacija|radijacije]], gladi, opekotina itd. Skoro 70 godina poslije napada ljudi i dalje umiru od posljedica atomskih bombi jer je kod preživjelih ustanovljen natprosječan broj oboljelih od [[rak (bolest)|raka]] i [[hipertenzija|visokog krvnog pritiska]]. [[Atomska bomba|Atomske bombe]] na Hiroshimu i Nagasaki bile su prve i dosad jedine takve bombe koje su korištene u ratu. Ta dva grada postali su važan simbol u borbi za svijet bez atomskog oružja. == Prethodna dešavanja == U junu 1945. Japanci su bili potučeni na svim većim frontovima. Međutim, [[Japan]] nije bio pobjeđen i pretpostavljalo se da su imali 2 miliona vojnika i jedan veći broj pilota [[kamikaza]] spremnih da po svaku cijenu brane japanska ostrva. [[Sjedinjene Američke Države|Američko]] ratno rukovodstvo je htjelo izbjeći invaziju ostrva jer su znali da bi imali velike gubitke u ljudstvu. Iako je japanski car uvidio da je rat izgubljen i htio ga je okončati što prije, japansko ratno vodstvo je još uvijek mislilo da imaju šanse za pobjedu te nije prihvatalo ni pomisao na kapitulaciju. U [[Potsdamska deklaracija|Potsdamskoj deklaraciji]] od [[26. juli|26. jula]] [[1945]]. savezničke sile zaprijetile su Japanu "totalnim razaranjem" ukoliko ne prihvate kapitulaciju, što je japanska vojska energično odbila. Istovremeno s tim dešavanjima, naučni projekt pod imenom ''[[Projekt "Manhattan"]]'' završio je radove započete [[1942]] - rad na atomskom naoružanju koje je bilo namjenjeno da se upotrijebi u ratu protiv [[nacizam|nacističke]] [[Njemačka|Njemačke]]. Iako su [[Nacizam|nacisti]] kapitulirali [[9. maj]]a, radovi na projektu su nastavljeni; testiranje ove moćne bombe [[13. juli|13. jula]] je završeno sa dobrim rezultatima. Američki predsjednik [[Harry S. Truman]] htio je brz završetak rata s Japanom i odobrio je korištenje atomske bombe, da bi se na taj način Japan primorao na kapitulaciju. == Izbor Hiroshime i Nagasakija za ciljeve napada == Napadima su prethodile intenzivne diskusije o izboru ciljeva napada. Osnovni preduslov je bio da ciljevi moraju imati vojnu važnost. Jedan od prijedloga, stari japanski carski grad [[Kyoto]], je otpao. Umjesto toga, izabrani su gradovi Hiroshima i [[Kokura]]. Od svih 66 većih gradova u Japanu, 59 ih je bilo već dosta razrušeno u ranijim napadima, a ova dva grada su do tada bila uglavnom pošteđena od većih razaranja. Zbog velike oblačnosti nad Kokurom na dan napada, avioni su nastavili prema Nagasakiju, pa je bomba bačena na taj grad, iako je oblačnost bila još veća. Alternativa je bila da se napad odgodi. == Napad na Hiroshimu == [[Datoteka:Hiroshima aftermath.jpg|mini|300p|Hiroshima poslije napada]] Prva atomska bomba,<ref>{{Cite web |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB162/little-boy-model_thumb.jpg |title=Arhivirana kopija |access-date=6. 4. 2006 |archive-date=5. 4. 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060405010654/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB162/little-boy-model_thumb.jpg |url-status=live }}</ref> ''Mališan'' pala je na industrijski grad Hiroshima ujutro 6. augusta 1945. u 8 sati i 15 minuta. Bila je to bomba bazirana na uraniju, s razarajućom moći od 15-16 kilotona [[trinitrotoluen|TNT]]-a (iako neki izvori imaju drugačije podatke, ovaj se smatra najpouzdanijim). Bomba je imala formu cilindra, 305&nbsp;cm dužine, dijametra 71&nbsp;cm a bila je teška oko 4 tone (4 000&nbsp;kg), od toga je 60&nbsp;kg bio [[uranij]]. Napad je predvodio pukovnik [[Paul Tibbets]], koji je upravljao avionom iz kojeg je bačena bomba na Hiroshimu - ''[[Enola Gay]]''. Učestvovalo je 7 aviona tipa [[B-29]]. Bomba je bačena sa visine od 10.000 metara, a detonirala se oko 550–580 m iznad zemlje s ciljem da se dobije maksimalan efekat. Ranije procjene govore da je na licu mjesta u detonacijama ili od posljedica ranjavanja u nekoliko narednih dana ubijeno između 90.000 i 120.000 stanovnika Hiroshime i okolnih sela. Zvaničnici grada Hiroshime su 2013. godine objavili nove podatke o broju žrtava stradalim u eksploziji atomske bombe i naknadnim žrtvama radijacije. Prema tim podacima, nastradalo je ukupno 557.478 osoba, od čega je 277.996 ''direktnih'' žrtava eksplozije, dok su ostale žrtve radijacije.<ref>{{Cite web |url=http://www.indiatvnews.com/news/world/hiroshima-updates-number-of-a-bomb-victims-at-557478-11116.html |title=Arhivirana kopija |access-date=28. 3. 2013 |archive-date=4. 3. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304194357/http://www.indiatvnews.com/news/world/hiroshima-updates-number-of-a-bomb-victims-at-557478-11116.html |url-status=live }}</ref> == Napad na Nagasaki == [[Datoteka:Nagasakibomb.jpg|mini|200p|Nagasaki, 9. august 1945. Član posade jednog od B-29 aviona slikao je ovaj gljivičasti oblak visine 18 km.]] Druga bomba, ''Debeljko'', pala je na grad Nagasaki 9. augusta u 11 sati i 2 minute prije podne. Ova je bomba imala još jaču razarajuću moć nego prva, cirka 21-25 kilotona [[trinitrotoluen|TNT]]-a, a eksplodirala je na oko 500 m visine. Imala je formu jajeta, dužina 325&nbsp;cm, dijametar od 153&nbsp;cm, a njena težina je bila 4.650&nbsp;kg. Ova je bomba bila bazirana na [[plutonij]]u. Prvobitni cilj napada je bio grad Kokura, ali zbog velike oblačnosti i nepogodnih vremenskih prilika, avioni su nastavili prema Nagasakiju, pa su bombe bačene na taj grad, iako je oblačnost bila još veća. Alternativa je bila da se napad odgodi. Pretpostavlja se da je u ovom gradu poginulo između 60.000 i 70.000 ljudi u direktnom napadu ili u nekoliko narednih dana. Ovaj napad je predvodio major [[Charles W. Sweeney]], u avionu tipa B-29 pod imenom ''Bock's Car''. == Vojno-politički rezultati napada == Atomski napadi na Hiroshimu i Nagasaki dali su japanskom caru mogućnost da se suprostavi vojnom vrhu koji je bio protiv bilo kakvog oblika predaje. Njegov govor emitovan na radiju [[14. august]]a u kojem je rekao da Japan "mora prihvatiti situaciju i snositi posljedice" smatra se završnom riječi rata, što se tiče Japana. Dan poslije, [[15. august]]a [[1945]]. godine, [[Japan]] je kapitulirao, a ugovor o kapitulaciji potpisan je [[2. septembar|2. septembra]] na američkom ratnom brodu ''USS Missoury'' u blizini [[Tokio|Tokija]]. Trebalo je mnogo vremena da bi svijet shvatio potpune posljedice atomskog bombardovanja zbog cenzure koja je uslijedila prema preživjelima i novinarima. Čak ni danas nisu poznate potpune cifre o poginulima. == Debata o ispravnosti bombardovanja == === Za === Američki zvanični stav glasi da je do atomskog bombardovanja moralo doći jer bi posljedice invazije na japanska ostrva uzela prevelike žrtve. Do tada je već oko 200.000 američkih vojnika poginulo samo u ratu sa Japanom, u borbi za [[Okinawa|Okinawu]] maj-juni [[1945]] poginulo je oko 110.000 japanskih i 12.000 američkih vojnika. Japanske trupe su grčevito branile svaki pedalj zemlje sa svim mogućim sredstvima, civilne žrtve su se mjerile u stotinama hiljada. Do predsjednika Trumana došle su procjene da bi moguća invazija mogla koštati života oko pola miliona američkih vojnika i još više japanskih civila, sa obzirom na bitku za Okinawu i žestinu tamošnjih borbi. Iako je broj žrtava od atomskih bombi premašio sve procjene (radijacija je bila i tada poznata, ali njen efekat je bio potcjenjivan), smatra se da bi broj žrtvava jednog konvencionalnog rata, uključujući invaziju japanskih ostrva i borbe lice u lice, odnio daleko više života. Branioci atomskih napada također podsjećaju na naredbu izdatu od japanskog ministarstva odbrane [[1. august]]a [[1944]], u kojoj se prijeti strijeljanjem preko 100.000 zarobljenih savezničkih vojnika u slučaju američke invazije japanskih ostrva. Neki historičari tvrde da su [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] htjele brz završetak rata da bi na taj način izbjegli [[Sovjetski savez|sovjetski]] prodor na istok. === Protiv === Kritičari atomskog bombardovanja tvrde da je Japan pokušavao početi pregovore o kapitulaciji, ali da su ih Amerikanci ignorisali. Umjesto toga, upotrijebili su atomsko naoružanje najviše da bi prestrašili buduće neprijatelje, Sovjetski savez. Također se špekuliše da SAD nisu htjele da veliki novac uložen u ''Manhattan projekat'' ode u nepovrat bez da se novo oružje upotrijebi. Neki kritičari također tvrde da ni iz vojno-strateškog pogleda nije bilo razloga za upotrebu atomskih bombi. Velika bombardovanja i razaranja japanskih gradova su već bila uništila njihovu vojnu industriju i prehrambenu proizvodnju do te mjere da su bili u kritičnom stanju. Na to se mora dodati sovjetsko proglašenje rata Japanu; pitanje nije bilo da li su Japanci spremni na nastavak ratovanja - oni više nisu mogli ratovati zbog nedostataka oružja i prehrane. Jedan od kritičara upotrebe atomskog naoružanja bio je i [[Albert Einstein]]. On je ranije, pod strahom da bi [[nacizam|nacisti]] mogli napraviti [[atomska bomba|atomsku bombu]], zajedno sa drugim istaknutim fizičarima potpisao pismo u kojem se zahtjeva od predsjednika Roosevelta da usavrši atomsko naoružanje. Kada je kasnije vidio pustoš i razaranje na mjestu atomskih bombardovanja , predomislio se. Američki generali [[Douglas MacArthur]] i [[Dwight D. Eisenhower]] su također bili kritičari upotrebe atomskog oružja. Međutim posljedice atomske bombe bačene na Hiroshimu i Nagasaki vide se i danas s pojavama tumora i povišenog krvnog pritiska kod pojedinih stanovnika zemlje. == Atomic Bomb Casualty Commission - ABCC == Komisija za žrtve atomske bombe (Atomic Bomb Casualty Commission - ABCC) bila je komisija koja je osnovana 1946. godine u skladu s predsjedničkom uredbom Harryja S. Trumana. Jedini cilj komisije bio je istraživanje preživjelih od atomskih bombi, jer su vjerovali da će imati rijetku priliku za to, sve dok se ne dogodi sljedeći svjetski rat.<ref name="Southard2015">[https://www.politico.eu/article/us-agency-discovered-the-atomic-bombs-effect-on-people-nagasaki/ How a secretive agency discovered the A-bomb’s effect]</ref><ref>[https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10371397.2019.1654854 The Origins of ‘Hibakusha’ as a Scientific and Political Classification of the Survivor]</ref> Zbog toga je ova komisija istraživala zdravlje Hibakusha, ali ih nije liječila. Američki lideri su smatrali da bi liječenje Hibakusha predstavljalo priznavanje odgovornosti za njihova oštećenja. Kao rezultat toga, Hibakusha su se osjećali kao pokusni subjekti od strane komisije ABCC.<ref name="Southard2015" /><ref>[https://www.politico.com/magazine/story/2015/08/atomic-bomb-anniversary-nagasaki-121179/ How a Secretive U.S. Agency Discovered the A-Bomb’s Effect on People]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=6l-CP1qetyk For Whom does RERF Exist? －TSS Special Documentary for 75 Years Since the Atomic Bombing－ TSS-TV Co., Ltd.]</ref><ref>[https://mainichi.jp/english/articles/20170617/p2a/00m/0na/016000c Radiation research foundation to apologize for studying but not treating hibakusha]</ref> ABCC komisija je takođe fokusirala svoja istraživanja na oblast Nishiyama <!--西山--> u Nagasakiju. Između hipocentra i Nishiyame nalazile su se planine koje su sprečile da zračenje i toplota eksplozije direktno stignu do Nishiyame, pa nije bilo štete. Međutim, usled padajaće pepela i kiše, otkriveno je da je prisutno značajno zračenje. Zbog toga su nakon rata sprovedena zdravstvena ispitivanja bez obaveštavanja stanovništva o njihovom cilju.<ref name="NHK1">[https://web.archive.org/web/20240221004801/https://www.nhk.jp/p/special/ts/2NY2QQLPM3/blog/bl/pneAjJR3gn/bp/pGrz5p1yMG/ The Hidden Truth of the Initial A-bomb Surveys (Part 1) NHK]</ref> Istraživanja u Nishiyami su prvobitno sprovela američka vojska, ali su kasnije predata ABCC komisiji. Nekoliko meseci nakon atomskih bombardovanja, ljudi u Nishiyami su pokazali značajan porast broja belih krvnih zrnaca. Kod životinja može se razviti leukemija nakon potpune izloženosti zračenju, pa je odlučeno da se istraži šta se dešava kod ljudi. Takođe, kod ljudi su otkriveni slučajevi osteosarkoma nakon oralnog unosa radioaktivnog materijala.<ref name="NHK1" /><ref name="TMA1">"Recommendations for Continued Study of the Atomic Bomb Casualties", Papers of James V. Neel, M.D., Ph.D. [https://archives.library.tmc.edu/ms-089 Manuscript Collection No. 89] of the Houston Academy of Medicine, Texas Medical Center Library.</ref> Prema izveštaju koji je napisala ABCC komisija, stanovnici oblasti Nishiyama, koji nisu direktno pogođeni atomskim bombardovanjem, bili su idealna populacija za posmatranje efekata preostalog zračenja.<ref name="NHK1" /><ref name="TMA1" /> Sjedinjene Američke Države nastavile su istraživanje preostalog zračenja nakon što je Japan postao nezavistan, ali rezultati nikada nisu preneseni stanovnicima Nishiyame.<ref name="NHK2">[https://web.archive.org/web/20240221023226/https://www.nhk.jp/p/special/ts/2NY2QQLPM3/blog/bl/pneAjJR3gn/bp/pbWlL6vl7n/ The Hidden Truth of the Initial A-bomb Surveys (Part 2) NHK]</ref> Kao rezultat toga, stanovnici su nakon Drugog svetskog rata nastavili sa poljoprivredom, a broj pacijenata sa leukemijom se povećao i više ljudi je umiralo.<ref name="NHK2" /> Nakon atomskih bombardovanja, japanski naučnici su želeli da istraže kako bi pomogli u lečenju hibakusha, ali [[Supreme Commander for the Allied Powers|SCAP]] nije dozvolio Japancima da istražuju štetu izazvanu atomskom bombom.<ref name="NHK1" /> Pravila su bila posebno stroga do 1946. godine, što je dovelo do većeg broja smrtnih slučajeva od zračenja.<ref>NHK Special (2023). Atomic bomb initial investigation The hidden truth:Hayakawa Shobo pp. 124–125. (原爆初動調査 隠された真実 (ハヤカワ新書) NHKスペシャル取材班 (著) pp. 124–125.) ISBN 978-4-153-40012-2</ref> Ako su Hibakusha odbili da se podvrgnu rutinskim medicinskim pregledima, ABCC im je prijetio da će ih odvesti pred vojni sud zbog ratnih zločina. Pored toga, kada su Hibakusha umirali, ABCC je lično odlazio u njihove kuće i odvozio njihova tijela na obdukciju.<ref name="Shibata2021" /> Komisija ABCC je također pokušala da odvede tijela mrtvorođenih blizanaca za istraživanje.<ref>[https://mainichi.jp/english/articles/20191203/p2a/00m/0na/002000c Hibakusha: 2nd gen. Korean who met pope in Hiroshima vows to pass on A-bomb truth]</ref> Smatra se da je najmanje 1.500 organa poslano na Armed Forces Institute of Pathology u Washington.<ref name="Shibata2021">[https://www.iwanami.co.jp/book/b559573.html プロデュースされた〈被爆者〉たち 岩波書店 柴田　優呼 pp121-122 ISBN:9784000614580]</ref> == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Atomic bombings of Hiroshima and Nagasaki}} * [http://www.pcf.city.hiroshima.jp/top_e.html Hiroshima Peace Memorial Museum] * [http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/na-bomb/museum/museume01.html Nagasaki Atomic Bomb Museum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070111141108/http://www1.city.nagasaki.nagasaki.jp/na-bomb/museum/museume01.html |date=11. 1. 2007 }} * [http://www.hiro-tsuitokinenkan.go.jp/english/index.php Hiroshima National Peace Memorial Hall for the Atomic Bomb Victims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090903125833/http://www.hiro-tsuitokinenkan.go.jp/english/index.php |date=3. 9. 2009 }} * [http://www.betterworldlinks.org/book80.htm BetterWorldLinks.org - Hiroshima], skup linkova. * [http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/bomb/large/documents/index.php?documentid=56&pagenumber=1 Saopćenje za javnost iz Bijele kuće 6. augusta 1945.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050526171755/http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/bomb/large/documents/index.php?documentid=56&pagenumber=1 |date=26. 5. 2005 }} * [http://www.ne.jp/asahi/hidankyo/nihon/english/witness.htm Svjedočanstva preživjelih] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060614045554/http://www.ne.jp/asahi/hidankyo/nihon/english/witness.htm |date=14. 6. 2006 }} {{Drugi svjetski rat}} {{Sjedinjene Američke Države po temama}} [[Kategorija:Japan u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Nuklearno oružje]] [[Kategorija:Vojna historija Japana]] [[Kategorija:1945. u Japanu]] [[Kategorija:1945. u Sjedinjenim Američkim Državama]] [[Kategorija:Sjedinjene Američke Države u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Vojna historija Sjedinjenih Američkih Država]] [[Kategorija:Hiroshima]] [[Kategorija:Nagasaki]] 5iufwmd8uy40h1ssxd6c89kfaygh8xu 0 7131 3672635 3670110 2024-12-12T00:14:24Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 2 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672635 wikitext text/x-wiki {{Infokutija hemijski element | Hemijski element = Molibden | Simbol = Mo | Atomski broj = 42 | Serija = [[Prelazni metal]]i | Grupa = 6 | Perioda = 5 | Blok = d | Slika = [[Datoteka:Molybdenum element.jpg|180px]] | Boja serije = LightCoral | Izgled = sivi metal | Zastupljenost = 1,4 · 10⁻³<ref name="Harry H. Binder"/> | Atomska masa = 95,95(1)<ref name="IUPAC"/><ref name="CIAAW"/> | Atomski radijus = 145 | Atomski radijus izračunat = 190 | Kovalentni radijus = 154 | Van der Waalsov radijus = | Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Kripton|Kr]]&#x5D; 5s¹4d⁵ | Izlazna energija = | Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 18, 13, 1 | Energija ionizacije_1 = 684,3 | Energija ionizacije_2 = 1560 | Energija ionizacije_3 = 2618 | Energija ionizacije_4 = 4480 | Agregatno stanje = čvrsto | Mohsova skala tvrdoće = 5,5 | Struktura kristala = kubna prostorno centrirana | Gustoća = 10280<ref name="Greenwood"/> | Gustoća_K = 293,15 | Magnetizam = paramagnetičan<ref name="handbook" /> (<math>\chi_{m}</math> = 1,2 · 10⁻⁴) | Tačka topljenja_K = 2896 | Tačka topljenja_C = 2623 | Tačka ključanja_K = 4885<ref name="Zhang"/> | Tačka ključanja_C = 4612 | Molarni volumen = 9,38 · 10^-6 | Toplota isparavanja = 617<ref name="Zhang"/> | Toplota topljenja = 36 | Pritisak pare = 10 | Pritisak pare_K = 2994 | Brzina zvuka = 6190 | Brzina zvuka_K = | Specifična toplota = 250 | Specifična toplota_K = | Specifična električna provodljivost = 18,2 · 10⁶ | Specifična električna provodljivost_K = | Toplotna provodljivost = 139 | Toplotna provodljivost_K = | Oksidacioni broj = 2, 3, 4, 5, '''6''' | Oksidi = | Elektrodni potencijal = -0,152 [[Volt|V]] (MoO₂ + 4e⁻ + 4 H⁺ → Mo + 2 H₂O) | Elektronegativnost = 2,16 | Oznaka upozorenja = {{Oznake upozorenja|-}} | Oznake upozorenja R = {{Oznake upozorenja R|-}} | Oznake upozorenja S = {{Oznake upozorenja S|-}} | Radioaktivan = Ne | Izotopi = {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 90 | Rasprostranjenost u prirodi = 0 | Vrijeme poluraspada = 5,67 [[Sat (jedinica)|h]] | Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]] | Tipraspada1ZE = 2,489 | Tipraspada1ZP = ⁹⁰Nb }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 91 | Rasprostranjenost u prirodi = 0 | Vrijeme poluraspada = 15,49 [[minuta|min]] | Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]] | Tipraspada1ZE = 4,434 | Tipraspada1ZP = ⁹¹Nb }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 0 | Simbol = Mo | Maseni broj = 92 | Rasprostranjenost u prirodi = 14,84 }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 93 | Rasprostranjenost u prirodi = 0 | Vrijeme poluraspada = 4000 [[godina|god]] | Tipraspada1ZM = [[Elektronski zahvat|ε]] | Tipraspada1ZE = 0,405 | Tipraspada1ZP = ⁹³Nb }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 0 | Simbol = Mo | Maseni broj = 94 | Rasprostranjenost u prirodi = 9,25 }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 0 | Simbol = Mo | Maseni broj = 95 | Rasprostranjenost u prirodi = 15,92 }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 0 | Simbol = Mo | Maseni broj = 96 | Rasprostranjenost u prirodi = 16,68 }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 0 | Simbol = Mo | Maseni broj = 97 | Rasprostranjenost u prirodi = 9,55 }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 0 | Simbol = Mo | Maseni broj = 98 | Rasprostranjenost u prirodi = 24,13 }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 99 | Rasprostranjenost u prirodi = 0 | Vrijeme poluraspada = 65,94 [[Sat (jedinica)|h]] | Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β^-]] | Tipraspada1ZE = 1,357 | Tipraspada1ZP = ⁹⁹Tc }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 100 | Rasprostranjenost u prirodi = 9,63 | Vrijeme poluraspada = 7,3 · 10¹⁸ [[godina|god]] | Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β^- β^-]] | Tipraspada1ZE = 3,034 | Tipraspada1ZP = ¹⁰⁰Ru }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 101 | Rasprostranjenost u prirodi = 0 | Vrijeme poluraspada = 14,61 [[minuta|min]] | Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β^-]] | Tipraspada1ZE = 2,824 | Tipraspada1ZP = ¹⁰¹Tc }} {{Infokutija Hemijski element/Izotop | Broj tipova raspada = 1 | Simbol = Mo | Maseni broj = 102 | Rasprostranjenost u prirodi = 0 | Vrijeme poluraspada = 11,3 [[minuta|min]] | Tipraspada1ZM = [[beta-zraci|β^-]] | Tipraspada1ZE = 1,010 | Tipraspada1ZP = ¹⁰²Tc }} |}} '''Molibden''' je [[hemijski element]] sa simbolom '''Mo''' i [[atomski broj|atomskim brojem]] 42. Njegovo ime je izvedeno iz [[latinski jezik|novolatinskog]] ''molybdaenum'', odnosno iz [[grčki jezik|grčkog]] Μόλυβδος (''molybdos'') u značenju [[olovo]], jer se za njegove rude često mislilo da su olovne.<ref name="CRCdescription"/> [[Mineral]]i molibdena su bili poznati još iz prahistorije, ali je element otkriven (u smislu da je izdiferenciran kao nepoznata supstanca iz mineralnih soli drugih metala) tek 1778. Otkrio ga je [[Carl Wilhelm Scheele]], ali ga je u elementarnom obliku prvi izdvojio [[Peter Jacob Hjelm]] 1781. godine. Molibden se ne javlja u prirodi u [[samorodni elementi|slobodnom]] (elementarnom) obliku na Zemlji. Umjesto toga, on se javlja u mineralima u raznim [[oksidacijsko stanje|oksidacijskim stanjima]]. Elementarni molibden, izgledom sivi srebrenasti metal, ima šestu najvišu [[tačka topljenja|tačku topljenja]] od svih poznatih elemenata. On vrlo lahko gradi tvrde, stabilne karbide u [[legura]]ma, pa se iz tog razloga najveći dio svjetske proizvodnje elementa (približno 80%) koristi za dobijanje raznih vrsta [[čelik]]a i legura, uključujući legure izrazito velike čvrstoće te superlegure. Većina spojeva molibdena je slabo [[rastvorljivost|rastvorljiva]] u [[voda|vodi]], ali je ion molibdata {{chem|MoO|4|2-}} rastvorljiv, a formira se kada minerali koji sadrže molibden dođu u kontakt sa [[kisik]]om i vodom. U industrijskim količinama, [[hemijski spoj|spojevi]] molibdena (oko 14% svjetske proizvodnje elementa) koriste se u visokotemperaturnim i visokotlačnim aplikacijama, te kao pigmenti i [[katalizator]]i. [[Enzim]]i koji sadrže ovaj element su ubjedljivo najčešći katalizatori koje koriste neke [[bakterija|bakterije]] za razbijanje [[hemijska veza|hemijskih veza]] u atmosferskom molekularnom [[dušik]]u, omogućavajući biološko [[Fiksacija dušika|fiksiranje dušika]]. Poznato je najmanje 50 enzima koji sadrže molibden u bakterijama i životinjama, mada su samo bakterijski i cijanobakterijski enzimi uključeni u fiksiranje dušika. Ove nitrogenaze sadrže molibden u različitim oblicima, koji se razlikuju od drugih molibdenskih enzima. Svi oni sadrže potpuno oksidirani molibden inkorporiran u molibdenski koenzim. Molibden je esencijalni element za život za sve više [[Eukarioti|eukariotske organizme]], ali ne i za sve bakterije, najviše zbog toga što ima raznolike funkcije u različitim enzimima molibdenskih [[koenzim|kofaktora]]. == Historija == [[Molibdenit]], osnovna ruda iz koje se danas dobija molibden, ranije je bio poznat kao ''molibdena''. On se često pogrešno zamjenjivao sa [[grafit]]om, a često se i kao grafit upotrebljavao. Kao i on, molibdenit se također može koristiti za zatamnjivanje površina ili kao čvrsto sredstvo za podmazivanje (lubrikant).<ref name="Lansdown1999"/> Čak i kada su ljudi počeli razlikovati molibdenu od grafita, i dalje su je zamjenjivali sa običnom [[olovo|olovnom]] rudom PbS (danas se ona naziva galena). Pojam molibdena potječe od {{Jez-el|Μόλυβδος}} (''molybdos''), što znači ''olovo''.<ref name="nbb" /> Međutim, sama grčka riječ je, po nekim mišljenjima,<ref name="melchert"/> posuđenica iz anatolskog, luvijskog i lidijskog jezika. Iako postoje naznake da je svjesno legiranje [[čelik]]a molibdenom korišteno u [[Japan]]u u 14. vijeku (približno oko 1330) pri izradi poznatih japanskih [[mač]]eva, ta vještina nikad nije zaživjela niti se raširila, pa je kasnije i zaboravljena.<ref name="imoa"/><ref name="institute"/> Na Zapadu, tek je 1754. godine [[Bengt Andersson Qvist]] proučavajući molibdenit otkrio da on ne sadrži olovo, te ne može biti isto što i ''galena''.<ref name="vanderkrogt"/> Do 1778. godine [[Švedska|švedski]] [[hemičar]] [[Carl Wilhelm Scheele]] pružio je čvrste dokaze da "molibdena" zaista nije niti ''galena'' niti grafit.<ref name="elemental"/><ref name="Wasserbley"/> Umjesto toga, Scheele je u istraživanjima otišao i dalje te tačno zaključio da je "molibdena" zapravo ruda sasvim novog elementa, kojeg je nazvao ''molibden'' prema mineralu u čijem je sastavu pronađen i iz kojeg je kasnije i izdvojen. [[Peter Jacob Hjelm]] je uspio izolirati metalni molibden 1781. koristeći [[ugljik]] i ulje iz [[lan]]enog sjemena.<ref name="nbb" /><ref name="Erde"/> Gotovo cijeli vijek nakon izoliranja, molibden i dalje nije imao nikakve industrijske primjene, uglavnom zbog svoje relativne rijetkosti, poteškoća oko dobijanja čistog metala ali i nerazvijenosti pogodnih [[metalurgija|metalurških]] tehnika.<ref name="Hoyt1921"/><ref name="Krupp1888"/><ref name=Gupta1992/> Prvobitne čelične legure sa molibdenom bile su obećavajućih osobina u pogledu povećanja tvrdoće, ali trud oko njihove masovne proizvodnje je opao zbog nekonzistentnih rezultata i njihove tendencije ka rekristalizaciji i krhkoći. [[William D. Coolidge]] je 1906. prijavio patent za dobijanje [[duktilnost|duktilnog]] molibdena. To je dovelo do korištenja ovog metala za izradu grijnih elemenata za visokotemperaturne peći i kao podrška za [[volfram]]ove niti u sijalicama, mada je formiranje oksida i njegova degradacija zahtijevala da se molibden fizički zapečati ili drži u intertnom gasu.<ref name="ZVkZNyVI4toC"/> [[Frank E. Elmore]] je 1913. razvio proces flotacije pjenom kako bi izdvojio molibdenit iz ruda. Do danas je [[flotacija]] ostala osnovni proces njegovog izdvajanja.<ref name="HT4aAQAAIAAJ"/> Tokom [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] potražnja za molibdenom je snažno porasla. On se koristio za oklopljavanje vozila te kao zamjena za volfram u brzoreznim čelicima. Neki britanski [[tenk]]ovi bili su zaštićeni oplatom od [[mangan]]skog čelika debelog 75&nbsp;mm, ali je ona bila neefikasna. Te ploče od manganskog čelika zamijenjene su pločama od molibdenovog čelika debelim 25&nbsp;mm, što je omogućilo veću brzinu tenkova, bolje manevrisanje i zaštitu.<ref name="nbb" /> Nijemci su također koristili čelik ojačan molibdenom za tešku artiljeriju, kao što je to bio slučaj kod superteške haubice zvane "Debela Bertha".<ref name="lenntech"/> Ovo je bilo iz razloga što se tradicionalni čelik topio pri temperaturama koje je razvijao [[barut]] pri ispaljivanju granate teške jednu tonu.<ref name="Spoon"/> Nakon rata, potražnja je opala sve do vremena kada je napredak u metalurgiji omogućio veći razvitak mirnodopskih aplikacija. Tokom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], molibden je ponovno postao strateška sirovina kao zamjena za volfram u čeličnim legurama.<ref name="Millholland1941"/> == Osobine == === Fizičke === U svom elementarnom, čistom obliku, molibden je srebreno-sivi [[metal (hemija)|metal]], koji po [[Mohsova skala tvrdoće|Mohsovoj skali]] ima tvrdoću od 5,5. Njegova [[tačka topljenja]] iznosi 2623&nbsp;°C. Među svim elementima u prirodi, samo [[tantal]], [[osmij]], [[renij]], [[volfram]] i [[ugljik]] imaju višu tačku topljenja od njega.<ref name="CRCdescription" /> Slaba oksidacija molibdena počinje već pri 300&nbsp;°C. On ima jedan od najnižih koeficijenata toplotnog širenja (ekspanzije) među svim komercijalno korištenim metalima.<ref name="nbb"/> Čvrstoća zatezanja molibdenovih žica povećava se oko tri puta, sa oko 10 na 30 GPa, ako se njen promjer smanji sa približno ~50–100 [[nanometar|nm]] na 10&nbsp;nm.<ref name="Inherent"/> === Hemijske === {|class="wikitable" style="float:left; margin-right: 1em;" |- !Oksidacijsko<br />stanje !Primjer<ref name="Schmidt"/> |- | −2||{{chem|Na|2|[Mo|2|(CO)|10|]}} |- | 0||[[Molibden-heksakarbonil|{{chem|Mo(CO)|6|}}]] |- | +1||{{chem|Na[C|6|H|6|Mo]}} |- | +2||[[Molibden(II)-hlorid|{{chem|MoCl|2}}]] |- | +3||{{chem|Na|3|[Mo(CN)]|6}} |- | '''+4'''||[[Molibden-disulfid|{{chem|MoS|2}}]] |- | +5||[[Molibden(V)-hlorid|{{chem|MoCl|5}}]] |- | '''+6'''||[[Molibden(VI)-fluorid|{{chem|MoF|6}}]] |} [[Datoteka:Phosphotungstate-3D-polyhedra.png|thumb|lijevo|[[Kegginova struktura]] fosfomolibdatnog aniona (P[Mo₁₂O₄₀]³⁻), kao primjer polioksometalata]] Molibden je [[prelazni metal]] koji ima [[elektronegativnost]] 2,16 na Paulingovoj skali te standardnu atomsku težinu od 95,95 g/mol.<ref name="CIAAW"/><ref name="Berglund"/> Ne reagira vidljivo sa kisikom ili vodom na sobnoj temperaturi, a vidljiva oksidacija se dešava pri temperaturama iznad 600&nbsp;°C stvarajući [[molibden-trioksid]]: :2 Mo + 3 {{chem|O|2}} → 2 {{chem|MoO|3}} Trioksid je volatilan (isparljiv) i [[Sublimacija (fizika)|sublimira]] pri visokim temperaturama. Time se onemogućava formiranje neprekinutog zaštitnog sloja oksida, koji bi mogao zaustaviti oksidaciju metala.<ref name="JosephRD"/> Molibden ima nekoliko [[oksidacijsko stanje|oksidacijskih stanja]], među kojima su +4 i +6 najstabilnija. Hemija i spojevi molibdena pokazuju više sličnosti [[volfram]]u nego [[hrom]]u. Primjer toga je nestabilnost spojeva molibdena(III) i volframa(III) u usporedbi sa stabilnošću spojeva hroma(III). Najviše oksidacijsko stanje javlja se u spoju [[molibden(VI)-oksid]]u (MoO₃), dok je uobičajenih spoj sa [[sumpor]]om [[molibden-disulfid]] MoS₂.<ref name="Holl"/> [[Molibden(VI)-oksid]] je rastvorljiv u snažnom [[baza (hemija)|alkalnom]] rastvoru, dajući molibdate (MoO₄²⁻). Molibdati su slabiji oksidansi od hromata, ali i oni pokazuju sličnu sklonost da grade kompleksne oksianione pri [[kondenzacija|kondenzaciji]] pri nižim [[pH]] vrijednostima, kao naprimjer [Mo₇O₂₄]⁶⁻ i [Mo₈O₂₆]⁴⁻. Polimolibdati mogu inkorporirati druge [[ion]]e u svoju strukturu dajući [[polioksometalat]]e.<ref name="Angewandte"/> Tamno plavi heteropolimolibdati koji sadrže [[fosfor]] P[Mo₁₂O₄₀]³⁻ koriste se u spektroskopskoj detekciji fosfora.<ref name="Nollet"/> Široki spektar oksidacijskih stanja molibdena se reflektira kroz različitost hlorida koje gradi:<ref name="Holl"/> * [[Molibden(II)-hlorid]] MoCl₂ (žut) * Molibden(III)-hlorid MoCl₃ (tamno crven) * [[Molibden-tetrahlorid|Molibden(IV)-hlorid]] MoCl₄ (crn) * [[Molibden(V)-hlorid]] MoCl₅ (tamno zelen) * Molibden(VI)-hlorid MoCl₆ (smeđ) Struktura MoCl₂ sastoji se iz klastera Mo₆Cl₈⁴⁺ sa četiri hloridna iona zbog kompenzacije naboja.<ref name="Holl"/> Poput [[hrom]]a i nekih drugih prelaznih metala, molibden ima sposobnost formiranja četvorostrukih veza, kao što je to slučaj u spoju Mo₂(CH₃COO)₄. Taj spoj se može transformirati u Mo₂Cl₈⁴⁻, koji također ima četvorostruku vezu.<ref name="Holl"/> Oksidacijsko stanje 0 (nula) moguće je sa [[ugljik-monoksid]]om kao [[ligand]]om, u [[molibden-heksakarbonil]]u, Mo(CO)₆.<ref name="Holl"/> === Izotopi === {{Glavni|Izotopi molibdena}} Postoji 35 poznatih [[izotop]]a molibdena, čije se [[atomska masa|atomske mase]] kreću od 83 do 117, kao i četiri metastabilna [[nuklearni izomer|nuklearna izomera]]. Sedam izotopa se javlja u prirodi sa atomskim masama: 92, 94, 95, 96, 97, 98 i 100. Od ovih prirodnih izotopa, samo je molibden-100 nestabilan (slabo radioaktivan).<ref name="Audi"/> Molibden-98 je najrasprostranjeniji izotop, čineći 24,14% udjela. Molibden-100 ima [[vrijeme poluraspada]] od oko 10¹⁹ godina te se raspada dvostrukim beta raspadom na [[rutenij]]-100. Svi izotopi molibdena sa masenim brojevima od 111 do 117 imaju vremena poluraspada od približno 150 ns.<ref name="CRCdescription"/><ref name="Audi"/> Svi nestabilni '''Mo''' izotopi raspadaju se na izotope [[niobij]]a, [[tehnecij]]a i [[rutenij]]a.<ref name="CRCdescription"/> Najčešće izotopske aplikacije molibdena bazirane se na molibdenu-99, koji je proizvod fisije. On je radioizotopski prethodnik kratkoživućeg nuklearnog izomera [[tehnecij-99m|tehnecija-99m]], koji emitira [[Gama zračenje|gama zrake]]. 99m-Tc se koristi u različitim [[medicina|medicinskim]] aplikacijama.<ref name="armstrong"/> Na Tehnološkom univerzitetu Delft u Holandiji je 2008. prijavljen patent za proizvodnju molibdena-99 zasnovanu na izotopu molibdena-98.<ref name="Hubert"/> == Rasprostranjenost == [[Datoteka:Molly Hill molybdenite.JPG|thumb|[[Molibdenit]] na [[kvarc]]u]] [[Datoteka:Molybdenum world production.svg|thumb|Trend svjetske proizvodnje]] Molibden je 54. element po rasprostranjenosti u Zemljinoj kori, te 25. po rasprostranjenosti u njenim [[okean]]ima, uz prosječni udio od 10 ppb (dijelova na milijardu). U [[svemir]]u je 42. po rasprostranjenosti.<ref name="nbb"/><ref name="Nostrand"/> Ruska misija [[Luna 24]] otkrila je zrnca koja sadrže molibden (1 x 0,6&nbsp;µm) u [[piroksen]]skim fragmentima uzetim sa [[mjesec (satelit)|mjesečevog]] [[Mare Cristium]].<ref name="minsocam"/> Komparativna rijetkost molibdena u Zemljinoj kori u kontrastu je sa njegovom koncentracijom u brojnim rudama rastvorljivim u [[voda|vodi]], često u kombinaciji sa [[sumpor]]om na isti način kao i bakar, sa kojim se također često i nalazi. Iako je molibden nađen u mineralima poput [[vulfenit]]a (PbMoO₄) i [[powellit]]a (CaMoO₄), njegov osnovni komercijalni izvor i dalje je [[molibdenit]] (Mo[[sumpor|S]]₂). Molibden se kopa kao osnovna ruda ali se izdvaja i kao sporedni proizvod u rudarenju bakra i volframa.<ref name="CRCdescription" /> Svjetska proizvodnja molibdena 2011. godine iznosila je 250 hiljada tona. Najveći proizvođači bili su [[Kina]] (94.000 t), [[Sjedinjene Američke Države]] (64.000 t), [[Čile]] (38.000 t), [[Peru]] (18.000 t) i [[Meksiko]] (12.000 t). Ukupne rezerve ovog metala procjenjuju se na oko 10 miliona tona, a pretežno su koncentrirane na Kinu (4,3 miliona t), SAD (2,7 miliona t) i Čile (1,2 miliona t). Po kontinentima, oko 93% svjetske proizvodnje molibdena je približno ravnomjerno raspoređeno između Sjeverne i Južne Amerike te Kine. Evropa i ostatak Azije (uglavnom Armenija, Rusija, Iran i Mongolija) proizvode ostatak.<ref name=USGS/> Pri obradi molibdenita, ruda se prvo prži na [[zrak]]u pri temperaturi od oko 700&nbsp;°C. Pri tome nastaje gasoviti [[sumpor-dioksid]] i [[molibden(VI)-oksid]]:<ref name="Holl"/> :2 MoS₂ + 7 O₂ → 2 MoO₃ + 4 SO₂ Oksidirana ruda se zatim obično izdvaja sa tečnim [[amonijak]]om dajući amonij-molibdat: :MoO₃ + 2 NH₃ + H₂O → (NH₄)₂(MoO₄) + H₂O [[Bakar]], kao nečistoća u molibdenitu, je slabije rastvorljiv u amonijaku. Da bi se on u potpunosti uklonio iz rastvora, taloži se pomoću [[vodik-sulfid]]a.<ref name="Holl"/> Amonij-molibdat se prevodi u [[amonij-dimolibdat]], koji se izdvaja kao čvrsta tvar. Njegovim zagrijavanjem dobija se molibden-trioksid:<ref name=ullmann/> : (NH₄)₂Mo₂O₇ → 2 MoO₃ + 2 NH₃ + H₂O Sirovi trioksid se dalje može pročišćavati sublimiranjem pri 1100&nbsp;°C. Metalni molibden se dobija redukcijom oksida sa [[vodik]]om: :MoO₃ + 3 H₂ → Mo + 3 H₂O Molibden koji se koristi u industriji čelika reducira se aluminotermijskom reakcijom sa dodatkom željeza kako bi se dobio [[feromolibden]]. Uobičajni oblik feromolibdena sadrži oko 60% molibdena.<ref name=Gupta1992/><ref name="Holl"/> Molibden na [[London]]skoj [[berza|berzi]] metala ima cijenu od oko 12.000 US$ po toni (stanje: april 2016).<ref name="londber"/> U periodu od 1997. do 2003. cijena se održavala na nivou od oko 10.000 US$ po toni. Međutim, zbog porasta potražnje, ona je u junu 2005. dostigla vrhunac od 103.000 US$ po toni.<ref name="Charts"/> Londonska berza metala je 2008. objavila da će se molibdenom moći regularno trgovati na berzi počev od druge polovine 2009.<ref name="lmecom"/> === Historija rudarenja === Historijski, rudnik Knaben u južnoj [[Norveška|Norveškoj]], otvoren 1885, bio je prvi rudnik u kojem se namjenski kopala ruda molibdena. Bio je zatvoren u periodu 1973-2007. ali je opet otvoren krajem 2007. godine.<ref name="Langedal"/> Veliki rudnici u američkoj saveznoj državi [[Colorado]] (poput rudnika Henderson i Climax)<ref name="Coffman"/> te u kanadskoj provinciji [[Britanska Kolumbija]] kopaju molibdenit kao svoj osnovni proizvod, dok mnogi porifirni depoziti bakra poput rudnika Bingham Canyon u [[Utah]]u i rudnika Chuquicamata u Čileu proizvode molibden kao sporedni proizvod pri dobijanju bakra. == Upotreba == === Legure === [[Datoteka:Plate of Molybdenum Copper .jpg|thumb|Ploča od legure molibdena i bakra]] [[Datoteka:Phosphomolybdic acid crystals.jpg|thumb|Kristali [[fosfomolibdenska kiselina|fosfomolibdenske kiseline]]]] Oko 86% proizvedenog molibdena koristi se u metalurškim aplikacijama poput [[legura]], dok se ostatak koristi u vidu spojeva za razne hemijske aplikacije. Procjena udjela industrijske upotrebe molibdena u globalnim razmjerama izgleda približno ovako: 35% za proizvodnju strukturalnog čelika, 25% za nehrđajuće čelike, 14% za razne hemikalije, 9% za alatne i brzorezne čelike, 6% za [[liveno gvožđe]], 6% kao elementarni metalni molibden te 5% za superlegure.<ref name="pitac"/> Sposobnost molibdena da izdrži ekstremne temperature bez ikakvog značajnijeg širenja ili omekšavanja čini ga izuzetno korisnim u aplikacijama koje podrazumijevaju visoku temperaturu, kao što je proizvodnja oklopnih vozila, dijelova aviona, električnih kontakta, industrijskih motora i niti u sijalicama.<ref name="nbb"/><ref name="azom" /> Neke od najčvršćih čeličnih legura (naprimjer čelici 41xx) sadrže od 0,25% do 8% molibdena.<ref name="CRCdescription" /> I pored tako malehnog udjela, više od 43 hiljade tona molibdena se svake godine potroši kao sredstvo za legiranje nehrđajućih čelika, alatnih čelika, livenog gvožđa i visokotemperaturnih [[superlegura]].<ref name="Nostrand" /> Molibden se također koristi i u čeličnim legurama zbog svoje velike otpornosti na [[korozija|koroziju]] i lahke zavarivosti.<ref name="Nostrand" /><ref name=USGS/> On dopirnosi većoj otpornosti na koroziju nehrđajućih čelika tipa 300 (naročito tip 316) kao i takozvanih super-[[austenit]]nih nehrđajućih čelika (poput legura [[AL-6XN]], 254SMO ili 1925hMo). Molibden djeluje tako što povećava naprezanje rešetke, pa time i povećava energiju potrebnu da se rastvore atomi [[željezo|željeza]] sa površine. On se može koristiti i za poboljšanje otpornosti na koroziju [[Ferit (željezo)|feritskih]] (naprimjer stepena 444) i [[martenzit]]skih (naprimjer 1,4122 i 1,4418) nehrđajućih čelika. Zbog njegove manje gustoće (u odnosu na volfram) i relativno stabilne cijene, molibden se ponekad koristi umjesto volframa.<ref name="Nostrand" /> Takav primjer su ''M'' serije brzoreznih čelika kao što su M2, M4 i M42 kao zamjena za ''T'' serije čelika, koji sadrže volfram. Molibden se može upotrijebiti i kao legirno sredstvo i zaštitni sloj protiv vatre za druge metale. Iako je njegova tačka topljenja na 2623&nbsp;°C, on se vrlo brzo oksidira na temperaturi iznad 760&nbsp;°C, pa je njegova upotreba pogodnija u [[vakuum]]skom okruženju.<ref name="azom"/> TZM (Mo (~99%), [[Titanij|Ti]] (~0,5%), [[Cirkonij|Zr]] (~0,08%) i nešto C) je superlegura molibdena otporna na koroziju kao i na istopljene [[fluorid]]ne soli pri temperaturama iznad 1300&nbsp;°C. Ona je gotovo dvostruko snažnija od čistog molibdena, više je duktilna i bolje se zavariva. U testovima vršenim 1100 sati pokazala je takvu otpornost prema koroziji od djelovanja standardnih eutektičnih soli (FLiBe) i para soli korištenih u reaktorima sa istopljenim solima, da je nastalo tako malo korozije koju gotovo nije bilo moguće ni izmjeriti.<ref name="Smallwood"/><ref name="energyfromthorium"/> Druge legure na bazi ovog metala, a koje ne sadrže željezo, nemaju značajniji vid primjene. Naprimjer, zbog otpornosti na koroziju protiv istopljenog [[cink]]a, čisti molibden kao i legura Mo/W (70%/30%) se koriste za pravljenje pumpi, cijevi i uređaja za miješanje koji dolaze u dodir s istopljenim cinkom.<ref name="Bakerjian"/> === Druge aplikacije čistog elementa=== * Prah molibdena se koristi u sastavu vještačkih đubriva za neke biljke, kao što je [[karfiol]].<ref name="Nostrand" /> * Elementarni molibden se koristi u analizatorima dušikovih oksida NO, NO₂, NO_x u električnim centralama za kontrolu zagađivanja. Pri temperaturi od 350&nbsp;°C element reagira kao katalizator za NO₂/NO_x gradeći samo NO molekule za konzistentna očitanja pomoću infracrvene svjetlosti.<ref name="Patil"/> * [[Anoda|Anode]] od molibdena zamjenjuju volfram u određenim izvorima x-zraka niskog napona, a specijalizirane su za upotrebu u [[mamografija|mamografiji]].<ref name="Lancaster"/> * Radioaktivni izotop molibden-99 se koristi za dobijanje [[tehnecij-99m|tehnecija-99m]], važnog nuklearnog izomera korištenog u medicinskoj dijagnostici.<ref name="Grayth"/> == Spojevi == * [[Molibden-disulfid]] (MoS₂) koristi se kao čvrsto sredstvo za podmazivanje (lubrikant) i sredstvo protiv habanja pri visokim temperaturama i pritiscima. On sačinjava veoma snažne slojeve na metalnim površinama te je uobičajen dodatak u HPHT podmazivačima. Čak i u slučaju da takvi podmazivači "zakažu", tanki sloj molibdena bi spriječio kontakt podmazanih dijelova.<ref name="fundamental"/> On također ima i poluprovodničke osobine sa posebnim prednostima u odnosu na tradicionalni [[silicij]] ili [[grafen]] u elektroničkim aplikacijama.<ref name="physorg"/> MoS₂ se upotrebljava i kao katalizator pri hidrokrekiranju frakcija [[nafta|nafte]] koje sadrže [[dušik]], [[sumpor]] i [[kisik]].<ref name="Clausent"/> * [[Molibden-disilicid]] (MoSi₂) je električno provodljiva [[keramika]], koja se prvenstveno koristi u grijačim elementima pri radnim temperaturama iznad 1500&nbsp;°C u kontaktu sa zrakom.<ref name="Herbert"/> * [[Molibden-trioksid]] (MoO₃) se koristi kao adheziv između emajliranih predmeta i metala.<ref name="elemental" /> [[Olovo-molibdat]] ([[vulfenit]]) istaložen zajedno sa olovo-hromatom i olovo-sulfatom sačinjava svijetlo narandžasti pigment korišten za keramiku i plastiku.<ref name="imoa"/> * Mješoviti oksidi na bazi molibdena su raznovrsno upotrebljivi katalizatori u hemijskoj industriji. Neki od tih primjera su katalizatori za selektivnu oksidaciju [[propilen]]a u [[akrolein]] i akrilsku kiselinu te amoksidacija propilena do akrilonitrila.<ref name="Fierro"/><ref name="Cavanig"/> Pogodni katalizatori i procesi za direktnu selektivnu oksidaciju [[propan]]a u akrilsku kiselinu još uvijek su u fazi istraživanja.<ref name="Kinetic"/><ref name="jjcat201312008"/><ref name="Multifunctionality"/><ref name="jjcat201109012"/> * [[Amonij-heptamolibdat]] se koristi u biološkim procedurama bojenja. * Krečno-natronsko [[staklo]] obloženo molibdenom korišteno je za proizvodnju CIGS solarnih ćelija. * [[Fosfomolibdenska kiselina]] se koristi u [[tankoslojna hromatografija|tankoslojnoj hromatografiji]] za bojenje uzoraka. * Izotop molibdena-99 je roditeljski radioizotop tehnecija-99m, koji se koristi u mnogim medicinskim procedurama. Izotop se prodaje i skladišti u vidu molibdata.<ref name="Gottschalk"/> == Biološki značaj == === Nitrogenaze === [[Datoteka:Molybdenum cofactor.svg|thumb|Molibdenski koenzim (na slici) sastavljen je od organskog kompleksa bez molibdena zvanog [[molibdopterin]], a koji je spojen sa oksidiranim atomom molibdena(VI) preko susjednih atoma sumpora (ponekad i selena). Svi poznati enzimi na bazi Mo koriste ovaj koenzim, osim drevnih nitrogenaza.]] Najznačajnija uloga molibdena u živim [[Organizam (biologija)|organizmima]] je u vidu metalnog [[heteroatom]]a na aktivnom mjestu u određenim [[enzim]]ima.<ref name="Mendelr"/><ref name="ChiChung"/> Pri fiksiranju [[dušik]]a kod nekih bakterija, enzim [[nitrogenaza]], a koji je uključen u krajnji korak reduciranja molekularnog dušika, obično sadrži molibden na aktivnom mjestu (mada su poznati slučajevi zamjene molibdena sa željezom ili [[vanadij]]em). Struktura katalitičkog centra enzima je slična onoj kod željezo-sumpornih bjelančevina: ona inkorporira Fe₄S₃ i veći broj MoFe₃S₃ klastera.<ref name="Patriciac"/> Reakcija koju izvode enzimi nitrogenaze je sljedeća: :<math> \mathrm{N_2 + 8 \ H^+ + 8 \ e^- + 16 \ ATP + 16 \ H_2O \longrightarrow 2 \ NH_3 + H_2 + 16 \ ADP + 16 \ P_i} </math> Sa [[proton]]ima i elektronima iz transportnog lanca elektrona, dušik se reducira do amonijaka i slobodnog gasovitog vodika. Ovaj proces troši energiju, tako što mu je neophodna [[hidroliza]] [[Adenozin-trifosfat|ATP-a]] do [[Adenozin-difosfat|ADP-a]] plus slobodni fosfat ('''P_i'''). Godine 2008. objavljen je dokaz o "nedostatku" molibdena u prvobitnim [[okean]]ima na Zemlji, a predstavljao je ograničavajući faktor tokom gotovo dvije milijarde godina kasnije [[evolucija|evolucije]] [[eukarioti|eukariotskog života]] (koji uključuje gotovo sve životinje i biljke) iz razloga što eukarioti ne mogu fiksirati dušik pa zato većinu pogodno oksidiranog dušika za dobijanje organskih dušikovih spojeva (između ostalih i bjelančevina) dobijaju od prokariotskih bakterija.<ref name="Scottetal"/><ref name="ito032508"/><ref name="sut032508"/> Nedostatak molibdena rezultat je relativnog nedostatka kisika u prvobitnim okeanima. Većina molibdenovih spojeva ima slabu [[rastvorljivost]] u vodi, ali je molibdatni [[ion]] MoO₄²⁻ rastvorljiv i nastaje kada su molibdenovi minerali u kontaktu sa kisikom i vodom. Kada su prvi životni oblici počeli otpuštati kisik u okeane, on je pomogao rastvarati molibden u rastvorljive molibdate, uzimajući ga iz [[mineral]]a sa dna mora, i čineći ga po prvi put dostupnim bakterijama koje fiksiraju dušik, što im je omogućilo da višim formama života pruže više korisnih dušikovih spojeva. Godine 2013. iznesena je teorija da su [[bor (element)|bor]] i molibden katalizirali proizvodnju [[Ribonukleinska kiselina|RNK]] na [[Mars]]u, a tako nastali život je prenesen na Zemlju pomoću [[meteorit]]a prije 3 milijarde godine.<ref name=mars/> Iako je kisik omogućio [[fiksacija dušika|fiksiranje dušika]] tako što je učinio molibden dostupnim u vodi, on je također i direktno zatrovao enzime nitrogenaze. Zbog toga, u [[Razvoj Zemljine atmosfere|prahistoriji Zemljine atmosfere]], nakon što se kisik pojavio u velikim količinama u zraku i vodi, organizmima koji su nastavili fiksirati dušik u aerobskim uslovima bilo je neophodno da izdvoje i zaštite njihove enzime za fiksiranje u heterocistama ili sličnim strukturama od suviška kisika. Takve reakcije strukturne izolacije fiksacije dušika od utjecaja viška kisika u aerobnim organizmima odvija se i danas. === Kofaktorski enzim === Iako molibden gradi spojeve sa mnogim [[organska hemija|organskim molekulama]], uključujući i [[ugljikohidrati|ugljikohidrate]] i [[aminokiselina|aminokiseline]], on se također transporuje kroz ljudski organizam u vidu MoO₄²⁻.<ref name="IMOAoverview" /> Do 2002. pronađeno je i proučeno najmanje 50 [[enzim]]a koji sadrže molibden, uglavnom u bakterijama, a broj novootkrivenih raste svake godine;<ref name="Analogues"/><ref name="jbbamcr2006"/> ti enzimi uključuju [[aldehid oksidaza|aldehid oksidazu]], [[sulfit oksidaza|sulfit oksidazu]] i [[ksantin oksidaza|ksantin oksidazu]].<ref name="nbb" /> Kod nekih životinja, kao i kod ljudi, oksidacija [[ksantin]]a od [[mokraćna kiselina|urinske kiseline]], koja predstavlja proces [[purin]]skog katabolizma, katalizirana je ksantin oksidazom, enzimom koji u svom sastavu sadrži molibden. Aktivnost ksantin oksidaze je direktno proporcionalna količini molibdena u tijelu. Ipak, ekstremno visoke koncentracije molibdena djeluju suprotno ovom trendu, te mogu djelovati kao inhibitor i za purinski katabolizam i za druge procese. Smatra se da koncentracija molibdena može utjecati na sintezu bjelančevina, [[metabolizam]] i rast.<ref name="IMOAoverview" /> Kod životinja i biljaka, triciklični spoj zvani [[molibdopterin]] (koji ''ne'' sadrži molibden), reagira sa molibdatom te gradi potpuni [[koenzim]] koji sadrži molibden nazvan [[molibdenski kofaktor]]. Pored ranije navedenih filogenetski prastarih molibdenskih nitrogenaza, koje fiksiraju dušik kod nekih bakterija i [[cijanobakterije|cijanobakterija]], svi enzimi koji koriste molibden a koji su pronađeni u prirodi, koriste molibdenski kofaktor, gdje je molibden u oksidacijskom stanju VI, slično kao i molibdati.<ref name="Fischer"/> Molibdenski enzimi kod biljaka i životinja kataliziraju oksidaciju, a ponekad i redukciju određenih malih molekula, kao dio regulacije ciklusâ dušika, sumpora i ugljika.<ref name="comparison"/> == Reference == {{refspisak|refs= <ref name="Lancaster">{{cite book|title=Physics of Medical X-Ray Imaging|url=http://ric.uthscsa.edu/personalpages/lancaster/DI-II_Chapters/DI_chap4.pdf|chapter=Ch. 4: Physical determinants of contrast|author=Lancaster, Jack L.|publisher=University of Texas Health Science Center|access-date=15. 4. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20151010172937/http://ric.uthscsa.edu/personalpages/lancaster/DI-II_Chapters/DI_chap4.pdf|archive-date=10. 10. 2015|url-status=dead}}</ref> <ref name="Grayth">{{Cite book|author=Theodore Gray|title=Elements: A Visual Exploration of Every Known Atom in the Universe|publisher=Black Dog & Leventhal|isbn=978-1579128951|pages=105–107}}</ref> <ref name="fundamental">{{cite journal|doi =10.1016/0043-1648(67)90187-1|title =Molybdenum disulfide as a lubricant: A review of the fundamental knowledge |year=1967|author =Winer W.|journal =Wear|volume =10|page=422|issue =6}}</ref> <ref name="physorg">{{cite web|url=http://www.physorg.com/news/2011-01-transistors-alternative-silicon-graphene.html|title=New transistors: An alternative to silicon and better than graphene|publisher=Physorg.com|date= 30. 1. 2011|access-date=15. 4. 2016}}</ref> <ref name="Clausent">{{cite book| author =Topsøe, H.; Clausen, B. S.; Massoth, F. E. | title =Hydrotreating Catalysis, Science and Technology| publisher = Springer-Verlag| location= Berlin|year= 1996}}</ref> <ref name="Herbert">{{cite book|url=https://books.google.com/?id=FbMfaqSgOxsC&pg=PA141|page=141|title=Electroceramics: materials, properties, applications|author=Moulson, A. J.; Herbert, J. M.|publisher=John Wiley and Sons|year=2003|isbn=0-471-49748-7}}</ref> <ref name="Fierro">{{cite book|author=J. G. L. Fierro (ur.)|title=Metal Oxides, Chemistry and Applications|year=2006|publisher=CRC Press|pages=414–455}}</ref> <ref name="Cavanig">{{cite book|author=G. Centi; F. Cavani; F. Trifiro|title=Selective Oxidation by Heterogeneous Catalysis|year=2001|publisher=Kluwer Academic/Plenum Publishers|pages=363–384}}</ref> <ref name="Kinetic">{{cite web|title=Kinetic studies of propane oxidation on Mo and V based mixed oxide catalysts|url=http://hdl.handle.net/11858/00-001M-0000-0012-3000-A|website=PhD Thesis}}</ref> <ref name="jjcat201312008">{{cite journal|title=The reaction network in propane oxidation over phase-pure MoVTeNb M1 oxide catalysts|journal=Journal of Catalysis|date=1. 3. 2014|volume=311|pages=369–385|doi=10.1016/j.jcat.2013.12.008|url=http://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/faces/viewItemOverviewPage.jsp?itemId=escidoc:1896844:6}}</ref> <ref name="Multifunctionality">{{cite journal|title=Multifunctionality of Crystalline MoV(TeNb) M1 Oxide Catalysts in Selective Oxidation of Propane and Benzyl Alcohol|journal=ACS Catalysis|date=7. 6. 2013|volume=3|issue=6|pages=1103–1113|doi=10.1021/cs400010q|url=http://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/faces/viewItemOverviewPage.jsp?itemId=escidoc:1739887:5}}</ref> <ref name="jjcat201109012">{{cite journal|title=Surface chemistry of phase-pure M1 MoVTeNb oxide during operation in selective oxidation of propane to acrylic acid|journal=Journal of Catalysis|date=1. 1. 2012|volume=285|issue=1|pages=48–60|doi=10.1016/j.jcat.2011.09.012|url=http://hdl.handle.net/11858/00-001M-0000-0012-1BEB-F}}</ref> <ref name="Gottschalk">{{cite journal|doi = 10.1146/annurev.me.20.020169.001023|pmid = 4894500|year= 1969|author = Gottschalk A.|title = Technetium-99m in clinical nuclear medicine|volume = 20|pages = 131–40|journal = Annual Review of Medicine|issue=1}}</ref> <ref name="Mendelr">{{cite book|author=Ralf R. Mendel|editor=Lucia Banci |series=Metal Ions in Life Sciences |volume=12 |chapter= Chapter 15 Metabolism of Molybdenum|title=Metallomics and the Cell |year=2013 |publisher=Springer |isbn=978-94-007-5560-4|doi=10.1007/978-94-007-5561-10_15}}</ref> <ref name="ChiChung">{{cite book |author=Lee Chi Chung; Ribbe Markus W.; Hu Yilin |editor=Peter M.H. Kroneck; Martha E. Sosa Torres |title=The Metal-Driven Biogeochemistry of Gaseous Compounds in the Environment |series=Metal Ions in Life Sciences |volume=14|year=2014|publisher=Springer |chapter=Chapter 7. ''Cleaving the N,N Triple Bond: The Transformation of Dinitrogen to Ammonia by Nitrogenases''|pages=147–174 |doi=10.1007/978-94-017-9269-1_6}}</ref> <ref name="Patriciac">{{cite journal|title = A newly discovered role for iron-sulfur clusters|author = Patricia C.; Dos Santos Dean; Dennis R.| doi = 10.1073/pnas.0805713105| journal=PNAS|year=2008|volume=105|pages=11589–11590 |pmid = 18697949|issue = 33|pmc = 2575256|bibcode = 2008PNAS..10511589D }}</ref> <ref name="Scottetal">{{cite journal|author=Scott C.; T. W. Lyons; A. Bekker; Y. Shen|year=2008| title=Tracing the stepwise oxygenation of the Proterozoic ocean| journal=Nature| volume=452| issue=7186| pages=456–460| doi=10.1038/nature06811| pmid=18368114| bibcode = 2008Natur.452..456S}}</ref> <ref name="ito032508">{{cite web|url=http://www.eurekalert.org/pub_releases/2008-03/asu-ito032508.php|title=International team of scientists discover clue to delay of life on Earth|publisher=Eurekalert.org|access-date=17. 4. 2016|archive-date=6. 5. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506133723/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2008-03/asu-ito032508.php|url-status=dead}}</ref> <ref name="sut032508">{{cite web|url=http://www.eurekalert.org/pub_releases/2008-03/nu-sut032508.php|title=Scientists uncover the source of an almost 2 billion year delay in animal evolution|publisher=Eurekalert.org|access-date=17. 4. 2016|archive-date=5. 5. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505082043/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2008-03/nu-sut032508.php|url-status=dead}}</ref> <ref name=mars>{{cite news|url=http://www.newscientist.com/article/dn24120-primordial-broth-of-life-was-a-dry-martian-cupasoup.html?cmpid=RSS%7CNSNS%7C2012-GLOBAL%7Clife#.Uh98K5BwaUk|title=Primordial broth of life was a dry Martian cup-a-soup|work=New Scientist|date=29. 8. 2013|access-date=17. 4. 2016}}</ref> <ref name="IMOAoverview">{{cite web|author= Mitchell Phillip C. H.|title = Overview of Environment Database|publisher = International Molybdenum Association|year = 2003|url = http://hse.imoa.info/Default.asp?Page=110|archive-url = https://web.archive.org/web/20071018005253/http://hse.imoa.info/Default.asp?Page=110|archive-date =18. 10. 2007|access-date =18. 4. 2016}}</ref> <ref name="Analogues">{{cite journal|title=Synthetic Analogues and Reaction Systems Relevant to the Molybdenum and Tungsten Oxotransferases|journal=Chem. Rev.|year=2004|volume=104|pages=1175–1200|doi=10.1021/cr020609d|author=John H. Enemark; J. Jon A. Cooney; Jun-Jieh Wang; R. H. Holm|pmid=14871153|issue=2}}</ref> <ref name="jbbamcr2006">{{cite journal|doi = 10.1016/j.bbamcr.2006.03.013|pages = 621–635|pmid = 16784786|year = 2006|author = Mendel Ralf R.; Bittner Florian|title = Cell biology of molybdenum|volume = 1763|issue = 7|journal = Biochimica et Biophysica Acta}}</ref> <ref name="Fischer">{{cite journal|pmid=9861725|year=1998|author=Fischer B.; Enemark JH; Basu P.|title=A chemical approach to systematically designate the pyranopterin centers of molybdenum and tungsten enzymes and synthetic models|volume=72|issue=1–2|pages=13–21|journal=Journal of Inorganic Biochemistry|doi=10.1016/S0162-0134(98)10054-5}}. Sumarizirano u: [http://pathway.gramene.org/META/NEW-IMAGE?type=COMPOUND&object=CPD-4 MetaCyc Compound: molybdopterin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160604060520/http://pathway.gramene.org/META/NEW-IMAGE?type=COMPOUND&object=CPD-4 |date=4. 6. 2016 }}. Pristupljeno 18. aprila 2016.</ref> <ref name="comparison">{{cite journal|title = A structural comparison of molybdenum cofactor-containing enzymes|journal=FEMS Microbiol. Rev.|year =1999|volume = 22|doi = 10.1111/j.1574-6976.1998.tb00384.x|pmid =9990727|issue = 5|pages = 503–521|author= Kisker C.; Schindelin H.; Baas D.; Rétey J.; Meckenstock R.U; Kroneck P.M.H}}</ref> <ref name="Patil">{{cite journal|doi = 10.1023/A:1010730821844|year= 2001|author= Lal S.; Patil R. S.|journal = Environmental Monitoring and Assessment|volume = 68|pages= 37–50|pmid = 11336410|title = Monitoring of atmospheric behaviour of NO_x from vehicular traffic|url = https://archive.org/details/sim_environmental-monitoring-and-assessment_2001-04_68_1/page/37|issue = 1}}</ref> <ref name="Bakerjian">{{cite book|title =Tool and manufacturing engineers handbook|author = W. H. Cubberly; Bakerjian, Ramon|publisher = Society of Manufacturing Engineers|isbn = 978-0-87263-351-3|url = https://books.google.com/?id=NRXnXmFRjWYC&pg=PT421|page = 421|year=1989}}</ref> <ref name="energyfromthorium">{{cite web|url = http://www.energyfromthorium.com/forum/download/file.php?id=805|title = Compatibility of Molybdenum-Base Alloy TZM, with LiF-BeF₂-ThF₄-UF₄|publisher = Oak Ridge National Laboratory Report|access-date =14. 4. 2016|date =1. 12. 1969}}</ref> <ref name="pitac">[https://web.archive.org/web/20111001060521/http://www.lme.com/minormetals/6782.asp Pie chart of world Mo uses]. Londonska berza metala, pristupljeno 13. aprila 2016.</ref> <ref name="Smallwood">{{cite book|author=Smallwood Robert E.|title=ASTM special technical publication 849: Refractory metals and their industrial applications: a symposium|url=https://books.google.com/?id=agaacIr25KcC&pg=PA9|year=1984|publisher=ASTM International|isbn=9780803102033|page=9|chapter=TZM Moly Alloy}}</ref> <ref name="Coffman">{{cite journal|author=Paul B. Coffman|title = The Rise of a New Metal: The Growth and Success of the Climax Molybdenum Company|journal = The Journal of Business of the University of Chicago|page= 30|year= 1937|volume = 10|doi = 10.1086/232443}}</ref> <ref name="azom">{{cite web|title=Molybdenum|publisher=AZoM.com Pty. Limited|year=2007|url=http://www.azom.com/article.aspx?ArticleID=616|access-date=13. 4. 2016}}</ref> <ref name="londber">[http://www.metalprices.com/historical/database/molybdenum/lme-molybdenum-summary LME Molybdenum Summary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140822113609/http://www.metalprices.com/historical/database/molybdenum/lme-molybdenum-summary |date=22. 8. 2014 }}, na stranici metalprices.com, pristupljeno 12. aprila 2016.</ref> <ref name="Langedal">{{cite journal|doi = 10.1016/S0375-6742(96)00069-6|title = Dispersion of tailings in the Knabena—Kvina drainage basin, Norway, 1: Evaluation of overbank sediments as sampling medium for regional geochemical mapping|year= 1997|author = Langedal M|journal = Journal of Geochemical Exploration|volume = 58|page= 157|issue = 2–3}}</ref> <ref name="Charts">{{cite web|title = Dynamic Prices and Charts for Molybdenum|publisher = InfoMine Inc.|year=2007|url = http://www.infomine.com/investment/charts.aspx?c=molybdenum&u=mt&submit1=Display+Chart&x=usd&r=15y#chart|access-date=12. 4. 2016}}</ref> <ref name="lmecom">{{cite web |title=LME to launch minor metals contracts in H2 2009 |url=http://lme.com/6241.asp |date=4. 9. 2008 |publisher=London Metal Exchange |access-date=12. 4. 2016 |archive-date=19. 2. 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090219055148/http://lme.com/6241.asp |url-status=bot: unknown }}</ref> <ref name=USGS>{{cite web|title = Molybdenum Statistics and Information|publisher = U.S. Geological Survey|date=10. 5. 2007|url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/molybdenum/|access-date=11. 4. 2016}}</ref> <ref name=ullmann>Roger F. Sebenik et al. "Molybdenum and Molybdenum Compounds" u: ''Ullmann's Encyclopedia of Chemical Technology'' 2005; Wiley-VCH, Weinheim. {{doi|10.1002/14356007.a16_655}}</ref> <ref name="Nostrand">{{cite book|contribution = Molybdenum|year = 2005|title = Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry|pages = 1038–1040|place= New York|publisher = Wiley-Interscience|isbn=978-0-471-61525-5|editor= Considine, Glenn D.}}</ref> <ref name="minsocam">{{cite journal|url=http://www.minsocam.org/msa/AmMin/TOC/Abstracts/2002_Abstracts/Jan02_Abstracts/Jambor_p181_02.pdf|title=New mineral names|journal=American Mineralogist|volume=87|page=181|year=2002|author=Jambor, J.L.}}</ref> <ref name="Spoon">{{Cite book|author=Sam Kean|title=The Disappearing Spoon|year=2010|url=https://archive.org/details/disappearingspoo0000kean|publisher=Little, Brown and Company|edition=1|isbn=978-0316051644|pages=[https://archive.org/details/disappearingspoo0000kean/page/n97 88]–89}}</ref> <ref name="Millholland1941">{{cite journal|author = Ray Millholland | title = Battle of the Billions: American industry mobilizes machines, materials, and men for a job as big as digging 40 Panama Canals in one year | date = 1. 8. 1941 | work = Popular Science | page = 61 | url = https://books.google.com/books?id=xScDAAAAMBAJ&pg=PA56}}</ref> <ref name="HT4aAQAAIAAJ">{{cite book | url = https://books.google.com/?id=HT4aAQAAIAAJ&q=Elmore+flotation+molybdenum+1913&dq=Elmore+flotation+molybdenum+1913| page = 3 | title = Molybdenum deposits of Canada | author = Vokes Frank Marcus |year= 1963}}</ref> <ref name="lenntech">[http://www.lenntech.com/periodic/elements/mo.htm Molybdenum - Mo], na stranici Lenntech, pristupljeno 11. aprila 2016.</ref> <ref name=Gupta1992>{{cite book |author= Gupta C.K. | title = Extractive Metallurgy of Molybdenum | publisher = CRC Press |year = 1992 | isbn = 978-0-8493-4758-0}}</ref> <ref name="ZVkZNyVI4toC">{{cite book | url = https://books.google.com/books?id=ZVkZNyVI4toC&pg=PA117| page = 117 | title = The Making of American Industrial Research: Science and Business at Ge and Bell, 1876–1926 | isbn = 9780521522373 | author = Reich Leonard S | date = 22. 8. 2002}}</ref> <ref name="Hoyt1921">{{cite book |author= Hoyt Samuel Leslie | title = Metallography | volume = 2 | publisher = McGraw-Hill | year= 1921}}</ref> <ref name="Krupp1888">{{cite book | author = Krupp Alfred; Wildberger Andreas | title = The metallic alloys: A practical guide for the manufacture of all kinds of alloys, amalgams, and solders, used by metal-workers ... with an appendix on the coloring of alloys | publisher = H.C. Baird & Co. |year = 1888 | page = 60}}</ref> <ref name="Wasserbley">{{cite journal|author = Scheele, C. W. K.|title = Versuche mit Wasserbley;Molybdaena|journal = Svenska vetensk. Academ. Handlingar|page=238|year = 1779|volume = 40|url = http://gdz.sub.uni-goettingen.de/dms/load/img/?PPN=PPN324352840_0040}}</ref> <ref name="Erde">{{cite journal|author = Hjelm, P. J.|title = Versuche mit Molybdäna, und Reduction der selben Erde|journal = Svenska vetensk. Academ. Handlingar|page = 268|year = 1788|volume = 49|url = http://gdz.sub.uni-goettingen.de/dms/load/img/?PPN=PPN324352840_0009_02_NS}}</ref> <ref name="vanderkrogt">{{cite web|author = Van der Krogt, Peter|title = Molybdenum|work = Elementymology & Elements Multidict|date = 10. 1. 2006|url = http://elements.vanderkrogt.net/element.php?sym=Mo|access-date = 11. 4. 2016|archive-date = 23. 1. 2010|archive-url = https://web.archive.org/web/20100123002743/http://elements.vanderkrogt.net/element.php?sym=Mo|url-status = dead}}</ref> <ref name="elemental">{{cite web|author = Gagnon Steve|title = Molybdenum|publisher = Jefferson Science Associates, LLC|url = http://education.jlab.org/itselemental/ele042.html|access-date = 11. 4. 2016|archive-date = 26. 4. 2007|archive-url = https://web.archive.org/web/20070426150528/http://education.jlab.org/itselemental/ele042.html|url-status = dead}}</ref> <ref name="imoa">International Molybdenum Association, [http://www.imoa.info/molybdenum/molydbenum_history.php "Molybdenum History"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130722102351/http://www.imoa.info/molybdenum/molydbenum_history.php |date=22. 7. 2013 }}</ref> <ref name="institute">{{cite book |title = Accidental use of molybdenum in old sword led to new alloy | url = https://books.google.com/?id=yUpYAAAAMAAJ&q=Japanese+sword+molybdenum&dq=Japanese+sword+molybdenum | author = Institut "American Iron and Steel" |year = 1948 }}</ref> <ref name="Lansdown1999">{{cite book |author= Lansdown A. R. | title = Molybdenum disulphide lubrication | volume = 35 | work = Tribology and Interface Engineering | publisher = Elsevier |year= 1999 | isbn = 978-0-444-50032-8}}</ref> <ref name="melchert">{{cite web|author=Melchert, Craig | url=http://www.linguistics.ucla.edu/people/melchert/webpage/molybdos.pdf| title=Greek mólybdos as a Loanword from Lydian | publisher=University of North Carolina at Chapel Hill |access-date=11. 4. 2016}}</ref> <ref name="armstrong">{{cite web|author=Armstrong, John T. |url=http://pubs.acs.org/cen/80th/technetium.html|title=Technetium|publisher=Chemical & Engineering News|year=2003|access-date=7. 7. 2009}}</ref> <ref name="Hubert">Wolterbeek, Hubert Theodoor; Bode, Peter [http://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/biblio?DB=EPODOC&adjacent=true&locale=nl_NL&FT=D&date=20110330&CC=EP&NR=2301041A1&KC=A1 "A process for the production of no-carrier added 99Mo"]{{Mrtav link}}. Evropski patent br. EP2301041 (A1) od 30. 3. 2011. Pristupljeno 9. aprila 2016.</ref> <ref name="Nollet">{{cite book|isbn = 978-0-8247-8433-1|pages = 280–288|editor = Nollet, Leo M. L.|year = 2000|publisher = Marcel Dekker|location = New York, NY|title = Handbook of water analysis|url=https://books.google.com/?id=YZpW4Y4Q_PIC&pg=PA280}}</ref> <ref name="Audi">{{cite journal|author= Audi Georges; Bersillon O.; Blachot J.; Wapstra A. H.|title = The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties|journal = Nuclear Physics A|volume = 729|pages = 3–128|publisher = Atomic Mass Data Center|year= 2003|doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001|bibcode=2003NuPhA.729....3A}}</ref> <ref name="JosephRD">{{cite book|author= Davis Joseph R.|title = Heat-resistant materials|work = Molybdenum|publisher = ASM International|url = https://books.google.com/books?id=GEHA8_bix0oC&pg=PA365|page=365|year=1997|isbn=0-87170-596-6}}</ref> <ref name="Angewandte">{{cite journal|journal = Angewandte Chemie International Edition|volume = 30|page=34|year = 1997|title = Polyoxometalate Chemistry: An Old Field with New Dimensions in Several Disciplines|author= Michael T. Pope; Müller Achim|doi = 10.1002/anie.199100341}}</ref> <ref name="Berglund">{{cite journal |author=M. E. Wieser; M. Berglund |year=2009 |title=Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) |url=http://www.ciaaw.org/pubs/TSAW2007.pdf |journal=Pure and Applied Chemistry |volume=81 |issue=11 |pages=2131–2156 |doi=10.1351/PAC-REP-09-08-03}}</ref> <ref name="Holl">{{cite book|publisher = Walter de Gruyter|year = 1985|edition = 91–100|pages = 1096–1104|isbn = 3-11-007511-3|title = Lehrbuch der Anorganischen Chemie|author=Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils}}</ref> <ref name="Inherent">{{cite journal|doi=10.1088/1468-6996/10/4/045004|title=Inherent tensile strength of molybdenum nanocrystals|year=2009|author=Shpak, Anatoly P.; Kotrechko, Sergiy O.; Mazilova, Tatjana I; Mikhailovskij, Igor M|journal=Science and Technology of Advanced Materials|volume=10|page=045004|bibcode=2009STAdM..10d5004S|issue=4}}</ref> <ref name="Schmidt">{{cite book|title=Anorganische Chemie II.|chapter = VI. Nebengruppe|pages=119–127|author= Max Schmidt|publisher=Wissenschaftsverlag|year= 1968|language=de}}</ref> <ref name="CRCdescription">{{Cite book|contribution = Molybdenum|year= 1994|title = CRC Handbook of Chemistry and Physics|volume = 4|page = 18|publisher = Chemical Rubber Publishing Company|isbn=0-8493-0474-1|editor=Lide, David R.}}</ref> <ref name="nbb">{{cite book|last = Emsley|first = John|title = Nature's Building Blocks|url=http://books.google.com/?id=j-Xu07p3cKwC&pg=PA265|publisher = Oxford University Press|year= 2001|location = Oxford|pages = 262–266|isbn =0-19-850341-5}}</ref> <ref name="Greenwood">{{Cite book|author=N. N. Greenwood, A. Earnshaw|title=Chemie der Elemente|edition=1|year=1988|isbn=3-527-26169-9|page=1291}}</ref> <ref name="Zhang">{{Cite journal|author=Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang|title=Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks|journal=Journal of Chemical & Engineering Data|volume=56|year=2011|pages=328–337|doi=10.1021/je1011086}}</ref> <ref name="IUPAC">[http://www.iupac.org/news/news-detail/article/standard-atomic-weights-revised-v2.html IUPAC, Standard Atomic Weights Revised v2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160108142215/http://www.iupac.org/news/news-detail/article/standard-atomic-weights-revised-v2.html |date=8. 1. 2016 }}.</ref> <ref name="CIAAW">[http://www.ciaaw.org/atomic-weights.htm CIAAW, Standard Atomic Weights Revised 2013].</ref> <ref name="Harry H. Binder">{{Cite book|author=Harry H. Binder|title=Lexikon der chemischen Elemente|publisher=S. Hirzel Verlag|location=Stuttgart|year=1999|isbn=3-7776-0736-3}}</ref> <ref name="handbook">Robert C. Weast (izd.): [http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120112012253/http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf |date=12. 1. 2012 }}, u ''Handbook of Chemistry and Physics'' 81. izd., CRC press.</ref> }} == Vanjski linkovi == * {{Commonscat-inline}} {{PSE}} {{Istaknuti članak}} [[Kategorija:Hemijski elementi]] 7yp74b5kplplhmubd47mpnpu0n1z8cb 0 11356 3672697 3659013 2024-12-12T10:48:15Z AdnanSa 226 3672697 wikitext text/x-wiki {{godina}}{{Godina u drugim kalendarima}}Godina '''734.''' ('''[[Rimski brojevi|DCCXXXIV]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u petak]] u [[julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. Oznaka 734. za ovu godinu se koristi od ranog srednjeg vijeka, kada je [[kalendarska era]] [[Anno Domini]] u Evropi postala glavnom metodom označavanja godina. == Događaji == === Mezoamerika === * Jasav Čan Kʼaviil I, vladar (ajav) Tikala ([[Gvatemala]]), umire nakon 52-godišnje vladavine. Naslijedio ga je njegov sin Jikʼin Čan Kʼaviil, koji postaje jedan od najuspješnijih i najuspješnijih vladara Tikala tokom kasnog klasičnog perioda. * Tokom Trećeg Tikal-Calakmul rata, Kʼakʼ Tiliv Chan Jopaat sebi je dao titulu k’uhul ajav, čime je proglasio Quiriguaovu nezavisnost od Copana. === Azija === * 23. mart – Veliki [[zemljotres]] pogodio je grad kojim je vladala dinastija Tang Qinzhou (u blizini današnjeg grada Tianshui), uzrokujući ozbiljnu štetu i ubivši oko 4000 ljudi <ref> Lei, Z.-S. (March 2007). [https://www.researchgate.net/publication/291154710_Textual_research_on_the_Tianshui_M_7_earthquake_in_734_AD_and_analysis_of_its_causative_structure "Textual research on the Tianshui M 7 earthquake in 734 AD and analysis of its causative structure"]. ResearchGate.</ref>. * Bilge Qaghan, kagan Drugog turskog kaganata, otrovao je i ubio Buyruk Chor, izaslanik koji su jednom slali Tang caru Xuanzongu. Naslijedio ga je sin Yollıg <ref> "Erkin Ekrem, "Sarı Uygurların Kökeni", Modern Türklük Araştırma Dergisi, Vol. 4, No. 3, 2007, p. 175.</ref>. * Decembar – Khitanski vojni vođa Ketuju i kagan Jaonian Qulie su ubijeni od strane njihovog podređenog Li Guozhea, čime je okončana Ketuju pobuna. == 734. u temama == {{Proširiti sekciju}} == [[Porođaj|Rođeni]] == * Fudživara no Kurajimaro, japanski političar (um. 775.) * Khuršid II, vladar (ispahbadh) Tabaristana (um. 761.) == [[Smrt|Umrli]] == * 30. juli – Tatwine, Mersijski nadbiskup od Canterburyja (r. oko 670?) * Bilge Qaghan, vladar (kagan) Drugog turskog kaganata (r. 683/4.) * Bilihildis, franačka plemkinja i opatica * Bubo, vojvoda od Frizijana * Približan datum – Caintigern, pustinjak rođen u Irskoj * Jasav Čan Kʼaviil I, vladar (ajav) [[Tikal]]a * Decembar – Ketuyu, kitanski vojni načelnik <ref>Xu Elina-Qian, Historical Development of the Pre-Dynastic Khitan, University of Helsinki, 2005. p.245-248.</ref> == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Normativna kontrola}}{{Commonscat|734|734.}} 5li5l0o1hcrkdq4w9wmrjez6dlzn93u 0 12059 3672589 3508475 2024-12-11T20:46:12Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672589 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Communist-manifesto.png|mini|Naslovna strana Komunističkog manifesta.]] '''Komunistički manifest''', isto tako poznat kao '''Manifest Komunističke partije''', je jedan od najvažnijih političkih proglasa u historiji. Na zahtjev tada tajne organizacije [[Savez komunista]], njemački filozofi [[Karl Marx]] i [[Friedrich Engels]] su napisali ovaj proglas godine [[1847]]. Objavljen je prvobitno [[21. februar]]a [[1848]]. u Londonu na [[Njemački jezik|njemačkom jeziku]] pod nazivom ''Manifest der Kommunistischen Partei'' u vrijeme izbijanja [[Revolucija 1848-1849|revolucije 1848.]] godine. Manifest je kasnije priznat kao jedan od najuticajnijih svjetskih političkih dokumenata. On predstavlja analitički pristup [[Klasna borba|klasnoj borbi]] (historijskoj i sadašnjoj) i sukobima [[Kapitalizam|kapitalizma]] i kapitalističkog načina proizvodnje, a ne predviđanju mogućih budućih oblika [[Komunizam|komunizma]]. Komunistički manifest objedinjuje Marksove i Engelsove teorije o prirodi društva i politike, naime da je, prema njihovim vlastitim riječima: "historija svih dosadašnjih društava je historija klasnih borbi". Također, u ovom proglasu se ukratko prikazuju njihove ideje o tome kako će kapitalističko društvo tog vremena na kraju biti zamijenjeno socijalizmom. Pri kraju Manifesta, autori pozivaju na "nasilno rušenje svih postojećih društvenih odnosa", što je poslužilo kao opravdanje za sve komunističke [[Revolucija|revolucije]] širom svijeta. U njemu se po prvi put izlažu i ciljevi komunističkog pokreta: proleterska revolucija koja će uvesti društveno uređenje zvano [[socijalizam]], ukinuti vlasništvo nad zemljom, nasljedno pravo, uvesti opće obrazovanje, nacionalizirati sredstva za proizvodnju te tradicionalnu obitelj zamijeniti komunama, sve u cilju postupnog ukidanja klasnih razlika, odumiranja države i stvaranja novog uređenja zvanog [[komunizam]]. Godine 2013. Manifest Komunističke partije je registrovan u [[UNESCO]]-ovom ''Programu sjećanja na svijet'' zajedno sa Marksovom knjigom [[Kapital]], Knjiga I.<ref>[http://www.unesco.de/kommunikation/mow/mow-deutschland/kommunistisches-manifest.html "Schriften von Karl Marx: "Das Minifest der Kommunistischen Partei" (1948) und "Das Kapital", ernster Band (1867)"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160122235442/http://www.unesco.de/kommunikation/mow/mow-deutschland/kommunistisches-manifest.html |date=22. 1. 2016 }}. [[UNESCO]].</ref> == Sadržaj == Manifest komunističke partije je podijeljen na preambulu i 4 poglavlja, od kojih je zadnje kratki zaključak. Važno mjesto u Manifestu zauzima kritički osvrt na razne nemarksističke teorije socijalizma i reakcionarne "pseudo-socijalističke" doktrine poput [[Buržoaski socijalizam|buržoaskog socijalizma]]. Kritika je upućena utopijskom "grubom i nepromišljenom komunizmu" onih koji su jednostavno propagirali princip "zajedničkog privatnog vlasništva. Osim toga, u Manifestu se kaže da: {{Citat|komunisti, kao najodlučniji dio proletarijata, "nisu posebna stranka koja se suprotstavlja drugim radničkim strankama", nego da "svuda podržava svaki revolucionarni pokret usmjeren protiv postojećeg društvenog i političkog sistema", te "traži ujedinjenje i sporazume između demokratskih stranaka svih zemalja."}} Prvo poglavlje Manifesta pod nazivom, "Buržuji i proleteri", objašnjava [[Historijski materijalizam|materijalističku koncepciju historije]]. "Manifest" počinje riječima: {{Citat|"Bauk kruži Evropom - bauk komunizma. Sve snage stare Evrope sjedinile su se u svetu hajku protiv tog bauka, rimski [[papa]] i ruski car, kralj [[Klemens Wenzel von Metternich]], [[François Guizot]], francuski radikali i njemačka policija."}} Završava se sljedećim rečenicama: "Neka vladajuće klase drhte pred komunističkom revolucijom. Radnici nemaju šta da izgube sem svojih okova. A dobiće cijeli svijet". Potom slijedi i čuveni historijski slogan: {{Citat|"Proleteri svih zemalja, ujedinite se!".}} Društva su oduvijek imala oblik ugnjetavane većine koja je iskorištavana pod jarmom ugnjetavajuće manjine. U kapitalizmu, industrijska [[radnička klasa]], ili proletarijat, upuštaju se u klasnu borbu protiv vlasnika [[Sredstva za proizvodnju|sredstava za proizvodnju]], [[Buržoazija|buržoazije]]. Kao i do sada, ova borba će završiti revolucijom koja restrukturira društvo, ili "zajedničkom propašću klasa koji se suprotstavljaju". Buržoazija, kroz "konstantno revolucioniranje proizvodnje i neprekidnog poremećaja svih društvenih odnosa", pojavila se kao vrhovna klasa u društvu, istiskujući sve stare sile [[Feudalizam|feudalizma]]. Buržoazija neprestano eksploatiše proletarijat za svoju radnu snagu, stvarajući profit za sebe i akumulirajući kapital. Međutim, buržoazija služi sebi kao "sopstveni grobari", a proletarijat će neizbježno postati svjestan svog vlastitog potencijala i uspona na vlast kroz revoluciju, zbacujući buržoaziju. Drugo poglavlje pod nazivom "Proleteri i komunisti" počinje izjavom o odnosu svjesnih komunista prema ostatku radničke klase. Komunistička partija neće se suprotstaviti drugim partijama radničke klase, ali će za razliku od njih izraziti opštu volju i braniti zajedničke interese svjetskog proletarijata u cjelini, nezavisno od svih nacionalnosti. Najbliži cilj komunista jeste isti kao i kod svih ostalih proleterskih partija: formiranje proletarijata u klasu, rušenje buržoaske vladavine, osvajanje politicke vlasti od strane proletarijata. Teorijske postavke komunista su samo opšti izrazi stvarnih odnosa postojeće klasne borbe, historijskog kretanja koje se vrši pred našim očima. U ovom poglavlju se dalje brani komunizam od raznih prigovora, uključujući i tvrdnje da se zalaže za prostituciju u komunama ili da obeshrabruje ljude da rade. Poglavlje završava navođenjem skupa kratkoročnih zahtjeva, među njima su: 1. Eksproprijacija zemljišne svojine i upotreba zemljišne rente na državne izdatke. 2. Jako [[progresivni porez]]. 3. Ukidanje prava naslijeđa. 4. Konfiskacija imovine svih emigranata i pobunjenika. 5. Centralizacija kredita u rukama države preko nacionalne banke s državnim kapitalom i isključivim monopolom. 6. Centralizacija cjelokupnog transportnog sistema u rukama države. 7. Umnožavanje nacionalnih fabrika, oruđa za proizvodnju, krčenje i poboljšavanje zemljišta po opštem planu. 8. Jednaka obaveza za sve, stvaranje industrijskih armija, naročito za zemljoradnju. 9. Ujedinjavanje rada zemljoradnje i industrije, uticanje na postepeno odstranjivanje suprotnosti izmedu grada i sela. 10. Javno i besplatno vaspitavanje sve djece. Odstranjivanje fabričkog rada djece u današnjem obliku. Sjedinjavanje vaspitavanja s materijalnom proizvodnjom itd. Sprovođenje ovih mjera dovelo bi do preteče bezdržavnog i [[Besklasno društvo|besklasnog društva]]. Na mjesto starog buržoaskog društva s njegovim klasama i klasnim suprotnostima stupa udruživanje, u kome je slobodni razvitak svakog pojedinca uslov slobodnog razvitka za sve. Treće poglavlje pod nazivom "Socijalistička i komunistička literatura" razlikuje komunizam od drugih socijalističkih doktrina koje su preovladavale u to vrijeme. Socijalističke doktrine tog vremena se mogu podijeliti na: konzervativni ([[buržoaski socijalizam]]), reakcionarni socijalizam, [[utopijski socijalizam]] i [[komunizam]]. Iako se stepen prigovora prema rivalskim idejnim perspektivama razlikuje, svi se odbacuju zbog zagovaranja [[Reformizam|reformizma]] i neuspjeha u prepoznavanju prestižne revolucionarne uloge radničke klase. Zaključno četvrto poglavlje Manifesta pod nazivom "Stav komunista prema raznim opozicionim strankama" ukratko raspravlja o komunističkom stavu o borbama u određenim zemljama sredinom 19. vijeka, kao što su Francuska, Švicarska, Poljska i Njemačka. Njemačka koja je u "praskozorju buržoaske revolucije" i predviđa da će uskoro uslijediti [[svjetska revolucija]]. Završava se proglašenjem saveza sa demokratskim socijalistima, hrabro podržavajući druge komunističke revolucije i pozivajući na ujedinjenu međunarodnu proletersku akciju - "[[proleteri svih zemalja ujedinite se!]]".<ref>{{cite web|url=http://komunist.free.fr/dokumenta/manifest.html|title= Karl Marks i Fridrih Engels, Manifest komunističke partije|work=komunist.free.fr|access-date=12. 3. 2019}}</ref> == Baština == [[Datoteka:Stamp Soviet Union 1948 CPA 1246.jpg|thumb|lijevo|250px|Poštanska marka objavljena 1948. godine u SSSR, kojom je obilježena 100. godišnjica od objavljivanja Manifesta komunističke partije.]] Određeni broj pisaca s kraja 20. i 21. vijeka komentarisali su kontinuiranu relevantnost Komunističkog manifesta. U posebnom broju žurnala [[Socijalistički registar]] obilježena je 150. godišnjica Manifesta, a britanski filozof [[Peter Osborne]] je tvrdio da je to bio "najutjecajniji tekst pisan u 19. vijeku".<ref>Osborne, Peter. 1998. "Remember the Future? The Communist Manifesto as Historical and Cultural Form" in Panitch, Leo and Colin Leys, Eds., ''The Communist Manifesto Now: Socialist Register, 1998'' London: Merlin Press, p. 170. Available online from the [http://socialistregister.com/index.php/srv/issue/view/434#.Vk5TIXhvlFU Socialist Register] archives. Retrieved November 2015.</ref> Akademik John Raines je 2002. godine primijetio: {{Citat|"U današnje vrijeme ova kapitalistička revolucija je dostigla najudaljenije krajeve svijeta. Alat novca je proizveo čudo novog globalnog tržišta i sveprisutnog trgovačkog centra. Pročitajte Komunistički manifest, napisan prije više od 150 godina i otkrit ćete da je Marks sve to predvidio".}}<ref>Raines, John (2002). "Introduction". ''Marx on Religion'' (Marx, Karl). Philadelphia: Temple University Press. p. 5.</ref> Engleski marksista [[Chris Harman]] je 2003. godine izjavio: {{Citat|"Još uvijek postoji kompulzivan kvalitet njegove proze jer pruža uvid nakon uvida u društvo u kojem živimo, odakle dolazi i kuda ide. Marks i Engels su još uvijek u stanju da objasne, za razliku od današnjih najpoznatijih ekonomista i sociologa koji to ne mogu, da je današnji svijet periodičnih ratova i ponavljane ekonomske krize, gladi za stotine miliona ljudi s jedne strane i "prekomjernom proizvodnjom" s druge. Postoje odlomci koji su mogli doći iz najnovijih spisa o globalizaciji".}} Britanski politički teoretičar Alex Callinicos, urednik časopisa ''Međunarodni socijalizam'', izjavio je 2010. godine: {{Citat|"Ovo je zaista manifest za 21. vijek".}}<ref>Callinicos, Alex (2010). "The Manifesto and the Crisis Today". ''The Communist Manifesto'' (Marx, Karl and Engels, Friedrich). Bloomsbury, London: Bookmarks. p. 8.</ref> Pišući u dnevnim novinama [[The London Evening Standard]], Andrew Neather je naveo ponovno izdanje Komunističkog manifesta izdavačke kuće ''Verso Books'' 2012. godine sa uvodom historičara [[Eric Hobsbawm|Erica Hobsbawma]] kao dio preporoda ideja ljevičarskih tema koje uključuju objavljivanje [[Owen Jones]]ovog bestselera pod nazivom "''Chavs: Demonizacija radničke klase''" i dokumentarni film Jasona Barkera [[Marx Reloaded]].<ref name="The London Evening Standard">{{cite web | url=http://www.thisislondon.co.uk/lifestyle/london-life/the-marx-effect-7669766.html | title=The Marx effect | work=[[The London Evening Standard]] | date=23. 4. 2012 | access-date=8. 5. 2012}}</ref> == Također pogledajte == * [[Politika]] * [[Ekonomija]] * [[Filozofija]] == Literatura == * Schumpeter, Joseph. Ten Great Economists: From Marx to Keynes. — London : Routledge, 1997. — {{ISBN|978-0-415-11079-2}}. == Reference == {{refspisak}} {{Wikicitat|Manifest kominističke partije}} {{Commonscat|Communist Manifesto}} [[Kategorija:Filozofska djela]] [[Kategorija:Filozofija]] to6c0q8p59twmn4v46u74ugzi431f00 0 12672 3672633 3657554 2024-12-11T23:58:50Z Z1KA 87045 3672633 wikitext text/x-wiki {{Infokutija bivša država | zvanično_ime = Federativna Narodna Republika Jugoslavija {{nobold|{{smaller|(1945–1963)}}}}<hr>Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija {{nobold|{{smaller|(1963–1992)}}}} | izvorno_ime = | status = | genitiv = | razdoblje = 1945–1992. | država_prije1 = Demokratska Federativna Jugoslavija | država_prije_zastava1 = Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg | država_prije2 = Slobodna teritorija Trsta | država_prije_zastava2 = Free Territory Trieste Flag.svg | država_poslije1 = Republika Bosna i Hercegovina | država_poslije_zastava1 = Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg | država_poslije2 = Hrvatska | država_poslije_zastava2 = Flag of Croatia.svg | država_poslije3 = Republika Makedonija | država_poslije_zastava3 = Flag of North Macedonia (1992–1995).svg | država_poslije4 = Savezna Republika Jugoslavija | država_poslije_zastava4 = Flag of Yugoslavia (1992–2003); Flag of Serbia and Montenegro (2003–2006).svg | država_poslije5 = Slovenija | država_poslije_zastava5 = Flag of Slovenia.svg | zastava = Flag of SFR Yugoslavia.svg | grb = Emblem of SFR Yugoslavia.svg | uzrečica = ''[[Bratstvo i jedinstvo]]'' | himna = ''[[Hej Slaveni]]''{{Center|[[Datoteka:United States Navy Band - Hey, Slavs.ogg]]}} | karta = Yugoslavia_1956-1990.svg | glavni_grad = [[Beograd]] | glavni_grad_kordinati = {{coord|44|49|04|N|20|27|25|E|region:RS|display=inline,title}} | najveći_grad = [[Beograd]] | službeni_jezik = Nijedan na saveznom nivou<br />'''Nacionalni jezik:'''<br />[[srpskohrvatski]]^'''1'''<br />'''Regionalni jezici:'''<br />[[makedonski]] i [[slovenski]] | sistem_pisanja = {{hlist|[[Latinica]]|[[Ćirilica]]}} | etničke_grupe = {{unbulleted list | [[Srbi]] (36.3%) | [[Hrvati]] (19.7%) | [[Muslimani (narod)|Muslimani]] (8.9%) | [[Slovenci]] (7.8%) | [[Albanci]] (7.7%) | [[Makedonci]] (6.0%) | [[Jugoslaveni]] (5.4%) | [[Crnogorci]] (2.6%) | [[Mađari]] (1.9%) | Ostali (3.6%)<ref>{{Cite web |url=https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_reports/MR1188/MR1188.annex1.pdf |title=Demographic characteristics of Yugoslavia in the late 1980s |access-date=9. 1. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303231230/http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_reports/MR1188/MR1188.annex1.pdf |archive-date=3. 3. 2016 |url-status=live}}</ref> }} | religija = [[Sekularna država]]<ref name="Avramovic_2007_p599">{{harvnb|Avramović|2007|p=599|loc=[https://www.iclrs.org/content/blurb/files/Serbia.1.pdf Understanding Secularism in a Post-Communist State: Case of Serbia]}}</ref><ref name="Kideckel-Halpern_2000">{{harvnb|Kideckel|Halpern|2000|p=165|loc=[https://books.google.com/books?id=EEBkON-ySQUC&pg=PA165 Neighbors at War: Anthropological Perspectives on Yugoslav Ethnicity, Culture, and History]}}</ref><br />[[Državni ateizam]] (''[[de facto]]'') | demonim = [[Jugoslaveni|Jugoslaven]] | državno_uređenje = '''1943–1945:'''<br />[[Ustavna monarhija]] (''[[de jure]]'')<br/>[[Federacija|Federalna]] [[privremena vlada]] - [[Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije|Nacionalni komitet]] (''[[de facto]]'')<br />'''1945–1948:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Marksizam-lenjinizam|marksističko-lenjinistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Parlamentarna republika|parlamentarna]] [[Narodna republika|narodna]] [[republika]]<br />'''1948–1963:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Titoizam|titoistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Predsjednički sistem|predsjednička]] [[Narodna republika|narodna]] [[republika]]<br />'''1963–1971:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Titoizam|titoistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Predsjednički sistem|predsjednička]] [[Socijalistička republika|socijalistička]] [[republika]]<br />'''1971–1990:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Titoizam|titoistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Parlamentarna republika|parlamentarna]] [[Socijalistička republika|socijalistička]] [[Direktorijski sistem|direktorijska]] [[republika]]<br />'''1990–1992:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Parlamentarna republika|parlamentarna]]<br />[[Direktorijski sistem|direktorijska]] [[republika]] | vrsta_vlasti = [[Predsjednik Saveza komunista Jugoslavije|Generalni sekretar]] | godina_prve_vlasti = 1945-1980. | vladar_prva_vlast = [[Josip Broz Tito]] (prvi) | vrsta_vlasti2 = | godina_druge_vlasti = 1989-1990. | vladar_druga_vlast = [[Milan Pančevski]] (zadnji) | vrsta_vlasti3 = [[Predsjednik SFRJ|Predsjednik]] | godina_treće_vlasti = 1945-1953. | vladar_treća_vlast = [[Ivan Ribar]] (prvi) | vrsta_vlasti4 = | godina_četvrti_vlasti = 1953-1980. | vladar_četvrti_vlast = [[Josip Broz Tito]] | vrsta_vlasti5 = | godina_peti_vlasti = 1991. | vladar_peti_vlast = [[Stjepan Mesić]] (zadnji) | vrsta_vlasti6 = [[Premijer Jugoslavije|Premijer]] | godina_šesti_vlasti = 1945–1963. | vladar_šesti_vlast = [[Josip Broz Tito]] (prvi) | vrsta_vlasti7 = | godina_sedmi_vlasti = 1989-1991. | vladar_sedmi_vlast = [[Ante Marković]] (zadnji) | zakonodavstvo = [[Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije|Skupština]] | vrsta_prvog_zakonodavstva = [[Gornji dom]] | naziv_prvog_zakonodavstva = [[Vijeće republika i pokrajina Jugoslavije|Vijeće republika i pokrajina]] | vrsta_drugog_zakonodavstva = [[Donji dom]] | naziv_drugog_zakonodavstva = [[Savezno vijeće Jugoslavije|Savezno vijeće]] | tip_suvereniteta = [[Historija Jugoslavije|Historija]] | nota_suvereniteta = [[Hladni rat]] | nastanak = | događaj1 = Formirana [[Demokratska federativna Jugoslavija|DFJ]] | događaj_datum1 = 29. novembar 1943. | događaj2 = Proglašena FNRJ | događaj_datum2 = 29. novembar 1945. | događaj3 = [[Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Prvi ustav]] | događaj_datum3 = 31. januar 1946. | događaj4 = [[Raskol Tito – Staljin]] | događaj_datum4 = 1948. | događaj5 = Osnovan [[Pokret nesvrstanih]] | događaj_datum5 = 1. septembar 1961. | događaj6 = [[Ustav Jugoslavije iz 1963.|Drugi ustav]] | događaj_datum6 = 7. april 1963. | događaj7 = [[Ustav Jugoslavije iz 1974.|Treći ustav]] | događaj_datum7 = 21. februar 1974. | događaj8 = [[Smrt i sahrana Josipa Broza Tita|Smrt]] [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]] | događaj_datum8 = 4. maj 1980. | događaj9 = Početak [[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|jugoslavenskih ratova]] | događaj_datum9 = 27. juni 1991. | događaj10 = [[Raspad Jugoslavije]] | događaj_datum10 = 27. april 1992. | osnivanje = 29. novembar 1943. | ukidanje = 27. april 1992. | nezavisnost = | nezavisnost_priznato = | površina = 255.804 | po_površini_na_svijetu = | procenat_vode = | stanovnika = 22.438.331 | stanovnika_godina = 1981 | po_broju_stanovnika_na_svijetu = | gustoća = 87,72 | po_broju_gustoće_na_svijetu = | valuta = [[jugoslavenski dinar]] | vremenska_zona = [[UTC]] [[UTC+01:00|+1]] | ljetno_računanje_vremena = [[UTC]] [[UTC+02:00|+2]] | format_datuma = D. M. GGGG. | vozacka_strana = desna | pozivni_broj = 38 (nije više u upotrebi) | internetski_nastavak = [[.yu]] (uveden 1989, korišten do 2009. u Srbiji i Crnoj Gori) | danas_dio = | komentar = ^'''1''' Pogledajte: {{Sekcija link||Jezičko pitanje}} }} '''Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija''' ('''SFRJ'''; skraćeno '''Jugoslavija'''; također poznata i kao "Druga Jugoslavija") bila je država nastala 29. novembra 1943. na [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|drugom zasjedanju]] [[AVNOJ]]-a u [[Jajce|Jajcu]] kao zajednica pet naroda i šest republika, s prvobitnim imenom '''[[Demokratska Federativna Jugoslavija]]''' ('''DFJ'''). To je ime promijenjeno 29. novembra 1945. na [[Treće zasjedanje AVNOJ-a|trećem zasjedanju]] AVNOJ-a u [[Beograd]]u u '''Federativna Narodna Republika Jugoslavija''' ('''FNRJ'''), da bi konačno 7. aprila 1963. dobila ime Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ). Bila je jedna od osnivača [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]]<ref>[https://research.un.org/en/unmembers/founders UN Membership: Founding Members], research.un.org, pristupljeno 19. jula 2019.</ref> i [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]. SFRJ je bila nasljednica [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1918–1941). Prestala je postojati 1992. osamostaljivanjem [[Slovenija|Slovenije]], [[Hrvatska|Hrvatske]] i [[Sjeverna Makedonija|Makedonije]] (1991), zatim i [[Republika Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] (1992) iz federacije. Preostale republike, [[Srbija]] i [[Crna Gora]], formirale su novu zajednicu; prvo u aprilu 1992. [[SR Jugoslavija|SR Jugoslaviju]], potom 2003. državnu zajednicu [[Srbija i Crna Gora]], a na referendumu 21. maja 2006. [[Crna Gora]] je istupila iz državne zajednice, stvorivši samostalnu republiku. [[Kosovo]] se 2008. odvojilo od Srbije proglašavanjem nezavisnosti. == Geografija == {{Glavni|Geografija SFRJ}} [[Datoteka:General map of yugoslavia (1945-1991) (SH labels).png|mini|300px|Republike SFRJ]] U vrijeme od 1954-91. godine SFRJ je imala površinu od 255.804&nbsp;km². Sastojala je od šest saveznih republika ([[SR Slovenija]], [[SR Hrvatska]], [[SR Bosna i Hercegovina]], [[SR Srbija]], [[SR Crna Gora]] i [[SR Makedonija]]), te dvije autonomne pokrajine [[SAP Kosovo]] i [[SAP Vojvodina]], koje su pripadale SR Srbiji. Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], od 1947-54. godine dio SR Slovenije i SR Hrvatske, zbog neriješenog političkog i teritorijalnog pitanja sa Italijom pripadao je u ''de facto'' nezavisnu državu [[Slobodna teritorija Trsta|Slobodnu teritoriju Trsta]] (STT), koja je jednim dijelom (Zona B) bila pod vojnom upravom [[JNA|Jugoslavenske narodne armije]] (JNA), a drugim (Zona A) pod kontrolom američke i britanske vojske. [[Londonski sporazum (1954)|Londonskim sporazumom]] 5. oktobra 1954. godine Zona B sa 515,5&nbsp;km² je pripojena SFRJ, a Zona A Italiji. Ukupna dužina kopnene državne granice iznosila je 2114,2&nbsp;km, a SFRJ je na sjeveru graničila sa [[Austrija|Austrijom]] (330&nbsp;km) i [[Mađarska|Mađarskom]] (582&nbsp;km), na zapadu sa [[Italija|Italijom]] (232&nbsp;km), sa kojom je Jugoslavija imala i pomorsku granicu na [[Jadransko more|Jadranskom moru]], na istoku sa [[Rumunija|Rumunijom]] (476&nbsp;km) i [[Bugarska|Bugarskom]] (466&nbsp;km), a na jugu sa [[Albanija|Albanijom]] (438&nbsp;km) i [[Grčka|Grčkom]] (228&nbsp;km). Najveći dio Jugoslavije nalazio se na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]]. Sjeveroistočni dijelovi Jugoslavije bili su ravničarski, dok je ostatak bio pretežno brdsko-planinskog reljefa. Jednim dijelom geografski i klimatski, pripadala je [[Mediteranska klima|mediteranskoj klimi]]. Najviši vrh bio je [[Triglav]] sa 2864 m, drugi najviši vrh je bio [[Golem Korab]] sa 2753&nbsp;m, na granici s Albanijom, te [[Titov Vrv]] sa 2747&nbsp;m, na [[Šar Planina|Šar Planini]] u blizini [[Tetovo|Tetova]]. S izuzetkom albanskog dijela obale, sva istočna jadranska obala sa otocima pripadala je Jugoslaviji. Na granici s Albanijom nalazila su se tri velika jezera: [[Skadarsko jezero|Skadarsko]], [[Ohridsko jezero|Ohridsko]] i [[Prespansko jezero|Prespansko]]. Najduža rijeka bila je [[Sava]] sa 945&nbsp;km, a najplovnija [[Dunav]], koji je proticao kroz dio SR Hrvatske, SAP Vojvodine i kroz SR Srbiju, te kroz [[Novi Sad]] i [[Beograd]]. Ostale veće rijeke bile su [[Drava]], [[Velika Morava|Morava]] i [[Drina]]. Većina rijeka pripadala je [[Crnomorski sliv|Crnomorskom slivu]], a manji dio [[Jadranski sliv|Jadranskom]] i [[Egejski sliv|Egejskom]]. Najveći broj otoka u SFRJ pripadao je SR Hrvatskoj, te uključujući manje otoke, hridi i grebene u Jugoslaviji je bilo oko 1300 otoka. Najveći otoci bili su: [[Cres (ostrvo)|Cres]], [[Krk]], [[Brač]], [[Hvar (ostrvo)|Hvar]], [[Pag (ostrvo)|Pag]], [[Korčula (ostrvo)|Korčula]], [[Dugi otok]], [[Mljet (ostrvo)|Mljet]], [[Vis]], [[Rab]], [[Pašman]], [[Šolta]] i [[Lošinj]]. === Teritorijalna podjela === {{Glavni|Administrativne podjele Jugoslavije}} {{Teritorijalna podjela SFRJ}} SFRJ je po zadnjoj teritorijalnoj podjeli bila administrativno podijeljena na 6 republika i dvije autonomne pokrajine, koje su pripadale SR Srbiji. Republike su bile podijeljene na općine, a veći gradovi su se mogli sastojati od nekoliko općina. == Historija == {{Glavni|Historija SFRJ}} === Pozadina === {{Glavni|Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije}} ==== Raspad Kraljevine Jugoslavije ==== [[Datoteka:Fascist_occupation_of_yugoslavia-sr.png|180px|mini|lijevo|Karta Jugoslavije 1941-43.]] Napadom [[Treći rajh|nacističke Njemačke]] i njenih saveznika [[6. april]]a [[1941.]] na [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevinu Jugoslaviju]], usljed poraza [[Vojska Kraljevine Jugoslavije|Vojske Jugoslavije]] u [[Aprilski rat|Aprilskom ratu]], dolazi do podjele i raspada Kraljevine. Na području današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine i jednog dijela Srbije i [[Srijem]]a (grad [[Zemun]]) [[10. april]]a, uz njemačku podršku stvara se marionetska [[Nezavisna Država Hrvatska]]. Dijelovi Slovenije su direktno pripojeni Trećem rajhu, a zapadni dijelovi su pripojeni [[Kraljevina Italija|fašističkoj Italiji]], dok je [[Prekomurje]] okupirala [[Mađarska|fašistička Mađarska]]. Obalni dijelovi Hrvatske i veći gradovi ([[Split]], [[Šibenik]]) pripojeni su Italiji, a dijelovi današnje Crne Gore su bili pod italijanskom aneksijom i upravom samoproglašene [[Kraljevina Crna Gora (1941)|Kraljevine Crne Gore]]. Pogranične dijelove Crne Gore, naseljene većinskim albanskim stanovništvom, kao i dijelove današnjeg Kosova i Makedonije, okupirala je Italija i pripojila italijanskom protektoratu [[Kraljevina Albanija (1939-43)|Kraljevini Albaniji]]. [[Kraljevina Bugarska]] je okupirala veliki dio današnje Makedonije, južne Srbije te manje dijelove istočne Srbije. Dijelove Vojvodine ([[Bačka]]) okupirala je Mađarska, [[Banat]] je bio pod direktnom upravom Trećeg rajha, a uža Srbija (često pod imenom ''[[Nedićeva Srbija]]'') je bila pod njemačkom okupacijom i marionetskom vladom [[Milan Nedić|Milana Nedića]]. ==== Progoni ==== [[Datoteka:Logor_Kruscica_5.JPG|180px|mini|lijevo|Spomenik u prvom ustaškom [[Koncentracioni logor Kruščica|koncentracionom logoru Kruščica]] na području Jugoslavije u [[Vitez (općina)|Vitez]]u, danas [[Bosna i Hercegovina]].]] Na području novoosnovane [[NDH]], dolazi do progona Jevreja i Srba te uvođenja rasnih zakona, samo tri sedmice nakon proglašenja NDH.<ref name="Arendt">[[Hannah Arendt]], ''Eichmann in Jersualem - Ein Bericht von der Banalität des Bösen'', Piper München, Zürich {{ISBN|978-3-492-24822-8}}</ref> Po uzoru na [[Rasni zakoni Trećeg rajha|Rasne zakone Trećeg rajha]], uhapšeni se [[Jevreji]] zatvaraju u logore ili se deportuju u [[Koncentracioni logor|koncentracione logore]] na području Trećeg rajha. Po jednoj zakonskoj odredbi Trećeg rajha, novonastale vlasti (u NDH i Srbiji, kao i u svim drugim područjima), plaćale bi transport Jevreja Trećem rajhu, a zauzvrat im je bilo omogućeno oduzimanje cjelokupne imovine protjeranih Jevreja.<ref name="Arendt"/> Stvaraju se koncentracioni logori ([[Koncentracioni logor Kruščica|Kruščica]], [[Koncentracioni logor Jasenovac|Jasenovac]], [[Koncentracioni logor Jadovno|Jadovno]]), te se u njih zatvaraju komunisti i svi drugi protivnici ustaškog režima. Sličan teror provodi se i u Srbiji pod vladom [[Milan Nedić|Milana Nedića]] u kojoj se zatvaraju Jevreji i komunisti, kao i protivnici režima u [[logor Sajmište]] u blizini [[Zemun]]a. ==== Kvislinške jedinice ==== [[Datoteka:Draza Mihailovic,1943.jpg|180px|mini|lijevo|[[Draža Mihailović]], zapovjednik [[Četnici|Četnika]].]] U svim dijelovima bivše Kraljevine stvaraju se paravojne i vojne organizacije, koje se naoružavaju uz pomoć okupacionih vlasti. Od dijelova raspadnute Vojske Kraljevine Jugoslavije, stvara se [[Jugoslavenska vojska u otadžbini]] (JVuO) pod zapovjedništvom [[pukovnik]]a [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], koja se u početku bori protiv Nijemaca, ali nakon prvih sukoba s [[Jugoslavenski partizani|partizanskim jedinicama]], staje na stranu vlade Milana Nedića i učestvuje u borbama protiv partizana i jedinica [[NOVJ]]. Razlozi razilaženja četnika Draže Mihajlovića sa partizanima je u početku bio defanzivni pristup Mihailovića i izbjegavanje konflikta, zbog velikih odmazdi nad srpskim narodom od strane Nijemaca, ideoloških razlika između komunističkog programa borbe i revolucije i rojalističkog pristupa četničkog pokreta, ali i zbog političkog programa [[Ivan Moljević|Ivana Moljevića]], u kojem se izlažu ciljevi stvaranja [[Velika Srbija|Velike Srbije]] i planira etničko čišćenje Hrvata i Muslimana na teritoriji.<ref name="HS" /> U Srbiji, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini stvaraju se mnogobrojni [[Četnici|četnički odredi]], kao i jedinice lojalne Nedićevoj vladi ([[Četnici Koste Pećanca]], [[Srpski dobrovoljački korpus]] pod zapovjedništvom [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]], [[Srpska državna straža]], [[Lovćenska brigada]] pod zapovjedništvom [[general]]a [[Krsto Popović|Krste Popovića]], [[Crnogorska dobrovoljačka garda]] sa zapovjednikom [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]]). Na području Slovenije stvara se [[Slovensko domobranstvo]] i građanska organizacija sa militantnom frakcijom [[Bijela garda (Slovrnija)|Bijela garda]] i Plava garda ili [[Slovenski četnici]].{{sfn|Obrazi slovenskih pokrajin|2019}} Na području [[Sandžak]]a organizuje se [[Muslimanska milicija Sandžaka]], koju naoružava [[Ustaše|ustaški pokret]] i italijanska vojska. Na području Kosova organizuju se jedinice milicije [[Vulnetari]] i 1942. godine organizacija [[Balli Kombëtar]], koja za cilj ima proširenje albanske države, te se jedno vrijeme smatrala antifašističkom oganizacijom, ali vremenom sve više surađuje sa italijanskom vojskom. U Bosni i Hercegovini se uslijed terora četnika nad muslimanskim stanovništvom stvaraju i lokalne milicije kao [[Hadžiefendićeva legija]], [[Huskina vojska]] (1943), te niz drugih manjih [[Muslimanske milicije u Drugom svjetskom ratu|muslimanskih milicija]] lokalnog značaja, koje su uglavnom direktno naoružavane od strane [[Ustaška vojnica|Ustaške vojnice]] ili [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. Ove se milicije uglavnom bore protiv četnika i surađuju sa ustašama, osim u rijetkim slučajevima, kada potpomažu jedinice NOVJ. ==== Stvaranje NOVJ ==== [[Datoteka:Koča Popović.jpg|180px|mini|desno|General [[Koča Popović]], komandant [[Prva proleterska udarna brigada|Prve proleterske brigade]] [[NOVJ]]]] Nedugo nakon okupacije Jugoslavije, [[Komunistička partija Jugoslavije]] (KPJ), na čelu sa [[Josip Broz Tito|Josipom Brozom Titom]], počela je sa organizovanjem oružanog otpora protiv okupatora. Istaknuti partijski funkcioneri su postali vojni rukovodioci sa zadatkom da osnivaju [[Partizanski odredi Jugoslavije|partizanske odrede]]. U [[Beograd]]u je osnovan Glavni štab partizanskih odreda Jugoslavije, a [[Politbiro CK KPJ]] je [[4. juli|4. jula]] [[1941]]. godine donio odluku o početku oružane borbe. Ova odluka je inspirisana ulaskom [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]] u rat protiv Njemačke i angažovanjem glavnih njemačkih vojnih snaga na [[Istočni front|Istočnom frontu]], kao i pozivom [[Kominterna|Kominterne]] svim porobljenim narodima Evrope da se uključe u rat protiv [[Sile Osovine|sila Osovine]]. Taj dan se nakon rata slavio u Jugoslaviji, kao državni praznik pod imenom Dan borca. U Srbiji [[7. juli|7. jula]] je Valjevski partizanski odred u [[Bela Crkva (Krupanj)|Beloj Crkvi]] u [[Krupanj|Krupnju]] organizovao prvi oružani napad, u Crnoj Gori prvi sukob je bio [[13. juli|13. jula]], u Sloveniji [[22 juli|22. jula]], u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ustanak započinje [[27. juli|27. jul]]a, a u Makedoniji [[11. oktobar|11. oktobra]]. Ti su se dani u SFRJ slavili kao republički praznici pod imenima Dan ustanka naroda ''pojedine republike''. Nakon prvih manjih sukoba, partizanski odredi dobijaju na snazi, te se stvaraju oslobođene teritorije kao tzv. [[Užička republika]] u Srbiji, (od 24. septembra do 29. novembra 1941) i [[Fočanska republika]] u decembru 1941. Nakon pada [[Užice|Užica]], partizanski odredi se povlače u Bosnu i [[Sandžak]], a u [[Rudo]]m se 21. decembra 1941. godine formira [[Prva proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada]]. Odluku o formiranju brigade donio je [[Centralni komitet KPJ]], a formirao ju je Vrhovni komandant NOV i POJ, Josip Broz Tito. Na dan formiranja imala je šest bataljona (četiri iz Srbije i dva iz Crne Gore) ukupne jačine oko 1.200 boraca. Za komandanta je postavljen rezervni oficir Vojske Kraljevine Jugoslavije i učesnik građanskog rata u Španiji [[Koča Popović]]. Taj se dan smatrao kao dan formiranja prve vojne jedinice [[NOVJ]], a u SFRJ je do 1948. godine slavljen kao Dan Jugoslavenske armije (JA), a nakon sukoba sa [[Sovjetski Savez|Sovjetskim Savezom]] 1948. godine, praznik je prebačen na 22. decembar.{{efn|name=JNA|Zbog poklapanja rođendana [[Staljin]]a 21. decembra, a nakon sukoba Jugoslavije i Sovjetskog Saveza, donesena je odluka da se Dan JA (kasnije Dan JNA), slavi 22. decembra, a obilježavao bi se dan prve oružane borbe Prve proleterske brigade.}} === Osnivanje === ====Drugo zasjedanje AVNOJ-a ==== [[Datoteka:Flag of the Democratic Federal Yugoslavia.svg|180px|mini|desno|Zastava Demokratske federativne Jugoslavije]] [[Datoteka:Coat of arms of Democratic Federal Yugoslavia.svg|180px|mini|desno|Grb Demokratske federativne Jugoslavije]] Na [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|Drugom zasjedanju]] [[AVNOJ]]-a u [[Jajce|Jajcu]] u noći između [[29. novembar|29.]] i [[30. novembar|30. novembra]] [[1943.]] donošenjem [[:s:Deklaracija drugog zasjedanja AVNOJ-a|Deklaracije drugog zasjedanja AVNOJ-a]], AVNOJ se konstituiše u zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo, te se osnivanjem [[Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije|Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije]] (NKOJ), praktički stvara privremena Vlada Jugoslavije. Za Predsjednika i povjerenika za narodnu odbranu proglašava se [[Tito|Josip Broz Tito]], kom se dodjeljuje najviši čin [[maršal]]a, a za predsjednika AVNOJ-a: [[Ivan Ribar]] sa potpredsjednicima: [[Antun Avgustinčić|Antunom Avgustinčićem]], [[Dimitar Vlahov|Dimitrom Vlahovim]], [[Marko Vujačić|Markom Vujačićem]], [[Moša Pijade|Mošom Pijadom]] i [[Josip Rus|Josipom Rusom]]. Istovremeno se donosi i niz drugih odluka, kao ''Odluka o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu'' u kojoj se prvi put spominje pravo na samoopredjeljenje naroda, pravo na otcjepljenje, ujedinjavanje sa drugim narodima, te sporazumno dogovaranje svih naroda koji su u toku trogodišnje [[NOB]]-e učestvovali u stvaranju vojnih i političkih preduslova za stvaranje bratstva naroda Jugoslavije. Ujedno se i država definiše kao federacija sa jednakim pravima naroda: [[Srbi|Srba]], [[Hrvati|Hrvata]], [[Slovenci|Slovenaca]], [[Crnogorci|Crnogoraca]] i [[Makedonci|Makedonaca]], te naroda Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Također se sva prava garantuju i nacionalnim manjinama.{{efn|name=nacio|U kasnijim zakonski odredbama i Ustavima, nacionalne manjine se u SFRJ definišu kao ''nacionalnosti''.}}<ref name="HS">[[Holm Sundhaussen]] ''Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011 - Eine ungewöhnliche Geschichte des Gewönhlichen'', Böhlau Verlag Wien - Köln - Weimar, {{ISBN|978-3-205-79609-1}} {{de simbol}}</ref> Među izaslanicima, osim [[KPJ]], bilo je i izaslanika [[Hrvatska seljačka stranka|Hrvatske seljačke stranke]] ([[Vladko Maček|mačekovci]] i [[Stjepan Radić|radićevci]]), [[Srpska zemljoradnička stranka|Srpske zemljoradničke stranke]], [[Stranke samostalnih demokrata]], [[Jugoslavenska muslimanska organizacija|Jugoslavenske muslimanske organizacije]] ''(spahinovci)'', nekolicina radikala, dvojica Hrvata iz [[Jugoslavenski odbor|Jugoslavenskog odbora]] osnovanog još [[1915]]. godine u [[London]]u, [[Stranka kršćanskih socijalista]] i drugih građanskih partija. Većina delegata bili su pripadnici [[NOVJ|Narodnoosloboilačke vojske Jugoslavije]] kao provjereni borci i revolucionari. Na zasjedanju nisu prisustvovali delegati iz Makedonije, koji se nisu uspjeli probiti do [[Jajce|Jajca]].<ref name="Messner">[http://www.klahrgesellschaft.at/Mitteilungen/Messner_2_02.html Mirko Messner: ''Zur Geschichte der AVNOJ-Beschlüsse''] {{Simboli jezika|de}}</ref> ==== Teheranska konferencija ==== [[Datoteka:Teheran conference-1943.jpg|180px|mini|desno|Velika trojica na [[Teheranska konferencija|Teheranskoj konferenciji]]]] Ovom deklaracijom, započinje borba KPJ za priznavanje NKOJ-a kao ravnopravnog partnera kod savezničkih sila, koje su do tada imale vojne misije i u četničkom pokretu Mihailovića. Cilj ovog zasjedanja je bio stvoriti državne organe, koji će moći Jugoslaviju ravnopravno predstavljati na međunarodnom nivou. U isto vrijeme (28. novembra-1. decembra) u [[Teheran]]u se održavala [[Teheranska konferencija]], u prisustvu trojice predsjednika savezničkih sila: [[Staljin]]a, [[Winston Churchill|Churchilla]] i [[Franklin Delano Roosevelt|Roosevelta]], na kojoj se odlučivalo o daljim koracima u borbi protiv Njemačke. Tito je informirao trojicu predsjednika o rezultatima zasjedanja u Jajcu, a Staljin je proglašenje AVNOJ-a nazvao "nožem u leđa Sovjetskom Savezu".<ref name="HS"/> Razlog je bio dotadašnje priznavanje [[Vlada Kraljevine Jugoslavije u egzilu|izbjegličke Vlade Jugoslavije]] u [[London]]u od strane saveznika, kao jedinog legitimnog predstavnika Jugoslavije. Tito je već ranije, od 1. oktobra do 26. novembra sa četiri telegrama obavijestio Staljina o svojim namjerama, te se pretpostavlja da je žestoka reakcija Staljina bila samo lažno usklađivanje mišljenja sa Churchillom.<ref name="HS"/> U međuvremenu, od maja 1943. engleska je vojna misija obavještavala o uspjesima partizana i o oportunizmu četnika, te su na Teheranskoj konferenciji, između ostalog, donesene odluke o pomaganju jugoslavenskih partizana i priznavanjem Tita kao legitimnog savezničkog predstavnika u Jugoslaviji. Istovremeno se pojavila teza o savezničkom iskrcavanju na Balkanu, koju je Tito odbio.<ref name="HS"/> === Pobjeda === [[Datoteka:Ivan Subasic.jpg|180px|mini|desno|Ivan Šubašić, prvi ministar vanjskih poslova DFJ]] Nakon četiri godine rata, [[NOVJ]] izlazi iz rata kao pobjednik. Rat se završava [[Bezuslovna kapitulacija njemačkog Wehrmachta|kapitulacijom Njemačke]] [[8. maj]]a [[1945]], a u Jugoslaviji rat traje do 15. maja. Nakon [[sedam neprijateljskih ofenziva]] i [[Beogradska operacija|oslobađanja Beograda]] [[20. oktobar|20. oktobra]] [[1944]]. uz pomoć sovjetske [[Crvena Armija|Crvene Armije]], [[jugoslavenski partizani]] pokušavaju diplomatskim priznanjem velikih sila ostvariti konačni uspjeh. Nakon Titovog odbijanja da se u jesen 1944. godine nekoliko britanskih divizija iskrca u Dalmaciji, politička se napetost između Velike Britanije i Jugoslavije zaoštrava. Po informaciji predsjednika vlade Kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu, [[Ivan Šubašić|Ivana Šubašića]], da je Tito spreman i na otpor protiv britanske vojske, Churhill odustaje od ove ideje.<ref name="HS" /> Na [[Vis]]u se 16. juna 1944. godine sastaju Tito i Šubašić, koji potpisuju [[Sporazum Tito–Šubašić|sporazum o stvaranju privremene vlade]] nakon završetka rata. Narod bi se referendumom odlučio o tome da li će Jugoslavija biti monarhija ili republika, a da se Izbjeglička vlada Šubašića ogradi od svih kolaboratera i pripanika četničkog pokreta koji su predstavljani kao jedini borci u Jugoslaviji u borbi protiv Njemačke.<ref name="HS" /> Istovremeno 9. oktobra 1944. godinu u razgovoru između Churhilla i Staljina, postiže se dogovor o interesnoj podjeli Jugoslavije na dvije sfere (britansku i sovjetsku) u omjeru 50:50. Tito i KPJ su za ovaj dogovor tek kasnije saznali, a Staljin nije blagovremeno informirao Tita.<ref name="HS" /> [[Sporazum Tito-Šubašić]] je potvrđen od velike trojice na [[Konferencija u Jalti|Konferenciji u Jalti]] u februaru 1945. Time se stvorila mgućnost da se 7. marta 1945. godine stvori [[Privremena vlada DFJ|prva privremena vlada DFJ]] u kojoj su od ukupno 28 članova 20 bili zastupnici iz [[AVNOJ]]-a, tri člana su bili predstavnici [[Vlada Kraljevine Jugoslavije u egzilu|Vlade Kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu]], a petorica pripadnici predratnih političkih partija. Tito je izabran za [[Spisak predsjednika vlada Jugoslavije|Predsjednika Vlade]], a Šubašić za ministra vanjskih poslova DFJ. U aprilu 1945. godine, DFJ sklapa pakt o prijateljstvu sa Sovjetskim Savezom, te se ušvršćuje u novoj evropskoj političkoj situaciji.<ref name="HS" /> ==== Albanija, Grčka ==== Još za vrijeme Drugog svjetskog rata, revolucionarna (agresivna)<ref name="HS" /> vanjska politika KPJ dovela je do kritike velikih sila. Tito je jačao uticaj KPJ na susjedne komunističke partije ([[Komunistička partija Albanije]] (KPA), [[Komunistička partija Grčke]] (KPG) i [[Komunistička partija Bugarske]] (KPB)), a KPA je samo uz pomoć KPJ uspjela doći na vlast u Albaniji. Kada se najesen 1946. godine [[grčki građanski rat]] na sjeveru rasplamsao, Tito je podržavao borbu [[Narodnooslobodilačka vojska Grčke|Narodnooslobodilačke vojske Grčke]] (ELAS), (kasnije nazvane [[Demokratska armija Grčke]]) i [[Slavensko-makedonska narodnooslobodilačka fronta|Slavensko-makedonske narodnooslobodilačke fronte]] (SNOF) koja se borila protiv grčke vojske i za stvaranje socijalističkog uređenja u Grčkoj. U vremenu od 1945-49. godine u vojvođanskom naselju [[Maglić (Bački Petrovac)|Maglić]] kod [[Bački Petrovac|Bačkog Petrovca]] osnovano je naselje ([[Grčka opština u Vojvodini]]) za obuku i oporavak grčkih revolucionara koje je imalo oko 4.500 stanovnika, a u kojem su važili grčki zakoni i koje je predstavljalo vanteritorijalno područje Grčke u Jugoslaviji sa vlastitim zakondavstvom, ekonomijom, novčanim bonovima, školskim sistemom, potpuno izolovano od lokalnog stanovništva.<ref>RISTOVIĆ, Milan, 1997. ''Eksperiment Buljkes: "grčka republika" u Jugoslaviji 1945-1949.'' Godišnjak za društvenu istoriju, IV, sv. 2-3. str. 179-201.</ref> Nakon prijetećeg zahtjeva Staljina da Jugoslavija prestane pomagati grčke pobunjenike, Tito se protivio prekidu pomoći, ali zbog privredne krize izazvane [[Rezolucija Informbiroa|Rezolucijom Informbiroa]] 10. jula 1949. godine, Jugoslavija zatvara grčko-jugoslavensku granicu, te time onemugaćava povlačenje grčkih pobunjenika. Podrška albanskim komunistima trajala je sve do 1948. godine, a postojala je namjera ujedinjenja Albanije sa Jugoslavijom, čime bi se albansko nacionalno pitanje u potpunosti rješilo. Potpisivanjem ''Ugovora o prijateljstvu i zajedništvu sa Albanijom'' 9. jula 1946. godine, Albanija postaje jugoslavenski satelit sa zajedničkom carinskm unijom, zajedničkom politikom cijena i izjednačavanjem valutnog sistema, a u Albaniju se šalju vojni stručnjaci za obuku Albanske vojske.<ref name="HS" /> Staljin je čak u razgovoru sa [[Milovan Đilas|Đilasom]] 1948. pristao da Jugoslavija pripoji Albaniju. Istovremeno u dogovoru sa predsjednikom KPA [[Enver Hoxha|Enverom Hoxhom]], Jugoslavija šalje dvije divizije JA na jug Albanije, koje bi trebale braniti Albaniju od monarhističke vojske Grčke. Tito je zbog protesta Staljina povukao jedince JA iz Albanije, u koju su doputovali sovjetski vojni savjetnici, te se time albanski politički vrh podijelio na pobornike jugoslavenske i sovjetske politike. Raskidom veza sa SSSR 1948. Albanija se okreće od Jugoslavije i dolazi do zahlađenja odnosa koje će trajati nekoliko decenja. ==== Federacija sa Bugarskom ==== Za vrijeme rata 1944. godine stvara se ideja o Bugarskoj kao sedmoj republici DFJ. Delegacija predvođena [[Edvard Kardelj|Kardeljom]], doputovala je u [[Sofija|Sofiju]] na pregovore, na kojima su Bugari plan Kardelja odbili, a predložili svoj. Pregovori su nastavljeni u [[Moskva|Moskvi]] u januaru 1945, a povratkom [[Georgi Dimitrov|Georgija Dimitrova]] u Bugarsku krajem 1945, bugarski parlament priznaje makedonsku naciju, te se pregovori nastavljaju 1. augusta 1947. na [[Bled]]u, gdje se stvara carinska unija između Bugarske i FNRJ. U sljedećim koracima Dimitrov je predložio stvaranje jedne [[Balkanska federacija|istočnoevropske federacije]] u kojoj bi učestvovali [[Bugarska]], FNRJ, [[Albanija]], [[Rumunija]], [[Mađarska]], [[Poljska]] i [[Čehoslovačka]]. U jednom intervjuu [[Staljin]], koji je oštro reagirao na ideju stvaranja federacije, odbio je tu mogućnost, a dao svoju suglasnost za stvaranje federacije između Bugarske, FNRJ i Albanije. Kasnijim pritiskom Staljina na FNRJ i Rezolucijom Informbiroa, odustalo se od ovih ideja.<ref name="HS" /> === Poslijeratni period === ==== Broj žrtava rata ==== [[Datoteka:KZ-Jasenovac-Denkmal-Zugang.JPG|180px|mini|desno|Spomenik u spomen-području bivšeg [[Jasenovac|koncentracionog logora u Jasenovcu]], [[Hrvatska]]]] Osnivanjem ''Državne komisije za ustanovljavanja zločina okupatora i domaćih izdajnika'' u novembru 1945. godine, odlučeno je pokretanje procesa ispitivanje broja žrtava tokom Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji. Prvi podatak o broju žrtava iznio je Tito u maju 1945. godine podatkom da je Jugoslavija imala 1,7 miliona žrtava, a od toga 305.000 poginulih partizana. Broj nije nikada dokazan, niti postoje informacije o načinu proračuna.<ref name="HS" /> U ovaj broj su uračunati i demografski gubici uslijed nižeg nataliteta, broja emigranata, protjeranih, te stanovništva koje je zbog promijenjenih granica tek računato u stanovništvo Jugoslavije. Zapadnoevropski demografi ovaj broj reduciraju na oko 1 milion.<ref name="HS" /> U toku pregovora između [[SR Njemačka|SR Njemačke]] i FNRJ oko ratnih odšteta, ovaj je broj od strane Vlade Jugoslavije smanjen na 950.000.<ref name="HS" /> Kako je [[njemačka vlada]] insistirala na tačnom broju, broj je 1964. godine smanjen na 597.323 osobe, koje su poimence izlistane.<ref name="HS" /> Profesor matematike [[Vladeta Vučković]], kao student, a tada član komisije, koja je podatke statistički obrađivala, izjavio je 1984. godine u srpskim emigrantskim novinama [[Naša reč]], izdatim u [[London]]u, da je ovaj broj došao nestručnom obradom studenata, koji su imali dvije sedmice za izradu ovog izvještaja.<ref name="HS" /> Kasnijim analizama [[Bogoljub Kočović|Bogoljuba Kočovića]] i demografa [[Vladimir Žerajić|Vladimira Žerajića]], ovaj broj se 2010. godine kretao do 640.000, od čega su 173.600 bili pripadnici partizanskih jedinica.<ref name="HS" /><ref>[[Kočović Bogoljub]] - ''Žrtve Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji'', London 1985. (novo izdanje 1990. Sarajevo)</ref><ref>[[Vladimir Žerajić]] - ''Gubici stanovništva Jugoslavije u II svjetskom ratu'', Zagreb 1989. (novo izdanje 1993. Zagreb)</ref> Ova se tema ponovo pojavila u srbijanskim i hrvatskim medijima krajem 80-ih godina 20. vijeka, te se žrtvama rata i žrtvama [[Koncentracioni logor Jasenovac|koncentracionog logora u Jasenovcu]] manipulisalo u političke svrhe.<ref name="HS" /> ==== Bleiburg ==== {{Glavni|Masakr u Bleiburgu}} [[Datoteka:Schematische_Darstellung_(Dr._Rulitz)_Das_Massaker_auf_dem_Bleiburger_Feld_durch_die_Staatsgrenze_zwischen_Österreich_und_Jugoslawien_(Slowenien)_getrennt.jpg|mini|300px|Zarobljenici na Bleiburgu]] Zvanična kapitulacija trupa Wehrmachta, koje su se povlačile iz Jugoslavije bila je potpisana 9. maja u [[Topolšica|Topolšici]], ali su se njemačke jedinice i dalje povlačile prema Austriji, tako da su borbe trajale sve do 15. maja. [[JNA|JA]] je ušla u područje [[Koruške]] u Austriji i zauzela nekoliko gradova. Početkom maja 1945, [[Hrvatske oružane snage]], [[15. kozački SS korpus]] i ostaci [[Jugoslavenska vojska u otadžbini|četnika]], [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpski dobrovoljački korpus|Srpskog dobrovoljačkog korpusa]] (SDK) su se predali britanskim vojnicima. U austrijskom mjestu [[Bleiburg]]u se britanskim vojnicima predalo 93.000 pripadnika raznih vojnih jedinica. Britanci su međutim odbili prihvatiti predaju oružanih snaga [[NDH]] i naredili da se moraju predati Jugoslavenskoj armiji. Između Britanaca i vojnika Jugoslavenske armije su izbile nesuglasice oko teritorija. Veliki dio vojnika je predat JA, a visoki oficiri i političari NDH su u organizovanim bjegom organizovanim tzv. [[Linija pacova|Linijom pacova]], pobjegli preko Italije u Španiju i Južnu Ameriku. U mjestu [[Palmanova]] u Italiji se predalo između 2.400 i 2.800 pripadnika SDK, a 12. maja još oko 2.500 pripadnika SDK se predalo Britancima kod [[Unterbergen (Ferlach)|Unterbergen]]a. Zvaničan broj žrtava nije nikada ustanovljen<ref name="HS" />, a po podacima historičara [[Vlada Slovenije|Vlade Slovenije]] na području današnje Slovenije postoji oko 500 stratišta.<ref name="HS" /> U hrvatskim emigrantkim krugovima, kružila je fantastična, ali neistinita brojka od 600.000 poginulih.<ref name="HS" /> Britanski historičar [[Nikolai Tolstoy]] navodi brojku od 200.000 do 300.000 zarobljenika, ali je ta brojka u sudskom procesu u Britaniji dokazana kao pretjerana. Srbijanski političar i disident [[Milovan Đilas]] formulirao je broj žrtava ovako:{{Citat4|..."Zvanični sudovi nisu postojali, te nije bilo mogućnosti za istragu 20.000 do 30.000 slučajeva. Tako je bio najjednostavniji način, te ljude pobiti..."<ref>Citat iz [[Ekkehard Völkl]]: ''Abrechnungsfuror in Kroatien.'' In: Klaus-Dietmar Henke, Hans Woller (Hrsg.): ''Politische Säuberung in Europa. Die Abrechnung mit Faschismus und Kollaboration nach dem Zweiten Weltkrieg.'' München 1991, {{ISBN|3-423-04561-2}}, str. 374.</ref>|Milovan Đilas}} ==== Nastavak oružanog otpora protiv nove vlasti ==== Nakon kapitulacije Trećeg rajha i završetka Drugog svjetskog rata u raznim dijelovima Jugoslavije došlo je do stvaranja [[Gerila|gerilskih]] pokreta, koji su se borili protiv novonastale vlasti. U dijelovima Hrvatske i Bosne i Hercegovine, od preostalih pripadnika [[Ustaška vojnica|ustaškog pokreta]] i [[Hrvatsko domobranstvo|domobrana]], kao i od pripadnika [[369. pojačana pješačka pukovnija|legionarskih jedinica]] formirane su jedinice [[Križari (gerila)|Križara]] (često nazvane i ''Škripari''). Na kapama su nosili obilježja sa bijelim platnenim križevima, umjesto umjesto nekadašnjih ustaških i domobranskih oznaka. Zapovjednici križara bili su između ostalih [[Hasan Biber]], [[Vjekoslav Luburić]], [[Božidar Kavran]] i [[Vjekoslav Blaškov]], a po nekim neprovjerenim podacima i [[Rafael Boban]]. Napadi križara bili su lokalnog značaja, sa iznenadnim napadima na jedinice [[JNA|Jugoslavenske vojske]], diverzijama na prometnice i političkom propagandom među stanovništvom. Jedan dio križara krio se u šumi, a neki su živjeli i dalje u selima, te u slučaju da [[OZNA]] ili [[UDBA]] pretražuje selo, bježali u skrovišta u šumi. Gerilski pokret bio je prisutan od 1945-50. a veći dio je razbijen je [[operacija Gvardijan|operacijom "Gvardijan"]]. Na području Kosova i Makedonije, borbe je nastavila albanska nacionalistička organizacija [[Balli Kombëtar]], a njihove su jedinice razbijene od strane vojske i milicije oko 1948. godine, a jedan dio pripadnika prebjegao je u [[Albanija|Albaniju]] ili u inostranstvo. Sličan pokret u Sloveniji nazivao se [[Matjaževo gibanje]]. Pokret sastavljen uglavnom od seljaka nezadovoljnih zemljišnom reformom, a djelomično od pripadnika [[Slovensko domobranstvo|Slovenskog domobranstva]] potpomognutim bivšim oficirima [[Jugoslavenska vojska u otadžbini|Jugoslavenske vojske u otadžbini]], koji su organizacije pomagali iz izbjegličkih logora u Austriji. Prve ilegalne grupe su osnovane u proljeće 1946. godine, da bi djelovanje sljedeće godine doseglo vrhunac, a 1948. godine zbog jakog djelovanja UDBA-e akcije su prestale. Najviše grupa bilo je u [[Štajerska|Štajerskoj]] i [[Prekmurje|Prekmurju]], jer je zbog geografskog položaja i ravnice, bijeg u Austriju bio vrlo jednostavan. Djelovanje grupa svelo se uglavnom na krađe hrane, diverzantske napada na vojne jedinice, miliciju i politička zastrašivanja. U Sloveniji je djelovalo oko 35 ilegalnih grupa.<ref>[http://twohomelands.zrc-sazu.si/uploads/articles/1429199954_Kladnik_41_2015.pdf "Bande" in slovenska emigracija v avstrijskih begunskih taboriščih: 1945–1949 - ][[Mateja Čoh Kladnik]]</ref> Od ostataka [[Jugoslavenska vojska u otadžbini|Jugoslavenske vojske u otadžbini]] formirane su manje uglavnom neorganizovane jednice tzv. ''Ravnogorskog pokreta'', koje se nisu predale Jugoslavenskoj armiji. Boravile su u bijegu uglavnom u Bosni i Hercegovini, ali su nakon hapšenja i suđenja [[Draža Mihailović|Draži Mihailoviću]] ubrzo uništene ili su se predale jedinicama OZNA-e. ==== Treće zasjedanje AVNOJ-a ==== [[Datoteka:Odluka o proglašenju ustava FNRJ 1946.gif|180px|mini|desno|Odluka Ustavotvorne skuštine o donošenju Ustava FNRJ]] Prije održavanja zasjedanja [[11. novembar|11. novembra]] 1945. održani su [[Izbori za narodne poslanike Ustavotvorne skupštine Demokratske Federativne Jugoslavije 1945.|izbori za narodne poslanike Ustavotvorne skupštine Demokratske Federativne Jugoslavije]] te je ujedno izabrana [[Ustavotvorna skupština Demokratske federativne Jugoslavije|Ustavotvorna]] [[Skupština SFRJ|skupština]] [[Demokratska Federativna Jugoslavija|Demokratske Federativne Jugoslavije]]. Sva mjesta u skupštini osvojili su predstavnici [[Narodni front Jugoslavije|Narodnog fronta]]. Na [[Treće zasjedanje AVNOJ-a|trećem zasjedanju AVNOJ]]-a [[29. novembar|29. novembra]] [[1945.]] godine u [[Beograd]]u, dosena je odluka o proglašenju Jugoslavije republikom, i dato joj je novo ime FNRJ. Istoga dana Ustavotvorna skupština je pretvorena u [[Skupština SFRJ|Narodnu skupštinu FNRJ]]. AVNOJ je na taj način prestao postojati. Već [[31. januar]]a [[1946.]] godine jednoglasnim izglasavanjem usvojen je [[Ustav FNRJ]], koji je bio baziran na osnovama sovjetskog Ustava iz 1936. godine.<ref name="HS" /> U Ustavu se definiše teritorijalna podjela na 6 narodnih republika i 2 pokrajine (Autonomnu pokrajinu Vojvodinu i Autonomnu kosovsko-metohijsku oblast), a granice republika su uglavnom slijedile granice nakon [[Balkanski ratovi|Balkanskih ratova]] 1912/13, kao i etničke kriterije. NR Crnoj Gori se pripaja [[Kotor]], granice između NR Slovenije i NR Hrvatske slijedi jezičnu granicu, a NR Slovenija dobija gradove [[Koper]], [[Izola|Izolu]] i [[Piran]]. Granica NR Bosne i Hercegovine je preuzeta iz [[Austro-Ugarska|austrougarskog vremena]], a kasnije su u području [[Neum]]a izvršene promjene granica između NR Hrvatske i NR Bosne i Hercegovine. Granica NR Srbije prema NR Makedoniji je uglavnom jezička granica. Područje [[Sandžak]]a je podjeljeno između NR Srbije i NR Crne Gore. Novina je bila proglašavanje NR Makedonije i pokrajina Kosova i Vojvodine, koji do tada u tom vidu nisu postojale, kao i dodjeljivanje statusa naroda [[Crnogorci]]ma i [[Makedonci]]ma. Istovremeno, po uzoru na sovjetski Ustav, republikama je data mogućnost istupanja iz zajednice, ali se njihov suverenitet ograničavao Ustavom. {{Citat4|'''Član 1'''.<br>Federativna Narodna Republika Jugoslavija je savezna narodna država republikanskog oblika, zajednica ravnopravnih naroda, koji su na osnovu prava na samoopredeljenje, uključujući pravo na otcepljenje, izrazili svoju volju da žive zajedno u federativnoj državi.<ref>„Službeni list Federativne Narodne Republike Jugoslavije“, godina -II-, broj 10, Beograd, petak, 1. februar 1946.</ref>|[[Ustav FNRJ]]}}U isto vrijeme se definiše pet jugoslavenskih naroda ([[Srbi]], [[Hrvati]], [[Slovenci]], [[Crnogorci]] i [[Makedonci]]), te se proklamiraju ''de facto'' službeni jezici u republikama ([[srpskohrvatski]], [[slovenski]] i [[makedonski]]). Članom 25. Ustava se garantuje sloboda vjeroispovjesti, ali se istovremeno religija proglašava ''"opijumom za narod"'', te ozakonjenim odvajanjem vjere od države, dolazi do izdvajanja nastave religije u školama, odvajanja vjerskih fakulteta sa univerziteta u Zagrebu, Beogradu i Ljubljani, te zatvaranja mnogobrojnih vjerskih institucija, saveza i izdavačkih kuća. Od 1950. godine zabranjeno je nošenje [[zar]]a i zabranjuju se [[Derviši|derviški redovi]].<ref name="HS" /> Donošenjem ovog Ustava, u društveno uređenje Jugoslavije uvode se elementi socijalističke revolucije, sa motom ''[[Bratstvo i jedinstvo]]''. === Rezolucija Informbiroa === [[Datoteka:Goli otok zatvor.jpg|180px|mini|desno|Zatvor na Golom otoku, 2005. godine]] [[Datoteka:Vlado Dijak.jpeg|180px|mini|desno|[[Vlado Dijak]], jugoslavenski i bosanskohercegovački pjesnik, zatočenik na Golom otoku]] Donošenjem zakona o nacionaliziranju privatnih privrednih preduzeća, 5. decembra 1946. godine, sve firme, koje su imale savezni ili republički značaj pretvorene su u državnu svojinu. Početkom 1948. godine se i firme iz ostalih privrednih grana, trgovine i finansijskog sektora proglašavaju državnom imovinom. Taj period koji su jugoslavenki historičari zvali "administrativni socijalizam" nastavlja se donošenjem petogodišnjeg plana za 1947-51. godinu po uzoru na sovjetski način upravljanja. U tim godinama je jugoslavenska politika oslonjena na sovjetska iskustva, te se provodi agrarna reforma, kolonizacija Vojvodine, gdje se, na područjima [[Slavonija|Slavonije]], [[Srijem]]a, [[Bačka|Bačke]] i [[Banat]]a odakle su odlukama [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|Drugog zasjedanja]] [[AVNOJ]]-a protjerani tzv. [[Podunavski Nijemci]], naseljavaju kolonisti iz siromašnih dijelova Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Crne Gore. Vanjska revolucionarna politika FNRJ, politički uticaj na susjedne zemlje, ideja stvaranja [[Balkanska federacija|Balkanske federacije]], kao i odnos KPJ prema [[Komunistička partija Sovjetskog Saveza|KPSS]], te težnja Tita za uvođenjem specifičnih puteva u revoluciji u odnosu na Sovjetski Savez, dovela je do isključenja KPJ iz [[Kominform]]a.<ref name="HS" /> Na sjednici 28. jula 1948. u [[Bukurešt]]u, donosena je [[Rezolucija]] u kojoj se KPJ optužuje za neiskrenost, oportunizam, revizonizam i nacionalizam, kao i za mirnu asimilaciju kapitalističkih elemenata. Nakon proglašavanja Rezolucije, do tada bratske komunističke partije (grčka, albanska, bugarska, kao i tršćanska komunistička organizacija) javno se ograđuju od Tita, a mediji u drugim komunističkim zemljama, javno napadaju FNRJ. U [[KPJ]] dolazi do političkog rascjepa, pristalica [[Staljin]]a i pristalica Titove politike. Uz podršku [[Milovan Đilas|Milovana Đilasa]], [[Edvard Kardelj|Edvarda Kardelja]] i [[Aleksandar Ranković|Aleksandra Rankovića]], [[Tito]] organizuje čistke u KPJ, u kojima se iz KPJ isključuje oko 55.000 članova<ref name="HS" />, a između 11.000-18.000<ref name="HS" /> završava u zatvorima na [[Goli otok|Golom otoku]], [[Sveti Grgur (otok)|Svetom Grguru]] i [[Rab]]u. U toku 1948. godine dolazi i do ekonomskih sankcija istočnih zemalja, povećanja izvoznih cijena, prekida isporuke nafte iz Rumunije. Albanski predsjednik [[Enver Hoxha]] šalje na Kosovo organizovane trupe koje će pomagati albansko stanovništvo u borbi protiv KPJ. Na jesen 1949. godine [[Sovjetski Savez]] prekida pakt o prijateljstvu i zahtjeva napuštanje jugoslavenskog ambasadora iz zemlje. Na području Rumunije i Mađarske<ref name="HS" /> organizuju se vojni manevri kao prijetnja, a Tito je dao zadatak [[Svetozar Vukmanović|Svetozaru Vukmanoviću Tempu]] o organizovanju otpora i novom partizanskom ratu i osnivanju partizanskih jedinica, koje bi ostale okupiranim područjima, dok bi glavnina vojske, koja je brojila oko 275.000 boraca, trebala da se povuče do centralnih planinskih masiva, a po potrebi sve do mora. Krajem 1949. godine u Bugarskoj, Rumuniji i Albaniji bilo je koncentrisano više od sedam motorizovanih divizija, koje su bile spremne za napad na Jugoslaviju. Politički vrh i Glavni štab JA napustili su Beograd i preselili se u [[Topola (Srbija)|Topolu]], a u unutrašnosti države, uglavnom na područje Bosne i Hercegovine evakuisana su skladišta sa hranom, arhive, a iz Vojvodine čak i čitave fabrike. Te je godine [[Jugoslavenska armija]] (JA) dobila 50% godišnjeg državnog budžeta.<ref name="TITO" /> Na granici se bilježe mnogobrojni oružani incidenti. Po jugoslavenskim podacima od 1948-53. na granici Jugoslavije došlo je do 7.877 incidenata, od kojih su 142 bili oružani sukobi i u kojima je učestvovalo više od 600 neprijateljskih agenata. Postojali su planovi odbrane od napada Sovjetskog Saveza i satelitskih zemalja, u kojima bi se između ostaloga srušila zaštitna brana i kanal na [[Đerdapska klisura|Đerdapu]], čime bi se poplavila područja mogućeg sovjetskog prodiranja motorizovanim i tenkovskim jedinicamama, kao i protivnapad JA na Bugarsku i Rumuniju, te prodor do Crnog Mora. Istovremeno je stvorena koalicija sa Grčkom, koja bi omogućila odbranu Makedonije, te zauzimanje i podjelu Albanije između Grčke i Jugoslavije.<ref name="TITO" /> Američki ambasador u Jugoslaviji [[George W. Allen]] izjavio je 29. novembra 1949. godine da u slučaju oružanog sukoba [[SAD]] neće biti neutralne. Osim odlučnosti KPJ i Titove politike odbijanja uslova, naklonost zapadnih političara omogućila je suprostavljanje Sovjetskom Savezu. Sukob sa SSSR-om je potrajao sve do 1953. godine.<ref name="HS" /> ===1950-e === ==== Privredna reforma ==== [[Datoteka:Edvard Kardelj (5).jpg|180px|mini|desno|Edvard Kardelj, jugoslavenski političar i idejni tvorac radničkog samoupravljanja]] Kolektivizacijom, podržavljanjem privatne imovine i osnivanjem zadruga, nastaje prva faza ekonomske reforme zasnovane na sovjetskom principu. Početkom 50-ih godina započinje jugoslavenski put razvoja socijalizma: radničko samoupravljanje. Donošenjem ''Osnovnog zakona o upravljanju državnim privrednim preduzećima i višim udruženjima od strane radnika'' 27. juna 1950. nastaje period koji će se 25 godina kasnije pretvoriti u ideal socijalizma definisan frazom ''Fabrike radnicima''.<ref name="HS" /> Kolektivizacijom zemljišta stvoreno je 1947. godine 799 zadruga, početko januara 1949. bilo ih je 1318, a u decembru iste godine 6492.<ref name="TITO">[[Jože Pirjevec]], Tito i drugovi 1. deo, Beograd 2013. {{ISBN|978-86-521-1409-2}}</ref> Ovakve mjere dovele su do pobuna seljaka, kao u Cazinskoj krajini, gdje je 1950. izbila pobuna nazvana [[Cazinska buna]].<ref name="TITO"/> Iz tzv. administrativnog socijalizma prelazi se u fazu [[Radničko samoupravljanje|radničkog samoupravljanja]]. Fabrikama, čiji je vlasnik još uvijek država, ''de facto'' upravljaju radnici, dok pravo [[Veto|veta]] i dalje imaju direktori, postavljeni od Komunističke partije. Uvođenjem novog privrednog sistema 1952. godine, preduzeća imaju pravo raspolaganja, u zavisnostu od privredne grane, od 3-17% od ukupnih kumulativnih sredstava, te se time pojavljuje tržišna privreda prvi put u jednom socijalističkom uređenju, gdje se, mada ne značajno, stanje na tržištu reguliše ponudom i potražnjom. Dotadašnji državni planovi se zamjenjuju privrednim planovima u čijem razvoju sudjeluju [[radnički savjeti]]. Ova se tendencija potvrđuje i na [[Šesti kongres SKJ|VI kongresu SKJ]] od 2-7. novembra 1952. u [[Zagreb]]u. Istovremeno se, u skladu promjena, ime KPJ mijenja u [[Savez komunista Jugoslavije]] (SKJ), čime se želi prikazati, drugačiji put u socijalizam. Tim promjenama razgrađuje se golemi državni aparat i dolazi do decentralizacije, po planovima Edvarda Kardelja, te se mnoge regulative sa federalnog, prebacuju na republički i općinski nivo. Time se definiše i novonastali status društvene imovine, koji zamjenjuje državnu imovinu.<ref name="HS" /> Donošenjem ustavnih promjena u [[Ustavni zakon 1953.|Ustavnom zakonu]] iz 1953. godine, nagovještava se rješavanje nacionalnog pitanja kroz socijalističko uređenje.{{Citat4|Federativna Narodna Republika Jugoslavija je socijalistička demokratska savezna država suverenih i ravnopravnih naroda.|Član 1. Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i saveznim organima vlasti (1953)}} Između ostalog raspušta se [[Vijeće naroda Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Vijeće naroda]], kao samostalni dom saveznog parlamenta i spaja se sa prvim domom Saveznim izvršnim vijećem.<ref name="HS" /> Umjesto dosadašnje Vlade Jugoslavije, osniva se [[Savezno izvršno vijeće]] (SIV), a ministri se zamjenjuju državnim sekretarima.<ref name="HS" /> Na čelo SIV-a bira se Josip Broz, koji je istovremeno predsjednik Vlade, predsjednik Republike i glavni zapovjednik oružanih snaga. Ove političke promjene relativno malo utiču na demokratski razvoj u Jugoslaviji, jer se u političkim strukturama i dalje osim Tita zadržavaju političari tvrde linije [[Edvard Kardelj]], [[Aleksandar Ranković]], [[Milovan Đilas]], [[Svetozar Vukmanović|Svetozar Vukmanović Tempo]] i drugi partijski [[Oligarhija|oligarsi]].<ref name="HS" /> ==== Saradnja sa SAD ==== Krajem 1949. dolazi do tajnih pregovora jugoslavenskih političara ([[Edvard Kardelj]], [[Milovan Đilas]], [[Veljko Mićunović]], [[Vlatko Velebit]]), najprije u [[London]]u, a zatim sa političarima SAD-a. Nakon pregovora sa američkim predstavnicima, Jugoslavija je isporučila sovjetski [[MIG-15]], koji se srušio iznad Jugoslavije, dala informacije o sovjetskim obavještajcima u Zapadnoj Evropi, a zauzvrat je SAD isporučila američke avione, te pilote obučavala u lovačkim napadima.<ref name="TITO" /> Kandidaturu Jugoslavije za jednu od šest nestalnih članica u [[Vijeće sigurnosti Ujedinjenih nacija|Vijeću sigurnosti]] u oktobru 1949. zbog političke krize sa Sovjetskim Savezom, podržale su SAD, te je Jugoslavija 20. oktobra 1949. dobila članstvo, uprkos protivljenju Sovjetskog Saveza, koji su podržavali članstvo Čehoslovačke. Do kraja 1951. godine, do kada je članstvo u Vijeću sigurnosti trajalo, Jugoslavija se verbalno usprotivila SAD-u glasanjem u rezolucijama Vijeća sigurnosti o [[Korejski rat|sukobu na Korejskom poluotoku]], suzdržavanjem u glasanju o rezolucijama [[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 82|82]],<ref>[http://www.refworld.org/docid/3b00f15960.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 82 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref>[[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 83|83]],<ref>[http://www.refworld.org/docid/3b00f20a2c.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 83 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref> [[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 84|84]]<ref>[http://www.refworld.org/docid/3b00f1e85c.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 84 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref> i [[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 85|85]]<ref>[//UNHCR.org/docid/3b00f28224.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 85 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref>, što je dovelo do diplomatskog zahlađenja, koje je zbog tajnih sastanaka sa predstavnicima [[CIA]]-e ostalo kao politički uspjeh Jugoslavije.<ref name="TITO" /> Na inicijativu britanskih političara, Jugoslavija je sa Grčkom i Turskom potpisala 28. februara 1953. ''Ankarski sporazum o prijateljstvu'', kasnije nazvan ''Balkanski pakt'', koji je Jugoslaviji trebao garantirati sigurnost u slučaju napada SSSR-a.<ref name="TITO" /> ==== III vanredni Plenum CK SKJ ==== [[Datoteka:Stevan Kragujevic, Milovan Djilas,1950.JPG|140px|mini|desno|[[Milovan Đilas]], prvi jugoslavenski disident]] Objavljivanjem serije članaka u dnevniku [[Borba (novine)|Borbi]], krajem 1953, te u časopisu [[Nova misao]], crnogorski političar, književnik i dotadašnji sljedbenik partijske linije [[Milovan Đilas]] skrenuo je pažnju na totalitarizaciju države, birokratske i dogmatske tendencije, koje su zahvatile sve slojeve jugoslavenskog političkog života, privrede, kulture i šireg društva. Objavljeno je ukupno 17 njegovih članaka u kojima se između ostalih kritizira i SKJ, koji je na III vanrednom Plenumu CK SKJ, 16-17. januara 1954. u [[Beograd]]u Đilasa optužio za revizionizam, težnju za vraćanjem građanskog društva i anarhiju.<ref name="HS" /> Nakon prihvaćene kritike, on se u početku javno ogradio od dijela svojih ideja, ali se Đilasu nakon intervjua za američki dnevnik [[New York Times]] u decembru 1954. godine oduzimaju sva prava, a on dobrovoljno napušta SKJ, osuđuje se prvo na uslovnu kaznu zatvora, a 27. novembra 1956. godine osuđuje se, između ostalog i zbog javnog podržavanja [[Mađarska revolucija 1956.|Mađarske revolucije]], na tri godine zatvora. Đilas u svojim intervjuima i kasnijim djelima pisanim u inostranstvu postavlja u pitanje ispravnost socijalističkog puta, kao i centralizaciju industrije, koja se pokazala i u drugim razvijenim zemljama ([[Čehoslovačka]]), zbog etatističkog regulisanja tržišta, kao nedostatak u privrednom razvoju. Nekoliko godina kasnije, neke od Đilasovih teza će na [[Sedmi kongres SKJ|VII Kongresu SKJ]] 1958. godine u [[Ljubljana|Ljubljani]], postati dio partijskih smjernica, te dolazi do jačanja provođenja ideja radničkog samoupravljanja, koje nužno vodi po komunističkim teoritičarima ka odumiranju države, mada je u to vrijeme idejni pokretač bio u zatvoru.<ref name="HS" /> === 1960-e === ==== Pokret nesvrstanih ==== {{Glavni|Pokret nesvrstanih}} Prekidom odnosa sa Sovjetskim Savezom i drugim socijalističkim zemljama Istočne Evrope, Jugoslavija postaje vanjskopolitički izolirana. Zbog sukoba oko [[Trst]]a, Jugoslavija je ekonomski odsječena i od zapadnih sila predvođenih [[SAD]]-om. Početkom [[Korejski rat|Korejskog rata]], 15. juna 1950. dolazi do teze o ugroženosti Zapadne Njemačke i Jugoslavije u eventualnom sukobu SAD-a sa [[SSSR]]-om. [[NATO]]-u se priključuju [[Grčka]], [[Zapadna Njemačka]] i [[Turska]], a Jugoslavija se poziva na članstvo. Uprkos velikoj vojnoj pomoći od strane SAD-a u periodu od 1951-54. godine u visini od 452 miliona dolara, a ukupna pomoć u područjima ekonomije, privrede, tehničke pomoći, hrane iznosila je od 1950-60. godine oko 2 milijarde dolara, što je pridonijelo privrednom rastu u tim godinama na 7,5%. Tito odbija članstvo Jugoslavije u NATO-u, mada je zapovjednik Vrhovnog štaba JA [[Koča Popović]], u jednom razgovoru sa glavnim zapovjednikom NATO-a [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhowerom]] povtrdio da bi se Jugoslavija, u eventualnom sukobu NATO-a protiv SSSR-a, borila na strani zapadnih sila.<ref name="HS" /> U tim godinama, Jugoslavija se usmjerava u traženju srednjeg puta između NATO-a i [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]]. Na inicijativu [[Indija|indijskog]] [[Spisak predsjednika Vlade Indije|predsjednika vlade]] [[Džavaharlal Nehru|Nehru]]a i predsjednika Jugoslavije Josipa Broza, te na sastanku 1955. godine u [[Indonezija|indonezijskom]] [[Bandnung]]u, na kojem su pristvovali predstavnici 23 azijske i 6 afričkih zemalja, koje nisu bile članice zapadnoevropskih organizacija i [[Varšavski pakt|istočnog bloka]], dogovoreno je stvaranje [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]. Značajniji političari i inicijatori smatraju se [[Džavaharlal Nehru|Nehru]] ([[Indija]]), [[Gamal Abdel Nasser|Nasser]] ([[Egipat]]), [[Džou Enlaj]] ([[Kina]]) i [[Sukarno]] ([[Indonezija]]). Početkom 60-ih osniva se Pokret koji je za cilj imao osudu svakog oblika [[Kolonijalizam|kolonijalizma]] i rasne diskriminacije, razgradnju blokovske napetosti i smanjenje nuklearnog naoružanja. U fazi stvaranja inicijativu u pokretu su preuzele Jugoslavija, Egipat i Indija, a [[prva konferencija pokreta nesvrstanih]] održana je u [[Beograd]]u 1-6. januara 1961. Učestvovanje Jugoslavije u Pokretu, omogućilo je brojne privredne, ekonomske i političke odnose Jugoslavije sa drugim članovima Pokreta. ==== Jačanje samoupravljanja ==== [[Datoteka:Aleksandar Ranković (1).jpg|180px|mini|desno|Aleksandar Ranković, ministar untrašnjih poslova FNRJ]] Privrednom reformom iz 1961. godine upravljanje raspodjele dohotka preuzimaju radnički savjeti u preduzećima. Neto-prihodi, prihodi preostali nakon odvajanja obaveza i poreza prema federaciji, republici i općini, ostajali su preduzećima na raspolaganju. Kako je država u mnogim poljima određivala cijene proizvoda, ti prihodi u početku nisu bili visoki. Dobijanjem prava o raspodjeli i samostalnom odlučivanju o povećanju plata radnicima, radnički savjeti provode dobro zamišljenu ideju na diletantski način.<ref>G. Leman - Das jugoslawische Model</ref> Državnim regulisanjem cijena u nekim poljima, te slobodnim povećanjima plata odlukama radničkog savjeta, dolazi do trošenja akumulacijskih fondova u preduzećima, pod idejom izjednačavanja prava u socijalizmu, a primanja radnika se povećavaju za 23%, dok produktivnost raste samo za 3,4%, što je dovelo do disproporcije u različitim privrednim granama, povećanju špekulacija i visokoj inflaciji. Tako npr. godišnji porast industrijske proizvodnje u 1960. godini je iznosio 15,6%, dok je u sljedećoj godini pao na 4,1%.<ref name="HS" /> Ovakav pad industrijske proizvodnje za posljedicu je imao sukob u partijskim krugovima, gdje protivnici samoupravljanja, optužuju politički sistem za privrednu recesiju, te se stvara sukob između ''dogmatika'' ([[Aleksandar Ranković]]) i ''reformista'', pod idejnim vođstvom Edvarda Kardelja, koji se istovremeno pokušavaju pozicionirati kao nasljednici Josipa Broza.<ref name="HS" /> ==== Brijunski plenum ==== {{Glavni|Brijunski plenum}} Sukob između dogmatika, tvrde linije potekle iz partizanskih linija, i reformista nastavio se narednih godina. Zbog tzv. ''Afere prisluškivanja Tita'', sazvan je [[Brijunski plenum]], četvrta plenarna sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (CK SKJ), održana 1. maja 1966. godine u hotelu "Istra" na otoku [[Brijuni]]ma. Zbog navodnog prisluškivanja Josipa Broza, od strane [[UDBA|Uprave državne bezbjednosti]] (UDBA), na čelu sa [[Aleksandar Ranković|Aleksandrom Rankovićem]], dotadašnjim potpredsjednikom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i sekretarom Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, sjednica je imala zadatak ispitati optužbe koje su potvrđene od stane predsjednika komisije [[Krste Crvenkovski|Krste Crvenkovskog]]. Aleksandar Ranković, kao dugogodišnji [[Ministarstvo unutarnjih poslova SFRJ|ministar unutarnjih poslova]] i organizator službe bezbjednosti, snosio je glavnu krivicu. Plenum je poslije duge rasprave prihvatio ostavku Aleksandra Rankovića na članstvo CK SKJ i Izvršnom komitetu CK SKJ, kao i ostavku Saveznoj skupštini na mjesto potpredsjednika SFRJ. Pored Rankovića na sjednici je smijenjen i isključen iz CK SKJ dotadašnji Savezni sekretar za unutarnje poslove [[Svetislav Stefanović|Svetislav Stefanović Ćeća]]. ==== Ustav iz 1963. ==== {{Glavni|Ustav Jugoslavije iz 1963.}} [[Datoteka:1000din-1963.jpg|180px|mini|desno|Novčanica od 1000 dinara iz 1963. godine]] [[Datoteka:10-Dinara-1965.jpg|180px|mini|desno|Novčanica od 10 dinara iz 1966. godine, nakon denominacije dinara]] Donošenjem [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1963.|novog Ustava]] 7. aprila 1963, donesene su zakonske osnove za jačanje radničkog samoupravljanja, mada centralistički organizovani državni organi vlasti i dalje zauzimaju značajno mjesto u upravljanju.<ref name="HS" /> Oko 70% industrijskih cijena određivane su državnim aktima.<ref name="HS" /> Sa dvije trećine kumulativnih sredstava upravljaju radnički savjeti, dok devizni, bankovni, kreditni sektor i planiranje proizvodnje kontroliše država.<ref name="HS" /> Ustavom se ojačavaju prava republika, ali privredni odnosi nisu riješeni između federacije i republika.<ref name="HS" /> Državi se mijenja ime u ''Socijalistička federativna republika Jugslavija'', te se ona definiše ne samo kao savezna država, već i socijalistička demokratska zajednica, što je trebalo da označi težnju ka [[Marksizam|marksističkom]] idealu o odumiranju države. Osnovima ekonomskog uređenja proglašeni su [[društveno vlasništvo]], samoupravljanje i samoorganiziranje radnih ljudi na mikro i makro planu. Pravo na društveno samoupravljanje proglašeno je neprikosnovenim, a teritorijalne jedinice u državi (općina, srez, autonomne pokrajine Srbije, Socijalističke Republike i sama federacija) proglašene su društveno-političkim zajednicama. U odredbi nezabilježenoj u ustavnom pravu, ukinuta je hijerarhija između ovih jedinica i uveden sistem međusobnih prava i obaveza. Vrše se promjene u saveznoj skupštini, koja se sastoji od pet domova: [[SIV]], kao Vijeće delegata građana u općinama i republikama, Privredno vijeće, Prosvjetno-kulturno vijeće, Socijalno-zdravstveno vijeće i Organizaciono-političko vijeće, kao Vijeće delegata radnih ljudi u radnim zajednicama.<ref>"Službeni list Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije", godina - XLIX -, broj 14, Beograd, srijeda, 10. aprila, 1963.</ref> Osim toga osnivaja se i savjetodavna vijeća [[Savjet narodne odbrane SFRJ|Savjet narodne odbrane]] i [[Savjet federacije SFRJ|Savjet federacije]]. Novi zakon, po kome se predsjednik Jugoslavije bira svake četiri godine i maksimalno može biti izabran na dva mandata nije vrijedio za Josipa Broza.<ref name="HS" /> ==== Nova privredna reforma ==== Razvojem privrede i porastom izvoza u šezdesetim godinama, dolazi do povećanja standarda i realnih dohodaka. Zbog velikog udjela centralistički propisanih cijena proizvoda, roba, energije i poluproizvoda, dolazi i do porasta [[Inflacija|inflacije]], a 1. januara 1966. godine dolazi do [[Devalvacija|devalvacije]] i [[Denominacija|denominacije]] dinara u odnosu 1:100. Nisko držane cijene bazičnih roba, poluproizvoda i energije i dalje ostaju pod državnom kontrolom, ali se prilagođavaju svjetskom tržištu, te jugoslavenski proizodi postaju konkurentni na tržištu, što je potmognuto i devalvacijom dinara u odnosu na zapadne valute. Seljacima se omogućavaju povoljni krediti, te se prvi put omogućava privatiziranje poljoprivrede što je uvođenjem zadruga, praktički bilo zabranjeno.<ref name="HS" /> Ova privredna reforma je početak ''socijalističke tržišne privrede'', te stvaranja konflikta između marksističkog tumačenja ekonomije i tržišne ekonomije.<ref>[[Edvard Kardelj]] - ''Društveno-ekonomski ciljevi reforme''; Beograd 1966.</ref><ref>[[Jakov Sirotković]] - ''Uzroci, rezultati i perspektive privredne i društvene reforme''; Šibenik 1970.</ref> ==== Praško proljeće i promjena odbrambene doktrine ==== [[Datoteka:JTO-logo.svg|180px|mini|desno|Grb Teritorijalne odbrane]] Intervencijom trupa [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]] u [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]] 20. augusta 1968, zbog događanja izazvanih tzv. [[Praško proljeće|Praškim proljećem]], dolazi do trećeg sukoba između SSSR-a i Jugoslavije. Jugoslavija otvoreno osuđuje vojnu intevenciju, politički i masovnim demonstracijama u zemlji. Donošenjem novog Zakona o odbrani 1969, nove doktrine nazvane ''Koncepcija Općenarodne odbrane i društvene samozaštite'' i proglašavanjem djelomične mobilizacije, Jugoslavija se osjeća ugroženom, a u ''Zakonu o narodnoj odbrani'', deklariše se, između ostalog, da niko nema pravo potpisivanja kapitulacije, a svi građani od 16-65 godina obavezuju se na učestvovanje u eventualnoj odbrani zemlje, bilo služenjem u jedinicama [[JNA]] ili novostvorene [[Teritorijalna odbrana|Teritorijalne odbrane]] (TO), koja sa podređuje saveznim republikama, zapravo jednom vidu [[Paravojna organizacija|paravojne organizacije]] u kojoj su praktički prisutni svi vojno sposobni građani Jugoslavije. Ovo stvaranje TO vodilo je ka militarizaciji jugoslavenskog društva, što će se kasnije, tokom raspada Jugoslavije 1990-ih godina, pokazati kao neposredna opasnost i konkurencija JNA. Tek najesen 1969. godine dolazi do ponovnog približavanja SSSR-a i Jugoslavije, a u tom procesu se Jugoslavija ekonomski i politički zbližava i sa drugim zemljama Istočnog bloka.<ref name="HS" /> ==== Studentski nemiri 1968. ==== U junu 1968. dolazi do studentskih nemira na [[Univerzitet u Beogradu|Beogradskom univerzitetu]], koji su se kasnije proširili na univerzitete u [[Univerzitet u Ljubljani|Ljubljani]], [[Univerzitet u Sarajevu|Sarajevu]] i [[Univerzitet u Zagrebu|Zagrebu]]. Beogradski univerzitet je bio sedmicu dana blokiran od strane studenata. Nemiri su se nadovezali na studentske nemire u Evropi ([[Francuska|Francuskoj]], [[Njemačka|Njemačkoj]], [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]] i [[Poljska|Poljskoj]]), ali su imali i određenu notu sa karakterističnim zahtjevima jugoslavenskih studenata. Prvi nemiri su počeli u sukobima studenata i policije tokom 1966. godine u toku demonstracija protiv [[Vijetnamski rat|rata u Vijetnamu]].<ref name="HS" /> Osnovna karakteristika nemira je bila da nije postojala razlika imeđu ciljeva studenata i vladajućih struktura, što je proklamirano proglasom na Beogradskom univerzitetu 4. juna:{{Citat4|Mi nemamo svoj posebni program. Naš program je program naprednih snaga našeg društva - program SKJ i našeg Ustava|B. Kanzleiter, K. Stojaković - 1968 in Jugoslawien}} Kritikovana je između ostalog razlika između teorije i prakse, otuđivanje čovjeka, socijalna nejednakost, nezaposlenost, [[birokratija]], [[monopol]] vlasti SKJ, razmimoilaženja mišljenja u radničkom samoupravljanju. Tito je prilično blago reagovao jednostavnom izjavom, da je studentska reakcija, reakcija na naše slabosti, te su studentski nemiri polako prestali, a nastava na univerzitetima je ubrzo brzo nastavljena.<ref>B. Kanzleiter, K. Stojaković - ''1968 in Jugoslawien''</ref> === 1970-e === ==== Hrvatsko proljeće ==== Donošenjem ''[[Deklaracija o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika|Deklaracije o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika]]'' 17. marta 1967. u [[Matica hrvatska|Matici hrvatskoj]], koju su potpisali 19 kulturnih i naučnih institucija i saveza u NR Hrvatskoj (između ostalih: [[Društvo književnika Hrvatske]], [[JAZU]]), kao i književnik [[Miroslav Krleža]], zahtijevalo se razrješavanje pitanja [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskog jezika]], te konzekventne primjene [[hrvatski jezik|hrvatskog jezika]] u institucijama SR Hrvatske. Odgovorom srpskih intelektualaca iz Beograda, pod nazivom ''Predlog za razmišljanje'', došlo se do teme o položaju jeziku Srba u Hrvatskoj. Tim se ovaj filološki sukob pretvorio u međunacionalni. Potpredsjednik Skupštine SFRJ i ministar kulture i prosvjete NR Hrvatske [[Miloš Žanko]], osudio je deklaraciju kao [[Nacionalizam|nacionalističku]] i [[Šovinizam|šovinističku]], na što je proglašen [[Unitarizam|unitaristom]], a Miroslav Krleža je zbog pritiska od strane Tita napustio članstvo u SKJ. Time počinje sukob vladajućih struktura SR Hrvatske i Tita, u kom su se tražila veća prava Hrvatske u okviru federacije, ukidanje unitarizma, te stvaranje konfederacije, koja će u daljem slijedu omogućiti osamostaljene Hrvatske. Također je pokrenuta tema Hrvata u [[SAP Vojvodina|SAP Vojvodini]] i [[SR BiH|SR Bosni i Hercegovini]]. Razlozi su bili između ostalog ekonomskog i političkog tipa, jer se većina deviznih sredstava ostvarenih u Hrvatskoj slijevala u saveznu kasu, dok raspodjela nije odgovarala udjelu. Pokret nazvan [[Hrvatsko proljeće]] (ili '''Mas'''ovni '''pok'''ret - maspok), podržale su i katolička crkva, [[Matica iseljenika Hrvatske]], [[Hrvatski institut za historiju|Institut za historiju radničkog pokreta]], razni izdavači i neka preduzeća. Na čelu tog pokreta bili su [[Većeslav Holjevac]], [[Ivan Šibl]], [[Marko Koprtla]], generali JNA [[Franjo Tuđman]], [[Nikola Kaić]], [[Ivan Rukavina]], [[Janko Bobetko]], admiral [[Jugoslavenska ratna mornarica|Jugoslavenske ratne mornarice]] [[Srećko Manola]], pukovnik JNA [[Ivan Mutak]], [[Zvonimir Komarica]]. Pokret su podržale i desno orijentisane emigrantske struje u inostrantvu. Dolazi do studentskih demonstracija 1971. u Zagrebu, a zagrebački student [[Dražen Budiša]] poziva na generalni štrajk. Iste godine trojica hrvatskih lingvista ([[Stjepan Babić]], [[Božidar Finka]] i [[Milan Moguš]]) objavljuju ''Hrvatski pravopis'', koji je odmah zabranjen i kompletna naklada je zapaljena, a jedan primjerak je spašen i objavljen u [[London]]u. Vodeći članovi SK Hrvatske [[Savka Dabčević-Kučar]], [[Miko Tripalo]] i [[Dragutin Haramija]] podržali su maspok, a Savka Dabčević-Kučar je upozorila {{Citat4|...na otuđivanje i ustvrdila da je Hrvatska postala više domovina Srba i drugih naroda, nego samih Hrvata.|Marie-Janine Calic: ''Geschichte Jugoslawiens im 20. Jahrhundert.'' München 2010, str. 252.}} Na sastanku Tita sa vojnim vrhom, predložena je vojna intervencija protiv maspoka, ali je Tito pozvao 30. novembra 1971. godine u [[Karađorđevo]], članove KPH, na sastanak koji je trajao dva dana i na kom se rukovodstvo Hrvatske podijelilo na dva krila: jedanaest članova je potvrdilo lojalnost Savki Dabčević-Kučar i Miki Tripalu, a osam ih se priklonilo Titu.<ref name="HS" /> Na intervenciju Tita u decembru 1971. godine, u Zagrebu je smijenjen gotov cjelokupni politički vrh, a [[Vladimir Bakarić]] i [[Milka Planinc]] su osudili mnoge komunističke studentske organizacije i njihove članove izbacili iz članstva SKH. Ukupno je iz Partije izbačeno 741 član, od toga mnogi univerzitetski profesori, 411 ih je izgubilo posao, a protiv mnogo članova Matice hrvatske pokrenuti su sudski procesi. Posljedice Hrvatskog proljeća utjecale su mnogo na dešavanja u Hrvatskoj početkom 90-ih godina. ==== Liberalni pokreti ==== {{Glavni|Liberalni pokret u Srbiji|Liberalni pokret u Sloveniji}} [[Datoteka:Marko Nikezic.jpg|mini|180px|Marko Nikezić, smijenjeni predsjednik CK [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]].]] Jačanjem pokreta za veću nacionalnu samostalnost u SR Hrvatskoj, tokom tzv. [[Maspok|Hrvatskog proljeća]], u SR Srbiji, SR Sloveniji i SR Makedoniji se javljaju slične tendencije koje su nazvane ''liberalnim pokretom'' ili često ''anarho-liberalnom strujom''. Pokret ideološki nije imao sličnost sa klasičnim pojmom [[Liberalizam|liberalizma]], nego je imao za cilj prevazilaženje ideoloških barijera raznim društvenim i privrednim reformama.<ref name="HS" /> Ovaj pokret je osuđivan između ostalog i zbog nekritičkog pristupa hrvatskom maspoku, a za cilj je imao slične težnje: Jačanje republičkih ovlasti i ograničavanje od centralizma SKJ. Predvođen je bio srbijanskim političarima [[Marko Nikezić|Markom Nikezićem]], [[Latinka Perović|Latinkom Perović]], [[Bora Pavlović|Borom Pavlović]] i [[Mirko Tepavac|Mirkom Tepavcem]], koji su pripadali Centralnom komitetu Saveza komunista Srbije, kao i drugi tadašnji političari SR Slovenije i SR Makedonije. U medijima je [[18. septembar|18. septembra]] [[1972]].<ref name="HS" /> godine objavljeno ''Titovo pismo'', sastavljeno zajedno sa [[Stane Dolanc|Stanetom Dolancom]] upućeno članovima SKJ - kao poziv na borbeniju partiju, borbu protiv birokratije i tehnokratije, demokratski centralizam i veći nadzor SKJ nad društvom. Cilj napada su bili nacionalistička liberalna stremljenja u SR Sloveniji, SR Makedoniji i SR Srbiji. Politički vrh ovih republika težio je nekom vidu sindikalnog osamostaljenja republika. Narednih dana došlo je do sastanka jugoslavenskog predsjednika Josipa Broza Tita i rukovodilaca SK Srbije i SR Srbije. Ta je struja tendenciozno nazvana ''anarho-sindikalizam'' i ''anarho-liberalizam''.<ref name="HS" /> Napadnuta je težnja slovenskih političara pod vodstvom [[Stane Kavčič|Staneta Kavčiča]], koji se zalagao za jedan vid autonomije i status SR Slovenije kao neke manje evropske države npr. [[Luksemburg]].<ref name="HS" /><ref>Latinka Perović, ''Zatvaranje kruga - Ishod političkog rascepa u SKJ 1971/1972.''; Sarajevo 1991.</ref> Dana [[26. oktobar|26. oktobra]] [[1972]]. godine podnijeli su ostavke visoki funkcioneri CK [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]]: [[Marko Nikezić]] (predsjednik Centralnog komiteta [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]]), [[Latinka Perović]] (sekretar Centralnog komiteta), [[Bora Pavlović]] (sekretar Gradskog komiteta SK Beograda), a iz solidarnosti sa njima i general [[Koča Popović]] je tada dao ostavku na sve funkcije,<ref name="Milosavljević">[http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Svedocanstva%2037.pdf Olivera Milosavljević, Dva razgovora sa Latinkom Perović]</ref> u potpunosti se povukavši iz politike.<ref name="Čkrebić">{{Cite web |url=http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1055287 |title=Tajna Koče Popovića |access-date=15. 9. 2016 |archive-date=10. 6. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150610202509/http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1055287 |url-status=dead }}</ref> Uskoro je ostavku podnio i Stane Kavčič.<ref name="HS" /> Otprilike u isto vrijeme 1972/73. napadnuta je i tzv. [[Nova ljevica]], politička [[Marksizam|marksistička]] struja zbog napada na politički sistem i članaka objavljivanih u filozofskom časopisu [[Praxis (časopis)|Praxis]], koji je izdavalo [[Hrvatsko filozofsko društvo]]. Časopis je u tim godinama uređivao hrvatski filozof [[Rudi Supek]]. U člancima je, tadašnji disident, srpski pisac [[Dobrica Ćosić]] označio vrh Jugoslavije kao ''duhovne nihiliste'', koji sputavaju svaku intelektualnu stvaralačku slobodu, dok je beogradski univerzitetski profesor [[Svetozar Stojanović]] definirao SKJ kao [[Staljinizam|staljinističku]] partiju, i bez direktnog navođenja Titovog imena, doveo u pitanje njegovo karizmatsko vođstvo, a u jednom je artiklu naveo i tezu da Tito organizirajući iz pozadine krizne situacije, postavlja sam sebe kao spasitelja nacije.<ref name="HS" /> Ta se teza i do danas nije mogla argumentovano dokazati. Zabranjivanjem Praxisa i zaplijenom časopisa [[Filosofija (časopis)|Filosofija]], te otpuštanjem osam profesora sa [[Filozofski fakultet u Beogradu|Filozofskog fakulteta u Beogradu]], SKJ se time konačno 1975. godine razračunao sa tzv. liberalnim pokretom.<ref name="HS" /> ==== Bugojanska grupa ==== Grupu hrvatskih ekstremista nazvanu [[Bugojanska grupa]] je organizovalo [[Hrvatsko revolucionarno bratstvo]] (HRB), organizacija koja je bila osnovana u [[Australija|Australiji]] i koja je djelovala i u [[Evropa|Evropi]], te [[Sjedinjene Američke Države|SAD]]. Osnovni cilj HRB-a je bilo rušenje SFRJ dizanjem ustanka [[Hrvati|Hrvata]] i obnova [[NDH|Nezavisne države Hrvatske]]. Nakon gušenja [[Hrvatsko proljeće|Hrvatskog proljeća]] 1971. godine, HRB je bilo u uvjerenju da je u SR Hrvatskoj bila povoljna klima da se pokrene oružani ustanak. Nakon kratke pripreme, HRB je organizovalo ljudstvo, oružje i novčanu podršku da pošalje inicijalnu grupu od devetnaest pripadnika, koja je imala zadatak pokrenuti ustanak. Većina terorista je došla iz [[Australija|Australije]], dok je vojna oprema bila nabavljena u [[Njemačka|Njemačkoj]]. Predvodili su ih braća iz okoline [[Tuzla|Tuzle]], [[Adolf Andrić|Adolf]] i [[Ambroz Andrić]]. Grupa se je sastojala od ukupno 19 članova. Nakon kratkih priprema u kampu u [[Salzburg (grad)|Salzburg]]u ([[Austrija]]) prebacuju se u Jugoslaviju. Obučeni u uniforme 4. oklopne čete američke vojske [[21. juni|21. juna]] [[1972]]. prelaze ilegalno austrijsko-jugoslavensku granicu kod [[Dravograd]]a. 25. juna [[JNA]], [[Teritorijalna odbrana]] (TO) i [[Vojna policija JNA|vojna policija]] formiraju štab akcije "[[Raduša 72]]". Na područje Bugojna je tokom 25. i 26. juna pristiglo oko 350 vojnika JNA, od toga 150 vojnih policajaca, 300 milicionera i 3.400 pripadnika TO. U borbama sa ovim jedinicama izginuli su skoro svi članovi grupe, a samo su četvorica uhapšena i osuđena. U sukuobima je poginulo ukupno 15 pripadnika vojne policije, Teritorijalne odbrane i milicije.<ref name= jutarnji>Tomislav Novak, [http://www.jutarnji.hr/-zakleli-su-se-na-pistolj--noz-i-raspelo--a-onda-u-akciji-radusa-ubili-13-gradana-/1228471/ "SLUČAJ JOSIPA PERKOVIĆA Zakleli su se na pištolj, nož i raspelo, a onda u akciji Raduša ubili 13 građana"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307211619/http://www.jutarnji.hr/-zakleli-su-se-na-pistolj--noz-i-raspelo--a-onda-u-akciji-radusa-ubili-13-gradana-/1228471/ |date=7. 3. 2016 }}''jutarnji.hr'', objavljeno 17.10.2014, pristupljeno {{hr simbol}}</ref> ==== Ustav iz 1974. ==== {{Glavni|Ustav Jugoslavije iz 1974.}} [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Treći Ustav SFRJ]] donesen je [[21. februar]]a [[1974.]] godine u Saveznom izvršnom vijeću. Ustav je sa ukupno 406 članaka bio najduži Ustav na svijetu. Istovremeno su doneseni Ustavi u svih šest republika i dvije autonomne pokrajine. Osnovna značajka ovog Ustava je da savezne republike proklamira kao nezavisne države,{{efn|name=U3|'''Član 3. Ustava''': '' Socijalistička Republika je država zasnovana na suverenosti naroda i na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.''}} a da se njihove granice mogu mijenjati samo uz obostrani pristanak.{{efn|name=U5|'''Član 5. Ustava''': ''Teritorija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije je jedinstvena i sačinjavaju je teritorije socijalističkih republika. Teritorija republike ne može se mjenjati bez pristanka republike, a teritorija autonomne pokrajine — ni bez pristanka autonomne pokrajine. Granica Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije ne može se mjenjati bez suglasnosti svih republika i autonomnih pokrajina. Granica između republika može se mjenjati samo na osnovu njihovog sporazuma, a ako se radi o granici autonomne pokrajine — i na osnovu njene suglasnosti.''}} Značajna novina u Ustavu bila je i uvođenje dvodomnog skupštinskog sistema koji se sastojao od Saveznog izvršnog vijeća i Vijeća republika i pokrajina. Ustavom se uvode i novine kao delegatski sistem, koji je zbog specifičnog i jedinstvenog načina biranja omogućio da ukupno 5% (oko 800.000) od biračkog tijela (oko 15 miliona) posjeduje politički mandat.<ref name="HS" /> Dvije godine nakon donošenja Ustava, 25. novembra 1976. donosi se [[Zakon o udruženom radu]] (ZUR), koji je nadogradio privrednu reformu započetu 1965. godine. Idejni autor ovog zakona bio je [[Edvard Kardelj]], koji je nekoliko godina ranije radio na njegovoj izradi. Ovim se zakonom reformiraju preduzeća nazivana ''Organizacija udruženog rada'' (OUR), veće se ovlasti daju radničkim savjetima, formiraju se grupe preduzeća ''Složena organizacija udruženog rada'' (SOUR), koje se sastoje od nekoliko ''Osnovnih organizacija udruženog rada'' (OOUR), a radnicima se daju potpuno pravo na upravljanje radom i materijalnim sredstvima u privredi. U nekim granama privrede i ekonomije osnivaju se organizacije nazvane ''Samoupravne interesne zajednice'' (SIZ).{{efn|name=ZUR1|'''Član 1. ZUR-a''': ''Radnici u ostvarivanju svog vladajućeg položaja u udruženom radu i društvu slobodno, neposredno i ravnopravno, u odnosima samoupravne demokratske povezanosti, uzajamne zavisnosti, odgovornosti i solidarnosti te u odnosima ravnopravnosti naroda i narodnosti, upravljaju svojim ukupnim društvenim radom u osnovnoj i drugim organizacijama udruženog rada, drugim samoupravnim organizacijama i zajednicama te u društvu u cjelini. Socijalističkim samoupravnim društveno-ekonomskim odnosima u udruženom radu osigurava se da radnici, na osnovi prava rada društvenim sredstvima i jednakih prava, obveza i odgovornosti u pogledu sredstava za proizvodnju i drugih sredstava društvene reprodukcije u društvenom vlasništvu, upravljaju u svom, zajedničkom i općem društvenom interesu svojim radom, uvjetima i rezultatima svog rada. U uređivanju općih uvjeta rada i usklađivanju, usmjeravanju i društvenom planiranju u udruženom radu sudjeluju radnici i preko svojih delegacija i delegata u skupštinama društveno-političkih zajednica,u okviru nihovih ustavom i zakonom odnosno statutom utvrđenih prava i dužnosti.''}} Proces podruštvljavanja imovine se time nastavio. === 1980-e === ==== Smrt Josipa Broza ==== Smrću doživotnog predsjednika [[Josip Broz Tito|Josipa Broza]] [[4. maj]]a 1980, simbolično je započeo raspad Jugoslavije očitan privrednom i ekonomskom krizom, porastom nacionalističkih strujanja i nadovezujući se na odredbe Ustava iz 1974. lagano odvajanje saveznih republika od federalno-centralističkog sistema. Ekonomska kriza u Jugoslaviji započela je još 70-ih godina, tako da se [[bruto nacionalni proizvod]] od 1975. godine počeo rapidno smanjivati, a [[inflacija]] je krajem decenije dosegla oko 50%. Ekonomski problemi su bili prouzrokovani općom u svjetskim razmjerama [[Stagflacija|stagflacijom]], ali i rasprostranjenom birokracijom i korupcijom prouzrokovanom djelomično i donošenjem ''Zakon o udruženom radu''. [[Naftna kriza]] iz 1979. godine povećala je krizu nestašicama goriva i pokušajima da se uvođenjem prometnog sistema (''par-nepar'') ograniči potrošnja pogonskog goriva. Najvažniji izvori deviznog priliva bili su turizam na Jadranskom mnoru i devizne pošiljke jugoslavenskih radnika u zemljama Zapadne Evrope. Zbog ekonomske krize u Evropi, oba su vida priliva deviza smanjena, te se jugoslavenska privreda, čiji proizvodi nisi bili konkurentni na evropskom tržištu, financirala uglavnom od stranih nepovoljnih kredita. Titovom bolešću od 1979. godine, kada trajno boravi u [[Klinički centar u Ljubljani|Kliničkom centru]] u [[Ljubljana|Ljubljani]], upravljanje državom bi trebalo preuzeti [[Predsjedništvo SFRJ]], osmočlana grupa sa po jednim predstavnikom iz svake republike i pokrajine, osnovana na Titovu inicijativu, zbog nepovjerenja u svog nasljednika. Praktički je sva vlast bila u rukama Predsjedništva, no vremenom je ono izgubilo na značaju, a u republikama vlast polagano preuzimaju lokalni političari, koji se okreću republičkim interesima, sa sve manjim uticajem na centralistički sistem. Sahrana Josipa Broza, održana je 8. maja u [[Beograd]]u, a sahranjen je u vili na [[Dedinje|Dedinju]], nazvanom [[Kuća cveća]]. Na sahrani su prisustvovali mnogobrojni svjetski političari, među kojima je bilo 4 kralja, 31 predsjednik, 6 prinčeva, 22 predsjednika vlada i 47 ministara vanjskih poslova, te je to bila do tada najveće okupljanje političara iz 128 zemalja od ukupno 154 članica [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]]. Time započinje jačanje kulta ličnosti, koji je još za njegovog života obilježio taj period postojanja Jugoslavije. Pored sletova mladosti, održavanih za Titov rođendan, nošenja štafete mladosti, mijenjanja imena gradova sa pridjevom njegovog imena, komponiranja i izvođenja pjesama u kojima se narod zaklinje na slijeđenje njegovog puta, izgradnjom spomenika, te i kasnijim donošenjem ''Zakona o zaštiti imena i djela druga Tita'', kult se ličnosti nastavlja nekoliko narednih godina, sve do provokacija nacionalističkih krugova ili liberalnih omladinskih organizacija, koji potajno zahtjevaju prekid ove ideologije. ==== Ekonomska kriza ==== Očekivani raspad Jugoslavije, nije se desio nakon Titove smrti, nego su se prvi simptomi privredne krize pojavili oko 1982. godine. Politički procesi započeti 70-ih godina pojačavaju se, kao i afere korupcije u kojima se šteti jugoslavenskoj privredi ([[Afera Agrokomerc]], [[Afera Neum]]). Dolazi do nestašica osnovnih prehrambenih namirnica (ulje, šećer, kafa, deterđenti, lijekovi, higijenski artikli), te se oni prodaju samo preko lista, sa određenom količinom po broju članova porodice. Inflacija i dalje raste, a ovi se proizvodi nabavljaju preko crnog tržišta, bilo robom uvezenom iz Zapadne Evrope ili iz skladišta velikih firmi. [[Deficit]] jugoslavenske privrede 1980. godine iznosio je 6 milijardi [[Američki dolar|dolara]], a samo 53% ukupnog uvoza, bilo je pokriveno izvozom, vanjski dug je iznosio 19 milijardi dolara, a 1981. već 21 milijardu dolara. Visoki vanjski dugovi popraćeni su visokom inflacijom i padom [[Jugoslavenski dinar|dinara]] u odnosu na dolar. Tako je 1979. godine dolar vrijedio 19,2 dinara, a sljedeće godine 29,3&nbsp;din, a 1982. 41,8 dinara.<ref name="HS" /><ref name="STAT">Jugoslavija 1918-1988. - Statistički godišnjak, Savezni zavod za statistiku, Beograd</ref> ==== Kosovska kriza ==== Početkom marta 1981. godine na [[SAP Kosovo|Kosovu]] izbijaju [[Nemiri na SAP Kosovu 1981.|studentski nemiri]], izazvani niskim kvalitetom ishrane u studentskim domovima. Nemiri su u početku bili socijalne prirode i bili su ograničeni na studente, ali nekoliko dana kasnije nemirima su se pridružili i radnici, te su nemiri prerasli u nacionalističke proteste i zahtjeve za dodijeljivanje SAP Kosovu status republike. Parolama ''Kosovo republika, Trepča radi, Beograd se gradi, Sloboda, ravnopravnost, demokracija, Kosovo Kosovarima, Hoćemo ujedinjene albanske zemlje, Albanci smo, a ne Jugoslaveni, Ujedinjenje s Albanijom, Živio marksizam, lenjinizam - dolje revizionizam'' demonstracije su prerasle u nacionalnu pobunu sa zahtjevima za ujedinjenje sa Albanijom. Vlada je reagovala slanjem jakih policijskih snaga, a nedugo zatim, zbog neuspjeha policijske akcije, vojska je sa tenkovima poslata na ulice. Po zapadnoevropskim historičarima, zbog raznolikosti zahtjeva (socijalno nezadovoljstvo, međunacionalna napetost, narastajući nacionalizam, različita politička stremljenja kosovskih Albanaca i nesigurnost za budućnost) nije bilo moguće definisati jasne ciljeve.<ref>[[Viktor Meier]], ''Wie Jugoslawien verspielt wurde'', München 1995.</ref> Republička Vlada Srbije je nemire proglasila separatističkim. Nemiri su prestali u aprilu, ali se situacija nije mnogo promijenila i nemiri će se kasnije nastavljati protestima, demonstracijama i štrajkovima. ==== Politički procesi ==== Kriza se nastavlja političkim procesima 1983. u [[Sarajevo|Sarajevu]], [[Proces protiv muslimanskih intelektualaca 1983. godine|procesom protiv muslimanskih intelektualaca]] u kojem je između ostalih osuđen i [[Alija Izetbegović]] na 14 godina zatvora. Slijede procesi protiv sarajevskog profesora [[Vojislav Šešelj|Vojislava Šešelja]], koji je zbog sukoba sa političkim vrhom i otkrivanja afere prepisivanja doktorskog rada, osuđen zbog ''anarholiberalističkih i nacionalističkih pozicija'' na 8 godina zatvora. ==== Olimpijske igre ==== [[Zimske olimpijske igre 1984.|Zimske olimpijske igre]] održane su od 8. do 19. februara 1984. u Sarajevu. Dodijeljivanje mjesta održavanja Jugoslaviji, značilo je političkim strukturama potvrda vrijednosti socijalističkog samoupravljanja. Igre su se trebale organizirati u Sarajevu i okolnim planinama, bez postojeće infrastrukture i izgrađenih sportskih borilišta. Dijelom stranim kreditima, dijelom donatorstvom stanovnika, koje je pod uticajem partijskih funkcionara, bilo gotovo obavezno u vidu odricanja od nekoliko mjesečnih primanja, dok se odbijanje donatorstva smatalo politički nekorektnim, Jugoslavija je uspjela organizirati Igre, Sarajevo je obnovljeno, a izgrađena borilišta su zadovoljila kriterije Međunarodnog olimpijskog komiteta. ==== Privredne reforme ==== U maju 1982. godine novoizabrana predsjednica [[Savezno izvršno vijeće|Saveznog izvršnog vijeća]] (SIV) [[Milka Planinc]], pod pritiskom [[Međunarodni monetarni fond|Međunarodnog monetarnog fonda]] (MMF) i visokih vanjskih dugova, pokušava provesti ekonomsku reformu [[Devalvacija|devalvacijom]] dinara, reformom kreditne i novčane politike te uvođenjem uvoznih restrikcija. Time bi se omogućilo vraćanje dugova, ali uslijed pritiska i protivljenja reformi vrha Saveza komunista Jugoslavije, Milka Planinc ne uspijeva sprovesti sve elemente reforme, te 1983. godine nudi svoju ostavku. U njenom mandatu donesen je politički akt nazvan ''Dugoročni program ekonomske stabilizacije'', a sprovođenje tog zakonskog akta prouzokovalo je nestašice elementarnih namirnica i pogonskog goriva. Na 13. Kongresu SKJ u junu 1986, partijski krugovi prepoznaju krizu te pokušavaju uvesti dugoročni stabilizacijski program. Osnovi problem bilo je neodlučnost partijskog vođstva o donošenju odluke o vezivanju jugoslavenske privrede za svjetsku ekonomiju ili vezivanja za [[Istočni blok]] i potpuno ukidanje tržišne ekonomije. Nasljednik Milke Planinc, [[Branko Mikulić]] od 1986-89. godine nije uspio ispuniti zahtjeve MMF-a, a novom devalvacijom dinara nisu uspostavljeni stabilni ekonomski odnosi, a između ostalog, odnos kamatne stope i inflacije nije nikada usklađen. Njegovi zahtjevi o smanjenju sredstava proračuna za [[JNA]] su odbijeni a preporuke tzv. ''Kraigherove komisije'' iz 1983. godine o okretanju tržišnoj ekonomiji, također nisu prihvaćene od SIV-a. Vanjski dug je 1988. godine porastao na 22 milijarde dolara, a stopa inflacije je iznosila 251%. Kao posljedica korupcijske afere povezane sa [[Afera Agrokomerc|Aferom Agrokomerc]], Mikulić je smjenjen u decembru 1988. i na njegovo mjesto u martu 1989. godine dolazi [[Ante Marković]]. U novembru 1988. godine donose se 39 ustavnih promjena u kojima se između ostalog proklamira jedinstvo jugoslavenskog tržišta i izjednačuje se privatna i društvena imovina.<ref name="HS" /> ==== Vlada Ante Markovića ==== [[Datoteka:Dinar 100 000a.JPG|180px|mini|desno|Novčanica od 100.000 dinara iz 1989.]] [[Datoteka:10-dinara-1990.jpg|180px|mini|desno|Novčanica od 10 dinara iz 1990. nakon denominacije dinara]] Izborom Ante Markovića u martu 1989. godine sastavljena je nova Vlada, a nakon savjetovanja sa američkim ekonomistom [[Jeffrey Sachs]]om, zagovornikom tzv. ''šok terapije'', Marković u decembru predstavlja svoj program reforme. Važnije značajke programa bile su: ograničeno zaustavljanje dohodaka na nivou od novembra 1989, deregulacija cijena, pooštrenje insolventnog prava, zabrana državnih subvencija i bankovnih kredita za firme u gubitcima, osiguranje sredstava za siromašne regione i za socijalnu pomoć, donošenje pravila pretvaranja društvene u privatnu imovinu i reforma dinara. Od 1. januara 1990. je uveden novi konvertibilni dinar denominacijom u omjeru 1:10.000, sa vezivanjem za [[Njemačka marka|njemačku marku]] (DEM) u odnosu 7&nbsp;dinara = 1&nbsp;DEM. Program je pokazao neočekivano dobre rezultate, inflacija je pala praktički na 0%, porasla je izvozna stopa i povećane su devizne rezerve. Do polovine 1990. godine otvoreno je 1.200 novih [[joint venture]] firmi sa volumenom kapitala od jedne milijarde DEM, te je otvoreno oko 10.000 novih preduzeća.<ref name="HS" /> Negativne posljedice reforme su bile pad industrijske proizvodnje, pad [[Bruto nacionalni dohodak|bruto nacionalnog dohodka]], kao posljedica insolvencija preduzeća, nedostatka novca i kredita, koji su godinama bili jeftini, postali su preskupi, tako da je velikim poduzećima prijetilo zatvaranje i masovna otpuštanja. Reforma je imala uglavnom velike mogućnosti za uspjeh, sve do 28. decembra 1990. godine, kada je odlukom [[Skupština Socijalističke Republike Srbije|Skuštine SR Srbije]] donesena tajna odluka o puštanju u opticaj 18,243 milijardi dinara (11,4 milijarde [[Američki dolar|dolara]]), kako bi se isplatile zaostale plate i mirovine. O upadu SR Srbije u platni promet SFRJ, Marković je anonimno informisan 4. januara 1991, a Marković je ovaj akt na vanrednoj sjednici Vlade nazvao ''činom za likvidaciju Jugoslavije''.<ref>[http://pescanik.net/raspad-jugoslavije-i-2/][[Srđa Popović]]<span> </span>''Raspad Jugoslavije''</ref> Nakon protesta Vlade 10 milijardi dinara je vraćeno u [[Jugoslavenska narodna banka|Jugoslavensku narodnu banku]], a ostatak je nestao.<ref name="HS" /> ==== Jačanje nacionalizma ==== [[Datoteka:Vuk Draskovic by Kubik 01.JPG|mini|180px|[[Vuk Drašković]], srpski književnik i političar]] [[Datoteka:Slobodan Milosevic.jpg|mini|180px|[[Slobodan Milošević]], srpski političar]] [[Datoteka:NSK Logo.jpg|mini|desno|180px|Logo [[NSK]]-a]] [[Datoteka:Taras Kermauner.jpg|mini|desno|180px|[[Taras Kermauner]], slovenski filozof]] Nedugo nakon smirivanja krize na SAP Kosovu, 15. maja 1982. glasilo [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]] [[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]], objavljuje ''Poziv na odbranu srpskog stanovništva na Kosovu'', koji je upućen [[Predsjedništvo SFRJ|Predsjedništvu SFRJ]], [[Predsjedništvo SR Srbije|Predsjedništvu SR Srbije]], [[Skupština Socijalističke Republike Srbije|Skuštine SR Srbije]] i [[Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve|Sinodu Srpske pravoslavne crkve]], u kojem se upozorava na napade na srpsko stanovništvo i između ostalog na paljenje [[Pećka patrijaršija|Pećke patrijaršije]]. Ovaj apel su potpisali između ostalih i teolozi [[Atanasije Jevtić]], [[Amfilohije Radović]] i [[Irinej Bulović]], a u njemu se između poznatih problema pominje i tema ''planiranog [[genocid]]a'' nad Srbima.<ref name="HS" /> Dvije godine kasnije ova se tema obrađuje u članku pod nazivom ''Od Kosova do Jadovnog''.<ref name="HS" /> Istovremeno se od strane srpskih intelektualaca i književnika postavljaju političke teze o razlozima iseljavanja i protjerivanja Srba sa Kosova, politiziraju se razni incidenti ([[Slučaj Đorđa Martinovića]] 1985.), srpski historičar i član [[SANU]] [[Dimitrije Bogdanović]] 1985. godine u svojoj knjizi "[[Knjiga o Kosovu]]", pripisuje Albancima ''biološki genocid'' nad Srbima. Grupa od 212 srpskih intelektualaca pod vođstvom [[Dobrica Ćosić|Dobrice Ćosića]], potpisuje peticiju u kojima ponovo potvrđuju tezu genocida. Tema stradanja Srba u [[Drugi svjetski rat|Drugom svjetskom ratu]] i na Kosovu se nalaze u literarnim djelima ([[Vuk Drašković]], [[Matija Bećković]]), a 1986. godine [[Srpska akademija nauka i umjetnosti|SANU]] objavljuje [[Memorandum SANU]], strateški program srpske inteligencije. U maju na čelo CK SK Srbije dolazi [[Slobodan Milošević]], a prekretnicom u njegovom političkom radu se može smatrati posjeta u Prištini 24. aprila 1987 godine u Domu kulture Braća Krajnović, kada je pokušao posredovati u sukobima između Srba i Albanaca. Ispred dvorane okupilo se oko 15.000 srpskih demonstranata, koji su zahtijevali da se pojavi Milošević. Nakon nereda i sukuba sa milicijom, Milošević se pojavio i između ostalog izjavio poznatu rečenicu: ''"Niko ne sme da vas bije!"''. Srbijanski mediji uskoro proglašavaju Miloševića voždom srpske nacije, a on se iz komuniste preobražava u nacionalistu.<ref name="HS" /> U Srbiji se tzv. [[Antibirokratska revolucija|antibirokratskom revolucijom]] zamjenjuje političko vođstvo i prijeti se političkim mitinzima i u drugim republikama. Na proslavi 600-godišnjice [[Kosovska bitka|Kosovske bitke]] na [[Gazimestan]]u [[28. juni|28. juna]] [[1989.]] godine Milošević u svom govoru rečenicom: {{Citat4|...Šest vekova kasnije, danas, opet smo u bitkama, i pred bitkama. One nisu oružane, mada i takve još nisu isključene...|Slobodan Milošević<ref>[http://www.pecat.co.rs/2011/06/govor-slobodana-milosevica-na-gazimestanu-1989-godine/ Govor Slobodana Miloševića na Gazimestanu 28. juna 1989.]</ref>}} simbolički nagovještava buduće ratne sukobe u Jugoslaviji.<ref name="HS" /> Istovremeno sa antialbanskom propagandom, srbijanski intelektualci napadaju i hrvatske strukture, polemizirajući ustaške ratne zločine iz Drugog svjetskog rata. Zbog podrške albanskim protestima na Kosovu, a u toku tzv. antibirokratske revolucije, predviđeni su mitinzi, nazvani ''mitinzi istine'' i u SR Sloveniji i SR Bosni i Hercegovini (Planiran je jedan mitinig u Sarajevu). Slovenski su se intelektualci na sastanku u Cankarovom domu, javno založili za albanske proteste koji su generalnim štrajkom na Kosovu počeli na proljeće. Miting u [[Ljubljana|Ljubljani]] je planiran 1. decembra 1989. godine, ali je dobrom koordinacijom slovenske milicije još na ulasku autobusa sa demonstrantima u Sloveniju spriječen, a broj prisutnih sveo se na nekoliko stotina. Demonstrantima je na mitingu isključena struja, te nisu postignuti ciljevi smjenjivanja političkog vođstvam kao u Crnoj Gori, Vojvodini i Srbiji. Zbog neodržavanja mitinga srbijanske vlasti su pozvale narod i firme na bojkot slovenske robe i prozvoda. Akcija ''[[Slovenija moja dežela]],'' u početku okarakterizirana kao turistička, organizirana od [[Privredna komora Slovenije|Privredne komore Slovenije]], prešla je u simbolički protest protiv centralizacije SFRJ. Započeta je 1983. godine, a bila je prepoznatljiva sa [[Lipa|lipovim]] zelenim listom, koji je simbolizirao Sloveniju. Turistička se akcija kasnije razvila u drugom pravcu, ali je simbolički postala znak za težnje SR Slovenije za većom samostalnošću. Slovenski filozof [[Taras Kermauner]], objavio je 1987. zbirku eseja pod nazivom ''Pisma srpskom prijatelju'' ({{sl|Pisma srbskemu prijatelju}}) koja su djelomično objavljena u beogradskim časopisima [[Duga (časopis)|Duga]] i [[Nin (časopis)|Nin]], u kojima upozorava na stanje odnosa između Slovenije i Srbije, što dovodi do otvorenih napada u [[Književne novine|Književnim novinama]] časopisu [[Udruženje književnika Srbije|Udruženja književnika Srbije]]. U januaru 1987. godine u časopisu [[Nova revija (časopis)|Nova revija]] [[Nova revija br.57|br.57]], objavljuje se ''Slovenski nacionalni program'' u kojima autori [[Tine Hribar]], [[Ivan Urbančič]], [[Dimitrij Rupel]], [[Niko Grafenauer]] i [[Jože Pučnik]] proklamiraju programske osnove nacionalnog programa<ref>[http://www.rtvslo.si/files/novice/nr_57.pdf ''Slovenski nacionalni program'', Nova revija 57.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303185447/http://www.rtvslo.si/files/novice/nr_57.pdf |date=3. 3. 2016 }} {{Simboli jezika|sl|slovenski}}</ref> u kome Slovenija ima svoj demokratski put ali u okviru Jugoslavije, govori se o pluralizmu i demokraciji. U napadima na autore, tražena su ostavke izdavača i glavnog urednika, ali do toga nije došlo.<ref name="HS" /> Istovremeno raznim protestima i provokacijama, razne omladinske grupe i organizacije polemizirale su protiv kulta ličnosti Tita, proslavi [[Dan mladosti|Dana mladosti]] i potrebi štafete nakon Titove smrti, diskusijama o totalitarizmu, izazvani su protesti u drugim republikama protiv Slovenije, koja je svoj put vidjela u drugom pravcu. U akcijama su prednjačile grupe [[Neue Slowenische Kunst]], časopis [[Mladina (časopis)|Mladina]], koja je počela rušiti tabue o nepogrešivosti JNA, kritički se osvrtala na preuzimanje vlasti u SR Srbiji od strane Slobodana Miloševića, zahtjevima za veću slobodu govora i štampe, ekologiju i ukazivali na represiju u socijalizmu. Vrhunac događanja u Sloveniji bilo je [[suđenje četvorici]] (''Proces JBTZ''), 1988. u kojem su novinari Mladine ([[Janez Janša]], [[David Tasić]], [[Franci Zavrl]]) i [[zastavnik]] JNA [[Ivan Borštner]] optuženi zbog izdaje vojnih tajni. Njihovo hapšenje i proces izazvao je demonstracije u većim gradovima Slovenije. Razlog za hapšenje je objavljivanje tajnog dokumenta 10. maja 1988 u kome se slovensko rukovodstvo optužuju za kontrarevolucionarnu djelatnost i u članku ''Noć dolgih noževa'' (po uzoru na prevrat u [[SA]] 30-ih godina u [[Treći rajh|Trećem rajhu]]) objavljenom u Mladini, kritiziraju planovi hapšenja slovenskog rukovodstva. Taj broj Mladine nije pušten u prodaju, i zaplijenjen je na zahtjev državnog odvjetništva, a novinari su osuđeni na vojnom sudu u Ljubljani na kazne zatvora od šest mjeseci do dvije godine.<ref name="HS" /> Sudski proces, kao i ostala politička zbivanja u Sloveniji, doveli su do odbijanja slovenskih regruta da služe vojni rok, van teritorije Slovenije, a akcija odbijanja služenja bila je više propagandnog značaja. === 1990-e === ==== 14. Kongres SKJ ==== {{Glavni|14. Kongres SKJ}} Vanredni [[14. Kongres SKJ]] održan je u [[Beograd]]u u Centru Sava [[20. januar|20]]-[[22. januar]]a 1990. godine. Prisustvovali su delegati iz svih republika i pokrajina, kao i partijska delegacija [[JNA]]. Predsjednik [[SKJ]] bio je [[Milan Pančevski]]. Formalno je kongres imao za cilj donošenje novog statuta i programa, ali je Kongres tematski ostao na temi transformacija SKJ. Slovenska delegacija predvođena [[Milan Kučan|Milanom Kučanom]], zahtijevala je pretvaranje partije u jedan vid ''Savez saveza'', u kom bi svaki republički savez imao jednakopravni status, a odluke bi se donosile [[konsenzus]]om, Ujedno je ponovljen zahtjev o uspostavljanju asimetrične federacije. Protivljenje je došlo od srpske delegacije predvođene [[Slobodan Milošević|Slobodanom Miloševićem]], kome je bio cilj u SKJ uvesti sistem ''jedan čovjek-jedan glas'', čime bi, zbog mnogobrojnosti srpskog naroda u Jugoslaviji, a time i u SKJ, srpska strana mogla uvijek sprovesti svoje ciljeve. Na drugoj plenarnoj sjednici 22. januara nakon višesatnog preglasavanja, odbijeni su svi slovenski prijedlozi. Samo 169 delegata je glasalo za, a 1156 protiv. Nakon glasanja slovenska delegacija sa ukupno 114 članova, napustila je Kongres. Crnogorski delegat [[Momir Bulatović]] predložio je da se Kongres nastavi i da se uspostavi novi [[kvorum]], što je bilo podržano od Miloševića. No taj prijedlog odbio je vođa hrvatske delegacije [[Ivica Račan]], koji je zatražio prekid Kongresa, jer će u protivnom hrvatski delegati odbiti učestvovanje na glasanju. Stav hrvatskih delegata kasnije su podržali i makedonski i bosanskohercevovački delegati. Time je u noći na 23. januar prekinut Kongres, a ovaj sukob interesa dviju strana, smatra se jednim od prvih simbola budućeg raspada države.<ref name="HS" /> Kongres je nekoliko mjeseci kasnije nastavljen, ali nije imao posebno političko značenje. ==== Višestranački izbori ==== [[Datoteka:FranjoTudmanleft.jpg|140px|mini|desno|[[Franjo Tuđman]], predsjednik Republike Hrvatske 1990.]] [[Datoteka:Milan Kucan.jpg|140px|mini|desno|[[Milan Kučan]], predsjednik Republike Slovenije 1990.]] [[Datoteka:Izetbegovic.jpg|140px|mini|desno|[[Alija Izetbegović]], predsjednik Republike Bosne i Hercegovine 1990.]] Praktičkim raspadom SKJ, dolazi do organiziranja višepartijskih izbora u saveznim republikama. Najprije u SR Sloveniji, zatim i u drugim republikama osnivaju se političke stranke, čiji se politički spektar nalazi u opsezima interesnih zajednica do ekstremno nacionalističkih partija. U SR Sloveniji se već 1988. godine osniva [[Slovenski seljački zavez]] ({{Jez-sl|Slovenska kmečka zveza}}) pod vođstvom [[Ivana Omana]]<ref>[[Aleš Primc]], ''Slovenska kmečka zveza, ob 20. obletnici'', Inštitut za gospodarske in družbene študije, Ljubljana 2008, {{COBISS.BH|238825728}} {{Simboli jezika|si|slovenski}}</ref>, dok se u drugim republikama stranke osnivaju 1989-90. U SR Hrvatskoj osniva se nacionalistička [[HDZ]], koja svoje ogranke 1990. otvara u BiH ([[HDZ BiH]]). Proces stvaranja nacionalnih stranaka u SR BiH pokušan je biti spriječen prijedlogom iz [[SK BiH]] da se zabrani osnivanje stranaka sa nacionalnim predznakom, što se kroz stvaranje stranke [[Muslimani (narod)|Muslimana]] [[SDA]] pokazalo neuspješnim. Nakon stvaranja srpske stranke [[SDS]] u SR Hrvatskoj, iste se godine stvara ogranak u SR BiH. U SR Srbiji, transformisani [[SK Srbije]] ujedinjenjem sa [[Socijalistički savez radnog naroda Srbija|Socijalističkim savezom radnog naroda Srbije]] (SSRNS) osniva [[Socijalistička partija Srbije|Socijalističku partiju Srbije]] (SPS).<ref name="HS" /> U SR Crnoj Gori, pored [[Savez reformskih snaga Jugoslavije|Saveza reformskih snaga Jugoslavije]], osnivaju se neke manje partije kao [[Narodna partija (Crna Gora)|Narodna partija]] i [[Demokratska stranka (Srbija)|Demokratska stranka]], koja je zapravo bila podružnica srbijanske Demokratske stranke osnovane 1989. U SR Makedoniji se osniva desno orijentisana nacionalna [[Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija - Demokratska partija za makedonsko nacionalno jedinstvo]] ({{Jez-mk|Внатрешно Македонска Револуционерна Организација - Демократска Партија за Македонско Национално Единство}} (VMRO-DPMNE). Dotadašnje političke organizacije, SKJ, [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije]] (SSRNJ), [[Savez socijalističke omladine Jugoslavije]] (SSOJ), praktički gube na značaju ili se pokušavaju reformirati, promjenom imena ili uvođenjem nekih liberalnih stavova. Zahtjev saveznog sekretara za narodnu odbranu u aprilu 1991. generala [[Veljko Kadijević|Veljka Kadijevića]], da se višepartijski izbori zakonski zabrane, odbijen je.<ref name="Jović">[[Borisav Jović]] - ''Poslednji dani SFRJ. Izvodi iz dnevnika'', Beograd 1995.</ref> Prvi [[Skupštinski izbori u SR Sloveniji 1990.|skupštinski]] i [[Predsjednički izbori u Sloveniji 1990.|predsjednički]] izbori održani su u SR Sloveniji [[8. april]]a 1990. godine<ref name="SI90">[http://www.stat.si/StatWeb/doc/letopis/1997/05-97.pdf Službeni rezultati skupštinskih izbora 1990. ''Statistički godišnjak Republike Slovenije 1997.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224013602/https://www.stat.si/StatWeb/doc/letopis/1997/05-97.pdf |date=24. 12. 2018 }} {{Simboli jezika|si|slovenski}} {{Simboli jezika|en|engleski}}</ref>, zatim u SR Hrvatskoj ([[Izbori za zastupnike u Hrvatski sabor 1990.|skupštinski izbori]]) [[22. april]]a i 6-7. maja,<ref name="HR90" >{{Cite web |url=http://www.izbori.hr/arhiva/arhiva_1990.html |title=Arhiva izbora |access-date=9. 10. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120504041445/http://www.izbori.hr/arhiva/arhiva_1990.html |archive-date=4. 5. 2012 |url-status=dead }}</ref> zatim [[Makedonski parlamentarni izbori 1990.|parlamentarni izbori]] u SR Makedoniji [[11.novembar|11.]] i 25. novembra, u SR Bosni i Hercegovini [[18. novembar|18. novembra]] [[Opći izbori u SR Bosni i Hercegovini 1990.|opći izbori]] a 2. decembra drugi krug izbora.<ref name= "Parlament">{{Cite web |url=https://www.parlament.ba/istorija/Default.aspx?id=27926&langTag=bs-BA&pril=b |title=Službena stranica Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine |access-date=9. 10. 2016 |archive-date=20. 11. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151120234432/https://www.parlament.ba/istorija/default.aspx?id=27926&langTag=bs-BA&pril=b |url-status=dead }}</ref> Početkom decembra ([[9. decembar|9. decembra]]) održani su u Srbiji [[Predsjednički izbori u Srbiji 1990.|predsjednički]] i [[Skupštinski izbori u Srbiji 1990.|skupštinski]] izbori<ref name="SR90">[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2007&mm=01&dd=21&nav_category=418&nav_id=228593 Hronologija parlamentarnih izbora]</ref><ref name="RS90">[http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G1991/pdf/G19916001.pdf Službeni rezultati parlamentarnih i predsjedničkih izbora]</ref>, a istoga dana su održani [[Izbori za poslanike u Narodnu Skupštinu Socijalističke Republike Crne Gore|skupštinski]] i [[Izbori za predsednika predsedništva i članove predsedništva Socijalističke Republike Crne Gore 1990.|predsjednički izbori]] u SR Crnoj Gori.<ref name="HS"/> U nemogućnosti nalaženja izbornog sistema na saveznom nivou, koji bi onemogućio npr. prednost koju bi imali Srbi kao najbrojniji narod u odnosu na Slovence, zbog oko četiri puta većeg broja stanovnika, izbori, kao i zbog nepostojanja političkih partija na saveznom nivou, nisu nikada održani. Pokušaj premijera [[Ante Marković]]a osnivanjem [[Savez reformskih snaga Jugoslavije|Saveza reformskih snaga Jugoslavije]] (SRSJ) u julu 1990. godine, da ta partija zaživi na saveznom nivou nije uspio, jer se partija kandidirala samo na republičkim zborima. Na izborima su, osim u SR Sloveniji, Srbiji, SR Makedoniji i SR Crnoj Gori pobijedile nove stranke. U SR Hrvatskoj je premoćno pobijedila desno orijentirana nacionalistička stranka [[HDZ]] sa 41,9% glasova osvojivši ukupno 55 mandata,<ref name="HR90"/> a u SR Bosni i Hercegovini tri nove nacionalne stranke [[SDA]], [[HDZ BiH]] i [[SDS]] su osvojile prva tri mjesta u oba skupštinska vijeća.<ref name= "Parlament"/> Reformirani [[Savez komunista Slovenije]] pod imenom [[Savez komunista Slovenije-Stranka demokratskih promjena]] osvojila je prvo mjesto sa 17,3% i ukupno 14 mandata,<ref name="SI90"/> u SR Makedoniji pod imenom [[Savez komunista Makedonije - Stranka demokratskih promjena]] ({{Jez-mk|Сојуз на комунистите на Македонија}}) osvojila je 27,7% glasova sa 31 mandatom. U SR Crnoj Gori [[Savez komunista Crne Gore]] osvojio je apsolutnu većinu sa 56,18% glasova i 83 mandata, dok je reformirana srbijanska [[Socijalistička partija Srbije]] (SPS) zbog prethodno promijenjenog većinskog izbornog sistema sa samo 46,09% osvojenih glasova dobila 194 od ukupno 250 mandata <ref name="SR90"/><ref name="RS90"/> Izbori u Srbiji nisu bili regularni, jer je SPS preuzela čitavu imovinu Saveza komunista Jugoslavije, procijenjenu na oko 100 miliona dolara, te je imala potpunu kontrolu nad medijima, kao i na izbornim mjestima.<ref name="HS"/> === Raspad i rat === {{Glavni|Raspad SFRJ}} [[Datoteka:Breakup of Yugoslavia.gif|mini|200px|Raspad SFRJ <br/>'''Legenda''': {|style="float:right; text-align:left; font-size: 75%" |- | bgcolor="b62c2c" width="30"| | width="10"| |'''[[SFRJ|Jugoslavija]]''' <small>(1943-92.)</small> |{{flagicon|SFRJ}} |- | bgcolor="de5c5c" width="30"| | width="10"| |'''[[Hrvatska]]''' <small>(1991-)</small> |{{flagicon|HRV}} |- | bgcolor="e18080" width="30"| | width="10"| |[[Hrvatska zajednica Herceg-Bosna|Herceg-Bosna]] <small>(1992-94.)</small> |[[File:Flag_of_the_Croatian_Republic_of_Herzeg-Bosnia.svg|22px|border]] |- | bgcolor="dcedff" width="30"| | width="10"| |[[UNTAES]] <small>(1996-98.)</small> |[[File:Flag of the United Nations.svg|22px|border]] |- | bgcolor="404375" width="30"| | width="10"| |'''[[Srbija i Crna Gora]]''' <small>(1992-2006)</small> |{{flagicon|SCG}} |- | bgcolor="5d61a2" width="30"| | width="10"| |[[Republika Srpska]] <small>(1992-)</small> |[[File:Flag of Republika Srpska.svg|22px|border]] |- | bgcolor="9394c2" width="30"| | width="10"| |[[Republika srpska krajina]] <small>(1991-1995/96)</small> |[[File:Flag_of_Serbian_Krajina_(1991).svg|22px|border]] |- | bgcolor="cbcbcb" width="30"| | width="10"| |'''[[Republika Bosna i Hercegovina]]''' <small>(1992-98.)</small> |[[File:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|22px|border]] |- | bgcolor="a4a4a4" width="30"| | width="10"| |'''[[Bosna i Hercegovina]]''' <small>(1998-)</small> |{{flagicon|BIH}} |- | bgcolor="797878" width="30"| | width="10"| |[[Autonomna pokrajina Zapadna Bosna|Zapadna Bosna]] <small>(1993-95.)</small> |[[File:Flag of AP Western Bosnia (1993-1995).svg|22px|border]] |- | bgcolor="63809f" width="30"| | width="10"| |'''[[Srbija]]''' <small>(2006-)</small> |{{flagicon|SRB}} |- | bgcolor="9eb3cb" width="30"| | width="10"| |[[Kosovo]] <small>(pod kontrolom [[UNMIK]]a 1999-; deklaracija o nezavisnosti 2008.)</small> |{{flagicon|KOSV}} |- | bgcolor="f0eabb" width="30"| | width="10"| |'''[[Crna Gora]]''' <small>(2006-)</small> |{{flagicon|CG}} |- | bgcolor="e1995b" width="30"| | width="10"| |'''[[Makedonija]]''' <small>(1991-)</small> |{{flagicon|MAK}} |- | bgcolor="a1c893" width="30"| | width="10"| |'''[[Slovenija]]''' <small>(1991-)</small> |{{flagicon|SLO}} |}]] Otcjepljenje saveznih republika, započelo je donošenjem novog [[Ustav Srbije (1990.)|Ustava Srbije]] [[28. septembar|28. septembra]] [[1990.]] godine, kojim osim promjene imena i izbacivanjem pridjeva ''socijalistička'' iz imena republike, ukidanjem elemenata državnosti autonomnih pokrajina i mijenjanjem imena SAP Kosova u SAP Kosovo i Metohija, Srbiju u članku 72. t.1 definiše kao suverenu i nezavisnu republiku, dok u t.3 definiše odbranu i sigurnost Republike Srbije, čime, praktički Republika Srbija po međunarodnom pravu postaje nezavisan faktor.{{efn|name=URS721|'''Član 72. t.1 Ustava Republike Srbije''': ''Republika Srbija uređuje i obezbeđuje:<br>1.suverenost, nezavisnost i teritorijalnu celokupnost Republike Srbije i njen međunarodni položaj i odnose s drugim državama i međunarodnim organizacijama;''}}{{efn|name=URS723|'''Član 72. t.3 Ustava Republike Srbije''': ''Republika Srbija uređuje i obezbeđuje:<br>3.odbranu i bezbednost Republike Srbije i njenih građana; mere za slučaj vanrednog stanja''}}<ref name="HS" /> Nakon toga slijede referendumi u [[Referendum o nezavisnosti Slovenije|SR Sloveniji]] 23. decembra 1990, u [[Referendum o hrvatskoj samostalnosti|SR Hrvatskoj]] 19. maja 1991, u [[Referendum o nezavisnosti Makedonije|SR Makedoniji]] 8. septembra 1991. 29. februara - 1. marta 1992 u [[Referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine|SR Bosni i Hercegovini]], dok se [[Referendum o državnosti Crne Gore 1992.|referendum u SR Crnoj Gori]] održao 1. marta 1992. godine. Na svim referendumima, odlukom većine građana, republike su stekle pravo na otcjepljenje od SFRJ, a zakonske odluke o samostalnosti novih država, donesenu su u republičkim skupštinama nekoliko mjeseci kasnije.<ref name="HS" /> Referendum u SR Crnoj Gori se razlikovao od ostala četiri, po tome što je pitanje bilo: ''Da li ste za to da Crna Gora kao suverena republika nastavi živjeti u zajedničkoj državi Jugoslaviji potpuno ravnopravno s drugim republikama koje to žele.'', tako da je time praktički SR Crna Gora ostala u zajednici sa Republikom Srbijom formiranoj 27. aprila 1992, nazvanoj [[SR Jugoslavija]]. Referendumi u SR Bosni i Hercegovini i SR Hrvatskoj su djelomično bojkotovani od strane srpskog naroda, ali su uprkos tome referendumi usvojeni i otcjepljene saveznih republika sprovođeno je donošenjem posebnih zakona u republičkim skupštinama. Zbog odbijanja republičkih Sekretarijata za narodnu odbranu iz SR Slovenije i SR Hrvatske da šalju regrute na služenje vojnog roka u JNA, vojni se vrh odlučio za mobilizaciju rezervista iz Srbije i SR Crne Gore, kojima su popunjavali mjesta u kasarnama. Povlačenjem JNA iz ovih republika, vojne su se jedinice raspoređivale u SR Bosni i Hercegovini, te zauzimale položaje na strateškim mjestima. Kolone JNA su zaustavljene pri pokretima za zauzimanje Kupreških vrata, ali uslijed nesposobnosti bosanskohercegovačkih političara, te su kolone propuštene, a kasnije su sa tih položaja osvojeni Kupres i drugi gradovi. JNA je organizirala vojne vježbe u kojima su bili pozvani i rezervni sastavi iz Centralne Bosne, već na jesen 1986. godine na Kupreškim vratima i okolini Bugojna, te na Romaniji, odakle su kasnije slijedili napadi na [[Kupres]] i [[Sarajevo]]. Tokom povlačenja JNA, oficirski kadar, koji je već tada bio nacionalno pretežno srpski, dijelio je oružje u općinama sa srpskom većinom u SR Bosni i Hercegovini. Vojska je već 1990. godine [[Operacija RAM|operacijom RAM]]<ref>{{Cite web |url=http://www.sense-agency.com/tribunal_(mksj)/ram-sifra-ili-plan.25.html?cat_id=1&news_id=1211 |title=RAM - ŠIFRA ILI PLAN? |access-date=31. 10. 2016 |archive-date=11. 10. 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181011075439/http://www.sense-agency.com/tribunal_(mksj)/ram-sifra-ili-plan.25.html?cat_id=1&news_id=1211 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=133719&lang=en Zamisao i propast napadne operacije Jugoslavenske narodne armije na Hrvatsku u rujnu 1991. godine]</ref> pripremila planove za zauzimanje secesionističkih republika, kao i planove za vojni udar, kao na [[Sjednica Vrhovne komande OS SFRJ mart 1991.|sjednici Vrhovne komande 12-15. marta 1991.]] kada je planirano uvođenje vanrednog stanja u SFRJ. Vojni udar nije sproveden zbog protivljenja nekoliko članova [[Predsjedništvo SFRJ|Predsjedništva SFRJ]]. ==== SR Hrvatska ==== [[Datoteka:Coat of arms of Croatia.svg|140px|mini|desno|Novi grb Republike Hrvatske od 1990.]] [[Datoteka:Map of Republika Srpska Krajina.png|140px|mini|desno|Karta Republike srpske krajine]] Na ljeto 1990. godine u dijelovima SR Hrvatske sa pretežnom srpskom većinom ([[Knin]] i Zapadna Slavonija), došlo je do političkih zahtjeva o autonomnosti Srba u Hrvatskoj, a 25. jula 1990. godine kninski političar [[Milan Babić]] proklamirao je suverenitet i autonomiju srpskog naroda u Hrvatskoj, što je praćeno blokadama prometa na cestama koje prolaze kroz to područje. Naoružane grupe balvanima su blokirale prometnice, što je nazvano [[Balvan-revolucija|Balvan-revolucijom]], a krajem augusta organiziran je referendum o autonomiji, a 2. septembra 1990. godine proglašena je [[Srpska autonomna oblast Kninska krajina]], a za predsjednika izabran je [[Milan Babić]]. Ubrzo su na tom području vlast preuzele političke stranke hrvatskih Srba, tze je došlo do stvaranje [[Milicija SAO Krajine|Milicije SAO Krajine]], a 1992. godine stvorena je [[Srpska vojska Krajine]]. 25. juna 1991. godine stvorena je [[SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem]], autonomna oblast koja se kasnije ujedinila sa kninskom oblašću u [[Republika srpska krajina|Republiku srpsku krajinu]]. U pokušajima deblokade prometnica došlo je do prvih oružanih sukoba između jedinica [[Ministarstvo unutarnjih poslova Republike Hrvatske|MUP-a Hrvatske]] i [[Zbor narodne garde|Zbora narodne garde]], napada na policijske stanice u Glini i Obrovcu, miniranja pruge u Dalmaciji, te do napada na policijsku patrolu na cesti ´Benkovac-Obrovac u kom gine jedan hrvatski policajac.<ref name="SC">Srećko Cvitanović: [http://dragovoljac.com/index.php?option=com_content&view=article&id=16342:haag-i-hrvati-recimo-pravu-istinu&catid=9:politika-i-drutvo&Itemid=11 Haag i Hrvati - recimo pravu istinu]{{Mrtav link|datum=Oktobar 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, dragovoljac.com, 12. novembra 2012. Pristupljeno 15. novembra 2016.</ref> Sukobe je pokušala zaustaviti [[JNA]], koja je istovremenim naoružavanjem Srba i pasivnim odnosom ubrzo prešla na stranu Srba. Istovremeno se u organizaciji političkih partija, osnivaju [[Paravojna formacija|paravojne]] hrvatske organizacije, koje većim dijelom objedinjuje [[HOS]], koji 25. juna 1991. organizuje novoosnovana [[HSP]], kao stanačku vojsku, a koja je regrutirala svoje članove od hrvatske emigracije u inostranstvu, kao i Hrvata iz Bosne i Hercegovine. Nakon [[Hrvatski parlamentarni izbori 1990.|izbora]] [[1990.]] godine, 30. maja konstituira se višestranački [[Hrvatski sabor|Sabor]]. Krajem godine 27. decembra 1990. donosi se novi [[Ustav Republike Hrvatske (1990.)|Ustav]], u kom ise između ostalog iz naziva republike odstranjuje pridjev "Socijalistička", Srbima je ukunut status konstitutivnog naroda i status je promijenjen u nacionalnu manjinu, a na [[Referendum o hrvatskoj samostalnosti|referendumu o hrvatskoj samostalnosti]] održanom [[19. maj]]a [[1991.]] većina od 93.24% birača opredjeljuje se za samostalnu i nezavisnu državu. Na osnovu te odluke Sabor RH je 25. juna 1991. donio [[Ustavna odluka o suverenosti i samostalnosti Republike Hrvatske|Ustavnu odluku o suverenosti i samostalnosti Republike Hrvatske]] kojim se Hrvatska uspostavlja kao nezavisna država. Neuspjehom u rješavanju jugoslavenske krize 8. oktobra 1991. godine [[Odluka o raskidu državnopravnih sveza s ostalim republikama i pokrajinama SFRJ|raskida sve državnopravne sveze s dosadašnjom SFRJ]]. Na [[Plitvička jezera|Plitvicama]] 31. marta 1991. dolazi do prvog većeg sukoba nazvanog [[Incident na Plitvicama 1991|Krvavi Uskrs]] između Hrvatske policije i pobunjenih Srba u kom je poginuo jedan hrvatski policajac i jedan pripadnik Teritorijalne odbrane Srpske krajine.<ref>''[http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/0282005/plitvice.asp Uskrs na Plitvicama 1991., Hrvatski vojnik] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120414095446/http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/0282005/plitvice.asp |date=14. 4. 2012 }}'' broj 28, april 2005.</ref> Slijede [[Pokolj u Borovu Selu|sukobi u Borovu Selu]] 2. maja 1991. u kom je ubijeno 12 policajaca i 20 ranjeno, dok je na srpskoj strani poginulo između 3 i 20 ljudi.<ref>Robert J. Donia: ''Bosnia-Hercegovina: A Tradition Betrayed.'' C. Hurst & Co., 1994, str. 224.</ref><ref>Mihailo Crnobrnja: ''The Yugoslav Drama.'' McGill-Queens University Press, 1996, str. 157.</ref> Jedinice JNA uskoro napuštaju dijelove Hrvatske, a dijelovi jedinica JNA, prelaze pod komandu novoosnovane [[Srpska vojska Krajine|Srpske vojske Krajine]], a oružani sukobi prerastaju u [[Rat u Hrvatskoj|rat]], koji će potrajati do 12. novembra 1995. godine. ==== SR Slovenija ==== [[Datoteka:Igor Bavčar in Janez Janša.jpg|180px|mini|desno|Igor Bavčar i Janez Janša 1991. godine]] Uvođenjem višestranačkog sistema u SR Sloveniji, dolazi do planskih priprema za ekonomsko, privredno i odbrambeno otcjepjenje od SFRJ. Političko vođstvo osniva, na temeljima [[Teritorijalna odbrana Slovenije|Teritorijalne odbrane Slovenije]] (TO), paramilitarne jedinice, koje zajedno za jedinicama republičkog MUP-a, imaju zadatak odbranu SR Slovenije od moguće intervencije JNA, te preuzimanja kontrole na vanjskim granicama. Ujedno se zahtijeva povlačenje jedinica JNA iz garnizona, te preuzimanje materijalnih sredstava JNA. Prvi sukobi između TO Slovenije i JNA dogodili su se u oktobru 1990. godine, kada je JNA zauzela Republički štab TO Slovenije u Ljubljani. Slovenački općinski štabovi TO su već 1990. godine bojkotovale odluke o regrutaciji vojnika, isprva izgovorom, da slovenski regruti treba da služe vojni rok isključivo u Sloveniji. Propagadnim akcijama, prikazivane su smotre jedinica TO Slovenije, koje su naoružane oružjem zapadnoevropske proizvodnje, mada jakost tih jedinica nije bila ni približno jakosti garnizona JNA. Za ministra odbrane postavlja se [[Janez Janša]], jedan od optuženih u tzv. [[Proces četvorici|Procesu četvorici]], a za ministra unutrašnjih poslova [[Igor Bavčar]], koji uz pomoć društvenih struktura reorganizuju TO Slovenije i MUP, stvarajući osnove za stvaranje [[Slovenska vojska|Slovenske vojske]] i [[Policija (Slovenija)|Slovenske policije]]. Slovenija proglašava samostalnost 25. juna 1991. godine, a [[Rat u Sloveniji|dvosedmični rat]] započinje JNA 26. juna 1991. općim napadom na Sloveniju sa jedinicama iz SR Hrvatske, kao i jedinicama smještenim u Sloveniji. Donošenjem [[Brionska deklaracija|Brionske deklaracije]] 7. jula sporazumno su prekinuta neprijateljstva između JNA i Teritorijalne odbrane Slovenije tokom rata, Slovenija i Hrvatska su se složili da suspenduju djelatnosti, koje proizilaze iz njihovih deklaracija o nezavisnosti od 25. juna na tri mjeseca. Predsjedništvo SFRJ je 18. jula donijelo odluku o prekidu sukoba, a uspostavljen je tromjesečni rok i moritorij na odluku o otcjepljenju i donešena odluka o povlačenju jedinca JNA iz Slovenije. Nakon isteka moritorija, uskoro dolazi do međunarodnog priznanja Slovenije kao nezavisne države. ==== SR Bosna i Hercegovina ==== [[Datoteka:SAO BIH 1991 1992.png|140px|mini|desno|Srpske autonomne oblasti u Bosni i Hercegovini]] [[Datoteka:Patch of the Croatian Defence Forces.svg|140px|mini|desno|Grb [[HOS]]-a]] [[Datoteka:Эмблема спецподразделения "Зеленые береты".png|140px|mini|desno|Grb [[Zelene beretke (Bosna i Hercegovina)|Zelenih beretki]]]] Stvaranjem političkih nacionalnih partija u SR Bosni i Hercegovini, dolazi i do stvaranja partijskih paravojnih jedinica, koje su se naoružavale ilegalnim putem ili oduzimanjem opreme i naoružanja iz napadnutih garnizona i skladišta [[JNA]]. Kao vojno krilo novoosnovane stranke [[Muslimani (narod)|Muslimana]]{{efn|name=MUS|}} [[SDA]],{{Nedostaje referenca}} stvaraju se [[Patriotska liga]] (1990) i [[Zelene beretke (Bosna i Hercegovina)|Zelene beretke]] (1991.) a u općinama sa većinskim hrvatskim stanovništvom stvaraju se jedinice [[HOS]]-a, u kojima su ispočetka pristupali i Muslimani. Ove paravojne jedinice, bile su samovoljno organizirane i bez direktnog upliva vladajućih općinskih struktura. U jedinicima su djelovali bivši pripadnici JNA, TO i lokalne milicije, civilisti, kriminalci, huligani, emigranti, strani dobrovoljci i plaćenici.<ref name="HS" /> Od ljeta 1991. do kraja 1993. godine u Bosni i Hercegovini bile su prisutne najmanje 83 paravojne jedinice i bande, od kojih 56 srpskih (sa 20-40.000 pripadnika), 13 hrvatskih (12-20.000) i 14 bošnjačkih (4-6.000).<ref>[http://www.icty.org/x/file/About/OTP/un_commission_of_experts_report1994_en.pdf UN, Commission of Experts' Final Report (S/1994/674)]</ref> Kako je [[JNA]], pokušavala iz skladišta [[Teritorijalna odbrana Bosne i Hercegovine|Teritorijalne odbrane BiH]], oduzeti oružje, ove su jedinice uz članove TO BiH, u općinama gdje bi bile organizirane, spriječavale oduzimanje oružja i razoružavale vojnike JNA, te bi regrute slali kući (uglavnom na Kosovo, SR Makedoniju i Srbiju), dok bi oficire JNA nakon nekoliko dana puštali na slobodu. Kako je nova vlast u SR Hrvatskoj i SR Sloveniji, već duže spriječavala služenje regruta u JNA, privatnim kanalima su mladići iz BiH bježali sa služenje JNA i vraćali se kući. Ovakav pristup je doveo do manjih sukoba između HOS-a i JNA, a od strane JNA bi se prijetnjama bombardiranjem određenih gradova, pokušalo zaustaviti napade na vojne konvoje i skladišta. U nekim se općinama TO BiH reorganizirala i započela stvaranje buduće regularne vojske BiH. Zbog protivljenja Srba u općinama sa srpskom većinom ovaj projekat nije uspio i TO BiH ubrzlo je postala jednonacionalna vojska. Jedinice milicije, pozivale su rezervni sastav, ali se zbog nacionalnih struktura u općinama, i [[MUP BiH]] pretvarao u tri jednonacionalne policije. U septembru 1991. godine, po uzoru na procese u Hrvatskoj, stvaraju se srpske autonomne oblasti (SAO) u SR Bosni i Hercegovini: [[SAO Bosanska krajina]], [[SAO Hercegovina]], [[SAO Romanija]] i [[SAO Semberija]], koje će se 9. januara 1992. godine udružiti u ''Republiku srpskog naroda Bosne i Hercegovine'', a kasnije prerasti u [[Republika Srpska|Republiku Srpsku]]. Ujedno općine u kojima su nacionalne srpske stranke ([[SDS]] i [[SPO]]) osvojile vlast, dijele oružje iz općinskih skladišta i organiziraju straže i paravojne jedinice (npr. [[Vukovi sa Vučijaka]],...) Ove seoske straže su se kasnije priključivale srpskim paravojnim jedinicima iz Srbije i Hrvatske ([[Beli Orlovi]], [[Škorpioni (srpska paravojna jedinica)|Škorpioni]], [[Srpska dobrovoljačka garda]], [[Žute Ose]]). [[Skupština SR Bosne i Hercegovine]] je na sjednici 15. oktobra 1991. nadglasavanjem zastupnika SDA i HDZ BiH sa 59,16 % usvojila ''Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine'', čime je zvanično odlučeno da se povuku predstavnici SR BiH iz savezne skupštine, dok se ne postigne dogovor između svih republika koje sačinjavaju Jugoslaviju. Svi predstavnici srpskih nacionalnih partija glasali su protiv ove odluke. U operacijama [[JNA]] i srpskih paravojnih jedinica i rezervista iz Crne Gore i Srbije u [[Opsada Dubrovnika|napadu na Dubrovnik]], napadnuta su 1. oktobra 1991.<ref name="BL"/> zapaljena, uništena i opljačkana sela [[Ravno]] i [[Hrasno]],<ref>[http://www.historija.ba/d/208-prvi-napad-jna-na-teritoriju-bih/ Prvi napad JNA na teritoriju BiH]</ref> čime su oružani sukobi prvi put vođeni na teritoriji Bosne i Hercegovine. U sukobu su poginule 24 osobe.<ref>[http://www.slobodnaevropa.org/a/ravno_u_bih_mjesto_gdje_je_poceo_rat_ponovo_zivi/24532800.html Ravno u BiH: Mjesto gdje je počeo rat ponovo živi]</ref> Ovaj napad se u medijima nije definisao kao napad na civile, niti je osuđen od strane tadašnjih bosanskohercegovačkih političara, a propagadnim djelovanjem JNA, mogle su se čuti izjave da Ravno nije u Bosni i Hercegovini.<ref name="BL">[http://bljesak.info/rubrika/vijesti/clanak/obljetnica-napada-na-selo-ravno-i-pocetka-napada-na-dubrovnik/97242 Obljetnica napada na selo Ravno i početka napada na Dubrovnik]</ref> Organiziranjem srpskih autonomnih oblasti omogućeno je organiziranje [[Referendum srpskog naroda u Bosni i Hercegovini]] 9-10. novembra 1991. na kom je postavljeno pitanje o ostanku tih područja u SRFJ{{efn|name=RSN|"Da li ste saglasni sa Odlukom Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, od 24. oktobra 1991. godine, da srpski narod ostane u zajedničkoj državi Jugoslaviji, sa Srbijom, Crnom Gorom, SAO Krajina, SAO Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, te drugima koji se za taj ostanak izjasne?"<ref name="REF" />}} a 24. novembra od zastupnika srpskog naroda iz Skupštine SR BiH osniva se ''Skupština srpskog naroda Bosne i Hercegovine'' sa [[Prvi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|prvim sazivom]] i [[Momčilo Krajišnik|Momčilom Krajišnikom]] kao predsjednikom<ref>[http://www.narodnaskupstinars.net/?q=ci/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D0%BA%D1%83%D0%BF%D1%88%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0/%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D1%98-%D1%81%D0%BA%D1%83%D0%BF%D1%88%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B8 O Narodnoj Skupštini sa službene stranice Narodne skupštine Republike Srpske]</ref><ref name="NSRS">[http://www.narodnaskupstinars.net/sites/default/files/upload/dokumenti/fotomonografija/cir/NSRS_1991-2011.pdf NSRS 1991-2011] {{ISBN|978-99955-738-0-5}}</ref> Referendum je bio nezakonit, jer nije proveden u svim općinama SR BiH, a i zato što ga nije odobrila Skupština SR BiH. Po nekim podacima 98% glasalo je za ostanak ovih područja unutar SFRJ.<ref name="REF" >[http://www.sudd.ch/event.php?lang=en&id=ba011991 Rezultati referenduma]</ref> Pod patronatom [[HDZ BiH]] 18. novembra 1991. godine stvara se [[Hrvatska zajednica Herceg-Bosna]], sa [[Mate Boban|Matom Bobanom]] kao predsjednikom koja je objedinila sve općine sa hrvatskom apsolutnom većinom, kao i nekoliko općina u kojima je omjer između Hrvata i Muslimana bio neznatno veći. Stvaranjem ove zajednice, dolazi do stvaranja političih institucija i priprema za organiziranje paravojnog krila HDZ BiH, [[Hrvatsko vijeće obrane|Hrvatskog vijeća obrane]] (HVO), koji je zvanično osnovan 9. aprila 1992. godine. Skupština SR BiH organizirala je 29. februara do 1. marta 1992. godine [[Referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine]],{{efn|name=RBIH|"Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda BiH - Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?"}} na kojem je 2.073.568 glasača (99,7%), sa izlaznošću 63.6% bilo za nezavisnost, a 0,3% protiv. Referendum je bojkotiran u općinama sa srpskom većinom, a na osnovu ishoda referenduma [[Evropska unija]] je 6. aprila 1992. priznala [[Republika Bosna i Hercegovina|Republiku Bosnu i Hercegovinu]] kao nezavisnu i suverenu državu, a [[Rat u BiH|otvoreni sukobi između JNA]], Patriotske lige, Zelenih beretki i TO BiH počeli su istoga dana u Sarajevu. ==== SR Makedonija ==== Politički pluralizam uveden je 1989. godine, a 11. i 25. novembra 1990. godine održani su [[Makedonski parlamentarni izbori 1990.|prvi višepartijski izbori]] u SR Makedoniji na kojima je [[Unutarnja makedonska revolucionarna organizacija - Demokratska stranka za makedonsko nacionalno jedinstvo]] (VMRO-DPMNE), osvojila 38 mandata za [[Sobranje Republike Makedonije|Skupštinu SR Makedonije]], na drugom mjestu je bio [[Savez komunista Makedonije]] sa 31 mandatom. Prva sjednica novog saziva održana je 8. januara 1991. godine, pod predsjedavanjem [[Stojan Andov|Stojana Andova]] a mandat za [[Spisak predsjednika Vlade Makedonije|predsjednika Vlade]] je dodjeljen [[Nikola Kljusev|Nikoli Kljusevu]], koji je 20. marta 1991. sastavio [[Vlada Nikole Kljuseva|novu Vladu]]. Skupština je 25. januara 1991. godine usvojila [[Deklaracija o suverenosti Makedonije|Deklaraciju o suverenosti Makedonije]]. Održavanjem [[Referendum o nezavisnosti Makedonije|referenduma o nezavisnosti u SR Makedoniji]] 8. septembra 1991. započinje proces otcjepljenja ove republike. Na referendum je izašlo 75,7% od ukupnog broja glasača, a otoga je 96,4% bilo za nezavisnost.<ref>{{Cite book|author1=Nohlen, D.|authorlink=Dieter Nohlen|author2= Stöver, P.|title=Elections in Europe: A data handbook|year=2010|isbn=978-3-8329-5609-7|pages=1278}}</ref> Referendumsko pitanje je, zbog opasnosti vojne intervencije [[JNA]] blago formulirano, a jedan dio albanskog stanovništva je bojkotirao referendum. JNA se postepeno povlačila, ali je 1990-91. regrutirala i slala makedonske vojne obveznike na front u SR Hrvatsku, SR Sloveniju i SR BiH. U tajnim akcijama [[KOS]]-a, poticani su sukobi između albanskog i makedonskog stanovništva, koji su za cilj imali stvaranje nesigurnosti, da bi nametnutom intervencijom JNA, vojska ostala u SR Makedoniji. Uskoro, 17. novembra donesen je prvi [[Ustav Republike Makedonije iz 1991. godine|Ustav Makedonije]] čime je nezavisnost i zakonski potvrđena. == Politika == === Politički sistem === [[Datoteka:Emblem of the SKJ.svg|140px|mini|desno|Grb Saveza komunista Jugoslavije]] [[Datoteka:League of Communists of Yugoslavia Flag-cyr.svg|140px|mini|desno|Zastava Saveza komunista Jugoslavije]] Osnovni i najviši zakon SFRJ bio je [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]], donesen 1974. godine. [[Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Prvi Ustav]] donesen je 1946. godine, [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1963.|drugi]] 1963. godine, a [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|treći iz 1974]]. godine izmjenjen je 1987. godine donošenjem [[Ustavni amandmani SFRJ 1987.|Ustavnih amandmana]]. Vladajuća partija bila je [[Komunistička partija Jugoslavije]] (kojoj je kasnije promijenjeno ime u Savez komunista Jugoslavije). Državno uređenje je bilo jednopartijski sistem na socijalističkoj osnovi, sa [[Radničko samoupravljanje|radničkim samoupravljanjem]] kao osnovim političkim motivom.<ref name="U74">[[:s:bs:Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974.)|Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974.) na wikiizvoru]]</ref>{{efn|name=U1|'''Član 1. Osnovnih načela''': ''Narodi Jugoslavije, polazeći od prava svakog naroda na samoopredeljenje, uključujući i pravo na otcepljenje, na osnovu svoje slobodno izražene volje u zajedničkoj borbi svih naroda i narodnosti u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji, a u skladu sa svojim povijesnim težnjama, svjesni da je dalje učvršćivanje njihovog bratstva i jedinstva u zajedničkom interesu, zajedno sa narodnostima sa kojima žive, ujedinili su se u saveznu republiku slobodnih i ravnopravnih naroda i narodnosti i stvorili socijalističku federativnu zajednicu radnih ljudi — Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju, u kojoj, u interesu svakog naroda i narodnosti posebno i svih njih zajedno, ostvaruju i obezbeđuju socijalističke društvene odnose zasnovane na samoupravljanju radnih ljudi i zaštitu socijalističkog samoupravnog sustava, nacionalnu slobodu i nezavisnost, [[bratstvo i jedinstvo]] naroda i narodnosti, jedinstvene interese radničke klase i solidarnost radnika i svih radnih ljudi, mogućnosti i slobode za svestrani razvitak ljudske ličnosti i za zbližavanje ljudi i naroda i narodnosti, u skladu sa njihovim interesima i težnjama na putu stvaranja sve bogatije kulture i civilizacije socijalističkog društva, ujedinjavanje i usklađivanje napora na razvijanju materijalne osnove socijalističkog društva i blagostanja ljudi, sustav društveno-ekonomskih odnosa i jedinstvene osnove političkog sustava, kojima se obezbeđuju zajednički interesi radničke klase i svih radnih ljudi i ravnopravnost naroda i narodnosti, udruživanje sopstvenih stremljenja s naprednim težnjama čovječanstva. Radni ljudi i narodi i narodnosti ostvaruju svoja suvjerena prava u socijalističkim republikama, i u socijalističkim autonomnim pokrajinama u skladu sa njihovim ustavnim pravima, a u Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji — kad je to, u zajedničkom interesu, ovim ustavom utvrđeno. Radni ljudi, narodi i narodnosti odlučuju u federaciji na načelima sporazumijevanja republika i autonomnih pokrajina, solidarnosti i uzajamnosti, ravnopravnog učešća republika i autonomnih pokrajina u organima federacije, u skladu sa ovim ustavom, kao i na načelu odgovornosti republika i autonomnih pokrajina za sopstveni razvoj i za razvoj socijalističke zajednice kao cjeline.''}} Država je po Ustavu iz 1974. godine definisana kao savezna država i državna zajednica dobrovoljno ujedinjenih naroda i njihovih socijalističkih republika, kao i socijalističkih autonomnih pokrajina Vojvodine i Kosova koje su u sastavu Socijalističke Republike Srbije, zasnovana na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.<ref name="U74" /> Najviši organ vlasti bila je [[Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]], a [[Predsjedništvo SFRJ]] je predstavljalo SFRJ u vanjskopolitičkim odnosima. Do smrti doživotnog predsjednika Josipa Broza, postojala je funkcija [[Predsjednik SFRJ|Predsjednika Republike]], a nakon njegove smrti ovu je funkciju preuzelo Predsjedništvo, sa Predsjednikom Predsjedništva. Funkciju Vlade imalo je [[Savezno izvršno vijeće]], koje je bilo izvršni organ Skupštine.<ref name="U74" /> ==== Skupština ==== {{Glavni|Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije}} [[Datoteka:Народна скупштина споља.jpg|140px|mini|desno|Zgrada Skupštine SFRJ u Beogradu]] [[Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]] (''Savezna skupština'') bila je najviše predstavničko tijelo, organ društvenog samoupravljanja i nositelj ustavotvorne i zakonodavne vlasti i najviši organ vlasti u okviru prava i dužnosti federacije<ref name="U74" /> u Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji, od 1945-91. godine. Zadnji predsjednik Skupštine bio je [[Slobodan Gligorijević]] izabran 1988. godine. Sastojala se od [[Savezno vijeće SFRJ|Saveznog vijeća]] i [[Vijeće republika i pokrajina SFRJ|Vijeća republika i pokrajina]]. Opseg djelovanja Skupštine protezao se od promjena Ustava SFRJ, utvrđivanja unutrašnje i vanjske politike države, donošenja društvenih planova, budžeta, promjeni granica, ratu i miru, uspostavljanju međnarodnih ugovora, biranje Predsjednika Republike, predsjednika i sudaca Ustavnog suda Jugoslavije i Saveznog suda do vršenja političke kontrole nad radom [[Savezno izvršno vijeće|Saveznog izvršnog vijeća]].<ref name="U74" /> Sjedište Skupštine SFRJ nalazilo se u [[Beograd]] u u zgradi današnjeg [[Dom Narodne skupštine Republike Srbije|Doma Narodne skupštine Republike Srbije]] u Bulevaru Revolucije (danas [[Bulevar kralja Aleksandra]]). ====Predsjednik ==== [[Datoteka:Josip Broz Tito 1971 cropped.png|140px|mini|desno|Predsjednik SFRJ, [[Josip Broz]]]] {{Glavni|Predsjednik SFRJ|Predsjedništvo SFRJ}} Predsjednik SFRJ je bio najviši politički predstavnik SFRJ. Predstavljao je Jugoslaviju u zemlji i inostranstvu, a istovremeno je bio vrhovni komandant [[Oružane snage SFRJ|oružanih snaga]], te predsjednik [[Savjet narodne odbrane SFRJ|Savjeta narodne odbrane]].<ref name="U74" /> Osim reprezentativnih funkcija Predsjednik je proglašavao ustavne zakone i odluke Skupštine, postavljao ambasadore SFRJ, dodjeljivao odlikovanja, mogao narediti opću mobilizaciju i u pojedinim okolnostima ratno stanje.<ref name="U74" /> Predsjednik SFRJ bio je [[Josip Broz]], koji je izabran doživotno od 1953-80. godine. Nakon smrti Broza njegove ovlasti preuzelo je osmočlano [[Predsjedništvo SFRJ]]. ====Predsjedništvo ==== {{Glavni|Predsjedništvo SFRJ}} [[Datoteka:Standard of a Member of the Presidency of SFR Yugoslavia.svg|140px|mini|desno|Zastava članova Predsjedništva SFRJ]] Predsjedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije skraćeno ''Predsjedništvo SFRJ'' je bilo kolektivni vrhovni organ rukovođenja u Jugoslaviji (SFRJ), od smrti Josipa Broza, 4. maja 1980. do zvaničnog raspada SFRJ, 27. aprila 1992. godine. Ustanovljeno je 1971. godine donošenjem amandmana na [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1963.|Ustav SFRJ iz 1963]], a njegova uloga dodatno je definisana donošenjem novog [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Ustava SFRJ 1974.]] godine. Sačinjavalo ga je osam članova, po jedan iz svake republike i pokrajine (do 1988. član Predsjedništva ujedno je bio i predsjednik [[SKJ]]), a predsjednik i potpredsjednik su birani na godinu dana (svake godine iz druge federalne jedinice). Članovi Predsjedništva birali su se na vrijeme od pet godina, a nitko nije mogao biti biran više od dva puta uzastopno za člana Predsjedništva SFRJ.<ref name="U74" /> Zadnji predsjednik je bio do oktobra 1991. predstavnik Hrvatske [[Stjepan Mesić]], kog je nakon napuštanja predstavnika Hrvatske, Slovenije, Bosne i Hercegovine i Makedonije zamijenio [[Branko Kostić]], predstavnik Srbije. ====Savezno izvršno vijeće==== {{Glavni|Savezno izvršno vijeće}} [[Datoteka:Novi Beograd - The SIV building.jpg|140px|mini|desno|Zgrada Saveznog izvršnog vijeća u Novom Beogradu]] [[Savezno izvršno vijeće]] (SIV) bilo je izvršni organ [[Skupština SFRJ|Skupštine SFRJ]]. Predstavljalo je jedan vid Vlade Jugoslavije i bilo je direktno odgovorno Skupštini. Savezno izvršno vijeće sačinjavali su predsjednik, članovi Vijeća, savezni sekretari i drugi funkcioneri koji su rukovodili saveznim organima uprave i saveznim organizacijama određenim saveznim zakonom.<ref name="U74" /> Sastojalo se od pet državnih sekreterijata (za narodnu odbranu, inostrane poslove, unutrašnje poslove, finansije i robni promet), Komiteta za spoljnu trgovinu i 12 sekretarijata SIV-a (uprave, direkcije, upravne ustanove, inspektorijati i komisije). Zadnji predsjednik SIV-a bio je [[Ante Marković]] (1989-91.), kog je u vremenu raspada SFRJ zamijenio [[Aleksandar Mitrović]]. Sjedište SIV-a nalazilo se u Palati federacije (danas [[Palata Srbije]]) u [[Novi Beograd|Novom Beogradu]]. === Unutrašnja politika === [[Datoteka:Emblem of SSOJ.svg|140px|mini|desno|[[Grb SSOJ]]-a]] [[Datoteka:Dan mladosti v Mariboru 1961 (13).jpg|140px|mini|desno|Pioniri u Mariboru 1961,.]] Osim [[SKJ]]-e kao jedine političke partije, u SFRJ su postojale organizacije zasnovane na ideološkoj bazi socijalizma, marksizma i samoupravljanja. Nakon završetka rata osnovan je [[Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije]] (SUBNOR), kao udruženje bivših boraca [[Narodnooslobodilački rat|Narodnooslobodilačkog rata]] (NOR) od 1941-45. godine organizovan kao savez građana. SUBNOR nije imao politički značaj, ali su poznatiji članovi često učestvovali u diskusijama i zalagali se za tekovine NOB-a, protiveći se novim strujanjima. Značajnije [[Društveno-političke organizacije SFRJ|društveno-političke organizacije]], pred SUBNOR-a i SKJ bile su [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije]] (SSRNJ), [[Savez socijalističke omladine Jugoslavije]] (SSOJ) u kom su praktički bili svi omladinci stariji od 15 godina, dok se ideološko usmjeravanje mlađih organiziralo u [[Savez pionira Jugoslavije|Savezu pionira Jugoslavije]] čiji su članovi bila djeca od 7 do 15 godine; [[Savez sindikata Jugoslavije]] (SSJ) i [[Antifašistički front žena|Savez ženskih društava Jugoslavije]] (SŽDJ). Ideološka obojenost većine udruženja građana, koordinirana je prisustvom članova SKJ u svakoj od organizacija, tako da osim povremenih političkih organizovanja, te djelovanja u nekim umjetničkim krugovima, opozicija SKJ-u nije postojala. Jakom političkom propagandom u medijima, obrazovnim institucijama, vojsci i na radnom mjestu, te uticajem [[Služba državne bezbjednosti|Službe državne bezbjednosti]], stvarana je klima ugroženosti Jugoslavije od stranih neprijatelja, jugoslavenske emigracije, kao i unutrašnjeg neprijatelja, te su i privatna lica vrbovana za [[UDBA]]-u. Nakon poslijeratnog perioda i dogmatističkog [[agitprop]]a u društvenom životu, 1952. godine nakon [[Šesti kongres KPJ|Šestog kongresa KPJ]] dolazi do liberalizacije, koja je između ostalog i udaljavanjem od uticaja Sovjetskog Saveza. Stvara se formula ''4D'': decentralizacija, deetatizacija, debirokratizacija i demokratizacija. Više se prava dodjeljuje republikama, a osnove samoupravljanja dolaze i u sfere obrazovanja, kulture, univerziteta, muzeja, biblioteka. U usporedbi sa ostalim narodnim demokracijama, u Jugoslaviji se razvija široko slobodno kulturno i obrazovno područje,<ref name="HS" /> a vremenom se Jugoslavija otvara uticaju Zapadne Evrope. === Vanjska politika === {{see also|Jugoslavija i Pokret nesvrstanih}} Nakon poslijeratnih pokušaja političkog uticaja u Grčkoj i Albaniji, Jugoslavija se u vanjskoj politici okreće istovremeno i Zapadnoj Evropi i SAD, ali nakon smrti Staljina, održava dobre odnose i sa Sovjetskim Savezom. Zajedno sa Egiptom, Indijom i Indonezijom 1961. osniva [[Pokret nesvrstanih]]. Jugoslavija je bila članica [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]], [[UNESCO]]-a, [[Međunarodna agencija za atomsku energiju|Međunarodne agencije za atomsku energiju]], [[Međunarodna organizacija rada|Međunarodne organizacije rada]], [[Savjet za uzajamnu ekonomsku pomoć]] i bila je potpisnica [[Opšti sporazum o tarifama i trgovini|Opšteg sporazuma o tarifama i trgovini]]. SFRJ je bila četiri puta nestalna članica [[Vijeće sigurnosti Ujedinjenih nacija|Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija]] i to: 1949-50, 1956, 1972-73 i 1988-89. godine. Jugoslavija je politički, vojno i financijski podržavala oslobodilačke i revolucionarne pokrete u svijetu ([[Palestinska oslobodilačka organizacija|PLO]], [[Polisario]]) == Oružane snage == {{Glavni|Oružane snage SFRJ}} [[Datoteka:Logo of the JNA.svg|140px|mini|desno|Grb JNA]] [[Datoteka:Soko G-4 Super Galeb, Yugoslavia - Air Force AN2129173.jpg|[[SOKO G-4 Super Galeb]]|140px|mini|desno]] Oružane snage SFRJ, po zadnjem važećem odbrambenom konceptu nazvanom ''Koncepcija općenarodne odbrane i društvene samozaštite'' (ONO i DSZ) sastojala su se od: [[Jugoslavenska narodna armija|Jugoslavenske narodne armije]] (JNA), [[Teritorijalna odbrana|Teritorijalne odbrane]] (TO) i [[Narodna milicija SFRJ|narodne milicije]] u slučaju rata, koja bi prelazila pod komandu Vrhovnog zapovjedništva. === JNA === {{Glavni|Jugoslavenska narodna armija}} [[Datoteka:D.Brašovan Zgrada KV u Zemunu.JPG|140px|mini|desno|Zgrada Komande RV i PVO SFRJ u Zemunu]] [[Datoteka:Zgrada Generalštaba 2006.jpg|140px|mini|desno|Zgrada SSNO u Beogradu, uništena u bombardovanju NATO-a 1999. godine]] [[Datoteka:M70AB3.jpg|140px|mini|desno|Automatska puška [[Zastava M70|M70AB3]] sa rasklapajućim kundakom, standardno naoružanje elitnih jedinica JNA]] [[Datoteka:Yugoslavia-Army-OR-4 (1951–2006).svg|140px|mini|desno|[[Epolete]] na uniformi kopnene vojske [[Mlađi vodnik|mlađeg vodnika]], najvišeg vojničkog čina u JNA]] [[Datoteka:20_obljetnica_osnivanja_OS_RH_Anton_Tus_26052011_2.jpg|140px|mini|desno|[[General-pukovnik]] JNA [[Anton Tus]] zadnji komadant [[Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana SFRJ|RV i PVO]]]] [[Jugoslavenska narodna armija]] je bila dio Oružanih snaga SFRJ. Osnovana je 1. marta 1945. pod imenom Jugoslavenska armija, a bila je nasljednica [[Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije]] (NOV i POJ). Služenje u JNA je bilo obavezno za sve sposobne muškarce starije od 18 godina u trajanju od 15 mjeseci. Postojali su slučajevi u kojima bi i mlađi od 18 godina mogli biti regrutovani. Regrutaciju je vršio Općinski sekretarijat za narodnu odbranu. Rok službe se mijenjao od dvije godine (u nekim vidovima i do tri godine), do kraja osamdesetih na petnaest mjeseci. Sredinom osamdesetih postojala je mogućnost dobrovoljnog služenja djevojaka, koje je nakon probne klase ukinjeno 1984/85. godine. Vojnici nisu bili, kao u nekim državama Zapadne Evrope, penziono osigurani i služenje vojske se nije računalo u radni staž. Mjesečno su dobijali simboličnu platu, koja je bila npr. 1985/86. od 80 dinara, za obične vojnike, do 220 dinara za pripadnike specijalnih jedinica (npr. Vojne policije). Pravo na odbijanje služenja vojnog roka nije postojalo i kažnjavalo se zatvorskom kaznom od tri godine. Drugi civilini vidovi služenja nisu postojali. ==== Sastav ==== U 80-im godinama prošlog vijeka imala je 240.000 vojnika ([[Kopnena vojska JNA|kopnena vojska]]: 191.000, [[Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana SFRJ|avijacija]] (RV i PVO): 37.000, [[Jugoslavenska ratna mornarica|mornarica]] (JRM): 13.000<ref>''Streitkräfte 1985/86. Die „Military Balance“ des Internationalen Instituts für Strategische Studien.'' London/Koblenz 1986, str. 173.</ref>) Po podacima ''Military Balance'' [[Međunarodni institut za strateške studije|Međunarodnog instituta za strateške studije]] u Londonu JNA je posjedovala 1984/85. između ostalog 1.500 sovjetskih tenkova [[T-34]], [[T-54]], [[T-55]] i tenkova domaće proizvodnje [[T-72]], te proizvedenih po sovjetskoj licenci [[M-84]], baziranih na osnovi [[T-72A]]. Ratna avijacija je posjedovala uglavnom avione iz sovjetske produkcije: 130 lovaca presretača [[MiG-21]], nekoliko transportnih aviona [[Antonov An-12|An-12]] i [[Antonov An-26|An-26]].<ref name="IISS">International Institute for Strategic Studies, London (Hrsg.): ''Military Balance 1984/85.'' London 1985, str. 132.</ref> Osim sovjetskih aviona, JNA je posjedovala avione vlastite proizvodnje kao [[G-2 Galeb]], [[J-20 Kraguj]], [[J-22 Orao]] ili [[SOKO G-4 Super Galeb]], koji su proizvođeni u fabrici aviona [[Fabrika aviona SOKO|SOKO]] u [[Mostar]]u. Avioni su konstuisani u početku na osnovu stranih licenci, a kasnije vlastitim razvojem.<ref name="mil-pj">[[Tobias Pflüger]], Martin Jung: ''Krieg in Jugoslawien.'' 2. Aufl. 1994, {{ISBN|3-9803269-3-4}}, str. 103&nbsp;f.</ref> Do 1980. godine Vrhovni komandant JNA je bio [[maršal]] Jugoslavije [[Josip Broz Tito]], a poslije njegove smrti tu funkciju je preuzelo [[Predsjedništvo SFRJ]], odnosno [[predsjednik Predsjedništva]]. ====Organizacija ==== JNA se sastojala od vidova, rodova i službi. Vidovi su bili: kopnena vojska, ratno vazduhoplovstvo, protivvazdušna odbrana i ratna mornarica. Rodovi su bili: pješadija, artiljerija, artiljerijsko-raketne jedinice protivvazdušne odbrane (u sva tri vida JNA), oklopne jedinice, inženjerija, ABH odbrana, veza i granične jedinice. Službe u JNA bile su: tehnička služba, građevinska služba, intendantska služba, saobraćajna služba, vazduhoplovno-tehnička služba, organi bezbjednosti i vojna policija, sanitetska služba, veterinarska služba, finansijska služba, administrativna služba, pravna služba, geodetska služba, muzička služba i informatika u OS. Krajem 80-ih godina VOJIN ('''''V'''azdušno '''o'''smatranje, '''j'''avljanje '''i''' '''n'''avođenje'') postao je rod vojske. Boja uniformi pripadnika kopnene vojske bila je sivo-maslinasta, pripadnika RV i PVO svijetlo-plava, dok su mornari imali plavo-bijele mornarske majice sa tamno plavom uniformom. Vojnici su bili naoružani puškama domaće proizvodnje [[Zastava M48|M48]], kalibra 7,9&nbsp;mm, a elitne jedinice automatskim puškama [[Zastava M70|M70]] i [[Zastava M72|M72]], kalibra 7,62&nbsp;mm dok su pripadnici Vojne policije koristili još i pištolje [[Zastava M70 (pištolj)|M70]] i pištolj [[Zastava M84 Škorpion|M84]], proizveden po čehoslovačkoj licenci. Sva pravila u JNA regulisana su tzv. [[Pravilo službe JNA|Pravilom službe JNA]], a za vojnike bi za vrijeme služenja važili vojni zakoni. Političko i religijsko djelovanje u JNA je bilo zabranjeno, mada je većina oficira pripadala [[Savez komunista Jugoslavije|Savezu komunista Jugoslavije]] (SKJ), a vojna je obuka imala i političku stranu obojenu marksističkim teorijama. Nadzor nad političkom i sigurnosnom području nad vojnicima imala je tzv. Kontaobavještajna grupa (KoG), u sastavu Vojne policije, koja je imala prava otvaranja pošiljki vojnicima, špijuniranja oficira i praćenja u privatnom životu oficira i njihovih porodica. Osamdesetih godina, nakon reforme 1988. godine JNA je bila organizirana u tri armijske oblasti: [[Prva armijska oblast JNA|Prva armijska oblast]] sa sjedištem u [[Beograd]]u i obuhvatala je dijelove SR Srbije i SR Bosne i Hercegovine, [[Treća armijska oblast JNA|Treća armijska oblast]] sa sjedištem u [[Titograd]]u (dijelovi SR Srbije, SR Makedonija i SR Crna Gora) i [[Peta armijska oblast JNA|Peta armijska oblast]] sa sjedištem u Zagrebu sa zapovjedništvom nad teritorijom SR Hrvatske i SR Slovenije. Sjedište JNA bilo je u [[Beograd]]u u zgradi tzv. [[Savezni sekretarijat za narodnu odbranu|Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu]] (SSNO), sjedište [[Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana SFRJ|RVO i PVO]] u [[Zemun]]u, a sjedište [[Jugoslavenska ratna mornarica|JRM]] u [[Split]]u. Službeni jezik u JNA, bio je [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]], a u organizacijama koje su imale sjedište u SR Sloveniji i SR Makedoniji, mogao se koristiti jezik tih republika. Službeno pismo bilo je latinica. ==== Obuka ==== Obuka vojnika vršena je u centrima za obuku, kasarnama sa 3.000-5.000 vojnika i trajala je od 3 mjeseca i 22 dana, za jedinice pješadije, veze, do 5 mjeseci i 22 dana za specijalne jedinice (padobranci, [[vojna policija]] i sl.) Vojnici su mogli biti i obučavani u Školi rezervnih oficira u Bileći, a nakon šestomjesečne obuke bi sticali čin vodnika pitomca, koji se razlikovao po nošenju ukrštenih mačeva zlatne boje na reverima košulje, a mogao je zapovjedati, nakon dodatne obuke jednim vodom. Nakon obuke, vojnici bi bili prekomandom premješteni u manje kasarne na vršenje dužnosti. Nakon desetak dana u centru za obuku polagala bi se svečana zakletva u kojima bi vojnici bili obavezni potpisati i izgovoriti svečanu zakletvu. ====Obrazovanje ==== Prijem u Srednje vojne škole obavljao se u općinama i vojnim institutima, na kojima se isptivala zdravstvena sposobnost budućih pitomaca. Za prijem se između ostalog razmatrala i moralno-politička podobnost roditelja, kao i nacionalna pripadnost. Težilo se jednakoj zastupljenosti pitomaca, prema nacionalnom udjelu pojedinih naroda u SFRJ. Obuka podoficira bila je u četverogodišnjim Vojnim srednjim školama, koje su bile smještene u glavnim gradovima republika, nakon čega bi pitomci stjecali najniži podoficirski čin [[vodnik]]a. Nastavak obuke za [[oficir]]e bio je u Vojnim akademijama, kao četverogodišnji studij, nakon čega bi dobijali čin [[poručnik]]a. Obrazovanje za više oficire bilo je u višim školama i polaznici bi završavali sa činom [[major]]a, a najviši čin bio je bio čin [[pukovnik]]a. Obuka za [[general]]e, odvijala se na generalskim kursevima sa stjecanjem čina [[general-major]]a. Najviši čin JNA bio je [[general-armije]]. Nakon završetka služenja, vojnici bi bili evidentirani u Općinskim sekretarijatima za narodnu odbranu, i bili bi obavezni sudjelovati u vojnim vježbama Teritorijalne odbrane, koja je bila zasnovana na općinskom i republičkom nivou. Registrovanjem u TO, rezervisti bi dobijali činove, sličnim vojničkim, sa dodatkom činu ''u rezervi''. ==== Namjenska industrija ==== Po nekim je podacima JNA, bilo ekonomsko područje sa najvišim prihodima u Jugoslaviji. U tzv. ''namjenskoj industriji'' i pogonima proizvodnje oružja bilo je zaposleno nekolino stotina hiljada radnika, a proizvodilo se oružje, tenkovi, eksplozivi, avioni i helikopteri, artiljerijska oružja, vojni eksplozivi i bojni otrovi. Najpoznatije fabrike bile su tvornice u [[Zavodi Crvena Zastava|Zavodima Crvena Zastava]] u [[Kragujevac|Kragujevcu]] sa proizvodnjom lakog pješadiskog naouružanja, tvornica tenkova [[Đuro Đaković (tvornica)|Đuro Đaković]] u [[Slavonski Brod|Slavonskom Brodu]], tvornica municije [[Igman Konjic]], tvornica [[Bratstvo (tvornica)|Bratstvo]] u [[Novi Travnik|Novom Travniku]],<ref>{{Cite web|url=https://bnt-tmh.ba/|title=BNT - Tvornica masina i hidraulike Novi Travnik BRATSTVO vojna industrija BIH TMIH TMH|language=hr|access-date=19. 6. 2023}}</ref> tvornice vojnih i privrednih eksploziva i raketa [[Vitezit (tvornica)|Vitezit]] i [[Sintevit]] u [[Vitez]]u, tvornica aviona i helikoptera [[SOKO]] u [[Mostar]]u.<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/readingroom/docs/CIA-RDP80T01355A000100880001-1.pdf|title=MOSTAR AIRFRAME PLANT SOKO AND MOSTAR|last=CIA-RDP80TO1}}</ref> Oružje i vojna oprema izvoženi su u mnoge zemlje, a najviše u zemlje tzv. [[Pokret nesvstanih|nesvrstanog bloka]]. ==== Raspad ==== Početkom raspada SFRJ, i odbijanjem slanja regruta Republičkih sekretarijata za narodnu odbranu SR Slovenije i SR Hrvatske, kao i napuštanjem oficira pripadnika hrvatskog i slovenskog naroda, vojni se kadar pretvorio u većinski srpsku armiju, politički obojenu srpskim nacionalizmom i šovinizmom, koja je početkom sukoba u SR Hrvatskoj stala na stranu pobunjenih Srba u Hrvatskoj, te je 20 maja 1992. godine raspuštena, a od njenih ostataka se osnovala [[Vojska Republike Srpske]] u [[Republika Bosna i Hercegovina|Republici Bosni i Hercegovini]] i [[Vojska Jugoslavije]] u ostatku Jugoslavije nazvanom [[Srbija i Crna Gora]], te kasnije [[SR Jugoslavija]]. ==== Kontroverze ==== Pripadnost oficirskom i podoficirskom kadru u SFRJ imalo je velike privilegije. Završetkom školovanja, podoficiru bi se dodijeljivao stan u zavisnosti od broja članova domaćinsva, postojale su posebne trgovine u kojima bi članovi porodica i sami oficir mogli kupovati posebnu robu po niskim cijenama, kao i posebna odmarališta, sa povoljnim cijenama za porodice oficira. Pripadnici JNA, bili su natprosječno dobro plaćeni, a penzioni se im staž računao po tzv. beneficiranom sistemu - za 12 mjeseci rada, bilo bi im računato 18 mjeseci. U slučaju napuštanja srednje škole ili akademije, roditelji pitomaca bi bili dužni vratiti sve troškove školovanja, koje je bilo besplatno, kao i uđbenici i nastavna sredstva. === Teritorijalna odbrana === {{Glavni|Teritorijalna odbrana}} Teritorijalna odbrana (TO) je bila paravojna komponenta Oružanih snaga SFRJ, osnovana 1969. godine, te integralni dio odbrambene koncepije nazvane ''Koncepija općenarodne odbrane i društvene samozaštite''. Osnovana je uslijed pritiska i osnovanih mogućnosti napada na Jugoslaviju od strane [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]] u vrijeme vojne intervencije u [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]]. Osnovni koncept bila je vojna podrška [[JNA]], u slučaju napada, a komanda je, za razliku od JNA, bila decentralizovana, te je svaka od republika i pokrajina imala svoje jedinice Teritorijalne odbrane. Obaveza služenja u TO, je bila za sve radnosposobne građane, a uglavnom su se jedinice popunjavale nakon odsluženja vojnog roka u JNA, kada bi se u općinskih štabovima TO, dodjeljivao raspored u jedinice, koje su bile organizirane i u većim fabrikama. U zavisnosti od veličine općine ili grada, jedinice su bile u rangu voda ili čete, koje bi po potrebi prerastale u veće jedinice (bataljon). Jedinice su bile u zavisnosti od veličine i zadataka podijeljene u dvije grupe: manje - taktičke jedinice, za pozadinska i partizanska djelovanja i taktičko-združene jedinice, veličine brigada, koje bi se mogle frontalno suprostaviti neprijatelju. TO je bila naoružana lakih naoružanjem, ali su postojala i skladišta sa protuavionskim topovima, artiljerijom, brodovima i manjim brojem oklopnih vozila. TO je s vremenom, postao politička protuteža JNA, naročito u SR Sloveniji i SR Hrvatskoj, koje su podržavale jedan vid nacionalnih republičkih armija.<ref name="TITO" /> Broj pripadnika procjenjen je između 1-3 miliona u slučaju rata, a u mirnodopskim uslovima oko 860.000 boraca. Početkom raspada Jugoslavije, neke republičke TO učestvovale su na strani JNA u borbama protiv secesionističkih republika, a neke su preustrojene u paravojne odbrambene jedinice budućih novonastalih država. Veći dio oružja, početkom 1990-ih godina iz skladišta TO, JNA je oduzela i kasnije koristila za naoružavanje civila. == Ekonomija == {{Ekonomska razlika sjever-jug u SFRJ 1979.}} Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] jugoslavenska ekonomija bila je zasnovana na principima [[planske ekonomije]], po uzoru sovjetske privrede. Proizvodnja u svim sektorima zasnivala se na petogodišnjim planovima, koji su regulisali proizvodnju, strateške ciljeve i cijene. Donošenjem [[Odluke AVNOJ-a|odluka AVNOJ-a]] 24. maja 1944. oduzeta je imovina svim Nijemcima i suradnicima okupatora. Time je bilo pogođeno 50% ukupne idustrije i 120.000 poljoprivrednih gazdinstva. Jak razvoj industrije, privrede, turizma i energetike, stvorio je u 70-im godinama velike ekonomske razlike na relaciji sjever-jug (SR Slovenija, SR Hrvatska i SAP Vojvodina u odnosu na ostale republike i pokrajine). Najnerazvijenija područja bila su SR Bosna i Hercegovina, SR Makedonija i SAP Kosovo, te je dolazilo do jakim unutrašnjih emigracija stanovništva u bogatija područja SR Slovenije, šro je izazvalo jake netrpeljivosti između autohtonog i doseljenog stanovništva. Tako dolazi do pogrdnog imenovanja radnika iz drugih republika u SR Sloveniji, koje su nazivali ''Južnjaki'', ''Šveđani'' ili ''Čefuri''. Kurs [[Jugoslavenski dinar|jugoslavenskog dinara]] je u početku bio centralno regulisan, a kasnije je nakon nekoliko devalvacija, ušao na tržište valuta. Jugoslavija je bila privredno najrazvijenija zemlja Jugoistočne Evrope. === Novac === {{Glavni|Jugoslavenski dinar}} [[Datoteka:YUD 1000 1981 obverse.jpg|140px|mini|desno|Novčanica od 1000 dinara, koja je dugo imala najveću vrijednost u SFRJ]] [[Datoteka:1 Yugoslav dinar (1978) front.JPG|140px|mini|desno|Lice novčića od 1 dinara iz 1978. godine]] [[Datoteka:5000-dinara-1991.jpg|140px|mini|desno|Lice zadnje novčanice SFRJ od 5.000 dinara iz 1991. godine]] Službena valuta u SFRJ bio je [[Jugoslavenski dinar|dinar]], koji se sastojao od 100 para. Najmanji novčić je bio novčić od 5 para iskovan 1965. godine, koji je bio samo nekoliko godina u opticaju. Dinar je doživio nekoliko [[devalvacija]] i [[denominacija]], a 70-ih i 80-ih godina je postao stabilna valuta. U bankama su se mogle zamijeniti strane valute, dok jedno vrijeme kupovina stranih valuta kupovina stranih valuta nije bila moguća. Dinar je štampala i kovala [[Narodna banka Jugoslavije]], a novčići su kovani i povodom nekih godišnjica i u čast nekih međunarodnih organizacija. Najduže u opticaju je bila serija iz 1966. godine, koja je imala tržišnu vrijednost do 1986. godine. Zadnja novčanica dinara bila je novčanica od 5.000 dinara sa likom književnika [[Ivo Andrić|Ive Andrića]] iz 1991. godine. Raspadom SFRJ, kao privremeni bonovi uvedeni su u [[Slovenija|Sloveniji]] [[tolar]], u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] [[hrvatski dinar]], [[Makedonija|Makedoniji]] [[Makedonski denar|denar]] a u [[Republika Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]] [[bosanskohercegovački dinar]]. === Privreda === Privreda Jugoslavije bila je zasnovana najprije na [[Planska ekonomija|planskoj proizvodnji]], koja je vremenom pod jakim uticajem države prelazila u jedan ograničeni vid [[Tržišna ekonomija|tržišne proizvodnje]]. Rapodjela privrednih subjekata bila je na disperzivnoj bazi, po logici da u svakoj republici bi se trebali nalaziti strateški pogoni. Tako da je došlo do raspodjeljenosti industrije, po sistemu, da bi u svakoj republici postojala jedna željezara, jedna rafinerija, te da se sve industrijske grane razvijaju jednako po regionima, bez obzira na raspoloživost sirovina, te obučenost kadrova u tehnološkim procesima, što je neminovno vodilo ka nerentabilnosti pogona, koji su državnim ili kasnije republičkim subvencijama održavani u životu. Većina pogona bila je grupisana u velike koncerne (SOUR), a oni bili podijeljeni u manje (OOUR), zasnovani na Zakonu o udruženom radu. Osim ovog sistema, koji je imao uzor na zapadnoevropske koncerne, sa razlikom da je upravljanje sredstvima u početku bilo dodijeljeno SOUR-ima, a kasnije OOUR-ima, postojala je i mala privatna privreda, uglavnom manje zanatske radnje, ugostiteljstvo i uslužne djelatnosti. Uvođenjem radničkih savjeta, koji su dobijali sve više prava, višak se vrijednosti, trošio na raspodjelu plata, a manje za održavanje i sanaciju, te tehnološki razvoj. Značajna razlika bila je privreda u SR Sloveniji, u kojoj takoreći nisu postojali veliki giganti, nego su firme rasporođene u manja mjesta, te su zadržavale veličinu srednjih preduzeća, čime su se negativne strane radničkog samoupravljanja svele na minimum. Veće organizacije bile su [[INA]], [[Energoinvest]], [[UNIS]], [[Gorenje (firma)|Gorenje]], [[Unionivest]], [[UPI]], [[Agrokomerc]], [[Zastava automobili]], [[Borac Travnik]] [[Šipad]], [[Jelovica]], [[Iskra]], [[FAP|Fabrika automobila Priboj]], [[TAM|Tovarna avtomobilov Maribor]], [[Industrija motornih vozil]], [[Đuro Đaković (firma)|Đuro Đaković]], [[Rade Končar (firma)|Rade Končar]], [[EI Niš]], [[PIK Vrbovec]], [[Radenska]], [[Elan (firma)|Elan]]. ==== Auto-industrija ==== [[Datoteka:ZastavaPICT3088.JPG|140px|mini|desno|[[Zastava 750]], popularno nazvan ''Fićo'']] Proizvodnjom i montažom automobila bavile su se nekolike firme u Jugoslaviji. Najpoznatija je bila [[Zastava Automobili|Zastava Auto]] iz [[Kragujevac|Kragujevca]], koja je prozvodila automobile uglavnom po licenci italijanskog [[Fiat]]a, Najpoznatiji proizvodi bili su [[Zastava 750]], i [[Zastava Yugo]], koji je izvožen na tržište Sjeverne Amerike, Evrope i Azije. Druga najveća tvornica automobila je bio sarajevski [[TAS]] (danas [[Volkswagen Sarajevo d.o.o.]]), koji je montirao [[VW Golf]]; [[Tomos]] iz [[Koper|Kopra]] koji je prvobitno proizvodio mopede i brodske motore, te montirao neka vozila [[Citroën]]a ([[Citroën Ami 6|Ami 6]], [[Citroën Ami 8|Ami 8]] und [[Citroën Dyane|Dyane]]), a zajedno sa [[kranj]]skom [[Iskra (kompanija)|Iskrom]] 1975. godine osniva se poduzeće [[Cimos]], koje prozvodi još neka vozila Citroëna. [[IMV]] iz [[Novo Mesto|Novog Mesta]], koji je prvobitno montirao neka vozila britanskog [[Austina]], a od 1973. [[Renault]]a ([[Renault 4]], [[Renault 12]], [[Renault 16]] i [[Renault 18]]), a 1988. godine se osniva [[REVOZ]], koji u početku proizvodi i putničke prikolice, te kamp vozila. Ovo se proizvodno područje kasnije prebacuje u [[Adria Mobil]]. [[IDA Opel]] iz [[Kikinda|Kikinde]] proizvodi modele [[Opel Kadett D|Kadett]], [[Opel Kikinda|Kikinda]], [[Opel Omega A|Omega]], [[Opel Vectra|Vectra]] i [[Opel Corsa|Corsa]]. U Beogradu su se proizvodili autobusi u firmi [[Ikarus]], u Priboju kamioni [[FAP]], a u Mariboru [[TAM]], koji je osim kamiona proizvodio autobuse, specijalna vatrogasna vozila i vozila za vojne potrebe. U [[Novi Beograd|Novom Beogradu]] tvornica [[IMT]] proizvodila je poljoprivredne mašine i traktore. ==== Metalurgija ==== [[Datoteka:Zenica (Stahlwerk).jpg|140px|mini|desno|[[Željezara Zenica]], prva željezera na prostoru bivše Jugoslavije]] [[Datoteka:Brodo1995.jpg|140px|mini|desno|Dizalica u [[Brodosplit]]u]] ===== Crna metalurgija ===== Metalurška industrija bila je relativno razvijena u Jugoslaviji. Prva željezera izgrađena je u [[Zenica|Zenici]] 1882. godine. [[Željezara Zenica]] je tokom vremena proširivana, tako da je sredinom 80-tih godina prošlog vijeka imala pet visokih peći, oko 24.000 zaposlenih sa obimom proizvodnje u iznosu od 1,87 miliona tona čelika godišnje. U SR Srbiji radila je [[Željezara Smederevo]] izgrađena 1913. godine, u SR Hrvatskoj [[Željezara Split]] u [[Kaštel Sućurac|Kaštel Sućurcu]] (1968.) i [[Željezara Sisak]] u SR Sloveniji [[Željezara Ravne]] u [[Ravne na Koroškem|Ravnama na Koroškem]] i [[Željezara Jesenice]]. ===== Brodogradnja ===== Većina brodogradilišta bila je razmještena u SR Hrvatskoj. Veća brodogradilišta bila su: [[Brodogradilište Kraljevica]], [[Brodogradilište 3. maj]] na [[Rijeka (grad)|Rijeci]], [[Brodogradilište Uljanjik]] u [[Pula|Puli]], [[Brodogradilište Viktor Lenac]] u [[Kostrena|Kostreni]], [[Brodosplit]] u [[Split]]u i [[Brodogradilište Trogir]]. Brodogradilišta su proizvodila [[trajekt]]e, [[tanker]]e, putničke brodove kako za potrebe prometa u Jugoslaviji tako i za izvoz. Brodogradnja je bila jedna od jačih izvoznih privrednih grana Jugoslavije. ==== Naftna industrija ==== SFRJ je imala nekoliko naftnih kompanija koje su se bavile preradom i prodajom pogonskog goriva. Veće kompanije bile su [[INA]], sa sjedištem u [[Zagreb]]u, [[Energopetrol]] sa sjedištem u [[Sarajevo|Sarajevu]], [[Makpetrol]] u [[Skoplje|Skoplju]], [[Naftagas]] (danas [[NIS]]) u [[Novi Sad|Novom Sadu]], [[Beopetrol]] (danas [[Lukoil Srbija]]) u [[Beograd]]u, [[Istrabenz]] iz [[Koper|Kopra]], [[Jugopetrol]] (danas [[Petrol]]) iz [[Ljubljana|Ljubljane]]. Nafta i naftni derivati su se prerađivali u rafinerijama [[Rafinerija nafte Bosanski Brod|Rafinerija nafte u Bosanskom Brodu]], [[OKTA]] u [[Skoplje|Skoplju]], [[Rafinerija nafte Sisak]], [[Rafinerija nafte Beograd]], [[Rafinerija nafte Pančevo]] i [[Rafinerija nafte Lendava]]. Osim naftnih rafinerija, postojale su rafinerije motornih ulja kao [[Rafinerija ulja Modriča]]. ==== Rudarstvo ==== ===== Ugalj ===== Zalihe [[Ugalj|uglja]] u Jugoslaviji, bile su većinom rasprostranjene u SR BiH, SR Sloveniji, SR Srbiji i SAP Kosovu. Uglavnom su to bili rudnici [[lignit]]a, dok se [[mrki ugalj]] i [[kameni ugalj]] kopao u manjim razmjerama. Veći rudnici uglja u Jugoslaviji bili su: [[Aleksinački Rudnik]], [[Rudnik Banovići]], [[Rudnik Belaćevac|Belaćevac]], [[Rudnik Bogovina|Bogovina]], [[Rudnik Breza|Breza]], [[Rudnik Kakanj|Kakanj]], [[Rudnik Kreka|Kreka]], [[Rudnik Kostolac|Kostolac]], [[Rudnik Kolubara|Kolubara]], [[Rudnik Labin|Labin]], [[Rudnik Miraš|Miraš]], [[Senjski Rudnik]],[[Rudnik Sibovc|Sibovc]], [[Rudnik Stanari|Stanari]], [[Rudnik Suvodol|Suvodol]], [[Rudnik Trbovlje|Trbovlje]], [[Rudnik Ugljevik|Ugljevik]], [[Rudnik Zenica|Zenica]]. Ugalj se kopao uglavnom u rudarskim jamama, ali i na nekoliko površinskih kopova. Ugalj je korišten za pogon termoelektrana, koje su izgrađene u neposrednoj blizini rudnika. Zbog zastarjele opreme, u rudnicima uglja bile su česte nesreće, kao posljedica eksplozije [[metan]]a, [[Gorski udar|gorskog udara]] ili zastarjele opreme. Nesreće sa većim brojem žrtava desile su se u [[Nesreća u rudniku Kakanj 1965.|Kaknju 1965.]] i [[Nesreća u rudniku Kreka 1990.|rudniku Kreka 1990.]] kada je poginulo 180 rudara, u [[Nesreća u rudniku Raspotočje 1982.|Raspotočju 1982.]] i [[Nesreća u Aleksinačkom rudniku 1983.|Aleksinačkom rudniku 1983.]] godine. ===== Željezna ruda ===== Rudnici željezne rude nalazili su se u [[Rudnik Ljubija|Ljubiji]] kod [[Prijedor]]a, [[Rudnik Vareš|Varešu]], te nekoliko manjih u SR Sloveniji i SR Srbiji. === Poljoprivreda === Sredinom 40-ih godina prošlog vijeka 70% stanovništva bavilo se poljoprivredom, koja je sačinjavala 36% ukupnog društvenog proizvoda. Od udjela 76,4% 1931. godine, poljoprivredno stanovništvo se smanjilo 1981. na 19,9%. Donošenjem ''Zakon o Agrarnoj reformi i kolonizaciji'' 23. augusta 1945. godine po uzoru na sovjetske [[kolhoz]]e i [[sovhoz]]e zemlja je oduzeta veleposjednicima i dodijeljena novim vlasnicima, uglavnom bivšim borcima NOVJ, pod parolom ''Zemlja onima koji je obrađuju''.<ref>Zoran Pokrovac: ''Sozialistische Reformen am Fall Jugoslaviens und sozialistische Konstruktion der Wirklichkeit''. In: Christoph Boyer (Hrsg.): ''Zur Physiognomie sozialistischer Wirtschaftsreformen''. Frankfurt am Main 2007, {{ISBN|978-3-465-04026-2}}, str. 123–137.</ref> Ovim zakonom pogođeno je oko 160.000 pravnih lica (politički protivnici, veleposjednici, industrijalci, banke, crkve, samostani i vjerske zajednice) sa ukupno 1.600.000&nbsp;[[Hektar|ha]] obradive zemlje, koja je podijeljena na 316.000 porodica, koje su dijelom preseljene iz siromašnih krajeva SR Hrvatske i SR Bosne i Hercegovine na imanja bivših veleposjednika u SAP Vojvodini i Slavoniji, uglavnom njemačkog porijekla. Površina posjeda ograničena je na 25-35 ha.<ref name="HS" /> To je dovelo do stvaranja zadruga, time i pada poljoprivredne proizvodnje i revolta seljaka, koji su kao u tzv. [[Cazinska buna|Cazinskoj buni]] 1950. odnijeli i ljudske živote. Seljaci su bili obavezni predavati propisani dio proizvodnje u novoosnovane zadruge, a iz protesta su često odgađali berbu i uništavali prinose trunjenjem prinosa na njivama. Razlazom sa SSSR 1948. godine, stvara se projekat [[Radničko samoupravljanje|radničkog samoupravljanja]], koji prelazi u sve sfere, pa i u poljoprivredu. Ustavnim odredbama ograničava se imovina seljaka na 10&nbsp;[[Hektar|ha]]. Težište poljoprivredne djelatnosti bilo je u SAP Vojvodini, SR Hrvatskoj, SR Srbiji i dijelovima SR Bosne i Hercegovine. Kasnije se stvaraju veliki poljoprivredni koncerni, ''Složene organizacije udruženog rada'' (SOUR), sa jakom prehrambenom industrijom: [[Fructal]], [[29. novembar (firma)|29. novembar]], [[UPI]], [[Soko Štark]], [[Kraš]], [[Gavrilović]], [[Agrokomerc]], [[Bosanka (firma)|Bosanka]]. Firme su doživjele veliki napredak, ali ih je sputavala [[socijalistička tržišna privreda]], te kompleksnost sistema udruženog rada. U SR Srbiji i SR Bosni i Hercegovini jača voćarstvo, a mesna i prehrambena industrija u SAP Vojvodini i SR Hrvatskoj. === Energetika === {{Energetski izvori SFRJ}} Opskrbljenost energijom u Jugoslaviji nakon Drugog svjetskog rata bila je loša. Na energetsku mrežu bili su priključeni samo veći gradovi, dok je većina sela bila bez električne energije. Izgradnjom zemlje sagrađene su mnoge hidroelektrane, termoelektrane i jedna nuklearna elektrana. Intenzivna lektrifikacija sela počela je krajem 60-ih i gotovo završena 70-ih godina prošlog stoljeća. Istovremeno izgradnjom i industrijalizacijom gradova dolazi do poboljšanja obskrbe toplotnom energijom izgradnjom lokalnih manjih kotlovnica sa pogonom na lož-ulje ili ugalj. Vremenom se taj vid grijanja proširio u većini gradova. Izgradnjom plinovoda iz pravca bivšeg Sovjeskog saveza, grijanje na plin, kao i primjena u energetskim izvorima, uvodi se intenzivno u Jugoslaviju krajem sedamdesetih godina. ==== Hidroelektrane ==== {{Glavni|Spisak hidroelektrana u Jugoslaviji}} Manje hidroelektrane su na području Jugoslavije izrađene još krajem 19. vijeka. Nastajale su uglavnom oko većih gradova, te bi snabdijevale industrijske pogone i sam grad. Ekspanzija izgradnje hidroelektrana počela je 1947. početkom gradnje [[Jablanička brana|Jablaničke brane]], koja je isprva imala 150&nbsp;MW, a 1967. godine gradi se brana u [[Grančarevo|Grančarevu]] kod [[Bileća|Bileće]], čime se stvorilo akumulacijsko [[Bilećko jezero]] sa hidroelektranama [[HE Trebinje 1]] (176&nbsp;MW) i [[HE Trebinje 2]] (30&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Dubrovnik|HE Dubrovnik]] (216&nbsp;MW), početkom 1970-ih izgradnjom akumulacije [[Buško jezero]], snabdijeva se [[Hidroelektrana Orlovac|HE Orlovac]] (235&nbsp;MW). Na [[Drava|Dravi]] se gradi niz hidroelektrana: [[Hidroelektrarna Dravograd|HE Dravograd]] (26&nbsp;MW), [[Hidroelektrarna Zlatoličje|HE Zlatoličje]] (126&nbsp;MW), [[Hidroelektrana Čakovec|HE Čakovec]] (76&nbsp;MW), [[Hidroelektrana Varaždin|HE Varaždin]] (94&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Dubrava|HE Dubrava]] (76&nbsp;MW), a na [[Dunav]]u u saradnji sa [[Rumunija|Rumunijom]] [[Hidroelektrana Đerdap I|HE Đerdap I]] (2280&nbsp;MW) [[Hidroelektrana Đerdap II|HE Đerdap I]] (280&nbsp;MW). Hidroelektrane izgrađen na rijeci [[Drina|Drini]] su: [[Hidroelektrana Bajina Bašta|HE Bajina Bašta]] (422&nbsp;MW), [[Reverzibilna hidroelektrana Bajina Bašta|RHE Bajina Bašta]] i [[Hidroelektrana Zvornik|HE Zvornik]] (87&nbsp;MW), na [[Uvac|Uvcu]] [[Hidroelektrana Kokin Brod|HE Kokin Brod]] (25&nbsp;MW), na [[Lim]]u [[Hidroelektrana Potpeć|HE Potpeć]] (54&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Bistrica|HE Bistrica]] (104&nbsp;MW). Reverzibilna [[Hidroelektrana Velebit|HE Velebit]] (276&nbsp;MW) dovršena je 1985. Na [[Crni Drim|Crnom Drimu]] izgrađena je [[Hidroelektrana Globočica|HE Globočica]] (42&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Vrutok|HE Vrutok]]. ==== Termoelektrane ==== {{Glavni|Spisak termoelektrana u Jugoslaviji}} Veće termoelektrane su građene uglavnom u SR Bosni i Hercegovini, SR Sloveniji, SR Srbiji i SAP Kosovu, u blizini rudnika [[lignit]]a, dok su termoelektrane manje snage građene i u SR Hrvatskoj, SR Makedoniji i SR Crnoj Gori. Termoelektrane građene u Jugoslaviji isprva su bile na [[ugalj]], a neke su kasnije prerađene na proivodnju energije sagorijevanjem plina ili projektovane sa pogonom na naftu. Krajem novembra 1948. godine u [[Kostolac|Kostocu]], gradi se isprva manja, [[Termoelektrana Kostolac]], koja će kasnije dograđivanjem novih doseći ukupnu snagu od 1&nbsp;[[Gigavat|GW]]. U [[Kakanj|Kaknju]] se 1956. godine gradi [[Termoelektrana Kakanj]] sa 450&nbsp;MW snage, [[Termoelektrana Nikola Tesla]] u [[Obrenovac|Obrenovcu]], dograđena na snagu od 1650&nbsp;MW, a krajem 80-ih dostižze snagu od 3&nbsp;GW i u [[Velenje|Velenju]] [[Termoelektrana Šoštanj]], kasnije dograđena na snagu od 345&nbsp;MW, 1963. u [[Tuzla|Tuzli]] [[Termoelektrana Tuzla]] (715&nbsp;MW), 1977. u [[Gacko|Gacku]] [[Termoelektrana Gacko]] (300&nbsp;MW) i u [[Ugljevik]]u [[Termoelektrana Ugljevik]] (300&nbsp;MW), 1962. gradi se u [[Obilić]]u [[Termoelektana Kosovo A]] (800&nbsp;MW), a 1983. [[Termoelektana Kosovo B]] (680&nbsp;MW). Osim ovih većih postojale su jos desetak manjih termoelektrana. Gradnja termoelektrana sa pogonom na [[lignit]], a zbog slabih filtera, izazvala je ekološko zagađenje u tim krajevima. ==== Nuklearna elektrana ==== [[Datoteka:NE-Krsko_retouched.jpg|140px|mini|desno|[[Nuklearna elektrana Krško]]]] [[Nuklearna elektrana Krško]] puštena je u pogon u januaru 1984. godine, planiranje je počelo 1970. a gradnja 1974. godine. Nalazi se u [[Krško]]m, općini u Sloveniji. Nakon izgradnje snaga elektrane je bila 632 [[Megavat|MW]]. Izgrađena je kao projekat američke firme [[Gilbert Associates Inc.]] a izvedba je bila od [[Westinghouse Electric Corporation]]. Osim nuklearne elektrane, Jugoslavija je posjedovala i [[Institut za nuklearne nauke Vinča|nuklearni institut]] u [[Vinča|Vinči]], kraj [[Beograd]]a. === Promet === Saobraćajna infrastruktura je u usporedbi sa drugim razvijenim evropskim državama bila relativno slabo razvijena. Saobraćaj se odvijao mrežom magistralnih cesta, manjim dijelom auto-putova, u primorskim dijelovima trajektnim prometom, željeznički promet je povezivao veće gradske centre, a avionski promet i aerodromi su bili smješteni u glavnim gradovima, te turistčkim odredištima u SR Hrvatskoj. ==== Cestovni promet==== [[Datoteka:Autoput80.jpg|140px|mini|desno|Karta autoputa Bratstvo-jedinstvo]] Najznacajnija prometnica u Jugoslaviji bila je tzv. [[Autoput Bratstvo i jedinstvo]] (M1) dužine 1.188&nbsp;km. Dijelovi ovog puta su bili izgrađeni kao autoput sa dvije dvosmjerne trake i to dionice: [[Kranj]]–[[Ljubljana]] dužine 20&nbsp;km, [[Jankomir]]–[[Slavonski Brod ]](istok) sa 207&nbsp;km i [[Sremska Mitrovica]]–[[Beograd]]–[[Niš]] 277&nbsp;km, dok su ostali dijelovi bila zapravo magistralna cesta. Izgradnja je započeta poslije [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] kako bi se Jugoslavija dobro saobraćajno povezala, jer je do tad imala samo lokalne i regionalne puteve slabog kvaliteta. U izgradnji auto-puta su učestvovale [[Omladinske radne akcije|omladinske radne brigade]], koje su sačinjavali jugoslavenski i inostrani omladinci i pripadnici [[Jugoslavenska narodna armija|Jugoslavenske narodne armije]]. Numeracija magistralnih cesta u Jugoslaviji bila je predviđena slovom M i brojem ceste. Ukupno je bilo 29 [[Spisak magistralnih cesta u Jugoslaviji|magistalnih cesta]]. ==== Željeznički promet==== [[Datoteka:JŽ logo.gif|140px|mini|desno|Logo JŽ]] [[Datoteka:Pruga Samac-Sarajevo.jpg|140px|mini|desno|Plakat za poziv mladima na omladinsku radnu akciju izgradnje [[Pruga Šamac – Sarajevo|pruge Šamac-Sarajevo]]]] Željezničkim prometom u Jugoslaviji upravljalo je državno preduzeće [[Jugoslavenske željeznice]] (JŽ) osnovano 1918. godine. Preduzeće je bilo jedna od osnivačkih članica međunarodne unije željeznica [[UIC]] i imalo je oznaku UIC-Code 72. Do društevene reforme 1954. godine zvalo se Jugoslavenske državne železnice (JDŽ). Nakon raspada SFRJ, ovo se preduzeće transformisalo i podijelilo u: U [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]: [[Željeznice Bosne i Hercegovine]] (ŽBH), koje se satoje od [[Željeznice Federacije Bosne i Hercegovine]] (ŽFBH) i [[Željeznice Republike Srpske]] (ŽRS) sa sjedištem u Doboju; u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] [[Hrvatske željeznice]] (HŽ); u [[Makedonija|Makedoniji]] [[Makedonski železnici]] (MŽ); u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] [[Željeznica Crne Gore]] (ŽCG); u [[Srbija|Srbiji]] [[Železnice Srbije]] (ŽS); u [[Slovenija|Sloveniji]] [[Slovenske železnice]] (SŽ) i na [[Kosovo|Kosovu]] [[Trainkos]] (HK). Pogon vozova bio je [[Parna lomomotiva|parnim]], [[dizel lokomotiva]]ma, [[Lokomotive sa električnim prenosom snage|lokomotivama sa električnim prenosom snage]], [[Lokomotive sa mehaničnim prenosom snage|lokomotivama sa mehaničnim prenosom snage]], [[Lokomotive sa hidrauličnim prenosom snage|lokomotivama sa hidrauličnim prenosom snage]], [[Električne lokomotive|električnim lokomotivama]] sa [[Lokomotive na jednosmjernu struju|lokomotivama na jednosmjernu struju napona 3 kV]] i [[Lokomotive na naizmjeničnu struju|lokomotivama na naizmjeničnu struju napona 25 kV]]. Nakon Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji mreža željeznica bila je oko 5615&nbsp;km. Širina kolosijeka je bila [[Stadardni kolosijek|standarda evropska širina]] 1435 mm, a u većim dijelovima SR Bosne i Hercegovine je bio [[uskotračni kolosijek]] širine 760 mm (tzv. [[Bosanski uskotračni kolosijek]]). Elektrifikacija željeznice započela je 1969. godine,<ref>http://www.railfaneurope.net/ric/electrification.htm</ref> i to prvo pruge Beograd-Zagreb, a da 1980. godine bilo je elektrificirano 18% od ukupne mreže.<ref>{{cite book|author=Sam H. Schurr|title=Electricity in the American Economy Agent of Technological Progress|url=http://books.google.com/books?id=EtDOezijjQoC&pg=PA222|year=1990|publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-27512-8|pages=222}}</ref> Uskotračni kolosijeci su od 1963. godine novoizgrađivani, a neki su ukinuti početkom 1970-ih godina. Izgradnja pruga je većim dijelom organizirana preko [[Omladinska radna akcija|omladinskih radnih akcija]] u kojima su izgrađene pruge [[Pruga Brčko – Banovići|Brčko – Banovići]], [[Pruga Šamac – Sarajevo|Šamac – Sarajevo]]. ==== Zračni promet==== Jugoslavija je imala dvije aviokompanije: [[JAT]] sa sjedištem u Beogradu i [[Adria Airways|Inex-Adria Airways]] sa sjedištem u Ljubljani. JAT je povezivao sve kontinente sa direktnim letovima, kao i sa međuslijetanjem u čvornim aerodromima. Veći aerodromi bili su u Beogradu ([[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Surčin]]), Zagrebu ([[Zračna luka „Franjo Tuđman”|Aerodrom Zagreb]]), Splitu ([[Zračna luka Split|Aerodrom Split]]), Dubrovniku ([[Aerodrom Dubrovnik]]), Sarajevu ([[Međunarodni aerodrom Sarajevo]]), Ljubljani ([[Aerodrom Jože Pučnik|Aerodrom Ljubljana]]), Titogradu ([[Aerodrom Podgorica|Aerodrom Titograd]]), Tivtu ([[Aerodrom Tivat]]), Prištini ([[Aerodrom Priština]]) i u Skoplju [[Aerodrom Aleksandar Veliki|Aerodrom Skoplje]]. ==== Pomorski promet==== Pomorski promet bio je uglavnom trajektni prevoz između većih luka u gradovima u SR Hrvatskoj i otoka ([[Split]], [[Rijeka (grad)|Rijeka]], [[Pula]], [[Zadar]], [[Drvenik (Gradac)|Drvenik]]), u SR Crnoj Gori ([[Bar (grad)|Bar]], [[Ulcinj]] i trajekt u [[Boka kotorska|Bokokotorskom zalivu]]), i u SR Sloveniji luka [[Koper]]. Veće su luke bile povezane sa italijanskim lukama [[Bari]] i [[Ancona]]. Prevoz su vršile velike firme kao [[Jadrolinija]]. Usluge teretnog i tegljačkog prometa obavljala je firma [[Brodospas]] iz Splita. Italijanska firme [[SNAV]] vršila je trajektni prijevoz sa nekim italijanskim lukama i lukama u SFRJ. ==== Riječni promet==== Riječni promet je bio uglavnom teretni prevoz [[šlep]]ovima i teretnim brodovima i odvijao se na [[Dunav]]u i [[Sava|Savi]] u SR Srbiji i SR Hrvatskoj. Veće luke bile su u [[Beograd]]u, [[Vukovar]]u, [[Osijek]]u i [[Novi Sad|Novom Sadu]]. Promet Dunavom je bio i međunarodni, a odvijao se iz pravca [[Austrija|Austrije]] do [[Crno more|Crnog mora]]. Postojale su i turistička krstarenja na istom pravcu. === Turizam === Osnovna turistička grana bio je ljetni turizam na Jadranskom moru u primorskim republikama. Sedamdesetih godina 20. vijeka dolazi do intenziviranja turizma iz pravca Zapadne Evrope. Domaći turisti su bili smješteni u tzv. ''sindikalnim odmaralištima'', povoljnom vidu boravka koje su organizirali veći privredni subjekti iz SFRJ. Zimski turizam se prvobitno razvijao u SR Sloveniji ([[Kranjska Gora]], [[Pohorje]]), a nakon [[ZOI 1984.]] i na [[Sarajevo|sarajevskim]] planinama [[Igman]]u, [[Jahorina|Jahorini]] i [[Bjelašnica|Bjelašnici]]. Na većim jezerima ([[Bledsko jezero]], [[Bohinjsko jezero]], [[Ohridsko jezero]], [[Prespansko jezero]] i [[Skadarsko jezero]]) bio je razvijen i ljetni turizam. Termalni turizam bio je razvijen u poznatijim termalnim banjama u SR Sloveniji: [[Radenci]], [[Moravske Toplice]], a vremenom se razvijao i u SR Srbiji ([[Vrnjačka Banja]]) i SR Bosni i Hercegovini ([[Kiseljak]] i [[Fojnica]]). ==== Nacionalni parkovi ==== {{Glavni|Nacionalni parkovi u Jugoslaviji}} Prvi [[nacionalni park]]ovi u SFRJ, bili su [[Nacionalni park Mavrovo]] i [[Nacionalni park Pelister]], proglašeni 1948. godine. Slijedeće godine su nacionalni parkovi postali [[Plitvička jezera (nacionalni park)|Plitvička jezera]], a nekoliko mjeseci kasnije proglašen je i [[Nacionalni park Paklenica]] na [[Velebit]]u u blizini [[Zadar|Zadra]]. U Jugoslaviji je do 1990. godine nacionalnim parkom proglašeno 21 područje. ==== Svjetska baština UNESCO-a ==== {{Glavni|Spisak mjesta svjetske baštine UNESCO-a u SFRJ}} Jugoslavija je imala osam mjesta proglašenih [[Svjetska baština|svjetskom baštinom]] [[UNESCO]]-a. Prva proglašenja bila su 1979. kada su svjetska baština postali: Grad [[Stari Ras]] i manastir [[Sopoćani]] u SR Srbiji, grad [[Kotor]], prirodna i kulturno-historijska regija, u SR Crnoj Gori, stara gradska jezgra [[Dubrovnik]]a, historijski dio [[Split]]a s [[Dioklecijanova palača|Dioklecijanovom palačom]] i [[Nacionalni park Plitvička jezera]] u SR Hrvatskoj. == Obrazovanje == {{Glavni|Obrazovanje u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Rektorat_Beogradskog_univerziteta.jpg|140px|mini|desno|Zgrada Rektorata Beogradskog univerziteta]] [[Datoteka:University_of_Zagreb.jpg|140px|desno|mini|Zgrada Rektorata Zagrebačkog univerziteta, najstarjijer univerziteta u Jugoslaviji]] Završetkom Drugog svjetskog rata 1945. godine u Jugoslaviji je bilo preko polovina odraslog stanovništva nepismeno ili bez završene škole,<ref name="HS" /> a 1931. godine 44,6% stanovništva starijeg od 11 godina bilo je nepismeno, a broj nepismenih ženskih osoba bio je 56,4%.<ref name="STAT" /> Od 1945-50. godine oko 2 miliona građana učestvovalo je na kursevima opismenjavanja.<ref name="DRAG">[[Dragomir Bondžić]], ''Prosveta i nauka u Srbiji i Jugoslaviji 1945-1990. Istorija XX veka''</ref> U isto vrijeme izgrađeno je 2.500 škola, sa istovremnim širenjem i nadogradnjom u području srednjeg i visokog obrazovanja.<ref name="HS" /> Udio ulaganja u obrazovanje, nauku i kulturu i porastao je od 2,6% od socijalnog proizvoda 1947. na 4,7% 1950. godine.<ref name="DRAG"/> Ovakvo ulaganje dovelo je do smanjenja nepismenosti u 1981. na svega 9,5% što se odnosilo uglavnom na starije stanovništvo. Procenat stanovništva sa srednjim obrazovanjem povećao se na 25,5%, a sa višim i visokim obrazovanjem na 5,6%.<ref name="STAT" /> Problem obrazovanja je naizgled riješen, ali su postojala velika odstupanja na relaciji ''sjever-jug''. Tako je 1981. godine nepismenost u SR Sloveniji skoro nestala (0,8%), u isto vrijeme je procenat nepismenih u SR BiH iznosio 14,5% (a kod žena 23,2%), a na SAP Kosovu 17,6% (26,4% nepismenih žena).<ref name="STAT" /> Veliki problem su bile razlike između školstva na relaciji ''selo-grad'', jer su uprkos obaveznih osam godina osnovnog obrazovanja, mnoga djeca napuštala školu nakon četiri završena razreda.<ref name="HS" /> === Osnovno obrazovanje === U SFRJ je osnovno obrazovanje bilo obavezno do navršene 15 godine. Obaveza školovanja je bila za svu djecu koja su u aktualnoj školskoj godini napunili 6 godina. Obavezno osnovno obrazovanje bilo je podijeljeno u periode od po četiri godine, gdje su prve četiri godine bili organizirane kao razredna nastava, a sljedeće četiri godine kao predmetna nastava. Struktura predmeta u prva četiri razreda nije se mnogo mijenjala (maternji jezik, matematika, poznavanje prirode i društva, fizičko, likovno i muzičko vaspitanje), dok se u periodu od 5-8 razreda uvodio strani jezik (obično: engleski, njemački, francuski ili ruski), biologija, hemija, fizika, geografija i historija, a u osmom razredu za dječake isprva se izvodio predmet ''Predvojničke obuke'', koji je kasnije zamijenjen kursevima o prvoj pomoći. Za razliku od škola u području srpskohrvatskog jezika, gdje se predavao samo maternji jezik, u školama u SR Sloveniji i SR Makedoniji, se pored maternjeg jezika, obično u petom razredu podučavao srpskohrvatski jezik. U područjima gdje su većinski bile nastanjene nacionalnosti, nastava se, pored srpskohrvatskog organizovala i na tim jezicima (albanski, mađarski, turski, rusinski, italijanski). === Srednje obrazovanje === [[Datoteka:Srednja tehnicka skola.jpg|140px|mini|desno|Srednja tehnička škola u Sarajevu]] Nakon završenih osam razreda osnovne škole, mladi su sticali pravo na obrazovanje u srednjem nivou obrazovanja. Sistem srednjeg obrazovanj doživio je velike promjene od završetka rata. Isprva su postojale klasične gimnazije, te zanatske škole nazvane Škole učenika u privredi (ŠUP), koje su u početku imale težište na praktičnom radu u radionicama, i bile su za razliku od gimnazija osnivane i u manjim općinama. Zanatske škole su trajale 3 godine, te bi se završetkm sticalo zvanje zanatlije u određenom području. Gimnazija je trajala četiri godine i pored klasičnih gimazijskih predmeta, kao [[latinski jezik]] i [[filozofija]], završetak i gimnazijska matura omogućavala je upis na jedan od univerziteta. Osim gimnazija postojale su i tehničke i medicinske četverogodišnje škole, koje su imale težište na tematsku specifičnost struke. Reformom školstva u 80-im godinama uvedeno je tzv. ''Srednjeusmjereno obrazovanje'', čime su praktički programski ukinute gimnazije, smanjen je udjel praktičnog rada u zanatskim obrazovanjima, uvedeni su predmeti ''Marksizam i socijalističko obrazovanje'', te ''Odbrana i zaštita'', koje su pretežno imale ideološku funkciju i usmjeravanje obrazovanja marksističkim idejama, te praktički poluvojnom obukom sa naoružanjem i obaveznim bojevim gađanjem u predmetu ''Odbrana i zaštita''. Slična ideološka područja uvedena su i na fakultetima i visokim školama. === Visoko obrazovanje === {{Univerziteti JUG 22-87}} Nakon stvaranja [[Kraljevina SHS|Kraljevine SHS]], na području bivše SFRJ. postojala su dva univerziteta: [[Univerzitet u Zagrebu]] osnovan 1669. i [[Univerzitet u Beogradu]], osnovan 1808. godine.<ref>{{Cite web|url=http://www.bg.ac.rs/sr/univerzitet/istorijat.php|title=Настанак и развој Универзитета|website=www.bg.ac.rs|access-date=19. 6. 2023|archive-date=19. 6. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230619174347/http://www.bg.ac.rs/sr/univerzitet/istorijat.php|url-status=dead}}</ref> Za vrijeme Kraljevine SHS otvoren je [[Univerzitet u Ljubljani]] (1919). Broj studenata u [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevini Jugoslaviji]] 1939. bio je 21.253, koji su se obrazovali na 30 visokih škola ili univerziteta.<ref name="HS" /><ref name="STAT" /> Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] dolazi do stvaranja novih univerziteta: [[Univerzitet u Sarajevu]] i [[Univerzitet u Skoplju]] (1949), [[Univerzitet u Novom Sadu]] (1960), [[Univerzitet u Nišu]] (1965), [[Univerzitet u Prištini]] (1970), [[Univerzitet umjetnosti u Beogradu]] i [[Univerzitet u Rijeci]] (1973), [[Univerzitet u Splitu]] i [[Univerzitet u Titogradu]] (1974), [[Univerzitet u Banjoj Luci]], [[Univerzitet u Mariboru]] i [[Univerzitet Josipa Juraja Strossmayera u Osijeku]] (1975), [[Univerzitet u Kragujevcu]] i [[Univerzitet u Tuzli]] (1976), [[Univerzitet u Mostaru]] (1977) i [[Univerzitet u Bitoli]] (1979).<ref name="uniej">[[Enciklopedija Jugoslavije]], 2. izdanje, tom 6, članak ''Jugoslavija'', Dio "Nauka", Str. 510&</ref> Osim univerziteta osnovane su mnoge visoke škole, umjetničke akademije i Zagrebu, Prištini i Ljubljani, koje su kasnije pripojene gradskim univerzitetima, te umjetničke i muzičke visoke škole u Novom Sadu i Dubrovniku.<ref name="khs">Katica Marendić: ''Faculties and Academies of Art'', in: ''Yugoslav Survey'' 26 (1985), Heft 4 ({{ISSN|0044-1341}}), str. 85–96.</ref> Tako je broj studenata 1980. godine porastao na 411.175 u 356 institucija visokog obrazovanja.<ref name="HS" /><ref name="STAT" /> Ovakva ekspanzija u visokom školstvu, prourokavala je krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih, pad standarda u studentskom smještaju, manjak obrazovnog kadra, te hiperprodukciju visokoobrazovnanih građana, koji su napuštali državu i emigrirali u inostranstvo. Nizak standard prourokovao je i studentske nemire.<ref name="HS" /> == Religija == {{Glavni|Religija u Jugoslaviji}} [[Datoteka:SvetiSavaChurchBelgrade.jpg|[[Hram Svetog Save]] u Beogradu|140px|mini|desno]] [[Datoteka:Patrijarh Pavle.jpg|[[Patrijarh srpski Pavle]]|140px|mini|desno]] [[Datoteka:Kuharić franjo biskup.jpg|140px|mini|desno|Franjo Kuharić, kardinal i nadbiskup zagrebački]] [[Datoteka:St. Peter's Cathedral, Dakovo.jpg|desno|140px|mini|desno|[[Đakovačka katedrala]], izgrađena 1882. godine]] [[Datoteka:Begova dzamija (1).jpg|desno|140px|mini|desno|[[Begova džamija]] u Sarajevu]] [[Datoteka:Sarajevo Synagogue 02.jpg|desno|140px|mini|desno|[[Aškenaška sinagoga]] u Sarajevu]] Po [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Ustavu SFRJ]] pravo na ispovijedanje religije bilo je zagarantovano.{{efn|name=U174|'''Član 174. Ustava''': ''Ispovedanje vere je slobodno i privatna je stvar čovjeka. Verske zajednice odvojene su od države i slobodne su u vršenju verskih poslova i verskih obreda. Verske zajednice mogu osnivati samo verske škole za spremanje sveštenika. Protivustavna je zloupotreba vere i verske djelatnosti u političke svrhe. Društvena zajednica može materijalno pomagati verske zajednice. Verske zajednice mogu, u granicama određenim zakonom, imati pravo svojine na nepokretnosti.''}} Tri najveće religijske zajednice ([[pravoslavlje]], [[rimokatoličanstvo]] i [[islam]]) imale su mogućnost obrazovanja vjerskih službenika u vlastitim obrazovnium institucijama. [[Ateizam]] nije bio nametnut, ali je za rukovodeće položaje u općinama i privrednim subjektima, neophodna bila tzv. ''moralno-politička podobnost'', što je ustvari značilo pripadnost [[Savez komunista Jugoslavije|Savezu komunista Jugoslavije]], ili u izuzétnim slučajevim, mišljenje lokalnog Komiteta SK o moralno-političkoj podobnost rukovodioca. Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rat]]a, vjerskim je zajednicama, oduzeta imovima, a preostala imovina je bila uglavnom posjed obrazovnih institucija, te bogomolje, koje su ostale u vlasništvu vjerskih zajednica. Suđenjem nadbiskupu [[Alojzije Stepinac|Alojziju Stepincu]], zahtijevano je da se rimokatolička crkva odvoji od [[Vatikan]]a, što je Stepinac na suđenju odbio. Neke organizacije islamske vjerske zajednice su zabranjene i raspuštene, uglavnom zbog njihovog djelovanja na [[Islamizam|islamističkoj]] osnovi. Samostani i manastiri kršćanskih zajednica nisu dirani, te su nastavili sa radom, kao i mnogobrojne institucije koje su za cilj imale vjersko obrazovanje mladih. U 50-im godinama vjeronauk je sprovođen u školama, a kasnije su organizaciju vjerskog školovanja preuzele vjerske institucije. Po [[Popis stanovništva u FNRJ 1953.|popisu stanovništva iz 1953.]] godine 13% stanovništva se izjasnilo kao ateisti ili bez religije. Najveći procenat ateista bio je u NR Crnoj Gori 31,5%, a najmanji na Kosovu 7,8%. U drugim dijelovima Procenat se kretao između 10-13,5%.<ref name="HS" /><ref>Reinhard Henkel, ''Religions and religius institutions''</ref> Jačanjem države, procenat stanovništva koji se smatrao ateistima je porastao, dok se izbijanjem nacionalnih sukoba, ponovo vratio na poslijeratni broj. ===Pravoslavlje === Po brojnosti, vjerovatno najbrojnija vjerska zajednica. U SFRJ su bile zastupljene tri pravoslavne vjerske zajednice: [[Srpska pravoslavna crkva|Srpska]], [[Makedonska pravoslavna crkva|Makedonska]] osnovana nekanonskim odvajanjem od Srpske pravoslavne crkve 1967. godine i tada nepriznata [[Crnogorska pravoslavna crkva]] koja je registirana kao pravno lice ''Zakonom o pravnom položaju vjerskih zajednica'' iz 1977. godine. Pravoslavna crkva bija je najrasprostranjenija u SR Crnoj Gori, SR Srbiji, SR Makedoniji i SR BiH. ====Srpska pravoslavna crkva ==== {{Glavni|Srpska pravoslavna crkva}} Do [[1967.]] godine i odvajanja [[Makedonska pravoslavna crkva|Makedonske pravoslavne crkve]] [[Srpska pravoslavna crkva]] (SPC) bila je rasprostranjena na prostoru čitave SFRJ. Bila je podijeljena na 35 [[eparhija]], četiri [[Mitropolija|mitroplije]] i na [[Ohridska arhiepiskopija|Ohridsku arhiepiskopiju]] (Makedonsku pravoslavnu crkvu, koja je po tumačenju SPC, autonomna crkva pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve.)<ref>[http://poa-info.org/istorija/oharhiep/0001.html Кратка историја на Охридската Архиепископија], Pristupljeno 22. 11. 2016.</ref> Na čelu Srpske pravoslavne crkve, kao njen vrhovni poglavar, nalazi se patrijarh srpski sa titulom ''arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski''. Zadnji [[patrijarh srpski]] u SFRJ bio je [[Patrijarh srpski Pavle]] izabran 2. decembra 1990. godine.<ref name="pav">{{Cite web |url=http://www.spc.rs/sr/sedamnaestogodisnjica_patrijaraske_sluzbe_patrijarha_srpskog_g_pavla |title=Sedamnaestogodišnjica patrijaraške službe Patrijarha srpskog G. Pavla |access-date=24. 11. 2016 |archive-date=9. 9. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160909183023/http://spc.rs/sr/sedamnaestogodisnjica_patrijaraske_sluzbe_patrijarha_srpskog_g_pavla |url-status=dead }}</ref> Sjedište Srpske pravoslavne crkve bilo je u patrijaršijskom dvoru u [[Beograd]]u. Eparhije su se dalje dijelile na arhijerejska namjesništva, od kojih se svako sastojalo iz nekoliko crkvenih općina. Parohija je bila najmanja jedinica u crkvenoj organizaciji. Broj vjernika Srpske pravoslavne crkve se, po [[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1991.|popisu stanovništva 1991.]] godine može procijeniti na oko 9 miliona.{{efn|name=REL1|Na popisima stanovništva u SRFJ nije se popisivala religijska pripadnost. U ovaj broj ulaze veći broj osoba popisanih kao Srbi, Crnogorci, manji dio Albanaca, Makedonaca, te više drugih narodnosti.}} Srpska pravoslavna crkva ima veliki broj hramova i manastira. Među najpoznatije i najznačajnije spadaju: [[Hram Svetog Save|Hram Svetog Save na Vračaru]], [[Saborna crkva u Beogradu]] i [[Crkva Svetog Marka u Beogradu]], manastiri: [[Manastir Hilandar|Hilandar]], [[Manastir Studenica|Studenica]], [[Manastir Žiča|Žiča]], [[Manastir Gračanica|Gračanica]], [[Manastir Visoki Dečani|Visoki Dečani]], [[Manastir Svetih arhangela (Prizren)|Manastir Svetih arhangela]], [[Manastir Sopoćani|Sopoćani]], [[Manastir Pećka patrijaršija|Pećka patrijaršija]], [[Manastir Devič|Devič]], [[Manastir Mileševa|Mileševa]], [[Manastir Ravanica|Ravanica]], [[Manastir Ljubostinja|Ljubostinja]], [[Manastir Ćelije|Ćelije]], [[Manastir Tronoša|Tronoša]], [[Manastir Ostrog|Ostrog]], [[Cetinjski manastir]], [[Manastir Hopovo|Hopovo]], [[Manastir Krušedol|Krušedol]], [[Manastir Vraćevšnica|Vraćevšnica]], [[Manastir Manasija|Manasija]], [[Manastir Đurđevi Stupovi|Đurđevi Stupovi]], [[Manastir Lepavina|Lepavina]], [[Manastir Krka|Krka]], [[Manastir Krupa|Krupa]], [[Manastir Dragović|Dragović]], [[Manastir Banjska|Banjska]], [[Manastir Piva|Piva]], [[Manastir Savina|Savina]], [[Manastir Soko|Soko]], [[Manastir Gornjak|Gornjak]], [[Manastir Vitovnica|Vitovnica]], [[Manastir Radovašnica|Radovašnica]], [[Manastir Tavna|Tavna]], [[Manastir Moštanica|Moštanica]], [[Manastir Dobrun|Dobrun]], [[Manastir Ozren|Ozren]], [[Manastir Žitomislić|Žitomislić]], [[Manastir Liplje|Liplje]], [[Manastir Lomnica|Lomnica]], [[Manastir Papraća|Papraća]], [[Manastir Rmanj|Rmanj]], [[Manastir Vozuća|Vozuća]]. SPC je u SFRJ imala šest većih obrazovnih institucija, koje su se nalazile u SR Srbiji, SR BiH i SR Hrvatskoj, kao i više srednjih škola. ==== Makedonska pravoslavna crkva==== {{Glavni|Makedonska pravoslavna crkva}} Makedonska pravoslavna crkva osnovana je nekanonskim odvajanjem od [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]], 1967. godine. Djelokrug Crkve bio je uglavnom na području SR Makedonije. Podijeljena je bila na 11 eparhija, od kojih su tri eparhije u inostranstvu. Prvi arhiepiskop je bio [[Dositej Stojković]], a u vrijeme raspada zemlje [[arhiepiskop]] [[Gavril Milošev]].<ref name="MPS">[http://www.mpc.org.mk/ Službena stranica Makedonske pravoslavne crkve] {{Simboli jezika|mk}}{{Simboli jezika|en}}</ref> Poznatiji manastiri i crkve su: [[Manastir Svetog Andreje na Treski]], [[Varoški manastir]], [[Veljuški manastir]], [[Manastir Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu]], [[Manastir Sveti Ilija Gornji]], [[Karpinski manastir]], [[Manastir Konče]], [[Kučeviški manastir]], [[Manastir Lesnovo]], [[Manastir Vodoča]], [[Manastir Zabel]], [[Manastir Zrze]], [[Manastir Lešok]], [[Manastir Presvete Bogorodice u selu Matejče]], [[Manastir Rajčica]], [[Manastir Svete Bogorodice Prečiste]], [[Manastir Sveti Jovan Bigorski]], [[Manastir Svetog Nauma]], [[Manastir svetog Pantelejmona u selu Gornji Nerezi]], [[Manastir Treskavac (Prilep)]], [[Markov manastir]], [[Manastir Uspenja Presvete Bogorodice u selu Matki]], [[Manastir Sveti Nikita]], [[Osogovski manastir]], [[Pološki manastir]], [[Porečki manastir]], [[Manastir Svetog Nikole Psači]], [[Slivnički manastir]], [[Crkva Bogorodice Perivlepte]], [[Crkva svete Sofije (Ohrid)]], [[Crkva Sveti Jovan Kaneo]], [[Crkva Svetog Đorđa u Kurbinovu]], [[Crkva Svetog Klimenta]], [[Šiševski manastir]], [[Samostan Sv. Andrije u Tresku]]. === Katoličanstvo === Rimokatolička crkva je bila po brojnosti druga u Jugoslaviji. Većina pripadnika rimokatoličke vjere živjela je u SR Sloveniji, SR Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, a manji dio u SR Srbiji, SR Crnoj Gori i SR Makedoniji. Uprava Crkve bila je podijeljena na nadbiskupije, koje su dalje bile podijeljene na metropolije i biskupije, a dalje na arhiđakonate, dekanata i župe, kao crkvene općine najmanje jedinice katoličke crkve. Broj katolika se, po [[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1991.|popisu stanovništva 1991.]] godine može procijeniti na oko 6-7 miliona.{{efn|name=REL2|Na popisima stanovništva u SRFJ nije se popisivala religijska pripadnost. U ovaj broj ulaze veći broj osoba popisanih kao Hrvati, Slovenci, manji dio Albanaca, Mađara i Makedonaca, te više drugih narodnosti.}} Katolička crkva obrazovala je svećenike u više srednjih škola ([[Franjevačka klasična gimnazija u Visokom]], [[Franjevačka klasična gimnazija u Sinju]], [[Franjevačka klasična gimnazija u Splitu]], [[Nadbiskupsko sjemenište u Splitu]]), te na bogoslovnim fakultetima: [[Katolički bogoslovni fakultet u Đakovu]], [[Franjevačka teologija u Makarskoj]], [[Katolički bogoslovni fakultet u Zagrebu]], [[Vrhbosansko bogoslovno sjemenište u Sarajevu]]. Na području Jugoslavije djelovali su uglavnom redovi: [[Franjevci]], [[Dominikanci]], [[Benediktinci]], [[Cisterciti]], [[Trapisti]], [[Isusovci]], [[Salezijanci]] i drugi. Pored [[Zagrebačke katedrala|Zagrebačka katedrala]], najveće katedrale u Jugoslaviji, poznatije su još [[Splitska katedrala]], kao najstarija katedrala na svijetu, [[Đakovačka katedrala]], [[Trogirska katedrala]], [[Kotorska katedrala]], [[Katedrala Srca Isusova|Katedrala Srca Isusova u Sarajevu]], [[Katedrala svetog Bonaventure]] u [[Banja Luka|Banjoj Luci]], [[Katedrala Marije Majke Crkve u Mostaru]], [[Katedrala sv. Nikole u Ljubljani]], [[Katedrala Ivana Krstitelja u Mariboru]], [[Katedrala Blažene Djevice Marije u Beogradu]] i [[Katedrala Presveto srce Isusovo u Skopju]]. Poznatiji samostani su: [[Franjevački samostan u Fojnici]], [[Kraljeva Sutjeska (franjevački samostan)|Franjevački samostan i crkva sv. Ivana Krstitelja u Kraljevoj Sutjesci]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Marije u Srebrenici]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Marije u Jajcu]], [[Samostan i župa Uznesenja Marijina (Rama- Šćit)]], [[Franjevački samostan Gorica]] kod [[Livno|Livna]], [[Franjevački samostan Uzvišenja sv. Križa i svetište sv. Nikole Tavelića u Sarajevu]], [[Franjevački samostan sv. Pavla u Nedžarićima]], [[Franjevački samostan sv. Luke u Jajcu]], [[Franjevački samostan Svetog Ante na Bistriku]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Marije u Zvorniku]], [[Franjevački samostan u Subotici]], [[Franjevačka crkva i samostan sv. Ante na Poljudu]], [[Franjevački samostan i crkva na Kaptolu]] u Zagrebu, [[Franjevački samostan i crkva sv. Antuna Padovanskog u Koprivnici]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Dujma u Kraju]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Pavla na Visovcu]], [[Franjevački samostan i crkva u Bjelovaru]], [[Franjevački samostan i crkva u Dubrovniku]], [[Franjevački samostan na Košljunu]], [[Franjevački samostan u Rovinju]], [[Samostan Gospe od Anđela u Orebiću]], [[Samostan i crkva sv. Antuna u Puli]], [[Samostan i crkva sv. Franje u Puli]], [[Samostan sv. Franje Asiškog u Zadru]], [[Samostan sv. Jeronima u Ugljanu]], [[Samostan sv. Pavla Pustinjaka na Školjiću]], [[Samostan i crkva sv. Jurja kod Perasta]], [[Samostan i crkva sv. Antuna u Perastu]], [[Samostan Svetog Ivana Krstitelja i Antuna u Zemunu]], [[Samostan svetog Juraja u Novom Sadu]], [[Franjevački samostan u Subotici]]. Katolička crkva imala je svoju izdavačku kuću i izdavala je nekoliko časopisa i novina: [[Glas Koncila]],<ref>[http://www.glas-koncila.hr/ Službena stranica Glasa Koncila]</ref> [[Mali koncil]], [[Blagovijest (časopis)]], [[Veritas]], [[Naša ognjišta]], [[MI]], [[Crkva na kamenu]]. U organizaciji katoličke crkve djelovale su i samostalne dobrotvorne organizacije kao [[Caritas]]. [[Kardinal]]i u Jugoslaviji bili su: [[Franjo Kuharić]], [[Franjo Šeper]] i [[Alojzije Stepinac]]. === Islam === [[Datoteka:Suleimania Mosque.JPG|mini|desno|275px|Šarena (Sulejmanija) džamija u Travniku]] Pripadnici [[islam]]ske vjere, naseljavali su područja u [[SR Bosna i Hercegovina|SR Bosni i Hercegovini]], [[SAP Kosovo|SAP Kosovu]], [[SR Srbija|SR Srbiji]], i djelomično u [[SR Makedonija|SR Makedoniji]]. Islamskoj religiji pripadali su najvećim dijelom [[Muslimani (narod)|Muslimani]]{{efn|name=MUS|}}, jednim dijelom [[Makedonci]], [[Crnogorci]], [[Albanci]], i [[Turci]], te nekoliko manje brojnih narodnosti kao [[Goranci]], [[Torbeši]] i [[Pomaci]]. Manje zajednice formirane su i u drugim republikama, ali je formiranje bilo uslovljeno ekonomskim migracijama. Zajednicom je upravljala [[Islamska zajednica Jugoslavije]], koja je osnovana 1947. godine<ref name="PES">[http://pescanik.net/muslimani-i-raspad-sfrj/ Muslimani i raspad SFRJ, Srđan Barišić na pescanik.net]</ref> [[Reisul-ulema]] i Vrhovni sabor Islamske zajednice nalazili su se u Sarajevu, kao i Vrhovno islamsko starješinstvo. Vrhovni sabor činili su delegati republičkih sabora smještenih u Sarajevu (za republike SR Bosnu i Hercegovinu, SR Hrvatsku i SR Sloveniju), Prištini (SR Srbija), Titogradu (SR Crna Gora) i Skoplju (SR Makedonija).<ref name="PES"/> Središte obrazovanja vjerskih službenika bio je [[Fakultet islamskih nauka]] u Sarajevu, osnovan 1977. godine.<ref name="ISL">[http://www.fin.unsa.ba/index.php/fakultetlink/o-fakultetu-islamskih-nauka Službena stranica Fakulteta islamskih nauka u Sarajevu]</ref> === Ostale religije=== Zastupljenost drugih religija u Jugoslaviji, bila je brojčano zanemarljiva. Pripadnici [[Judaizam|jevrejske]] vjere, bili su zbog progona i [[holokaust]]a na području SR Hrvatske i SR Bosne i Hercegovine za vrijeme Drugog svjetskog rata malobrojni, kao i pripadnici [[Protestantizam|protestanskih]] grupa. koje su uglavnom bile zastupljene u SR Sloveniji i dijelu SR Hrvatske. == Demografija == {{Glavni|Demografija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije}} === Nacionalni sastav === Po petom [[Popis stanovništva u Jugoslaviji 1981.|popisu stanovništva 1981. godine]] u SFRJ je živjelo 22.424.711 stanovnika, sa prosječnom gustoćom naseljenosi od 88 stanovnika/m². Najbrojniji narod bili su [[Srbi]] 36,3%, zatim [[Hrvati]] 19,7%, [[Muslimani (narod)|Muslimani]]{{efn|name=MUS|Naziv Muslimani za narod koristio se u SFRJ od 1974. godine. Od 1992. godine u Bosni i Hercegovini je prihvaćen naziv [[Bošnjaci]]. Neke druge bivše republike SFRJ su taj naziv zadržali, a neki zamijenili imenom Bošnjaci ili ga potpuno ukinuli iz zakonskih akata i popisnih formulara.}} 8,9%, [[Slovenci]] 7,8%, [[Albanci]] 7,7%, [[Makedonci]] 6,0%, [[Jugoslaveni]] 5,4%, [[Crnogorci]] 2,6%, [[Mađari]] 1,9%, [[Romi]] 0,7%, [[Turci]] 0,5%, [[Slovaci]] 0,4%, [[Rumuni]] 0,2%, [[Bugari]] 0,2% i drugi.<ref>{{cite book| last=Feldbauer| first=Božidar| year=1988| title=Atlas svijeta| publisher=[[Leksikografski zavod Miroslav Krleža]]| isbn=8670530041|location=Zagreb|ref=harv}}</ref><ref name="SZS"/>. Slijedeći [[Popis stanovništva u Jugoslaviji 1991.|popis iz 1991.]] nije zvanično priznat, te je u otcijepljenim republikama ponovljen, a po njemu je broj stanovnika porastao na 23.528.230.<ref name="SZS">[http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G1991/pdf/G19914018.pdf Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine, za teritorijalnu organizaciju, općine i pripadajuća naseljena mjesta 1991. godine.]</ref> Po odlukama Drugog zasjedanja AVNOJ-a, od 1943. godine u SFRJ je bilo pet konstitutivnih naroda, a od 1974. godine pridodavanjem [[Muslimani (narod)|Muslimana]]{{efn|name=MUS|}} šest: [[Srbi]], [[Hrvati]], [[Muslimani (narod)|Muslimani]], [[Slovenci]], [[Makedonci]] i [[Crnogorci]], te 26 nacionalnosti: [[Albanci]], [[Austrijanci]], [[Bugari]], [[Bunjevci]], [[Česi]], [[Egipćani]], [[Grci]], [[Italijani]], [[Mađari]], [[Nijemci]], [[Poljaci]], [[Romi]], [[Rumuni]], [[Rusi]], [[Rusini]], [[Slovaci]], [[Šokci]], [[Turci]], [[Ukrajinci]], [[Vlasi]], [[Židovi]].<ref name="SZS"/> {{Nacionalni sastav SFRJ}} === Jezičko pitanje === U Jugoslaviji nije bilo savezno definisanog zvaničnog jezika.<ref name="4J">Leksikonska natuknica ''Narodna skupština ─ Savezna.'', dio ''Stalne komisije Savezne narodne skupštine'' '''u''': Ružić, Silvio (ur.) ''Priručni privredni leksikon'', 1. izd., »Privreda«, Zagreb, 1962., str. 228. {{Citat4|b) četiri komisije za utvrđivanje autentičnosti tekstova materijala Skupštine na jezicima na kojima nisu bili podnijeti: za srpski, hrvatski, slovenski i makedonski jezik.}}</ref> Određivanje službenih jezika bilo je u nadležnosti socijalističkih republika i socijalističkih autonomnih pokrajina, odnosno njihovih skupština, koje su donosile njihove ustave. U SR Srbiji zvanični se jezik zvao [[srpskohrvatski]] do kraja socijalističkog razdoblja. U SAP Kosovu je pored srpskohrvatskog zvanični jezik bio [[albanski jezik]], a u školskom sistemu i [[turski jezik]]. U SAP Vojvodini su, pored srpskohrvatskog, zvanični bili [[mađarski jezik|mađarski]], hrvatskosrpski, [[slovački jezik|slovački]], [[rumunski jezik|rumunski]] i [[rusinski jezik|rusinski]]. Srbija poslije socijalističkog razdoblja zadržava srpskohrvatski kao zvanični sve do Ustava iz [[2006]]. godine. U SR Crnoj Gori je zvanični jezik bio srpskohrvatski jezik ijekavskog izgovora. U SR Bosni i Hercegovini je zvanični jezik bio srpskohrvatski odnosno hrvatskosrpski jezik ijekavskog izgovora.<ref name="Geršković"/> U SR Sloveniji su pored slovenskog zvaničan status u pojedinim općinama imali [[mađarski jezik|mađarski]] i [[italijanski jezik|italijanski]]. U SR Makedoniji [[Makedonski jezik|makedonski]] je bio službeni jezik<ref>{{Cite web |url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r1/Fyrom_R1_Cvetkovski.html |title=Ustavna historija Makedonije |access-date=8. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080327060707/http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r1/Fyrom_R1_Cvetkovski.html |archive-date=27. 3. 2008 |url-status=dead }}</ref>, ali pored makedonskom, [[albanski jezik|albanski]],<ref name="Ada">Spasov, Ljudmil; Arizankovska, Lidija. ''Hierarhizacija jezikov v Republiki Makedoniji in Republiki Sloveniji glede na jezikovno politiko Evropske unije'', [http://www.centerslo.net/files/File/simpozij/sim20/spasov.pdf (161-169.)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100918020414/http://www.centerslo.net/files/File/simpozij/sim20/spasov.pdf |date=18. 9. 2010 }} '''U''': Vidovič-Muha, Ada. (ur.) ''Slovenski knjižni jezik – aktualna vprašanja in zgodovinske izkušnje : ob 450-letnici izida prve slovenske knjige'', Zbirka »Obdobja – metode in zvrsti« (vol. 20, ISSN 1408-211X), Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik pri Oddelku za slovenistiko Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani, Ljubljana, 2003., {{ISBN|961-237-057-5}}, {{COBISS.SI|125833984}}, [http://books.google.hr/books?lr=&cd=17&id=s5kYAQAAIAAJ&q=SR+Makedonije str. 163., 164.] {{Citat4|''Prvi člen ''Ustave SR Makedonije'' (''Ustav na SRM'', 1974) je SRM definiral kot nacionalno državo makedonskega naroda ter albanske in turške narodnosti v njej. V členih 220 in 222 je bilo zapisano, da ljudje lahko prosto uporabljajo svoj jezik in pisavo za izražanje in razvijanje svoje kulture. …}}</ref> i [[turski jezik|turski]]<ref name="Ada"/> su se također koristili u školskom sistemu, te kulturnih potreba.<ref name="Ada"/> U SR Makedoniji se u školskom sistemu podučavao i [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]. U SR Hrvatskoj je do [[1953]]/[[1954]]. zvaničan jezik u školskom sistemu bio hrvatski, poslije hrvatskosrpski, a od [[1972]]. hrvatski ili srpski. Od [[9. novembar|9. novembra]] [[1990]]. zvaničan jezik je hrvatski. U ostaloj društvenoj praksi hrvatski kao zvaničan naziv službenog jezika SRH ostaje do Ustava SFRJ iz [[1963]].<ref name="4J"/> U Ustavu SR Hrvatske kao zvaničan naziv jezika od [[1972]]. se pojavljuje hrvatski književni jezik koji se zvao i hrvatski ili srpski. Srpskohrvatski se zvanično koristio od Ustava SFRJ iz [[1963]]. do Ustava SFRJ [[1974]]. u vojnim jedinicama JNA koje su bile stacionirane u SR Hrvatskoj i kod onog dijela stanovništva koje je preferiralo zvaničan jezik SR Srbije. U ostalim oblastima života primjena srpskohrvatskog zvanično prestaje amandmanom na Ustav SR Hrvatske [[1972]]. Tako Ustav SR BiH navodi kao jezik ''srpskohrvatski odnosno hrvatskosrpski jezik ijekavskog izgovora.<ref name="Geršković">Geršković, Leon; Đokić, Aleksandar; Ivanović, Branislav; Marković, Mileta; Misajlovski, Vasko; Šinkovec, Borut; Petković, Svetomir; Milinić, Obrad; Stanojević, Novak; Kršul, Ivan. ''Ustavi i ustavni zakoni : tekstovi Ustava i ustavnih zakona : osnovne karakteristike novog ustavnog sistema'' (Informatorovi priručnici), knj. 1. i 2., Informator, Zagreb, 1974., [http://books.google.com/books?id=4wgNAQAAIAAJ&q=ijekavskog str. 70.,] {{COBISS.BH|3400193}}</ref> == Kultura == {{Glavni|Kultura u Jugoslaviji}} Razvoj kulture u SFRJ okarakterisan je političkim razvojem zemlje. Nakon završetka Drugog svjetskog rata, kulturni temelji zasnovani su na [[Socrealizam|socrealizmu]] i većina stvaralaca u književnosti, slikarstvu, muzici i drugim kulturnim ograncima stvara djela tematski povezana sa zbivanjima iz Narodnooslobodilačke borbe, kiparstvo i slikarstvo se oslanja na ratne motive, dok su literarna djela u skladu sa istim temama. Poznatiji autori iz tog vremena su [[Vladimir Nazor]], [[Božidar Jakac]], [[Prežihov Voranc]], [[Branko Ćopić]], [[Dobrica Ćosić]], [[Vladimir Desnica]], [[Oskar Davičo]], [[Vasko Popa]], [[Skender Kulenović]]. Osim njih, glavni kulturni stvaraoci ostaju i dalje [[Ivo Andrić]] i [[Miroslav Krleža]], koji nastavljaju sa svojim stilskim radom i u SFRJ. Djela većina autora naslanja se na sovjetsku tradiciju i političku obojenost kulture. Važan uticaj na kulturu imalo je Ministarstvo za kulturu SFRJ, koje je zapravo predstavljalo organ cenzure sa pravom odluke o zabrani kulturnih djela. Raskidom sa SSSR u vrijeme Rezolucije informbiroa, dolazi do otvaranja jugoslavenske kulture u drugim pravcima. Liberalizacijom društva dolazi do praktičke kulturne slobode izražavanja, a s vremena na vrijeme, pod uticajem partijskih struktura ([[KPJ]] i [[SUBNOR]]) dolazi do zabrane knjiga, filmova te zatvaranja politički nepodobnih stvaralaca. === Akademije nauka i umjetnosti === Nakon završetka Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji su postojale tri akademije nauka i umjetnosti: [[Srpska akademija nauka i umetnosti]] (SANU) sa sjedištem u Beogradu, [[Jugoslavenska akademija znanosti i umjenosti]] (JAZU) u Zagrebu i [[Slovenska akademija znanosti in umetnosti]] (SAZU). U Sarajevu se 22. juna 1966. godine osniva [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]] (ANU BiH), a njen prvi predsjednik je postao [[Vaso Butozan]]. Sljedeće godine 22. februara u Skoplju osniva se [[Makedonska akademija nauka i umjetnosti]] sa predsjednikom [[Blažo Koneski|Blažom Koneskijem]]. Posebnim republičkim zakonom u SR Crnoj Gori je 10. marta 1976. godine osnovana [[Crnogorska akademija nauka i umjetnosti]], sa prvim predsjednikom [[Branko Pavičević|Brankom Pavičevićem]]. [[Akademija nauka i umjetnosti Kosova]] osnovana je 18. aprila 1978, a [[Vojvođanska akademija nauka i umetnosti]] osnovana je 14. decembra 1979. i za predsjednika je izabran [[Bogoljub Stanović]].<ref name="Bajec" /> === Književnost === {{Glavni|Književnost u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Stevan Kragujevic, Ivo Andric u svom domu 2.JPG|thumb|desno|200px|Ivo Andrić, jedini jugoslavenski književnik dobitnik [[Nobelova nagrada za književnost|Nobelove nagrade za književnost.]]]] U decembru 1944. godine u Begradu je osnovano [[Državno-izdavačko preduzeće Prosveta]], koje je prvo objavilo Andrićevu ''[[Na Drini ćuprija|Na Drini ćupriju]]''. Uskoro se obnovio [[Nolit]], pod imenom ''Novo pokolenje'', te izdavačko preduzeće [[Kultura (firma)|Kultura]]. U Novom Sadu rad obnavlja [[Matica Srpska]], u Sarajevu izlaze prve knjige novoosnovanog izdavača [[Svjetlost (firma)|Svjetlost]] u Zagrebu [[Naprijed]] i [[Zakladni zavod Hrvatske]], u Ljubljani [[Državna založba Slovenije]] i [[Cankarjeva založba]], u Skoplju [[Kočo Racin (firma)|Kočo Racin]], na Cetinju [[Narodna knjiga]]. Tako je 1950. godine broj objavljenih naslova bio 4.371. a ukupan tiraž 29.768.321.<ref name="Bajec" /> Od 17-19. novembra 1946. godine održan je u Beogradu [[Prvi kongres Saveza književnika Jugoslavije|Prvi kongres]] [[Savez književnika Jugoslavije|Saveza književnika Jugoslavije]], gdje je je za predsjednika izabran [[Ivo Andrić]], a za potpredsjednike: [[Oton Župančić]], [[Miroslav Krleža]], [[Isidora Sekulić]], [[Radoslav Zogović]], [[Isak Samokovlija]] i [[Blažo Koneski]].<ref name="Bajec" /> Najznačajniji jugoslavenski pisac bio je [[Ivo Andrić]], koji se nakon povratka iz [[Treći rajh|nacističke Njemačke]] sa mjesta jugoslavenskog ambasadora, dobrovoljno povlači u izolaciju i stvara svoja najbolja djela: ''[[Na Drini ćuprija]]'', ''[[Gospođica]]'', ''[[Travnička hronika]]'' i druga djela. Mada se pridružuje Komunističkoj partiji, njegova djela ostaju historijski vezana uglavnom na zbivanja u Bosni i Hercegovini i djelomično Srbiji. Drugi značajniji pisac bio je hrvatski književnik [[Miroslav Krleža]], koji se također politički angažira, ali mu djela ostaju tematski na ranijim radovima historije hrvatskog društva i događanjima za vrijeme Prvog svjetskog rata. Najobjavljeniji autor postao je ubrzo bosanskohercegovački književnik [[Branko Ćopić]], koji osim knjiga za djecu i omladinu stvara i kritičke romane o dešavanjima u SFRJ: ''[[Osma ofanziva]]'' i ''[[Prolom]]'', djela koji govore o ratnim i poratnim godinama, te sukobima nastalim političkim podjelama u društvu. Nakon povratka iz egzila [[Miloš Crnjanski]] nastavlja svoje poetsko djelo, a šezdesetih se godina profilira srbijanski književnik [[Dobrica Ćosić]], učesnik NOB-a i bliski suradnik Josipa Broza, stvarajući djela o ratu, te raskolu srpskog stanovništva za vrijeme rata. U kasnijim djelima, polako se odmiče od političke linije, te postaje disident, koji u svojim djelima kritizira razvoj jednopartijskog sistema. Značajniji pisci tog vremena su: [[Izet Sarajlić]], [[Borislav Pekić]], [[Aleksandar Tišma]], [[Vladan Desnica]], [[Skender Kulenović]], [[Meša Selimović]], [[Miodrag Bulatović]], [[Ranko Marinković]], [[Slavko Goldstein]], [[Ivan Aralica]], [[Zvonimir Balog]], [[Vjenceslav Novak]], [[Ahmet Hromadžić]], [[Goran Tribuson]], [[Slavenka Drakulić]], [[Desanka Maksimović]], [[Miroslav Antić]], [[Oskar Davičo]], [[Danilo Kiš]], [[Dževad Karahasan]], [[Miljenko Jergović]], [[Isak Samokovlija]], [[Abdulah Sidran]], [[Matija Bećković]], [[Tone Seliškar]], [[Edvard Kocbek]], [[Momčilo Kapor]], [[Prežihov Voranc]]. Tokom 1961. godine u [[Struga|Strugi]] započinje međunarodna pjesnička manifestacija [[Struške večeri poezije]], a od tada se dodjeljivala nagrada [[Zlatni vijenac Struških večeri poezije]].<ref name="Bajec" /> === Slikarstvo === {{Glavni|Slikarstvo u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Ivan Generalic.jpg|180px|mini|desno|Ivan Generalić, jugoslavenski i hrvatski slikar naive]] U prvim godinama nakon kraja rata od likovnih se umjetnika tražilo da budu aktivni činilac društveno-političke borbe za ostvarivanje socijalizma, što je dovelo do reorganizacije umjetničkog života i osnivanja republičkih udruženja likovnih umjetnika. Tako je u Beogradu krajem 1944. godine obnovljeno [[Udruženje likovnih umetnika Srbije]] (ULUS), sljedeće godine u Zagrebu [[Udruženje likovnih umjetnika Hrvatske]] (ULUH), [[Društvo slovenskih upodabljajočih umetnikov]] (DSUU) u Skoplju [[Društvo likovnih umjetnika Makedonije]] ({{jez-mk|Друштво на ликовните уметници на Македонија}}) (DLUM) i u Sarajevu [[Udruženje likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine]] (ULUBiH), dok je u [[Cetinje|Cetinju]] [[Udruženje likovnih umjetnika Crne Gore]] (ULUCG), osnovano 1946. Jedinstveni koordinacijski organ umjetničkih udruženja [[Savez likovnih umjetnika Jugoslavije]] (SLUJ), osnovan je u Zagrebu 1947. godine, a pva izložba SLUJ-a održana je u Ljubljani 1949. godine.<ref name="Bajec"/> Nakon poratnog razboblja jugoslavenski slikari se polako odmiču od standarda socrealizma, te se u većim centrima stvaraju umjetničke kolonije sa slikarima različitih stilskih opredjeljenja. U SR Hrvatskoj se razvija tzv. [[Naiva|naivno slikarstvo]] sa predstavnicima [[Ivan Generalić|Ivanom]] i [[Josip Generalić|Josipom Generalićem]], [[Ivan Rabuzin|Ivanom Rabuzinom]], [[Franjo Mraz|Franjom Mrazom]], [[Ivan Lacković Croata|Ivanom Lackovićem]] koji u svojim djelima na specifičan način, uglavnom jarkim bojama i neproporcionalošću perspektive i likova naglašavaju život na selu. U [[Novi Sad|Novom Sadu]] u [[Petrovaradinska tvrđava|Petrovaradinskoj tvrđavi]] osniva se slikarska kolonija sa slikarima [[Jovan Bikicki|Jovanom Bikickijem]], grafičarima [[Ankica Oprešnik|Ankicom Oprešnik]], [[Milan Kerac|Milanom Kercom]] i [[Boško Petrović|Boškom Petrović]]. Pored postojećih obrazovnih institucija: [[Fakultet likovnih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu|Akademije likovnih umjetnosti u Beogradu]] i [[Akademija likovnih umjetnosti u Zagrebu|Akademije likovnih umjetnosti u Zagrebu]] otvaraju se [[Akademija za likovno umetnost in oblikovanje v Ljubljani]] 1945., [[Akademija likovnih umjetnosti u Sarajevu]] 1972. godine, [[Akademija likovnih umjetnosti u Skoplju]], [[Fakultet likovnih umjetnosti na Cetinju]] 1988. Poznatiji [[Spisak jugoslavenskih slikara|jugoslavenski slikari]] bili su: grafičar [[Safet Zec]], [[Karlo Afan de Rivera]], [[Vojo Dimitrijević]], [[Lazar Drljača]], [[Dževad Hozo]], [[Momčilo Kapor]], [[Radovan Kragulj]], [[Fuad Kasumović (slikar)|Fuad Kasumović]], [[Bekir Misirlić]], [[Ismet Mujezinović]], [[Salim Obralić]], [[Ljubomir Perčinlić]], [[Ivo Šeremet]], [[Albert Alcalay]], [[Augusto Černigoj]], [[Eva Fischer]], [[Sava Sekulić]], [[Milena Usenik]]. === Muzika === {{Glavni|Muzika u Jugoslaviji}} Kao i u svim kulturnim poljima, muzika se nakon završetka Drugog svjetskog rata razvija u revolucionarnom, partizanskom pravcu. Većina djela su posvećena revolucionarnim tekovinama ili se na osnovu narodnih pjesama stvaraju prigodne stilski dorađene pjesme, u kojima se opjeva borba partizana, komunistička partija i predsjednik Jugoslavije. Stilski, muzika tog perioda može se podijeliti na: narodnu, starogradsku, pop, rock i klasičnu muziku, s tim da se takozvana revolucionarna muzika prožima svim tim stilovima. ==== Narodna muzika ==== {{Glavni|Narodna muzika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji}} [[Datoteka:Tanec folk ensemble Macedonia 1.jpg|thumb|desno|300px|A traditional oro in the Republic of Macedonia|Narodno kolo (oro) iz Makedonije.]] Muzički stilovi narodne muzike su oblikovani etnološkom raznolikošću Jugoslavije, doprinoseći kulturnom bogatstvu te zemlje. U Crnoj Gori, dijelovima Srbije i Hercegovini najznačajniji oblici izražavanja u narodnoj muzici su [[guslar]]i i [[ganga]]. U Bosni i Hercegovini najpopularnija je [[sevdalinka]], a najpoznatiji predstavnici ove vrste narodne muzike bili su: [[Safet Isović]], [[Zaim Imamović]], [[Beba Selimović]], [[Zehra Deović]], [[Nedžad Salković]], [[Emina Zečaj]] i drugi. Sevdalinka je bila popularna u skoro svim jugoslavenskim republikama, a posebno u Srbiji. Neki od najznačajnijih pjevača i svirača koji su došli iz Srbije u Sarajevo i tamo napravili uspješne muzičke karijere su [[Nada Mamula]], te braća [[Jovica Petković]] i [[Ratomir Petković]] i drugi. U Slavoniji i Vojvodini su najpopularniji [[Bećarac|bećarci]] i bunjevačka muzika predstavljeni izvedbama [[Zvonko Bogdan|Zvonka Bogdana]] uz pratnju orkestra [[Janika Balaž|Janike Balaža]], te [[Vera Svoboda]], [[Kićo Slabinac]] i drugi. U Srbiji i BiH veoma su popularna razna [[Kolo|kola]] kao i u Makedoniji (oro), koje su najbolje izvodili [[Ismet Alajbegović Šerbo]], te nekadašnja "prva harmonika Jugoslavije" [[Radojka Živković]], [[Ljubiša Pavković]] i drugi. Slovenija je poznata po [[polka]]ma koje je najbolje popularisao [[Slavko Avsenik]], vjerovatno najuspješniji jugoslavenski muzičar i predstavnik na međunarodnom nivou. Slovenija je također poznata po valcerima i popevkama, a u [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskom zagorju]] i [[Međimurje|Međimurju]] popularne su kajkavske popevke. Srbija je poznata po dobrim pjevačima narodne muzike poput: [[Milorad Todorović]], [[Predrag Gojković Cune|Predrag Gojković]], [[Šaban Šaulić]], [[Predrag Živković Tozovac]], [[Miroslav Ilić]], [[Lepa Lukić]], [[Toma Zdravković]] i drugi. Iz Srbije dolazi i [[Šaban Bajramović]] najznačajniji izvođač romske muzike, kao i Esma Redžepova i [[Muharem Serbezovski]] iz Makedonije. Makedonija je poznata po bogatoj narodnoj muzici prepoznatljivoj po lijepim melodijama, nepravilnim ritmovima i visokoj virtuoznosti prilikom izvođenja narodnih igara poput: lesnoto (u 7/8 ritmu), oro, čoček. Najznačajniji pjevači i instrumentalisti iz Makedonije su: [[Esma Redžepova]], [[Aleksandar Sarievski]], [[Kočani Orkestar]], [[Jonče Hristovski]], [[Dobri Stavrevski]] te duet [[Selimova-Želčeski (duet)|Selimova-Želčeski]] i mnogi drugi. Makedonski plesni ansambl [[Tanec (plesni ansambl)|Tanec]] je najbolji predstavnik ove vrste muzike i plesa iz vremena SFRJ, a održali su više od 3500 nastupa širom Jugoslavije i svijeta. Narodna muzika je zastupljena i u horskim sastavima, kao i u dalmatinskim klapama. Poznatiji horovi su bili [[Ladarice (vokalni ansambl)|Ladarice]], koje su osnovali braća [[Zlatko Potočnik|Zlatko]] i [[Božo Potočnik]], te [[Klapa Trogir]], a poznatiji muzičar klapskog pjevanja bio je [[Igor Brešan]]. Stilski iskorak u narodnoj muzici bila je tzv. stagoradska muzika, a najpoznatije mjesto za izvođenje ove vrste narodne muzike je beogradska [[Skadarlija]]. ==== Pop i rock muzika ==== {{Glavni|Pop i rock muzika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji}} [[Datoteka:Singl ploče (1974-1975) (Bijelo Dugme).jpg|thumb|200px|desno|Bijelo dugme, jedna od najpopularnijih rock grupa u Jugoslaviji.]] Pod utjecajem pop i rock muzike koja je dolazila iz SAD-a i Zapadne Evrope tokom kasnih 1940-ih, 1950-ih i 1960-ih, u Jugoslaviji se ubrzo pojavljuju pjevači i muzičke grupe koje su u početku oponašale novi muzički stil. Uz promjene u muzici slijedile su promjene u odijevanju, frizurama i ponašanju. Prvi značajni pjevač [[Pop-muzika|pop muzike]] u Jugoslaviji bio je [[Ivo Robić]], koji je ostvario značajne uspjehe i u inostranstvu. Zahvaljujući njemu koji je uvjerio svog muzičkog agenta [[Bert Kaempfert|Berta Kaempferta]] britanska rock grupa [[The Beatles]] je dobila prvu šansu da u [[Hamburg]]u svira na prvoj ploči tada popularnog [[Tony Sheridan]]a. Krajem 1950-ih slijedio je [[Đorđe Marjanović]] koji je nakon svojih koncertnih nastupa postao prva prava jugoslavenska zvijezda u pop muzici. Bio je popularan i u [[SSSR]]-u, gdje je bio nagrađen [[Komsomol]] nagradom ''Ruskog saveza komunističke omladine'' zbog "jačanja prijateljskih veza između sovjetske i jugoslavenske omladine." Od pop pjevačica najuspješnije su bile [[Lola Novaković]], [[Tereza Kesovija]], a malo kasnije i [[Josipa Lisac]]. Jugoslavenska rokenrol scena počela je da se pojavljuje 1950-ih pod utjecajem klasičnih rokenrol i rockabilly izvođača kao što su: [[Elvis Presley]], [[Chuck Berry]], [[Bill Haley]], [[Carl Perkins]], [[Buddy Holly]] i drugih. Mnogi mladi ljudi počeli su da sviraju ovu novu "električnu muziku", kako su je nazvali, nazivajući sebe "električari." Među prvima koji su se istakli bili su gitarista [[Mile Lojpur]] iz Beograda (rođen u [[Zrenjanin]]u 1930. godine), te [[Karlo Metikoš]] iz Zagreba, koji je nakon preseljenja u [[Pariz]] započeo međunarodnu karijeru pod pseudonimom Matt Collins. [[Datoteka:1550.jpg|thumb|350px|lijevo|Grupa "Smak" 1975. godine, predvođena [[Radomir Mihajlović Točak|Radomirom Mihajlovićem Točkom]] (u sredini) prema ocjenama publike i muzičkih kritičara najvećim rock i blues gitarskim virtuozom sa prostora Jugoslavije.]] Nakon ovih prvih početnih godina razvoja jugoslavenske pop i rock muzike pod velikim utjecajem zapadne muzike, dolazi do pojave drugog talasa pop i rock muzičkih grupa i solista koji stvaraju muziku uključujući narodne melodije iz Jugoslavije. Najbolji primjeri su: Bijelo dugme sa njihovim "pastirskim rockom", [[YU grupa]] sa pjesmama ''Kosovski božuri'', ''Sama'' i druge, [[Smak]] sa pjesmama ''Biska 2'', ''Ulazak u harem'', ''Zajdi zajdi'', zatim grupa [[Leb i sol]] sa njihovim obradama makedonske narodne muzike u rock i jazz-rock maniru. Najpoznatiji pop-rock muzičari i grupe iz drugog talasa sa početka 1970-ih su bile: [[Korni grupa]], YU grupa, [[Time (grupa)|Time]], [[Indexi]], [[Smak]], [[Atomsko sklonište]] i [[Bijelo dugme]]. Od početka druge polovine 1970-ih najistaknutiji su bili: [[Buldožer (grupa)|Buldožer]] kao jedinstveni jugoslavenski odgovor na muziku [[Frank Zappa|Franka Zappa-e]], [[Riblja čorba]], [[Parni valjak]], te [[September (grupa)|September]] sa svojim jazz-rock pristupom ovoj vrsti muzike. Početkom 1980-ih slijedili su: [[Merlin (grupa)|Merlin]], [[Prljavo kazalište]], [[Azra (grupa)|Azra]], [[Crvena jabuka]], [[Divlje jagode]], [[EKV]], [[Zabranjeno pušenje]], [[Đorđe Balašević]], [[Plavi orkestar]] i drugi. Stilski iskorak je bila pojava sarajevskog kulturnog pokreta [[Novi primitivizam]] predvođen [[Elvis J. Kurtović|Elvisom J. Kurtovićem]] i drugima. ====Klasična muzika ==== {{Glavni|Klasična muzika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji}} Nakon završetka Drugog svjetskog rata na području Jugoslavije, najjača središta klasične muzike bila su u Zagrebu, Begradu, Ljubljani i u Sarajevu. U Beogradu je nakon rata dirigent [[Oskar Danon]] odmah obnovio aktivnosti operske kuće koja je bila smještena u [[Narodno Pozorište u Beogradu|Narodnom Pozorištu]]. U početku se posebna pažnja posvećivala izvođenju djela jugoslavenskih operskih kompozitora. Zlatni period beogradske opere zabilježio je značajan razvoj i međunarodnu afirmaciju ove operske kuće. Počev od 1954. godine sa veoma uspješnom izvedbom [[Opera (muzika)|opere]] [[Boris Godunov (opera)|Borisa Godunova]] [[Modest Mussorgski|Modesta Mussorgskog]] u [[Šicarska|Švicarskoj]] u sklopu koncertnog ciklusa "''Clubhouse''" i gramofonskih snimaka sedam velikih ruskih opera za diskografsku kuću [[Decca]]. Jedan dio snimanja obavljen je i u Zagrebu. Vrhunac ovog "zlatnog perioda" bila je izuzetna izvedba opere ''Mazepa'' [[Petar Iljič Čajkovski|Petra Iljiča Čajkovskog]] na sceni pozorišta ''Theater das Westerns'' u [[Zapadni Berlin|Zapadnom Berlinu]]. Ova operna kuća je privukla mnoge talentovane muzičare, među kojima se posebno ističu [[Sándor Szabó]], [[Bahrija Nuri Hadžić]]. U Hrvatskoj sa njenim najstarijim filharmonijskim orkestrom na prostorima Jugoslavije ([[Zagrebačka filharmonija]]) također se odvijala bogata aktivnost na polju klasične muzike. U Bosni i Hercegovini glavni nosioci aktivnosti u klasičnoj muzici bili su [[Sarajevska opera]], [[Sarajevska filharmonija]] i [[Sarajevski balet]]. Bili su popunjeni dijelom domaćim muzičarima i pjevačima, ali većim dijelom sa solistima iz drugih centara, naročito iz Osijeka, Zagreba i Beograda. Značajniji kompozitori klasične muzike bili su: [[Antun Dobronić]], [[Petar Konjović]], [[Stevan Hristić]], [[Jakov Gotovac]], [[Josip Štolcer-Slavenski]], [[Mihovil Logar]], [[Dragutin Čolić]], [[Milan Ristić]], [[Ljubica Marić]], [[Vojislav Vučković]] [[Stanojlo Rajičić]] i [[Lorenc Antoni]]. === Pozorište === U [[Narodno pozorište u Beogradu|Narodnom pozorištu u Beogradu]], 22. decembra 1944. godine održana je prva predstava u oslobođenom Beogradu. Predstavu [[Najezda (drama)|"Najezda"]], sovjetskog pisca [[Leonid Leonov|Leonida Leonova]] je režirao član [[Kazalište narodnog oslobođenja|Kazališta narodnog oslobođenja]] zagrebački glumac [[Vjekoslav Afrić]], a nastupali su glumci i članovi Kazališta: [[Nikola Popović (glumac)|Nikola Popović]], [[Ljubiša Jovanović (glumac)|Ljubiša Jovanović]], [[Joža Rutić]], [[Salko Repak]], [[Branislav Borozan]], [[Junus Međedović]] i glumica Narodnog pozorišta u Beogradu [[Mara Taborska]]. Sljedeće godine postavljene su predstave [[Mati (drama)|"Mati"]], [[Karel Čapek|Karela Čapeka]] i [[Narodni poslanik (drama)|"Narodni poslanik"]] [[Branislav Nušić|Branislava Nušića]].<ref name="Bajec">''Jugoslavija 1941-1981.'' [[Milan Bajec]] i grupa autora, Export pres, Beograd</ref> U Skoplju je 3. aprila 1945. godine otvoreno [[Makedonsko narodno pozorište]] sa predstavom [["Platon Krečet"]], sovjetskog pisca [[Aleksandar Kornejčuk|Aleksandra Kornejčuka]], a dramu je režirao [[Dimitar Kjostarov]], naslovnu ulogu igrao je [[Ilija Milčin]], te [[Krum Stojanov]] i [[Petre Prličko]].<ref name="Bajec"/> {{sekcija}} === Film === {{Glavni|Spisak jugoslavenskih filmova|Film u Jugoslaviji}} Jugoslavenski film nakon završetka Drugog svjetskog rata karakteriše tematsko bavljenje ratom i ratnim događanjima, sa težištem na borbu partizanskih jedinica. Kinematografija je bila u državnom vlastištvu, te su sve producentske kuće u početku stvarale filmove o partizanskim borcima, velikim bitkama ili filmovima, koji su propagirali socijalističko uređenje. Vremenom i liberalizacijom društva, teme se mijenjaju, te se snimaju filmovi o svakodnevnom životu, a sedamdesetih godina snimaju se i kritički filmovi, koji su pokatkad i zabranjivani za emitovanje. Prva producentska kuća osniva se 1945. godine u Beogradu pod imenom [[Avala film]]. U Zagrebu se 1946. godina osniva [[Jadran film]], preduzeće za produkciju i emitovanje filmova, a ubrzo se stvaraju i [[Triglav film]] u Ljubljani 1946., [[Bosna film]] 1947. u Sarajevu, [[Lovćen film]] na Cetinju 1949. Kasnije se osnivaju i [[Dunav film]], [[Sutjeska film]], [[Neoplanta film]], [[Vardar film]], [[Zeta film]], [[Kosovafilm]]. Stvaraju se i manja poduzeća, koja snimanju kratke i dokumentarne filmove. Prvi dugometražni igrani film jugoslavenske kinematografije poslijeratnog perioda bio je ''[[Slavica (film)|Slavica]],'' u režiji [[Vjekoslav Afrić|Vjekoslava Afrića]] dovršen 29. aprila 1947. godine. [[Jugoslavenska kinoteka]] u Beogradu osnovana je 1949. godine i zamišljena je kao arhiva domaćeg filmskog materijala. Jugoslavija je organizirala nekoliko filmskih festivala ([[FEST]], [[Pulski filmski festival]]), a [[Spisak jugoslavenskih filmova|filmovi snimljeni u Jugoslaviji]] učestvovali su na međunarodnim festivalima, kao i u izboru za nagradu [[Oscar]]. [[Jugoslavenski filmovi kandidati za nagradu Oscar - Najbolji strani film|Jugoslavenski filmovi]] učestvovali su od 1958. godine za dodjelu [[Oscar za najbolji strani film|Oscara u kategoriji za najbolji strani film]] od 1958. godine, a od toga su šest puta bili nominovani za nagradu: ''[[Cesta duga godinu dana]]'' na dodjeli [[31. dodjela "Oscara"|1958.]] godine, ''[[Deveti krug]]'' ([[33. dodjela "Oscara"|1960.]]), [[Tri (film)|Tri]] ([[39. dodjela "Oscara"|1966.]]), ''[[Skupljači perja]]'' ([[40. dodjela "Oscara"|1967.]]), ''[[Bitka na Neretvi (film)|Bitka na Neretvi]]'' ([[42. dodjela "Oscara"|1969.]]), ''[[Otac na službenom putu]]'' ([[58. dodjela "Oscara"|1985.]]). Osim igranog filma, postojala je produkcija [[Animirani film|animiranog filma]], a najpoznatija stvaralačka grupa bila je [[Zagrebačka škola crtanog filma]], iz čije je produkcije film ''[[Surogat (film)|Surogat]]'' [[Dušan Vukotić|Dušana Vukotića]] iz 1962., jedini jugoslavenski film koji je dobio [[Oscar za najbolji kratkometražni animirani film|Oscara za najbolji kratkometražni animirani film]]. Značajniji [[Spisak jugoslavenskih režisera|jugoslavenski režiseri]] bili su: [[Ante Babaja]], [[Branko Bauer]], [[Veljko Bulajić]], [[Kiril Cenevski]], [[František Čáp]], [[Bahrudin Čengić]], [[Mladomir Puriša Đorđević]], [[Radivoje Đukić]], [[Obrad Gluščević]], [[Krešo Golik]], [[Petar Gligorovski]], [[Rajko Grlić]], [[Fadil Hadžić]], [[Fedor Hanžeković]], [[Srđan Karanović]], [[Hajrudin Krvavac]], [[Sulejman Kupusović]], [[Emir Kusturica]], [[Goran Marković (režiser)|Goran Marković]], [[Dušan Makavejev]], [[Vatroslav Mimica]], [[Žika Mitrović]], [[Krsto Papić]], [[Goran Paskaljević]], [[Živojin Pavlović]], [[Ante Peterlić]], [[Ljubiša Ristić]], [[Branko Schmidt]], [[Zdravko Šotra]], [[France Štiglic]], [[Antun Vrdoljak]], [[Lordan Zafranović]], [[Želimir Žilnik]]. Poznatiji glumci bili su: [[Danilo Stojković]], [[Ljuba Tadić]], [[Bekim Fehmiu]], [[Fabijan Šovagović]], [[Mustafa Nadarević]], [[Bata Živojinović]], [[Boris Dvornik]], [[Ljubiša Samardžić]], [[Dragan Nikolić]] i [[Rade Šerbedžija]]; glumice: [[Milena Dravić]], [[Neda Arnerić]], [[Mira Furlan]] i [[Ena Begović]]. Na [[Kanski filmski festival|Kanskom filmskom festivalu]] film režisera [[Emir Kusturica|Emira Kusturice]] ''[[Otac na službenom putu]]'' dobio je [[Zlatna palma|Zlatnu palmu]] za najbolji film [[Kanski filmski festival 1985|1985.]] godine, što je najveća filmska nagrada koju je dobio jedan jugoslavenski igrani film. === Mediji === [[Datoteka:Politika 30 jun 1948.JPG|140px|mini|desno|Naslovna stranica dnevnih novina Politika iz 1948. godine]] Novinska i medijska agencija [[Tanjug]] osnovana je 5. novembra 1943. godine u Jajcu. Od 1960-ih godina sjedište Tanjuga bilo je u Beogradu u [[Zgrada Tanjuga|Zgradi Tanjuga]]. Na svom vrhuncu imala je 48 dopisnika i vrijedila je po vlastitim izvorima za deset najvećih informacijskih agencija i najveća među državama [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]<ref name="Tanjug">{{Cite web |url=http://www.tanjug.rs/o_tanjugu.asp |title=O Tanjugu |access-date=9. 12. 2020 |archive-date=29. 10. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101029042937/http://www.tanjug.rs/o_tanjugu.asp |url-status=bot: unknown }}</ref> ==== Radio ==== [[Jugoslavenska radiotelevizija]] obuhvatala je i sve radio-stanice u Jugoslaviji. Sve radio stanice su bile u državnom (društvenom vlasništvu), te nisu postojale privatne radio-stanice. Prva radio-stanica nakon završetka rata je bila radio-stanica u Dubrovniku, koja se oglasila 18. oktobra 1944, a Beogradska radio-stanica emitovala je prvi redovni program 10. novembra 1944, Radio Cetinje 27. novembra, Radio Skoplje 28. decembra, Sarajevska radio-stanica počinje sa emitovanjem 11. aprila 1945, a Radio Ljubljana 9. maja 1945. godine. U 1947. godini zabilježeno je 13 radio-stanica sa 40.829 sati emitovanja, a 1949. godine broj je porastao na 16 sa 51.394 sati.<ref name="Bajec" /> ==== Televizija ==== {{Glavni|Jugoslavenska radiotelevizija}} [[Jugoslavenska radiotelevizija]] (JRT) bio je sistem osam javnih nacionalnih radiotelevizijskih kuća do početka [[1990te|1990-ih]] godina. Činilo ga je šest republičkih i dva pokrajinska RTV centra: [[Radiotelevizija Sarajevo]] (RTVSa), [[Radiotelevizija Ljubljana]] (RTLJ), [[Radiotelevizija Zagreb]] (RTZ), [[Radiotelevizija Beograd]] (RTB), [[Radiotelevizija Skopje]] (RTSk), [[Radiotelevizija Titograd]] (RTT), te [[Radiotelevizija Novi Sad]] (RTNS) i [[Radiotelevizija Priština]] (RTP). Jugoslavenska radiotelevizija bila je članica [[Evropska radiodifuzijska unija|Evropske radiodifuzijske unije]] od 1950. godine. Prva televizijska stanica (RTZ) je osnovana 15. maja 1956. godine u Zagrebu. U početku je svaka republička televizija imala jedan program, a kasnije su osnivani drugi i treći programi. Osim informartivnog programa, televizijske kuće producirali su i televizijske serije, filmove, te su učestvovale u organizaciji muzičkih festivala. Poznatije [[Spisak jugoslavenskih tv-serija|tv-serije]] bile su: ''[[Bolji život]], [[Građani sela Luga]], [[Gruntovčani]], [[Kamiondžije]], [[Kože (tv-serija)|Kože]], [[Naše malo misto]], [[Otpisani]], [[Pozorište u kući]], [[Smogovci]], [[Valter brani Sarajevo]], [[Velo misto]], [[Više od igre]], [[Vruć vetar]].'' Službeni jezici televizijskih stanica su bili jezici republike i pokrajina, a postojale su i emisije na jezicima narodnosti. U Jugoslaviji je postojala obaveza plaćanja [[TV pretplata|televizijske pretplate]]. Nakon raspada Jugoslavije, ovih 8 TV centara postali su nacionalne televizije zemalja nasljednica. ==== Novine ==== {{Tiraži dnevnih listova u Jugoslaviji 1947-49.}} Tokom 1945. godine izlazi 13 dnevnih listova sa prosječnim tiražom od 672.000 primjeraka. Najčitaniji dnevni list tih godina je bila ''[[Borba (novine)|Borba]]'', koja je isprva bila glasilo [[KPJ]].<ref name="Bajec" /> Dnevne novine većeg tiraža, izlazile su u glavnim gradovima saveznih republika. Kao glasilo [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije|Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije]] (SSRNJ) bila su dnevne novine ''[[Borba (novine)|Borba]]''. Ranih pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka, bile su najtiražnije jugoslavenske novine. Beogradska ''[[Politika (novine)|Politika]]'', bile su najstarije dnevne novine, koje su nakon Drugog svjetsko rata 1945. godine ponovo počele izlaziti. U isto vrijeme u Zagrebu se osniva ''[[Vjesnik]]'', u Sarajevu ''[[Oslobođenje]]'', u Ljubljani ''[[Delo]]'', ''[[Ljudska Pravica]]'' i ''[[Sloveski Poročevalec]]'', Splitu ''[[Slobodna Dalmacija]]'', u Skoplju ''[[Nova Makedonija]]'', u Podgorici ''[[Pobjeda (Podgorica)|Pobjeda]]'' u Prištini ''[[Rilindja]]'' na albanskom jeziku. Osim ovih glasila uskoro izlaze i novine lokalnog značaja: mariborski ''[[Večer (Maribor)|Večer]]'', riječki ''[[Novi list]]'', ''[[Glas Slavonije]]'', ljubljanski ''[[Dnevnik (Ljubljana)|Dnevnik]], novosadski ''[[Dnevnik (Novi Sad)|Dnevnik'']] i skopski ''[[Dnevnik (Skopje)|Dnevnik]]''. Postojale su i novine na jezicima nacionalnih manjina: [[La voce del Popolo]], na italijanskom jeziku pokrenute 27. oktobra 1944. na Sušaku, te [[Szabad Vajdasag]], na mađarskom, pokrenute u Novom Sadu. Tako je 1950. godine izlazilo 357 listova, sa prosječnim tiražom po broju od 5.889.666 primjeraka, a štampan je i 381 časopis.<ref name="Bajec" /> Pored zvaničnih glasila štampala su se i tabloidna izdanja većeg tiraža: beogradske ''[[Večernje novosti]]'', zagrebački ''[[Večernji list]]'', sarajevske ''[[Večernje novine]]''. Sportske dnevne novine [[Sport (novine)|Sport]] (Beograd), i zagrebačke [[Sportske novosti]] izlazile su svakim danom osim nedjelje. U Beogradu je izlazio satirički časopis [[Jež novine)|Jež]]. ==== Časopisi ==== Kulturni i književni časopisi izlazili su uglavnom jednom ili dva puta mjesečno: ''[[Forum (časopis)|Forum]], [[Gradina (časopis)|Gradina]], [[Književne novine]], [[Književna reč]], [[Književnost (časopis)|Književnost]], [[Letopis Matice srpske]], [[Odjek (časopis)|Odjek]], [[Republika (časopis)|Republika]], [[Život (časopis)|Život]].'' ==== Magazini ==== Usporedo sa dnevnim glasilima SSRN, postojali su omladinski magazini kao glasila republičkih organizacija Saveza socijalističke omladine. Tako je u SR Sloveniji izlazila ''[[Mladina]],'' u SR BiH ''[[Naši Dani]],'' u SR Hrvatskoj ''[[Polet]],'' koji su tematski obrađivali modernu kulturu mladih, rock muziku i poltička kretanja u SFRJ. Slovenska Mladina je prednjačila 80-tih godina prošlog vijeka u političkim akcijama i protestu protiv kulta ličnosti i totalitarizma u političkom sistemu Jugoslavije. Politički magazini bili su ''[[NIN]],'' ''[[Duga (novine)|Duga]]'', ''[[Ilustrovana Politika]]'' zagrebački ''[[Danas]],'' sarajevski ''[[Svijet (novine)|Svijet]],'' te nedjeljno izdanje Slobodne Dalmacije, ''[[Nedjeljna Dalmacija]].'' Od sportskih sedmičnika najpopularniji je bio beogradski ''[[Tempo (magazin)|Tempo]]''. U izdanju novosadskog izdavača NIP Dnevnik, 1962. godine se pokreće časopis ''[[Ritam (časopis)|Ritam]]'', koji je bio prvi domaći časopis posvećen zabavnoj, džez i pop muzici, a prvi časopis vezan isključivo za rock muziku je bio [''[Džuboks magazin]]'', koji je izašao 3. maja 1966. godine, te ''[[Pop Expres]]'' iz Zagreba. === Filatelija === {{Glavni|Filatelija u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Yugoslavia3+2din1945.jpg|140px|mini|desno|Prva poštanska marka DFJ iz 1944. godine]] [[Datoteka:StampSplit1945Michel18.jpg|140px|mini|desno|Lokalna poštanska marka DFJ iz 1945. godine]] Prva poštanska marka SFRJ tiskana je 14–16. decembra 1944. godine. Riječ je o poštanskoj marki [[Srbija pod njemačkom okupacijom|Srbije pod njemačkom okupacijom]]. Na marki je dodatno utiskan pečat sa [[Grb Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije|grbom Jugoslavije]] i imenom zemlje ćirilićnim pismom (Демократска република Југославија) i doplatom +2 u plavoj boji. Marka je crvenoljubičaste boje, sa [[Nominalna vrijednost|nominalnom vrijednošću]] od 3+2 [[Srpski dinar|srpska dinara]], a na njoj je motiv [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]] kod [[Trstenik]]a. Izašle su dvije marke, a druga je imala nominalnu vrijednost 7+3 dinara. Tiraž prve serije bio je milion primjeraka. Marka je kataloški, po njemačkom katalogu [[Michel]], numerisana brojem 451 I. U januaru 1945. izašla je nova serija od tri slične marke, sa razlikom da je pečat bez mrežasto utiskane pozadine. Marke su vrijedile do 31. januara 1945. godine. Prva dizajnirana marka sa motivom izašla je 1945, a riječ je o seriji od četiri marke sa likom [[Josip Broz|Josipa Broza]] sa nominalnom vrijednostima od 5, 10, 20 i 30 dinara. U to vrijeme korištene su lokalne marke sa raznim pečatima: u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj su korištene marke [[NDH]], u Sloveniji marke [[Treći rajh|Trećeg rajha]] i [[Kraljevina Italija|Italije]], u Vojvodini marke [[Mađarska|Mađarske]], u Crnoj Gori marke [[Crna Gora u Drugom svjetskom ratu|Crne Gore pod italijanskom okupacijom]]. Od 1944-91. tiskano je oko 2.100 različitih poštanskih maraka. Izdavane su i [[porto marke]], doplatne marke i službene marke. {{raščistiti}} == Sport == [[Datoteka:Leon štukelj.jpg|140px|mini|desno|[[Leon Štukelj]], jugoslavenski i slovenski gimnastičar, osvajač najviše medalja na Olimpijskim igrama]] Jugoslavenski sportisti nastupali su u skoro svim većim sportskim takmičenjima. SFRJ je bila članica [[Međunarodni olimpijski komitet|Međunarodnog olimpijskog komiteta]] (MOO) i nastupila je na [[ZOI|Zimskim]] i [[Ljetne olimpijske igre|Ljetnim olimpijskim igrama]] prvi put [[Olimpijske igre 1948.|1948]], a zadnji put na [[Olimpijske igre 1992.|Olimpijadi 1992.]] kada su nastupili kao nezavisni sportisti. Na olimpijadama 1996. godine nastupili su pod imenom SR Jugoslavija. Jugoslavenske reprezentacije takmičile su se i na evropskim i svjetskim prvenstvima u [[nogomet]]u, košarci, rukometu, odbojci i vaterpolu, gdje su ostvarile i najveće uspjehe. U pojedinačnim konkurencijama, značajniji sportovi u kojima su ostvareni dobri rezultati su: [[veslanje]], [[plivanje]], [[gimnastika]], [[hrvanje]], [[boks]], [[džudo]], [[streljaštvo]] [[tenis]] i [[stoni tenis]]. === Olimpijske igre === {{Glavni|Jugoslavija na Olimpijskim igrama}} Jugoslaviju je na [[Olimpijske igre|Olimpijskim igrama]] zastupao [[Jugoslavenski olimpijski komitet]], koji je osnovan 1919. godine u [[Zagreb]]u. SFRJ je postala članica [[MOO]] po automatizmu kao nasljednica [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine]]. Nakon raspada SFRJ, osnovano je sedam olimpijskih komiteta zemalja nasljednica. === Atletika === {{Glavni|Atletika u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Ivan Gubijan 2.jpg|140px|mini|desno|[[Ivan Gubijan]], osvajač srebrne medalje na LJOI 1948]] Takmičenja u atletici u Jugoslaviji bili su pod pokroviteljstvom [[Atletskog saveza Jugoslavije]]. Jugoslavenski atletičari nastupali su na [[Evropsko prvenstvo u atletici|Evropskim prvenstvima u atletici]] na otvorenom od [[Evropsko prvenstvo u atletici 1946.|EP 1946.]], što je bio treći nastup na ovim takmičenjima pa do [[Evropsko prvenstvo u atletici 1990.|EP 1990.]] Ukupno je osvojeno 15 medalja od toga 6 zlatnih, 6 srebrnih i 3 bronzane medalje. Jugoslavija je bila dva puta organizator Evropskog prvenstva i to [[Evropsko prvenstvo u atletici 1962.|EP 1962.]] u [[Beograd]]u i [[Evropsko prvenstvo u atletici 1990.|EP 1990.]] u [[Split]]u. Na [[Evropsko dvoransko prvenstvo u atletici|Evropskim dvoranskim prvenstvima]] osvojeno je ukupno 18 medalja (6 zlatnih, 3 srebrne i 9 bronzanih) Atletska reprezentacija Jugoslavije nastupila je na trima [[Svjetsko prvenstvo u atletici|Svjetskim prvenstvima]] počevši od [[Svjetsko prvenstvo u atletici 1983.|SP 1983.]] pa do [[Svjetsko prvenstvo u atletici 1991.|SP 1991]], ali nisu uspjeli osvojiti ni jednu medalju. Na [[Atletika na Ljetnim olimpijskim igrama|Ljetnim olimpijskim igrama]] atletičari su prvi put nastupili [[Jugoslavija na Ljetnim olimpijskim igrama 1924.|1924]], a zadnji put [[Jugoslavija na Ljetnim olimpijskim igrama 1988.|1988.]] godine. Ukupno su osvojene dvije srebrne medalje i to [[Ivan Gubijan]] [[Atletika na LJOI 1948|1948.]] godine u [[Atletika na Olimpijskim igrama 1948 - bacanje kladiva (muškarci)|bacanju kladiva]] i [[Franjo Mihalić]] u [[Atletika na Olimpijskim igrama 2016 - maraton (muškarci)|maratonu]] [[Atletika na LJOI 1956.|1956.]] godine. Ostali poznatiji atletičari bili su [[Vera Nikolić]], [[Luciano Sušanj]], [[Dragutin Topić]], [[Nenad Stekić]], [[Dragan Zdravković]], [[Zlatan Saračević]], [[Miloš Srejović]], [[Borut Bilač]], [[Biljana Petrović]], [[Vladimir Milić]], [[Jelica Pavličić]], [[Branko Zorko]], [[Milovan Savić]], [[Ivan Ivančić]], [[Željko Knapić]], [[Slobodan Branković]], [[Brigita Bukovec]], [[Marina Filipović]], [[Sejad Krdžalić]], [[Ismail Mačev]], [[Ivan Mustapić]], [[Snežana Pajkić]], [[Breda Pergar]], [[Dragan Perić]], [[Slobodan Popović]]. === Hrvanje === {{Glavni|Hrvanje u Jugoslaviji}} Najviše medalja na [[Hrvanje na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]] osvojili su [[Spisak jugoslavenskih hrvača|jugoslavenski hrvači]]; Ukupno 16, od kojih četiri zlatne, šest srebrnih i šest bronzanih medalja, od [[Hrvanje na Olimpijskim igrama 1960.|LJOI 1960.]] do [[Hrvanje na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988.]] Najuspješniji hrvači bili su [[Shaban Tërstena]], sa jednom zlatnom i jednom srebrnom, te [[Branislav Simić]] sa jednom zlatnom i jednom bronzanom medaljom. Ostali osvajači medalja bili su: [[Branislav Martinović]], [[Stevan Horvat]], [[Josip Čorak]], [[Milovan Nenadić]], [[Momir Petković]], [[Ivan Frgić]], [[Vlado Lisjak]], [[Refik Memišević]], [[Jožef Tertei]] i [[Shaban Sejdiu]]. === Nogomet === {{Glavni|Nogomet u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Dragan Džajić.jpg|140px|mini|desno|[[Dragan Džajić]], nogometaš sa najviše nastupa za reprezentaciju SFRJ (85)]] ==== Muškarci ==== [[Jugoslavenska nogometna reprezentacija]] bila je članica međunarodnih nogometnih organzacija [[FIFA]] i [[UEFA]] i nastupala je na [[Nogomet na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu|Svjetskom nogometnog prvenstvu]] i [[Evropsko prvenstvo u nogometu|Evropskom nogometnom prvenstvu]]. Prvi nastup na Svjetskom prvenstvu, reprezentacija Jugoslavije imala je na [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1950.|Svjetskom prvenstvu u nogometu 1950.]] u [[Brazil]]u. Ukupno je nastupila na sedam prvenstava ([[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1950.|SP 1950]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1954.|SP 1954]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1958.|SP 1958]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1962.|SP 1962]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1974.|SP 1974]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1982.|SP 1982.]] i [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1990.|SP 1990.]]), a na Evropskim prvenstvima ukupno četiri puta ([[Evropsko prvenstvo u nogometu 1960.|EP 1960]], [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1968.|EP 1968]], [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1976.|EP 1976.]] i [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1984.|EP1984.]]) Najbolji plasman na Svjetskom prvenstvo bilo je četvrto mjesto na [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1962.|Svjetskom prvenstvu u nogometu 1962.]] u [[Čile]]u, a na Evropskom prvenstvu drugo mjesto na prvenstvima [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1960.|EP 1960.]] i [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1968.|EP 1968]]. Klupska takmičenja održavana su u organizaciji [[Nogometni savez Jugoslavije|Nogometnog saveza Jugoslavije]]. Prvi rang takmičenja bila je Prva nogometna liga Jugoslavije, u čijem se takmičenju odlučivao prvak Jugoslavije. Ukupno je odigrano 47 sezona, a najviše pobjeda u prvenstvu imala je beogradska [[FK Crvena Zvezda]] (19), [[FK Partizan]] (11), [[NK Hajduk]] (7), [[NK Dinamo]] (4), [[FK Vojvodina]] (2), [[FK Sarajevo]] (2) i [[FK Željezničar]] (1). Takmičenja u [[Kup Jugoslavije u nogometu|Kupu Jugoslavije]] održavana su od [[Kup Jugoslavije u nogometu 1946/47.|1947.]] do [[Kup Jugoslavije u nogometu 1991/92.|1992.]] godine. Najviše pobjeda imala je beogradska [[FK Crvena Zvezda]] (12), [[NK Hajduk]] (9), [[NK Dinamo]] (7), [[FK Partizan]] (6), [[OFK Beograd]] (4), [[FK Velež]] (2), [[NK Rijeka]] (2), [[FK Borac Banja Luka]] (1) i [[FK Vardar]] (1). ==== Žene ==== {{Proširiti sekciju}} === Košarka === {{Glavni|Košarka u Jugoslaviji}} ==== Muškarci ==== [[Datoteka:Krešimir Ćosić 1970.jpg|140px|mini|desno|[[Krešimir Ćosić]], jedan od najboljih jugoslavenskih košarkaša]] Košarkaška takmičenja u Jugoslaviji bila su organizovana od strane [[Košarkaški savez Jugoslavije|Košarkaškog saveza Jugoslavije]]. Rezultati [[Košarkaška reprezentacija Jugoslavije|košarkaške reprezentacije Jugoslavije]] su jedni od najboljih na međunarodnim ekipnim takmičenjima u usporedbi sa drugim masovnim sportovima u Jugoslaviji. Na [[Ljetne olimpijske igre|Ljetnim olimpijskim igrama]] ova je reprezentacija nastupila prvi put [[Košarka na Olimpijskim igrama 1960.|LJOI 1960. godine]] u [[Rim]]u, a olimpijski prvaci su postali [[Košarka na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980. godine]] u [[Moskva|Moskvi]]. Ukupno su nastupili na 8 završnih olimpijskih turnira. Reprezentacija je prvi put na [[Svjetsko prvenstvo u košarci|Svjetskom prvenstvu u košarci]] nastupila na turniru [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1950.|SP 1950. godine]] u [[Argentina|Argentini]]. Najbolji rezultat reprezentacije su tri prva osvojena mjesta na prvenstvima [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1957.|SP 1957]], [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1974.|SP 1974]] i [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1982.|SP 1982]]. godine. Na [[Evropsko prvenstvo u košarci|Evropskim prvenstvima]] reprezentacija je nastupila na 21 prvenstvu, a prvaci Evrope su postali na prvenstvima [[Evropsko prvenstvo u košarci 1973.|EP 1973]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1975.|EP 1975]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1977.|EP 1977]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1989.|EP 1989]] i [[Evropsko prvenstvo u košarci 1991.|EP 1991]]. godine. U ligaškim takmičenjima, [[Prva liga Jugoslavije u košarci|jugoslavenska košarkaška liga]] je bila među vrhunskim ligama u Evropi i svijetu. Prva sezona košarkaške liga bila je [[Prva liga Jugoslavije u košarci 1945.|PL 1945.]] godine, a zadnja [[Prva liga Jugoslavije u košarci 1992.|PL 1992.]] godine. Liga je brojala od četiri ekipe u nekoliko prvih godina, do najviše 14 klubova. U većini sezona u ligi su se takmičile 12 ekipa. Najviše osvojenih prvenstava imala je [[KK Crvena zvezda]] (12). Osim nje, prvenstva su osvajali još [[KK Olimpija]] (6), [[KK Partizan]] (5), [[OKK Beograd]] (4), [[KK Bosna]] (3), [[KK Cibona]] (2) i po jedanput [[KK Proleter Zrenjanin]], [[KK Radnički Beograd]] i Selekcija [[JNA]]. ==== Žene ==== [[Ženska košarkaška reprezentacija Jugoslavije]] nastupila je na tri [[Ljetne olimpijske igre|olimpijade]]: [[Košarka na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], [[Košarka na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]] i [[Košarka na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]]. Najbolji rezultat je srebrna medalja na [[Košarka na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]] u [[Seoul]]u. Na [[Svjetsko prvenstvo u košarci za žene|Svjetskom prvenstvu u košarci]] nastupile su pet puta, a prvi put [[Svjetsko prvenstvo u košarci za žene 1959.|SP 1959.]]. Najbolji plasman je srebrna medalja sa [[Svjetsko prvenstvo u košarci za žene 1959.|SP 1990.]]. održanog u [[Malezija|Maleziji]]. Od ukupno 20 nastupa [[Evropsko prvenstvo u košarci za žene|Evropskim prvenstvima]], od [[Evropsko prvenstvo u košarci 1954.|EP 1954]], do [[Evropsko prvenstvo u košarci 1991.|EP 1991]], najbolji rezultat su osvojene četiri srebrne medalje ([[Evropsko prvenstvo u košarci 1968.|EP 1968]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1978.|EP 1978]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1987.|EP 1987]] i [[Evropsko prvenstvo u košarci 1991.|EP 1991]]). [[Prva liga Jugoslavije u košarci|Ženska jugoslavenska košarkaška liga]] organizovana je od [[Prva liga Jugoslavije u košarci za žene 1945.|PL 1945.]] godine. Najviše osvojenih prvenstava imala je [[ŽKK Crvena zvezda]] (25). Osim nje, prvenstva su osvajali još [[ŽKK Radnički Beograd]] (6), [[ŽKK Trešnjevka]], [[ŽKK Partizan Beograd]] i [[ŽKK Jedinstvo Tuzla]] (3), [[ŽKK Voždovac]] i [[ŽKK Vojvodina Novi Sad]] (2) i po jedanput [[ŽKK Bosna Sarajevo]], [[ŽKK Šibenik]] i [[ŽKK Željezničar Sarajevo]]. === Rukomet === {{Glavni|Rukomet u Jugoslaviji}} ==== Muškarci ==== [[Datoteka:AbasArslanagic.jpg|mini|140px|[[Abas Arslanagić]], rukometni golman jugoslavenske reprezentacije]] Takmičenja u [[rukomet]]u organizovao je [[Rukometni savez Jugoslavije]], osnovan 1949. godine. Savez je bio član [[Evropska rukometna federacija|Evropske rukometne federacije]] (EHF) i [[Međunarodni rukometni savez|Međunarodnog rukometnog saveza]] (IHF). [[Jugoslavenska rukometna reprezentacija]] takmičila se na [[Ljetne olimpijske igre|Olimpijskim igrama]], [[Svjetsko prvenstvo u rukometu|Svjetskim]] i [[Evropsko prvenstvo u rukometu|Evropskim rukometnim prvenstvima]]. Prvi nastup na [[Rukomet na Olimpijskim igrama|Olimpijadi]] bio je na [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1972.|LJOI 1972]], kada je reprezentacija osvojila zlatnu medalju. Ukupno je nastupila na sljedeće četiri Olimpijade ([[Rukomet na Olimpijskim igrama 1976.|LJOI 1976]], [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]]. i [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]]), a [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]]. godine po drugi put je osvojila zlatnu medalju. Na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu|Svjetskim rukometnim prvenstvima]] reprezentacija je nastupila ukupno 10 puta. Prvi put [[Svjetsko prvenstvo u rukometu 1958.|1958]], a zadnji put [[Svjetsko prvenstvo u rukometu 1990.|SP 1990]]. godine. Najbolji plasman je bilo prvo mjesto na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu 1986.|Svjetskom prvenstvu 1986.]] godine. Klupska takmičenja u rukometu održavana su u organizaciji [[Rukometni savez Jugoslavije|Rukometog saveza Jugoslavije]]. Prvi rang takmičenja bila je [[Prva rukometna liga Jugoslavije]], u čijem se takmičenju odlučivao prvak Jugoslavije. Prvo je prvenstvo odigrano [[Prva rukometna liga Jugoslavije 1953.|PL 1953.]], a najviše pobjeda u prvenstvu imaao je [[bjelovar]]ski [[RK Partizan Bjelovar|RK Partizan]] (9), [[RK Borac Banja Luka]] i [[RK Metaloplastika Šabac]] (7), [[RK Zagreb]] (6), [[RK Medveščak Zagreb]] (4), [[RK Crvena Zvezda Beograd]] (2), a po jednu [[RK Crvenka]], [[RK Željezničar Sarajevo]], [[RK Proleter Zrenjanin]] i [[RK Slovan Ljubljana]], ==== Žene ==== [[Jugoslavenska ženska rukometna reprezentacija]] nastupila je tri puta na [[Rukomet na Olimpijskim igrama|ljetnim olimpijadama]] ([[Rukomet na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]]. i [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]]), najbolji rezultat je zlatna medalja na [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984.]] održanim u [[Los Angeles]]u. Na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za žene|Svjetskim rukometnim prvenstvima]] od ukupo deset nastupa od [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za žene 1957.|SP 1957]], najbolji rezultat rukometašica bila je zlatna medalja na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za žene 1973.|SP 1973.]] održanom u Jugoslaviji [[Prva ženska rukometna liga Jugoslavije|Ženska rukometna liga]] igrana je prvi put 1953. godine, a najviše titula prvaka Jugoslavije imale su rukometašice [[beograd]]skog [[ŽRK Radnički Beograd|ŽRK Radnički]] (14), [[ŽRK Lokomotiva Zagreb]] (10), [[ŽRK Budućnost Titograd]] i [[ŽRK Spartak Subotica]] (3), [[ŽRK Voždovac]], [[ŽRK Podravka Koprivnica]] i [[ŽRK Lokomotiva Virovitica]] (2), te po jednu: [[ORK Beograd]], [[ŽRK Železničar Beograd]] i [[ŽRK Mirko Kljajić Nova Gradiška|ŽRK Mirko Kljajić]] iz [[Nova Gradiška|Nove Gradiške]]. === Odbojka === {{Glavni|Odbojka u Jugoslaviji}} ==== Muškarci ==== [[Datoteka:Ljubomir Travica.jpg|140px|mini|desno|[[Ljubomir Travica]], jugoslavenski reprezentativac u odbojci i odbojkaški trener]] Takmičenja u [[odbojka|odbojci]] organizovao je [[Odbojkaški savez Jugoslavije]], osnovan 1946. godine. Savez je bio član [[Evropska odbojkaška federacija|Evropske odbojkaške federacije]] (CEV) i [[Međunarodni odbojkaški savez|Međunarodnog odbojkaškog saveza]] (FIVB). [[Jugoslavenska odbojkaška reprezentacija]] takmičila se na [[Ljetne olimpijske igre|Olimpijskim igrama]], [[Svjetsko prvenstvo u odbojci|Svjetskim]] i [[Evropsko prvenstvo u odbojci|Evropskim odbojkaškim prvenstvima]]. Prvi nastup na [[Odbojka na Olimpijskim igrama|Olimpijadi]] bio je na [[Odbojka na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], kada je reprezentacija osvojila šesto mjesto. Na [[Svjetsko prvenstvo u odbojci|Svjetskim odbojkaškim prvenstvima]] reprezentacija je nastupila ukupno 4 puta. Prvi put [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1956.|1956]], a zadnji put [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1970.|1970]]. godine. Najbolji plasman su bila osma mjesta na [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1962.|Svjetskom prvenstvu 1962.]] i [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1966.|1966.]] godine. ==== Žene ==== {{Proširiti sekciju}} === Vaterpolo === {{Glavni|Vaterpolo u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Ratko Rudić kolovoz 2012 (cropped).jpg|140px|mini|desno|[[Ratko Rudić]], jedan od najboljih jugoslavenskih vaterpolista]] Po broju osvojenih medalja na međunarodnim takmičenjima, [[Vaterpolska reprezentacija Jugoslavije]] je najtrofenija reprezentacija u ekipnim takmičenjima. Na takmičenjima u [[Vaterpolo|vaterpolu]] [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama|na Ljetnim olimpijskim igrama]] reprezentacija Jugoslavije nastupala je od [[LJOI 1948|1948]]-[[LJOI 1988.|88]]. godine; Najbolji rezultati bili su osvajanje tri zlatne medalje na olimpijadama [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1968.|1968.]], [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1984.|1984.]] i [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1988.|1988.]] godine, četiri srebrne medalje ([[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1952.|1952.]], [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1956.|1956.]], [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1964.|1964.]] i [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1980.|1990.]]). Na [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima|Svjetskim prvenstvim u vodenim sportovima]] od ukupno šest nastupa između [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1973.|1973]]-[[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1991.|91.]] osvojene su dvije zlatne na prvenstvima [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1986.|1986.]] i [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1991.|1991.]], te dvije bronzane [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1973.|1973.]] i [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1978.|1978.]] godine. Na [[Svjetski kup u vaterpolu|Svjetskom kupu u vaterpolu]] osvojene su dvije zlatne ([[Svjetski kup u vaterpolu 1987.|1987.]] i [[Svjetski kup u vaterpolu 1989.|1989.]]), jedna srebrna [[Svjetski kup u vaterpolu 1981.|1981.]] i jedna bronzana [[Svjetski kup u vaterpolu 1979.|1979.]] Na [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu|Evropskom prvenstvu u vaterpolu]] osvojene su jedna zlatna [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1991.|1991.]], sedam srebrnih ([[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1954.|1954.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1958.|1958.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1962.|1962.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1977.|1977.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1985.|1985.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1987.|1987.]] i [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1989.|1989.]]) i četiri bronzane medalje ([[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1950.|1950.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1966.|1966.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1970.|1970.]] i [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1974.|1974.]]) U [[Beograd]]u je 1973. godine održano prvo [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1973.|Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima]], 1979. u [[Beograd]]u i [[Rijeka (grad)|Rijeci]] [[Svjetski kup u vaterpolu 1979.|1979.]] i 1981. godine u [[Split]]u [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1981.|Evropsko prvenstvo u vaterpolu]]. U ligaškim takmičenjima, [[Vaterpolsko prvenstvo Jugoslavije|jugoslavenska vaterpolska liga]] je bila među jačim ligama u Evropi i svijetu. Prva sezona vaterpolske lige (ukupno 21-a od osnivanja lige), nakon završetka Drugog svjetskog rata bila je [[Vaterpolsko prvenstvo Jugoslavije 1945.|1945.]] godine, a zadnja [[Vaterpolsko prvenstvo Jugoslavije 1991.|1991.]] godine. Prvenstva su odigravana naprije po turnirskom sistemu, a kasnije po ligaškom [[Bergerov sistem|Bergerovom sistemu]] u ligi koja je brojala od šest do dvanaest timova. Najviše osvojenih prvenstava imao je [[Vaterpolski klub Jug|VK Jug (Dubrovnik)]] sa 22 osvojena prvenstva, [[Vaterpolo klub Partizan Beograd|VK Partizan (Beograd)]] sa 17, [[Vaterpolski klub Jadran|VK Jadran (Split)]] (9), [[Hrvatski akademski vaterpolski klub Mladost|HAVK Mladost (Zagreb)]] (6), [[Vaterpolski klub Mornar|VK Mornar (Split)]] (5) [[VK Polet Sombor|Somborsko SU (Sombor)]] (3) [[Vaterpolo klub Jadran Herceg-Novi|VK Jadran (Herceg-Novi)]] (2) i sa po jednom titulom prvaka selekcija NR Hrvatske, [[Vaterpolo klub Primorac Kotor|VK Kotor]] i [[Vaterpolski klub Primorje|VK Viktorija (Sušak)]]. Od 1959-72. igralo se i [[Zimsko prvenstvo Jugoslavije u vaterpolu]], koje je zamijenjeno 1973. godine [[Kup Jugoslavije u vaterpolu|Kupom Jugoslavije u vaterpolu]], koje je odigravano do raspada države 1991. godine. Najviše osvojenih kupova imao je [[Vaterpolo klub Partizan Beograd|VK Partizan (Beograd)]] i to 12. Sva takmičenja u vaterpolu organizovao je [[Vaterpolo savez Jugoslavije]]. Sportska nasljednica reprezentacije Jugoslavije u vaterpolu je [[Vaterpolska reprezentacija Srbije]]. === Tenis === [[Datoteka:Punčec i Palada.jpg|140px|mini|desno|[[Franjo Punčec]] (li.) i [[Josip Palada]] (re.), uspješni teniseri Jugoslavije]] Takmičenja u tenisu u Jugoslaviji bili su u organizaciji [[Teniski savez Jugoslavije|Teniskog saveza Jugoslavije]], osnovanog 1922. godine, a obnovljenog neposredno nakon završetka Drugog svjetskog rata. Jugoslavenski teniseri učestvovali su na međunarodnim i domaćim turnirima, kao i u timskim takmičenjima kao [[Davis cup]] u muškoj [[Fed Cup]] u ženskoj konkurenciji ==== Muškarci ==== [[Davis cup reprezentacija Jugoslavije|Reprezentacija Jugoslavije]] u tenisu, prvi put je nastupila na [[Davis cup]]u [[Davis cup 1928.|turniru 1928.]] godine i od tada gotovo je redovita nastupala sve po prekida takmičenja [[Davis cup 1939.|DC 1939.]] godine. Nakon završetka Drugog svjetskog rata Jugoslavija je na turniru [[Davis cup 1946.|DC 1946.]] godine osvojila drugo mjesto u Evropskoj zoni, kao i [[Davis cup 1947.|DC 1947.]] godine. Od tada se Jugoslavija sve do [[Davis cup 1983.|DC 1983.]] godine takmiči u Evropskoj zoni, a nakon pobjede u Evropskoj zoni sljedeće godine prelazi u Svjetsku zonu Davis cupa, gdje ostaje sve do raspada zemlje 1992. godine. Najbolji rezultati bili su učestvovanje u tri polufinala i to na turniru [[Davis cup 1988.|DC 1988.]] godine kada su izgubili od reprezentacije [[Davis cup reprezentacija Njemačke|Njemačke]] 0:5. zatim [[Davis cup 1989.|DC 1989.]] slijedi poraz od [[Davis cup reprezentacija Švedske|Švedske]] 1:4, te [[Davis cup 1991.|DC 1991.]] poraz od [[Davis cup reprezentacija Francuske|Francuske]] 0:5. Najviše nastupa imali su [[Josip Palada]] i [[Boro Jovanović]] koji su igrali 15 puta na Davis cupu. ==== Žene ==== === Stoni tenis === {{Glavni|Stoni tenis u Jugoslaviji}} [[Datoteka:1973 World Table Tennis Championships stamp of Yugoslavia.jpg|140px|mini|desno|Poštanska marka SFRJ iz 1973. godine izdata povodom SP u stonom tenisu]] Takmičenja u [[Stoni tenis|stonom tenisu]] u Jugoslaviji, organizovana su od strane [[Stonoteniski savez Jugoslavije|Stonoteniskog saveza Jugoslavije]]. Jugoslavenski stonoteniseri nastupali su na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskim prvenstvima u stonom tenisu]], kao i [[Stoni tenis na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]], a po broju osvojenih medalja ubrajani su među najbolje sportiste na svijetu i Evropi. Jugoslavija je bila tri puta organizator [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskog prvenstva u stonom tenisu]]: [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1965.|SP 1965.]] u Ljubljani, [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1973.|SP 1973.]] u Sarajevu i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981.|SP 1981.]] u Novom Sadu i dva puta domaćin [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim prvenstvima]]: [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1960.|EP 1960.]] u Zagrebu i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1974.|EP 1974.]] u Novom Sadu. Najbolji stonoteniser Jugoslavije bio je [[Dragutin Šurbek]], koji je osvojio 10 zlatnih, 7 srebrnih i 17 bronzanih medalja na Svjetskim i Evropskim prvenstvima. ==== Muškarci ==== [[Datoteka:Žarko Dolinar 1955.jpg|140px|mini|desno|[[Žarko Dolinar]], jedan od najboljih jugoslavenskih stonotenisera i prvi osvajač medalje]] Na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim prvenstvima]] u muškoj konkurenciji jugoslavenski stonoteniseri osvojili su dva puta zlatnu medalju u ekipnoj konkurenciji ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1962.|EP 1962.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1976.|EP 1976.]]), tri puta srebrnu ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1964.|EP 1964.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1970.|EP 1970.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1972.|EP 1972.]]) i tri puta bronzanu medalju ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1968.|EP 1968.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1974.|EP 1974.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1982.|EP 1982.]]) Zlatna medalja osvojene je u pojedinačnoj konkurenciji na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1968.|EP 1968.]], šest u parovima ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1962.|EP 1962.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1968.|EP 1968.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1970.|EP 1970.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1982.|EP 1982.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1984.|EP 1984.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1990.|EP 1990.]]) Na [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskim prvenstvima u stonom tenisu]] osvojene su dvije srebrne medalje u ekipnom takmičenju ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1975.|SP 1975.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1991.|SP 1991.]]) i tri bronzane medalje ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1951.|SP 1951.]], [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1969.|SP 1969.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1971.|SP 1971.]]). U pojedinačnoj konkurenciji osvojene su dvije srebrne ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1955.|SP 1955.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1975.|SP 1975.]]) i četiri bronzane ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1971.|SP 1971.]], [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1973.|SP 1973.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981.|SP 1981.]]) U takmičenju parova osvojene su dvije zlatne ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1954.|SP 1954.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1983.|SP 1983.]]), dvije srebrne ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1987.|SP 1987.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1989.|SP 1989.]]) i tri bronzane medalje ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1973.|SP 1973.]], [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1977.|SP 1977.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981.|SP 1981.]]) Nakon uvođenja na olimpijske igre 1988. godine, stonoteniseri Jugoslavije osvojili su jednu srebrnu medalju na [[Ljetnim olimpijskim igrama|LJOI 1988.]] [[Stoni tenis na Olimpijskim igrama 1988 - muški parovi|u muškim parovima]]. Najuspješni stonoteniseri bi su: [[Dragutin Šurbek]], [[Antun Stipančić]], [[Vojislav Marković]], [[Janez Teran]], [[Žarko Dolinar]], [[Vilim Harangozo]], [[Zoran Kalinić]], [[Ilija Lupulesku]], [[Edvard Vecko]], [[Milivoj Karakašević]]. ====Žene ==== U ženskoj konkurenciji na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim prvenstvima]] u ekipnom takmičenju osvojene su jedna srebrna na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1984.|EP 1984.]] i jedna bronzana [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1991.|EP 1991.]] Na [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskim prvenstvima]] u paru osvojena je jedna bronzana medalja na [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1979.|SP 1979.]], a na [[Ljetnim olimpijskim igrama|LJOI 1988.]] [[Stoni tenis na Olimpijskim igrama 1988 - ženski parovi|u ženskim parovima]] jedna bronzana medalja. Poznatije stonoteniserke bile su: [[Gordana Perkučin]], [[Jasna Fazlić]], [[Branka Batinić]], [[Eržebet Palatinuš]]. ====Mješovito ==== === Zimski sportovi === ==== Alpsko skijanje ==== {{Glavni|Alpsko skijanje u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Jurefranko.jpg|140px|mini|desno|Jure Franko, prvi osvajač medalje na Zimskim olimpijskim igrama u alpskom skijanju za Jugoslaviju]] Alpsko skijanje, kao i drugi zimski sportovi bili su pod organizatornom upravom [[Skijaški savez Jugoslavije|Skijaškog saveza Jugoslavije]]. Najbolji rezultati jugoslavenskih alpskih skijaša su četiri osvojene medalje na [[Zimske olimpijske igre|ZOI]] i to dvije srebrne medalje. Prvu srebrnu medalju osvojio je na [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1984.|ZOI 1984.]] [[Jure Franko]] u disciplini [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1984 - veleslalom (muškarci)|veleslalom]], a drugu srebrnu medalje osvojila je [[Mateja Svet]] na [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1988.|ZOI 1988.]] u disciplini [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1988 - slalom (žene)|slalom]]. Na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju|Svjetskim prvenstvima u alpskom skijanju]], alpski skijaši su osvojili ukupno 9 medalja od toga jednu zlatnu, tri srebrene i pet bronzanih: [[Bojan Križaj]] na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1982.|Svjetskom prvenstvu 1982.]] u disciplini [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1982 - slalom (muškarci)|slalom]] i [[Boris Strel]] u disciplini [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1982 - veleslalom (muškarci)|veleslalom]]. Najbolji uspjeh ostvarila je [[Mateja Svet]] na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987.|SP 1987.]] osvojivši tri medalje i to srebnu u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987 - veleslalom (žene)|veleslalom]] i dvije bronzane u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987 - slalom (žene)|slalomu]] i [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987 - superveleslalom (žene)|superveleslalomu]], te na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989.|SP 1989.]] kada je osvojila zlatnu medalju u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989 - slalom (žene)|slalomu]] i bronzanu u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989 - veleslalom (žene)|veleslalomu]]. Osim nje na ovim igrama medalju je osvojio i [[Tomaž Čižman]] u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989 - superveleslalom (muškarci)|superveleslalomu]]. Osim ovih poznati alpski skijaši bili su [[Nataša Bokal]], [[Grega Benedik]], [[Gregor Grilc]], [[Davo Karničar]], [[Mitja Kunc]], [[Rok Petrovič]], [[Katjuša Pušnik]], [[Veronika Šarec]]. U [[Svjetski kup u alpskom skijanju|Svjetskom kupu u alpskom skijanju]] najviše pobjeda imao je [[Bojan Križaj]] (8), [[Rok Petrovič]] (5), te po jednu [[Boris Strel]] i [[Grega Benedik]], a u ženskoj konkurenciji [[Mateja Svet]] (7), a [[Veronika Šarec]] i [[Nataša Bokal]] po jednu pobjedu. ==== Biatlon ==== {{Glavni|Biatlon u Jugoslaviji}} [[Biatlon]] se u Jugoslaviji počeo intenzivnije razvijati nekoliko godina prije početka [[ZOI 1984.|Zimskih olimpijskih igara]] u Sarajevu. [[Spisak jugoslavenskih biatlonaca|Jugoslavenski biatlonci]] su nastupili su prvi put na [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1980.|Zimskim olimpijskim igrama 1980. godine]], kada je [[Marjan Burgar]] nastupio u [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1980 - 20 km|utrci na 20&nbsp;km]] i u utrci u sprintu na [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1980 - 10 km|10&nbsp;km]]. Nakon toga jugoslavenski predstavnici nastupili su još na [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1984.|ZOI 1984]], [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1988.|ZOI 1988]], i [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1992.|ZOI 1992.]]{{efn|name=YUG|U jugoslavenskom timu nastupili su samo takmičari iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije. Takmičari iz Slovenije nastupili su samostalno.}} Prvi nastup na [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu|Svjetskom prvenstvu u biatlonu]] bio je nastup Marjana Burgara i [[Boris Kozinc|Borisa Kozinca]] na [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1978.|SP 1978.]] Na sljedećim svjetskim prvenstvima: [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1979.|SP 1979]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1981.|SP 1981]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1982.|SP 1982]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1983.|SP 1983]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1986.|SP 1986]], nastupio je jedan ili dva biatlonca, a na [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1989.|SP 1989]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1990.|SP 1990]] i [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1991.|SP 1991]], nastupila su po četiri takmičara, te je na tim prvenstvima Jugoslavija trčala i štafetnu utrku 4 × 7,5&nbsp;km. U [[Svjetski kup u biatlonu|Svjetskom kupu]], nastupali su povremeno, uglavnom zbog niskih kvota i ograničenog broja takmičara.<ref>[http://biathlonresults.com/ Rezultati u biatlonu na Svjetskim prvenstvima i svjetskom kupu na zvaničnoj IBU stranici]</ref> ==== Bob ==== {{Glavni|Bob u Jugoslaviji}} Početak takmičenja u [[bob]]u u Jugoslaviji, može se vezati za [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1984.|Zimske olimpijske igre 1984.]] godine održane u Sarajevu. Izgradnjom staze, te potrebom da zemlja domaćin nastupi na takmičenjima u bobu, oformljena je jugoslavenska reprezentacija, koja se nekoliko godina ranije pripremala za nastup na Olimpijadi. Za nastup 1984. godine bila su prijavljena dva tima u sastavu: [[Zdravko Stojnić]], [[Mario Franjić]], [[Siniša Tubić]], [[Nikola Korica]], [[Nenad Prodanović]], [[Ognjen Sokolović]], [[Zoran Sokolović]], [[Borislav Vujadinović]] i [[Boris Rađenović]]. Nastupila su dva tima u disciplini [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1984 - dvosjed|bob-dvojac]], te u [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1984 - četverosjed|bob-četvercu]]. Na [[Zimske olimpijske igre|ZOI]] su nastupili još dva puta: [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1988.|1988.]] i [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1992.|1992.]], ali nisu ostvarili posebne rezultate. ==== Hokej na ledu ==== {{Glavni|Hokej na ledu u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Edo Hafner 2015.jpg|140px|mini|desno|[[Edo Hafner]], jugoslavenski hokejaš]] Takmičenja u [[Hokej na ledu|hokeju na ledu]] u Jugoslaviji organizirao je [[Hokejaški savez Jugoslavije]] osnovan 1911. godine kao Hokejaški savez Srbije, koji je bio član [[Međunarodna hokejaška federacija|Međunarodne hokejaške federacije]]. Na međunarodnim takmičenjima Jugoslaviju je prestavljala [[Reprezentacija Jugoslavije u hokeju na ledu]]. koja je nastupala na [[Svjetsko prvenstvo u hokeju na ledu|Svjetskim prvenstvima]] od 1930. godine. Nastupi su bili uglavnom u grupi B, a nekoliko puta u grupi C. Najbolji rezultati bilo je drugo mjesto na prvenstvu [[Svjetsko prvenstvo u hokeju na ledu 1974.|1974.]] godine. Na [[Hokej na ledu na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]] nastupili su pet puta, a najbolji plasman je bilo 9 mjesto na [[Hokej na ledu na Olimpijskim igrama 1968.|turniru 1968. godine]]. Najviše nastupa za reprezentaciju imao je [[Edo Hafner]] sa 203 nastupa, a najbolji strijelac bio je [[Zvone Šuvak]] sa 202 postignuta poena.<ref>[http://www.nationalteamsoficehockey.com/uploads/Yugoslavia_All_Time_Results.pdf Rezultati Jugoslavije] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111112131842/http://www.nationalteamsoficehockey.com/uploads/Yugoslavia_All_Time_Results.pdf |date=12. 11. 2011 }} на nationalteamsoficehockey.com</ref> [[Jugoslavenska hokejska liga|Ligaška takmičenja]] održavala su se od 1936. godine, a najveći broj osvojenih prvenstava imao je [[HK Jesenice]] (23), [[HK Olimpija]] (13), [[HK Partizan Beograd]] (7), [[HK Medvešćak]] (3), [[HK Jesenice]] (23), [[KHL Mladost Zagreb]] (2) i jednom je prvenstvo osvojilo [[SD Zagreb]]. Takmičenja u [[Kup Jugoslavije u hokeju na ledu|Kupu Jugoslavije]] održavana su od 1966. godine, a [[HK Jesenice]] su pobijedile 8 puta, [[HK Medvešćak]] i [[HK Olimpija]] 4 puta i [[HK Partizan Beograd]] 2 puta. ==== Nordijsko skijanje ==== {{Glavni|Nordijsko skijanje u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Primož Ulaga 2013.jpg|140px|mini|desno|[[Primož Ulaga]], jugoslavenski skijaš-skakač]] Najznačajniji predstavnici SFRJ u [[Nordijsko skijanje|nordijskom skijanju]] bili su [[Spisak jugoslavenskih skijaša-skakača|skijaši-skakači]]. Jedine dvije medalje u nordijskim disciplinama na Zimskim olimpijskim igrama osvojili su skakači na [[ZOI 1988.]] u [[Kanada|kanadskom]] [[Calgary]]ju. U [[Skijaški skokovi na Zimskim olimpijskim igrama 1988 - ekipno|ekipnoj konkurenciji]] u sastavu: [[Matjaž Debelak]], [[Miran Tepeš]], [[Primož Ulaga]] i [[Matjaž Zupan]] osvojili su srebrnu medalju, a [[Matjaž Debelak]] je na [[Skijaški skokovi na Zimskim olimpijskim igrama 1988 - velika skakaonica|velikoj skakaonici]] osvojio srebrnu medalju. Jugoslavenski skakači nastupali su i u takmičenjima [[Svjetski kup u skijaškim skokovima|Svjetskog kupa]], a [[Primož Ulaga]] je u sezoni [[Svjetski kup u skijaškim skokovima 1987/1988.|1987/88.]] osvojio treće mjesto u ukupnom plasmanu. Na [[Svjetsko prvenstvo u nordijskom skijanju 1991.|Svjetskom prvenstvu u nordijskom skijanju 1991.]] godine [[Franci Petek]] je osvojio zlatnu medalju na velikoj skakaonici. ==== Umjetničko klizanje ==== {{Glavni|Umjetničko klizanje u Jugoslaviji}} [[Umjetničko klizanje]] u Jugoslaviji, bilo je relativno slabo zastupljeno. Na [[Svjetsko prvenstvo u umjetničkom klizanju|Svjetskom prvenstvu u umjetničkom klizanju]] i [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju|Evropskom prvenstvu u umjetničkom klizanju]], jugoslavenski klizači nisu ostvarili značajne rezultate. Najbolji rezultat je bila srebrna medalja [[Sanda Dubravčić|Sande Dubravčić]] na [[Evropsko prvenstvo u umetničkom klizanju 1981.|EP 1981.]] godine. Jugoslavija je bila domaćin [[Svjetsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1970.|Svjetskom prvenstvu u umjetničkom klizanju 1970.]] u [[Ljubljana|Ljubljani]], te [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1967.|Evropskom prvenstvu u umjetničkom klizanju 1967]], [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1974.|EP 1974.]] i [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1979.|EP 1979.]] u [[Zagreb]]u i [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1987.|EP 1987.]] u [[Sarajevo|Sarajevu]]. === Šah === {{Glavni|Šah u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Svetozar Gligorić 1966.jpg|140px|mini|desno|[[Svetozar Gligorić]], jugoslavenski šahist, osvajač najviše medalja na Šahovskim olimpijadama]] [[Datoteka:Aleksandar Matanović 1961.jpg|140px|mini|desno|[[Aleksandar Matanović]], jugoslavenski velemajstor, urednik i jedan od autora [[Enciklopedija šahovskih otvaranja|Enciklopedije šahovskih otvaranja]]]] ==== Muškarci ==== [[Datoteka:1990 Chess Olympiad Yugoslav stamp.jpg|140px|mini|desno|Logo 29. šahovske olimpijade na poštanskoj marki SFRJ]] Šahovska reprezentacija SFRJ nastupala je na [[Šahovska olimpijada|Šahovskim olimpijadama]] od [[9. šahovska olimpijada|prve poslijeratne Olimpijade]] održane 1950. godine u [[Dubrovnik]]u, na kojoj su u sastavu: [[Svetozar Gligorić]], [[Vasja Pirs]], [[Petar Trifunović]], [[Braslav Rabar]] i kao rezerve [[Milan Vidmar (junior)|Milan Vidmar jr.]] i [[Puc Stojan]] jedini put osvojili zlatnu medalju. Srebrne medalje ostvarili su na olimpijadama [[12. šahovska olimpijada|1956.]], [[13. šahovska olimpijada|1958.]], [[15. šahovska olimpijada|1962.]], [[16. šahovska olimpijada|1964.]], [[18. šahovska olimpijada|1968.]] i [[21. šahovska olimpijada|1974.]], a bronzane [[10. šahovska olimpijada|1952.]], [[11. šahovska olimpijada|1954.]], [[14. šahovska olimpijada|1960.]], [[19. šahovska olimpijada|1970.]], [[20. šahovska olimpijada|1972.]] i [[24. šahovska olimpijada|1980.]]<ref name="OLI">[http://www.olimpbase.org/ Osvojene medalje na šahovskim takmičenjima na olimpbase.org/]</ref> Na [[Evropsko ekipno šahovsko prvenstvo|Evropskom ekipnom šahovskom prvenstvu]] osvojili su šest srebrnih medalja: [[1. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1957.]], [[2. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1961.]], [[3. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1965.]], [[5. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1973.]], [[8. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1983.]] i [[9. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1989.]], a bronzanu na [[6. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|6. Evropskom šahovskom prvenstvu 1977.]] godine.<ref name="OLI"/> Najuspješniji šahista sa petnaest nastupa na Olimpijadama bio je [[Svetozar Gligorić]] sa jednom zlatnom, šest srebrnih i pet bronzanih medalja u ekipnom takmičenju, te sa jednom zlatnom u pojedinačnom vrednovanju rezultata određene ploče na turniru. Na Evropskim prvenstvima osvojio je pet srebrnih i jednu bronzanu u ekipnom takmičenju i četiri zlatne, jednu srebrnu i jednu bronzanu u pojedinačnoj konkurenciji.<ref name="OLI"/> Na [[2. svjetsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|2. svjetskom ekipnom šahovskom prvenstvu 1989]]. šahisti SFRJ osvojili su drugo mjesto. Poznatiji [[Spisak jugoslavenskih šahista|jugoslavenski šahisti]] bili su: [[Svetozar Gligorić]], [[Ljubomir Ljubojević]], [[Bojan Kurajica]], [[Predrag Nikolić]], [[Krunoslav Hulak]], [[Božidar Ivanović]], [[Borislav Ivkov]], [[Dragoljub Velimirović]], [[Milan Matulović]], [[Mišo Cebalo]]. Osim igrača, u Jugoslaviji je bio razvijen na rad na šahovskoj teoriji, čemu su doprinijeli [[Dimitrije Bjelica]], kao autor nekoliko knjiga i šahovskih čitanki i [[Aleksandar Matanović]], koji je uredio petotomnu [[Enciklopedija šahovskih otvaranja]]. Jugoslavija je bila i organizator većih turnira kao [[Šahovski turnir u Bugojnu]] (1978-86), te domaćin tri olimpijade: [[9. šahovska olimpijada|1950.]] u [[Dubrovnik]]u, [[20. šahovska olimpijada|1972.]] u [[Skoplje|Skoplju]] i [[29. šahovska olimpijada|1990.]] u [[Novi Sad|Novom Sadu]], a [[Prvenstvo Jugoslavije u šahu]] bilo je jedan od najjačih šahovskih turnira na svijetu. ==== Žene ==== Ženske predstavnice nisu ostvarile dobre rezultate kao muškarci, osim osvajanje drugog mjesta na nezvaničnoj [[2. šahovska ženska olimpijada|2. šahovskoj ženskoj olimpijadi]] 1963. godine održanoj u Splitu. Za reprezentaciju su nastuplie [[Milunka Lazarević]], [[Verica Nedeljković]] i [[Katarina Jovanović-Blagojević]], a [[Verica Nedeljković]] je osvojila zlatnu medalju kao druga tabla. U zvaničnom takmičenju [[28. šahovska olimpijada|1988]]. godine ekipa sastavljena od [[Alisa Marić|Alie Marić]], [[Gordana Marković|Gordane Marković]], [[Suzana Maksimović|Suzane Maksimović]] i [[Vesna Bašagić|Vesne Bašagić]] osvojila je bronzanu medalju, a [[Vesna Bašagić]] je kao rezerva osvojila bronzanu medalju.<ref name="OLI"/> Najpoznatije [[Spisak jugoslavenskih šahista|šahistice Jugoslavije]] bile su: [[Tereza Štadler]], [[Henrijeta Konarkowska-Sokolov]], [[Gordana Marković]], [[Vlasta Maček]], [[Amalija Pihajlić]], [[Olivera Prokopović]], [[Antonin Dragašević]], [[Milunka Lazarević]], [[Zorica Nikolik]], [[Semka Sokolović-Bertok]]. {{raščistiti}} == Državni praznici == {{Glavni|Praznici u SFRJ}} Državni praznici u Jugoslaviji su bili: * [[1. januar]] - ''[[Nova godina]]''; (Nova godina se slavila 1-2. januara) * [[1. maj]] - ''[[Praznik rada]]''; (Praznik rada se slavio 1-2. maja) * [[4. maj]] - ''[[Dan borca]]'' * [[9. maj]] - ''[[Dan pobjede nad fašizmom]]'' * [[29. novembar]] - ''[[Dan Republike SFRJ|Dan Republike]]'' (Dan Republike se slavio 29-30. novembra) Ako je jedan od praznika padao u nedjelju smatrao se praznikom i prvi sljedeći radni dan. Osim saveznih praznika, svaka od saveznih republika imala je republičke praznike. == Također pogledajte == * [[Republike SFRJ]] * [[Spisak predsjednika SFRJ]] * [[Praznici u SFRJ]] * [[JNA]] * [[Jugonostalgija]] * [[Demografija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]] == Napomene == {{napspisak}} ==Literatura== * Petar Janjatović: EX YU ROCK enciklopedija 1960-2006, {{ISBN|978-86-905317-1-4}} * {{cite web | url =https://www.obrazislovenskihpokrajin.si/oseba/vauhnik-vladimir/ | title =Vauhnik, Vladimir | last=Zavec | first = Tadeja | date =11. 12. 2020 | website =obrazislovenskihpokrajin.si | publisher =Mestna knjižnica Kranj| access-date =22. 6. 2020 | language =sl|ref={{harvid|Obrazi slovenskih pokrajin|2019}}}} == Reference == {{reference|30em}} == Vanjski linkovi == {{SFRJ portal}} {{Wikizvor|Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974)}} {{wikiatlas|Yugoslavia}} * {{Commonscat-inline|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}} {{Republike Jugoslavije}} {{Jugoslavenska hronologija}} {{Istaknuti članak}} [[Kategorija:Jugoslavija]] [[Kategorija:Bivše države u Evropi]] [[Kategorija:Komunističke države]] [[Kategorija:Države i teritorije osnovane 1943.]] [[Kategorija:Države i teritorije prestale sa postojanjem 1992.]] [[Kategorija:SFRJ]] nnxxrxifraugw1b0fkv4oyhlgoua2sw 3672641 3672633 2024-12-12T01:56:51Z Z1KA 87045 3672641 wikitext text/x-wiki {{Infokutija bivša država | zvanično_ime = Federativna Narodna Republika Jugoslavija {{nobold|{{smaller|(1945–1963)}}}}<hr>Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija {{nobold|{{smaller|(1963–1992)}}}} | izvorno_ime = | status = | genitiv = | razdoblje = 1945–1992. | država_prije1 = Demokratska Federativna Jugoslavija | država_prije_zastava1 = Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg | država_prije2 = Slobodna teritorija Trsta | država_prije_zastava2 = Free Territory Trieste Flag.svg | država_poslije1 = Republika Bosna i Hercegovina | država_poslije_zastava1 = Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg | država_poslije2 = Hrvatska | država_poslije_zastava2 = Flag of Croatia.svg | država_poslije3 = Republika Makedonija | država_poslije_zastava3 = Flag of North Macedonia (1992–1995).svg | država_poslije4 = Savezna Republika Jugoslavija | država_poslije_zastava4 = Flag of Yugoslavia (1992–2003); Flag of Serbia and Montenegro (2003–2006).svg | država_poslije5 = Slovenija | država_poslije_zastava5 = Flag of Slovenia.svg | zastava = Flag of SFR Yugoslavia.svg | grb = Emblem of SFR Yugoslavia.svg | uzrečica = ''[[Bratstvo i jedinstvo]]'' | himna = ''[[Hej Slaveni]]''{{Center|[[Datoteka:United States Navy Band - Hey, Slavs.ogg]]}} | karta = Yugoslavia_1956-1990.svg | glavni_grad = [[Beograd]] | glavni_grad_kordinati = {{coord|44|49|04|N|20|27|25|E|region:RS|display=inline,title}} | najveći_grad = [[Beograd]] | službeni_jezik = Nijedan na saveznom nivou<br />'''Nacionalni jezik:'''<br />[[srpskohrvatski]]^'''1'''<br />'''Regionalni jezici:'''<br />[[makedonski]] i [[slovenski]] | sistem_pisanja = {{hlist|[[Latinica]]|[[Ćirilica]]}} | etničke_grupe = {{unbulleted list | [[Srbi]] (36.3%) | [[Hrvati]] (19.7%) | [[Muslimani (narod)|Muslimani]] (8.9%) | [[Slovenci]] (7.8%) | [[Albanci]] (7.7%) | [[Makedonci]] (6.0%) | [[Jugoslaveni]] (5.4%) | [[Crnogorci]] (2.6%) | [[Mađari]] (1.9%) | Ostali (3.6%)<ref>{{Cite web |url=https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_reports/MR1188/MR1188.annex1.pdf |title=Demographic characteristics of Yugoslavia in the late 1980s |access-date=9. 1. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303231230/http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_reports/MR1188/MR1188.annex1.pdf |archive-date=3. 3. 2016 |url-status=live}}</ref> }} | religija = [[Sekularna država]]<ref name="Avramovic_2007_p599">{{harvnb|Avramović|2007|p=599|loc=[https://www.iclrs.org/content/blurb/files/Serbia.1.pdf Understanding Secularism in a Post-Communist State: Case of Serbia]}}</ref><ref name="Kideckel-Halpern_2000">{{harvnb|Kideckel|Halpern|2000|p=165|loc=[https://books.google.com/books?id=EEBkON-ySQUC&pg=PA165 Neighbors at War: Anthropological Perspectives on Yugoslav Ethnicity, Culture, and History]}}</ref><br />[[Državni ateizam]] (''[[de facto]]'') | demonim = [[Jugoslaveni|Jugoslaven]] | državno_uređenje = '''1943–1945:'''<br />[[Ustavna monarhija]] (''[[de jure]]'')<br/>[[Federacija|Federalna]] [[privremena vlada]] - [[Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije|Nacionalni komitet]] (''[[de facto]]'')<br />'''1945–1948:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Marksizam-lenjinizam|marksističko-lenjinistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Parlamentarna republika|parlamentarna]] [[Narodna republika|narodna]] [[republika]]<br />'''1948–1963:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Titoizam|titoistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Predsjednički sistem|predsjednička]] [[Narodna republika|narodna]] [[republika]]<br />'''1963–1971:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Titoizam|titoistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Predsjednički sistem|predsjednička]] [[Socijalistička republika|socijalistička]] [[republika]]<br />'''1971–1990:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Titoizam|titoistička]] [[Jednopartijski sistem|jednopartijska]] [[Parlamentarna republika|parlamentarna]] [[Socijalistička republika|socijalistička]] [[Direktorijski sistem|direktorijska]] [[republika]]<br />'''1990–1992:'''<br />[[Federacija|Federalna]] [[Parlamentarna republika|parlamentarna]]<br />[[Direktorijski sistem|direktorijska]] [[republika]] | vrsta_vlasti = [[Predsjednik Saveza komunista Jugoslavije|Generalni sekretar]] | godina_prve_vlasti = 1945-1980. | vladar_prva_vlast = [[Josip Broz Tito]] (prvi) | vrsta_vlasti2 = | godina_druge_vlasti = 1989-1990. | vladar_druga_vlast = [[Milan Pančevski]] (zadnji) | vrsta_vlasti3 = [[Predsjednik SFRJ|Predsjednik]] | godina_treće_vlasti = 1945-1953. | vladar_treća_vlast = [[Ivan Ribar]] (prvi) | vrsta_vlasti4 = | godina_četvrti_vlasti = 1953-1980. | vladar_četvrti_vlast = [[Josip Broz Tito]] | vrsta_vlasti5 = | godina_peti_vlasti = 1991. | vladar_peti_vlast = [[Stjepan Mesić]] (zadnji) | vrsta_vlasti6 = [[Premijer Jugoslavije|Premijer]] | godina_šesti_vlasti = 1945–1963. | vladar_šesti_vlast = [[Josip Broz Tito]] (prvi) | vrsta_vlasti7 = | godina_sedmi_vlasti = 1989-1991. | vladar_sedmi_vlast = [[Ante Marković]] (zadnji) | zakonodavstvo = [[Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije|Skupština]] | vrsta_prvog_zakonodavstva = [[Gornji dom]] | naziv_prvog_zakonodavstva = [[Vijeće republika i pokrajina Jugoslavije|Vijeće republika i pokrajina]] | vrsta_drugog_zakonodavstva = [[Donji dom]] | naziv_drugog_zakonodavstva = [[Savezno vijeće Jugoslavije|Savezno vijeće]] | tip_suvereniteta = [[Historija Jugoslavije|Historija]] | nota_suvereniteta = [[Hladni rat]] | nastanak = | događaj1 = Formirana [[Demokratska federativna Jugoslavija|DFJ]] | događaj_datum1 = 29. novembar 1943. | događaj2 = Proglašena FNRJ | događaj_datum2 = 29. novembar 1945. | događaj3 = [[Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Prvi ustav]] | događaj_datum3 = 31. januar 1946. | događaj4 = [[Raskol Tito – Staljin]] | događaj_datum4 = 1948. | događaj5 = Osnovan [[Pokret nesvrstanih]] | događaj_datum5 = 1. septembar 1961. | događaj6 = [[Ustav Jugoslavije iz 1963.|Drugi ustav]] | događaj_datum6 = 7. april 1963. | događaj7 = [[Ustav Jugoslavije iz 1974.|Treći ustav]] | događaj_datum7 = 21. februar 1974. | događaj8 = [[Smrt i sahrana Josipa Broza Tita|Smrt]] [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]] | događaj_datum8 = 4. maj 1980. | događaj9 = Početak [[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|jugoslavenskih ratova]] | događaj_datum9 = 27. juni 1991. | događaj10 = [[Raspad Jugoslavije]] | događaj_datum10 = 27. april 1992. | osnivanje = 29. novembar 1943. | ukidanje = 27. april 1992. | nezavisnost = | nezavisnost_priznato = | površina = 255.804 | po_površini_na_svijetu = | procenat_vode = | stanovnika = 22.438.331 | stanovnika_godina = 1981 | po_broju_stanovnika_na_svijetu = | gustoća = 87,72 | po_broju_gustoće_na_svijetu = | valuta = [[jugoslavenski dinar]] | vremenska_zona = [[Koordinirano svjetsko vrijeme|UTC]] [[UTC+01:00|+1]] ([[Istočnoevropsko vrijeme|EET]]) | ljetno_računanje_vremena = [[Koordinirano svjetsko vrijeme|UTC]] [[UTC+02:00|+2]] ([[Istočnoevropsko ljetno vrijeme|EEST]]) | format_datuma = D. M. GGGG. ([[Nova era|NE]]) | vozacka_strana = desna | pozivni_broj = 38 (nije više u upotrebi) | internetski_nastavak = [[.yu]] (uveden 1989, korišten do 2009. u Srbiji i Crnoj Gori) | danas_dio = {{ZID|Slovenija}}<br>{{ZID|Hrvatska}}<br>{{ZID|Bosna i Hercegovina}}<br>{{ZID|Srbija}}<br>{{ZID|Crna Gora}}<br>{{ZID|Sjeverna Makedonija}}<br>{{ZID|Kosovo}} | komentar = ^'''1''' Pogledajte: {{Sekcija link||Jezičko pitanje}} }} '''Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija''' ('''SFRJ'''; skraćeno '''Jugoslavija'''; također poznata i kao "Druga Jugoslavija") bila je država nastala 29. novembra 1943. na [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|drugom zasjedanju]] [[AVNOJ]]-a u [[Jajce|Jajcu]] kao zajednica pet naroda i šest republika, s prvobitnim imenom '''[[Demokratska Federativna Jugoslavija]]''' ('''DFJ'''). To je ime promijenjeno 29. novembra 1945. na [[Treće zasjedanje AVNOJ-a|trećem zasjedanju]] AVNOJ-a u [[Beograd]]u u '''Federativna Narodna Republika Jugoslavija''' ('''FNRJ'''), da bi konačno 7. aprila 1963. dobila ime Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ). Bila je jedna od osnivača [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]]<ref>[https://research.un.org/en/unmembers/founders UN Membership: Founding Members], research.un.org, pristupljeno 19. jula 2019.</ref> i [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]. SFRJ je bila nasljednica [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1918–1941). Prestala je postojati 1992. osamostaljivanjem [[Slovenija|Slovenije]], [[Hrvatska|Hrvatske]] i [[Sjeverna Makedonija|Makedonije]] (1991), zatim i [[Republika Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] (1992) iz federacije. Preostale republike, [[Srbija]] i [[Crna Gora]], formirale su novu zajednicu; prvo u aprilu 1992. [[SR Jugoslavija|SR Jugoslaviju]], potom 2003. državnu zajednicu [[Srbija i Crna Gora]], a na referendumu 21. maja 2006. [[Crna Gora]] je istupila iz državne zajednice, stvorivši samostalnu republiku. [[Kosovo]] se 2008. odvojilo od Srbije proglašavanjem nezavisnosti. == Geografija == {{Glavni|Geografija SFRJ}} [[Datoteka:General map of yugoslavia (1945-1991) (SH labels).png|mini|300px|Republike SFRJ]] U vrijeme od 1954-91. godine SFRJ je imala površinu od 255.804&nbsp;km². Sastojala je od šest saveznih republika ([[SR Slovenija]], [[SR Hrvatska]], [[SR Bosna i Hercegovina]], [[SR Srbija]], [[SR Crna Gora]] i [[SR Makedonija]]), te dvije autonomne pokrajine [[SAP Kosovo]] i [[SAP Vojvodina]], koje su pripadale SR Srbiji. Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], od 1947-54. godine dio SR Slovenije i SR Hrvatske, zbog neriješenog političkog i teritorijalnog pitanja sa Italijom pripadao je u ''de facto'' nezavisnu državu [[Slobodna teritorija Trsta|Slobodnu teritoriju Trsta]] (STT), koja je jednim dijelom (Zona B) bila pod vojnom upravom [[JNA|Jugoslavenske narodne armije]] (JNA), a drugim (Zona A) pod kontrolom američke i britanske vojske. [[Londonski sporazum (1954)|Londonskim sporazumom]] 5. oktobra 1954. godine Zona B sa 515,5&nbsp;km² je pripojena SFRJ, a Zona A Italiji. Ukupna dužina kopnene državne granice iznosila je 2114,2&nbsp;km, a SFRJ je na sjeveru graničila sa [[Austrija|Austrijom]] (330&nbsp;km) i [[Mađarska|Mađarskom]] (582&nbsp;km), na zapadu sa [[Italija|Italijom]] (232&nbsp;km), sa kojom je Jugoslavija imala i pomorsku granicu na [[Jadransko more|Jadranskom moru]], na istoku sa [[Rumunija|Rumunijom]] (476&nbsp;km) i [[Bugarska|Bugarskom]] (466&nbsp;km), a na jugu sa [[Albanija|Albanijom]] (438&nbsp;km) i [[Grčka|Grčkom]] (228&nbsp;km). Najveći dio Jugoslavije nalazio se na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]]. Sjeveroistočni dijelovi Jugoslavije bili su ravničarski, dok je ostatak bio pretežno brdsko-planinskog reljefa. Jednim dijelom geografski i klimatski, pripadala je [[Mediteranska klima|mediteranskoj klimi]]. Najviši vrh bio je [[Triglav]] sa 2864 m, drugi najviši vrh je bio [[Golem Korab]] sa 2753&nbsp;m, na granici s Albanijom, te [[Titov Vrv]] sa 2747&nbsp;m, na [[Šar Planina|Šar Planini]] u blizini [[Tetovo|Tetova]]. S izuzetkom albanskog dijela obale, sva istočna jadranska obala sa otocima pripadala je Jugoslaviji. Na granici s Albanijom nalazila su se tri velika jezera: [[Skadarsko jezero|Skadarsko]], [[Ohridsko jezero|Ohridsko]] i [[Prespansko jezero|Prespansko]]. Najduža rijeka bila je [[Sava]] sa 945&nbsp;km, a najplovnija [[Dunav]], koji je proticao kroz dio SR Hrvatske, SAP Vojvodine i kroz SR Srbiju, te kroz [[Novi Sad]] i [[Beograd]]. Ostale veće rijeke bile su [[Drava]], [[Velika Morava|Morava]] i [[Drina]]. Većina rijeka pripadala je [[Crnomorski sliv|Crnomorskom slivu]], a manji dio [[Jadranski sliv|Jadranskom]] i [[Egejski sliv|Egejskom]]. Najveći broj otoka u SFRJ pripadao je SR Hrvatskoj, te uključujući manje otoke, hridi i grebene u Jugoslaviji je bilo oko 1300 otoka. Najveći otoci bili su: [[Cres (ostrvo)|Cres]], [[Krk]], [[Brač]], [[Hvar (ostrvo)|Hvar]], [[Pag (ostrvo)|Pag]], [[Korčula (ostrvo)|Korčula]], [[Dugi otok]], [[Mljet (ostrvo)|Mljet]], [[Vis]], [[Rab]], [[Pašman]], [[Šolta]] i [[Lošinj]]. === Teritorijalna podjela === {{Glavni|Administrativne podjele Jugoslavije}} {{Teritorijalna podjela SFRJ}} SFRJ je po zadnjoj teritorijalnoj podjeli bila administrativno podijeljena na 6 republika i dvije autonomne pokrajine, koje su pripadale SR Srbiji. Republike su bile podijeljene na općine, a veći gradovi su se mogli sastojati od nekoliko općina. == Historija == {{Glavni|Historija SFRJ}} === Pozadina === {{Glavni|Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije}} ==== Raspad Kraljevine Jugoslavije ==== [[Datoteka:Fascist_occupation_of_yugoslavia-sr.png|180px|mini|lijevo|Karta Jugoslavije 1941-43.]] Napadom [[Treći rajh|nacističke Njemačke]] i njenih saveznika [[6. april]]a [[1941.]] na [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevinu Jugoslaviju]], usljed poraza [[Vojska Kraljevine Jugoslavije|Vojske Jugoslavije]] u [[Aprilski rat|Aprilskom ratu]], dolazi do podjele i raspada Kraljevine. Na području današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine i jednog dijela Srbije i [[Srijem]]a (grad [[Zemun]]) [[10. april]]a, uz njemačku podršku stvara se marionetska [[Nezavisna Država Hrvatska]]. Dijelovi Slovenije su direktno pripojeni Trećem rajhu, a zapadni dijelovi su pripojeni [[Kraljevina Italija|fašističkoj Italiji]], dok je [[Prekomurje]] okupirala [[Mađarska|fašistička Mađarska]]. Obalni dijelovi Hrvatske i veći gradovi ([[Split]], [[Šibenik]]) pripojeni su Italiji, a dijelovi današnje Crne Gore su bili pod italijanskom aneksijom i upravom samoproglašene [[Kraljevina Crna Gora (1941)|Kraljevine Crne Gore]]. Pogranične dijelove Crne Gore, naseljene većinskim albanskim stanovništvom, kao i dijelove današnjeg Kosova i Makedonije, okupirala je Italija i pripojila italijanskom protektoratu [[Kraljevina Albanija (1939-43)|Kraljevini Albaniji]]. [[Kraljevina Bugarska]] je okupirala veliki dio današnje Makedonije, južne Srbije te manje dijelove istočne Srbije. Dijelove Vojvodine ([[Bačka]]) okupirala je Mađarska, [[Banat]] je bio pod direktnom upravom Trećeg rajha, a uža Srbija (često pod imenom ''[[Nedićeva Srbija]]'') je bila pod njemačkom okupacijom i marionetskom vladom [[Milan Nedić|Milana Nedića]]. ==== Progoni ==== [[Datoteka:Logor_Kruscica_5.JPG|180px|mini|lijevo|Spomenik u prvom ustaškom [[Koncentracioni logor Kruščica|koncentracionom logoru Kruščica]] na području Jugoslavije u [[Vitez (općina)|Vitez]]u, danas [[Bosna i Hercegovina]].]] Na području novoosnovane [[NDH]], dolazi do progona Jevreja i Srba te uvođenja rasnih zakona, samo tri sedmice nakon proglašenja NDH.<ref name="Arendt">[[Hannah Arendt]], ''Eichmann in Jersualem - Ein Bericht von der Banalität des Bösen'', Piper München, Zürich {{ISBN|978-3-492-24822-8}}</ref> Po uzoru na [[Rasni zakoni Trećeg rajha|Rasne zakone Trećeg rajha]], uhapšeni se [[Jevreji]] zatvaraju u logore ili se deportuju u [[Koncentracioni logor|koncentracione logore]] na području Trećeg rajha. Po jednoj zakonskoj odredbi Trećeg rajha, novonastale vlasti (u NDH i Srbiji, kao i u svim drugim područjima), plaćale bi transport Jevreja Trećem rajhu, a zauzvrat im je bilo omogućeno oduzimanje cjelokupne imovine protjeranih Jevreja.<ref name="Arendt"/> Stvaraju se koncentracioni logori ([[Koncentracioni logor Kruščica|Kruščica]], [[Koncentracioni logor Jasenovac|Jasenovac]], [[Koncentracioni logor Jadovno|Jadovno]]), te se u njih zatvaraju komunisti i svi drugi protivnici ustaškog režima. Sličan teror provodi se i u Srbiji pod vladom [[Milan Nedić|Milana Nedića]] u kojoj se zatvaraju Jevreji i komunisti, kao i protivnici režima u [[logor Sajmište]] u blizini [[Zemun]]a. ==== Kvislinške jedinice ==== [[Datoteka:Draza Mihailovic,1943.jpg|180px|mini|lijevo|[[Draža Mihailović]], zapovjednik [[Četnici|Četnika]].]] U svim dijelovima bivše Kraljevine stvaraju se paravojne i vojne organizacije, koje se naoružavaju uz pomoć okupacionih vlasti. Od dijelova raspadnute Vojske Kraljevine Jugoslavije, stvara se [[Jugoslavenska vojska u otadžbini]] (JVuO) pod zapovjedništvom [[pukovnik]]a [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], koja se u početku bori protiv Nijemaca, ali nakon prvih sukoba s [[Jugoslavenski partizani|partizanskim jedinicama]], staje na stranu vlade Milana Nedića i učestvuje u borbama protiv partizana i jedinica [[NOVJ]]. Razlozi razilaženja četnika Draže Mihajlovića sa partizanima je u početku bio defanzivni pristup Mihailovića i izbjegavanje konflikta, zbog velikih odmazdi nad srpskim narodom od strane Nijemaca, ideoloških razlika između komunističkog programa borbe i revolucije i rojalističkog pristupa četničkog pokreta, ali i zbog političkog programa [[Ivan Moljević|Ivana Moljevića]], u kojem se izlažu ciljevi stvaranja [[Velika Srbija|Velike Srbije]] i planira etničko čišćenje Hrvata i Muslimana na teritoriji.<ref name="HS" /> U Srbiji, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini stvaraju se mnogobrojni [[Četnici|četnički odredi]], kao i jedinice lojalne Nedićevoj vladi ([[Četnici Koste Pećanca]], [[Srpski dobrovoljački korpus]] pod zapovjedništvom [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]], [[Srpska državna straža]], [[Lovćenska brigada]] pod zapovjedništvom [[general]]a [[Krsto Popović|Krste Popovića]], [[Crnogorska dobrovoljačka garda]] sa zapovjednikom [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]]). Na području Slovenije stvara se [[Slovensko domobranstvo]] i građanska organizacija sa militantnom frakcijom [[Bijela garda (Slovrnija)|Bijela garda]] i Plava garda ili [[Slovenski četnici]].{{sfn|Obrazi slovenskih pokrajin|2019}} Na području [[Sandžak]]a organizuje se [[Muslimanska milicija Sandžaka]], koju naoružava [[Ustaše|ustaški pokret]] i italijanska vojska. Na području Kosova organizuju se jedinice milicije [[Vulnetari]] i 1942. godine organizacija [[Balli Kombëtar]], koja za cilj ima proširenje albanske države, te se jedno vrijeme smatrala antifašističkom oganizacijom, ali vremenom sve više surađuje sa italijanskom vojskom. U Bosni i Hercegovini se uslijed terora četnika nad muslimanskim stanovništvom stvaraju i lokalne milicije kao [[Hadžiefendićeva legija]], [[Huskina vojska]] (1943), te niz drugih manjih [[Muslimanske milicije u Drugom svjetskom ratu|muslimanskih milicija]] lokalnog značaja, koje su uglavnom direktno naoružavane od strane [[Ustaška vojnica|Ustaške vojnice]] ili [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. Ove se milicije uglavnom bore protiv četnika i surađuju sa ustašama, osim u rijetkim slučajevima, kada potpomažu jedinice NOVJ. ==== Stvaranje NOVJ ==== [[Datoteka:Koča Popović.jpg|180px|mini|desno|General [[Koča Popović]], komandant [[Prva proleterska udarna brigada|Prve proleterske brigade]] [[NOVJ]]]] Nedugo nakon okupacije Jugoslavije, [[Komunistička partija Jugoslavije]] (KPJ), na čelu sa [[Josip Broz Tito|Josipom Brozom Titom]], počela je sa organizovanjem oružanog otpora protiv okupatora. Istaknuti partijski funkcioneri su postali vojni rukovodioci sa zadatkom da osnivaju [[Partizanski odredi Jugoslavije|partizanske odrede]]. U [[Beograd]]u je osnovan Glavni štab partizanskih odreda Jugoslavije, a [[Politbiro CK KPJ]] je [[4. juli|4. jula]] [[1941]]. godine donio odluku o početku oružane borbe. Ova odluka je inspirisana ulaskom [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]] u rat protiv Njemačke i angažovanjem glavnih njemačkih vojnih snaga na [[Istočni front|Istočnom frontu]], kao i pozivom [[Kominterna|Kominterne]] svim porobljenim narodima Evrope da se uključe u rat protiv [[Sile Osovine|sila Osovine]]. Taj dan se nakon rata slavio u Jugoslaviji, kao državni praznik pod imenom Dan borca. U Srbiji [[7. juli|7. jula]] je Valjevski partizanski odred u [[Bela Crkva (Krupanj)|Beloj Crkvi]] u [[Krupanj|Krupnju]] organizovao prvi oružani napad, u Crnoj Gori prvi sukob je bio [[13. juli|13. jula]], u Sloveniji [[22 juli|22. jula]], u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ustanak započinje [[27. juli|27. jul]]a, a u Makedoniji [[11. oktobar|11. oktobra]]. Ti su se dani u SFRJ slavili kao republički praznici pod imenima Dan ustanka naroda ''pojedine republike''. Nakon prvih manjih sukoba, partizanski odredi dobijaju na snazi, te se stvaraju oslobođene teritorije kao tzv. [[Užička republika]] u Srbiji, (od 24. septembra do 29. novembra 1941) i [[Fočanska republika]] u decembru 1941. Nakon pada [[Užice|Užica]], partizanski odredi se povlače u Bosnu i [[Sandžak]], a u [[Rudo]]m se 21. decembra 1941. godine formira [[Prva proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada]]. Odluku o formiranju brigade donio je [[Centralni komitet KPJ]], a formirao ju je Vrhovni komandant NOV i POJ, Josip Broz Tito. Na dan formiranja imala je šest bataljona (četiri iz Srbije i dva iz Crne Gore) ukupne jačine oko 1.200 boraca. Za komandanta je postavljen rezervni oficir Vojske Kraljevine Jugoslavije i učesnik građanskog rata u Španiji [[Koča Popović]]. Taj se dan smatrao kao dan formiranja prve vojne jedinice [[NOVJ]], a u SFRJ je do 1948. godine slavljen kao Dan Jugoslavenske armije (JA), a nakon sukoba sa [[Sovjetski Savez|Sovjetskim Savezom]] 1948. godine, praznik je prebačen na 22. decembar.{{efn|name=JNA|Zbog poklapanja rođendana [[Staljin]]a 21. decembra, a nakon sukoba Jugoslavije i Sovjetskog Saveza, donesena je odluka da se Dan JA (kasnije Dan JNA), slavi 22. decembra, a obilježavao bi se dan prve oružane borbe Prve proleterske brigade.}} === Osnivanje === ====Drugo zasjedanje AVNOJ-a ==== [[Datoteka:Flag of the Democratic Federal Yugoslavia.svg|180px|mini|desno|Zastava Demokratske federativne Jugoslavije]] [[Datoteka:Coat of arms of Democratic Federal Yugoslavia.svg|180px|mini|desno|Grb Demokratske federativne Jugoslavije]] Na [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|Drugom zasjedanju]] [[AVNOJ]]-a u [[Jajce|Jajcu]] u noći između [[29. novembar|29.]] i [[30. novembar|30. novembra]] [[1943.]] donošenjem [[:s:Deklaracija drugog zasjedanja AVNOJ-a|Deklaracije drugog zasjedanja AVNOJ-a]], AVNOJ se konstituiše u zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo, te se osnivanjem [[Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije|Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije]] (NKOJ), praktički stvara privremena Vlada Jugoslavije. Za Predsjednika i povjerenika za narodnu odbranu proglašava se [[Tito|Josip Broz Tito]], kom se dodjeljuje najviši čin [[maršal]]a, a za predsjednika AVNOJ-a: [[Ivan Ribar]] sa potpredsjednicima: [[Antun Avgustinčić|Antunom Avgustinčićem]], [[Dimitar Vlahov|Dimitrom Vlahovim]], [[Marko Vujačić|Markom Vujačićem]], [[Moša Pijade|Mošom Pijadom]] i [[Josip Rus|Josipom Rusom]]. Istovremeno se donosi i niz drugih odluka, kao ''Odluka o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu'' u kojoj se prvi put spominje pravo na samoopredjeljenje naroda, pravo na otcjepljenje, ujedinjavanje sa drugim narodima, te sporazumno dogovaranje svih naroda koji su u toku trogodišnje [[NOB]]-e učestvovali u stvaranju vojnih i političkih preduslova za stvaranje bratstva naroda Jugoslavije. Ujedno se i država definiše kao federacija sa jednakim pravima naroda: [[Srbi|Srba]], [[Hrvati|Hrvata]], [[Slovenci|Slovenaca]], [[Crnogorci|Crnogoraca]] i [[Makedonci|Makedonaca]], te naroda Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Također se sva prava garantuju i nacionalnim manjinama.{{efn|name=nacio|U kasnijim zakonski odredbama i Ustavima, nacionalne manjine se u SFRJ definišu kao ''nacionalnosti''.}}<ref name="HS">[[Holm Sundhaussen]] ''Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011 - Eine ungewöhnliche Geschichte des Gewönhlichen'', Böhlau Verlag Wien - Köln - Weimar, {{ISBN|978-3-205-79609-1}} {{de simbol}}</ref> Među izaslanicima, osim [[KPJ]], bilo je i izaslanika [[Hrvatska seljačka stranka|Hrvatske seljačke stranke]] ([[Vladko Maček|mačekovci]] i [[Stjepan Radić|radićevci]]), [[Srpska zemljoradnička stranka|Srpske zemljoradničke stranke]], [[Stranke samostalnih demokrata]], [[Jugoslavenska muslimanska organizacija|Jugoslavenske muslimanske organizacije]] ''(spahinovci)'', nekolicina radikala, dvojica Hrvata iz [[Jugoslavenski odbor|Jugoslavenskog odbora]] osnovanog još [[1915]]. godine u [[London]]u, [[Stranka kršćanskih socijalista]] i drugih građanskih partija. Većina delegata bili su pripadnici [[NOVJ|Narodnoosloboilačke vojske Jugoslavije]] kao provjereni borci i revolucionari. Na zasjedanju nisu prisustvovali delegati iz Makedonije, koji se nisu uspjeli probiti do [[Jajce|Jajca]].<ref name="Messner">[http://www.klahrgesellschaft.at/Mitteilungen/Messner_2_02.html Mirko Messner: ''Zur Geschichte der AVNOJ-Beschlüsse''] {{Simboli jezika|de}}</ref> ==== Teheranska konferencija ==== [[Datoteka:Teheran conference-1943.jpg|180px|mini|desno|Velika trojica na [[Teheranska konferencija|Teheranskoj konferenciji]]]] Ovom deklaracijom, započinje borba KPJ za priznavanje NKOJ-a kao ravnopravnog partnera kod savezničkih sila, koje su do tada imale vojne misije i u četničkom pokretu Mihailovića. Cilj ovog zasjedanja je bio stvoriti državne organe, koji će moći Jugoslaviju ravnopravno predstavljati na međunarodnom nivou. U isto vrijeme (28. novembra-1. decembra) u [[Teheran]]u se održavala [[Teheranska konferencija]], u prisustvu trojice predsjednika savezničkih sila: [[Staljin]]a, [[Winston Churchill|Churchilla]] i [[Franklin Delano Roosevelt|Roosevelta]], na kojoj se odlučivalo o daljim koracima u borbi protiv Njemačke. Tito je informirao trojicu predsjednika o rezultatima zasjedanja u Jajcu, a Staljin je proglašenje AVNOJ-a nazvao "nožem u leđa Sovjetskom Savezu".<ref name="HS"/> Razlog je bio dotadašnje priznavanje [[Vlada Kraljevine Jugoslavije u egzilu|izbjegličke Vlade Jugoslavije]] u [[London]]u od strane saveznika, kao jedinog legitimnog predstavnika Jugoslavije. Tito je već ranije, od 1. oktobra do 26. novembra sa četiri telegrama obavijestio Staljina o svojim namjerama, te se pretpostavlja da je žestoka reakcija Staljina bila samo lažno usklađivanje mišljenja sa Churchillom.<ref name="HS"/> U međuvremenu, od maja 1943. engleska je vojna misija obavještavala o uspjesima partizana i o oportunizmu četnika, te su na Teheranskoj konferenciji, između ostalog, donesene odluke o pomaganju jugoslavenskih partizana i priznavanjem Tita kao legitimnog savezničkog predstavnika u Jugoslaviji. Istovremeno se pojavila teza o savezničkom iskrcavanju na Balkanu, koju je Tito odbio.<ref name="HS"/> === Pobjeda === [[Datoteka:Ivan Subasic.jpg|180px|mini|desno|Ivan Šubašić, prvi ministar vanjskih poslova DFJ]] Nakon četiri godine rata, [[NOVJ]] izlazi iz rata kao pobjednik. Rat se završava [[Bezuslovna kapitulacija njemačkog Wehrmachta|kapitulacijom Njemačke]] [[8. maj]]a [[1945]], a u Jugoslaviji rat traje do 15. maja. Nakon [[sedam neprijateljskih ofenziva]] i [[Beogradska operacija|oslobađanja Beograda]] [[20. oktobar|20. oktobra]] [[1944]]. uz pomoć sovjetske [[Crvena Armija|Crvene Armije]], [[jugoslavenski partizani]] pokušavaju diplomatskim priznanjem velikih sila ostvariti konačni uspjeh. Nakon Titovog odbijanja da se u jesen 1944. godine nekoliko britanskih divizija iskrca u Dalmaciji, politička se napetost između Velike Britanije i Jugoslavije zaoštrava. Po informaciji predsjednika vlade Kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu, [[Ivan Šubašić|Ivana Šubašića]], da je Tito spreman i na otpor protiv britanske vojske, Churhill odustaje od ove ideje.<ref name="HS" /> Na [[Vis]]u se 16. juna 1944. godine sastaju Tito i Šubašić, koji potpisuju [[Sporazum Tito–Šubašić|sporazum o stvaranju privremene vlade]] nakon završetka rata. Narod bi se referendumom odlučio o tome da li će Jugoslavija biti monarhija ili republika, a da se Izbjeglička vlada Šubašića ogradi od svih kolaboratera i pripanika četničkog pokreta koji su predstavljani kao jedini borci u Jugoslaviji u borbi protiv Njemačke.<ref name="HS" /> Istovremeno 9. oktobra 1944. godinu u razgovoru između Churhilla i Staljina, postiže se dogovor o interesnoj podjeli Jugoslavije na dvije sfere (britansku i sovjetsku) u omjeru 50:50. Tito i KPJ su za ovaj dogovor tek kasnije saznali, a Staljin nije blagovremeno informirao Tita.<ref name="HS" /> [[Sporazum Tito-Šubašić]] je potvrđen od velike trojice na [[Konferencija u Jalti|Konferenciji u Jalti]] u februaru 1945. Time se stvorila mgućnost da se 7. marta 1945. godine stvori [[Privremena vlada DFJ|prva privremena vlada DFJ]] u kojoj su od ukupno 28 članova 20 bili zastupnici iz [[AVNOJ]]-a, tri člana su bili predstavnici [[Vlada Kraljevine Jugoslavije u egzilu|Vlade Kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu]], a petorica pripadnici predratnih političkih partija. Tito je izabran za [[Spisak predsjednika vlada Jugoslavije|Predsjednika Vlade]], a Šubašić za ministra vanjskih poslova DFJ. U aprilu 1945. godine, DFJ sklapa pakt o prijateljstvu sa Sovjetskim Savezom, te se ušvršćuje u novoj evropskoj političkoj situaciji.<ref name="HS" /> ==== Albanija, Grčka ==== Još za vrijeme Drugog svjetskog rata, revolucionarna (agresivna)<ref name="HS" /> vanjska politika KPJ dovela je do kritike velikih sila. Tito je jačao uticaj KPJ na susjedne komunističke partije ([[Komunistička partija Albanije]] (KPA), [[Komunistička partija Grčke]] (KPG) i [[Komunistička partija Bugarske]] (KPB)), a KPA je samo uz pomoć KPJ uspjela doći na vlast u Albaniji. Kada se najesen 1946. godine [[grčki građanski rat]] na sjeveru rasplamsao, Tito je podržavao borbu [[Narodnooslobodilačka vojska Grčke|Narodnooslobodilačke vojske Grčke]] (ELAS), (kasnije nazvane [[Demokratska armija Grčke]]) i [[Slavensko-makedonska narodnooslobodilačka fronta|Slavensko-makedonske narodnooslobodilačke fronte]] (SNOF) koja se borila protiv grčke vojske i za stvaranje socijalističkog uređenja u Grčkoj. U vremenu od 1945-49. godine u vojvođanskom naselju [[Maglić (Bački Petrovac)|Maglić]] kod [[Bački Petrovac|Bačkog Petrovca]] osnovano je naselje ([[Grčka opština u Vojvodini]]) za obuku i oporavak grčkih revolucionara koje je imalo oko 4.500 stanovnika, a u kojem su važili grčki zakoni i koje je predstavljalo vanteritorijalno područje Grčke u Jugoslaviji sa vlastitim zakondavstvom, ekonomijom, novčanim bonovima, školskim sistemom, potpuno izolovano od lokalnog stanovništva.<ref>RISTOVIĆ, Milan, 1997. ''Eksperiment Buljkes: "grčka republika" u Jugoslaviji 1945-1949.'' Godišnjak za društvenu istoriju, IV, sv. 2-3. str. 179-201.</ref> Nakon prijetećeg zahtjeva Staljina da Jugoslavija prestane pomagati grčke pobunjenike, Tito se protivio prekidu pomoći, ali zbog privredne krize izazvane [[Rezolucija Informbiroa|Rezolucijom Informbiroa]] 10. jula 1949. godine, Jugoslavija zatvara grčko-jugoslavensku granicu, te time onemugaćava povlačenje grčkih pobunjenika. Podrška albanskim komunistima trajala je sve do 1948. godine, a postojala je namjera ujedinjenja Albanije sa Jugoslavijom, čime bi se albansko nacionalno pitanje u potpunosti rješilo. Potpisivanjem ''Ugovora o prijateljstvu i zajedništvu sa Albanijom'' 9. jula 1946. godine, Albanija postaje jugoslavenski satelit sa zajedničkom carinskm unijom, zajedničkom politikom cijena i izjednačavanjem valutnog sistema, a u Albaniju se šalju vojni stručnjaci za obuku Albanske vojske.<ref name="HS" /> Staljin je čak u razgovoru sa [[Milovan Đilas|Đilasom]] 1948. pristao da Jugoslavija pripoji Albaniju. Istovremeno u dogovoru sa predsjednikom KPA [[Enver Hoxha|Enverom Hoxhom]], Jugoslavija šalje dvije divizije JA na jug Albanije, koje bi trebale braniti Albaniju od monarhističke vojske Grčke. Tito je zbog protesta Staljina povukao jedince JA iz Albanije, u koju su doputovali sovjetski vojni savjetnici, te se time albanski politički vrh podijelio na pobornike jugoslavenske i sovjetske politike. Raskidom veza sa SSSR 1948. Albanija se okreće od Jugoslavije i dolazi do zahlađenja odnosa koje će trajati nekoliko decenja. ==== Federacija sa Bugarskom ==== Za vrijeme rata 1944. godine stvara se ideja o Bugarskoj kao sedmoj republici DFJ. Delegacija predvođena [[Edvard Kardelj|Kardeljom]], doputovala je u [[Sofija|Sofiju]] na pregovore, na kojima su Bugari plan Kardelja odbili, a predložili svoj. Pregovori su nastavljeni u [[Moskva|Moskvi]] u januaru 1945, a povratkom [[Georgi Dimitrov|Georgija Dimitrova]] u Bugarsku krajem 1945, bugarski parlament priznaje makedonsku naciju, te se pregovori nastavljaju 1. augusta 1947. na [[Bled]]u, gdje se stvara carinska unija između Bugarske i FNRJ. U sljedećim koracima Dimitrov je predložio stvaranje jedne [[Balkanska federacija|istočnoevropske federacije]] u kojoj bi učestvovali [[Bugarska]], FNRJ, [[Albanija]], [[Rumunija]], [[Mađarska]], [[Poljska]] i [[Čehoslovačka]]. U jednom intervjuu [[Staljin]], koji je oštro reagirao na ideju stvaranja federacije, odbio je tu mogućnost, a dao svoju suglasnost za stvaranje federacije između Bugarske, FNRJ i Albanije. Kasnijim pritiskom Staljina na FNRJ i Rezolucijom Informbiroa, odustalo se od ovih ideja.<ref name="HS" /> === Poslijeratni period === ==== Broj žrtava rata ==== [[Datoteka:KZ-Jasenovac-Denkmal-Zugang.JPG|180px|mini|desno|Spomenik u spomen-području bivšeg [[Jasenovac|koncentracionog logora u Jasenovcu]], [[Hrvatska]]]] Osnivanjem ''Državne komisije za ustanovljavanja zločina okupatora i domaćih izdajnika'' u novembru 1945. godine, odlučeno je pokretanje procesa ispitivanje broja žrtava tokom Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji. Prvi podatak o broju žrtava iznio je Tito u maju 1945. godine podatkom da je Jugoslavija imala 1,7 miliona žrtava, a od toga 305.000 poginulih partizana. Broj nije nikada dokazan, niti postoje informacije o načinu proračuna.<ref name="HS" /> U ovaj broj su uračunati i demografski gubici uslijed nižeg nataliteta, broja emigranata, protjeranih, te stanovništva koje je zbog promijenjenih granica tek računato u stanovništvo Jugoslavije. Zapadnoevropski demografi ovaj broj reduciraju na oko 1 milion.<ref name="HS" /> U toku pregovora između [[SR Njemačka|SR Njemačke]] i FNRJ oko ratnih odšteta, ovaj je broj od strane Vlade Jugoslavije smanjen na 950.000.<ref name="HS" /> Kako je [[njemačka vlada]] insistirala na tačnom broju, broj je 1964. godine smanjen na 597.323 osobe, koje su poimence izlistane.<ref name="HS" /> Profesor matematike [[Vladeta Vučković]], kao student, a tada član komisije, koja je podatke statistički obrađivala, izjavio je 1984. godine u srpskim emigrantskim novinama [[Naša reč]], izdatim u [[London]]u, da je ovaj broj došao nestručnom obradom studenata, koji su imali dvije sedmice za izradu ovog izvještaja.<ref name="HS" /> Kasnijim analizama [[Bogoljub Kočović|Bogoljuba Kočovića]] i demografa [[Vladimir Žerajić|Vladimira Žerajića]], ovaj broj se 2010. godine kretao do 640.000, od čega su 173.600 bili pripadnici partizanskih jedinica.<ref name="HS" /><ref>[[Kočović Bogoljub]] - ''Žrtve Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji'', London 1985. (novo izdanje 1990. Sarajevo)</ref><ref>[[Vladimir Žerajić]] - ''Gubici stanovništva Jugoslavije u II svjetskom ratu'', Zagreb 1989. (novo izdanje 1993. Zagreb)</ref> Ova se tema ponovo pojavila u srbijanskim i hrvatskim medijima krajem 80-ih godina 20. vijeka, te se žrtvama rata i žrtvama [[Koncentracioni logor Jasenovac|koncentracionog logora u Jasenovcu]] manipulisalo u političke svrhe.<ref name="HS" /> ==== Bleiburg ==== {{Glavni|Masakr u Bleiburgu}} [[Datoteka:Schematische_Darstellung_(Dr._Rulitz)_Das_Massaker_auf_dem_Bleiburger_Feld_durch_die_Staatsgrenze_zwischen_Österreich_und_Jugoslawien_(Slowenien)_getrennt.jpg|mini|300px|Zarobljenici na Bleiburgu]] Zvanična kapitulacija trupa Wehrmachta, koje su se povlačile iz Jugoslavije bila je potpisana 9. maja u [[Topolšica|Topolšici]], ali su se njemačke jedinice i dalje povlačile prema Austriji, tako da su borbe trajale sve do 15. maja. [[JNA|JA]] je ušla u područje [[Koruške]] u Austriji i zauzela nekoliko gradova. Početkom maja 1945, [[Hrvatske oružane snage]], [[15. kozački SS korpus]] i ostaci [[Jugoslavenska vojska u otadžbini|četnika]], [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpski dobrovoljački korpus|Srpskog dobrovoljačkog korpusa]] (SDK) su se predali britanskim vojnicima. U austrijskom mjestu [[Bleiburg]]u se britanskim vojnicima predalo 93.000 pripadnika raznih vojnih jedinica. Britanci su međutim odbili prihvatiti predaju oružanih snaga [[NDH]] i naredili da se moraju predati Jugoslavenskoj armiji. Između Britanaca i vojnika Jugoslavenske armije su izbile nesuglasice oko teritorija. Veliki dio vojnika je predat JA, a visoki oficiri i političari NDH su u organizovanim bjegom organizovanim tzv. [[Linija pacova|Linijom pacova]], pobjegli preko Italije u Španiju i Južnu Ameriku. U mjestu [[Palmanova]] u Italiji se predalo između 2.400 i 2.800 pripadnika SDK, a 12. maja još oko 2.500 pripadnika SDK se predalo Britancima kod [[Unterbergen (Ferlach)|Unterbergen]]a. Zvaničan broj žrtava nije nikada ustanovljen<ref name="HS" />, a po podacima historičara [[Vlada Slovenije|Vlade Slovenije]] na području današnje Slovenije postoji oko 500 stratišta.<ref name="HS" /> U hrvatskim emigrantkim krugovima, kružila je fantastična, ali neistinita brojka od 600.000 poginulih.<ref name="HS" /> Britanski historičar [[Nikolai Tolstoy]] navodi brojku od 200.000 do 300.000 zarobljenika, ali je ta brojka u sudskom procesu u Britaniji dokazana kao pretjerana. Srbijanski političar i disident [[Milovan Đilas]] formulirao je broj žrtava ovako:{{Citat4|..."Zvanični sudovi nisu postojali, te nije bilo mogućnosti za istragu 20.000 do 30.000 slučajeva. Tako je bio najjednostavniji način, te ljude pobiti..."<ref>Citat iz [[Ekkehard Völkl]]: ''Abrechnungsfuror in Kroatien.'' In: Klaus-Dietmar Henke, Hans Woller (Hrsg.): ''Politische Säuberung in Europa. Die Abrechnung mit Faschismus und Kollaboration nach dem Zweiten Weltkrieg.'' München 1991, {{ISBN|3-423-04561-2}}, str. 374.</ref>|Milovan Đilas}} ==== Nastavak oružanog otpora protiv nove vlasti ==== Nakon kapitulacije Trećeg rajha i završetka Drugog svjetskog rata u raznim dijelovima Jugoslavije došlo je do stvaranja [[Gerila|gerilskih]] pokreta, koji su se borili protiv novonastale vlasti. U dijelovima Hrvatske i Bosne i Hercegovine, od preostalih pripadnika [[Ustaška vojnica|ustaškog pokreta]] i [[Hrvatsko domobranstvo|domobrana]], kao i od pripadnika [[369. pojačana pješačka pukovnija|legionarskih jedinica]] formirane su jedinice [[Križari (gerila)|Križara]] (često nazvane i ''Škripari''). Na kapama su nosili obilježja sa bijelim platnenim križevima, umjesto umjesto nekadašnjih ustaških i domobranskih oznaka. Zapovjednici križara bili su između ostalih [[Hasan Biber]], [[Vjekoslav Luburić]], [[Božidar Kavran]] i [[Vjekoslav Blaškov]], a po nekim neprovjerenim podacima i [[Rafael Boban]]. Napadi križara bili su lokalnog značaja, sa iznenadnim napadima na jedinice [[JNA|Jugoslavenske vojske]], diverzijama na prometnice i političkom propagandom među stanovništvom. Jedan dio križara krio se u šumi, a neki su živjeli i dalje u selima, te u slučaju da [[OZNA]] ili [[UDBA]] pretražuje selo, bježali u skrovišta u šumi. Gerilski pokret bio je prisutan od 1945-50. a veći dio je razbijen je [[operacija Gvardijan|operacijom "Gvardijan"]]. Na području Kosova i Makedonije, borbe je nastavila albanska nacionalistička organizacija [[Balli Kombëtar]], a njihove su jedinice razbijene od strane vojske i milicije oko 1948. godine, a jedan dio pripadnika prebjegao je u [[Albanija|Albaniju]] ili u inostranstvo. Sličan pokret u Sloveniji nazivao se [[Matjaževo gibanje]]. Pokret sastavljen uglavnom od seljaka nezadovoljnih zemljišnom reformom, a djelomično od pripadnika [[Slovensko domobranstvo|Slovenskog domobranstva]] potpomognutim bivšim oficirima [[Jugoslavenska vojska u otadžbini|Jugoslavenske vojske u otadžbini]], koji su organizacije pomagali iz izbjegličkih logora u Austriji. Prve ilegalne grupe su osnovane u proljeće 1946. godine, da bi djelovanje sljedeće godine doseglo vrhunac, a 1948. godine zbog jakog djelovanja UDBA-e akcije su prestale. Najviše grupa bilo je u [[Štajerska|Štajerskoj]] i [[Prekmurje|Prekmurju]], jer je zbog geografskog položaja i ravnice, bijeg u Austriju bio vrlo jednostavan. Djelovanje grupa svelo se uglavnom na krađe hrane, diverzantske napada na vojne jedinice, miliciju i politička zastrašivanja. U Sloveniji je djelovalo oko 35 ilegalnih grupa.<ref>[http://twohomelands.zrc-sazu.si/uploads/articles/1429199954_Kladnik_41_2015.pdf "Bande" in slovenska emigracija v avstrijskih begunskih taboriščih: 1945–1949 - ][[Mateja Čoh Kladnik]]</ref> Od ostataka [[Jugoslavenska vojska u otadžbini|Jugoslavenske vojske u otadžbini]] formirane su manje uglavnom neorganizovane jednice tzv. ''Ravnogorskog pokreta'', koje se nisu predale Jugoslavenskoj armiji. Boravile su u bijegu uglavnom u Bosni i Hercegovini, ali su nakon hapšenja i suđenja [[Draža Mihailović|Draži Mihailoviću]] ubrzo uništene ili su se predale jedinicama OZNA-e. ==== Treće zasjedanje AVNOJ-a ==== [[Datoteka:Odluka o proglašenju ustava FNRJ 1946.gif|180px|mini|desno|Odluka Ustavotvorne skuštine o donošenju Ustava FNRJ]] Prije održavanja zasjedanja [[11. novembar|11. novembra]] 1945. održani su [[Izbori za narodne poslanike Ustavotvorne skupštine Demokratske Federativne Jugoslavije 1945.|izbori za narodne poslanike Ustavotvorne skupštine Demokratske Federativne Jugoslavije]] te je ujedno izabrana [[Ustavotvorna skupština Demokratske federativne Jugoslavije|Ustavotvorna]] [[Skupština SFRJ|skupština]] [[Demokratska Federativna Jugoslavija|Demokratske Federativne Jugoslavije]]. Sva mjesta u skupštini osvojili su predstavnici [[Narodni front Jugoslavije|Narodnog fronta]]. Na [[Treće zasjedanje AVNOJ-a|trećem zasjedanju AVNOJ]]-a [[29. novembar|29. novembra]] [[1945.]] godine u [[Beograd]]u, dosena je odluka o proglašenju Jugoslavije republikom, i dato joj je novo ime FNRJ. Istoga dana Ustavotvorna skupština je pretvorena u [[Skupština SFRJ|Narodnu skupštinu FNRJ]]. AVNOJ je na taj način prestao postojati. Već [[31. januar]]a [[1946.]] godine jednoglasnim izglasavanjem usvojen je [[Ustav FNRJ]], koji je bio baziran na osnovama sovjetskog Ustava iz 1936. godine.<ref name="HS" /> U Ustavu se definiše teritorijalna podjela na 6 narodnih republika i 2 pokrajine (Autonomnu pokrajinu Vojvodinu i Autonomnu kosovsko-metohijsku oblast), a granice republika su uglavnom slijedile granice nakon [[Balkanski ratovi|Balkanskih ratova]] 1912/13, kao i etničke kriterije. NR Crnoj Gori se pripaja [[Kotor]], granice između NR Slovenije i NR Hrvatske slijedi jezičnu granicu, a NR Slovenija dobija gradove [[Koper]], [[Izola|Izolu]] i [[Piran]]. Granica NR Bosne i Hercegovine je preuzeta iz [[Austro-Ugarska|austrougarskog vremena]], a kasnije su u području [[Neum]]a izvršene promjene granica između NR Hrvatske i NR Bosne i Hercegovine. Granica NR Srbije prema NR Makedoniji je uglavnom jezička granica. Područje [[Sandžak]]a je podjeljeno između NR Srbije i NR Crne Gore. Novina je bila proglašavanje NR Makedonije i pokrajina Kosova i Vojvodine, koji do tada u tom vidu nisu postojale, kao i dodjeljivanje statusa naroda [[Crnogorci]]ma i [[Makedonci]]ma. Istovremeno, po uzoru na sovjetski Ustav, republikama je data mogućnost istupanja iz zajednice, ali se njihov suverenitet ograničavao Ustavom. {{Citat4|'''Član 1'''.<br>Federativna Narodna Republika Jugoslavija je savezna narodna država republikanskog oblika, zajednica ravnopravnih naroda, koji su na osnovu prava na samoopredeljenje, uključujući pravo na otcepljenje, izrazili svoju volju da žive zajedno u federativnoj državi.<ref>„Službeni list Federativne Narodne Republike Jugoslavije“, godina -II-, broj 10, Beograd, petak, 1. februar 1946.</ref>|[[Ustav FNRJ]]}}U isto vrijeme se definiše pet jugoslavenskih naroda ([[Srbi]], [[Hrvati]], [[Slovenci]], [[Crnogorci]] i [[Makedonci]]), te se proklamiraju ''de facto'' službeni jezici u republikama ([[srpskohrvatski]], [[slovenski]] i [[makedonski]]). Članom 25. Ustava se garantuje sloboda vjeroispovjesti, ali se istovremeno religija proglašava ''"opijumom za narod"'', te ozakonjenim odvajanjem vjere od države, dolazi do izdvajanja nastave religije u školama, odvajanja vjerskih fakulteta sa univerziteta u Zagrebu, Beogradu i Ljubljani, te zatvaranja mnogobrojnih vjerskih institucija, saveza i izdavačkih kuća. Od 1950. godine zabranjeno je nošenje [[zar]]a i zabranjuju se [[Derviši|derviški redovi]].<ref name="HS" /> Donošenjem ovog Ustava, u društveno uređenje Jugoslavije uvode se elementi socijalističke revolucije, sa motom ''[[Bratstvo i jedinstvo]]''. === Rezolucija Informbiroa === [[Datoteka:Goli otok zatvor.jpg|180px|mini|desno|Zatvor na Golom otoku, 2005. godine]] [[Datoteka:Vlado Dijak.jpeg|180px|mini|desno|[[Vlado Dijak]], jugoslavenski i bosanskohercegovački pjesnik, zatočenik na Golom otoku]] Donošenjem zakona o nacionaliziranju privatnih privrednih preduzeća, 5. decembra 1946. godine, sve firme, koje su imale savezni ili republički značaj pretvorene su u državnu svojinu. Početkom 1948. godine se i firme iz ostalih privrednih grana, trgovine i finansijskog sektora proglašavaju državnom imovinom. Taj period koji su jugoslavenki historičari zvali "administrativni socijalizam" nastavlja se donošenjem petogodišnjeg plana za 1947-51. godinu po uzoru na sovjetski način upravljanja. U tim godinama je jugoslavenska politika oslonjena na sovjetska iskustva, te se provodi agrarna reforma, kolonizacija Vojvodine, gdje se, na područjima [[Slavonija|Slavonije]], [[Srijem]]a, [[Bačka|Bačke]] i [[Banat]]a odakle su odlukama [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|Drugog zasjedanja]] [[AVNOJ]]-a protjerani tzv. [[Podunavski Nijemci]], naseljavaju kolonisti iz siromašnih dijelova Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Crne Gore. Vanjska revolucionarna politika FNRJ, politički uticaj na susjedne zemlje, ideja stvaranja [[Balkanska federacija|Balkanske federacije]], kao i odnos KPJ prema [[Komunistička partija Sovjetskog Saveza|KPSS]], te težnja Tita za uvođenjem specifičnih puteva u revoluciji u odnosu na Sovjetski Savez, dovela je do isključenja KPJ iz [[Kominform]]a.<ref name="HS" /> Na sjednici 28. jula 1948. u [[Bukurešt]]u, donosena je [[Rezolucija]] u kojoj se KPJ optužuje za neiskrenost, oportunizam, revizonizam i nacionalizam, kao i za mirnu asimilaciju kapitalističkih elemenata. Nakon proglašavanja Rezolucije, do tada bratske komunističke partije (grčka, albanska, bugarska, kao i tršćanska komunistička organizacija) javno se ograđuju od Tita, a mediji u drugim komunističkim zemljama, javno napadaju FNRJ. U [[KPJ]] dolazi do političkog rascjepa, pristalica [[Staljin]]a i pristalica Titove politike. Uz podršku [[Milovan Đilas|Milovana Đilasa]], [[Edvard Kardelj|Edvarda Kardelja]] i [[Aleksandar Ranković|Aleksandra Rankovića]], [[Tito]] organizuje čistke u KPJ, u kojima se iz KPJ isključuje oko 55.000 članova<ref name="HS" />, a između 11.000-18.000<ref name="HS" /> završava u zatvorima na [[Goli otok|Golom otoku]], [[Sveti Grgur (otok)|Svetom Grguru]] i [[Rab]]u. U toku 1948. godine dolazi i do ekonomskih sankcija istočnih zemalja, povećanja izvoznih cijena, prekida isporuke nafte iz Rumunije. Albanski predsjednik [[Enver Hoxha]] šalje na Kosovo organizovane trupe koje će pomagati albansko stanovništvo u borbi protiv KPJ. Na jesen 1949. godine [[Sovjetski Savez]] prekida pakt o prijateljstvu i zahtjeva napuštanje jugoslavenskog ambasadora iz zemlje. Na području Rumunije i Mađarske<ref name="HS" /> organizuju se vojni manevri kao prijetnja, a Tito je dao zadatak [[Svetozar Vukmanović|Svetozaru Vukmanoviću Tempu]] o organizovanju otpora i novom partizanskom ratu i osnivanju partizanskih jedinica, koje bi ostale okupiranim područjima, dok bi glavnina vojske, koja je brojila oko 275.000 boraca, trebala da se povuče do centralnih planinskih masiva, a po potrebi sve do mora. Krajem 1949. godine u Bugarskoj, Rumuniji i Albaniji bilo je koncentrisano više od sedam motorizovanih divizija, koje su bile spremne za napad na Jugoslaviju. Politički vrh i Glavni štab JA napustili su Beograd i preselili se u [[Topola (Srbija)|Topolu]], a u unutrašnosti države, uglavnom na područje Bosne i Hercegovine evakuisana su skladišta sa hranom, arhive, a iz Vojvodine čak i čitave fabrike. Te je godine [[Jugoslavenska armija]] (JA) dobila 50% godišnjeg državnog budžeta.<ref name="TITO" /> Na granici se bilježe mnogobrojni oružani incidenti. Po jugoslavenskim podacima od 1948-53. na granici Jugoslavije došlo je do 7.877 incidenata, od kojih su 142 bili oružani sukobi i u kojima je učestvovalo više od 600 neprijateljskih agenata. Postojali su planovi odbrane od napada Sovjetskog Saveza i satelitskih zemalja, u kojima bi se između ostaloga srušila zaštitna brana i kanal na [[Đerdapska klisura|Đerdapu]], čime bi se poplavila područja mogućeg sovjetskog prodiranja motorizovanim i tenkovskim jedinicamama, kao i protivnapad JA na Bugarsku i Rumuniju, te prodor do Crnog Mora. Istovremeno je stvorena koalicija sa Grčkom, koja bi omogućila odbranu Makedonije, te zauzimanje i podjelu Albanije između Grčke i Jugoslavije.<ref name="TITO" /> Američki ambasador u Jugoslaviji [[George W. Allen]] izjavio je 29. novembra 1949. godine da u slučaju oružanog sukoba [[SAD]] neće biti neutralne. Osim odlučnosti KPJ i Titove politike odbijanja uslova, naklonost zapadnih političara omogućila je suprostavljanje Sovjetskom Savezu. Sukob sa SSSR-om je potrajao sve do 1953. godine.<ref name="HS" /> ===1950-e === ==== Privredna reforma ==== [[Datoteka:Edvard Kardelj (5).jpg|180px|mini|desno|Edvard Kardelj, jugoslavenski političar i idejni tvorac radničkog samoupravljanja]] Kolektivizacijom, podržavljanjem privatne imovine i osnivanjem zadruga, nastaje prva faza ekonomske reforme zasnovane na sovjetskom principu. Početkom 50-ih godina započinje jugoslavenski put razvoja socijalizma: radničko samoupravljanje. Donošenjem ''Osnovnog zakona o upravljanju državnim privrednim preduzećima i višim udruženjima od strane radnika'' 27. juna 1950. nastaje period koji će se 25 godina kasnije pretvoriti u ideal socijalizma definisan frazom ''Fabrike radnicima''.<ref name="HS" /> Kolektivizacijom zemljišta stvoreno je 1947. godine 799 zadruga, početko januara 1949. bilo ih je 1318, a u decembru iste godine 6492.<ref name="TITO">[[Jože Pirjevec]], Tito i drugovi 1. deo, Beograd 2013. {{ISBN|978-86-521-1409-2}}</ref> Ovakve mjere dovele su do pobuna seljaka, kao u Cazinskoj krajini, gdje je 1950. izbila pobuna nazvana [[Cazinska buna]].<ref name="TITO"/> Iz tzv. administrativnog socijalizma prelazi se u fazu [[Radničko samoupravljanje|radničkog samoupravljanja]]. Fabrikama, čiji je vlasnik još uvijek država, ''de facto'' upravljaju radnici, dok pravo [[Veto|veta]] i dalje imaju direktori, postavljeni od Komunističke partije. Uvođenjem novog privrednog sistema 1952. godine, preduzeća imaju pravo raspolaganja, u zavisnostu od privredne grane, od 3-17% od ukupnih kumulativnih sredstava, te se time pojavljuje tržišna privreda prvi put u jednom socijalističkom uređenju, gdje se, mada ne značajno, stanje na tržištu reguliše ponudom i potražnjom. Dotadašnji državni planovi se zamjenjuju privrednim planovima u čijem razvoju sudjeluju [[radnički savjeti]]. Ova se tendencija potvrđuje i na [[Šesti kongres SKJ|VI kongresu SKJ]] od 2-7. novembra 1952. u [[Zagreb]]u. Istovremeno se, u skladu promjena, ime KPJ mijenja u [[Savez komunista Jugoslavije]] (SKJ), čime se želi prikazati, drugačiji put u socijalizam. Tim promjenama razgrađuje se golemi državni aparat i dolazi do decentralizacije, po planovima Edvarda Kardelja, te se mnoge regulative sa federalnog, prebacuju na republički i općinski nivo. Time se definiše i novonastali status društvene imovine, koji zamjenjuje državnu imovinu.<ref name="HS" /> Donošenjem ustavnih promjena u [[Ustavni zakon 1953.|Ustavnom zakonu]] iz 1953. godine, nagovještava se rješavanje nacionalnog pitanja kroz socijalističko uređenje.{{Citat4|Federativna Narodna Republika Jugoslavija je socijalistička demokratska savezna država suverenih i ravnopravnih naroda.|Član 1. Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i saveznim organima vlasti (1953)}} Između ostalog raspušta se [[Vijeće naroda Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Vijeće naroda]], kao samostalni dom saveznog parlamenta i spaja se sa prvim domom Saveznim izvršnim vijećem.<ref name="HS" /> Umjesto dosadašnje Vlade Jugoslavije, osniva se [[Savezno izvršno vijeće]] (SIV), a ministri se zamjenjuju državnim sekretarima.<ref name="HS" /> Na čelo SIV-a bira se Josip Broz, koji je istovremeno predsjednik Vlade, predsjednik Republike i glavni zapovjednik oružanih snaga. Ove političke promjene relativno malo utiču na demokratski razvoj u Jugoslaviji, jer se u političkim strukturama i dalje osim Tita zadržavaju političari tvrde linije [[Edvard Kardelj]], [[Aleksandar Ranković]], [[Milovan Đilas]], [[Svetozar Vukmanović|Svetozar Vukmanović Tempo]] i drugi partijski [[Oligarhija|oligarsi]].<ref name="HS" /> ==== Saradnja sa SAD ==== Krajem 1949. dolazi do tajnih pregovora jugoslavenskih političara ([[Edvard Kardelj]], [[Milovan Đilas]], [[Veljko Mićunović]], [[Vlatko Velebit]]), najprije u [[London]]u, a zatim sa političarima SAD-a. Nakon pregovora sa američkim predstavnicima, Jugoslavija je isporučila sovjetski [[MIG-15]], koji se srušio iznad Jugoslavije, dala informacije o sovjetskim obavještajcima u Zapadnoj Evropi, a zauzvrat je SAD isporučila američke avione, te pilote obučavala u lovačkim napadima.<ref name="TITO" /> Kandidaturu Jugoslavije za jednu od šest nestalnih članica u [[Vijeće sigurnosti Ujedinjenih nacija|Vijeću sigurnosti]] u oktobru 1949. zbog političke krize sa Sovjetskim Savezom, podržale su SAD, te je Jugoslavija 20. oktobra 1949. dobila članstvo, uprkos protivljenju Sovjetskog Saveza, koji su podržavali članstvo Čehoslovačke. Do kraja 1951. godine, do kada je članstvo u Vijeću sigurnosti trajalo, Jugoslavija se verbalno usprotivila SAD-u glasanjem u rezolucijama Vijeća sigurnosti o [[Korejski rat|sukobu na Korejskom poluotoku]], suzdržavanjem u glasanju o rezolucijama [[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 82|82]],<ref>[http://www.refworld.org/docid/3b00f15960.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 82 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref>[[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 83|83]],<ref>[http://www.refworld.org/docid/3b00f20a2c.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 83 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref> [[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 84|84]]<ref>[http://www.refworld.org/docid/3b00f1e85c.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 84 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref> i [[Rezolucija Vijeća sigurnosti broj 85|85]]<ref>[//UNHCR.org/docid/3b00f28224.html Tekst Rezolucije Vijeća sigurnosti broj 85 na UNHCR.org] {{Simboli jezika|en|engleski}}{{Simboli jezika|ru|ruski}}</ref>, što je dovelo do diplomatskog zahlađenja, koje je zbog tajnih sastanaka sa predstavnicima [[CIA]]-e ostalo kao politički uspjeh Jugoslavije.<ref name="TITO" /> Na inicijativu britanskih političara, Jugoslavija je sa Grčkom i Turskom potpisala 28. februara 1953. ''Ankarski sporazum o prijateljstvu'', kasnije nazvan ''Balkanski pakt'', koji je Jugoslaviji trebao garantirati sigurnost u slučaju napada SSSR-a.<ref name="TITO" /> ==== III vanredni Plenum CK SKJ ==== [[Datoteka:Stevan Kragujevic, Milovan Djilas,1950.JPG|140px|mini|desno|[[Milovan Đilas]], prvi jugoslavenski disident]] Objavljivanjem serije članaka u dnevniku [[Borba (novine)|Borbi]], krajem 1953, te u časopisu [[Nova misao]], crnogorski političar, književnik i dotadašnji sljedbenik partijske linije [[Milovan Đilas]] skrenuo je pažnju na totalitarizaciju države, birokratske i dogmatske tendencije, koje su zahvatile sve slojeve jugoslavenskog političkog života, privrede, kulture i šireg društva. Objavljeno je ukupno 17 njegovih članaka u kojima se između ostalih kritizira i SKJ, koji je na III vanrednom Plenumu CK SKJ, 16-17. januara 1954. u [[Beograd]]u Đilasa optužio za revizionizam, težnju za vraćanjem građanskog društva i anarhiju.<ref name="HS" /> Nakon prihvaćene kritike, on se u početku javno ogradio od dijela svojih ideja, ali se Đilasu nakon intervjua za američki dnevnik [[New York Times]] u decembru 1954. godine oduzimaju sva prava, a on dobrovoljno napušta SKJ, osuđuje se prvo na uslovnu kaznu zatvora, a 27. novembra 1956. godine osuđuje se, između ostalog i zbog javnog podržavanja [[Mađarska revolucija 1956.|Mađarske revolucije]], na tri godine zatvora. Đilas u svojim intervjuima i kasnijim djelima pisanim u inostranstvu postavlja u pitanje ispravnost socijalističkog puta, kao i centralizaciju industrije, koja se pokazala i u drugim razvijenim zemljama ([[Čehoslovačka]]), zbog etatističkog regulisanja tržišta, kao nedostatak u privrednom razvoju. Nekoliko godina kasnije, neke od Đilasovih teza će na [[Sedmi kongres SKJ|VII Kongresu SKJ]] 1958. godine u [[Ljubljana|Ljubljani]], postati dio partijskih smjernica, te dolazi do jačanja provođenja ideja radničkog samoupravljanja, koje nužno vodi po komunističkim teoritičarima ka odumiranju države, mada je u to vrijeme idejni pokretač bio u zatvoru.<ref name="HS" /> === 1960-e === ==== Pokret nesvrstanih ==== {{Glavni|Pokret nesvrstanih}} Prekidom odnosa sa Sovjetskim Savezom i drugim socijalističkim zemljama Istočne Evrope, Jugoslavija postaje vanjskopolitički izolirana. Zbog sukoba oko [[Trst]]a, Jugoslavija je ekonomski odsječena i od zapadnih sila predvođenih [[SAD]]-om. Početkom [[Korejski rat|Korejskog rata]], 15. juna 1950. dolazi do teze o ugroženosti Zapadne Njemačke i Jugoslavije u eventualnom sukobu SAD-a sa [[SSSR]]-om. [[NATO]]-u se priključuju [[Grčka]], [[Zapadna Njemačka]] i [[Turska]], a Jugoslavija se poziva na članstvo. Uprkos velikoj vojnoj pomoći od strane SAD-a u periodu od 1951-54. godine u visini od 452 miliona dolara, a ukupna pomoć u područjima ekonomije, privrede, tehničke pomoći, hrane iznosila je od 1950-60. godine oko 2 milijarde dolara, što je pridonijelo privrednom rastu u tim godinama na 7,5%. Tito odbija članstvo Jugoslavije u NATO-u, mada je zapovjednik Vrhovnog štaba JA [[Koča Popović]], u jednom razgovoru sa glavnim zapovjednikom NATO-a [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhowerom]] povtrdio da bi se Jugoslavija, u eventualnom sukobu NATO-a protiv SSSR-a, borila na strani zapadnih sila.<ref name="HS" /> U tim godinama, Jugoslavija se usmjerava u traženju srednjeg puta između NATO-a i [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]]. Na inicijativu [[Indija|indijskog]] [[Spisak predsjednika Vlade Indije|predsjednika vlade]] [[Džavaharlal Nehru|Nehru]]a i predsjednika Jugoslavije Josipa Broza, te na sastanku 1955. godine u [[Indonezija|indonezijskom]] [[Bandnung]]u, na kojem su pristvovali predstavnici 23 azijske i 6 afričkih zemalja, koje nisu bile članice zapadnoevropskih organizacija i [[Varšavski pakt|istočnog bloka]], dogovoreno je stvaranje [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]. Značajniji političari i inicijatori smatraju se [[Džavaharlal Nehru|Nehru]] ([[Indija]]), [[Gamal Abdel Nasser|Nasser]] ([[Egipat]]), [[Džou Enlaj]] ([[Kina]]) i [[Sukarno]] ([[Indonezija]]). Početkom 60-ih osniva se Pokret koji je za cilj imao osudu svakog oblika [[Kolonijalizam|kolonijalizma]] i rasne diskriminacije, razgradnju blokovske napetosti i smanjenje nuklearnog naoružanja. U fazi stvaranja inicijativu u pokretu su preuzele Jugoslavija, Egipat i Indija, a [[prva konferencija pokreta nesvrstanih]] održana je u [[Beograd]]u 1-6. januara 1961. Učestvovanje Jugoslavije u Pokretu, omogućilo je brojne privredne, ekonomske i političke odnose Jugoslavije sa drugim članovima Pokreta. ==== Jačanje samoupravljanja ==== [[Datoteka:Aleksandar Ranković (1).jpg|180px|mini|desno|Aleksandar Ranković, ministar untrašnjih poslova FNRJ]] Privrednom reformom iz 1961. godine upravljanje raspodjele dohotka preuzimaju radnički savjeti u preduzećima. Neto-prihodi, prihodi preostali nakon odvajanja obaveza i poreza prema federaciji, republici i općini, ostajali su preduzećima na raspolaganju. Kako je država u mnogim poljima određivala cijene proizvoda, ti prihodi u početku nisu bili visoki. Dobijanjem prava o raspodjeli i samostalnom odlučivanju o povećanju plata radnicima, radnički savjeti provode dobro zamišljenu ideju na diletantski način.<ref>G. Leman - Das jugoslawische Model</ref> Državnim regulisanjem cijena u nekim poljima, te slobodnim povećanjima plata odlukama radničkog savjeta, dolazi do trošenja akumulacijskih fondova u preduzećima, pod idejom izjednačavanja prava u socijalizmu, a primanja radnika se povećavaju za 23%, dok produktivnost raste samo za 3,4%, što je dovelo do disproporcije u različitim privrednim granama, povećanju špekulacija i visokoj inflaciji. Tako npr. godišnji porast industrijske proizvodnje u 1960. godini je iznosio 15,6%, dok je u sljedećoj godini pao na 4,1%.<ref name="HS" /> Ovakav pad industrijske proizvodnje za posljedicu je imao sukob u partijskim krugovima, gdje protivnici samoupravljanja, optužuju politički sistem za privrednu recesiju, te se stvara sukob između ''dogmatika'' ([[Aleksandar Ranković]]) i ''reformista'', pod idejnim vođstvom Edvarda Kardelja, koji se istovremeno pokušavaju pozicionirati kao nasljednici Josipa Broza.<ref name="HS" /> ==== Brijunski plenum ==== {{Glavni|Brijunski plenum}} Sukob između dogmatika, tvrde linije potekle iz partizanskih linija, i reformista nastavio se narednih godina. Zbog tzv. ''Afere prisluškivanja Tita'', sazvan je [[Brijunski plenum]], četvrta plenarna sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije (CK SKJ), održana 1. maja 1966. godine u hotelu "Istra" na otoku [[Brijuni]]ma. Zbog navodnog prisluškivanja Josipa Broza, od strane [[UDBA|Uprave državne bezbjednosti]] (UDBA), na čelu sa [[Aleksandar Ranković|Aleksandrom Rankovićem]], dotadašnjim potpredsjednikom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i sekretarom Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, sjednica je imala zadatak ispitati optužbe koje su potvrđene od stane predsjednika komisije [[Krste Crvenkovski|Krste Crvenkovskog]]. Aleksandar Ranković, kao dugogodišnji [[Ministarstvo unutarnjih poslova SFRJ|ministar unutarnjih poslova]] i organizator službe bezbjednosti, snosio je glavnu krivicu. Plenum je poslije duge rasprave prihvatio ostavku Aleksandra Rankovića na članstvo CK SKJ i Izvršnom komitetu CK SKJ, kao i ostavku Saveznoj skupštini na mjesto potpredsjednika SFRJ. Pored Rankovića na sjednici je smijenjen i isključen iz CK SKJ dotadašnji Savezni sekretar za unutarnje poslove [[Svetislav Stefanović|Svetislav Stefanović Ćeća]]. ==== Ustav iz 1963. ==== {{Glavni|Ustav Jugoslavije iz 1963.}} [[Datoteka:1000din-1963.jpg|180px|mini|desno|Novčanica od 1000 dinara iz 1963. godine]] [[Datoteka:10-Dinara-1965.jpg|180px|mini|desno|Novčanica od 10 dinara iz 1966. godine, nakon denominacije dinara]] Donošenjem [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1963.|novog Ustava]] 7. aprila 1963, donesene su zakonske osnove za jačanje radničkog samoupravljanja, mada centralistički organizovani državni organi vlasti i dalje zauzimaju značajno mjesto u upravljanju.<ref name="HS" /> Oko 70% industrijskih cijena određivane su državnim aktima.<ref name="HS" /> Sa dvije trećine kumulativnih sredstava upravljaju radnički savjeti, dok devizni, bankovni, kreditni sektor i planiranje proizvodnje kontroliše država.<ref name="HS" /> Ustavom se ojačavaju prava republika, ali privredni odnosi nisu riješeni između federacije i republika.<ref name="HS" /> Državi se mijenja ime u ''Socijalistička federativna republika Jugslavija'', te se ona definiše ne samo kao savezna država, već i socijalistička demokratska zajednica, što je trebalo da označi težnju ka [[Marksizam|marksističkom]] idealu o odumiranju države. Osnovima ekonomskog uređenja proglašeni su [[društveno vlasništvo]], samoupravljanje i samoorganiziranje radnih ljudi na mikro i makro planu. Pravo na društveno samoupravljanje proglašeno je neprikosnovenim, a teritorijalne jedinice u državi (općina, srez, autonomne pokrajine Srbije, Socijalističke Republike i sama federacija) proglašene su društveno-političkim zajednicama. U odredbi nezabilježenoj u ustavnom pravu, ukinuta je hijerarhija između ovih jedinica i uveden sistem međusobnih prava i obaveza. Vrše se promjene u saveznoj skupštini, koja se sastoji od pet domova: [[SIV]], kao Vijeće delegata građana u općinama i republikama, Privredno vijeće, Prosvjetno-kulturno vijeće, Socijalno-zdravstveno vijeće i Organizaciono-političko vijeće, kao Vijeće delegata radnih ljudi u radnim zajednicama.<ref>"Službeni list Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije", godina - XLIX -, broj 14, Beograd, srijeda, 10. aprila, 1963.</ref> Osim toga osnivaja se i savjetodavna vijeća [[Savjet narodne odbrane SFRJ|Savjet narodne odbrane]] i [[Savjet federacije SFRJ|Savjet federacije]]. Novi zakon, po kome se predsjednik Jugoslavije bira svake četiri godine i maksimalno može biti izabran na dva mandata nije vrijedio za Josipa Broza.<ref name="HS" /> ==== Nova privredna reforma ==== Razvojem privrede i porastom izvoza u šezdesetim godinama, dolazi do povećanja standarda i realnih dohodaka. Zbog velikog udjela centralistički propisanih cijena proizvoda, roba, energije i poluproizvoda, dolazi i do porasta [[Inflacija|inflacije]], a 1. januara 1966. godine dolazi do [[Devalvacija|devalvacije]] i [[Denominacija|denominacije]] dinara u odnosu 1:100. Nisko držane cijene bazičnih roba, poluproizvoda i energije i dalje ostaju pod državnom kontrolom, ali se prilagođavaju svjetskom tržištu, te jugoslavenski proizodi postaju konkurentni na tržištu, što je potmognuto i devalvacijom dinara u odnosu na zapadne valute. Seljacima se omogućavaju povoljni krediti, te se prvi put omogućava privatiziranje poljoprivrede što je uvođenjem zadruga, praktički bilo zabranjeno.<ref name="HS" /> Ova privredna reforma je početak ''socijalističke tržišne privrede'', te stvaranja konflikta između marksističkog tumačenja ekonomije i tržišne ekonomije.<ref>[[Edvard Kardelj]] - ''Društveno-ekonomski ciljevi reforme''; Beograd 1966.</ref><ref>[[Jakov Sirotković]] - ''Uzroci, rezultati i perspektive privredne i društvene reforme''; Šibenik 1970.</ref> ==== Praško proljeće i promjena odbrambene doktrine ==== [[Datoteka:JTO-logo.svg|180px|mini|desno|Grb Teritorijalne odbrane]] Intervencijom trupa [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]] u [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]] 20. augusta 1968, zbog događanja izazvanih tzv. [[Praško proljeće|Praškim proljećem]], dolazi do trećeg sukoba između SSSR-a i Jugoslavije. Jugoslavija otvoreno osuđuje vojnu intevenciju, politički i masovnim demonstracijama u zemlji. Donošenjem novog Zakona o odbrani 1969, nove doktrine nazvane ''Koncepcija Općenarodne odbrane i društvene samozaštite'' i proglašavanjem djelomične mobilizacije, Jugoslavija se osjeća ugroženom, a u ''Zakonu o narodnoj odbrani'', deklariše se, između ostalog, da niko nema pravo potpisivanja kapitulacije, a svi građani od 16-65 godina obavezuju se na učestvovanje u eventualnoj odbrani zemlje, bilo služenjem u jedinicama [[JNA]] ili novostvorene [[Teritorijalna odbrana|Teritorijalne odbrane]] (TO), koja sa podređuje saveznim republikama, zapravo jednom vidu [[Paravojna organizacija|paravojne organizacije]] u kojoj su praktički prisutni svi vojno sposobni građani Jugoslavije. Ovo stvaranje TO vodilo je ka militarizaciji jugoslavenskog društva, što će se kasnije, tokom raspada Jugoslavije 1990-ih godina, pokazati kao neposredna opasnost i konkurencija JNA. Tek najesen 1969. godine dolazi do ponovnog približavanja SSSR-a i Jugoslavije, a u tom procesu se Jugoslavija ekonomski i politički zbližava i sa drugim zemljama Istočnog bloka.<ref name="HS" /> ==== Studentski nemiri 1968. ==== U junu 1968. dolazi do studentskih nemira na [[Univerzitet u Beogradu|Beogradskom univerzitetu]], koji su se kasnije proširili na univerzitete u [[Univerzitet u Ljubljani|Ljubljani]], [[Univerzitet u Sarajevu|Sarajevu]] i [[Univerzitet u Zagrebu|Zagrebu]]. Beogradski univerzitet je bio sedmicu dana blokiran od strane studenata. Nemiri su se nadovezali na studentske nemire u Evropi ([[Francuska|Francuskoj]], [[Njemačka|Njemačkoj]], [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]] i [[Poljska|Poljskoj]]), ali su imali i određenu notu sa karakterističnim zahtjevima jugoslavenskih studenata. Prvi nemiri su počeli u sukobima studenata i policije tokom 1966. godine u toku demonstracija protiv [[Vijetnamski rat|rata u Vijetnamu]].<ref name="HS" /> Osnovna karakteristika nemira je bila da nije postojala razlika imeđu ciljeva studenata i vladajućih struktura, što je proklamirano proglasom na Beogradskom univerzitetu 4. juna:{{Citat4|Mi nemamo svoj posebni program. Naš program je program naprednih snaga našeg društva - program SKJ i našeg Ustava|B. Kanzleiter, K. Stojaković - 1968 in Jugoslawien}} Kritikovana je između ostalog razlika između teorije i prakse, otuđivanje čovjeka, socijalna nejednakost, nezaposlenost, [[birokratija]], [[monopol]] vlasti SKJ, razmimoilaženja mišljenja u radničkom samoupravljanju. Tito je prilično blago reagovao jednostavnom izjavom, da je studentska reakcija, reakcija na naše slabosti, te su studentski nemiri polako prestali, a nastava na univerzitetima je ubrzo brzo nastavljena.<ref>B. Kanzleiter, K. Stojaković - ''1968 in Jugoslawien''</ref> === 1970-e === ==== Hrvatsko proljeće ==== Donošenjem ''[[Deklaracija o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika|Deklaracije o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika]]'' 17. marta 1967. u [[Matica hrvatska|Matici hrvatskoj]], koju su potpisali 19 kulturnih i naučnih institucija i saveza u NR Hrvatskoj (između ostalih: [[Društvo književnika Hrvatske]], [[JAZU]]), kao i književnik [[Miroslav Krleža]], zahtijevalo se razrješavanje pitanja [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskog jezika]], te konzekventne primjene [[hrvatski jezik|hrvatskog jezika]] u institucijama SR Hrvatske. Odgovorom srpskih intelektualaca iz Beograda, pod nazivom ''Predlog za razmišljanje'', došlo se do teme o položaju jeziku Srba u Hrvatskoj. Tim se ovaj filološki sukob pretvorio u međunacionalni. Potpredsjednik Skupštine SFRJ i ministar kulture i prosvjete NR Hrvatske [[Miloš Žanko]], osudio je deklaraciju kao [[Nacionalizam|nacionalističku]] i [[Šovinizam|šovinističku]], na što je proglašen [[Unitarizam|unitaristom]], a Miroslav Krleža je zbog pritiska od strane Tita napustio članstvo u SKJ. Time počinje sukob vladajućih struktura SR Hrvatske i Tita, u kom su se tražila veća prava Hrvatske u okviru federacije, ukidanje unitarizma, te stvaranje konfederacije, koja će u daljem slijedu omogućiti osamostaljene Hrvatske. Također je pokrenuta tema Hrvata u [[SAP Vojvodina|SAP Vojvodini]] i [[SR BiH|SR Bosni i Hercegovini]]. Razlozi su bili između ostalog ekonomskog i političkog tipa, jer se većina deviznih sredstava ostvarenih u Hrvatskoj slijevala u saveznu kasu, dok raspodjela nije odgovarala udjelu. Pokret nazvan [[Hrvatsko proljeće]] (ili '''Mas'''ovni '''pok'''ret - maspok), podržale su i katolička crkva, [[Matica iseljenika Hrvatske]], [[Hrvatski institut za historiju|Institut za historiju radničkog pokreta]], razni izdavači i neka preduzeća. Na čelu tog pokreta bili su [[Većeslav Holjevac]], [[Ivan Šibl]], [[Marko Koprtla]], generali JNA [[Franjo Tuđman]], [[Nikola Kaić]], [[Ivan Rukavina]], [[Janko Bobetko]], admiral [[Jugoslavenska ratna mornarica|Jugoslavenske ratne mornarice]] [[Srećko Manola]], pukovnik JNA [[Ivan Mutak]], [[Zvonimir Komarica]]. Pokret su podržale i desno orijentisane emigrantske struje u inostrantvu. Dolazi do studentskih demonstracija 1971. u Zagrebu, a zagrebački student [[Dražen Budiša]] poziva na generalni štrajk. Iste godine trojica hrvatskih lingvista ([[Stjepan Babić]], [[Božidar Finka]] i [[Milan Moguš]]) objavljuju ''Hrvatski pravopis'', koji je odmah zabranjen i kompletna naklada je zapaljena, a jedan primjerak je spašen i objavljen u [[London]]u. Vodeći članovi SK Hrvatske [[Savka Dabčević-Kučar]], [[Miko Tripalo]] i [[Dragutin Haramija]] podržali su maspok, a Savka Dabčević-Kučar je upozorila {{Citat4|...na otuđivanje i ustvrdila da je Hrvatska postala više domovina Srba i drugih naroda, nego samih Hrvata.|Marie-Janine Calic: ''Geschichte Jugoslawiens im 20. Jahrhundert.'' München 2010, str. 252.}} Na sastanku Tita sa vojnim vrhom, predložena je vojna intervencija protiv maspoka, ali je Tito pozvao 30. novembra 1971. godine u [[Karađorđevo]], članove KPH, na sastanak koji je trajao dva dana i na kom se rukovodstvo Hrvatske podijelilo na dva krila: jedanaest članova je potvrdilo lojalnost Savki Dabčević-Kučar i Miki Tripalu, a osam ih se priklonilo Titu.<ref name="HS" /> Na intervenciju Tita u decembru 1971. godine, u Zagrebu je smijenjen gotov cjelokupni politički vrh, a [[Vladimir Bakarić]] i [[Milka Planinc]] su osudili mnoge komunističke studentske organizacije i njihove članove izbacili iz članstva SKH. Ukupno je iz Partije izbačeno 741 član, od toga mnogi univerzitetski profesori, 411 ih je izgubilo posao, a protiv mnogo članova Matice hrvatske pokrenuti su sudski procesi. Posljedice Hrvatskog proljeća utjecale su mnogo na dešavanja u Hrvatskoj početkom 90-ih godina. ==== Liberalni pokreti ==== {{Glavni|Liberalni pokret u Srbiji|Liberalni pokret u Sloveniji}} [[Datoteka:Marko Nikezic.jpg|mini|180px|Marko Nikezić, smijenjeni predsjednik CK [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]].]] Jačanjem pokreta za veću nacionalnu samostalnost u SR Hrvatskoj, tokom tzv. [[Maspok|Hrvatskog proljeća]], u SR Srbiji, SR Sloveniji i SR Makedoniji se javljaju slične tendencije koje su nazvane ''liberalnim pokretom'' ili često ''anarho-liberalnom strujom''. Pokret ideološki nije imao sličnost sa klasičnim pojmom [[Liberalizam|liberalizma]], nego je imao za cilj prevazilaženje ideoloških barijera raznim društvenim i privrednim reformama.<ref name="HS" /> Ovaj pokret je osuđivan između ostalog i zbog nekritičkog pristupa hrvatskom maspoku, a za cilj je imao slične težnje: Jačanje republičkih ovlasti i ograničavanje od centralizma SKJ. Predvođen je bio srbijanskim političarima [[Marko Nikezić|Markom Nikezićem]], [[Latinka Perović|Latinkom Perović]], [[Bora Pavlović|Borom Pavlović]] i [[Mirko Tepavac|Mirkom Tepavcem]], koji su pripadali Centralnom komitetu Saveza komunista Srbije, kao i drugi tadašnji političari SR Slovenije i SR Makedonije. U medijima je [[18. septembar|18. septembra]] [[1972]].<ref name="HS" /> godine objavljeno ''Titovo pismo'', sastavljeno zajedno sa [[Stane Dolanc|Stanetom Dolancom]] upućeno članovima SKJ - kao poziv na borbeniju partiju, borbu protiv birokratije i tehnokratije, demokratski centralizam i veći nadzor SKJ nad društvom. Cilj napada su bili nacionalistička liberalna stremljenja u SR Sloveniji, SR Makedoniji i SR Srbiji. Politički vrh ovih republika težio je nekom vidu sindikalnog osamostaljenja republika. Narednih dana došlo je do sastanka jugoslavenskog predsjednika Josipa Broza Tita i rukovodilaca SK Srbije i SR Srbije. Ta je struja tendenciozno nazvana ''anarho-sindikalizam'' i ''anarho-liberalizam''.<ref name="HS" /> Napadnuta je težnja slovenskih političara pod vodstvom [[Stane Kavčič|Staneta Kavčiča]], koji se zalagao za jedan vid autonomije i status SR Slovenije kao neke manje evropske države npr. [[Luksemburg]].<ref name="HS" /><ref>Latinka Perović, ''Zatvaranje kruga - Ishod političkog rascepa u SKJ 1971/1972.''; Sarajevo 1991.</ref> Dana [[26. oktobar|26. oktobra]] [[1972]]. godine podnijeli su ostavke visoki funkcioneri CK [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]]: [[Marko Nikezić]] (predsjednik Centralnog komiteta [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]]), [[Latinka Perović]] (sekretar Centralnog komiteta), [[Bora Pavlović]] (sekretar Gradskog komiteta SK Beograda), a iz solidarnosti sa njima i general [[Koča Popović]] je tada dao ostavku na sve funkcije,<ref name="Milosavljević">[http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Svedocanstva%2037.pdf Olivera Milosavljević, Dva razgovora sa Latinkom Perović]</ref> u potpunosti se povukavši iz politike.<ref name="Čkrebić">{{Cite web |url=http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1055287 |title=Tajna Koče Popovića |access-date=15. 9. 2016 |archive-date=10. 6. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150610202509/http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1055287 |url-status=dead }}</ref> Uskoro je ostavku podnio i Stane Kavčič.<ref name="HS" /> Otprilike u isto vrijeme 1972/73. napadnuta je i tzv. [[Nova ljevica]], politička [[Marksizam|marksistička]] struja zbog napada na politički sistem i članaka objavljivanih u filozofskom časopisu [[Praxis (časopis)|Praxis]], koji je izdavalo [[Hrvatsko filozofsko društvo]]. Časopis je u tim godinama uređivao hrvatski filozof [[Rudi Supek]]. U člancima je, tadašnji disident, srpski pisac [[Dobrica Ćosić]] označio vrh Jugoslavije kao ''duhovne nihiliste'', koji sputavaju svaku intelektualnu stvaralačku slobodu, dok je beogradski univerzitetski profesor [[Svetozar Stojanović]] definirao SKJ kao [[Staljinizam|staljinističku]] partiju, i bez direktnog navođenja Titovog imena, doveo u pitanje njegovo karizmatsko vođstvo, a u jednom je artiklu naveo i tezu da Tito organizirajući iz pozadine krizne situacije, postavlja sam sebe kao spasitelja nacije.<ref name="HS" /> Ta se teza i do danas nije mogla argumentovano dokazati. Zabranjivanjem Praxisa i zaplijenom časopisa [[Filosofija (časopis)|Filosofija]], te otpuštanjem osam profesora sa [[Filozofski fakultet u Beogradu|Filozofskog fakulteta u Beogradu]], SKJ se time konačno 1975. godine razračunao sa tzv. liberalnim pokretom.<ref name="HS" /> ==== Bugojanska grupa ==== Grupu hrvatskih ekstremista nazvanu [[Bugojanska grupa]] je organizovalo [[Hrvatsko revolucionarno bratstvo]] (HRB), organizacija koja je bila osnovana u [[Australija|Australiji]] i koja je djelovala i u [[Evropa|Evropi]], te [[Sjedinjene Američke Države|SAD]]. Osnovni cilj HRB-a je bilo rušenje SFRJ dizanjem ustanka [[Hrvati|Hrvata]] i obnova [[NDH|Nezavisne države Hrvatske]]. Nakon gušenja [[Hrvatsko proljeće|Hrvatskog proljeća]] 1971. godine, HRB je bilo u uvjerenju da je u SR Hrvatskoj bila povoljna klima da se pokrene oružani ustanak. Nakon kratke pripreme, HRB je organizovalo ljudstvo, oružje i novčanu podršku da pošalje inicijalnu grupu od devetnaest pripadnika, koja je imala zadatak pokrenuti ustanak. Većina terorista je došla iz [[Australija|Australije]], dok je vojna oprema bila nabavljena u [[Njemačka|Njemačkoj]]. Predvodili su ih braća iz okoline [[Tuzla|Tuzle]], [[Adolf Andrić|Adolf]] i [[Ambroz Andrić]]. Grupa se je sastojala od ukupno 19 članova. Nakon kratkih priprema u kampu u [[Salzburg (grad)|Salzburg]]u ([[Austrija]]) prebacuju se u Jugoslaviju. Obučeni u uniforme 4. oklopne čete američke vojske [[21. juni|21. juna]] [[1972]]. prelaze ilegalno austrijsko-jugoslavensku granicu kod [[Dravograd]]a. 25. juna [[JNA]], [[Teritorijalna odbrana]] (TO) i [[Vojna policija JNA|vojna policija]] formiraju štab akcije "[[Raduša 72]]". Na područje Bugojna je tokom 25. i 26. juna pristiglo oko 350 vojnika JNA, od toga 150 vojnih policajaca, 300 milicionera i 3.400 pripadnika TO. U borbama sa ovim jedinicama izginuli su skoro svi članovi grupe, a samo su četvorica uhapšena i osuđena. U sukuobima je poginulo ukupno 15 pripadnika vojne policije, Teritorijalne odbrane i milicije.<ref name= jutarnji>Tomislav Novak, [http://www.jutarnji.hr/-zakleli-su-se-na-pistolj--noz-i-raspelo--a-onda-u-akciji-radusa-ubili-13-gradana-/1228471/ "SLUČAJ JOSIPA PERKOVIĆA Zakleli su se na pištolj, nož i raspelo, a onda u akciji Raduša ubili 13 građana"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307211619/http://www.jutarnji.hr/-zakleli-su-se-na-pistolj--noz-i-raspelo--a-onda-u-akciji-radusa-ubili-13-gradana-/1228471/ |date=7. 3. 2016 }}''jutarnji.hr'', objavljeno 17.10.2014, pristupljeno {{hr simbol}}</ref> ==== Ustav iz 1974. ==== {{Glavni|Ustav Jugoslavije iz 1974.}} [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Treći Ustav SFRJ]] donesen je [[21. februar]]a [[1974.]] godine u Saveznom izvršnom vijeću. Ustav je sa ukupno 406 članaka bio najduži Ustav na svijetu. Istovremeno su doneseni Ustavi u svih šest republika i dvije autonomne pokrajine. Osnovna značajka ovog Ustava je da savezne republike proklamira kao nezavisne države,{{efn|name=U3|'''Član 3. Ustava''': '' Socijalistička Republika je država zasnovana na suverenosti naroda i na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.''}} a da se njihove granice mogu mijenjati samo uz obostrani pristanak.{{efn|name=U5|'''Član 5. Ustava''': ''Teritorija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije je jedinstvena i sačinjavaju je teritorije socijalističkih republika. Teritorija republike ne može se mjenjati bez pristanka republike, a teritorija autonomne pokrajine — ni bez pristanka autonomne pokrajine. Granica Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije ne može se mjenjati bez suglasnosti svih republika i autonomnih pokrajina. Granica između republika može se mjenjati samo na osnovu njihovog sporazuma, a ako se radi o granici autonomne pokrajine — i na osnovu njene suglasnosti.''}} Značajna novina u Ustavu bila je i uvođenje dvodomnog skupštinskog sistema koji se sastojao od Saveznog izvršnog vijeća i Vijeća republika i pokrajina. Ustavom se uvode i novine kao delegatski sistem, koji je zbog specifičnog i jedinstvenog načina biranja omogućio da ukupno 5% (oko 800.000) od biračkog tijela (oko 15 miliona) posjeduje politički mandat.<ref name="HS" /> Dvije godine nakon donošenja Ustava, 25. novembra 1976. donosi se [[Zakon o udruženom radu]] (ZUR), koji je nadogradio privrednu reformu započetu 1965. godine. Idejni autor ovog zakona bio je [[Edvard Kardelj]], koji je nekoliko godina ranije radio na njegovoj izradi. Ovim se zakonom reformiraju preduzeća nazivana ''Organizacija udruženog rada'' (OUR), veće se ovlasti daju radničkim savjetima, formiraju se grupe preduzeća ''Složena organizacija udruženog rada'' (SOUR), koje se sastoje od nekoliko ''Osnovnih organizacija udruženog rada'' (OOUR), a radnicima se daju potpuno pravo na upravljanje radom i materijalnim sredstvima u privredi. U nekim granama privrede i ekonomije osnivaju se organizacije nazvane ''Samoupravne interesne zajednice'' (SIZ).{{efn|name=ZUR1|'''Član 1. ZUR-a''': ''Radnici u ostvarivanju svog vladajućeg položaja u udruženom radu i društvu slobodno, neposredno i ravnopravno, u odnosima samoupravne demokratske povezanosti, uzajamne zavisnosti, odgovornosti i solidarnosti te u odnosima ravnopravnosti naroda i narodnosti, upravljaju svojim ukupnim društvenim radom u osnovnoj i drugim organizacijama udruženog rada, drugim samoupravnim organizacijama i zajednicama te u društvu u cjelini. Socijalističkim samoupravnim društveno-ekonomskim odnosima u udruženom radu osigurava se da radnici, na osnovi prava rada društvenim sredstvima i jednakih prava, obveza i odgovornosti u pogledu sredstava za proizvodnju i drugih sredstava društvene reprodukcije u društvenom vlasništvu, upravljaju u svom, zajedničkom i općem društvenom interesu svojim radom, uvjetima i rezultatima svog rada. U uređivanju općih uvjeta rada i usklađivanju, usmjeravanju i društvenom planiranju u udruženom radu sudjeluju radnici i preko svojih delegacija i delegata u skupštinama društveno-političkih zajednica,u okviru nihovih ustavom i zakonom odnosno statutom utvrđenih prava i dužnosti.''}} Proces podruštvljavanja imovine se time nastavio. === 1980-e === ==== Smrt Josipa Broza ==== Smrću doživotnog predsjednika [[Josip Broz Tito|Josipa Broza]] [[4. maj]]a 1980, simbolično je započeo raspad Jugoslavije očitan privrednom i ekonomskom krizom, porastom nacionalističkih strujanja i nadovezujući se na odredbe Ustava iz 1974. lagano odvajanje saveznih republika od federalno-centralističkog sistema. Ekonomska kriza u Jugoslaviji započela je još 70-ih godina, tako da se [[bruto nacionalni proizvod]] od 1975. godine počeo rapidno smanjivati, a [[inflacija]] je krajem decenije dosegla oko 50%. Ekonomski problemi su bili prouzrokovani općom u svjetskim razmjerama [[Stagflacija|stagflacijom]], ali i rasprostranjenom birokracijom i korupcijom prouzrokovanom djelomično i donošenjem ''Zakon o udruženom radu''. [[Naftna kriza]] iz 1979. godine povećala je krizu nestašicama goriva i pokušajima da se uvođenjem prometnog sistema (''par-nepar'') ograniči potrošnja pogonskog goriva. Najvažniji izvori deviznog priliva bili su turizam na Jadranskom mnoru i devizne pošiljke jugoslavenskih radnika u zemljama Zapadne Evrope. Zbog ekonomske krize u Evropi, oba su vida priliva deviza smanjena, te se jugoslavenska privreda, čiji proizvodi nisi bili konkurentni na evropskom tržištu, financirala uglavnom od stranih nepovoljnih kredita. Titovom bolešću od 1979. godine, kada trajno boravi u [[Klinički centar u Ljubljani|Kliničkom centru]] u [[Ljubljana|Ljubljani]], upravljanje državom bi trebalo preuzeti [[Predsjedništvo SFRJ]], osmočlana grupa sa po jednim predstavnikom iz svake republike i pokrajine, osnovana na Titovu inicijativu, zbog nepovjerenja u svog nasljednika. Praktički je sva vlast bila u rukama Predsjedništva, no vremenom je ono izgubilo na značaju, a u republikama vlast polagano preuzimaju lokalni političari, koji se okreću republičkim interesima, sa sve manjim uticajem na centralistički sistem. Sahrana Josipa Broza, održana je 8. maja u [[Beograd]]u, a sahranjen je u vili na [[Dedinje|Dedinju]], nazvanom [[Kuća cveća]]. Na sahrani su prisustvovali mnogobrojni svjetski političari, među kojima je bilo 4 kralja, 31 predsjednik, 6 prinčeva, 22 predsjednika vlada i 47 ministara vanjskih poslova, te je to bila do tada najveće okupljanje političara iz 128 zemalja od ukupno 154 članica [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]]. Time započinje jačanje kulta ličnosti, koji je još za njegovog života obilježio taj period postojanja Jugoslavije. Pored sletova mladosti, održavanih za Titov rođendan, nošenja štafete mladosti, mijenjanja imena gradova sa pridjevom njegovog imena, komponiranja i izvođenja pjesama u kojima se narod zaklinje na slijeđenje njegovog puta, izgradnjom spomenika, te i kasnijim donošenjem ''Zakona o zaštiti imena i djela druga Tita'', kult se ličnosti nastavlja nekoliko narednih godina, sve do provokacija nacionalističkih krugova ili liberalnih omladinskih organizacija, koji potajno zahtjevaju prekid ove ideologije. ==== Ekonomska kriza ==== Očekivani raspad Jugoslavije, nije se desio nakon Titove smrti, nego su se prvi simptomi privredne krize pojavili oko 1982. godine. Politički procesi započeti 70-ih godina pojačavaju se, kao i afere korupcije u kojima se šteti jugoslavenskoj privredi ([[Afera Agrokomerc]], [[Afera Neum]]). Dolazi do nestašica osnovnih prehrambenih namirnica (ulje, šećer, kafa, deterđenti, lijekovi, higijenski artikli), te se oni prodaju samo preko lista, sa određenom količinom po broju članova porodice. Inflacija i dalje raste, a ovi se proizvodi nabavljaju preko crnog tržišta, bilo robom uvezenom iz Zapadne Evrope ili iz skladišta velikih firmi. [[Deficit]] jugoslavenske privrede 1980. godine iznosio je 6 milijardi [[Američki dolar|dolara]], a samo 53% ukupnog uvoza, bilo je pokriveno izvozom, vanjski dug je iznosio 19 milijardi dolara, a 1981. već 21 milijardu dolara. Visoki vanjski dugovi popraćeni su visokom inflacijom i padom [[Jugoslavenski dinar|dinara]] u odnosu na dolar. Tako je 1979. godine dolar vrijedio 19,2 dinara, a sljedeće godine 29,3&nbsp;din, a 1982. 41,8 dinara.<ref name="HS" /><ref name="STAT">Jugoslavija 1918-1988. - Statistički godišnjak, Savezni zavod za statistiku, Beograd</ref> ==== Kosovska kriza ==== Početkom marta 1981. godine na [[SAP Kosovo|Kosovu]] izbijaju [[Nemiri na SAP Kosovu 1981.|studentski nemiri]], izazvani niskim kvalitetom ishrane u studentskim domovima. Nemiri su u početku bili socijalne prirode i bili su ograničeni na studente, ali nekoliko dana kasnije nemirima su se pridružili i radnici, te su nemiri prerasli u nacionalističke proteste i zahtjeve za dodijeljivanje SAP Kosovu status republike. Parolama ''Kosovo republika, Trepča radi, Beograd se gradi, Sloboda, ravnopravnost, demokracija, Kosovo Kosovarima, Hoćemo ujedinjene albanske zemlje, Albanci smo, a ne Jugoslaveni, Ujedinjenje s Albanijom, Živio marksizam, lenjinizam - dolje revizionizam'' demonstracije su prerasle u nacionalnu pobunu sa zahtjevima za ujedinjenje sa Albanijom. Vlada je reagovala slanjem jakih policijskih snaga, a nedugo zatim, zbog neuspjeha policijske akcije, vojska je sa tenkovima poslata na ulice. Po zapadnoevropskim historičarima, zbog raznolikosti zahtjeva (socijalno nezadovoljstvo, međunacionalna napetost, narastajući nacionalizam, različita politička stremljenja kosovskih Albanaca i nesigurnost za budućnost) nije bilo moguće definisati jasne ciljeve.<ref>[[Viktor Meier]], ''Wie Jugoslawien verspielt wurde'', München 1995.</ref> Republička Vlada Srbije je nemire proglasila separatističkim. Nemiri su prestali u aprilu, ali se situacija nije mnogo promijenila i nemiri će se kasnije nastavljati protestima, demonstracijama i štrajkovima. ==== Politički procesi ==== Kriza se nastavlja političkim procesima 1983. u [[Sarajevo|Sarajevu]], [[Proces protiv muslimanskih intelektualaca 1983. godine|procesom protiv muslimanskih intelektualaca]] u kojem je između ostalih osuđen i [[Alija Izetbegović]] na 14 godina zatvora. Slijede procesi protiv sarajevskog profesora [[Vojislav Šešelj|Vojislava Šešelja]], koji je zbog sukoba sa političkim vrhom i otkrivanja afere prepisivanja doktorskog rada, osuđen zbog ''anarholiberalističkih i nacionalističkih pozicija'' na 8 godina zatvora. ==== Olimpijske igre ==== [[Zimske olimpijske igre 1984.|Zimske olimpijske igre]] održane su od 8. do 19. februara 1984. u Sarajevu. Dodijeljivanje mjesta održavanja Jugoslaviji, značilo je političkim strukturama potvrda vrijednosti socijalističkog samoupravljanja. Igre su se trebale organizirati u Sarajevu i okolnim planinama, bez postojeće infrastrukture i izgrađenih sportskih borilišta. Dijelom stranim kreditima, dijelom donatorstvom stanovnika, koje je pod uticajem partijskih funkcionara, bilo gotovo obavezno u vidu odricanja od nekoliko mjesečnih primanja, dok se odbijanje donatorstva smatalo politički nekorektnim, Jugoslavija je uspjela organizirati Igre, Sarajevo je obnovljeno, a izgrađena borilišta su zadovoljila kriterije Međunarodnog olimpijskog komiteta. ==== Privredne reforme ==== U maju 1982. godine novoizabrana predsjednica [[Savezno izvršno vijeće|Saveznog izvršnog vijeća]] (SIV) [[Milka Planinc]], pod pritiskom [[Međunarodni monetarni fond|Međunarodnog monetarnog fonda]] (MMF) i visokih vanjskih dugova, pokušava provesti ekonomsku reformu [[Devalvacija|devalvacijom]] dinara, reformom kreditne i novčane politike te uvođenjem uvoznih restrikcija. Time bi se omogućilo vraćanje dugova, ali uslijed pritiska i protivljenja reformi vrha Saveza komunista Jugoslavije, Milka Planinc ne uspijeva sprovesti sve elemente reforme, te 1983. godine nudi svoju ostavku. U njenom mandatu donesen je politički akt nazvan ''Dugoročni program ekonomske stabilizacije'', a sprovođenje tog zakonskog akta prouzokovalo je nestašice elementarnih namirnica i pogonskog goriva. Na 13. Kongresu SKJ u junu 1986, partijski krugovi prepoznaju krizu te pokušavaju uvesti dugoročni stabilizacijski program. Osnovi problem bilo je neodlučnost partijskog vođstva o donošenju odluke o vezivanju jugoslavenske privrede za svjetsku ekonomiju ili vezivanja za [[Istočni blok]] i potpuno ukidanje tržišne ekonomije. Nasljednik Milke Planinc, [[Branko Mikulić]] od 1986-89. godine nije uspio ispuniti zahtjeve MMF-a, a novom devalvacijom dinara nisu uspostavljeni stabilni ekonomski odnosi, a između ostalog, odnos kamatne stope i inflacije nije nikada usklađen. Njegovi zahtjevi o smanjenju sredstava proračuna za [[JNA]] su odbijeni a preporuke tzv. ''Kraigherove komisije'' iz 1983. godine o okretanju tržišnoj ekonomiji, također nisu prihvaćene od SIV-a. Vanjski dug je 1988. godine porastao na 22 milijarde dolara, a stopa inflacije je iznosila 251%. Kao posljedica korupcijske afere povezane sa [[Afera Agrokomerc|Aferom Agrokomerc]], Mikulić je smjenjen u decembru 1988. i na njegovo mjesto u martu 1989. godine dolazi [[Ante Marković]]. U novembru 1988. godine donose se 39 ustavnih promjena u kojima se između ostalog proklamira jedinstvo jugoslavenskog tržišta i izjednačuje se privatna i društvena imovina.<ref name="HS" /> ==== Vlada Ante Markovića ==== [[Datoteka:Dinar 100 000a.JPG|180px|mini|desno|Novčanica od 100.000 dinara iz 1989.]] [[Datoteka:10-dinara-1990.jpg|180px|mini|desno|Novčanica od 10 dinara iz 1990. nakon denominacije dinara]] Izborom Ante Markovića u martu 1989. godine sastavljena je nova Vlada, a nakon savjetovanja sa američkim ekonomistom [[Jeffrey Sachs]]om, zagovornikom tzv. ''šok terapije'', Marković u decembru predstavlja svoj program reforme. Važnije značajke programa bile su: ograničeno zaustavljanje dohodaka na nivou od novembra 1989, deregulacija cijena, pooštrenje insolventnog prava, zabrana državnih subvencija i bankovnih kredita za firme u gubitcima, osiguranje sredstava za siromašne regione i za socijalnu pomoć, donošenje pravila pretvaranja društvene u privatnu imovinu i reforma dinara. Od 1. januara 1990. je uveden novi konvertibilni dinar denominacijom u omjeru 1:10.000, sa vezivanjem za [[Njemačka marka|njemačku marku]] (DEM) u odnosu 7&nbsp;dinara = 1&nbsp;DEM. Program je pokazao neočekivano dobre rezultate, inflacija je pala praktički na 0%, porasla je izvozna stopa i povećane su devizne rezerve. Do polovine 1990. godine otvoreno je 1.200 novih [[joint venture]] firmi sa volumenom kapitala od jedne milijarde DEM, te je otvoreno oko 10.000 novih preduzeća.<ref name="HS" /> Negativne posljedice reforme su bile pad industrijske proizvodnje, pad [[Bruto nacionalni dohodak|bruto nacionalnog dohodka]], kao posljedica insolvencija preduzeća, nedostatka novca i kredita, koji su godinama bili jeftini, postali su preskupi, tako da je velikim poduzećima prijetilo zatvaranje i masovna otpuštanja. Reforma je imala uglavnom velike mogućnosti za uspjeh, sve do 28. decembra 1990. godine, kada je odlukom [[Skupština Socijalističke Republike Srbije|Skuštine SR Srbije]] donesena tajna odluka o puštanju u opticaj 18,243 milijardi dinara (11,4 milijarde [[Američki dolar|dolara]]), kako bi se isplatile zaostale plate i mirovine. O upadu SR Srbije u platni promet SFRJ, Marković je anonimno informisan 4. januara 1991, a Marković je ovaj akt na vanrednoj sjednici Vlade nazvao ''činom za likvidaciju Jugoslavije''.<ref>[http://pescanik.net/raspad-jugoslavije-i-2/][[Srđa Popović]]<span> </span>''Raspad Jugoslavije''</ref> Nakon protesta Vlade 10 milijardi dinara je vraćeno u [[Jugoslavenska narodna banka|Jugoslavensku narodnu banku]], a ostatak je nestao.<ref name="HS" /> ==== Jačanje nacionalizma ==== [[Datoteka:Vuk Draskovic by Kubik 01.JPG|mini|180px|[[Vuk Drašković]], srpski književnik i političar]] [[Datoteka:Slobodan Milosevic.jpg|mini|180px|[[Slobodan Milošević]], srpski političar]] [[Datoteka:NSK Logo.jpg|mini|desno|180px|Logo [[NSK]]-a]] [[Datoteka:Taras Kermauner.jpg|mini|desno|180px|[[Taras Kermauner]], slovenski filozof]] Nedugo nakon smirivanja krize na SAP Kosovu, 15. maja 1982. glasilo [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]] [[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]], objavljuje ''Poziv na odbranu srpskog stanovništva na Kosovu'', koji je upućen [[Predsjedništvo SFRJ|Predsjedništvu SFRJ]], [[Predsjedništvo SR Srbije|Predsjedništvu SR Srbije]], [[Skupština Socijalističke Republike Srbije|Skuštine SR Srbije]] i [[Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve|Sinodu Srpske pravoslavne crkve]], u kojem se upozorava na napade na srpsko stanovništvo i između ostalog na paljenje [[Pećka patrijaršija|Pećke patrijaršije]]. Ovaj apel su potpisali između ostalih i teolozi [[Atanasije Jevtić]], [[Amfilohije Radović]] i [[Irinej Bulović]], a u njemu se između poznatih problema pominje i tema ''planiranog [[genocid]]a'' nad Srbima.<ref name="HS" /> Dvije godine kasnije ova se tema obrađuje u članku pod nazivom ''Od Kosova do Jadovnog''.<ref name="HS" /> Istovremeno se od strane srpskih intelektualaca i književnika postavljaju političke teze o razlozima iseljavanja i protjerivanja Srba sa Kosova, politiziraju se razni incidenti ([[Slučaj Đorđa Martinovića]] 1985.), srpski historičar i član [[SANU]] [[Dimitrije Bogdanović]] 1985. godine u svojoj knjizi "[[Knjiga o Kosovu]]", pripisuje Albancima ''biološki genocid'' nad Srbima. Grupa od 212 srpskih intelektualaca pod vođstvom [[Dobrica Ćosić|Dobrice Ćosića]], potpisuje peticiju u kojima ponovo potvrđuju tezu genocida. Tema stradanja Srba u [[Drugi svjetski rat|Drugom svjetskom ratu]] i na Kosovu se nalaze u literarnim djelima ([[Vuk Drašković]], [[Matija Bećković]]), a 1986. godine [[Srpska akademija nauka i umjetnosti|SANU]] objavljuje [[Memorandum SANU]], strateški program srpske inteligencije. U maju na čelo CK SK Srbije dolazi [[Slobodan Milošević]], a prekretnicom u njegovom političkom radu se može smatrati posjeta u Prištini 24. aprila 1987 godine u Domu kulture Braća Krajnović, kada je pokušao posredovati u sukobima između Srba i Albanaca. Ispred dvorane okupilo se oko 15.000 srpskih demonstranata, koji su zahtijevali da se pojavi Milošević. Nakon nereda i sukuba sa milicijom, Milošević se pojavio i između ostalog izjavio poznatu rečenicu: ''"Niko ne sme da vas bije!"''. Srbijanski mediji uskoro proglašavaju Miloševića voždom srpske nacije, a on se iz komuniste preobražava u nacionalistu.<ref name="HS" /> U Srbiji se tzv. [[Antibirokratska revolucija|antibirokratskom revolucijom]] zamjenjuje političko vođstvo i prijeti se političkim mitinzima i u drugim republikama. Na proslavi 600-godišnjice [[Kosovska bitka|Kosovske bitke]] na [[Gazimestan]]u [[28. juni|28. juna]] [[1989.]] godine Milošević u svom govoru rečenicom: {{Citat4|...Šest vekova kasnije, danas, opet smo u bitkama, i pred bitkama. One nisu oružane, mada i takve još nisu isključene...|Slobodan Milošević<ref>[http://www.pecat.co.rs/2011/06/govor-slobodana-milosevica-na-gazimestanu-1989-godine/ Govor Slobodana Miloševića na Gazimestanu 28. juna 1989.]</ref>}} simbolički nagovještava buduće ratne sukobe u Jugoslaviji.<ref name="HS" /> Istovremeno sa antialbanskom propagandom, srbijanski intelektualci napadaju i hrvatske strukture, polemizirajući ustaške ratne zločine iz Drugog svjetskog rata. Zbog podrške albanskim protestima na Kosovu, a u toku tzv. antibirokratske revolucije, predviđeni su mitinzi, nazvani ''mitinzi istine'' i u SR Sloveniji i SR Bosni i Hercegovini (Planiran je jedan mitinig u Sarajevu). Slovenski su se intelektualci na sastanku u Cankarovom domu, javno založili za albanske proteste koji su generalnim štrajkom na Kosovu počeli na proljeće. Miting u [[Ljubljana|Ljubljani]] je planiran 1. decembra 1989. godine, ali je dobrom koordinacijom slovenske milicije još na ulasku autobusa sa demonstrantima u Sloveniju spriječen, a broj prisutnih sveo se na nekoliko stotina. Demonstrantima je na mitingu isključena struja, te nisu postignuti ciljevi smjenjivanja političkog vođstvam kao u Crnoj Gori, Vojvodini i Srbiji. Zbog neodržavanja mitinga srbijanske vlasti su pozvale narod i firme na bojkot slovenske robe i prozvoda. Akcija ''[[Slovenija moja dežela]],'' u početku okarakterizirana kao turistička, organizirana od [[Privredna komora Slovenije|Privredne komore Slovenije]], prešla je u simbolički protest protiv centralizacije SFRJ. Započeta je 1983. godine, a bila je prepoznatljiva sa [[Lipa|lipovim]] zelenim listom, koji je simbolizirao Sloveniju. Turistička se akcija kasnije razvila u drugom pravcu, ali je simbolički postala znak za težnje SR Slovenije za većom samostalnošću. Slovenski filozof [[Taras Kermauner]], objavio je 1987. zbirku eseja pod nazivom ''Pisma srpskom prijatelju'' ({{sl|Pisma srbskemu prijatelju}}) koja su djelomično objavljena u beogradskim časopisima [[Duga (časopis)|Duga]] i [[Nin (časopis)|Nin]], u kojima upozorava na stanje odnosa između Slovenije i Srbije, što dovodi do otvorenih napada u [[Književne novine|Književnim novinama]] časopisu [[Udruženje književnika Srbije|Udruženja književnika Srbije]]. U januaru 1987. godine u časopisu [[Nova revija (časopis)|Nova revija]] [[Nova revija br.57|br.57]], objavljuje se ''Slovenski nacionalni program'' u kojima autori [[Tine Hribar]], [[Ivan Urbančič]], [[Dimitrij Rupel]], [[Niko Grafenauer]] i [[Jože Pučnik]] proklamiraju programske osnove nacionalnog programa<ref>[http://www.rtvslo.si/files/novice/nr_57.pdf ''Slovenski nacionalni program'', Nova revija 57.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303185447/http://www.rtvslo.si/files/novice/nr_57.pdf |date=3. 3. 2016 }} {{Simboli jezika|sl|slovenski}}</ref> u kome Slovenija ima svoj demokratski put ali u okviru Jugoslavije, govori se o pluralizmu i demokraciji. U napadima na autore, tražena su ostavke izdavača i glavnog urednika, ali do toga nije došlo.<ref name="HS" /> Istovremeno raznim protestima i provokacijama, razne omladinske grupe i organizacije polemizirale su protiv kulta ličnosti Tita, proslavi [[Dan mladosti|Dana mladosti]] i potrebi štafete nakon Titove smrti, diskusijama o totalitarizmu, izazvani su protesti u drugim republikama protiv Slovenije, koja je svoj put vidjela u drugom pravcu. U akcijama su prednjačile grupe [[Neue Slowenische Kunst]], časopis [[Mladina (časopis)|Mladina]], koja je počela rušiti tabue o nepogrešivosti JNA, kritički se osvrtala na preuzimanje vlasti u SR Srbiji od strane Slobodana Miloševića, zahtjevima za veću slobodu govora i štampe, ekologiju i ukazivali na represiju u socijalizmu. Vrhunac događanja u Sloveniji bilo je [[suđenje četvorici]] (''Proces JBTZ''), 1988. u kojem su novinari Mladine ([[Janez Janša]], [[David Tasić]], [[Franci Zavrl]]) i [[zastavnik]] JNA [[Ivan Borštner]] optuženi zbog izdaje vojnih tajni. Njihovo hapšenje i proces izazvao je demonstracije u većim gradovima Slovenije. Razlog za hapšenje je objavljivanje tajnog dokumenta 10. maja 1988 u kome se slovensko rukovodstvo optužuju za kontrarevolucionarnu djelatnost i u članku ''Noć dolgih noževa'' (po uzoru na prevrat u [[SA]] 30-ih godina u [[Treći rajh|Trećem rajhu]]) objavljenom u Mladini, kritiziraju planovi hapšenja slovenskog rukovodstva. Taj broj Mladine nije pušten u prodaju, i zaplijenjen je na zahtjev državnog odvjetništva, a novinari su osuđeni na vojnom sudu u Ljubljani na kazne zatvora od šest mjeseci do dvije godine.<ref name="HS" /> Sudski proces, kao i ostala politička zbivanja u Sloveniji, doveli su do odbijanja slovenskih regruta da služe vojni rok, van teritorije Slovenije, a akcija odbijanja služenja bila je više propagandnog značaja. === 1990-e === ==== 14. Kongres SKJ ==== {{Glavni|14. Kongres SKJ}} Vanredni [[14. Kongres SKJ]] održan je u [[Beograd]]u u Centru Sava [[20. januar|20]]-[[22. januar]]a 1990. godine. Prisustvovali su delegati iz svih republika i pokrajina, kao i partijska delegacija [[JNA]]. Predsjednik [[SKJ]] bio je [[Milan Pančevski]]. Formalno je kongres imao za cilj donošenje novog statuta i programa, ali je Kongres tematski ostao na temi transformacija SKJ. Slovenska delegacija predvođena [[Milan Kučan|Milanom Kučanom]], zahtijevala je pretvaranje partije u jedan vid ''Savez saveza'', u kom bi svaki republički savez imao jednakopravni status, a odluke bi se donosile [[konsenzus]]om, Ujedno je ponovljen zahtjev o uspostavljanju asimetrične federacije. Protivljenje je došlo od srpske delegacije predvođene [[Slobodan Milošević|Slobodanom Miloševićem]], kome je bio cilj u SKJ uvesti sistem ''jedan čovjek-jedan glas'', čime bi, zbog mnogobrojnosti srpskog naroda u Jugoslaviji, a time i u SKJ, srpska strana mogla uvijek sprovesti svoje ciljeve. Na drugoj plenarnoj sjednici 22. januara nakon višesatnog preglasavanja, odbijeni su svi slovenski prijedlozi. Samo 169 delegata je glasalo za, a 1156 protiv. Nakon glasanja slovenska delegacija sa ukupno 114 članova, napustila je Kongres. Crnogorski delegat [[Momir Bulatović]] predložio je da se Kongres nastavi i da se uspostavi novi [[kvorum]], što je bilo podržano od Miloševića. No taj prijedlog odbio je vođa hrvatske delegacije [[Ivica Račan]], koji je zatražio prekid Kongresa, jer će u protivnom hrvatski delegati odbiti učestvovanje na glasanju. Stav hrvatskih delegata kasnije su podržali i makedonski i bosanskohercevovački delegati. Time je u noći na 23. januar prekinut Kongres, a ovaj sukob interesa dviju strana, smatra se jednim od prvih simbola budućeg raspada države.<ref name="HS" /> Kongres je nekoliko mjeseci kasnije nastavljen, ali nije imao posebno političko značenje. ==== Višestranački izbori ==== [[Datoteka:FranjoTudmanleft.jpg|140px|mini|desno|[[Franjo Tuđman]], predsjednik Republike Hrvatske 1990.]] [[Datoteka:Milan Kucan.jpg|140px|mini|desno|[[Milan Kučan]], predsjednik Republike Slovenije 1990.]] [[Datoteka:Izetbegovic.jpg|140px|mini|desno|[[Alija Izetbegović]], predsjednik Republike Bosne i Hercegovine 1990.]] Praktičkim raspadom SKJ, dolazi do organiziranja višepartijskih izbora u saveznim republikama. Najprije u SR Sloveniji, zatim i u drugim republikama osnivaju se političke stranke, čiji se politički spektar nalazi u opsezima interesnih zajednica do ekstremno nacionalističkih partija. U SR Sloveniji se već 1988. godine osniva [[Slovenski seljački zavez]] ({{Jez-sl|Slovenska kmečka zveza}}) pod vođstvom [[Ivana Omana]]<ref>[[Aleš Primc]], ''Slovenska kmečka zveza, ob 20. obletnici'', Inštitut za gospodarske in družbene študije, Ljubljana 2008, {{COBISS.BH|238825728}} {{Simboli jezika|si|slovenski}}</ref>, dok se u drugim republikama stranke osnivaju 1989-90. U SR Hrvatskoj osniva se nacionalistička [[HDZ]], koja svoje ogranke 1990. otvara u BiH ([[HDZ BiH]]). Proces stvaranja nacionalnih stranaka u SR BiH pokušan je biti spriječen prijedlogom iz [[SK BiH]] da se zabrani osnivanje stranaka sa nacionalnim predznakom, što se kroz stvaranje stranke [[Muslimani (narod)|Muslimana]] [[SDA]] pokazalo neuspješnim. Nakon stvaranja srpske stranke [[SDS]] u SR Hrvatskoj, iste se godine stvara ogranak u SR BiH. U SR Srbiji, transformisani [[SK Srbije]] ujedinjenjem sa [[Socijalistički savez radnog naroda Srbija|Socijalističkim savezom radnog naroda Srbije]] (SSRNS) osniva [[Socijalistička partija Srbije|Socijalističku partiju Srbije]] (SPS).<ref name="HS" /> U SR Crnoj Gori, pored [[Savez reformskih snaga Jugoslavije|Saveza reformskih snaga Jugoslavije]], osnivaju se neke manje partije kao [[Narodna partija (Crna Gora)|Narodna partija]] i [[Demokratska stranka (Srbija)|Demokratska stranka]], koja je zapravo bila podružnica srbijanske Demokratske stranke osnovane 1989. U SR Makedoniji se osniva desno orijentisana nacionalna [[Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija - Demokratska partija za makedonsko nacionalno jedinstvo]] ({{Jez-mk|Внатрешно Македонска Револуционерна Организација - Демократска Партија за Македонско Национално Единство}} (VMRO-DPMNE). Dotadašnje političke organizacije, SKJ, [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije]] (SSRNJ), [[Savez socijalističke omladine Jugoslavije]] (SSOJ), praktički gube na značaju ili se pokušavaju reformirati, promjenom imena ili uvođenjem nekih liberalnih stavova. Zahtjev saveznog sekretara za narodnu odbranu u aprilu 1991. generala [[Veljko Kadijević|Veljka Kadijevića]], da se višepartijski izbori zakonski zabrane, odbijen je.<ref name="Jović">[[Borisav Jović]] - ''Poslednji dani SFRJ. Izvodi iz dnevnika'', Beograd 1995.</ref> Prvi [[Skupštinski izbori u SR Sloveniji 1990.|skupštinski]] i [[Predsjednički izbori u Sloveniji 1990.|predsjednički]] izbori održani su u SR Sloveniji [[8. april]]a 1990. godine<ref name="SI90">[http://www.stat.si/StatWeb/doc/letopis/1997/05-97.pdf Službeni rezultati skupštinskih izbora 1990. ''Statistički godišnjak Republike Slovenije 1997.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224013602/https://www.stat.si/StatWeb/doc/letopis/1997/05-97.pdf |date=24. 12. 2018 }} {{Simboli jezika|si|slovenski}} {{Simboli jezika|en|engleski}}</ref>, zatim u SR Hrvatskoj ([[Izbori za zastupnike u Hrvatski sabor 1990.|skupštinski izbori]]) [[22. april]]a i 6-7. maja,<ref name="HR90" >{{Cite web |url=http://www.izbori.hr/arhiva/arhiva_1990.html |title=Arhiva izbora |access-date=9. 10. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120504041445/http://www.izbori.hr/arhiva/arhiva_1990.html |archive-date=4. 5. 2012 |url-status=dead }}</ref> zatim [[Makedonski parlamentarni izbori 1990.|parlamentarni izbori]] u SR Makedoniji [[11.novembar|11.]] i 25. novembra, u SR Bosni i Hercegovini [[18. novembar|18. novembra]] [[Opći izbori u SR Bosni i Hercegovini 1990.|opći izbori]] a 2. decembra drugi krug izbora.<ref name= "Parlament">{{Cite web |url=https://www.parlament.ba/istorija/Default.aspx?id=27926&langTag=bs-BA&pril=b |title=Službena stranica Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine |access-date=9. 10. 2016 |archive-date=20. 11. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151120234432/https://www.parlament.ba/istorija/default.aspx?id=27926&langTag=bs-BA&pril=b |url-status=dead }}</ref> Početkom decembra ([[9. decembar|9. decembra]]) održani su u Srbiji [[Predsjednički izbori u Srbiji 1990.|predsjednički]] i [[Skupštinski izbori u Srbiji 1990.|skupštinski]] izbori<ref name="SR90">[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2007&mm=01&dd=21&nav_category=418&nav_id=228593 Hronologija parlamentarnih izbora]</ref><ref name="RS90">[http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G1991/pdf/G19916001.pdf Službeni rezultati parlamentarnih i predsjedničkih izbora]</ref>, a istoga dana su održani [[Izbori za poslanike u Narodnu Skupštinu Socijalističke Republike Crne Gore|skupštinski]] i [[Izbori za predsednika predsedništva i članove predsedništva Socijalističke Republike Crne Gore 1990.|predsjednički izbori]] u SR Crnoj Gori.<ref name="HS"/> U nemogućnosti nalaženja izbornog sistema na saveznom nivou, koji bi onemogućio npr. prednost koju bi imali Srbi kao najbrojniji narod u odnosu na Slovence, zbog oko četiri puta većeg broja stanovnika, izbori, kao i zbog nepostojanja političkih partija na saveznom nivou, nisu nikada održani. Pokušaj premijera [[Ante Marković]]a osnivanjem [[Savez reformskih snaga Jugoslavije|Saveza reformskih snaga Jugoslavije]] (SRSJ) u julu 1990. godine, da ta partija zaživi na saveznom nivou nije uspio, jer se partija kandidirala samo na republičkim zborima. Na izborima su, osim u SR Sloveniji, Srbiji, SR Makedoniji i SR Crnoj Gori pobijedile nove stranke. U SR Hrvatskoj je premoćno pobijedila desno orijentirana nacionalistička stranka [[HDZ]] sa 41,9% glasova osvojivši ukupno 55 mandata,<ref name="HR90"/> a u SR Bosni i Hercegovini tri nove nacionalne stranke [[SDA]], [[HDZ BiH]] i [[SDS]] su osvojile prva tri mjesta u oba skupštinska vijeća.<ref name= "Parlament"/> Reformirani [[Savez komunista Slovenije]] pod imenom [[Savez komunista Slovenije-Stranka demokratskih promjena]] osvojila je prvo mjesto sa 17,3% i ukupno 14 mandata,<ref name="SI90"/> u SR Makedoniji pod imenom [[Savez komunista Makedonije - Stranka demokratskih promjena]] ({{Jez-mk|Сојуз на комунистите на Македонија}}) osvojila je 27,7% glasova sa 31 mandatom. U SR Crnoj Gori [[Savez komunista Crne Gore]] osvojio je apsolutnu većinu sa 56,18% glasova i 83 mandata, dok je reformirana srbijanska [[Socijalistička partija Srbije]] (SPS) zbog prethodno promijenjenog većinskog izbornog sistema sa samo 46,09% osvojenih glasova dobila 194 od ukupno 250 mandata <ref name="SR90"/><ref name="RS90"/> Izbori u Srbiji nisu bili regularni, jer je SPS preuzela čitavu imovinu Saveza komunista Jugoslavije, procijenjenu na oko 100 miliona dolara, te je imala potpunu kontrolu nad medijima, kao i na izbornim mjestima.<ref name="HS"/> === Raspad i rat === {{Glavni|Raspad SFRJ}} [[Datoteka:Breakup of Yugoslavia.gif|mini|200px|Raspad SFRJ <br/>'''Legenda''': {|style="float:right; text-align:left; font-size: 75%" |- | bgcolor="b62c2c" width="30"| | width="10"| |'''[[SFRJ|Jugoslavija]]''' <small>(1943-92.)</small> |{{flagicon|SFRJ}} |- | bgcolor="de5c5c" width="30"| | width="10"| |'''[[Hrvatska]]''' <small>(1991-)</small> |{{flagicon|HRV}} |- | bgcolor="e18080" width="30"| | width="10"| |[[Hrvatska zajednica Herceg-Bosna|Herceg-Bosna]] <small>(1992-94.)</small> |[[File:Flag_of_the_Croatian_Republic_of_Herzeg-Bosnia.svg|22px|border]] |- | bgcolor="dcedff" width="30"| | width="10"| |[[UNTAES]] <small>(1996-98.)</small> |[[File:Flag of the United Nations.svg|22px|border]] |- | bgcolor="404375" width="30"| | width="10"| |'''[[Srbija i Crna Gora]]''' <small>(1992-2006)</small> |{{flagicon|SCG}} |- | bgcolor="5d61a2" width="30"| | width="10"| |[[Republika Srpska]] <small>(1992-)</small> |[[File:Flag of Republika Srpska.svg|22px|border]] |- | bgcolor="9394c2" width="30"| | width="10"| |[[Republika srpska krajina]] <small>(1991-1995/96)</small> |[[File:Flag_of_Serbian_Krajina_(1991).svg|22px|border]] |- | bgcolor="cbcbcb" width="30"| | width="10"| |'''[[Republika Bosna i Hercegovina]]''' <small>(1992-98.)</small> |[[File:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|22px|border]] |- | bgcolor="a4a4a4" width="30"| | width="10"| |'''[[Bosna i Hercegovina]]''' <small>(1998-)</small> |{{flagicon|BIH}} |- | bgcolor="797878" width="30"| | width="10"| |[[Autonomna pokrajina Zapadna Bosna|Zapadna Bosna]] <small>(1993-95.)</small> |[[File:Flag of AP Western Bosnia (1993-1995).svg|22px|border]] |- | bgcolor="63809f" width="30"| | width="10"| |'''[[Srbija]]''' <small>(2006-)</small> |{{flagicon|SRB}} |- | bgcolor="9eb3cb" width="30"| | width="10"| |[[Kosovo]] <small>(pod kontrolom [[UNMIK]]a 1999-; deklaracija o nezavisnosti 2008.)</small> |{{flagicon|KOSV}} |- | bgcolor="f0eabb" width="30"| | width="10"| |'''[[Crna Gora]]''' <small>(2006-)</small> |{{flagicon|CG}} |- | bgcolor="e1995b" width="30"| | width="10"| |'''[[Makedonija]]''' <small>(1991-)</small> |{{flagicon|MAK}} |- | bgcolor="a1c893" width="30"| | width="10"| |'''[[Slovenija]]''' <small>(1991-)</small> |{{flagicon|SLO}} |}]] Otcjepljenje saveznih republika, započelo je donošenjem novog [[Ustav Srbije (1990.)|Ustava Srbije]] [[28. septembar|28. septembra]] [[1990.]] godine, kojim osim promjene imena i izbacivanjem pridjeva ''socijalistička'' iz imena republike, ukidanjem elemenata državnosti autonomnih pokrajina i mijenjanjem imena SAP Kosova u SAP Kosovo i Metohija, Srbiju u članku 72. t.1 definiše kao suverenu i nezavisnu republiku, dok u t.3 definiše odbranu i sigurnost Republike Srbije, čime, praktički Republika Srbija po međunarodnom pravu postaje nezavisan faktor.{{efn|name=URS721|'''Član 72. t.1 Ustava Republike Srbije''': ''Republika Srbija uređuje i obezbeđuje:<br>1.suverenost, nezavisnost i teritorijalnu celokupnost Republike Srbije i njen međunarodni položaj i odnose s drugim državama i međunarodnim organizacijama;''}}{{efn|name=URS723|'''Član 72. t.3 Ustava Republike Srbije''': ''Republika Srbija uređuje i obezbeđuje:<br>3.odbranu i bezbednost Republike Srbije i njenih građana; mere za slučaj vanrednog stanja''}}<ref name="HS" /> Nakon toga slijede referendumi u [[Referendum o nezavisnosti Slovenije|SR Sloveniji]] 23. decembra 1990, u [[Referendum o hrvatskoj samostalnosti|SR Hrvatskoj]] 19. maja 1991, u [[Referendum o nezavisnosti Makedonije|SR Makedoniji]] 8. septembra 1991. 29. februara - 1. marta 1992 u [[Referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine|SR Bosni i Hercegovini]], dok se [[Referendum o državnosti Crne Gore 1992.|referendum u SR Crnoj Gori]] održao 1. marta 1992. godine. Na svim referendumima, odlukom većine građana, republike su stekle pravo na otcjepljenje od SFRJ, a zakonske odluke o samostalnosti novih država, donesenu su u republičkim skupštinama nekoliko mjeseci kasnije.<ref name="HS" /> Referendum u SR Crnoj Gori se razlikovao od ostala četiri, po tome što je pitanje bilo: ''Da li ste za to da Crna Gora kao suverena republika nastavi živjeti u zajedničkoj državi Jugoslaviji potpuno ravnopravno s drugim republikama koje to žele.'', tako da je time praktički SR Crna Gora ostala u zajednici sa Republikom Srbijom formiranoj 27. aprila 1992, nazvanoj [[SR Jugoslavija]]. Referendumi u SR Bosni i Hercegovini i SR Hrvatskoj su djelomično bojkotovani od strane srpskog naroda, ali su uprkos tome referendumi usvojeni i otcjepljene saveznih republika sprovođeno je donošenjem posebnih zakona u republičkim skupštinama. Zbog odbijanja republičkih Sekretarijata za narodnu odbranu iz SR Slovenije i SR Hrvatske da šalju regrute na služenje vojnog roka u JNA, vojni se vrh odlučio za mobilizaciju rezervista iz Srbije i SR Crne Gore, kojima su popunjavali mjesta u kasarnama. Povlačenjem JNA iz ovih republika, vojne su se jedinice raspoređivale u SR Bosni i Hercegovini, te zauzimale položaje na strateškim mjestima. Kolone JNA su zaustavljene pri pokretima za zauzimanje Kupreških vrata, ali uslijed nesposobnosti bosanskohercegovačkih političara, te su kolone propuštene, a kasnije su sa tih položaja osvojeni Kupres i drugi gradovi. JNA je organizirala vojne vježbe u kojima su bili pozvani i rezervni sastavi iz Centralne Bosne, već na jesen 1986. godine na Kupreškim vratima i okolini Bugojna, te na Romaniji, odakle su kasnije slijedili napadi na [[Kupres]] i [[Sarajevo]]. Tokom povlačenja JNA, oficirski kadar, koji je već tada bio nacionalno pretežno srpski, dijelio je oružje u općinama sa srpskom većinom u SR Bosni i Hercegovini. Vojska je već 1990. godine [[Operacija RAM|operacijom RAM]]<ref>{{Cite web |url=http://www.sense-agency.com/tribunal_(mksj)/ram-sifra-ili-plan.25.html?cat_id=1&news_id=1211 |title=RAM - ŠIFRA ILI PLAN? |access-date=31. 10. 2016 |archive-date=11. 10. 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181011075439/http://www.sense-agency.com/tribunal_(mksj)/ram-sifra-ili-plan.25.html?cat_id=1&news_id=1211 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=133719&lang=en Zamisao i propast napadne operacije Jugoslavenske narodne armije na Hrvatsku u rujnu 1991. godine]</ref> pripremila planove za zauzimanje secesionističkih republika, kao i planove za vojni udar, kao na [[Sjednica Vrhovne komande OS SFRJ mart 1991.|sjednici Vrhovne komande 12-15. marta 1991.]] kada je planirano uvođenje vanrednog stanja u SFRJ. Vojni udar nije sproveden zbog protivljenja nekoliko članova [[Predsjedništvo SFRJ|Predsjedništva SFRJ]]. ==== SR Hrvatska ==== [[Datoteka:Coat of arms of Croatia.svg|140px|mini|desno|Novi grb Republike Hrvatske od 1990.]] [[Datoteka:Map of Republika Srpska Krajina.png|140px|mini|desno|Karta Republike srpske krajine]] Na ljeto 1990. godine u dijelovima SR Hrvatske sa pretežnom srpskom većinom ([[Knin]] i Zapadna Slavonija), došlo je do političkih zahtjeva o autonomnosti Srba u Hrvatskoj, a 25. jula 1990. godine kninski političar [[Milan Babić]] proklamirao je suverenitet i autonomiju srpskog naroda u Hrvatskoj, što je praćeno blokadama prometa na cestama koje prolaze kroz to područje. Naoružane grupe balvanima su blokirale prometnice, što je nazvano [[Balvan-revolucija|Balvan-revolucijom]], a krajem augusta organiziran je referendum o autonomiji, a 2. septembra 1990. godine proglašena je [[Srpska autonomna oblast Kninska krajina]], a za predsjednika izabran je [[Milan Babić]]. Ubrzo su na tom području vlast preuzele političke stranke hrvatskih Srba, tze je došlo do stvaranje [[Milicija SAO Krajine|Milicije SAO Krajine]], a 1992. godine stvorena je [[Srpska vojska Krajine]]. 25. juna 1991. godine stvorena je [[SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem]], autonomna oblast koja se kasnije ujedinila sa kninskom oblašću u [[Republika srpska krajina|Republiku srpsku krajinu]]. U pokušajima deblokade prometnica došlo je do prvih oružanih sukoba između jedinica [[Ministarstvo unutarnjih poslova Republike Hrvatske|MUP-a Hrvatske]] i [[Zbor narodne garde|Zbora narodne garde]], napada na policijske stanice u Glini i Obrovcu, miniranja pruge u Dalmaciji, te do napada na policijsku patrolu na cesti ´Benkovac-Obrovac u kom gine jedan hrvatski policajac.<ref name="SC">Srećko Cvitanović: [http://dragovoljac.com/index.php?option=com_content&view=article&id=16342:haag-i-hrvati-recimo-pravu-istinu&catid=9:politika-i-drutvo&Itemid=11 Haag i Hrvati - recimo pravu istinu]{{Mrtav link|datum=Oktobar 2019 |bot=InternetArchiveBot }}, dragovoljac.com, 12. novembra 2012. Pristupljeno 15. novembra 2016.</ref> Sukobe je pokušala zaustaviti [[JNA]], koja je istovremenim naoružavanjem Srba i pasivnim odnosom ubrzo prešla na stranu Srba. Istovremeno se u organizaciji političkih partija, osnivaju [[Paravojna formacija|paravojne]] hrvatske organizacije, koje većim dijelom objedinjuje [[HOS]], koji 25. juna 1991. organizuje novoosnovana [[HSP]], kao stanačku vojsku, a koja je regrutirala svoje članove od hrvatske emigracije u inostranstvu, kao i Hrvata iz Bosne i Hercegovine. Nakon [[Hrvatski parlamentarni izbori 1990.|izbora]] [[1990.]] godine, 30. maja konstituira se višestranački [[Hrvatski sabor|Sabor]]. Krajem godine 27. decembra 1990. donosi se novi [[Ustav Republike Hrvatske (1990.)|Ustav]], u kom ise između ostalog iz naziva republike odstranjuje pridjev "Socijalistička", Srbima je ukunut status konstitutivnog naroda i status je promijenjen u nacionalnu manjinu, a na [[Referendum o hrvatskoj samostalnosti|referendumu o hrvatskoj samostalnosti]] održanom [[19. maj]]a [[1991.]] većina od 93.24% birača opredjeljuje se za samostalnu i nezavisnu državu. Na osnovu te odluke Sabor RH je 25. juna 1991. donio [[Ustavna odluka o suverenosti i samostalnosti Republike Hrvatske|Ustavnu odluku o suverenosti i samostalnosti Republike Hrvatske]] kojim se Hrvatska uspostavlja kao nezavisna država. Neuspjehom u rješavanju jugoslavenske krize 8. oktobra 1991. godine [[Odluka o raskidu državnopravnih sveza s ostalim republikama i pokrajinama SFRJ|raskida sve državnopravne sveze s dosadašnjom SFRJ]]. Na [[Plitvička jezera|Plitvicama]] 31. marta 1991. dolazi do prvog većeg sukoba nazvanog [[Incident na Plitvicama 1991|Krvavi Uskrs]] između Hrvatske policije i pobunjenih Srba u kom je poginuo jedan hrvatski policajac i jedan pripadnik Teritorijalne odbrane Srpske krajine.<ref>''[http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/0282005/plitvice.asp Uskrs na Plitvicama 1991., Hrvatski vojnik] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120414095446/http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/0282005/plitvice.asp |date=14. 4. 2012 }}'' broj 28, april 2005.</ref> Slijede [[Pokolj u Borovu Selu|sukobi u Borovu Selu]] 2. maja 1991. u kom je ubijeno 12 policajaca i 20 ranjeno, dok je na srpskoj strani poginulo između 3 i 20 ljudi.<ref>Robert J. Donia: ''Bosnia-Hercegovina: A Tradition Betrayed.'' C. Hurst & Co., 1994, str. 224.</ref><ref>Mihailo Crnobrnja: ''The Yugoslav Drama.'' McGill-Queens University Press, 1996, str. 157.</ref> Jedinice JNA uskoro napuštaju dijelove Hrvatske, a dijelovi jedinica JNA, prelaze pod komandu novoosnovane [[Srpska vojska Krajine|Srpske vojske Krajine]], a oružani sukobi prerastaju u [[Rat u Hrvatskoj|rat]], koji će potrajati do 12. novembra 1995. godine. ==== SR Slovenija ==== [[Datoteka:Igor Bavčar in Janez Janša.jpg|180px|mini|desno|Igor Bavčar i Janez Janša 1991. godine]] Uvođenjem višestranačkog sistema u SR Sloveniji, dolazi do planskih priprema za ekonomsko, privredno i odbrambeno otcjepjenje od SFRJ. Političko vođstvo osniva, na temeljima [[Teritorijalna odbrana Slovenije|Teritorijalne odbrane Slovenije]] (TO), paramilitarne jedinice, koje zajedno za jedinicama republičkog MUP-a, imaju zadatak odbranu SR Slovenije od moguće intervencije JNA, te preuzimanja kontrole na vanjskim granicama. Ujedno se zahtijeva povlačenje jedinica JNA iz garnizona, te preuzimanje materijalnih sredstava JNA. Prvi sukobi između TO Slovenije i JNA dogodili su se u oktobru 1990. godine, kada je JNA zauzela Republički štab TO Slovenije u Ljubljani. Slovenački općinski štabovi TO su već 1990. godine bojkotovale odluke o regrutaciji vojnika, isprva izgovorom, da slovenski regruti treba da služe vojni rok isključivo u Sloveniji. Propagadnim akcijama, prikazivane su smotre jedinica TO Slovenije, koje su naoružane oružjem zapadnoevropske proizvodnje, mada jakost tih jedinica nije bila ni približno jakosti garnizona JNA. Za ministra odbrane postavlja se [[Janez Janša]], jedan od optuženih u tzv. [[Proces četvorici|Procesu četvorici]], a za ministra unutrašnjih poslova [[Igor Bavčar]], koji uz pomoć društvenih struktura reorganizuju TO Slovenije i MUP, stvarajući osnove za stvaranje [[Slovenska vojska|Slovenske vojske]] i [[Policija (Slovenija)|Slovenske policije]]. Slovenija proglašava samostalnost 25. juna 1991. godine, a [[Rat u Sloveniji|dvosedmični rat]] započinje JNA 26. juna 1991. općim napadom na Sloveniju sa jedinicama iz SR Hrvatske, kao i jedinicama smještenim u Sloveniji. Donošenjem [[Brionska deklaracija|Brionske deklaracije]] 7. jula sporazumno su prekinuta neprijateljstva između JNA i Teritorijalne odbrane Slovenije tokom rata, Slovenija i Hrvatska su se složili da suspenduju djelatnosti, koje proizilaze iz njihovih deklaracija o nezavisnosti od 25. juna na tri mjeseca. Predsjedništvo SFRJ je 18. jula donijelo odluku o prekidu sukoba, a uspostavljen je tromjesečni rok i moritorij na odluku o otcjepljenju i donešena odluka o povlačenju jedinca JNA iz Slovenije. Nakon isteka moritorija, uskoro dolazi do međunarodnog priznanja Slovenije kao nezavisne države. ==== SR Bosna i Hercegovina ==== [[Datoteka:SAO BIH 1991 1992.png|140px|mini|desno|Srpske autonomne oblasti u Bosni i Hercegovini]] [[Datoteka:Patch of the Croatian Defence Forces.svg|140px|mini|desno|Grb [[HOS]]-a]] [[Datoteka:Эмблема спецподразделения "Зеленые береты".png|140px|mini|desno|Grb [[Zelene beretke (Bosna i Hercegovina)|Zelenih beretki]]]] Stvaranjem političkih nacionalnih partija u SR Bosni i Hercegovini, dolazi i do stvaranja partijskih paravojnih jedinica, koje su se naoružavale ilegalnim putem ili oduzimanjem opreme i naoružanja iz napadnutih garnizona i skladišta [[JNA]]. Kao vojno krilo novoosnovane stranke [[Muslimani (narod)|Muslimana]]{{efn|name=MUS|}} [[SDA]],{{Nedostaje referenca}} stvaraju se [[Patriotska liga]] (1990) i [[Zelene beretke (Bosna i Hercegovina)|Zelene beretke]] (1991.) a u općinama sa većinskim hrvatskim stanovništvom stvaraju se jedinice [[HOS]]-a, u kojima su ispočetka pristupali i Muslimani. Ove paravojne jedinice, bile su samovoljno organizirane i bez direktnog upliva vladajućih općinskih struktura. U jedinicima su djelovali bivši pripadnici JNA, TO i lokalne milicije, civilisti, kriminalci, huligani, emigranti, strani dobrovoljci i plaćenici.<ref name="HS" /> Od ljeta 1991. do kraja 1993. godine u Bosni i Hercegovini bile su prisutne najmanje 83 paravojne jedinice i bande, od kojih 56 srpskih (sa 20-40.000 pripadnika), 13 hrvatskih (12-20.000) i 14 bošnjačkih (4-6.000).<ref>[http://www.icty.org/x/file/About/OTP/un_commission_of_experts_report1994_en.pdf UN, Commission of Experts' Final Report (S/1994/674)]</ref> Kako je [[JNA]], pokušavala iz skladišta [[Teritorijalna odbrana Bosne i Hercegovine|Teritorijalne odbrane BiH]], oduzeti oružje, ove su jedinice uz članove TO BiH, u općinama gdje bi bile organizirane, spriječavale oduzimanje oružja i razoružavale vojnike JNA, te bi regrute slali kući (uglavnom na Kosovo, SR Makedoniju i Srbiju), dok bi oficire JNA nakon nekoliko dana puštali na slobodu. Kako je nova vlast u SR Hrvatskoj i SR Sloveniji, već duže spriječavala služenje regruta u JNA, privatnim kanalima su mladići iz BiH bježali sa služenje JNA i vraćali se kući. Ovakav pristup je doveo do manjih sukoba između HOS-a i JNA, a od strane JNA bi se prijetnjama bombardiranjem određenih gradova, pokušalo zaustaviti napade na vojne konvoje i skladišta. U nekim se općinama TO BiH reorganizirala i započela stvaranje buduće regularne vojske BiH. Zbog protivljenja Srba u općinama sa srpskom većinom ovaj projekat nije uspio i TO BiH ubrzlo je postala jednonacionalna vojska. Jedinice milicije, pozivale su rezervni sastav, ali se zbog nacionalnih struktura u općinama, i [[MUP BiH]] pretvarao u tri jednonacionalne policije. U septembru 1991. godine, po uzoru na procese u Hrvatskoj, stvaraju se srpske autonomne oblasti (SAO) u SR Bosni i Hercegovini: [[SAO Bosanska krajina]], [[SAO Hercegovina]], [[SAO Romanija]] i [[SAO Semberija]], koje će se 9. januara 1992. godine udružiti u ''Republiku srpskog naroda Bosne i Hercegovine'', a kasnije prerasti u [[Republika Srpska|Republiku Srpsku]]. Ujedno općine u kojima su nacionalne srpske stranke ([[SDS]] i [[SPO]]) osvojile vlast, dijele oružje iz općinskih skladišta i organiziraju straže i paravojne jedinice (npr. [[Vukovi sa Vučijaka]],...) Ove seoske straže su se kasnije priključivale srpskim paravojnim jedinicima iz Srbije i Hrvatske ([[Beli Orlovi]], [[Škorpioni (srpska paravojna jedinica)|Škorpioni]], [[Srpska dobrovoljačka garda]], [[Žute Ose]]). [[Skupština SR Bosne i Hercegovine]] je na sjednici 15. oktobra 1991. nadglasavanjem zastupnika SDA i HDZ BiH sa 59,16 % usvojila ''Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine'', čime je zvanično odlučeno da se povuku predstavnici SR BiH iz savezne skupštine, dok se ne postigne dogovor između svih republika koje sačinjavaju Jugoslaviju. Svi predstavnici srpskih nacionalnih partija glasali su protiv ove odluke. U operacijama [[JNA]] i srpskih paravojnih jedinica i rezervista iz Crne Gore i Srbije u [[Opsada Dubrovnika|napadu na Dubrovnik]], napadnuta su 1. oktobra 1991.<ref name="BL"/> zapaljena, uništena i opljačkana sela [[Ravno]] i [[Hrasno]],<ref>[http://www.historija.ba/d/208-prvi-napad-jna-na-teritoriju-bih/ Prvi napad JNA na teritoriju BiH]</ref> čime su oružani sukobi prvi put vođeni na teritoriji Bosne i Hercegovine. U sukobu su poginule 24 osobe.<ref>[http://www.slobodnaevropa.org/a/ravno_u_bih_mjesto_gdje_je_poceo_rat_ponovo_zivi/24532800.html Ravno u BiH: Mjesto gdje je počeo rat ponovo živi]</ref> Ovaj napad se u medijima nije definisao kao napad na civile, niti je osuđen od strane tadašnjih bosanskohercegovačkih političara, a propagadnim djelovanjem JNA, mogle su se čuti izjave da Ravno nije u Bosni i Hercegovini.<ref name="BL">[http://bljesak.info/rubrika/vijesti/clanak/obljetnica-napada-na-selo-ravno-i-pocetka-napada-na-dubrovnik/97242 Obljetnica napada na selo Ravno i početka napada na Dubrovnik]</ref> Organiziranjem srpskih autonomnih oblasti omogućeno je organiziranje [[Referendum srpskog naroda u Bosni i Hercegovini]] 9-10. novembra 1991. na kom je postavljeno pitanje o ostanku tih područja u SRFJ{{efn|name=RSN|"Da li ste saglasni sa Odlukom Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, od 24. oktobra 1991. godine, da srpski narod ostane u zajedničkoj državi Jugoslaviji, sa Srbijom, Crnom Gorom, SAO Krajina, SAO Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, te drugima koji se za taj ostanak izjasne?"<ref name="REF" />}} a 24. novembra od zastupnika srpskog naroda iz Skupštine SR BiH osniva se ''Skupština srpskog naroda Bosne i Hercegovine'' sa [[Prvi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|prvim sazivom]] i [[Momčilo Krajišnik|Momčilom Krajišnikom]] kao predsjednikom<ref>[http://www.narodnaskupstinars.net/?q=ci/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D0%BA%D1%83%D0%BF%D1%88%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0/%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D1%98-%D1%81%D0%BA%D1%83%D0%BF%D1%88%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B8 O Narodnoj Skupštini sa službene stranice Narodne skupštine Republike Srpske]</ref><ref name="NSRS">[http://www.narodnaskupstinars.net/sites/default/files/upload/dokumenti/fotomonografija/cir/NSRS_1991-2011.pdf NSRS 1991-2011] {{ISBN|978-99955-738-0-5}}</ref> Referendum je bio nezakonit, jer nije proveden u svim općinama SR BiH, a i zato što ga nije odobrila Skupština SR BiH. Po nekim podacima 98% glasalo je za ostanak ovih područja unutar SFRJ.<ref name="REF" >[http://www.sudd.ch/event.php?lang=en&id=ba011991 Rezultati referenduma]</ref> Pod patronatom [[HDZ BiH]] 18. novembra 1991. godine stvara se [[Hrvatska zajednica Herceg-Bosna]], sa [[Mate Boban|Matom Bobanom]] kao predsjednikom koja je objedinila sve općine sa hrvatskom apsolutnom većinom, kao i nekoliko općina u kojima je omjer između Hrvata i Muslimana bio neznatno veći. Stvaranjem ove zajednice, dolazi do stvaranja političih institucija i priprema za organiziranje paravojnog krila HDZ BiH, [[Hrvatsko vijeće obrane|Hrvatskog vijeća obrane]] (HVO), koji je zvanično osnovan 9. aprila 1992. godine. Skupština SR BiH organizirala je 29. februara do 1. marta 1992. godine [[Referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine]],{{efn|name=RBIH|"Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda BiH - Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?"}} na kojem je 2.073.568 glasača (99,7%), sa izlaznošću 63.6% bilo za nezavisnost, a 0,3% protiv. Referendum je bojkotiran u općinama sa srpskom većinom, a na osnovu ishoda referenduma [[Evropska unija]] je 6. aprila 1992. priznala [[Republika Bosna i Hercegovina|Republiku Bosnu i Hercegovinu]] kao nezavisnu i suverenu državu, a [[Rat u BiH|otvoreni sukobi između JNA]], Patriotske lige, Zelenih beretki i TO BiH počeli su istoga dana u Sarajevu. ==== SR Makedonija ==== Politički pluralizam uveden je 1989. godine, a 11. i 25. novembra 1990. godine održani su [[Makedonski parlamentarni izbori 1990.|prvi višepartijski izbori]] u SR Makedoniji na kojima je [[Unutarnja makedonska revolucionarna organizacija - Demokratska stranka za makedonsko nacionalno jedinstvo]] (VMRO-DPMNE), osvojila 38 mandata za [[Sobranje Republike Makedonije|Skupštinu SR Makedonije]], na drugom mjestu je bio [[Savez komunista Makedonije]] sa 31 mandatom. Prva sjednica novog saziva održana je 8. januara 1991. godine, pod predsjedavanjem [[Stojan Andov|Stojana Andova]] a mandat za [[Spisak predsjednika Vlade Makedonije|predsjednika Vlade]] je dodjeljen [[Nikola Kljusev|Nikoli Kljusevu]], koji je 20. marta 1991. sastavio [[Vlada Nikole Kljuseva|novu Vladu]]. Skupština je 25. januara 1991. godine usvojila [[Deklaracija o suverenosti Makedonije|Deklaraciju o suverenosti Makedonije]]. Održavanjem [[Referendum o nezavisnosti Makedonije|referenduma o nezavisnosti u SR Makedoniji]] 8. septembra 1991. započinje proces otcjepljenja ove republike. Na referendum je izašlo 75,7% od ukupnog broja glasača, a otoga je 96,4% bilo za nezavisnost.<ref>{{Cite book|author1=Nohlen, D.|authorlink=Dieter Nohlen|author2= Stöver, P.|title=Elections in Europe: A data handbook|year=2010|isbn=978-3-8329-5609-7|pages=1278}}</ref> Referendumsko pitanje je, zbog opasnosti vojne intervencije [[JNA]] blago formulirano, a jedan dio albanskog stanovništva je bojkotirao referendum. JNA se postepeno povlačila, ali je 1990-91. regrutirala i slala makedonske vojne obveznike na front u SR Hrvatsku, SR Sloveniju i SR BiH. U tajnim akcijama [[KOS]]-a, poticani su sukobi između albanskog i makedonskog stanovništva, koji su za cilj imali stvaranje nesigurnosti, da bi nametnutom intervencijom JNA, vojska ostala u SR Makedoniji. Uskoro, 17. novembra donesen je prvi [[Ustav Republike Makedonije iz 1991. godine|Ustav Makedonije]] čime je nezavisnost i zakonski potvrđena. == Politika == === Politički sistem === [[Datoteka:Emblem of the SKJ.svg|140px|mini|desno|Grb Saveza komunista Jugoslavije]] [[Datoteka:League of Communists of Yugoslavia Flag-cyr.svg|140px|mini|desno|Zastava Saveza komunista Jugoslavije]] Osnovni i najviši zakon SFRJ bio je [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]], donesen 1974. godine. [[Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije|Prvi Ustav]] donesen je 1946. godine, [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1963.|drugi]] 1963. godine, a [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|treći iz 1974]]. godine izmjenjen je 1987. godine donošenjem [[Ustavni amandmani SFRJ 1987.|Ustavnih amandmana]]. Vladajuća partija bila je [[Komunistička partija Jugoslavije]] (kojoj je kasnije promijenjeno ime u Savez komunista Jugoslavije). Državno uređenje je bilo jednopartijski sistem na socijalističkoj osnovi, sa [[Radničko samoupravljanje|radničkim samoupravljanjem]] kao osnovim političkim motivom.<ref name="U74">[[:s:bs:Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974.)|Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974.) na wikiizvoru]]</ref>{{efn|name=U1|'''Član 1. Osnovnih načela''': ''Narodi Jugoslavije, polazeći od prava svakog naroda na samoopredeljenje, uključujući i pravo na otcepljenje, na osnovu svoje slobodno izražene volje u zajedničkoj borbi svih naroda i narodnosti u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji, a u skladu sa svojim povijesnim težnjama, svjesni da je dalje učvršćivanje njihovog bratstva i jedinstva u zajedničkom interesu, zajedno sa narodnostima sa kojima žive, ujedinili su se u saveznu republiku slobodnih i ravnopravnih naroda i narodnosti i stvorili socijalističku federativnu zajednicu radnih ljudi — Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju, u kojoj, u interesu svakog naroda i narodnosti posebno i svih njih zajedno, ostvaruju i obezbeđuju socijalističke društvene odnose zasnovane na samoupravljanju radnih ljudi i zaštitu socijalističkog samoupravnog sustava, nacionalnu slobodu i nezavisnost, [[bratstvo i jedinstvo]] naroda i narodnosti, jedinstvene interese radničke klase i solidarnost radnika i svih radnih ljudi, mogućnosti i slobode za svestrani razvitak ljudske ličnosti i za zbližavanje ljudi i naroda i narodnosti, u skladu sa njihovim interesima i težnjama na putu stvaranja sve bogatije kulture i civilizacije socijalističkog društva, ujedinjavanje i usklađivanje napora na razvijanju materijalne osnove socijalističkog društva i blagostanja ljudi, sustav društveno-ekonomskih odnosa i jedinstvene osnove političkog sustava, kojima se obezbeđuju zajednički interesi radničke klase i svih radnih ljudi i ravnopravnost naroda i narodnosti, udruživanje sopstvenih stremljenja s naprednim težnjama čovječanstva. Radni ljudi i narodi i narodnosti ostvaruju svoja suvjerena prava u socijalističkim republikama, i u socijalističkim autonomnim pokrajinama u skladu sa njihovim ustavnim pravima, a u Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji — kad je to, u zajedničkom interesu, ovim ustavom utvrđeno. Radni ljudi, narodi i narodnosti odlučuju u federaciji na načelima sporazumijevanja republika i autonomnih pokrajina, solidarnosti i uzajamnosti, ravnopravnog učešća republika i autonomnih pokrajina u organima federacije, u skladu sa ovim ustavom, kao i na načelu odgovornosti republika i autonomnih pokrajina za sopstveni razvoj i za razvoj socijalističke zajednice kao cjeline.''}} Država je po Ustavu iz 1974. godine definisana kao savezna država i državna zajednica dobrovoljno ujedinjenih naroda i njihovih socijalističkih republika, kao i socijalističkih autonomnih pokrajina Vojvodine i Kosova koje su u sastavu Socijalističke Republike Srbije, zasnovana na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.<ref name="U74" /> Najviši organ vlasti bila je [[Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]], a [[Predsjedništvo SFRJ]] je predstavljalo SFRJ u vanjskopolitičkim odnosima. Do smrti doživotnog predsjednika Josipa Broza, postojala je funkcija [[Predsjednik SFRJ|Predsjednika Republike]], a nakon njegove smrti ovu je funkciju preuzelo Predsjedništvo, sa Predsjednikom Predsjedništva. Funkciju Vlade imalo je [[Savezno izvršno vijeće]], koje je bilo izvršni organ Skupštine.<ref name="U74" /> ==== Skupština ==== {{Glavni|Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije}} [[Datoteka:Народна скупштина споља.jpg|140px|mini|desno|Zgrada Skupštine SFRJ u Beogradu]] [[Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]] (''Savezna skupština'') bila je najviše predstavničko tijelo, organ društvenog samoupravljanja i nositelj ustavotvorne i zakonodavne vlasti i najviši organ vlasti u okviru prava i dužnosti federacije<ref name="U74" /> u Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji, od 1945-91. godine. Zadnji predsjednik Skupštine bio je [[Slobodan Gligorijević]] izabran 1988. godine. Sastojala se od [[Savezno vijeće SFRJ|Saveznog vijeća]] i [[Vijeće republika i pokrajina SFRJ|Vijeća republika i pokrajina]]. Opseg djelovanja Skupštine protezao se od promjena Ustava SFRJ, utvrđivanja unutrašnje i vanjske politike države, donošenja društvenih planova, budžeta, promjeni granica, ratu i miru, uspostavljanju međnarodnih ugovora, biranje Predsjednika Republike, predsjednika i sudaca Ustavnog suda Jugoslavije i Saveznog suda do vršenja političke kontrole nad radom [[Savezno izvršno vijeće|Saveznog izvršnog vijeća]].<ref name="U74" /> Sjedište Skupštine SFRJ nalazilo se u [[Beograd]] u u zgradi današnjeg [[Dom Narodne skupštine Republike Srbije|Doma Narodne skupštine Republike Srbije]] u Bulevaru Revolucije (danas [[Bulevar kralja Aleksandra]]). ====Predsjednik ==== [[Datoteka:Josip Broz Tito 1971 cropped.png|140px|mini|desno|Predsjednik SFRJ, [[Josip Broz]]]] {{Glavni|Predsjednik SFRJ|Predsjedništvo SFRJ}} Predsjednik SFRJ je bio najviši politički predstavnik SFRJ. Predstavljao je Jugoslaviju u zemlji i inostranstvu, a istovremeno je bio vrhovni komandant [[Oružane snage SFRJ|oružanih snaga]], te predsjednik [[Savjet narodne odbrane SFRJ|Savjeta narodne odbrane]].<ref name="U74" /> Osim reprezentativnih funkcija Predsjednik je proglašavao ustavne zakone i odluke Skupštine, postavljao ambasadore SFRJ, dodjeljivao odlikovanja, mogao narediti opću mobilizaciju i u pojedinim okolnostima ratno stanje.<ref name="U74" /> Predsjednik SFRJ bio je [[Josip Broz]], koji je izabran doživotno od 1953-80. godine. Nakon smrti Broza njegove ovlasti preuzelo je osmočlano [[Predsjedništvo SFRJ]]. ====Predsjedništvo ==== {{Glavni|Predsjedništvo SFRJ}} [[Datoteka:Standard of a Member of the Presidency of SFR Yugoslavia.svg|140px|mini|desno|Zastava članova Predsjedništva SFRJ]] Predsjedništvo Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije skraćeno ''Predsjedništvo SFRJ'' je bilo kolektivni vrhovni organ rukovođenja u Jugoslaviji (SFRJ), od smrti Josipa Broza, 4. maja 1980. do zvaničnog raspada SFRJ, 27. aprila 1992. godine. Ustanovljeno je 1971. godine donošenjem amandmana na [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1963.|Ustav SFRJ iz 1963]], a njegova uloga dodatno je definisana donošenjem novog [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Ustava SFRJ 1974.]] godine. Sačinjavalo ga je osam članova, po jedan iz svake republike i pokrajine (do 1988. član Predsjedništva ujedno je bio i predsjednik [[SKJ]]), a predsjednik i potpredsjednik su birani na godinu dana (svake godine iz druge federalne jedinice). Članovi Predsjedništva birali su se na vrijeme od pet godina, a nitko nije mogao biti biran više od dva puta uzastopno za člana Predsjedništva SFRJ.<ref name="U74" /> Zadnji predsjednik je bio do oktobra 1991. predstavnik Hrvatske [[Stjepan Mesić]], kog je nakon napuštanja predstavnika Hrvatske, Slovenije, Bosne i Hercegovine i Makedonije zamijenio [[Branko Kostić]], predstavnik Srbije. ====Savezno izvršno vijeće==== {{Glavni|Savezno izvršno vijeće}} [[Datoteka:Novi Beograd - The SIV building.jpg|140px|mini|desno|Zgrada Saveznog izvršnog vijeća u Novom Beogradu]] [[Savezno izvršno vijeće]] (SIV) bilo je izvršni organ [[Skupština SFRJ|Skupštine SFRJ]]. Predstavljalo je jedan vid Vlade Jugoslavije i bilo je direktno odgovorno Skupštini. Savezno izvršno vijeće sačinjavali su predsjednik, članovi Vijeća, savezni sekretari i drugi funkcioneri koji su rukovodili saveznim organima uprave i saveznim organizacijama određenim saveznim zakonom.<ref name="U74" /> Sastojalo se od pet državnih sekreterijata (za narodnu odbranu, inostrane poslove, unutrašnje poslove, finansije i robni promet), Komiteta za spoljnu trgovinu i 12 sekretarijata SIV-a (uprave, direkcije, upravne ustanove, inspektorijati i komisije). Zadnji predsjednik SIV-a bio je [[Ante Marković]] (1989-91.), kog je u vremenu raspada SFRJ zamijenio [[Aleksandar Mitrović]]. Sjedište SIV-a nalazilo se u Palati federacije (danas [[Palata Srbije]]) u [[Novi Beograd|Novom Beogradu]]. === Unutrašnja politika === [[Datoteka:Emblem of SSOJ.svg|140px|mini|desno|[[Grb SSOJ]]-a]] [[Datoteka:Dan mladosti v Mariboru 1961 (13).jpg|140px|mini|desno|Pioniri u Mariboru 1961,.]] Osim [[SKJ]]-e kao jedine političke partije, u SFRJ su postojale organizacije zasnovane na ideološkoj bazi socijalizma, marksizma i samoupravljanja. Nakon završetka rata osnovan je [[Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije]] (SUBNOR), kao udruženje bivših boraca [[Narodnooslobodilački rat|Narodnooslobodilačkog rata]] (NOR) od 1941-45. godine organizovan kao savez građana. SUBNOR nije imao politički značaj, ali su poznatiji članovi često učestvovali u diskusijama i zalagali se za tekovine NOB-a, protiveći se novim strujanjima. Značajnije [[Društveno-političke organizacije SFRJ|društveno-političke organizacije]], pred SUBNOR-a i SKJ bile su [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije]] (SSRNJ), [[Savez socijalističke omladine Jugoslavije]] (SSOJ) u kom su praktički bili svi omladinci stariji od 15 godina, dok se ideološko usmjeravanje mlađih organiziralo u [[Savez pionira Jugoslavije|Savezu pionira Jugoslavije]] čiji su članovi bila djeca od 7 do 15 godine; [[Savez sindikata Jugoslavije]] (SSJ) i [[Antifašistički front žena|Savez ženskih društava Jugoslavije]] (SŽDJ). Ideološka obojenost većine udruženja građana, koordinirana je prisustvom članova SKJ u svakoj od organizacija, tako da osim povremenih političkih organizovanja, te djelovanja u nekim umjetničkim krugovima, opozicija SKJ-u nije postojala. Jakom političkom propagandom u medijima, obrazovnim institucijama, vojsci i na radnom mjestu, te uticajem [[Služba državne bezbjednosti|Službe državne bezbjednosti]], stvarana je klima ugroženosti Jugoslavije od stranih neprijatelja, jugoslavenske emigracije, kao i unutrašnjeg neprijatelja, te su i privatna lica vrbovana za [[UDBA]]-u. Nakon poslijeratnog perioda i dogmatističkog [[agitprop]]a u društvenom životu, 1952. godine nakon [[Šesti kongres KPJ|Šestog kongresa KPJ]] dolazi do liberalizacije, koja je između ostalog i udaljavanjem od uticaja Sovjetskog Saveza. Stvara se formula ''4D'': decentralizacija, deetatizacija, debirokratizacija i demokratizacija. Više se prava dodjeljuje republikama, a osnove samoupravljanja dolaze i u sfere obrazovanja, kulture, univerziteta, muzeja, biblioteka. U usporedbi sa ostalim narodnim demokracijama, u Jugoslaviji se razvija široko slobodno kulturno i obrazovno područje,<ref name="HS" /> a vremenom se Jugoslavija otvara uticaju Zapadne Evrope. === Vanjska politika === {{see also|Jugoslavija i Pokret nesvrstanih}} Nakon poslijeratnih pokušaja političkog uticaja u Grčkoj i Albaniji, Jugoslavija se u vanjskoj politici okreće istovremeno i Zapadnoj Evropi i SAD, ali nakon smrti Staljina, održava dobre odnose i sa Sovjetskim Savezom. Zajedno sa Egiptom, Indijom i Indonezijom 1961. osniva [[Pokret nesvrstanih]]. Jugoslavija je bila članica [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]], [[UNESCO]]-a, [[Međunarodna agencija za atomsku energiju|Međunarodne agencije za atomsku energiju]], [[Međunarodna organizacija rada|Međunarodne organizacije rada]], [[Savjet za uzajamnu ekonomsku pomoć]] i bila je potpisnica [[Opšti sporazum o tarifama i trgovini|Opšteg sporazuma o tarifama i trgovini]]. SFRJ je bila četiri puta nestalna članica [[Vijeće sigurnosti Ujedinjenih nacija|Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija]] i to: 1949-50, 1956, 1972-73 i 1988-89. godine. Jugoslavija je politički, vojno i financijski podržavala oslobodilačke i revolucionarne pokrete u svijetu ([[Palestinska oslobodilačka organizacija|PLO]], [[Polisario]]) == Oružane snage == {{Glavni|Oružane snage SFRJ}} [[Datoteka:Logo of the JNA.svg|140px|mini|desno|Grb JNA]] [[Datoteka:Soko G-4 Super Galeb, Yugoslavia - Air Force AN2129173.jpg|[[SOKO G-4 Super Galeb]]|140px|mini|desno]] Oružane snage SFRJ, po zadnjem važećem odbrambenom konceptu nazvanom ''Koncepcija općenarodne odbrane i društvene samozaštite'' (ONO i DSZ) sastojala su se od: [[Jugoslavenska narodna armija|Jugoslavenske narodne armije]] (JNA), [[Teritorijalna odbrana|Teritorijalne odbrane]] (TO) i [[Narodna milicija SFRJ|narodne milicije]] u slučaju rata, koja bi prelazila pod komandu Vrhovnog zapovjedništva. === JNA === {{Glavni|Jugoslavenska narodna armija}} [[Datoteka:D.Brašovan Zgrada KV u Zemunu.JPG|140px|mini|desno|Zgrada Komande RV i PVO SFRJ u Zemunu]] [[Datoteka:Zgrada Generalštaba 2006.jpg|140px|mini|desno|Zgrada SSNO u Beogradu, uništena u bombardovanju NATO-a 1999. godine]] [[Datoteka:M70AB3.jpg|140px|mini|desno|Automatska puška [[Zastava M70|M70AB3]] sa rasklapajućim kundakom, standardno naoružanje elitnih jedinica JNA]] [[Datoteka:Yugoslavia-Army-OR-4 (1951–2006).svg|140px|mini|desno|[[Epolete]] na uniformi kopnene vojske [[Mlađi vodnik|mlađeg vodnika]], najvišeg vojničkog čina u JNA]] [[Datoteka:20_obljetnica_osnivanja_OS_RH_Anton_Tus_26052011_2.jpg|140px|mini|desno|[[General-pukovnik]] JNA [[Anton Tus]] zadnji komadant [[Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana SFRJ|RV i PVO]]]] [[Jugoslavenska narodna armija]] je bila dio Oružanih snaga SFRJ. Osnovana je 1. marta 1945. pod imenom Jugoslavenska armija, a bila je nasljednica [[Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije]] (NOV i POJ). Služenje u JNA je bilo obavezno za sve sposobne muškarce starije od 18 godina u trajanju od 15 mjeseci. Postojali su slučajevi u kojima bi i mlađi od 18 godina mogli biti regrutovani. Regrutaciju je vršio Općinski sekretarijat za narodnu odbranu. Rok službe se mijenjao od dvije godine (u nekim vidovima i do tri godine), do kraja osamdesetih na petnaest mjeseci. Sredinom osamdesetih postojala je mogućnost dobrovoljnog služenja djevojaka, koje je nakon probne klase ukinjeno 1984/85. godine. Vojnici nisu bili, kao u nekim državama Zapadne Evrope, penziono osigurani i služenje vojske se nije računalo u radni staž. Mjesečno su dobijali simboličnu platu, koja je bila npr. 1985/86. od 80 dinara, za obične vojnike, do 220 dinara za pripadnike specijalnih jedinica (npr. Vojne policije). Pravo na odbijanje služenja vojnog roka nije postojalo i kažnjavalo se zatvorskom kaznom od tri godine. Drugi civilini vidovi služenja nisu postojali. ==== Sastav ==== U 80-im godinama prošlog vijeka imala je 240.000 vojnika ([[Kopnena vojska JNA|kopnena vojska]]: 191.000, [[Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana SFRJ|avijacija]] (RV i PVO): 37.000, [[Jugoslavenska ratna mornarica|mornarica]] (JRM): 13.000<ref>''Streitkräfte 1985/86. Die „Military Balance“ des Internationalen Instituts für Strategische Studien.'' London/Koblenz 1986, str. 173.</ref>) Po podacima ''Military Balance'' [[Međunarodni institut za strateške studije|Međunarodnog instituta za strateške studije]] u Londonu JNA je posjedovala 1984/85. između ostalog 1.500 sovjetskih tenkova [[T-34]], [[T-54]], [[T-55]] i tenkova domaće proizvodnje [[T-72]], te proizvedenih po sovjetskoj licenci [[M-84]], baziranih na osnovi [[T-72A]]. Ratna avijacija je posjedovala uglavnom avione iz sovjetske produkcije: 130 lovaca presretača [[MiG-21]], nekoliko transportnih aviona [[Antonov An-12|An-12]] i [[Antonov An-26|An-26]].<ref name="IISS">International Institute for Strategic Studies, London (Hrsg.): ''Military Balance 1984/85.'' London 1985, str. 132.</ref> Osim sovjetskih aviona, JNA je posjedovala avione vlastite proizvodnje kao [[G-2 Galeb]], [[J-20 Kraguj]], [[J-22 Orao]] ili [[SOKO G-4 Super Galeb]], koji su proizvođeni u fabrici aviona [[Fabrika aviona SOKO|SOKO]] u [[Mostar]]u. Avioni su konstuisani u početku na osnovu stranih licenci, a kasnije vlastitim razvojem.<ref name="mil-pj">[[Tobias Pflüger]], Martin Jung: ''Krieg in Jugoslawien.'' 2. Aufl. 1994, {{ISBN|3-9803269-3-4}}, str. 103&nbsp;f.</ref> Do 1980. godine Vrhovni komandant JNA je bio [[maršal]] Jugoslavije [[Josip Broz Tito]], a poslije njegove smrti tu funkciju je preuzelo [[Predsjedništvo SFRJ]], odnosno [[predsjednik Predsjedništva]]. ====Organizacija ==== JNA se sastojala od vidova, rodova i službi. Vidovi su bili: kopnena vojska, ratno vazduhoplovstvo, protivvazdušna odbrana i ratna mornarica. Rodovi su bili: pješadija, artiljerija, artiljerijsko-raketne jedinice protivvazdušne odbrane (u sva tri vida JNA), oklopne jedinice, inženjerija, ABH odbrana, veza i granične jedinice. Službe u JNA bile su: tehnička služba, građevinska služba, intendantska služba, saobraćajna služba, vazduhoplovno-tehnička služba, organi bezbjednosti i vojna policija, sanitetska služba, veterinarska služba, finansijska služba, administrativna služba, pravna služba, geodetska služba, muzička služba i informatika u OS. Krajem 80-ih godina VOJIN ('''''V'''azdušno '''o'''smatranje, '''j'''avljanje '''i''' '''n'''avođenje'') postao je rod vojske. Boja uniformi pripadnika kopnene vojske bila je sivo-maslinasta, pripadnika RV i PVO svijetlo-plava, dok su mornari imali plavo-bijele mornarske majice sa tamno plavom uniformom. Vojnici su bili naoružani puškama domaće proizvodnje [[Zastava M48|M48]], kalibra 7,9&nbsp;mm, a elitne jedinice automatskim puškama [[Zastava M70|M70]] i [[Zastava M72|M72]], kalibra 7,62&nbsp;mm dok su pripadnici Vojne policije koristili još i pištolje [[Zastava M70 (pištolj)|M70]] i pištolj [[Zastava M84 Škorpion|M84]], proizveden po čehoslovačkoj licenci. Sva pravila u JNA regulisana su tzv. [[Pravilo službe JNA|Pravilom službe JNA]], a za vojnike bi za vrijeme služenja važili vojni zakoni. Političko i religijsko djelovanje u JNA je bilo zabranjeno, mada je većina oficira pripadala [[Savez komunista Jugoslavije|Savezu komunista Jugoslavije]] (SKJ), a vojna je obuka imala i političku stranu obojenu marksističkim teorijama. Nadzor nad političkom i sigurnosnom području nad vojnicima imala je tzv. Kontaobavještajna grupa (KoG), u sastavu Vojne policije, koja je imala prava otvaranja pošiljki vojnicima, špijuniranja oficira i praćenja u privatnom životu oficira i njihovih porodica. Osamdesetih godina, nakon reforme 1988. godine JNA je bila organizirana u tri armijske oblasti: [[Prva armijska oblast JNA|Prva armijska oblast]] sa sjedištem u [[Beograd]]u i obuhvatala je dijelove SR Srbije i SR Bosne i Hercegovine, [[Treća armijska oblast JNA|Treća armijska oblast]] sa sjedištem u [[Titograd]]u (dijelovi SR Srbije, SR Makedonija i SR Crna Gora) i [[Peta armijska oblast JNA|Peta armijska oblast]] sa sjedištem u Zagrebu sa zapovjedništvom nad teritorijom SR Hrvatske i SR Slovenije. Sjedište JNA bilo je u [[Beograd]]u u zgradi tzv. [[Savezni sekretarijat za narodnu odbranu|Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu]] (SSNO), sjedište [[Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana SFRJ|RVO i PVO]] u [[Zemun]]u, a sjedište [[Jugoslavenska ratna mornarica|JRM]] u [[Split]]u. Službeni jezik u JNA, bio je [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]], a u organizacijama koje su imale sjedište u SR Sloveniji i SR Makedoniji, mogao se koristiti jezik tih republika. Službeno pismo bilo je latinica. ==== Obuka ==== Obuka vojnika vršena je u centrima za obuku, kasarnama sa 3.000-5.000 vojnika i trajala je od 3 mjeseca i 22 dana, za jedinice pješadije, veze, do 5 mjeseci i 22 dana za specijalne jedinice (padobranci, [[vojna policija]] i sl.) Vojnici su mogli biti i obučavani u Školi rezervnih oficira u Bileći, a nakon šestomjesečne obuke bi sticali čin vodnika pitomca, koji se razlikovao po nošenju ukrštenih mačeva zlatne boje na reverima košulje, a mogao je zapovjedati, nakon dodatne obuke jednim vodom. Nakon obuke, vojnici bi bili prekomandom premješteni u manje kasarne na vršenje dužnosti. Nakon desetak dana u centru za obuku polagala bi se svečana zakletva u kojima bi vojnici bili obavezni potpisati i izgovoriti svečanu zakletvu. ====Obrazovanje ==== Prijem u Srednje vojne škole obavljao se u općinama i vojnim institutima, na kojima se isptivala zdravstvena sposobnost budućih pitomaca. Za prijem se između ostalog razmatrala i moralno-politička podobnost roditelja, kao i nacionalna pripadnost. Težilo se jednakoj zastupljenosti pitomaca, prema nacionalnom udjelu pojedinih naroda u SFRJ. Obuka podoficira bila je u četverogodišnjim Vojnim srednjim školama, koje su bile smještene u glavnim gradovima republika, nakon čega bi pitomci stjecali najniži podoficirski čin [[vodnik]]a. Nastavak obuke za [[oficir]]e bio je u Vojnim akademijama, kao četverogodišnji studij, nakon čega bi dobijali čin [[poručnik]]a. Obrazovanje za više oficire bilo je u višim školama i polaznici bi završavali sa činom [[major]]a, a najviši čin bio je bio čin [[pukovnik]]a. Obuka za [[general]]e, odvijala se na generalskim kursevima sa stjecanjem čina [[general-major]]a. Najviši čin JNA bio je [[general-armije]]. Nakon završetka služenja, vojnici bi bili evidentirani u Općinskim sekretarijatima za narodnu odbranu, i bili bi obavezni sudjelovati u vojnim vježbama Teritorijalne odbrane, koja je bila zasnovana na općinskom i republičkom nivou. Registrovanjem u TO, rezervisti bi dobijali činove, sličnim vojničkim, sa dodatkom činu ''u rezervi''. ==== Namjenska industrija ==== Po nekim je podacima JNA, bilo ekonomsko područje sa najvišim prihodima u Jugoslaviji. U tzv. ''namjenskoj industriji'' i pogonima proizvodnje oružja bilo je zaposleno nekolino stotina hiljada radnika, a proizvodilo se oružje, tenkovi, eksplozivi, avioni i helikopteri, artiljerijska oružja, vojni eksplozivi i bojni otrovi. Najpoznatije fabrike bile su tvornice u [[Zavodi Crvena Zastava|Zavodima Crvena Zastava]] u [[Kragujevac|Kragujevcu]] sa proizvodnjom lakog pješadiskog naouružanja, tvornica tenkova [[Đuro Đaković (tvornica)|Đuro Đaković]] u [[Slavonski Brod|Slavonskom Brodu]], tvornica municije [[Igman Konjic]], tvornica [[Bratstvo (tvornica)|Bratstvo]] u [[Novi Travnik|Novom Travniku]],<ref>{{Cite web|url=https://bnt-tmh.ba/|title=BNT - Tvornica masina i hidraulike Novi Travnik BRATSTVO vojna industrija BIH TMIH TMH|language=hr|access-date=19. 6. 2023}}</ref> tvornice vojnih i privrednih eksploziva i raketa [[Vitezit (tvornica)|Vitezit]] i [[Sintevit]] u [[Vitez]]u, tvornica aviona i helikoptera [[SOKO]] u [[Mostar]]u.<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/readingroom/docs/CIA-RDP80T01355A000100880001-1.pdf|title=MOSTAR AIRFRAME PLANT SOKO AND MOSTAR|last=CIA-RDP80TO1}}</ref> Oružje i vojna oprema izvoženi su u mnoge zemlje, a najviše u zemlje tzv. [[Pokret nesvstanih|nesvrstanog bloka]]. ==== Raspad ==== Početkom raspada SFRJ, i odbijanjem slanja regruta Republičkih sekretarijata za narodnu odbranu SR Slovenije i SR Hrvatske, kao i napuštanjem oficira pripadnika hrvatskog i slovenskog naroda, vojni se kadar pretvorio u većinski srpsku armiju, politički obojenu srpskim nacionalizmom i šovinizmom, koja je početkom sukoba u SR Hrvatskoj stala na stranu pobunjenih Srba u Hrvatskoj, te je 20 maja 1992. godine raspuštena, a od njenih ostataka se osnovala [[Vojska Republike Srpske]] u [[Republika Bosna i Hercegovina|Republici Bosni i Hercegovini]] i [[Vojska Jugoslavije]] u ostatku Jugoslavije nazvanom [[Srbija i Crna Gora]], te kasnije [[SR Jugoslavija]]. ==== Kontroverze ==== Pripadnost oficirskom i podoficirskom kadru u SFRJ imalo je velike privilegije. Završetkom školovanja, podoficiru bi se dodijeljivao stan u zavisnosti od broja članova domaćinsva, postojale su posebne trgovine u kojima bi članovi porodica i sami oficir mogli kupovati posebnu robu po niskim cijenama, kao i posebna odmarališta, sa povoljnim cijenama za porodice oficira. Pripadnici JNA, bili su natprosječno dobro plaćeni, a penzioni se im staž računao po tzv. beneficiranom sistemu - za 12 mjeseci rada, bilo bi im računato 18 mjeseci. U slučaju napuštanja srednje škole ili akademije, roditelji pitomaca bi bili dužni vratiti sve troškove školovanja, koje je bilo besplatno, kao i uđbenici i nastavna sredstva. === Teritorijalna odbrana === {{Glavni|Teritorijalna odbrana}} Teritorijalna odbrana (TO) je bila paravojna komponenta Oružanih snaga SFRJ, osnovana 1969. godine, te integralni dio odbrambene koncepije nazvane ''Koncepija općenarodne odbrane i društvene samozaštite''. Osnovana je uslijed pritiska i osnovanih mogućnosti napada na Jugoslaviju od strane [[Varšavski pakt|Varšavskog pakta]] u vrijeme vojne intervencije u [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]]. Osnovni koncept bila je vojna podrška [[JNA]], u slučaju napada, a komanda je, za razliku od JNA, bila decentralizovana, te je svaka od republika i pokrajina imala svoje jedinice Teritorijalne odbrane. Obaveza služenja u TO, je bila za sve radnosposobne građane, a uglavnom su se jedinice popunjavale nakon odsluženja vojnog roka u JNA, kada bi se u općinskih štabovima TO, dodjeljivao raspored u jedinice, koje su bile organizirane i u većim fabrikama. U zavisnosti od veličine općine ili grada, jedinice su bile u rangu voda ili čete, koje bi po potrebi prerastale u veće jedinice (bataljon). Jedinice su bile u zavisnosti od veličine i zadataka podijeljene u dvije grupe: manje - taktičke jedinice, za pozadinska i partizanska djelovanja i taktičko-združene jedinice, veličine brigada, koje bi se mogle frontalno suprostaviti neprijatelju. TO je bila naoružana lakih naoružanjem, ali su postojala i skladišta sa protuavionskim topovima, artiljerijom, brodovima i manjim brojem oklopnih vozila. TO je s vremenom, postao politička protuteža JNA, naročito u SR Sloveniji i SR Hrvatskoj, koje su podržavale jedan vid nacionalnih republičkih armija.<ref name="TITO" /> Broj pripadnika procjenjen je između 1-3 miliona u slučaju rata, a u mirnodopskim uslovima oko 860.000 boraca. Početkom raspada Jugoslavije, neke republičke TO učestvovale su na strani JNA u borbama protiv secesionističkih republika, a neke su preustrojene u paravojne odbrambene jedinice budućih novonastalih država. Veći dio oružja, početkom 1990-ih godina iz skladišta TO, JNA je oduzela i kasnije koristila za naoružavanje civila. == Ekonomija == {{Ekonomska razlika sjever-jug u SFRJ 1979.}} Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] jugoslavenska ekonomija bila je zasnovana na principima [[planske ekonomije]], po uzoru sovjetske privrede. Proizvodnja u svim sektorima zasnivala se na petogodišnjim planovima, koji su regulisali proizvodnju, strateške ciljeve i cijene. Donošenjem [[Odluke AVNOJ-a|odluka AVNOJ-a]] 24. maja 1944. oduzeta je imovina svim Nijemcima i suradnicima okupatora. Time je bilo pogođeno 50% ukupne idustrije i 120.000 poljoprivrednih gazdinstva. Jak razvoj industrije, privrede, turizma i energetike, stvorio je u 70-im godinama velike ekonomske razlike na relaciji sjever-jug (SR Slovenija, SR Hrvatska i SAP Vojvodina u odnosu na ostale republike i pokrajine). Najnerazvijenija područja bila su SR Bosna i Hercegovina, SR Makedonija i SAP Kosovo, te je dolazilo do jakim unutrašnjih emigracija stanovništva u bogatija područja SR Slovenije, šro je izazvalo jake netrpeljivosti između autohtonog i doseljenog stanovništva. Tako dolazi do pogrdnog imenovanja radnika iz drugih republika u SR Sloveniji, koje su nazivali ''Južnjaki'', ''Šveđani'' ili ''Čefuri''. Kurs [[Jugoslavenski dinar|jugoslavenskog dinara]] je u početku bio centralno regulisan, a kasnije je nakon nekoliko devalvacija, ušao na tržište valuta. Jugoslavija je bila privredno najrazvijenija zemlja Jugoistočne Evrope. === Novac === {{Glavni|Jugoslavenski dinar}} [[Datoteka:YUD 1000 1981 obverse.jpg|140px|mini|desno|Novčanica od 1000 dinara, koja je dugo imala najveću vrijednost u SFRJ]] [[Datoteka:1 Yugoslav dinar (1978) front.JPG|140px|mini|desno|Lice novčića od 1 dinara iz 1978. godine]] [[Datoteka:5000-dinara-1991.jpg|140px|mini|desno|Lice zadnje novčanice SFRJ od 5.000 dinara iz 1991. godine]] Službena valuta u SFRJ bio je [[Jugoslavenski dinar|dinar]], koji se sastojao od 100 para. Najmanji novčić je bio novčić od 5 para iskovan 1965. godine, koji je bio samo nekoliko godina u opticaju. Dinar je doživio nekoliko [[devalvacija]] i [[denominacija]], a 70-ih i 80-ih godina je postao stabilna valuta. U bankama su se mogle zamijeniti strane valute, dok jedno vrijeme kupovina stranih valuta kupovina stranih valuta nije bila moguća. Dinar je štampala i kovala [[Narodna banka Jugoslavije]], a novčići su kovani i povodom nekih godišnjica i u čast nekih međunarodnih organizacija. Najduže u opticaju je bila serija iz 1966. godine, koja je imala tržišnu vrijednost do 1986. godine. Zadnja novčanica dinara bila je novčanica od 5.000 dinara sa likom književnika [[Ivo Andrić|Ive Andrića]] iz 1991. godine. Raspadom SFRJ, kao privremeni bonovi uvedeni su u [[Slovenija|Sloveniji]] [[tolar]], u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] [[hrvatski dinar]], [[Makedonija|Makedoniji]] [[Makedonski denar|denar]] a u [[Republika Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]] [[bosanskohercegovački dinar]]. === Privreda === Privreda Jugoslavije bila je zasnovana najprije na [[Planska ekonomija|planskoj proizvodnji]], koja je vremenom pod jakim uticajem države prelazila u jedan ograničeni vid [[Tržišna ekonomija|tržišne proizvodnje]]. Rapodjela privrednih subjekata bila je na disperzivnoj bazi, po logici da u svakoj republici bi se trebali nalaziti strateški pogoni. Tako da je došlo do raspodjeljenosti industrije, po sistemu, da bi u svakoj republici postojala jedna željezara, jedna rafinerija, te da se sve industrijske grane razvijaju jednako po regionima, bez obzira na raspoloživost sirovina, te obučenost kadrova u tehnološkim procesima, što je neminovno vodilo ka nerentabilnosti pogona, koji su državnim ili kasnije republičkim subvencijama održavani u životu. Većina pogona bila je grupisana u velike koncerne (SOUR), a oni bili podijeljeni u manje (OOUR), zasnovani na Zakonu o udruženom radu. Osim ovog sistema, koji je imao uzor na zapadnoevropske koncerne, sa razlikom da je upravljanje sredstvima u početku bilo dodijeljeno SOUR-ima, a kasnije OOUR-ima, postojala je i mala privatna privreda, uglavnom manje zanatske radnje, ugostiteljstvo i uslužne djelatnosti. Uvođenjem radničkih savjeta, koji su dobijali sve više prava, višak se vrijednosti, trošio na raspodjelu plata, a manje za održavanje i sanaciju, te tehnološki razvoj. Značajna razlika bila je privreda u SR Sloveniji, u kojoj takoreći nisu postojali veliki giganti, nego su firme rasporođene u manja mjesta, te su zadržavale veličinu srednjih preduzeća, čime su se negativne strane radničkog samoupravljanja svele na minimum. Veće organizacije bile su [[INA]], [[Energoinvest]], [[UNIS]], [[Gorenje (firma)|Gorenje]], [[Unionivest]], [[UPI]], [[Agrokomerc]], [[Zastava automobili]], [[Borac Travnik]] [[Šipad]], [[Jelovica]], [[Iskra]], [[FAP|Fabrika automobila Priboj]], [[TAM|Tovarna avtomobilov Maribor]], [[Industrija motornih vozil]], [[Đuro Đaković (firma)|Đuro Đaković]], [[Rade Končar (firma)|Rade Končar]], [[EI Niš]], [[PIK Vrbovec]], [[Radenska]], [[Elan (firma)|Elan]]. ==== Auto-industrija ==== [[Datoteka:ZastavaPICT3088.JPG|140px|mini|desno|[[Zastava 750]], popularno nazvan ''Fićo'']] Proizvodnjom i montažom automobila bavile su se nekolike firme u Jugoslaviji. Najpoznatija je bila [[Zastava Automobili|Zastava Auto]] iz [[Kragujevac|Kragujevca]], koja je prozvodila automobile uglavnom po licenci italijanskog [[Fiat]]a, Najpoznatiji proizvodi bili su [[Zastava 750]], i [[Zastava Yugo]], koji je izvožen na tržište Sjeverne Amerike, Evrope i Azije. Druga najveća tvornica automobila je bio sarajevski [[TAS]] (danas [[Volkswagen Sarajevo d.o.o.]]), koji je montirao [[VW Golf]]; [[Tomos]] iz [[Koper|Kopra]] koji je prvobitno proizvodio mopede i brodske motore, te montirao neka vozila [[Citroën]]a ([[Citroën Ami 6|Ami 6]], [[Citroën Ami 8|Ami 8]] und [[Citroën Dyane|Dyane]]), a zajedno sa [[kranj]]skom [[Iskra (kompanija)|Iskrom]] 1975. godine osniva se poduzeće [[Cimos]], koje prozvodi još neka vozila Citroëna. [[IMV]] iz [[Novo Mesto|Novog Mesta]], koji je prvobitno montirao neka vozila britanskog [[Austina]], a od 1973. [[Renault]]a ([[Renault 4]], [[Renault 12]], [[Renault 16]] i [[Renault 18]]), a 1988. godine se osniva [[REVOZ]], koji u početku proizvodi i putničke prikolice, te kamp vozila. Ovo se proizvodno područje kasnije prebacuje u [[Adria Mobil]]. [[IDA Opel]] iz [[Kikinda|Kikinde]] proizvodi modele [[Opel Kadett D|Kadett]], [[Opel Kikinda|Kikinda]], [[Opel Omega A|Omega]], [[Opel Vectra|Vectra]] i [[Opel Corsa|Corsa]]. U Beogradu su se proizvodili autobusi u firmi [[Ikarus]], u Priboju kamioni [[FAP]], a u Mariboru [[TAM]], koji je osim kamiona proizvodio autobuse, specijalna vatrogasna vozila i vozila za vojne potrebe. U [[Novi Beograd|Novom Beogradu]] tvornica [[IMT]] proizvodila je poljoprivredne mašine i traktore. ==== Metalurgija ==== [[Datoteka:Zenica (Stahlwerk).jpg|140px|mini|desno|[[Željezara Zenica]], prva željezera na prostoru bivše Jugoslavije]] [[Datoteka:Brodo1995.jpg|140px|mini|desno|Dizalica u [[Brodosplit]]u]] ===== Crna metalurgija ===== Metalurška industrija bila je relativno razvijena u Jugoslaviji. Prva željezera izgrađena je u [[Zenica|Zenici]] 1882. godine. [[Željezara Zenica]] je tokom vremena proširivana, tako da je sredinom 80-tih godina prošlog vijeka imala pet visokih peći, oko 24.000 zaposlenih sa obimom proizvodnje u iznosu od 1,87 miliona tona čelika godišnje. U SR Srbiji radila je [[Željezara Smederevo]] izgrađena 1913. godine, u SR Hrvatskoj [[Željezara Split]] u [[Kaštel Sućurac|Kaštel Sućurcu]] (1968.) i [[Željezara Sisak]] u SR Sloveniji [[Željezara Ravne]] u [[Ravne na Koroškem|Ravnama na Koroškem]] i [[Željezara Jesenice]]. ===== Brodogradnja ===== Većina brodogradilišta bila je razmještena u SR Hrvatskoj. Veća brodogradilišta bila su: [[Brodogradilište Kraljevica]], [[Brodogradilište 3. maj]] na [[Rijeka (grad)|Rijeci]], [[Brodogradilište Uljanjik]] u [[Pula|Puli]], [[Brodogradilište Viktor Lenac]] u [[Kostrena|Kostreni]], [[Brodosplit]] u [[Split]]u i [[Brodogradilište Trogir]]. Brodogradilišta su proizvodila [[trajekt]]e, [[tanker]]e, putničke brodove kako za potrebe prometa u Jugoslaviji tako i za izvoz. Brodogradnja je bila jedna od jačih izvoznih privrednih grana Jugoslavije. ==== Naftna industrija ==== SFRJ je imala nekoliko naftnih kompanija koje su se bavile preradom i prodajom pogonskog goriva. Veće kompanije bile su [[INA]], sa sjedištem u [[Zagreb]]u, [[Energopetrol]] sa sjedištem u [[Sarajevo|Sarajevu]], [[Makpetrol]] u [[Skoplje|Skoplju]], [[Naftagas]] (danas [[NIS]]) u [[Novi Sad|Novom Sadu]], [[Beopetrol]] (danas [[Lukoil Srbija]]) u [[Beograd]]u, [[Istrabenz]] iz [[Koper|Kopra]], [[Jugopetrol]] (danas [[Petrol]]) iz [[Ljubljana|Ljubljane]]. Nafta i naftni derivati su se prerađivali u rafinerijama [[Rafinerija nafte Bosanski Brod|Rafinerija nafte u Bosanskom Brodu]], [[OKTA]] u [[Skoplje|Skoplju]], [[Rafinerija nafte Sisak]], [[Rafinerija nafte Beograd]], [[Rafinerija nafte Pančevo]] i [[Rafinerija nafte Lendava]]. Osim naftnih rafinerija, postojale su rafinerije motornih ulja kao [[Rafinerija ulja Modriča]]. ==== Rudarstvo ==== ===== Ugalj ===== Zalihe [[Ugalj|uglja]] u Jugoslaviji, bile su većinom rasprostranjene u SR BiH, SR Sloveniji, SR Srbiji i SAP Kosovu. Uglavnom su to bili rudnici [[lignit]]a, dok se [[mrki ugalj]] i [[kameni ugalj]] kopao u manjim razmjerama. Veći rudnici uglja u Jugoslaviji bili su: [[Aleksinački Rudnik]], [[Rudnik Banovići]], [[Rudnik Belaćevac|Belaćevac]], [[Rudnik Bogovina|Bogovina]], [[Rudnik Breza|Breza]], [[Rudnik Kakanj|Kakanj]], [[Rudnik Kreka|Kreka]], [[Rudnik Kostolac|Kostolac]], [[Rudnik Kolubara|Kolubara]], [[Rudnik Labin|Labin]], [[Rudnik Miraš|Miraš]], [[Senjski Rudnik]],[[Rudnik Sibovc|Sibovc]], [[Rudnik Stanari|Stanari]], [[Rudnik Suvodol|Suvodol]], [[Rudnik Trbovlje|Trbovlje]], [[Rudnik Ugljevik|Ugljevik]], [[Rudnik Zenica|Zenica]]. Ugalj se kopao uglavnom u rudarskim jamama, ali i na nekoliko površinskih kopova. Ugalj je korišten za pogon termoelektrana, koje su izgrađene u neposrednoj blizini rudnika. Zbog zastarjele opreme, u rudnicima uglja bile su česte nesreće, kao posljedica eksplozije [[metan]]a, [[Gorski udar|gorskog udara]] ili zastarjele opreme. Nesreće sa većim brojem žrtava desile su se u [[Nesreća u rudniku Kakanj 1965.|Kaknju 1965.]] i [[Nesreća u rudniku Kreka 1990.|rudniku Kreka 1990.]] kada je poginulo 180 rudara, u [[Nesreća u rudniku Raspotočje 1982.|Raspotočju 1982.]] i [[Nesreća u Aleksinačkom rudniku 1983.|Aleksinačkom rudniku 1983.]] godine. ===== Željezna ruda ===== Rudnici željezne rude nalazili su se u [[Rudnik Ljubija|Ljubiji]] kod [[Prijedor]]a, [[Rudnik Vareš|Varešu]], te nekoliko manjih u SR Sloveniji i SR Srbiji. === Poljoprivreda === Sredinom 40-ih godina prošlog vijeka 70% stanovništva bavilo se poljoprivredom, koja je sačinjavala 36% ukupnog društvenog proizvoda. Od udjela 76,4% 1931. godine, poljoprivredno stanovništvo se smanjilo 1981. na 19,9%. Donošenjem ''Zakon o Agrarnoj reformi i kolonizaciji'' 23. augusta 1945. godine po uzoru na sovjetske [[kolhoz]]e i [[sovhoz]]e zemlja je oduzeta veleposjednicima i dodijeljena novim vlasnicima, uglavnom bivšim borcima NOVJ, pod parolom ''Zemlja onima koji je obrađuju''.<ref>Zoran Pokrovac: ''Sozialistische Reformen am Fall Jugoslaviens und sozialistische Konstruktion der Wirklichkeit''. In: Christoph Boyer (Hrsg.): ''Zur Physiognomie sozialistischer Wirtschaftsreformen''. Frankfurt am Main 2007, {{ISBN|978-3-465-04026-2}}, str. 123–137.</ref> Ovim zakonom pogođeno je oko 160.000 pravnih lica (politički protivnici, veleposjednici, industrijalci, banke, crkve, samostani i vjerske zajednice) sa ukupno 1.600.000&nbsp;[[Hektar|ha]] obradive zemlje, koja je podijeljena na 316.000 porodica, koje su dijelom preseljene iz siromašnih krajeva SR Hrvatske i SR Bosne i Hercegovine na imanja bivših veleposjednika u SAP Vojvodini i Slavoniji, uglavnom njemačkog porijekla. Površina posjeda ograničena je na 25-35 ha.<ref name="HS" /> To je dovelo do stvaranja zadruga, time i pada poljoprivredne proizvodnje i revolta seljaka, koji su kao u tzv. [[Cazinska buna|Cazinskoj buni]] 1950. odnijeli i ljudske živote. Seljaci su bili obavezni predavati propisani dio proizvodnje u novoosnovane zadruge, a iz protesta su često odgađali berbu i uništavali prinose trunjenjem prinosa na njivama. Razlazom sa SSSR 1948. godine, stvara se projekat [[Radničko samoupravljanje|radničkog samoupravljanja]], koji prelazi u sve sfere, pa i u poljoprivredu. Ustavnim odredbama ograničava se imovina seljaka na 10&nbsp;[[Hektar|ha]]. Težište poljoprivredne djelatnosti bilo je u SAP Vojvodini, SR Hrvatskoj, SR Srbiji i dijelovima SR Bosne i Hercegovine. Kasnije se stvaraju veliki poljoprivredni koncerni, ''Složene organizacije udruženog rada'' (SOUR), sa jakom prehrambenom industrijom: [[Fructal]], [[29. novembar (firma)|29. novembar]], [[UPI]], [[Soko Štark]], [[Kraš]], [[Gavrilović]], [[Agrokomerc]], [[Bosanka (firma)|Bosanka]]. Firme su doživjele veliki napredak, ali ih je sputavala [[socijalistička tržišna privreda]], te kompleksnost sistema udruženog rada. U SR Srbiji i SR Bosni i Hercegovini jača voćarstvo, a mesna i prehrambena industrija u SAP Vojvodini i SR Hrvatskoj. === Energetika === {{Energetski izvori SFRJ}} Opskrbljenost energijom u Jugoslaviji nakon Drugog svjetskog rata bila je loša. Na energetsku mrežu bili su priključeni samo veći gradovi, dok je većina sela bila bez električne energije. Izgradnjom zemlje sagrađene su mnoge hidroelektrane, termoelektrane i jedna nuklearna elektrana. Intenzivna lektrifikacija sela počela je krajem 60-ih i gotovo završena 70-ih godina prošlog stoljeća. Istovremeno izgradnjom i industrijalizacijom gradova dolazi do poboljšanja obskrbe toplotnom energijom izgradnjom lokalnih manjih kotlovnica sa pogonom na lož-ulje ili ugalj. Vremenom se taj vid grijanja proširio u većini gradova. Izgradnjom plinovoda iz pravca bivšeg Sovjeskog saveza, grijanje na plin, kao i primjena u energetskim izvorima, uvodi se intenzivno u Jugoslaviju krajem sedamdesetih godina. ==== Hidroelektrane ==== {{Glavni|Spisak hidroelektrana u Jugoslaviji}} Manje hidroelektrane su na području Jugoslavije izrađene još krajem 19. vijeka. Nastajale su uglavnom oko većih gradova, te bi snabdijevale industrijske pogone i sam grad. Ekspanzija izgradnje hidroelektrana počela je 1947. početkom gradnje [[Jablanička brana|Jablaničke brane]], koja je isprva imala 150&nbsp;MW, a 1967. godine gradi se brana u [[Grančarevo|Grančarevu]] kod [[Bileća|Bileće]], čime se stvorilo akumulacijsko [[Bilećko jezero]] sa hidroelektranama [[HE Trebinje 1]] (176&nbsp;MW) i [[HE Trebinje 2]] (30&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Dubrovnik|HE Dubrovnik]] (216&nbsp;MW), početkom 1970-ih izgradnjom akumulacije [[Buško jezero]], snabdijeva se [[Hidroelektrana Orlovac|HE Orlovac]] (235&nbsp;MW). Na [[Drava|Dravi]] se gradi niz hidroelektrana: [[Hidroelektrarna Dravograd|HE Dravograd]] (26&nbsp;MW), [[Hidroelektrarna Zlatoličje|HE Zlatoličje]] (126&nbsp;MW), [[Hidroelektrana Čakovec|HE Čakovec]] (76&nbsp;MW), [[Hidroelektrana Varaždin|HE Varaždin]] (94&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Dubrava|HE Dubrava]] (76&nbsp;MW), a na [[Dunav]]u u saradnji sa [[Rumunija|Rumunijom]] [[Hidroelektrana Đerdap I|HE Đerdap I]] (2280&nbsp;MW) [[Hidroelektrana Đerdap II|HE Đerdap I]] (280&nbsp;MW). Hidroelektrane izgrađen na rijeci [[Drina|Drini]] su: [[Hidroelektrana Bajina Bašta|HE Bajina Bašta]] (422&nbsp;MW), [[Reverzibilna hidroelektrana Bajina Bašta|RHE Bajina Bašta]] i [[Hidroelektrana Zvornik|HE Zvornik]] (87&nbsp;MW), na [[Uvac|Uvcu]] [[Hidroelektrana Kokin Brod|HE Kokin Brod]] (25&nbsp;MW), na [[Lim]]u [[Hidroelektrana Potpeć|HE Potpeć]] (54&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Bistrica|HE Bistrica]] (104&nbsp;MW). Reverzibilna [[Hidroelektrana Velebit|HE Velebit]] (276&nbsp;MW) dovršena je 1985. Na [[Crni Drim|Crnom Drimu]] izgrađena je [[Hidroelektrana Globočica|HE Globočica]] (42&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Vrutok|HE Vrutok]]. ==== Termoelektrane ==== {{Glavni|Spisak termoelektrana u Jugoslaviji}} Veće termoelektrane su građene uglavnom u SR Bosni i Hercegovini, SR Sloveniji, SR Srbiji i SAP Kosovu, u blizini rudnika [[lignit]]a, dok su termoelektrane manje snage građene i u SR Hrvatskoj, SR Makedoniji i SR Crnoj Gori. Termoelektrane građene u Jugoslaviji isprva su bile na [[ugalj]], a neke su kasnije prerađene na proivodnju energije sagorijevanjem plina ili projektovane sa pogonom na naftu. Krajem novembra 1948. godine u [[Kostolac|Kostocu]], gradi se isprva manja, [[Termoelektrana Kostolac]], koja će kasnije dograđivanjem novih doseći ukupnu snagu od 1&nbsp;[[Gigavat|GW]]. U [[Kakanj|Kaknju]] se 1956. godine gradi [[Termoelektrana Kakanj]] sa 450&nbsp;MW snage, [[Termoelektrana Nikola Tesla]] u [[Obrenovac|Obrenovcu]], dograđena na snagu od 1650&nbsp;MW, a krajem 80-ih dostižze snagu od 3&nbsp;GW i u [[Velenje|Velenju]] [[Termoelektrana Šoštanj]], kasnije dograđena na snagu od 345&nbsp;MW, 1963. u [[Tuzla|Tuzli]] [[Termoelektrana Tuzla]] (715&nbsp;MW), 1977. u [[Gacko|Gacku]] [[Termoelektrana Gacko]] (300&nbsp;MW) i u [[Ugljevik]]u [[Termoelektrana Ugljevik]] (300&nbsp;MW), 1962. gradi se u [[Obilić]]u [[Termoelektana Kosovo A]] (800&nbsp;MW), a 1983. [[Termoelektana Kosovo B]] (680&nbsp;MW). Osim ovih većih postojale su jos desetak manjih termoelektrana. Gradnja termoelektrana sa pogonom na [[lignit]], a zbog slabih filtera, izazvala je ekološko zagađenje u tim krajevima. ==== Nuklearna elektrana ==== [[Datoteka:NE-Krsko_retouched.jpg|140px|mini|desno|[[Nuklearna elektrana Krško]]]] [[Nuklearna elektrana Krško]] puštena je u pogon u januaru 1984. godine, planiranje je počelo 1970. a gradnja 1974. godine. Nalazi se u [[Krško]]m, općini u Sloveniji. Nakon izgradnje snaga elektrane je bila 632 [[Megavat|MW]]. Izgrađena je kao projekat američke firme [[Gilbert Associates Inc.]] a izvedba je bila od [[Westinghouse Electric Corporation]]. Osim nuklearne elektrane, Jugoslavija je posjedovala i [[Institut za nuklearne nauke Vinča|nuklearni institut]] u [[Vinča|Vinči]], kraj [[Beograd]]a. === Promet === Saobraćajna infrastruktura je u usporedbi sa drugim razvijenim evropskim državama bila relativno slabo razvijena. Saobraćaj se odvijao mrežom magistralnih cesta, manjim dijelom auto-putova, u primorskim dijelovima trajektnim prometom, željeznički promet je povezivao veće gradske centre, a avionski promet i aerodromi su bili smješteni u glavnim gradovima, te turistčkim odredištima u SR Hrvatskoj. ==== Cestovni promet==== [[Datoteka:Autoput80.jpg|140px|mini|desno|Karta autoputa Bratstvo-jedinstvo]] Najznacajnija prometnica u Jugoslaviji bila je tzv. [[Autoput Bratstvo i jedinstvo]] (M1) dužine 1.188&nbsp;km. Dijelovi ovog puta su bili izgrađeni kao autoput sa dvije dvosmjerne trake i to dionice: [[Kranj]]–[[Ljubljana]] dužine 20&nbsp;km, [[Jankomir]]–[[Slavonski Brod ]](istok) sa 207&nbsp;km i [[Sremska Mitrovica]]–[[Beograd]]–[[Niš]] 277&nbsp;km, dok su ostali dijelovi bila zapravo magistralna cesta. Izgradnja je započeta poslije [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] kako bi se Jugoslavija dobro saobraćajno povezala, jer je do tad imala samo lokalne i regionalne puteve slabog kvaliteta. U izgradnji auto-puta su učestvovale [[Omladinske radne akcije|omladinske radne brigade]], koje su sačinjavali jugoslavenski i inostrani omladinci i pripadnici [[Jugoslavenska narodna armija|Jugoslavenske narodne armije]]. Numeracija magistralnih cesta u Jugoslaviji bila je predviđena slovom M i brojem ceste. Ukupno je bilo 29 [[Spisak magistralnih cesta u Jugoslaviji|magistalnih cesta]]. ==== Željeznički promet==== [[Datoteka:JŽ logo.gif|140px|mini|desno|Logo JŽ]] [[Datoteka:Pruga Samac-Sarajevo.jpg|140px|mini|desno|Plakat za poziv mladima na omladinsku radnu akciju izgradnje [[Pruga Šamac – Sarajevo|pruge Šamac-Sarajevo]]]] Željezničkim prometom u Jugoslaviji upravljalo je državno preduzeće [[Jugoslavenske željeznice]] (JŽ) osnovano 1918. godine. Preduzeće je bilo jedna od osnivačkih članica međunarodne unije željeznica [[UIC]] i imalo je oznaku UIC-Code 72. Do društevene reforme 1954. godine zvalo se Jugoslavenske državne železnice (JDŽ). Nakon raspada SFRJ, ovo se preduzeće transformisalo i podijelilo u: U [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]: [[Željeznice Bosne i Hercegovine]] (ŽBH), koje se satoje od [[Željeznice Federacije Bosne i Hercegovine]] (ŽFBH) i [[Željeznice Republike Srpske]] (ŽRS) sa sjedištem u Doboju; u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] [[Hrvatske željeznice]] (HŽ); u [[Makedonija|Makedoniji]] [[Makedonski železnici]] (MŽ); u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] [[Željeznica Crne Gore]] (ŽCG); u [[Srbija|Srbiji]] [[Železnice Srbije]] (ŽS); u [[Slovenija|Sloveniji]] [[Slovenske železnice]] (SŽ) i na [[Kosovo|Kosovu]] [[Trainkos]] (HK). Pogon vozova bio je [[Parna lomomotiva|parnim]], [[dizel lokomotiva]]ma, [[Lokomotive sa električnim prenosom snage|lokomotivama sa električnim prenosom snage]], [[Lokomotive sa mehaničnim prenosom snage|lokomotivama sa mehaničnim prenosom snage]], [[Lokomotive sa hidrauličnim prenosom snage|lokomotivama sa hidrauličnim prenosom snage]], [[Električne lokomotive|električnim lokomotivama]] sa [[Lokomotive na jednosmjernu struju|lokomotivama na jednosmjernu struju napona 3 kV]] i [[Lokomotive na naizmjeničnu struju|lokomotivama na naizmjeničnu struju napona 25 kV]]. Nakon Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji mreža željeznica bila je oko 5615&nbsp;km. Širina kolosijeka je bila [[Stadardni kolosijek|standarda evropska širina]] 1435 mm, a u većim dijelovima SR Bosne i Hercegovine je bio [[uskotračni kolosijek]] širine 760 mm (tzv. [[Bosanski uskotračni kolosijek]]). Elektrifikacija željeznice započela je 1969. godine,<ref>http://www.railfaneurope.net/ric/electrification.htm</ref> i to prvo pruge Beograd-Zagreb, a da 1980. godine bilo je elektrificirano 18% od ukupne mreže.<ref>{{cite book|author=Sam H. Schurr|title=Electricity in the American Economy Agent of Technological Progress|url=http://books.google.com/books?id=EtDOezijjQoC&pg=PA222|year=1990|publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-27512-8|pages=222}}</ref> Uskotračni kolosijeci su od 1963. godine novoizgrađivani, a neki su ukinuti početkom 1970-ih godina. Izgradnja pruga je većim dijelom organizirana preko [[Omladinska radna akcija|omladinskih radnih akcija]] u kojima su izgrađene pruge [[Pruga Brčko – Banovići|Brčko – Banovići]], [[Pruga Šamac – Sarajevo|Šamac – Sarajevo]]. ==== Zračni promet==== Jugoslavija je imala dvije aviokompanije: [[JAT]] sa sjedištem u Beogradu i [[Adria Airways|Inex-Adria Airways]] sa sjedištem u Ljubljani. JAT je povezivao sve kontinente sa direktnim letovima, kao i sa međuslijetanjem u čvornim aerodromima. Veći aerodromi bili su u Beogradu ([[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Surčin]]), Zagrebu ([[Zračna luka „Franjo Tuđman”|Aerodrom Zagreb]]), Splitu ([[Zračna luka Split|Aerodrom Split]]), Dubrovniku ([[Aerodrom Dubrovnik]]), Sarajevu ([[Međunarodni aerodrom Sarajevo]]), Ljubljani ([[Aerodrom Jože Pučnik|Aerodrom Ljubljana]]), Titogradu ([[Aerodrom Podgorica|Aerodrom Titograd]]), Tivtu ([[Aerodrom Tivat]]), Prištini ([[Aerodrom Priština]]) i u Skoplju [[Aerodrom Aleksandar Veliki|Aerodrom Skoplje]]. ==== Pomorski promet==== Pomorski promet bio je uglavnom trajektni prevoz između većih luka u gradovima u SR Hrvatskoj i otoka ([[Split]], [[Rijeka (grad)|Rijeka]], [[Pula]], [[Zadar]], [[Drvenik (Gradac)|Drvenik]]), u SR Crnoj Gori ([[Bar (grad)|Bar]], [[Ulcinj]] i trajekt u [[Boka kotorska|Bokokotorskom zalivu]]), i u SR Sloveniji luka [[Koper]]. Veće su luke bile povezane sa italijanskim lukama [[Bari]] i [[Ancona]]. Prevoz su vršile velike firme kao [[Jadrolinija]]. Usluge teretnog i tegljačkog prometa obavljala je firma [[Brodospas]] iz Splita. Italijanska firme [[SNAV]] vršila je trajektni prijevoz sa nekim italijanskim lukama i lukama u SFRJ. ==== Riječni promet==== Riječni promet je bio uglavnom teretni prevoz [[šlep]]ovima i teretnim brodovima i odvijao se na [[Dunav]]u i [[Sava|Savi]] u SR Srbiji i SR Hrvatskoj. Veće luke bile su u [[Beograd]]u, [[Vukovar]]u, [[Osijek]]u i [[Novi Sad|Novom Sadu]]. Promet Dunavom je bio i međunarodni, a odvijao se iz pravca [[Austrija|Austrije]] do [[Crno more|Crnog mora]]. Postojale su i turistička krstarenja na istom pravcu. === Turizam === Osnovna turistička grana bio je ljetni turizam na Jadranskom moru u primorskim republikama. Sedamdesetih godina 20. vijeka dolazi do intenziviranja turizma iz pravca Zapadne Evrope. Domaći turisti su bili smješteni u tzv. ''sindikalnim odmaralištima'', povoljnom vidu boravka koje su organizirali veći privredni subjekti iz SFRJ. Zimski turizam se prvobitno razvijao u SR Sloveniji ([[Kranjska Gora]], [[Pohorje]]), a nakon [[ZOI 1984.]] i na [[Sarajevo|sarajevskim]] planinama [[Igman]]u, [[Jahorina|Jahorini]] i [[Bjelašnica|Bjelašnici]]. Na većim jezerima ([[Bledsko jezero]], [[Bohinjsko jezero]], [[Ohridsko jezero]], [[Prespansko jezero]] i [[Skadarsko jezero]]) bio je razvijen i ljetni turizam. Termalni turizam bio je razvijen u poznatijim termalnim banjama u SR Sloveniji: [[Radenci]], [[Moravske Toplice]], a vremenom se razvijao i u SR Srbiji ([[Vrnjačka Banja]]) i SR Bosni i Hercegovini ([[Kiseljak]] i [[Fojnica]]). ==== Nacionalni parkovi ==== {{Glavni|Nacionalni parkovi u Jugoslaviji}} Prvi [[nacionalni park]]ovi u SFRJ, bili su [[Nacionalni park Mavrovo]] i [[Nacionalni park Pelister]], proglašeni 1948. godine. Slijedeće godine su nacionalni parkovi postali [[Plitvička jezera (nacionalni park)|Plitvička jezera]], a nekoliko mjeseci kasnije proglašen je i [[Nacionalni park Paklenica]] na [[Velebit]]u u blizini [[Zadar|Zadra]]. U Jugoslaviji je do 1990. godine nacionalnim parkom proglašeno 21 područje. ==== Svjetska baština UNESCO-a ==== {{Glavni|Spisak mjesta svjetske baštine UNESCO-a u SFRJ}} Jugoslavija je imala osam mjesta proglašenih [[Svjetska baština|svjetskom baštinom]] [[UNESCO]]-a. Prva proglašenja bila su 1979. kada su svjetska baština postali: Grad [[Stari Ras]] i manastir [[Sopoćani]] u SR Srbiji, grad [[Kotor]], prirodna i kulturno-historijska regija, u SR Crnoj Gori, stara gradska jezgra [[Dubrovnik]]a, historijski dio [[Split]]a s [[Dioklecijanova palača|Dioklecijanovom palačom]] i [[Nacionalni park Plitvička jezera]] u SR Hrvatskoj. == Obrazovanje == {{Glavni|Obrazovanje u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Rektorat_Beogradskog_univerziteta.jpg|140px|mini|desno|Zgrada Rektorata Beogradskog univerziteta]] [[Datoteka:University_of_Zagreb.jpg|140px|desno|mini|Zgrada Rektorata Zagrebačkog univerziteta, najstarjijer univerziteta u Jugoslaviji]] Završetkom Drugog svjetskog rata 1945. godine u Jugoslaviji je bilo preko polovina odraslog stanovništva nepismeno ili bez završene škole,<ref name="HS" /> a 1931. godine 44,6% stanovništva starijeg od 11 godina bilo je nepismeno, a broj nepismenih ženskih osoba bio je 56,4%.<ref name="STAT" /> Od 1945-50. godine oko 2 miliona građana učestvovalo je na kursevima opismenjavanja.<ref name="DRAG">[[Dragomir Bondžić]], ''Prosveta i nauka u Srbiji i Jugoslaviji 1945-1990. Istorija XX veka''</ref> U isto vrijeme izgrađeno je 2.500 škola, sa istovremnim širenjem i nadogradnjom u području srednjeg i visokog obrazovanja.<ref name="HS" /> Udio ulaganja u obrazovanje, nauku i kulturu i porastao je od 2,6% od socijalnog proizvoda 1947. na 4,7% 1950. godine.<ref name="DRAG"/> Ovakvo ulaganje dovelo je do smanjenja nepismenosti u 1981. na svega 9,5% što se odnosilo uglavnom na starije stanovništvo. Procenat stanovništva sa srednjim obrazovanjem povećao se na 25,5%, a sa višim i visokim obrazovanjem na 5,6%.<ref name="STAT" /> Problem obrazovanja je naizgled riješen, ali su postojala velika odstupanja na relaciji ''sjever-jug''. Tako je 1981. godine nepismenost u SR Sloveniji skoro nestala (0,8%), u isto vrijeme je procenat nepismenih u SR BiH iznosio 14,5% (a kod žena 23,2%), a na SAP Kosovu 17,6% (26,4% nepismenih žena).<ref name="STAT" /> Veliki problem su bile razlike između školstva na relaciji ''selo-grad'', jer su uprkos obaveznih osam godina osnovnog obrazovanja, mnoga djeca napuštala školu nakon četiri završena razreda.<ref name="HS" /> === Osnovno obrazovanje === U SFRJ je osnovno obrazovanje bilo obavezno do navršene 15 godine. Obaveza školovanja je bila za svu djecu koja su u aktualnoj školskoj godini napunili 6 godina. Obavezno osnovno obrazovanje bilo je podijeljeno u periode od po četiri godine, gdje su prve četiri godine bili organizirane kao razredna nastava, a sljedeće četiri godine kao predmetna nastava. Struktura predmeta u prva četiri razreda nije se mnogo mijenjala (maternji jezik, matematika, poznavanje prirode i društva, fizičko, likovno i muzičko vaspitanje), dok se u periodu od 5-8 razreda uvodio strani jezik (obično: engleski, njemački, francuski ili ruski), biologija, hemija, fizika, geografija i historija, a u osmom razredu za dječake isprva se izvodio predmet ''Predvojničke obuke'', koji je kasnije zamijenjen kursevima o prvoj pomoći. Za razliku od škola u području srpskohrvatskog jezika, gdje se predavao samo maternji jezik, u školama u SR Sloveniji i SR Makedoniji, se pored maternjeg jezika, obično u petom razredu podučavao srpskohrvatski jezik. U područjima gdje su većinski bile nastanjene nacionalnosti, nastava se, pored srpskohrvatskog organizovala i na tim jezicima (albanski, mađarski, turski, rusinski, italijanski). === Srednje obrazovanje === [[Datoteka:Srednja tehnicka skola.jpg|140px|mini|desno|Srednja tehnička škola u Sarajevu]] Nakon završenih osam razreda osnovne škole, mladi su sticali pravo na obrazovanje u srednjem nivou obrazovanja. Sistem srednjeg obrazovanj doživio je velike promjene od završetka rata. Isprva su postojale klasične gimnazije, te zanatske škole nazvane Škole učenika u privredi (ŠUP), koje su u početku imale težište na praktičnom radu u radionicama, i bile su za razliku od gimnazija osnivane i u manjim općinama. Zanatske škole su trajale 3 godine, te bi se završetkm sticalo zvanje zanatlije u određenom području. Gimnazija je trajala četiri godine i pored klasičnih gimazijskih predmeta, kao [[latinski jezik]] i [[filozofija]], završetak i gimnazijska matura omogućavala je upis na jedan od univerziteta. Osim gimnazija postojale su i tehničke i medicinske četverogodišnje škole, koje su imale težište na tematsku specifičnost struke. Reformom školstva u 80-im godinama uvedeno je tzv. ''Srednjeusmjereno obrazovanje'', čime su praktički programski ukinute gimnazije, smanjen je udjel praktičnog rada u zanatskim obrazovanjima, uvedeni su predmeti ''Marksizam i socijalističko obrazovanje'', te ''Odbrana i zaštita'', koje su pretežno imale ideološku funkciju i usmjeravanje obrazovanja marksističkim idejama, te praktički poluvojnom obukom sa naoružanjem i obaveznim bojevim gađanjem u predmetu ''Odbrana i zaštita''. Slična ideološka područja uvedena su i na fakultetima i visokim školama. === Visoko obrazovanje === {{Univerziteti JUG 22-87}} Nakon stvaranja [[Kraljevina SHS|Kraljevine SHS]], na području bivše SFRJ. postojala su dva univerziteta: [[Univerzitet u Zagrebu]] osnovan 1669. i [[Univerzitet u Beogradu]], osnovan 1808. godine.<ref>{{Cite web|url=http://www.bg.ac.rs/sr/univerzitet/istorijat.php|title=Настанак и развој Универзитета|website=www.bg.ac.rs|access-date=19. 6. 2023|archive-date=19. 6. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230619174347/http://www.bg.ac.rs/sr/univerzitet/istorijat.php|url-status=dead}}</ref> Za vrijeme Kraljevine SHS otvoren je [[Univerzitet u Ljubljani]] (1919). Broj studenata u [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevini Jugoslaviji]] 1939. bio je 21.253, koji su se obrazovali na 30 visokih škola ili univerziteta.<ref name="HS" /><ref name="STAT" /> Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] dolazi do stvaranja novih univerziteta: [[Univerzitet u Sarajevu]] i [[Univerzitet u Skoplju]] (1949), [[Univerzitet u Novom Sadu]] (1960), [[Univerzitet u Nišu]] (1965), [[Univerzitet u Prištini]] (1970), [[Univerzitet umjetnosti u Beogradu]] i [[Univerzitet u Rijeci]] (1973), [[Univerzitet u Splitu]] i [[Univerzitet u Titogradu]] (1974), [[Univerzitet u Banjoj Luci]], [[Univerzitet u Mariboru]] i [[Univerzitet Josipa Juraja Strossmayera u Osijeku]] (1975), [[Univerzitet u Kragujevcu]] i [[Univerzitet u Tuzli]] (1976), [[Univerzitet u Mostaru]] (1977) i [[Univerzitet u Bitoli]] (1979).<ref name="uniej">[[Enciklopedija Jugoslavije]], 2. izdanje, tom 6, članak ''Jugoslavija'', Dio "Nauka", Str. 510&</ref> Osim univerziteta osnovane su mnoge visoke škole, umjetničke akademije i Zagrebu, Prištini i Ljubljani, koje su kasnije pripojene gradskim univerzitetima, te umjetničke i muzičke visoke škole u Novom Sadu i Dubrovniku.<ref name="khs">Katica Marendić: ''Faculties and Academies of Art'', in: ''Yugoslav Survey'' 26 (1985), Heft 4 ({{ISSN|0044-1341}}), str. 85–96.</ref> Tako je broj studenata 1980. godine porastao na 411.175 u 356 institucija visokog obrazovanja.<ref name="HS" /><ref name="STAT" /> Ovakva ekspanzija u visokom školstvu, prourokavala je krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih, pad standarda u studentskom smještaju, manjak obrazovnog kadra, te hiperprodukciju visokoobrazovnanih građana, koji su napuštali državu i emigrirali u inostranstvo. Nizak standard prourokovao je i studentske nemire.<ref name="HS" /> == Religija == {{Glavni|Religija u Jugoslaviji}} [[Datoteka:SvetiSavaChurchBelgrade.jpg|[[Hram Svetog Save]] u Beogradu|140px|mini|desno]] [[Datoteka:Patrijarh Pavle.jpg|[[Patrijarh srpski Pavle]]|140px|mini|desno]] [[Datoteka:Kuharić franjo biskup.jpg|140px|mini|desno|Franjo Kuharić, kardinal i nadbiskup zagrebački]] [[Datoteka:St. Peter's Cathedral, Dakovo.jpg|desno|140px|mini|desno|[[Đakovačka katedrala]], izgrađena 1882. godine]] [[Datoteka:Begova dzamija (1).jpg|desno|140px|mini|desno|[[Begova džamija]] u Sarajevu]] [[Datoteka:Sarajevo Synagogue 02.jpg|desno|140px|mini|desno|[[Aškenaška sinagoga]] u Sarajevu]] Po [[Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974.|Ustavu SFRJ]] pravo na ispovijedanje religije bilo je zagarantovano.{{efn|name=U174|'''Član 174. Ustava''': ''Ispovedanje vere je slobodno i privatna je stvar čovjeka. Verske zajednice odvojene su od države i slobodne su u vršenju verskih poslova i verskih obreda. Verske zajednice mogu osnivati samo verske škole za spremanje sveštenika. Protivustavna je zloupotreba vere i verske djelatnosti u političke svrhe. Društvena zajednica može materijalno pomagati verske zajednice. Verske zajednice mogu, u granicama određenim zakonom, imati pravo svojine na nepokretnosti.''}} Tri najveće religijske zajednice ([[pravoslavlje]], [[rimokatoličanstvo]] i [[islam]]) imale su mogućnost obrazovanja vjerskih službenika u vlastitim obrazovnium institucijama. [[Ateizam]] nije bio nametnut, ali je za rukovodeće položaje u općinama i privrednim subjektima, neophodna bila tzv. ''moralno-politička podobnost'', što je ustvari značilo pripadnost [[Savez komunista Jugoslavije|Savezu komunista Jugoslavije]], ili u izuzétnim slučajevim, mišljenje lokalnog Komiteta SK o moralno-političkoj podobnost rukovodioca. Nakon završetka [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rat]]a, vjerskim je zajednicama, oduzeta imovima, a preostala imovina je bila uglavnom posjed obrazovnih institucija, te bogomolje, koje su ostale u vlasništvu vjerskih zajednica. Suđenjem nadbiskupu [[Alojzije Stepinac|Alojziju Stepincu]], zahtijevano je da se rimokatolička crkva odvoji od [[Vatikan]]a, što je Stepinac na suđenju odbio. Neke organizacije islamske vjerske zajednice su zabranjene i raspuštene, uglavnom zbog njihovog djelovanja na [[Islamizam|islamističkoj]] osnovi. Samostani i manastiri kršćanskih zajednica nisu dirani, te su nastavili sa radom, kao i mnogobrojne institucije koje su za cilj imale vjersko obrazovanje mladih. U 50-im godinama vjeronauk je sprovođen u školama, a kasnije su organizaciju vjerskog školovanja preuzele vjerske institucije. Po [[Popis stanovništva u FNRJ 1953.|popisu stanovništva iz 1953.]] godine 13% stanovništva se izjasnilo kao ateisti ili bez religije. Najveći procenat ateista bio je u NR Crnoj Gori 31,5%, a najmanji na Kosovu 7,8%. U drugim dijelovima Procenat se kretao između 10-13,5%.<ref name="HS" /><ref>Reinhard Henkel, ''Religions and religius institutions''</ref> Jačanjem države, procenat stanovništva koji se smatrao ateistima je porastao, dok se izbijanjem nacionalnih sukoba, ponovo vratio na poslijeratni broj. ===Pravoslavlje === Po brojnosti, vjerovatno najbrojnija vjerska zajednica. U SFRJ su bile zastupljene tri pravoslavne vjerske zajednice: [[Srpska pravoslavna crkva|Srpska]], [[Makedonska pravoslavna crkva|Makedonska]] osnovana nekanonskim odvajanjem od Srpske pravoslavne crkve 1967. godine i tada nepriznata [[Crnogorska pravoslavna crkva]] koja je registirana kao pravno lice ''Zakonom o pravnom položaju vjerskih zajednica'' iz 1977. godine. Pravoslavna crkva bija je najrasprostranjenija u SR Crnoj Gori, SR Srbiji, SR Makedoniji i SR BiH. ====Srpska pravoslavna crkva ==== {{Glavni|Srpska pravoslavna crkva}} Do [[1967.]] godine i odvajanja [[Makedonska pravoslavna crkva|Makedonske pravoslavne crkve]] [[Srpska pravoslavna crkva]] (SPC) bila je rasprostranjena na prostoru čitave SFRJ. Bila je podijeljena na 35 [[eparhija]], četiri [[Mitropolija|mitroplije]] i na [[Ohridska arhiepiskopija|Ohridsku arhiepiskopiju]] (Makedonsku pravoslavnu crkvu, koja je po tumačenju SPC, autonomna crkva pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve.)<ref>[http://poa-info.org/istorija/oharhiep/0001.html Кратка историја на Охридската Архиепископија], Pristupljeno 22. 11. 2016.</ref> Na čelu Srpske pravoslavne crkve, kao njen vrhovni poglavar, nalazi se patrijarh srpski sa titulom ''arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski''. Zadnji [[patrijarh srpski]] u SFRJ bio je [[Patrijarh srpski Pavle]] izabran 2. decembra 1990. godine.<ref name="pav">{{Cite web |url=http://www.spc.rs/sr/sedamnaestogodisnjica_patrijaraske_sluzbe_patrijarha_srpskog_g_pavla |title=Sedamnaestogodišnjica patrijaraške službe Patrijarha srpskog G. Pavla |access-date=24. 11. 2016 |archive-date=9. 9. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160909183023/http://spc.rs/sr/sedamnaestogodisnjica_patrijaraske_sluzbe_patrijarha_srpskog_g_pavla |url-status=dead }}</ref> Sjedište Srpske pravoslavne crkve bilo je u patrijaršijskom dvoru u [[Beograd]]u. Eparhije su se dalje dijelile na arhijerejska namjesništva, od kojih se svako sastojalo iz nekoliko crkvenih općina. Parohija je bila najmanja jedinica u crkvenoj organizaciji. Broj vjernika Srpske pravoslavne crkve se, po [[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1991.|popisu stanovništva 1991.]] godine može procijeniti na oko 9 miliona.{{efn|name=REL1|Na popisima stanovništva u SRFJ nije se popisivala religijska pripadnost. U ovaj broj ulaze veći broj osoba popisanih kao Srbi, Crnogorci, manji dio Albanaca, Makedonaca, te više drugih narodnosti.}} Srpska pravoslavna crkva ima veliki broj hramova i manastira. Među najpoznatije i najznačajnije spadaju: [[Hram Svetog Save|Hram Svetog Save na Vračaru]], [[Saborna crkva u Beogradu]] i [[Crkva Svetog Marka u Beogradu]], manastiri: [[Manastir Hilandar|Hilandar]], [[Manastir Studenica|Studenica]], [[Manastir Žiča|Žiča]], [[Manastir Gračanica|Gračanica]], [[Manastir Visoki Dečani|Visoki Dečani]], [[Manastir Svetih arhangela (Prizren)|Manastir Svetih arhangela]], [[Manastir Sopoćani|Sopoćani]], [[Manastir Pećka patrijaršija|Pećka patrijaršija]], [[Manastir Devič|Devič]], [[Manastir Mileševa|Mileševa]], [[Manastir Ravanica|Ravanica]], [[Manastir Ljubostinja|Ljubostinja]], [[Manastir Ćelije|Ćelije]], [[Manastir Tronoša|Tronoša]], [[Manastir Ostrog|Ostrog]], [[Cetinjski manastir]], [[Manastir Hopovo|Hopovo]], [[Manastir Krušedol|Krušedol]], [[Manastir Vraćevšnica|Vraćevšnica]], [[Manastir Manasija|Manasija]], [[Manastir Đurđevi Stupovi|Đurđevi Stupovi]], [[Manastir Lepavina|Lepavina]], [[Manastir Krka|Krka]], [[Manastir Krupa|Krupa]], [[Manastir Dragović|Dragović]], [[Manastir Banjska|Banjska]], [[Manastir Piva|Piva]], [[Manastir Savina|Savina]], [[Manastir Soko|Soko]], [[Manastir Gornjak|Gornjak]], [[Manastir Vitovnica|Vitovnica]], [[Manastir Radovašnica|Radovašnica]], [[Manastir Tavna|Tavna]], [[Manastir Moštanica|Moštanica]], [[Manastir Dobrun|Dobrun]], [[Manastir Ozren|Ozren]], [[Manastir Žitomislić|Žitomislić]], [[Manastir Liplje|Liplje]], [[Manastir Lomnica|Lomnica]], [[Manastir Papraća|Papraća]], [[Manastir Rmanj|Rmanj]], [[Manastir Vozuća|Vozuća]]. SPC je u SFRJ imala šest većih obrazovnih institucija, koje su se nalazile u SR Srbiji, SR BiH i SR Hrvatskoj, kao i više srednjih škola. ==== Makedonska pravoslavna crkva==== {{Glavni|Makedonska pravoslavna crkva}} Makedonska pravoslavna crkva osnovana je nekanonskim odvajanjem od [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]], 1967. godine. Djelokrug Crkve bio je uglavnom na području SR Makedonije. Podijeljena je bila na 11 eparhija, od kojih su tri eparhije u inostranstvu. Prvi arhiepiskop je bio [[Dositej Stojković]], a u vrijeme raspada zemlje [[arhiepiskop]] [[Gavril Milošev]].<ref name="MPS">[http://www.mpc.org.mk/ Službena stranica Makedonske pravoslavne crkve] {{Simboli jezika|mk}}{{Simboli jezika|en}}</ref> Poznatiji manastiri i crkve su: [[Manastir Svetog Andreje na Treski]], [[Varoški manastir]], [[Veljuški manastir]], [[Manastir Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu]], [[Manastir Sveti Ilija Gornji]], [[Karpinski manastir]], [[Manastir Konče]], [[Kučeviški manastir]], [[Manastir Lesnovo]], [[Manastir Vodoča]], [[Manastir Zabel]], [[Manastir Zrze]], [[Manastir Lešok]], [[Manastir Presvete Bogorodice u selu Matejče]], [[Manastir Rajčica]], [[Manastir Svete Bogorodice Prečiste]], [[Manastir Sveti Jovan Bigorski]], [[Manastir Svetog Nauma]], [[Manastir svetog Pantelejmona u selu Gornji Nerezi]], [[Manastir Treskavac (Prilep)]], [[Markov manastir]], [[Manastir Uspenja Presvete Bogorodice u selu Matki]], [[Manastir Sveti Nikita]], [[Osogovski manastir]], [[Pološki manastir]], [[Porečki manastir]], [[Manastir Svetog Nikole Psači]], [[Slivnički manastir]], [[Crkva Bogorodice Perivlepte]], [[Crkva svete Sofije (Ohrid)]], [[Crkva Sveti Jovan Kaneo]], [[Crkva Svetog Đorđa u Kurbinovu]], [[Crkva Svetog Klimenta]], [[Šiševski manastir]], [[Samostan Sv. Andrije u Tresku]]. === Katoličanstvo === Rimokatolička crkva je bila po brojnosti druga u Jugoslaviji. Većina pripadnika rimokatoličke vjere živjela je u SR Sloveniji, SR Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, a manji dio u SR Srbiji, SR Crnoj Gori i SR Makedoniji. Uprava Crkve bila je podijeljena na nadbiskupije, koje su dalje bile podijeljene na metropolije i biskupije, a dalje na arhiđakonate, dekanata i župe, kao crkvene općine najmanje jedinice katoličke crkve. Broj katolika se, po [[Popis stanovništva u SFR Jugoslaviji 1991.|popisu stanovništva 1991.]] godine može procijeniti na oko 6-7 miliona.{{efn|name=REL2|Na popisima stanovništva u SRFJ nije se popisivala religijska pripadnost. U ovaj broj ulaze veći broj osoba popisanih kao Hrvati, Slovenci, manji dio Albanaca, Mađara i Makedonaca, te više drugih narodnosti.}} Katolička crkva obrazovala je svećenike u više srednjih škola ([[Franjevačka klasična gimnazija u Visokom]], [[Franjevačka klasična gimnazija u Sinju]], [[Franjevačka klasična gimnazija u Splitu]], [[Nadbiskupsko sjemenište u Splitu]]), te na bogoslovnim fakultetima: [[Katolički bogoslovni fakultet u Đakovu]], [[Franjevačka teologija u Makarskoj]], [[Katolički bogoslovni fakultet u Zagrebu]], [[Vrhbosansko bogoslovno sjemenište u Sarajevu]]. Na području Jugoslavije djelovali su uglavnom redovi: [[Franjevci]], [[Dominikanci]], [[Benediktinci]], [[Cisterciti]], [[Trapisti]], [[Isusovci]], [[Salezijanci]] i drugi. Pored [[Zagrebačke katedrala|Zagrebačka katedrala]], najveće katedrale u Jugoslaviji, poznatije su još [[Splitska katedrala]], kao najstarija katedrala na svijetu, [[Đakovačka katedrala]], [[Trogirska katedrala]], [[Kotorska katedrala]], [[Katedrala Srca Isusova|Katedrala Srca Isusova u Sarajevu]], [[Katedrala svetog Bonaventure]] u [[Banja Luka|Banjoj Luci]], [[Katedrala Marije Majke Crkve u Mostaru]], [[Katedrala sv. Nikole u Ljubljani]], [[Katedrala Ivana Krstitelja u Mariboru]], [[Katedrala Blažene Djevice Marije u Beogradu]] i [[Katedrala Presveto srce Isusovo u Skopju]]. Poznatiji samostani su: [[Franjevački samostan u Fojnici]], [[Kraljeva Sutjeska (franjevački samostan)|Franjevački samostan i crkva sv. Ivana Krstitelja u Kraljevoj Sutjesci]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Marije u Srebrenici]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Marije u Jajcu]], [[Samostan i župa Uznesenja Marijina (Rama- Šćit)]], [[Franjevački samostan Gorica]] kod [[Livno|Livna]], [[Franjevački samostan Uzvišenja sv. Križa i svetište sv. Nikole Tavelića u Sarajevu]], [[Franjevački samostan sv. Pavla u Nedžarićima]], [[Franjevački samostan sv. Luke u Jajcu]], [[Franjevački samostan Svetog Ante na Bistriku]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Marije u Zvorniku]], [[Franjevački samostan u Subotici]], [[Franjevačka crkva i samostan sv. Ante na Poljudu]], [[Franjevački samostan i crkva na Kaptolu]] u Zagrebu, [[Franjevački samostan i crkva sv. Antuna Padovanskog u Koprivnici]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Dujma u Kraju]], [[Franjevački samostan i crkva sv. Pavla na Visovcu]], [[Franjevački samostan i crkva u Bjelovaru]], [[Franjevački samostan i crkva u Dubrovniku]], [[Franjevački samostan na Košljunu]], [[Franjevački samostan u Rovinju]], [[Samostan Gospe od Anđela u Orebiću]], [[Samostan i crkva sv. Antuna u Puli]], [[Samostan i crkva sv. Franje u Puli]], [[Samostan sv. Franje Asiškog u Zadru]], [[Samostan sv. Jeronima u Ugljanu]], [[Samostan sv. Pavla Pustinjaka na Školjiću]], [[Samostan i crkva sv. Jurja kod Perasta]], [[Samostan i crkva sv. Antuna u Perastu]], [[Samostan Svetog Ivana Krstitelja i Antuna u Zemunu]], [[Samostan svetog Juraja u Novom Sadu]], [[Franjevački samostan u Subotici]]. Katolička crkva imala je svoju izdavačku kuću i izdavala je nekoliko časopisa i novina: [[Glas Koncila]],<ref>[http://www.glas-koncila.hr/ Službena stranica Glasa Koncila]</ref> [[Mali koncil]], [[Blagovijest (časopis)]], [[Veritas]], [[Naša ognjišta]], [[MI]], [[Crkva na kamenu]]. U organizaciji katoličke crkve djelovale su i samostalne dobrotvorne organizacije kao [[Caritas]]. [[Kardinal]]i u Jugoslaviji bili su: [[Franjo Kuharić]], [[Franjo Šeper]] i [[Alojzije Stepinac]]. === Islam === [[Datoteka:Suleimania Mosque.JPG|mini|desno|275px|Šarena (Sulejmanija) džamija u Travniku]] Pripadnici [[islam]]ske vjere, naseljavali su područja u [[SR Bosna i Hercegovina|SR Bosni i Hercegovini]], [[SAP Kosovo|SAP Kosovu]], [[SR Srbija|SR Srbiji]], i djelomično u [[SR Makedonija|SR Makedoniji]]. Islamskoj religiji pripadali su najvećim dijelom [[Muslimani (narod)|Muslimani]]{{efn|name=MUS|}}, jednim dijelom [[Makedonci]], [[Crnogorci]], [[Albanci]], i [[Turci]], te nekoliko manje brojnih narodnosti kao [[Goranci]], [[Torbeši]] i [[Pomaci]]. Manje zajednice formirane su i u drugim republikama, ali je formiranje bilo uslovljeno ekonomskim migracijama. Zajednicom je upravljala [[Islamska zajednica Jugoslavije]], koja je osnovana 1947. godine<ref name="PES">[http://pescanik.net/muslimani-i-raspad-sfrj/ Muslimani i raspad SFRJ, Srđan Barišić na pescanik.net]</ref> [[Reisul-ulema]] i Vrhovni sabor Islamske zajednice nalazili su se u Sarajevu, kao i Vrhovno islamsko starješinstvo. Vrhovni sabor činili su delegati republičkih sabora smještenih u Sarajevu (za republike SR Bosnu i Hercegovinu, SR Hrvatsku i SR Sloveniju), Prištini (SR Srbija), Titogradu (SR Crna Gora) i Skoplju (SR Makedonija).<ref name="PES"/> Središte obrazovanja vjerskih službenika bio je [[Fakultet islamskih nauka]] u Sarajevu, osnovan 1977. godine.<ref name="ISL">[http://www.fin.unsa.ba/index.php/fakultetlink/o-fakultetu-islamskih-nauka Službena stranica Fakulteta islamskih nauka u Sarajevu]</ref> === Ostale religije=== Zastupljenost drugih religija u Jugoslaviji, bila je brojčano zanemarljiva. Pripadnici [[Judaizam|jevrejske]] vjere, bili su zbog progona i [[holokaust]]a na području SR Hrvatske i SR Bosne i Hercegovine za vrijeme Drugog svjetskog rata malobrojni, kao i pripadnici [[Protestantizam|protestanskih]] grupa. koje su uglavnom bile zastupljene u SR Sloveniji i dijelu SR Hrvatske. == Demografija == {{Glavni|Demografija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije}} === Nacionalni sastav === Po petom [[Popis stanovništva u Jugoslaviji 1981.|popisu stanovništva 1981. godine]] u SFRJ je živjelo 22.424.711 stanovnika, sa prosječnom gustoćom naseljenosi od 88 stanovnika/m². Najbrojniji narod bili su [[Srbi]] 36,3%, zatim [[Hrvati]] 19,7%, [[Muslimani (narod)|Muslimani]]{{efn|name=MUS|Naziv Muslimani za narod koristio se u SFRJ od 1974. godine. Od 1992. godine u Bosni i Hercegovini je prihvaćen naziv [[Bošnjaci]]. Neke druge bivše republike SFRJ su taj naziv zadržali, a neki zamijenili imenom Bošnjaci ili ga potpuno ukinuli iz zakonskih akata i popisnih formulara.}} 8,9%, [[Slovenci]] 7,8%, [[Albanci]] 7,7%, [[Makedonci]] 6,0%, [[Jugoslaveni]] 5,4%, [[Crnogorci]] 2,6%, [[Mađari]] 1,9%, [[Romi]] 0,7%, [[Turci]] 0,5%, [[Slovaci]] 0,4%, [[Rumuni]] 0,2%, [[Bugari]] 0,2% i drugi.<ref>{{cite book| last=Feldbauer| first=Božidar| year=1988| title=Atlas svijeta| publisher=[[Leksikografski zavod Miroslav Krleža]]| isbn=8670530041|location=Zagreb|ref=harv}}</ref><ref name="SZS"/>. Slijedeći [[Popis stanovništva u Jugoslaviji 1991.|popis iz 1991.]] nije zvanično priznat, te je u otcijepljenim republikama ponovljen, a po njemu je broj stanovnika porastao na 23.528.230.<ref name="SZS">[http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G1991/pdf/G19914018.pdf Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine, za teritorijalnu organizaciju, općine i pripadajuća naseljena mjesta 1991. godine.]</ref> Po odlukama Drugog zasjedanja AVNOJ-a, od 1943. godine u SFRJ je bilo pet konstitutivnih naroda, a od 1974. godine pridodavanjem [[Muslimani (narod)|Muslimana]]{{efn|name=MUS|}} šest: [[Srbi]], [[Hrvati]], [[Muslimani (narod)|Muslimani]], [[Slovenci]], [[Makedonci]] i [[Crnogorci]], te 26 nacionalnosti: [[Albanci]], [[Austrijanci]], [[Bugari]], [[Bunjevci]], [[Česi]], [[Egipćani]], [[Grci]], [[Italijani]], [[Mađari]], [[Nijemci]], [[Poljaci]], [[Romi]], [[Rumuni]], [[Rusi]], [[Rusini]], [[Slovaci]], [[Šokci]], [[Turci]], [[Ukrajinci]], [[Vlasi]], [[Židovi]].<ref name="SZS"/> {{Nacionalni sastav SFRJ}} === Jezičko pitanje === U Jugoslaviji nije bilo savezno definisanog zvaničnog jezika.<ref name="4J">Leksikonska natuknica ''Narodna skupština ─ Savezna.'', dio ''Stalne komisije Savezne narodne skupštine'' '''u''': Ružić, Silvio (ur.) ''Priručni privredni leksikon'', 1. izd., »Privreda«, Zagreb, 1962., str. 228. {{Citat4|b) četiri komisije za utvrđivanje autentičnosti tekstova materijala Skupštine na jezicima na kojima nisu bili podnijeti: za srpski, hrvatski, slovenski i makedonski jezik.}}</ref> Određivanje službenih jezika bilo je u nadležnosti socijalističkih republika i socijalističkih autonomnih pokrajina, odnosno njihovih skupština, koje su donosile njihove ustave. U SR Srbiji zvanični se jezik zvao [[srpskohrvatski]] do kraja socijalističkog razdoblja. U SAP Kosovu je pored srpskohrvatskog zvanični jezik bio [[albanski jezik]], a u školskom sistemu i [[turski jezik]]. U SAP Vojvodini su, pored srpskohrvatskog, zvanični bili [[mađarski jezik|mađarski]], hrvatskosrpski, [[slovački jezik|slovački]], [[rumunski jezik|rumunski]] i [[rusinski jezik|rusinski]]. Srbija poslije socijalističkog razdoblja zadržava srpskohrvatski kao zvanični sve do Ustava iz [[2006]]. godine. U SR Crnoj Gori je zvanični jezik bio srpskohrvatski jezik ijekavskog izgovora. U SR Bosni i Hercegovini je zvanični jezik bio srpskohrvatski odnosno hrvatskosrpski jezik ijekavskog izgovora.<ref name="Geršković"/> U SR Sloveniji su pored slovenskog zvaničan status u pojedinim općinama imali [[mađarski jezik|mađarski]] i [[italijanski jezik|italijanski]]. U SR Makedoniji [[Makedonski jezik|makedonski]] je bio službeni jezik<ref>{{Cite web |url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r1/Fyrom_R1_Cvetkovski.html |title=Ustavna historija Makedonije |access-date=8. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080327060707/http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/REPORTS/r1/Fyrom_R1_Cvetkovski.html |archive-date=27. 3. 2008 |url-status=dead }}</ref>, ali pored makedonskom, [[albanski jezik|albanski]],<ref name="Ada">Spasov, Ljudmil; Arizankovska, Lidija. ''Hierarhizacija jezikov v Republiki Makedoniji in Republiki Sloveniji glede na jezikovno politiko Evropske unije'', [http://www.centerslo.net/files/File/simpozij/sim20/spasov.pdf (161-169.)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100918020414/http://www.centerslo.net/files/File/simpozij/sim20/spasov.pdf |date=18. 9. 2010 }} '''U''': Vidovič-Muha, Ada. (ur.) ''Slovenski knjižni jezik – aktualna vprašanja in zgodovinske izkušnje : ob 450-letnici izida prve slovenske knjige'', Zbirka »Obdobja – metode in zvrsti« (vol. 20, ISSN 1408-211X), Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik pri Oddelku za slovenistiko Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani, Ljubljana, 2003., {{ISBN|961-237-057-5}}, {{COBISS.SI|125833984}}, [http://books.google.hr/books?lr=&cd=17&id=s5kYAQAAIAAJ&q=SR+Makedonije str. 163., 164.] {{Citat4|''Prvi člen ''Ustave SR Makedonije'' (''Ustav na SRM'', 1974) je SRM definiral kot nacionalno državo makedonskega naroda ter albanske in turške narodnosti v njej. V členih 220 in 222 je bilo zapisano, da ljudje lahko prosto uporabljajo svoj jezik in pisavo za izražanje in razvijanje svoje kulture. …}}</ref> i [[turski jezik|turski]]<ref name="Ada"/> su se također koristili u školskom sistemu, te kulturnih potreba.<ref name="Ada"/> U SR Makedoniji se u školskom sistemu podučavao i [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]. U SR Hrvatskoj je do [[1953]]/[[1954]]. zvaničan jezik u školskom sistemu bio hrvatski, poslije hrvatskosrpski, a od [[1972]]. hrvatski ili srpski. Od [[9. novembar|9. novembra]] [[1990]]. zvaničan jezik je hrvatski. U ostaloj društvenoj praksi hrvatski kao zvaničan naziv službenog jezika SRH ostaje do Ustava SFRJ iz [[1963]].<ref name="4J"/> U Ustavu SR Hrvatske kao zvaničan naziv jezika od [[1972]]. se pojavljuje hrvatski književni jezik koji se zvao i hrvatski ili srpski. Srpskohrvatski se zvanično koristio od Ustava SFRJ iz [[1963]]. do Ustava SFRJ [[1974]]. u vojnim jedinicama JNA koje su bile stacionirane u SR Hrvatskoj i kod onog dijela stanovništva koje je preferiralo zvaničan jezik SR Srbije. U ostalim oblastima života primjena srpskohrvatskog zvanično prestaje amandmanom na Ustav SR Hrvatske [[1972]]. Tako Ustav SR BiH navodi kao jezik ''srpskohrvatski odnosno hrvatskosrpski jezik ijekavskog izgovora.<ref name="Geršković">Geršković, Leon; Đokić, Aleksandar; Ivanović, Branislav; Marković, Mileta; Misajlovski, Vasko; Šinkovec, Borut; Petković, Svetomir; Milinić, Obrad; Stanojević, Novak; Kršul, Ivan. ''Ustavi i ustavni zakoni : tekstovi Ustava i ustavnih zakona : osnovne karakteristike novog ustavnog sistema'' (Informatorovi priručnici), knj. 1. i 2., Informator, Zagreb, 1974., [http://books.google.com/books?id=4wgNAQAAIAAJ&q=ijekavskog str. 70.,] {{COBISS.BH|3400193}}</ref> == Kultura == {{Glavni|Kultura u Jugoslaviji}} Razvoj kulture u SFRJ okarakterisan je političkim razvojem zemlje. Nakon završetka Drugog svjetskog rata, kulturni temelji zasnovani su na [[Socrealizam|socrealizmu]] i većina stvaralaca u književnosti, slikarstvu, muzici i drugim kulturnim ograncima stvara djela tematski povezana sa zbivanjima iz Narodnooslobodilačke borbe, kiparstvo i slikarstvo se oslanja na ratne motive, dok su literarna djela u skladu sa istim temama. Poznatiji autori iz tog vremena su [[Vladimir Nazor]], [[Božidar Jakac]], [[Prežihov Voranc]], [[Branko Ćopić]], [[Dobrica Ćosić]], [[Vladimir Desnica]], [[Oskar Davičo]], [[Vasko Popa]], [[Skender Kulenović]]. Osim njih, glavni kulturni stvaraoci ostaju i dalje [[Ivo Andrić]] i [[Miroslav Krleža]], koji nastavljaju sa svojim stilskim radom i u SFRJ. Djela većina autora naslanja se na sovjetsku tradiciju i političku obojenost kulture. Važan uticaj na kulturu imalo je Ministarstvo za kulturu SFRJ, koje je zapravo predstavljalo organ cenzure sa pravom odluke o zabrani kulturnih djela. Raskidom sa SSSR u vrijeme Rezolucije informbiroa, dolazi do otvaranja jugoslavenske kulture u drugim pravcima. Liberalizacijom društva dolazi do praktičke kulturne slobode izražavanja, a s vremena na vrijeme, pod uticajem partijskih struktura ([[KPJ]] i [[SUBNOR]]) dolazi do zabrane knjiga, filmova te zatvaranja politički nepodobnih stvaralaca. === Akademije nauka i umjetnosti === Nakon završetka Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji su postojale tri akademije nauka i umjetnosti: [[Srpska akademija nauka i umetnosti]] (SANU) sa sjedištem u Beogradu, [[Jugoslavenska akademija znanosti i umjenosti]] (JAZU) u Zagrebu i [[Slovenska akademija znanosti in umetnosti]] (SAZU). U Sarajevu se 22. juna 1966. godine osniva [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]] (ANU BiH), a njen prvi predsjednik je postao [[Vaso Butozan]]. Sljedeće godine 22. februara u Skoplju osniva se [[Makedonska akademija nauka i umjetnosti]] sa predsjednikom [[Blažo Koneski|Blažom Koneskijem]]. Posebnim republičkim zakonom u SR Crnoj Gori je 10. marta 1976. godine osnovana [[Crnogorska akademija nauka i umjetnosti]], sa prvim predsjednikom [[Branko Pavičević|Brankom Pavičevićem]]. [[Akademija nauka i umjetnosti Kosova]] osnovana je 18. aprila 1978, a [[Vojvođanska akademija nauka i umetnosti]] osnovana je 14. decembra 1979. i za predsjednika je izabran [[Bogoljub Stanović]].<ref name="Bajec" /> === Književnost === {{Glavni|Književnost u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Stevan Kragujevic, Ivo Andric u svom domu 2.JPG|thumb|desno|200px|Ivo Andrić, jedini jugoslavenski književnik dobitnik [[Nobelova nagrada za književnost|Nobelove nagrade za književnost.]]]] U decembru 1944. godine u Begradu je osnovano [[Državno-izdavačko preduzeće Prosveta]], koje je prvo objavilo Andrićevu ''[[Na Drini ćuprija|Na Drini ćupriju]]''. Uskoro se obnovio [[Nolit]], pod imenom ''Novo pokolenje'', te izdavačko preduzeće [[Kultura (firma)|Kultura]]. U Novom Sadu rad obnavlja [[Matica Srpska]], u Sarajevu izlaze prve knjige novoosnovanog izdavača [[Svjetlost (firma)|Svjetlost]] u Zagrebu [[Naprijed]] i [[Zakladni zavod Hrvatske]], u Ljubljani [[Državna založba Slovenije]] i [[Cankarjeva založba]], u Skoplju [[Kočo Racin (firma)|Kočo Racin]], na Cetinju [[Narodna knjiga]]. Tako je 1950. godine broj objavljenih naslova bio 4.371. a ukupan tiraž 29.768.321.<ref name="Bajec" /> Od 17-19. novembra 1946. godine održan je u Beogradu [[Prvi kongres Saveza književnika Jugoslavije|Prvi kongres]] [[Savez književnika Jugoslavije|Saveza književnika Jugoslavije]], gdje je je za predsjednika izabran [[Ivo Andrić]], a za potpredsjednike: [[Oton Župančić]], [[Miroslav Krleža]], [[Isidora Sekulić]], [[Radoslav Zogović]], [[Isak Samokovlija]] i [[Blažo Koneski]].<ref name="Bajec" /> Najznačajniji jugoslavenski pisac bio je [[Ivo Andrić]], koji se nakon povratka iz [[Treći rajh|nacističke Njemačke]] sa mjesta jugoslavenskog ambasadora, dobrovoljno povlači u izolaciju i stvara svoja najbolja djela: ''[[Na Drini ćuprija]]'', ''[[Gospođica]]'', ''[[Travnička hronika]]'' i druga djela. Mada se pridružuje Komunističkoj partiji, njegova djela ostaju historijski vezana uglavnom na zbivanja u Bosni i Hercegovini i djelomično Srbiji. Drugi značajniji pisac bio je hrvatski književnik [[Miroslav Krleža]], koji se također politički angažira, ali mu djela ostaju tematski na ranijim radovima historije hrvatskog društva i događanjima za vrijeme Prvog svjetskog rata. Najobjavljeniji autor postao je ubrzo bosanskohercegovački književnik [[Branko Ćopić]], koji osim knjiga za djecu i omladinu stvara i kritičke romane o dešavanjima u SFRJ: ''[[Osma ofanziva]]'' i ''[[Prolom]]'', djela koji govore o ratnim i poratnim godinama, te sukobima nastalim političkim podjelama u društvu. Nakon povratka iz egzila [[Miloš Crnjanski]] nastavlja svoje poetsko djelo, a šezdesetih se godina profilira srbijanski književnik [[Dobrica Ćosić]], učesnik NOB-a i bliski suradnik Josipa Broza, stvarajući djela o ratu, te raskolu srpskog stanovništva za vrijeme rata. U kasnijim djelima, polako se odmiče od političke linije, te postaje disident, koji u svojim djelima kritizira razvoj jednopartijskog sistema. Značajniji pisci tog vremena su: [[Izet Sarajlić]], [[Borislav Pekić]], [[Aleksandar Tišma]], [[Vladan Desnica]], [[Skender Kulenović]], [[Meša Selimović]], [[Miodrag Bulatović]], [[Ranko Marinković]], [[Slavko Goldstein]], [[Ivan Aralica]], [[Zvonimir Balog]], [[Vjenceslav Novak]], [[Ahmet Hromadžić]], [[Goran Tribuson]], [[Slavenka Drakulić]], [[Desanka Maksimović]], [[Miroslav Antić]], [[Oskar Davičo]], [[Danilo Kiš]], [[Dževad Karahasan]], [[Miljenko Jergović]], [[Isak Samokovlija]], [[Abdulah Sidran]], [[Matija Bećković]], [[Tone Seliškar]], [[Edvard Kocbek]], [[Momčilo Kapor]], [[Prežihov Voranc]]. Tokom 1961. godine u [[Struga|Strugi]] započinje međunarodna pjesnička manifestacija [[Struške večeri poezije]], a od tada se dodjeljivala nagrada [[Zlatni vijenac Struških večeri poezije]].<ref name="Bajec" /> === Slikarstvo === {{Glavni|Slikarstvo u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Ivan Generalic.jpg|180px|mini|desno|Ivan Generalić, jugoslavenski i hrvatski slikar naive]] U prvim godinama nakon kraja rata od likovnih se umjetnika tražilo da budu aktivni činilac društveno-političke borbe za ostvarivanje socijalizma, što je dovelo do reorganizacije umjetničkog života i osnivanja republičkih udruženja likovnih umjetnika. Tako je u Beogradu krajem 1944. godine obnovljeno [[Udruženje likovnih umetnika Srbije]] (ULUS), sljedeće godine u Zagrebu [[Udruženje likovnih umjetnika Hrvatske]] (ULUH), [[Društvo slovenskih upodabljajočih umetnikov]] (DSUU) u Skoplju [[Društvo likovnih umjetnika Makedonije]] ({{jez-mk|Друштво на ликовните уметници на Македонија}}) (DLUM) i u Sarajevu [[Udruženje likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine]] (ULUBiH), dok je u [[Cetinje|Cetinju]] [[Udruženje likovnih umjetnika Crne Gore]] (ULUCG), osnovano 1946. Jedinstveni koordinacijski organ umjetničkih udruženja [[Savez likovnih umjetnika Jugoslavije]] (SLUJ), osnovan je u Zagrebu 1947. godine, a pva izložba SLUJ-a održana je u Ljubljani 1949. godine.<ref name="Bajec"/> Nakon poratnog razboblja jugoslavenski slikari se polako odmiču od standarda socrealizma, te se u većim centrima stvaraju umjetničke kolonije sa slikarima različitih stilskih opredjeljenja. U SR Hrvatskoj se razvija tzv. [[Naiva|naivno slikarstvo]] sa predstavnicima [[Ivan Generalić|Ivanom]] i [[Josip Generalić|Josipom Generalićem]], [[Ivan Rabuzin|Ivanom Rabuzinom]], [[Franjo Mraz|Franjom Mrazom]], [[Ivan Lacković Croata|Ivanom Lackovićem]] koji u svojim djelima na specifičan način, uglavnom jarkim bojama i neproporcionalošću perspektive i likova naglašavaju život na selu. U [[Novi Sad|Novom Sadu]] u [[Petrovaradinska tvrđava|Petrovaradinskoj tvrđavi]] osniva se slikarska kolonija sa slikarima [[Jovan Bikicki|Jovanom Bikickijem]], grafičarima [[Ankica Oprešnik|Ankicom Oprešnik]], [[Milan Kerac|Milanom Kercom]] i [[Boško Petrović|Boškom Petrović]]. Pored postojećih obrazovnih institucija: [[Fakultet likovnih umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu|Akademije likovnih umjetnosti u Beogradu]] i [[Akademija likovnih umjetnosti u Zagrebu|Akademije likovnih umjetnosti u Zagrebu]] otvaraju se [[Akademija za likovno umetnost in oblikovanje v Ljubljani]] 1945., [[Akademija likovnih umjetnosti u Sarajevu]] 1972. godine, [[Akademija likovnih umjetnosti u Skoplju]], [[Fakultet likovnih umjetnosti na Cetinju]] 1988. Poznatiji [[Spisak jugoslavenskih slikara|jugoslavenski slikari]] bili su: grafičar [[Safet Zec]], [[Karlo Afan de Rivera]], [[Vojo Dimitrijević]], [[Lazar Drljača]], [[Dževad Hozo]], [[Momčilo Kapor]], [[Radovan Kragulj]], [[Fuad Kasumović (slikar)|Fuad Kasumović]], [[Bekir Misirlić]], [[Ismet Mujezinović]], [[Salim Obralić]], [[Ljubomir Perčinlić]], [[Ivo Šeremet]], [[Albert Alcalay]], [[Augusto Černigoj]], [[Eva Fischer]], [[Sava Sekulić]], [[Milena Usenik]]. === Muzika === {{Glavni|Muzika u Jugoslaviji}} Kao i u svim kulturnim poljima, muzika se nakon završetka Drugog svjetskog rata razvija u revolucionarnom, partizanskom pravcu. Većina djela su posvećena revolucionarnim tekovinama ili se na osnovu narodnih pjesama stvaraju prigodne stilski dorađene pjesme, u kojima se opjeva borba partizana, komunistička partija i predsjednik Jugoslavije. Stilski, muzika tog perioda može se podijeliti na: narodnu, starogradsku, pop, rock i klasičnu muziku, s tim da se takozvana revolucionarna muzika prožima svim tim stilovima. ==== Narodna muzika ==== {{Glavni|Narodna muzika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji}} [[Datoteka:Tanec folk ensemble Macedonia 1.jpg|thumb|desno|300px|A traditional oro in the Republic of Macedonia|Narodno kolo (oro) iz Makedonije.]] Muzički stilovi narodne muzike su oblikovani etnološkom raznolikošću Jugoslavije, doprinoseći kulturnom bogatstvu te zemlje. U Crnoj Gori, dijelovima Srbije i Hercegovini najznačajniji oblici izražavanja u narodnoj muzici su [[guslar]]i i [[ganga]]. U Bosni i Hercegovini najpopularnija je [[sevdalinka]], a najpoznatiji predstavnici ove vrste narodne muzike bili su: [[Safet Isović]], [[Zaim Imamović]], [[Beba Selimović]], [[Zehra Deović]], [[Nedžad Salković]], [[Emina Zečaj]] i drugi. Sevdalinka je bila popularna u skoro svim jugoslavenskim republikama, a posebno u Srbiji. Neki od najznačajnijih pjevača i svirača koji su došli iz Srbije u Sarajevo i tamo napravili uspješne muzičke karijere su [[Nada Mamula]], te braća [[Jovica Petković]] i [[Ratomir Petković]] i drugi. U Slavoniji i Vojvodini su najpopularniji [[Bećarac|bećarci]] i bunjevačka muzika predstavljeni izvedbama [[Zvonko Bogdan|Zvonka Bogdana]] uz pratnju orkestra [[Janika Balaž|Janike Balaža]], te [[Vera Svoboda]], [[Kićo Slabinac]] i drugi. U Srbiji i BiH veoma su popularna razna [[Kolo|kola]] kao i u Makedoniji (oro), koje su najbolje izvodili [[Ismet Alajbegović Šerbo]], te nekadašnja "prva harmonika Jugoslavije" [[Radojka Živković]], [[Ljubiša Pavković]] i drugi. Slovenija je poznata po [[polka]]ma koje je najbolje popularisao [[Slavko Avsenik]], vjerovatno najuspješniji jugoslavenski muzičar i predstavnik na međunarodnom nivou. Slovenija je također poznata po valcerima i popevkama, a u [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskom zagorju]] i [[Međimurje|Međimurju]] popularne su kajkavske popevke. Srbija je poznata po dobrim pjevačima narodne muzike poput: [[Milorad Todorović]], [[Predrag Gojković Cune|Predrag Gojković]], [[Šaban Šaulić]], [[Predrag Živković Tozovac]], [[Miroslav Ilić]], [[Lepa Lukić]], [[Toma Zdravković]] i drugi. Iz Srbije dolazi i [[Šaban Bajramović]] najznačajniji izvođač romske muzike, kao i Esma Redžepova i [[Muharem Serbezovski]] iz Makedonije. Makedonija je poznata po bogatoj narodnoj muzici prepoznatljivoj po lijepim melodijama, nepravilnim ritmovima i visokoj virtuoznosti prilikom izvođenja narodnih igara poput: lesnoto (u 7/8 ritmu), oro, čoček. Najznačajniji pjevači i instrumentalisti iz Makedonije su: [[Esma Redžepova]], [[Aleksandar Sarievski]], [[Kočani Orkestar]], [[Jonče Hristovski]], [[Dobri Stavrevski]] te duet [[Selimova-Želčeski (duet)|Selimova-Želčeski]] i mnogi drugi. Makedonski plesni ansambl [[Tanec (plesni ansambl)|Tanec]] je najbolji predstavnik ove vrste muzike i plesa iz vremena SFRJ, a održali su više od 3500 nastupa širom Jugoslavije i svijeta. Narodna muzika je zastupljena i u horskim sastavima, kao i u dalmatinskim klapama. Poznatiji horovi su bili [[Ladarice (vokalni ansambl)|Ladarice]], koje su osnovali braća [[Zlatko Potočnik|Zlatko]] i [[Božo Potočnik]], te [[Klapa Trogir]], a poznatiji muzičar klapskog pjevanja bio je [[Igor Brešan]]. Stilski iskorak u narodnoj muzici bila je tzv. stagoradska muzika, a najpoznatije mjesto za izvođenje ove vrste narodne muzike je beogradska [[Skadarlija]]. ==== Pop i rock muzika ==== {{Glavni|Pop i rock muzika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji}} [[Datoteka:Singl ploče (1974-1975) (Bijelo Dugme).jpg|thumb|200px|desno|Bijelo dugme, jedna od najpopularnijih rock grupa u Jugoslaviji.]] Pod utjecajem pop i rock muzike koja je dolazila iz SAD-a i Zapadne Evrope tokom kasnih 1940-ih, 1950-ih i 1960-ih, u Jugoslaviji se ubrzo pojavljuju pjevači i muzičke grupe koje su u početku oponašale novi muzički stil. Uz promjene u muzici slijedile su promjene u odijevanju, frizurama i ponašanju. Prvi značajni pjevač [[Pop-muzika|pop muzike]] u Jugoslaviji bio je [[Ivo Robić]], koji je ostvario značajne uspjehe i u inostranstvu. Zahvaljujući njemu koji je uvjerio svog muzičkog agenta [[Bert Kaempfert|Berta Kaempferta]] britanska rock grupa [[The Beatles]] je dobila prvu šansu da u [[Hamburg]]u svira na prvoj ploči tada popularnog [[Tony Sheridan]]a. Krajem 1950-ih slijedio je [[Đorđe Marjanović]] koji je nakon svojih koncertnih nastupa postao prva prava jugoslavenska zvijezda u pop muzici. Bio je popularan i u [[SSSR]]-u, gdje je bio nagrađen [[Komsomol]] nagradom ''Ruskog saveza komunističke omladine'' zbog "jačanja prijateljskih veza između sovjetske i jugoslavenske omladine." Od pop pjevačica najuspješnije su bile [[Lola Novaković]], [[Tereza Kesovija]], a malo kasnije i [[Josipa Lisac]]. Jugoslavenska rokenrol scena počela je da se pojavljuje 1950-ih pod utjecajem klasičnih rokenrol i rockabilly izvođača kao što su: [[Elvis Presley]], [[Chuck Berry]], [[Bill Haley]], [[Carl Perkins]], [[Buddy Holly]] i drugih. Mnogi mladi ljudi počeli su da sviraju ovu novu "električnu muziku", kako su je nazvali, nazivajući sebe "električari." Među prvima koji su se istakli bili su gitarista [[Mile Lojpur]] iz Beograda (rođen u [[Zrenjanin]]u 1930. godine), te [[Karlo Metikoš]] iz Zagreba, koji je nakon preseljenja u [[Pariz]] započeo međunarodnu karijeru pod pseudonimom Matt Collins. [[Datoteka:1550.jpg|thumb|350px|lijevo|Grupa "Smak" 1975. godine, predvođena [[Radomir Mihajlović Točak|Radomirom Mihajlovićem Točkom]] (u sredini) prema ocjenama publike i muzičkih kritičara najvećim rock i blues gitarskim virtuozom sa prostora Jugoslavije.]] Nakon ovih prvih početnih godina razvoja jugoslavenske pop i rock muzike pod velikim utjecajem zapadne muzike, dolazi do pojave drugog talasa pop i rock muzičkih grupa i solista koji stvaraju muziku uključujući narodne melodije iz Jugoslavije. Najbolji primjeri su: Bijelo dugme sa njihovim "pastirskim rockom", [[YU grupa]] sa pjesmama ''Kosovski božuri'', ''Sama'' i druge, [[Smak]] sa pjesmama ''Biska 2'', ''Ulazak u harem'', ''Zajdi zajdi'', zatim grupa [[Leb i sol]] sa njihovim obradama makedonske narodne muzike u rock i jazz-rock maniru. Najpoznatiji pop-rock muzičari i grupe iz drugog talasa sa početka 1970-ih su bile: [[Korni grupa]], YU grupa, [[Time (grupa)|Time]], [[Indexi]], [[Smak]], [[Atomsko sklonište]] i [[Bijelo dugme]]. Od početka druge polovine 1970-ih najistaknutiji su bili: [[Buldožer (grupa)|Buldožer]] kao jedinstveni jugoslavenski odgovor na muziku [[Frank Zappa|Franka Zappa-e]], [[Riblja čorba]], [[Parni valjak]], te [[September (grupa)|September]] sa svojim jazz-rock pristupom ovoj vrsti muzike. Početkom 1980-ih slijedili su: [[Merlin (grupa)|Merlin]], [[Prljavo kazalište]], [[Azra (grupa)|Azra]], [[Crvena jabuka]], [[Divlje jagode]], [[EKV]], [[Zabranjeno pušenje]], [[Đorđe Balašević]], [[Plavi orkestar]] i drugi. Stilski iskorak je bila pojava sarajevskog kulturnog pokreta [[Novi primitivizam]] predvođen [[Elvis J. Kurtović|Elvisom J. Kurtovićem]] i drugima. ====Klasična muzika ==== {{Glavni|Klasična muzika u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji}} Nakon završetka Drugog svjetskog rata na području Jugoslavije, najjača središta klasične muzike bila su u Zagrebu, Begradu, Ljubljani i u Sarajevu. U Beogradu je nakon rata dirigent [[Oskar Danon]] odmah obnovio aktivnosti operske kuće koja je bila smještena u [[Narodno Pozorište u Beogradu|Narodnom Pozorištu]]. U početku se posebna pažnja posvećivala izvođenju djela jugoslavenskih operskih kompozitora. Zlatni period beogradske opere zabilježio je značajan razvoj i međunarodnu afirmaciju ove operske kuće. Počev od 1954. godine sa veoma uspješnom izvedbom [[Opera (muzika)|opere]] [[Boris Godunov (opera)|Borisa Godunova]] [[Modest Mussorgski|Modesta Mussorgskog]] u [[Šicarska|Švicarskoj]] u sklopu koncertnog ciklusa "''Clubhouse''" i gramofonskih snimaka sedam velikih ruskih opera za diskografsku kuću [[Decca]]. Jedan dio snimanja obavljen je i u Zagrebu. Vrhunac ovog "zlatnog perioda" bila je izuzetna izvedba opere ''Mazepa'' [[Petar Iljič Čajkovski|Petra Iljiča Čajkovskog]] na sceni pozorišta ''Theater das Westerns'' u [[Zapadni Berlin|Zapadnom Berlinu]]. Ova operna kuća je privukla mnoge talentovane muzičare, među kojima se posebno ističu [[Sándor Szabó]], [[Bahrija Nuri Hadžić]]. U Hrvatskoj sa njenim najstarijim filharmonijskim orkestrom na prostorima Jugoslavije ([[Zagrebačka filharmonija]]) također se odvijala bogata aktivnost na polju klasične muzike. U Bosni i Hercegovini glavni nosioci aktivnosti u klasičnoj muzici bili su [[Sarajevska opera]], [[Sarajevska filharmonija]] i [[Sarajevski balet]]. Bili su popunjeni dijelom domaćim muzičarima i pjevačima, ali većim dijelom sa solistima iz drugih centara, naročito iz Osijeka, Zagreba i Beograda. Značajniji kompozitori klasične muzike bili su: [[Antun Dobronić]], [[Petar Konjović]], [[Stevan Hristić]], [[Jakov Gotovac]], [[Josip Štolcer-Slavenski]], [[Mihovil Logar]], [[Dragutin Čolić]], [[Milan Ristić]], [[Ljubica Marić]], [[Vojislav Vučković]] [[Stanojlo Rajičić]] i [[Lorenc Antoni]]. === Pozorište === U [[Narodno pozorište u Beogradu|Narodnom pozorištu u Beogradu]], 22. decembra 1944. godine održana je prva predstava u oslobođenom Beogradu. Predstavu [[Najezda (drama)|"Najezda"]], sovjetskog pisca [[Leonid Leonov|Leonida Leonova]] je režirao član [[Kazalište narodnog oslobođenja|Kazališta narodnog oslobođenja]] zagrebački glumac [[Vjekoslav Afrić]], a nastupali su glumci i članovi Kazališta: [[Nikola Popović (glumac)|Nikola Popović]], [[Ljubiša Jovanović (glumac)|Ljubiša Jovanović]], [[Joža Rutić]], [[Salko Repak]], [[Branislav Borozan]], [[Junus Međedović]] i glumica Narodnog pozorišta u Beogradu [[Mara Taborska]]. Sljedeće godine postavljene su predstave [[Mati (drama)|"Mati"]], [[Karel Čapek|Karela Čapeka]] i [[Narodni poslanik (drama)|"Narodni poslanik"]] [[Branislav Nušić|Branislava Nušića]].<ref name="Bajec">''Jugoslavija 1941-1981.'' [[Milan Bajec]] i grupa autora, Export pres, Beograd</ref> U Skoplju je 3. aprila 1945. godine otvoreno [[Makedonsko narodno pozorište]] sa predstavom [["Platon Krečet"]], sovjetskog pisca [[Aleksandar Kornejčuk|Aleksandra Kornejčuka]], a dramu je režirao [[Dimitar Kjostarov]], naslovnu ulogu igrao je [[Ilija Milčin]], te [[Krum Stojanov]] i [[Petre Prličko]].<ref name="Bajec"/> {{sekcija}} === Film === {{Glavni|Spisak jugoslavenskih filmova|Film u Jugoslaviji}} Jugoslavenski film nakon završetka Drugog svjetskog rata karakteriše tematsko bavljenje ratom i ratnim događanjima, sa težištem na borbu partizanskih jedinica. Kinematografija je bila u državnom vlastištvu, te su sve producentske kuće u početku stvarale filmove o partizanskim borcima, velikim bitkama ili filmovima, koji su propagirali socijalističko uređenje. Vremenom i liberalizacijom društva, teme se mijenjaju, te se snimaju filmovi o svakodnevnom životu, a sedamdesetih godina snimaju se i kritički filmovi, koji su pokatkad i zabranjivani za emitovanje. Prva producentska kuća osniva se 1945. godine u Beogradu pod imenom [[Avala film]]. U Zagrebu se 1946. godina osniva [[Jadran film]], preduzeće za produkciju i emitovanje filmova, a ubrzo se stvaraju i [[Triglav film]] u Ljubljani 1946., [[Bosna film]] 1947. u Sarajevu, [[Lovćen film]] na Cetinju 1949. Kasnije se osnivaju i [[Dunav film]], [[Sutjeska film]], [[Neoplanta film]], [[Vardar film]], [[Zeta film]], [[Kosovafilm]]. Stvaraju se i manja poduzeća, koja snimanju kratke i dokumentarne filmove. Prvi dugometražni igrani film jugoslavenske kinematografije poslijeratnog perioda bio je ''[[Slavica (film)|Slavica]],'' u režiji [[Vjekoslav Afrić|Vjekoslava Afrića]] dovršen 29. aprila 1947. godine. [[Jugoslavenska kinoteka]] u Beogradu osnovana je 1949. godine i zamišljena je kao arhiva domaćeg filmskog materijala. Jugoslavija je organizirala nekoliko filmskih festivala ([[FEST]], [[Pulski filmski festival]]), a [[Spisak jugoslavenskih filmova|filmovi snimljeni u Jugoslaviji]] učestvovali su na međunarodnim festivalima, kao i u izboru za nagradu [[Oscar]]. [[Jugoslavenski filmovi kandidati za nagradu Oscar - Najbolji strani film|Jugoslavenski filmovi]] učestvovali su od 1958. godine za dodjelu [[Oscar za najbolji strani film|Oscara u kategoriji za najbolji strani film]] od 1958. godine, a od toga su šest puta bili nominovani za nagradu: ''[[Cesta duga godinu dana]]'' na dodjeli [[31. dodjela "Oscara"|1958.]] godine, ''[[Deveti krug]]'' ([[33. dodjela "Oscara"|1960.]]), [[Tri (film)|Tri]] ([[39. dodjela "Oscara"|1966.]]), ''[[Skupljači perja]]'' ([[40. dodjela "Oscara"|1967.]]), ''[[Bitka na Neretvi (film)|Bitka na Neretvi]]'' ([[42. dodjela "Oscara"|1969.]]), ''[[Otac na službenom putu]]'' ([[58. dodjela "Oscara"|1985.]]). Osim igranog filma, postojala je produkcija [[Animirani film|animiranog filma]], a najpoznatija stvaralačka grupa bila je [[Zagrebačka škola crtanog filma]], iz čije je produkcije film ''[[Surogat (film)|Surogat]]'' [[Dušan Vukotić|Dušana Vukotića]] iz 1962., jedini jugoslavenski film koji je dobio [[Oscar za najbolji kratkometražni animirani film|Oscara za najbolji kratkometražni animirani film]]. Značajniji [[Spisak jugoslavenskih režisera|jugoslavenski režiseri]] bili su: [[Ante Babaja]], [[Branko Bauer]], [[Veljko Bulajić]], [[Kiril Cenevski]], [[František Čáp]], [[Bahrudin Čengić]], [[Mladomir Puriša Đorđević]], [[Radivoje Đukić]], [[Obrad Gluščević]], [[Krešo Golik]], [[Petar Gligorovski]], [[Rajko Grlić]], [[Fadil Hadžić]], [[Fedor Hanžeković]], [[Srđan Karanović]], [[Hajrudin Krvavac]], [[Sulejman Kupusović]], [[Emir Kusturica]], [[Goran Marković (režiser)|Goran Marković]], [[Dušan Makavejev]], [[Vatroslav Mimica]], [[Žika Mitrović]], [[Krsto Papić]], [[Goran Paskaljević]], [[Živojin Pavlović]], [[Ante Peterlić]], [[Ljubiša Ristić]], [[Branko Schmidt]], [[Zdravko Šotra]], [[France Štiglic]], [[Antun Vrdoljak]], [[Lordan Zafranović]], [[Želimir Žilnik]]. Poznatiji glumci bili su: [[Danilo Stojković]], [[Ljuba Tadić]], [[Bekim Fehmiu]], [[Fabijan Šovagović]], [[Mustafa Nadarević]], [[Bata Živojinović]], [[Boris Dvornik]], [[Ljubiša Samardžić]], [[Dragan Nikolić]] i [[Rade Šerbedžija]]; glumice: [[Milena Dravić]], [[Neda Arnerić]], [[Mira Furlan]] i [[Ena Begović]]. Na [[Kanski filmski festival|Kanskom filmskom festivalu]] film režisera [[Emir Kusturica|Emira Kusturice]] ''[[Otac na službenom putu]]'' dobio je [[Zlatna palma|Zlatnu palmu]] za najbolji film [[Kanski filmski festival 1985|1985.]] godine, što je najveća filmska nagrada koju je dobio jedan jugoslavenski igrani film. === Mediji === [[Datoteka:Politika 30 jun 1948.JPG|140px|mini|desno|Naslovna stranica dnevnih novina Politika iz 1948. godine]] Novinska i medijska agencija [[Tanjug]] osnovana je 5. novembra 1943. godine u Jajcu. Od 1960-ih godina sjedište Tanjuga bilo je u Beogradu u [[Zgrada Tanjuga|Zgradi Tanjuga]]. Na svom vrhuncu imala je 48 dopisnika i vrijedila je po vlastitim izvorima za deset najvećih informacijskih agencija i najveća među državama [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]<ref name="Tanjug">{{Cite web |url=http://www.tanjug.rs/o_tanjugu.asp |title=O Tanjugu |access-date=9. 12. 2020 |archive-date=29. 10. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101029042937/http://www.tanjug.rs/o_tanjugu.asp |url-status=bot: unknown }}</ref> ==== Radio ==== [[Jugoslavenska radiotelevizija]] obuhvatala je i sve radio-stanice u Jugoslaviji. Sve radio stanice su bile u državnom (društvenom vlasništvu), te nisu postojale privatne radio-stanice. Prva radio-stanica nakon završetka rata je bila radio-stanica u Dubrovniku, koja se oglasila 18. oktobra 1944, a Beogradska radio-stanica emitovala je prvi redovni program 10. novembra 1944, Radio Cetinje 27. novembra, Radio Skoplje 28. decembra, Sarajevska radio-stanica počinje sa emitovanjem 11. aprila 1945, a Radio Ljubljana 9. maja 1945. godine. U 1947. godini zabilježeno je 13 radio-stanica sa 40.829 sati emitovanja, a 1949. godine broj je porastao na 16 sa 51.394 sati.<ref name="Bajec" /> ==== Televizija ==== {{Glavni|Jugoslavenska radiotelevizija}} [[Jugoslavenska radiotelevizija]] (JRT) bio je sistem osam javnih nacionalnih radiotelevizijskih kuća do početka [[1990te|1990-ih]] godina. Činilo ga je šest republičkih i dva pokrajinska RTV centra: [[Radiotelevizija Sarajevo]] (RTVSa), [[Radiotelevizija Ljubljana]] (RTLJ), [[Radiotelevizija Zagreb]] (RTZ), [[Radiotelevizija Beograd]] (RTB), [[Radiotelevizija Skopje]] (RTSk), [[Radiotelevizija Titograd]] (RTT), te [[Radiotelevizija Novi Sad]] (RTNS) i [[Radiotelevizija Priština]] (RTP). Jugoslavenska radiotelevizija bila je članica [[Evropska radiodifuzijska unija|Evropske radiodifuzijske unije]] od 1950. godine. Prva televizijska stanica (RTZ) je osnovana 15. maja 1956. godine u Zagrebu. U početku je svaka republička televizija imala jedan program, a kasnije su osnivani drugi i treći programi. Osim informartivnog programa, televizijske kuće producirali su i televizijske serije, filmove, te su učestvovale u organizaciji muzičkih festivala. Poznatije [[Spisak jugoslavenskih tv-serija|tv-serije]] bile su: ''[[Bolji život]], [[Građani sela Luga]], [[Gruntovčani]], [[Kamiondžije]], [[Kože (tv-serija)|Kože]], [[Naše malo misto]], [[Otpisani]], [[Pozorište u kući]], [[Smogovci]], [[Valter brani Sarajevo]], [[Velo misto]], [[Više od igre]], [[Vruć vetar]].'' Službeni jezici televizijskih stanica su bili jezici republike i pokrajina, a postojale su i emisije na jezicima narodnosti. U Jugoslaviji je postojala obaveza plaćanja [[TV pretplata|televizijske pretplate]]. Nakon raspada Jugoslavije, ovih 8 TV centara postali su nacionalne televizije zemalja nasljednica. ==== Novine ==== {{Tiraži dnevnih listova u Jugoslaviji 1947-49.}} Tokom 1945. godine izlazi 13 dnevnih listova sa prosječnim tiražom od 672.000 primjeraka. Najčitaniji dnevni list tih godina je bila ''[[Borba (novine)|Borba]]'', koja je isprva bila glasilo [[KPJ]].<ref name="Bajec" /> Dnevne novine većeg tiraža, izlazile su u glavnim gradovima saveznih republika. Kao glasilo [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije|Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije]] (SSRNJ) bila su dnevne novine ''[[Borba (novine)|Borba]]''. Ranih pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka, bile su najtiražnije jugoslavenske novine. Beogradska ''[[Politika (novine)|Politika]]'', bile su najstarije dnevne novine, koje su nakon Drugog svjetsko rata 1945. godine ponovo počele izlaziti. U isto vrijeme u Zagrebu se osniva ''[[Vjesnik]]'', u Sarajevu ''[[Oslobođenje]]'', u Ljubljani ''[[Delo]]'', ''[[Ljudska Pravica]]'' i ''[[Sloveski Poročevalec]]'', Splitu ''[[Slobodna Dalmacija]]'', u Skoplju ''[[Nova Makedonija]]'', u Podgorici ''[[Pobjeda (Podgorica)|Pobjeda]]'' u Prištini ''[[Rilindja]]'' na albanskom jeziku. Osim ovih glasila uskoro izlaze i novine lokalnog značaja: mariborski ''[[Večer (Maribor)|Večer]]'', riječki ''[[Novi list]]'', ''[[Glas Slavonije]]'', ljubljanski ''[[Dnevnik (Ljubljana)|Dnevnik]], novosadski ''[[Dnevnik (Novi Sad)|Dnevnik'']] i skopski ''[[Dnevnik (Skopje)|Dnevnik]]''. Postojale su i novine na jezicima nacionalnih manjina: [[La voce del Popolo]], na italijanskom jeziku pokrenute 27. oktobra 1944. na Sušaku, te [[Szabad Vajdasag]], na mađarskom, pokrenute u Novom Sadu. Tako je 1950. godine izlazilo 357 listova, sa prosječnim tiražom po broju od 5.889.666 primjeraka, a štampan je i 381 časopis.<ref name="Bajec" /> Pored zvaničnih glasila štampala su se i tabloidna izdanja većeg tiraža: beogradske ''[[Večernje novosti]]'', zagrebački ''[[Večernji list]]'', sarajevske ''[[Večernje novine]]''. Sportske dnevne novine [[Sport (novine)|Sport]] (Beograd), i zagrebačke [[Sportske novosti]] izlazile su svakim danom osim nedjelje. U Beogradu je izlazio satirički časopis [[Jež novine)|Jež]]. ==== Časopisi ==== Kulturni i književni časopisi izlazili su uglavnom jednom ili dva puta mjesečno: ''[[Forum (časopis)|Forum]], [[Gradina (časopis)|Gradina]], [[Književne novine]], [[Književna reč]], [[Književnost (časopis)|Književnost]], [[Letopis Matice srpske]], [[Odjek (časopis)|Odjek]], [[Republika (časopis)|Republika]], [[Život (časopis)|Život]].'' ==== Magazini ==== Usporedo sa dnevnim glasilima SSRN, postojali su omladinski magazini kao glasila republičkih organizacija Saveza socijalističke omladine. Tako je u SR Sloveniji izlazila ''[[Mladina]],'' u SR BiH ''[[Naši Dani]],'' u SR Hrvatskoj ''[[Polet]],'' koji su tematski obrađivali modernu kulturu mladih, rock muziku i poltička kretanja u SFRJ. Slovenska Mladina je prednjačila 80-tih godina prošlog vijeka u političkim akcijama i protestu protiv kulta ličnosti i totalitarizma u političkom sistemu Jugoslavije. Politički magazini bili su ''[[NIN]],'' ''[[Duga (novine)|Duga]]'', ''[[Ilustrovana Politika]]'' zagrebački ''[[Danas]],'' sarajevski ''[[Svijet (novine)|Svijet]],'' te nedjeljno izdanje Slobodne Dalmacije, ''[[Nedjeljna Dalmacija]].'' Od sportskih sedmičnika najpopularniji je bio beogradski ''[[Tempo (magazin)|Tempo]]''. U izdanju novosadskog izdavača NIP Dnevnik, 1962. godine se pokreće časopis ''[[Ritam (časopis)|Ritam]]'', koji je bio prvi domaći časopis posvećen zabavnoj, džez i pop muzici, a prvi časopis vezan isključivo za rock muziku je bio [''[Džuboks magazin]]'', koji je izašao 3. maja 1966. godine, te ''[[Pop Expres]]'' iz Zagreba. === Filatelija === {{Glavni|Filatelija u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Yugoslavia3+2din1945.jpg|140px|mini|desno|Prva poštanska marka DFJ iz 1944. godine]] [[Datoteka:StampSplit1945Michel18.jpg|140px|mini|desno|Lokalna poštanska marka DFJ iz 1945. godine]] Prva poštanska marka SFRJ tiskana je 14–16. decembra 1944. godine. Riječ je o poštanskoj marki [[Srbija pod njemačkom okupacijom|Srbije pod njemačkom okupacijom]]. Na marki je dodatno utiskan pečat sa [[Grb Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije|grbom Jugoslavije]] i imenom zemlje ćirilićnim pismom (Демократска република Југославија) i doplatom +2 u plavoj boji. Marka je crvenoljubičaste boje, sa [[Nominalna vrijednost|nominalnom vrijednošću]] od 3+2 [[Srpski dinar|srpska dinara]], a na njoj je motiv [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]] kod [[Trstenik]]a. Izašle su dvije marke, a druga je imala nominalnu vrijednost 7+3 dinara. Tiraž prve serije bio je milion primjeraka. Marka je kataloški, po njemačkom katalogu [[Michel]], numerisana brojem 451 I. U januaru 1945. izašla je nova serija od tri slične marke, sa razlikom da je pečat bez mrežasto utiskane pozadine. Marke su vrijedile do 31. januara 1945. godine. Prva dizajnirana marka sa motivom izašla je 1945, a riječ je o seriji od četiri marke sa likom [[Josip Broz|Josipa Broza]] sa nominalnom vrijednostima od 5, 10, 20 i 30 dinara. U to vrijeme korištene su lokalne marke sa raznim pečatima: u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj su korištene marke [[NDH]], u Sloveniji marke [[Treći rajh|Trećeg rajha]] i [[Kraljevina Italija|Italije]], u Vojvodini marke [[Mađarska|Mađarske]], u Crnoj Gori marke [[Crna Gora u Drugom svjetskom ratu|Crne Gore pod italijanskom okupacijom]]. Od 1944-91. tiskano je oko 2.100 različitih poštanskih maraka. Izdavane su i [[porto marke]], doplatne marke i službene marke. {{raščistiti}} == Sport == [[Datoteka:Leon štukelj.jpg|140px|mini|desno|[[Leon Štukelj]], jugoslavenski i slovenski gimnastičar, osvajač najviše medalja na Olimpijskim igrama]] Jugoslavenski sportisti nastupali su u skoro svim većim sportskim takmičenjima. SFRJ je bila članica [[Međunarodni olimpijski komitet|Međunarodnog olimpijskog komiteta]] (MOO) i nastupila je na [[ZOI|Zimskim]] i [[Ljetne olimpijske igre|Ljetnim olimpijskim igrama]] prvi put [[Olimpijske igre 1948.|1948]], a zadnji put na [[Olimpijske igre 1992.|Olimpijadi 1992.]] kada su nastupili kao nezavisni sportisti. Na olimpijadama 1996. godine nastupili su pod imenom SR Jugoslavija. Jugoslavenske reprezentacije takmičile su se i na evropskim i svjetskim prvenstvima u [[nogomet]]u, košarci, rukometu, odbojci i vaterpolu, gdje su ostvarile i najveće uspjehe. U pojedinačnim konkurencijama, značajniji sportovi u kojima su ostvareni dobri rezultati su: [[veslanje]], [[plivanje]], [[gimnastika]], [[hrvanje]], [[boks]], [[džudo]], [[streljaštvo]] [[tenis]] i [[stoni tenis]]. === Olimpijske igre === {{Glavni|Jugoslavija na Olimpijskim igrama}} Jugoslaviju je na [[Olimpijske igre|Olimpijskim igrama]] zastupao [[Jugoslavenski olimpijski komitet]], koji je osnovan 1919. godine u [[Zagreb]]u. SFRJ je postala članica [[MOO]] po automatizmu kao nasljednica [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine]]. Nakon raspada SFRJ, osnovano je sedam olimpijskih komiteta zemalja nasljednica. === Atletika === {{Glavni|Atletika u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Ivan Gubijan 2.jpg|140px|mini|desno|[[Ivan Gubijan]], osvajač srebrne medalje na LJOI 1948]] Takmičenja u atletici u Jugoslaviji bili su pod pokroviteljstvom [[Atletskog saveza Jugoslavije]]. Jugoslavenski atletičari nastupali su na [[Evropsko prvenstvo u atletici|Evropskim prvenstvima u atletici]] na otvorenom od [[Evropsko prvenstvo u atletici 1946.|EP 1946.]], što je bio treći nastup na ovim takmičenjima pa do [[Evropsko prvenstvo u atletici 1990.|EP 1990.]] Ukupno je osvojeno 15 medalja od toga 6 zlatnih, 6 srebrnih i 3 bronzane medalje. Jugoslavija je bila dva puta organizator Evropskog prvenstva i to [[Evropsko prvenstvo u atletici 1962.|EP 1962.]] u [[Beograd]]u i [[Evropsko prvenstvo u atletici 1990.|EP 1990.]] u [[Split]]u. Na [[Evropsko dvoransko prvenstvo u atletici|Evropskim dvoranskim prvenstvima]] osvojeno je ukupno 18 medalja (6 zlatnih, 3 srebrne i 9 bronzanih) Atletska reprezentacija Jugoslavije nastupila je na trima [[Svjetsko prvenstvo u atletici|Svjetskim prvenstvima]] počevši od [[Svjetsko prvenstvo u atletici 1983.|SP 1983.]] pa do [[Svjetsko prvenstvo u atletici 1991.|SP 1991]], ali nisu uspjeli osvojiti ni jednu medalju. Na [[Atletika na Ljetnim olimpijskim igrama|Ljetnim olimpijskim igrama]] atletičari su prvi put nastupili [[Jugoslavija na Ljetnim olimpijskim igrama 1924.|1924]], a zadnji put [[Jugoslavija na Ljetnim olimpijskim igrama 1988.|1988.]] godine. Ukupno su osvojene dvije srebrne medalje i to [[Ivan Gubijan]] [[Atletika na LJOI 1948|1948.]] godine u [[Atletika na Olimpijskim igrama 1948 - bacanje kladiva (muškarci)|bacanju kladiva]] i [[Franjo Mihalić]] u [[Atletika na Olimpijskim igrama 2016 - maraton (muškarci)|maratonu]] [[Atletika na LJOI 1956.|1956.]] godine. Ostali poznatiji atletičari bili su [[Vera Nikolić]], [[Luciano Sušanj]], [[Dragutin Topić]], [[Nenad Stekić]], [[Dragan Zdravković]], [[Zlatan Saračević]], [[Miloš Srejović]], [[Borut Bilač]], [[Biljana Petrović]], [[Vladimir Milić]], [[Jelica Pavličić]], [[Branko Zorko]], [[Milovan Savić]], [[Ivan Ivančić]], [[Željko Knapić]], [[Slobodan Branković]], [[Brigita Bukovec]], [[Marina Filipović]], [[Sejad Krdžalić]], [[Ismail Mačev]], [[Ivan Mustapić]], [[Snežana Pajkić]], [[Breda Pergar]], [[Dragan Perić]], [[Slobodan Popović]]. === Hrvanje === {{Glavni|Hrvanje u Jugoslaviji}} Najviše medalja na [[Hrvanje na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]] osvojili su [[Spisak jugoslavenskih hrvača|jugoslavenski hrvači]]; Ukupno 16, od kojih četiri zlatne, šest srebrnih i šest bronzanih medalja, od [[Hrvanje na Olimpijskim igrama 1960.|LJOI 1960.]] do [[Hrvanje na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988.]] Najuspješniji hrvači bili su [[Shaban Tërstena]], sa jednom zlatnom i jednom srebrnom, te [[Branislav Simić]] sa jednom zlatnom i jednom bronzanom medaljom. Ostali osvajači medalja bili su: [[Branislav Martinović]], [[Stevan Horvat]], [[Josip Čorak]], [[Milovan Nenadić]], [[Momir Petković]], [[Ivan Frgić]], [[Vlado Lisjak]], [[Refik Memišević]], [[Jožef Tertei]] i [[Shaban Sejdiu]]. === Nogomet === {{Glavni|Nogomet u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Dragan Džajić.jpg|140px|mini|desno|[[Dragan Džajić]], nogometaš sa najviše nastupa za reprezentaciju SFRJ (85)]] ==== Muškarci ==== [[Jugoslavenska nogometna reprezentacija]] bila je članica međunarodnih nogometnih organzacija [[FIFA]] i [[UEFA]] i nastupala je na [[Nogomet na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu|Svjetskom nogometnog prvenstvu]] i [[Evropsko prvenstvo u nogometu|Evropskom nogometnom prvenstvu]]. Prvi nastup na Svjetskom prvenstvu, reprezentacija Jugoslavije imala je na [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1950.|Svjetskom prvenstvu u nogometu 1950.]] u [[Brazil]]u. Ukupno je nastupila na sedam prvenstava ([[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1950.|SP 1950]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1954.|SP 1954]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1958.|SP 1958]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1962.|SP 1962]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1974.|SP 1974]], [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1982.|SP 1982.]] i [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1990.|SP 1990.]]), a na Evropskim prvenstvima ukupno četiri puta ([[Evropsko prvenstvo u nogometu 1960.|EP 1960]], [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1968.|EP 1968]], [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1976.|EP 1976.]] i [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1984.|EP1984.]]) Najbolji plasman na Svjetskom prvenstvo bilo je četvrto mjesto na [[Svjetsko prvenstvo u nogometu 1962.|Svjetskom prvenstvu u nogometu 1962.]] u [[Čile]]u, a na Evropskom prvenstvu drugo mjesto na prvenstvima [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1960.|EP 1960.]] i [[Evropsko prvenstvo u nogometu 1968.|EP 1968]]. Klupska takmičenja održavana su u organizaciji [[Nogometni savez Jugoslavije|Nogometnog saveza Jugoslavije]]. Prvi rang takmičenja bila je Prva nogometna liga Jugoslavije, u čijem se takmičenju odlučivao prvak Jugoslavije. Ukupno je odigrano 47 sezona, a najviše pobjeda u prvenstvu imala je beogradska [[FK Crvena Zvezda]] (19), [[FK Partizan]] (11), [[NK Hajduk]] (7), [[NK Dinamo]] (4), [[FK Vojvodina]] (2), [[FK Sarajevo]] (2) i [[FK Željezničar]] (1). Takmičenja u [[Kup Jugoslavije u nogometu|Kupu Jugoslavije]] održavana su od [[Kup Jugoslavije u nogometu 1946/47.|1947.]] do [[Kup Jugoslavije u nogometu 1991/92.|1992.]] godine. Najviše pobjeda imala je beogradska [[FK Crvena Zvezda]] (12), [[NK Hajduk]] (9), [[NK Dinamo]] (7), [[FK Partizan]] (6), [[OFK Beograd]] (4), [[FK Velež]] (2), [[NK Rijeka]] (2), [[FK Borac Banja Luka]] (1) i [[FK Vardar]] (1). ==== Žene ==== {{Proširiti sekciju}} === Košarka === {{Glavni|Košarka u Jugoslaviji}} ==== Muškarci ==== [[Datoteka:Krešimir Ćosić 1970.jpg|140px|mini|desno|[[Krešimir Ćosić]], jedan od najboljih jugoslavenskih košarkaša]] Košarkaška takmičenja u Jugoslaviji bila su organizovana od strane [[Košarkaški savez Jugoslavije|Košarkaškog saveza Jugoslavije]]. Rezultati [[Košarkaška reprezentacija Jugoslavije|košarkaške reprezentacije Jugoslavije]] su jedni od najboljih na međunarodnim ekipnim takmičenjima u usporedbi sa drugim masovnim sportovima u Jugoslaviji. Na [[Ljetne olimpijske igre|Ljetnim olimpijskim igrama]] ova je reprezentacija nastupila prvi put [[Košarka na Olimpijskim igrama 1960.|LJOI 1960. godine]] u [[Rim]]u, a olimpijski prvaci su postali [[Košarka na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980. godine]] u [[Moskva|Moskvi]]. Ukupno su nastupili na 8 završnih olimpijskih turnira. Reprezentacija je prvi put na [[Svjetsko prvenstvo u košarci|Svjetskom prvenstvu u košarci]] nastupila na turniru [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1950.|SP 1950. godine]] u [[Argentina|Argentini]]. Najbolji rezultat reprezentacije su tri prva osvojena mjesta na prvenstvima [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1957.|SP 1957]], [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1974.|SP 1974]] i [[Svjetsko prvenstvo u košarci 1982.|SP 1982]]. godine. Na [[Evropsko prvenstvo u košarci|Evropskim prvenstvima]] reprezentacija je nastupila na 21 prvenstvu, a prvaci Evrope su postali na prvenstvima [[Evropsko prvenstvo u košarci 1973.|EP 1973]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1975.|EP 1975]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1977.|EP 1977]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1989.|EP 1989]] i [[Evropsko prvenstvo u košarci 1991.|EP 1991]]. godine. U ligaškim takmičenjima, [[Prva liga Jugoslavije u košarci|jugoslavenska košarkaška liga]] je bila među vrhunskim ligama u Evropi i svijetu. Prva sezona košarkaške liga bila je [[Prva liga Jugoslavije u košarci 1945.|PL 1945.]] godine, a zadnja [[Prva liga Jugoslavije u košarci 1992.|PL 1992.]] godine. Liga je brojala od četiri ekipe u nekoliko prvih godina, do najviše 14 klubova. U većini sezona u ligi su se takmičile 12 ekipa. Najviše osvojenih prvenstava imala je [[KK Crvena zvezda]] (12). Osim nje, prvenstva su osvajali još [[KK Olimpija]] (6), [[KK Partizan]] (5), [[OKK Beograd]] (4), [[KK Bosna]] (3), [[KK Cibona]] (2) i po jedanput [[KK Proleter Zrenjanin]], [[KK Radnički Beograd]] i Selekcija [[JNA]]. ==== Žene ==== [[Ženska košarkaška reprezentacija Jugoslavije]] nastupila je na tri [[Ljetne olimpijske igre|olimpijade]]: [[Košarka na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], [[Košarka na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]] i [[Košarka na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]]. Najbolji rezultat je srebrna medalja na [[Košarka na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]] u [[Seoul]]u. Na [[Svjetsko prvenstvo u košarci za žene|Svjetskom prvenstvu u košarci]] nastupile su pet puta, a prvi put [[Svjetsko prvenstvo u košarci za žene 1959.|SP 1959.]]. Najbolji plasman je srebrna medalja sa [[Svjetsko prvenstvo u košarci za žene 1959.|SP 1990.]]. održanog u [[Malezija|Maleziji]]. Od ukupno 20 nastupa [[Evropsko prvenstvo u košarci za žene|Evropskim prvenstvima]], od [[Evropsko prvenstvo u košarci 1954.|EP 1954]], do [[Evropsko prvenstvo u košarci 1991.|EP 1991]], najbolji rezultat su osvojene četiri srebrne medalje ([[Evropsko prvenstvo u košarci 1968.|EP 1968]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1978.|EP 1978]], [[Evropsko prvenstvo u košarci 1987.|EP 1987]] i [[Evropsko prvenstvo u košarci 1991.|EP 1991]]). [[Prva liga Jugoslavije u košarci|Ženska jugoslavenska košarkaška liga]] organizovana je od [[Prva liga Jugoslavije u košarci za žene 1945.|PL 1945.]] godine. Najviše osvojenih prvenstava imala je [[ŽKK Crvena zvezda]] (25). Osim nje, prvenstva su osvajali još [[ŽKK Radnički Beograd]] (6), [[ŽKK Trešnjevka]], [[ŽKK Partizan Beograd]] i [[ŽKK Jedinstvo Tuzla]] (3), [[ŽKK Voždovac]] i [[ŽKK Vojvodina Novi Sad]] (2) i po jedanput [[ŽKK Bosna Sarajevo]], [[ŽKK Šibenik]] i [[ŽKK Željezničar Sarajevo]]. === Rukomet === {{Glavni|Rukomet u Jugoslaviji}} ==== Muškarci ==== [[Datoteka:AbasArslanagic.jpg|mini|140px|[[Abas Arslanagić]], rukometni golman jugoslavenske reprezentacije]] Takmičenja u [[rukomet]]u organizovao je [[Rukometni savez Jugoslavije]], osnovan 1949. godine. Savez je bio član [[Evropska rukometna federacija|Evropske rukometne federacije]] (EHF) i [[Međunarodni rukometni savez|Međunarodnog rukometnog saveza]] (IHF). [[Jugoslavenska rukometna reprezentacija]] takmičila se na [[Ljetne olimpijske igre|Olimpijskim igrama]], [[Svjetsko prvenstvo u rukometu|Svjetskim]] i [[Evropsko prvenstvo u rukometu|Evropskim rukometnim prvenstvima]]. Prvi nastup na [[Rukomet na Olimpijskim igrama|Olimpijadi]] bio je na [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1972.|LJOI 1972]], kada je reprezentacija osvojila zlatnu medalju. Ukupno je nastupila na sljedeće četiri Olimpijade ([[Rukomet na Olimpijskim igrama 1976.|LJOI 1976]], [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]]. i [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]]), a [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]]. godine po drugi put je osvojila zlatnu medalju. Na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu|Svjetskim rukometnim prvenstvima]] reprezentacija je nastupila ukupno 10 puta. Prvi put [[Svjetsko prvenstvo u rukometu 1958.|1958]], a zadnji put [[Svjetsko prvenstvo u rukometu 1990.|SP 1990]]. godine. Najbolji plasman je bilo prvo mjesto na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu 1986.|Svjetskom prvenstvu 1986.]] godine. Klupska takmičenja u rukometu održavana su u organizaciji [[Rukometni savez Jugoslavije|Rukometog saveza Jugoslavije]]. Prvi rang takmičenja bila je [[Prva rukometna liga Jugoslavije]], u čijem se takmičenju odlučivao prvak Jugoslavije. Prvo je prvenstvo odigrano [[Prva rukometna liga Jugoslavije 1953.|PL 1953.]], a najviše pobjeda u prvenstvu imaao je [[bjelovar]]ski [[RK Partizan Bjelovar|RK Partizan]] (9), [[RK Borac Banja Luka]] i [[RK Metaloplastika Šabac]] (7), [[RK Zagreb]] (6), [[RK Medveščak Zagreb]] (4), [[RK Crvena Zvezda Beograd]] (2), a po jednu [[RK Crvenka]], [[RK Željezničar Sarajevo]], [[RK Proleter Zrenjanin]] i [[RK Slovan Ljubljana]], ==== Žene ==== [[Jugoslavenska ženska rukometna reprezentacija]] nastupila je tri puta na [[Rukomet na Olimpijskim igrama|ljetnim olimpijadama]] ([[Rukomet na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984]]. i [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1988.|LJOI 1988]]), najbolji rezultat je zlatna medalja na [[Rukomet na Olimpijskim igrama 1984.|LJOI 1984.]] održanim u [[Los Angeles]]u. Na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za žene|Svjetskim rukometnim prvenstvima]] od ukupo deset nastupa od [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za žene 1957.|SP 1957]], najbolji rezultat rukometašica bila je zlatna medalja na [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za žene 1973.|SP 1973.]] održanom u Jugoslaviji [[Prva ženska rukometna liga Jugoslavije|Ženska rukometna liga]] igrana je prvi put 1953. godine, a najviše titula prvaka Jugoslavije imale su rukometašice [[beograd]]skog [[ŽRK Radnički Beograd|ŽRK Radnički]] (14), [[ŽRK Lokomotiva Zagreb]] (10), [[ŽRK Budućnost Titograd]] i [[ŽRK Spartak Subotica]] (3), [[ŽRK Voždovac]], [[ŽRK Podravka Koprivnica]] i [[ŽRK Lokomotiva Virovitica]] (2), te po jednu: [[ORK Beograd]], [[ŽRK Železničar Beograd]] i [[ŽRK Mirko Kljajić Nova Gradiška|ŽRK Mirko Kljajić]] iz [[Nova Gradiška|Nove Gradiške]]. === Odbojka === {{Glavni|Odbojka u Jugoslaviji}} ==== Muškarci ==== [[Datoteka:Ljubomir Travica.jpg|140px|mini|desno|[[Ljubomir Travica]], jugoslavenski reprezentativac u odbojci i odbojkaški trener]] Takmičenja u [[odbojka|odbojci]] organizovao je [[Odbojkaški savez Jugoslavije]], osnovan 1946. godine. Savez je bio član [[Evropska odbojkaška federacija|Evropske odbojkaške federacije]] (CEV) i [[Međunarodni odbojkaški savez|Međunarodnog odbojkaškog saveza]] (FIVB). [[Jugoslavenska odbojkaška reprezentacija]] takmičila se na [[Ljetne olimpijske igre|Olimpijskim igrama]], [[Svjetsko prvenstvo u odbojci|Svjetskim]] i [[Evropsko prvenstvo u odbojci|Evropskim odbojkaškim prvenstvima]]. Prvi nastup na [[Odbojka na Olimpijskim igrama|Olimpijadi]] bio je na [[Odbojka na Olimpijskim igrama 1980.|LJOI 1980]], kada je reprezentacija osvojila šesto mjesto. Na [[Svjetsko prvenstvo u odbojci|Svjetskim odbojkaškim prvenstvima]] reprezentacija je nastupila ukupno 4 puta. Prvi put [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1956.|1956]], a zadnji put [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1970.|1970]]. godine. Najbolji plasman su bila osma mjesta na [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1962.|Svjetskom prvenstvu 1962.]] i [[Svjetsko prvenstvo u odbojci 1966.|1966.]] godine. ==== Žene ==== {{Proširiti sekciju}} === Vaterpolo === {{Glavni|Vaterpolo u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Ratko Rudić kolovoz 2012 (cropped).jpg|140px|mini|desno|[[Ratko Rudić]], jedan od najboljih jugoslavenskih vaterpolista]] Po broju osvojenih medalja na međunarodnim takmičenjima, [[Vaterpolska reprezentacija Jugoslavije]] je najtrofenija reprezentacija u ekipnim takmičenjima. Na takmičenjima u [[Vaterpolo|vaterpolu]] [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama|na Ljetnim olimpijskim igrama]] reprezentacija Jugoslavije nastupala je od [[LJOI 1948|1948]]-[[LJOI 1988.|88]]. godine; Najbolji rezultati bili su osvajanje tri zlatne medalje na olimpijadama [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1968.|1968.]], [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1984.|1984.]] i [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1988.|1988.]] godine, četiri srebrne medalje ([[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1952.|1952.]], [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1956.|1956.]], [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1964.|1964.]] i [[Vaterpolo na Olimpijskim igrama 1980.|1990.]]). Na [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima|Svjetskim prvenstvim u vodenim sportovima]] od ukupno šest nastupa između [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1973.|1973]]-[[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1991.|91.]] osvojene su dvije zlatne na prvenstvima [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1986.|1986.]] i [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1991.|1991.]], te dvije bronzane [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1973.|1973.]] i [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1978.|1978.]] godine. Na [[Svjetski kup u vaterpolu|Svjetskom kupu u vaterpolu]] osvojene su dvije zlatne ([[Svjetski kup u vaterpolu 1987.|1987.]] i [[Svjetski kup u vaterpolu 1989.|1989.]]), jedna srebrna [[Svjetski kup u vaterpolu 1981.|1981.]] i jedna bronzana [[Svjetski kup u vaterpolu 1979.|1979.]] Na [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu|Evropskom prvenstvu u vaterpolu]] osvojene su jedna zlatna [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1991.|1991.]], sedam srebrnih ([[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1954.|1954.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1958.|1958.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1962.|1962.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1977.|1977.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1985.|1985.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1987.|1987.]] i [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1989.|1989.]]) i četiri bronzane medalje ([[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1950.|1950.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1966.|1966.]], [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1970.|1970.]] i [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1974.|1974.]]) U [[Beograd]]u je 1973. godine održano prvo [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 1973.|Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima]], 1979. u [[Beograd]]u i [[Rijeka (grad)|Rijeci]] [[Svjetski kup u vaterpolu 1979.|1979.]] i 1981. godine u [[Split]]u [[Evropsko prvenstvo u vaterpolu 1981.|Evropsko prvenstvo u vaterpolu]]. U ligaškim takmičenjima, [[Vaterpolsko prvenstvo Jugoslavije|jugoslavenska vaterpolska liga]] je bila među jačim ligama u Evropi i svijetu. Prva sezona vaterpolske lige (ukupno 21-a od osnivanja lige), nakon završetka Drugog svjetskog rata bila je [[Vaterpolsko prvenstvo Jugoslavije 1945.|1945.]] godine, a zadnja [[Vaterpolsko prvenstvo Jugoslavije 1991.|1991.]] godine. Prvenstva su odigravana naprije po turnirskom sistemu, a kasnije po ligaškom [[Bergerov sistem|Bergerovom sistemu]] u ligi koja je brojala od šest do dvanaest timova. Najviše osvojenih prvenstava imao je [[Vaterpolski klub Jug|VK Jug (Dubrovnik)]] sa 22 osvojena prvenstva, [[Vaterpolo klub Partizan Beograd|VK Partizan (Beograd)]] sa 17, [[Vaterpolski klub Jadran|VK Jadran (Split)]] (9), [[Hrvatski akademski vaterpolski klub Mladost|HAVK Mladost (Zagreb)]] (6), [[Vaterpolski klub Mornar|VK Mornar (Split)]] (5) [[VK Polet Sombor|Somborsko SU (Sombor)]] (3) [[Vaterpolo klub Jadran Herceg-Novi|VK Jadran (Herceg-Novi)]] (2) i sa po jednom titulom prvaka selekcija NR Hrvatske, [[Vaterpolo klub Primorac Kotor|VK Kotor]] i [[Vaterpolski klub Primorje|VK Viktorija (Sušak)]]. Od 1959-72. igralo se i [[Zimsko prvenstvo Jugoslavije u vaterpolu]], koje je zamijenjeno 1973. godine [[Kup Jugoslavije u vaterpolu|Kupom Jugoslavije u vaterpolu]], koje je odigravano do raspada države 1991. godine. Najviše osvojenih kupova imao je [[Vaterpolo klub Partizan Beograd|VK Partizan (Beograd)]] i to 12. Sva takmičenja u vaterpolu organizovao je [[Vaterpolo savez Jugoslavije]]. Sportska nasljednica reprezentacije Jugoslavije u vaterpolu je [[Vaterpolska reprezentacija Srbije]]. === Tenis === [[Datoteka:Punčec i Palada.jpg|140px|mini|desno|[[Franjo Punčec]] (li.) i [[Josip Palada]] (re.), uspješni teniseri Jugoslavije]] Takmičenja u tenisu u Jugoslaviji bili su u organizaciji [[Teniski savez Jugoslavije|Teniskog saveza Jugoslavije]], osnovanog 1922. godine, a obnovljenog neposredno nakon završetka Drugog svjetskog rata. Jugoslavenski teniseri učestvovali su na međunarodnim i domaćim turnirima, kao i u timskim takmičenjima kao [[Davis cup]] u muškoj [[Fed Cup]] u ženskoj konkurenciji ==== Muškarci ==== [[Davis cup reprezentacija Jugoslavije|Reprezentacija Jugoslavije]] u tenisu, prvi put je nastupila na [[Davis cup]]u [[Davis cup 1928.|turniru 1928.]] godine i od tada gotovo je redovita nastupala sve po prekida takmičenja [[Davis cup 1939.|DC 1939.]] godine. Nakon završetka Drugog svjetskog rata Jugoslavija je na turniru [[Davis cup 1946.|DC 1946.]] godine osvojila drugo mjesto u Evropskoj zoni, kao i [[Davis cup 1947.|DC 1947.]] godine. Od tada se Jugoslavija sve do [[Davis cup 1983.|DC 1983.]] godine takmiči u Evropskoj zoni, a nakon pobjede u Evropskoj zoni sljedeće godine prelazi u Svjetsku zonu Davis cupa, gdje ostaje sve do raspada zemlje 1992. godine. Najbolji rezultati bili su učestvovanje u tri polufinala i to na turniru [[Davis cup 1988.|DC 1988.]] godine kada su izgubili od reprezentacije [[Davis cup reprezentacija Njemačke|Njemačke]] 0:5. zatim [[Davis cup 1989.|DC 1989.]] slijedi poraz od [[Davis cup reprezentacija Švedske|Švedske]] 1:4, te [[Davis cup 1991.|DC 1991.]] poraz od [[Davis cup reprezentacija Francuske|Francuske]] 0:5. Najviše nastupa imali su [[Josip Palada]] i [[Boro Jovanović]] koji su igrali 15 puta na Davis cupu. ==== Žene ==== === Stoni tenis === {{Glavni|Stoni tenis u Jugoslaviji}} [[Datoteka:1973 World Table Tennis Championships stamp of Yugoslavia.jpg|140px|mini|desno|Poštanska marka SFRJ iz 1973. godine izdata povodom SP u stonom tenisu]] Takmičenja u [[Stoni tenis|stonom tenisu]] u Jugoslaviji, organizovana su od strane [[Stonoteniski savez Jugoslavije|Stonoteniskog saveza Jugoslavije]]. Jugoslavenski stonoteniseri nastupali su na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskim prvenstvima u stonom tenisu]], kao i [[Stoni tenis na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]], a po broju osvojenih medalja ubrajani su među najbolje sportiste na svijetu i Evropi. Jugoslavija je bila tri puta organizator [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskog prvenstva u stonom tenisu]]: [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1965.|SP 1965.]] u Ljubljani, [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1973.|SP 1973.]] u Sarajevu i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981.|SP 1981.]] u Novom Sadu i dva puta domaćin [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim prvenstvima]]: [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1960.|EP 1960.]] u Zagrebu i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1974.|EP 1974.]] u Novom Sadu. Najbolji stonoteniser Jugoslavije bio je [[Dragutin Šurbek]], koji je osvojio 10 zlatnih, 7 srebrnih i 17 bronzanih medalja na Svjetskim i Evropskim prvenstvima. ==== Muškarci ==== [[Datoteka:Žarko Dolinar 1955.jpg|140px|mini|desno|[[Žarko Dolinar]], jedan od najboljih jugoslavenskih stonotenisera i prvi osvajač medalje]] Na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim prvenstvima]] u muškoj konkurenciji jugoslavenski stonoteniseri osvojili su dva puta zlatnu medalju u ekipnoj konkurenciji ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1962.|EP 1962.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1976.|EP 1976.]]), tri puta srebrnu ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1964.|EP 1964.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1970.|EP 1970.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1972.|EP 1972.]]) i tri puta bronzanu medalju ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1968.|EP 1968.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1974.|EP 1974.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1982.|EP 1982.]]) Zlatna medalja osvojene je u pojedinačnoj konkurenciji na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1968.|EP 1968.]], šest u parovima ([[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1962.|EP 1962.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1968.|EP 1968.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1970.|EP 1970.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1982.|EP 1982.]], [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1984.|EP 1984.]] i [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1990.|EP 1990.]]) Na [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskim prvenstvima u stonom tenisu]] osvojene su dvije srebrne medalje u ekipnom takmičenju ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1975.|SP 1975.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1991.|SP 1991.]]) i tri bronzane medalje ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1951.|SP 1951.]], [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1969.|SP 1969.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1971.|SP 1971.]]). U pojedinačnoj konkurenciji osvojene su dvije srebrne ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1955.|SP 1955.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1975.|SP 1975.]]) i četiri bronzane ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1971.|SP 1971.]], [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1973.|SP 1973.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981.|SP 1981.]]) U takmičenju parova osvojene su dvije zlatne ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1954.|SP 1954.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1983.|SP 1983.]]), dvije srebrne ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1987.|SP 1987.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1989.|SP 1989.]]) i tri bronzane medalje ([[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1973.|SP 1973.]], [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1977.|SP 1977.]] i [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1981.|SP 1981.]]) Nakon uvođenja na olimpijske igre 1988. godine, stonoteniseri Jugoslavije osvojili su jednu srebrnu medalju na [[Ljetnim olimpijskim igrama|LJOI 1988.]] [[Stoni tenis na Olimpijskim igrama 1988 - muški parovi|u muškim parovima]]. Najuspješni stonoteniseri bi su: [[Dragutin Šurbek]], [[Antun Stipančić]], [[Vojislav Marković]], [[Janez Teran]], [[Žarko Dolinar]], [[Vilim Harangozo]], [[Zoran Kalinić]], [[Ilija Lupulesku]], [[Edvard Vecko]], [[Milivoj Karakašević]]. ====Žene ==== U ženskoj konkurenciji na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu|Evropskim prvenstvima]] u ekipnom takmičenju osvojene su jedna srebrna na [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1984.|EP 1984.]] i jedna bronzana [[Evropsko prvenstvo u stonom tenisu 1991.|EP 1991.]] Na [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu|Svjetskim prvenstvima]] u paru osvojena je jedna bronzana medalja na [[Svjetsko prvenstvo u stonom tenisu 1979.|SP 1979.]], a na [[Ljetnim olimpijskim igrama|LJOI 1988.]] [[Stoni tenis na Olimpijskim igrama 1988 - ženski parovi|u ženskim parovima]] jedna bronzana medalja. Poznatije stonoteniserke bile su: [[Gordana Perkučin]], [[Jasna Fazlić]], [[Branka Batinić]], [[Eržebet Palatinuš]]. ====Mješovito ==== === Zimski sportovi === ==== Alpsko skijanje ==== {{Glavni|Alpsko skijanje u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Jurefranko.jpg|140px|mini|desno|Jure Franko, prvi osvajač medalje na Zimskim olimpijskim igrama u alpskom skijanju za Jugoslaviju]] Alpsko skijanje, kao i drugi zimski sportovi bili su pod organizatornom upravom [[Skijaški savez Jugoslavije|Skijaškog saveza Jugoslavije]]. Najbolji rezultati jugoslavenskih alpskih skijaša su četiri osvojene medalje na [[Zimske olimpijske igre|ZOI]] i to dvije srebrne medalje. Prvu srebrnu medalju osvojio je na [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1984.|ZOI 1984.]] [[Jure Franko]] u disciplini [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1984 - veleslalom (muškarci)|veleslalom]], a drugu srebrnu medalje osvojila je [[Mateja Svet]] na [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1988.|ZOI 1988.]] u disciplini [[Alpsko skijanje na Zimskim olimpijskim igrama 1988 - slalom (žene)|slalom]]. Na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju|Svjetskim prvenstvima u alpskom skijanju]], alpski skijaši su osvojili ukupno 9 medalja od toga jednu zlatnu, tri srebrene i pet bronzanih: [[Bojan Križaj]] na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1982.|Svjetskom prvenstvu 1982.]] u disciplini [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1982 - slalom (muškarci)|slalom]] i [[Boris Strel]] u disciplini [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1982 - veleslalom (muškarci)|veleslalom]]. Najbolji uspjeh ostvarila je [[Mateja Svet]] na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987.|SP 1987.]] osvojivši tri medalje i to srebnu u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987 - veleslalom (žene)|veleslalom]] i dvije bronzane u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987 - slalom (žene)|slalomu]] i [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1987 - superveleslalom (žene)|superveleslalomu]], te na [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989.|SP 1989.]] kada je osvojila zlatnu medalju u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989 - slalom (žene)|slalomu]] i bronzanu u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989 - veleslalom (žene)|veleslalomu]]. Osim nje na ovim igrama medalju je osvojio i [[Tomaž Čižman]] u [[Svjetsko prvenstvo u alpskom skijanju 1989 - superveleslalom (muškarci)|superveleslalomu]]. Osim ovih poznati alpski skijaši bili su [[Nataša Bokal]], [[Grega Benedik]], [[Gregor Grilc]], [[Davo Karničar]], [[Mitja Kunc]], [[Rok Petrovič]], [[Katjuša Pušnik]], [[Veronika Šarec]]. U [[Svjetski kup u alpskom skijanju|Svjetskom kupu u alpskom skijanju]] najviše pobjeda imao je [[Bojan Križaj]] (8), [[Rok Petrovič]] (5), te po jednu [[Boris Strel]] i [[Grega Benedik]], a u ženskoj konkurenciji [[Mateja Svet]] (7), a [[Veronika Šarec]] i [[Nataša Bokal]] po jednu pobjedu. ==== Biatlon ==== {{Glavni|Biatlon u Jugoslaviji}} [[Biatlon]] se u Jugoslaviji počeo intenzivnije razvijati nekoliko godina prije početka [[ZOI 1984.|Zimskih olimpijskih igara]] u Sarajevu. [[Spisak jugoslavenskih biatlonaca|Jugoslavenski biatlonci]] su nastupili su prvi put na [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1980.|Zimskim olimpijskim igrama 1980. godine]], kada je [[Marjan Burgar]] nastupio u [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1980 - 20 km|utrci na 20&nbsp;km]] i u utrci u sprintu na [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1980 - 10 km|10&nbsp;km]]. Nakon toga jugoslavenski predstavnici nastupili su još na [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1984.|ZOI 1984]], [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1988.|ZOI 1988]], i [[Biatlon na Zimskim olimpijskim igrama 1992.|ZOI 1992.]]{{efn|name=YUG|U jugoslavenskom timu nastupili su samo takmičari iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije. Takmičari iz Slovenije nastupili su samostalno.}} Prvi nastup na [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu|Svjetskom prvenstvu u biatlonu]] bio je nastup Marjana Burgara i [[Boris Kozinc|Borisa Kozinca]] na [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1978.|SP 1978.]] Na sljedećim svjetskim prvenstvima: [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1979.|SP 1979]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1981.|SP 1981]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1982.|SP 1982]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1983.|SP 1983]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1986.|SP 1986]], nastupio je jedan ili dva biatlonca, a na [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1989.|SP 1989]], [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1990.|SP 1990]] i [[Svjetsko prvenstvo u biatlonu 1991.|SP 1991]], nastupila su po četiri takmičara, te je na tim prvenstvima Jugoslavija trčala i štafetnu utrku 4 × 7,5&nbsp;km. U [[Svjetski kup u biatlonu|Svjetskom kupu]], nastupali su povremeno, uglavnom zbog niskih kvota i ograničenog broja takmičara.<ref>[http://biathlonresults.com/ Rezultati u biatlonu na Svjetskim prvenstvima i svjetskom kupu na zvaničnoj IBU stranici]</ref> ==== Bob ==== {{Glavni|Bob u Jugoslaviji}} Početak takmičenja u [[bob]]u u Jugoslaviji, može se vezati za [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1984.|Zimske olimpijske igre 1984.]] godine održane u Sarajevu. Izgradnjom staze, te potrebom da zemlja domaćin nastupi na takmičenjima u bobu, oformljena je jugoslavenska reprezentacija, koja se nekoliko godina ranije pripremala za nastup na Olimpijadi. Za nastup 1984. godine bila su prijavljena dva tima u sastavu: [[Zdravko Stojnić]], [[Mario Franjić]], [[Siniša Tubić]], [[Nikola Korica]], [[Nenad Prodanović]], [[Ognjen Sokolović]], [[Zoran Sokolović]], [[Borislav Vujadinović]] i [[Boris Rađenović]]. Nastupila su dva tima u disciplini [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1984 - dvosjed|bob-dvojac]], te u [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1984 - četverosjed|bob-četvercu]]. Na [[Zimske olimpijske igre|ZOI]] su nastupili još dva puta: [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1988.|1988.]] i [[Bob na Zimskim olimpijskim igrama 1992.|1992.]], ali nisu ostvarili posebne rezultate. ==== Hokej na ledu ==== {{Glavni|Hokej na ledu u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Edo Hafner 2015.jpg|140px|mini|desno|[[Edo Hafner]], jugoslavenski hokejaš]] Takmičenja u [[Hokej na ledu|hokeju na ledu]] u Jugoslaviji organizirao je [[Hokejaški savez Jugoslavije]] osnovan 1911. godine kao Hokejaški savez Srbije, koji je bio član [[Međunarodna hokejaška federacija|Međunarodne hokejaške federacije]]. Na međunarodnim takmičenjima Jugoslaviju je prestavljala [[Reprezentacija Jugoslavije u hokeju na ledu]]. koja je nastupala na [[Svjetsko prvenstvo u hokeju na ledu|Svjetskim prvenstvima]] od 1930. godine. Nastupi su bili uglavnom u grupi B, a nekoliko puta u grupi C. Najbolji rezultati bilo je drugo mjesto na prvenstvu [[Svjetsko prvenstvo u hokeju na ledu 1974.|1974.]] godine. Na [[Hokej na ledu na Olimpijskim igrama|Olimpijskim igrama]] nastupili su pet puta, a najbolji plasman je bilo 9 mjesto na [[Hokej na ledu na Olimpijskim igrama 1968.|turniru 1968. godine]]. Najviše nastupa za reprezentaciju imao je [[Edo Hafner]] sa 203 nastupa, a najbolji strijelac bio je [[Zvone Šuvak]] sa 202 postignuta poena.<ref>[http://www.nationalteamsoficehockey.com/uploads/Yugoslavia_All_Time_Results.pdf Rezultati Jugoslavije] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111112131842/http://www.nationalteamsoficehockey.com/uploads/Yugoslavia_All_Time_Results.pdf |date=12. 11. 2011 }} на nationalteamsoficehockey.com</ref> [[Jugoslavenska hokejska liga|Ligaška takmičenja]] održavala su se od 1936. godine, a najveći broj osvojenih prvenstava imao je [[HK Jesenice]] (23), [[HK Olimpija]] (13), [[HK Partizan Beograd]] (7), [[HK Medvešćak]] (3), [[HK Jesenice]] (23), [[KHL Mladost Zagreb]] (2) i jednom je prvenstvo osvojilo [[SD Zagreb]]. Takmičenja u [[Kup Jugoslavije u hokeju na ledu|Kupu Jugoslavije]] održavana su od 1966. godine, a [[HK Jesenice]] su pobijedile 8 puta, [[HK Medvešćak]] i [[HK Olimpija]] 4 puta i [[HK Partizan Beograd]] 2 puta. ==== Nordijsko skijanje ==== {{Glavni|Nordijsko skijanje u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Primož Ulaga 2013.jpg|140px|mini|desno|[[Primož Ulaga]], jugoslavenski skijaš-skakač]] Najznačajniji predstavnici SFRJ u [[Nordijsko skijanje|nordijskom skijanju]] bili su [[Spisak jugoslavenskih skijaša-skakača|skijaši-skakači]]. Jedine dvije medalje u nordijskim disciplinama na Zimskim olimpijskim igrama osvojili su skakači na [[ZOI 1988.]] u [[Kanada|kanadskom]] [[Calgary]]ju. U [[Skijaški skokovi na Zimskim olimpijskim igrama 1988 - ekipno|ekipnoj konkurenciji]] u sastavu: [[Matjaž Debelak]], [[Miran Tepeš]], [[Primož Ulaga]] i [[Matjaž Zupan]] osvojili su srebrnu medalju, a [[Matjaž Debelak]] je na [[Skijaški skokovi na Zimskim olimpijskim igrama 1988 - velika skakaonica|velikoj skakaonici]] osvojio srebrnu medalju. Jugoslavenski skakači nastupali su i u takmičenjima [[Svjetski kup u skijaškim skokovima|Svjetskog kupa]], a [[Primož Ulaga]] je u sezoni [[Svjetski kup u skijaškim skokovima 1987/1988.|1987/88.]] osvojio treće mjesto u ukupnom plasmanu. Na [[Svjetsko prvenstvo u nordijskom skijanju 1991.|Svjetskom prvenstvu u nordijskom skijanju 1991.]] godine [[Franci Petek]] je osvojio zlatnu medalju na velikoj skakaonici. ==== Umjetničko klizanje ==== {{Glavni|Umjetničko klizanje u Jugoslaviji}} [[Umjetničko klizanje]] u Jugoslaviji, bilo je relativno slabo zastupljeno. Na [[Svjetsko prvenstvo u umjetničkom klizanju|Svjetskom prvenstvu u umjetničkom klizanju]] i [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju|Evropskom prvenstvu u umjetničkom klizanju]], jugoslavenski klizači nisu ostvarili značajne rezultate. Najbolji rezultat je bila srebrna medalja [[Sanda Dubravčić|Sande Dubravčić]] na [[Evropsko prvenstvo u umetničkom klizanju 1981.|EP 1981.]] godine. Jugoslavija je bila domaćin [[Svjetsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1970.|Svjetskom prvenstvu u umjetničkom klizanju 1970.]] u [[Ljubljana|Ljubljani]], te [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1967.|Evropskom prvenstvu u umjetničkom klizanju 1967]], [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1974.|EP 1974.]] i [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1979.|EP 1979.]] u [[Zagreb]]u i [[Evropsko prvenstvo u umjetničkom klizanju 1987.|EP 1987.]] u [[Sarajevo|Sarajevu]]. === Šah === {{Glavni|Šah u Jugoslaviji}} [[Datoteka:Svetozar Gligorić 1966.jpg|140px|mini|desno|[[Svetozar Gligorić]], jugoslavenski šahist, osvajač najviše medalja na Šahovskim olimpijadama]] [[Datoteka:Aleksandar Matanović 1961.jpg|140px|mini|desno|[[Aleksandar Matanović]], jugoslavenski velemajstor, urednik i jedan od autora [[Enciklopedija šahovskih otvaranja|Enciklopedije šahovskih otvaranja]]]] ==== Muškarci ==== [[Datoteka:1990 Chess Olympiad Yugoslav stamp.jpg|140px|mini|desno|Logo 29. šahovske olimpijade na poštanskoj marki SFRJ]] Šahovska reprezentacija SFRJ nastupala je na [[Šahovska olimpijada|Šahovskim olimpijadama]] od [[9. šahovska olimpijada|prve poslijeratne Olimpijade]] održane 1950. godine u [[Dubrovnik]]u, na kojoj su u sastavu: [[Svetozar Gligorić]], [[Vasja Pirs]], [[Petar Trifunović]], [[Braslav Rabar]] i kao rezerve [[Milan Vidmar (junior)|Milan Vidmar jr.]] i [[Puc Stojan]] jedini put osvojili zlatnu medalju. Srebrne medalje ostvarili su na olimpijadama [[12. šahovska olimpijada|1956.]], [[13. šahovska olimpijada|1958.]], [[15. šahovska olimpijada|1962.]], [[16. šahovska olimpijada|1964.]], [[18. šahovska olimpijada|1968.]] i [[21. šahovska olimpijada|1974.]], a bronzane [[10. šahovska olimpijada|1952.]], [[11. šahovska olimpijada|1954.]], [[14. šahovska olimpijada|1960.]], [[19. šahovska olimpijada|1970.]], [[20. šahovska olimpijada|1972.]] i [[24. šahovska olimpijada|1980.]]<ref name="OLI">[http://www.olimpbase.org/ Osvojene medalje na šahovskim takmičenjima na olimpbase.org/]</ref> Na [[Evropsko ekipno šahovsko prvenstvo|Evropskom ekipnom šahovskom prvenstvu]] osvojili su šest srebrnih medalja: [[1. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1957.]], [[2. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1961.]], [[3. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1965.]], [[5. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1973.]], [[8. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1983.]] i [[9. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|EP 1989.]], a bronzanu na [[6. Evropsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|6. Evropskom šahovskom prvenstvu 1977.]] godine.<ref name="OLI"/> Najuspješniji šahista sa petnaest nastupa na Olimpijadama bio je [[Svetozar Gligorić]] sa jednom zlatnom, šest srebrnih i pet bronzanih medalja u ekipnom takmičenju, te sa jednom zlatnom u pojedinačnom vrednovanju rezultata određene ploče na turniru. Na Evropskim prvenstvima osvojio je pet srebrnih i jednu bronzanu u ekipnom takmičenju i četiri zlatne, jednu srebrnu i jednu bronzanu u pojedinačnoj konkurenciji.<ref name="OLI"/> Na [[2. svjetsko muško ekipno šahovsko prvenstvo|2. svjetskom ekipnom šahovskom prvenstvu 1989]]. šahisti SFRJ osvojili su drugo mjesto. Poznatiji [[Spisak jugoslavenskih šahista|jugoslavenski šahisti]] bili su: [[Svetozar Gligorić]], [[Ljubomir Ljubojević]], [[Bojan Kurajica]], [[Predrag Nikolić]], [[Krunoslav Hulak]], [[Božidar Ivanović]], [[Borislav Ivkov]], [[Dragoljub Velimirović]], [[Milan Matulović]], [[Mišo Cebalo]]. Osim igrača, u Jugoslaviji je bio razvijen na rad na šahovskoj teoriji, čemu su doprinijeli [[Dimitrije Bjelica]], kao autor nekoliko knjiga i šahovskih čitanki i [[Aleksandar Matanović]], koji je uredio petotomnu [[Enciklopedija šahovskih otvaranja]]. Jugoslavija je bila i organizator većih turnira kao [[Šahovski turnir u Bugojnu]] (1978-86), te domaćin tri olimpijade: [[9. šahovska olimpijada|1950.]] u [[Dubrovnik]]u, [[20. šahovska olimpijada|1972.]] u [[Skoplje|Skoplju]] i [[29. šahovska olimpijada|1990.]] u [[Novi Sad|Novom Sadu]], a [[Prvenstvo Jugoslavije u šahu]] bilo je jedan od najjačih šahovskih turnira na svijetu. ==== Žene ==== Ženske predstavnice nisu ostvarile dobre rezultate kao muškarci, osim osvajanje drugog mjesta na nezvaničnoj [[2. šahovska ženska olimpijada|2. šahovskoj ženskoj olimpijadi]] 1963. godine održanoj u Splitu. Za reprezentaciju su nastuplie [[Milunka Lazarević]], [[Verica Nedeljković]] i [[Katarina Jovanović-Blagojević]], a [[Verica Nedeljković]] je osvojila zlatnu medalju kao druga tabla. U zvaničnom takmičenju [[28. šahovska olimpijada|1988]]. godine ekipa sastavljena od [[Alisa Marić|Alie Marić]], [[Gordana Marković|Gordane Marković]], [[Suzana Maksimović|Suzane Maksimović]] i [[Vesna Bašagić|Vesne Bašagić]] osvojila je bronzanu medalju, a [[Vesna Bašagić]] je kao rezerva osvojila bronzanu medalju.<ref name="OLI"/> Najpoznatije [[Spisak jugoslavenskih šahista|šahistice Jugoslavije]] bile su: [[Tereza Štadler]], [[Henrijeta Konarkowska-Sokolov]], [[Gordana Marković]], [[Vlasta Maček]], [[Amalija Pihajlić]], [[Olivera Prokopović]], [[Antonin Dragašević]], [[Milunka Lazarević]], [[Zorica Nikolik]], [[Semka Sokolović-Bertok]]. {{raščistiti}} == Državni praznici == {{Glavni|Praznici u SFRJ}} Državni praznici u Jugoslaviji su bili: * [[1. januar]] - ''[[Nova godina]]''; (Nova godina se slavila 1-2. januara) * [[1. maj]] - ''[[Praznik rada]]''; (Praznik rada se slavio 1-2. maja) * [[4. maj]] - ''[[Dan borca]]'' * [[9. maj]] - ''[[Dan pobjede nad fašizmom]]'' * [[29. novembar]] - ''[[Dan Republike SFRJ|Dan Republike]]'' (Dan Republike se slavio 29-30. novembra) Ako je jedan od praznika padao u nedjelju smatrao se praznikom i prvi sljedeći radni dan. Osim saveznih praznika, svaka od saveznih republika imala je republičke praznike. == Također pogledajte == * [[Republike SFRJ]] * [[Spisak predsjednika SFRJ]] * [[Praznici u SFRJ]] * [[JNA]] * [[Jugonostalgija]] * [[Demografija Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]] == Napomene == {{napspisak}} ==Literatura== * Petar Janjatović: EX YU ROCK enciklopedija 1960-2006, {{ISBN|978-86-905317-1-4}} * {{cite web | url =https://www.obrazislovenskihpokrajin.si/oseba/vauhnik-vladimir/ | title =Vauhnik, Vladimir | last=Zavec | first = Tadeja | date =11. 12. 2020 | website =obrazislovenskihpokrajin.si | publisher =Mestna knjižnica Kranj| access-date =22. 6. 2020 | language =sl|ref={{harvid|Obrazi slovenskih pokrajin|2019}}}} == Reference == {{reference|30em}} == Vanjski linkovi == {{SFRJ portal}} {{Wikizvor|Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974)}} {{wikiatlas|Yugoslavia}} * {{Commonscat-inline|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}} {{Republike Jugoslavije}} {{Jugoslavenska hronologija}} {{Istaknuti članak}} [[Kategorija:Jugoslavija]] [[Kategorija:Bivše države u Evropi]] [[Kategorija:Komunističke države]] [[Kategorija:Države i teritorije osnovane 1943.]] [[Kategorija:Države i teritorije prestale sa postojanjem 1992.]] [[Kategorija:SFRJ]] kp8uvfdfghi828x19m7wngjbdz020o2 0 12800 3672683 3413405 2024-12-12T03:31:30Z KWiki 9400 /* Vanjski linkovi */ 3672683 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:P52 recto.jpg|mini|174px|desno|<center>II]] '''Evanđelje''' ili '''Jevanđelje''' (od [[Grčki jezik|grčkog]], ευαγγέλιον, ''evangelion'', "dobre vijesti" ili "radosne vijesti"; tj. od ευ, ''eu'', "dobar", i αγγελος, "poslanik, vjesnik", kasnije "[[anđel]]"; na kasno[[latinski jezik|latinskom]], ''evangelium''; na [[engleski jezik|engleskom]], ''Gospel'') u [[kršćanstvo|kršćanstvu]] predstavlja jednu od prve četiri knjige [[Novi zavjet|Novog zavjeta]], poznate kao '''Jevanđelja''' ili '''Muke''' (po [[Jevanđelje po Mateju|Mateju]], [[Jevanđelje po Marku|Marku]], [[Jevanđelje po Luki|Luki]] i [[Jevanđelje po Jovanu|Jovanu]]). == Također pogledajte == * [[Teologija]] == Vanjski linkovi == {{commonscat|Gospels}} * [http://www.crkvabosanska.org/index.php?option=com_joomdoc&view=docman&gid=35&task=cat_view&Itemid=74] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130903041249/http://crkvabosanska.org/index.php?option=com_joomdoc&view=docman&gid=35&task=cat_view&Itemid=74 |date=3. 9. 2013}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Kršćanstvo]] [[Kategorija:Svete knjige]] mtagp4lmmzpokndbp5mhcf8iwnm0hbt 0 12801 3672681 3672362 2024-12-12T03:25:46Z KWiki 9400 3672681 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Karolingischer Buchmaler um 820 001.jpg|mini|desno|200px|Evanđelisti sa svojim simbolima, Aachenski evangelijar Karla Velikog, 820.]] '''Novi zavjet''' ili '''Novo pismo''' dio je [[Biblija|Biblije]] napisan nakon [[Krist]]ove smrti. Novi Zavjet se sastoji od 27 knjiga, koje sadržavaju [[evanđelje|evanđelja]], poslanice ili poruke i [[oktrovenje|otkrovenja]] (odnosno proročansko otkrivenje, [[Apokalipsa]]), koje su napisali različiti autori u različito vrijeme. Za razliku od [[Stari zavjet|Starog Zavjeta]], koji pokriva dugogodišnju hronologiju stvaranja svijeta i ranu historiju [[Jevreji|Jevreja]], Novi Zavjet se zasniva na relativno uskom vremenskom periodu, možda nešto više od pola vijeka, između [[50. n. e.]] i [[125. n. e.]] Novi zavjet počinje sa četiri [[Evanđelje|evanđelja]], koja govore o životu, smrti i [[Isusovo vaskrsenje|uskrsnuću Isusovom]]: * [[Evanđelje po Mateju]], porezniku i apostolu * [[Evanđelje po Marku]], [[Sv. Petar|Petrovom]] i [[Sveti Pavle|Pavlovom]] sljedbeniku * [[Evanđelje po Luki]], mogućem Pavlovom sljedbeniku * [[Evanđelje po Ivanu]], ribaru i apostolu. == Također pogledajte == * [[Novi Zavjet na bosanskom jeziku]] == Vanjski linkovi == {{Commonscat|New Testament}} * [https://biblija.ks.hr/ Novi zavjet] {{stub-rel}} {{Biblija}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Novi zavjet| ]] [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Svete knjige]] pj8khrkibnsnswwkhozlus4to4nngho 0 12819 3672672 3546086 2024-12-12T03:13:32Z KWiki 9400 /* Reference */ 3672672 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:P46.jpg|mini|desno|200px]] [[Datoteka:The Evangelist Matthew Inspired by an Angel.jpg|mini|desno|200px|[[Rembrandt]], ''Sveti Matej i anđeo'']] '''Evanđelje po Mateju''' ([[grčki jezik|grč.]] Κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον, Kata Matthaion Euangelion ili τὸ εὐαγγέλιον κατὰ Ματθαῖον, To Euangelion kata Matthaion) je jedno od četiri kanonska evanđelja koje čine [[Novi zavjet]]. Evanđelja se tradicionalno štampaju tako da Matejevo dolazi prvo. Skraćenica za ovo evanđelje je ''Mt''. Matejevo evanđelje je napisano nakon [[Evanđelje po Marku|Markovog evanđelja]], koje koristi kao izvor. Napisano je na grčkom, oko [[85]]-[[95]]. godine i uglavnom obuhvata tematiku Markovog evanđelja kao i drugu građu. Tek je jedna četvrtina Matijinog evanđelja jedinstvena po svom prikazu i uglavnom se tiče odnosa između [[Isus]]a i drugih [[Jevreji|Jevreja]].<ref name="ref1">''Kembridžova ilustrovana istorija religije'' (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. {{ISBN|86-7473-281-X}}</ref> [[Tanakh|Hebrejska Biblija]] se citira s poštovanjem, ali su neki savremeni učitelji negativno okarakterisani kao „slijepe vođe“. Isus propovjeda novi vid moralnosti i osnivač je nove zajednice. == Autorstvo == Matejevo evanđelje ne govori ništa o svojem piscu. Crkvena predaja ga pripisuje [[Matej Evangelist|apostolu Mateju]], što i neki naučnici podržavaju.<ref name="Amy"/><ref name="Cambridge3">[[Howard Clark Kee]] (1997), str. 448</ref> Međutim, većina današnjih naučnika vjeruje da Evanđelje po Mateju nije sastavio apostol Matej niti bilo ko od očevidaca.<ref name="PFoster">Za pregled debate vidjeti: Paul Foster, ''Why Did Matthew Get the Shema Wrong? A Study of Matthew 22:37'', Journal of Biblical Literature, Vol. 122, No. 2 (Summer, 2003), str. 309-333</ref> Njegov urednik (ili urednici) su zavisili od ranijih izvora kao što su [[Evanđelje po Marku]] i pretpostavljeni [[Q dokument]].<ref name="Amy">Amy-Jill Levine (2001), str. 372-373</ref><ref name="Brown 210">Brown, Raymond E., 1997, str. 210-211</ref><ref name="Bart92">Bart Erhman (2004), str. 92</ref> Mnogi stručnjaci smatraju da je pisac živio izvan [[Palestina|Palestine]], možda u [[Antiohija|Antiohiji]], glavnom gradu [[Sirija|Sirije]]. Pretpostavlja se da je pripadao jakoj jevrejskoj zajednici, koja je kao i sve jevrejske zajednice preživjela velike [[Prvi jevrejsko-rimski rat|poslijeratne]] nemire.<ref>Robert H. Gundrey. ''A Responsive Evaluation of the Social History of the Matthean Community in Roman Syria'', str.62-67</ref><ref>William R. Schoedel. ''Ignatius and the Reception of the Gospel of Matthew in Antioch'', str. 129-77</ref><ref>Rodney Stark, ''Antioch as the Social Situation for Matthew's Gospel'', str. 189-210</ref><ref>J. Andrew Overman, ''Matthew's Gospel and Formative Judaism: The Social World of the Matthean Community''. Philadelphia: Fortress Press, 1990</ref> Stručnjaci se uglavnom slažu da je Matejeva grupa, iako su u njoj bili i Jevreji i nejevreji, nalazila bolji prijem među nejevrejima nego među Jevrejima. == Također pogledajte == * [[Evanđelje]] == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Gospel of Mark}} * [http://wwwyu.com/web/40mat001.htm Evanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203091848/http://wwwyu.com/web/40mat001.htm |date=3. 12. 2013 }} - prijevod Emilijan M. Čarnić * [http://www.hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm Evanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120614151510/http://hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm |date=14. 6. 2012 }} - prvi prijevod sa hebrejskog jezika Željko Stanojević, Institut za hebrejski jezik * [https://web.archive.org/web/20120614222130/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Svetopismo/TumacenjeJevandjeljapoMateju/Jev_po_Mateju.htm Tumačenje Evanđelja po Mateju] == Reference == {{reference}} {{Stub-rel}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Novi zavjet]] kaozw0xz8isyf55qsnfcrue7julzz1d 3672673 3672672 2024-12-12T03:16:29Z KWiki 9400 /* Vanjski linkovi */ 3672673 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:P46.jpg|mini|desno|200px]] [[Datoteka:The Evangelist Matthew Inspired by an Angel.jpg|mini|desno|200px|[[Rembrandt]], ''Sveti Matej i anđeo'']] '''Evanđelje po Mateju''' ([[grčki jezik|grč.]] Κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον, Kata Matthaion Euangelion ili τὸ εὐαγγέλιον κατὰ Ματθαῖον, To Euangelion kata Matthaion) je jedno od četiri kanonska evanđelja koje čine [[Novi zavjet]]. Evanđelja se tradicionalno štampaju tako da Matejevo dolazi prvo. Skraćenica za ovo evanđelje je ''Mt''. Matejevo evanđelje je napisano nakon [[Evanđelje po Marku|Markovog evanđelja]], koje koristi kao izvor. Napisano je na grčkom, oko [[85]]-[[95]]. godine i uglavnom obuhvata tematiku Markovog evanđelja kao i drugu građu. Tek je jedna četvrtina Matijinog evanđelja jedinstvena po svom prikazu i uglavnom se tiče odnosa između [[Isus]]a i drugih [[Jevreji|Jevreja]].<ref name="ref1">''Kembridžova ilustrovana istorija religije'' (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. {{ISBN|86-7473-281-X}}</ref> [[Tanakh|Hebrejska Biblija]] se citira s poštovanjem, ali su neki savremeni učitelji negativno okarakterisani kao „slijepe vođe“. Isus propovjeda novi vid moralnosti i osnivač je nove zajednice. == Autorstvo == Matejevo evanđelje ne govori ništa o svojem piscu. Crkvena predaja ga pripisuje [[Matej Evangelist|apostolu Mateju]], što i neki naučnici podržavaju.<ref name="Amy"/><ref name="Cambridge3">[[Howard Clark Kee]] (1997), str. 448</ref> Međutim, većina današnjih naučnika vjeruje da Evanđelje po Mateju nije sastavio apostol Matej niti bilo ko od očevidaca.<ref name="PFoster">Za pregled debate vidjeti: Paul Foster, ''Why Did Matthew Get the Shema Wrong? A Study of Matthew 22:37'', Journal of Biblical Literature, Vol. 122, No. 2 (Summer, 2003), str. 309-333</ref> Njegov urednik (ili urednici) su zavisili od ranijih izvora kao što su [[Evanđelje po Marku]] i pretpostavljeni [[Q dokument]].<ref name="Amy">Amy-Jill Levine (2001), str. 372-373</ref><ref name="Brown 210">Brown, Raymond E., 1997, str. 210-211</ref><ref name="Bart92">Bart Erhman (2004), str. 92</ref> Mnogi stručnjaci smatraju da je pisac živio izvan [[Palestina|Palestine]], možda u [[Antiohija|Antiohiji]], glavnom gradu [[Sirija|Sirije]]. Pretpostavlja se da je pripadao jakoj jevrejskoj zajednici, koja je kao i sve jevrejske zajednice preživjela velike [[Prvi jevrejsko-rimski rat|poslijeratne]] nemire.<ref>Robert H. Gundrey. ''A Responsive Evaluation of the Social History of the Matthean Community in Roman Syria'', str.62-67</ref><ref>William R. Schoedel. ''Ignatius and the Reception of the Gospel of Matthew in Antioch'', str. 129-77</ref><ref>Rodney Stark, ''Antioch as the Social Situation for Matthew's Gospel'', str. 189-210</ref><ref>J. Andrew Overman, ''Matthew's Gospel and Formative Judaism: The Social World of the Matthean Community''. Philadelphia: Fortress Press, 1990</ref> Stručnjaci se uglavnom slažu da je Matejeva grupa, iako su u njoj bili i Jevreji i nejevreji, nalazila bolji prijem među nejevrejima nego među Jevrejima. == Također pogledajte == * [[Evanđelje]] == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Gospel of Mark}} * [https://biblija.ks.hr/evandelje-po-mateju/1 Evanđelje po Mateju] * [http://wwwyu.com/web/40mat001.htm Evanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203091848/http://wwwyu.com/web/40mat001.htm |date=3. 12. 2013 }} - prijevod Emilijan M. Čarnić * [http://www.hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm Evanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120614151510/http://hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm |date=14. 6. 2012 }} - prvi prijevod sa hebrejskog jezika Željko Stanojević, Institut za hebrejski jezik * [https://web.archive.org/web/20120614222130/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Svetopismo/TumacenjeJevandjeljapoMateju/Jev_po_Mateju.htm Tumačenje Evanđelja po Mateju] == Reference == {{reference}} {{Stub-rel}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Novi zavjet]] j2pt39hx7cjfbg8095o7ech2ra8anzj 3672674 3672673 2024-12-12T03:16:53Z KWiki 9400 3672674 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:P46.jpg|mini|desno|200px]] [[Datoteka:The Evangelist Matthew Inspired by an Angel.jpg|mini|desno|200px|[[Rembrandt]], ''Sveti Matej i anđeo'']] '''Evanđelje po Mateju''' ([[grčki jezik|grč.]] Κατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον, Kata Matthaion Euangelion ili τὸ εὐαγγέλιον κατὰ Ματθαῖον, To Euangelion kata Matthaion) je jedno od četiri kanonska evanđelja koje čine [[Novi zavjet]]. Evanđelja se tradicionalno štampaju tako da Matejevo dolazi prvo. Skraćenica za ovo evanđelje je ''Mt''. Matejevo evanđelje je napisano nakon [[Evanđelje po Marku|Markovog evanđelja]], koje koristi kao izvor. Napisano je na grčkom, oko [[85]]-[[95]]. godine i uglavnom obuhvata tematiku Markovog evanđelja kao i drugu građu. Tek je jedna četvrtina Matijinog evanđelja jedinstvena po svom prikazu i uglavnom se tiče odnosa između [[Isus]]a i drugih [[Jevreji|Jevreja]].<ref name="ref1">''Kembridžova ilustrovana istorija religije'' (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. {{ISBN|86-7473-281-X}}</ref> [[Tanakh|Hebrejska Biblija]] se citira s poštovanjem, ali su neki savremeni učitelji negativno okarakterisani kao „slijepe vođe“. Isus propovjeda novi vid moralnosti i osnivač je nove zajednice. == Autorstvo == Matejevo evanđelje ne govori ništa o svojem piscu. Crkvena predaja ga pripisuje [[Matej Evangelist|apostolu Mateju]], što i neki naučnici podržavaju.<ref name="Amy"/><ref name="Cambridge3">[[Howard Clark Kee]] (1997), str. 448</ref> Međutim, većina današnjih naučnika vjeruje da Evanđelje po Mateju nije sastavio apostol Matej niti bilo ko od očevidaca.<ref name="PFoster">Za pregled debate vidjeti: Paul Foster, ''Why Did Matthew Get the Shema Wrong? A Study of Matthew 22:37'', Journal of Biblical Literature, Vol. 122, No. 2 (Summer, 2003), str. 309-333</ref> Njegov urednik (ili urednici) su zavisili od ranijih izvora kao što su [[Evanđelje po Marku]] i pretpostavljeni [[Q dokument]].<ref name="Amy">Amy-Jill Levine (2001), str. 372-373</ref><ref name="Brown 210">Brown, Raymond E., 1997, str. 210-211</ref><ref name="Bart92">Bart Erhman (2004), str. 92</ref> Mnogi stručnjaci smatraju da je pisac živio izvan [[Palestina|Palestine]], možda u [[Antiohija|Antiohiji]], glavnom gradu [[Sirija|Sirije]]. Pretpostavlja se da je pripadao jakoj jevrejskoj zajednici, koja je kao i sve jevrejske zajednice preživjela velike [[Prvi jevrejsko-rimski rat|poslijeratne]] nemire.<ref>Robert H. Gundrey. ''A Responsive Evaluation of the Social History of the Matthean Community in Roman Syria'', str.62-67</ref><ref>William R. Schoedel. ''Ignatius and the Reception of the Gospel of Matthew in Antioch'', str. 129-77</ref><ref>Rodney Stark, ''Antioch as the Social Situation for Matthew's Gospel'', str. 189-210</ref><ref>J. Andrew Overman, ''Matthew's Gospel and Formative Judaism: The Social World of the Matthean Community''. Philadelphia: Fortress Press, 1990</ref> Stručnjaci se uglavnom slažu da je Matejeva grupa, iako su u njoj bili i Jevreji i nejevreji, nalazila bolji prijem među nejevrejima nego među Jevrejima. == Također pogledajte == * [[Evanđelje]] == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Gospel of Mark}} * [https://biblija.ks.hr/evandelje-po-mateju/1 Evanđelje po Mateju] * [http://wwwyu.com/web/40mat001.htm Evanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203091848/http://wwwyu.com/web/40mat001.htm |date=3. 12. 2013 }} - prijevod Emilijan M. Čarnić * [http://www.hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm Evanđelje po Mateju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120614151510/http://hebrejski.webs.com/besplatniradovi.htm |date=14. 6. 2012 }} - prvi prijevod sa hebrejskog jezika Željko Stanojević, Institut za hebrejski jezik * [https://web.archive.org/web/20120614222130/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Svetopismo/TumacenjeJevandjeljapoMateju/Jev_po_Mateju.htm Tumačenje Evanđelja po Mateju] {{Stub-rel}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Novi zavjet]] snpcudu5k0lw0m7yg0wc27wivwcawld 0 12821 3672676 3619746 2024-12-12T03:19:34Z KWiki 9400 /* Vanjski linkovi */ 3672676 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:P46.jpg|mini|desno|200px]] [[Datoteka:Andrea Mantegna 087.jpg|mini|desno|200px|[[Andrea Mantegna]], ''Sveti Marko'' ]] '''Evanđelje po Marku''' ({{jez-el|κατὰ Μᾶρκον εὐαγγέλιον, τὸ εὐαγγέλιον κατὰ Μᾶρκον|to euangelion kata Markon}}) druga je knjiga [[Novi zavjet|Novog zavjeta]], najjednostavnije je i najkraće je od četiri kanonska [[evanđelje]], koje se tradicionalno pripisuje Marku Evangelistu. Biblijska skraćenica knjige je ''Mk''. Riječ je o sinoptičkom Evanđelju, a smatra se da je služio kao šablon za ostala dva sinoptička evanđelja ([[evanđelje po Mateju]] i [[evanđelje po Luki]]). Markovo Evanđelje vjerovatno je prvo napisano Evanđelje. Mnogi kršćani drže da ga je napisao sveti Marko, najvjerojatnije u [[Rim]]u oko [[60]]–[[80]]. godine. Nekad se smatralo da je napisano nakon evanđelja po Mateju, što je razlog da se u [[Biblija]]ma nalazi poslije njega. Markov stil, način pisanja vrlo je jednostavan, živ i privlačan, sliči narodnom pripovijedanju. Markovo evanđelje pripovijeda Isusov život od kada ga je krstio Ivan Krstitelj, preko djelovanja u Galileji i [[Jerusalem]]u, te muku, smrt i uskrsnuće, ali je uglavnom koncentrirano na posljednju sedmicu njegovog života. Redoslijed kazivanja određen je teološkim razmatranjima, što znatno otežava kritičku analizu Isusove biografije.<ref name="Crim2004">{{cite book|last=R. Crim|first=Keith|title=Enciklopedija živih religija|url=https://books.google.com/books?id=PgOFAAAACAAJ|year=2004|publisher=Nolit|location=[[Beograd]]|isbn=978-86-19-02360-3|pages=316–318|chapter=Isus}}</ref> U ovom Evanđelju, zapisano je propovijedanje [[Apostol (kršćanstvo)|apostola]] [[Sveti Petar|Petra]] u Rimu. == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Gospel of Mark}} * [https://biblija.ks.hr/evandelje-po-marku/1 Evanđelje po Marku] * [http://www.earlychristianwritings.com/mark.html Gospel of Mark] {{en simbol}} * [http://www.textweek.com/mkjnacts/mark.htm Resources for the Book of Mark] {{en simbol}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Novi zavjet]] 4rcspdsxiniesirik1k6wjmagerjqy3 0 12824 3672677 3140888 2024-12-12T03:19:47Z KWiki 9400 /* Vanjski linkovi */ 3672677 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:P46.jpg|mini|desno|200px|Novi zavjet]] [[Datoteka:El Greco 034.jpg|mini|[[El Greco]], Sveti Ivan]] '''Evanđelje po Ivanu''' ([[grčki jezik|grč.]] Κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον) je četvrta knjiga [[Novi zavjet|Novog zavjeta]]. Napisano je oko [[100]]. godine, i po vremenu pisanja je posljednje kanonsko jevanđelje. Njegova je kratica ''Iv''. Evanđelje po Ivanu se značajno razlikuje od ostala tri evanđelja (po [[Jevanđelje po Mateju|Mateju]], [[Jevanđelje po Marku|Marku]] i [[Jevanđelje po Luki|Luki]]), i pisano je primjetno drugačijim stilom.<ref name="Ehrman">[http://www.scribd.com/doc/60185745/Bart-Ehrman-Isus-to-nije-rekao Bart Ehrman - Isus to nije rekao] (scribd)</ref> Ivan se donekle distancira od Isusove istorijske ličnosti<ref name="Kembridž">''Kembridžova ilustrovana istorija religije'' (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. {{ISBN|86-7473-281-X}}</ref>, i sadrži već razvijenu hristologiju koja [[Isus]]a smatra božanskim [[logos]]om.<ref name=Harris>Harris 1985.</ref> Prethodna tri evanđelja govore uglavnom o [[Isus Hristos|Hristovim]] propovjedima u [[Galileja|Galileji]], dok se ovo više bavi propovjedima u [[Judeja|Judeji]]. Za razliku od ostalih, ne sadrži ni jednu Isusovu parabolu. Pritom, Isusove riječi su dugi govori, a ne jezgrovite izreke.<ref name="Ehrman"/> Evanđelje po Ivanu oslikava onovremeni sukob ranog hrišćanstva i judaizma.<ref>Lindars 1990 p. 53.</ref> Fariseji se predstavljaju na negativan način, jer nisu vjernici, dok su [[Jevreji]] prikazani kako se opredjeljuju za i protiv hrišćanstva<ref name="Kembridž"/>, što nekad ide i do otvorenog [[Antisemitizam|antijudaizma]].<ref name="Pejgels">Elejn Pejgels - Poreklo Satane</ref> Evanđelje po Ivanu su mnogi gnostički hrišćani smatrali svojom knjigom i upotrebljavali kao primarni izvor za [[gnosticizam|gnostičko učenje]].<ref>Irenaeus, AH 3.11.7.</ref><ref>Vidjeti diskusiju u: E. Pagels, The Johannine Gospel in Gnostic Exegesis (Nashville, 1973).</ref> Pa ipak, rana crkva je, uprkos nekim protivljenjima, unijela ovo evanđelje u Novi zavjet.<ref name="Gnostička evanđelja">[http://www.scribd.com/doc/56095362/Elejn-Pejgels-Gnosti%C4%8Dka-evan%C4%91elja Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja] (scribd)</ref> == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Gospel of John}} * [https://biblija.ks.hr/evandelje-po-ivanu/1 Evanđelje po Ivanu] {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Biblija]] [[Kategorija:Novi zavjet]] ky9iygqz4fplo49r8hjbqywnfefewtx 0 15027 3672679 3672361 2024-12-12T03:23:48Z KWiki 9400 3672679 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} '''Stari zavjet''' dio je [[Biblija|Biblije]] kojim se podjednako služe [[Jevreji]] i [[kršćani]]. Stari zavjet obuhvata 39 protokanonskih (istovjetne s hebrejskim kanonom) i sedam deuterokanonskih knjiga (protestanti ih zovu [[Apokrifne knjige|apokrifima]]). Dijele se u knjige zakona, historijske, mudrosne knjige, poeziju i proroke. Jedina razlika između protestantske i hebrejske verzije je podjela knjiga, naime hebrejski ''Tanakh'' sastoji se od 24 knjige: knjige u parovima (o Samuelu i Kraljevima te Ljetopise) stavljene su u jednu knjigu (6 knjiga u 3 = -3); 12 proroka stavljeno je u jednu knjigu (-11); te su Ezra i Nehemija također u jednoj knjizi (-1). [[File:Entire Tanakh scroll set.png|right|thumb]] == Petoknjižje - knjige zakona == Jevrejska tradicija petoknjižje naziva ''Torah'', koje se sastoji od slijedećih knjiga: # Knjiga Postanka (''Genesis'') # Knjiga Izlaska (''Exodus'') # Levitski zakonik (''Leviticus'') # Knjiga Brojeva (''Numeri'') # Ponovljeni zakon (''Deuteronomii'') (u zagradama su navedeni [[Latinski jezik|latinski]] nazivi knjiga). == Historijske knjige == :6. Jošua :7. Knjiga o Sucima :8. Ruta :9. Prva knjiga o Samuelu :10. Druga knjiga o Samuelu :11. Prva knjiga o kraljevima :12. Druga knjiga o kraljevima :13. Prva Knjiga Ljetopisa :14. Druga Knjiga Ljetopisa :15. Ezra :16. Nehemija :17. Tobija (*) :18. Judita (*) :19. Estera :20. Prva knjiga o Makabejcima (*) :21. Druga knjiga o Makabejcima (*) == Mudrosne knjige == :22. Psalmi :23. Job :24. Mudre izreke :25. Propovjednik :26. Pjesma nad pjesmama :27. Knjiga Mudrosti (*) :28. Knjiga Sirahova (*) == Proročke knjige == :29. Izaija :30. Jeremija :31. Tužaljke :32. Baruh (*) :33. Ezekiel :34. Daniel :35. Hošea :36. Joel :37. Amos :38. Obadija :39. Jona :40. Mihej :41. Nahum :42. Habakuk :43. Sefanija :44. Hagaj :45. Zaharija :46. Malahija (*) knjige označene zvjezdicom ne postoje u protestantskoj verziji Biblije, to su tzv. ''apokrifne'' knjige == Također pogledajte == * [[Rebeka]] == Vanjski linkovi = {{Commonscat|Old Testament}} * [https://biblija.ks.hr/ Stari zavjet] {{stub-rel}} {{Biblija}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Stari zavjet| ]] [[Kategorija:Kršćanstvo]] [[Kategorija:Judaizam]] [[Kategorija:Svete knjige]] 9vtya9iexxjxfi99jqgu16uow5obl2d 3672680 3672679 2024-12-12T03:24:06Z KWiki 9400 /* = Vanjski linkovi */ 3672680 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} '''Stari zavjet''' dio je [[Biblija|Biblije]] kojim se podjednako služe [[Jevreji]] i [[kršćani]]. Stari zavjet obuhvata 39 protokanonskih (istovjetne s hebrejskim kanonom) i sedam deuterokanonskih knjiga (protestanti ih zovu [[Apokrifne knjige|apokrifima]]). Dijele se u knjige zakona, historijske, mudrosne knjige, poeziju i proroke. Jedina razlika između protestantske i hebrejske verzije je podjela knjiga, naime hebrejski ''Tanakh'' sastoji se od 24 knjige: knjige u parovima (o Samuelu i Kraljevima te Ljetopise) stavljene su u jednu knjigu (6 knjiga u 3 = -3); 12 proroka stavljeno je u jednu knjigu (-11); te su Ezra i Nehemija također u jednoj knjizi (-1). [[File:Entire Tanakh scroll set.png|right|thumb]] == Petoknjižje - knjige zakona == Jevrejska tradicija petoknjižje naziva ''Torah'', koje se sastoji od slijedećih knjiga: # Knjiga Postanka (''Genesis'') # Knjiga Izlaska (''Exodus'') # Levitski zakonik (''Leviticus'') # Knjiga Brojeva (''Numeri'') # Ponovljeni zakon (''Deuteronomii'') (u zagradama su navedeni [[Latinski jezik|latinski]] nazivi knjiga). == Historijske knjige == :6. Jošua :7. Knjiga o Sucima :8. Ruta :9. Prva knjiga o Samuelu :10. Druga knjiga o Samuelu :11. Prva knjiga o kraljevima :12. Druga knjiga o kraljevima :13. Prva Knjiga Ljetopisa :14. Druga Knjiga Ljetopisa :15. Ezra :16. Nehemija :17. Tobija (*) :18. Judita (*) :19. Estera :20. Prva knjiga o Makabejcima (*) :21. Druga knjiga o Makabejcima (*) == Mudrosne knjige == :22. Psalmi :23. Job :24. Mudre izreke :25. Propovjednik :26. Pjesma nad pjesmama :27. Knjiga Mudrosti (*) :28. Knjiga Sirahova (*) == Proročke knjige == :29. Izaija :30. Jeremija :31. Tužaljke :32. Baruh (*) :33. Ezekiel :34. Daniel :35. Hošea :36. Joel :37. Amos :38. Obadija :39. Jona :40. Mihej :41. Nahum :42. Habakuk :43. Sefanija :44. Hagaj :45. Zaharija :46. Malahija (*) knjige označene zvjezdicom ne postoje u protestantskoj verziji Biblije, to su tzv. ''apokrifne'' knjige == Također pogledajte == * [[Rebeka]] == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Old Testament}} * [https://biblija.ks.hr/ Stari zavjet] {{stub-rel}} {{Biblija}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Stari zavjet| ]] [[Kategorija:Kršćanstvo]] [[Kategorija:Judaizam]] [[Kategorija:Svete knjige]] nkzhva2j8imnu81yg2jpt3thaab9htp 0 15947 3672557 3582527 2024-12-11T15:02:12Z Nerko65 55647 3672557 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naziv = Grbavica | slika = Grbavica poster.jpg | veličina_slike = | slika_alt = | tekst = | originalni_naslov = | režija = [[Jasmila Žbanić]] | producent = [[Tatjana Aćimović]] | scenarist = {{plainlist| * Jasmila Žbanić * [[Barbara Albert]] }} | narator = | uloge = {{plainlist| * [[Mirjana Karanović]] * [[Luna Mijović]] * [[Leon Lučev]] * [[Andiswa Kedama]] * [[Kenan Ćatić]] * [[Jasna Beri]] * [[Dejan Aćimović]] * [[Bogdan Diklić]] * [[Emir Hadžihafizbegović]] }} | muzika = [[Enes Zlatar]] | kinematografija = | žanr = [[Drama]] | montaža = | studio = | distributer = | datum = 2006. | trajanje = 90 minuta | zemlja = [[Bosna i Hercegovina]] | jezik = [[Bosanski jezik|Bosanski]] | budžet = | zarada = | prethodnik = | nasljednik = }} '''''Grbavica''''' je [[film]] [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovačke]] [[režiser]]ke [[Jasmila Žbanić|Jasmile Žbanić]]. Snimljen je u koprodukciji [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], [[Austrija|Austrije]], [[Njemačka|Njemačke]] i [[Hrvatska|Hrvatske]] uz pomoć [[ZDF|ZDF-a]] i [[ARTE|arte]]. Film je dobitnik nagrade ''Zlatni medvjed'' na festivalu [[Berlinale]]. Naziv filma ima dvojako značenje: Grbavica kao novo sarajevsko naselje, gdje se odvija radnja filma, i ono etimološko – žena sa grbom. Film je 2006. bio na [[79. dodjela "Oskara"|79. dodjeli "Oskara"]] [[Bosanskohercegovački filmovi kandidati za nagradu Oscar - Najbolji strani film|bosanskohercegovački kandidat]] u kategoriji za [[Oscar za najbolji strani film|najbolji strani film]], ali nije ušao u užu konkurenciju. == Radnja filma == Samohrana majka Esma živi sa svojom dvanaestogodišnjom kćerkom Sarom u [[Sarajevo|sarajevskom]] naselju [[Grbavica (Sarajevo)|Grbavica]], u kojem se život, nakon [[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|ratova u bivšoj Jugoslaviji]] 1990-ih još uvijek nastavlja. <ref>{{Cite web|url= https://www.imdb.com/title/tt0464029/|title= ''Grbavica''|website= imdb.com|access-date= 11. 12. 2024}}</ref> U nemogućnosti da sa skromnom socijalnom pomoći koju dobija sastavi kraj sa krajem, Esma se zapošljava kao konobarica u jednom noćnom klubu. Cjelonoćni rad je fizički naporan za Esmu, te ona protiv svoje volje biva primorana da provodi manje vremena sa svojom kćerkom. Esmu još uvijek progone nasilni događaji iz prošlosti, te ona prisustvuje grupnim terapijama u jednom lokalnom centru za žene. Uz svoju najbolju prijateljicu Sabinu, na koju se često oslanja, Esma nalazi srodnu dušu i u Peldi, saosjećajnom kolegi iz noćnog kluba. ''Ratoborni mangup'' Sara počinje zapostavljati nogomet jer se između nje i drugara iz razreda, Samira, počne razvijati toplo prijateljstvo. Između dvoje osjetljivih mladih tinejdžera se javlja jaka veza jer su oboje u ratu ostali bez očeva. Ali, Samira iznenađuje činjenica da Sara ne zna tačno gdje i kako je njen otac časno poginuo. Pitanje Sarinog oca postaje problem kada Sari zatreba potvrda da je njen otac poginuo kao [[šehid]], borac mučenik rata, da bi dobila popust za predstojeću ekskurziju. Esma joj govori da je teško dobiti tu potvrdu, jer tijelo njenog oca još nije pronađeno. U međuvremenu, Esma očajnički pokušava posuditi [[novac]] da plati Sarinu ekskurziju. Zbunjena Sara se strašno uznemiri kada je nekoliko učenika iz razreda počne zadirkivati jer se njeno ime ne nalazi na spisku šehidske djece. Saznavši da je njena majka platila punu cijenu ekskurzije, Sara agresivno zahtijeva istinu. Esma gubi živce i grubo joj otkriva da je začeta silovanjem u jednom kampu za ratne zarobljenike. Uprkos činjenici da je njihovo suočavanje sa istinom jako bolno, ono je Esmin prvi pravi korak ka savladavanju svoje teške traume. Sara jeste povrijeđena ovom istinom, ali ipak se javlja mala mogućnost da odnos između majke i kćerke krene novim putem. Na kraju filma ona odlazi na školski izlet, ne mašući majci do posljednjeg trenutka. U autobusu učenici počinju pjevati popularnu pjesmu [[Kemal Monteno|Kemala Montena]] iz 1970-ih "[[Sarajevo, ljubavi moja]]", a njima se pridružuje i Sara. <ref>{{Cite web|url= https://www.nytimes.com/2007/02/16/movies/16grba.html|title= ''Grbavica: Looking to the Future, Living With the Past''|website= nytimes.com|access-date= 11. 12. 2024}}</ref> == Uloge == * [[Mirjana Karanović]] – Esma * [[Luna Mijović]] – Sara * [[Leon Lučev]] – Pelda * [[Andiswa Kedama]] – Amanda * [[Kenan Ćatić]] – Samir * [[Jasna Beri]] – Sabina * [[Dejan Aćimović]] – Čenga * [[Bogdan Diklić]] – Saran * [[Emir Hadžihafizbegović]] – Puška == Kritike == Preglednik filmova [[Rotten Tomatoes]] izvještava da je 98% kritičara dalo filmu rejting "Certified Fresh", na osnovu 43 recenzije sa prosječnom ocjenom od 7.6/10, s komentarom sajta koji navodi: "emocionalno iskrena i dirljiva drama, Grbavica spretno istražuje emocionalne ožiljke koje svi ratovi ostavljaju na one koji su ih preživjeli".<ref>{{Cite web|url= http://www.rottentomatoes.com/m/grbavica/|title= ''Grbavica''|website= rottentomatoes.com|access-date= 11. 12. 2024}}</ref> [[Metacritic]], također još jedan od preglednika, dodijelio je filmu prosjek ocjena 71 od ukupno 100 na osnovu 21 recenzije najjače kritike, uz zaljučni komentar: "U svom zapanjujućem igranom prvijencu, pisac/ redatelj Jasmila Žbanić istražuje bolne dugotrajne posljedice rata na bosansku ženu i njenu kćer".<ref>{{Cite web|url= http://www.metacritic.com/movie/grbavica-the-land-of-my-dreams|title= ''Grbavica''|website= metacritic.com|access-date= 11. 12. 2024}}</ref> == Također pogledajte == * [[Bosanskohercegovački filmovi kandidati za nagradu Oscar - Najbolji strani film]] == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Wikicitat|Grbavica (film)}} {{wikivijesti|Film "Grbavica" osvojio nagradu Vijeća Evrope}} * {{Imdb title|id=0464029|title=Grbavica}} * [http://www.coop99.at/grbavica_website/ Stranica filma na engleskom i njemačkom jeziku] {{Filmski festivali}} [[Kategorija:Filmovi iz 2006.]] [[Kategorija:Filmovi na bosanskom jeziku]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački filmovi]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački dramski filmovi]] [[Kategorija:Austrijski filmovi]] [[Kategorija:Hrvatski filmovi]] [[Kategorija:Njemački filmovi]] [[Kategorija:Filmovi u režiji Jasmile Žbanić]] [[Kategorija:Dobitnici Zlatnog medvjeda]] [[Kategorija:Filmovi o Ratu u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Filmovi s radnjom u Sarajevu]] [[Kategorija:Filmovi o silovanju]] r3x7es7gl18ivm9d0v4b6fvi4s8sg0o 0 19109 3672665 3466806 2024-12-12T02:51:59Z CommonsDelinker 1478 Zamjenjujem datoteku Darcey_Bussell,_curtain_call_for_Theme_and_Variations.jpg datotekom [[:File:Darcey_Bussell,_curtain_call_for_Theme_and_Variations_2007.jpg|Darcey_Bussell,_curtain_call_for_Theme_and_Variations_2007.jpg]] (izvršilac: [[c:User:CommonsDe 3672665 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Darcey Bussell, curtain call for Theme and Variations 2007.jpg|mini|desno|300px|Balet na sceni]] '''Balet''' je muzičko-scensko plesno djelo s dramskim sadržajem. Karakteriziraju ga otvoreni položaj stopala (noga iz kuka zarotirana prema vani) i graciozni ali strogo kontrolirani pokreti. Prvi put se spominje u [[16. vijek]]u. Naziv "ballet de cours" zapravo je označavao skup dvorskih plesova prilagođenih za izvođenje na sceni. Bio je izuzetno popularan naročito na [[Francuska|francuskom]] dvoru, pogotovo u vrijeme kralja [[Luj XIV, kralj Francuske|Luja XIV]], koji je i sam nastupao kao baletan, i koji je osnovao prvu baletnu školu. Nakon gotovo 300-godišnje prevlasti Francuza, baletnom scenom su "zagospodarili" [[Rusija|ruski]] umjetnici. I danas mnogi smatraju da najljepši balet izvodi baletni ansambl [[Moskva|moskovskog]] "Boljšoj teatra". Najpoznatiji i najizvođeniji klasični baleti su "Labuđe jezero", "Ščelkunčik" i "Trnoružica" [[Petar Iljič Čajkovski|Petra Iljiča Čajkovskog]]. == Također pogledajte == * [[Sarajevski balet]] == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Ballet}} * [http://www.abt.org/education/dictionary/index.html American Ballet Theatre's Online Ballet Dictionary] {{stub-umjetnost}} [[Kategorija:Plesovi]] [[Kategorija:Muzičke forme]] [[Kategorija:Balet]] hik0gf3oipmqby5ndz5es27vb440r3t 0 20851 3672575 3486999 2024-12-11T18:24:12Z 78.0.53.37 krivo je 3672575 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Wilhelm Conrad Röntgen | slika =WilhelmRöntgen.JPG | veličina_slike = | opis = | datum_rođenja = {{Datum rođenja|1845|3|27}} | mjesto_rođenja = Lennep, Njemačka | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|1923|2|10|1845|3|27}} | mjesto_smrti = München, Njemačka | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Wilhelm Conrad Röntgen''' (Lennep, [[27. mart]]a [[1845]]. - [[München]], [[10. februar]]a [[1923]]) bio je [[njemačka|njemački]] [[fizičar]].<ref>{{Cite web|url = http://www.britannica.com/biography/Wilhelm-Rontgen|title = Wilhelm Conrad Rontgen {{!}} German physicist|website = Encyclopedia Britannica|access-date = 20. 3. 2016}}</ref> Otkrio je [[1895]]. posebnu vrstu elektromagnetskog zračenja ''X-zrake'' (poslije nazvane rendgenske). Ustanovio je da djeluju na fotografsku ploču, prolaze kroz različite materijale i [[ion]]iziraju zrak kojim prolaze. Konstruisao fortnite je rendgenske cijevi s konkavnom [[katoda|katodom]] i platinskom antikatodom. Za to otkriće dobio je [[1901]]. [[Nobelova nagrada za fiziku|Nobelovu nagradu za fiziku]]. == Biografija == [[Datoteka:X-ray by Wilhelm Röntgen of Albert von Kölliker's hand - 18960123-02.jpg|mini|lijevo|Jedna od prvih radiografija (rendgenska slika) koje je Röntgen snimio, šaka, vjerovatno gospođe Röntgen]] Studirao je na univezitetu u [[Utrecht]]u, [[Holandija]], zatim na ETH u [[Zürich]]u gde je diplomirao mašinsko inženjerstvo. Godine [[1869]]. doktorirao je na Univerzitetu u [[Zürich]]u. Pogrešno se vjeruje da je Röntgen x-zrake pronašao slučajno. Slučaj je bio samo utoliko što je zastor [[barij-platinacijanid]]a koji je pripremio za jedan od narednih eksperimenata zasvijetlio prije nego što je bio upotrijebljen. U toku 1895. Röntgen je poput brojnih fizičara ispitivao efekte visokog napona na električno pražnjenje u razređenim plinovima u [[vakuum]]skim cijevima. Krajem te godine već su se ispitivali efekti katodnih zraka van vakuumskih cijevi. U pripremi jednog od takvih eksperimenata testirao je aparaturu u mraku i primijetio je nekakvo svjetlucanje na stolu, metar od aparature, kadgod uključi visoki napon. Pošto se u ponovljenim pokušajima desilo isto, upalio je šibicu i shvatio da svjetlucanje dolazi od [[barij]]-platinocijanida koji je tu bio odložen čekajući neki od sljedećih eksperimenata. Röntgen je nagađao da se radi o novoj vrsti zraka (katodne zrake su već bile poznate). Sljedećih nekoliko sedmica je jeo i spavao u laboratoriju neprekidno ispitujući osobine novih zraka koje je privremeno nazvao x-zrake, koristeći [[matematika|matematičko]] označavanje za nepoznatu veličinu. Mada su kasnije zraci kada je postao poznat po njemu dobili ime rendgenske zrake, on je radije koristio izraz x-zrake. U novembru 2004. [[IUPAC|Međunarodna unija za čistu i primjenjenu hemiju]] dala je 111. elementu u [[Periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]] ime [[rendgenij]]. == Reference == {{Refspisak|}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat|Wilhelm Conrad Röntgen}} *[http://nobelprize.org/physics/laureates/1901/rontgen-bio.html Biografija na službenoj Nobelovoj stranici] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080830095455/http://nobelprize.org/physics/laureates/1901/rontgen-bio.html |date=30. 8. 2008 }} *[http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Röntgen,+Wilhelm Prokomentarisana bibliografija za Wilhelm Rontgena sa "Alsos Digital Library"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170803214156/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FR%C3%B6ntgen%2C+Wilhelm |date=3. 8. 2017 }} *[http://www.rtstudents.com/radiology/wilhelm-conrad-rontgen.htm Wilhelm Conrad Röntgen Biografija] *[http://www.crtsite.com/page5.html The Cathode Ray Tube site] *[http://www.photograms.org/chapter02.html prvi fotogram sačinjen x-zracima] {{Nobelova_nagrada_za_fiziku}} {{DEFAULTSORT:Röntgen, Wilhelm Conrad}} [[Kategorija:Rođeni 1845.]] [[Kategorija:Umrli 1923.]] [[Kategorija:Biografije, Lennep]] [[Kategorija:Njemački fizičari]] [[Kategorija:Eksperimentalni fizičari]] [[Kategorija:Čestični fizičari]] [[Kategorija:Dobitnici Nobelove nagrade za fiziku]] nga6m0zjvmojq4nnaezzsu2vfslity9 3672576 3672575 2024-12-11T18:24:32Z 78.0.53.37 3672576 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Wilhelm Conrad Röntgen | slika =WilhelmRöntgen.JPG | veličina_slike = | opis = | datum_rođenja = {{Datum rođenja|1845|3|27}} | mjesto_rođenja = Lennep, Njemačka | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|1923|2|10|1845|3|27}} | mjesto_smrti = München, Njemačka | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Wilhelm Conrad Röntgen''' (Lennep, [[27. mart]]a [[1845]]. - [[München]], [[10. februar]]a [[1923]]) bio je [[njemačka|njemački]] [[fizičar]].<ref>{{Cite web|url = http://www.britannica.com/biography/Wilhelm-Rontgen|title = Wilhelm Conrad Rontgen {{!}} German physicist|website = Encyclopedia Britannica|access-date = 20. 3. 2016}}</ref> Otkrio je [[1895]]. posebnu vrstu elektromagnetskog zračenja ''X-zrake'' (poslije nazvane rendgenske). Ustanovio je da djeluju na fotografsku ploču, prolaze kroz različite materijale i [[ion]]iziraju zrak kojim prolaze. Konstruisao je rendgenske cijevi s konkavnom [[katoda|katodom]] i platinskom antikatodom. Za to otkriće dobio je [[1901]]. [[Nobelova nagrada za fiziku|Nobelovu nagradu za fiziku]]. == Biografija == [[Datoteka:X-ray by Wilhelm Röntgen of Albert von Kölliker's hand - 18960123-02.jpg|mini|lijevo|Jedna od prvih radiografija (rendgenska slika) koje je Röntgen snimio, šaka, vjerovatno gospođe Röntgen]] Studirao je na univezitetu u [[Utrecht]]u, [[Holandija]], zatim na ETH u [[Zürich]]u gde je diplomirao mašinsko inženjerstvo. Godine [[1869]]. doktorirao je na Univerzitetu u [[Zürich]]u. Pogrešno se vjeruje da je Röntgen x-zrake pronašao slučajno. Slučaj je bio samo utoliko što je zastor [[barij-platinacijanid]]a koji je pripremio za jedan od narednih eksperimenata zasvijetlio prije nego što je bio upotrijebljen. U toku 1895. Röntgen je poput brojnih fizičara ispitivao efekte visokog napona na električno pražnjenje u razređenim plinovima u [[vakuum]]skim cijevima. Krajem te godine već su se ispitivali efekti katodnih zraka van vakuumskih cijevi. U pripremi jednog od takvih eksperimenata testirao je aparaturu u mraku i primijetio je nekakvo svjetlucanje na stolu, metar od aparature, kadgod uključi visoki napon. Pošto se u ponovljenim pokušajima desilo isto, upalio je šibicu i shvatio da svjetlucanje dolazi od [[barij]]-platinocijanida koji je tu bio odložen čekajući neki od sljedećih eksperimenata. Röntgen je nagađao da se radi o novoj vrsti zraka (katodne zrake su već bile poznate). Sljedećih nekoliko sedmica je jeo i spavao u laboratoriju neprekidno ispitujući osobine novih zraka koje je privremeno nazvao x-zrake, koristeći [[matematika|matematičko]] označavanje za nepoznatu veličinu. Mada su kasnije zraci kada je postao poznat po njemu dobili ime rendgenske zrake, on je radije koristio izraz x-zrake. U novembru 2004. [[IUPAC|Međunarodna unija za čistu i primjenjenu hemiju]] dala je 111. elementu u [[Periodni sistem elemenata|periodnom sistemu]] ime [[rendgenij]]. == Reference == {{Refspisak|}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat|Wilhelm Conrad Röntgen}} *[http://nobelprize.org/physics/laureates/1901/rontgen-bio.html Biografija na službenoj Nobelovoj stranici] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080830095455/http://nobelprize.org/physics/laureates/1901/rontgen-bio.html |date=30. 8. 2008 }} *[http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Röntgen,+Wilhelm Prokomentarisana bibliografija za Wilhelm Rontgena sa "Alsos Digital Library"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170803214156/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FR%C3%B6ntgen%2C+Wilhelm |date=3. 8. 2017 }} *[http://www.rtstudents.com/radiology/wilhelm-conrad-rontgen.htm Wilhelm Conrad Röntgen Biografija] *[http://www.crtsite.com/page5.html The Cathode Ray Tube site] *[http://www.photograms.org/chapter02.html prvi fotogram sačinjen x-zracima] {{Nobelova_nagrada_za_fiziku}} {{DEFAULTSORT:Röntgen, Wilhelm Conrad}} [[Kategorija:Rođeni 1845.]] [[Kategorija:Umrli 1923.]] [[Kategorija:Biografije, Lennep]] [[Kategorija:Njemački fizičari]] [[Kategorija:Eksperimentalni fizičari]] [[Kategorija:Čestični fizičari]] [[Kategorija:Dobitnici Nobelove nagrade za fiziku]] rd4se8we142zl4mmc9zul4j4c9u66ye 0 20983 3672590 3581688 2024-12-11T21:00:43Z Nerko65 55647 3672590 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} {{Književnost}} '''Romantizam''' (''Romantizam = romantično, nestvarno, nerealno'') je bio umjetnički, književni, muzički i intelektualni pokret koji je nastao u [[Evropa|Evropi]] krajem 18. stoljeća. Djelimično je nastao kao reakcija na [[Industrijska revolucija|industrijsku revoluciju]], aristokratske, društvene i političke norme tokom [[Prosvjetiteljstvo|prosvjetiteljstva]] i naučne racionalizacije prirode. Najviše je utjelovljen u likovnoj umjetnosti, muzici i književnosti, ali je imao i veliki uticaj na [[Historiografija|historiografiju]], obrazovanje, društvene i [[prirodne nauke]]. Imao je također značajan i kompleksan učinak na politiku zahvaljujući romantičnim misliocima koji su uticali na [[liberalizam]], [[radikalizam]] i [[konzervativizam]]. U okviru ovog pokreta razvio se i [[romantičarski nacionalizam]]. Glavna karakteristila je isticanje intezivnih emocija kao jedinog autentičnog izvora [[Estetika|estetskog]] iskustva. Pritom se stavlja novi naglasak na emocije - [[strah]], [[teror]] i [[strahopoštovanje]] - čime se vrši suočavanje s novim estetskim kategorijama uzvišenosti i ljepote prirode, koja je narodnu umjetnost i antičke običaje izdigla do plemenite i poželjne karakteristike. U suprotnosti sa idealima [[Racionalizam|racionalizma]] i [[Klasicizam|klasicizma]], romantizam je oživio [[srednjovjekovnost]] dajući naglasak umjetničkim i narativnim elementima koji su se doživljavali kao autentično srednjovjekovni kako bi izbjegli porast broja stanovnika, ubrzanu [[Urbanizacija|urbanizaciju]] i [[Industrijalizacija|industrijalizaciju]]. Iako je romantizam proizašao iz njemačkog pokreta ''[[Sturm und Drang]]'' koji je naglašavao intuiciju i emocije iznad prosvjetiteljskog racionalizma, neposredni faktori uticaja bili su događaji i ideologije koje su proizašle iz [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]]. Romantizam je visoko cijenio dostignuća "herojskih" individualista i umjetnika u podizanju kvaliteta društva. Također je promovirao individualnu maštu kao kritički autoritet i instrument povećanja slobode naspram klasičnih obrazaca oblikovanja u umjetnosti. Nakon snažnog pribjegavanja historijskim i prirodnim neizbježnostima ([[Zeitgeist]]u), u drugoj polovini 19. stoljeća se pojavio novi pokret [[realizam]] kao dijametralna suprotnost romantizmu. Propast romantizma u tom periodu bio je povezan sa višestrukim društvenim procesima, od političkih promjena do širenja nacionalizma. == Karakteristike romantizma == * čovjek želi pobjeći od krute stvarnosti, odbacuje razum, prepušta se mašti * kao i književnici, njihovi su likovi nesretni, neshvaćeni, suvišni ljudi koji smisao života traže u prirodi i osjećajima. Postoje dvije skupine romantičara: * aktivni - barem djelomično sagledavaju stvarnost i pokušavaju utjecati na rješavanje društvenih problema, * pasivni - oni ne sagledavaju probleme već bježe i povlače se u sebe, u svijet svojih problema i emocija. Oduševljava ih priroda. Sloboda književne forme, prožimanje života i umjetnosti, čežnja za idealnim, otkrivanje svijeta slutnji i sjećanja, doživljaj prirode i ljubavi - to su osnovna obilježja romantizma. Dakle, upravo stoga što se ističe individualno, osjećajno, pa često i iracionalno u čovjeku i životu, romantizam se ne može svesti na neko određeno stilsko i tematsko obilježje. U romantizmu gotovo da ima isto toliko stilova, tema i obilježja koliko i stvaralaca: katkad je to posezanje za temama i motivima grčke mitologije ili srednjovjekovne historije i legende, ponekad zanos ili užasavanje neposrednim političkim zbivanjem, ponekad pak pogled uprt u budućnost ili u vlastitu dušu ili u mračne sile koje iznutra i spolja razdiru čovjeka, nerijetko i ushićenje trenutačnim osjećanjem. Za romantičare, za razliku od klasicista i realista, bitan je vizionarski a ne analitički odnos prema predmetu vlastite umjetnosti: tim vizionarstvom romantizam spaja svoje zvjezdane ideale slobode u društvenom, nacionalnom i ličnom životu sa nekom iskonskom slikom čovjekove prirode i njene mogućnosti. == Teme == * osobne preokupacije * pejsaž, daleki i nepoznati krajevi * nacionalno - historijska tematika * mistika Najpopularniji pojam romantizma je tzv. [[Weltschmerz|svjetska bol]] ([[Njemački jezik|njem]]. ''Weltschmerz'') tj. pesimizam i tuga nad neskladom svijeta i neskladom mašte i stvarnosti. Polaznom tačkom evropskog romantizma kao pokreta širokih društvenih, umjetničkih i egzistencijalnih razmjera u prvoj polovini 19. vijeka smatra se Rusoova misao (enciklopedist, čuveni francuski pisac i filozof [[Jean-Jacques Rousseau]], 1712.-1778.), izrečena već u 18. vijeku - "Čovjek je rođen slobodan, a svuda je u lancima". Ta krilatica predstavlja osnovni ideal ljudskoga života, a to je povratak prvorođenoj slobodi - "povratak prirodi". Norma burnoga "povratka prirodi" izražava se snažno u slikarstvu kao kult oluje, oblaka, neba, mora, planinskih masiva (velika platna engleskoga slikara [[William Turner]]a, 1775.-1851., prije svega njegova slika "Prelaz preko Mon Senija"). Najčešće književne vrste: [[poema]], [[Poezija|lirika]], [[roman|roman u stihovima]], [[dnevnik]]. Predstavnici: * [[Njemačka]] - [[Johann Wolfgang von Goethe]] i [[Friedrich Schiller]] * [[Francuska]] - [[Alphonse de Lamartine]] i [[Victor Hugo]] * [[Rusija]] - [[Aleksandar Puškin]] i [[Mihail Ljermontov]] * [[Engleska]] - [[George Gordon Byron]] * [[Sjedinjene Američke Države]] - [[Edgar Allan Poe]] == Vanjski linkovi == * {{Commonscat-inline|Romanticism}} {{Romantizam}} {{Zapadnaumjetnost}} {{Romantizam u muzici}} {{Njemačka književnost}} [[Kategorija:Romantizam]] [[Kategorija:Historija]] [[Kategorija:Historija Evrope]] [[Kategorija:Književnost]] [[Kategorija:Umjetnički pravci]] [[Kategorija:Književni žanrovi]] [[Kategorija:Umjetnost Zapada]] 1v2uh0zesrx31fzozkjuxr673fj68nr 0 22552 3672694 3617997 2024-12-12T10:44:59Z 31.147.208.19 . 3672694 wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje}} {{Čelici}} [[Datoteka:Steel wire rope.JPG|desno|mini|Čelična sajla koja se koristi u rudnicima uglja.]] '''Čelik''' je [[legura]] [[Željezo|željeza]] i [[ugljik]]a s ostalim (mrnjao)elemenatima, te se općenito koristi u građevini i drugim granama zbog svoje visoke zatezne čvrstoće i niske cijene. Bazni metal, željezo, u mogućnosti je poprimiti dva kristalna oblika (alotropske forme), od kojih su: zapreminski centrirana kristalna rešetka (ZCK) i plošno (površinski) centrirana kristalna rešetka (PCK), zavisno o njegovoj temperaturi. To je interakcija onih alotropa s legirajućim elementima, primarno ugljikom, što daje čeliku i [[Gvožđe|gvožđu]] čitav spektar jedinstvenih osobina. U zapreminski centriranoj kristalnoj rešetci, tu je i dodatni atom željeza u centru svake rešetke, a kod plošno centrirane rešetke postoji po jedan u centru svakog od šest površina kocke. Ugljik, drugi elementi i dodaci unutar željeza djeluju kao nosioci tvrdoće, koji sprječavaju kretanje dislokacija koje se inače pojavljuju u [[Kristalna struktura|kristalnoj strukturi]] atoma željeza. Ugljik kod tipičnih čeličnih legura može doprinijeti do 2,1% težine. Različiti iznosi legirajućih elemenata, njihovo prisustvo u čeliku bilo kao rastvorivih elemenata ili kao precipitacionih faza, usporavaju kretanje tih dislokacija koje čine željezo relativno duktilnim i slabim, te time kontroliše svoje kvalitete poput [[Tvrdoća|tvrdoće]], [[duktilnost]]i, kao i zatezne čvrstoće rezultujućeg čelika. Čvrstoća čelika u odnosu na čisto željezo je moguća samo na račun duktilnosti željeza, čega željezo ima na pretek. Iako je čelik bio proizvođen u plitkim pećima hiljadama godina, upotreba čelika je proširena ekstremno nakon efikasnije proizvodne metode koja je izumljena u 17. vijeku s proizvodnjom blister čelika, a zatim čeličnog liva. S pronalaskom Bessemer procesa sredinom 19. vijeka, nova era masovne proizvodnje čelika je započela. Pojavio se i Siemens-Martinov proces, a zatim Gilchrist-Thomasov proces koji je poboljšao kvalitet čelika. Sa ovim izumima, mehki čelik je zamijenio kovano željezo. Dalje poboljšanje u procesu, poput LD postupka, u velikoj mjeri je zamijenilo ranije metode daljnjim spuštanjem cijene proizvodnje i povećanjem kvaliteta proizvoda. Danas, čelik je jedan od najčešćih materijala na svijetu, s više od 1,3 milijarde tona proizvodnje godišnje. To je glavna komponenta u zgradama, infrastrukturi, alatima, brodovima, [[automobil]]ima, mašinama, aparatima i u oružju. Moderni čelik se općenito označava različitim oznakama koje definiraju organizacije za standarde. == Definicija == Sadržaj ugljika u čeliku se uglavnom kreće između 0,002% i 2,1% u odnosu na ukupni (maseni) sastav. Ove vrijednosti variraju u zavisnosti od [[Legura|legirajućih elemenata]] poput [[mangan]]a, [[hrom]]a, [[nikl]]a, [[volfram]]a, ugljika itd. U osnovi, čelik je legura željezo-ugljik koja ne prolazi [[Eutektička tačka|eutektičku reakciju]]. Za razliku od toga, [[gvožđe]] prolazi eutektičku reakciju. Premali sadržaj ugljika ostavlja (čisto) željezo mehkim, duktilnim i sa slabim mehaničkim osobinama. Sadržaj ugljika veći nego što je kod čelika formira leguru, poznatu kao [[sirovo gvožđe]], koje je krhko (nije kovljivo). Dok je željezo legirano ugljikom nazvano ugljičnim čelikom, [[legirani čelik]] je čelik s ostalim legirajućim elementima koji su namjerno dodati da modificiraju osobine čelika. Najčešći legirajući elementi su: mangan, nikl, hrom, [[molibden]], [[Bor (element)|bor]], [[titanij]], [[vanadij]], volfram, [[kobalt]] i [[niobij]].<ref name=EM2>{{cite book|author=Ashby, Michael F. and Jones, David R. H. |title=Engineering Materials 2|origyear=1986|edition=with corrections|year=1992|publisher=Pergamon Press |location=Oxford|isbn=0-08-032532-7}}</ref> Dodatni elementi su također važni u čeliku: [[fosfor]], [[sumpor]], [[silicij]], a postoje i tragovi [[kisik]]a, [[dušik]]a i [[bakar|bakra]], koji se često smatraju neželjenim. Legure s višim udjelom ugljika od 2,1%, zavisno od udjela ostalih elemenata i eventualno obrade, poznate su kao [[gvožđe]]. Gvožđe nije kovno čak ni kad je vruće, ali se može formirati [[livenje]]m jer ima nižu [[tačka topljenja|tačku topljenja]] nego čelik i dobra svojstva [[livkost]]i.<ref name=EM2/> Određeni sastavi gvožđa, zadržavajući ekonomiju topljenja i livenja, mogu se termički obrađivati kako bi se napravio [[kovano gvožđe]] ili [[duktilno gvožđe]]. Čelik se također razlikuje od kovanog gvožđa (danas zastarjelog), koje može sadržavati male količine ugljka, ali velike količine [[šljaka|šljake]]. == Osobine == [[Datoteka:Iron carbon phase diagram.svg|thumb|420px|Željezo-ugljik [[fazni dijagram]], prikazuje stanja potrebna za formiranje različitih faza.]] Željezo se obično može naći u [[Zemljina kora|zemljinoj kori]] u formi [[ruda]], obično kao željezni oksid, kao [[magnetit]], [[hematit]] itd. Željezo se ekstraktuje iz [[željezna ruda|željezne rude]] uklanjanjem kisika kroz kombinaciju s poželjnim hemijskim partnerom, kao što je ugljik koji se gubi u atmosferu kao [[ugljik-dioksid]]. Ovaj proces, poznat kao [[topljenje]], bio je primjenjivan na metale sa nižim tačkama topljenja, kao [[kalaj]], koji se topi na oko 250&nbsp;°C i [[bakar]], koji se topi na oko 1100&nbsp;°C i kombinacija, bronza, koja je tečna na manje od 1083&nbsp;°C. U usporedbi, gvožđe se topi na oko 1375&nbsp;°C.<ref name="Smelting">{{cite book|title=Smelting|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007|access-date=28. 2. 2007}}</ref> Male količine željeza su topljene u drevnim vremenima, u čvrstom stanju, zagrijavanjem rude zakopane u [[ugalj|ugljenoj vatri]] i spajanjem grudvi zajedno pomoću čekića, cijeđenjem ga od nečistoća. Pažljivo se sadržaj ugljika mogao kontrolirati pomjeranjem toga oko vatre. Sve ove temperature mogu se dostići drevnim metodama koje su korištene od [[Bronzano doba|bronzanog doba]]. S obzirom na to da se stopa oksidacije željeza naglo povećava iza 800&nbsp;°C, važno je da se topljenje desi u okolini s malo kisika. Za razliku od bakra i kalaja, tečno ili čvrsto željezo rastvara ugljik prilično lahko. Topljenje, korištenjem uglljika da smanji željezne okside, rezultira legurom ([[sirovo gvožđe]]) koja zadržava previše ugljika da bi se nazvala čelikom.<ref name="Smelting"/> Ovaj višak ugljika i drugih nečistoća se uklanja u narednom koraku. Ostali materijali se često dodaju u smjesu željezo/ugljik da proizvedu čelik željenih osobina. [[Nikl]] i [[mangan]] u čeliku doprinose zateznoj čvrstoći i prave [[austenit]]nu formu rastvora stabilnijom, [[hrom]] povećava tvrdoću i tačku topljenja, dok [[vanadij]] također povećava tvrdoću ali čini da bude manje sklon [[zamor materijala|zamoru materijala]].<ref name=materialsengineer>{{cite web|title=Alloying of Steels|publisher=Metallurgical Consultants|date=28. 6. 2006|url=http://materialsengineer.com/E-Alloying-Steels.htm|access-date=28. 2. 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070221070822/http://www.materialsengineer.com/E-Alloying-Steels.htm|archive-date=21. 2. 2007|url-status=dead}}</ref> Da se spriječi [[korozija]], najmanje 11% hroma se dodaje u čelik tako da se tvrdi [[Pasivizacija (hemija)|oksid]] formira ma površini metala; ovo je poznato kao [[nehrđajući čelik]]. Volfram ometa formiranje [[cementit]]a, dopuštajući [[martenzit]]u da se prvenstveno formira pri nižim brzinama kaljenja, što rezultira [[brzorezni čelik|brzoreznim čelikom]]. U drugu ruku, sumpor, [[dušik]] i [[fosfor]] čine čelik više krhkim, tako da se ovi često pronađeni elementi moraju ukloniti iz otopine čelika tokom procesa.<ref name="materialsengineer"/> [[Gustoća]] čelika varira zavisno od legirajućih elemenata, ali često opseže između 7.750 i 8.050&nbsp;kg/m³.<ref>{{cite web|last = Elert|first = Glenn|title = Density of Steel|url = http://hypertextbook.com/facts/2004/KarenSutherland.shtml|access-date = 23. 4. 2009}}</ref> Čak i u uskom rasponu koncentracija mješavine ugljika i željeza koja čini čelik, može se formirati različit broj metalurških struktura s veoma različitim osobinama. Razumijevanje takvih osobina je uvjet za pravljenje kvalitenog čelika. Na [[Sobna temperatura|sobnoj temperaturi]], najstabilnija forma čistog željeza je [[zapreminski centrirana kristalna rešetka]] (ZCK), struktura zvana alfa željezo ili α-željezo. To je veoma mehak metal koji može razrijediti samo malu koncentraciju ugljika, ne višu od 0,005% na 0&nbsp;°C i 0,021% mase na 723&nbsp;°C. Uključak ugljika u alfa željezu zove se [[ferit (željezo)|ferit]]. Na 910&nbsp;°C čisto željezo se transformira u [[površinski centrirana kristalna rešetka|površinski centriranu kristalnu rešetku]] (PCK), zvanu gama željezo ili γ-željezo. Uključak ugljika u gama željezu se zove [[austenit]]. PCK struktura austenita može rastvoriti znatno više ugljika, čak i do 2,1%<ref>Izvori govore različito u odnosu na ove vrijednosti, tako da se zaokružuje na 2,1%, ipak stvarna vrijednost je više akademska, jer se čisti ugljični čelik veoma rijetko pravi sa ovim nivoom ugljika. Pogledati: *{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=363}}—2.08%. *{{harvnb|Degarmo|Black|Kohser|2003|p=75}}—2.11%. *{{harvnb|Ashby|Jones|1992}}—2.14%.</ref> (38 puta više od ferita) ugljika na 1148&nbsp;°C, što odražava gornji sadržaj ugljika kod čelika, iza čega se nalazi gvožđe.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=363}}.</ref> Kada se ugljik izdvaja iz rastvora sa željezom, formira veoma tvrd, ali krhak materijal zvani cementit (Fe₃C). Kada se čelici s tačno 0,8% ugljika (poznati kao eutektoidni čelik) ohlade, [[austenit]]na faza (PCK) smjese teži da se vrati u feritnu fazu (ZCK). Ugljik se više ne uklapa unutar PCK austenitne strukture, što dovodi do viška ugljika. Jedan način da ugljik napusti austenit jeste da se [[precipitat|precipitira]] van rastvora kao [[cementit]], ostavljajući iza sebe okolnu fazu ZCK željeza zvanog ferit koji može zadržati ugljik u rastvoru. To dvoje, ferit i cementit, precipitiraju istovremeno proizvodeći slojevitu strukturu zvanu [[perlit]]. U hipereutektioidnom sastavu (većem od 0,8% ugljika), ugljik će prvi precipitirati van kao veliki uključci cementita na granicama austenitnih zrna, te onda kada je sastav ostavljen iza eutektoid, formira se struktura perlita. Za čelike koji imaju manje od 0,8% ugljika (hipoeutektoid), ferit će se prvi formirati, dok preostali sastav ne bude 0,8% pri kojem će se formirati perlitna struktura. Na granicama se neće formirati veliki uključci cementita.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|pp=365–372}}.</ref> Gore navedeno pretpostavlja da je proces hlađenja vrlo spor, što omogućava dovoljno vremena da ugljik migrira. Kako je brzina hlađenja povećana, ugljik će imati manje vremena da migrira kako bi formirao karbid na granicama zrna, ali će imati povećane količine perlita finije i finije strukture između zrna; otuda karbid se šire rasipa i djeluje da spriječi klizanje grešaka u tim zrnima, što rezultira otvrdnjavanjem čelika. Na veoma visokim brzinama hlađenja koje proizvodi kaljenje, ugljik nema vremena za migraciju, ali je zaključan u PCK austenita i formira [[martenzit]]. Martenzit je vrlo zategnut i napet prezasićeni oblik ugljika i željeza i izuzetno je tvrd, ali krhak. Zavisno od udjela ugljika, martenzitna faza poprima različite forme. Ispod 0,2% ugljika, dobija feritnu ZCK kristalnu formu, ali sa više udjela ugljika dobija zapreminski centriranu tetragonalnu (ZCT) strukturu. Osim toga, ne postoji promjena u sastavu, tako da atomi uglavnom zadržavaju svoje susjede.<ref name="smith&hashemi">{{Harvnb|Smith|Hashemi|2006|pp=373–378}}.</ref> Martenzit ima nižu gustoću (širi se) u odnosu na austenit, tako da transformacija izmežđu njih rezultira u promjeni zapremine. U ovom slučaju, dešava se ekspanzija. Unutarnji naponi od ove ekspanzije općenito uzimaju oblik [[fizička kompresija|kompresije]] na kristalima martenzita i [[napetost (mehanika)|napetost]] na preostalom feritu, sa većom količinom [[smicanje|smicanja]] na oba konstituenta. Ako je kaljenje urađeno propisno, mogu se javiti unutarnji naponi tako da se dio polomi pri hlađenju. Na samom kraju, to uzrokuje mikroskopske nesavršenosti. Uobičajeno je da se naprsline kaljenja formiraju kada je čelik gašen, iako ne moraju uvijek biti vidljive.<ref>{{cite web|title=Quench hardening of steel|url=http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=12|access-date=19. 7. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090217103241/http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=12|archive-date=17. 2. 2009|url-status=dead}}</ref> === Termička obrada === Postoji više načina [[termička obrada|procesa termičke obrade]] dostupnih za čelik. Najčešći su [[opuštanje (metalurgija)|opuštanje]], gašenje i [[kaljenje (metalurgija)|kaljenje]]. Termička obrada je efektivna na sastave iznad eutektoidnih sastava (hipereutektoid). Hipoeutektoidni čelik ne otvrdnjava od termičke obrade. Opuštanje je proces zagrijavanja čelika na dovoljno visoku temperaturu da se smanje unutarnji lokalni naponi. To ne stvara opće omekšavanje proizvoda, nego samo lokalno ublažava deformacije i napone zaključane unutar materijala. Ovaj proces ide kroz 3 faze: [[oporavak (metalurgija)|oporavak]], [[rekristalizacija (metalurgija)|rekristalizaciju]], i [[rast zrna]]. Temperatura potrebna da opusti određeni čelik zavisi od tipa opuštanja koje treba postići, kao i od sadržaja legure.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=249}}.</ref> Gašenje i kaljenje prvo uključuju zagrijavanje čelika do [[austenit]]ne faze, a zatim gašenje u [[voda|vodi]] ili [[ulje|ulju]]. Ovo naglo hlađenje rezultira tvrdoj, ali krhkoj martenzitnoj strukturi.<ref name="smith&hashemi"/> Čelik se zatim kali, što je samo specijalizirani tip opuštanja, kako bi se smanjila krhkost. U ovom procesu opuštanja (kaljenja), proces transformira nešto martenzita u cementit, ili [[sferoidit]] i stoga smanjuje unutrašnja naprezanja i nedostatke. Rezultat je duktilniji čelik otporan na lomove.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=388}}.</ref> == Proizvodnja == [[Datoteka:LightningVolt Iron Ore Pellets.jpg|thumb|Sačma [[Željezna ruda|željezne rude]] za proizvodnju čelika.]] Kada je željezo istopljeno iz svoje rude, sadrži više ugljika nego što je poželjno. Da bi postao čelikom, mora se reprocesirati da smanji ugljik na pravu mjeru, u kom momentu ostali elementi mogu biti dodani. U prošlosti, postrojenja za čelik su bacala proizvode od sirovog gvožđa u ingote koji bi se spremali dok se ne bi koristili u daljem procesu rafiniranja što rezultira gotovim proizvodom. U savremenim postrojenjima, početni proizvod je blizak finalnom sastavu i neprekidno se lije u duge ploče, reže i oblikuje u šipke i cijevi, te termički obrađuje da se proizvede gotov proizvod. Danas samo mali dio je [[livenje (metalurgija)|livenje]] u [[ingot]]e. Približno 96% čelika se neprekidno lije, dok se samo 4% proizvodi u ingotima.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=361}}</ref> Ingoti se tada zagrijavaju u rupama za natapanje i [[vruće valjanje|vruće valjaju]] u ploče, klade ili komade. Ploče su vruće ili [[hladno valjanje|hladno valjane]] u [[lim]] ili ploče. Trupci su vruće ili hladno valjane u šipke, štapove i žice. Komadi su toplo ili hladno valjani u [[konstrukcijski čelik]], kao [[I-greda|I-grede]] i [[željeznička pruga|pruge]]. U modernim čeličanama ovi procesi se često javljaju u jednoj [[proizvodna linija|proizvodnoj liniji]], sa rudama koje ulaze i gotovim čeličnim proizvodima koji izlaze.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|pp=361–362}}.</ref> Ponekad nakon finalnog valjanja čelika obrađuje se termički radi čvrstoće, mada ovo je relativno rijetko.<ref>{{Harvnb|Bugayev|Konovalov|Bychkov|Tretyakov|Savin|2001|p=225}}</ref> == Historija == === Drevni čelik === Čelik je bio poznat u antici, i vjerovatno je proizvođen u [[Plitka peć|plitkim pećima]] i loncima.<ref name="Hilda Ellis Davidson pp.20">Hilda Ellis Davidson. The Sword in Anglo-Saxon England: Its Archaeology and Literature. str.20</ref><ref name="materials.iisc.ernet.in">{{cite news | title=Wootz Steel: an advanced material of the ancient world | url=http://materials.iisc.ernet.in/~wootz/heritage/WOOTZ.htm | author1=S. Srinivasan | author2=S. Ranganathan | publisher=Department of Metallurgy, Indian Institute of Science | location=Bangalore | access-date=2. 6. 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190211082829/http://materials.iisc.ernet.in/~wootz/heritage/WOOTZ.htm | archive-date=11. 2. 2019 | url-status=dead }}</ref> Najranija znana proizvodnja čelika su komadi gvožđarije iskopani iz [[arheološko nalazište|arheološkog nalazišta]] u [[Anadolija|Anadoliji]] ([[Kaman-Kalehoyuk]]) i stari su skoro 4.000, datirajući od 1800. p.n.e.<ref>{{cite journal |last=Akanuma|first=H.|title=The significance of the composition of excavated iron fragments taken from Stratum III at the site of Kaman-Kalehöyük, Turkey |journal=Anatolian Archaeological Studies |volume=14 |pages=147–158 |year=2005}}</ref><ref>{{cite news|title=Ironware piece unearthed from Turkey found to be oldest steel|url=http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm|access-date=27. 3. 2009|location=Chennai, India|work=The Hindu|date=26. 3. 2009|archive-date=29. 3. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090329111924/http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm|url-status=dead}}</ref> [[Horacije]] identificira čelična oružja kao ''[[falkata]]'' na [[Pirinejsko poluostrvo|Pirenejskom poluostrvu]], dok su [[nordijski čelik]] koristili [[Vojska drevnog Rima|rimski vojnici]].<ref>"Noricus ensis," [[Horace]], Odes, i. 16.9</ref> Reputacija ''Wootz čelika'' u Južnoj Indiji značajno je porasla u odnosu na ostatak svijeta.<ref name="materials.iisc.ernet.in"/> [[Južna Indija|Južnoindijski]] i sredozemni izvori uključujući [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Velikog]] (3. vijek p.n.e) navode prezentaciju i izvoze Grcima 100 talenata u vrijednosti takvog čelika. Područja metalne proizvodnje na [[Šri Lanka|Šri Lanki]] koristila su peći na vjetar koja su pokretali monsunski vjetrovi, sposobbni proizvesti visokougljični čelik. Velikoserijska proizvodnja [[Wootz čelik]]a na [[Tamilakam]]u koristi lonce i izvore ugljika kao što je pogon "Avāram" s pojavom prije 6. vijeka p.n.e, pionirski prethodnik moderne proizvodnje čelika i metalurgije.<ref name="Hilda Ellis Davidson pp.20"/><ref name="materials.iisc.ernet.in"/> Kinezi u razdoblju zaraćenih strana (403–221 p.n.e) imali su [[gašenje|gašeno ojačan]] čelik,<ref>{{cite book|author=Wagner, Donald B.|year=1993|title=Iron and Steel in Ancient China: Second Impression, With Corrections|publisher=Leiden: E.J. Brill|isbn=90-04-09632-9| page=243}}</ref> dok su Kinezi u doba [[Han (dinastija)|dinastije Han]] (202 p.n.e – 220 n.e.) pravili čelik topljenjem kovanog željeza zajedno sa livenim gvožđem, dobivajući krajnji proizvod čelika srednjeg udjela ugljika do 1. vijeka n.e.<ref name="needham volume 4 part 3 563g">{{cite book|author=Needham, Joseph|year=1986|title=Science and Civilization in China: Volume 4, Part 3, Civil Engineering and Nautics|publisher=Taipei: Caves Books, Ltd. |page=563}}</ref><ref name="gernet 69">Gernet, 69.</ref> Narod Haja iz istočne Afrike izumili su vrstu peći koju su koristili za pravljenje ugljičnog čelika na 1802&nbsp;°C prije skoro 2.000 godina.<ref>{{cite web |url=http://www.wsu.edu/~dee/CIVAFRCA/IRONAGE.HTM |title=Civilizations in Africa: The Iron Age South of the Sahara |publisher=Washington State University |access-date=14. 8. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070619033436/http://www.wsu.edu/~dee/CIVAFRCA/IRONAGE.HTM |archive-date=19. 6. 2007 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912179,00.html?promoid=googlep Africa's Ancient Steelmakers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130723123255/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912179,00.html?promoid=googlep |date=23. 7. 2013 }}. Time Magazine, Sept. 25, 1978.</ref> === Savremena izrada čelika === [[Datoteka:Bessemer Converter Sheffield.jpg|thumb|right|upright|Bessemer pretvarač u [[Sheffield]]u, [[Engleska]].]] Od 17. vijeka prvi koraci u evropskoj proizvodnji čelika bili su topljenje željezne rude u sirovo gvožđe u [[visoka peć|visokim pećima]].<ref name="tyle">Tylecote, R. F. ''A history of metallurgy'' 2 edn, Institute of Materials, London 1992, pp. 95–99 and 102–105.</ref> Prvobitno koristeći ugalj, savremene metode koriste [[koks]], koji se ispostavio ekonomičniji.<ref>Raistrick, A. ''A Dynasty of Ironfounders'' (1953; York 1989)</ref><ref>Hyde, C. K. ''Technological Change and the British iron industry'' (Princeton 1977)</ref><ref>Trinder, B. ''The Industrial Revolution in Shropshire'' (Chichester 2000)</ref> ==== Procesi počev od željeznih šipki ==== U ovim procesima sirovo gvožđe je bilo rafinirano u rafinerijskim kovačnicama da se porizvede [[kovano gvožđe]], koje se dalje koristilo u proizvodnji čelika.<ref name="tyle"/> Proizvodnja čelika procesom [[cementacija|cementacije]] opisana je u spisu objavljenom u Pragu 1574. godine i korištena je u [[Nürnberg]]u od 1601. godine. Sličan proces za [[površinsko otvrdnjavanje čelika]] oklopa i turpija opisan je u knjizi objavljenom u [[Napulj]]u 1589. godine. Proces je predstavljen u Engleskoj oko 1614. godine i koristio ju je za proizvodnju takvog čelika [[Basil Brooke (metalurg)|Basil Brooke]] u [[Coalbrookdale]]u tokom 1610tih.<ref>Barraclough, K. C. ''Steel before Bessemer: I Blister Steel: the birth of an industry'' (The Metals Society, London, 1984), str. 48–52.</ref> Sirovine za ovaj proces su bile šipke željeza. Tokom 17. vijeka shvaćeno je da najbolji čelik dolazi iz oregrounds željeza iz regije sjeverno od [[Stockholm]]a, [[Švedska]]. Ovo je i dalje bio čest izvor sirovine u 19. vijeku, skoro dugo koliko je i sam proces korišten.<ref>{{cite journal|author=King, P. W. |title=The Cartel in Oregrounds Iron: trading in the raw material for steel during the eighteenth century|journal=Journal of Industrial History|volume=6|issue=1|year=2003|pages=25–49|ref=harv}}</ref><ref name="britannicaironandsteel">{{cite encyclopedia|title=Iron and steel industry|encyclopedia=Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007}}</ref> Čelični liv je čelik koji se topi u loncu umjesto da se [[kovanje|kuje]], sa rezultatom veće homogenosti. Većina prethodnih peći ne može dostići dovoljno visoke temperature da se topi čelik. Rana moderna industrija čeličnog liva rezultirala je sa izumom Benjamina Huntsmana tokom 1740tih. Blister čelik (napravljen kao iznad) bio je topljen u retorte ili u topionice, a sirovo (obično) u ingote.<ref name="britannicaironandsteel"/><ref>K. C. Barraclough, ''Steel before Bessemer: II Crucible Steel: the growth of technology'' (The Metals Society, London, 1984).</ref> ==== Procesi počev od sirovog gvožđa ==== [[Datoteka:Siemens Martin Ofen Brandenburg.jpg|thumb|Siemens-Martinova peć za čelik u [[Brandenburg]]ovom muzeju industrije.]] [[Datoteka:Allegheny Ludlum steel furnace.jpg|thumb|Istopljeni čelik bijele boje izljeva se iz elektrolučne peći.]] Savremena era u [[proizvodnja čelika|proizvodnji čelika]] počela je sa uvođenjem [[Henry Bessemer]]ovog "[[Bessemer proces]]a" 1855. godine i sirovine kao sirovo gvožđe.<ref>{{cite book|title=History of the Manufacture of Iron in All Ages|author= Swank, James Moore |isbn=0-8337-3463-6| year=1892}}</ref> Njegova mu je metoda omogućila proizvodnju čelika u velikim količinama jeftino, tako da je [[mehki čelik]] došao u upotrebu za većinu upotreba gdje se ranije koristilo kovano gvožđe.<ref>{{cite book|title=Bessemer process|volume=2|page=168|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2005|access-date=6. 8. 2005}}</ref> Gilchrist-Thomasov proces (ili ''osnovni Bessemerov proces'') bilo je poboljšanje za Bessemerov proces, napravljen oblaganjem pretvarača sa [[baza (hemija)|baznim]] materijalom kako bi se uklonio [[fosfor]]. Naredni proces pravljenja čelika u 19. vijeku bio je [[Siemens-Martinov proces]], koji je upotpunio Bessemerov proces.<ref name="britannicaironandsteel"/> Sastojao se od zajedničkog topljenja željeznih šipki (ili čeličnog otpada) sa sirovim gvožđem. Ove metode proizvodnje čelika bile su proglašene zastarjelima pojavom [[Linz-Donawitzov proces|Linz-Donawitzovog procesa]], koji je razvijen tokom 1950tih, kao i ostalih metoda proizvodnje pomoću kisika. Linz-Donawitzov proces je superiorniji u odnosu na prethodne metode proizvodnje čelika zbog kisika koji se pumpao u pećima ograničenih nečistoća, posebno dušika, koji je prethodno korišten iz zraka.<ref>{{cite book|title = Basic oxygen process|publisher = Encyclopædia Britannica|year = 2007|access-date = 28. 2. 2007}}</ref> Danas, [[elektrolučna peć]] jeste česta metoda reprocesiranja starog gvožđa da bi se napravio novi čelik. Mogu se koristiti također i za pretvaranje sirovog gvožđa u čelik, ali koriste dosta elektične energije (oko 440 kWh po toni), pa su tako općenito jedino ekonomični gdje postoji bogat izvor jeftinog elektricitta.<ref>Jones, J.A.T. ; Bowman, B. and Lefrank, P.A. ''Electric Furnace Steelmaking'', in ''The Making, Shaping and Treating of Steel'', str. 525–660. R.J. Fruehan, Editor. 1998, The AISE Steel Foundation: Pittsburgh.</ref> == Industrija čelika == [[Datoteka:Steel production by country map.PNG|thumb|550px|Proizvodnja čelika (u milionima tona) po državama (2007. godina)]] [[Datoteka:Port talbot large.jpg|thumb|Tvornica čelika u [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenom Kraljevstvu]].]] Često je danas govoriti o "željezu i industriji čelika" bilo da se radi o jednom entitetu, ali historijski oni su bili odvojeni proizvodi. Industrija čelika se često smatra za pokazatelja ekonomskog razvoja, zbog kritične uloge koju igra čelik u infrastrukturi i općenito [[ekonomski razvoj|ekonomskom razvoju]].<ref>{{cite web|title = Steel Industry|url = http://bx.businessweek.com/steel-industry/|access-date = 12. 7. 2009|archive-url = https://web.archive.org/web/20090618230340/http://bx.businessweek.com/steel-industry/|archive-date=18. 6. 2009|url-status = dead}}</ref> Godine 1980, postojalo je više od 500.000 čeličana u SAD-u. Do 2000, broj čeličana pao je na 224.000.<ref>"''[https://books.google.com/books?id=iOgfSDKecCcC&pg=PA4557&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Congressional Record V. 148, Pt. 4, April 11, 2002 to April 24, 2002]''". [[United States Government Printing Office]].</ref> Ekonomski procvat u [[Kina|Kini]] i [[Indija|Indiji]] uzrokovao je masovan porast u potražnji čelika zadnjih godina. Između 2000. i 2005, potražnja za čelikom u svijetu porasla je za 6%. Od 2000, nekoliko indijskih<ref>{{cite web|url=http://csmonitor.com/2007/0212/p07s02-wosc.html|title=India's steel industry steps onto world stage| access-date = 12. 7. 2009}}</ref> i kineskih fabrika čelika dobilo je prepoznatljivost, kao što su [[Tata Steel]] (koja je kupila [[Corus Group]] u 2007.), [[Shanghai Baosteel Group Corporation]] i [[Shagang Group]]. [[ArcelorMittal]] je ipak svjetski [[Spisak proizvođača čelika|najveći proizvođač čelika]]. Godine 2005, ''British Geological Survey'' tvrdi da je Kina bila top proizvođač sa skoro 1/3 svjetskog udjela; Japan, Rusija i SAD su slijedili respektivno.<ref>{{cite web|title = Long-term planning needed to meet steel demand|work = The News|date = 1. 3. 2008|url = http://www.hellenicshippingnews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1576&Itemid=46|access-date = 2. 11. 2010|archive-url = https://web.archive.org/web/20110730172916/http://www.hellenicshippingnews.com/index.php?option=com_content|archive-date=30. 7. 2011|url-status = dead}}</ref> Godine 2008, čelikom se počelo trgovati kao robom na ''London Metal Exchangeu''. Krajem 2008, čelična industrija se suočila sa oštrim padom dovodeći do mnogih rezova.<ref>{{cite news| last = Uchitelle|first = Louis | authorlink = Louis Uchitelle |title = Steel Industry, in Slump, Looks to Federal Stimulus|newspaper = The New York Times|date = 1. 1. 2009|url = http://www.nytimes.com/2009/01/02/business/02steel.html?_r=1&partner=permalink&exprod=permalink|access-date = 19. 7. 2009}}</ref> Svjetska industrija čelika je imala vrhunac 2007. godine. Te godine, [[ThyssenKrupp]] je utrošio $12 milijardi da sagradi dvije najveće moderne fabrike čelika u svijetu, u mjestima [[Calvert (Alabama)|Calvert]] i [[Sepetiba]], [[Rio de Janeiro]], [[Brazil]]. [[Svjetska ekonomska kriza]] počevši 2008, ipak, naglo je smanjila potražnju i nove konstrukcije, tako da su cijene čelika pale. ThyssenKrupp je izgubio $11 miliajrdi na svoje dvije fabrike, koje su prodavale čelik ispod cijene proizvodnje. == Recikliranje == Čelik je jedan od svjetskih najviše recikliranih materijala, sa stopom reciklaže od preko 60% na globalnom nivou;<ref name="encarta-recycling">{{Cite encyclopedia|last=Hartman|first=Roy A.|year=2009|title=Recycling|publisher=[[Encarta]]|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556346/Recycling.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20080414215636/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556346/Recycling.html|archive-date=14. 4. 2008}}</ref> u Sjedinjenim Državama, preko 82 miliona tona je reciklirano u 2008. godini, sa sveukupnom stopom reciklaže od 83%.<ref name="fenton-2008">{{Cite encyclopedia|last=Fenton|first=Michael D|year=2008|title=Iron and Steel Scrap|encyclopaedia=Minerals Yearbook 2008, Volume 1: Metals and Minerals|publisher=[[United States Government Publishing Office|Government Printing Office]]|editor=[[United States Geological Survey]]|isbn=1411330153}}</ref> == Savremeni čelik == [[Datoteka:Bethlehem Steel.jpg|thumb|[[Bethlehem Steel]] u [[Bethlehem, Pennsylvania|Betlehemu]] bio je jedan od najvećih svjetskih proizvođača čelika prije zatvaranja 2003. godine i pretvaranjem u kasino.]] === Ugljični čelik === Savremeni čelici su napravljeni sa različitim kombinacijama legirajućih metala kako bi se upotpunile svrhe.<ref name="materialsengineer"/> [[Ugljični čelik]], sastavljen jednostavno iz željeza i ugljika, uzima 90% proizvodnje čelika.<ref name=EM2/> [[Niskolegirani čelik]] je legiran sa ostalim elementima, obično s [[molibden]]om, manganom, hromom ili niklom, u količini do 10% težine kako bi se popravila prokaljivost debljih dijelova.<ref name=EM2/> [[HSLA čelik|Visokočvrsti niskolegirani čelik]] ima male dodatke (često < 2% težine) ostalih elemenata, obično 1,5% mangan, da omogući dodatnu čvrstoću za skroman rast cijene.<ref>{{cite web|url=http://resources.schoolscience.co.uk/Corus/16plus/steelch3pg1.html|title=High strength low alloy steels|publisher=Schoolscience.co.uk|access-date=14. 8. 2007|archive-date=21. 9. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200921025905/http://resources.schoolscience.co.uk/Corus/16plus/steelch3pg1.html|url-status=dead}}</ref> Nedavne CAFE regulacije doprinijele su pojavi novih varijanti čelika poznatih kao napredni visokočvrsti čelik (AHSS). Ovaj materijal je i jak i duktilan tako da strukture vozila mogu održati svoje trenutne sigurnosne nivoe koristeći manje materijala. Postoji nekoliko komercijalno dostupnih nivoa AHSS-a, kao dvofazni čelik, koji se ne obrađuje termički da sadrži i feritnu i martenzitnu mikrosturkturu da proizvede fleksibilni, visokočvrsti čelik.<ref>{{cite web|title=Dual-phase steel|publisher=Intota Expert Knowledge Services|url=http://www.intota.com/experts.asp?strSearchType=all&strQuery=dual%2Dphase+steel|access-date=1. 3. 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20110525170931/http://www.intota.com/experts.asp?strSearchType=all&strQuery=dual%2Dphase+steel|archive-date=25. 5. 2011|url-status=dead}}</ref> TRIP (''transformacijski inducirana plastičnost'') čelik primjenjuje posebno legiranje i termičku obradu da stabilizira količinu [[austenit]]a na sobnoj temperaturi u normalno neaustenitnim niskolegiranim feritnim čelicima. Primjenom deformacije, [[austenit]] prolazi kroz [[fazna transformacija|faznu transformaciju]] u martenzit bez dodavanja toplote.<ref>{{cite web |last=Werner |first=Ewald |title=Transformation Induced Plasticity in low alloyed TRIP-steels and microstructure response to a complex stress history |url=http://www.wkm.mw.tum.de/Forschung/projekte_html/transtrip.html |access-date=1. 3. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071223184922/http://www.wkm.mw.tum.de/Forschung/projekte_html/transtrip.html |archive-date=23. 12. 2007 |url-status=dead }}</ref> TWIP (''uparivanjem inducirana plastičnost'') čelik koristi poseban tip deformacije da poveća efektivnost rada koji očvršćava leguru.<ref>{{cite web|last=Mirko|first=Centi|author2=Saliceti Stefano|title=Transformation Induced Plasticity (TRIP), Twinning Induced Plasticity (TWIP) and Dual-Phase (DP) Steels|publisher=Tampere University of Technology|url=http://www.dimet.unige.it/resta/studenti/2002/27839/26/TWIP,TRIPandDualphase%20mirko.doc|archive-url=https://web.archive.org/web/20080307200557/http://www.dimet.unige.it/resta/studenti/2002/27839/26/TWIP,TRIPandDualphase+mirko.doc|archive-date=7. 3. 2008|access-date=1. 3. 2007|url-status=dead}}</ref> Ugljični čelici se često galvaniziraju, kroz toplo potapanje ili elektroplejtingom u [[cink]]u radi zaštite od hrđe.<ref>{{cite book|title=Galvanic protection|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007|access-date=28. 2. 2007}}</ref> === Legirani čelik === Nehrđajući čelik sadrži najmanje 11% hroma, često u kombinaciji sa niklom, radi otpornosti na [[korozija|koroziju]]. Neki nehrđajući čelici, kao [[Ferit (željezo)|feritni]] nehrđajući čelici su [[magnet]]ični, dok su drugi, kao [[austenit]]ni, nemagnetični.<ref>{{cite web|url=http://steel.org |title=Steel Glossary |publisher= [[American Iron and Steel Institute]] (AISI)|access-date=30. 7. 2006}}</ref> Korozijski postojani čelici se označavaju skraćeno CRES. Među modernijim čelicima ubraja se i [[alatni čelik]], koji je legiran s većim količinama volframa i [[kobalt]]a ili drugih elemenata radi pojačanja otvrdnjavanja rastvora. Ovo također omogućava korištenje [[ojačavanje precipitatima|ojačavanja precipitatima]] i poboljšava otpornost legure na visoke temperature.<ref name=EM2/> Alatni čelik se općenito koristi kod sjekira, bušilica i ostalih uređaja koji trebaju oštru, dugotrajnu oštricu. Ostale legure posebne namjene uključuju [[čelik otporan na atmosferske utjecaje]] kao što je Cor-ten.<ref>{{cite web|url=http://aisc.org/MSCTemplate.cfm?Section=Steel_Interchange2&Template=/CustomSource/Faq/SteelInterchange.cfm&FaqID=2311|archive-url=https://web.archive.org/web/20071222180444/http://aisc.org/MSCTemplate.cfm?Section=Steel_Interchange2&Template=%2FCustomSource%2FFaq%2FSteelInterchange.cfm&FaqID=2311|archive-date=22. 12. 2007|title=Steel Interchange|publisher=American Institute of Steel Construction Inc. (AISC)|access-date=28. 2. 2007|url-status=dead}}</ref> [[Maraging čelik]] je legiran niklom i ostalim elementima, ali za razliku od ostalih, sadrži niske sadržaje ugljika (0,01%). Ovo ga čini veoma čvrstim ali i dalje [[savitljivost|savitljivim]] čelikom.<ref>{{cite web|title = Properties of Maraging Steels|url = http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=103|access-date = 19. 7. 2009|archive-url = https://web.archive.org/web/20090225211327/http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=103|archive-date=25. 2. 2009|url-status = dead}}</ref> [[Eglin čelik]] koristi kombinaciu nekoliko različitih elemenata u različitim omjerima da bi se kreirao relativno jeftin čelik za korištenje za protivbunkerskom oružju. Hadfield čelik (prema Robertu Hadfieldu), ili manganski čelik, sadrži 12–14% mangana i ima mnogo tvrdu površinu koja sprječava trošenje.<ref>[http://answers.com/topic/hadfield-manganese-steel Hadfield manganese steel.] Answers.com. McGraw-Hill Dictionary of Scientific and Technical Terms, McGraw-Hill Companies, Inc., 2003. Pristupljeno 28. 2. 2007.</ref> Godine 2016. iskorak u pravljenju čvrste lahke aluminijske čelične legure koja može biti povoljna u primjeni za zrakoplovstvo objavljen je od strane naučnika na [[Pohang univerzitet za nauku i tehnologiju|Pohang univerzitetu za nauku i tehnologiju]]. Dodavanjem malih količina nikla nađeno je da rezultira u precipitaciji kao nanodjelići krhkih B2 intermetalnih spojeva koji su prethodno rezultirali slabošću. Rezultat je bio jeftina čvrsta lahka čelična legura — čvrsta skoro kao [[titanij]] sa 10% troška<ref name=pm20150204> {{cite news |last1=Herkewitz|first1=William |title=Scientists Invent a New Steel as Strong as Titanium ; South Korean researchers have solved a longstanding problem that stopped them from creating ultra-strong, lightweight aluminum-steel alloys |url=http://www.popularmechanics.com/technology/news/a13919/new-steel-alloy-titanium/?1443670416676=1 |work=Popular Mechanics |date=4. 2. 2015}}</ref>— a što je odobreno za probnu proizvodnju na industrijskom nivou u [[POSCO]], korejskom proizvođaču čelika.<ref>{{cite news|title=Wings of steel: An alloy of iron and aluminium is as good as titanium, at a tenth of the cost|url=http://www.economist.com/news/science-and-technology/21642107-alloy-iron-and-aluminium-good-titanium-tenth|access-date=5. 2. 2015|work=The Economist|date=7. 2. 2015|quote=E02715}}</ref><ref name=Nature02515>{{cite journal|author1=Sang-Heon Kim, Hansoo Kim & Nack J. Kim|title=Brittle intermetallic compound makes ultrastrong low-density steel with large ductility|journal=Nature|date=5. 2. 2015|volume=518|pages=77–79|doi=10.1038/nature14144|url=http://www.nature.com/nature/journal/v518/n7537/full/nature14144.html|access-date=5. 2. 2015|publisher=Nature Publishing Group|quote=we show that an FeAl-type brittle but hard intermetallic compound (B2) can be effectively used as a strengthening second phase in high-aluminium low-density steel, while alleviating its harmful effect on ductility by controlling its morphology and dispersion.}}</ref> === Standardi === Većina često korištenih čeličnih legura kategorizirano je u različite razrede od strane organizacija za standarde. Naprimjer, ''Društvo automobilskih inženjera'' ima serije SAE razrede čelika koji definiraju više tipova čelika.<ref name=bringas>{{Cite book|last=Bringas|first=John E.|title=Handbook of Comparative World Steel Standards: Third Edition|publisher=ASTM International|page=14|year=2004|edition=3rd.|url=http://astm.org/BOOKSTORE/PUBS/DS67B_SampleChapter.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20070127135646/http://www.astm.org/BOOKSTORE/PUBS/DS67B_SampleChapter.pdf|archive-date=27. 1. 2007|format=PDF|isbn=0-8031-3362-6|access-date=12. 6. 2016|url-status=live}}</ref> [[ASTM International|Američko društvo za testiranje i materijale]] ima odvojen skup standarda, koji definiraju legure kao [[A36 čelik]], najčešće korišten konstrukcijski čelik u Sjedinjenim Državama.<ref>Steel Construction Manual, 8th Edition, second revised edition, American Institute of Steel Construction, 1986, pog. 1, str. 1-5</ref> == Upotreba == [[Datoteka:Steel-wool.jpg|thumb|right|Rola čelične vune]] Čelik i gvožđe se široko koriste za konstrukciju cesti, pruga, druge infrastrukture, aparata i zgrada. Većina većih savremenih konstrukcija, kao što su [[stadion]]i i [[neboder]]i, [[most]]ovi i [[aerodrom]]i, podržani su čeličnim skeletom. Čak i one sa betonskim konstrukcijama koriste čelik radi ojačanja. Dodatno, postoji raširena primjena istih u većim infrastrukturama i [[automobil]]ima. Bez obzira na korištenje [[aluminij]]a, čelik i gvožđe se i dalje koriste kao glavni materijali za tijelo automobila. Čelik se koristi u zavisnosti od drugih konstrukcijskih materijala, kao što su matice, [[ekser]]i, i [[vijak|vijci]] i ostali proizvodi iz domaćinstva.<ref>{{cite web|last=Ochshorn|first=Jonathan|title=Steel in 20th Century Architecture|publisher=Encyclopedia of Twentieth Century Architecture|date=11. 6. 2002|url=http://www.ochshorndesign.com/cornell/writings/steel.html|access-date=26. 4. 2010}}</ref> Ostale česte primjene uključuju [[brodogradnja|brodogradnju]], [[cijev]]i, [[rudarstvo]], [[aeronautika|aeronautiku]], [[bijela tehnika|bijelu tehniku]] (npr. [[veš-mašina]]), [[teška oprema|tešku opremu]] kao što je buldožer, uredski namjeđštaj, [[čelična vuna|čeličnu vunu]], [[alat]]e, i [[oklop]]e u obliku ličnih prsluka ili [[oklop vozila]]. === Historijska === [[Datoteka:Carbon steel knife.jpg|thumb|right|Nož od ugljičnog čelika.]] Prije uvođenja [[Bessemerov proces|Bessemerovog procesa]] i ostalih modernih tehnika proizvodnje, čelik je bio skup i bio je korišten samo gdje nije bilo jeftinije alternative, djelimično zbog oštrih ivica noževa, žileta, mačeva i ostalih predmeta gdje je tvrda, oštra ivica bila potrebna. Također je korišten za [[opruga|opruge]], uključujući one korištene u [[sat (uređaj)|satove]].<ref name=britannicaironandsteel/> Sa napretkom bržih i štedljivijih proizvodnih metoda, čelik je postao lakši za dobiti i mnogo jeftiniji. Zamijenio je kovano gvožđe u brojnim svrhama. Ipak, dostupnost [[plastika|plastike]] u kasnijem dijelu 20. vijeka dopustilo je ovim materijalima da smijene čelik u nekim primjenama zbog manje cijene i težine.<ref>{{cite book|title=Materials science|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007|access-date=1. 3. 2007}}</ref> [[Ugljična vlakna]] mijenjaju čelik u nekim primjenama koje nisu osjetljive na trošak kao što je zrakoplovstvo, sportska oprema i superautomobili. === Dugi čelik === [[Datoteka:The viaduct La Polvorilla, Salta Argentina.jpg|thumb|right|Čelični most]] [[Datoteka:Steel tower.jpg|thumb|right|Čelična rešetka drži dalekovode]] *Kao podrška u vidu štapova i rešetke u armiranom betonu *[[Željeznička pruga]] *[[Konstrukcijski čelik]] u modernih [[zgrada]] i mostova *[[Žica|Žice]] *U procesu kovanja === COR-TEN === *[[Intermodalni kontejner]]i *Vanjske skuplture *[[Arhitektura]] *Vagoni === Nehrđajući čelik === [[Datoteka:Sauce boat.jpg|thumb|right|Posuda za sos od nehrđajućeg čelika]] {{Glavni|Nehrđajući čelik}} *[[Pribor za jelo]] *[[Lenjir]]i *[[Operacijski instrument]] *[[Sat]]ovi *[[Pištolj]]i *[[Putničko vozilo]] *Ploče *Korpe za smeće == Također pogledajte == {{col-start}} {{col-break}} *[[Ugljični čelik]] *[[Metal noža]] *[[Obradljivost]] *[[Peletiranje]] *[[Valjanje (metalurgija)|Valjanje]] {{col-break}} *[[Valjaonica]] *[[Druga industrijska revolucija]] *[[Silicijski čelik]] {{col-break}} *[[Čelični abraziv]] *[[Čeličana]] *[[Galvanizacija]] *[[Wootz čelik]] *[[Kalaisanje]] {{col-end}} == Reference == {{Refspisak|2}} === Literatura === * {{Cite book|last = Ashby|first = Michael F.|authorlink = Michael F. Ashby|last2 = Jones|first2 = David Rayner Hunkin|title = An introduction to microstructures, processing and design|publisher = Butterworth-Heinemann|year = 1992|ref = harv}} * {{Cite book|last = Bugayev|first = K.|last2 = Konovalov|first2 = Y.|last3 = Bychkov|first3 = Y.|last4 = Tretyakov|first4 = E.|last5 = Savin|first5 = Ivan V.|title = Iron and Steel Production|publisher = The Minerva Group, Inc.|year = 2001|url = https://books.google.com/?id=MJdIVtmwuUsC|isbn = 978-0-89499-109-7|access-date = 19. 7. 2009}}. * {{Cite book|last = Degarmo|first = E. Paul|last2 = Black|first2 = J T.|last3 = Kohser|first3 = Ronald A.|title = Materials and Processes in Manufacturing|publisher = Wiley|year = 2003|edition = 9th|isbn = 0-471-65653-4|ref = harv}} * Gernet, Jacques (1982). ''A History of Chinese Civilization''. Cambridge: Cambridge University Press. * Verein Deutscher Eisenhüttenleute (Ed.). ''Steel – A Handbook for Materials Research and Engineering, Volume 1: Fundamentals''. Springer-Verlag Berlin, Heidelberg and Verlag Stahleisen, Düsseldorf 1992, 737 p. {{ISBN|3-540-52968-3}}, {{ISBN|3-514-00377-7}}. * Verein Deutscher Eisenhüttenleute (Ed.). ''Steel – A Handbook for Materials Research and Engineering, Volume 2: Applications''. Springer-Verlag Berlin, Heidelberg and Verlag Stahleisen, Düsseldorf 1993, 839 pages, {{ISBN|3-540-54075-X}}, {{ISBN|3-514-00378-5}}. * {{Cite book|last = Smith|first = William F.|last2 = Hashemi|first2 = Javad|title = Foundations of Materials Science and Engineering|url = https://archive.org/details/foundationsofmat0000smit_j5u0|edition = 4th|year = 2006|publisher = McGraw-Hill|isbn = 0-07-295358-6|ref = harv}} == Također pročitajte == * Mark Reutter, ''[https://books.google.com/books?id=bdkUfDoY24QC&printsec=frontcover&dq=Making+Steel:+Sparrows+Point+and+the+Rise+and+Ruin+of+American+Industrial+Might&hl=en&sa=X&ei=NxHuVIe6DIzcoAS-oICICQ&ved=0CB4Q6AEwAA#v=onepage&q=Making%20Steel%3A%20Sparrows%20Point%20and%20the%20Rise%20and%20Ruin%20of%20American%20Industrial%20Might&f=false Making Steel: Sparrows Point and the Rise and Ruin of American Industrial Might]'' (2005). &nbsp; [http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13277 Discussion with Mark Reutter, part 1 of 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506181025/http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13277 |date=6. 5. 2016 }} (February 2015), [http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13284 part 2 of 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506190458/http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13284 |date=6. 5. 2016 }} (February 2015), [http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13298 part 3 of 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506182652/http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13298 |date=6. 5. 2016 }} (March 2015), ''[[The Real News]]'' * Duncan Burn, ''[http://questia.com/PM.qst?a=o&d=3914930 The Economic History of Steelmaking, 1867–1939: A Study in Competition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120726170156/http://questia.com/PM.qst?a=o&d=3914930 |date=26. 7. 2012 }}''. Cambridge University Press, 1961. * Harukiyu Hasegawa, ''[https://web.archive.org/web/20120418193928/http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=108742046 The Steel Industry in Japan: A Comparison with Britain]''. 1996. * J. C. Carr and W. Taplin, ''[http://questia.com/PM.qst?a=o&d=808791 History of the British Steel Industry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120729081240/http://questia.com/PM.qst?a=o&d=808791 |date=29. 7. 2012 }}''. Harvard University Press, 1962. * H. Lee Scamehorn, ''[http://questia.com/PM.qst?a=o&d=94821694 Mill & Mine: The Cf&I in the Twentieth Century] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120726043744/http://questia.com/PM.qst?a=o&d=94821694 |date=26. 7. 2012 }}''. University of Nebraska Press, 1992. * Needham, Joseph (1986). ''Science and Civilization in China'': Volume 4, Part 1 & Part 3. Taipei: Caves Books, Ltd. * Warren, Kenneth, ''[http://eh.net/bookreviews/library/0558 Big Steel: The First Century of the United States Steel Corporation, 1901–2001] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100501214026/http://eh.net/bookreviews/library/0558 |date=1. 5. 2010 }}''. University of Pittsburgh Press, 2001. == Vanjski linkovi == * [http://www.worldsteel.org/ World Steel Association (worldsteel)] * [http://steeluniversity.org/ steeluniversity.org: Online steel education resources from worldsteel and the University of Liverpool] * [http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2005/Fealloys.html Huge archive on steels, Cambridge University] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170101230124/http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2005/Fealloys.html |date=1. 1. 2017 }} * [http://www.wastedtalent.ca/comic/cooking-steel Cooking with Steels] * [https://books.google.com/books?id=brpx-LtdCLYC&pg=PA26&lpg=PA26&d#v=onepage&q&f=true, Metallurgy for the Non-Metallurgist from the American Society for Metals] * [http://www.matdat.com MATDAT Database of Properties of Unalloyed, Low-Alloy and High-Alloy Steels – obtained from published results of material testing] * [https://news.google.com/newspapers?id=ArNdAAAAIBAJ&sjid=0V0NAAAAIBAJ&pg=1275%2C782046 News feature on "open hearth" steel workers at the U.S. Steel Fairless Mills near Philadelphia] [[Kategorija:Građevinski materijali]] [[Kategorija:Čelik]] qa10h1rvrbwwj0cdpxb55e4xg2thcs2 3672699 3672694 2024-12-12T11:25:46Z Panasko 146730 Poništena izmjena [[Special:Diff/3672694|3672694]] korisnika/-ce [[Special:Contributions/31.147.208.19|31.147.208.19]] ([[User talk:31.147.208.19|razgovor]]) 3672699 wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje}} {{Čelici}} [[Datoteka:Steel wire rope.JPG|desno|mini|Čelična sajla koja se koristi u rudnicima uglja.]] '''Čelik''' je [[legura]] [[Željezo|željeza]] i [[ugljik]]a s ostalim elemenatima, te se općenito koristi u građevini i drugim granama zbog svoje visoke zatezne čvrstoće i niske cijene. Bazni metal, željezo, u mogućnosti je poprimiti dva kristalna oblika (alotropske forme), od kojih su: zapreminski centrirana kristalna rešetka (ZCK) i plošno (površinski) centrirana kristalna rešetka (PCK), zavisno o njegovoj temperaturi. To je interakcija onih alotropa s legirajućim elementima, primarno ugljikom, što daje čeliku i [[Gvožđe|gvožđu]] čitav spektar jedinstvenih osobina. U zapreminski centriranoj kristalnoj rešetci, tu je i dodatni atom željeza u centru svake rešetke, a kod plošno centrirane rešetke postoji po jedan u centru svakog od šest površina kocke. Ugljik, drugi elementi i dodaci unutar željeza djeluju kao nosioci tvrdoće, koji sprječavaju kretanje dislokacija koje se inače pojavljuju u [[Kristalna struktura|kristalnoj strukturi]] atoma željeza. Ugljik kod tipičnih čeličnih legura može doprinijeti do 2,1% težine. Različiti iznosi legirajućih elemenata, njihovo prisustvo u čeliku bilo kao rastvorivih elemenata ili kao precipitacionih faza, usporavaju kretanje tih dislokacija koje čine željezo relativno duktilnim i slabim, te time kontroliše svoje kvalitete poput [[Tvrdoća|tvrdoće]], [[duktilnost]]i, kao i zatezne čvrstoće rezultujućeg čelika. Čvrstoća čelika u odnosu na čisto željezo je moguća samo na račun duktilnosti željeza, čega željezo ima na pretek. Iako je čelik bio proizvođen u plitkim pećima hiljadama godina, upotreba čelika je proširena ekstremno nakon efikasnije proizvodne metode koja je izumljena u 17. vijeku s proizvodnjom blister čelika, a zatim čeličnog liva. S pronalaskom Bessemer procesa sredinom 19. vijeka, nova era masovne proizvodnje čelika je započela. Pojavio se i Siemens-Martinov proces, a zatim Gilchrist-Thomasov proces koji je poboljšao kvalitet čelika. Sa ovim izumima, mehki čelik je zamijenio kovano željezo. Dalje poboljšanje u procesu, poput LD postupka, u velikoj mjeri je zamijenilo ranije metode daljnjim spuštanjem cijene proizvodnje i povećanjem kvaliteta proizvoda. Danas, čelik je jedan od najčešćih materijala na svijetu, s više od 1,3 milijarde tona proizvodnje godišnje. To je glavna komponenta u zgradama, infrastrukturi, alatima, brodovima, [[automobil]]ima, mašinama, aparatima i u oružju. Moderni čelik se općenito označava različitim oznakama koje definiraju organizacije za standarde. == Definicija == Sadržaj ugljika u čeliku se uglavnom kreće između 0,002% i 2,1% u odnosu na ukupni (maseni) sastav. Ove vrijednosti variraju u zavisnosti od [[Legura|legirajućih elemenata]] poput [[mangan]]a, [[hrom]]a, [[nikl]]a, [[volfram]]a, ugljika itd. U osnovi, čelik je legura željezo-ugljik koja ne prolazi [[Eutektička tačka|eutektičku reakciju]]. Za razliku od toga, [[gvožđe]] prolazi eutektičku reakciju. Premali sadržaj ugljika ostavlja (čisto) željezo mehkim, duktilnim i sa slabim mehaničkim osobinama. Sadržaj ugljika veći nego što je kod čelika formira leguru, poznatu kao [[sirovo gvožđe]], koje je krhko (nije kovljivo). Dok je željezo legirano ugljikom nazvano ugljičnim čelikom, [[legirani čelik]] je čelik s ostalim legirajućim elementima koji su namjerno dodati da modificiraju osobine čelika. Najčešći legirajući elementi su: mangan, nikl, hrom, [[molibden]], [[Bor (element)|bor]], [[titanij]], [[vanadij]], volfram, [[kobalt]] i [[niobij]].<ref name=EM2>{{cite book|author=Ashby, Michael F. and Jones, David R. H. |title=Engineering Materials 2|origyear=1986|edition=with corrections|year=1992|publisher=Pergamon Press |location=Oxford|isbn=0-08-032532-7}}</ref> Dodatni elementi su također važni u čeliku: [[fosfor]], [[sumpor]], [[silicij]], a postoje i tragovi [[kisik]]a, [[dušik]]a i [[bakar|bakra]], koji se često smatraju neželjenim. Legure s višim udjelom ugljika od 2,1%, zavisno od udjela ostalih elemenata i eventualno obrade, poznate su kao [[gvožđe]]. Gvožđe nije kovno čak ni kad je vruće, ali se može formirati [[livenje]]m jer ima nižu [[tačka topljenja|tačku topljenja]] nego čelik i dobra svojstva [[livkost]]i.<ref name=EM2/> Određeni sastavi gvožđa, zadržavajući ekonomiju topljenja i livenja, mogu se termički obrađivati kako bi se napravio [[kovano gvožđe]] ili [[duktilno gvožđe]]. Čelik se također razlikuje od kovanog gvožđa (danas zastarjelog), koje može sadržavati male količine ugljka, ali velike količine [[šljaka|šljake]]. == Osobine == [[Datoteka:Iron carbon phase diagram.svg|thumb|420px|Željezo-ugljik [[fazni dijagram]], prikazuje stanja potrebna za formiranje različitih faza.]] Željezo se obično može naći u [[Zemljina kora|zemljinoj kori]] u formi [[ruda]], obično kao željezni oksid, kao [[magnetit]], [[hematit]] itd. Željezo se ekstraktuje iz [[željezna ruda|željezne rude]] uklanjanjem kisika kroz kombinaciju s poželjnim hemijskim partnerom, kao što je ugljik koji se gubi u atmosferu kao [[ugljik-dioksid]]. Ovaj proces, poznat kao [[topljenje]], bio je primjenjivan na metale sa nižim tačkama topljenja, kao [[kalaj]], koji se topi na oko 250&nbsp;°C i [[bakar]], koji se topi na oko 1100&nbsp;°C i kombinacija, bronza, koja je tečna na manje od 1083&nbsp;°C. U usporedbi, gvožđe se topi na oko 1375&nbsp;°C.<ref name="Smelting">{{cite book|title=Smelting|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007|access-date=28. 2. 2007}}</ref> Male količine željeza su topljene u drevnim vremenima, u čvrstom stanju, zagrijavanjem rude zakopane u [[ugalj|ugljenoj vatri]] i spajanjem grudvi zajedno pomoću čekića, cijeđenjem ga od nečistoća. Pažljivo se sadržaj ugljika mogao kontrolirati pomjeranjem toga oko vatre. Sve ove temperature mogu se dostići drevnim metodama koje su korištene od [[Bronzano doba|bronzanog doba]]. S obzirom na to da se stopa oksidacije željeza naglo povećava iza 800&nbsp;°C, važno je da se topljenje desi u okolini s malo kisika. Za razliku od bakra i kalaja, tečno ili čvrsto željezo rastvara ugljik prilično lahko. Topljenje, korištenjem uglljika da smanji željezne okside, rezultira legurom ([[sirovo gvožđe]]) koja zadržava previše ugljika da bi se nazvala čelikom.<ref name="Smelting"/> Ovaj višak ugljika i drugih nečistoća se uklanja u narednom koraku. Ostali materijali se često dodaju u smjesu željezo/ugljik da proizvedu čelik željenih osobina. [[Nikl]] i [[mangan]] u čeliku doprinose zateznoj čvrstoći i prave [[austenit]]nu formu rastvora stabilnijom, [[hrom]] povećava tvrdoću i tačku topljenja, dok [[vanadij]] također povećava tvrdoću ali čini da bude manje sklon [[zamor materijala|zamoru materijala]].<ref name=materialsengineer>{{cite web|title=Alloying of Steels|publisher=Metallurgical Consultants|date=28. 6. 2006|url=http://materialsengineer.com/E-Alloying-Steels.htm|access-date=28. 2. 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070221070822/http://www.materialsengineer.com/E-Alloying-Steels.htm|archive-date=21. 2. 2007|url-status=dead}}</ref> Da se spriječi [[korozija]], najmanje 11% hroma se dodaje u čelik tako da se tvrdi [[Pasivizacija (hemija)|oksid]] formira ma površini metala; ovo je poznato kao [[nehrđajući čelik]]. Volfram ometa formiranje [[cementit]]a, dopuštajući [[martenzit]]u da se prvenstveno formira pri nižim brzinama kaljenja, što rezultira [[brzorezni čelik|brzoreznim čelikom]]. U drugu ruku, sumpor, [[dušik]] i [[fosfor]] čine čelik više krhkim, tako da se ovi često pronađeni elementi moraju ukloniti iz otopine čelika tokom procesa.<ref name="materialsengineer"/> [[Gustoća]] čelika varira zavisno od legirajućih elemenata, ali često opseže između 7.750 i 8.050&nbsp;kg/m³.<ref>{{cite web|last = Elert|first = Glenn|title = Density of Steel|url = http://hypertextbook.com/facts/2004/KarenSutherland.shtml|access-date = 23. 4. 2009}}</ref> Čak i u uskom rasponu koncentracija mješavine ugljika i željeza koja čini čelik, može se formirati različit broj metalurških struktura s veoma različitim osobinama. Razumijevanje takvih osobina je uvjet za pravljenje kvalitenog čelika. Na [[Sobna temperatura|sobnoj temperaturi]], najstabilnija forma čistog željeza je [[zapreminski centrirana kristalna rešetka]] (ZCK), struktura zvana alfa željezo ili α-željezo. To je veoma mehak metal koji može razrijediti samo malu koncentraciju ugljika, ne višu od 0,005% na 0&nbsp;°C i 0,021% mase na 723&nbsp;°C. Uključak ugljika u alfa željezu zove se [[ferit (željezo)|ferit]]. Na 910&nbsp;°C čisto željezo se transformira u [[površinski centrirana kristalna rešetka|površinski centriranu kristalnu rešetku]] (PCK), zvanu gama željezo ili γ-željezo. Uključak ugljika u gama željezu se zove [[austenit]]. PCK struktura austenita može rastvoriti znatno više ugljika, čak i do 2,1%<ref>Izvori govore različito u odnosu na ove vrijednosti, tako da se zaokružuje na 2,1%, ipak stvarna vrijednost je više akademska, jer se čisti ugljični čelik veoma rijetko pravi sa ovim nivoom ugljika. Pogledati: *{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=363}}—2.08%. *{{harvnb|Degarmo|Black|Kohser|2003|p=75}}—2.11%. *{{harvnb|Ashby|Jones|1992}}—2.14%.</ref> (38 puta više od ferita) ugljika na 1148&nbsp;°C, što odražava gornji sadržaj ugljika kod čelika, iza čega se nalazi gvožđe.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=363}}.</ref> Kada se ugljik izdvaja iz rastvora sa željezom, formira veoma tvrd, ali krhak materijal zvani cementit (Fe₃C). Kada se čelici s tačno 0,8% ugljika (poznati kao eutektoidni čelik) ohlade, [[austenit]]na faza (PCK) smjese teži da se vrati u feritnu fazu (ZCK). Ugljik se više ne uklapa unutar PCK austenitne strukture, što dovodi do viška ugljika. Jedan način da ugljik napusti austenit jeste da se [[precipitat|precipitira]] van rastvora kao [[cementit]], ostavljajući iza sebe okolnu fazu ZCK željeza zvanog ferit koji može zadržati ugljik u rastvoru. To dvoje, ferit i cementit, precipitiraju istovremeno proizvodeći slojevitu strukturu zvanu [[perlit]]. U hipereutektioidnom sastavu (većem od 0,8% ugljika), ugljik će prvi precipitirati van kao veliki uključci cementita na granicama austenitnih zrna, te onda kada je sastav ostavljen iza eutektoid, formira se struktura perlita. Za čelike koji imaju manje od 0,8% ugljika (hipoeutektoid), ferit će se prvi formirati, dok preostali sastav ne bude 0,8% pri kojem će se formirati perlitna struktura. Na granicama se neće formirati veliki uključci cementita.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|pp=365–372}}.</ref> Gore navedeno pretpostavlja da je proces hlađenja vrlo spor, što omogućava dovoljno vremena da ugljik migrira. Kako je brzina hlađenja povećana, ugljik će imati manje vremena da migrira kako bi formirao karbid na granicama zrna, ali će imati povećane količine perlita finije i finije strukture između zrna; otuda karbid se šire rasipa i djeluje da spriječi klizanje grešaka u tim zrnima, što rezultira otvrdnjavanjem čelika. Na veoma visokim brzinama hlađenja koje proizvodi kaljenje, ugljik nema vremena za migraciju, ali je zaključan u PCK austenita i formira [[martenzit]]. Martenzit je vrlo zategnut i napet prezasićeni oblik ugljika i željeza i izuzetno je tvrd, ali krhak. Zavisno od udjela ugljika, martenzitna faza poprima različite forme. Ispod 0,2% ugljika, dobija feritnu ZCK kristalnu formu, ali sa više udjela ugljika dobija zapreminski centriranu tetragonalnu (ZCT) strukturu. Osim toga, ne postoji promjena u sastavu, tako da atomi uglavnom zadržavaju svoje susjede.<ref name="smith&hashemi">{{Harvnb|Smith|Hashemi|2006|pp=373–378}}.</ref> Martenzit ima nižu gustoću (širi se) u odnosu na austenit, tako da transformacija izmežđu njih rezultira u promjeni zapremine. U ovom slučaju, dešava se ekspanzija. Unutarnji naponi od ove ekspanzije općenito uzimaju oblik [[fizička kompresija|kompresije]] na kristalima martenzita i [[napetost (mehanika)|napetost]] na preostalom feritu, sa većom količinom [[smicanje|smicanja]] na oba konstituenta. Ako je kaljenje urađeno propisno, mogu se javiti unutarnji naponi tako da se dio polomi pri hlađenju. Na samom kraju, to uzrokuje mikroskopske nesavršenosti. Uobičajeno je da se naprsline kaljenja formiraju kada je čelik gašen, iako ne moraju uvijek biti vidljive.<ref>{{cite web|title=Quench hardening of steel|url=http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=12|access-date=19. 7. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090217103241/http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=12|archive-date=17. 2. 2009|url-status=dead}}</ref> === Termička obrada === Postoji više načina [[termička obrada|procesa termičke obrade]] dostupnih za čelik. Najčešći su [[opuštanje (metalurgija)|opuštanje]], gašenje i [[kaljenje (metalurgija)|kaljenje]]. Termička obrada je efektivna na sastave iznad eutektoidnih sastava (hipereutektoid). Hipoeutektoidni čelik ne otvrdnjava od termičke obrade. Opuštanje je proces zagrijavanja čelika na dovoljno visoku temperaturu da se smanje unutarnji lokalni naponi. To ne stvara opće omekšavanje proizvoda, nego samo lokalno ublažava deformacije i napone zaključane unutar materijala. Ovaj proces ide kroz 3 faze: [[oporavak (metalurgija)|oporavak]], [[rekristalizacija (metalurgija)|rekristalizaciju]], i [[rast zrna]]. Temperatura potrebna da opusti određeni čelik zavisi od tipa opuštanja koje treba postići, kao i od sadržaja legure.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=249}}.</ref> Gašenje i kaljenje prvo uključuju zagrijavanje čelika do [[austenit]]ne faze, a zatim gašenje u [[voda|vodi]] ili [[ulje|ulju]]. Ovo naglo hlađenje rezultira tvrdoj, ali krhkoj martenzitnoj strukturi.<ref name="smith&hashemi"/> Čelik se zatim kali, što je samo specijalizirani tip opuštanja, kako bi se smanjila krhkost. U ovom procesu opuštanja (kaljenja), proces transformira nešto martenzita u cementit, ili [[sferoidit]] i stoga smanjuje unutrašnja naprezanja i nedostatke. Rezultat je duktilniji čelik otporan na lomove.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=388}}.</ref> == Proizvodnja == [[Datoteka:LightningVolt Iron Ore Pellets.jpg|thumb|Sačma [[Željezna ruda|željezne rude]] za proizvodnju čelika.]] Kada je željezo istopljeno iz svoje rude, sadrži više ugljika nego što je poželjno. Da bi postao čelikom, mora se reprocesirati da smanji ugljik na pravu mjeru, u kom momentu ostali elementi mogu biti dodani. U prošlosti, postrojenja za čelik su bacala proizvode od sirovog gvožđa u ingote koji bi se spremali dok se ne bi koristili u daljem procesu rafiniranja što rezultira gotovim proizvodom. U savremenim postrojenjima, početni proizvod je blizak finalnom sastavu i neprekidno se lije u duge ploče, reže i oblikuje u šipke i cijevi, te termički obrađuje da se proizvede gotov proizvod. Danas samo mali dio je [[livenje (metalurgija)|livenje]] u [[ingot]]e. Približno 96% čelika se neprekidno lije, dok se samo 4% proizvodi u ingotima.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|p=361}}</ref> Ingoti se tada zagrijavaju u rupama za natapanje i [[vruće valjanje|vruće valjaju]] u ploče, klade ili komade. Ploče su vruće ili [[hladno valjanje|hladno valjane]] u [[lim]] ili ploče. Trupci su vruće ili hladno valjane u šipke, štapove i žice. Komadi su toplo ili hladno valjani u [[konstrukcijski čelik]], kao [[I-greda|I-grede]] i [[željeznička pruga|pruge]]. U modernim čeličanama ovi procesi se često javljaju u jednoj [[proizvodna linija|proizvodnoj liniji]], sa rudama koje ulaze i gotovim čeličnim proizvodima koji izlaze.<ref>{{harvnb|Smith|Hashemi|2006|pp=361–362}}.</ref> Ponekad nakon finalnog valjanja čelika obrađuje se termički radi čvrstoće, mada ovo je relativno rijetko.<ref>{{Harvnb|Bugayev|Konovalov|Bychkov|Tretyakov|Savin|2001|p=225}}</ref> == Historija == === Drevni čelik === Čelik je bio poznat u antici, i vjerovatno je proizvođen u [[Plitka peć|plitkim pećima]] i loncima.<ref name="Hilda Ellis Davidson pp.20">Hilda Ellis Davidson. The Sword in Anglo-Saxon England: Its Archaeology and Literature. str.20</ref><ref name="materials.iisc.ernet.in">{{cite news | title=Wootz Steel: an advanced material of the ancient world | url=http://materials.iisc.ernet.in/~wootz/heritage/WOOTZ.htm | author1=S. Srinivasan | author2=S. Ranganathan | publisher=Department of Metallurgy, Indian Institute of Science | location=Bangalore | access-date=2. 6. 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190211082829/http://materials.iisc.ernet.in/~wootz/heritage/WOOTZ.htm | archive-date=11. 2. 2019 | url-status=dead }}</ref> Najranija znana proizvodnja čelika su komadi gvožđarije iskopani iz [[arheološko nalazište|arheološkog nalazišta]] u [[Anadolija|Anadoliji]] ([[Kaman-Kalehoyuk]]) i stari su skoro 4.000, datirajući od 1800. p.n.e.<ref>{{cite journal |last=Akanuma|first=H.|title=The significance of the composition of excavated iron fragments taken from Stratum III at the site of Kaman-Kalehöyük, Turkey |journal=Anatolian Archaeological Studies |volume=14 |pages=147–158 |year=2005}}</ref><ref>{{cite news|title=Ironware piece unearthed from Turkey found to be oldest steel|url=http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm|access-date=27. 3. 2009|location=Chennai, India|work=The Hindu|date=26. 3. 2009|archive-date=29. 3. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090329111924/http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm|url-status=dead}}</ref> [[Horacije]] identificira čelična oružja kao ''[[falkata]]'' na [[Pirinejsko poluostrvo|Pirenejskom poluostrvu]], dok su [[nordijski čelik]] koristili [[Vojska drevnog Rima|rimski vojnici]].<ref>"Noricus ensis," [[Horace]], Odes, i. 16.9</ref> Reputacija ''Wootz čelika'' u Južnoj Indiji značajno je porasla u odnosu na ostatak svijeta.<ref name="materials.iisc.ernet.in"/> [[Južna Indija|Južnoindijski]] i sredozemni izvori uključujući [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Velikog]] (3. vijek p.n.e) navode prezentaciju i izvoze Grcima 100 talenata u vrijednosti takvog čelika. Područja metalne proizvodnje na [[Šri Lanka|Šri Lanki]] koristila su peći na vjetar koja su pokretali monsunski vjetrovi, sposobbni proizvesti visokougljični čelik. Velikoserijska proizvodnja [[Wootz čelik]]a na [[Tamilakam]]u koristi lonce i izvore ugljika kao što je pogon "Avāram" s pojavom prije 6. vijeka p.n.e, pionirski prethodnik moderne proizvodnje čelika i metalurgije.<ref name="Hilda Ellis Davidson pp.20"/><ref name="materials.iisc.ernet.in"/> Kinezi u razdoblju zaraćenih strana (403–221 p.n.e) imali su [[gašenje|gašeno ojačan]] čelik,<ref>{{cite book|author=Wagner, Donald B.|year=1993|title=Iron and Steel in Ancient China: Second Impression, With Corrections|publisher=Leiden: E.J. Brill|isbn=90-04-09632-9| page=243}}</ref> dok su Kinezi u doba [[Han (dinastija)|dinastije Han]] (202 p.n.e – 220 n.e.) pravili čelik topljenjem kovanog željeza zajedno sa livenim gvožđem, dobivajući krajnji proizvod čelika srednjeg udjela ugljika do 1. vijeka n.e.<ref name="needham volume 4 part 3 563g">{{cite book|author=Needham, Joseph|year=1986|title=Science and Civilization in China: Volume 4, Part 3, Civil Engineering and Nautics|publisher=Taipei: Caves Books, Ltd. |page=563}}</ref><ref name="gernet 69">Gernet, 69.</ref> Narod Haja iz istočne Afrike izumili su vrstu peći koju su koristili za pravljenje ugljičnog čelika na 1802&nbsp;°C prije skoro 2.000 godina.<ref>{{cite web |url=http://www.wsu.edu/~dee/CIVAFRCA/IRONAGE.HTM |title=Civilizations in Africa: The Iron Age South of the Sahara |publisher=Washington State University |access-date=14. 8. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070619033436/http://www.wsu.edu/~dee/CIVAFRCA/IRONAGE.HTM |archive-date=19. 6. 2007 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912179,00.html?promoid=googlep Africa's Ancient Steelmakers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130723123255/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912179,00.html?promoid=googlep |date=23. 7. 2013 }}. Time Magazine, Sept. 25, 1978.</ref> === Savremena izrada čelika === [[Datoteka:Bessemer Converter Sheffield.jpg|thumb|right|upright|Bessemer pretvarač u [[Sheffield]]u, [[Engleska]].]] Od 17. vijeka prvi koraci u evropskoj proizvodnji čelika bili su topljenje željezne rude u sirovo gvožđe u [[visoka peć|visokim pećima]].<ref name="tyle">Tylecote, R. F. ''A history of metallurgy'' 2 edn, Institute of Materials, London 1992, pp. 95–99 and 102–105.</ref> Prvobitno koristeći ugalj, savremene metode koriste [[koks]], koji se ispostavio ekonomičniji.<ref>Raistrick, A. ''A Dynasty of Ironfounders'' (1953; York 1989)</ref><ref>Hyde, C. K. ''Technological Change and the British iron industry'' (Princeton 1977)</ref><ref>Trinder, B. ''The Industrial Revolution in Shropshire'' (Chichester 2000)</ref> ==== Procesi počev od željeznih šipki ==== U ovim procesima sirovo gvožđe je bilo rafinirano u rafinerijskim kovačnicama da se porizvede [[kovano gvožđe]], koje se dalje koristilo u proizvodnji čelika.<ref name="tyle"/> Proizvodnja čelika procesom [[cementacija|cementacije]] opisana je u spisu objavljenom u Pragu 1574. godine i korištena je u [[Nürnberg]]u od 1601. godine. Sličan proces za [[površinsko otvrdnjavanje čelika]] oklopa i turpija opisan je u knjizi objavljenom u [[Napulj]]u 1589. godine. Proces je predstavljen u Engleskoj oko 1614. godine i koristio ju je za proizvodnju takvog čelika [[Basil Brooke (metalurg)|Basil Brooke]] u [[Coalbrookdale]]u tokom 1610tih.<ref>Barraclough, K. C. ''Steel before Bessemer: I Blister Steel: the birth of an industry'' (The Metals Society, London, 1984), str. 48–52.</ref> Sirovine za ovaj proces su bile šipke željeza. Tokom 17. vijeka shvaćeno je da najbolji čelik dolazi iz oregrounds željeza iz regije sjeverno od [[Stockholm]]a, [[Švedska]]. Ovo je i dalje bio čest izvor sirovine u 19. vijeku, skoro dugo koliko je i sam proces korišten.<ref>{{cite journal|author=King, P. W. |title=The Cartel in Oregrounds Iron: trading in the raw material for steel during the eighteenth century|journal=Journal of Industrial History|volume=6|issue=1|year=2003|pages=25–49|ref=harv}}</ref><ref name="britannicaironandsteel">{{cite encyclopedia|title=Iron and steel industry|encyclopedia=Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007}}</ref> Čelični liv je čelik koji se topi u loncu umjesto da se [[kovanje|kuje]], sa rezultatom veće homogenosti. Većina prethodnih peći ne može dostići dovoljno visoke temperature da se topi čelik. Rana moderna industrija čeličnog liva rezultirala je sa izumom Benjamina Huntsmana tokom 1740tih. Blister čelik (napravljen kao iznad) bio je topljen u retorte ili u topionice, a sirovo (obično) u ingote.<ref name="britannicaironandsteel"/><ref>K. C. Barraclough, ''Steel before Bessemer: II Crucible Steel: the growth of technology'' (The Metals Society, London, 1984).</ref> ==== Procesi počev od sirovog gvožđa ==== [[Datoteka:Siemens Martin Ofen Brandenburg.jpg|thumb|Siemens-Martinova peć za čelik u [[Brandenburg]]ovom muzeju industrije.]] [[Datoteka:Allegheny Ludlum steel furnace.jpg|thumb|Istopljeni čelik bijele boje izljeva se iz elektrolučne peći.]] Savremena era u [[proizvodnja čelika|proizvodnji čelika]] počela je sa uvođenjem [[Henry Bessemer]]ovog "[[Bessemer proces]]a" 1855. godine i sirovine kao sirovo gvožđe.<ref>{{cite book|title=History of the Manufacture of Iron in All Ages|author= Swank, James Moore |isbn=0-8337-3463-6| year=1892}}</ref> Njegova mu je metoda omogućila proizvodnju čelika u velikim količinama jeftino, tako da je [[mehki čelik]] došao u upotrebu za većinu upotreba gdje se ranije koristilo kovano gvožđe.<ref>{{cite book|title=Bessemer process|volume=2|page=168|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2005|access-date=6. 8. 2005}}</ref> Gilchrist-Thomasov proces (ili ''osnovni Bessemerov proces'') bilo je poboljšanje za Bessemerov proces, napravljen oblaganjem pretvarača sa [[baza (hemija)|baznim]] materijalom kako bi se uklonio [[fosfor]]. Naredni proces pravljenja čelika u 19. vijeku bio je [[Siemens-Martinov proces]], koji je upotpunio Bessemerov proces.<ref name="britannicaironandsteel"/> Sastojao se od zajedničkog topljenja željeznih šipki (ili čeličnog otpada) sa sirovim gvožđem. Ove metode proizvodnje čelika bile su proglašene zastarjelima pojavom [[Linz-Donawitzov proces|Linz-Donawitzovog procesa]], koji je razvijen tokom 1950tih, kao i ostalih metoda proizvodnje pomoću kisika. Linz-Donawitzov proces je superiorniji u odnosu na prethodne metode proizvodnje čelika zbog kisika koji se pumpao u pećima ograničenih nečistoća, posebno dušika, koji je prethodno korišten iz zraka.<ref>{{cite book|title = Basic oxygen process|publisher = Encyclopædia Britannica|year = 2007|access-date = 28. 2. 2007}}</ref> Danas, [[elektrolučna peć]] jeste česta metoda reprocesiranja starog gvožđa da bi se napravio novi čelik. Mogu se koristiti također i za pretvaranje sirovog gvožđa u čelik, ali koriste dosta elektične energije (oko 440 kWh po toni), pa su tako općenito jedino ekonomični gdje postoji bogat izvor jeftinog elektricitta.<ref>Jones, J.A.T. ; Bowman, B. and Lefrank, P.A. ''Electric Furnace Steelmaking'', in ''The Making, Shaping and Treating of Steel'', str. 525–660. R.J. Fruehan, Editor. 1998, The AISE Steel Foundation: Pittsburgh.</ref> == Industrija čelika == [[Datoteka:Steel production by country map.PNG|thumb|550px|Proizvodnja čelika (u milionima tona) po državama (2007. godina)]] [[Datoteka:Port talbot large.jpg|thumb|Tvornica čelika u [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenom Kraljevstvu]].]] Često je danas govoriti o "željezu i industriji čelika" bilo da se radi o jednom entitetu, ali historijski oni su bili odvojeni proizvodi. Industrija čelika se često smatra za pokazatelja ekonomskog razvoja, zbog kritične uloge koju igra čelik u infrastrukturi i općenito [[ekonomski razvoj|ekonomskom razvoju]].<ref>{{cite web|title = Steel Industry|url = http://bx.businessweek.com/steel-industry/|access-date = 12. 7. 2009|archive-url = https://web.archive.org/web/20090618230340/http://bx.businessweek.com/steel-industry/|archive-date=18. 6. 2009|url-status = dead}}</ref> Godine 1980, postojalo je više od 500.000 čeličana u SAD-u. Do 2000, broj čeličana pao je na 224.000.<ref>"''[https://books.google.com/books?id=iOgfSDKecCcC&pg=PA4557&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Congressional Record V. 148, Pt. 4, April 11, 2002 to April 24, 2002]''". [[United States Government Printing Office]].</ref> Ekonomski procvat u [[Kina|Kini]] i [[Indija|Indiji]] uzrokovao je masovan porast u potražnji čelika zadnjih godina. Između 2000. i 2005, potražnja za čelikom u svijetu porasla je za 6%. Od 2000, nekoliko indijskih<ref>{{cite web|url=http://csmonitor.com/2007/0212/p07s02-wosc.html|title=India's steel industry steps onto world stage| access-date = 12. 7. 2009}}</ref> i kineskih fabrika čelika dobilo je prepoznatljivost, kao što su [[Tata Steel]] (koja je kupila [[Corus Group]] u 2007.), [[Shanghai Baosteel Group Corporation]] i [[Shagang Group]]. [[ArcelorMittal]] je ipak svjetski [[Spisak proizvođača čelika|najveći proizvođač čelika]]. Godine 2005, ''British Geological Survey'' tvrdi da je Kina bila top proizvođač sa skoro 1/3 svjetskog udjela; Japan, Rusija i SAD su slijedili respektivno.<ref>{{cite web|title = Long-term planning needed to meet steel demand|work = The News|date = 1. 3. 2008|url = http://www.hellenicshippingnews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1576&Itemid=46|access-date = 2. 11. 2010|archive-url = https://web.archive.org/web/20110730172916/http://www.hellenicshippingnews.com/index.php?option=com_content|archive-date=30. 7. 2011|url-status = dead}}</ref> Godine 2008, čelikom se počelo trgovati kao robom na ''London Metal Exchangeu''. Krajem 2008, čelična industrija se suočila sa oštrim padom dovodeći do mnogih rezova.<ref>{{cite news| last = Uchitelle|first = Louis | authorlink = Louis Uchitelle |title = Steel Industry, in Slump, Looks to Federal Stimulus|newspaper = The New York Times|date = 1. 1. 2009|url = http://www.nytimes.com/2009/01/02/business/02steel.html?_r=1&partner=permalink&exprod=permalink|access-date = 19. 7. 2009}}</ref> Svjetska industrija čelika je imala vrhunac 2007. godine. Te godine, [[ThyssenKrupp]] je utrošio $12 milijardi da sagradi dvije najveće moderne fabrike čelika u svijetu, u mjestima [[Calvert (Alabama)|Calvert]] i [[Sepetiba]], [[Rio de Janeiro]], [[Brazil]]. [[Svjetska ekonomska kriza]] počevši 2008, ipak, naglo je smanjila potražnju i nove konstrukcije, tako da su cijene čelika pale. ThyssenKrupp je izgubio $11 miliajrdi na svoje dvije fabrike, koje su prodavale čelik ispod cijene proizvodnje. == Recikliranje == Čelik je jedan od svjetskih najviše recikliranih materijala, sa stopom reciklaže od preko 60% na globalnom nivou;<ref name="encarta-recycling">{{Cite encyclopedia|last=Hartman|first=Roy A.|year=2009|title=Recycling|publisher=[[Encarta]]|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556346/Recycling.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20080414215636/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556346/Recycling.html|archive-date=14. 4. 2008}}</ref> u Sjedinjenim Državama, preko 82 miliona tona je reciklirano u 2008. godini, sa sveukupnom stopom reciklaže od 83%.<ref name="fenton-2008">{{Cite encyclopedia|last=Fenton|first=Michael D|year=2008|title=Iron and Steel Scrap|encyclopaedia=Minerals Yearbook 2008, Volume 1: Metals and Minerals|publisher=[[United States Government Publishing Office|Government Printing Office]]|editor=[[United States Geological Survey]]|isbn=1411330153}}</ref> == Savremeni čelik == [[Datoteka:Bethlehem Steel.jpg|thumb|[[Bethlehem Steel]] u [[Bethlehem, Pennsylvania|Betlehemu]] bio je jedan od najvećih svjetskih proizvođača čelika prije zatvaranja 2003. godine i pretvaranjem u kasino.]] === Ugljični čelik === Savremeni čelici su napravljeni sa različitim kombinacijama legirajućih metala kako bi se upotpunile svrhe.<ref name="materialsengineer"/> [[Ugljični čelik]], sastavljen jednostavno iz željeza i ugljika, uzima 90% proizvodnje čelika.<ref name=EM2/> [[Niskolegirani čelik]] je legiran sa ostalim elementima, obično s [[molibden]]om, manganom, hromom ili niklom, u količini do 10% težine kako bi se popravila prokaljivost debljih dijelova.<ref name=EM2/> [[HSLA čelik|Visokočvrsti niskolegirani čelik]] ima male dodatke (često < 2% težine) ostalih elemenata, obično 1,5% mangan, da omogući dodatnu čvrstoću za skroman rast cijene.<ref>{{cite web|url=http://resources.schoolscience.co.uk/Corus/16plus/steelch3pg1.html|title=High strength low alloy steels|publisher=Schoolscience.co.uk|access-date=14. 8. 2007|archive-date=21. 9. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200921025905/http://resources.schoolscience.co.uk/Corus/16plus/steelch3pg1.html|url-status=dead}}</ref> Nedavne CAFE regulacije doprinijele su pojavi novih varijanti čelika poznatih kao napredni visokočvrsti čelik (AHSS). Ovaj materijal je i jak i duktilan tako da strukture vozila mogu održati svoje trenutne sigurnosne nivoe koristeći manje materijala. Postoji nekoliko komercijalno dostupnih nivoa AHSS-a, kao dvofazni čelik, koji se ne obrađuje termički da sadrži i feritnu i martenzitnu mikrosturkturu da proizvede fleksibilni, visokočvrsti čelik.<ref>{{cite web|title=Dual-phase steel|publisher=Intota Expert Knowledge Services|url=http://www.intota.com/experts.asp?strSearchType=all&strQuery=dual%2Dphase+steel|access-date=1. 3. 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20110525170931/http://www.intota.com/experts.asp?strSearchType=all&strQuery=dual%2Dphase+steel|archive-date=25. 5. 2011|url-status=dead}}</ref> TRIP (''transformacijski inducirana plastičnost'') čelik primjenjuje posebno legiranje i termičku obradu da stabilizira količinu [[austenit]]a na sobnoj temperaturi u normalno neaustenitnim niskolegiranim feritnim čelicima. Primjenom deformacije, [[austenit]] prolazi kroz [[fazna transformacija|faznu transformaciju]] u martenzit bez dodavanja toplote.<ref>{{cite web |last=Werner |first=Ewald |title=Transformation Induced Plasticity in low alloyed TRIP-steels and microstructure response to a complex stress history |url=http://www.wkm.mw.tum.de/Forschung/projekte_html/transtrip.html |access-date=1. 3. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071223184922/http://www.wkm.mw.tum.de/Forschung/projekte_html/transtrip.html |archive-date=23. 12. 2007 |url-status=dead }}</ref> TWIP (''uparivanjem inducirana plastičnost'') čelik koristi poseban tip deformacije da poveća efektivnost rada koji očvršćava leguru.<ref>{{cite web|last=Mirko|first=Centi|author2=Saliceti Stefano|title=Transformation Induced Plasticity (TRIP), Twinning Induced Plasticity (TWIP) and Dual-Phase (DP) Steels|publisher=Tampere University of Technology|url=http://www.dimet.unige.it/resta/studenti/2002/27839/26/TWIP,TRIPandDualphase%20mirko.doc|archive-url=https://web.archive.org/web/20080307200557/http://www.dimet.unige.it/resta/studenti/2002/27839/26/TWIP,TRIPandDualphase+mirko.doc|archive-date=7. 3. 2008|access-date=1. 3. 2007|url-status=dead}}</ref> Ugljični čelici se često galvaniziraju, kroz toplo potapanje ili elektroplejtingom u [[cink]]u radi zaštite od hrđe.<ref>{{cite book|title=Galvanic protection|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007|access-date=28. 2. 2007}}</ref> === Legirani čelik === Nehrđajući čelik sadrži najmanje 11% hroma, često u kombinaciji sa niklom, radi otpornosti na [[korozija|koroziju]]. Neki nehrđajući čelici, kao [[Ferit (željezo)|feritni]] nehrđajući čelici su [[magnet]]ični, dok su drugi, kao [[austenit]]ni, nemagnetični.<ref>{{cite web|url=http://steel.org |title=Steel Glossary |publisher= [[American Iron and Steel Institute]] (AISI)|access-date=30. 7. 2006}}</ref> Korozijski postojani čelici se označavaju skraćeno CRES. Među modernijim čelicima ubraja se i [[alatni čelik]], koji je legiran s većim količinama volframa i [[kobalt]]a ili drugih elemenata radi pojačanja otvrdnjavanja rastvora. Ovo također omogućava korištenje [[ojačavanje precipitatima|ojačavanja precipitatima]] i poboljšava otpornost legure na visoke temperature.<ref name=EM2/> Alatni čelik se općenito koristi kod sjekira, bušilica i ostalih uređaja koji trebaju oštru, dugotrajnu oštricu. Ostale legure posebne namjene uključuju [[čelik otporan na atmosferske utjecaje]] kao što je Cor-ten.<ref>{{cite web|url=http://aisc.org/MSCTemplate.cfm?Section=Steel_Interchange2&Template=/CustomSource/Faq/SteelInterchange.cfm&FaqID=2311|archive-url=https://web.archive.org/web/20071222180444/http://aisc.org/MSCTemplate.cfm?Section=Steel_Interchange2&Template=%2FCustomSource%2FFaq%2FSteelInterchange.cfm&FaqID=2311|archive-date=22. 12. 2007|title=Steel Interchange|publisher=American Institute of Steel Construction Inc. (AISC)|access-date=28. 2. 2007|url-status=dead}}</ref> [[Maraging čelik]] je legiran niklom i ostalim elementima, ali za razliku od ostalih, sadrži niske sadržaje ugljika (0,01%). Ovo ga čini veoma čvrstim ali i dalje [[savitljivost|savitljivim]] čelikom.<ref>{{cite web|title = Properties of Maraging Steels|url = http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=103|access-date = 19. 7. 2009|archive-url = https://web.archive.org/web/20090225211327/http://steel.keytometals.com/default.aspx?ID=CheckArticle&NM=103|archive-date=25. 2. 2009|url-status = dead}}</ref> [[Eglin čelik]] koristi kombinaciu nekoliko različitih elemenata u različitim omjerima da bi se kreirao relativno jeftin čelik za korištenje za protivbunkerskom oružju. Hadfield čelik (prema Robertu Hadfieldu), ili manganski čelik, sadrži 12–14% mangana i ima mnogo tvrdu površinu koja sprječava trošenje.<ref>[http://answers.com/topic/hadfield-manganese-steel Hadfield manganese steel.] Answers.com. McGraw-Hill Dictionary of Scientific and Technical Terms, McGraw-Hill Companies, Inc., 2003. Pristupljeno 28. 2. 2007.</ref> Godine 2016. iskorak u pravljenju čvrste lahke aluminijske čelične legure koja može biti povoljna u primjeni za zrakoplovstvo objavljen je od strane naučnika na [[Pohang univerzitet za nauku i tehnologiju|Pohang univerzitetu za nauku i tehnologiju]]. Dodavanjem malih količina nikla nađeno je da rezultira u precipitaciji kao nanodjelići krhkih B2 intermetalnih spojeva koji su prethodno rezultirali slabošću. Rezultat je bio jeftina čvrsta lahka čelična legura — čvrsta skoro kao [[titanij]] sa 10% troška<ref name=pm20150204> {{cite news |last1=Herkewitz|first1=William |title=Scientists Invent a New Steel as Strong as Titanium ; South Korean researchers have solved a longstanding problem that stopped them from creating ultra-strong, lightweight aluminum-steel alloys |url=http://www.popularmechanics.com/technology/news/a13919/new-steel-alloy-titanium/?1443670416676=1 |work=Popular Mechanics |date=4. 2. 2015}}</ref>— a što je odobreno za probnu proizvodnju na industrijskom nivou u [[POSCO]], korejskom proizvođaču čelika.<ref>{{cite news|title=Wings of steel: An alloy of iron and aluminium is as good as titanium, at a tenth of the cost|url=http://www.economist.com/news/science-and-technology/21642107-alloy-iron-and-aluminium-good-titanium-tenth|access-date=5. 2. 2015|work=The Economist|date=7. 2. 2015|quote=E02715}}</ref><ref name=Nature02515>{{cite journal|author1=Sang-Heon Kim, Hansoo Kim & Nack J. Kim|title=Brittle intermetallic compound makes ultrastrong low-density steel with large ductility|journal=Nature|date=5. 2. 2015|volume=518|pages=77–79|doi=10.1038/nature14144|url=http://www.nature.com/nature/journal/v518/n7537/full/nature14144.html|access-date=5. 2. 2015|publisher=Nature Publishing Group|quote=we show that an FeAl-type brittle but hard intermetallic compound (B2) can be effectively used as a strengthening second phase in high-aluminium low-density steel, while alleviating its harmful effect on ductility by controlling its morphology and dispersion.}}</ref> === Standardi === Većina često korištenih čeličnih legura kategorizirano je u različite razrede od strane organizacija za standarde. Naprimjer, ''Društvo automobilskih inženjera'' ima serije SAE razrede čelika koji definiraju više tipova čelika.<ref name=bringas>{{Cite book|last=Bringas|first=John E.|title=Handbook of Comparative World Steel Standards: Third Edition|publisher=ASTM International|page=14|year=2004|edition=3rd.|url=http://astm.org/BOOKSTORE/PUBS/DS67B_SampleChapter.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20070127135646/http://www.astm.org/BOOKSTORE/PUBS/DS67B_SampleChapter.pdf|archive-date=27. 1. 2007|format=PDF|isbn=0-8031-3362-6|access-date=12. 6. 2016|url-status=live}}</ref> [[ASTM International|Američko društvo za testiranje i materijale]] ima odvojen skup standarda, koji definiraju legure kao [[A36 čelik]], najčešće korišten konstrukcijski čelik u Sjedinjenim Državama.<ref>Steel Construction Manual, 8th Edition, second revised edition, American Institute of Steel Construction, 1986, pog. 1, str. 1-5</ref> == Upotreba == [[Datoteka:Steel-wool.jpg|thumb|right|Rola čelične vune]] Čelik i gvožđe se široko koriste za konstrukciju cesti, pruga, druge infrastrukture, aparata i zgrada. Većina većih savremenih konstrukcija, kao što su [[stadion]]i i [[neboder]]i, [[most]]ovi i [[aerodrom]]i, podržani su čeličnim skeletom. Čak i one sa betonskim konstrukcijama koriste čelik radi ojačanja. Dodatno, postoji raširena primjena istih u većim infrastrukturama i [[automobil]]ima. Bez obzira na korištenje [[aluminij]]a, čelik i gvožđe se i dalje koriste kao glavni materijali za tijelo automobila. Čelik se koristi u zavisnosti od drugih konstrukcijskih materijala, kao što su matice, [[ekser]]i, i [[vijak|vijci]] i ostali proizvodi iz domaćinstva.<ref>{{cite web|last=Ochshorn|first=Jonathan|title=Steel in 20th Century Architecture|publisher=Encyclopedia of Twentieth Century Architecture|date=11. 6. 2002|url=http://www.ochshorndesign.com/cornell/writings/steel.html|access-date=26. 4. 2010}}</ref> Ostale česte primjene uključuju [[brodogradnja|brodogradnju]], [[cijev]]i, [[rudarstvo]], [[aeronautika|aeronautiku]], [[bijela tehnika|bijelu tehniku]] (npr. [[veš-mašina]]), [[teška oprema|tešku opremu]] kao što je buldožer, uredski namjeđštaj, [[čelična vuna|čeličnu vunu]], [[alat]]e, i [[oklop]]e u obliku ličnih prsluka ili [[oklop vozila]]. === Historijska === [[Datoteka:Carbon steel knife.jpg|thumb|right|Nož od ugljičnog čelika.]] Prije uvođenja [[Bessemerov proces|Bessemerovog procesa]] i ostalih modernih tehnika proizvodnje, čelik je bio skup i bio je korišten samo gdje nije bilo jeftinije alternative, djelimično zbog oštrih ivica noževa, žileta, mačeva i ostalih predmeta gdje je tvrda, oštra ivica bila potrebna. Također je korišten za [[opruga|opruge]], uključujući one korištene u [[sat (uređaj)|satove]].<ref name=britannicaironandsteel/> Sa napretkom bržih i štedljivijih proizvodnih metoda, čelik je postao lakši za dobiti i mnogo jeftiniji. Zamijenio je kovano gvožđe u brojnim svrhama. Ipak, dostupnost [[plastika|plastike]] u kasnijem dijelu 20. vijeka dopustilo je ovim materijalima da smijene čelik u nekim primjenama zbog manje cijene i težine.<ref>{{cite book|title=Materials science|publisher=Encyclopædia Britannica|year=2007|access-date=1. 3. 2007}}</ref> [[Ugljična vlakna]] mijenjaju čelik u nekim primjenama koje nisu osjetljive na trošak kao što je zrakoplovstvo, sportska oprema i superautomobili. === Dugi čelik === [[Datoteka:The viaduct La Polvorilla, Salta Argentina.jpg|thumb|right|Čelični most]] [[Datoteka:Steel tower.jpg|thumb|right|Čelična rešetka drži dalekovode]] *Kao podrška u vidu štapova i rešetke u armiranom betonu *[[Željeznička pruga]] *[[Konstrukcijski čelik]] u modernih [[zgrada]] i mostova *[[Žica|Žice]] *U procesu kovanja === COR-TEN === *[[Intermodalni kontejner]]i *Vanjske skuplture *[[Arhitektura]] *Vagoni === Nehrđajući čelik === [[Datoteka:Sauce boat.jpg|thumb|right|Posuda za sos od nehrđajućeg čelika]] {{Glavni|Nehrđajući čelik}} *[[Pribor za jelo]] *[[Lenjir]]i *[[Operacijski instrument]] *[[Sat]]ovi *[[Pištolj]]i *[[Putničko vozilo]] *Ploče *Korpe za smeće == Također pogledajte == {{col-start}} {{col-break}} *[[Ugljični čelik]] *[[Metal noža]] *[[Obradljivost]] *[[Peletiranje]] *[[Valjanje (metalurgija)|Valjanje]] {{col-break}} *[[Valjaonica]] *[[Druga industrijska revolucija]] *[[Silicijski čelik]] {{col-break}} *[[Čelični abraziv]] *[[Čeličana]] *[[Galvanizacija]] *[[Wootz čelik]] *[[Kalaisanje]] {{col-end}} == Reference == {{Refspisak|2}} === Literatura === * {{Cite book|last = Ashby|first = Michael F.|authorlink = Michael F. Ashby|last2 = Jones|first2 = David Rayner Hunkin|title = An introduction to microstructures, processing and design|publisher = Butterworth-Heinemann|year = 1992|ref = harv}} * {{Cite book|last = Bugayev|first = K.|last2 = Konovalov|first2 = Y.|last3 = Bychkov|first3 = Y.|last4 = Tretyakov|first4 = E.|last5 = Savin|first5 = Ivan V.|title = Iron and Steel Production|publisher = The Minerva Group, Inc.|year = 2001|url = https://books.google.com/?id=MJdIVtmwuUsC|isbn = 978-0-89499-109-7|access-date = 19. 7. 2009}}. * {{Cite book|last = Degarmo|first = E. Paul|last2 = Black|first2 = J T.|last3 = Kohser|first3 = Ronald A.|title = Materials and Processes in Manufacturing|publisher = Wiley|year = 2003|edition = 9th|isbn = 0-471-65653-4|ref = harv}} * Gernet, Jacques (1982). ''A History of Chinese Civilization''. Cambridge: Cambridge University Press. * Verein Deutscher Eisenhüttenleute (Ed.). ''Steel – A Handbook for Materials Research and Engineering, Volume 1: Fundamentals''. Springer-Verlag Berlin, Heidelberg and Verlag Stahleisen, Düsseldorf 1992, 737 p. {{ISBN|3-540-52968-3}}, {{ISBN|3-514-00377-7}}. * Verein Deutscher Eisenhüttenleute (Ed.). ''Steel – A Handbook for Materials Research and Engineering, Volume 2: Applications''. Springer-Verlag Berlin, Heidelberg and Verlag Stahleisen, Düsseldorf 1993, 839 pages, {{ISBN|3-540-54075-X}}, {{ISBN|3-514-00378-5}}. * {{Cite book|last = Smith|first = William F.|last2 = Hashemi|first2 = Javad|title = Foundations of Materials Science and Engineering|url = https://archive.org/details/foundationsofmat0000smit_j5u0|edition = 4th|year = 2006|publisher = McGraw-Hill|isbn = 0-07-295358-6|ref = harv}} == Također pročitajte == * Mark Reutter, ''[https://books.google.com/books?id=bdkUfDoY24QC&printsec=frontcover&dq=Making+Steel:+Sparrows+Point+and+the+Rise+and+Ruin+of+American+Industrial+Might&hl=en&sa=X&ei=NxHuVIe6DIzcoAS-oICICQ&ved=0CB4Q6AEwAA#v=onepage&q=Making%20Steel%3A%20Sparrows%20Point%20and%20the%20Rise%20and%20Ruin%20of%20American%20Industrial%20Might&f=false Making Steel: Sparrows Point and the Rise and Ruin of American Industrial Might]'' (2005). &nbsp; [http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13277 Discussion with Mark Reutter, part 1 of 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506181025/http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13277 |date=6. 5. 2016 }} (February 2015), [http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13284 part 2 of 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506190458/http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13284 |date=6. 5. 2016 }} (February 2015), [http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13298 part 3 of 3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506182652/http://therealnews.com/t2/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=74&jumival=13298 |date=6. 5. 2016 }} (March 2015), ''[[The Real News]]'' * Duncan Burn, ''[http://questia.com/PM.qst?a=o&d=3914930 The Economic History of Steelmaking, 1867–1939: A Study in Competition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120726170156/http://questia.com/PM.qst?a=o&d=3914930 |date=26. 7. 2012 }}''. Cambridge University Press, 1961. * Harukiyu Hasegawa, ''[https://web.archive.org/web/20120418193928/http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=108742046 The Steel Industry in Japan: A Comparison with Britain]''. 1996. * J. C. Carr and W. Taplin, ''[http://questia.com/PM.qst?a=o&d=808791 History of the British Steel Industry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120729081240/http://questia.com/PM.qst?a=o&d=808791 |date=29. 7. 2012 }}''. Harvard University Press, 1962. * H. Lee Scamehorn, ''[http://questia.com/PM.qst?a=o&d=94821694 Mill & Mine: The Cf&I in the Twentieth Century] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120726043744/http://questia.com/PM.qst?a=o&d=94821694 |date=26. 7. 2012 }}''. University of Nebraska Press, 1992. * Needham, Joseph (1986). ''Science and Civilization in China'': Volume 4, Part 1 & Part 3. Taipei: Caves Books, Ltd. * Warren, Kenneth, ''[http://eh.net/bookreviews/library/0558 Big Steel: The First Century of the United States Steel Corporation, 1901–2001] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100501214026/http://eh.net/bookreviews/library/0558 |date=1. 5. 2010 }}''. University of Pittsburgh Press, 2001. == Vanjski linkovi == * [http://www.worldsteel.org/ World Steel Association (worldsteel)] * [http://steeluniversity.org/ steeluniversity.org: Online steel education resources from worldsteel and the University of Liverpool] * [http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2005/Fealloys.html Huge archive on steels, Cambridge University] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170101230124/http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2005/Fealloys.html |date=1. 1. 2017 }} * [http://www.wastedtalent.ca/comic/cooking-steel Cooking with Steels] * [https://books.google.com/books?id=brpx-LtdCLYC&pg=PA26&lpg=PA26&d#v=onepage&q&f=true, Metallurgy for the Non-Metallurgist from the American Society for Metals] * [http://www.matdat.com MATDAT Database of Properties of Unalloyed, Low-Alloy and High-Alloy Steels – obtained from published results of material testing] * [https://news.google.com/newspapers?id=ArNdAAAAIBAJ&sjid=0V0NAAAAIBAJ&pg=1275%2C782046 News feature on "open hearth" steel workers at the U.S. Steel Fairless Mills near Philadelphia] [[Kategorija:Građevinski materijali]] [[Kategorija:Čelik]] 2wdybh9mcqhjc71dtn3om2ftu9zwjs8 0 29388 3672624 3633426 2024-12-11T22:33:07Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Političari Socijalističke partije Republike Srpske]] to [[Category:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672624 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju_izvori}} {{Infokutija politički vođa | ime = Nebojša Radmanović<br/><small>Небојша Радмановић</small> | slika = Visit of Nebojša Radmanović to the EC.jpg | redoslijed = 16. [[Predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]] | vrijeme_na_vlasti = 6. novembar 2006 – 6. juli 2007. | prethodnik = [[Sulejman Tihić]] | nasljednik = [[Željko Komšić]] | redoslijed2 = 19. [[Predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]] | vrijeme_na_vlasti2 = 6. novembar 2008 – 6. juli 2009. | prethodnik2 = [[Haris Silajdžić]] | nasljednik2 = [[Željko Komšić]] | redoslijed3 = 22. [[Predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]] | vrijeme_na_vlasti3 = 10. novembar 2010 – 10. juli 2011. | prethodnik3 = [[Haris Silajdžić]] | nasljednik3 = [[Željko Komšić]] | redoslijed4 = 25. [[Predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]] | vrijeme_na_vlasti4 = 10. novembar 2012 – 10. juli 2013. | prethodnik4 = [[Bakir Izetbegović]] | nasljednik4 = [[Željko Komšić]] | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1949|2|05}} | mjesto_rođenja = [[Gračanica]], [[FNR Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | puno_ime = | etnicitet = [[Srbi]]n | politička_stranka = [[Savez nezavisnih socijaldemokrata]] | supruga = | djeca = | obrazovanje = | vjera = [[Pravoslavna crkva|Pravoslavlje]] | potpis = | web_stranica = }} '''Nebojša Radmanović''' je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] i [[Srbi u Bosni i Hercegovini|srpski]] političar. Radmanović je rođen [[1949]]. godine u [[Gračanica|Gračanici]]. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u [[Banja Luka|Banjoj Luci]], nakon čega završava Filozofski fakultet u [[Beograd]]u. Nakon završenog školovanja Nebojša Radmanović je dugi niz godina radio u oblasti [[sport]]a, [[kultura|kulture]], informisanja, obrazovanja i državne uprave. Obavljao je dužnost direktora ''[[Arhiv]]a [[Bosanska krajina|Bosanske krajine]]'' i ''Arhiva [[RS|Republike Srpske]]''. Bio je direktor Narodnog pozorišta u Banjoj Luci, te glavni i odgovorni urednik Glasa. Pored toga Nebojša Radmanović je bio predsjednik Izvršnog odbora grada Banja Luke, kao i narodni poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srpske. U periodu februar-oktobar 2006. godine bio je ministar uprave i lokalne samouprave u Vladi Republike Srpske. Objavio je niz stručnih i naučnih radova, kao i nekoliko knjiga. Oženjen je i otac dvije kćerke. Član je [[SNSD|Saveza nezavisnih socijaldemokrata]], te je potpredsjednik istog. Na izborima [[1. oktobar|1. oktobra]] [[2006]]. godine izabran je za srpskog člana [[Predsjedništvo Bosne i Hercegovine|Predsjedništva Bosne i Hercegovine]]. {{Bosanski predsjednici}} {{Predsjedavajući Predstavničkog doma PSBiH}} {{commonscat|Nebojša Radmanović}} {{DEFAULTSORT:Radmanović, Nebojša}} [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Rođeni 1949.]] [[Kategorija:Biografije, Gračanica]] [[Kategorija:Političari Saveza nezavisnih socijaldemokrata]] [[Kategorija:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] [[Kategorija:Političari Demokratske socijalističke partije]] nq3y6nyktep8ebztj00vugg6lgtd0r7 0 30134 3672595 3632678 2024-12-11T21:42:12Z Z1KA 87045 Z1KA premjestio je stranicu [[Socijalistička partija Republike Srpske]] na [[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]]: Uobičajen naziv: WP:COMMONNAME 3632678 wikitext text/x-wiki {{Infokutija stranka | ime_bosanski = Socijalistička partija | izvorno_ime = Социјалистичка Партија | logo = Socijalistička Partija logo 2021.png | predsjednik = [[Petar Đokić]] | sekretar = | godina osnivanja = 2. juni 1993. | broj članova = | sjedište = [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | ideologija = [[Socijaldemokratija]]<ref name="Nordsieck">{{Cite web|url=http://parties-and-elections.eu/bosnia-herzegovina.html|title=Bosnia-Herzegovina|last=Nordsieck|first=Wolfram|year=2018|website=Parties and Elections in Europe|access-date=11. 10. 2018}}</ref> | boje = {{colorbox|#DD0000}} {{colorbox|blue}} | skupština1 = [[Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Predstavnički dom]] | broj_mandata1 = {{Infokutija stranka/mandati|0|42|#DD0000}} | broj_mandata2 = | skupština3 = [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodna skupština RS]] | broj_mandata3 = {{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} | veb-sajt = {{URL|http://socijalisti.ba/}} | skraćenica = SP | mladi_ogranak = Mladi SP-a | osnivač = [[Dragutin Ilić]] | slogan = "Udarnički!" | adresa = Jovana Dučića 25 | politička_pozicija = [[Lijevi centar]] }} '''Socijalistička partija [[Republika Srpska|Republike Srpske]]''' (skr. '''SP''') je [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini|bosanskohercegovačka]] [[politička stranka]] osnovana [[1993]]. godine, kada je imala bliske odnose sa [[Socijalistička partija Srbije|Socijalističkom partijom Srbije]] [[Slobodan Milošević|Slobodana Miloševića]]. Godine [[1998]]. ulazi u sastav koalicija "Sloga" čiji je član [[Živko Radišić]] izabran za srpskog člana [[Predsjedništvo Bosne i Hercegovine|Predsjedništva Bosne i Hercegovine]]. Od samog osnivanja parlamentarna je stranka u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]. Od [[2004]]. godine nosi naziv samo Socijalistička partija te svoje političko djelovanje započinje na cijeloj teritoriji [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. Predsjednik stranke je [[Petar Đokić]]. Na izborima održanim [[1]]. [[oktobar|oktobra]] [[2006]]. godine, Socijalistička partija je osvojila samo tri mandata u [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodnoj skupštini Republike Srpske]].<ref name=":0" /> U međuvremenu je kroz svoje postojanje imala nekoliko turbulentnih perioda tokom kojih su se odvijali žestoki unutar-stranački sukobi. Poslije svakog Kongresa partije nezadovoljna struja bi napustila partiju i osnovala novu. Tako je svojevremeno osnovana [[Demokratska socijalistička partija]] (DSP) koja se kasnije utopila u [[Savez nezavisnih socijaldemokrata]] [[Milorad Dodik|Milorada Dodik]]. Također, izdvajanjem iz SP-a nastali su i [[Narodna demokratska stranka]] (NDS) i [[Nova Socijalistička partija]] (NSP). == Historija == Socijalistička partija je osnovana 2. juna 1993. godine u [[Banja Luka|Banjoj Luci]] kao jedina demokratska alternativa tadašnjim nacionalnim strankama u vrijeme kada je na prostorima Bosne i Hercegovine bjesnio surov [[Rat u Bosni i Hercegovini|građanski rat]]. Socijalistička partija je autohtona partija demokratske ljevice s najvišim stepenom nacionalne i državotvorne odgovornosti za Republiku Srpsku i Bosnu i Hercegovinu.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://socijalisti.ba/%d0%be-%d0%bd%d0%b0%d0%bc%d0%b0/|title=Социјалистичка партија|website=Социјалистичка партија|language=sr-RS|access-date=15. 6. 2021|archive-date=28. 12. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228220505/http://socijalisti.ba/%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B0/|url-status=dead}}</ref> Socijalistička partija na jasan način daje alternativu socijalnim, ekonomskim i drugim izazovima, a istovremeno je stranka duboko ukorenjena u demokratskom biću naroda i građana Republike Srpske. Socijalistička partija je po načinu rada i metodama političke borbe demokratska stranka privržena višestranačkoj parlamentarnoj demokratiji i vladavini prava. Socijalistička partija je stranka rada i stvaralaštva, stranka radništva i radno zavisnog stanovništva, te politička organizacija građana usmjerenih vrijednostima socijalne države i civilnog društva.<ref name=":0" /> Socijalistička partija baštini i uključuje u svoj politički program sve pozitivne odrednice levičarske demokratske političke tradicije, te sveopšta načela, vrijednosti i ideje evropske socijaldemokratije čiji su temelji: mir, sloboda, patriotizam, pravda, jednakost, solidarnost i demokratija kao osnovne vrijednosti programa Socijalističke partije.<ref name=":0" /> Socijalistička partija je na prvim demokratskim izborima u Bosni i Hercegovini održanim 1996. godine ušla u [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodnu skupštinu Republike Srpske]] i [[Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine|Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine]] gdje su bili jedina opoziciona partija izvan nacionalnog bloka. Svoje parlamentarno učešće su potvrđivali na svim dosadašnjim izborima i danas su parlamentarna stranka na entitetskom i državnom nivou. Socijalistička partija je svojim političkim djelovanjem uticala da dođe do demokratskih promjena u Republici Srpskoj krajem 1997. godine a poslije toga i na nivou BiH.<ref name=":0" /> == Spisak predsjednika == {| class="wikitable" !Ime i prezime !Portret !Mandat |- |[[Dragutin Ilić]] |[[Datoteka:Unknown person.jpg|bez okvira|80px]] |1993 — 1996 |- |[[Živko Radišić]] |[[Datoteka:Zivko Radisic (cropped).jpg|bez okvira|80px]] |1996 — 2002 |- |[[Petar Đokić]] |[[Datoteka:Unknown person.jpg|bez okvira|80px]] |2002 — |} == Izbori == === Parlament === {| class="wikitable" |+[[Narodna skupština Republike Srpske]] !Izbori !Broj Glasova !% !Osvojenih mjesta !Vlada |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|1996.]] | colspan="3" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima kao dio Koalicije [[Narodni savez za slobodan mir]], koja je ukupno osvojila 10 mandata.|naziv=napomena 1}} |style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;"|'''Opozicija''' |- |[[Prijevremeni izbori u Bosni i Hercegovini 1997 - Narodna skupština Republike Srpske|1997.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |78.150 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |10.8% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|9|83|#DD0000}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" rowspan="2" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|1998.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |79,179 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |10.7% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|10|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2000 - Narodna skupština Republike Srpske|2000.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |30,636 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|4|83|#DD0000}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;" rowspan="2" |'''Opozicija''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002 - Narodna skupština Republike Srpske|2002.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |21,502 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2006 - Narodna skupština Republike Srpske|2006.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |20,031 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |3.5% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} | rowspan="5" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010 - Narodna skupština Republike Srpske|2010.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |26,824 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima u Koaliciji SP — [[Partija ujedinjenih penzionera Republike Srpske|PUP]], koja je ukupno osvojila 4 mandata, od čega su 3 pripala SP-u.|naziv=napomena 2}}{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014 - Narodna skupština Republike Srpske|2014.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |33,695 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |5.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018 - Narodna skupština Republike Srpske|2018.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |56,106 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |8.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|7|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2022 - Narodna skupština Republike Srpske|2022.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |37,919 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |5.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima u Koaliciji SP - [[Narodni demokratski pokret|NDP]] - [[Srpska narodna partija|SNP]], koja je ukupno osvojila 5 mandata, od čega su svih 5 pripali SP-u.|naziv=napomena 3}}{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} |} == Napomene == <references group="lower-alpha" /> == Također pogledajte == * [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini]] == Reference == {{Refspisak}} [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 1993.]] [[Kategorija:Socijalistička partija Republike Srpske|*]] [[Kategorija:Socijaldemokratija]] [[Kategorija:Socijaldemokratske partije u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] 5tbj893w4f7dibpgv7cehv3agtuhd17 3672599 3672595 2024-12-11T21:50:49Z Z1KA 87045 3672599 wikitext text/x-wiki {{Infokutija stranka | ime_bosanski = Socijalistička partija | izvorno_ime = Социјалистичка Партија | logo = Socijalistička Partija logo 2021.png | predsjednik = [[Petar Đokić]] | sekretar = | godina osnivanja = 2. juni 1993. | broj članova = | sjedište = [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | ideologija = [[Socijaldemokratija]]<ref name="Nordsieck">{{Cite web|url=http://parties-and-elections.eu/bosnia-herzegovina.html|title=Bosnia-Herzegovina|last=Nordsieck|first=Wolfram|year=2018|website=Parties and Elections in Europe|access-date=11. 10. 2018}}</ref> | boje = {{colorbox|#DD0000}} {{colorbox|blue}} | skupština1 = [[Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Predstavnički dom]] | broj_mandata1 = {{Infokutija stranka/mandati|0|42|#DD0000}} | broj_mandata2 = | skupština3 = [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodna skupština RS]] | broj_mandata3 = {{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} | veb-sajt = {{URL|http://socijalisti.ba/}} | skraćenica = SP | mladi_ogranak = Mladi SP-a | osnivač = [[Dragutin Ilić]] | slogan = "Udarnički!" | adresa = Jovana Dučića 25 | politička_pozicija = [[Lijevi centar]] }} '''Socijalistička partija''' ('''SP''') jest [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini|bosanskohercegovačka]] [[politička stranka]] osnovana 1993, kada je imala bliske odnose sa [[Socijalistička partija Srbije|Socijalističkom partijom Srbije]] [[Slobodan Milošević|Slobodana Miloševića]]. Godine 1998. ulazi u sastav koalicija "Sloga" čiji je član [[Živko Radišić]] izabran za srpskog člana [[Predsjedništvo Bosne i Hercegovine|Predsjedništva Bosne i Hercegovine]]. Od samog osnivanja parlamentarna je stranka u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]. Do 2004. nosila je naziv '''Socijalistička partija Republike Srpske''', te od te godine svoje političko djelovanje započinje na cijeloj teritoriji [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. Predsjednik stranke je [[Petar Đokić]]. U međuvremenu je kroz svoje postojanje imala nekoliko turbulentnih perioda tokom kojih su se odvijali žestoki unutar-stranački sukobi. Poslije svakog Kongresa partije nezadovoljna struja bi napustila partiju i osnovala novu. Tako je svojevremeno osnovana [[Demokratska socijalistička partija]] (DSP) koja se kasnije ujedinila u [[Savez nezavisnih socijaldemokrata]] [[Milorad Dodik|Milorada Dodik]]. Također, izdvajanjem iz SP-a nastali su i [[Narodna demokratska stranka]] (NDS) i [[Nova Socijalistička partija]] (NSP). == Historija == Socijalistička partija je osnovana 2. juna 1993. u [[Banja Luka|Banjoj Luci]] kao jedina demokratska alternativa tadašnjim nacionalnim strankama u vrijeme kada je na prostorima Bosne i Hercegovine bjesnio surov [[Rat u Bosni i Hercegovini|rat]]. Socijalistička partija je autohtona partija demokratske ljevice s najvišim stepenom nacionalne i državotvorne odgovornosti za Republiku Srpsku i Bosnu i Hercegovinu.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://socijalisti.ba/%d0%be-%d0%bd%d0%b0%d0%bc%d0%b0/|title=Социјалистичка партија|website=Социјалистичка партија|language=sr-RS|access-date=15. 6. 2021|archive-date=28. 12. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228220505/http://socijalisti.ba/%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B0/|url-status=dead}}</ref> Socijalistička partija na jasan način daje alternativu socijalnim, ekonomskim i drugim izazovima, a istovremeno je stranka duboko ukorenjena u demokratskom biću naroda i građana Republike Srpske. Socijalistička partija je po načinu rada i metodama političke borbe demokratska stranka privržena višestranačkoj parlamentarnoj demokratiji i vladavini prava. Socijalistička partija je stranka rada i stvaralaštva, stranka radništva i radno zavisnog stanovništva, te politička organizacija građana usmjerenih vrijednostima socijalne države i civilnog društva.<ref name=":0" /> Socijalistička partija baštini i uključuje u svoj politički program sve pozitivne odrednice levičarske demokratske političke tradicije, te sveopšta načela, vrijednosti i ideje evropske socijaldemokratije čiji su temelji: mir, sloboda, patriotizam, pravda, jednakost, solidarnost i demokratija kao osnovne vrijednosti programa Socijalističke partije.<ref name=":0" /> Socijalistička partija je na prvim demokratskim izborima u Bosni i Hercegovini održanim 1996. ušla u [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodnu skupštinu Republike Srpske]] i [[Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine|Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine]] gdje su bili jedina opoziciona partija izvan nacionalnog bloka. Svoje parlamentarno učešće su potvrđivali na svim dosadašnjim izborima i danas su parlamentarna stranka na entitetskom i državnom nivou. Socijalistička partija je svojim političkim djelovanjem uticala da dođe do demokratskih promjena u Republici Srpskoj krajem 1997. a poslije toga i na nivou BiH.<ref name=":0" /> == Spisak predsjednika == {| class="wikitable" ! rowspan="2" |# ! colspan="2" rowspan="2" |Predsjednik ! colspan="3" |Mandat |- !Od !Do !Trajanje |- !1. |[[Datoteka:No_image.png|80x80piksel]] |[[Dragutin Ilić]] |2. juni 1993. |1996. |oko 3 godine |- !2. |[[Datoteka:Zivko Radisic (cropped).jpg|bez okvira|80px]] |[[Živko Radišić]] |1996. |2002. |oko 6 godina |- !3. |[[Datoteka:No_image.png|80x80piksel]] |[[Petar Đokić]] |2002. |''trenutno'' |{{ayd|2002|01|01}} |} == Izbori == === Opći izbori === ==== Predsjedništvo ==== {{Proširiti sekciju}} ==== Državni nivo ==== {{Proširiti sekciju}} ==== Entitetski nivo ==== ===== Federacija Bosne i Hercegovine ===== {{Proširiti sekciju}} ==== Republika Srpska ==== {| class="wikitable" |+[[Narodna skupština Republike Srpske]] !Izbori !Broj Glasova !% !Osvojenih mjesta !Vlada |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|1996.]] | colspan="3" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima kao dio Koalicije [[Narodni savez za slobodan mir]], koja je ukupno osvojila 10 mandata.|naziv=napomena 1}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;" |'''Opozicija''' |- |[[Prijevremeni izbori u Bosni i Hercegovini 1997.|1997.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |78.150 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |10.8% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|9|83|#DD0000}} | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|1998.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |79,179 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |10.7% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|10|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2000 - Narodna skupština Republike Srpske|2000.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |30,636 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|4|83|#DD0000}} | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;" |'''Opozicija''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002 - Narodna skupština Republike Srpske|2002.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |21,502 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2006 - Narodna skupština Republike Srpske|2006.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |20,031 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |3.5% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} | rowspan="5" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010 - Narodna skupština Republike Srpske|2010.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |26,824 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima u Koaliciji SP — [[Partija ujedinjenih penzionera Republike Srpske|PUP]], koja je ukupno osvojila 4 mandata, od čega su 3 pripala SP-u.|naziv=napomena 2}}{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014 - Narodna skupština Republike Srpske|2014.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |33,695 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |5.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018 - Narodna skupština Republike Srpske|2018.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |56,106 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |8.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|7|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2022 - Narodna skupština Republike Srpske|2022.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |37,919 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |5.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima u Koaliciji SP - [[Narodni demokratski pokret|NDP]] - [[Srpska narodna partija|SNP]], koja je ukupno osvojila 5 mandata, od čega su svih 5 pripali SP-u.|naziv=napomena 3}}{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} |} ==== Kantonalni nivo ==== {{Proširiti sekciju}} === Lokalni izbori === {{Proširiti sekciju}} == Napomene == <references group="lower-alpha" /> == Također pogledajte == * [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini]] == Reference == {{Refspisak}} [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 1993.]] [[Kategorija:Socijalistička partija Republike Srpske|*]] [[Kategorija:Socijaldemokratija]] [[Kategorija:Socijaldemokratske partije u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] 3acp4jj6i9r7wt4fldxrlxar1d7d64x 3672613 3672599 2024-12-11T22:31:36Z Z1KA 87045 [[Kategorija:Socijalistička partija Republike Srpske]] uklonjena; [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]] dodata (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672613 wikitext text/x-wiki {{Infokutija stranka | ime_bosanski = Socijalistička partija | izvorno_ime = Социјалистичка Партија | logo = Socijalistička Partija logo 2021.png | predsjednik = [[Petar Đokić]] | sekretar = | godina osnivanja = 2. juni 1993. | broj članova = | sjedište = [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | ideologija = [[Socijaldemokratija]]<ref name="Nordsieck">{{Cite web|url=http://parties-and-elections.eu/bosnia-herzegovina.html|title=Bosnia-Herzegovina|last=Nordsieck|first=Wolfram|year=2018|website=Parties and Elections in Europe|access-date=11. 10. 2018}}</ref> | boje = {{colorbox|#DD0000}} {{colorbox|blue}} | skupština1 = [[Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Predstavnički dom]] | broj_mandata1 = {{Infokutija stranka/mandati|0|42|#DD0000}} | broj_mandata2 = | skupština3 = [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodna skupština RS]] | broj_mandata3 = {{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} | veb-sajt = {{URL|http://socijalisti.ba/}} | skraćenica = SP | mladi_ogranak = Mladi SP-a | osnivač = [[Dragutin Ilić]] | slogan = "Udarnički!" | adresa = Jovana Dučića 25 | politička_pozicija = [[Lijevi centar]] }} '''Socijalistička partija''' ('''SP''') jest [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini|bosanskohercegovačka]] [[politička stranka]] osnovana 1993, kada je imala bliske odnose sa [[Socijalistička partija Srbije|Socijalističkom partijom Srbije]] [[Slobodan Milošević|Slobodana Miloševića]]. Godine 1998. ulazi u sastav koalicija "Sloga" čiji je član [[Živko Radišić]] izabran za srpskog člana [[Predsjedništvo Bosne i Hercegovine|Predsjedništva Bosne i Hercegovine]]. Od samog osnivanja parlamentarna je stranka u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]]. Do 2004. nosila je naziv '''Socijalistička partija Republike Srpske''', te od te godine svoje političko djelovanje započinje na cijeloj teritoriji [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. Predsjednik stranke je [[Petar Đokić]]. U međuvremenu je kroz svoje postojanje imala nekoliko turbulentnih perioda tokom kojih su se odvijali žestoki unutar-stranački sukobi. Poslije svakog Kongresa partije nezadovoljna struja bi napustila partiju i osnovala novu. Tako je svojevremeno osnovana [[Demokratska socijalistička partija]] (DSP) koja se kasnije ujedinila u [[Savez nezavisnih socijaldemokrata]] [[Milorad Dodik|Milorada Dodik]]. Također, izdvajanjem iz SP-a nastali su i [[Narodna demokratska stranka]] (NDS) i [[Nova Socijalistička partija]] (NSP). == Historija == Socijalistička partija je osnovana 2. juna 1993. u [[Banja Luka|Banjoj Luci]] kao jedina demokratska alternativa tadašnjim nacionalnim strankama u vrijeme kada je na prostorima Bosne i Hercegovine bjesnio surov [[Rat u Bosni i Hercegovini|rat]]. Socijalistička partija je autohtona partija demokratske ljevice s najvišim stepenom nacionalne i državotvorne odgovornosti za Republiku Srpsku i Bosnu i Hercegovinu.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://socijalisti.ba/%d0%be-%d0%bd%d0%b0%d0%bc%d0%b0/|title=Социјалистичка партија|website=Социјалистичка партија|language=sr-RS|access-date=15. 6. 2021|archive-date=28. 12. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228220505/http://socijalisti.ba/%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B0/|url-status=dead}}</ref> Socijalistička partija na jasan način daje alternativu socijalnim, ekonomskim i drugim izazovima, a istovremeno je stranka duboko ukorenjena u demokratskom biću naroda i građana Republike Srpske. Socijalistička partija je po načinu rada i metodama političke borbe demokratska stranka privržena višestranačkoj parlamentarnoj demokratiji i vladavini prava. Socijalistička partija je stranka rada i stvaralaštva, stranka radništva i radno zavisnog stanovništva, te politička organizacija građana usmjerenih vrijednostima socijalne države i civilnog društva.<ref name=":0" /> Socijalistička partija baštini i uključuje u svoj politički program sve pozitivne odrednice levičarske demokratske političke tradicije, te sveopšta načela, vrijednosti i ideje evropske socijaldemokratije čiji su temelji: mir, sloboda, patriotizam, pravda, jednakost, solidarnost i demokratija kao osnovne vrijednosti programa Socijalističke partije.<ref name=":0" /> Socijalistička partija je na prvim demokratskim izborima u Bosni i Hercegovini održanim 1996. ušla u [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodnu skupštinu Republike Srpske]] i [[Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine|Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine]] gdje su bili jedina opoziciona partija izvan nacionalnog bloka. Svoje parlamentarno učešće su potvrđivali na svim dosadašnjim izborima i danas su parlamentarna stranka na entitetskom i državnom nivou. Socijalistička partija je svojim političkim djelovanjem uticala da dođe do demokratskih promjena u Republici Srpskoj krajem 1997. a poslije toga i na nivou BiH.<ref name=":0" /> == Spisak predsjednika == {| class="wikitable" ! rowspan="2" |# ! colspan="2" rowspan="2" |Predsjednik ! colspan="3" |Mandat |- !Od !Do !Trajanje |- !1. |[[Datoteka:No_image.png|80x80piksel]] |[[Dragutin Ilić]] |2. juni 1993. |1996. |oko 3 godine |- !2. |[[Datoteka:Zivko Radisic (cropped).jpg|bez okvira|80px]] |[[Živko Radišić]] |1996. |2002. |oko 6 godina |- !3. |[[Datoteka:No_image.png|80x80piksel]] |[[Petar Đokić]] |2002. |''trenutno'' |{{ayd|2002|01|01}} |} == Izbori == === Opći izbori === ==== Predsjedništvo ==== {{Proširiti sekciju}} ==== Državni nivo ==== {{Proširiti sekciju}} ==== Entitetski nivo ==== ===== Federacija Bosne i Hercegovine ===== {{Proširiti sekciju}} ==== Republika Srpska ==== {| class="wikitable" |+[[Narodna skupština Republike Srpske]] !Izbori !Broj Glasova !% !Osvojenih mjesta !Vlada |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|1996.]] | colspan="3" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima kao dio Koalicije [[Narodni savez za slobodan mir]], koja je ukupno osvojila 10 mandata.|naziv=napomena 1}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;" |'''Opozicija''' |- |[[Prijevremeni izbori u Bosni i Hercegovini 1997.|1997.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |78.150 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |10.8% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|9|83|#DD0000}} | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|1998.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |79,179 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |10.7% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|10|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2000 - Narodna skupština Republike Srpske|2000.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |30,636 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|4|83|#DD0000}} | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;" |'''Opozicija''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002 - Narodna skupština Republike Srpske|2002.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |21,502 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2006 - Narodna skupština Republike Srpske|2006.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |20,031 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |3.5% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} | rowspan="5" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010 - Narodna skupština Republike Srpske|2010.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |26,824 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima u Koaliciji SP — [[Partija ujedinjenih penzionera Republike Srpske|PUP]], koja je ukupno osvojila 4 mandata, od čega su 3 pripala SP-u.|naziv=napomena 2}}{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014 - Narodna skupština Republike Srpske|2014.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |33,695 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |5.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018 - Narodna skupština Republike Srpske|2018.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |56,106 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |8.2% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|7|83|#DD0000}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2022 - Narodna skupština Republike Srpske|2022.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |37,919 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |5.9% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali na izborima u Koaliciji SP - [[Narodni demokratski pokret|NDP]] - [[Srpska narodna partija|SNP]], koja je ukupno osvojila 5 mandata, od čega su svih 5 pripali SP-u.|naziv=napomena 3}}{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#DD0000}} |} ==== Kantonalni nivo ==== {{Proširiti sekciju}} === Lokalni izbori === {{Proširiti sekciju}} == Napomene == <references group="lower-alpha" /> == Također pogledajte == * [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini]] == Reference == {{Refspisak}} [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 1993.]] [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)|*]] [[Kategorija:Socijaldemokratija]] [[Kategorija:Socijaldemokratske partije u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] 7zf3lw6oer2vmi86hq6231fq3p876kk 0 32643 3672592 3497630 2024-12-11T21:22:11Z Emin Tarahija 159760 3672592 wikitext text/x-wiki {{Geokutija|Naselje <!-- *** Gornji dio *** --> | ime = Damask | izvorno_ime = | drugo_ime = دمشق | kategorija = Grad <!-- *** Ime **** --> | etimologija = | službeni_naziv = | moto = | nadimak = <!-- *** Slika *** --> | slika = Syria, Panorama of Damascus city.jpg | opis_slike = Panorama Damaska <!-- *** Simboli *** --> | zastava = | simbol = Damascus-Seal.jpg <!-- *** Države, regije i.t.d *** --> | država = Sirija | zastava_države = da | administrativna_podjela1 = <!-- *** Položaj i visina *** --> | nadmorska_visina = 680 | širina_stepeni = | širina_minuta = | širina_sekundi = | širina_SJ =N | dužina_stepeni = | dužina_minuta = | dužina_sekundi = | dužina_IZ =W | najviši = | najviša_visina = | najniža = | najniža_visina = <!-- *** Dimenzije *** --> | površina = 105 | površina_zemlje = | površina_vode = | površina_urban = | površina_metro = <!-- *** Stanovništvo *** --> | stanovništvo = 1.711.000| stanovništvo_datum =2009 | stanovništvo_urban = | stanovništvo_metro = | stanovništvo_opcina = | stanovništvo_gustoca = | stanovništvo_urban_gustoca = | stanovništvo_opcina_gustoca = | stanovništvo_metro_gustoca = <!-- *** Historija i administracija *** --> | osnovan = | vlada = | gradonačelnik = [[Bishr Al Sabban]] | gradonačelnik_partija = <!-- *** Kod *** --> | vremenska_zona = [[Koordinirano svjetsko vrijeme|UTC+2]] | utc_odstupanje = | vremenska_zona_DST = | utc_offset_DST = | poštanski_broj = | pozivni broj = | kod = <!-- *** Karta *** --> | karta = Syria location map3.svg | razmjer_karte = | karta_lokacija_x = 18| širina_minuta = 46| širina_sekundi = 23| širina_SJ = S | karta_lokacija_y = 60| dužina_minuta = 52| dužina_sekundi = 25| dužina_IZ = I <!-- *** Web stranice *** --> | web_stranica = [http://www.damascus.gov.sy/ damascus.gov.sy] <!-- *** Bilješka *** --> | bilješka = }} '''Damask''' ([[arapski jezik|arapski]] (službeno): دمشق ''Dimašk'', (neslužbeno) ''aš-Šam'' الشام) je glavni grad [[Sirija|Sirije]] i drugi grad po veličini nakon [[Halep]]a. Smatra se da je to najduže kontinuirano naseljen grad na svijetu. Glavni je kulturni i religijski grad [[Levant]]a. Prema procjeni iz 2009. godine u gradu je živjelo 1.711.000 stanovnika.<ref>{{Cite web |url=http://www.cbssyr.org/yearbook/2009/chapter2-EN.htm |title=Arhivirana kopija |access-date=19. 5. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110213040755/http://www.cbssyr.org/yearbook/2009/chapter2-EN.htm |archive-date=13. 2. 2011 |url-status=dead }}</ref> Smješten u jugozapadnom dijelu države, Damask je centar velikog [[Metropolitansko područje|metropolitanskog područja]] u kojem živi oko 2,6 miliona stanovnika (2004).<ref>{{Cite web |url=http://www.cbssyr.org/General%20census/census%202004/pop-man.pdf |title=Arhivirana kopija |access-date=19. 5. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130310211017/http://www.cbssyr.org/General%20census/census%202004/pop-man.pdf |archive-date=10. 3. 2013 |url-status=dead }}</ref> == Historija == === Damask prije nove ere === [[Datoteka:DamascusRomanArch.jpg|mini|lijevo|250p|Rimski luk u Damasku]] Za Damask se tvrdi da je najstariji u kontinuitetu nastanjeni grad svijeta, mada se za istu titulu vatreno bori i Halep (Haleb, حلب). U hijeroglifskim tablicama nađenim u Egiptu spominje se "Dimaška" kao jedan od osvojenih gradova u 15. vijeku prije nove ere. U iskopinama u dvorištu Umajad džamije su pronađeni predmeti iz trećeg milenija prije nove ere. Ime Dimaška se nalazi u arhivama Elbe, a pronađeno je i na tablicama u [[Mari]] (2500. p. n. e). Za Damask su se vodile mnogobrojne bitke tokom rane historije, počevši od [[izrael]]skog cara [[David]]a, [[Asirci|Asiraca]] (732. p. n. e), [[Nabukodonozor]]a (oko 600. p. n. e), preko [[Perzijanci|Perzijanaca]] (530. p. n. e) do [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Makedonskog]] (koji je osvojio grad 333. p. n. e) Grčki uticaj je oslabio kada su [[Nabatejci]] pokorili grad 85. p. n. e. [[Rimsko Carstvo|Rimljani]] su uskoro protjerali Nabatejce (64. p. n. e) i Sirija je postala rimska provincija (Syria). Damask je u rimsko doba bio veoma važan grad i postao je i vojna baza vojska koje su se borile protiv Perzijanaca. [[Hadrijan]] je proglasio metropolis u 2. vijeku. === Damask između religija === [[Datoteka:StJohnTheBaptistShrine Damascus 1943.jpg|mini|295x295px|Grob glave sv. Ivana Krstitelja]] U Damasku je Saul od Tarzusa prešao u kršćanstvo i postao [[Sveti Pavao|apostol Pavle]]. Do kraja 4. vijeka nove ere većina stanovništva je primila [[kršćanstvo]]. Hram [[Jupiter|Jupitera]] je postao katedrala posvećena [[Ivan Krstitelj|svetom Ivanu Krstitelju]], čija glava i danas leži u grobu unutar [[Velika džamija u Damasku|Velike džamije u Damasku]]. Sa dolaskom [[islam]]a, Damask je postao važan centar kao sjedište [[Emevije|Emevijskog]] halifata, u periodu od 661. do 750. godine, Grad je naglo rastao i kršćanska katedrala pretvorena je u džamiju. Kada su [[Abasidi]] prevladali i preselili halifat u [[Bagdad]], Damask je opustio. === Srednji vijek, turska i mongolska osvajanja === Grad su osvojili Turci [[Seldžuci]] (1076), nakon čega su ga [[Krstaški ratovi|Križari]] bezuspješno pokušali preoteti 1148, prije nego je on 1154. konačno pao u ruke [[Nuredini|Nuredina]] (Nur ad Din, Nur ad-Din), generala turskog porijekla. Mnogi spomenici u današnjem gradu potiču iz vremena njegovog nasljednika, [[Salahudin|Salahudina]] (Salah ad Din, Salah ad-Din), kada je Damask bio prijestolnica ujedinjenog Egipta i Sirije. [[Mongoli]] su se kasnije uselili u grad, ali su ubrzo bili izbačeni od strane egipatskih Turaka [[Memluci|Memluka]] 1260. Tokom memlučkog perioda, roba iz Damaska je poznata širom svijeta i privukla je mnogo trgovaca iz Evrope. Ovo je vodilo ka drugoj najezdi Mongola pod [[Tamerlan]]om, kada je grad opustošen, a svi umjetnici i naučnici deportirani u [[Samerkand]]. Memluci su se ubrzo vratili i nastavili izgradnju grada. Sa početkom četverostoljetne otomanske vladavine gradom (1516) bogatstvo Damaska se smanjuje i grad postaje tek mala provincijska prijestolnica unutar velikog carstva. Jedina kratka pauza u otomanskoj vladavini bila je u periodu 1831-1840, kada je grad ponovo postao glavni grad egipatske Sirije, pod vladavinom Muhameda Ali Paše. Zapadne sile su interevenirale u strahu od kolapsa [[Osmansko Carstvo|Osmanskog carstva]], i natjerale generala Ibrahim Pašu da se povuče iz Sirije. === Novi vijek === Do 1878. brojnost stanovništva se popela na 150.000, a u gradu je postojao dobro izgrađen prijevozni sistem. 1908. godine grad je imao mrežu [[tramvaj]]skog prijevoza i željeznicom je bio povezan sa [[Bejrut]]om i [[Medina|Medinom]]. Turske i njemačke snage su koristile Damask kao bazu tokom [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]]. Kada su ih pobijedili [[Arapska liga]] i [[Saveznici]], postavljena je prva, kratkotrajna vlada 1919. [[Francuska|Francuzi]] su dobili mandat od [[Društvo naroda|Lige Naroda]] i okupirali grad i zemlju u periodu 1920-1945. Susreo ih je val nezadovoljstva i otpora, tako da su 1925. čak uveli bombardiranje kao metodu ubijanja otpora. Potpuna nezavisnost je stečena 1946. kada su se francuske i britanske trupe povukle i Damask je postao glavni grad nezavisne države [[Sirija|Sirije]].<ref>{{Cite web|url=https://oi-idb-static.uchicago.edu/multimedia/2380/simons_topographical_lists_1937.pdf|title=simons_topographical_lists_1937}}</ref> Godine 1979, Damask je upisan na [[UNESCO|UNESCO-ov]] popis mjesta svjetske baštine u Aziji, a od 1999. Sirija je zakonom o zaštiti starina provela zaštitu Starog dijela grada.<ref>{{Cite web|url=https://whc.unesco.org/en/news/1038|title=Ancient City of Damascus|website=whc.unesco.org|access-date=2024-12-11}}</ref> Zbog ratnih sukoba, 20. juna 2013. UNESCO stavlja svih šest mjesta svjetske baštine u Siriji na popis mjesta svjetske baštine u opasnosti.<ref>{{Cite web|url=https://whc.unesco.org/en/news/1038|title=Syria’s Six World Heritage sites placed on List of World Heritage in Danger|website=whc.unesco.org|access-date=2024-12-11}}</ref> == Također pogledajte == * [[Sirija]] * [[Bliski istok|Bliski Istok]] == Vanjski linkovi == * [http://www.damascus-online.com/ Damask online] * [http://www.ancientroute.com/cities/Damascus.htm Historija Damaska] * [https://web.archive.org/web/20060208061815/http://www.syriantours.net/Maps/Cities/damascus_big.jpg Karta centra Damaska] * [https://web.archive.org/web/20051125043946/http://souria.com/ep/index.asp Interaktivni plan Damaska] * [http://www.oldamascus.com/ Oldamascus.com] o Damasku == Reference == {{reference}} {{Commons|Category:Damascus|Damask}} {{Glavni gradovi azijskih država}} [[Kategorija:Gradovi u Siriji]] [[Kategorija:Svjetska baština u Siriji]] [[Kategorija:Glavni gradovi azijskih država]] 3zlef632qvrz1atfky47lklz0j79212 0 35588 3672708 3641608 2024-12-12T11:41:21Z Panasko 146730 3672708 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Helen Keller | slika = Helen_KellerA.jpg | veličina_slike = | opis = | datum_rođenja = {{Datum rođenja|1880|6|27}} |mjesto_rođenja = Tuscumbia (Alabama), SAD | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|1968|6|1|1880|6|27}} | mjesto_smrti = [[Easton]], [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Helen Adams Keller'''<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Helen-Keller|title=Helen Keller {{!}} Biography, Education, & Facts {{!}} Britannica|date=2024-07-24|website=www.britannica.com|language=en|access-date=2024-08-11}}</ref> (Helen Adams Keler) (Tuscumbia, [[Alabama]], [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], 27. juni 1880. - Easton, [[Connecticut]], 1. juni 1968.), bila je [[Sjedinjene Američke Države|američka]] književnica i aktivistica poznata po tome što je od djetinjstva bila [[Sljepoća|slijepa]] i [[gluhoća|gluha]]. Nakon dugotrajnog procesa uspjela je naučiti sporazumijevati se s okolinom te završiti školu. Zbog toga je postala jednom od najpopularnijih ikona američke [[popularna kultura|popularne kulture]] i simbol [[invalid]]a koji uspijevaju prebroditi svoju hendikepiranost. == Djela == Njeno djelo ''Svjetlost u mojoj tami'' je objavljeno 1960. U knjizi se zalaže za učenje švedskog naučnika i filozofa [[Emanuel Swedenborg|Emanuel Swedenborga]]. Napisala je i [[autobiografiju]] pod nazivom ''Priča mog života'', objavljenu 1930. U pisanju te knjige koja uključuje Helenina pisma i njen život do 21 godine, pomogli su joj [[Anne Sullivan]] i njen muž [[John Macy]]. Ukupno je iza sebe ostavila dvanaest knjiga i brojne članke. {{Wikicitat}} == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * https://www.afb.org/about-afb/history/helen-keller/biography-and-chronology/biography * https://www.womenshistory.org/education-resources/biographies/helen-keller * https://helenkellerbirthplace.org/biography/ {{Normativna kontrola}} {{stub-biog}} {{Commonscat}} {{DEFAULTSORT:Keller, Helen}} [[Kategorija:Američki pisci]] [[Kategorija:Biografije, Tuscumbia (Alabama)]] [[Kategorija:Rođeni 1880.]] [[Kategorija:Umrli 1968.]] 16ajhch00w38o5fllci15ua509u2gyz 0 37754 3672602 3560562 2024-12-11T21:59:46Z Nerko65 55647 3672602 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} '''Weltschmerz''' ([[Njemački jezik|njem.]] ''svjetska bol'') je popularan izraz koji je prvi uveo njemački pisac [[Jean Paul]] a dovodi se u vezu sa [[Romantizam|romantičarima]] sa kraja 18-og i početka 19. vijeka. Postao je opšteprihvaćen i od strane tzv. "laičke mase". Tim imenom pokušao se objasniti i opisati kolektivni osjećaj žalosti i bespomoćnosti koji je u to vrijeme zahvatio hiljade mladih ljudi, pretežno [[umjetnik]]a i intelektualaca. Riječ je o [[sentimentalno]]m i bolećivom osjećanju cijele jedne generacije, a što je bila njihova reakcija (i izraz bespomoćnosti) pred [[zlo]]m, nepravdom i besmislenošću koji su, kako im se činilo, obilježavali svijet u kojem žive. Mladi ljudi, najčešće pod "uticajem" poezije, snažno su podlijegali "svjetskom bolu", te ga se nerijetko rješavali na najgori i najjednostavniji mogući način - [[samoubistvo]]m. == Također pogledajte == * [[Melanholija]] * [[Nihilizam]] * [[Sturm und Drang]] [[Kategorija:Filozofija]] 3jlyfpcl43et21ylfgp02gu1nx1gmle 0 38061 3672693 3643871 2024-12-12T10:41:17Z 217.21.224.203 3672693 wikitext text/x-wiki : [[File:Disambig bordered fade.svg|19px]] ''"Kamila" se preusmjerava ovdje.'' {{Taksokvir | boja = pink | naziv = Deva | slika = Bactrian Camel 1.jpg | slika_širina = 240px | slika_opis = [[Baktrijska deva]], ''[[Camelus bactrianus]]'' | slika2 = Dromedary.02.jpg | slika2_širina = 240px | slika2_opis = [[Jednogrba deva]], ''Camelus dromedarius'' | regnum = [[Životinje|Animalia]] | phylum = [[Chordate|Chordata]] | classis = [[Sisari|Mammalia]] | ordo = [[Artiodactyla]] | familia = [[Camelidae]] | genus = '''''Camelus''''' | genus_autorstvo = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 | razdioba_stepen = Species | razdioba = ''[[Dvogrba deva|Camelus bactrianus]]''<br /> ''[[Jednogrba deva|Camelus dromedarius]]''<br /> ''[[Divlja baktrijska deva|Camelus ferus]]''<br /> }} [[Datoteka:Camel seitlich trabend.jpg|mini|200p|lijevo|Baktrijska deva]] '''Kamila''' ili '''deva''' (od: latinskog: camelus i grčkog: κάμηλος (kamēlos) od hebrejskog ili feničanskog: גָמָל gāmāl.[7][8]) je vrsta kopitara iz reda [[sisari|sisara]], roda ''Camelus''. Deve nosi karakteristične masne naslage" poznate kao "grbe" na leđima. Deve su odavno pripitomljene i, kao stoka, daju hranu (mlijeko i meso) i tekstil (vlakna i filc od dlake). Deve su radne životinje posebno prilagođene njihovom pustinjskom staništu i vitalno su prijevozno sredstvo za putnike i teret. Postoje tri žive vrste deva, jednogrba ([[dromedar]]) koji čini 94% svjetske populacije deva, i dvogrba baktrijska deva 6% ([[baktrijska deva]]), a Divlja baktrijska deva je posebna vrsta i sada je kritično ugrožena. Riječ deva se takođe neformalno koristi u širem smislu, gde je ispravniji izraz "kamelida", da uključi svih sedam vrsta porodice ''Camelidae'': prave deve (tri vrste spomenute iznad), zajedno sa kamilidama iz "Novog svijeta": lama, alpaka, guanaco i vicuña, koji pripadaju posebnom plemenu Lamini.[9] Kamele su nastale u Sjevernoj Americi tokom [[eocen]]a, a predak modernih deva, ''Paracamelus'', migrirao je preko [[Beringov kopneni most|Beringovog kopnenog mosta]] u Aziju tokom kasnog [[miocen]]a, prije oko 6 miliona godina. Deve u grbama drže mast koja im služi za dugo preživljavanje bez hrane i vode. [[Domesticiranje|Domesticirane]] su prije 5 000 godina i služe za promet u [[Afrika|Africi]] i [[Azija|Aziji]]. Danas na svijetu postoji 13 000 000 dromedara, od čega je 700 000 divljih u srednjoj [[Australija|Australiji]]. Postoji i 1, 4 000 000 baktrijskih deva, među kojima je 1 000 divljih iz pustinje [[Gobi]] == Taksonomija == Postoje tri žive vrste:<ref name="Burger_al.2019">{{cite journal |last1=Burger |first1=P. A. |last2=Ciani |first2=E. |last3=Faye |first3=B. |title=Old World camels in a modern world – a balancing act between conservation and genetic improvement |journal=[[Animal Genetics]] |volume=50 |issue=6 |pages=598–612 |doi=10.1111/age.12858 |pmid=31532019 |pmc=6899786 |date=18. 9. 2019 }}</ref><ref name="Chuluunbaat_al.2014">{{cite journal |last1=Chuluunbat |first1=B. |last2=Charruau |first2=P. |last3=Silbermayr |first3=K. |last4=Khorloojav |first4=T. |last5=Burger |first5=P. A. |year=2014 |title=Genetic diversity and population structure of Mongolian domestic Bactrian camels (Camelus bactrianus) |journal=[[Anim Genet]] |volume=45 |issue=4 |pages=550–558 |doi=10.1111/age.12158 |pmc=4171754 |pmid=24749721}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Image !! Common name !! Scientific name !! Distribution |- |[[File:2011 Trampeltier 1528.JPG|120px]]|| [[Baktrijska deva]]||''Camelus bactrianus''|| Pripitomljena; [[Centralna Azija]]. |- |[[File:Domestic Dromedary Merzouga.jpg|120px]]|| [[Jednogrbna deva]] / Arapska deva|| ''Camelus dromedarius''||Pripitomljena; the [[Bliski istok]], [[Sahara]], and [[Južna Azija]]; [[Australija]] |- |[[File:Wild Bactrian camel on road east of Yarkand.jpg|120px]] || [[Divlja baktrijska deva]]|| ''Camelus ferus''|| Udaljena područja u sjeverozapadna [[Kina]] and [[Mongolija]] |- |} == Biologija == Prosječan životni vijek deve je 40 do 50 godina.<ref name="nationalgeo-bactrian">{{cite web | title = Bactrian Camel: Camelus bactrianus | work = National Geographic | date = 10. 5. 2011 | access-date = 28. 11. 2012 | url = http://animals.nationalgeographic.com/animals/mammals/bactrian-camel/ | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20121104103313/http://animals.nationalgeographic.com/animals/mammals/bactrian-camel | archive-date = 4. 11. 2012 }}</ref> Odrasla Jednogrbna deva iznosi 1,85 m na ramenu i 2,15 m na grbi.<ref name=camello>{{cite web| publisher = Camello Safari | title = The amazing characteristics of the camels | access-date = 26. 11. 2012 | url = http://www.camellosafari.com/?page_id=251 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20121107134110/http://www.camellosafari.com/?page_id=251 | archive-date = 7. 11. 2012}}</ref> Deve mogu trčati do 65&nbsp;km/h u kratkim naletima i održavati brzine do 40&nbsp;km/h.<ref name=bigfacts>{{cite web| title = How Fast Can Camels Run and How Long Can They Run For? | work = Big Site of Amazing Facts | access-date = 29. 11. 2012 | url = http://www.bigsiteofamazingfacts.com/how-fast-can-camels-run-and-how-long-can-they-run-for/}}</ref> Baktrijske deve teže 300 do 1.000&nbsp;kg, a Jednogrbna deva 300 do 600&nbsp;kg. Širi prsti na kopitu deve pružaju dodatno prijanjanje za različite sedimente tla.<ref>Fayed, R. H. "Adaptation of the Camel to Desert environment." Proceedings of the ESARF 11th Annual Conference. Available at:< http://esarf2{{dead link|date= mart 2018|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}. tripod. com/conf2001proc. htm>,(pristupljeno 18. 11. 2010). 2001.</ref> Mužjak Jednogrbne deva ima organ koji se zove dulla u svom grlu, veliku vreću na napuhavanje koju istiskuje iz usta kada je u tjeranju kako bi potvrdila dominaciju i privukla ženke. Podsjeća na dug, natečen, ružičasti jezik koji visi sa strane devinih usta.<ref>{{cite journal |journal= Injury |volume= 43 |issue= 9 |pages= 1617–1620 |title= Camel bite injuries in United Arab Emirates: A 6 year prospective study |first1= Fikri M. |last1= Abu-Zidana |first2= Hani O. |last2= Eida |first3= Ashraf F. |last3= Hefnya |first4= Masoud O. |last4= Bashira |first5= Frank |last5= Branickia |doi= 10.1016/j.injury.2011.10.039 |pmid= 22186231 |date= 18. 12. 2011 |quote= The male mature camel has a specialized inflatable diverticulum of the soft palate called the "Dulla". and During rutting the Dulla enlarges on filling with air from the trachea until it hangs out of the mouth of the camel and comes to resemble a pink ball. This occurs in only the one-humped camel. Copious saliva turns to foam covering the mouth as the male gurgles and makes metallic sounds.}}</ref> Deve se pare tako što mužjak i ženka sjede na tlu, a mužjak jaše s leđa.<ref>{{cite video|url=https://www.youtube.com/watch?v=mqxQbUMV8zQ|title=Two Male Camels Fighting Over One Female|website=Youtube.com|access-date=8. 1. 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151219060529/https://www.youtube.com/watch?v=mqxQbUMV8zQ|archive-date=19. 12. 2015}}</ref> Mužjak obično ejakulira tri ili četiri puta u toku jedne sesije parenja.<ref name="mukasa81">{{cite book | publisher = International Livestock Centre for Africa | volume = 5 | last = Mukasa-Mugerwa | first = E. | title = The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review | location = Ethiopia | series = International Livestock Centre for Africa Monograph | year = 1981 |pages=1, 3, 20–21, 65, 67–68}}</ref> Deve su jedini kopitari koji se pare u sjedećem položaju.<ref name=sandiegozoo>{{cite web | publisher = San Diego Zoo Global Library | title = Bactrian & Dromedary Camels | work = Factsheets | access-date = 4. 12. 2012 | date = mart 2009 | url = http://library.sandiegozoo.org/factsheets/camel/camel.htm | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20120922092103/http://library.sandiegozoo.org/factsheets/camel/camel.htm | archive-date = 22. 9. 2012 }}</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Commons|category:Camelus}} [[Kategorija:Papkari]] n16swb7jnn68tjzwhrs87q1xtaiua0w 0 39319 3672667 3541577 2024-12-12T02:54:44Z Z1KA 87045 [[Kategorija:Političari]] uklonjena; [[Kategorija:Njemački političari]] dodata (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672667 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} {{Infokutija politički vođa |ime = Franz von Papen |slika = Bundesarchiv Bild 183-1988-0113-500, Franz v. Papen (cropped)(2).jpg |redoslijed = [[Njemački kancelar]] |vrijeme_na_vlasti = 1. juni 1932 – 3. decembar 1932. |prethodnik = Heinrich Brüning |nasljednik = Kurt von Schleicher |datum_rođenja = {{Datum rođenja|1879|10|29}} |mjesto_rođenja = Werl, [[Njemačko Carstvo]] |datum_smrti = {{Datum smrti i godine|1969|05|02|1879|10|29}} |mjesto_smrti = Sasbach, [[Zapadna Njemačka]] |politička_stranka = Stranka Centra {{small|(1918–1932)}} <br> [[Nacistička stranka]] {{small|(1938–1945)}} |supruga = Martha von Boch-Galhau {{small|(1905–1961)}} |djeca = 5 |potpis = }} '''Franz Joseph Hermann Michael Maria von Papen''' (29. oktobar 1879 – 2. maj 1969) je bio njemački [[Diplomatija|diplomat]], [[Njemački kancelar|kancelar]] od juna do decembra 1932. godine, te vice-kancelar u vladi [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] od 1933. do 1934. godine. ==Biografija== Franz von Papen rođen je 29. oktobra 1879. godine u mjestu Werl. Služio je kao njemački vojni ataše u Meksiku od 1913. do 1915. godine, kad je prebačen u njemačku ambasadu u [[Washington, D.C.|Washingtonu]]. Pri kraju 1915. godine prebačen je natrag u Njemačku na zahtjev američkog predsjednika [[Woodrow Wilson]]a, koji ga je optužio za radnje koje su štetile neutralnosti SAD-a. Nakon [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] postao je uspješan izdavač u Njemačkoj i član stranke Centra od 1918. do 1932. godine. U maju 1932. godine, von Papen postaje novi [[Njemački kancelar|kancelar]], ali je njegova ultrakonzervativna administracija zadobila toliko opozicije da je bio prisiljen podnijeti ostavku u novembru te iste godine. U periodu koji je uslijedio, imao je veliku ulogu u dolasku na vlast [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]], što je navelo Hitlera da ga postavi za vice-kancelara u januaru 1933. godine. Von Papen je bio posebni ministar, a kasnije ambasador u Austriji od 1934. do 1938. godine. Tokom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] služio je kao ambasador u Turskoj. Von Papenu se 1946. godine sudilo kao ratnom zločincu u [[Nirnberški proces|Nirnberškom procesu]], ali je oslobođen zbog nedostatka dokaza protiv njega. U februaru 1947. godine, jedan njemački sud ga je osudio na 8 godina zatvora, međutim je pušten 1949. zbog svoje dobi i slabog zdravlja. Von Papen je umro 2. maja 1969. godine u 89 godini života. ==Citati== Postoji poznati citat von Papena, koji govori o Hitlerovoj vladi: {{citat|Mi smo ga postavili... U roku od dva mjeseca Hitlera ćemo toliko stjerati u kut da će ciktati.}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat}} *[http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/PapenFranz/ Biografija] {{Hitlerov kabinet}} {{Osuđenici u Nirnberškom procesu}} {{DEFAULTSORT:Papen, Franz von}} [[Kategorija:Njemački političari|von Papen, Franz]] [[Kategorija:Rođeni 1879.]] [[Kategorija:Umrli 1969.]] [[Kategorija:Njemački kancelari]] pzdqnji52m5va09nizwr6yf8ko2w8k6 0 41578 3672695 3282143 2024-12-12T10:47:29Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672695 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Reporter from CN8 at the Petco gas explosion 20050304.jpg|mini|250px|Televizijski reporter iz CN8 koji govori u mikrofon ispred kamere, 2005.]] '''Novinar''' je osoba koja se bavi [[novinarstvo]]m, prikupljanjem informacija o tekućim događajima, aktualnim temama, osobama i iste objavljuje u štampanim, televizijskim, radijskim i elektronskim medijima. ==Također pogledajte== *[[Spisak novinara]] ==Literatura== *Fowler, Nathaniel Clark. (1913). [http://books.google.com/books?id=9RlIAAAAIAAJ&dq=journalist&lr=&client=firefox-a&source=gbs_summary_s&cad=0 ''The Handbook of Journalism: All about Newspaper Work.--Facts and Information of Vital Moment to the Journalist and to All who Would Enter this Calling.''] New York: Sully and Kleinteich. *Huffman, James L. (2003). [http://books.google.com/books?id=WngYfDz1pAMC&dq=journalist&lr=&client=firefox-a&source=gbs_summary_s&cad=0 ''A Yankee in Meiji Japan: The Crusading Journalist.''] Lanham, Maryland: [[Rowman & Littlefield]]. 10-{{ISBN|0-7425-2621-6}}; 13-{{ISBN|978-0-7425-2621-1}} *Randall, David. (2000). [http://books.google.com/books?id=nVI7qkIJS6IC&dq=journalist&client=firefox-a&source=gbs_summary_s&cad=0 ''The Universal Journalist.''] Sterling Virginia: [[Pluto Press]]. 10-{{ISBN|0-7453-1641-7}}; 13-{{ISBN|978-0-7453-1641-3}}; [http://www.worldcat.org/wcpa/oclc/43481682 OCLC 43481682] *Stone, Ejijah Melville. (1921) [http://books.google.com/books?id=W544AAAAIAAJ&dq=journalist&lr=&client=firefox-a&source=gbs_summary_s&cad=0 ''Fifty Years a Journalist.''] New York: [[Doubleday (publisher)|Doubleday, Page and Company]]. [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Journalist&action=edit&section=10 OCLC 1520155] *Woods, Donald. (1981). [http://books.google.com/books?id=G-8OAAAAMAAJ&q=journalist&dq=journalist&lr=&client=firefox-a&pgis=1 ''Asking for Trouble: Autobiography of a Banned Journalist.''] New York: [[Atheneum Books|Atheneum]]. 10-{{ISBN|0-689-11159-2}}; 13-{{ISBN|978-0-689-11159-4}}; [http://www.worldcat.org/wcpa/oclc/6864121 OCLC 6864121] ==Vanjski linkovi== {{Commons|Category:Journalists}} *[http://spj.org/ spj.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170919172644/https://www.spj.org/ |date=19. 9. 2017 }} [[Kategorija:Mediji]] pajoyx0duhrbo0i1j3qeozcytg2jer3 0 56941 3672543 3367888 2024-12-11T13:02:55Z Niegodzisie 108450 /* Diskografija */ 3672543 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} {{standardi}} [[File:Petshopboys turku finland 1997a.jpg|thumb|Pet Shop Boys (Turku, 1997)]] '''Pet Shop Boys''' su [[Velika Britanija|britanska]] grupa. Njihova muzika je najviše elektronska, i samo su 2 člana. == Članovi == *[[Neil Tennant]]: vokal, klavijature, ritamska mašina, udaraljke, i rjetko solo gitara *[[Chris Lowe]]: klavijature, udaraljke, ritam masina, i nekad prateći vokal. == Historija == '''Pet Shop Boys''' (što na bosanskom jeziku znači dječaci prodavnice kućnih ljubimaca) su se sreli početkom 80ih godina kad je Neil Tennant se upoznao sa Chris Loweom u jednoj tehničkoj prodavnici u [[London]]u. Imali su dobro vrijeme skupa i 1983. godine kad je Neil Tennant morao da ima intervju s grupom [[Police (grupa)|Police]] u [[New York]]u, Chris Lowe je pravio demo snimak da pusti njihovom producentu. U ta doba je napisao mnogo pjesama koji će kasnije biti hitovi: "West End Girls" (cure sa zapadnog kraja), 'It's a Sin" (grijeh je), "Rent" (renta), "Jelousy" (ljubomora), i drugi. === Prvi uspjeh === Pet Shop Boys su imali njihov prvi uspjeh 1984. god. kad je hit "West End Girls" postao hit u [[Sjedinjene Američke Države|Americi]]. Poslje tog uspjeha su snimili sledeci singl "Love Comes Quickly" (ljubav dođe brzo), i počeli da snimaju prvi studiski album koji se zvao "Please", i izlazi u proljeće 1985. godine. Poslje izdajenja su mislili da imaju turneju, ali je odgođena zbog nedoststka finansija. U 1986. godini PSB moraju da se spremaju za snimak drugog album koji će se zvati "Actually". Prije toga izlazi prvi remix album "Disco". Za ovaj drugi album su odlućeni singlovi, a posebno je koleberacija sa pjevačicom iz 60-ih [[Dusty Springfield]] na pjesmi "What Have I Done to Deserve This?" (šta sam ja uradio da ovo zaslužim?). Drugi hitovi "Suburbia", "It's a Sin", i "Rent" su isto snimjeni i album je izašao krajem 1986. godine. === Nastavak === 1987. god. PSB se pojavljaju na predstavi Love me Tender za pokojnog pjevaća [[Elvis Presley|Elvisa Preesleya]]. Morali su da odpjevaju jedno od njegovih najboljih pjesama. Odlučili su na pjesmu "Always on my Mind" (uvjek mi na umu), i odmah je postao veliki hit i u [[Velika Britanija|Velikoj Britaniji]] i u [[SAD]]-u. Uslijedio je album koji ce se zvati "Imperpheral". Ovaj album ima najvise dance pjesme kao na primjer "Domino Dancing" (dominsko plesanje), i "Heart" (srce). Početkom 1988. god. je bio snimak slijedeceg singla "It's Alright" (uredu je). Isto tako 1989. godine je izdat singl "So Hard" (tako teško). Potom album "Behaviour" izdat 1990. god. Najveći hit je isto "Being Boring", koji je bio prvi od singlova radi [[AIDS]] epidemie. Prva turneja je počela i 1991. godine. Prije nego što su napravili pauzu, PSB su izdali komplaciju najboljih singlova nazvana Discography: The Complete Hit Singles Collection. 1992. godine su pravili muziku za filmove najviše Scandal, i novu su pjesmu snimili s Dusty Springfield "Nothing has been Proved (ništa nije bilo dokazano). === 1993-2003 === U ljeto 1993. godine izlazi novi singl "Liberation" (Sloboda) i "Can You Forgive Her?" (možeš li joj oprostiti?). Spotovi za ta 2 singla nisu imali ništa pravo. Onda u jesen 1993 godine je izdat slijedeći studiski album od PSB koji se zvao "Very". On je bio uspješan, i bio je na njemu sledeci singl u vezi AIDS-a koji se zvao "Dreaming of the Queen" (sanjati kraljicu). Very je bio promjenjen da bude naranđast i da ima tačkice po njemu. U zimu 1994. godine PSB su odlucili da izdaju novi remix album. On bi se zvao jednostavno "Disco 2", i imao je remixa sa Very albuma. Isto tako 1995 god. izlazi dupli album pod imenom Alternative. Ovaj album ima 30 singlova koji su bili b strane po hronologskom rasporedu. U 1996 godini snima im se i ovaj slijedeći album "Bilingual". On je bio izdat početkom 1997. godine. Od 1998. godine i dalje PSB su imali puno promjena. Bili su spremi za slijedeci album koji se zvao "Nightlife". On je bio sniman 1999. godine i izdat početkom 2000. godine. Onda su 2001-2002. godine snimali album "Release". Imao je pjesmu najveću "Home and Dry" (kuči i suho) koja se miksovala mnogo puta, i postao je popularni klupski hit u Londonu. 2003. godine je objavljena bolja komplacija PopArt The Hits. === 2005. pa na dalje === 2004. godine snimili album "Fundemental" i izdali ga 2005. godine. Najveći je uspjeh bio hit "New York City Boy" (dječak iz New York Citya), i "Music for the Boys" (muzika za dječake). 2006. godine preko ljeta je bila slijedeća velika turneja na koju su PSB krenuli. Isto su snimili prvi dupli koncertni album "Concrete". Na tom albumu su imali goste BBC orkestar, i naravno druge [[Engleska|engleske]] pjevače iz svih generacija kao na primjer [[Robbie Williams]]. == Diskografija == ;Studijski albumi * ''Please'' (1986) * ''Actually'' (1987) * ''Introspective'' (1988) * ''Behaviour'' (1990) * ''Very'' (1993) * ''Bilingual'' (1996) * ''Nightlife'' (1999) * ''Release'' (2002) * ''Fundemental'' (2006) * ''Yes'' (2009) * ''Elysium'' (2012) * ''Electric'' (2013) * ''Super'' (2016) * ''Hotspot'' (2020) * ''Nonetheless'' (2024) ;EP-i * ''Christmas'' (2009) * ''Agenda'' (2019) == Trivia == Ime Pet Shop Boys je bilo izabrano zato što Chris Loweov jedan drug je radio u prodavnici kućnih ljubimaca, a PSB su voljeli Londonov zapadni kraj i mislili su se zvati West End. Pet Shop Boys se najviše skrati u pisanju na PSB. == Vanjski linkovi == * [http://www.petshopboys.co.uk/ Službena stranica Pet Shop Boys-a] {{Commonscat}} [[Kategorija:Britanske muzičke grupe]] 0cmh685y6sr764xpqdpkpvkg7uab357 0 57186 3672631 2750674 2024-12-11T23:50:12Z 2A02:2455:1819:9700:B5F:6A73:846:8E3A 3672631 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Flag of Egypt.svg|mini|200px|Zastava Egipta]] '''[[Zastava]] [[Egipat|Egipta]]''' u ovom obliku je usvojena [[4. oktobar|4. oktobra]] [[1984]]. Zastava je podijeljena na tri horizontalna dijela, crvene, bijele i crne boje. Na bijeloj podlozi se nalazi egipatski nacionalni simbol: Saladinov orao (zlatni [[orao]] prekriven štitom na kojem [[arapsko pismo|arapskom slovima]] piše ime zemlje). Crena boja se odnosi na period prije revolucije koji je bio okarakterisan brobom protiv okupacije [[Velika Britanija|Velike Britanije]]. Bjela je simbol revolucije iz 1952 koja se završila bez krvoprolića. A crna je simbol kraja britanskog kolonijalizma i monarhije. Ove boje su postale tradicionalne [[Pan-Afričke boje]] i nalaze se i na zastavama [[zastava Jemena|Jemena]] i [[zastava Iraka|Iraka]]. Zastave ovih zemalja se razlikuju po amblemu u svom centru. == Historijske zastave == <gallery> Datoteka:Flag_of_Egypt_(1793-1844).svg|Zastava Egipta u 19 vijeku, period Osmanskog carstva Datoteka:Egypt flag 1882.svg|Zastava Egipta u periodu 1805-1922, Muhammed Alijeve dinastija Datoteka:Flag of Egypt 1922.svg|Zastava Egipta od 1922-1952, Egipatsko kraljevstvo Datoteka:Flag of Egypt 1952.svg|Zastava Egipta 1952, period revolucije Datoteka:Flag of the United Arab Republic.svg|Zastava Egipta od 1958-1961 Ujedinjene arapske republike (zastava je korištena do 1972) Datoteka:Flag of Egypt 1972.svg|Zastava Republike Egipat od 1972-1984 </gallery> == Također pogledajte == * [[Grb Egipta]] {{Zastave Afrike}} {{Zastave Azije}} {{Commonscat|Flags of Egypt}} [[Kategorija:Zastave država|Egipat]] [[Kategorija:Egipat]] 970mw4u6u227egi0lmpla9bibvj48rj 0 57473 3672692 3661700 2024-12-12T10:40:57Z 217.21.224.203 3672692 wikitext text/x-wiki {{preusmjerenje|Elementarne čestice|roman [[Michel Houellebecq|Michela Houellebecqa]]|Elementarne čestice (roman)}} '''Elementarne''' ili '''temeljne čestice''' su u [[fizika|fizici]] čestice koje nemaju unutarnju strukturu, tj. nisu građene od nikakvih manjih čestica. Prema modernoj teoriji fizike čestica, tzv. [[Standardni model|Standardnom modelu]], elementarne su čestice [[kvark]]ovi, [[lepton]]i i baždarni [[bozoni]]. Prema starijoj teoriji koja nije poznavala kvarkove elementarne su čestice bili i [[hadron]]i ([[barion]]i kao što su [[proton]] i [[neutron]], te [[mezon]]i), a dok nije bila poznata struktura [[atom]]a smatralo se je da su oni elementarne čestice. U [[Fizika elementarnih čestica|fizici čestica]], '''elementarna čestica''' ili '''fundamentalna čestica''' je [[Subatomske čestice|subatomska čestica]] koja nije sastavljena od drugih čestica.<ref name="PFI">{{Cite book|last=Braibant|first=Sylvie|url=https://books.google.com/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384|title=Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics|last2=Giacomelli|first2=Giorgio|last3=Spurio|first3=Maurizio|publisher=[[Springer (publisher)|Springer]]|year=2012|isbn=978-94-007-2463-1|edition=2nd|pages=1–3}}</ref> [[Standardni model]] trenutno prepoznaje sedamnaest različitih čestica – dvanaest [[Fermion|fermiona]] i pet [[Bozon|bozona]]. Kao posljedica kombinacije [[Okus (fizika čestica)|okusa]] i [[Kvantna hromodinamika|boja]] i [[Antimaterija|antimaterije]], poznato je da fermioni i bozoni imaju 48, odnosno 13 varijacija.<ref name="braibant">{{Cite book|last=Braibant|first=S.|url=https://books.google.com/books?id=0Pp-f0G9_9sC&q=61+fundamental+particles&pg=PA314|title=Particles and Fundamental Interactions: An Introduction to Particle Physics|last2=Giacomelli|first2=G.|last3=Spurio|first3=M.|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]]|year=2009|isbn=978-94-007-2463-1|pages=313–314|access-date=19 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415025723/https://books.google.com/books?id=0Pp-f0G9_9sC&q=61+fundamental+particles&pg=PA314|archive-date=15 April 2021|url-status=live}}</ref> Među 61 elementarnom česticom obuhvaćenim Standardnim modelom spadaju: [[Elektron|elektroni]] i drugi [[Lepton|leptoni]], [[Kvark|kvarkovi]] i osnovni [[Bozon|bozoni]]. [[Subatomske čestice]] kao što su [[Proton|protoni]] ili [[Neutron|neutroni]], koje [[Kvark|sadrže]] dvije ili više elementarnih čestica, poznate su kao [[Kompozitna čestica|kompozitne čestice]]. Obična materija se sastoji od [[Atom|atoma]], za koje se nekada smatralo da su nedjeljive elementarne čestice. Naziv ''atom'' dolazi od starogrčke riječi ''ἄτομος'' ([[wiktionary:átomo#:~:text=Learned_borrowing_from_Latin_atomus,,_%E2%80%9Cto_cut%E2%80%9D).|atomos]]) što znači ''nedjeljiv'' ili ''nerezljiv''. Uprkos [[Demokrit|teorijama o atomima]] koje su postojale [[De rerum natura|hiljadama godina,]] činjenično postojanje atoma ostalo je kontroverzno sve do 1905. Te godine je [[Albert Einstein|Albert Ajnštajn]] objavio [[Über die von der molekularkinetischen Theorie der Wärme geforderte Bewegung von in ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen|svoj rad]] o [[Brownovo kretanje|Brownovom kretanju]], odbacivši teorije koje su [[Molekula|molekule]] smatrale matematičkim iluzijama i tvrdeći da je materija na kraju sastavljena od različitih koncentracija [[Energija|energije]].<ref name="PFI2">{{Cite book|last=Braibant|first=Sylvie|url=https://books.google.com/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384|title=Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics|last2=Giacomelli|first2=Giorgio|last3=Spurio|first3=Maurizio|publisher=[[Springer (publisher)|Springer]]|year=2012|isbn=978-94-007-2463-1|edition=2nd|pages=1–3}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Newburgh|first=Ronald|last2=Peidle|first2=Joseph|last3=Rueckner|first3=Wolfgang|year=2006|title=Einstein, Perrin, and the reality of atoms: 1905 revisited|url=http://physlab.lums.edu.pk/images/f/fe/Ref1.pdf|journal=[[American Journal of Physics]]|volume=74|issue=6|pages=478–481|bibcode=2006AmJPh..74..478N|doi=10.1119/1.2188962|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803105918/https://physlab.lums.edu.pk/images/f/fe/Ref1.pdf|archive-date=2017-08-03|access-date=2013-08-17}}</ref> Subatomski sastojci atoma prvi put su identifikovani krajem [[19. vijek u nauci|19. vijeka]], počevši od [[Joseph John Thomson|elektrona]], zatim [[Ernest Rutherford|protona]] 1919. godine, [[Foton|fotona]] 1920-ih i [[Otkriće neutrona|neutrona]]<ref name="PFI3">{{Cite book|last=Braibant|first=Sylvie|url=https://books.google.com/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384|title=Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics|last2=Giacomelli|first2=Giorgio|last3=Spurio|first3=Maurizio|publisher=[[Springer (publisher)|Springer]]|year=2012|isbn=978-94-007-2463-1|edition=2nd|pages=1–3}}</ref> godine. Do tada je pojava [[Kvantna mehanika|kvantne mehanike]] [[Istorija kvantne mehanike|radikalno izmijenila]] definiciju "čestice" izlažući razumijevanje u kojem su oni istovremeno postojali kao [[Talas materije|talasi materije]].<ref>{{Cite book|last=Weinert|first=Friedel|url=https://books.google.com/books?id=E0NRcFEjvU4C&pg=PA43|title=The Scientist as Philosopher: Philosophical consequences of great scientific discoveries|publisher=[[Springer (publisher)|Springer]]|year=2004|isbn=978-3-540-20580-7|pages=43, 57–59|bibcode=2004sapp.book.....W}}</ref><ref name="Kuhlmann">{{cite magazine|first=Meinard|last=Kuhlmann|date=24 July 2013|url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=physicists-debate-whether-world-made-of-particles-fields-or-something-else|title=Physicists debate whether the world is made of particles or fields – or something else entirely|magazine=[[Scientific American]]}}</ref> Mnoge teorijske razrade standardnog modela, i [[Fizika izvan standardnog modela|šire]], napravljene su od njegove [[Standardni model|kodifikacije]] 1970-ih. Ovo uključuje pojmove [[Supersimetrija|supersimetrije]], koji udvostručuju broj elementarnih čestica hipotezom da se svaka poznata čestica povezuje sa "sjenkom" partnerom daleko masivnijim.<ref>{{Cite web|url=http://www.particleadventure.org/supersymmetry.html|title=Unsolved mysteries: Supersymmetry|website=The Particle Adventure|publisher=[[Berkeley Lab]]|access-date=2013-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=zXoZjZFZF-kC&pg=PA68|title=Revealing the Hidden Nature of Space and Time: Charting the Course for Elementary Particle Physics|collaboration=National Research Council|publisher=[[National Academies Press]]|year=2006|isbn=978-0-309-66039-6|page=68|bibcode=2006rhns.book......}}</ref> Međutim, kao [[Graviton|dodatni elementarni bozon]] koji posreduje gravitaciju, takvi [[Superpartner|superpartneri]] ostaju neotkriveni i u 2024.<ref name="ONeill">{{Cite news|last=O'Neill|first=Ian|date=24 Jul 2013|title=LHC discovery maims supersymmetry, again|work=[[Discovery News]]|url=http://news.discovery.com/space/lhc-discovery-maims-supersymmetry-again-130724.htm|access-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20160313000505/http://news.discovery.com/space/lhc-discovery-maims-supersymmetry-again-130724.htm|archive-date=2016-03-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://phys.org/news/2013-07-cern-latest-supersymmetry.html|title=CERN latest data shows no sign of supersymmetry – yet|date=25 Jul 2013|website=[[Phys.Org]]|access-date=2013-08-28}}</ref><ref name="PFI4">{{Cite book|last=Braibant|first=Sylvie|url=https://books.google.com/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384|title=Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics|last2=Giacomelli|first2=Giorgio|last3=Spurio|first3=Maurizio|publisher=[[Springer (publisher)|Springer]]|year=2012|isbn=978-94-007-2463-1|edition=2nd|pages=1–3}}</ref> == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * {{cite web|url=http://pdg.lbl.gov/|title=Particle Data Group (home page)}} * [https://web.archive.org/web/20190719141632/http://particleadventure.org/ particleadventure.org], a well-made introduction also for non physicists * [http://www.cerncourier.com/main/article/41/2/17 CERNCourier: Season of Higgs and melodrama] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723144736/http://www.cerncourier.com/main/article/41/2/17|date=2008-07-23}} * [http://www.interactions.org/ Interactions.org], particle physics news * [http://www.symmetrymagazine.org/ Symmetry Magazine], a joint [[Fermilab]]/[[SLAC]] publication * [http://www.thingsmadethinkable.com/item/elementary_particles.php Elementary Particles made thinkable], an interactive visualisation allowing physical properties to be compared === Literatura === * [[Richard Feynman|Feynman, R.P.]] & [[Steven Weinberg|Weinberg, S.]] (1987) ''Elementary Particles and the Laws of Physics: The 1986 Dirac Memorial Lectures''. Cambridge Univ. Press. * Ford, Kenneth W. (2005) ''The Quantum World''. Harvard Univ. Press. * {{cite book|last=Greene|first=Brian|title=The Elegant Universe|title-link=The Elegant Universe|publisher=W.W.Norton & Company|year=1999|isbn=978-0-393-05858-1|author-link=Brian Greene}} * [[John Gribbin]] (2000) ''Q is for Quantum – An Encyclopedia of Particle Physics''. Simon & Schuster. {{ISBN|0-684-85578-X}}. * Oerter, Robert (2006) ''The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics''. Plume. * Schumm, Bruce A. (2004) ''Deep Down Things: The Breathtaking Beauty of Particle Physics''. Johns Hopkins University Press. {{ISBN|0-8018-7971-X}}. * {{cite book|last=Veltman|first=Martinus|url=https://archive.org/details/factsmysteriesin0000velt|title=Facts and Mysteries in Elementary Particle Physics|publisher=[[World Scientific]]|year=2003|isbn=978-981-238-149-1|author-link=Martinus Veltman|url-access=registration}} * {{cite book|last=Close|first=Frank|title=Particle Physics: A very short introduction|url=https://archive.org/details/particlephysicsv0000clos|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2004|isbn=978-0-19-280434-1|location=Oxford|author-link=Frank Close}} * {{cite book|last=Seiden|first=Abraham|title=Particle Physics: A comprehensive introduction|publisher=[[Addison Wesley]]|year=2005|isbn=978-0-8053-8736-0}} {{Elementarne čestice}}{{Normativna kontrola}}{{stub-fiz}} [[Kategorija:Fizika elementarnih čestica]] spc9a8nqglrwzu9w9odk5p3w2gckj1y 0 58202 3672585 3604108 2024-12-11T20:00:06Z 46.122.65.148 3672585 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Flag of Nigeria.svg|mini|200px|Zastava Nigerije]] '''[[Zastava]] [[Nigerija|Nigerije]]''' je dizajnirana 1956, a prvi put postavljena 1. oktobra 1960.<ref>{{Cite web |title=Flags, Symbols, & Currencies of Nigeria {{!}} Nigeria flag, Nigerian flag, Book making |url=https://www.pinterest.com/pin/172825704421075880/ |access-date=11. 11. 2022 |website=Pinterest |language=en}}</ref> Sastoji se od tri jednake horizontalne pruge od kojih su bočne pruge zelene, a središnja [[Bijela (boja)|bijele]] boje. [[Zelena]] je simbol šuma i značajnog prirodnog bogatstva ove zemlje, dok bijela simbolizira mir i jedinstvo.<ref>{{Cite book|last=Buhari|first=Daura|title=The Pioneer|publisher=Ahmadu Bello University press|year=2015}}</ref> == Dizajn == Zastava je adaptacija pobjedničkog rada Michaela Taiwo Akinkunmija na takmičenju održanom 1959. Akinkunmi je bio 23-godišnji student u vrijeme kada je dizajnirao zastavu.<ref>{{Cite web |title=Flag of Nigeria - Colours, Meaning, History ?? |url=https://www.edarabia.com/nigeria/flag/ |access-date=26. 2. 2022 |website=edarabia.com |language=en-US}}</ref> Studirao je na Tehničkom koledžu Norwood u [[London]]u, kada je vidio oglas u novinama da se primaju prijave za dizajn nove nacionalne zastave Nigerije.<ref name=":0">{{Cite web|title=Flag of Nigeria - Colours, Meaning, History ??|url=https://www.edarabia.com/nigeria/flag/|access-date=25. 2. 2022|website=edarabia.com|language=en-US}}</ref> Predložio je dizajn s tri trake koji se sastoji od bijele vertikalne trake u sredini, sa zelenom vertikalnom trakom na svakoj strani.<ref>{{Cite web|title=Who designed the Nigerian flag? {{!}} Nigerian Embassy in Tel-Aviv, Israel|url=http://www.nigerianembassy.co.il/flag/|access-date=25. 2. 2022|website=www.nigerianembassy.co.il|archive-date=2. 8. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210802085242/http://www.nigerianembassy.co.il/flag/|url-status=dead}}</ref> Dizajn je također sadržavao zračeće crveno [[sunce]] u bijelom okomitom centru zastave.<ref>{{Cite web|title=South East Archives {{!}} Premium Times Nigeria|url=https://www.premiumtimesng.com/category/regional/ssouth-east|access-date=25. 2. 2022|language=en-GB}}</ref> Pobijedio je na takmičenju, ali su sudije uklonile [[Crvena|crveno]] sunce, ostavljajući samo zeleno-bijeli dizajn za nacionalnu zastavu. Za kulturološki različite zemlje kao što je Nigerija tipično je da biraju jednostavnije i manje složene dizajne zastave kako bi se izbjeglo nenamjerno vrijeđanje određenih etničkih ili vjerskih grupa.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/flag-of-Nigeria|title=Flag of Nigeria &#124; Britannica}}</ref> Zastava je od tada ostala nepromijenjena. Prvi put je službeno korištena 1. oktobra 1960., na dan kada je Nigerija dobila nezavisnost od [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenog Kraljevstva]].<ref>{{cite web |url=http://www.thisdaylive.com/articles/60-minutes-with-the-man-who-designed-nigerian-flag/160096/ |title=60 Minutes with the Man Who Designed Nigerian Flag, Articles &#124; THISDAY LIVE |access-date=30. 6. 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714171215/http://www.thisdaylive.com/articles/60-minutes-with-the-man-who-designed-nigerian-flag/160096 |archive-date=14. 7. 2014 }}</ref> Nigerija ima posebne zastave za civilna i pomorska plovila, a čak i neke od njenih država imaju vlastite zastave.<ref>[http://allafrica.com/stories/201208310204.html Nigeria: One Nation, Many Flags]</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Zastave Afrike}} {{Commonscat|Flags of Nigeria}} [[Kategorija:Zastave država|Nigerija]] [[Kategorija:Nigerija]] e3s8ilozpzd4ak559er2f8filendub5 3672586 3672585 2024-12-11T20:02:15Z KWiki 9400 Vraćene izmjene korisnika [[Special:Contributions/46.122.65.148|46.122.65.148]] ([[User talk:46.122.65.148|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] 3604108 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Flag of Nigeria.svg|mini|200px|Zastava Nigerije]] '''[[Zastava]] [[Nigerija|Nigerije]]''' je dizajnirana 1959, a prvi put postavljena 1. oktobra 1960.<ref>{{Cite web |title=Flags, Symbols, & Currencies of Nigeria {{!}} Nigeria flag, Nigerian flag, Book making |url=https://www.pinterest.com/pin/172825704421075880/ |access-date=11. 11. 2022 |website=Pinterest |language=en}}</ref> Sastoji se od tri jednake horizontalne pruge od kojih su bočne pruge zelene, a središnja [[Bijela (boja)|bijele]] boje. [[Zelena]] je simbol šuma i značajnog prirodnog bogatstva ove zemlje, dok bijela simbolizira mir i jedinstvo.<ref>{{Cite book|last=Buhari|first=Daura|title=The Pioneer|publisher=Ahmadu Bello University press|year=2015}}</ref> == Dizajn == Zastava je adaptacija pobjedničkog rada Michaela Taiwo Akinkunmija na takmičenju održanom 1959. Akinkunmi je bio 23-godišnji student u vrijeme kada je dizajnirao zastavu.<ref>{{Cite web |title=Flag of Nigeria - Colours, Meaning, History ?? |url=https://www.edarabia.com/nigeria/flag/ |access-date=26. 2. 2022 |website=edarabia.com |language=en-US}}</ref> Studirao je na Tehničkom koledžu Norwood u [[London]]u, kada je vidio oglas u novinama da se primaju prijave za dizajn nove nacionalne zastave Nigerije.<ref name=":0">{{Cite web|title=Flag of Nigeria - Colours, Meaning, History ??|url=https://www.edarabia.com/nigeria/flag/|access-date=25. 2. 2022|website=edarabia.com|language=en-US}}</ref> Predložio je dizajn s tri trake koji se sastoji od bijele vertikalne trake u sredini, sa zelenom vertikalnom trakom na svakoj strani.<ref>{{Cite web|title=Who designed the Nigerian flag? {{!}} Nigerian Embassy in Tel-Aviv, Israel|url=http://www.nigerianembassy.co.il/flag/|access-date=25. 2. 2022|website=www.nigerianembassy.co.il|archive-date=2. 8. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210802085242/http://www.nigerianembassy.co.il/flag/|url-status=dead}}</ref> Dizajn je također sadržavao zračeće crveno [[sunce]] u bijelom okomitom centru zastave.<ref>{{Cite web|title=South East Archives {{!}} Premium Times Nigeria|url=https://www.premiumtimesng.com/category/regional/ssouth-east|access-date=25. 2. 2022|language=en-GB}}</ref> Pobijedio je na takmičenju, ali su sudije uklonile [[Crvena|crveno]] sunce, ostavljajući samo zeleno-bijeli dizajn za nacionalnu zastavu. Za kulturološki različite zemlje kao što je Nigerija tipično je da biraju jednostavnije i manje složene dizajne zastave kako bi se izbjeglo nenamjerno vrijeđanje određenih etničkih ili vjerskih grupa.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/flag-of-Nigeria|title=Flag of Nigeria &#124; Britannica}}</ref> Zastava je od tada ostala nepromijenjena. Prvi put je službeno korištena 1. oktobra 1960., na dan kada je Nigerija dobila nezavisnost od [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenog Kraljevstva]].<ref>{{cite web |url=http://www.thisdaylive.com/articles/60-minutes-with-the-man-who-designed-nigerian-flag/160096/ |title=60 Minutes with the Man Who Designed Nigerian Flag, Articles &#124; THISDAY LIVE |access-date=30. 6. 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714171215/http://www.thisdaylive.com/articles/60-minutes-with-the-man-who-designed-nigerian-flag/160096 |archive-date=14. 7. 2014 }}</ref> Nigerija ima posebne zastave za civilna i pomorska plovila, a čak i neke od njenih država imaju vlastite zastave.<ref>[http://allafrica.com/stories/201208310204.html Nigeria: One Nation, Many Flags]</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Zastave Afrike}} {{Commonscat|Flags of Nigeria}} [[Kategorija:Zastave država|Nigerija]] [[Kategorija:Nigerija]] 4g2htaqax5wkllu7ot1i6m38dwk6m2m 0 58534 3672571 3502397 2024-12-11T16:42:02Z Makenzis 98619 3672571 wikitext text/x-wiki {{Infokutija fudbalski klub | Boja1 = #293860 | Boja2 = #fdcf41 | Ime kluba = '''Hellas Verona''' | Puno ime = Hellas Verona FC | Grb = Hellas verona fc.gif | Nadimak = ''I Gialloblu'' | Osnovan = [[1903.]] | Raspušten = | Lokacija = [[Verona]]<br>[[Veneto]]<br>[[Italija]] | Boje = {{colorbox|#fdcf41}} {{colorbox|#293860}} | Federacija = [[Nogometni savez Italije|FIGC]] | Konfederacija = | Liga = [[Serie B]] | Stadion = [[Stadio Marc'Antonio Bentegodi|Marc'Antonio Bentegodi]]<ref>{{Cite web |url=http://www.stadiumguide.com/bentegodi/ |title=Stadio Marc'Antonio Bentegodi |work=stadiumguide.com|access-date= 22. 9. 2018}}</ref> | Kapacitet = 39.371 | Vlasnik kluba = | Predsjednik kluba = | Menadžer = | Uspjesi = | Evropski kupovi = | Adresa = | Plasman u prethodnoj sezoni = 13. mjesto | Prethodna sezona = 2023/24. | Webstranica = [https://www.hellasverona.it/ hellasverona.it] | Trenutna sezona = | uzorak_lr1 = _verona1718H | uzorak_t1 = _verona1718H | uzorak_dr1 = _verona1718H | uzorak_š1 = _verona1718H | uzorak_č1 = | lijeva ruka1 = | tijelo1 = | desna ruka1 = | šorc1 = | čarape1 = 293860 | uzorak_lr2 = _verona1718a | uzorak_t2 = _verona1718a | uzorak_dr2 = _verona1718a | uzorak_š2 = _verona1718a | uzorak_č2 = | lijeva ruka2 = | tijelo2 = | desna ruka2 = | šorc2 = | čarape2 = fdcf41 }} '''Hellas Verona FC''' je profesionalni [[italija]]nski [[nogomet]]ni klub iz [[Verona|Verone]], regija [[Veneto]]. Takmiči se u [[Serie B]], drugom rangu italijanskog nogometa. == Historija == Klub je osnovan 1903. godine od grupe studenata. Klub je dobio ime ''Hellas'' (grčka riječ za [[Grčka|Grčku]]), na molbu profesora Istorije. Od 1898. do 1926. godine italijanski nogomet je bio organizovan u regionalne grupe. U ovom periodu Hellas je bio jedan od osnivačkih timova rane lige i često jedan od finalista takmičenja. 1919. godine nakon nastavka nogometnog takmičenja (zbog četvergodišnje suspenzije tokom prvog svjetskog rata) tim se spaja sa gradskim rivalom Veronom i mjenja ime u Hellas Verona. Kako 1929. godine prvenstvo postaje profesionalno, još uvijek amaterski klub Hellas Verona se ujedinjuje sa dva gradska rivala - klubovima Bentegodi i Scaligera, te tako nastaje klub AC Verona. Nakon 28 godina uspijevaju da se plasiraju u Seriju A. Nakon sezone 1957/58. klub se ujedinjuje sa još jednim gradskim rivalom zvanim Hellas i mijenja ime u Hellas Verona AC. == Uspjesi == *'''[[Serie A]]:''' **'''Prvaci (1):''' 1984/85. *'''[[Serie B]]:''' **'''Prvaci (3):''' 1956/57, 1981/82, 1998/99. *'''[[Kup Italije]]:''' **'''Drugoplasirani (3):''' 1976, 1983, 1984. == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == * [https://web.archive.org/web/20180915154347/https://www.hellasverona.it/ Službena stranica] [[Kategorija:Nogometni klubovi u Italiji]] [[Kategorija:Nogometni klubovi osnovani 1903.]] rba8y2b0rwmswo0yt2o50bmgcmiq7yu 0 59148 3672584 3632888 2024-12-11T19:49:32Z 82.118.14.134 3672584 wikitext text/x-wiki {{Neutralnost}}{{Nedostaju izvori}} {{Infokutija stranka | ime_bosanski = Demokratski narodni savez | izvorno_ime = Демократски народни савез | logo = Democratic People's Alliance logo.svg | predsjednik = [[Nenad Nešić]] | godina osnivanja = 17. juni 2000. | broj članova = | sjedište = [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | ideologija = [[Srpski nacionalizam]]<ref name="Nordsieck"/><br>[[Nacionalni konzervativizam]]<ref name="Nordsieck">{{Cite web|url=http://parties-and-elections.eu/bosnia-herzegovina.html|title=Bosnia-Herzegovina|last=Nordsieck|first=Wolfram|year=2018|website=Parties and Elections in Europe|access-date=11. 10. 2018}}</ref> | boje = {{colorbox|red}} {{colorbox|blue}} {{colorbox|white}} | skupština1 = [[Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Predstavnički dom BiH]] | broj_mandata1 = {{Infokutija stranka/mandati|0|42|#2B0E72}} | skupština3 = [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodna skupština RS]] | broj_mandata3 = {{Infokutija stranka/mandati|2|83|#2B0E72}}<ref>{{cite web |url= https://srpskainfo.com/sad-je-i-zvanicno-zeljko-dubravac-iz-dns-presao-u-narodni-front-foto/ |title= Sad je i zvanično: Željko Dubravac iz DNS-a prešao u Narodni front |website= srpskainfo.com |date= 19. 4. 2023 |access-date= 27. 7. 2023}}</ref> | veb-sajt = {{URL|http://www.dnsrs.org}} | skraćenica = DNS | prethodnik = dio članova [[Srpski narodni savez Republike Srpske|SNS RS]] | slogan = "Riječ je riječ!" | osnivač = [[Dragan Kostić]] | generalni_sekretar = [[Dragutin Rodić]] | adresa = Boška Tošića 4 | mladi_ogranak = Mladi DNS-a | politička_pozicija = [[Desni centar]] }} '''Demokratski narodni savez''' ('''DNS''') jest bosanskohercegovačka politička stranka [[Desni centar|desnog centra]]. Osnovan je [[17. juni|17. juna]] [[2000]]. u [[Banja Luka|Banjoj Luci]]. Nastala je iz dijela članstva nekadašnjeg [[Srpski narodni savez Republike Srpske|Srpskog narodnog saveza Republike Srpske]]. Predsjednik Demokratskog narodnog saveza je [[Nenad Nešić]].<ref>{{Cite web|url=https://www.dnsrs.org/|title=DNS - Dokumenti|website=www.dnsrs.org|language=sr|access-date=18. 6. 2021}}</ref> == Historija == Stranka je osnovana 17. juna 2000. godine u [[Banja Luka|Banja Luci]], kada dio članstva [[Srpski narodni savez Republike Srpske|Srpskog narodnog saveza]] osniva novu stranku na čelu sa [[Dragan Kostić|Draganom Kostićem]]. DNS-u se u proljeće 2003. godine priključuje Savez narodnog preporoda. Glavni slogan Demokratskog narodnog saveza glasi "Riječ je riječ". Program ove stranke je izgradnja stabilne, pravne, demokratske i prosperitetne [[Republika Srpska|Republike Srpske]] i [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]. DNS je nakon [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010.|izbora 2010.]] imao 6 poslanika u [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodnoj skupštini Republike Srpske]], i dva člana [[Vlada Republike Srpske|Vlade Republike Srpske]]. Stranka je imala rast na [[Lokalni izbori u Bosni i Hercegovini 2012.|lokalnim izborima 2012]], dobivši 66.000 glasova, odnosno 50% više nego na [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010 - Narodna skupština Republike Srpske|parlamentarnim izborima 2010.]] godine. Na [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014.|Općim izborima u BiH 2014.]] godine DNS nastupa u koaliciji sa NS-SRS koja ukupno osvaja 8 poslaničkih mjesta u Narodnoj Skupštini Republike Srpske, od kojih je 5 pripalo DNS-u, i jedno poslaničko mjesto u [[Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine|Parlamentarnoj skupštini BiH]]. U [[Deveti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|devetom sazivu Narodne skupštine Republike Srpske]] poslanički mandat su osvojili: Slavko Gligorić, Milan Dakić, Duško Ivić, Spomenka Stevanović i Nedeljko Čubrilović, koji je izabran za predsjednika Narodne skupštine RS. Tokom devetog saziva članovi DNS-a su postali Darko Banjac (prethodno član SDS-a) i Neda Petrić (prethodno član SRS-a), tako da se broj poslanika DNS-a povećao na 7, s tim da su poslanici Duško Ivić i Darko Banjac članovi Slobodnog demokratskog srpskog kluba (SDSK). Dana 22. juna 2015. godine, potpisan je sporazum, prema kojem je [[Stranka pravedne politike]] postala dio DNS-a. Dana 3. maja 2018. godine, sa DNS-om se ujedinila Narodna stranka i time postala dio DNS-a.<ref>{{Cite web|url=http://www.dnsrs.org/newsPreview.aspx?newsCode=17960&newsHeading=%D0%94%D0%9D%D0%A1%20%E2%80%93%20%D0%A1%D0%9F%D0%9F:%20%D0%9F%D0%9E%D0%A2%D0%9F%D0%98%D0%A1%D0%90%D0%9D%20%D0%A1%D0%9F%D0%9E%D0%A0%D0%90%D0%97%D0%A3%D0%9C%20%D0%9E%20%D0%A3%D0%88%D0%95%D0%94%D0%98%D0%8A%D0%95%D0%8A%D0%A3|title=DNS – SPP: POTPISAN SPORAZUM O UJEDINјENјU|date=4. 3. 2016|website=web.archive.org|access-date=18. 6. 2021|archive-date=4. 3. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304211451/http://www.dnsrs.org/newsPreview.aspx?newsCode=17960&newsHeading=%D0%94%D0%9D%D0%A1%20%E2%80%93%20%D0%A1%D0%9F%D0%9F:%20%D0%9F%D0%9E%D0%A2%D0%9F%D0%98%D0%A1%D0%90%D0%9D%20%D0%A1%D0%9F%D0%9E%D0%A0%D0%90%D0%97%D0%A3%D0%9C%20%D0%9E%20%D0%A3%D0%88%D0%95%D0%94%D0%98%D0%8A%D0%95%D0%8A%D0%A3|url-status=bot: unknown}}</ref> Na [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018.|Općim izborima 2018.]] godine DNS nastupa samostalno i osvaja 12 mandata u Narodnoj skupštini Republike Srpske. Međutim, dolazi do podjele u Klubu poslanika DNS-a zbog funkcije [[Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske|predsjednika Narodne skupštine]]. Osam poslanika ove stranke na čelu sa Darkom Banjcem je predložilo Duška Ivića, čija kandidatura je podržana od rukovodstva stranke, a četiri poslanika na čelu sa Spomenkom Stevanović je predložilo dotadašnjeg predsjednika Narodne skupštine [[Nedeljko Čubrilović|Nedeljka Čubrilovića]]. Čubrilović je glasovima koalicionih partnera DNS-a, [[Savez nezavisnih socijaldemokrata|Saveza nezavisnih socijaldemokrata]] i [[Socijalistička partija Republike Srpske|Socijalističke partije]], te [[Ujedinjena Srpska|Ujedinjene Srpske]] i [[Narodni demokratski pokret|Narodnog demokratskog pokreta]] izabran na tu funkciju. Čubrilović, Stevanovićeva, Milan Dakić i Spomenko Stojanović su isključeni iz stranke zbog nepostupanja u skladu sa odlukama njenih organa, te su kasnije osnovali [[Demokratski savez]]. Dana 10. oktobra 2020. godine Nenad Nešić je izabran za novog predsjednika stranke. Sedmicu dana kasnije, 17. oktobra, saopšteno je da DNS napušta vladajuću koaliciju.<ref>{{Cite web|url=https://www.atvbl.com/node/1313906|title=DNS napustio koaliciju|website=ATV|language=sr-latn|access-date=18. 6. 2021}}{{Mrtav link}}</ref> == Spisak predsjednika == {| class="wikitable" !Portret !Ime i prezime !Mandat |- |[[Datoteka:Unknown person.jpg|bez okvira|91x91piksel]] |[[Dragan Kostić]] |2000 – 2003. |- |[[Datoteka:Unknown person.jpg|bez okvira|91x91piksel]] |[[Marko Pavić]] |2003 – 2019. |- |[[Datoteka:Nenad Nešić (cropped).jpg|bez okvira|111x111piksel]] |[[Nenad Nešić]] |2019 – ''trenutno'' |} == Izbori == === Parlament === {| class="wikitable" |+[[Narodna skupština Republike Srpske]] !Izbori !Broj Glasova !% !Osvojenih mjesta !Vlada |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2000 - Narodna skupština Republike Srpske|2000.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |22.083 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |3,5% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#2B0E72}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;" |'''Opozicija''' |- | rowspan="2" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002 - Narodna skupština Republike Srpske|2002.]] | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |20.375 | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4% | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|3|83|#2B0E72}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;|'''Opozicija''' '''{{Small|(do februara 2006.)}}''' |- | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;|'''Vlast''' '''{{Small|(od februara 2006.)}}''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2006 - Narodna skupština Republike Srpske|2006.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |22.780 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |4,04% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|4|83|#2B0E72}} | rowspan="3" style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;" |'''Vlast''' |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010 - Narodna skupština Republike Srpske|2010.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |38.547 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |6,09% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|6|83|#2B0E72}} |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014 - Narodna skupština Republike Srpske|2014.]] | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |61.016 | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |9,22% | style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Infokutija stranka/mandati|5|83|#2B0E72}} |- | rowspan="2" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018 - Narodna skupština Republike Srpske|2018.]] | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |98.851 | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |14,44% | rowspan="2" style="vertical-align:middle;text-align:center;" |{{Efn|Učestvovali su na izborima u Koaliciji DNS — [[Napredna Srpska|NS]] — [[Srpska radikalna stranka Republike Srpske|SRS]], koja je ukupno osvojila 8 mandata, od čega je 5 pripalo DNS-u.|naziv=napomena1}}{{Infokutija stranka/mandati|12|83|#2B0E72}} | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:red;"|'''Opozicija'''<br>'''{{Small|(do oktobra 2018.)}}''' |- | style="vertical-align:middle;text-align:center;background-color:lime;"|'''Vlast'''<br>'''{{Small|(od oktobra 2018.)}}''' |} == Napomene == <references group="lower-alpha" /> == Također pogledajte == * [[Spisak političkih stranaka u Bosni i Hercegovini]] == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * [https://www.dnsrs.org/ Zvanični sajt] [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 2000.]] [[Kategorija:Demokratski narodni savez|*]] [[Kategorija:Srpski narodni savez Republike Srpske]] [[Kategorija:Srpski nacionalizam]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske nacionalističke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske nacionalističke stranke]] [[Kategorija:Nacionalističke stranke u Bosni i Hercegovini]] hmcclp6180rmhhrqm660dwexzovrjhk 0 63518 3672668 3476955 2024-12-12T02:54:56Z Z1KA 87045 [[Kategorija:Političari]] uklonjena; [[Kategorija:Nizozemski političari]] dodata (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672668 wikitext text/x-wiki {{Infokutija Veličanstvo | Ime =Beatrix | Nasljeđivanje=[[Spisak holandskih vladara|Kraljica Holandije]] | Slika =Prinses Beatrix.jpg | Opis slike = | Vladavina =[[30. april]] [[1980]] - [[30. april]] [[2013]] | Ustoličenje =[[30. april]] [[1980]] | Prethodnik =[[Juliana, kraljica Holandije|Juliana]] | Nasljednik =[[Willem-Alexander, kralj Holandije|Willem-Alexander]] | Supružnik =[[Claus von Amsberg]] | Djeca =[[Willem-Alexander, princ od Oranske]]<br />[[Johan-Friso od Holandije|Princ Johan-Friso]]<br />[[Constantijn od Holandije|Princ Constantijn]] | Dinastija =[[Dinastija Lippe|Lippe]]<br /><small>[[Dinastija Oranje-Nassau|Oranje-Nassau]]</small> | Himna =''[[Het Wilhelmus]]'' | Otac =[[Bernhard od Holandije|Bernhard od Lippe-Biesterfelda]] | Majka =[[Juliana, kraljica Holandije]] | Datum rođenja =[[31. januar]] [[1938]] |}} '''Beatrix''' (u [[bosanski jezik|bosanskom jeziku]] poznata i kao '''Beatricija'''; punim izvornim imenom Beatrix Wilhelmina Armgard; rođena [[31. januar]]a [[1938]]. godine) je bila [[Holandija|holandska]] [[monarh]]inja. Abdicirala je u korist svog sina Willema-Alexandera 30. aprila 2013. godine. == Djetinjstvo == Rođena je kao prvo dijete prijestolonasljednice [[Juliana, kraljica Holandije|Juliane]] i [[Bernhard od Lippe-Biesterfelda|princa Bernharda]]. Nosila je titule princeze od Holandije i princeze od Oranje-Nassaua sa majčine strane, te princeze od Lippe-Biesterfelda sa očeve strane.<ref name=konin2>{{Cite web |url=http://www.koninklijkhuis.nl/english/content.jsp?objectid=18162 |title=Youth |access-date=6. 5. 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090505005733/http://www.koninklijkhuis.nl/english/content.jsp?objectid=18162 |archive-date=5. 5. 2009 |url-status=dead }}</ref> Kako je potomak [[Sofija Palatinska|Sofije Palatinske]], kraljica Beatrix na osnovu akta iz [[1705]]. godine ima pravo na britansko državljanstvo. Beatrix je rođena [[1938]]. godine, a akt je poništen tek [[1940]]. godine, nakon Drugog svjetskog rata, kako bi se spriječilo njemačke plemiće da traže britansko državljanstvo. Kad je [[1940]]. godine [[Njemačka]] okupirala Holandiju, holandska kraljevska porodica je otišla u [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], a mjesec dana kasnije princeza prestolonasljednica Juliana sa kćerima odlazi u [[Kanada|Kanadu]]. Za vrijeme boravka u Kanadi, buduća kraljica je pohađala javnu školu. Porodica se vratila u svoju domovinu [[2. august]]a [[1945]]. godine. == Presumirana nasljednica == Nakon abdikacije njene nane [[Wilhelmina od Holandije|Wilhelmine]], princeza Beatrix je postala [[presumirana nasljednica]] svoje majke Juliane, od tada kraljice Holandije. Dana [[10. mart]]a [[1966]]. godine udala se za njemačkog diplomatu, [[Claus von Amsberg|Clausa von Amsberga]], koji je oženivši princezu postao holandski princ i državljanin. Iako su za vjenčanje dobili neophodno dopuštenje parlamenta, brak nije podržavao narod. Sjećanja na [[Drugi svjetski rat]] su još uvijek bila svježa u mislima Holanđana. U javnost je ubrzo procurila informacija da je princ Claus bio član Hitlerove mladeži, nakon čega je često povezivan sa [[nacizam|nacizmom]]. Vjenčanje je bilo popraćeno protestima i negodovanjima. Međutim, kako je vrijeme prolazilo, princ Claus je postao jedan od najpopularnijih članova holandske kraljevske porodice. Kraljica Beatrix je ostala udovica [[2002]]. godine. == Vladavina == Kraljica Juliana je abdicirala na svoj 71. rođendan, [[30. april]]a [[1980]]. godine, čime je 42-godišnja Beatrix postala [[kraljica]] Holandije. Ceremonija ustoličenja nove monarhinje održana je istoga dana u Novoj crkvi u [[Amsterdam]]u pred oba doma parlamenta. Od toga dana Beatrix svoj rođendan, koji je označen kao praznik, slavi [[30. april]]a, u znak poštovanja prema svojoj majci.<ref name=konin>{{Cite web |url=http://www.koninklijkhuis.nl/english/content.jsp?objectid=18179 |title=Queen of the Netherlands |access-date=6. 5. 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090505005807/http://www.koninklijkhuis.nl/english/content.jsp?objectid=18179 |archive-date=5. 5. 2009 |url-status=dead }}</ref> Svoju ulogu poglavara države shvatila je mnogo ozbiljnije od svoje majke, ali mnogo opuštenije od svoje nane, koja je državu vodila kroz dva rata. Iako se mnogi dive kraljičinoj posvećenosti državi, kraljevska porodica je u zadnje vrijeme na meti tabloida, pa je kraljica sebi za dužnost postavila očuvati monarhiju modernom i efikasnom. Kraljica raspolaže većim ovlastima od većine ostalih evropskih monarha, a posebno kad su pitanju međunarodni odnosi. Poput prethodnih vladarica Holandije, njene majke i nane, kraljica se nalazi među najbogatijim ženama svijeta. Procjenjuje se da ona posjeduje 4,7 milijardi dolara i to zahvaljujući dionicama u naftnoj kompaniji ''Royal Dutch Shell'', čiji je većinski vlasnik. Među kraljičinim hobijima sa [[kiparstvo]], jahanje i jedrenje, te [[tenis]] i [[skijanje]].<ref name=konin3>{{Cite web |url=http://www.koninklijkhuis.nl/english/content.jsp?objectid=18164 |title=Leisure pursuits |access-date=6. 5. 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090505010011/http://www.koninklijkhuis.nl/english/content.jsp?objectid=18164 |archive-date=5. 5. 2009 |url-status=dead }}</ref> Beatrix je [[28. januar]]a [[2013]]. godine objavila da namjerava abdicirati 30. aprila, na 33. godišnjicu svog dolaska na prijestolje. == Titula == Njena puna titula glasi: ''Beatrix, [[milošću Božijom]], kraljica Holandije, princeza od Oranske-Nassaua, etc, etc, etc.'' Trostruko ''etc'' ([[latinski jezik|latinski]]: ''et cetera'' = i tako dalje) odnosi se na njenu titulu princeze od Lippe-Biesterfelda i ostale titule holandske krune koje su u muškom rodu. {{Redoslijed| |prethodnik = [[Juliana, kraljica Holandije|Juliana]] |gl_članak_funkcija = [[Spisak holandskih vladara|Kraljica Holandije]] |nasljednik = [[Willem-Alexander, kralj Holandije|Willem-Alexander]] }}{{Holandski vladari}} == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Beatrix of the Netherlands}} * [http://www.koninklijkhuis.nl/english/ Službena stranica kraljice Beatrix] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110325102444/http://www.koninklijkhuis.nl/english/ |date=25. 3. 2011 }} {{Dobitnici Karlove nagrade}} [[Kategorija:Rođeni 1938.]] [[Kategorija:Živi ljudi]] [[Kategorija:Kraljevi Holandije]] [[Kategorija:Ženski monarsi]] [[Kategorija:Oranje-Nassauovci]] [[Kategorija:Nizozemski političari]] [[Kategorija:Abdikacije]] [[Kategorija:Nosioci Ordena jugoslavenske zvijezde]] [[Kategorija:Nosioci Zvijezde Republike Indonezije]] ajcer4tpws3ipe30zcyklzxym2xbtsb 0 64079 3672696 3535963 2024-12-12T10:47:31Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672696 wikitext text/x-wiki '''Novinarstvo''' je oblast komunikacionih nauka, profesija i vještina sakupljanja, pripreme, uređivanja i distribucije [[vijest]]i i [[medij]]a u vezi, preko pamfleta, [[novine|novina]], [[časopis]]a, [[knjiga]], [[radio|radija]], [[TV|televizije]], a u novije vrijeme i preko savremenih digitalnih komunikacija kao što je [[internet]]. Novinarstvo je također proizvodnja i distribucija izvještaja o interakciji događaja, činjenica, ideja i ljudi koji su "vijesti dana" i koji obavještavaju društvo u barem određenoj mjeri. Riječ, imenica, odnosi se na zanimanje (profesionalno ili ne), metode prikupljanja informacija i organiziranje književnih stilova. Pojam novinarstvo se u početku odnosio na prenošenje aktuelnih događaja široj publici, preko štampanih medija kao što su novine, ali sa razvojem novijih tehnologija, kao što su [[radio]], [[televizija]] i [[internet]], značenje pojma proširilo i danas podrazumjeva sve štampane, elektronske i digitalne medije preko kojih se prenose aktuelna dešavanja. Odgovarajuća uloga novinarstva varira od zemlje do zemlje, kao i percepcije profesije i statusa koji iz toga proizilazi. U nekim zemljama, mediji su pod kontrolom vlade i nisu nezavisni.<ref>"[http://www.cpj.org/reports/2012/05/10-most-censored-countries.php 10 Most Censored Countries]," Committee to Protect Journalists, 2. 5. 2012, page retrieved 23 5. 2013.</ref> U drugim slučajevima, mediji su nezavisni od vlade i rade kao privatna industrija. Osim toga, zemlje mogu imati različite primjene zakona koji se bave slobodom govora, slobodom štampe, kao i slučajevima klevete i klevete. Proliferacija [[internet]]a i [[Mobilni telefon|pametnih telefona]] donijela je značajne promjene u medijskom okruženju od početka 21. vijeka. Ovo je stvorilo pomak u potrošnji kanala štampanih medija, jer ljudi sve više konzumiraju vijesti putem [[e-čitač]]a, pametnih telefona i drugih osobnih elektroničkih uređaja, za razliku od tradicionalnijih formata [[Novine|novina]], [[časopis]]a ili televizijskih vijesti. Novinske organizacije imaju izazov da u potpunosti monetizuju svoje digitalno krilo, kao i da improvizuju u kontekstu u kojem objavljuju u štampi. Novine se suočavaju s tim da prihodi od štampe opadaju bržim tempom od stope rasta digitalnih prihoda.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/06/01/circulation-and-revenue-fall-for-newspaper-industry/|title = Circulation, revenue fall for US newspapers overall despite gains for some}}</ref> ==Historija== ===Antika=== Dok su publikacije koje su vijesti izvještavale širu javnost na standardizovan način počele da se pojavljuju tek u 17. vijeku i kasnije, vlade su još za vreme [[Dinastija Han|dinastije Han]] u [[Kina|Kini]] koristile redovno objavljivane biltene vijesti.<ref>Hartmut Walravens: "The Early East Asian Press in the Eyes of the West. Some bibliographical notes", World Library and Information Congress, 72nd General Conference and Council of the International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA), 20–24 August 2006, Seoul, Korea, str. 2</ref> Slična izdanja nastala su u Republici Veneciji u 16. vijeku.<ref>Infelise, Mario. "Roman Avvisi: Information and Politics in the Seventeenth Century." Court and Politics in Papal Rome, 1492–1700. Cambridge: [[Cambridge University Press]], 2002. 212, 214, 216–17</ref> Ovi bilteni su, međutim, bili namijenjeni samo državnim službenicima, te stoga nisu bili novinarske vijesti u modernom smislu te riječi. ===Rane moderne novine=== Kako su se širile tehnologije masovnog štampanja kao što je [[štamparska mašina]], osnovane su novine kako bi sve pismenijoj publici pružile vijesti.<ref>[[Timothy Brook (historian)|Brook, Timothy]]. (1998). ''[[The Confusions of Pleasure: Commerce and Culture in Ming China]]''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-22154-0}} (Paperback). p. xxi.</ref> Prvi spomen privatnih novinskih izdavača u Kini datiraju iz kasne dinastije [[Dinastija Ming|Ming]] 1582. godine.''Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien Johanna Carolusa,'' objavljena 1605. godine u Strazburu, često se spominju kao prve novine u Evropi. Sloboda štampe je formalno uspostavljena u [[Velika Britanija|Velikoj Britaniji]] 1695. godine, a [[Alan Rusbridger]], bivši urednik [[The Guardian]]a, izjavio je: "licenciranje štampe u Britaniji je ukinuto 1695. Sjetite se kako su slobode koje su ovdje osvojene postale uzor za veći dio ostatak svijeta, i budite svjesni kako nas svijet još uvijek promatra da vidi kako štitimo te slobode."<ref>{{cite news|title=Leveson Inquiry: British press freedom is a model for the world, editor tells inquiry|url=https://www.telegraph.co.uk/journalists/gordon-rayner/8812486/Leveson-Inquiry-British-press-freedom-is-a-model-for-the-world-editor-tells-inquiry.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20111007183949/http://www.telegraph.co.uk/journalists/gordon-rayner/8812486/Leveson-Inquiry-British-press-freedom-is-a-model-for-the-world-editor-tells-inquiry.html|url-status=dead|archive-date=7. 10. 2011|newspaper=The Telegraph|date=14. 10. 2017}}</ref> Prvi uspješni engleski dnevni list, Daily Courant, izlazio je od 1702. do 1735. godine.<ref>{{cite web |title=First Journalism School |publisher=University of Missouri Press |location=Columbia |page=1}}</ref> Dok su novinarska preduzeća pokrenuta kao privatni poduhvati u nekim regijama, kao što su [[Sveto Rimsko Carstvo]] i [[Britansko Carstvo]], druge zemlje kao što su [[Francuska]] i [[Pruska]] zadržale su strožu kontrolu nad štampom, tretirajući je prvenstveno kao način vladine propagande i podvrgavajući je jednoobraznoj cenzuri. Druge vlade, kao što je [[Rusko Carstvo|Rusko carstvo]], imale su još veće nepoverenje prema novinarskoj štampi i efektivno su zabranjivale novinarske publikacije sve do sredine 19. vijeka.<ref>Nurit Schleifman, "A Russian Daily Newspaper and Its New Readership:" Severnaia Pchela", 1825–1840." ''Cahiers du monde russe et sovietique'' (1987): 127–44</ref> Kako je izdavanje novina postajalo sve više ustaljena praksa, izdavači bi povećavali izdavanje na sedmičnu ili dnevnu stopu. Novine su bile više koncentrisane u gradovima koji su bili centri trgovine, kao što su [[Amsterdam]], [[London]] i [[Berlin]]. Prve novine u Latinskoj Americi nastale su sredinom do kasnog 19. vijeka. ===Novosti i revolucije 18. i 19. vijeka=== Novine su imale značajnu ulogu u mobilisanju podrške javnosti u korist liberalnih revolucija kasnog 18. i 19. vijeka. U američkim kolonijama, novine su motivisale ljude na pobunu protiv britanske vladavine objavljivanjem pritužbi protiv britanske krune i ponovnim objavljivanjem pamfleta revolucionara kao što je [[Thomas Paine]],<ref>William Sloan and Julie Hedgepeth Williams, ''The early American press, 1690–1783'' (1994)</ref><ref>Vaughn, ed., ''Encyclopedia of American Journalism'' (2008), pp. 17–21</ref> dok su lojalističke publikacije motivirale podršku protiv američke revolucije.<ref>Carol Sue Humphrey, ''This popular engine: New England newspapers during the American Revolution, 1775–1789'' (1992)</ref> Novinske publikacije u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]] će ostati ponosno i javno pristrasne tokom cijelog 19. vijeka.<ref>Richard L. Kaplan, ''Politics and the American press: The rise of objectivity, 1865–1920'' (Cambridge University Press, 2002) p. 78.</ref> U [[Francuska|Francuskoj]] su političke novine nastale tokom [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]], ''a L'Ami du peuple'', koju je uređivao [[Jean-Paul Marat]], igrala je posebno poznatu ulogu u zalaganju za prava revolucionarnih nižih klasa. [[Napoléon Bonaparte|Napoleon]] će ponovo uvesti stroge zakone o [[Cenzura|cenzuri]] 1800. godine, ali nakon njegove vladavine štampane publikacije će procvjetati i igrati važnu ulogu u političkoj kulturi.<ref>Keith Michael Baker, et al., ''The French Revolution and the Creation of Modern Political Culture: The transformation of the political culture, 1789–1848'' (1989).</ref> Kao dio revolucija 1848. godine, radikalne liberalne publikacije kao što su ''Rheinische Zeitung'', ''Pesti Hírlap'' i ''Morgenbladet'' motivirale su ljude da svrgnu aristokratske vlade [[Srednja Evropa|Centralne Evrope]].<ref>Sperber, Jonathan, ''Rhineland Radicals: The Democratic Movement and the Revolution of 1848'' (Princeton, 1991), str. 99;</ref> Druge liberalne publikacije su imale umjereniju ulogu: Ruski bilten hvalio je [[Aleksandar II, car Rusije|Aleksandra II]] o ruskim liberalnim reformama u kasnom 19. vijeku i podržavao je povećanje političkih i ekonomskih sloboda za seljake, kao i uspostavljanje parlamentarnog sistema u Rusiji.<ref>Daniel Balmuth, ''"The Russian Bulletin," 1863–1917: A Liberal Voice in Tsarist Russia'' (2000)</ref> Dalje na lijevoj strani, socijalističke i komunističke novine imale su široke sljedbenike u [[Francuska|Francuskoj]], [[Rusija|Rusiji]] i [[Njemačka|Njemačkoj]] uprkos tome što su bile zabranjene od strane vlada.<ref>Charles A. Ruus, ''Fighting Words: Imperial Censorship and the Russian Press, 1804–1906'' (1982).</ref><ref>Franz Osterroth, Dieter Schuster: ''Chronik der deutschen Sozialdemokratie.'' J.H.W. Dietz Nachf., Hannover 1963, S. 50. fes.de. German text</ref><ref>[[John Tebbel]] (2003). "Print Media. France". ''Encyclopedia Americana''. Retrieved 1. 11. 2014.</ref> ===Rani 20. vijek=== ====Kina==== Novinarstvo u [[Kina|Kini]] prije 1910. prvenstveno je služilo međunarodnoj zajednici. Zbacivanje starog imperijalnog režima 1911. dovelo je do porasta kineskog [[Nacionalizam|nacionalizma]], okončanja [[Cenzura|cenzure]] i potražnje za profesionalnim novinarstvom širom zemlje.<ref>Stephen MacKinnon, "Toward a History of the Chinese Press in the Republican Period", ''Modern China'' 23#1 (1997) str. 3–32</ref> Svi veći gradovi su pokrenuli takve napore. Do kasnih 1920-ih, međutim, postojao je mnogo veći naglasak na reklamiranju i širenju tiraža, a mnogo manje zanimanja za onu vrstu zagovaračkog novinarstva koje je inspirisalo revolucionare.<ref>Timothy B. Weston, "China, professional journalism, and liberal internationalism in the era of the First World War." ''Pacific Affairs'' 83.2 (2010): 327–47.</ref> ====Francuska==== Pariške novine su uglavnom stagnirale nakon [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]]; tiraž se povećao na šest miliona dnevno sa pet miliona 1910. godine. Najveća poslijeratna uspješna priča bila je ''Paris Soir''; kojoj je nedostajala bilo kakva politička agenda i bila je posvećena pružanju mješavine senzacionalnog izvještavanja za pomoć cirkulaciji i ozbiljnih članaka za izgradnju prestiža. Do 1939. njegov tiraž je bio preko 1,7 miliona, duplo više od njegovog najbližeg rivala tabloida ''Le Petit Parisien''. Pored svojih dnevnih novina, ''Paris Soir'' je sponzorisao veoma uspješan ženski časopis ''Marie-Claire''. Još jedan magazin ''Match'' kreiran je po uzoru na fotoreporterstvo američkog magazina ''Life''.<ref>Hutton 2:692–94</ref> ====Velika Britanija==== Do 1900. popularno novinarstvo u [[Velika Britanija|Britaniji]] usmjereno na najveću moguću publiku, uključujući radničku klasu, pokazalo se uspješnim i profitiralo je oglašavanjem. [[Alfred Harmsworth]], 1. vojvova [[Northcliffe]]a (1865–1922), "Više od bilo koga... oblikovao je modernu štampu. Razvoj koji je on uveo ili iskoristio ostaje centralni: širok sadržaj, iskorištavanje prihoda od reklama za subvencioniranje cijena, agresivan marketing, podređena regionalna tržišta, nezavisnost od partijske kontrole.<ref>[[P. P. Catterall]] and [[Colin Seymour-Ure]], "Northcliffe, Viscount." in John Ramsden, ed. ''The Oxford Companion to Twentieth-Century British Politics'' (2002) str. 475.</ref> Njegov [[Daily Mail]] držao je svjetski rekord u dnevnoj cirkulaciji do svoje smrti. Premijer [[Lord Salisbury]] je šaljivo rekao da su ga "napisali kancelarijski momci za kancelarijske momke".<ref>''Oxford Dictionary of Quotations'' (1975).</ref> Opisana kao "mjerka stoljeća", jer je nova novinarka [[The Daily Telegraph]]a 1939. godine [[Clare Hollingworth]] bila prva koja je izvijestila o izbijanju [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]].<ref>{{cite news|title=Clare Hollingworth: British war correspondent dies aged 105|url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-38573643|work=BBC News|date=10. 1. 2017}}</ref> Dok je putovala iz [[Poljska|Poljske]] u [[Njemačka|Njemačku]], uočila je i prijavila njemačke snage nagomilane na poljskoj granici; Naslov [[Daily Telegrapha]] je glasio: "1.000 tenkova skupljeno na poljskoj granici"; tri dana kasnije bila je prva koja je prijavila Njemačku invaziju na Poljsku.<ref>[https://www.nytimes.com/2017/01/10/business/media/clare-hollingworth-reporter-who-broke-news-of-world-war-ii-dies-at-105.html "Clare Hollingworth, Reporter Who Broke News of World War II, Dies at 105"], ''The New York Times'', 10. 1. 2017</ref> Tokom Drugog svjetskog rata, [[George Orwell]] je sedam godina radio kao novinar u [[The Observer]]u, a njegov urednik [[David Astor]] dao je svakom novom regrutu primjerak Orwellovog eseja ''Politika i engleski jezik” – kritika nejasnog, aljkavog jezika''.<ref name="Good journalism" /> Godine 2003. književni urednik u novinama [[Robert McCrum]] napisao je: "Čak i sada, to se citira u našoj knjizi stilova".<ref name="Good journalism">{{cite news |title=George Orwell and the eternal truths of good journalism |url=https://www.theguardian.com/books/2003/nov/09/georgeorwell |access-date=19. 7. 2021 |newspaper=The Guardian}}</ref> ====Indija==== Prve novine u [[Indija|Indiji]], ''Hicky's Bengal Gazette'', objavljene su 29. januara 1780. Ovaj prvi napor u novinarstvu trajao je vrlo kratko, ali je bio značajan, jer je iznjedrio moderno novinarstvo u Indiji. Nakon Hickyjevih napora koji su morali biti ugašeni samo u roku od dvije godine od tiraža, nekoliko engleskih novina počelo je izlaziti nakon toga. Većina njih je imala tiraž od oko 400 i bili su sedmične novine koje su davale lične vijesti i reklame o raznim proizvodima. Kasnije, 1800-ih, engleske novine su pokrenuli indijski izdavači sa Indijcima koji govore engleski kao ciljnom publikom. Tokom te ere velike razlike u jeziku bile su glavni problem u omogućavanju nesmetane komunikacije među ljudima u zemlji. To je zato što su jedva poznavali jezike koji su preovladavali u drugim dijelovima ove ogromne zemlje. Međutim, engleski je postao [[lingua franca]] širom zemlje. Značajna među ovom vrstom je ona pod nazivom ''Bengal Gazette'' koju je pokrenuo [[Gangadhar Bhattacharyya]] 1816. godine. ====Sjedinjene Američke Države==== Krajem 19. i početkom 20. vijeka u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]] su se pojavila medijska carstva pod kontrolom osoba poput [[William Randolph Hearst|Williama Randolpha Hearsta]] i [[Joseph Pulitzer|Josepha Pulitzera]]. Shvativši da bi mogli proširiti svoju publiku napuštanjem politički polariziranog sadržaja, čime su zarađivali više novca od reklama, američke novine su počele napuštati svoju stranačku politiku u korist manjeg političkog izvještavanja počevši oko 1900. godine.<ref>Richard Lee Kaplan, ''Politics and the American press: the rise of objectivity, 1865–1920'' (2002) str. 76</ref> Novine ove ere prihvatile su senzacionalizirano izvještavanje i veće tipove i rasporede naslova, stil koji će postati nazvan "žuto novinarstvo". Izdavanje novina postalo je mnogo više profesionalizovano u ovoj eri, a pitanja kvaliteta pisanja i discipline u radnoj prostoriji doživjela su ogroman napredak.<ref>Frank Luther Mott, ''American Journalism: A History, 1690–1960'' (Macmillan, 3rd ed. 1962) str. 603–05</ref> Ova era je vidjela uspostavljanje slobode štampe kao pravnu normu, jer je predsjednik [[Theodore Roosevelt]] pokušao, ali nije uspio, tužiti novine zbog izvještavanja o korupciji u njegovom rukovanju kupovinom Panamskog kanala.<ref>Mott, ''American Journalism'' (3rd ed, 1962) str. 605–08.</ref> Ipak, kritičari primjećuju da, iako je sposobnost vlade da suzbije novinarski govor jako ograničena, koncentracija vlasništva u novinama (i općenito medijima) u rukama malog broja vlasnika privatnih preduzeća dovodi do drugih predrasuda u izvještavanju i autocenzure medija koja ide u prilog interesa korporacija i vlade.<ref>[[Chris Hedges|Hedges, Chris]] (2009). ''[[Empire of Illusion]]: The End of Literacy and the Triumph of Spectacle.'' Nation Books. {{ISBN|1-56858-613-2}} str. 146.</ref><ref>[[Howard Zinn|Zinn, Howard]]. ''A People's History of the United States''. New York: [[HarperCollins|Harper Perennial Modern Classics]], 2005. str. 671 {{ISBN|0-06-083865-5}}</ref><ref>Scammell, Margaret; [[Holli Semetko|Semetko, Holli]] (11/22/2017). ''The Media, Journalism, and Democracy'' (1st ed.). London: Routiedge. str. 482. {{ISBN|978-1-351-74711-0}}.</ref> ==Etika i standardi== Iako različiti postojeći kodeksi imaju neke razlike, većina njih ima zajedničke elemente uključujući principe – istinitosti, tačnosti, objektivnosti, nepristrasnosti, pravičnosti i javne odgovornosti – budući da se oni odnose na pribavljanje informacija vrijednih vijesti i njihovog naknadnog širenja javnosti.<ref>{{cite web|title=Fourth Estate – Core Journalism Principles, Standards and Practices|url=https://www.fourthestate.org/core-journalism-principles/|publisher=Fourth Estate Public Benefit Corporation|access-date=2. 12. 2016|archive-date=25. 3. 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190325004218/https://www.fourthestate.org/core-journalism-principles/|url-status=dead}}</ref><ref>[http://www.ifj.org/en/articles/status-of-journalists-and-journalism-ethics-ifj-principles IFJ (International Federation of Journalists) – Declaration of Principles on the Conduct of Journalists] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121114075747/http://www.ifj.org/en/articles/status-of-journalists-and-journalism-ethics-ifj-principles |date=14. 11. 2012 }} ([https://web.archive.org/web/20081130181610/http://www.ifj.org/assets/docs/060/151/2bcb53c-c641f97.doc DOC version)] </ref><ref>{{cite web|url=http://www.asne.org/kiosk/archive/principl.htm |title=ASNE (American Society of Newspapers Editors) – Statement of Principles |access-date=1. 3. 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080605161914/http://www.asne.org/kiosk/archive/principl.htm |archive-date=5. 6. 2008 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.apme.com/ethics/ |title=APME (Associated Press Managing Editors) – Statement of Ethical Principles |date=22. 6. 2008 |access-date=1. 3. 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622123407/http://www.apme.com/ethics/ |archive-date=22. 6. 2008 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.spj.org/ethicscode.asp |title=(Society of Professional Journalists) – Code of Ethics |publisher=SPJ |access-date=1. 3. 2013 |archive-date=20. 3. 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180320184606/http://www.spj.org/ethicscode.asp |url-status=dead }}</ref> [[Bill Kovach]] i [[Tom Rosenstiel]] predlažu nekoliko smjernica za novinare u svojoj knjizi ''The Elements of Journalism''.<ref>{{cite web|url=http://journalism.org/node/72|title=The Elements of Journalism: What Newspeople Should Know and the Public Should Expect – Introduction &#124; Project for Excellence in Journalism (PEJ)|date=19. 6. 2006|publisher=Journalism.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20131002000433/http://www.journalism.org/node/72|archive-date=2. 10. 2013|access-date=23. 2. 2013}} </ref> Njihov stav je da je novinarstvu primarna lojalnost prema građanima i da su novinari zato obavezni da govore istinu i da moraju služiti kao nezavisni monitori moćnih pojedinaca i institucija u društvu. U tom smislu, suština novinarstva je da građanima pruži pouzdane informacije kroz disciplinu verifikacije. Neki novinarski etički kodeksi, posebno evropski,<ref>[http://assembly.coe.int//main.asp?link=http://assembly.coe.int/documents/adoptedtext/ta93/ERES1003.HTM Parliamentary Assembly of the Council of Europe – Resolution 1003 (1993) on the ethics of journalism] (see clause 33) {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090626122000/http://assembly.coe.int//Main.asp?link=http%3A%2F%2Fassembly.coe.int%2FDocuments%2FAdoptedText%2Fta93%2Feres1003.htm |date=26. 6. 2009 }}</ref> također uključuju brigu o diskriminatornim referencama u vijestima na osnovu rase, vjere, seksualne orijentacije i fizičkih ili mentalnih invaliditeta.<ref>[http://www.pcc.org.uk/cop/practice.html UK – Press Complaints Commission – Codes of Practice] (see item 12, "Discrimination") {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121214011756/http://www.pcc.org.uk/cop/practice.html |date=14. 12. 2012 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.fnsi.it/Contenuto/Documentazione/CarteDeontologiche/Carta_dei_Doveri.htm |title=Italy – FNSI's La Carta dei Doveri (The Chart of Duties) |access-date=2012 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20080412103717/http://www.fnsi.it/Contenuto/Documentazione/CarteDeontologiche/Carta_dei_Doveri.htm |archive-date=12. 4. 2008 |language=it}} (section "Principi")</ref><ref>{{in lang|es}} [http://www.fape.es/index.php?option=com_content&task=view&id=101&Itemid=120 Spain – FAPE's Código Deontológico (Deontological Code)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130602120304/http://www.fape.es/index.php?option=com_content&task=view&id=101&Itemid=120 |date=2. 6. 2013 }} (see ''Principios Generales'', item 7, "a")</ref><ref>{{cite web |url= http://www.fenaj.org.br/federacao/cometica/codigo_de_etica_dos_jornalistas_brasileiros.pdf |title= Brazil – FENAJ's Code of Ethics |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20091003115513/http://www.fenaj.org.br/federacao/cometica/codigo_de_etica_dos_jornalistas_brasileiros.pdf |archive-date= 3. 10. 2009|language=pt}}&nbsp;{{small|(20.8&nbsp;KB)}} (see Article 6, item XIV)</ref><ref name="assembly.coe.int">[http://assembly.coe.int//main.asp?link=http://assembly.coe.int/documents/adoptedtext/ta93/ERES1003.HTM PACE Resolution 1003 (1993) on the Ethics of Journalism] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090626122000/http://assembly.coe.int//Main.asp?link=http%3A%2F%2Fassembly.coe.int%2FDocuments%2FAdoptedText%2Fta93%2Feres1003.htm |date=26. 6. 2009 }} (see clause 22)</ref> Parlamentarna skupština [[Vijeće Evrope|Savjeta Evrope]] usvojila je 1993. godine Rezoluciju 1003 o etici novinarstva kojom se novinarima preporučuje da poštuju pretpostavku nevinosti, posebno u slučajevima kojima su još uvijek sudski procesi u toku.<ref name="assembly.coe.int"/> U [[Velika Britanija|Velikoj Britaniji]], sve novine su vezane ''Kodeksom prakse Nezavisne organizacije za standarde štampe''. Ovo uključuje tačke kao što su poštovanje privatnosti ljudi i osiguranje tačnosti. Međutim, ''Media Standards Trust'' je kritizirao Kodeks, tvrdeći da ga treba radikalno promijeniti kako bi se osiguralo povjerenje javnosti u novine. Ovo je u oštroj suprotnosti s medijskom klimom prije 20. vijeka, gdje su medijskim tržištem dominirale manje novine i pamfletiri koji su obično imali otvorene i često radikalne ciljeve, bez pretpostavke ravnoteže ili objektivnosti. Zbog pritiska na novinare da promptno i pred konkurencijom izvještavaju vijesti, činjenične greške se češće javljaju nego u pisanoj formi koja se proizvodi i montira pod manjim vremenskim pritiskom. Tako tipično izdanje velikih dnevnih novina može sadržati nekoliko ispravki članaka objavljenih prethodnog dana. Možda najpoznatija novinarska greška uzrokovana vremenskim pritiskom bilo je izdanje [[Chicago Daily Tribune]]a Deweyjem porazom Trumana, zasnovano na rezultatima prijevremenih izbora koji nisu predvidjeli stvarni rezultat američkih predsjedničkih izbora 1948. godine. ====Etički kodeksi==== Postoji preko 242 etička kodeksa u novinarstvu koji se razlikuju u različitim regijama svijeta.<ref name=":02">{{Cite journal|date=2016|title=Ethical convergence, divergence or communitas? An examination of public relations and journalism codes of ethics|journal=Public Relations Review|language=en|volume=42|issue=1|pages=146–60|doi=10.1016/j.pubrev.2015.08.001|issn=0363-8111|last1=Yang|first1=Aimei|last2=Taylor|first2=Maureen|last3=Saffer|first3=Adam J}}</ref> Etički kodeksi nastaju kroz interakciju različitih grupa ljudi kao što su javnost i sami novinari. Većina etičkih kodeksa služi kao reprezentacija ekonomskih i političkih uvjerenja društva u kojem je kodeks napisan.<ref name=":02" /> Uprkos činjenici da postoji niz etičkih kodeksa, neki od ključnih elemenata prisutnih u svim kodeksima su: ostati objektivan, pružiti istinu i biti pošten.<ref name=":02" /> Novinarstvo nema univerzalni kodeks ponašanja; pojedinci nisu zakonski obavezni da poštuju određeni skup pravila kao što to čine doktori ili advokati.<ref>{{Cite journal|last=Wilson-Smith|first=Anthony|date=3. 8. 1998|title=The Conflict of Journalists|url=http://web.b.ebscohost.com/ehost/detail/detail?vid=2&sid=a001e71b-a816-42a1-8f25-61e48b50fcf4%40sessionmgr102&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#AN=911611&db=a9h|journal=Maclean's|pages=11|via=Academic Search Complete}}</ref> Bilo je diskusija za stvaranje univerzalnog kodeksa ponašanja u novinarstvu. Jedna sugestija se fokusira na postojanje tri zahtjeva za vjerodostojnost, opravdanu posljedicu i tvrdnju o ljudskosti.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Ward|first=Stephen|date=5. 3. 2018|title=Philosophical Foundations for Global Journalism Ethics|journal=Journal of Mass Media Ethics|volume=20|pages=3–21|doi=10.1207/s15327728jmme2001_2|s2cid=144636048}}</ref> U okviru tvrdnje o kredibilitetu, od novinara se očekuje da javnosti pruže pouzdane i tačne informacije, i da dopuste javnosti da preispita prirodu informacija i njihovo sticanje. Druga tvrdnja o opravdanim posljedicama fokusira se na odmjeravanje koristi i štetnosti potencijalno štetne priče i postupanje u skladu s tim. Primjer opravdane posljedice je razotkrivanje profesionalca sa sumnjivim postupcima; s druge strane, postupati u okviru opravdanih posljedica znači saosećajno pisati o porodici u žalosti. Treća tvrdnja je tvrdnja humanosti koja kaže da novinari pišu za globalnu populaciju i stoga moraju služiti svima globalno u svom radu, izbjegavajući manju lojalnost državi, gradu itd.<ref>Ward, Stephen (5. 3. 2018). "Philosophical Foundations for Global Journalism Ethics". Journal of Mass Media Ethics. 20: 3–21. doi:10.1207/s15327728jmme2001_2. S2CID 144636048.</ref> == Također pogledajte == {{Commonscat|Journalism}} * [[Novinar]] * [[Etika novinarstva]] * [[Ratno novinarstvo]] * [[Redakcija unutarnje politike u tisku]] * [[Novinarski žanrovi]] * [[Sportsko novinarstvo]] ==Reference== {{Refspisak}} [[Kategorija:Novinarstvo]] l3tozl5ynubjnl9735yjs5ckwai88j5 0 66197 3672632 2104851 2024-12-11T23:50:49Z 2A02:2455:1819:9700:B5F:6A73:846:8E3A Ispravak 3672632 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Flag of Yemen.svg|mini|desno|300px|Zastava Jemena]] '''[[Zastava]] [[Jemen]]a''' usvojena je [[22. maj]]a [[1990]], istog dana kada su se ujedinili Sjeverni i Južni Jemen. Crveno, bijelo i crno polje predstavljaju Panarapske boje, kao i na zastavama [[Zastava Egipta|Egipta]], [[Zastava Iraka|Iraka]] i drugih država. Prema službenoj obavjesti, [[crvena]] predstavlja krvoproliće nad mučenicima i jedinstvo, [[bijela]] svijetlu budućnost, a [[crna]] mračnu prošlost. == Historijske zastave == <gallery> Datoteka:Flag of the Mutawakkilite Kingdom of Yemen.svg|Zastava Kraljevstva Jemena (1927–1962) Datoteka:Flag of North Yemen.svg|Zastava Jemenske Arapske Republike (1962–1990) Datoteka:Flag of South Yemen.svg|Zastava Narodne Demokratske Republike Jemen (1967–1990) </gallery> == Također pogledajte == * [[Grb Jemena]] {{Zastave Azije}} {{Zastave Afrike}} {{Commonscat|Flags of Yemen}} [[Kategorija:Zastave država|Jemen]] [[Kategorija:Jemen]] 55623y5mgyymri9uaykd78f3dfow26e 0 69028 3672678 3409764 2024-12-12T03:21:17Z KWiki 9400 /* Poruka Knjige vjernicima */ 3672678 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Swidnica malowidlo.jpg|mini|200px|Bog Otac daje Jaganjcu nalog o uništenju progonitelja]] '''Otkrivenje svetog Ivana apostola''' (Otkrivenje) je posljednja knjiga [[Novi Zavjet|Novog Zavjeta]]. Napisao ju je [[apostol Ivan]], jedan od učenika [[Isus]]a. == Sadržaj Otkrivenja == Otkrivenje je namijenjeno da podigne moral kršćana u vrijeme progonstva, te to progonstvo posmatra u svjetlu »velikog Dana«, preuzimajući tu temu iz [[Stari Zavjet|Staroga Zavjeta]]. Progonitelji [[Crkva|Crkve]], u prvom redu tadašnje [[Rimsko Carstvo]], prikazano je kao »Zvijer« koja, na poticaj Sotone, želi nauditi Crkvi. U uvodnom viđenju [[Bog]] Otac je prikazan kao vrhovni gospodar svemira i ljudske sudbine, a on daje Jaganjcu, koji predstavlja [[Krist]]a, nalog o uništenju progonitelja. Viđenje predviđa i ratove, bolesti i glad. Božiji vjernici pritom uživaju posebnu zaštitu. Griješnike Bog ne želi uništiti, nego ih ovim zlima opominje da se obrate. Konačno, griješnici koji se ne obraćaju bivaju kažnjeni, nakon čega slijedi tužaljka nad razorenim [[Babilon]]om, koji predstavlja [[Rim]], te pobjedna pjesma otkupljenih pravednika. Novi krug viđenja ponovno govori o uništenju "Zvijeri" djelovanjem proslavljenog Isusa. Crkva iskušava blagostanje, nakon kojeg slijedi novi napad Sotone i njegovo uništenje. Time konačno biva uspostavljeno nebesko kraljevstvo u kojem je savršena radost i u kojem je smrt uništena, a sve završava slikom novog [[Jerusalem]]a. ''Nakon toga vidjeh: eno velikog mnoštva, što ga niko ne mogaše izbrojiti, iz svakog naroda, i plemena, i puka, i jezika! Stoje pred prijestoljem i pred Jaganjcem odjeveni u bijele haljine; palme im u rukama. Viču iz glasa: "Spasenje Bogu našemu koji sjedi na prijestolju i Jaganjcu!'' (Otk 7,9) Otkrivenje je namijenjeno da podigne moral kršćana u vrijeme progonstva, te to progonstvo posmatra u svjetlu "velikog Dana", preuzimajući tu temu iz Starog zavjeta. Progonitelji Crkve, u prvom redu tadašnje Rimsko Carstvo, prikazano je kao "Zvijer" koja, na poticaj Sotone, želi nauditi Crkvi. (Otk 12; 13,2-4) U uvodnom viđenju, Bog je prikazan kao vrhovni gospodar svemira i ljudske sudbine (Otk 4), a on daje Jaganjcu, koji predstavlja Isusa, nalog o uništenju progonitelja (Otk 5). Viđenje predviđa i ratove, bolesti i glad (Otk 6). Božiji vjernici pri tom uživaju posebnu zaštitu, ali njihova prava pobjeda ostvarit će se tek na nebu (Otk 7). Grešnike Bog ne želi uništiti, nego ih ovim zlima opominje da se obrate (Otk 8-9). Poglavlja 10-16 drugim slikama ponavljaju istu poruku. Konačno, grešnici koji se ne obraćaju bivaju kažnjeni (Otk 17), nakon čega slijedi tužaljka nad razorenim Babilonom, koji predstavlja Rim (Otk 18), te pobjedna pjesma otkupljenih pravednika (Otk 19,1-10). Novi krug viđenja ponovno govori o uništenju "Zvijeri" djelovanjem proslavljenog Isusa (Otk 19,11-21). Crkva iskušava blagostanje, nakon kojega slijedi novi napad Sotone i njegovo uništenje (Otk 20). Time konačno biva uspostavljeno nebesko kraljevstvo u kojem je savršena radost i u kojem je smrt uništena, a sve završava slikom novog Jerusalema (Otk 21). == Poruka Knjige vjernicima == Glavna poruka i najvažnija je, da je Bog uvijek uz one koji u njega vjeruju, te da se vjernici ne trebaju bojati zla, jer će ono na kraju ipak biti pobijeđeno. == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Apocalypse}} * [https://biblija.ks.hr/otkrivenje/1 Otkrivenje] {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Novi zavjet]] [[Kategorija:Biblija]] 1jclwczlzuk55lf9ilacbqtcyh8siv8 0 73288 3672546 3583915 2024-12-11T14:14:52Z 2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589 /* Također pogledajte */ Popravljena gramatička greška 3672546 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Flag of Croatia.svg|mini|desno|201px|Zastava Republike Hrvatske]] Obilježja [[Županije u Hrvatskoj|županija]] su '''[[grb]]''' i '''[[zastava]]'''. Grb i zastava županija utvrđuje se statutom ili statutarnom odlukom uz prethodno odobrenje središnjeg tijela državne uprave nadležnog za lokalnu i područnu (regionalnu) samoupravu (odnosno Središnjeg državnog ureda za upravu Republike Hrvatske). '''Grb županije''' mora biti heraldički ispravan i opisan po pravilima [[heraldika|heraldike]]. Grb se sastoji isključivo od štita i sadržaja unutar njega. Za izradu '''zastave županije''' koriste se heraldičke boje: bijela, plava, žuta, crvena i zelena. Županija za izradu zastave koristi, u pravilu, dvije boje, za razliku od [[grad]]a i [[općina|općine]] koji za izradu zastave koriste, u pravilu, jednu boju. Na zastavi županije nalazi se grb županije. Grb se nalazi u sredini zastave ili uz koplje. Omjer zastave treba biti 1:2. Županija u pravilu preuzima svoj historijski grb i zastavu. '''Mjerodavno pravo''' Zakon o lokalnoj i područnoj (regionalnoj) samoupravi (NN 33/2001., NN 60/2001. RH) i Pravilnik o postupku odobre­nja grba i zastave jedinici lokalne i područne (regionalne) samouprave (NN 94/1998., 68/2004. RH). Odluke o zastavi i grbu pojedine županije objavljuju se u županijskim službenim glasilima. == Bjelovarsko-bilogorska županija== {{Glavni|Bjelovarsko-bilogorska županija}} [[Datoteka:Zastava bjelovarsko bilogorske zupanije.gif|200px|Zastava Bjelovarsko-bilogorske županije]] [[Datoteka:Bjelovar-Bilogora County coat of arms.png|80px|Grb Bjelovarsko-bilogorske županije]] == Brodsko-posavska županija== {{Glavni|Brodsko-posavska županija}} [[Datoteka:Flag of Brod-Posavina County.svg|200px|Zastava Brodsko-posavske županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Brod-Posavina County.svg|80px|Grb Brodsko-posavske županije]] == Dubrovačko-neretvanska županija== {{Glavni|Dubrovačko-neretvanska županija}} [[Datoteka:Flag of Dubrovnik-Neretva County.png|border|200px|Zastava Dubrovačko-neretvanske županije]] [[Datoteka:Dubrovnik-Neretva.svg|80px|Grb Dubrovačko-neretvanske županije]] == Istarska županija== {{Glavni|Istarska županija}} [[Datoteka:Zastava istarske zupanije.gif|200px|Zastava Istarske županije]] [[Datoteka:Grb Istarske županije.svg|80px|Grb Istarske županije]] == Karlovačka županija== {{Glavni|Karlovačka županija}} [[Datoteka:Flag of Karlovac county.svg|200px|Zastava Karlovačke županije]] [[Datoteka:Coat of Arms of Karlovac county.svg|80px|Grb Karlovačke županije]] == Koprivničko-križevačka županija== {{Glavni|Koprivničko-križevačka županija}} [[Datoteka:Flag of Koprivnica-Križevci County.png|200px|Zastava Kopivničko-križevačke županije]] [[Datoteka:Koprivnica County coat of arms.png|80px|Grb Koprivničko-križevačke županije]] == Krapinsko-zagorska županija== {{Glavni|Krapinsko-zagorska županija}} [[Datoteka:Flag of Krapina-Zagorje-County.svg|200px|Zastava Krapinsko-zagorske županije]] [[Datoteka:Seal of Krapina-Zagorje County.svg|80px|Grb Krapinsko-zagorske županije]] == Ličko-senjska županija== {{Glavni|Ličko-senjska županija}} [[Datoteka:Flag of Lika-Senj County.svg|200px|Zastava Ličko-senjske županije]] [[Datoteka:Lika-Senj County coat of arms.svg|80px|Grb Ličko-senjske županije]] == Međimurska županija== {{Glavni|Međimurska županija}} [[Datoteka:Flag of Medjimurje.svg|border|200px|Zastava Međimurske županije]] [[Datoteka:Međimurska županija (grb).svg|80px|Grb Međimurske županije]] == Osječko-baranjska županija== {{Glavni|Osječko-baranjska županija}} [[Datoteka:Flag of Osijek-Baranja County.svg|200px|Zastava Osječko-baranjske županije]] [[Datoteka:Osijek-Baranja County Arms.png|80px|Grb Osječko-baranjske županije]] == Požeško-slavonska županija== {{Glavni|Požeško-slavonska županija}} [[Datoteka:Flag of Požega-Slavonia County.png|200px|Zastava Požeško-slavonske županije]] [[Datoteka:Požega-Slavonia County coat of arms.png|80px|Grb Požeško-slavonske županije]] == Primorsko-goranska županija == {{Glavni|Primorsko-goranska županija}} [[Datoteka:Flag of Primorje-Gorski Kotar County.png|200px|Zastava Primorsko-goranske županije]] [[Datoteka:Primorje-Gorski Kotar County coat of arms.png|80px|Grb Primorsko-goranske županije]] == Sisačko-moslavačka županija== {{Glavni|Sisačko-moslavačka županija}} [[Datoteka:Flag of Sisak-Moslavina County.png|200px|Zastava Sisačko-moslavačke županije]] [[Datoteka:Sisak-Moslavina County coat of arms.png|80px|Grb Sisačko-moslavačke županije]] == Splitsko-dalmatinska županija== {{Glavni|Splitsko-dalmatinska županija}} [[Datoteka:Flag of Split-Dalmatia County.svg|200px|Zastava Splitsko-dalmatinske županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Split-Dalmatia County.svg|80px|Grb Splitsko-dalmatinske županije]] == Šibensko-kninska županija== {{Glavni|Šibensko-kninska županija}} [[Datoteka:Flag of Šibenik County.svg|200px|Zastava Šibensko-kninske županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Šibenik County.svg|80px|Grb Šibensko-kninske županije]] == Varaždinska županija== {{Glavni|Varaždinska županija}} [[Datoteka:Flag of Varaždin County.png|200px|Zastava Varaždinske županije]] [[Datoteka:Varaždin County coat of arms.png|80px|Grb Varaždinske županije]] == Virovitičko-podravska županija== {{Glavni|Virovitičko-podravska županija}} [[Datoteka:Flag of Virovitica-Podravina County.png|200px|Zastava Virovitičko podravske županije]] [[Datoteka:Virovitica-Podravina County coat of arms.png|80px|Grb Virovitičko-podravske županije]] == Vukovarsko-srijemska županija== {{Glavni|Vukovarsko-srijemska županija}} [[Datoteka:Flag of Vukovar-Syrmia County.svg|200px|Zastava Vukovarsko-srijemske županije]] [[Datoteka:Coat of Arms of Vukovar-Syrmia County.svg|80px|Grb Vukovarsko-srijemske županije]] == Zadarska županija== {{Glavni|Zadarska županija}} [[Datoteka:Flag of Zadar County.png|200px|Zastava Zadarske županije]] [[Datoteka:Zadar County coat of arms.png|80px|Grb Zadarske županije]] == Zagrebačka županija== {{Glavni|Zagrebačka županija}} [[Datoteka:Flag of Zagreb County.svg|200px|Zastava Zagrebačke županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Zagreb County.svg|80px|Grb Zagrebačke županije]] == Grad Zagreb == {{Glavni|Grad Zagreb}} [[Datoteka:Flag of Zagreb.svg|200px|Zastava Grada Zagreba]] [[Datoteka:Coat of arms of Zagreb.svg|80px|Grb Grada Zagreba]] == Također pogledajte == * [[Županije u Hrvatskoj]] * [[Zastava Hrvatske]] * [[Grb Hrvatske]] {{Županije u Hrvatskoj}} [[Kategorija:Hrvatski grbovi|Županije]] [[Kategorija:Zastave teritorija]] [[Kategorija:Županije u Hrvatskoj]] === Historija === Kroz [[Ibrahim Mržljak]] i [[:hr:Josip Kraš]] su preuzeli u županiji hrvatskoj iz 1933. godine. Uz [[Josip Broz Tito]] bio sjeverni zapad [[Hrvatska]]. ===== Na zapad ===== U [[Prvi svjetski rat]] na krajišnik Jugoslavije. Iz 1975 godine. 3l176df8sc4him3u9h2xmmzq4hbubss 3672552 3672546 2024-12-11T14:55:46Z Panasko 146730 Poništena izmjena [[Special:Diff/3672546|3672546]] korisnika/-ce [[Special:Contributions/2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589|2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589]] ([[User talk:2A02:27B0:4400:3DB0:D549:BEA9:C19F:B589|razgovor]]) 3672552 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} [[Datoteka:Flag of Croatia.svg|mini|desno|201px|Zastava Republike Hrvatske]] Obilježja [[Županije u Hrvatskoj|županija]] su '''[[grb]]''' i '''[[zastava]]'''. Grb i zastava županija utvrđuje se statutom ili statutarnom odlukom uz prethodno odobrenje središnjeg tijela državne uprave nadležnog za lokalnu i područnu (regionalnu) samoupravu (odnosno Središnjeg državnog ureda za upravu Republike Hrvatske). '''Grb županije''' mora biti heraldički ispravan i opisan po pravilima [[heraldika|heraldike]]. Grb se sastoji isključivo od štita i sadržaja unutar njega. Za izradu '''zastave županije''' koriste se heraldičke boje: bijela, plava, žuta, crvena i zelena. Županija za izradu zastave koristi, u pravilu, dvije boje, za razliku od [[grad]]a i [[općina|općine]] koji za izradu zastave koriste, u pravilu, jednu boju. Na zastavi županije nalazi se grb županije. Grb se nalazi u sredini zastave ili uz koplje. Omjer zastave treba biti 1:2. Županija u pravilu preuzima svoj historijski grb i zastavu. '''Mjerodavno pravo''' Zakon o lokalnoj i područnoj (regionalnoj) samoupravi (NN 33/2001., NN 60/2001. RH) i Pravilnik o postupku odobre­nja grba i zastave jedinici lokalne i područne (regionalne) samouprave (NN 94/1998., 68/2004. RH). Odluke o zastavi i grbu pojedine županije objavljuju se u županijskim službenim glasilima. == Bjelovarsko-bilogorska županija== {{Glavni|Bjelovarsko-bilogorska županija}} [[Datoteka:Zastava bjelovarsko bilogorske zupanije.gif|200px|Zastava Bjelovarsko-bilogorske županije]] [[Datoteka:Bjelovar-Bilogora County coat of arms.png|80px|Grb Bjelovarsko-bilogorske županije]] == Brodsko-posavska županija== {{Glavni|Brodsko-posavska županija}} [[Datoteka:Flag of Brod-Posavina County.svg|200px|Zastava Brodsko-posavske županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Brod-Posavina County.svg|80px|Grb Brodsko-posavske županije]] == Dubrovačko-neretvanska županija== {{Glavni|Dubrovačko-neretvanska županija}} [[Datoteka:Flag of Dubrovnik-Neretva County.png|border|200px|Zastava Dubrovačko-neretvanske županije]] [[Datoteka:Dubrovnik-Neretva.svg|80px|Grb Dubrovačko-neretvanske županije]] == Istarska županija== {{Glavni|Istarska županija}} [[Datoteka:Zastava istarske zupanije.gif|200px|Zastava Istarske županije]] [[Datoteka:Grb Istarske županije.svg|80px|Grb Istarske županije]] == Karlovačka županija== {{Glavni|Karlovačka županija}} [[Datoteka:Flag of Karlovac county.svg|200px|Zastava Karlovačke županije]] [[Datoteka:Coat of Arms of Karlovac county.svg|80px|Grb Karlovačke županije]] == Koprivničko-križevačka županija== {{Glavni|Koprivničko-križevačka županija}} [[Datoteka:Flag of Koprivnica-Križevci County.png|200px|Zastava Kopivničko-križevačke županije]] [[Datoteka:Koprivnica County coat of arms.png|80px|Grb Koprivničko-križevačke županije]] == Krapinsko-zagorska županija== {{Glavni|Krapinsko-zagorska županija}} [[Datoteka:Flag of Krapina-Zagorje-County.svg|200px|Zastava Krapinsko-zagorske županije]] [[Datoteka:Seal of Krapina-Zagorje County.svg|80px|Grb Krapinsko-zagorske županije]] == Ličko-senjska županija== {{Glavni|Ličko-senjska županija}} [[Datoteka:Flag of Lika-Senj County.svg|200px|Zastava Ličko-senjske županije]] [[Datoteka:Lika-Senj County coat of arms.svg|80px|Grb Ličko-senjske županije]] == Međimurska županija== {{Glavni|Međimurska županija}} [[Datoteka:Flag of Medjimurje.svg|border|200px|Zastava Međimurske županije]] [[Datoteka:Međimurska županija (grb).svg|80px|Grb Međimurske županije]] == Osječko-baranjska županija== {{Glavni|Osječko-baranjska županija}} [[Datoteka:Flag of Osijek-Baranja County.svg|200px|Zastava Osječko-baranjske županije]] [[Datoteka:Osijek-Baranja County Arms.png|80px|Grb Osječko-baranjske županije]] == Požeško-slavonska županija== {{Glavni|Požeško-slavonska županija}} [[Datoteka:Flag of Požega-Slavonia County.png|200px|Zastava Požeško-slavonske županije]] [[Datoteka:Požega-Slavonia County coat of arms.png|80px|Grb Požeško-slavonske županije]] == Primorsko-goranska županija == {{Glavni|Primorsko-goranska županija}} [[Datoteka:Flag of Primorje-Gorski Kotar County.png|200px|Zastava Primorsko-goranske županije]] [[Datoteka:Primorje-Gorski Kotar County coat of arms.png|80px|Grb Primorsko-goranske županije]] == Sisačko-moslavačka županija== {{Glavni|Sisačko-moslavačka županija}} [[Datoteka:Flag of Sisak-Moslavina County.png|200px|Zastava Sisačko-moslavačke županije]] [[Datoteka:Sisak-Moslavina County coat of arms.png|80px|Grb Sisačko-moslavačke županije]] == Splitsko-dalmatinska županija== {{Glavni|Splitsko-dalmatinska županija}} [[Datoteka:Flag of Split-Dalmatia County.svg|200px|Zastava Splitsko-dalmatinske županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Split-Dalmatia County.svg|80px|Grb Splitsko-dalmatinske županije]] == Šibensko-kninska županija== {{Glavni|Šibensko-kninska županija}} [[Datoteka:Flag of Šibenik County.svg|200px|Zastava Šibensko-kninske županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Šibenik County.svg|80px|Grb Šibensko-kninske županije]] == Varaždinska županija== {{Glavni|Varaždinska županija}} [[Datoteka:Flag of Varaždin County.png|200px|Zastava Varaždinske županije]] [[Datoteka:Varaždin County coat of arms.png|80px|Grb Varaždinske županije]] == Virovitičko-podravska županija== {{Glavni|Virovitičko-podravska županija}} [[Datoteka:Flag of Virovitica-Podravina County.png|200px|Zastava Virovitičko podravske županije]] [[Datoteka:Virovitica-Podravina County coat of arms.png|80px|Grb Virovitičko-podravske županije]] == Vukovarsko-srijemska županija== {{Glavni|Vukovarsko-srijemska županija}} [[Datoteka:Flag of Vukovar-Syrmia County.svg|200px|Zastava Vukovarsko-srijemske županije]] [[Datoteka:Coat of Arms of Vukovar-Syrmia County.svg|80px|Grb Vukovarsko-srijemske županije]] == Zadarska županija== {{Glavni|Zadarska županija}} [[Datoteka:Flag of Zadar County.png|200px|Zastava Zadarske županije]] [[Datoteka:Zadar County coat of arms.png|80px|Grb Zadarske županije]] == Zagrebačka županija== {{Glavni|Zagrebačka županija}} [[Datoteka:Flag of Zagreb County.svg|200px|Zastava Zagrebačke županije]] [[Datoteka:Coat of arms of Zagreb County.svg|80px|Grb Zagrebačke županije]] == Grad Zagreb == {{Glavni|Grad Zagreb}} [[Datoteka:Flag of Zagreb.svg|200px|Zastava Grada Zagreba]] [[Datoteka:Coat of arms of Zagreb.svg|80px|Grb Grada Zagreba]] == Također pogledajte == * [[Županije u Hrvatskoj]] * [[Zastava Hrvatske]] * [[Grb Hrvatske]] {{Županije u Hrvatskoj}} [[Kategorija:Hrvatski grbovi|Županije]] [[Kategorija:Zastave teritorija]] [[Kategorija:Županije u Hrvatskoj]] iuldsw40mr24m06kai1jr1dpg5csrfm 0 78561 3672545 3666100 2024-12-11T13:56:20Z Артем Загребельный 115699 /* Muškarci */ 3672545 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Caeleb Dressel before winning 100 fly (42769914221).jpg|mini|desno|270px|[[Caeleb Dressel]] drži najviše svjetskih rekorda u muškoj konkurenciji (četiri pojedinačna i pet u štafetama)]] [[Datoteka:Kazan 2015 - Sjöström WR award cropped.JPG|mini|308x308px|[[Sarah Sjöström]] drži najviše svjetskih rekorda u ženskoj konkurenciji – šest (svi pojedinačni)]] '''Svjetske rekorde u [[plivanje|plivanju]]''' ratificira [[FINA|Svjetska plivačka federacija]]. Rekordi se mogu odnositi na 50-metarske bazene (olimpijske ili duge) i 25-metarske (kratke). FINA priznaje svjetske rekorde u sljedećim disciplinama za muškarce i žene<ref name="FINA SW12">{{cite web |url=http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 |title=FINA Technical Rules SW12.1 and 12.2 |publisher=FINA |access-date=11. 5. 2009 |archive-date=26. 7. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130726002347/http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 |url-status=dead }}</ref>: * '''slobodni stil:''' 50 m, 100 m, 200 m, 400 m, 800 m, 1500 m * '''leđni stil:''' 50 m, 100 m, 200 m * '''prsni stil:''' 50 m, 100 m, 200 m * '''delfinov (leptirov) stil:''' 50 m, 100 m, 200 m * '''mješovito (pojedinačno):''' 100 m (samo u kratkim bazenima), 200 m, 400 m * '''štafete:''' 4 × 50 m slobodno (samo u kratkim bazenima), 4 × 100 m slobodno, 4 × 200 m slobodno, 4 × 50 m mješovito (samo u kratkim bazenima), 4 × 100 m mješovito, 4 × 50 m slobodno – mješovita štafeta (samo u kratkim bazenima), 4 × 100 m slobodno – mješovita štafeta, 4 × 50 m mješovito – mješovita štafeta (samo u kratkim bazenima), 4 × 100 m mješovito – mješovita štafeta. Rekordi u dugim bazenima daleko su stariji od rekorda u kratkim i općenito se smatraju prestižnijima. Oni vuku porijeklo s početka [[20. vijek]]a (nešto kasnije u slučaju delfinovog stila, koji se razvio iz prsnog). Rekorde u kratkim bazenima FINA je počela priznavati u martu 1991. ustanovljavanjem standardnog vremena u svakoj disciplini (općenito poznato kao ''najbolji rezultat u svijetu'') koje je moralo biti poboljšano kako bi FINA priznala ''svjetski rekord''. Proces ratifikacije opisan je u FINA-inom pravilu SW12<ref name="FINA SW12"/>, a uključuje predaju dokumenata koji potvrđuju tačnost mjernog sistema i dužinu bazena, zadovoljavanje FINA-inih pravila koja se odnose na plivačke kostime i negativan [[doping]]-test dotičnih plivač(ic)a. Većinu rekorda navedenih ispod postigli su plivači koji su nosili plivačke (polu)kostime od [[poliuretan]]a ili drugih netekstilnih materijala, čija je upotreba bila dozvoljena od februara 2008. do decembra 2009. Uoči [[Svjetsko prvenstvo u vodenim sportovima 2009.|SP u vodenim sportovima 2009.]] u [[Rim]]u međunarodno upravno tijelo za pet [[Olimpijski sportovi|olimpijskih]] vodenih [[sport]]ova izglasalo je zabranu upotrebe ovih plivačkih kostima i svih kostima od netekstilnog materijala, počevši od 1. januara 2010.<ref>{{Cite web|url=http://www.timeslive.co.za/sport/other/2010/01/18/high-tech-records-to-stand|title=High-tech records to stand|date=18. 1. 2010|access-date=27. 7. 2011|publisher=Times Live}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://articles.latimes.com/2009/jul/25/sports/sp-world-swimming25|title=FINA bans bodysuits that have led to spate of world records|last=Dillman|first=Lisa|date=25. 7. 2009|publisher=Los Angeles Times|access-date=27. 7. 2011}}</ref> Činilo se da ovi kostimi poboljšavaju performanse kod snažnijih plivača, te da to poboljšavanje nije jednako kod svih takmičara, tj. da zavisi od [[morfologija (biologija)|morfologije]] i [[fiziologija|fiziologije]].<ref>{{Cite news|url=http://abcnews.go.com/Sports/wireStory?id=13900301|title=New Suits Mean No More Records in Swimming|date=22. 6. 2011|last=Dampf|first=Andrew|access-date=27. 7. 2011|publisher=ABC News}}</ref> == Olimpijski bazeni (50 m) == ''Napomena'': Podaci u svim tabelama važe zaključno s 11. 11. 2024. === Muškarci === {|class=wikitable style="width: 95%; font-size: 95%;" ! Disciplina !! Rezultat !! Plivač !! Datum !! Mjesto !! Izvor |- |[[50 m slobodno]] |20.91 |{{ZD|BRA}} [[César Cielo Filho]] |18. 12. 2009. |{{ZD|BRA}} [[São Paulo]] |<ref>{{cite web|date=18. 12. 2009|title=2009 Brazilian Championships full results|language=pt|publisher=[[Brazilski savez za vodene sportove]]|url=http://magazines.swimmingworld.com:9997/spipdf/20091217brazild2.pdf|format=PDF|access-date=16. 11. 2011}}</ref><ref>{{cite magazine|title=Brazil Long Course Championships: Cesar Cielo Sets World Record |url=http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/22997.asp |magazine=[[Swimming World Magazine]] |date=18. 12. 2009 |access-date=16. 11. 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130223052809/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/22997.asp |archive-date=23. 2. 2013}}</ref><ref>{{YouTube|31V346HyRis}}</ref><ref>{{cite AV media |date=29. 12. 2009 |url=https://www.youtube.com/watch?v=QnmEgFUVFjk |title=World Record - Recorde Mundial - 50m Freestyle - Cesar Cielo |publisher=BRA BMX |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210710215347/https://www.youtube.com/watch?v=QnmEgFUVFjk |archive-date=10. 7. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[100 m slobodno]] |46.40 |{{ZD|CHN}} [[Pan Zhanle]] |31. 7. 2024. |{{ZD|FRA}} [[Pariz]] |[https://vk.com/video/playlist/142497057_-4?z=video142497057_456239296%2Fpl_142497057_-4 &#8203;] |- |[[200 m slobodno]] |1:42.00 |{{ZD|NJE}} [[Paul Biedermann]] |28. 7. 2009. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m freestyle final results |url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_110_Finals_1_Men_200_Free.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090806180605/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_110_Finals_1_Men_200_Free.pdf |url-status=dead |archive-date=6. 8. 2009 |publisher=[[Omega SA|Omega Timing]] |date=30. 7. 2009 |access-date=16. 11. 2011}}</ref><ref>{{cite news|author=Craig Lord|title=WR: Biedermann Blasts Phelps Away in 1:42.00|url=http://www.swimnews.com/news/view/7118|work=swimnews.com|date=28. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|archive-date=3. 3. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303210223/http://www.swimnews.com/News/view/7118|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date=2. 3. 2010 |url=https://www.youtube.com/watch?v=MeOw35fsltE |title=Men's 200 Freestyle Final (World Record) - Rome 2009 |publisher=swimbyme |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[400 m slobodno]] |3:40.07 |{{ZD|NJE}} [[Paul Biedermann]] |26. 7. 2009. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref>{{cite web|title=Men's 400m freestyle final results|url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_102_Finals_1_Men_400_Free.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=30. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090806180532/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_102_Finals_1_Men_400_Free.pdf|archive-date=6. 8. 2009}}</ref><ref>{{cite news|author=Craig Lord|title=WR: Biedermann Takes Down Thorpe: 3:40.07|url=http://www.swimnews.com/news/view/7091|work=swimnews.com|date=26. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|archive-date=3. 3. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303210201/http://www.swimnews.com/news/view/7091|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date=17. 11. 2010 |url=https://www.youtube.com/watch?v=D9IJpZgKCd0 |title=2009 Swimming World Championships Men's 400m Freestyle Final |publisher=MeazzaGiuseppe |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210725081955/https://www.youtube.com/watch?v=D9IJpZgKCd0 |archive-date=25. 7. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[800 m slobodno]] |7:32.12 |{{ZD|KIN}} [[Zhang Lin (plivač)|Zhang Lin]] |29. 7. 2009. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref>{{cite web|title=Men's 800m freestyle final results|url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_117_Finals_1_Men_800_Free.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=30. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090806180641/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_117_Finals_1_Men_800_Free.pdf|archive-date=6. 8. 2009}}</ref><ref>{{cite news|author=Craig Lord|title=WR: Zhang Zips Up For 7:32.12 800 Free|url=http://www.swimnews.com/news/view/7134|work=swimnews.com|date=29. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|archive-date=31. 7. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090731013653/http://www.swimnews.com/News/view/7134|url-status=dead}}</ref> |- |[[1500 m slobodno]] |14:31.02 |{{ZD|KIN}} [[Sun Yang]] |4. 8. 2012. |{{ZD|VB}} [[London]] |<ref>{{cite web|title=Men's 1500m Freestyle Results|url=http://www.london2012.com/swimming/event/men-1500m-freestyle/phase=swm015100/index.html|publisher=www.london2012.com|date=4. 8. 2012|access-date=7. 8. 2012|archive-url=https://archive.today/20121210035943/http://www.london2012.com/swimming/event/men-1500m-freestyle/phase=swm015100/index.html|archive-date=10. 12. 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date=4. 8. 2012 |url=https://www.youtube.com/watch?v=T5FlDy3YmDQ |title=Sun Yang Smashes Men's 1500m Freestyle World Record - London 2012 Olympics |publisher= Olympics |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210729181444/https://www.youtube.com/watch?v=T5FlDy3YmDQ |archive-date=29. 7. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[50 m leđno]] |23.80 |{{ZD|RUS}} [[Kliment Kolesnjikov]] |27. 7. 2023. |{{ZD|RUS}} [[Kazanj]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Backstroke Final Results|url=https://new.russwimming.ru/upload/live/ruscup2023_kazan/ResultList_217S.pdf|publisher=microplustiming.com|date=27. 7. 2023|access-date=27. 7. 2023}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/991529502048168/?notif_id=1690488602285388&notif_t=video_processed&ref=notif &#8203;] |- |[[100 m leđno]] |51.85 |{{ZD|SAD}} [[Ryan Murphy (plivač)|Ryan Murphy]] |13. 8. 2016. |{{ZD|BRA}} [[Rio de Janeiro]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4 x 100m Medley Relay Results|url=https://smsprio2016-a.akamaihd.net/_odf-documents/S/W/SWM451101_Results_2016_08_13_db520874_afb4_4f12_a087_7246d814afdc.pdf|work=Rio 2016 – zvanični sajt|date=13. 8. 2016|access-date=13. 8. 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160920114426/https://smsprio2016-a.akamaihd.net/_odf-documents/S/W/SWM451101_Results_2016_08_13_db520874_afb4_4f12_a087_7246d814afdc.pdf|archive-date=20. 9. 2016|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date=21. 8. 2016 |url=https://www.youtube.com/watch?v=UmIYanq5gH8 |title=Michael Phelps Last Olympic Race - Swimming Men's 4x100m Medley Relay Final {{!}} Rio 2016 Replay |publisher= Olympics |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[200 m leđno]] |1:51.92 |{{ZD|SAD}} [[Aaron Peirsol]] |31. 7. 2009. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m backstroke final results |url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_123_Finals_1_Men_200_Back.pdf |publisher=[[Omega SA|Omega Timing]] |date=31. 7. 2009 |access-date=16. 11. 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090806181621/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_123_Finals_1_Men_200_Back.pdf |archive-date=6. 8. 2009}}</ref><ref>{{cite news|author=Craig Lord|title=WR: Peirsol's Reply – 1:51.92 200 Back|url=http://www.swimnews.com/news/view/7161|work=swimnews.com|date=31. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|archive-date=3. 8. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090803092044/http://www.swimnews.com/News/view/7161|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date=28. 1. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=DRjmB4LOCWo |title=SWIMMING WORLD RECORDS (50) 200m backstroke 1:51.92 Aaron Peirsol |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210729181446/https://www.youtube.com/watch?v=DRjmB4LOCWo |archive-date=29. 7. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[50 m prsno]] |25.95 |{{ZD|VB}} [[Adam Peaty]] |25. 7. 2017. |{{ZD|HUN}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Breaststroke Semifinals|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0103EB02FFFFFFFFFFFF01|publisher=Omega Timing|date=25. 7. 2017|access-date=25. 7. 2017}}</ref><ref>{{cite AV media |date=29. 1. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=GOAfl4Pnwns |title=SWIMMING WORLD RECORDS (50) 50m breaststroke 25.95 sf Adam Peaty |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214716/https://www.youtube.com/watch?v=GOAfl4Pnwns |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[100 m prsno]] |56.88 |{{ZD|VB}} [[Adam Peaty]] |4. 8. 2018. |{{ZD|VB}} [[Glasgow]] |<ref>{{cite web|title=Men's 100m Breaststroke Semifinal Results|url=http://www.omegatiming.com/File/00011301070103EC02FFFFFFFFFFFF01.pdf|publisher=[[Omega Timing]]|date=21. 7. 2019|access-date=21. 7. 2019}}</ref><ref>{{cite AV media |date=22. 7. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=KP7CAxrnSQ4 |title=Adam peaty break one more time his record 56'88 |publisher= Zach Swim |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210523013436/https://www.youtube.com/watch?v=KP7CAxrnSQ4 |archive-date=23. 5. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m prsno]] |2:06.12 |{{ZD|RUS}} [[Anton Čupkov]] |26. 7. 2019. |{{ZD|JKO}} [[Gwangju]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m Breaststroke Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/00011301070103EE04FFFFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=26. 7. 2019|access-date=26. 7. 2019}}</ref><ref>https://www.facebook.com/watch/?v=856883078031363</ref> |- |[[50 m delfin]] |22.27 |{{ZD|UKR}} [[Andrij Govorov]] |1. 7. 2018. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref>{{cite web |title=Men's 50m Butterfly Results |url=http://fin2018.microplustiming.com/export/NU_293001_MagGiu_Roma/NU/pdf/CLS-ASM-50FA-FIN-ALL.pdf?x=19:23:58|publisher=Italijanski plivački savez|access-date=1. 7. 2018|date=1. 7. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=2. 7. 2018 |url=https://www.youtube.com/watch?v=JHAFNMDYZPo |title=50 meters butterfly world record Andriy Govorov 22.27 |publisher=Best Swimming |via= [[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[100 m delfin]] |49.45 |{{ZD|SAD}} [[Caeleb Dressel]] |31. 7. 2021. |{{ZD|JAP}} [[Tokio]] |<ref>{{cite web|title=Men's 100m Butterfly Final Results|url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73A1_SWMM100MBF------------FNL-000100--.pdf|website=olympics.com|date=31. 7. 2021|access-date=31. 7. 2021|archive-date=31. 7. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210731034904/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73A1_SWMM100MBF------------FNL-000100--.pdf|url-status=dead}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Mu7ZmJduQPI &#8203;] |- |[[200 m delfin]] |1:50.34 |{{ZD|MAĐ}} [[Kristóf Milák]] |21. 6. 2022. |{{ZD|HUN}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700000104EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=[[Omega Timing]]|date=21. 6. 2022|access-date=22. 6. 2022}}</ref>[https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b1fb5de4b02f46e1eb748c?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false &#8203;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220622010724/https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b1fb5de4b02f46e1eb748c?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false |date=22. 6. 2022 }} |- |[[200 m mješovito]] |1:54.00 |{{ZD|SAD}} [[Ryan Lochte]] |28. 7. 2011. |{{ZD|KIN}} [[Šangaj]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m individual medley results|url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2011/shanghai2011/C73A1_Results%20(One%20Heat%20-%20Individual)_121_Heat1_Men_200_Medley.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=28. 7. 2011|access-date=28. 7. 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120417121733/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2011/shanghai2011/C73A1_Results%20(One%20Heat%20-%20Individual)_121_Heat1_Men_200_Medley.pdf|archive-date=17. 4. 2012}}</ref><ref>{{cite magazine|title=FINA World Championships, Swimming: Ryan Lochte Sets First Post Techsuit-Era World Record|url=http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/27712.asp?q=|magazine=[[Swimming World Magazine]]|date=28. 7. 2011|access-date=28. 7. 2011|url-status=dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20120915003545/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/27712.asp?q=|archive-date=15. 9. 2012}}</ref><ref>{{cite AV media |date=28. 7. 2011 |url=https://www.youtube.com/watch?v=aQWHv_Bhtuw |title=Shanghai 2011 world championships - Swimming 200 Im Ryan Lochte 1:54:00 WR |publisher= Tsotne Maisa |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210612235020/https://www.youtube.com/watch?v=aQWHv_Bhtuw |archive-date=12. 6. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[400 m mješovito]] |4:02.50 |{{ZD|SAD}} [[Léon Marchand]] |23. 7. 2023. |{{ZD|JAP}} [[Fukuoka]] |[https://www.youtube.com/watch?v=7xz7VkulHYU&t &#8203;] |- |[[4 × 100 m slobodno]] |3:08.24 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Michael Phelps]] (47.51)<br/>[[Garrett Weber-Gale]] (47.02)<br/>[[Cullen Jones]] (47.65)<br/>[[Jason Lezak]] (46.06) |11. 8. 2008. |{{ZD|KIN}} [[Peking]] |<ref>{{cite journal|year=2008|title=Men's 4×100m freestyle relay final results|journal=The Official Report of the Beijing 2008 Olympic Games|volume=4|page=1303|publisher=BOCOG|url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/2008/2008Results_Book2.pdf#page=1303|format=[[PDF]]|access-date=17. 11. 2011|archive-date=21. 8. 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120821032514/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/2008/2008Results_Book2.pdf#page=1303|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|author=Karen Crouse|title=Lezak, Not Phelps, puts on a show|url=https://www.nytimes.com/2008/08/11/sports/olympics/11swim.html|newspaper= The New York Times|date=10. 8. 2008|access-date=14. 8. 2008}}</ref><ref>{{cite AV media |date=12. 10. 2017 |url=https://www.youtube.com/watch?v=IIm32eEVW98 |title=Phelps and Team USA break the 4x100m Freestyle World Record at Beijing 2008 {{!}} Throwback Thursday |publisher= Olympics |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210729202346/https://www.youtube.com/watch?v=IIm32eEVW98 |archive-date=29. 7. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[4 × 200 m slobodno]] |6:58.55 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Michael Phelps]] (1:44.49)<br/>[[Ricky Berens]] (1:44.13)<br/>[[David Walters (plivač)|David Walters]] (1:45.47)<br/>[[Ryan Lochte]] (1:44.46) |31. 7. 2009. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4×200m freestyle relay final results |url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73B1_Res1HeatRelay_131_Finals_1_Men_4x200_Free.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20090806181800/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73B1_Res1HeatRelay_131_Finals_1_Men_4x200_Free.pdf |url-status=dead |archive-date=6. 8. 2009 |publisher=[[Omega SA|Omega Timing]] |date=31. 7. 2009 |access-date=17. 11. 2009}}</ref><ref>{{cite news|author=Craig Lord |title=WR: USA Takes 4x200m In 6:58.55 |url=http://www.swimnews.com/news/view/7164 |work=swimnews.com |date=31. 7. 2009 |access-date=17. 11. 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090803092140/http://www.swimnews.com/News/view/7164 |archive-date=3. 8. 2009}}</ref> |- |[[4 × 100 m mješovito]] |3:26.78 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Ryan Murphy (plivač)|Ryan Murphy]] (52.31)<br/>[[Michael Andrew (plivač)|Michael Andrew]] (58.49)<br/>[[Caeleb Dressel]] (49.03)<br/>[[Zach Apple]] (46.95) |1. 8. 2021. |{{ZD|JAP}} [[Tokio]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73B1_SWMM4X100MMD----------FNL-000100--.pdf|publisher=olympics.com|date=1. 8. 2021|access-date=1. 8. 2021|archive-date=1. 8. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801042748/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73B1_SWMM4X100MMD----------FNL-000100--.pdf|url-status=dead}}</ref> |} === Žene === {|class=wikitable style="width: 95%; font-size: 95%;" ! Disciplina !! Rezultat !! Plivačica !! Datum !! Mjesto !! Izvor |- |[[50 m slobodno]] |23.61 |{{ZD|SWE}} [[Sarah Sjöström]] |29. 7. 2023. |{{ZD|JAP}} [[Fukuoka]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Freestyle Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0201EB02FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|access-date=29. 7. 2023|date=31. 7. 2023}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0vpY70Sf47I &#8203;] |- |[[100 m slobodno]] |51.71 |{{ZD|ŠVE}} [[Sarah Sjöström]] |23. 7. 2017. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4×100m Freestyle Relay Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0201F704FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=23. 7. 2017|access-date=23. 7. 2017}}</ref><ref>{{cite AV media |date=22. 2. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=mc1l61nsirg |title=SWIMMING WORLD RECORDS (50) 51.71 relay Sarah Sjöström |publisher=swimming art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191210142334/https://www.youtube.com/watch?v=mc1l61nsirg |archive-date=10. 12. 2019 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m slobodno]] |1:52.98 |{{ZD|ITA}} [[Federica Pellegrini]] |29. 7. 2009. |{{ZD|ITA}} [[Rim]] |<ref name="20 & 21">{{cite news|author=Craig Lord|title=WRs 20 & 21: Pellegrini And Van Der Burgh|url=http://www.swimnews.com/news/view/7133|publisher=swimnews.com|date=29. 7. 2009|access-date=16. 11. 2011|archive-date=31. 7. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090731013648/http://www.swimnews.com/News/view/7133|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=Women's 200m freestyle final results |url= http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_116_Finals_1_Women_200_Free.pdf |publisher=[[Omega SA|Omega Timing]] |date=29. 7. 2009 |access-date=18. 11. 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090806180636/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Roma2009/C73A1_Res1Heat_116_Finals_1_Women_200_Free.pdf |archive-date=6. 8. 2009}}</ref><ref>{{cite AV media |date=24. 1. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=xY_8EmkHJro |title=SWIMMING WORLD RECORDS (50) 200m freestyle 1:52.98 Federica Pellegrini |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214807/https://www.youtube.com/watch?v=xY_8EmkHJro |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[400 m slobodno]] |3:55.38 |{{ZD|AUS}} [[Ariarne Titmus]] |23. 7. 2023. |{{ZD|JAP}} [[Fukuoka]] |[https://www.youtube.com/watch?v=opY7HYmvChU ​] |- |[[800 m slobodno]] |8:04.79 |{{ZD|SAD}} [[Katie Ledecky]] |12. 8. 2016. |{{ZD|BRA}} [[Rio de Janeiro]] |<ref>{{cite web|title=Women's 800m Freestyle Results|url=https://smsprio2016-a.akamaihd.net/_odf-documents/S/W/SWW018101_Results_2016_08_12_34fbb9e2_7992_406d_b4bb_488873b70a3f.pdf |work= Rio 2016 – zvanični sajt|date=12. 8. 2016|access-date=13. 8. 2016|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160813120832/https://smsprio2016-a.akamaihd.net/_odf-documents/S/W/SWW018101_Results_2016_08_12_34fbb9e2_7992_406d_b4bb_488873b70a3f.pdf|archive-date=13. 8. 2016}}</ref><ref>{{cite AV media |date=21. 8. 2016 |url=https://www.youtube.com/watch?v=GAGXNs0MXzI |title=Rio Replay: Women's 800m Freestyle Final |publisher= Olympics |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[1500 m slobodno]] |15:20.48 |{{ZD|SAD}} [[Katie Ledecky]] |16. 5. 2018. |{{ZD|SAD}} [[Indianapolis]] |<ref>{{cite web|title=Women's 1500m Freestyle Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010101001902FFFFFFFFFFFF02 |publisher= Omega Timing|date=16. 5. 2018|access-date=17. 5. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=30. 5. 2018 |url=https://www.youtube.com/watch?v=v0_uvorHBA4 |title=Katie Ledecky - Arena Performance of the Month for May 2018 |publisher=swimoutletdotcom |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214803/https://www.youtube.com/watch?v=v0_uvorHBA4 |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[50 m leđno]] |26.86 |{{ZD|AUS}} [[Kaylee McKeown]] |20. 10. 2023. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |[https://www.youtube.com/watch?v=uCUDOekEEiM &#8203;] |- |[[100 m leđno]] |57.13 |{{ZD|USA}} [[Regan Smith]] |18. 06. 2024. |{{ZD|USA}} [[Indianapolis]] |[https://www.youtube.com/watch?v=38Lk9nM3B_g &#8203;] |- |[[200 m leđno]] |2:03.35 |{{ZD|SAD}} [[Regan Smith (plivačica)|Regan Smith]] |26. 7. 2019. |{{ZD|JKO}} [[Gwangju]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Backstroke Semifinal Results|url=http://www.omegatiming.com/File/00011301070202EE02FFFFFFFFFFFF01.pdf |publisher= [[Omega Timing]]|date=26. 7. 2019|access-date=26. 7. 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190726115319/http://omegatiming.com/File/00011301070202EE02FFFFFFFFFFFF01.pdf|archive-date=26. 7. 2019|url-status=dead}}</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?time_continue=24&v=o6gAGT2o_HY</ref> |- |[[50 m prsno]] |29.30 |{{ZD|ITA}} [[Benedetta Pilato]] |22. 5. 2021. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Breaststroke Semifinals Results|url=http://budapest2020.microplustiming.com/export/NU_Budapest2021/NU/pdf/SWMW50MBR-------------SFNL--------_74A%201.0.pdf?x=01:05:24|publisher=microplustiming.com|date=22. 5. 2021|access-date=22. 5. 2021}}</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=HYVFbd9XRrg</ref> |- |[[100 m prsno]] |1:04.13 |{{ZD|SAD}} [[Lily King]] |25. 7. 2017. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=100m Breaststroke Women's Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000111010A0203EC04FFFFFFFFFFFF01 |publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=25. 7. 2017|access-date=25. 7. 2017}}</ref><ref>{{cite AV media |date=7. 10. 2019 |url= https://www.youtube.com/watch?v=bWDfTYfgUBc |title=Lilly King Women's 100m Breaststroke Final 2017 Fina Swimming World Championship Budapest |publisher=Mahender Singh |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[200 m prsno]] |2:18.95 |{{ZD|JAR}} [[Tatjana Schoenmaker]] |30. 7. 2021. |{{ZD|JAP}} [[Tokio]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Breaststroke Final Results|url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73A1_SWMW200MBR------------FNL-000100--.pdf|website=olympics.com|date=30. 7. 2021|access-date=30. 7. 2021|archive-date=23. 8. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210823071631/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/SWM/OG2020-_SWM_C73A1_SWMW200MBR------------FNL-000100--.pdf|url-status=dead}}</ref> |- |[[200 m prsno]] |2:17.55 |{{ZD|RUS}} [[Jevgenija Čikunova]] |23. 4. 2023. |{{ZD|RUS}} [[Kazanj]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Breaststroke Final Results|url=https://new.russwimming.ru/upload/live/4R_LC_2023/ResultList_137F.pdf|publisher=russwimming.ru|date=21. 4. 2023|access-date=21. 4. 2023}}</ref><ref>[https://olympics.nbcsports.com/2023/04/21/evgenia-chikunova-world-record-swimming-breaststroke/ "Russian swimmer Yevgeniya Chikunova crushes world record in 200m breaststroke"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230428154622/https://olympics.nbcsports.com/2023/04/21/evgenia-chikunova-world-record-swimming-breaststroke/ |date=28. 4. 2023 }}. ''[[NBC Sports]]''. 21. 4. 2023. Pristupljeno 22. 4. 2023.</ref><ref>{{cite web|title=Video Women's 200m Breaststroke Final |url=https://www.youtube.com/watch?v=hw5VVmptlDg|publisher=swimswam|date=21. 4. 2023|access-date=30. 4. 2023}}</ref> |- |[[50 m delfin]] |24.43 |{{ZD|ŠVE}} [[Sarah Sjöström]] |5. 7. 2014. |{{ZD|ŠVE}} [[Borås]] |<ref>{{cite magazine|title=Sarah Sjostrom Smashes 25-Second Barrier With World Record in 50 Fly in Sweden |url= http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/39767.asp?q=Sarah-Sjostrom-Smashes-25-Second-Barrier-With-World-Record-in-50-Fly-in-Sweden|magazine=[[Swimming World Magazine]]|date=5. 7. 2014|access-date=7. 7. 2014|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714235247/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/39767.asp?q=Sarah-Sjostrom-Smashes-25-Second-Barrier-With-World-Record-in-50-Fly-in-Sweden|archive-date=14. 7. 2014}}</ref><ref>{{cite AV media |date=4. 2. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=AXbWtW5al2o |title=SWIMMING WORLD RECORDS (50) 50m butterfly 24.43 Sarah Sjöström |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191128074835/https://www.youtube.com/watch?v=AXbWtW5al2o |archive-date=28. 11. 2019 |url-status=live}}</ref> |- |[[100 m delfin]] |55.18 |{{ZD|SAD}} [[Gretchen Walsh]] |15. 6. 2024. |{{ZD|SAD}} [[Indianapolis]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Butterfly Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800030204EC0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=15. 6. 2024|access-date=15. 6. 2024}}</ref><ref>{{cite web|title=Video – Women's 100m Butterfly Semifinals |url=https://www.youtube.com/watch?v=1CItyBPqWVs|publisher= Team USA |date=15. 6. 2024|access-date=16. 6. 2024}}</ref> |- |[[200 m delfin]] |2:01.81 |{{ZD|KIN}} [[Liu Zige]] |21. 10. 2009. |{{ZD|KIN}} [[Jinan]] |<ref>{{cite news|author=Craig Lord|title=Liu Zige Takes 200th Shiny Suits WR: 2:01 200 'Fly|url=http://www.swimnews.com/news/view/7273|work=swimnews.com|date=21. 10. 2009|access-date=21. 10. 2009|archive-date=9. 11. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201109142437/http://www.swimnews.com/news/view/7273|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date=28. 3. 2012 |url=https://www.youtube.com/watch?v=ORkOliy9mlE |title=wm 200 butterfly world record 2:01.81 |publisher=nan shen |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181823/https://www.youtube.com/watch?v=ORkOliy9mlE |archive-date=9. 7. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m mješovito]] |2:06.12 (27.30; 31.64; 36.70; 30.48) |{{ZD|MAĐ}} [[Katinka Hosszú]] |3. 8. 2015. |{{ZD|RUS}} [[Kazanj]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m IM Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010F020001042402FFFFFFFFFFFF02|publisher=Omega Timing|date=3. 8. 2015|access-date=3. 8. 2015}}</ref><ref>{{cite AV media |date=5. 8. 2015 |url=https://www.youtube.com/watch?v=uJdQXXtmUkE |title=Katinka Hosszu Beats 200m IM World Record in Kazan |publisher=[[FINA]] |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214751/https://www.youtube.com/watch?v=uJdQXXtmUkE |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[400 m mješovito]] |4:26.36 |{{ZD|MAĐ}} [[Katinka Hosszú]] |6. 8. 2016. |{{ZD|BRA}} [[Rio de Janeiro]] |<ref>{{cite news|url=https://sports.yahoo.com/news/iron-lady-katinka-hosszu-shatters-world-record-in-400-im-american-maya-dirado-takes-second-020404338.html |title='Iron Lady' Katinka Hosszu shatters world record in 400 IM, American Maya DiRado takes second|author=Pat Forde|date=6. 8. 2016|publisher=[[Yahoo!]]|access-date=7. 8. 2016}}</ref><ref>{{cite AV media |date=21. 8. 2016 |url=https://www.youtube.com/watch?v=12tyMcIhcJs |title=Hosszu smashes world record in 400m IM |publisher=[[Olympics]] |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20210619183947/https://www.youtube.com/watch?v=12tyMcIhcJs |archive-date=19. 6. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[4 × 100 m slobodno]] |3:29.69 |{{ZID|Australija}}<br/>(52.04)[[Mollie O'Callaghan]] <br> (51.69)[[Shayna Jack]]<br>(52.29)[[Meg Harris]]<br>(51,90)[[Emma McKeon]] |23. 7. 2023. |{{ZD|JAP}} [[Fukuoka]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|website=omegatiming.com|date=23. 7. 2023|access-date=26. 7. 2023}}</ref><ref>{{cite web|title=Video - Women's 4x100m Freestyle Relay Final |url=https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1147680679734909 |website=World Aquatic|date=23. 7. 2023|access-date=26. 7. 2023}}</ref> |- |[[4 × 200 m slobodno]] |7:37.50 |{{ZID|Australija}}<br/>(1:53.66)[[Mollie O'Callaghan]]<br />(1:55.63)[[Shayna Jack]]<br />(1:55.80)[[Brianna Throssell]]<br />(1:52.41)[[Ariarne Titmus]] |27. 7. 2023. |{{ZD|JAP}} [[Fukuoka]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x200m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|website=omegatiming.com|date=27. 7. 2023|access-date=29. 7. 2023}}</ref><ref>{{cite web|title=Video - Women's 4x200m Freestyle Relay Final |url=https://www.youtube.com/watch?v=QI8_90Rv5Ac |website=World Aquatic|date=27. 7. 2023|access-date=29. 7. 2023}}</ref> |- |[[4 × 100 m mješovito]] |3:49.63 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Regan Smith (plivačica)|Regan Smith]] (57.28)<br/>[[Lilly King]] (1:04.90)<br/>[[Gretchen Walsh]] (55.03)<br/>[[Torri Huske]] (52.42) |4. 8. 2024. |{{ZD|FRA}} [[Pariz]] |<ref name="auto">{{cite web|title=Women's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/women-s-4-x-100m-medley-relay/fnl-000100--|publisher=olympics.com|date=4. 8. 2024|access-date=4. 8. 2024}}</ref> [https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239301%2F22612f40e85b25e751 ​] |} === Mješovite štafete === {|class=wikitable style="width: 95%; font-size: 95%;" ! Disciplina !! Rezultat !! Plivači !! Datum !! Mjesto !! Izvor |- |[[4 × 100 m slobodno (mješovita štafeta)]] |3:18.83 |{{ZID|Australija}}<br/>[[Jack Cartwright]] (48.14)<br />[[Kyle Chalmers]] (47.25)<br />[[Shayna Jack]] (51.73)<br />[[Mollie O'Callaghan]] (51.71) |29. 7. 2023. |{{ZD|JAP}} [[Fukuoka]] |<ref>{{cite web|title=Mixed 4×100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010301F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=29. 7. 2023|access-date=19. 8. 2023}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ym48tcuxDC0 &#8203;] |- |[[4 × 100 m mješovito (mješovita štafeta)]] |3:37.43 |{{ZID|SAD}}<br/>[[Ryan Murphy]] (52.08)<br/> [[Nik Fink]] (58.29)<br/> [[Gretchen Walsh]] (55.18)<br/> [[Torri Huske]] (51.88) |3. 8. 2024. |{{ZD|FRA}} [[Pariz]] |<ref>{{cite web|title=Swimming – Mixed 4×100m Medley Relay Final Results|url=https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/mixed-4-x-100m-medley-relay/fnl-000100--|website=Olympics.com|date=3. 8. 2024|access-date=4. 8. 2024 }}</ref>[https://vk.com/video/@artemzagrebelny?z=video142497057_456239297%2Fpl_142497057_-4 &#8203;] |} == Kratki bazeni (25 m) == === Muškarci === {|class=wikitable style="width: 95%; font-size: 95%;" ! Disciplina !! Rezultat !! Plivač !! Datum !! Mjesto !! Izvor |- |[[50 m slobodno]] |20.16 |{{ZD|SAD}} [[Caeleb Dressel]] |21. 11. 2020. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Freestyle Results|url=https://www.omegatiming.com/File/000114020F0101EB04FFFFFFFFFFFF01.pdf |website= omegatiming.com |date=21. 11. 2020|access-date=21. 11. 2020}}</ref><ref>{{cite AV media |date=21. 11. 2020 |url=https://www.youtube.com/watch?v=dlYFFbhWKcA |title=Caeleb Dressel World Record 50m Freestyle 20.16 |publisher=European Acquatics |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210610163205/https://www.youtube.com/watch?v=dlYFFbhWKcA |archive-date=10. 6. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[100 m slobodno]] |44.94 |{{ZD|FRA}} [[Amaury Leveaux]] |13. 12. 2008. |{{ZD|HRV}} [[Rijeka (grad)|Rijeka]] |<ref>{{cite web|title=Men's 100m Freestyle Finals results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000108000046000000FFFFFFFFFFFF01 |publisher= [[Omega SA|Omega Timing]]|date=13. 12. 2008|access-date=5. 3. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=15. 12. 2018 |url= https://www.youtube.com/watch?v=1mPcVJG55Fc |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 100 m free, Amaury Leveaux |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200317030649/https://www.youtube.com/watch?v=1mPcVJG55Fc&gl=US&hl=en |archive-date=17. 3. 2020 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m slobodno]] |1:39.37 |{{ZD|NJE}} [[Paul Biedermann]] |15. 11. 2009. |{{ZD|NJE}} [[Berlin]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m Freestyle Final results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000109050035000000FFFFFFFFFFFF01 |publisher= [[Omega SA|Omega Timing]]|date=15. 11. 2009|access-date=5. 3. 2018}}</ref> |- |[[400 m slobodno]] |3:32.25 |{{ZD|FRA}} [[Yannick Agnel]] |15. 11. 2012. |{{ZD|FRA}} [[Angers]] |<ref>{{cite magazine|title=Flash! Yannick Agnel Downs World Record in 400 Free at French Nationals|url=http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/32653.asp|magazine=[[Swimming World Magazine]]|date=15. 11. 2012|access-date=15. 11. 2012|url-status=dead|archive-url= https://archive.today/20130216202903/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/World/32653.asp|archive-date=16. 2. 2013}}</ref><ref>{{cite AV media |date=16. 11. 2012 |url=https://www.youtube.com/watch?v=q_WOH0X9JKU |title=New World Record Yannick Agnel 400 Freestyle 3:32.25 !! |publisher= Georgian Swimmers Club |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191128130315/https://www.youtube.com/watch?v=q_WOH0X9JKU |archive-date=28. 11. 2019 |url-status=live}}</ref> |- |[[800 m slobodno]] |7:20.46 |{{ZD|IRS}} [[Daniel Wiffen]] |10. 12. 2023. |{{ZD|RUM}} [[Otopeni]] |<ref>{{cite news|title=Men's 800m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600090101F10104FFFFFFFFFF01.pdf |publisher=omegatiming.com|date=10. 12. 2023|access-date=12. 12. 2023}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=582caZZSaHs &#8203;] |- |[[1500 m slobodno]] |14:08.06 |{{ZD|ITA}} [[Gregorio Paltrinieri]] |4. 12. 2015. |{{ZD|IZR}} [[Netanya]] |<ref>{{cite web |url=http://swimswam.com/gregorio-paltrinieri-breaks-oldest-world-record-on-the-books-in-1500-free/ |title=Gregorio Paltrinieri Breaks Oldest World Record on the Books in 1500 |author=Braden Keith |date=4. 12. 2015 |publisher=Swimswam |access-date=4. 12. 2015}}</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?time_continue=55&v=rBeN2GVHjVQ</ref> |- |[[50 m leđno]] |22.11 |{{ZD|RUS}} [[Kliment Kolesnjikov]] |23. 11. 2022. |{{ZD|RUS}} [[Kazanj]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Backstroke Results|url=https://russwimming.ru/upload/live/4R_SC_2022/ResultList_123F_us.pdf|publisher=russwimming.ru|date=6. 11. 2014|access-date=25. 11. 2022|archive-date=23. 11. 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221123162409/https://russwimming.ru/upload/live/4R_SC_2022/ResultList_123F_us.pdf|url-status=dead}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/465037289100724 &#8203;] |- |[[100 m leđno]] |48.58 |{{ZD|RUS}} [[Kliment Kolesnjikov]] |21. 11. 2020. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Medley Relay Results|url=https://www.omegatiming.com/File/000114020F0105F704FFFFFFFFFFFF01.pdf |website= omegatiming.com|date=21. 11. 2020|access-date=21. 11. 2020}}</ref><ref>{{cite AV media |date=22. 11. 2020 |url=https://www.youtube.com/watch?v=i9BMrdIhL4U |title=ISL 2020 Kolesnikov Breaks the WORLD RECORD in 100m Backstroke in the 4x100m Medley Relay! |publisher=Swimming Update |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201215203009/https://www.youtube.com/watch?v=i9BMrdIhL4U |archive-date=15. 12. 2020 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m leđno]] |1:45.63 |{{ZD|AUS}} [[Mitch Larkin]] |27. 11. 2015. |{{ZD|AUS}} [[Sydney]] |<ref>{{cite web |url=http://www.swimvortex.com/dolphin-mitch-larkin-leaps-to-145-6-wr-200-back-not-far-off-free-pace-of-the-albatross/ |title=Dolphin Mitch Larkin Leaps To 1:45.6 WR 200 Back Not Far Off Free Pace of the Albatross |author= Craig Lord |date=27. 11. 2015 |publisher= Swimvortex |access-date=27. 11. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170608191914/http://www.swimvortex.com/dolphin-mitch-larkin-leaps-to-145-6-wr-200-back-not-far-off-free-pace-of-the-albatross/# |archive-date=8. 6. 2017 |url-status=dead}}</ref><ref>{{cite AV media |date= 27. 11. 2015 |url=https://www.youtube.com/watch?v=PRwHAsEpgEQ |title=Mitch Larkin 200 Back World Record Video (1:45.63) |publisher=[[Swimming World]] |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214720/https://www.youtube.com/watch?v=PRwHAsEpgEQ |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[50 m prsno]] |25.25 |{{ZD|JAR}} [[Cameron van der Burgh]] |14. 11. 2009. |{{ZD|NJE}} [[Berlin]] |<ref name="Berlin WC 09 Book">{{cite web|url=http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Berlin/Book_All_Results.pdf |title=FINA/ARENA Swimming World Cup 2009, Berlin (GER): Full Results Book: Records Broken By Record Type |publisher=Omega Timing |date=15. 11. 2009 |access-date=16. 12. 2009 |pages=117 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120518122949/http://www.omegatiming.com/swimming/racearchives/2009/Berlin/Book_All_Results.pdf |archive-date=18. 5. 2012}}</ref> |- |[[100 m prsno]] |55.34 |{{ZD|BJE}} [[Ilja Šimanovič]] |19. 12. 2020. |{{ZD|BJE}} [[Brest (Bjelorusija)|Brest]] |<ref>{{cite web|title=Men's 100m Breaststroke Final Results|url=http://brest-dvvs.by/upload/17122020/ResultList_33F_us.pdf|work=brest-dvvs.by|date=19. 12. 2020|access-date=19. 12. 2020}}</ref><ref>{{cite AV media |date=20. 12. 2020 |url=https://www.youtube.com/watch?v=eQ7QILATKNw |title= Илья Шиманович, мировой рекорд 100 брасс, 55.34 |publisher= Плавание !!! |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20210523020712/https://www.youtube.com/watch?v=eQ7QILATKNw |archive-date=23. 5. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m prsno]] |2:00.16 |{{ZD|RUS}} [[Kiril Prigoda]] |13. 12. 2018. |{{ZD|KIN}} [[Hangzhou]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m Breaststroke Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0103EE04FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=13. 12. 2018|access-date=13. 12. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=13. 12. 2018 |url=https://www.youtube.com/watch?v=-f5TwL655Tk |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 200 m breaststroke 2.00.16 Kirill Prigoda |publisher=swimming art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191221143950/https://www.youtube.com/watch?v=-f5TwL655Tk |archive-date=21. 12. 2019 |url-status=live}}</ref> |- |[[50 m delfin]] |21.43 |{{ZD|ŠVI}} [[Noè Ponti]] |10. 12. 2024. |{{ZD|HUN}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Butterfly Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080104EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239328%2F903080c9a3cea82c2a%2Fpl_post_142497057_1492 &#x200B;] |- |[[100 m delfin]] |47.78 |{{ZD|SAD}} [[Caeleb Dressel]] |21. 11. 2020. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 100m Butterfly Results|url=https://www.omegatiming.com/File/000114020F0104EC04FFFFFFFFFFFF01.pdf |website= omegatiming.com|date=21. 11. 2020|access-date=21. 11. 2020}}</ref><ref>{{cite AV media |date=21. 11. 2020 |url=https://www.youtube.com/watch?v=ds4rclSWkQU |title=Caeleb Dressel Breaks 100 fly World Record (47.78) {{!}} 2020 ISL Finals Budapest |publisher=Swimming Guy |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210609081816/https://www.youtube.com/watch?v=ds4rclSWkQU |archive-date=9. 6. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m delfin]] |1:46.85 |{{ZD|JPN}} [[Tomoru Honda]] |22. 10. 2022. |{{ZD|JPN}} [[Tokio]] |[https://www.facebook.com/100007561117363/videos/1151467825795134 &#8203;​] |- |[[100 m mješovito]] |49.28 |{{ZD|SAD}} [[Caeleb Dressel]] |22. 11. 2020. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Men's 100m IM Results|url=https://www.omegatiming.com/File/000114020F0105EC04FFFFFFFFFFFF01.pdf |website= omegatiming.com |date= 22. 11. 2020|access-date=22. 11. 2020}}</ref><ref>{{cite AV media |date=22. 11. 2020 |url=https://www.youtube.com/watch?v=bfZAZO30oTk |title=Caeleb Dressel isl swimmin wr 100 IM 49.28 |publisher=swim4lifeTV |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210630005624/https://www.youtube.com/watch?v=bfZAZO30oTk |archive-date=30. 6. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m mješovito]] |1:48.88 |{{ZD|FRA}} [[Léon Marchand]] |1. 11. 2024. |{{ZD|SIN}} [[Singapur]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m IM Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070105EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=1. 11. 2024|access-date=1. 11. 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Fc-i1YbvAHU &#8203;] |- |[[400 m mješovito]] |3:54.51 |{{ZD|JAP}} [[Daiya Seto]] |20. 12. 2019. |{{ZD|SAD}} [[Las Vegas]] |<ref>{{cite web|title=Men's 400m Individual Medley Results|page=6|url=https://cdn.swimswam.com/wp-content/uploads/2019/12/ISL-Vegas-Day-1-Complete-Result.pdf|date=20. 12. 2019|access-date=20. 12. 2019}}</ref><ref>{{cite AV media |date=20. 12. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=m1x5rHvuLLY |title=WORLD RECORD {{!}} Daiya Seto Men's 400m Individual Medley {{!}} ISL {{!}} FULL RACE {{!}} Las Vegas |publisher=[[International Swimming League]] |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200813070649/https://www.youtube.com/watch?v=m1x5rHvuLLY |archive-date=13. 8. 2020 |url-status=live}}</ref> |- |[[4 × 50 m slobodno]] |1:21.80 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Caeleb Dressel]] (20.43)<br/>[[Ryan Held]] (20.25)<br/>[[Jack Conger]] (20.59)<br/>[[Michael Chadwick (plivač)|Michael Chadwick]] (20.53) |14. 12. 2018. |{{ZD|KIN}} [[Hangzhou]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x50m Freestyle Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F604FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=14. 12. 2018|access-date=15. 12. 2020}}</ref> |- |[[4 × 100 m slobodno]] |3:03.03 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Caeleb Dressel]] (45.66)<br/>[[Blake Pieroni]] (45.75)<br/>[[Michael Chadwick (swimmer)|Michael Chadwick]] (45.86)<br/>[[Ryan Held]] (45.76) |11. 12. 2018. |{{ZD|KIN}} [[Hangzhou]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Freestyle Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F704FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=11. 12. 2018|access-date=11. 12. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=11. 12. 2018 |url=https://www.youtube.com/watch?v=XiX-3_zuIpk |title=14th FINA World Swimming Championships (25m) Hangzhou (CHN) Men's 4x100m Freestyle Final |publisher= 劉曜彰 |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[4 × 200 m slobodno]] |6:46.81 |{{ZD|BRA}}<br/>[[Luiz Altamir Melo]] (1:42.03)<br/>[[Fernando Scheffer]] (1:40.99)<br/>[[Leonardo Coelho Santos]] (1:42.81)<br/>[[Breno Correia]] (1:40.98) |14. 12. 2018. |{{ZD|KIN}} [[Hangzhou]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x200m Freestyle Relay Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F804FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=14. 12. 2018|access-date=14. 12. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=17. 1. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=QGUzeH8uz98 |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 4×200m freestyle relay MEN 6:46.81 |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210512183155/https://www.youtube.com/watch?v=QGUzeH8uz98 |archive-date=12. 5. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[4 × 50 m mješovito]] |1:30.44 |{{ZID|Rusija}}<br/>[[Kliment Kolesnikov]] (22.83)<br/>[[Kiril Prigoda]] (25.26)<br/>[[Aleksandr Popkov]] (22.11)<br/>[[Vladimir Morozov (plivač)|Vladimir Morozov]] (20.24) |4. 12. 2014. |{{ZD|DAN}} [[Kopenhagen]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4×50m Medley Relay Results|url=http://copenhagen2017.microplustiming.com/export/NU/NU/pdf/CLS-ASM-4X50MD-FIN-ALL.pdf|publisher=Microplus Timing|date=17. 12. 2017|access-date=17. 12. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171228232603/http://copenhagen2017.microplustiming.com/export/NU/NU/pdf/CLS-ASM-4X50MD-FIN-ALL.pdf|archive-date=28. 12. 2017|url-status=dead}}</ref> |- |[[4 × 100 m mješovito]] |3:19.16 |{{ZID|Rusija}}<br/>[[Stanislav Donjec]] (49.63)<br/>[[Sergej Gejbel]] (56.43)<br/>[[Jevgenij Korotiškin]] (48.35)<br/>[[Danila Izotov]] (44.75) |20. 12. 2009. |{{ZD|RUS}} [[Sankt Peterburg]] |<ref>{{cite magazine|title=Salnikov Cup: Russian Foursome Breaks World Record|url=http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/23014.asp?q=|magazine=[[Swimming World Magazine]]|date=20. 12. 2009|access-date=25. 12. 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20140420022342/http://www.swimmingworldmagazine.com/lane9/news/23014.asp?q=#|archive-date=20. 4. 2014|url-status=dead}}</ref> |} === Žene === {|class=wikitable style="width: 95%; font-size: 95%;" ! Disciplina !! Rezultat !! Plivačica !! Datum !! Mjesto !! Izvor |- |[[50 m slobodno]] |22.93 |{{ZD|NIZ}} [[Ranomi Kromowidjojo]] |7. 8. 2017. |{{ZD|NJE}} [[Berlin]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Freestyle Results |url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00011101020201EB04FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=7. 8. 2017|access-date=7. 8. 2017}}</ref> |- |[[100 m slobodno]] |50.25 |{{ZD|AUS}} [[Cate Campbell]] |26. 10. 2017. |{{ZD|AUS}} [[Adelaide]] |<ref>{{cite web|author=Loretta Race|title=She's Back: Cate Campbell Eclipses Sjostrom's 100 SC Free World Record|url=https://swimswam.com/shes-back-cate-campbell-eclipses-sjostroms-100-sc-free-world-record/|access-date=26. 10. 2017|date=26. 10. 2017}}</ref><ref>{{cite AV media |date=14. 2. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=00TDGHbw7uQ |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 100m freestyle 50.25 Cate Campbell |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214748/https://www.youtube.com/watch?v=00TDGHbw7uQ |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[200 m slobodno]] |1:50.43 |{{ZD|ŠVE}} [[Sarah Sjöström]] |12. 8. 2017. |{{ZD|NIZ}} [[Eindhoven]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Freestyle Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00011101030201EE04FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=12. 8. 2017|access-date=13. 8. 2017}}</ref><ref>{{cite AV media |date=16. 8. 2017 |url=https://www.youtube.com/watch?v=9vOKX0-Opr0 |title=WorldCup-2017, Eindhoven - Sarah Sjostrom - 200 vrij (WR) |publisher=Theo Kellner |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200425042256/https://www.youtube.com/watch?v=9vOKX0-Opr0&gl=US&hl=en |archive-date=25. 4. 2020 |url-status=live}}</ref> |- |[[400 m slobodno]] |3:53.92 |{{ZD|AUS}} [[Ariarne Titmus]] |14. 12. 2018. |{{ZD|KIN}} [[Hangzhou]] |<ref>{{cite web|title=Women's 400m Freestyle Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0201EF04FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=14. 12. 2018|access-date=14. 12. 2018}}</ref><ref>{{cite AV media |date=4. 2. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=a6xg3xVIBV8 |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 3.53,92 Ариарне Титмус Австралия |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514160814/https://www.youtube.com/watch?v=a6xg3xVIBV8 |archive-date=14. 5. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[800 m slobodno]] |7:57.42 |{{ZD|SAD}} [[Katie Ledecky]] |5. 11. 2022. |{{ZD|SAD}} [[Indianapolis]] |<ref>{{cite web|title=Women's 800m Freestyle Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700090201F10104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=5. 11. 2022|access-date=5. 11. 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Video: Women's 800m Freestyle Results|url=https://www.youtube.com/watch?v=ET-rZh5wzlo |publisher=FINA|date=5. 11. 2022|access-date=6. 11. 2022}}</ref> |- |[[1500 m slobodno]] |15:08.24 |{{ZD|SAD}} [[Katie Ledecky]] |29. 10. 2022. |{{ZD|KAN}} [[Toronto]] |<ref>{{cite web|title=Women's 1500m Freestyle Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700080201F30104FFFFFFFFFF01.pdf|website=omegatiming.com|date=29. 10. 2022|access-date=30. 10. 2022}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=p20kZqUAd0k &#8203;] |- |[[50 m leđno]] |25.25 |{{ZD|CAN}} [[Margaret MacNeil]] |16. 12. 2022. |{{ZD|AUS}} [[Melbourne]] | <ref>{{cite web|title=Women's 50m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030202EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=16. 12. 2022|access-date=16. 12. 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Video – Women's 50m Backstroke Final Results|url=https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/837768164181853/?notif_id=1671237818974636&notif_t=video_processed&ref=notif |publisher=FINA.tv|date=16. 12. 2022|access-date=16. 12. 2022}}</ref> |- |[[100 m leđno]] |54.27 |{{ZD|USA}} [[Regan Smith]] |1. 11. 2024. |{{ZD|SIN}} [[Singapur]] | <ref>{{cite web|title=Women's 100m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070202EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=1. 11. 2024|access-date=4. 11. 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=cWRBiua1FoQ ​] |- |[[200 m leđno]] |1:58.83 |{{ZD|USA}} [[Regan Smith]] |2. 11. 2024. |{{ZD|SIN}} [[Singapur]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070202EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=2. 11. 2024|access-date=5. 11. 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=khIYfjTHwYA ​] |- |[[50 m prsno]] |28.37 sf |{{ZD|LIT}} [[Rūta Meilutytė]] |17. 12. 2022. |{{ZD|AUS}} [[Melbourne]] |<ref>{{cite web|title= Women's 50m Breaststroke Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030203EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=17. 12. 2022|access-date=17. 12. 2022}}</ref>[https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/529222178935246/?notif_id=1671320917357622&notif_t=video_processed&ref=notif &#8203;] |- |[[100 m prsno]] |1:02.36 = |{{ZD|LIT}} [[Rūta Meilutytė]] |12. 10. 2013. |{{ZD|RUS}} [[Moskva]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Breaststroke Result|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010D020701021E02FFFFFFFFFFFF02 |publisher= Omega Timing|date=12. 10. 2013|access-date=12. 10. 2013}}</ref> |- |[[100 m prsno]] |1:02.36 = |{{ZD|JAM}} [[Alia Atkinson]] |6. 12. 2014. |{{ZD|KAT}} [[Doha]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Breaststroke Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010E010D01021E02FFFFFFFFFFFF02 |publisher= Omega Timing|date=6. 12. 2014|access-date=6. 12. 2014}}</ref><ref>{{cite AV media |date=22. 6. 2016 |url=https://www.youtube.com/watch?v=0-ADSzjH8jY |title=Alia Atkinson {{!}} World Record 100m Breaststroke {{!}} 2014 FINA World Swimming Championships Doha |publisher=[[FINA]] |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214739/https://www.youtube.com/watch?v=0-ADSzjH8jY |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[100 m prsno]] |1:02.36 = |{{ZD|JAM}} [[Alia Atkinson]] |26. 8. 2016. |{{ZD|FRA}} [[Chartres]] |<ref>{{cite web|title=Alia Atkinson Ties World Record in 100 Breaststroke in Chartres|url=https://swimswam.com/alia-atkinson-ties-world-record-100-breaststroke-chartres/|author=Braden Keith|publisher=Swimswam|date=26. 8. 2016|access-date=26. 8. 2016}}</ref> |- |[[200 m prsno]] |2:12.72 |{{ZD|SAD}} [[Kate Douglass]] |24. 10. 2024. |{{ZD|SIN}} [[Singapur]] | <ref>{{cite web|title=Women's 200m Breaststroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070203EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=31. 10. 2024|access-date=2 Novemner 2024}}</ref><ref>{{cite web|title= Video - Women's 200m Breaststroke Final |url= https://www.youtube.com/watch?v=4lBVRVyBrD0|publisher=World Aquatics |date=31. 10. 2024|access-date=2 Novemner 2024}}</ref> |- |[[50 m delfin]] |24.38 |{{ZD|ŠVE}} [[Therese Alshammar]] |22. 11. 2009. |{{ZID|Singapur}} |<ref name="SwimNews 7324">{{cite web |url=http://www.swimnews.com/news/view/7324 |title=World Cup Farce Ends With 3 More 'WRs' |author=Craig Lord |website=SwimNews.com |date=22. 11. 2009 |access-date=22. 11. 2009 |archive-date=3. 5. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503231903/http://www.swimnews.com/news/view/7324 |url-status=dead }}</ref> |- |[[100 m delfin]] |54.05 |{{ZD|CAN}} [[Margaret MacNeil]] |16. 12. 2022. |{{ZD|AUS}} [[Melbourne]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030204EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=18. 12. 2022|access-date=18. 12. 2022}}</ref> |- |[[200 m delfin]] |1:59.61 |{{ZD|ŠPA}} [[Mireia Belmonte]] |3. 12. 2014. |{{ZD|KAT}} [[Doha]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Butterfly Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010E010D01032202FFFFFFFFFFFF02 |publisher= Omega Timing|date=3. 12. 2014|access-date=3. 12. 2014}}</ref><ref>{{cite AV media |date=15. 2. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=GvnJJNEm0_c |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 200m butterfly 1:59.61 Mireia Belmonte Garcia |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210212214727/https://www.youtube.com/watch?v=GvnJJNEm0_c |archive-date=12. 2. 2021 |url-status=live}}</ref> |- |[[100 m mješovito]] |55.98 |{{ZD|SAD}} [[Gretchen Walsh]] |18. 10. 2024. |{{ZD|SAD}} [[Charlottesville ]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m IM TT WR|url= https://storage.googleapis.com/virginiasports-com/2024/10/UVA-vs-Florida-Full-Results.pdf|publisher= virginiasports-com|date=18 October 2024|access-date=12 Nobember 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239326%2F4946df7d75239061b2%2Fpl_wall_142497057 &#8203;] |- |[[200 m mješovito]] |2:01.86 |{{ZD|MAĐ}} [[Katinka Hosszú]] |7. 8. 2017. |{{ZD|KAT}} [[Doha]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m IM Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010E010D01042402FFFFFFFFFFFF02|publisher=Omega Timing|date=6. 12. 2014|access-date=6. 12. 2014}}</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?time_continue=53&v=5VWa7h4KNiI</ref> |- |[[400 m mješovito]] |4:18.94 |{{ZD|MAĐ}} [[Mireia Belmonte]] |12. 8. 2017. |{{ZD|NIZ}} [[Eindhoven]] |<ref>{{cite web|title=Women's 400m IM Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00011101030205EF04FFFFFFFFFFFF01|publisher=Omega Timing|date=12. 8. 2017|access-date=12. 8. 2017}}</ref><ref>https://vk.com/video-9768_456239147</ref> |- |[[4 × 50 m slobodno]] |1:32.50 |{{ZID|Nizozemska}}<br/>[[Ranomi Kromowidjojo]] (23.05)<br/>[[Maaike de Waard]] (23.16)<br/>[[Kim Busch]] (23.47)<br/>[[Femke Heemskerk]] (22.82) |12. 12. 2020. |{{ZD|NIZ}} [[Eindhoven]] |<ref>{{cite news|title=Dutch Women Destroy SCM 200 Free Relay World Record In 1:32.50 (Video)|url=https://swimswam.com/dutch-women-destroy-scm-200-free-relay-world-record-in-132-50-video/|website=swimswam.com|author=James Sutherland|date=12. 12. 2020|access-date=15. 12. 2020}}</ref> |- |[[4 × 100 m slobodno]] |3:26.53 |{{ZID|Nizozemska}}<br/>[[Inge Dekker]] (52.39)<br/>[[Femke Heemskerk]] (50.58)<br/>[[Maud van der Meer]] (52.55)<br/>[[Ranomi Kromowidjojo]] (51.01) |15. 12. 2017. |{{ZD|DAN}} [[Kopenhagen]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4×100m Freestyle Relay Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010E010D01003302FFFFFFFFFFFF02 |publisher= Omega Timing|date=5. 12. 2014|access-date=5. 12. 2014}}</ref><ref>{{cite AV media |date=18. 1. 2019 |url=https://www.youtube.com/watch?v=vOAj4caf1Dg |title=SWIMMING WORLD RECORDS (25) 4×100m freestyle relay, women 3:26.53 |publisher= Swimming Art |via=[[YouTube]] |access-date=10. 8. 2021}}</ref> |- |[[4 × 200 m slobodno]] |7:32.85 |{{ZID|Nizozemska}}<br/>[[Inge Dekker]] (1:54.73)<br/>[[Femke Heemskerk]] (1:51.22)<br/>[[Ranomi Kromowidjojo]] (1:54.17)<br/>[[Sharon van Rouwendaal]] (1:52.73) |3. 12. 2014. |{{ZD|KAT}} [[Doha]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4×200m Freestyle Relay Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010E010D01003402FFFFFFFFFFFF02 |publisher= Omega Timing|date=3. 12. 2014|access-date=3. 12. 2014}}</ref> |- |[[4 × 50 m mješovito]] |1:42.38 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Olivia Smoliga]] (25.97)<br/>[[Katie Meili]] (29.29)<br/>[[Kelsi Dahlia]] (24.02)<br/>[[Mallory Comerford]] (23.10) |12. 12. 20118. |{{ZD|KIN}} [[Hangzhou]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4×50m Medley Relay Final Results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0205F604FFFFFFFFFFFF01 |publisher= Omega Timing|date=12. 12. 2018|access-date=12. 12. 2018}}</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?time_continue=397&v=qWIZYEH9peQ</ref> |- |[[4 × 100 m mješovito]] |3:44.52 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Olivia Smoliga]] (55.60)<br/>[[Lilly King]] (1:02.40)<br/>[[Kelsi Dahlia]] (54.79)<br/>[[Erika Brown (plivačica)|Erika Brown]] (51.73) |21. 11. 2020. |{{ZD|MAĐ}} [[Budimpešta]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Medley Relay Results|url=https://www.omegatiming.com/File/000114020F0205F704FFFFFFFFFFFF01.pdf |publisher= Omega Timing|date=21. 11. 2020|access-date=21. 11. 2020}}</ref> |} === Mješovite štafete === {|class=wikitable style="width: 95%; font-size: 95%;" ! Disciplina !! Rezultat !! Plivači !! Datum !! Mjesto !! Izvor |- |[[4 × 50 m slobodno (mješovita štafeta)]] |1:27.33 |{{ZID|Francuska }}<br/>[[Maxime Grousset]] (20.92) <br/>[[Florent Manaudou]] (20.26) <br/>[[Beryl Gastaldello]] (23.00) <br/>[[Melanie Henique]] (23.15) |16. 12. 2022. |{{ZD|AUS}} [[Melbourne]] | <ref>{{cite web|title=Mixed 4×50m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030301F60104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=16. 12. 2022|access-date=16. 12. 2022}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=G946Adjg0NI &#8203;] |- |[[4 × 50 m mješovito (mješovita štafeta)]] |1:35.15 |{{ZID|Sjedinjene Američke Države}}<br/>[[Ryan Murphy]] (22.37) <br/>[[Nic Fink]] (24.96) <br/> [[Kate Douglass]] (24.09) <br/> [[Torri Huske]] (23.73) |14. 12. 2022. |{{ZD|AUS}} [[Melbourne]] | <ref>{{cite web|title=Mixed 4x50m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030305F60104FFFFFFFFFF01.pdf|date=14. 12. 2022|access-date=14. 12. 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Video - Mixed 4x50m Medley Relay Final Results|url=https://www.youtube.com/watch?v=ul7oas7Zcy4|publisher=FINA.tv|date=14. 12. 2022|access-date=20. 12. 2022}}</ref> |} == Galerija == Neki od trenutnih svjetskih rekordera: <gallery widths="170" heights="200"> Datoteka:YANNICK AGNEL a.jpg|<center>[[Yannick Agnel]]</center> Datoteka:Therese Alshammar 2013-01-08 001.jpg|<center>[[Therese Alshammar]]</center> Datoteka:Mireia Belmonte Garcia.jpg|<center>[[Mireia Belmonte]]</center> Datoteka:Filhopodium50cropped.jpg|<center>[[César Cielo Filho]]</center> Datoteka:Matt Grevers.jpg|<center>[[Matt Grevers]]</center> Datoteka:Olympian Grant Hackett takes the Pledge (34690236782) (cropped).jpg|<center>[[Grant Hackett]]</center> Datoteka:Femke Heemskerk.jpg|<center>[[Femke Heemskerk]]</center> Datoteka:Kazan 2015 - Hosszú Katinka 200m backstroke.JPG|<center>[[Katinka Hosszú]]</center> Datoteka:Ranomi Kromowidjojo (2008-08-25).jpg|<center>[[Ranomi Kromowidjojo]]</center> Datoteka:Katie Ledecky-2012-14-09.jpg|<center>[[Katie Ledecky]]</center> Datoteka:Leveauxpodium50.jpg|<center>[[Amaury Leveaux]]</center> Datoteka:Jason Lezak 2.jpg|<center>[[Jason Lezak]]</center> Datoteka:Ryan Lochte cropped.jpg|<center>[[Ryan Lochte]]</center> Datoteka:Rūta Meilutytė02.jpg|<center>[[Rūta Meilutytė]]</center> Datoteka:Aaron peirsol-2.jpg|<center>[[Aaron Peirsol]]</center> Datoteka:Federica Pellegrini e Luca Marin (cropped).jpg|<center>[[Federica Pellegrini]]</center> Datoteka:Phelpsbeijing.jpg|<center>[[Michael Phelps]]</center> Datoteka:Rebecca soni cropped.jpg|<center>[[Rebecca Soni]]</center> Datoteka:Cameron_van_der_Burgh.jpg|<center>[[Cameron van der Burgh]]</center> Datoteka:Incheon AsianGames Swimming 34.jpg|<center>[[Sun Yang]]</center> </gallery> == Također pogledajte == * [[Olimpijski rekordi u plivanju]] == Reference == {{refspisak}} [[Kategorija:Plivanje]] [[Kategorija:Svjetski rekordi]] i37hw7on5qchs44d84p65gx0unnj5ul 0 78749 3672591 2532793 2024-12-11T21:15:04Z Nerko65 55647 3672591 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} '''Melanholija''' (od [[grčki jezik|grčkog]] μέλας "crna" i χολή "žuč") je psihičko stanje [[depresija|depresije]] bez specifičnih razloga. Ono karakterizira nedostatak entuzijazma i spremnosti da se organizam aktivira u cjelini. [[Datoteka:Dürer Melancholia I.jpg|180px|desno|mini|''Melanholija'', [[Albrecht Dürer]]]] == Historija == Termin 'melanholija' prvi je upotrijebio [[Hipokrat]] koji ju je opisao kao bolest. On je stvorio teoriju o četiri tjelesna raspoloženja koja su uzrok prisustva [[četiri tjelesna soka]] ([[krv]], [[sluz]], [[crna žuč|crna]] i [[žuč|žuta žuč]]). Ravnoteža ili neravnoteža u [[zdravlje|zdravlju]], [[bolest]] i bol osobe te utjecaj [[Saturn]]a na [[slezena|slezenu]] da luči više crne žuči, sve to dovodi do promjene raspoloženje i do stanja melanholije. Tokom [[renesansa|renesanse]] i [[romantizam|romantizma]] melanholija je pozdravljana kao bolest, te smatrana iskustvom koje obogaćuje dušu. Tokom romantizma nastao je pojam pod nazivom [[Weltschmerz|svjetska bol]], koji je prvi uveo njemački pisac Jean Paul. [[Sigmund Freud]], u svojim studijama o superegu, je suočen s nečim što je u to vrijeme već bilo poznato pod nazivom 'melanholija'. Prema Freudu, melanholija je kao proces žalosti, ali bez nužno postojanog gubitka. Osobe sa simptomima melanholije govore o sebi kao o "beskorisnim", "nesposobnim za ljubav", "nesposobnim za činiti nešto dobro, ili dobro za druge", kao "razdražljivim" s "dosadnim navikama" i drugim karakteristikama gdje je vrijednost "unutrašnjeg" često umanjena lažnim izjavama. == Dijagnoza == Prema klasifikaciji DSM IV, za dijagnozu melanholije potrebno je: * Najmanje jedno od navedenog: ** nedostatak zadovoljstva u svakodnevnim aktivnostima ** skoro nikakva reakcija na poticaj koji obično uzrokuje zadovoljstvo * Najmanje troje od navedenog: ** nedostatak užitka i posebna kvaliteta depresivnog raspoloženja (tj. depresivno raspoloženje se doživljava kao različito od onoga što se osjeća nakon smrti bližnje osobe) ** depresija se pogoršava ujutro ** buđenje barem dva sata ranije ** psihomotorička retardacija ili agitacija ** značajan gubitak [[težina|težine]] ili [[anoreksija]]. ** stalan osjećaj krivice koja je zapravo suvišna ili pak neodgovarajuća == Također pogledajte == * [[Anomija]] * [[Depresija (raspoloženje)]] * [[Klinička depresija]] * [[Negativizam]] * [[Weltschmerz]] {{Emocije}} {{Commonscat|Melancholia}} [[Kategorija:Psihologija]] q50bez9pruyal2e3ri4ljwu05weezn4 0 87962 3672638 3605247 2024-12-12T00:42:15Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672638 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Schematic diagram of the human eye multilingual.svg|mini|desno|300px|Položaj mrežnjače u ljudskom oku: oznaka '''14''']] '''Mrežnjača''' ({{lat|retina}}) je unutrašnja ovojnica [[oko|oka]]. Smještena je na stražnjem dijelu [[očna jabučica|očne jabučice]] i njen je najvažniji dio. Sadrži vidne ćelije, [[Štapićasta ćelija|štapiće]] i [[Čepićasta ćelija|čunjiće]]/[[Čepićasta ćelija|čepiće]] koji pomažu u prepoznavanju [[svjetlo|svjetla]] i raspoznavanju [[boja]]. Povezane su sa živčanim vlaknima koja se udružuju u [[vidni nerv]].<ref>Hall J. E., Guyton A. C. (2006): Textbook of medical physiology, 11th edition. Elsevier Saunders, St. Louis, Mo, {{ISBN|0-7216-0240-1}}.</ref><ref>Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, {{ISBN|9958-10-222-6}}.</ref><ref>Warrell D. A., Cox T. M., Firth J. D. (2010): [http://otm.oxfordmedicine.com/ The Oxford Textbook of Medicine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120321002102/http://otm.oxfordmedicine.com/ |date=21 Mart 2012 }} (5th ed.). Oxford University Press</ref><ref>Mader S. S. (2000): Human biology. McGraw-Hill, New York, {{ISBN|0-07-290584-0}}; {{ISBN|0-07-117940-2}}.</ref> == Građa i funkcija == [[Fiziologija]] mrežnjače ispoljava veliku raznolikost u životinjskom carstvu, što se objašnjava različitim funkcijama koje mora obaviti. Ali se odavno zna da sve varijante slijede slične modele organizacije. Obično se, međutim, opisuje oko [[primat]]a, najčešće ljudsko. Mrežnjača se sastoji od naslaganih slojeva u radijalnom pravcu (od površine mrežnjače na stražnjem dijelu oka): [[Datoteka:Retina.svg|mini|center|500px|Struktura mrežnjače<br>Lijevoː Ulaz svjetlosnih zrakaː Sasvim desnoː gore čepići – dolje štapići]] #'''Jednolaminatni sloj''' fotoreceptorskih ćelija [[glutamat]]ergičnih čunjića unutar [[žuta mrlja|žute mrlje]] ili više periferno pričvršćen na [[pigment]]ni [[epitel]] pod mrežnjačom; #'''Vanjski pleksformni sloj''' formiran od horizontalnih ćelija H1 i H2; #'''Unutarnji jezgarni sloj''' (ili interni sloj jezgra) formiran od bipolarnih ćelija i GABA-ergičnih glicinergina, više vrsta: # * Periferne bipolne ćelije, specifični štapići, i # * Centralne bipolna ćelije, specifični čunjići, koji imaju najmanje sljedeće pod-klase: ''gigantski'', ''difuzni'', ''patuljasti'' i ''S-čunjići''; # '''Unutrašnji pleksiformni sloj''', formiran od amakrinih ćelija; # '''Ganglijski sloj''' ćelija (više od dvadeset vrsta) čiji aksoni (~ 1,25 miliona) se ekscentrično spajaju na optički disk (uključujući i manje slojeve i nefotosenzitivne ćelije) formirajući vidni nerv. Mrežnjača je, s druge strane, ima dvostruku arhitektonsku organizaciju: kružnu i i tangentnu. * Fotoreceptori, bipolarne ćelije (kao i neke amakrine ćelije unutrašnjeg pleksiformnog sloja) i gangliona definiraju radijalne mreže, dok *ćelije unutrašnjeg i vanjskog pleksiformnoog sloja grade tangentne mreže. === Radijalna mreža === [[Datoteka:Gamme luminance.svg|mini|500px|center| Raspon osvjetljenja za vizuelne sisteme<br>Tranzicija iz noći u dan prati povećanje intenziteta svjetla od 50 milijardi puta. <br>Da bi se prilagodili ovom značajno dinamičnom rasponu, [[sisar]]ska mrežnjača ima dvije vrste fotoreceptora, [[Štapićasta ćelija|štapiće]] i [[Čepićasta ćelija|čepiće]]. Štapići su vrlo osjetljivi na najmanje osvjetljenja i omogućavaju noćni vid, ali se u sumraku brzo zasite. Čunjići onda preuzimaju ulogu glavnih fotoreceptora.]] [[Datoteka:Cone cell gangl.svg|mini|300px| Funkcijske veze između bipolnih ćelija čunjića ON/OFF i ganglionskih ćelija ON/OFF. Čepić je u središtu receptivnog polja.]] U zavisnosti od intenziteta svjetlosti, bit će angažirane tri djelomično različite, kako bi se osigurao prijenos [[foton]]a svjetla na receptore, a prijenos akcijskih potencijala sa ganglijskih ćelija. receptora, a prijenos akcionih potencijala od strane ganglijskih ćelija. * Za dnevno gledanje, fotorecepcija se uglavnom odvija u centralnom dijelu žute mrlje: : Aktiviraju se i sukcesivno povezuju hemijske [[sinapsa|sinapse]]: čepići → bipolne ćelije ON/OFF → Ganglijske ćelije ON/OFF. : Nakon prezentacije svjetlosnih zraka u centru receptivnog polja između vremena T1 i T2. Na hiperpolarizirani čepić i štapić glutamat u manjim količinama. To dovodi do postupnog aktiviranja ćelije u ON bipolnom centru i dipolne inaktivacije bipolarnih ćelija u OFF centru. Ovi suprotno bipolarni odgovori se objašnjavaju činjenicom da su oni ispoljavaju na njihovoj površini raznih [[glutamat]] receptora (GLU): bipolni ON imaju [[metabotropni receptor|metabotropne receptore]] Glu u kombinaciji sa G proteinom (mGluR6 ); OFF bipolne ćelije ispoljavaju [[ionotropni receptor|ionotropne receptore]] ([[AMPA receptora|AMPA]], [[kainat receptor|kainatne]]). Recptori mGluR6 zatvorili Na+ kanali na taj način hiperpolariziraju ćelije. Ali, ovdje smanjenje glutamata izaziva suprotnu dipolnu aktivaciju. : Bipolne ćelije, kao što čunjići ocjenjuju električne odgovore. U retini, ganglionske ćelije samo odgovaraju [[akcijski potencijal|akcijskim potencijalima]]. * Za noćni vid (ili skotoptički vid), uglavnom u perifernim zoni.<ref>Bloomfield S. A., Dacheux R. F. (2001)ː Rod vision: Pathways and processingin the mammalian retina. Progress in Retinal and Eye Research, 20 (3)ː 351-384.</ref>: [[Datoteka:Scotopic.svg|mini|300px| Štapići u skotoptičnom gledanju]] : Aktiviraju se i sukcesivno povezuju hemijske i električne [[sinapsa|sinapse]]: štapići, ON bipolne ćelije, amakrine ćelije A (II) i specifične bipolne ćelije čunjića i ganglijskih ćelija ili direktno iz ćelija OFF ganglija u specifične čunjeve. Drugim riječima, centralni čunjići su u stanju mirovanja, a bipolni i ganglijski čunjići stimuliraju periferne štapiće preko amakrinih ćelijaː → čepići (1) C. bipolarni ON → štapići (2) C. sve amakrine → (3) c akson. → bipolni čepić (4) C. ganglijski ON/OFF. Štapići se sastoji 4 sinapsne veze sa dvije jakde konvergencijske poente: 20 do 50 štapića konvergiraju na svakoj bipolnoj ćelija štapića (CBB) i od 20 do 25 CBB približava svakoj amakrinoj ćeliji AII. Sve u svemu, signale od najmanje hiljadu štapića konvergiraju u jednu ćeliju gangliona.<ref name=tayl>Taylor W. R., Smith R. G. (2004): Transmission of scotopic signals from the rod to rod-bipolar cell in the mammalian retina, Vision Research, 44: 3269-3276.</ref>. Osim toga, štapići mogu odgovoriti na stimulaciju jednog fotona, a potrebno je najmanje stotinu da bi se dobio odgovor iz čepića. Ova organizacija značajno povećava amplitude signala i osigurava dobru osjetljivost pri slabom osvjetljenju. : Na svjetlu, štapići kao i čunjići sue repolariziraju srazmjerno intenzitetu svjetla. Prijenos na bipolne ćelije je onda postepen, bez praga. Tako je samo iz retine ganglijskih stanica koje stvaraju akcijski potencijal. *Viđenje u sumraku (ili mezopični vid): : Ova vrsta vida uključuje periferne štapiće koji, kroz horizontalne sinapse, aktiviraju centralne čunjiće, koji bi inače mirovali zbog niskog intenziteta svjetlosti. Ovo rezultira u održavanju aktivnosti mreža kje su uključene u dnevno viđenje. : Strogo govoreći, ovaj tip mreže je prilično tangentni a ne radijalni, a dijelom je odgovoran za gubitak ugaone rezolucije (ali i gubitka razlikovnja boja) prilikom gledanja tamnih područja slike, čak i u dnevnim posmatranjima. {| class="wikitable" align="center" |- |bgcolor=#25fde9 align="center" | '''Retino-tektni sistem<br> relej: gornji kolikulus bez projekcija na korteks |bgcolor=#87e990 align="center" | '''Genikulo-prugasti sistem<br>releji: bočno koljenasto tijelo sa projekcijom na primarni vidni korteks (prugasti korteks i V1)''' |- ! Periferna mrežnjača!! Centralna mrežnjača |- | Aktivacija štapića ||Aktivacija čepića (čunjića) |- |Odnosi konvergencije || Odnosi pojedinačne aktivnosti |- |Ganglijski tip M (magaćelijski: veliko, široko polje prijema, fazna adaptacija) || P-tip ganglija (parvoćelijski: mala veličina, malo polje prijema, tonirana adaptacija). |- | Visoka osjetljivost || Niska osjetljivost |- | Mala snaga diskriminacije || Visoka oštrina vida |- | Obrađuje informacije o pokretima|| Obrađuje informacije koje se odnose na oblik i boju |- | Uloga: Otkrivanje informacija || Uloga: Potvrđivanje informacija |- |} == Prostorna sumacija == [[Datoteka:Receptive field.png|thumb|300px|desno|On-centri i off-centri u mrežnici]] Za razliku, od fotografske kamere, mrežnjača nešalje sliku jednostavno u mozak. Ona je prostorno kodira, kako bi stala u ograničeni kapacitet vidnog nerva. Kompresija je potrebna zato što postoji 100 puta više fotoreceptorskih od ganglijskih ćelija i što uklanja korelaciju dolaznih slika. Kao štio je gore naglašeno, postoje dvije vrste centara koje okružuju strukture u mrežnjači: ON i OFF centri. ON centri imaju pozitivno podraženi centar i negativno podraženu okolinu, dok su OFF centri suprotno usmjereni. Pozitivno se podraživanje zove ‘’’ekscitacija, a negativno: ‘’inhibicija. Ovi centri nisu fizički da bi se mogli vidjeti bojenjem uzoraka tkiva ili ispitivanjem anatomije. Oni su centri logičke strukture (tj. matematički sažetak) u tom smislu da ovise o jačini veze između bipolnih i ganglijskih stanica. Smatra se da je snaga veze između ćelija uvjetovana brojem i vrstom ionskih kanala ugrađenih u sinapse između ganglijskih i bipolnih ćelija.<ref>Meister M., Berry M. J. (1999): The neural code of the retina. Neuron 22 (3): 435–50. doi:10.1016/S0896-6273(00)80700-X. PMID 10197525.</ref><ref>Rodieck R. W. (1965): Quantitative analysis of cat retinal ganglion cell response to visual stimuli". Vision Res. 5 (11): 583–601. doi:10.1016/0042-6989(65)90033-7. PMID 5862581.</ref><ref>Wandell B. A. (1995): Foundations of vision. Sunderland, Mass: Sinauer Associates. {{ISBN|0-87893-853-2}}.</ref> Periferne strukture su matematički ekvivalent [[algoritam]]a rubne detekcije koje koriste računarni programeri kako bi izdvojili ili pojačali rubove na digitalnoj fotografiji. Tako I mrežnjača poboljšava detekcijeu rubova objekata unutar svog vidnog polja. Primjerice, na slici psa, mačke i kuće, rubovi tih objekata sadrže najviše informacija. Za više funkcije mozga (ili računara) izdvajanje i klasificiranje tih posmatranih predmeta, neophodno je da mrežnjača najprije diferencira različite objekate ukupnog prizora. Kao primjer može se uzeti da matrica je u srcu računarskog algoritma koji implementira rubnu detekciju. Ona je ekvivalent strukturi koja okružuje centar. U ovom primjeru, svaki element unutar matrice bi bio povezan s jednim fotoreceptorom, a u središtu je receptor koji se trenutno obrađuje. Središnji fotoreceptor je pomnožen s +1 faktorom težine. Okolni fotoreceptori su "najbliži susjedi" centru i pomnoženi su s -1 / 8 vrijednosti. Od tih elemenata, izračuna se konačni zbir od devet. Sumacija se ponavlja za svaki fotoreceptor u slici, premještanjem u lijevo do kraja reda, a zatim prema dolje na slijedeći red. Kada su svi ulazi od devet fotoreceptora iste vrijednosti, ukupni zbroj ove matrice je nula. Rezultat nula ukazuje da je slika ujednačena (tj. ne mijenja se) unutar tog malog dijela. Negativni ili pozitivni zbirovi znače da se nešto mijenjalo unutar tog malog dijela od devet fotoreceptora.<ref>Dawkins R. (1986). The Blind Watchmaker. Longman, {{ISBN|0-582-44694-5}}.</ref> <TABLE BORDER=1> <TR><TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8<TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8<TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8 <TR><TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8<TD BGCOLOR=lightblue> +1 <TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8 <TR><TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8<TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8<TD BGCOLOR=lightyellow>-1/8 </TABLE> Takva matrica je samo približna slika onoga što se stvarno događa unutar mrežnjače. *Prvo, prethodni primjer se zove "uravnoteženi". Pojam uravnotežen znači da je zbir negativnih jednak zbroju pozitivnih vrijednosti, kako bi se savršeno poništile, a ganglijske ćelije nisu gotovo nikada savršeno uravnotežene. *Drugo, tabela je četverugaona, dok su okolne strukture mrežnjače kružne. *Treće, neuroni djeluju pod uticajem impulsa koji putuju niz aksone nervnih ćelija, a kompjuteri sebaziraju na jednom broju koji je u biti konstanta pojedinog unosa piksela. Pritom je ačunarski i piksel u biti ekvivalent biološkog fotoreceptora. *Četvrto, retina sve izračune obavlja istovremeno, dok računar obrađuje svaki piksel pojedinačno I nema ponavljanja i namještanja izračuna kao u računaru. Konačno, vodoravne i amakrine ćelije imaju također važnu ulogu u ovom procesu, ali ovdje nisu spomenute. Slijedi primjer unosa slike i načina modificiranja rubnom detekcijom. [[Datoteka:Edge-detection-2.jpg]] Nakon prostornog šifrirana slike u perifernim strukturama, signal se šalje iz optičkog nerva (preko aksona ganglijskih stanica) putem hijazme glavnog vidnog nerva do lateralnih genikulatnih jezgri (LGN). Tačna funkcija LGN još nije poznata. Signal iz LGN tada putuje do primarne vidne kore (V1 korteks). Pojednostavljeni put signala: fotoreceptori → bipolarne stanice→ ganglija→ hijazma → LGN→ V1 korteks (kora velikog mozga). [[Datoteka:ERP - optic cabling.jpg|500px]] == Bolesti i poremećaji == Na građu I funkciju mrežnjače mogu uticati mnoge nasljedne i stečene bolesti ili poremećaji. Neki od njih su slijedeće. * '''[[Retinitis pigmentosa]]''' je grupa skupina genetičkih bolesti koje utiču na mrežnjaču i uzrokuju gubitak noćnog i perifernog vida. *'''Degeneracija makula''' je naziv koji opisuje grupu bolesti koje karakterizira gubitak centralnog vida zbog ssmrti ili oštećenja ćelija makule. * '''Distrofija čunjića i štapića''' uključuje brojne bolesti, u kojima je gubitak vida uzrokovan poremećajima čunjića i / ili štapića. *'''[[Ablacija]]''' ili odignuće mrežnjače se ogleda u pojavi da se ona odlijepi od sudovnjače. Nekadašnji oblik puncture je zastario način liječenja. * '''Hipertenzijska i dijabeteska retinopatija''' (usljed povećanog krvnog pritiska I šećerne bolesti) mogu uzrokovati oštećenja malih krvnih sudova koji prokrvljuju mrežnjaču. * '''[[Retinoblastom]]''' je [[tumor]] mrežnjače. * Bolesti mrežnice u pasa obuhvataju displaziju retine, progresivnu atrofiju retine i naglo stečenu degeneraciju. == Dijagnostika i liječenje == Raspoloživo je mnogo različitih instrumenata za dijagnosticiranje bolesti i poremećaja koji utiču na mrežnicu. Za pregled e se standardno koristi [[oftalmoskop]]. Odnedavno se koristi I adaptivna optika za prikaz pojedinih štapića i čunjića ‘’[[in vivo]]. Firma koja je utemeljena u Škotskoj razvila je tehnologiju koja omogućuje liječnicima promatranje cijele mrenjače bez neprijatnosti za pacijenta. Za indirektno mjerenje električne aktivnosti mrežnice koristi se elektroretinogram, na koji utiču pojedine bolesti. Relativno nova tehnologija, koja postaje široko dostupna, je optički koherentna tomografija. Ta neinvazivna tehnika omogućava dobivanje 3D volumetrijskog ili tomograma poprečnog presjeka visoke rezolucije – za prikaz fine strukture histoloških mrežnjače. Liječenje ovisi o vrsti bolest i/ili prirodi poremećaja. Pokušana je i transplantacija mrežnjače, ali bez puno uspjeha. Na MIT-u, Sveučilištu Južne Kalifornije i Sveučilištu Novog Južnog Walesa, u razvoju je izrada umjetne mrežnjače: stvara se takav implantat koji će zaobići fotoreceptore mrežnjače i direktno stimulirati nervne ćelije signalima iz digitalnog fotoaparata. OCT sken mrežnice na 800&nbsp;nm sa aksijalnom rezolucijom od 3&nbsp;µm == Prokrvljenost == [[Datoteka:Retinography.jpg|thumb||200px|Snimak mrežnice kroz zjenicu]] Mrežnjača je bogato isprepletena krvnim sudovima. Njihov raspored je krajnje specifičan i obilježavajući za svaku osobu. Ta jedinstvena struktura i krvnih sudova u koristi se za biometrijsku identifikaciju. == Istraživanje == George Wald, Haldan Keffer Hartline i Ragnar Granit dobili su [[1967]]. [[Nobelova nagrada|Nobelovu nagradu]] za fiziologiju ili medicinu za istraživanje mrežnjače. U nedavnoj studiji na Univerzitetu Pensilvanije izračunata je približna propusnost ljudske mrežnječe od 8,75 megabita u sekundi, dok ona kod zamorca prenosi 875 kilobita. Na Univerzitetu i Očnoj bolnici Moorfields u Londonu, [[2006]]. pokazali su da fotoreceptorska ćelija može biti uspješno transplantirana uoko [[miš]]a ako su donorske ćelije u kritičnoj fazi razvoja. Nedavno su Ader i suradnici u Dublinu, pomoću [[elektronski mikroskop|elektronskog mikroskopa]], pokazali da transplantirani fotoreceptori formiraju [[sinapsa|sinapsne]] veze. ==Tangentna mreža== # U vanjskom pleksiformnom i unutrašnjem jezgarnom sloju: #: Horizontalne ćelije [[γ-aminobuterna kiselina|GABA-ergična]], u kontaktu sa štapićima i čunjićima, međusobno lokalno povezivanje zahvaljujući raskrsnicama, i sudjelovanje u generiranju antagonizma centar / periferija. # U pleksiformnom unutrašnjem sloju: #: Postoje mnoge klase amakrinih ćelija, kao što su amakrine ćelije A I. A II koje se uključuju u složenu mrežu s bipolarnim i ganglijskim ćelijama, ali također [[dopamin]]skim ćelijama ili interpleksiformnim ćelijama kojima se uređuje djelovanje horizontalnih ćelija, na primjer. ==Također pogledajte== *[[Oko]] *[[Čulo]] == Reference == {{refspisak}} ==Vanjski linkovi == *[https://web.archive.org/web/20070314135325/http://neuro.med.harvard.edu/site/dh/index.html Eye, Brain, and Vision - online book] * [http://webvision.med.utah.edu Webvision: The neural organization of the vertebrate retina]. Salt Lake City, Utah: John Moran Eye Center * [http://www.techreview.com/articles/04/09/demo0904.asp Demo: Artificial Retina], MIT Technology Review. * [http://www.technologyreview.com/Biotech/17768 Successful photoreceptor ] * [http://bionic.gsbme.unsw.edu.au/ Australian Vision Prosthesis Group] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110812123500/http://bionic.gsbme.unsw.edu.au/ |date=12. 8. 2011 }}, Graduate School of Biomedical Engineering, University of New South Wales * [http://www.retinacentral.org RetinaCentral] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181216074043/https://retinacentral.org/ |date=16. 12. 2018 }}, Genetics and Diseases of the Human Retina at University of Würzburg * [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=neurosci.figgrp.740 Retinal layers image.] NeuroScience 2nd Ed at United States National Library of Medicine * [http://www.ibiology.org/ibioseminars/neuroscience/jeremy-nathans-part-1a.html Jeremy Nathans's seminars: "The Vertebrate Retina: Structure, Function, and Evolution"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304120338/http://www.ibiology.org/ibioseminars/neuroscience/jeremy-nathans-part-1a.html |date=4. 3. 2016 }} * [http://ccdb.ucsd.edu/sand/main?mpid=54&event=displaySum Retina - Cell Centered Database] * [https://web.archive.org/web/20160304072215/http://www.uni-mainz.de/FB/Medizin/Anatomie/workshop/EM/EMRetina.html Miniaturbildübersicht Netzhaut von Säugetieren] * [https://web.archive.org/web/20091229005325/http://wbmo.mpimf-heidelberg.mpg.de/~teuler/ Dendritic Processing in the Retina] * [https://web.archive.org/web/20110511194122/http://www.mpih-frankfurt.mpg.de/global/Bilder/NAd.pdf#search=%22das%20ist%20die%20Netzhaut%20W%C3%A4ssle%22.] * [https://web.archive.org/web/20160304050021/http://www.uni-mainz.de/FB/Medizin/Anatomie/workshop/EM/EMHRetina.html elektronenmikroskopische Bilder der menschlichen Netzhaut] * [http://webvision.med.utah.edu/ ''The Organization of the Retina and Visual System''.] Webvision, Webseite des ''John Moran Eye Centers'' der Universität Utah zu nahezu allen Aspekten der Säugerretina [[Kategorija:Anatomija]] [[Kategorija:Oftalmologija]] [[Kategorija:Oko]] 4a7uts1d2w5qeeq17gc7qzcnxb3fvq4 0 110074 3672551 3670058 2024-12-11T14:54:48Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672551 wikitext text/x-wiki {{Istaknuti članak}} {{Infokutija Vladar | Ime =Kir II | Nasljeđivanje =[[Kralj Perzije]] | Nasljeđivanje1 =[[Kralj Medije]] | Slika = | Vladavina =559. - 530. p. n. e. | Vladavina1 =549. - 530. p.n.e. | Prethodnik =[[Kambiz I]] | Prethodnik1 =[[Astijag]] | Nasljednik =[[Kambiz II]] | Nasljednik1 =[[Kambiz II]] | Supružnik =[[Kasandana]]<br />[[Amitis Šahbanu]] | Djeca =[[Kambiz II]]<br>[[Smerdis]]<br>[[Artistona]]<br>[[Atosa]] | Dinastija =[[Ahemenidi]] | Otac =[[Kambiz I]] | Majka =[[Mandana]] | Datum rođenja =599. p. n. e. | Mjesto rođenja =[[Anšan]], [[Perzija]] | Datum smrti =4. decembar 530. p. n. e. | Mjesto sahrane =[[Parsagad]] ||Nasljeđivanje2=[[Kralj Lidije]]|Vladavina2=547. - 530. p.n.e.|Prethodnik2=[[Krez]]|Nasljednik2=[[Kambiz II]]|Nasljeđivanje3=[[Kralj Babilona]]|Vladavina3=539. - 530. p.n.e.|Prethodnik3=[[Belšazar]]|Nasljednik3=[[Kambiz II]]}} '''Kir II''' ([[Perzijski jezik|perzijski]]: Kuruš; 599. p. n. e – 530. p. n. e), poznatiji kao '''Kir Veliki''', bio je kralj Perzije i osnivač [[Ahemenidsko carstvo|Ahemenidskog carstva]]. Tokom svoje vladavine proširio je carstvo na veći dio jugozapadne i centralne [[Azija|Azije]], od [[Egipat|Egipta]] i [[Bosfor]]a na [[zapad]]u sve do rijeke [[Ind]] na istoku, i stvorio prvo i najveće carstvo [[Antika|antičkog doba]]. Tokom tri decenije vladavine, ovaj vladar je pobijedio i pokorio neka veća kraljevstva tog doba, uključujući [[Medija|Mediju]], [[Lidija|Lidiju]] i [[Babilon]], a vodio je vojne ekspedicije i u centralnu Aziju gdje je pokorio sve narode. Ipak, nije išao u pohode na [[Afrika|afrički]] Egipat ili [[Evropa|evropsku]] Grčku kao kasnije [[Kambiz II]] i [[Darije I]] Veliki. Prema [[Herodot]]u, poginuo je u bici protiv [[Skiti|Skita]] u ljeto [[530. p. n. e.|530.]] ili [[529. p. n. e.]] Naslijedio ga je sin Kambiz II koji je osvojio [[Egipat]] tokom kratke vladavine. Kir (Cyrus) je bio sljedbenik [[Zoroastrizam|zoroastrijske religije]]<ref>{{Cite web |url=http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v1f4/v1f4a110.html |title=Ahemenidska religija (enciklopedija Iranica) |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=31. 7. 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090731112025/http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v1f4/v1f4a110.html |url-status=dead }}</ref>. Osim jakog uticaja na [[Historija Irana|iransku historiju]], Kir je snažno uticao i na [[Judaizam|židovsku religiju]], [[ljudska prava]], [[politika|politiku]], [[Strategija|vojnu strategiju]] te uopšte na istočnu i [[Zapadni svijet|zapadnu civilizaciju]]. == Uvod == === Etimologija === Riječ Cyrus je [[latinski|latinska]] odnosno [[grčki|grčka]] izvedenica [[perzijski|staroperzijskog]] imena ''Kuruš''. Antički historičari [[Ktezije]] i [[Plutarh]] navode kako je Cyrus dobio ime od riječi ''Kuros'' što znači [[sunce]] odnosno „poput sunca“, spominjući vezu sa perzijskom imenicom za sunce (''Khor'') uz koju stoji sufiks ''-vash'' što znači „sličnost“<ref>{{Cite web |url=http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica3.html |title=Photius' excerpt of Ctesias' Persica (3), Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=16. 10. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101016000029/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica3.html |url-status=dead }}</ref>. Ipak, neki moderni historičari poput Karla Hoffmanna i Rüdigera Schmitta iz Encyclopedia Iranice navode kako ime znači „''verbalni pobjednik''“. U modernoj Perziji, Cyrus se uvijek podrazumijevao kao '''Kurošé Kabir''' ili '''Kurošé Bozorg''', što je perzijska izvedenica od imena Kir Veliki. U [[Biblija|Bibliji]], poznat je pod jednostavnim imenom '''Koresh''', dok je moguće da se i u [[Kuran]]u spominje kao „'''Dhul-Qarnayn'''“ koji je pokorio istočne i zapadne zemlje. === Historija dinastije === [[Datoteka:Sebastiano Ricci 018.jpg|mini|250px|desno|''Djetinstvo Kira Velikog'', Sebastiano Ricci ([[1706]].-[[1708]].)]] U skladu sa [[heroj]]ima drugih kultura i osnivačima velikih carstava, tradicionalna predaja o Kirovoj porodici je vrlo bogata. Prema [[Herodot]]u, Kir je bio unuk medijskog kralja [[Astijag]]a odgojen u skromnoj [[Stočarstvo|pastirskoj]] porodici. Po drugoj priči, bio je sin siromašnih roditelja i radio je na medijskom dvoru. Te priče su kontradiktorne Kirovim ličnim svjedočenjima prema kojima je naslijedio tron od svoga oca, djeda i pradjeda. Od 10-15 perzijskih plemena, Kir potiče iz okoline grada [[Pasargad]]a, iz porodice [[Ahemenidi|Ahemenida]]. Prije nego što je ujedinio [[Perzijci|Perzijce]] i [[Medijci|Medijce]] unutar jednog carstva, bio je kralj Perzije te je po [[kralj]]evskoj lozi polagao pravo na tron [[Anšan]]a, koje je bilo [[vazal]]no kraljevstvo unutar [[Medijsko Carstvo|Medijskog Carstva]], a prostiralo se u današnjoj provinciji [[Fars]] u jugozapadnom [[Iran]]u. Na tom području Kir će kasnije osnovati [[Pasargad]], budući glavni grad [[Ahemenidsko carstvo|ahemenidskog carstva]]. [[Dinastija|Dinastiju]] je najvjerovatnije osnovao [[Ahemen]] oko [[700. p. n. e.]], kojeg je naslijedio sin [[Teisp (ahemenidski)|Teisp]]<ref>[http://www.achemenet.com/ Achemenet.com]</ref>. Prema zapisima, poslije Ahemenove [[smrt]]i na tron su došla dva njegova sina, [[Kir I]] od Anšana i [[Arijaramn]]a od Perzije. Njih su naslijedili njihovi sinovi [[Kambiz I]] od Anšana odnosno [[Aršam]] od Perzije. Ipak, autentičnost tih antičkih zapisa se dovodi u pitanje s obzirom na složenost i nepouzdanost izvora o Kirovim precima. [[Kambiz I]] se prema Herodotu smatra plemićem a ne kraljem<ref>{{Cite web |url=http://www.iranica.com/newsite/articles/v4f7/v4f7a012.html |title=Kambiz I. (enciklopedija Iranica) |access-date=25. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071012152454/http://www.iranica.com/newsite/articles/v4f7/v4f7a012.html |archive-date=12. 10. 2007 |url-status=dead }}</ref>, a izvori govore kako se oženio princezom [[Mandana|Mandanom]], kćerkom [[Lidija|lidijske]] princeze [[Arijena|Arijene]] i Astijaga, vladara [[Medijsko carstvo|Medijskog carstva]]. Iz navedenog braka rođen je samo jedan sin, Kir II, poznat kao Kir Veliki, koji je dobio ime prema djedu. Prema [[Ktezije|Kteziju]], Kir Veliki oženio je [[Astijag]]ovu kćerku po imenu [[Amitis od Medije|Amitis]], što izgleda nelogično, jer bi tada ona bila i njegova žena i ujna. Vjerovatno objašnjenje je da se Astijag prethodno oženio još jednom ženom koja mu je rodila [[Mandana|Mandanu]]<ref>{{Cite web |url=http://www.livius.org/as-at/astyages/astyages.htm |title=Astijag, Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=14. 5. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110514015539/http://www.livius.org/as-at/astyages/astyages.htm |url-status=dead }}</ref>, dok je Amitis bila kćerka [[Kijaksar]]a, odnosno Astijagova sestra. Kirova prva žena [[Kasandana]], je jednako zagonetna. Prema [[Herodot]]u i [[Behistunski natpisi|Behistunskim natpisima]], rodila je Kiru najmanje dva sina, [[Kambiz II|Kambiza II]] i [[Smerdis]]a<ref>{{Cite web |url=http://www.livius.org/ct-cz/cyrus_I/cyrus.html |title=Kir, Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=7. 10. 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141007160002/http://www.livius.org/ct-cz/cyrus_I/cyrus.html |url-status=dead }}</ref>. Oba sina kasnije su posebno vladala Perzijom na kratko vrijeme. Kir je imao i kćerke [[Artistona|Artistonu]]<ref>[http://www.livius.org/arl-arz/artystone/artystone.html Atosa, Livius.org]</ref> i [[Atosa|Atosu]] koja će se kasnije udati za [[Darije I|Darija I]]. Ovo će poslije biti značajno, jer će [[Atosa]] roditi [[Kserks I|Kserksa I]], Darijevog nasljednika<ref>{{Cite web |url=http://www.livius.org/as-at/atossa/atossa.html |title=Parmys, Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=24. 5. 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090524011542/http://www.livius.org/as-at/atossa/atossa.html |url-status=dead }}</ref>. === Rani život === Najpoznatiji datumi Kirova rođenja su [[600. p. n. e.|600.]]-[[599. p. n. e.]] prema [[Tora|Tori]] ili [[575. p. n. e.|575.]]-[[576. p. n. e.]] prema modernim procjenama. Malo je toga poznato o njegovom djetinjstvu i ranom životu s obzirom na nedostatak izvora odnosno na njihovo oštećenje ili gubitak. [[Herodot]]ova priča o Kirovom ranom životu liči na [[Legenda|legendi]] o napuštenoj djeci poput [[Edip]]a, [[Mojsije|Mojsija]] ili [[Romul i Rem|Romula i Rema]] koja se kasnije bore za kraljevski tron. Kirov nadređeni bio je njegov djed [[Astijag]], vladar moćnog Medijskog carstva. Poslije Kirovog rođenja, [[Astijag]] je imao san koji je njegov sveštenik protumačio kao znak da će ga njegov unuk zbaciti sa prijestolja. Svom naredniku [[Harpag]]u je naredio da ubije dijete. [[Harpag]], kome [[moral]] nije dopustio da ubije novorođenče, pozvao je kraljevskog pastira Mitradata iz planinske regije pokraj granice s Saspirom i naredio mu da ostavi dijete da umre u planinama. Srećom, pastir i njegova žena Cina su se sažalili nad njim te su ga prisvojili i odgojili kao svoje dijete, dok su svoje mrtvorođenče pokazali Harpagu kao Kira<ref name="Harpag, Livius.org">{{Cite web |url=http://www.livius.org/ha-hd/harpagus/harpagus.html |title=Harpag, Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=3. 11. 2005 |archive-url=https://web.archive.org/web/20051103080139/http://www.livius.org/ha-hd/harpagus/harpagus.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.mainlesson.com/display.php?author=church&book=storieseast&story=birth ''The birth and bringing up of Cyrus'']</ref>. Kad je Kiru bilo deset godina, [[Herodot]] tvrdi da je bilo očito da Kir nije bio pastirov sin jer se ponašao previše gospodski. Nakon što je Kir u dječjoj igri bičevao sina [[Medijci|medijskog]] plemića [[Artembar]]a<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hdt.+1.114.1 Herodot, I. 114.]</ref>, kralj Astijag je ispitao dječaka<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hdt.+1.115.1 Herodot, I. 115.]</ref> i otkrio da su vrlo slični jedan drugom<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hdt.+1.116.1 Herodot, I. 116.]</ref>. [[Astijag]] je tada zatražio od [[Harpag]]a da objasni što je učinio s djetetom, i nakon što mu je ovaj priznao da nije ubio novorođenče, kralj ga je prevario pozivom na [[banket]] gdje mu je poslužio vlastitog sina. Astijag je bio popustljiv prema Kiru, pa je dozvolio da se vrati svojim biološkim roditeljima, [[Kambiz I|Kambizu]] i [[Mandana|Mandani]]<ref>{{Cite web |url=http://www.mainlesson.com/display.php?author=church&book=storieseast&story=overthroweth |title=''Cyrus overthroweth Astyages and taketh the kingdom to himself'' |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=12. 10. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071012152911/http://mainlesson.com/display.php?author=church&book=storieseast&story=overthroweth |url-status=dead }}</ref>. Iako se smatra kako je Herodotova priča samo legenda, ona ipak daje uvid u likove iz Kirovog ranog života. == Uspon i vojni pohodi == === Medijsko kraljevstvo === [[Datoteka:Median Empire.jpg|mini|350px|desno|[[Medijsko carstvo|Medijsko]], [[Lidija|lidijsko]] i [[babilon]]sko kraljevstvo uoči Kirovih osvajanja.]] Nakon što mu je umro otac 552. p. n. e, Kir je naslijedio oca na mjestu kralja [[Anšan]]a. Ipak, on time nije još postao nezavisni vladar. Kao i njegovi prethodnici, morao je priznati vrhovnu vlast Medije. U doba Astijagove vladavine, Medijsko carstvo se prostiralo na veći dio antičkog [[Bliski istok|Bliskog istoka]], od [[Mala Azija|maloazijske]] Lidije na zapadu do plemena [[Parti|Parta]] i Perzijanaca na istoku. U Herodotovoj verziji, motivisan osvetom, Harpag je uvjerio Kira da pobuni Perzijance protiv njihovih nadređenih, Medijaca. Doduše, vrlo je vjerovatno da su [[Harpag]] i Kir zajedno vodili pobunu zbog neslaganja s Astijagovom [[Politika|politikom]]<ref name="Harpag, Livius.org"/>. Od početka [[Perzijski ustanak|perzijskog ustanka]] u ljeto 553. ili 552. p. n. e. i prvih bitaka u 552. p. n. e., Kir je uz Harpagovu pomoć vodio svoju vojsku protiv Medijaca sve dok nije pao glavni grad [[Ekbatana]] [[549. p. n. e.]], čime je i samo [[Medijsko carstvo]] konačno bilo osvojeno. Iako se čini da je Kir prihvatio medijsku krunu, godine 546. p. n. e. službeno je zamijenio titulu proglasivši se kraljem Perzije. [[Aršam]], koji je bio vladar Perzije pod Medijcima, zbog Kirovog čina je morao odstupiti. Njegov sin [[Histasp]], inače Kirov drugi rođak, proglašen je [[satrap]]om [[Partsko Carstvo|Partie]] i [[Frigija|Frigije]]. Aršam će poživjeti još dovoljno dugo da na prijestolju vidi svog unuka [[Darije I|Darija I Velikog]], koji je postao [[Šah (titula)|šah]] ([[car]]) nakon smrti oba Kirova sina. Kirovo pokoravanje Medije pokrenulo je niz njegovih ratova. Astijag je bio saveznik sa šurjakom [[Krez]]om od [[Lidija|Lidije]], [[Nabonid]]om od [[Babilon]]a i [[Amazis II|Amazisom II]] od [[Egipat|Egipta]], koji su namjeravali udružiti snage protiv Kira. === Lidijsko kraljevstvo i Mala Azija === [[Datoteka:Map of Lydia ancient times.jpg|mini|300px|desno|[[Lidija|Lidijsko kraljevstvo]] na zapadu [[Mala Azija|Male Azije]]]] Precizni datumi osvajanja [[Lidija|Lidije]] su nepoznati, ali se pretpostavlja da su se dogodili između Cyrusovog pokoravanja Medijskog kraljevstva (550. p. n. e) i osvajanja [[Babilon]]a (539. p. n. e). U prošlosti je bilo uobičajeno uzimanje 547. p. n. e. kao godine pada Lidije prema citatima iz [[Nabonid]]ovih hronika, iako ovi podaci nisu pouzdani<ref>[http://www.achemenet.com/ressources/souspresse/annonces/Rollinger-Iran.pdf The Median "Empire", the End of Urartu and Cyrus' Campaign in 547 B.C. (Nabonidus Chronicle II 16) by Robert Rollinger (Innsbruck)]</ref>. Lidijci su prvi napali perzijski grad [[Pterija|Pteriju]] u [[Kapadokija|Kapadokiji]]. Krez je postavio opsadu grada, i potom odveo stanovnike u [[ropstvo]]. U međuvremenu, Perzijanci su pozvali stanovništvo [[Jonija|Jonije]], koji su pripadali Lidijskom kraljevstvu, da se pobune protiv svog vladara. Ponuda je odbačena, zbog čega je Kir okupio vojsku i krenuo u vojni pohod u Lidiju prilikom kog su mu se putem pridruživali mnogi narodi. [[Bitka kod Pterije]] završila je neriješenim rezultatom, pri čemu su obje strane prije zalaska sunca doživjele velike gubitke. Lidijski kralj Krez povukao se u [[Sard]] sljedećeg jutra<ref>{{Cite web |url=http://classics.mit.edu/Herodotus/history.mb.txt |title=''The History of Herodotus'', prevod Georgea Rawlinsona |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=29. 6. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629060743/http://classics.mit.edu/Herodotus/history.mb.txt |url-status=dead }}</ref>. [[Datoteka:Claude Vignon - Parable of the Unforgiving Servant (detail).jpg|mini|lijevo|[[Lidija|Lidijski]] kralj [[Krez]] na slici ''Krezov dar'' od [[Claude Vignon]]a iz [[1629.]]]] Za vrijeme boravka u Sardu, Krez je poslao apel svojim saveznicima da pošalju pomoć Lidiji. Ipak, pred kraj zime prije nego što su se Krezovi saveznici mogli okupiti, Kir je ušao duboko u Lidiju i opkolio Kreza u glavnom gradu [[Sard]]u. Nešto prije konačne [[Bitka kod Timbre|bitke kod Timbre]] između Kira i Kreza, Harpag je savjetovao Kira da postavi svoje [[deve]] ispred vojnika, što je trebalo uplaštiti lidijske konje koji nisu navikli na miris [[deva]]. Strategija je uspjela i lidijska [[konjica]] se razbježala, a Kir je porazio i zarobio Kreza nakon [[Opsada Sarda|opsade Sarda]]. Glavni lidijski grad bio je u Kirovim rukama, što je značilo konačan pad Lidijskog kraljevstva. Prema Herodotu, Kir je poštedio Krezov život i uzeo ga kao savjetnika, što je protivno nekim prevodima [[Nabonid]]ovih hronika u kojima se navodi kako je lidijski kralj bio pogubljen<ref>{{Cite web |url=http://www.livius.org/men-mh/mermnads/croesus.htm |title=Krez, Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=29. 6. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629171925/http://www.livius.org/men-mh/mermnads/croesus.htm |url-status=dead }}</ref>. Prije nego što se vratio u glavni grad, Kir je [[Lidija|Lidijcu]] po imenu Paktije povjerio da prenese Krezovo blago u Perziju. Ali, ubrzo nakon Kirovog odlaska, Paktije je zakupio plaćenike i izazvao pobunu u [[Sard]]u protiv perzijskog satrapa (lidijskog upravnika) [[Tabal]]a. Kir je tada poslao [[Mazar]]a, jednog od svojih vojskovođa da uguši pobunu, ali da dovode Paktija živog. Prilikom dolaska Mazara u Lidiju, Paktije je pobjegao u [[Jonija|Joniju]] gdje je zakupio plaćenike s kojima je napao [[Grčka|grčke]] gradove [[Magnezija|Magneziju]] i [[Prijena|Prijenu]], gdje je uhvaćen i poslat nazad u Perziju da ga kazne. [[Mazar]] je nastavio sa osvajanjem [[Mala Azija|Male Azije]], ali je umro iz nepoznatih razloga prilikom ekspedicije u [[Jonija|Joniji]]. Kir je tada poslao Harpaga da dovrši Mazarevo osvajanje Male Azije, a on je osvojio [[Licija|Liciju]], [[Cilicija (satrapija)|Ciliciju]] i [[Fenicija|Feniciju]], koristeći posebne opsadne tehnike za probijanje gradskih zidina koje su bile nepoznate [[Grci]]ma. Sa osvajanjima je završio oko [[542. p.ne.]] i vratio se u Perziju. === Novobabilonsko kraljevstvo === [[Datoteka:Neo-Babylonian Empire.png|mini|desno|300px|Novobabilonsko carstvo oko [[540. p. n. e.]], uoči Kirovog osvajanja]] Godine [[539. p. n. e.]] Kir je osvojio [[Elam]] i glavni grad kraljevstva [[Susa|Susu]]<ref>[http://www.achemenet.com/ressources/enligne/arta/pdf/2004.003-Tavernier.pdf ''Some Thoughts on Neo-Elamite Chronology'', Jan Tavernier]</ref>. Pred kraj juna iste godine, njegova vojska pod komandom [[Gobrias I|Gubarua]], guvernera Guteje, [[Bitka kod Opisa|napala je Opis]] na rijeci [[Tigris]] i porazila [[babilon]]ske snage<ref name="ABC 7: ''The Nabonidus Chronicle'', Livius.org">{{Cite web |url=http://www.livius.org/cg-cm/chronicles/abc7/abc7_nabonidus3.html |title=ABC 7: ''The Nabonidus Chronicle'', Livius.org |access-date=16. 11. 2011 |archive-date=11. 2. 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120211040755/http://www.livius.org/cg-cm/chronicles/abc7/abc7_nabonidus3.html |url-status=dead }}</ref>. Do 10. novembra, grad [[Sipar]] je pokoren bez borbe jer njegovi stanovnici gotovo da nisu ni pružali otpor<ref name="ABC 7: ''The Nabonidus Chronicle'', Livius.org"/>. Vjerovatno je da se Kir upustio u pregovore sa babilonskim generalima i tako dogovorom izbjegao oružani sukob. Babilonski kralj [[Nabonid]] je boravio u gradu u to vrijeme, ali je ubrzo pobjegao u glavni grad Babilon koji nije godinama posjećivao. Dva dana poslije, 12. novembra prema [[Julijanski kalendar|julijanskom]], odnosno 7. novembra prema [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]], Gubarove trupe ušle su u Babilon u kojem nije zabilježen otpor<ref>[http://www.achemenet.com/ressources/enligne/arta/pdf/2005.003-Tolini.pdf ''Quelques éléments concernant la prise de Babylone par Cyrus'', Gauthier Tolini]</ref>. Herodot objašnjava da su Perzijanci nasamarili Babilonce time što su preusmjerili tok [[Eufrat]]a u sporedni kanal zbog čega je dubina vode pala dovoljno nisko da su se perzijski vojnici koritom rijeke provukli ispod odbrambenih prepreka u centar grada<ref>{{Cite web |url=http://www.pre-trib.org/pdf/Missler-TheFallofBabylonVers.pdf |title=Pad Babilona |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=26. 9. 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070926175902/http://www.pre-trib.org/pdf/Missler-TheFallofBabylonVers.pdf |url-status=dead }}</ref>. Ubrzo nakon, 29. novembra, Kir je lično ušao u grad Babilon i zarobio Nabonida<ref name="ABC 7: ''The Nabonidus Chronicle'', Livius.org"/>. Prije Kirove invazije na Babilon, Novobabilonsko carstvo je osvojilo mnoga susjedna kraljevstva. Sva podređena kraljevstva sada su pripala njemu, uključujući [[Sirija|Siriju]] i [[Judeja|Judeju]]. Poslije pada Babilona, Kir se proglasio „kraljem Babilona, [[Sumer]]a, [[Akad]]a, i kraljem četiri kraja svijeta“; zabilježenom na poznatom Kirovom cilindru, valjkastom zapisu položenom u temelje [[Esagila|esagilskog]] hrama posvećenom glavnom babilonskom bogu [[Marduk]]u. Tekst cilindra opisuje Nabonida kao bezbožnog, dok pobjednika Kira spominje kao miljenika Marduka. U nastavku se spominje kako je Kir unaprijedio životni standard stanovnika Babilona, te da je pomagao izbjeglicama i obnavljao [[hram]]ove, zbog čega se njegov cilindar smatra kao prvi pisani spomenik o [[Ljudska prava|ljudskim pravima]] u historiji. Prema Behistunskim natpisima [[Darije I|Darija Velikog]], Kirova vlast obuhvatala je najveće carstvo do tada u historiji. Na kraju njegove vladavine, Ahemenidsko perzijsko carstvo protezalo se od [[Mala Azija|Male Azije]] i [[Judeja|Judeje]] na zapadu do rijeke [[Ind]] na istoku. == Smrt == [[Datoteka:Persia-Cyrus2-World3.png|350px|mini|desno|Preslikano preko modernih državnih granica, [[Ahemenidsko carstvo]] pod Kirom Velikim protezalo se od [[Turska|Turske]], [[Palestina|Palestine]] i [[Armenija|Armenije]] na zapadu, do [[Kazahstan]]a, [[Kirgistan]]a i rijeke [[Ind]] na istoku. Perzija je postala najveće carstvo antičkog doba.]] Detalji o Kirovoj smrti se razlikuju prema zapisima. [[Herodot]] navodi da je Kir Veliki poginuo u žestokoj bici protiv ''Massagatae'', plemena iz južnih pustinja Kgaresma i [[Kizilkum]]a na najjužnijem dijelu [[stepa]] u današnjem [[Kazahstan]]u i [[Uzbekistan]]u, gdje je išao na nagovor [[Krez]]a da se obračuna sa njima na njihovoj zemlji<ref name="Tomyris (Herodot)">{{Cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/tomyris.html |title=''Queen Tomyris of the Massagetai and the Defeat of the Persians under Cyrus'' (Herodot) |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=28. 6. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110628220048/http://www.fordham.edu/halsall/ancient/tomyris.html |url-status=dead }}</ref>. Pleme [[Masageti]] bilo je u srodstvu sa [[Skiti]]ma sudeći prema odijevanju i načinu života; bili su vrsni [[Konjica|konjanici]]. U cilju da osigura kraljevstvo, Kir je prvo poslao bračnu ponudu kraljici [[Tomiris]], što je ona odbila. Zatim je odlučio teritoriju plemena Masageta zauzeti silom, pa je krenuo sa gradnjom [[most]]ova i [[Brodogradnja|brodova]] uzduž rijeke Jaksart ([[Sir Darja]]) koja ih je razdvajala. Kraljica Tomiris pozvala je Kira da zaustavi napad i da se njihove snage obračunaju na dostojanstven način, na unaprijed dogovorenom mjestu, oko dan hoda od [[Rijeka|rijeke]]. On je prihvatio ponudu, ali je odlučio pripremiti im lukavu zamku. Naime, pleme Masageti nije poznavalo [[vino]] i njegove učinke. Postavio je logor na dogovorenom mjestu i u njemu ostavio mnogo [[Hrana|hrane]] i [[Vino|vina]], te ga je ostavio na čuvanje najslabijim vojnicima, dok je one najsposobnije vojnike poveo sa sobom van logora. General Tomirisine vojske (ujedno i njen sin) ''Spargapis'' i njegova vojska napali su Kirov logor i porazili onaj slabiji dio perzijske vojske što ga je ostao čuvati, nakon čega su počeli trošiti perzijske zalihe hrane i vina, i tako se nesvjesno napili što je znatno smanjilo njihove odbrambene sposobnosti. Tada ih je napao Kir sa glavninom svoje vojske i porazio, a Spargapis iako pošteđen i zarobljen, kad je došao svijesti počinio je [[samoubistvo]]. Kada je čula za Kirovu pobjedu ostvarenu lukavstvom, Tomiris se zaklela na osvetu i povela u borbu drugu grupu vojnika koje je lično predvodila. Kir je ubijen a njegove snage pretrpjele su velike gubitke u bitci koju je Herodot opisao kao najžešćom i najkrvavijom u karijeri Kira Velikog i u [[Antika|antici]] uopšte. Kad se bitka završila, Tomiris je naredila da se Kirovo tijelo dovede pred nju, da mu se odsiječe glava i baci u posudu sa [[krv]]i, kao simbolični čin osvete za ubistvo njenog sina<ref name="Tomyris (Herodot)"/><ref>{{Cite web |url=http://www.physics.uc.edu/~sitko/women.html#Tomyris |title=''Tomyris, Queen of the Massagetae, Defeats Cyrus the Great in Battle'' |access-date=25. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141229200608/http://www.physics.uc.edu/~sitko/women.html#Tomyris |archive-date=29. 12. 2014 |url-status=dead }}</ref>. Ipak, mnogi historičari smatraju tu verziju priče upitnom, jer i sam Herodot je priznao kako je to ipak samo jedna od verzija o smrti Kira Velikog koja mu je ispričana. Međutim, drugi tvrde da su perzijski vojnici uspjeli vratiti njegovo tijelo ili da je Tomiris pronašla i razapela nekog drugog, a ne samog Kira ili njegovog dvojnika. [[Ktezije]] u svojoj '''Persici''' navodi kako je Kir Veliki poginuo prilikom borbe s Derbicovom [[Pješadija|pješadijom]] potpomognutom [[Skiti|skitskim]] [[Strijelac (vojnik)|strijelcima]] i [[Konjica|konjicom]], te [[Indija|Indijcima]] sa [[slon]]ovima. Prema njegovom izvoru, ovaj događaj dogodio se sjeveroistočno od Sir Darje. Alternativna verzija iz [[Ksenofont]]ove '''Kiropedije''' je protivrječna ostalima jer tvrdi kako je Kir Veliki mirno umro u glavnom gradu Perzije<ref>{{Cite web |url=http://www.iranica.com/newsite/articles/v6f5/v6f5a023.html |title=Kiropedija, enciklopedija Iranica |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=15. 5. 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090515225032/http://www.iranica.com/newsite/articles/v6f5/v6f5a023.html |url-status=dead }}</ref>. Konačna verzija o njegovoj smrti dolazi od [[Beros]]a , koji tvrdi da je Kir Veliki poginuo prilikom borbe sa [[dahae]]jskim strijelcima sjeveroistočno od Sir Darje. === Grobnica === [[Datoteka:Pasargadae 2.jpg|mini|desno|350px|Grobnica Kira Velikog leži u [[Pasargad]]u u [[Iran]]u, i [[UNESCO]]-ov je spomenik [[Svjetska baština|Svjetske baštine]] od [[2006]].]] Posmrtni ostaci Kira Velikog navodno su u gradu Pasargadu, gdje grobnica postoji i dan danas za koju su mnogi sigurni da se radi o njegovoj grobnici. [[Strabon]] i [[Arijan]] jednako su opisali njegov grob, prema viđenjima [[Aristobul]]a od Kasandrije, koji je u doba [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Velikog]] dvaput posjetio grobnicu. Iako je [[Antika|antički]] grad u ruševinama, grobnica Kira Velikog je gotovo neoštećena; iako je zadnjih godina djelimično obnovljena. Prema [[Plutarh]]u, [[epitaf]] na grobnici kaže: {{Citat|Oj čovječe, ko god da si i otkud god dolazio, ja sam "Kuruš" (Cyrus) koji je stvorio Perzijsko Carstvo. Ne zavidi mi na ovom komadiću zemlje koji skriva moje tijelo.}} Historijski nalazi iz Babilona upućuju na to da je umro u augustu 530. p. n. e., i da ga je naslijedio njegov sin [[Kambiz II]]. Njegov mlađi sin [[Smerdis]] je umro prije nego što je Kambiz krenuo u osvajanje istočnog fronta. Prema Herodotu, Kambiz je ubio brata da izbjegne svađe oko nasljeđivanja carskog trona tokom njegovog odsustva. [[Kambiz II]] je nastavio očevu politiku teritorijalnog širenja i uspio je pokoriti [[Egipat]] koji je dodao Perzijskom carstvu, ali je umro nakon samo sedam godina vladavine. Nakon njegove smrti carstvom je sedam mjeseci vladao uzurupator [[Gaumata]] koji se prozvao Smerdisom, ali ga je sa prijestolja uklonio [[Darije I|Darije Veliki]]. Kir Veliki se slavi u [[Tanakh]]u (Izaija 45:1-6), ali je također kritikovan zbog vjerovanja u navodno lažne izvještaje Kuthita, koji su željeli spriječiti izgradnju [[Jerusalemski hram|Drugog hrama]] u [[Jerusalem]]u. Naime, oni su optužili [[Jevreji|Jevreje]] da spremaju pobunu pa je Kir odlučio prekinuti izgradnju hrama koji neće biti završen sve do 516. p. n. e. u vrijeme vladavine Darija Velikog. == Ostavština == [[Datoteka:Cyrus II le Grand et les Hébreux.jpg|mini|desno|250px|Kir Veliki je oslobodio [[Židovi|Židove]] iz [[babilon]]skog ropstva, vratio ih u [[Palestina|Palestinu]] i sagradio im [[Jerusalemski hram|Drugi hram]] u Jerusalemu, čime je osigurao počasno mjesto u [[Judaizam|judaizmu]].]] Citat knjige Charles Freemana, „The Greek Achievement“: {{Citat|U domenu razmjera dostignuća nalazi se daleko iznad makedonskog kralja Aleksandra („Velikog“) koji je devastirao carstvo 320. p. n. e. ali nije osigurao nikakvu stabilnu alternativu.}} Kir Veliki je jednako prepoznatljiv i kao državnik i kao vojnik. Provodeći politiku velikodušnosti i poštivanja drugih lokalnih religija ujesto ugnjetavanja, bio je u stanju pretvoriti pokorene narode u svoje gorljive pristalice<ref>[http://www.ccel.org/s/schaff/encyc/encyc03/htm/ii.11.xix.htm Kir Veliki, Walter Goetz]</ref>. Zbog političke infrastrukture koju je postavio, [[Ahemenidsko carstvo]] se zadržalo još dugo poslije njegove smrti. Uspon Perzije tokom njegove vladavine ostavilo je snažan pečat na tok svjetske historije. Perzijska [[filozofija]], [[književnost]] i religija imali su dominantnu ulogu u svjetskim razmjerama u narednih hiljadu godina. Unatoč [[islam]]skom osvajanju Perzije u [[7. vijek]]u i stvaranja islamskih hilafeta (kalifata), Perzija je zadržala svoj dominantni uticaj i na islamsku kulturu tokom "Zlatnog doba islama", što je jedan od glavnih razloga uspješne islamske ekspanzije. Mnoge post-ahemenidske dinastije ([[Seleukidi]], [[Sasanidi]], [[Pahlavi (dinastija)|Pahlavi]]) tvrdili su da su nasljednici Kira Velikog. [[Mohammed Reza Pahlavi]] je slavio 2500. godišnjicu [[iran]]ske monarhije [[1971]]. godine, koja je završila revolucijom 1979. godine. Mnogi naučnici danas smatraju Kira Velikog jednakim ili većim od [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Velikog]] s obzirom na dostignuća. Prema profesoru Richardu Fryeu:<ref>{{Cite web |url=http://original.britannica.com/eb/article-1685 |title=Britannica enciklopedija, Richard Frye |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=13. 8. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813133030/http://original.britannica.com/eb/article-1685 |url-status=dead }}</ref> {{Citat|Dokaz sposobnosti osnivača Ahemedindskog perzijskog carstva jeste i to, da se carstvo nastavilo širiti i poslije Kirove smrti i da se održalo u cjelosti iduća dva vijeka. On nije bio samo veliki osvajač i administrator; u mislima perzijskog stanovništva on ima sličnu ulogu kao Romul i Rem za Rimljane ili [[Mojsije]] za Židove. Predaja o njemu u mnogim detaljima podsjeća na priče o drugim herojima i osvajačima antičkog doba. Fabula u kojoj se novorođenče Kir daje pastiru na odgoj podsjeća na priču o Mojsiju u Egiptu, a njegovo uklanjanje tiranskog djeda ima odjeka u drugim [[Mitologija|mitovima]] i [[legenda]]ma. Nema sumnje da je predaja o Kiru rasla među Perzijancima i da je bila poznata i Grcima. Osjećaji poštovanja ili čak strahopoštovanja u kojima je predaja prepričana Grcima pokazuju kako nije slučajnost da je Ksenofont odabrao njega kao model vladara kojeg bi preporučio svojim Grcima.}} Ukratko, lik Kira je preživio kroz historiju kao nešto mnogo veće od čovjeka koji je osnovao carstvo. On je postao epitetom za visoke kvalitete koji su se očekivali od antičkih vladara, što je uključivalo herojske osobine poput osvajača koji je bio tolerantan i velikodušan jednako koliko hrabar i odvažan. Njegova ličnost uticala je na Grke i na samog Aleksandra Velikog, te naknadnim prenošenjem tradicije i na [[Rimsko Carstvo|Rimljane]], pa i danas na sve nas. Godine [[1971]]. [[Iran]] je slavio 2500. godišnjicu Kirovog osnivanja [[Ahemenidsko carstvo|Perzijskog carstva]]. === Religija === [[Datoteka:Yazd fire temple.jpg|mini|300px|desno|[[Zoroastrizam|Zoroastrijski]] hram vatre u [[Jazd]]u ([[Iran]], [[2004]].)]] Jedini poznati primjer njegove religijske politike je njegov odnos prema Židovima u [[Babilon]]u. Biblija tvrdi kako je ostatak židovskog stanovništva vraćen iz Babilona u ''Obećanu zemlju'', te kako je Kir naredio obnovu [[Jerusalemski hram|hrama]] u [[Jerusalem]]u. Sve ovo je u potpunosti objavljeno u [[Knjiga Ezre|Knjizi Ezre]]. Kao rezultat Kirove politike, [[Židovi]] su ga slavili kao dostojanstvenog i legitimnog kralja. Kir je jedini ne-židov opisan kao [[mesih (mesija)]] ili božanski kralj u [[Tanakh]]u (Izaija 45:1-6). Međutim, istovremeno su postojale i židovske kritike na njegov račun nakon što su se pročule laži od strane Kuthita, koji su željeli spriječiti izgradnju "Drugog hrama." Optužili su Židove da spremaju pobunu, pa je Kir obustavio izgradnju hrama koji neće biti završen sve do 516. p. n. e., u doba vladavine Darija Velikog. Pojedini moderni [[musliman]]ski naučnici, smatraju da je lik iz [[Kuran]]a ''Dhul-Qarnayn'' zapravo Kir Veliki. Ova teorija je postavljena od strane [[Suniti|sunitskog]] učenjaka Abula Kalama Azada i potvrđena od strane [[Šiiti|šiitskog]] učenjaka Allameha Tabatabaeija u njegovom djelu ''Tafsir al-Mizan''. === Politika i filozofija === Za vrijeme svoje vladavine, Kir je ostvario kontrolu nad velikom teritorijom osvojenih kraljevstava, postignutim zadržavanjem i širenjem medijskih [[satrapija]] (pokrajina). Daljnja organizacija osvojenih teritorija u provincije kojima vladaju lokalni kraljevi zvani satrapi, nastavljena je i u doba Darija I Velikog. Kirovo carstvo zahtjevalo je samo [[porez]] i regrute iz svih krajeva države. Njegovo osvajanje započelo je novo doba u stvaranju carstava, gdje se velika superdržava sastoji od desetaka manjih država, [[rasa]], religija i [[jezik]]a, koje objedinjuje centralna vlast čija se moć projicira preko lokalne [[Administracija|administracije]]. Ovaj [[Politički sistemi|politički sistem]] se održao vijekovima, a trajao je i u vrijeme [[invazija]] dinastije [[Seleukidi|Seleukida]], njihove vladavine Perzijom kao i u vrijeme kasnijih [[iran]]skih dinastija [[Partsko Carstvo|Parta]] i [[Sasanidi|Sasanida]]. Godine [[1992]]. ovaj vladar je uvršten u listu 100 najuticanjijih ljudi u historiji, prema Michaelu H. Hartu. U decembru 2003. tokom prihvatanja [[Nobelova nagrada za mir|Nobelove nagrade za mir]], [[Shirin Ebadi]] se pozvala na Kira: {{Citat|Ja sam Iranka, potomak "Kuruša" (Cyrusa) Velikog. Taj car je na vrhuncu moći prije 2500 godina proglasio da ne želi vladati onima koji to ne žele. Obećao je da neće prisiljavati nikoga da promijeni svoju religiju ili vjeru i da će poštivati sve manjine. Dokument Kira Velikog bi se trebao proučavati u historiji [[Ljudska prava|ljudskih prava]].<ref>{{Cite web |url=http://www.nobel.no/eng_lect_2003b.html |title=Dobitnici Nobela - Shirin Ebadi |access-date=25. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060907061116/http://www.nobel.no/eng_lect_2003b.html |archive-date=7. 9. 2006 |url-status=dead }}</ref>}} Njegova ostavština se osjeća čak do dalekog [[Island]]a i kolonijalne [[Amerika|Amerike]]. Mnogi tvorci [[SAD|Sjedinjenih Država]] tražili su inspiraciju od Kira Velikog kroz radove poput ''Kiropedije''. Na primjer, [[Thomas Jefferson]] je imao dva primjerka te knjige, koje je obavezno štivo za državnika jednako kao i [[Niccolò Machiavelli|Machiavellijev]] „''[[Vladar (Machiavelli)|Vladar]]''“<ref>[http://www.spentaproductions.com/Cyrus-the-Great-English/cyruspreview_english.htm Preview Cyrus The Great (Spenta Productions)]</ref>. ==== Kirov (Cyrusov) cilindar ==== [[Datoteka:Cyrus Cylinder.jpg|desno|mini|300px|[[Cyrusov cilindar]], tadašnji dokument koji proglašava Kira Velikog legitimnim kraljem [[Babilon]]a.]] Jedan od rijetkih preživjelih izvora informacija iz njegova doba je [[Kirov (Cyrusov) cilindar]], dokument koji je on sam izdao na [[Glina (tlo)|glinenom]] valjku. Cilindar je napravljen povodom perzijskog osvajanja [[Babilon]]a 539. p. n. e. Tekst cilindra opisuje babilonskog kralja [[Nabonid]]a kao bezbožnog, dok pobjednika Kira spominje kao heroja miljenika boga [[Marduk]]a. U nastavku se spominje kako je on poboljšao život stanovnika Babilona, te da je izbjeglicama obnavljao domove i gradio [[hram]]ove. Cilindar je bio postavljen unutar babilonskih zidina kao kamen temeljac. Godine 1879. pronašao ga je asirsko-britanski arheolog Hormuzd Rassam u temeljima [[Esagila (babilonski hram)|Esagile]] (babilonskog hrama bogu Marduku) a danas se čuva u [[Britanski muzej u Londonu|Britanskom muzeju u Londonu]]. Pretpostavlja se da su direktori Britanskog muzeja i [[Iranski nacionalni muzej u Teheranu|Iranskog nacionalnog muzeja u Teheranu]] dogovaraju privremeno premještanje Kirovog cilindra u iranski [[Teheran]] za posebnu izložbu<ref>{{Cite web |url=http://www.chnpress.com/news/?section=2&id=7423 |title=Cyrus Cylinder to Be Returned to Iran |access-date=25. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120213150854/http://www.chnpress.com/news/?section=2&id=7423 |archive-date=13. 2. 2012 |url-status=dead }}</ref>. Prema zvaničnicima iz Britanskog muzeja, cilindar predstavlja dugu tradiciju [[Mesopotamija|mesopotamskih]] vladara u kojima su svoje vladavine obilježavali izjavama o političkim promjenama<ref name="''Cyrus Cylinder'' (British Museum)">[http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/me/c/cyrus_cylinder.aspx ''Cyrus Cylinder'' (British Museum)]</ref>. Cilindar je sastavljen u formi dugotrajnih babilonskih stilova, a sa političke strane predstavlja Kirovu poruku babilonskom narodu u kojoj se proglašava legitimnim kraljem, i u kojoj obećava poštivanje vjerskih i političkih babilonskih tradicija. Dokument se gotovo punih stotinu godina smatrao instrumentom karakteristične mesopotamske političke [[Propaganda|propagande]]. Početkom 70-ih godina 20. vijeka, iranski šah prihvatio je Kirov cilindar kao [[simbol]] 2500. godišnjice iranske monarhije, navodeći da je to „prvi pisani spomenik o ljudskim pravima u historiji“. Cilindar je također privukao pažnju podacima o povratku [[Židovi|Židova]] u [[Palestina|Palestinu]] nakon babilonskog ropstva<ref name="''Cyrus Cylinder'' (British Museum)"/>, a također se smatra i potvrdom [[Biblija|biblijskih tekstova]] iz [[Ezra (knjiga)|Knjige o Ezri]] ([[Ezra]] 1.1-6, 6.1-5; [[Izaija]] 44.23-45.8; 2 Kronike 36.22-23). === Vojna strategija === Kira Veliki se smatra jednim od najvećih vojskovođa [[Antika|antičkog doba]], kojeg je kasnije oponašao i [[Aleksandar Makedonski]]. Njegova [[Vojna strategija|strategija]], hrabrost i lukavost doprinijeli su pokoravanju tadašnjih najvećih vojnih sila poput [[Medija|Medije]], [[Babilon]]ije i [[Lidija|Lidije]], te stvaranju najvećeg carstva. ==== Opsada pasargadskog brda ==== U proljeće [[551. p. n. e.]] medijski kralj [[Astijag]] sakupio je veliku vojsku od 150.000 ljudi i krenuo ugušiti perzijsku pobunu predvođenu Kirom. Perzijski vladar je komandovao mnogo manjom vojskom od 10.000 ljudi, uglavnom [[Perzijski besmrtnici|Perzijskih besmrtnika]] (elitna teška [[elitne teške pješadije]]). Uz brojnu inferiornost, perzijski problem je bio što su sa sobom vodili cijele porodice, uključujući žene, djecu i starce. Kako bi neutralisao prednost Medijaca u njihovoj brojnosti, Kir Veliki je postavio svoju vojsku zajedno sa narodom na vrh '''strmog brda''' u blizini [[Pasargad]]a. Medijci su pokušali iznenaditi Perzijance napadajuću istovremeno planinske prolaze i penjući se uz planinu ali Perzijanci su ih odbacili. Idućeg jutra Astijag je odlučio napasti sa glavninom vojske, dok je dio Perzijanaca vidjevši veliku vojsku pobjegao na vrh brda gdje su bili njihovi civili. Nakon što su ih navodno izvrijeđale perzijske žene nazvavši ih kukavicama, Perzijanci se vraćaju na bojište i koristeći povoljan teren uništavaju medijsku vojsku koja je imala gubitke od oko 60.000 vojnika<ref>Max Duncker, „Historija antike“ (''The History of Antiquity book''), 7. svezak, str. 352.</ref>. ==== Bitka kod Timbre ==== Kir je iznenadio [[Lidija|lidijskog]] kralja [[Krez]]a samim početkom invazije na [[Lidija|Lidiju]] za vrijeme zime i velikih hladnoća u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], na šta lidijska vojska nije bila pripremljena, a njihovi saveznici poput [[Babilon]]aca, [[Arapi|Arapa]] i [[Grci|Grka]] nisu stigli prikupiti trupe za vojnu pomoć Lidiji. Ipak, lidijska vojska je brojala tri do četiri puta veći broj vojnika od perzijske, a glavninu lidijske vojske je činila velika [[konjica]]. Na samom putu prema Lidiji, Kir Veliki je primijetio da se konji iz njegove vojske plaše '''[[deva]]''' koje su im služile za teret, jer konji nisu navikli na njihov [[miris]]. Neposredno prije bitke, on je osnovao prvu vojnu jedinicu sastavljenu od deva koje je stavio na čelo svoje vojske. Strategija je uspjela i na samom početku [[Bitka kod Timbre|bitke kod Timbre]] moćna lidijska konjica se razbježala, a Kir je porazio [[Krez]]ovu vojsku. Sam Krez je zarobljen nakon [[Opsada Sarda (547. p. n. e.)|opsade Sarda]] iste godine, gdje su se prema [[Ktezije|Kteziju]] Perzijanci opet poslužili lukavstom; general [[Oebar]] je savjetovao Kira da perzijski vojnici hodaju na motkama tako da izgledaju kao gigantski ratnici, što je navodno prestrašilo građane [[Sard]]a i dovelo do samog pada grada<ref>{{Cite web |url=http://www.ancientlibrary.com/smith-bio/2347.html |title=Oebar (''Oebares''), AncientLibrary.com |access-date=25. 4. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121019040425/http://www.ancientlibrary.com/smith-bio/2347.html |archive-date=19. 10. 2012 |url-status=dead }}</ref>, i zarobljavanja samog Kreza. ==== Pobjeda nad Skitima ==== Prilikom vojnih ekspedicija protiv polunomadskih plemena [[Skiti|Skita]] u [[Srednja Azija|Srednjoj Aziji]], Kir je dogovorio bitku protiv vojske moćnog plemena Masageti. Uoči bitke, na dogovorenom mjestu odlučio im je pripremiti lukavu zamku. Vojsku je podijelio na dva dijela; slabiji dio trupa postavio je u slabo zaštićeni logor prepun hrane i '''vina''', dok je snažniji dio vojske sakrio u neposrednoj blizini. Pleme Masageti nisu poznavali vino, niti učinke '''[[alkohol]]a'''. General skitske vojske (ujedno i plemenski princ) napao je Kirov logor i porazio slabiji dio perzijske vojske, nakon čega je njegova vojska počela jesti pronađenu hranu i piti vino, nesvjesno se napivši što je znatno smanjilo njihove odbrambene sposobnosti. U mahmurluku ih napada Kir s glavninom svoje vojske i sa lakoćom ih poražava. ==== Opsada Babilona ==== Perzijska opsada Babilona, u to vrijeme najvećeg i najbogatijeg grada na svijetu, primjer je jedne od najlukavijih opsada svih vremena, usporediva s legendarnom pričom [[Trojanski rat|opsade Troje]]. Za opsadu grada Babilona, Perzijancima je poslužila rijeka '''[[Eufrat]]''' koja je prolazila kroz samo središte grada. [[Perzija]]nci su nasamarili [[Babilon]]ce time što su preusmjerili gornji tok rijeke u susjedni kanal, zbog čega je vodostaj rijeke opao ispod visine odbrambenih prepreka, odnosno na dovoljnu visinu da se perzijski vojnici sakriveni provuku koritom u sam grad. Nakon ulaska perzijske vojske u grad babilonska vojska se ubrzo predala gotovo bez otpora, Kir je lično ušao u grad i zarobio babilonskog kralja [[Nabonid]]a<ref name="ABC 7: ''The Nabonidus Chronicle'', Livius.org"/>, čime je [[Babilon]] konačno bio pokoren. === Graditeljski projekti === [[Datoteka:Pasargad audience hall.jpg|mini|350px|desno|Dvorana za prijem ([[Apadana]]) u '''[[Pasargad]]u''']] [[Datoteka:Cyrus made me, I stand to testify!.jpg|mini|200px|desno|[[Stup]] apadane u [[Pasargad]]u]] Najznačajniji Kirov graditeljski projekt svakako je izgradnja [[Pasargad]]a, novog [[Glavni grad|glavnog grada]] Perzije. Historičar [[Strabon]] tvrdi da je Kir odabrao tu lokaciju zbog političkih razloga jer je tu pobijedio [[Medijci|Medijce]], dok se kao izbor lokacije navode i estetski razlozi jer radi se o uzvišenju u dolini okruženoj planinama sa svih strana<ref>{{Cite web |url=http://www.livius.org/pan-paz/pasargadae/pasargadae.html |title=Pasargad, Livius.org |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=3. 3. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303180708/http://www.livius.org/pan-paz/pasargadae/pasargadae.html |url-status=dead }}</ref>. Izgradnja je počela 546. p. n. e. ili kasnije, i ubrzo je postao središtem političke moći velikog carstva. Osim kao administrativno središte, Pasargad je služio i kao odmaralište perzijskom vladaru pa su u njemu izgrađeni brojni vrtovi, te sofisticiran sistem navodnjavanja pomoću [[kanat]]a. Zahvaljujući tom [[vodovod]]nom sistemu i umijeću kontrolisanja pritiska, u pasargadskom vrtu izgrađen je linearni kanal dužine gotovo 1000 m uzduž kog su se nalazile malene [[Fontana|fontane]]. Srce kompleksa u Pasargadu čini tvrđava ''Tall-i-Takht'' („Prijestolni brežuljak“) koja se nalazi na uzvišenju u odnosu na okolinu<ref>[http://maps.google.com/?ie=UTF8&om=1&z=18&ll=30.207992,53.185136&spn=0.002638,0.004334&t=k Pasargad, Google Maps]</ref>, te koja gleda na okolne „rajske“ vrtove sa južne strane. Tvrđava se sastoji od dva manja dijela; rezidencijalne palate i dvorane za prijem („Apadana“), karakteristične za [[Iranska arhitektura|perzijsku arhitekturu]]. [[Apadana]] ili dvorana za prijem sastoji se od brojnih stupova i ima pristup sa jugoistoka, gdje gost prvo mora proći kroz vrata a onda preći [[most]] preko rijeke [[Pulvar (rijeka)|Pulvar]]<ref>[http://www.iranchamber.com/history/pasargadae/pasargadae.php Pasargad (Iran Chamber)]</ref>. Smještaj i oblik kompleksa indiciraju da je prema kompleksu u Pasargadu oblikovana i kasnije sagrađena [[Akropola (Atina)|atinska Akropola]]. Uopšte, umjetnost i arhitektura u Pasargadu prestavljaju perzijsko miješanje različitih [[tradicija]] koje objedinjava umjetničke elemente [[Elam]]a, [[Babilon]]ije, [[Asirija|Asirije]], [[Drevni Egipat|Egipta]], te [[Anadolija|Anadolije]]. Pasargad se smatra kolijevkom popularnih „perzijskih vrtova“, koji su uzori modernim [[park]]ovima u zadnjih 2500 godina. Karakteristika perzijskih vrtova je [[Pravougaonik|pravougaoni]] oblik [[Simetrija|simetrično]] podijeljen [[Ortogonalna projekcija|ortogonalnim]] glavnim komunikacijama na četiri dijela formirajući [[Raskrsnica|raskrsnicu]] u unutrašnjosti parka. Tu se u bazenima i kanalima nalazila [[voda]], dok su šetališta imala hlad od visokog rastinja. Pasargadski vrt ima kolosalne dimenzije od 2 x 3&nbsp;km<ref>{{Cite web |url=http://www.payvand.com/news/07/apr/1340.html |title=''Restoration of Cyrus' Tomb to be Resumed'' (Payvand) |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=1. 5. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190501211055/http://www.payvand.com/news/07/apr/1340.html |url-status=dead }}</ref>, a kanali sa vodom su se protezali gotovo kilometar u dužinu, dok su se male [[Fontana|fontane]] nalazile svakih 16 metara. Novija istraživanja strukturalne tehnologije u Pasargadu pokazala su kako su [[Perzija|perzijski]] [[inžinjer]]i sagradili grad koji je mogao izdržati jake [[potres]]e, čak do 7. stepeni prema [[Richterova skala|Richterovoj skali]]<ref>{{Cite web |url=http://www.payvand.com/news/05/feb/1133.html |title=''Pasargadae Can Withstand Earthquakes'' (Payvand) |access-date=25. 4. 2010 |archive-date=24. 6. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110624113347/http://www.payvand.com/news/05/feb/1133.html |url-status=dead }}</ref>. Temelji graditeljskih tvorevina u Pasargadu građeni su tehnologijom izolovane baze temelja, koja se danas koristi pri izgradnji modernih osjetljivih objekata poput [[Nuklearna centrala|nuklearnih elektrana]], zbog zaštite od [[Seizmički talas|seizmičkih]] aktivnosti. Značajan doprinos graditeljstvu prestavlja i upotreba konstruktivnih veza (kopči) između kamenih blokova, koje su izgrađene od [[Metal (hemija)|metal]]a. Takav konstruktivni sistem zajedno sa izolovanom bazom temelja stvorili su uslove za izgradnju mnogo većih, viših i tanjih konstruktivnih elemenata, koji su svoj vrhunac doživjeli u [[Persepolis]]u. Legenda kaže da je u doba [[islam]]skog osvajanja [[Iran]]a [[Arapi|arapska]] vojska htjela uništiti grobnicu, ali da je stanovništvo uvjerilo arapske [[komandant]]e da se ne radi o grobnici Kira Velikog, već o grobnici majke kralja [[Salomon]]a, što je poštedjelo njeno rušenje. Kao rezultat, natpis na grobnici zamijenjen je citatom iz [[Kuran]]a i grobnica je postala poznata kao ''Qabr-e Madar-e Sulaiman'', odnosno „grobnica Salomonove majke“. U današnje vrijeme postoje samo ruševine nekad veličanstvenog kompleksa u Pasargadu i njegovih vrtova, koje su uništili vrijeme, brojni potresi i osvajačka razaranja [[Makedonija|Makedonaca]], [[Arapi|Arapa]] te posebno [[Mongoli|Mongola]]. Osim arheološkog značaja, Pasargad je danas i popularno [[Turizam|turistička]] atrakcija u [[Iran]]u. == Hronologija == * 600. p. n. e. - rođenje Kira Velikog prema [[Stari zavjet|Starom zavjetu]]. * 576. p. n. e. - rođenje Kira Velikog prema modernim procjenama. * 552. p. n. e. - nakon što mu umire otac [[Kambiz I]], Kir Veliki postaje kralj [[Anšan]]a. * 552. p. n. e. - Kirova pobuna protiv njegovih nadređenih, [[Medijci|Medijaca]]. * 549. p. n. e. - uz [[Harpag]]ovu pomoć Kir vodi svoju vojsku protiv Medijaca te osvaja medijski glavni grad [[Ekbatana]], čime je i samo [[Medijsko Carstvo]] konačno bilo osvojeno. * 546. p. n. e. - Kir prihvata medijsku krunu, ali je službeno zamijenio titulu proglasivši se „kraljem Perzije“. * 540-ih p. n. e. - poraz [[Krez]]a u pratu protiv Perzijanaca, pad [[Lidija|Lidijskog carstva]]. * 540-ih p. n. e. - perzijske vojskovođe [[Mazar]] i [[Harpag]] osvajaju cijelu [[Mala Azija|Malu Aziju]]; [[Licija|Liciju]], [[Cilicija (satrapija)|Ciliciju]] i [[Fenicija|Feniciju]], uključujući [[Stara Grčka|grčke]] gradove pomoću opsadnih tehnika koje su bile nepoznate [[Grci]]ma. * 542. p. n. e. - povratak glavnine perzijskih trupa u Perziju. * 539. p. n. e. - Kir Veliki pobjeđuje [[Nabonid]]a i osvaja [[Babilon]]; što je zabilježeno u djelima [[Sekst Julije Afrikan|Afrikana]], [[Ptolomej]]a, [[Euzebije Cezarejski|Euzebija]] i [[Diodor]]a. * 537. p. n. e. - Nakon osvajanja [[Babilon]]a, Kir Veliki pušta [[Židovi|židove]] da se vrate u [[Jerusalem]], čime završava 70 godina babilonskog ropstva. Manji broj, njih jedva oko 50.000 iskoristilo je tu [[Sloboda|slobodu]]; dok je većina ostala u Babilonu gdje je živjela u relativno povoljnim prilikama. * 530. p. n. e. - smrt Kira Velikog (prema [[Herodot]]u i [[Ktezije|Kteziju]] u borbi protiv [[Skiti|Skita]]; [[Ksenofont]] u „Kiropediji“ tvrdi kako je umro mirno u glavnom gradu Perzije [[Pasargad]]u), a naslijeđuje ga njegov sin [[Kambiz II]] == Također pogledajte == * '''[[Ahemenidsko carstvo]]''' * [[Perzijsko carstvo]] * [[Perzija]] * [[Astijag]] * [[Lidija|Lidijsko kraljevstvo]] * [[Krez]] * [[Nabonid]] * [[Kambiz II]] == Vanjski linkovi == * [http://www.farsmovie.com/eng/index.htm Iran, Zaboravljena slava - Dokumentarni film o antičkoj Perziji (Ahemenidi i Sasanidi)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100428091251/http://farsmovie.com/eng/index.htm |date=28. 4. 2010 }} * Kratki dokumentarni film „''U potrazi za Kirom Velikim''“ redatelja Cyrusa Kara, na stranicama [http://www.savepasargad.com/audio-visual2/Kurosh-Englisg.htm International Committee to Save the Archaeological Sites of Pasargadae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304095326/http://www.savepasargad.com/audio-visual2/Kurosh-Englisg.htm |date=4. 3. 2010 }} (9 min. i 58 sek.) * Ksenofont, ''Kiropedija: nauka o Kiru'', preveo Henry Graham Dakyns, pregledao F.M. Stawell, [http://www.gutenberg.org/etext/2085 Project Gutenberg] '''Iran Chamber Society:''' * [http://www.iranchamber.com/history/cyrus/cyrus.php Povijesne osobe - Kir Veliki] * [http://www.iranchamber.com/history/xenophon/cyropaedia_xenophon_book1.php Kenofontova Kiropedija] '''Ostalo:''' * [http://www.persiandna.com/his_cyrus.htm Perzijski DNA] Kir Veliki - ''Perzijsko carstvo i najveći kralj u povijesti'' * [https://web.archive.org/web/20100317124618/http://www.irantooth.com/iranpics/cyrus_the_great.htm Fotografije grobnice Kira Velikog] * [http://www.livius.org/ct-cz/cyrus_I/cyrus_cylinder.html Kirov cilindar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070224215254/http://www.livius.org/ct-cz/cyrus_I/cyrus_cylinder.html |date=24. 2. 2007 }} Puni babilonski tekst na Kirovom cilindru poznat u 2001. godini; prijevod i kratki uvod * [http://www.ghiasabadi.com/manshur.html Kir Veliki, [[perzijski]] tekst منشور کوروش هخامنشی] * [https://web.archive.org/web/20070927212947/http://www.understanding-islam.com/rq/q-028.htm Tko je bio Zulqarnain?] * [https://web.archive.org/web/20190829082803/http://www.cyrusgreat.com/ Kir Veliki] * [http://www.persiandna.com/images/tomb.jpg Fotografije Kirove grobnice] * ''Kirov cilindar se vraća u Iran'', Cultural Heritage News Agency, [[Teheran]], 25. lipnja 2008., [https://web.archive.org/web/20120213150854/http://www.chnpress.com/news/?section=2&id=7423 Link na članak]. == Reference == {{refspisak|2}} {{Commonscat|Cyrus the Great}} [[Kategorija:Perzijski vladari|Kir Veliki]] 2mao79jrxv980m5hyt500nyq6vdmss7 1 120484 3672597 1218681 2024-12-11T21:42:13Z Z1KA 87045 Z1KA premjestio je stranicu [[Razgovor:Socijalistička partija Republike Srpske]] na [[Razgovor:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]]: Uobičajen naziv: WP:COMMONNAME 1218681 wikitext text/x-wiki {{Stranica_za_razgovor}} takg6zq6wxw2d5szcm9afzj24d6l2j8 0 137687 3672578 3660011 2024-12-11T19:16:30Z Stangli 166498 /* Kompilacije */ 3672578 wikitext text/x-wiki {{Razlikovati|Rezonanca}} {{Infokutija muzičar | ime = Rezonansa | pozadina = skupina | slika = Rezonansa-Sarajevo.jpg | žanr = [[Pop-muzika|pop]], folk [[rok-muzika]] | karijera = 1974. - 1998.<br/> 2007. - | izdavač = | porijeklo = [[Sarajevo]], [[Bosna i Hercegovina]] | web-sajt = | album1 = | godina1 = | album2 = | godina2 = | najnoviji_album = | godina3 = | trenutni_članovi = | bivši_članovi = }} '''Rezonansa''' je [[Sarajevo|sarajevska]] i [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|jugoslavenska]] [[Pop-muzika|pop]] [[Rok-muzika|rok]] grupa čiji muzički stil je zasnovan na pjevljivim pjesmama sa primijetnim utjecajem [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovačke]] narodne muzike. Posebna instrumentalna postava grupe Rezonansa sa dvojicom violinista i upotreba starih narodnih [[Muzički instrumenti|muzičkih instrumenata]] dali su im osoben zvuk, tako da su u početku dobili etiketu "akustičarsko [[Bijelo dugme]]".<ref name="scribd">{{Cite web|url=http://www.scribd.com/doc/29249393/PETAR-JANJATOVIC-Yu-Rock-Enciklopedija#scribd|title=Petar Janjatović: YU rock enciklopedija|work=scribd.com|access-date=30. 8. 2021}}</ref> == Biografija == Grupu Rezonansa su 1975. godine u Sarajevu osnovali basista [[Brano Likić]] i njegova sestra [[Branka Likić|Branka]], pjevačica. Sa željom da izvode vlastitu [[Muzika|muziku]] okupili su nekoliko mladih muzičara. Odmah potom grupa u kojoj su svirali Brano, njegova sestra Branka, Senad, Mario i Krešo, prave tonski snimak kompozicije "[[Nemoj meni branit, moja nano / Moj tata u 10|Nemoj meni branit, moja nano]]", koji je objavljen na njihovoj prvoj singl ploči. S tom pjesmom pridobijaju prve ljubitelje njihove muzike koji su ih slušali putem tadašnjeg [[Radiotelevizija Sarajevo|Radio Sarajeva]].<ref name="rezonansa">{{Cite web|url=http://www.rezonansa.com/|title=Rezonansa|work=rezonansa.com|access-date=30. 8. 2021}}</ref> Nakon snimljenog [[Nemoj meni...!|istoimenog albuma]] grupa Rezonansa je imala seriju koncertnih nastupa, tako da su tokom 1977. godine odsvirali približno stotinu koncerata na radnim akcijama, a učestvovali su na festivalima "''[[Vaš šlager sezone]]''", "''Festival revolucionarne pjesme''" u [[Mostar]]u (sa pjesmom "Neretva"), na proslavi Kongresa [[Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije|USAOJ-a]] i na "''Međunarodnom festivalu revolucionarnih pjesama''" u [[Istočni Berlin|Istočnom Berlinu]]. Rad na zadatu temu zaokružili su sljedeće godine albumom "[[Procvjetala ljubičica plava]]" na kojem su snimljene pjesme o [[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|narodnooslobodilačkoj revoluciji]], slobodi i [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|socijalističkoj]] izgradnji. [[Brano Likić]] komponirao je muziku za [[Pozorište|pozorišnu]] predstavu "[[Naš Tito (predstava)|Naš Tito]]" u izvedbi glumaca [[Bosansko narodno pozorište Zenica|Bosanskog narodnog pozorišta Zenica]], a izdao je i solo [[Muzički singl|singl ploču]] pod nazivom "Ne luduj" 1978. Grupa Rezonansa snimila je devet singl ploča i sedam albuma. Kroz grupu je prošao veliki broj muzičara, a najzaslužniji za ukupni zvuk grupe bili su: klavijaturisti [[Darko Arkus]] (kasnije u grupama [[COD]], [[Teška industrija (grupa)|Teška industrija]]) i [[Tonči Mališ]] (ex [[Iver (grupa)|Iver]]), violinisti [[Božidar Arkus|Božidar "Bobo" Arkus]] i [[Mario Barišić]], bubnjari Ljubo Pavlović i [[Điđi Jankelić]], gitarista i flautista [[Josip Mijač]], gitaristi [[Džemal Novaković]], (ex [[COD]]) i [[Ševćet Hodža]] (kasnije u [[Vatreni poljubac|Vatrenom poljupcu]]).<ref name="scribd"/> Rezonansa je djelovala do 1989. godine, a tokom četrnaest godina njihovog muzičkog djelovanja svirali su hiljade koncerata i iza sebe ostavili veliki broj lijepih pjesama.<ref name="rezonansa"/> == Značenje imena == ''Raison an Sa'' ([[Latinski jezik|lat.]]) - Razlog iz Sarajeva == Muzičko stvaralaštvo == === Singlovi === * "[[Nemoj meni branit, moja nano / Moj tata u 10]]" ([[Jugoton]], 1975) * "[[Trči čule / Gradska tema]]" ([[Produkcija gramofonskih ploča Radio-televizije Beograd|PGP RTB]], 1975) * "[[Hajde, dušo, da igramo malo / Slikarka]]" (PGP RTB, 1976) * "[[Eno aviona / Ne znam gdje ću sad]]" (PGP RTB 1976,) * "[[Neka svijet bude orkestar / Saraj-poljem]]" (PGP RTB, 1977) * "[[Tamo preko Dunava / Vjeruj mi]]" ([[Diskoton]], 1978) * "[[Jedno veče u hotelu konobari i kuhari / Kad ću te vidjeti opet]]" (Diskoton, 1981) <ref name="scribd"/> === Albumi === * "[[Nemoj meni... Nemoj ni ti meni!]]" (PGP RTB 1975)<ref>{{Cite web|url= https://music.metason.net/artistinfo?name=Rezonansa&title=Nemoj%20Meni%E2%80%A6%20Nemoj%20Ni%20Ti%20Meni...|title= ''Rezonansa: Nemoj meni... Nemoj ni ti meni!''|work= music.metason.net|access-date= 14. 3. 2022}}</ref> * "[[Procvjetala ljubičica plava]]" (Diskoton 1978) * "[[Prolaz molim]]" (Diskoton 1978) * "[[Profesija muzičar]]" (Diskoton 1981) * "[[Život u dvije smjene]]" ([[Sarajevo disk]] 1986) === Kompilacije === * "[[Rezonansa najljepše pjesme]]" (Diskoton 1984) * "[[Rezonansa, The Best of]]" (PGP RTB 2007) * "[[The Best of (Rezonansa)|The Best of]]" ([[Studio Blap]] 2015) <ref name="scribd"/> == Festivali == * 1975. Omladina, Subotica - "Lik iz mašte" * 1976. [[Vaš šlager sezone]] - "Hajde, dušo, da igramo malo" * 1976. Hit parada - "Trči, čule, neven čule" * 1977. Vaš šlager sezone - "Neka svijet bude orkestar" == Članovi == {{div col}} * [[Brano Likić]] * [[Branka Likić|Branka Seka Likić]] * Ljubo Pavlović * Mario Barišić * Božidar Bobo Arkus * [[Darko Arkus]] * Josip Mijač * Jasminko Zubanović * Milan Kokan Babić * [[Ševćet Hodža]] * [[Điđi Jankelić|Dragan Điđi Jankelić]] * Nebojša Krulanović * [[Džemal Novaković]] * Tonči Malis * Dragan Pero Nikačević * [[Nikša Bratoš]] * [[Damir Arslanagić]] * Ademir Kufi Volić <ref name="rezonansa"/> {{div col end}} == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == * [http://www.yugopapir.com/2014/08/branko-likic-i-grupa-rezonansa-donose.html/ Rezonansa, na yugopapir.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211216160709/http://www.yugopapir.com/2014/08/branko-likic-i-grupa-rezonansa-donose.html |date=16. 12. 2021 }} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Muzičke grupe iz Sarajeva]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke pop-grupe]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke muzičke grupe]] [[Kategorija:Muzičke grupe osnovane 1975.]] [[Kategorija:Jugoslavenske pop-grupe]] ehcgewaz9nu3861wbaftl9fj86mk386 0 139214 3672566 3497691 2024-12-11T16:22:25Z Makenzis 98619 3672566 wikitext text/x-wiki {{Infokutija fudbalski klub | Boja1 = #FFFFFF | Boja2 = #000000 | Ime kluba = Udinese | Puno ime = Udinese Calcio S.p.A. | Grb = Udinese calcio.png | Nadimak = ''Bianconeri'' | Osnovan = [[1896.]] | Raspušten = | Lokacija = [[Udine]]<br>[[Furlanija-Julijska krajina]]<br/>[[Italija]] | Boje = {{colorbox|black}} {{colorbox|white}} | Federacija = [[Nogometni savez Italije|FIGC]] | Konfederacija = | Liga = [[Serie A]] | Stadion = [[Stadio Friuli|Dacia Arena]]<ref>{{Cite web |url=http://www.stadiumguide.com/friuli/ |title=Dacia Arena |work=stadiumguide.com|access-date= 7. 9. 2018}}</ref> | Kapacitet = 25.144 | Vlasnik kluba = | Predsjednik kluba = | Menadžer = | Uspjesi = | Evropski kupovi = | Adresa = | Plasman u prethodnoj sezoni = 15. mjesto | Prethodna sezona = 2023/24. | Webstranica = [http://www.udinese.it/ udinese.it] | Trenutna sezona = | uzorak_lr1 = _udinese1819h | uzorak_t1 = _udinese1819h | uzorak_dr1 = _udinese1819h | uzorak_š1 = | uzorak_č1 = | lijeva ruka1 = | tijelo1 = | desna ruka1 = | šorc1 = 000000 | čarape1 = 000000 | uzorak_lr2 = _udinese1819a | uzorak_t2 = _udinese1819a | uzorak_dr2 = _udinese1819a | uzorak_š2 = _udinese1819a | uzorak_č2 = | lijeva ruka2 = | tijelo2 = | desna ruka2 = | šorc2 = | čarape2 = FFFF00 | }} '''Udinese Calcio S.p.A.''' profesionalni je italijanski [[nogomet]]ni klub koji se takmiči u najvišem rangu profesionalnog takmičenja, [[Serie A|Seriji A]]. == Historija == Osnovan 1896, drugi je najstariji [[italija]]nski klub nakon [[Genoa CFC|Genoe]]. Nema mnogo bitnijih trofeja u svojim vitrinama. Najveći uspjeh jest osvajanje [[Intertoto kup]]a 2000. U [[Serie A]] proveo je 39 sezona, po čemu je trinaesti. Tradicionalna boja je crno-bijela. Domaće utakmice igra na [[Stadion Friuli|stadionu Friuli]] kapaciteta 41.652 sjedeća mjesta. Ipak, koristi se samo trećina kapaciteta. ==Uspjesi== *'''[[Serie A]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Finalist.png]] (1)''': 1954/55. *'''[[Italijanski kup|Kup Italije]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Finalist.png]] (1)''': 1922. *'''[[UEFA Intertoto kup]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1)''': 2000. *'''[[Mitropa kup]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1)''': 1980. == Igrači == ''Posljednja izmjena: 4. septembar 2018.'' {{Nogometna ekipa početak|sakrijnapomenu=1}} {{Nogometna ekipa igrač|br=1|nac=ARG|ime=[[Juan Musso]]|poz=G}} {{Nogometna ekipa igrač|br=2|nac=Mali|ime=[[Molla Wagué]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=3|nac=BRA|ime=[[Samir|Samir Santos]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=4|nac=GAN|ime=[[Nicholas Opoku]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=5|nac=NIG|ime=[[William Troost-Ekong]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=6|nac=OBS|ime=[[Seko Fofana]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=7|nac=ITA|ime=[[Giuseppe Pezzella]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=8|nac=GAN|ime=[[Emmanuel Badu]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=9|nac=BRA|ime=[[Felipe Vizeu]]|poz=N}} {{Nogometna ekipa igrač|br=10|nac=ARG|ime=[[Rodrigo De Paul]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=11|nac=ŠVI|ime=[[Valon Behrami]]|poz=V}}([[Kapiten (nogomet)|C]]) {{Nogometna ekipa igrač|br=13|nac=ŠVE|ime=[[Svante Ingelsson]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=14|nac=SRB|ime=[[Petar Mićin]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=15|nac=ITA|ime=[[Kevin Lasagna]]|poz=N}} {{Nogometna ekipa igrač|br=16|nac=VEN|ime=[[Darwin Machís]]|poz=N}} {{Nogometna ekipa sredina}} {{Nogometna ekipa igrač|br=17|nac=HOL|ime=[[Bram Nuytinck]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=18|nac=HOL|ime=[[Hidde ter Avest]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=19|nac=DAN|ime=[[Jens Stryger Larsen]]|poz=O}} {{Nogometna ekipa igrač|br=21|nac=ITA|ime=[[Simone Pontisso]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=22|nac=ITA|ime=[[Simone Scuffet]]|poz=G}} {{Nogometna ekipa igrač|br=23|nac=ARG|ime=[[Ignacio Pussetto]]|poz=N}} {{Nogometna ekipa igrač|br=25|nac=ARG|ime=[[Gaspar Iñíguez]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=38|nac=ITA|ime=[[Rolando Mandragora]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=40|nac=ITA|ime=[[Manuel Gasparini]]|poz=G}} {{Nogometna ekipa igrač|br=72|nac=ČEŠ|ime=[[Antonín Barák]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=77|nac=ITA|ime=[[Marco D'Alessandro]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=88|nac=BRA|ime=[[Nícolas Andrade|Nícolas]]|poz=G}} {{Nogometna ekipa igrač|br=91|nac=POLJ|ime=[[Lukasz Teodorczyk]]|poz=N}} {{Nogometna ekipa igrač|br=98|nac=SEN|ime=[[Mamadou Coulibaly]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa igrač|br=99|nac=HRV|ime=[[Andrija Balić]]|poz=V}} {{Nogometna ekipa kraj}} ==Bosanskohercegovački nogometaši== *[[Riad Bajić]] ''(2017)'' == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{commonscat|Udinese Calcio}} * {{službeni sajt|http://www.udinese.it}} * [https://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=51310/profile/index.html Udinese Calcio] na UEFA.com * [https://www.fifa.com/live-scores/clubs/club=italy-udinese-32060/index.html Udinese Calcio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210213074338/https://www.fifa.com/live-scores/ |date=13. 2. 2021 }} na FIFA.com * [http://www.legaseriea.it/it/serie-a/squadre/udinese Udinese Calcio] na legaseriea.it {{Serie A}} {{Osvajači Intertoto kupa}} [[Kategorija:Udinese Calcio|*]] [[Kategorija:Nogometni klubovi u Italiji]] [[Kategorija:Nogometni klubovi osnovani 1896.]] 6c2m8io5qwz8stlss93lul1r1gje00h 3672567 3672566 2024-12-11T16:22:42Z Makenzis 98619 /* Igrači */ Posljednja izmjena: 4. septembar 2018. 3672567 wikitext text/x-wiki {{Infokutija fudbalski klub | Boja1 = #FFFFFF | Boja2 = #000000 | Ime kluba = Udinese | Puno ime = Udinese Calcio S.p.A. | Grb = Udinese calcio.png | Nadimak = ''Bianconeri'' | Osnovan = [[1896.]] | Raspušten = | Lokacija = [[Udine]]<br>[[Furlanija-Julijska krajina]]<br/>[[Italija]] | Boje = {{colorbox|black}} {{colorbox|white}} | Federacija = [[Nogometni savez Italije|FIGC]] | Konfederacija = | Liga = [[Serie A]] | Stadion = [[Stadio Friuli|Dacia Arena]]<ref>{{Cite web |url=http://www.stadiumguide.com/friuli/ |title=Dacia Arena |work=stadiumguide.com|access-date= 7. 9. 2018}}</ref> | Kapacitet = 25.144 | Vlasnik kluba = | Predsjednik kluba = | Menadžer = | Uspjesi = | Evropski kupovi = | Adresa = | Plasman u prethodnoj sezoni = 15. mjesto | Prethodna sezona = 2023/24. | Webstranica = [http://www.udinese.it/ udinese.it] | Trenutna sezona = | uzorak_lr1 = _udinese1819h | uzorak_t1 = _udinese1819h | uzorak_dr1 = _udinese1819h | uzorak_š1 = | uzorak_č1 = | lijeva ruka1 = | tijelo1 = | desna ruka1 = | šorc1 = 000000 | čarape1 = 000000 | uzorak_lr2 = _udinese1819a | uzorak_t2 = _udinese1819a | uzorak_dr2 = _udinese1819a | uzorak_š2 = _udinese1819a | uzorak_č2 = | lijeva ruka2 = | tijelo2 = | desna ruka2 = | šorc2 = | čarape2 = FFFF00 | }} '''Udinese Calcio S.p.A.''' profesionalni je italijanski [[nogomet]]ni klub koji se takmiči u najvišem rangu profesionalnog takmičenja, [[Serie A|Seriji A]]. == Historija == Osnovan 1896, drugi je najstariji [[italija]]nski klub nakon [[Genoa CFC|Genoe]]. Nema mnogo bitnijih trofeja u svojim vitrinama. Najveći uspjeh jest osvajanje [[Intertoto kup]]a 2000. U [[Serie A]] proveo je 39 sezona, po čemu je trinaesti. Tradicionalna boja je crno-bijela. Domaće utakmice igra na [[Stadion Friuli|stadionu Friuli]] kapaciteta 41.652 sjedeća mjesta. Ipak, koristi se samo trećina kapaciteta. ==Uspjesi== *'''[[Serie A]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Finalist.png]] (1)''': 1954/55. *'''[[Italijanski kup|Kup Italije]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Finalist.png]] (1)''': 1922. *'''[[UEFA Intertoto kup]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1)''': 2000. *'''[[Mitropa kup]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1)''': 1980. ==Bosanskohercegovački nogometaši== *[[Riad Bajić]] ''(2017)'' == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{commonscat|Udinese Calcio}} * {{službeni sajt|http://www.udinese.it}} * [https://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=51310/profile/index.html Udinese Calcio] na UEFA.com * [https://www.fifa.com/live-scores/clubs/club=italy-udinese-32060/index.html Udinese Calcio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210213074338/https://www.fifa.com/live-scores/ |date=13. 2. 2021 }} na FIFA.com * [http://www.legaseriea.it/it/serie-a/squadre/udinese Udinese Calcio] na legaseriea.it {{Serie A}} {{Osvajači Intertoto kupa}} [[Kategorija:Udinese Calcio|*]] [[Kategorija:Nogometni klubovi u Italiji]] [[Kategorija:Nogometni klubovi osnovani 1896.]] scvzt87risuv5ww52ny1ypumw9xemy4 3672568 3672567 2024-12-11T16:22:56Z Makenzis 98619 /* Vanjski linkovi */ 3672568 wikitext text/x-wiki {{Infokutija fudbalski klub | Boja1 = #FFFFFF | Boja2 = #000000 | Ime kluba = Udinese | Puno ime = Udinese Calcio S.p.A. | Grb = Udinese calcio.png | Nadimak = ''Bianconeri'' | Osnovan = [[1896.]] | Raspušten = | Lokacija = [[Udine]]<br>[[Furlanija-Julijska krajina]]<br/>[[Italija]] | Boje = {{colorbox|black}} {{colorbox|white}} | Federacija = [[Nogometni savez Italije|FIGC]] | Konfederacija = | Liga = [[Serie A]] | Stadion = [[Stadio Friuli|Dacia Arena]]<ref>{{Cite web |url=http://www.stadiumguide.com/friuli/ |title=Dacia Arena |work=stadiumguide.com|access-date= 7. 9. 2018}}</ref> | Kapacitet = 25.144 | Vlasnik kluba = | Predsjednik kluba = | Menadžer = | Uspjesi = | Evropski kupovi = | Adresa = | Plasman u prethodnoj sezoni = 15. mjesto | Prethodna sezona = 2023/24. | Webstranica = [http://www.udinese.it/ udinese.it] | Trenutna sezona = | uzorak_lr1 = _udinese1819h | uzorak_t1 = _udinese1819h | uzorak_dr1 = _udinese1819h | uzorak_š1 = | uzorak_č1 = | lijeva ruka1 = | tijelo1 = | desna ruka1 = | šorc1 = 000000 | čarape1 = 000000 | uzorak_lr2 = _udinese1819a | uzorak_t2 = _udinese1819a | uzorak_dr2 = _udinese1819a | uzorak_š2 = _udinese1819a | uzorak_č2 = | lijeva ruka2 = | tijelo2 = | desna ruka2 = | šorc2 = | čarape2 = FFFF00 | }} '''Udinese Calcio S.p.A.''' profesionalni je italijanski [[nogomet]]ni klub koji se takmiči u najvišem rangu profesionalnog takmičenja, [[Serie A|Seriji A]]. == Historija == Osnovan 1896, drugi je najstariji [[italija]]nski klub nakon [[Genoa CFC|Genoe]]. Nema mnogo bitnijih trofeja u svojim vitrinama. Najveći uspjeh jest osvajanje [[Intertoto kup]]a 2000. U [[Serie A]] proveo je 39 sezona, po čemu je trinaesti. Tradicionalna boja je crno-bijela. Domaće utakmice igra na [[Stadion Friuli|stadionu Friuli]] kapaciteta 41.652 sjedeća mjesta. Ipak, koristi se samo trećina kapaciteta. ==Uspjesi== *'''[[Serie A]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Finalist.png]] (1)''': 1954/55. *'''[[Italijanski kup|Kup Italije]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Finalist.png]] (1)''': 1922. *'''[[UEFA Intertoto kup]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1)''': 2000. *'''[[Mitropa kup]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1)''': 1980. ==Bosanskohercegovački nogometaši== *[[Riad Bajić]] ''(2017)'' == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == {{commonscat|Udinese Calcio}} * {{službeni sajt|http://www.udinese.it}} * [https://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=51310/profile/index.html Udinese Calcio] na UEFA.com * [http://www.legaseriea.it/it/serie-a/squadre/udinese Udinese Calcio] na legaseriea.it {{Serie A}} {{Osvajači Intertoto kupa}} [[Kategorija:Udinese Calcio|*]] [[Kategorija:Nogometni klubovi u Italiji]] [[Kategorija:Nogometni klubovi osnovani 1896.]] geo0ul2t6mibjy2l8n0zqnxzwaldjuz 0 168725 3672573 3545556 2024-12-11T17:36:01Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672573 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Blochsphere.svg|mini|[[Blochova sfera]] je reprezentacija [[qubit]]a, fundamentalnog gradivnog bloka kvantnih računara.]] '''Kvantni računar''' je bilo kakav uređaj za [[računanje]] koji direktno koristi različite [[kvantna mehanika|kvantnomehaničke]] [[fenomen]]e, kao što su [[kvantna superpozicija|superpozicija]] i [[kvantna povezanost|povezanost]] (spregnutost), kako bi obavile operacije nad podacima. U klasičnom (ili konvencionalnom) računaru, količina [[podatak]]a je mjerena [[bit]]ovima - u kvantnom su računaru podaci mjereni [[qubit]]ovima (od [[engleski jezik|engl.]] '''''qu'''antum '''bit'''''). Osnovni princip kvantnog računanja jeste to da se kvantna svojstva čestica mogu koristiti za predstavljanje i strukturiranje podataka, i da kvantni mehanizmi mogu biti iskorišteni za izvođenje [[instrukcija (računarstvo)|operacija]] nad ovim podacima.<ref>"[http://www.media.mit.edu/physics/publications/papers/98.06.sciam/0698gershenfeld.html Quantum Computing with Molecules]" članak u časopisu [[Scientific American]] autora [[Neil Gershenfeld|Neila Gershenfelda]] i [[Isaac L. Chuang|Isaaca L. Chuanga]] - općenito pristupačan pregled kvantnog računarstva.</ref> Kvantno računarstvo je začeto početkom ranih 1980-tih godina kvantnim mehaničkim modelom [[Turingova mašina|Turingove mašine]] koju je postavio fizičar [[Paul Benioff]].<ref name="The computer as a physical system2">{{cite journal|last1=Benioff|first1=Paul|year=1980|title=The computer as a physical system: A microscopic quantum mechanical Hamiltonian model of computers as represented by Turing machines|journal=Journal of Statistical Physics|volume=22|issue=5|pages=563–591|bibcode=1980JSP....22..563B|doi=10.1007/bf01011339}}</ref> Iako je kvantno računarstvo još uvijek u relativno mladoj dobi, izvedeni su eksperimenti u kojima su kvantne računske operacije izvedene na vrlo malom broju [[qubit]]a. Istraživanja i u teoretskim i u praktičnim područjima, nastavljaju frenetičnim tempom, i vlade mnogih država, te agencije za finansiranje vojnih tehnologija, potpomažu istraživanje kvantnog računarstva, kako bi se kvantni računari razvili za civilne svrhe, kao i za one koje se tiču pitanja od nacionalne sigurnosti, kao što je [[kriptoanaliza]].<ref>[http://qist.lanl.gov/qcomp_map.shtml ''Quantum Information Science and Technology Roadmap''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810190657/http://qist.lanl.gov/qcomp_map.shtml |date=10. 8. 2011 }} za osjećaj gdje istraživanje vodi.</ref> Naširoko se vjeruje da ukoliko kvantni računari velikih razmjera mogu biti napravljeni, da će biti u mogućnosti riješiti određene probleme eksponencijalno brže od klasičnih računara. Kvantni su računari različiti od ostalih [[računar|računara]] kao što su [[DNK računarstvo|DNK računari]] i tradicionalnih računara zasnovanih na [[tranzistor]]ima, iako su ultimativno i svi tranzistori zasnovani na kvantnomehaničkim efektima (npr. [[osiromašeno područje|osiromašena područja]]). Neke računarske arhitekture kao što su [[optički računari]] koje mogu koristiti klasičnu superpoziciju elektromagnetskih talasa, ali bez specifičnih kvantnomehaničkih resursa kao što je [[kvantna povezanost|povezanost]], ne dijele potencijal za računskim ubrzavanjima kvantnih računara. == Razvoj == * U oktobru 2012., Nobelove nagrade su dodijeljene [[David J. Wineland]]-u i [[Serge Haroche]]-u za njihov temeljni rad na razumijevanju kvantnog svijeta, djelo koje će, možda, voditi ka omogućavanju kvantnog računanja.<ref>http://www.nytimes.com/2012/10/14/opinion/sunday/the-possibilities-of-quantum-information.html</ref> * U novembru 2012., se pojavljuje izvještaj da je učinjena teleportacija sa jednog makroskopskog objekta na drugi.<ref>http://www.technologyreview.com/view/507531/first-teleportation-from-one-macroscopic-object-to-another/</ref> * U februaru 2013., nova tehnika sampliranja bozona je objavljena od strane dvije grupe, uz korištenje fotona kao optičke rešetke, što nije univerzalni kvantni računar ali može biti dovoljno dobro za praktične probleme.<ref>http://www.sciencemag.org/content/339/6121.toc (preko en wiki)</ref> * U maju 2013., Google Inc je objavio da pokreće svoj ''Quantum Artificial Intelligence Lab'', koji će biti smješten u NASA-inom ''Ames Research Center''. U laboratoriji će se nalaziti 512-qubitni kvantni računar proizvođača [[D-Wave Systems]], i USRA (''Universities Space Research Association'') će pozivati istraživače iz cijelog svijeta da ga koriste. Cilj studije jeste da prouči kako kvantno računanje može unaprijediti mašinsko učenje.<ref>http://googleresearch.blogspot.co.uk/2013/05/launching-quantum-artificial.html</ref> * godine 2014., grupa istraživača sa ETH Zürich, USC, Google i Microsoft su izvijestili o kvantnom ubrzanju, i nisu bili u mogućnosti da izmjere kvantno ubrzanej pomoću D-Wave Two uređaja, ali ga nisu eksplicitno ni diskvalificirali. * Godine 2014., istraživači na "University of New South Wales" su koristili silicij kao zaštitnu školjku oko kubita, čineći ih tačnijima, i prudužavajući trajanje njihovog zadržavanja informacija i moguće, čineći time da kvantni računari budu lakše proizvedeni. * u aprilu 2015. IBM-ovi naučnici tvrde da su postigli dva kritična napretka u pravcu realizacije praktičnog kvantnog računara. Oni tvrde da postoji sposobnost detektovanja i mjerenja obje vrste kvantnih grešaka istovremeno, kao i novi, kvadratni dizajn kvantno bitnih električnih krugova (quantum bit) koji se može skalrita na veće dimenzije. == Također pogledajte == * [[DNK računarstvo]] == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == * https://web.archive.org/web/20130516003553/http://www.mikro.rs/main/index.php?q=vest * https://web.archive.org/web/20120523220342/http://www.viva-fizika.org/tag/kvantni-racunar/ * [https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:OFondhiiJ68J:dfn.pmf.ni.ac.rs/docs/dugic.pdf+kvantni+ra%C4%8Dunar&hl=bs&gl=ba&pid=bl&srcid=ADGEESjJ9wtX_w3ufA9U_ga9S5PF5165pLrZ03vJkbtPqPYoQb1qxuX3_diPnMuqeGFiQ_HA8h_9JutPqAoB_hIrP6JZcPuS_815TDN_r3fB_DHZH0A2Cnc3LGMY4cYxZSrycx0KlVnl&sig=AHIEtbQcxs2kw70x2CMKlQx5zP-uhCEAHw https://docs.google.com/ dfn.pmf.ni.ac.rs/docs/dugic.pdf+kvantni+ra%C4%8Dunar] * [http://theweek.com/article/index/244423/what-is-a-quantum-computer-mdash-and-why-does-google-need-one http://theweek.com/article/ What is a quantum computer — and why does Google need one? (Šta je kvantni računar, i zašto Google-u treba jedan takav?)] * http://www.howstuffworks.com/quantum-computer.htm * http://www.economist.com/news/science-and-technology/21578027-first-real-world-contests-between-quantum-computers-and-standard-ones-faster * http://singularityhub.com/2013/06/05/google-buys-quantum-computer-for-artificial-intelligence-lab-at-nasa/ * http://www.dwavesys.com/en/dw_homepage.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130602035045/http://www.dwavesys.com/en/dw_homepage.html |date=2. 6. 2013 }} {{Kvantne informacije}} {{Tehnologije u nastajanju}} {{Commonscat|Quantum computing}} [[Kategorija:Računska teorija složenosti| ]] [[Kategorija:Kvantna mehanika]] [[Kategorija:Računski modeli]] [[Kategorija:Kriptografija]] 5nosn3cl4m1njoohtzc637kwyykmyc1 0 170853 3672642 3672103 2024-12-12T02:03:42Z Z1KA 87045 Biti će proširen članak uskoro 3672642 wikitext text/x-wiki {{Nedostaju izvori}} {{Infokutija bivša država | zvanično_ime = Država Slovenaca Hrvata i Srba | izvorno_ime = {{Small|Држава Словенаца, Хрвата и Срба ([[ćirilica]])}}<br>{{Small|Država Slovencev, Hrvatov in Srbov'' ([[Slovenski jezik|slovenski]])}} | status = [[Spisak nepriznatih i djelomično priznatih država|Nepriznata]] [[Privremena vlada|privremena država]] do ujedinjenja sa [[Kraljevina Srbija|Srbijom]] i [[Kraljevina Crna Gora|Crnom Gorom]] | genitiv = Države Slovenaca Hrvata i Srba | razdoblje = 1918. | država_prije1 = Kondominij Bosna i Hercegovina | država_prije_zastava1 = Flag of Bosnia (1908–1918).svg | država_prije2 = Kraljevina Hrvatska i Slavonija | država_prije_zastava2 = Flag of Croatia-Slavonia with CoA.svg | država_prije3 = Vojvodina Kranjska | država_prije_zastava3 = Flag of Krain.svg | država_prije4 = Kraljevina Dalmacija | država_prije_zastava4 = Flag of the Kingdom of Dalmatia.svg | država_poslije1 = Kraljevina SHS | država_poslije_zastava1 = Flag of Yugoslavia (1918–1941).svg | država_poslije2 = Kraljevina Italija | država_poslije_zastava2 = Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg | zastava = Flag of the State of Slovenes, Croats and Serbs.svg | grb = Kingdom of Croatia, Slavonia and Dalmatia.png | uzrečica = | himna = | karta = State of Slovenes Croats and Serbs.png | opis_karte = Država Slovenaca, Hrvata i Srba 1918. [[Istra]] je bila sporna teritorija, kasnije službeno dio [[Kraljevina Italija|Italije]] [[Rapalski ugovor|Rapalskim ugovorom]]. Južna [[Koruška]] i [[Štajerska (Slovenija)|Donja Štajerska]] također su bile sporne, ali je riješen spor [[Senžermenski sporazum (1919)|Senžermenskim sporazumom]] o demarkaciji granice sa novostvorenom [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]] sa [[Prva Austrijska Republika|Austrijom]]. | glavni_grad = [[Zagreb]] | glavni_grad_koordinate = {{Coord|45|48|47|N|15|58|39|E|region:HR|display=it}} | najveći_grad = [[Zagreb]] | službeni_jezik = [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]<br />[[Slovenski jezik|slovenski]] | sistem_pisanja = {{hlist|[[Latinica]]|[[Ćirilica]]}} | etničke_grupe = '''Popis 1910.'''<ref>{{Cite web |url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Austria_Hungary_ethnic.svg|title=The ethnic groups of Austria-Hungary in 1910|access-date=12. 12. 2024}}</ref>{{unbulleted list | [[Hrvati]] | [[Srbi]] | [[Slovenci]] | [[Muslimani (narod)|Muslimani]] | [[Nijemci]] | [[Italijani]] | [[Mađari]]}} | religija ='''Popis 1910.'''<ref>Volkszählung vom 31. Dezember 1910, veröffentlicht in: ''Geographischer Atlas zur Vaterlandskunde an der österreichischen Mittelschulen''. K. u. k. Hof-Kartographische Anstalt G. Freytag & Berndt, Wien 1911.</ref><br>{{unbulleted list | [[Rimokatoličanstvo]] | [[Pravoslavlje]] | [[Islam]]}} | demonim = | državno_uređenje = [[Privremena vlada]] | vrsta_vlasti = Predsjednik [[Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba|Narodnog vijeća]] | godina_prve_vlasti = 1918. | vladar_prva_vlast = [[Anton Korošec]] | vrsta_vlasti2 = Potpredsjednici | godina_druge_vlasti = 1918. | vladar_druga_vlast = [[Ante Pavelić (1869–1938)|Ante Pavelić]] | godina_treće_vlasti = 1918. | vladar_treća_vlast = [[Svetozar Pribićević]] | zakonodavstvo = [[Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba|Narodno vijeće]] | tip_suvereniteta = Historija | nota_suvereniteta = [[Međuratni period]]<br>[[Prvi svjetski rat]] | nastanak = | događaj1 = Osnivanje [[Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba|Narodnog vijeća SHS-a]] | događaj_datum1 = 5. oktobar 1918. | događaj2 = [[Trijalizam|Transformacija Austro-Ugarske]] | događaj_datum2 = 16. oktobar 1918. | događaj3 = [[Država Slovenaca, Hrvata i Srba#Proglašenje|Proglašenje secesije]] | događaj_datum3 = 29. oktobar 1918. | događaj4 = [[Ženevska deklaracija (1918)|Ženevska deklaracija]] | događaj_datum4 = 9. novembar 1918. | događaj5 = [[Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slavena u Banatu, Bačkoj i Baranji|Novosadska narodna skupština]] | događaj_datum5 = 25. novembar 1918. | događaj6 = [[Stvaranje Jugoslavije|Ujedinjenje sa Srbijom i Crnom Gorom]] | događaj_datum6 = 1. decembar 1918. | osnivanje = 29. oktobar 1918. | ukidanje = 1. decembar 1918. | površina = ~116.537 | po_površini_na_svijetu = | procenat_vode = | stanovnika = ~5.685.991 | stanovnika_godina = [[Etnički i religijski sastav Austro-Ugarske|1910]] | po_broju_stanovnika_na_svijetu = | procjena = | procjena_godina = | gustoća = ~48,79 | po_broju_gustoće_na_svijetu = | valuta = [[Jugoslavenska kruna|kruna]] | vremenska_zona = [[Koordinirano svjetsko vrijeme|UTC]] [[UTC+01:00|+1]] ([[Istočnoevropsko vrijeme|EET]]) | ljetno_računanje_vremena = [[Koordinirano svjetsko vrijeme|UTC]] [[UTC+02:00|+2]] ([[Istočnoevropsko ljetno vrijeme|EEST]]) | format_datuma = D. M. GGGG. ([[Nova era|NE]]) | vozacka_strana = desna | pozivni_broj = | internetski_nastavak = | danas_dio = {{ZID|Austrija}}<br>{{ZID|Bosna i Hercegovina}}<br>{{ZID|Crna Gora}}<br>{{ZID|Hrvatska}}<br>{{ZID|Italija}}<br>{{ZID|Mađarska}}<br>{{ZID|Slovenija}}<br>{{ZID|Srbija}} | komentar = }} '''Država Slovenaca, Hrvata i Srba''' proglašena je 29. oktobra 1918. kada je [[Hrvatski sabor]] raskinuo sve državno-pravne veze s [[Beč]]om i [[Budimpešta|Budimpeštom]]. Osnovana je Država Slovenaca, Hrvata i Srba, od zemalja na kojima su živjeli južnoslavenski narodi u [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarskoj]], sa [[Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba|Narodnim vijećem Slovenaca, Hrvata i Srba]] i sa vladom, kojoj se na čelu nalazio slovenski političar [[Anton Korošec]], potpredsjednici [[Ante Pavelić (1869–1938)|Ante Pavelić]] i [[Svetozar Pribičević]]. == Historija == [[Datoteka:KongressfallofAH.jpg|mini|Kongresni trg u [[Ljubljana|Ljubljani]] 29. oktobra 1918.]] U maju 1917. u Carevinskom vijeću u [[Beč]]u sastao se Jugoslavenski klub zastupnika i tzv. [[Majska deklaracija|Majskom deklaracijom]] tražio ujedinjenje svih zemalja Austro-Ugarske u kojima žive Slovenci, Hrvati i Srbi {{Citat|...u jedno samostalno od svakoga gospodstva tuđih naroda slobodno i na demokratskoj podlozi osnovano državno tijelo, pod žezlom habsburško-lotarinške dinastije.{{Izvor}}}} Država u toku svog kratkog postojanja nije uspjela dobiti diplomatsko priznanje. Već 1. decembra 1918. godine, Narodno vijeće je odlučilo da se Država SHS ujedini sa [[Kraljevina Srbija|Kraljevinom Srbijom]] (koja je također uključivala i teritoriju bivše [[Kraljevina Crna Gora|Kraljevine Crne Gore]]), da bi formirale [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevstvo Srba Hrvata i Slovenaca]]. == Također pogledajte == * [[Jugoslavija]] == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|State of Slovenes, Croats and Serbs}} {{Jugoslavenska hronologija}} {{stub-geog}} [[Kategorija:Država Slovenaca, Hrvata i Srba|*]] [[Kategorija:Države i teritorije osnovane 1918.]] [[Kategorija:Države i teritorije prestale sa postojanjem 1918.]] [[Kategorija:Historija Jugoslavije]] [[Kategorija:Bivše države u Evropi]] [[Kategorija:Stvaranje Jugoslavije]] [[Kategorija:Politička historija Jugoslavije]] [[Kategorija:Politička historija Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Politička historija Hrvatske]] [[Kategorija:Politička historija Slovenije]] o873v98ayfbb3x9dltmo61hnzkslgb0 0 172890 3672687 3670983 2024-12-12T07:16:36Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672687 wikitext text/x-wiki {{Infokutija nagrada | ime = Nagrada "Isidora Sekulić" | podnaslov = | trenutne_nagrade = | slika = | veličina_slike = | alt = | opis = | deskripcija = za najbolju knjigu u protekloj godini | sponzor = | datum = | lokacija = | država = [[Srbija]] | organizator = [[Savski venac (općina)|Općina Savski venac]] | voditelj = | preshow_voditelj = | nastupi = | nagrada = Plaketa, povelja i novčani iznos | godina = {{Početni datum i godine|1967|1|1}} | godina2 = | nosilac = [[Aleksandar Jerkov]] (2023) | veb-sajt = | mreža = | dužina_trajanja = | ocjene = | producent = | režiser = | najbolji_film = | najbolji_režiser = | najviše_nagrada = | najviše_nominacija = | slika2 = | slika2veličina = | alt2 = | opis2 = | prethodno = | glavno = | sljedeće = }} '''Nagrada "Isidora Sekulić"''' jugoslavenska je i srbijanska književna nagrada koju dodjeljuje [[beograd]]ska općina [[Savski venac]]. Nagrada se sastoji od plakete, povelje i novčanog iznosa. == Historija == Dobila je ime po književnici [[Isidora Sekulić|Isidori Sekulić]], a dodjeljuje se svakog juna od 1968. za najbolju knjigu objavljenu prethodne godine i ima veliki značaj u srpskoj književnosti. Do sada su proglašena ukupno 72 pobjednika, uključujući 11 žena; Za dva dobitnika napravljen je izuzetak: knjiga [[Rajko Petrov Nogo|Rajka Petrova Noga]] objavljena 1967. dobila je nagradu za treće izdanje 1984, a pripovjetke [[Vidosav Stevanović|Vidosava Stevanovića]] prvi put su objavljene u studentskom časopisu 1967. i kao knjiga 1968.<ref>{{Cite web|url=https://www.savskivenac.rs/o-savskom-vencu|title=О Савском венцу {{!}} Савски венац|website=www.savskivenac.rs|access-date=5. 8. 2024}}</ref> Predsjednici Skupštine "Fonda Isidore Sekulić" bili su [[Milan Orlić]] (2001–2005), [[Vida Ognjenović]] (2006–2008) i [[Ratko Adamović]] (2009–2016). Nakon toga, nijedan drugi predsjednik nije predložen za tu funkciju.<ref>{{Cite web|url=https://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:666142-Ziri-nagrade-Isidora-Sekulic-Smenili-su-nas-sramno-i-tajno|title=Žiri nagrade "Isidora Sekulić": Smenili su nas sramno i tajno|website=NOVOSTI|access-date=5. 8. 2024}}</ref> Predsjednik žirija bio je [[Petar Arbutina]]<ref>{{Cite web|url=https://gradsubotica.co.rs/desavanje/knjizevne-veceri-sa-djordjem-kuburicem/|title=Književne večeri sa Đorđem Kuburićem|date=29. 9. 2018|website=GradSubotica|access-date=5. 8. 2024}}</ref> od 2017. do 2018, a [[Aleksandar Jerkov]] 2019. i 2021.<ref>[https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ ALEKSANDRU GATALICI KNJIŽEVNA NAGRADA "ISIDORA SEKULIĆ"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Wayback|url=https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191012203154/https://www.savskivenac.rs/cir/aleksandru-gatalici-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic/ |date=12. 10. 2019 }} |date=20191012203154 Gradska opština Savski venac} ), Pristupljeno 12. oktobra 2019.</ref> Laureatu za 2004. pripala je i novčana nagrada od 90.000 [[Srpski dinar|dinara]],<ref>{{Cite web|url=http://www.beograd.rs/index.php?kat=beoinfo&lang=cir&sub=534553%3f|title=Награда „Исидора Секулић” Ивани Хаџи-Поповић|website=Град Београд - Званична интернет презентација {{!}} Награда „Исидора Секулић” Ивани Хаџи-Поповић|access-date=5. 8. 2024}}</ref> a laureatu za 2008. to je bio iznos 3.000 [[Euro|eura]] u dinarskoj protuvrijednosti.<ref>{{Cite web|url=https://www.rtv.rs/sr_lat/kultura/bajcu-nagrada-isidora-sekulic-za-roman-hamam-balkanija_134019.html|title=Bajcu nagrada "Isidora Sekulić" za roman "Hamam Balkanija"|last=Vojvodine|first=Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija|website=JMU Radio-televizija Vojvodine|access-date=5. 8. 2024}}</ref> Nagradni fond je prvi put smanjen na dodjeli nagrade za 2017. na 120.000 dinara, prethodnih godina pobjednici su dobijali 300.000 dinara (od 2009).<ref>{{Cite web|url=https://www.politika.rs/scc/clanak/405090/Knjizevna-nagrada-Isidora-Sekulic-urucena-Ugljesi-Sajtincu|title=Књижевна награда „Исидора Секулић” уручена Угљеши Шајтинцу|website=Politika Online|access-date=5. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.blic.rs/kultura/vesti/basari-urucena-nagrada-isidora-sekulic/k4dlmd7|title=Basari uručena nagrada "Isidora Sekulić"|last=Blic|date=16. 6. 2016|website=Blic.rs|access-date=5. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rtv.rs/sr_ci/zivot/kultura/bajcu-nagrada-isidora-sekulic-za-roman-hamam-balkanija_134020.html|title=Бајцу награда "Исидора Секулић" за роман "Хамам Балканија"|last=Војводине|first=Јавна медијска установа ЈМУ Радио-телевизија|website=ЈМУ Радио-телевизија Војводине|access-date=5. 8. 2024}}</ref> == Dobitnici == {| class="wikitable sortable" |- ! Godina !! Pisac !! Djelo !Reference |- |2023. |[[Aleksandar Jerkov]] |''Istina (srpske) književnosti'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.rtv.rs/sr_ci/kultura/nagrada-isidora-sekulic-urucena-aleksandru-jerkovu_1549360.html|title=Награда "Исидора Секулић" уручена Александру Јеркову|last=Војводине|first=Јавна медијска установа ЈМУ Радио-телевизија|website=ЈМУ Радио-телевизија Војводине|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- |2022. |[[Dragan Stojanović]] |''Tripl Dablin'' |<ref>{{Cite web|url=https://savskivenac.rs/vesti-i-saopstenja/nagrada-isidora-sekulic-svecano-urucena-u-kuci-kralja-petra-0|title=НАГРАДА „ИСИДОРА СЕКУЛИЋ“ СВЕЧАНО УРУЧЕНА У КУЋИ КРАЉА ПЕТРА {{!}} Савски венац|website=savskivenac.rs|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- |2021. |[[Jovica Aćin]] |''Banja i druge poslednje priče'' |<ref>[https://beogradski.rs/nagrada-isidora-sekulic-svecano-urucena-u-kuci-kralja-petra-prvog/ Nagrada „Isidora Sekulić 2021.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220625222643/https://beogradski.rs/nagrada-isidora-sekulic-svecano-urucena-u-kuci-kralja-petra-prvog/ |date=25. 6. 2022 }}“, Beogradski Portal, 25. јун 2022)</ref> |- |2020. |[[Slobodan Mandić]] |''Panonski palimpsesti'' i ''Duh priče i druga imena'' |<ref>{{Cite web|url=https://nova.rs/kultura/nagrade-isidora-sekulic-nini-savcic-i-slobodanu-mandicu/|title=Nagrade "Isidora Sekulić" Nini Savčić i Slobodanu Mandiću|last=Jovandić|first=Matija|date=27. 6. 2021|website=NOVA portal|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- |2019. |[[Nina Savić]] |''Vlasnik svega našeg'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.danas.rs/kultura/nini-savcic-nagrada-isidora-sekulic/|title=Nini Savčić nagrada “Isidora Sekulić” - Kultura - Dnevni list Danas|date=27. 6. 2021|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.arhipelag.rs/knjige/vlasnik-svega-naseg/|title=Vlasnik svega našeg {{!}} Arhipelag|last=Vučković|first=Igor|date=18. 6. 2019|language=en-US|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2018. || [[Aleksandar Gatalica]] || ''Poslednji argonaut'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:798854-SENOVITI-PROSTORI-PROSLOSTI-Gatalici-urucena-nagrada-Isidora-Sekulic|title=SENOVITI PROSTORI PROŠLOSTI: Gatalici uručena nagrada "Isidora Sekulić"|website=NOVOSTI|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=perTOpt-H9M|title=- YouTube|website=www.youtube.com|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref name="Вести">{{Cite web|url=https://www.rts.rs/vesti.html|title=Вести|website=РТС|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://medjutim.dnk.org.rs/aleksandar-gatalica-poslednji-argonaut-osvajanje-nezaborava/|title=Александар Гаталица, „Последњи аргонаут“: Освајање незаборава|date=12. 7. 2019|website=Међутим, ДНK|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2017. || [[Uglješa Šajtinac]] || ''Žena iz Huareza'' |<ref name="Вести"/><ref>{{Cite web|url=https://www.politika.rs/scc/clanak/405090/Knjizevna-nagrada-Isidora-Sekulic-urucena-Ugljesi-Sajtincu|title=Књижевна награда „Исидора Секулић” уручена Угљеши Шајтинцу|website=Politika Online|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.telegraf.rs/vesti/kultura/2964944-ugljesi-sajtincu-knjizevna-nagrada-isidora-sekulic|title=Uglješi Šajtincu književna nagrada "Isidora Sekulić"|last=Pančić|first=Marijana|date=7. 6. 2018|website=Telegraf.rs|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.pressreader.com/serbia/nin/20180503/281599536121226|title=PressReader.com - Digital Newspaper & Magazine Subscriptions|website=www.pressreader.com|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.skd.rs/ugljesa-sajtinac-zena-iz-haureza-2017/|title=Угљеша Шајтинац: Жена из Хуареза, 2017. – Српско Књижевно Друштво|date=8. 2. 2018|language=en-US|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2016. || [[Labud Dragić]] || ''Kukavičja pilad'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.politika.rs/scc/clanak/382748/Isidora-Sekulic-urucena-Labudu-Dragicu|title=„Исидора Секулић” уручена Лабуду Драгићу|last=Р|first=К.|website=Politika Online|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.beograd.rs/index.php?lang=cir&kat=beoinfo&sub=1736404-nagrada-isidora-sekulic-urucena-labudu-dragicu|title=Награда „Исидора Секулић” уручена Лабуду Драгићу|website=Град Београд - Званична интернет презентација {{!}} Награда „Исидора Секулић” уручена Лабуду Драгићу|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2015. || [[Svetislav Basara]] || ''Anđeo atentata: tabloid'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.blic.rs/kultura/vesti/basari-nagrada-isidora-sekulic/fphwwx3|title=Basari nagrada "Isidora Sekulić"|last=Beta|date=2. 6. 2016|website=Blic.rs|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2014. || [[David Albahari]] || ''Životinjsko carstvo'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.blic.rs/kultura/vesti/davidu-albahariju-nagrada-isidora-sekulic/kykvhvj|title=Davidu Albahariju nagrada "Isidora Sekulić"|last=Tanjug|date=25. 11. 2015|website=Blic.rs|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2013. || [[Sonja Veselinović]] || ''Krosfejd'' |<ref name="Вести"/> |- | 2012. || [[Žaneta Đukić Perišić|Žaneta Đukić-Perišić]] || ''Pisac i priča – Stvaralačka biografija [[Ivo Andrić|Ive Andrića]] '' | |- | 2011. || [[Slobodan Vladušić]] || ''[[Miloš Crnjanski|Crnjanski]], megalopolis'' |<ref name="„Исидора Секулић“ Слободану Владушићу">{{cite web|url=http://rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=62971|title=„Исидора Секулић“ Слободану Владушићу|authorlink=|date=6. 6. 2012|work=|publisher=Радио-телевизија Републике Српске|pages=|format=|archive-url=|archive-date=|access-date=7. 6. 2012|quote=}}</ref> |- | 2010. || [[Vladan Matijević]] || ''Vrlo malo svetlosti'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.politika.rs/sr/clanak/178608/%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%83-%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D1%83-%D0%98%D1%81%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B0-%D0%A1%D0%B5%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B8%D1%9B|title=Vladanu Matijeviću „Isidora Sekulić”|last=R|first=K.|website=Politika Online|access-date=6. 8. 2024}}</ref><ref>[https://www.savskivenac.rs/lat/nagradaurucenavladanumatijevicu/ NAGRADA URUČENA VLADANU MATIJEVIĆU] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191014213330/https://www.savskivenac.rs/lat/nagradaurucenavladanumatijevicu/ |date=14. 10. 2019 }}, Градска општина Савски венац, Pristupljeno 14. 10. 2019.</ref> |- | 2009. || [[Đorđe Milosavljević]] || ''Đavo i mala gospođa'' | |- | 2008. || [[Vladislav Bajac]] || ''Hamam Balkanija'' | |- | 2007. || [[Mirjana Bjelogrlić-Nikolov]] || ''Priče za dosadno popodne'' | |- | 2006. || [[Zoran Živković (pisac)|Zoran Živković]] || ''Most'' | |- | 2005. || [[Ratomir Damjanović]] || ''Džonijev solo'' |<ref>{{Cite web|url=http://www.beograd.rs/index.php?kat=beoinfo&lang=cir&sub=1237779%3f|title=У понедељак додела награде „Исидора Секулић”|website=Град Београд - Званична интернет презентација {{!}} У понедељак додела награде „Исидора Секулић”|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 2004. || [[Ivana Hadži-Popović]] || ''Zamka'' | |- | 2003. || [[Vladeta Jerotić]] || ''Putovanja, zapisi, sećanja'' | |- | 2002. || [[Boris Miljković]] || ''Čaj na Zameleku'' | |- | 2001. || [[Milovan Stanković]] || ''Sve o porodici Fuler'' |<ref>[http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2001/06/29/srpski/K01062811.shtml Мирјани Новаковић уручена награда „Исидора Секулић“ http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2002/06/26/srpski/BG02062507.shtml] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220609054825/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2001/06/29/srpski/K01062811.shtml |date=9. 6. 2022 }} („Глас јавности“, 26. јун 2002).</ref> |- | 2000. || [[Mirjana Novaković]] || ''Strah i njegov sluga'' |<ref>[http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2001/06/29/srpski/K01062811.shtml Мирјани Новаковић уручена награда „Исидора Секулић“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220609054825/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2001/06/29/srpski/K01062811.shtml |date=9. 6. 2022 }} („Глас јавности“, 28. јун 2001, Приступљено 13. 4. 2013).</ref> |- | 1999. || [[Zoran Bognar]] || ''Novi čovek'' | |- | 1998. || [[Marica Josimčević]] || ''Put kože'' | |- | 1997. || [[Ratko Adamović]] || ''Besmrtni Kaleb'' |<ref>{{Cite web|url=http://www.laguna.rs/a667_autor_ratko_adamovic_laguna.html|title=Ratko Adamović {{!}} Laguna|website=www.laguna.rs|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 1996. || [[Srba Mitrović]] || ''Snimci za panoramu'' | |- | 1995. || [[Milan Orlić]] || ''Iz polarne noći'' | |- | 1994. || [[Đorđe Trifunović]] || ''za celokupno delo o staroj srpskoj književnosti'' | |- | 1993. || [[Dobroslav Smiljanić]] || ''Vilin kamen'' | |- | 1992. || [[Petar Pijanović]] || ''Proza [[Danilo Kiš|Danila Kiša]]'' |<ref>{{Cite web|url=http://www.uf.bg.ac.rs/uf.bg.ac.rs/nastavnici/PetarPijanovic.htm|title=Učiteljski fakultet Beograd|website=www.uf.bg.ac.rs|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 1991. || [[Miroslav Maksimović]] || ''55 soneta o životnim radostima i teškoćama'' | |- | 1990. || [[Novica Petković]] || ''Ogledi iz srpske poetike'' | |- | 1989. || [[Dušan Ivanić]] || ''Modeli književnoga govora : iz istorije i poetike srpske književnosti'' | |- | 1988. || [[Jovan Radulović]] || ''Dalje od oltara'' | |- | 1987. || [[Ljubiša Jeremić]] || ''Tragički vidovi starijeg srpskog romana : od [[Jakov Ignjatović|Jakova Ignjatovića]] do [[Svetolik Ranković|Svetolika Rankovića]]'' | |- | 1986. || [[Hatidža Dizdarević-Krnjević]] || ''Lirski istočnici: iz istorije i poetike lirske narodne poezije'' | |- | 1985. || [[Danko Popović]] || ''Knjiga o Milutinu'' | |- | 1984. || [[Rajko Petrov Nogo]]|| ''Zimomora'' | |- | 1983. || [[Slobodan Zubanović]] || ''Domaći duh'' | |- | 1982. || [[Lazar Trifunović]] || ''Od impresionizma do enformela'' | |- | 1981. || [[Slobodan Rakitić]] || ''Žudnja za jugom'' | |- | 1981. || [[Nikola Milošević]] || <small> odbio da primi nagradu </small> | |- | 1980. || [[Radoslav Bratić]] || ''Sumnja u biografiju'' | |- | 1979. || [[Milovan Danojlić]] || ''Zmijin svlak'' | |- | 1978. || colspan="2" {{n/a|nije dodjeljena}} | |- | 1977. || colspan="2" {{n/a|nije dodjeljena}} | |- | 1976. || [[Tanja Kragujević]] || ''Mitsko u [[Momcilo Nastasijevic|Nastasijevićevom]] delu'' |<ref>{{cite web|title=Награда "Исидора Секулић"|url=http://www.tanjakragujevic.com/|website=Званичан веб сајт Тање Крагујевић|access-date=4. 2. 2018}}</ref> |- | 1976. || [[Dragomir Brajković]] || ''Krvava svadba u Brzavi'' | |- | 1976. || [[Mirjana Pavlović]] || ''Zajednički imenitelj'' |<ref>{{Cite web|url=http://www.skd.rs/?akcija=pisacPavlovicMirjana|title=Српско Књижевно Друштво - Сајт Српског Књижевног Друштва – репрезентативног удружења у култури|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 1975. || [[Mirko Magarašević]] || ''Senke besmrtnosti'' | |- | 1975. || [[Milenko Vučetić]] || ''Glasovi'' | |- | 1975. || [[Milan Komnenić]] || ''Eros i znak'' | |- | 1974. || [[Đuro Damjanović]] || ''Magla u rukama'' | |- | 1974. || [[Ibrahim Hadžić]] || ''Oformiti jedinstvenu životinju'' | |- | 1974. || [[Čedomir Mirković]]|| ''Eseji i kritike'' | |- | 1973. || [[Milorad Blečić]] || ''Kako se rađala jugoslovenska revolucionarna poezia'' | |- | 1973. || [[Miodrag Stanisavljević]]|| ''Knjiga senki'' | |- | 1973. || [[Mitko Madžunkov]] || ''Ubij govorljivog psa'' | |- | 1972. || [[Marko Nedić]]|| ''Magija poetske proze. Studija o [[Rastko Petrović|Rastku Petroviću]]'' | |- | 1972. || [[Miladin Ćulafić]] || ''Nešto'' | |- | 1971. || [[Svetozar Vlajković]] || ''Neko drugo leto'' |<ref>[http://www.svetozar.vlajkovic.com/romani.htm Романи Светозара Влајковића] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080601000324/http://www.svetozar.vlajkovic.com/romani.htm |date=1. 6. 2008 }}, Pristupljeno 13. 4. 2013.</ref> |- | 1971. || [[Radomir Andrić]] || ''Šumska crkva'' | |- | 1971. || [[Aleksandar Petrov]] || ''Poezija [[Miloš Crnjanski|Crnjanskog]] i srpsko pesništvo'' | |- | 1970. || [[Božidar Milidragović]] || ''Umetnik Zolt'' | |- | 1970. || [[Branislav Petrović]]|| ''O prokleta da si ulico Rige od Fere'' | |- | 1970. || [[Srba Ignjatović]]|| ''Salomina činija'' | |- | 1969. || [[Miroslav Josić Višnjić]] || ''Lepa Jelena'' |<ref>{{Cite web|url=https://www.politika.rs/scc/clanak/5586/%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE-%D1%81%D0%BA%D1%80%D0%BE%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE-%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%BE-%D0%B7%D0%B0-%D1%98%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%98%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%BA%D0%B0|title=Добро скројено одело за једног јунака|last=Радисављевић|first=Зоран|website=Politika Online|access-date=6. 8. 2024}}</ref> |- | 1969. || [[Vito Marković]]|| ''Pakao'' | |- | 1969. || [[Bogdan A. Popović]] || ''Eseji i kritike'' | |- | 1968. || [[Jovan Hristić]] || ''Oblici moderne književnosti'' | |- | 1968. || [[Vidosav Stevanović]] || ''Refuz mrtvak'' |<ref name="#1">Југословенски савременици. Ко је ко у Југославији, Хронометар, Београд 1970.</ref> |- | 1967. || [[Ljubomir Simović]]|| ''Šlemovi'' |<ref name="#1"/> |- | 1967. || [[Svetlana Velmar Janković]] || ''Savremenici'' |<ref>Ко је ко u Srbiji: leksikon, Bibliofon,Beograd 1991.</ref> |- | 1967. || [[Živojin Pavlović]] || ''Dve večeri u jesen'' |<ref name="#1"/> |} == Reference == {{Refspisak}} {{Srpska književnost}} [[Kategorija:Jugoslavenske literarne nagrade]] [[Kategorija:Srbijanske literarne nagrade]] [[Kategorija:Nagrada Isidora Sekulić|*]] qk29khnczx87wfa5bsz409cghaumphh 0 176745 3672582 3665172 2024-12-11T19:40:23Z 82.118.14.134 3672582 wikitext text/x-wiki {{Infokutija parlament | ime = Skupština srpskog naroda<br>u Bosni i Hercegovini<br>{{nobold|{{smaller|(1991–1992)}}}}<hr style=" background-color: red;">Narodna skupština<br>Republike Srpske | izvorno_ime = | ime_transkripcija = | boja_pozadine = red | saziv = [[Jedanaesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|XI saziv]] | logo = Logo NSRS.jpg | logo_širina = | logo_opis = Logo | vrsta = [[Jednodomni sistem]] | domovi = | ograničenje_mandata = 2 godine <small>(1996–2002)</small><br>4 godine <small>(od 2002)</small> | osnovano = 24. oktobar 1991. | raspušteno = | prethodnik = [[Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine|Skupština SRBiH]] | sljedbenik = | početak_saziva = 24. oktobar 1991. | lider1_vrsta = [[Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske|Predsjednik skupštine]] | lider1 = [[Nenad Stevandić]] | stranka1 = ([[Ujedinjena Srpska|US]]) | datum_izbora1 = 15. novembra 2022 | lider2_vrsta = | lider2 = | stranka2 = | datum_izbora2 = | lider3_vrsta = | lider3 = | stranka3 = | datum_izbora3 = | lider4_vrsta = | lider4 = | stranka4 = | datum_izbora4 = | lider5_vrsta = | lider5 = | stranka5 = | datum_izbora5 = | lider6_vrsta = | lider6 = | stranka6 = | datum_izbora6 = | zastupnici = 83 | dom1 = | dom2 = | struktura1 = Republika Srpska National Assembly 2022.svg | struktura1_rez = 250px | struktura1_alt = | struktura2 = | struktura2_rez = | struktura2_alt = | političke_grupe1 = '''[[Vlada Republike Srpske|Vlada]] (48):'''<ref name="onarodnoj" /> * {{Color box|#C40000|border=darkgray}} [[Savez nezavisnih socijaldemokrata|SNSD]]&nbsp;(31) * {{Color box|#FF5555|border=darkgray}} [[Socijalistička partija Republike Srpske|SP]]&nbsp;(5) * {{Color box|#ED1C24|border=darkgray}} [[Demokratski savez|DEMOS]]&nbsp;(3) * {{Color box|#00008B|border=darkgray}} [[Ujedinjena Srpska|US]]&nbsp;(4) * {{Color box|#0070FF|border=darkgray}} [[Narodna partija Srpske|NPS]]&nbsp;(5) '''Podrška (9):''' * {{Color box|#FF0000|border=darkgray}} [[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine|SDP BiH]] &nbsp;(3) * {{Color box|#FFC0CB|border=darkgray}} [[Socijalistička partija Srpske|SPS]]&nbsp;(3) * {{Color box|#2B0E72|border=darkgray}} [[Demokratski narodni savez|DNS]]&nbsp;(2) * {{Color box|#03C04A|border=darkgray}} [[Bosanskohercegovački zeleni|BHZ]]&nbsp;(1) '''[[Opozicija (politika)|Opozicija]] (26):''' * {{Color box|#38659C|border=darkgray}} [[Srpska demokratska stranka|SDS]]&nbsp;(12) * {{Color box|#343399|border=darkgray}} [[Partija demokratskog progresa|PDP]]&nbsp;(7) * {{Color box|#024EB0|border=darkgray}} [[Za pravdu i red|ZPR]]&nbsp;(4) * {{Color box|#000090|border=darkgray}} [[Narodni front (Republika Srpska)|NF]]&nbsp;(2) * {{Color box|#00A859|border=darkgray}} [[Stranka demokratske akcije|SDA]] &nbsp;(1) | političke_grupe2 = | odbori1 = | odbori2 = | zajednički_odbori = | izborni_sistem1 = | izborni_sistem2 = | posljednji_izbori1 = | posljednji_izbori2 = | posljednji_izbori3 = [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2022.|2. oktobar 2022.]] | sljedeći_izbori1 = | sljedeći_izbori2 = | sljedeći_izbori3 = [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2026.|2026.]] | prostor_zasjedanja = Zgrada Narodne Skupstine Republike Srpske.jpg | zasjedanja_rez = | zasjedanja_alt = | mjesto_zasjedanja = Dom Narodne Skupštine<br>Trg jasenovačkih žrtava 1, [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | web-stranica = {{URL|http://www.narodnaskupstinars.net/}} | fusnote = {{Napspisak}} }} {{Politika Republike Srpske}} '''Narodna skupština Republike Srpske''' ('''NSRS''') jest najviše predstavničko tijelo i nosilac [[Ustavno pravo|ustavotvorne]] i [[Zakonodavna vlast|zakonodavne vlasti]] u [[Republika Srpska|Republici Srpskoj]]. Sastoji se iz 83 narodna zastupnika i sjedište se nalazi u [[Banja Luka|Banjoj Luci]]. == Historija == Skupština je osnovana 24. oktobra 1991. kao '''Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini'''.<ref name="onarodnoj">{{cite web |title=O Narodnoj skupštini |url=https://www.narodnaskupstinars.net/?q=la/narodna-skup%C5%A1tina/o-narodnoj-skup%C5%A1tini |website=narodnaskupstinars.net |access-date=28. 4. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210428095408/https://www.narodnaskupstinars.net/?q=la%2Fnarodna-skup%C5%A1tina%2Fo-narodnoj-skup%C5%A1tini |archive-date=28. 4. 2021 |url-status=live}}</ref> Na prvoj sjednici održanoj u [[Sarajevo|Sarajevu]], raspisan je [[Plebiscit srpskog naroda u Bosni i Hercegovini 1991.|plebiscit]] i usvojena ''Deklaracija o ostajanju srpskog naroda u zajedničkoj državi Jugoslaviji''. Referendum na kome su se [[Srbi]] izjasnili o ostanku u [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslaviji]] održan je 9. i 10. novembra 1991. Smatralo se da je osnivanje Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini i konstituiranje [[Republika Srpska (1992–1995)|Republike Srpske]] bila potrebna za očuvanjem identiteta i državnosti [[Srbi u Bosni i Hercegovini|Srba u Bosni i Hercegovini]]. Uporedo s političkom borbom koju su izabrani predstavnici srpskog naroda vodili u [[Skupština Republike Bosne i Hercegovine|Skupštini Republike Bosne i Hercegovine]] za očuvanje statusa - općine s većinskim srpskim stanovništvom samoorganiziraju se i ujedinjuju u "Zajednicu općina", a potom se formiraju pet [[Srpska autonomna oblast|srpskih autonomnih oblasti]]:<ref>{{cite web |title=Fotomonografija: Narodna skupština Republike Srpske od 1991. do 2011. |url=http://www.narodnaskupstinars.net/sites/default/files/upload/dokumenti/fotomonografija/cir/NSRS_1991-2011.pdf |publisher=Narodna skupština Republike Srpske |access-date=28. 4. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210422121847/https://www.narodnaskupstinars.net/sites/default/files/upload/dokumenti/fotomonografija/cir/NSRS_1991-2011.pdf |archive-date=22. 4. 2021 |location=[[Banja Luka]] |date=2012 |url-status=live}}</ref> * [[SAO Bosanska krajina]] (''SAO Krajina'') * [[SAO Semberija]] (''SAO Sjeveroistočna Bosna'') * [[SAO Romanija]] (''SAO Romanija-Birač'') * [[SAO Hercegovina]] (''SAO Istočna/Stara Hercegovina'') * [[SAO Sjeverna Bosna]] Nakon toga, Narodna skupština Republike Srpske donosi ''[[s:Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini|Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine]]'' 9. januara 1992. u [[Sarajevo|Sarajevu]], osiguravajući je kao konstituantu ([[Ustavotvorna skupština|ustavotvornu skupštinu]]), [[Ustav Republike Srpske|Ustavom]] koji je donesen 28. februara 1992, pravnu moć i pravnu sigurnost, legalitet i legitimitet tadašnje Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Kasnije je na osnovu rezultata Novembarskog referenduma Srpska Republika Bosna i Hercegovina proglašena za federalnu jedinicu u sastavu [[Savezna Republika Jugoslavija|Savezne Republike Jugoslavije]]. [[Bošnjaci|Bošnjačkim]]/[[Muslimani (narod)|Muslimanskim]] i [[Hrvati|hrvatskim]] strankama bio je cilj [[nezavisnost]] i stvaranje federalne države [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] ali Srbi su smatrali da će se time odvojiti srpski narod, te da bi Srbi iz Bosne i Hercegovine time dobili status nacionalne manjine. Takav odnos i stanje uticali su na to da su srpski poslanici konstituirali srpski blok poslanika od ukupno 83 poslanika, pretežno iz [[Srpska demokratska stranka|Srpske demokratske stranke]], zatim iz [[Srpski pokret obnove|Srpskog pokreta obnove]], [[Savez komunista Bosne i Hercegovine|Socijaldemokratske partije]] i [[Savez reformskih snaga Jugoslavije|Saveza reformskih snaga Jugoslavije]]. Bio je to prvi korak ka početku stvaranja današnje [[Republika Srpska|Republike Srpske]] i Narodne skupštine Republike Srpske.<ref name="onarodnoj" /> Tokom [[Rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]] iz sigurnosnih razloga Narodna skupština se premješta na teritoriju današnjeg [[Istočno Sarajevo|Istočnog Sarajeva]], funkcionira i zasjeda na [[Pale (Republika Srpska)|Palama]]. Jedna od najdužih sjednica u historiji Skupštine održana je 5. maja 1993. na [[Jahorina|Jahorini]], kada su poslanici 17 sati raspravljali [[Vance–Owenov plan|Vance-Owenovom planu]]. Od 1998. administrativno sjedište Narodne skupštine Republike Srpske prelazi u [[Banja Luka|Banju Luku]], gdje se nalazi i danas.<ref name="onarodnoj" /> Po završetku rata, potpisivanjem [[Dejtonski sporazum|Dejtonskog mirovnog sporazuma]] (1995) Narodna skupština preuzima primarnu odgovornost provođenja normativne entitetske reizgradnje i obnove, te kao zakonodavni organ predvodi i neposredno sprovodi zakonske reforme kroz koje Republika Srpska prolazi u poslijeratnim godinama. Sastav Narodne skupštine, po modernim parlamentarnim principima, čine 83 narodna poslanika koje narod u Republici Srpskoj bira na neposrednim općim izborima. Narodni poslanici u Narodnoj skupštini birali su se do 2002. na mandat u trajanju od dvije godine, a od 2002. u skladu s novom zakonskom regulativom, narodni poslanici se biraju na mandat u trajanju od četiri godine. == Izbori i sazivi == Narodna skupština Republike Srpske do sada je funkcionisala u 11 [[Šablon:Sazivi Narodne skupštine Republike Srpske|saziva]]: {| class="wikitable" style="text-align:left" !Izbori !Saziv !Period |- | align="left" |[[Opći izbori u SR Bosni i Hercegovini 1990.]]|| align="left" |[[Prvi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|I saziv]] |24. oktobar 1991 - 14. oktobar 1996. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1996.]]|| align="left" |[[Drugi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|II saziv]] |19. oktobar 1996 - 27. decembar 1997. |- | align="left" |[[Prijevremeni izbori u Bosni i Hercegovini 1997.]]|| align="left" |[[Treći saziv Narodne skupštine Republike Srpske|III saziv]] |27. decembar 1997 - 19. oktobar 1998. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1998 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 1998.]]|| align="left" |[[Četvrti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|IV saziv]] |19. oktobar 1998 - 16. decembar 2000. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2000 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2000.]]|| align="left" |[[Peti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|V saziv]] |16. decembar 2000 - 28. novembar 2002. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002.]]|| align="left" |[[Šesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VI saziv]] |28. novembar 2002 - 9. novembar 2006. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2006 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2006.]]|| align="left" |[[Sedmi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VII saziv]] |9. novembar 2006 - 15. novembar 2010. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2010.]]|| align="left" |[[Osmi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VIII saziv]] |15. novembar 2010 - 24. novembar 2014. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2014.]]|| align="left" |[[Deveti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|IX saziv]] |24. novembar 2014 - 19. novembar 2018. |- | align="left" |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018.]]|| align="left" |[[Deseti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|X saziv]] |19. novembar 2018 - 15. novembar 2022. |- |[[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2022 - Narodna skupština Republike Srpske|Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2022.]] |[[Jedanaesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|XI saziv]] |''od 15. novembra 2022.'' |} == Spisak predsjednika == {{Glavni|Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske}}Od nastanka Narodne skupštine Republike Srpske do danas bilo je 8 predsjednika u 11 [[Šablon:Sazivi Narodne skupštine Republike Srpske|saziva]]: {| class="wikitable" style="text-align:center" !# !Portret !Ime i prezime ! colspan="2" |Mandat !Saziv !Stranka |- ! style="background-color:#000080; color:white;" | 1. |[[Datoteka:Momcilo Krajisnik crop.jpeg|bez okvira|107x107piksel]] |[[Momčilo Krajišnik]] {{small|(1945–2020)}} |25. oktobar 1991. |maj 1996. |[[Prvi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|I saziv]] | rowspan="2" |[[Srpska demokratska stranka|SDS]] |- ! style="background-color:#000080; color:white;" | 2. |[[Datoteka:Dragan Kalinic crop.jpeg|bez okvira|107x107piksel]] |[[Dragan Kalinić]] {{small|(1948–)}} |maj 1996. |19. oktobar 1998. |[[Prvi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|I saziv]]<br>[[Drugi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|II saziv]]<br>[[Treći saziv Narodne skupštine Republike Srpske|III saziv]] |- ! style="background-color:#FF5555; color:white;" | 3. |[[Datoteka:No image.png|80px]] |[[Petar Đokić]] {{small|(1961–)}} |19. oktobar 1998. |16. decembar 2000. |[[Četvrti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|IV saziv]] |[[Socijalistička partija Republike Srpske|SP]] |- ! style="background-color:#000080; color:white;" | 4. |[[Datoteka:Dragan Kalinic crop.jpeg|bez okvira|107x107piksel]] |[[Dragan Kalinić]] {{small|(1948–)}} |16. decembar 2000. |20. juli 2004. |[[Peti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|V saziv]]<br>[[Šesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VI saziv]] | rowspan="2" |[[Srpska demokratska stranka|SDS]] |- ! style="background-color:#000080; color:white;" | 5. |[[Datoteka:No image.png|80px]] |[[Dušan Stojičić]] {{small|(1963–)}} |20. juli 2004. |28. februar 2006. |[[Šesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VI saziv]] |- ! style="background-color:#C40000; color:white;" | 6. |[[Datoteka:Igor Radojicic Crop.jpg|bez okvira|107x107piksel]] |[[Igor Radojičić]] {{small|(1966–)}} |28. februar 2006. |24. novembar 2014. |[[Šesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VI saziv]]<br>[[Sedmi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VII saziv]]<br>[[Osmi saziv Narodne skupštine Republike Srpske|VIII saziv]] |[[Savez nezavisnih socijaldemokrata|SNSD]] |- ! style="background-color:#2B0E72; color:white;" | 7. | rowspan="2" |[[Datoteka:Nedeljko Čubrilović.jpg|bez okvira|98x98piksel]] | rowspan="2" |[[Nedeljko Čubrilović]] {{small|(1953–)}} | rowspan="2" |24. novembar 2014. | rowspan="2" |15. novembra 2022. | rowspan="2" |[[Deveti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|IX saziv]]<br>[[Deseti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|X saziv]] |[[Demokratski narodni savez|DNS]] {{Small|(do 2018)}} |- ! style="background-color:#ed1c23; color:white;" | |[[Demokratski savez|DEMOS]] {{Small|(od 2018)}} |- ! style="background-color:#00008B; color:white;" | 8. |[[Datoteka:Nenad Stevandić.png|bez okvira|107x107piksel]] |[[Nenad Stevandić]] {{small|(1966–)}} |15. novembra 2022. |''trenutno'' |[[Jedanaesti saziv Narodne skupštine Republike Srpske|XI saziv]] |[[Ujedinjena Srpska|US]] |} == Odbori == # Odbor za privredu i finansije # Zakonodavni odbor # Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu # Odbor za odbranu i sigurnost # Odbor za zaštitu prava izbjeglica i prognanika # Odbor za predstavke, prijedloge i društveni nadzor # Odbor jednakih mogućnosti # Odbor za zaštitu okoliša # Odbor za ustavna pitanja # Odbor za praćenje stanja u oblasti penzijsko-invalidskog osiguranja # Odbor za boračko-invalidsku zaštitu # Odbor za obrazovanje, nauku, kulturu i informisanje # Odbor za zdravstvo, rad i socijalnu politiku # Odbor za pitanja mladih # Odbor za poljoprivredu, šumarstvo i vodno # Odbor za evropske integracije i regionalnu saradnju == Sjedište == Sjedište Narodne skupštine nalazi se u [[Banja Luka|Banjoj Luci]] na adresi Trg jasenovačkih žrtava 1 (u nekadašnjoj zgradi Doma [[Jugoslavenska narodna armija|Jugoslavenske narodne armije]] i Doma [[Vojska Republike Srpske|Vojske Republike Srpske]]). Ispred zgrade Skupštine se nalazi [[Trg žrtava Jasenovca|Trg jasenovačkih žrtava]] na kome se nalazi [[spomenik Topola užasa]]. Do 30. aprila 2018. zgrada Skupštine bila je na adresi Vuka Karadžića 2.<ref>{{Cite web|url=https://www.narodnaskupstinars.net/?q=la/vijesti/nova-adresa-narodne-skup%C5%A1tine-republike-srpske-trg-jasenova%C4%8Dkih-%C5%BErtava-1|title=Nova adresa Narodne skupštine Republike Srpske - Trg jasenovačkih žrtava 1|last=m.filipovic|date=30. 4. 2018|website=NSRS|language=bs|access-date=15. 8. 2024}}</ref> == Također pogledajte == * [[Politika Bosne i Hercegovine]] ** [[Politika Republike Srpske]] * [[Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske]] * [[Ustav Bosne i Hercegovine]] **[[Ustav Republike Srpske]] * [[Predsjednik Republike Srpske]] * [[Vlada Republike Srpske]] * [[Vijeće naroda Republike Srpske]] *[[Senat Republike Srpske]] * [[Parlamentarna biblioteka Republike Srpske|Parlamentarna biblioteka]] == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Wikizvor|Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini}}{{Wikizvor|Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini}} * [http://www.narodnaskupstinars.net Zvanični veb-sajt NSRS-a] {{Sazivi Narodne skupštine Republike Srpske}} [[Kategorija:Narodna skupština Republike Srpske| ]] [[Kategorija:Politika Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Politika Republike Srpske]] [[Kategorija:Institucije Republike Srpske]] [[Kategorija:Jednodomni sistem]] 72yktch00t1lb95rjvnnb6735d6sm4m 0 202545 3672623 3633293 2024-12-11T22:33:06Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Političari Socijalističke partije Republike Srpske]] to [[Category:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672623 wikitext text/x-wiki {{Infokutija politički vođa | ime = Živko Radišić | slika = Zivko Radisic (cropped).jpg | redoslijed = 5. [[predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]] | vrijeme_na_vlasti = 14. oktobar 2000 – 14. juni 2001. | prethodnik = [[Alija Izetbegović]] | nasljednik = [[Jozo Križanović]] | redoslijed2 = 2. [[predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]] | vrijeme_na_vlasti2 = 13. oktobar 1998 – 15. juni 1999. | prethodnik2 = Alija Izetbegović | nasljednik2 = [[Ante Jelavić]] | redoslijed3 = Gradonačelnik [[Banja Luka|Banja Luke]] | vrijeme_na_vlasti3 = 1977–1982. | prethodnik3 = | nasljednik3 = | datum_rođenja = {{Datum rođenja|1937|08|15}} | mjesto_rođenja = [[Prijedor]], [[Kraljevina Jugoslavija]] | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|2021|09|05|1937|08|15}} | mjesto_smrti = [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | puno_ime = | etnicitet = [[Srbi u Bosni i Hercegovini|Srbin]] | politička_stranka = [[Socijalistička partija Republike Srpske]] (SPRS) | supruga = | djeca = | obrazovanje = | vjera = | potpis = | web_stranica = }} '''Živko Radišić''' (15. august 1937 – 5. septembar 2021) je bio [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] i [[Srbi u Bosni i Hercegovini|srpski]] političar, bivši gradonačelnik [[Banja Luka|Banja Luke]], te nekadašnji [[predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]]. ==Biografija== Rođen je 1937. u [[Prijedor]]u. Diplomirao je 1964. na [[Fakultet političkih nauka u Sarajevu|Fakultetu političkih nauka u Sarajevu]]. Bio je gradonačelnik [[Banja Luka|Banje Luke]] u razdoblju od 1977. do 1982. godine i srpski član i [[predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine]]<ref name="pba">{{Cite web |url=http://www.predsjednistvobih.ba/hron/?cid=74,3,1 |title=Kronologija Predsjedništva Bosne i Hercegovine |access-date=12. 5. 2013 |archive-date=14. 7. 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714194643/http://www.predsjednistvobih.ba/hron/?cid=74,3,1 |url-status=dead }}</ref> iz [[Republika Srpska|Republike Srpske]] u razdoblju od oktobra 1998. do juna 1999, kao i član Predsjedništva BiH iz Republike Srpske u periodu od oktobra 2000. do juna 2001. Postao je [[Senat Republike Srpske|senator Republike Srpske]] u drugom sazivu Senata 2009. godine. Tadašnji [[Predsjednik Republike Srpske]] [[Rajko Kuzmanović]] ga je 1. novembra 2010. odlikovao [[Orden časti Republike Srpske|Ordenom časti Republike Srpske sa zlatnim zracima]] za doprinos u jačanju ugleda Republike Srpske. ==Reference== {{Refspisak}} ==Vanjski linkovi== *[Http://www.predsjednikrs.net/index.php?option=com_content&view=article&id=121&Itemid=169&lang=rs Predsjednik Republike Srpske: Članovi Senata Republike Srpske] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210627111317/http://www.predsjednikrs.net/index.php?option=com_content&view=article&id=121&Itemid=169&lang=rs |date=27. 6. 2021 }} *[Http://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=30516 Radio televizija Republike Srpske: KUZMANOVIĆ ODLIKOVAO DEVET POJEDINACA I DVA KOLEKTIVA 01. novembar 2010.] {{Bosanski predsjednici}} {{DEFAULTSORT:Radišić, Živko}} [[Kategorija:Rođeni 1937.]] [[Kategorija:Umrli 2021.]] [[Kategorija:Biografije, Prijedor]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Gradonačelnici Banje Luke]] [[Kategorija:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] [[Kategorija:Senatori Republike Srpske]] [[Kategorija:Dobitnici Ordena časti Republike Srpske]] [[Kategorija:Političari Republike Srpske]] c8yczqc10ekmotrtdnsugq2q7b6xf2w 14 202546 3672611 3633288 2024-12-11T22:31:10Z Z1KA 87045 3672611 wikitext text/x-wiki {{Kategorija|Socijalistička partija Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 1993.]] [[Kategorija:Socijaldemokratija]] [[Kategorija:Socijaldemokratske partije u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] sd80h3wtqksg2szxh2ck9e5znq1u0p0 3672612 3672611 2024-12-11T22:31:22Z Z1KA 87045 3672612 wikitext text/x-wiki {{Kategorija|Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)}} [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 1993.]] [[Kategorija:Socijaldemokratija]] [[Kategorija:Socijaldemokratske partije u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] oserv113nz32djibv6hqqik7x1rv58g 3672615 3672612 2024-12-11T22:31:57Z Z1KA 87045 Z1KA premjestio je stranicu [[Kategorija:Socijalistička partija Republike Srpske]] na [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]] 3672612 wikitext text/x-wiki {{Kategorija|Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)}} [[Kategorija:Političke stranke u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Političke stranke u Republici Srpskoj]] [[Kategorija:Političke stranke osnovane 1993.]] [[Kategorija:Socijaldemokratija]] [[Kategorija:Socijaldemokratske partije u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Srpske političke stranke u Bosni i Hercegovini]] oserv113nz32djibv6hqqik7x1rv58g 0 262343 3672594 3503103 2024-12-11T21:31:32Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672594 wikitext text/x-wiki {{Nogometaš | imenogometaša = Mauro Icardi | slika = MauroIcardi.jpg | punoime = Mauro Emanuel Icardi Rivero | nadimak = | datumrođenja = [[19. februar]] [[1993.]] | rodnigrad = [[Rosario]] | rodnadržava = [[Argentina]] | datumsmrti = | gradsmrti = | državasmrti = | visina = 181 cm | pozicija = napadač | omladinskegodine = 2001–2008.<br />2008–2011.<br />2011–2012. | omladinskipogoni = [[UD Vecindario]]<br />[[FC Barcelona]]<br />[[UC Sampdoria|Sampdoria]] | godine = 2012–2013.<br />2013- | klubovi = [[UC Sampdoria|Sampdoria]]<br />[[Inter Milan]] | nastupi(golovi) = 33 (11)<br /> 58 (31) | reprezentacija = [[Argentina]] | nacionalnegodine = 2012–2013. <br> 2013– | nacionalneekipe = [[Argentinska nogometna reprezentacija U-20|Argentina U-20]] <br> [[Argentinska nogometna reprezentacija|Argentina]] | nacionalninastupi(golovi) = 5 (3) <br> 1 (0) | zadnjiuređaj = 1. 6. 2015 }} '''Mauro Emanuel Icardi Rivero''' argentinski je nogometaš koji igra na poziciji [[napadač]]a za [[Milano|milanski]] [[FC Inter Milano|Inter]]. ==Klupska karijera== Icardi je rođen u Rosariju, ali se sa samo 6 godina s porodicom preselio u [[Španija|Španiju]]. Nogometnu karijeru je započeo u niželigaškom '''Vecindariju''' u čijim je omladinskim selekcijama postigao preko 500 pogodaka. Godine 2008. primijetili su ga skauti [[FC Barcelona|Barcelone]] i [[Real Madrid]]a, a zanimanje su pokazali i [[Valencia CF|Valencia]], [[Sevilla FC|Sevilla]], [[Espanyol]], [[Deprotivo La Coruña]], kao i engleski [[Liverpool FC|Liverpool]] i [[Arsenal FC|Arsenal]]. Katalonski klub ipak je bio najprivlačniji i Icardi je potpisao ugovor do 2013.<ref>[http://edant.clarin.com/diario/2008/02/15/um/m-01608195.htm]</ref> ===Barcelona=== Icardi se priključio Barceloni početkom sezone 2008/09 i bio je dio U-17 tima. U ekipu do 19 godina je prekomandovan godinu dana kasnije prije nego je otišao na posudbu u Italijanski klub [[UC Sampdoria|Sampdoriju]] u januaru 2011. ===Sampdoria=== 11. januara 2011. Sampdoria je potvrdila da je Icardi potpisao za klub<ref>[http://www.goal.com/en/news/10/italy/2011/01/11/2301058/sampdoria-sporting-director-doriano-tosi-reveals-mauro "Mauro Icardi will arrives soon"]</ref> na posudbu<ref>{{Cite web |url=http://www.sport.es/default.asp?idpublicacio_PK=44&idioma=CAS&idnoticia_PK=735421&idseccio_PK=803 |title=Mauro Icardi seguirá en la Sampdoria |access-date=8. 7. 2013 |archive-date=21. 1. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121212647/http://www.sport.es/default.asp?idpublicacio_PK=44&idioma=CAS&idnoticia_PK=735421&idseccio_PK=803 |url-status=dead }}</ref> do kraja sezone. Nakon uspješnih pola godine u Sampdoriji za čiji je omladinski tim postigao 13 golova u 19 mečeva, tim iz [[Genova|Genove]] kupio ga je za 400.000 eura u julu 2011.<ref>{{Cite web |url=http://www.sport.es/es/noticias/barca/20110716/mauro-icardi-ficha-por-sampdoria/1081668.shtml |title=Mauro Icardi seguirá en la Sampdoria |access-date=8. 7. 2013 |archive-date=19. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719173939/http://www.sport.es/es/noticias/barca/20110716/mauro-icardi-ficha-por-sampdoria/1081668.shtml |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.totalbarca.com/2011/news/official-sampdoria-use-option-to-buy-mauro-icardi/#more-82336 |title=Sampdoria use the option to buy Mauro Icardi |access-date=8. 7. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110909172928/http://www.totalbarca.com/2011/news/official-sampdoria-use-option-to-buy-mauro-icardi/#more-82336 |archive-date=9. 9. 2011 |url-status=dead }}</ref> Potpisao je ugovor na 3 godine. 12. maja 2012. debitirao je protiv Juve Stabije, nakon što je ušao s klupe zamijenivši Brunu Fornarolija u 75. minuti. Deset minuta kasnije postigao je svoj prvi profesionalni gol, a Sampdoria je dobila tu utakmicu 2-1.<ref>[http://www.airfutbol.com/index.php?option=com_content&view=article&id=3868&catid=81 Mauro Icardi debuta y marca con el primer equipo de la Sampdoria (Mauro Icardi debuts with Sampdoria's first team)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511155616/http://www.airfutbol.com/index.php?option=com_content&view=article&id=3868&catid=81 |date=11. 5. 2013 }}; Air Futbol, 15. 5. 2012.</ref> 6. januara 2013. postigao je 2 gola protiv [[Juventus FC|Juventusa]] u pobjedi 2-1 na gostujućem [[Juventus Stadium|stadionu]].<ref>[http://www.guardian.co.uk/football/blog/2013/jan/07/sampdoria-juventus-serie-a-italy-roundup Sampdoria's Mauro Icardi comes of age to stun Juventus in week of upsets]; Paolo Bandini, Guardian Football, 7. 1. 2013.</ref>. 27. januara 2013. postigao je čak 4 gola u pobjedi Sampdorije nad [[Delfino Pescara 1936|Pescarom]] od 6-0<ref>{{cite web|url=http://espnfc.com/us/en/report/351874/report.html?soccernet=true&cc=5901 |title=Sampdoria 6-0 US Pescara |publisher=ESPNFC |date=27. 1. 2013 }}</ref>. === Inter Milano === Krajem aprila 2013. direktor Intera potvrdio je da će početkom ljetnog prelaznog roka Icardi postati novi igrač milanskog tima.<ref>{{cite web |url=http://espnfc.com/news/story/_/id/1424978/inter-milan-announce-swoop-quintet?cc=3888 |title=Inter Milan announce swoop for quintet |publisher=ESPN FC |date=25. 4. 2013}}</ref> Tu informaciju je kasnije potvrdila i uprava Sampdorije.<ref>{{cite web |url=http://www1.skysports.com/football/news/11860/8713110/Sampdoria-confirm-Mauro-Icardi-will-join-Inter-Milan-this-summer |title=Sampdoria confirm Mauro Icardi will join Inter Milan this summer |publisher=Sky Sports |date=14. 5. 2013}}</ref> ==Privatni život== Oženjen je argentinskom starletom Wandom Narom. Nara je bila udata za Icardijevog bivšeg saigrača u Sampdoriji, [[Maxi Lopez|Maxija Lopeza]], ali se par razveo nakon što je otkrivena njena veza s Icardijem u decembru 2013. Nara i Icardi vjenčali su se u maju 2014, nedugo nakon završetka razvodne procedure u Buenos Airesu. Tokom aprila 2014. prije meča Intera i Sampdorije Lopez se odbio rukovati s Icardijem, pa su mediji tu utakmicu prozvali "Wanda derby". Icardi je postigao dva gola, a Inter je pobijedio 4-0. == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Commonscat}} * [http://www.mauroicardi.com/ Zvanični sajt] * [http://thetopforward.com/view?id=64 Profil] na Topforwardu * [https://web.archive.org/web/20140116201159/http://www.footballzz.co.uk/player/mauro_icardi/current/profile/139/default/134785 Profil] na ZeroZerou * [http://www.transfermarkt.co.uk/en/mauro-icardi/profil/spieler_68863.html Profil] na [[TransferMarkt]]u {{Inter Milan ekipa}} {{Najbolji strijelci Serie A}} {{Nogometaš godine u Seriji A}} {{DEFAULTSORT:Icardi, Mauro}} [[Kategorija:Argentinski nogometaši]] [[Kategorija:Rođeni 1993.]] [[Kategorija:Biografije, Rosario]] [[Kategorija:Nogometaši Sampdorije]] [[Kategorija:Nogometaši Inter Milana]] eurmew3bftcyi4ih31n8hpvfk949u49 0 358487 3672558 2807140 2024-12-11T15:07:28Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672558 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Mameyes.jpg|thumb|300px|right|Mamejsko klizište, koje je zatrpalo više od 100 kuća, izazvano enormnom količinom padavina]] '''Klizište''' je termin za stjenovitu ili rastresitu stijensku masu odvojenu od podloge koja pod utjecajem [[gravitacija|gravitacije]] klizi niz padinu<ref>Geološka terminologija i nomenklatura VIII-2 Inženjerska geologija, Zavod za regionalnu geologiju i paleontologiju Rudarsko-geološkog fakulteta, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1978.</ref>. Klizište ne mora da se kreće po jasno definiranoj površini (klizna površina) i tada se sredina po kojoj se odvija kretanje tijela klizišta naziva "klizna zona". Klizište je jedan od [[geomorfologija|geomorfoloških]] oblika [[koluvijalni proces|koluvijalnog procesa]] i geodinamički proces u [[inženjerska geologija|inženjerskoj geologiji]]. Klizište se može odvijati veoma različitim brzinama, od najsporijih kada se kretanje tla ne primjećuje, do veoma brzog kada je moguć nastanak velikih šteta i mogu biti ugroženi životi ljudi. U starijoj literaturi za klizište se često koristio i izraz "urvina", koja se u suštini odnosi na pojavu [[odron]]a a ne klizišta. == Uzroci i nastajanje == [[Datoteka:Landslide animation San Matteo County.gif|right|thumb|300px|Ova računarka simulacija prikazuje kretanje dubokog klizišta školjkastog tipa u San Mateo okrugu. Početak klizišta je zabilježen nekoliko dana poslije novogodišnje oluje 1997. kada se otvorila velika pukotina pri vrhu na mjestu ožiljka i stvorilo ispupčenje iznad nožice klizišta. Kretanje se nastavilo prosječnom brzinom od nekoliko metara na dan, pri čemu se uzbrdni dio sve više spuštao, probio potporni zid, i stvorio duboku depresiju u gornjem dijelu. Istovremeno, nožica je naklizala preko puta. Preko 250.000 tona stijenskog materijala je pokrenuto ovim klizanjem.]] Klizišta su odraz neravnoteže (nestabilnosti) u tlu. Kao što svako tijelo teži da iz stanja labilne ravnoteže pređe u stanje stabilne ravnoteže, tako i klizište klizanjem naniže teži zauzeti ravnotežni položaj odnosno da pređe u stanje stabilne ravnoteže. Uslovi za nastanak i razvoj klizišta su: * geološki (povoljan litološki sastav, slojevitost, stepen litifikacije, pukotine) * geomorfološki (nagib padine, dužina površine klizanja) * hidrogeološki (nivo i režim podzemnih voda) * klimatski i meteorološki (količina padavina, naglo topljenje snijega) * vegetacioni * antropogeni utjecaji (zasijecanje nožice padine pri građevinskim radovima, natapanje zemljišta otpadnim vodama, nasipanje materijala na padinama, sječa šuma) * drugi utjecaji ([[zemljotres]], podlokavanje nožice klizišta, utjecaj promjene nivoa akumulacije, vibracije usljed saobraćaja i dr.) == Elementi klizišta == Elementi klizišta su: * Ožiljci - markantna skokovita obilježja ** Čeoni ** Bočni ** Sekundarni * Klizna površina - površina po kojoj se odvija kretanje tijela klizišta * Tijelo - pokrenuti materijal * Uvala - udubljenje pri vrhu klizišta * Trbuh (ispupčenje) - brežuljkaste pojave na tijelu klizišta * Nožica - najniži dio * Pukotine - obično tenzione pri vrhu klizišta Klizište može imati sve elemente jasno definirane i kao takve prepoznatljive na terenu ili neki od elemenata mogu biti nepotpuno izraženi i/ili dijelom zamaskirani (npr. preoravanjem njiva). Samo tijelo klizišta odlikuje se raznim mikroreljefnim oblicima i pojavama kao što su: ispupčenja i ovalne depresije često ispunjene vodom, talasi, terasasta zaravnjenja, pukotine izdizanja, smicanja (stepeničasta) uleganja i dr. == Tipovi klizišta == [[Datoteka:ElSalvadorslide.jpg|thumb|250px|Klizište u El Salvadoru, izazvano zemljotresom 13. januara 2001.]] Različita priroda i izuzetna složenost procesa, te raznovrsni oblici kretanja i veliki broj drugih činilaca koji utiču na nastanak i mehanizam klizišta uslovili su nastanak velikog broja klasifikacija i podjela. # Podjela prema dubini klizne površine - Prema dubini klizne površine klizišta se dijele na: ## povšinska (<1m) ## plitka (1-5m) ## duboka (5-20m) ## vrlo duboka (>20m) # Podjela prema količini pokrenute mase - Prema količini pokrenute (klizeće) mase klizišta se dijele na: ## mala (do nekoliko hiljada m³) ## srednja (do nekoliko desetina hiljada m³) ## velika (do nekoliko stotina hiljada m³) ## vrlo velika (do nekoliko miliona m³) # Podjela prema mjestu nastanka na padini - Prema mjestu i uzroku nastanka klizišta se dijele na: ## delapsivna - klizište nastaje u nožici padine usljed podsijecanja i razvija se (naviše) uz padinu ## detruzivna - klizište nastaje u višim dijelovima padine, vrši pritisak na niže slojeve opterećujući ih i razvija se naniže # Podjela prema vremenu nastanka - Prema vremenu nastanka klizišta se dijele na: ## primarna - na terenima koji nisu ranije bili zahvaćeni klizištima ## sekundarna - u okviru terena koji je ranije bio zahvaćen klizanjem. # Podjela prema strukturi i sastavu padine - Prema strukturi i sastavu padine klizišta se dijele na: ## asekventna - u jednorodnim i neslojevitim stijenama ## konsekventna - pojava klizanja je predisponirana nagibom slojeva ili sistema pukotina prema nagibu padine ## insekventna - klizna ravan presijeca slojeve različitog sastava bez obzira na predisponiranost u sklopu terena. # Podjela prema strukturi i veličini - Prema strukturi i veličini klizišta mogu biti: ## klizišta smjese čvrstih stijena ## klizajući blokovi ## klizni potoci ## površinska tečenja male dubine pod utjecajem padavina i podzemnih voda ## površinsko tečenje male dubine pod utjecajem samo atmosferskih padavina ## manja otkidanja po zahvatu i dubini - blago zatalasane površine padina # Podjela prema mehanizmu ## klizanje ## tečenje ## složeno kretanje # Podjela prema obliku klizne površine, reljefu i načinu kretanja - Prema obliku klizne površine, reljefu i načinu kretanja postoje sljedeći tipovi klizišta: ## Slojna ## Višeslojna ## Rotaciona ## Stepeničasta (kaskadna) ## Blokovska ## Potočasta # Po mjestu pojavljivanja ## nadvodna ## podvodna klizišta == Prevencija == Najvažnije je otklanjanje nakupljene vode. Pored toga imaju i mjere prevencije: === Kratkoročne mjere === * Blokada s balvanima <ref name="scinexx">[http://www.schutzwald-schweiz.ch/de/164.html''Vorbeugen oder reagieren?Wie kann man sich vor Erdrutschen schützen?''] pristupljeno 18.5.2014 {{Simboli jezika|de|Njemački}}</ref> * [[Drenaža]] za odvod vode iz zemlje, koja se postavlja u dubinu ili na površinu. U istu svrhu služe i [[kanal]]i.<ref name="naturgefahr"/> [[Datoteka:Spanischer-reiter.jpg|desno|250px|mini|Jež]] * Kratotrajna stabilizacija se postiže uz pomoć tzv. ježeva (barikade).<ref name="naturgefahr">[http://naturgefahr-rutschungen.blogspot.de/2012/03/erdrutsche.html''Erdrutsche – Wie und wann?''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304230202/http://naturgefahr-rutschungen.blogspot.de/2012/03/erdrutsche.html |date=4. 3. 2016 }}, pristupljeno 18.5.2014. {{Simboli jezika|de|Njemački}}</ref> * Kod manjih odrona su dovoljni i [[zečji nasip]]i od vreća pijeska. * Površine koje su i dalje pod kišom prekrivaju se s vodootpornim ceradama, PVC folijom itd. da bi se spriječilo dalje natapanje tla. === Dugoročne mjere === * Zaštitni zidovi, ([[beton|armirani beton]]) koji mogu služiti i protiv [[Snijeg|snježnih]] lavina.<ref name="scinexx"/> * [[Pošumljavanje]] pruža dugoročnu zaštitu jer korijenje [[drveće|drveća]] stabilizuje tlo.<ref name="scinexx"/> * Smanjenje [[Ugao|nagiba]] putem sanacije terena <ref name="naturgefahr"/> == Reference == {{reflist}} == Također pogledajte == * [[Geologija]] * [[Poplave u BiH 2014.|Poplave u BiH 2014]] {{Commonscat|Landslides}} [[Kategorija:Prirodne katastrofe]] [[Kategorija:Geološke opasnosti]] adnj8yl4azstnabciciik6tiih3wdrg 0 360847 3672625 3436389 2024-12-11T22:41:26Z Metallserge 166500 /* Historija */ 1976 => 1967 3672625 wikitext text/x-wiki '''Kognitivna psihologija''' je grana psihologije koja proučava mentalne procese kao što su "pažnja, upotrebe jezika, memorije, percepcije, rješavanje problema, kreativnost i razmišljanje."<ref>http://www.apa.org/research/action/glossary.aspx</ref> Savremena kognitivna teorija slijedi dva široka pristupa: * razvojni pristup Pijažea, koji se bavi konstrukcijom mentalnih modela i * pristup obrade informacija, koji posmatra ljudski um kao analogan sofisticiranom računarskom sistemu. Kognitivna psihologija se u mnogome razlikuje od prethodnih psiholoških pristupa a što se ogleda kroz slijedeće: * Prihvata upotrebu naučne metode te općenito odbacuje introspekciju kao valjanu metodu istraživanja za razliku od fenomenoloških metoda poput Freudovske psihologije. * Pretpostavlja postojanje unutrašnjih mentalnih stanja (kao što su vjerovanja, želje i motivacija) za razliku od bihevioralne psihologije. ==Historija== Sa filozofske tačke gledišta, o ljudskog umu i njegovim procesima se raspravljalo i razmišljalo još u vrijeme starih [[Antička Grčka|Grka]]. Još 387. godine p.n.e. [[Platon]] je sugerisao da je mozak centar mentalnih procesa. 1637. godine, [[René Descartes]] je tvrdio da se ljudi rađaju s urođenim idejama, te proslijedio ideju dualizma uma i tijela. Od tog vremena, glavne rasprave na ovu temu su uslijedile tokom 19. vijeka. Neki od onih koji su uključeni u ove rasprave su bili George Berkeley i Johna Lockea u oblasti empirizma i [[Immanuel Kant]] na strani nativisma.<ref>Anderson, J.R. (2010). Cognitive Psychology and Its Implications. New York, NY: Worth Publishers.</ref> Pa iako se na temu kognitivne psihologije raspravljalo dosta ranije, kognitivna psihologija kao posebno područje unutar discipline se razvilo početkom druge polovine 20. vijeka, nakon prevlasti bihevioralnog pokreta. Ulric Neiss je zaslužan za uvođenje termina kognitivna psihologija objavljivanjem svoje knjige ''Cognitive Psychology'' iz 1967. godine.<ref>Neisser, U. (1967). Cognitive Psychology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Neisser's definition on page 4.</ref> Integrisana saznanja iz domene kognitivne psihologije utjecala su na razvoj drugih nauka i njihovih ogranaka, poput ekonomije i lingvistike. ==Reference== {{reference}} {{Društvene nauke}} [[Kategorija:Kognitivna psihologija| ]] [[Kategorija:Nauke o ponašanju]] [[Kategorija:Spoznavanje]] f8euo7ic0r53idcohfi03q5ir2ypp6u 0 363077 3672570 3672427 2024-12-11T16:40:00Z Nerko65 55647 3672570 wikitext text/x-wiki {{Izmjene u toku}} '''Masovna grobnica u Tomašici''' jedna je od više od 60 masovnih grobnica na području općine [[Prijedor]]. Prema miŝljenju [[Eldar Jahić|Eldara Jahića]], istražioca [[Tužilaštvo Bosne i Hercegovine|Tužilaštva Bosne i Hecegovine]] u masovnoj grobnici su posmrtni ostaci osoba iz okolnih prijedorskih sela: [[Bišćani]], [[Rizvanovići]], [[Hambarine]], [[Čarakovo]], [[Rakovčani]] i [[Zecovi]], ali i posmrtni ostaci ljudi iz [[Koncentracijski logor Keraterm|koncentracijskog logora Keraterm]].<ref name= "SE">{{Cite web|url= https://www.slobodnaevropa.org/a/grobnica-iz-mladicevog-dnevnika-zbog-cega-se-na-ekshumacije-cekalo-dvadeset-godina/25168170.html|title= ''Najveća masovna grobnica na Balkanu: Zbog čega se čekalo dvadeset godina''|website= slobodnaevropa.org|access-date= 10. 12. 2024}}</ref> Najveća je masovna grobnica ne samo na području bivše [[Jugoslavija|Jugoslaviji]], nego i u [[Evropa|Evropi]] nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] <ref name= "BD">{{Cite web|url= https://balkandiskurs.com/2024/07/28/tomasica-najveca-masovna-grobnica-u-evropi-nakon-drugog-svjetskog-rata/|title= ''Tomašica: Najveća masovna grobnica u Evropi nakon Drugog svjetskog rata''|website= balkandiskurs.com|access-date= 11. 12. 2024}}</ref> == Pozadina == Početkom [[Rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]], [[Vojska Republike Srpske]] (VRS) i lokalne vlasti [[Prijedor]]a, počeli su kampanju [[etničko čišćenje|etničkog čišćenja]] nad građanima ne[[Srbi|srpske]] nacionalnosti. 31. maja 1992. vlasti Republike Srpske u Prijedoru, putem lokalnog radija, naredile su nesrpskom stanovništvu da obilježi svoje kuće [[Bijela|bijelim]] zastavama ili čaršafima, i da pri izlasku iz kuća stave bijele trake oko rukava. <ref name= "SE"/> Građani Prijedora i okoline, pretežno [[Bošnjaci|bošnjačke]] i [[Hrvati|hrvatske]] nacionalnsti zatvarani su u [[Koncentracijski logor|koncentracijske logore]], u kojima su bili podvrgnuti sistematskom mučenju, premlaćivanju, izgladnjivanju i ubijanju. Najpoznatiji primjer je Hava Tatarević, koja je u mjestu [[Zecovi]] u općini Prijedor 1992. izgubila muža i šest od sedam sinova. Pripadnici [[Vojska Republike Srpske|VRS]] su 23. jula 1992. iz porodične kuće u [[Zecovi]]ma odveli Havinog muža Muharema i sinove Sejada, Nihada, Zilhada Zijada i Nishada, te ih nedugo poslije toga ubili. <ref>{{Cite web|url= https://6yka.com/bih/hava-tatarevic-posljednji-put-sam-vidjela-sinove-kako-odlaze-niz-put-i-sad-cu-ih-vidjeti-na-dzenazi/|title= ''Hava Tatarević: Posljednji put sam vidjela sinove kako odlaze niz put i sad ću ih vidjeti na dženazi''|website= buka.com|access-date= 11. 12. 2024}}</ref> == Potraga i otkrivanje masovnih grobnica == Preživjeli s područja općine Prijedor tragali su za posmrtnim ostacima članova svojih porodica. U periodu od 1996. do 2013. na području Prijedora otkriveno je više od 60 [[Masovna grobnica|masovnih grobnica]]. Mjesto masovne grobnice Tomašica bilo je lokacija rudnika željezne rude, koju je koristila rudarska kompanija Ljubija. Otpad iz ovog rudnika korišten je u pokušaju da se prikriju [[ratni zločin]]i počinjeni u Prijedoru; devet metara [[Glina|gline]] i stijena sakrivalo je stotine ljudi koji su bili pokopani u Tomašici sve do 2013. <ref name= "BD"/> Prvi koji je bio zaslužan za medijsko otkrivanje masovne grobnice bio je [[Švedska|švedski]] novinar [[Bengt Norborg]]. On je napravio reportažu, nakon što je čuo glasine o masovnim ubistvima i masovnoj grobnici u Tomašici. Norborg je prilog snimio odmah nakon potpisivanja [[Dejtonski sporazum|Dejtonskog sporazuma]].<ref name= "SE"/> U oktobru 2013. otkrivena je masovna grobnica u [[Tomašica (Prijedor)|Tomašici]] kod Prijedora i za 70 dana iskopana je površina od 10.000 m² i otkriveni su ostaci više od 435 ljudi. Samo 274 osobe uspješno su identificirane zbog višestrukih slučajeva premještanja prethodno pokopanih tijela. Analizom koja je vršena [[DNK|DNK-metodom]] utvrđeno je da se radi o posmtrnim ostacima nestalih Bošnjaka i Hrvata iz područja Prijedora. Dokazi o masovnoj grobnici su izvedeni na suđenju [[Ratko Mladić|Ratku Mladiću]] pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju. <ref name= "BD"/> == Sahrana == 19. jula 2014. održana je kolektivna [[sahrana]] za 284 identificirane žrtve pronađene u masovnoj grobnici u Tomašici. == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == * Hava Tatarević: Posljednji put sam vidjela sinove kako odlaze niz put i sad ću ih vidjeti na dženazi [http://www.6yka.com/novost/55481/hava-tatarevic-posljednji-put-sam-vidjela-sinove-kako-odlaze-niz-put-i-sad-cu-ih-vidjeti-na-dzenazi] * Hoću da pogledam u oči ubice mojih šest sinova! [http://www.cazin.net/vijesti/clanak/hou-da-pogledam-u-ochi-ubice-mojih-shest-sinova]{{Mrtav link|datum=Oktobar 2019 |bot=InternetArchiveBot }} * Majko Hava, ja Haris sin sam tvoj! [http://www.klix.ba/vijesti/majko-hava-ja-haris-sin-sam-tvoj/140719003] * Prijedor residents commemorate massacre [http://www.aljazeera.com/video/europe/2013/06/20136133149737584.html] [[Kategorija:Genocid u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Prijedor]] [[Kategorija:Rat u Bosni i Hercegovini]] 9tmeknqrinl65vu3ttov9l9scd6si5c 10 373611 3672600 3664751 2024-12-11T21:51:43Z Z1KA 87045 3672600 wikitext text/x-wiki {{Šablon:Izborni dijagram/Partija/Doku/BS}} <onlyinclude><includeonly>{{#switch: {{{1|}}} <!--A--> |A-SDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1EBB7|tamno=78bb34|link=[[Stranka demokratske aktivnosti{{!}}A-SDA]]}} <!--B--> |BHČSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Bosanskohercegovačka čista stranka{{!}}BHČSP]]}} |BH Blok={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |BHB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija BH Blok={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija "BH Blok"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija "BH Blok" ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |BHI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0020FE|tamno=1520A6|link=[[Bosanskohercegovačka inicijativa{{!}}BHI]]}} |BHI-KF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0020FE|tamno=1520A6|link=[[Bosanskohercegovačka inicijativa{{!}}BHI]]}} |BHD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=efe682|tamno=fcde00|link=[[Bosanskohercegovački demokrati{{!}}BHD]]}} |BDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=b61a25|tamno=b61a25|link=[[Brčanski demokratski pokret{{!}}BDP]]}} |BNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=33a675|tamno=12412f|link=[[Bosanska narodna stranka{{!}}BNS]]}} |BPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]]}} |BSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Bosanskohercegovačka stranka prava{{!}}BSP]]}} |BoSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Bošnjačka stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}BoSP BiH]]}} |BOSS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Bosanska stranka{{!}}BOSS]]}} |BZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Bosanski zeleni{{!}}BZ]]}} <!--Č--> |ČNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Čapljinska neovisna stranka{{!}}ČNS]]}} <!--D--> |DEMOS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0468b4|tamno=ed1c23|link=[[Demokratski savez{{!}}DEMOS]]}} |DF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F4E3B8|tamno=F16822|link=[[Demokratska fronta{{!}}DF]]}} |DjB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=Dosta je bilo}} |DNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=2B0E72|link=[[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]]}} |DNZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=048AEB|tamno=048AEB|link=[[Demokratska narodna zajednica{{!}}DNZ]]}} |DP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EEBB55|tamno=EE3355|link=[[Demokratska partija (Republika Srpska){{!}}DP RS]]}} |DPB RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Demokratski patriotski blok Republike Srpske{{!}}DPB RS]]}} |DSI BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Demokratska stranka invalida Bosne i Hercegovine{{!}}DSI BiH]]}} |DSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Demokratska stranka penzionera{{!}}DSP]]}} |DS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFF99|tamno=ffff00|link=[[Demokratska stranka Republike Srpske{{!}}DS RS]]}} |DSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Demokratska socijalistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}DSS BiH]]}} <!--E--> |EES E-5={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Evropska ekološka stranaka E-5{{!}}EES E-5]]}} |EP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Ekološka partija Republike Srpske{{!}}EP RS]]}} <!--F--> <!--G--> |GM2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Grade moj 2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Koalicija Grade moj={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Koalicija Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Koalicija "Grade moj"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Koalicija "Grade moj" ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |GDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Građanska demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}GDS BiH]]}} |GDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Građanska demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}GDSBiH]]}} |GS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GS BiH]]}} |GSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GSBiH]]}} |GS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GS]]}} <!--H--> |HČSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HČSP BiH]]}} |HČSPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HČSPBiH]]}} |HDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDS]]}} |HDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDS BiH]]}} |HDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDSBiH]]}} |HDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D0D0D0|tamno=78bb34|link=[[Hrvatska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HDU BiH]]}} |HDUBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D0D0D0|tamno=78bb34|link=[[Hrvatska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HDUBiH]]}} |HDZ BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ BiH]]}} |HDZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZBiH]]}} |HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HDZ1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ1990]]}} |HKDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB44EE|link=[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU BiH]]}} |HKDU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB44EE|link=[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU BiH]]}} |HKDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CCFF|tamno=1100FF|link=[[Hrvatski kršćanski demokratski preporod {{!}}HKDP]]}} |HKP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Hrvatska koalicija za Pougarje{{!}}HKP]]}} |HKzK - HDZ 1990/HNS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=HKzK - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatski narodni savez Bosne i Hercegovine{{!}}HNS BiH]]}} |HKzT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=HKzT}} |HLZL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Hrvatska lista za Livno{{!}}HLZL]]}} |HLZJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5de1e6|tamno=5de1e6|link=[[Hrvatska lista za jug{{!}}HLZJ]]}} |HLzJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5de1e6|tamno=5de1e6|link=[[Hrvatska lista za jug{{!}}HLzJ]]}} |HNL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009977|tamno=000077|link=[[Hrvatska nezavisna lista{{!}}HNL]]}} |HNZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0064AA|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska narodna zajednica{{!}}HNZ]]}} |HKU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=65C4FF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska katolička udruga{{!}}HKU]]}} |HNP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1361a9|tamno=FF7777|link=[[Hrvatski nacionalni pomak{{!}}HNP]]}} |HNS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=AE9A64|tamno=AE9A64|link=[[Hrvatski narodni sabor Bosne i Hercegovine{{!}}HNS BiH]]}} |HRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e3202a|tamno=0471bb|link=[[Hrvatska republikanska stranka{{!}}HRS]]}} |HS (HKDU-HRAST)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=55CCFF|tamno=5500FF|link=[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]}} |HSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP BiH]]}} |HSP BiH ĐdJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CCFF|tamno=1100FF|link=[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine Đapić - dr. Jurišić{{!}}HSP BiH ĐdJ]]}} |HSPdAS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=88EEEE|link=[[Hrvatska stranka prava dr. Ante Starčević Bosne i Hercegovine{{!}}HSPdAS BiH]]}} |HSP H-B={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=5599EE|link=[[Hrvatska stranka prava Herceg-Bosne{{!}}HSP H-B]]}} |HSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSS BiH]]}} |HSSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSSBiH]]}} |HSS BR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS BR]]}} |HSS-BR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]]}} |HSSBR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS BR]]}} |HSS-BR - HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS-BR-HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS BR-HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS BR - HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |HSS-SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS-SR]]}} |IZVOR BG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Koalicija "Izvor"{{!}}IZVOR BG]]}} <!--J--> |JNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Jedinstvena napredna stranka{{!}}JNS]]}} |JUL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Jugoslavenska ljevica{{!}}JUL]]}} <!--K--> |Koalicija za Mostar 2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]] - [[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]])}} |KzM2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]] - [[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]])}} |Koalicija za Mostar 2020={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]] - [[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]])}} |KzM2020={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]] - [[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]])}} |Koalicija HDZ BiH/HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSP BiH/RDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Ramska demokratska stranka{{!}}RDS]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR/HSP BiH/HKDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR/HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |Koalicija HDZ BiH/HDZ 1990/HSP BiH/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HDZ 1990/HS (HKDU-HRAST)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]}} |Koalicija HDZ 1990/HSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]}} |Koalicija HDZ 1990/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HRS BiH/HSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=Koalicija [[Hrvatska republikanska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HRS]]/[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSS BiH]]}} |Koalicija HSP BiH/HPB BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=Koalicija [[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatski pravaški blok Bosne i Hercegovine{{!}}HPB]]}} |Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=[[Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS){{!}}Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS)]]}} |Koalicija PDP-NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Koalicija PDP-NDP{{!}}Koalicija PDP-NDP]]}} |Koalicija PDP-NS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Koalicija PDP-NS RS{{!}}Koalicija PDP-NS RS]]}} |Koalicija SDA-SBB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine‎{{!}}SBB]]}} |Koalicija SDA-SZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]}} |Koalicija SDA-SBB-SZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine‎{{!}}SBB]]/[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]}} |Koalicija SDS-NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Koalicija SDS-NDP{{!}}Koalicija SDS-NDP]]}} |Koalicija SDS-SRS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Koalicija SDS-SRS RS{{!}}Koalicija SDS-SRS RS]]}} |KoD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Domovina (koalicija){{!}}KoD]]}} |Koalicija SZBiH-BOSS-LDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFF99|tamno=ffff00|link=Koalicija [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]/[[Bosanska stranka‎{{!}}BOSS]]/[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine‎{{!}}LDS]]}} |KSPP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=000000|link=[[Kladuška stranka privrednog prosperiteta{{!}}KSPP]]}} |KZ (HDZ 1990-PS)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=Koalicija "Zajedno - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Posavska stranka{{!}}PS]]}} |KZBSJ - HDZ, HDZ 1990, HKDU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Koalicija "Zajedno za bolje sutra Jajcu"{{!}}KZBSJ - HDZ, HDZ 1990, HKDU]]}} |KzC BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Koalicija za cjelovitu Bosnu i Hercegovinu{{!}}KzC BiH]]}} |KZJ - HNS, HSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Koalicija za Jajce{{!}}KZJ - HNS, HSP]]}} |KZP - HSS SR, HSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=22FF99|tamno=004433|link=[[Koalicija "Za Pougarje"{{!}}KZP - HSS SR, HSP]]}} |KZzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=22FF99|tamno=004433|link=[[Koalicija "Zajedno za promjene"{{!}}KZzP]]}} <!--L--> |LBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}L BiH]]}} |L BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}L BiH]]}} |LS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LS BiH]]}} |LSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LS BiH]]}} |LDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=CCEE66|link=[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS BiH]]}} |LDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=CCEE66|link=[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS BiH]]}} |LS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fce444|tamno=71c7e8|link=[[Liberalna stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LSBiH]]}} |LSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fcfcfc|tamno=eeccee|link=[[Liberalno-socijalna partija Bosne i Hercegovine{{!}}LSP BiH]]}} |LSPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fcfcfc|tamno=eeccee|link=[[Liberalno-socijalna partija Bosne i Hercegovine{{!}}LSP BiH]]}} |LNKS 2016={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=LNK - Srebrenik 2016.}} |LNK "PzP"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Lista nezavisnih kandidata "Pokret za preokret"{{!}}LNK "PzP"]]}} |LzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=Lista za Prozor}} <!--M--> |MBO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Muslimanska bošnjačka organizacija{{!}}MBO]]}} |MNO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=[[Muslimanska narodna organizacija{{!}}MNO]]}} |MH PzP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PZP]]}} <!--N--> |NB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Nezavisni blok{{!}}NB]]}} |NBL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Nezavisna bosanskohercegovačka lista{{!}}NBL]]}} |NGL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=2ba6e8|tamno=0689cd|link=[[Nezavisna građanska lista{{!}}NGL]]}} |NF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5d7ca0|tamno=0c4596|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NF]]}} |NF RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5d7ca0|tamno=0c4596|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NF RS]]}} |NFRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5d7ca0|tamno=0c4596|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NFRS]]}} |NDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Napredna demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}NDS BiH]]}} |NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=80FFFF|tamno=0070FF|link=[[Narodni demokratski pokret{{!}}NDP]]}} |ND P={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=80FFFF|tamno=008080|link=[[Novi demokratski pokret{{!}}ND P]]}} |NES={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=87B030|tamno=87B030|link=[[Narodni evropski savez{{!}}NES]]}} |NHI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ccccff|tamno=0000ff|link=[[Nova hrvatska inicijativa{{!}}NHI]]}} |NiP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1D175F|tamno=1D175F|link=[[Narod i pravda{{!}}NiP]]}} |NIP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1D175F|tamno=1D175F|link=[[Narod i pravda{{!}}NIP]]}} |NLB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=Nezavisna lista Bugojno}} |NLZK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Nezavisna lista za Kupres{{!}}NLZK]]}} |NL S.Dž.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=NL - Sead Džafić}} |NLZBB1={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffFF99|tamno=009933|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 1}} |NLZBB2={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=eeEE88|tamno=009922|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 2}} |NLZBB3={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ccCC77|tamno=009911|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 3}} |NLZBB4={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=bbBB66|tamno=009900|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 4}} |NLZBB5={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ddDD55|tamno=009999|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 5}} |NLzMG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Nezavisna lista "Za moj grad"{{!}}NLzMG]]}} |NLzOV={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Nezavisna lista za općinu Visoko{{!}}NLzOV]]}} |NM 2016={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556677|tamno=554433|link=[[Nezavisni Milići 2016.{{!}}NM 2016]]}} |NoSr={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=ffcccc|link=[[Nova Srpska{{!}}NoSr]]}} |NPD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFFC2|tamno=FFFF00|link=[[Naprijed (Bosna i Hercegovina){{!}}NPD]]}} |NP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e9d275|tamno=05055d|link=[[Novi početak{{!}}NP]]}} |NP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=559977|tamno=550077|link=[[Novi pokret Bosne i Hercegovine{{!}}NP BiH]]}} |NPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ec1e20|tamno=0a5a8f|link=[[Narodna partija Srpske{{!}}NPS]]}} |NPI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d7384c|tamno=454b7d|link=[[Nova politička inicijativa{{!}}NPI]]}} |NS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFAF94|tamno=FA451F|link=[[Naša stranka{{!}}NS]]}} |NS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0e0e0|tamno=dedede|link=[[Narodna stranka Republike Srpske{{!}}NS RS]]}} |NS dr. M.T.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Nezavisna stranka dr. Mihajlo Tovirac{{!}}NS dr. M.T.]]}} |NSRzB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=99FFFF|tamno=00CCCC|link=[[Narodna stranka Radom za boljitak{{!}}NSRzB]]}} |NSzSM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC9B8|tamno=D77B4F|link=[[Narodni savez za slobodni mir{{!}}NSzSM]]}} <!--O--> |Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} |OO-ZzNM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} |ZzNM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} <!--P--> |PDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=04b393|tamno=04b393|link=[[Pokret demokratske akcije{{!}}PDA]]}} |PDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=343399|link=[[Partija demokratskog progresa{{!}}PDP]]}} |PDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Posavska demokratska stranka{{!}}PDS]]}} |PK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Pokrenimo Kladušu{{!}}PK]]}} |PMP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=96C2E9|tamno=2F2683|link=[[Prva mostarska partija{{!}}PMP]]}} |PNL-SG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Prva nezavisna lista - Stari Grad{{!}}PNL-SG]]}} |PPP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DD9988|tamno=DD1188|link=[[Partija privrednog progresa Bosne i Hercegovine{{!}}PPP BiH]]}} |POMAK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=6BC3C3|tamno=00B2B2|link=[[Pokret za modernu i aktivnu Krajinu{{!}}POMAK]]}} |PS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=125889|tamno=E4D901|link=[[Prva stranka{{!}}PS]]}} |PSDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=8080FF|tamno=000080|link=[[Prva srpska demokratska stranka{{!}}PSDS]]}} |PST={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Prva stranka{{!}}PST]]}} |PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |PUS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Pokret "Uspješna Srpska"{{!}}PUS]]}} |PzNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Pokret za naš grad{{!}}PzNG]]}} |PzP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PzP]]}} |PZP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PZP]]}} |PzT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Pokret za Trebinje{{!}}PzT]]}} <!--R--> |RDS TZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=55CCFF|tamno=5500FF|link=[[Regionalni demokratski savez - Tuzla{{!}}RDS TZ]]}} |RNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=9db5ff|tamno=a1b0e5|link=[[Ramska narodna stranka{{!}}RNS]]}} |RS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Radikalna stranka Republike Srpske{{!}}RS RS]]}} |RzN SRS RS-SRS-SN={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=000000|link=RzN - [[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRS RS]]/[[Srpska u sigurne ruke{{!}}SRS]]}} <!--S--> |SPU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=183883|tamno=FFF402|link=[[Stranka penzionera/umirovljenika Bosne i Hercegovine]]}} |SPU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=183883|tamno=FFF402|link=[[Stranka penzionera/umirovljenika Bosne i Hercegovine]]}} |Seljačka stranka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Seljačka stranka]]}} |SZSG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Savez za Stari Grad{{!}}SZSG]]}} |SBB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]]}} |SBB BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine{{!}}SBB BiH]]}} |SBBBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine{{!}}SBBBiH]]}} |SBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SzBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SC={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Snaga centra{{!}}SC]]}} |SDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]}} |SD BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=667788|tamno=660088|link=[[Stranka dijaspore Bosne i Hercegovine{{!}}SD BiH]]}} |SDBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DA7275|tamno=ED1B24|link=[[Socijaldemokrate Bosne i Hercegovine{{!}}SDBiH]]}} |SDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP]]}} |SDP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]]}} |SDPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDPBiH]]}} |SDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFBDCD|tamno=FF557F|link=[[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU BiH]]}} |SDUBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFBDCD|tamno=FF557F|link=[[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU BiH]]}} |SDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000080|tamno=38659C|link=[[Srpska demokratska stranka{{!}}SDS]]}} |SEP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Snaga ekonomskog pokreta u Bosni i Hercegovini{{!}}SEP BiH]]}} |SK BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=FF2233|link=[[Savez komunista Bosne i Hercegovine{{!}}SK BiH]]}} |SN={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=4A84AC|tamno=08588C|link=[[Snaga naroda (Bosna i Hercegovina){{!}}SN]]}} |SNS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF7AFF|tamno=780078|link=[[Srpska napredna stranka Republike Srpske{{!}}SNS RS]]}} |SNS FBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=de1f26|tamno=262970|link=[[Srpska napredna stranka Federacije Bosne i Hercegovine{{!}}SNS FBiH]]}} |SNP FBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=#cd1c24|tamno=04407e|link=[[Srpska nacionalni pokret Federacije Bosne i Hercegovine{{!}}SNP FBiH]]}} |SNO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=[[Srpska narodna organizacija{{!}}SNO]]}} |SNSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]]}} |SNSD - SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]] - [[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |SNSD-SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]] - [[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |Sloga={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Koalicija Sloga{{!}}Sloga]]}} |SPO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=111122|link=[[Srpski pokret obnove{{!}}SPO]]}} |SPP BiH ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Stranka privrednog prosperitetea Bosne i Hercegovine{{!}}SPP BiH]]}} |SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e62225|tamno=e52029|link=[[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |SPP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=42BAEB|tamno=42BAEB|link=[[Stranka pravde i povjerenja{{!}}SPP]]}} |SP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]]}} |SPRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SPRS]]}} |SP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP RS]]}} |SP - DNS - PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]] - [[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]] - [[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |SP-DNS-PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]] - [[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]] - [[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |SRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Socijalistička partija Srpske{{!}}SRS]]}} |RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RS]]}} |RS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CE0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RS BiH]]}} |RSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CE0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RSBiH]]}} |SRS-BS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-Budućnost Srpske{{!}}SRS-BS]]}} |SRS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRS RS]]}} |SRSRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRSRS]]}} |SRS-VŠ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-dr. Vojislav Šešelj{{!}}SRS-VŠ]]}} |SRS VŠ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-dr. Vojislav Šešelj{{!}}SRS-VŠ]]}} |SRS-9J={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka "9. januar"{{!}}SRS-9J]]}} |SRS 9J={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka "9. januar"{{!}}SRS 9J]]}} |SRSJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=0055DD|link=[[Savez reformskih snaga Jugoslavije{{!}}SRSJ]]}} |SS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Slobodna Srpska{{!}}SS]]}} |SSS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Srpska seljačka stranka{{!}}SSS]]}} |SUND BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Stranka udruženih nezavisnih demokrata Bosne i Hercegovine{{!}}SUND BiH]]}} |SzBG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00BB77|tamno=001177|link=[[Stranka za bolje Goražde{{!}}SzBG]]}} |SBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SzDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Savez za demokratsku Srpsku{{!}}SzDS]]}} |SzNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F4E3B8|tamno=daa520|link=[[Stranka za naš grad{{!}}SzNG]]}} |SzNP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Savez za novu politiku{{!}}SzNP]]}} |SzOOL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1D1D1|tamno=787878|link=[[Stranka za općinu Olovo{{!}}SzOOL]]}} |SzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Savez za promjene (Bosna i Hercegovina){{!}}SzP]]}} |SzŠB - HSP dr. Ante Starčević/HS (HKDU-HRAST)/HČSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=88EEEE|link=Savez za Široki Brijeg [[Hrvatska stranka prava dr. Ante Starčević Bosne i Hercegovine{{!}}HSP dr. Ante Starčević]]/[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]/[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegvoine{{!}}HČSP]]}} |Sz Pale={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Složno za Pale{{!}}Sz Pale]]}} |SzS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Stranka za Srednje{{!}}SzS]]}} |SŽ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=b2ffff|tamno=00adf0|link=[[Stranka život{{!}}SŽ]]}} <!--T--> |Koalicija "Trojka"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija "Trojka" ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija Trojka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija Trojka ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Trojka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Trojka ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |TZ ALT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EEBB55|tamno=EE3355|link=[[Tuzlanska alternativa]]}} <!--U--> |US={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00008B|tamno=00008B|link=[[Ujedinjena Srpska{{!}}US]]}} |UzL SDU-LDS-DSI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Ujedinjeni za Lukavac [[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU]]/[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS]]/[[Demokratska stranka invalida Bosne i Hercegovine{{!}}DSI]]}} |UBHS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Unija bosansko-hercegovačkih socijaldemokrata{{!}}UBHS]]}} |UBSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Unija bosanskohercegovačkih socijaldemokrata{{!}}UBHS]]}} <!--Z--> |ZNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=2b336d|tamno=afcb1f|link=[[Za nove generacije{{!}}ZNG]]}} |Za Banje={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Za Banje - za opstojnost Domaljevca, Grebnika, Bazika i Brvnika{{!}}Za Banje]]}} |ZL BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZL BiH]]}} |ZLBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZLBiH]]}} |ZL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZL]]}} |ZPR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=024EB0|tamno=1100FF|link=[[Za pravdu i red{{!}}ZPR]]}} |ZzBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Zajedno za Bosnu i Hercegovinu{{!}}ZzBiH]]}} |ZZG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Zajedno za Grahovo{{!}}ZZG]]}} |ZSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=0055dd|link=[[Zavičajni socijaldemokrati{{!}}ZSD]]}} |ZSD-MM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=0055dd|link=[[Zavičajni socijaldemokrati - Mile Marčeta{{!}}ZSD-MM]]}} |ZZS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Zajedno za Srebrenicu{{!}}ZZS]]}} |ZZT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1EBB7|tamno=78bb34|link=[[Zajedno za Tomislavgrad{{!}}ZZT]]}} |A.A.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Alen Aličić}} |A.H.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Ahmet Hidić}} |Dž.M.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Džana Motika}} |E.S.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Emir Salihović}} |E.Š.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Enver Šero}} |G.Đ.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Goran Đorđić}} |I.Č.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Idriz Čilić}} |I.M.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Ismet Mulahasanović}} |J.Dž.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Jure Džida}} |M.G.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mile Golijan}} |M.H.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Marija Herceg}} |M.P.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mujo Puzić}} |M.V.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mladen Vlahović}} |N.Š.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Nihad Širić}} |S.A.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Samir Abazović}} |Š.G.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Šefik Gusić}} |Nezavisni kandidat={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezavisni]]}} |Nezavisni={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezavisni]]}} |Nezav.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezav.]]}} |#default={{{1|}}}<span style="display:none;">[[Vorlage:Wahldiagramm/Wartung/Kürzel]]</span>}}</includeonly></onlyinclude> <noinclude> [[Kategorija:Šablon:Metapodaci stranke|Bosna i Hercegovina]] [[Kategorija:Izborni šabloni Bosne i Hercegovine]] </noinclude> 0dek69nhkpb24w8spip3q69m8se9s2t 3672609 3672600 2024-12-11T22:23:33Z Z1KA 87045 3672609 wikitext text/x-wiki {{Šablon:Izborni dijagram/Partija/Doku/BS}} <onlyinclude><includeonly>{{#switch: {{{1|}}} <!--A--> |A-SDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1EBB7|tamno=78bb34|link=[[Stranka demokratske aktivnosti{{!}}A-SDA]]}} <!--B--> |BHČSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Bosanskohercegovačka čista stranka{{!}}BHČSP]]}} |BH Blok={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |BHB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija BH Blok={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija "BH Blok"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija "BH Blok" ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |BHI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0020FE|tamno=1520A6|link=[[Bosanskohercegovačka inicijativa{{!}}BHI]]}} |BHI-KF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0020FE|tamno=1520A6|link=[[Bosanskohercegovačka inicijativa{{!}}BHI]]}} |BHD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=efe682|tamno=fcde00|link=[[Bosanskohercegovački demokrati{{!}}BHD]]}} |BDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=b61a25|tamno=b61a25|link=[[Brčanski demokratski pokret{{!}}BDP]]}} |BNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=33a675|tamno=12412f|link=[[Bosanska narodna stranka{{!}}BNS]]}} |BPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]]}} |BSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Bosanskohercegovačka stranka prava{{!}}BSP]]}} |BoSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Bošnjačka stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}BoSP BiH]]}} |BOSS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Bosanska stranka{{!}}BOSS]]}} |BZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Bosanski zeleni{{!}}BZ]]}} <!--Č--> |ČNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Čapljinska neovisna stranka{{!}}ČNS]]}} <!--D--> |DEMOS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0468b4|tamno=ed1c23|link=[[Demokratski savez{{!}}DEMOS]]}} |DF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F4E3B8|tamno=F16822|link=[[Demokratska fronta{{!}}DF]]}} |DjB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=Dosta je bilo}} |DNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=2B0E72|link=[[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]]}} |DNZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=048AEB|tamno=048AEB|link=[[Demokratska narodna zajednica{{!}}DNZ]]}} |DP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EEBB55|tamno=EE3355|link=[[Demokratska partija (Republika Srpska){{!}}DP RS]]}} |DPB RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Demokratski patriotski blok Republike Srpske{{!}}DPB RS]]}} |DSI BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Demokratska stranka invalida Bosne i Hercegovine{{!}}DSI BiH]]}} |DSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Demokratska stranka penzionera{{!}}DSP]]}} |DS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFF99|tamno=ffff00|link=[[Demokratska stranka Republike Srpske{{!}}DS RS]]}} |DSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Demokratska socijalistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}DSS BiH]]}} <!--E--> |EES E-5={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Evropska ekološka stranaka E-5{{!}}EES E-5]]}} |EP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Ekološka partija Republike Srpske{{!}}EP RS]]}} <!--F--> <!--G--> |GM2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Grade moj 2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Koalicija Grade moj={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Koalicija Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Koalicija "Grade moj"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Koalicija "Grade moj" ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |GDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Građanska demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}GDS BiH]]}} |GDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Građanska demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}GDSBiH]]}} |GS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GS BiH]]}} |GSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GSBiH]]}} |GS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GS]]}} <!--H--> |HČSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HČSP BiH]]}} |HČSPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HČSPBiH]]}} |HDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDS]]}} |HDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDS BiH]]}} |HDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDSBiH]]}} |HDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D0D0D0|tamno=78bb34|link=[[Hrvatska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HDU BiH]]}} |HDUBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D0D0D0|tamno=78bb34|link=[[Hrvatska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HDUBiH]]}} |HDZ BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ BiH]]}} |HDZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZBiH]]}} |HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HDZ1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ1990]]}} |HKDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB44EE|link=[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU BiH]]}} |HKDU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB44EE|link=[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU BiH]]}} |HKDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CCFF|tamno=1100FF|link=[[Hrvatski kršćanski demokratski preporod {{!}}HKDP]]}} |HKP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Hrvatska koalicija za Pougarje{{!}}HKP]]}} |HKzK - HDZ 1990/HNS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=HKzK - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatski narodni savez Bosne i Hercegovine{{!}}HNS BiH]]}} |HKzT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=HKzT}} |HLZL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Hrvatska lista za Livno{{!}}HLZL]]}} |HLZJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5de1e6|tamno=5de1e6|link=[[Hrvatska lista za jug{{!}}HLZJ]]}} |HLzJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5de1e6|tamno=5de1e6|link=[[Hrvatska lista za jug{{!}}HLzJ]]}} |HNL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009977|tamno=000077|link=[[Hrvatska nezavisna lista{{!}}HNL]]}} |HNZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0064AA|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska narodna zajednica{{!}}HNZ]]}} |HKU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=65C4FF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska katolička udruga{{!}}HKU]]}} |HNP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1361a9|tamno=FF7777|link=[[Hrvatski nacionalni pomak{{!}}HNP]]}} |HNS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=AE9A64|tamno=AE9A64|link=[[Hrvatski narodni sabor Bosne i Hercegovine{{!}}HNS BiH]]}} |HRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e3202a|tamno=0471bb|link=[[Hrvatska republikanska stranka{{!}}HRS]]}} |HS (HKDU-HRAST)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=55CCFF|tamno=5500FF|link=[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]}} |HSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP BiH]]}} |HSP BiH ĐdJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CCFF|tamno=1100FF|link=[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine Đapić - dr. Jurišić{{!}}HSP BiH ĐdJ]]}} |HSPdAS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=88EEEE|link=[[Hrvatska stranka prava dr. Ante Starčević Bosne i Hercegovine{{!}}HSPdAS BiH]]}} |HSP H-B={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=5599EE|link=[[Hrvatska stranka prava Herceg-Bosne{{!}}HSP H-B]]}} |HSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSS BiH]]}} |HSSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSSBiH]]}} |HSS BR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS BR]]}} |HSS-BR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]]}} |HSSBR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS BR]]}} |HSS-BR - HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS-BR-HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS BR-HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS BR - HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |HSS-SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS-SR]]}} |IZVOR BG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Koalicija "Izvor"{{!}}IZVOR BG]]}} <!--J--> |JNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Jedinstvena napredna stranka{{!}}JNS]]}} |JUL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Jugoslavenska ljevica{{!}}JUL]]}} <!--K--> |Koalicija za Mostar 2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]] - [[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]])}} |KzM2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]] - [[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]])}} |Koalicija za Mostar 2020={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]] - [[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]])}} |KzM2020={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]] - [[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]])}} |Koalicija HDZ BiH/HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSP BiH/RDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Ramska demokratska stranka{{!}}RDS]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR/HSP BiH/HKDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR/HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |Koalicija HDZ BiH/HDZ 1990/HSP BiH/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HDZ 1990/HS (HKDU-HRAST)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]}} |Koalicija HDZ 1990/HSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]}} |Koalicija HDZ 1990/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HRS BiH/HSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=Koalicija [[Hrvatska republikanska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HRS]]/[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSS BiH]]}} |Koalicija HSP BiH/HPB BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=Koalicija [[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatski pravaški blok Bosne i Hercegovine{{!}}HPB]]}} |Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=[[Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS){{!}}Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS)]]}} |Koalicija PDP-NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Koalicija PDP-NDP{{!}}Koalicija PDP-NDP]]}} |Koalicija PDP-NS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Koalicija PDP-NS RS{{!}}Koalicija PDP-NS RS]]}} |Koalicija SDA-SBB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine‎{{!}}SBB]]}} |Koalicija SDA-SZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]}} |Koalicija SDA-SBB-SZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine‎{{!}}SBB]]/[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]}} |Koalicija SDS-NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Koalicija SDS-NDP{{!}}Koalicija SDS-NDP]]}} |Koalicija SDS-SRS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Koalicija SDS-SRS RS{{!}}Koalicija SDS-SRS RS]]}} |KoD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Domovina (koalicija){{!}}KoD]]}} |Koalicija SZBiH-BOSS-LDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFF99|tamno=ffff00|link=Koalicija [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]/[[Bosanska stranka‎{{!}}BOSS]]/[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine‎{{!}}LDS]]}} |KSPP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=000000|link=[[Kladuška stranka privrednog prosperiteta{{!}}KSPP]]}} |KZ (HDZ 1990-PS)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=Koalicija "Zajedno - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Posavska stranka{{!}}PS]]}} |KZBSJ - HDZ, HDZ 1990, HKDU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Koalicija "Zajedno za bolje sutra Jajcu"{{!}}KZBSJ - HDZ, HDZ 1990, HKDU]]}} |KzC BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Koalicija za cjelovitu Bosnu i Hercegovinu{{!}}KzC BiH]]}} |KZJ - HNS, HSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Koalicija za Jajce{{!}}KZJ - HNS, HSP]]}} |KZP - HSS SR, HSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=22FF99|tamno=004433|link=[[Koalicija "Za Pougarje"{{!}}KZP - HSS SR, HSP]]}} |KZzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=22FF99|tamno=004433|link=[[Koalicija "Zajedno za promjene"{{!}}KZzP]]}} <!--L--> |LBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}L BiH]]}} |L BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}L BiH]]}} |LS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LS BiH]]}} |LSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LS BiH]]}} |LDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=CCEE66|link=[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS BiH]]}} |LDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=CCEE66|link=[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS BiH]]}} |LS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fce444|tamno=71c7e8|link=[[Liberalna stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LSBiH]]}} |LSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fcfcfc|tamno=eeccee|link=[[Liberalno-socijalna partija Bosne i Hercegovine{{!}}LSP BiH]]}} |LSPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fcfcfc|tamno=eeccee|link=[[Liberalno-socijalna partija Bosne i Hercegovine{{!}}LSP BiH]]}} |LNKS 2016={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=LNK - Srebrenik 2016.}} |LNK "PzP"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Lista nezavisnih kandidata "Pokret za preokret"{{!}}LNK "PzP"]]}} |LzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=Lista za Prozor}} <!--M--> |MBO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Muslimanska bošnjačka organizacija{{!}}MBO]]}} |MNO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=[[Muslimanska narodna organizacija{{!}}MNO]]}} |MH PzP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PZP]]}} <!--N--> |NB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Nezavisni blok{{!}}NB]]}} |NBL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Nezavisna bosanskohercegovačka lista{{!}}NBL]]}} |NGL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=2ba6e8|tamno=0689cd|link=[[Nezavisna građanska lista{{!}}NGL]]}} |NF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000090|tamno=000090|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NF]]}} |NF RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000090|tamno=000090|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NF RS]]}} |NFRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000090|tamno=000090|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NFRS]]}} |NDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Napredna demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}NDS BiH]]}} |NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=80FFFF|tamno=0070FF|link=[[Narodni demokratski pokret{{!}}NDP]]}} |ND P={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=80FFFF|tamno=008080|link=[[Novi demokratski pokret{{!}}ND P]]}} |NES={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=87B030|tamno=87B030|link=[[Narodni evropski savez{{!}}NES]]}} |NHI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ccccff|tamno=0000ff|link=[[Nova hrvatska inicijativa{{!}}NHI]]}} |NiP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1D175F|tamno=1D175F|link=[[Narod i pravda{{!}}NiP]]}} |NIP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1D175F|tamno=1D175F|link=[[Narod i pravda{{!}}NIP]]}} |NLB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=Nezavisna lista Bugojno}} |NLZK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Nezavisna lista za Kupres{{!}}NLZK]]}} |NL S.Dž.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=NL - Sead Džafić}} |NLZBB1={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffFF99|tamno=009933|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 1}} |NLZBB2={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=eeEE88|tamno=009922|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 2}} |NLZBB3={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ccCC77|tamno=009911|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 3}} |NLZBB4={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=bbBB66|tamno=009900|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 4}} |NLZBB5={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ddDD55|tamno=009999|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 5}} |NLzMG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Nezavisna lista "Za moj grad"{{!}}NLzMG]]}} |NLzOV={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Nezavisna lista za općinu Visoko{{!}}NLzOV]]}} |NM 2016={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556677|tamno=554433|link=[[Nezavisni Milići 2016.{{!}}NM 2016]]}} |NoSr={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=ffcccc|link=[[Nova Srpska{{!}}NoSr]]}} |NPD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFFC2|tamno=FFFF00|link=[[Naprijed (Bosna i Hercegovina){{!}}NPD]]}} |NP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e9d275|tamno=05055d|link=[[Novi početak{{!}}NP]]}} |NP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=559977|tamno=550077|link=[[Novi pokret Bosne i Hercegovine{{!}}NP BiH]]}} |NPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ec1e20|tamno=0a5a8f|link=[[Narodna partija Srpske{{!}}NPS]]}} |NPI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d7384c|tamno=454b7d|link=[[Nova politička inicijativa{{!}}NPI]]}} |NS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFAF94|tamno=FA451F|link=[[Naša stranka{{!}}NS]]}} |NS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0e0e0|tamno=dedede|link=[[Narodna stranka Republike Srpske{{!}}NS RS]]}} |NS dr. M.T.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Nezavisna stranka dr. Mihajlo Tovirac{{!}}NS dr. M.T.]]}} |NSRzB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=99FFFF|tamno=00CCCC|link=[[Narodna stranka Radom za boljitak{{!}}NSRzB]]}} |NSzSM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC9B8|tamno=D77B4F|link=[[Narodni savez za slobodni mir{{!}}NSzSM]]}} <!--O--> |Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} |OO-ZzNM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} |ZzNM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} <!--P--> |PDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=04b393|tamno=04b393|link=[[Pokret demokratske akcije{{!}}PDA]]}} |PDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=343399|link=[[Partija demokratskog progresa{{!}}PDP]]}} |PDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Posavska demokratska stranka{{!}}PDS]]}} |PK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Pokrenimo Kladušu{{!}}PK]]}} |PMP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=96C2E9|tamno=2F2683|link=[[Prva mostarska partija{{!}}PMP]]}} |PNL-SG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Prva nezavisna lista - Stari Grad{{!}}PNL-SG]]}} |PPP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DD9988|tamno=DD1188|link=[[Partija privrednog progresa Bosne i Hercegovine{{!}}PPP BiH]]}} |POMAK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=6BC3C3|tamno=00B2B2|link=[[Pokret za modernu i aktivnu Krajinu{{!}}POMAK]]}} |PS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=125889|tamno=E4D901|link=[[Prva stranka{{!}}PS]]}} |PSDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=8080FF|tamno=000080|link=[[Prva srpska demokratska stranka{{!}}PSDS]]}} |PST={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Prva stranka{{!}}PST]]}} |PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |PUS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Pokret "Uspješna Srpska"{{!}}PUS]]}} |PzNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Pokret za naš grad{{!}}PzNG]]}} |PzP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PzP]]}} |PZP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PZP]]}} |PzT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Pokret za Trebinje{{!}}PzT]]}} <!--R--> |RDS TZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=55CCFF|tamno=5500FF|link=[[Regionalni demokratski savez - Tuzla{{!}}RDS TZ]]}} |RNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=9db5ff|tamno=a1b0e5|link=[[Ramska narodna stranka{{!}}RNS]]}} |RS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Radikalna stranka Republike Srpske{{!}}RS RS]]}} |RzN SRS RS-SRS-SN={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=000000|link=RzN - [[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRS RS]]/[[Srpska u sigurne ruke{{!}}SRS]]}} <!--S--> |SPU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=183883|tamno=FFF402|link=[[Stranka penzionera/umirovljenika Bosne i Hercegovine]]}} |SPU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=183883|tamno=FFF402|link=[[Stranka penzionera/umirovljenika Bosne i Hercegovine]]}} |Seljačka stranka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Seljačka stranka]]}} |SZSG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Savez za Stari Grad{{!}}SZSG]]}} |SBB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]]}} |SBB BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine{{!}}SBB BiH]]}} |SBBBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine{{!}}SBBBiH]]}} |SBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SzBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SC={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Snaga centra{{!}}SC]]}} |SDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]}} |SD BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=667788|tamno=660088|link=[[Stranka dijaspore Bosne i Hercegovine{{!}}SD BiH]]}} |SDBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DA7275|tamno=ED1B24|link=[[Socijaldemokrate Bosne i Hercegovine{{!}}SDBiH]]}} |SDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP]]}} |SDP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]]}} |SDPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDPBiH]]}} |SDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFBDCD|tamno=FF557F|link=[[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU BiH]]}} |SDUBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFBDCD|tamno=FF557F|link=[[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU BiH]]}} |SDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000080|tamno=38659C|link=[[Srpska demokratska stranka{{!}}SDS]]}} |SEP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Snaga ekonomskog pokreta u Bosni i Hercegovini{{!}}SEP BiH]]}} |SK BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=FF2233|link=[[Savez komunista Bosne i Hercegovine{{!}}SK BiH]]}} |SN={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=4A84AC|tamno=08588C|link=[[Snaga naroda (Bosna i Hercegovina){{!}}SN]]}} |SNS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF7AFF|tamno=780078|link=[[Srpska napredna stranka Republike Srpske{{!}}SNS RS]]}} |SNS FBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=de1f26|tamno=262970|link=[[Srpska napredna stranka Federacije Bosne i Hercegovine{{!}}SNS FBiH]]}} |SNP FBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=#cd1c24|tamno=04407e|link=[[Srpska nacionalni pokret Federacije Bosne i Hercegovine{{!}}SNP FBiH]]}} |SNO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=[[Srpska narodna organizacija{{!}}SNO]]}} |SNSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]]}} |SNSD - SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]] - [[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |SNSD-SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]] - [[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |Sloga={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Koalicija Sloga{{!}}Sloga]]}} |SPO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=111122|link=[[Srpski pokret obnove{{!}}SPO]]}} |SPP BiH ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Stranka privrednog prosperitetea Bosne i Hercegovine{{!}}SPP BiH]]}} |SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e62225|tamno=e52029|link=[[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |SPP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=42BAEB|tamno=42BAEB|link=[[Stranka pravde i povjerenja{{!}}SPP]]}} |SP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]]}} |SPRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SPRS]]}} |SP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP RS]]}} |SP - DNS - PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]] - [[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]] - [[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |SP-DNS-PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]] - [[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]] - [[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |SRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Socijalistička partija Srpske{{!}}SRS]]}} |RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RS]]}} |RS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CE0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RS BiH]]}} |RSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CE0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RSBiH]]}} |SRS-BS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-Budućnost Srpske{{!}}SRS-BS]]}} |SRS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRS RS]]}} |SRSRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRSRS]]}} |SRS-VŠ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-dr. Vojislav Šešelj{{!}}SRS-VŠ]]}} |SRS VŠ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-dr. Vojislav Šešelj{{!}}SRS-VŠ]]}} |SRS-9J={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka "9. januar"{{!}}SRS-9J]]}} |SRS 9J={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka "9. januar"{{!}}SRS 9J]]}} |SRSJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=0055DD|link=[[Savez reformskih snaga Jugoslavije{{!}}SRSJ]]}} |SS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Slobodna Srpska{{!}}SS]]}} |SSS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Srpska seljačka stranka{{!}}SSS]]}} |SUND BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Stranka udruženih nezavisnih demokrata Bosne i Hercegovine{{!}}SUND BiH]]}} |SzBG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00BB77|tamno=001177|link=[[Stranka za bolje Goražde{{!}}SzBG]]}} |SBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SzDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Savez za demokratsku Srpsku{{!}}SzDS]]}} |SzNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F4E3B8|tamno=daa520|link=[[Stranka za naš grad{{!}}SzNG]]}} |SzNP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Savez za novu politiku{{!}}SzNP]]}} |SzOOL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1D1D1|tamno=787878|link=[[Stranka za općinu Olovo{{!}}SzOOL]]}} |SzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Savez za promjene (Bosna i Hercegovina){{!}}SzP]]}} |SzŠB - HSP dr. Ante Starčević/HS (HKDU-HRAST)/HČSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=88EEEE|link=Savez za Široki Brijeg [[Hrvatska stranka prava dr. Ante Starčević Bosne i Hercegovine{{!}}HSP dr. Ante Starčević]]/[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]/[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegvoine{{!}}HČSP]]}} |Sz Pale={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Složno za Pale{{!}}Sz Pale]]}} |SzS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Stranka za Srednje{{!}}SzS]]}} |SŽ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=b2ffff|tamno=00adf0|link=[[Stranka život{{!}}SŽ]]}} <!--T--> |Koalicija "Trojka"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija "Trojka" ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija Trojka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija Trojka ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Trojka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Trojka ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |TZ ALT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EEBB55|tamno=EE3355|link=[[Tuzlanska alternativa]]}} <!--U--> |US={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00008B|tamno=00008B|link=[[Ujedinjena Srpska{{!}}US]]}} |UzL SDU-LDS-DSI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Ujedinjeni za Lukavac [[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU]]/[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS]]/[[Demokratska stranka invalida Bosne i Hercegovine{{!}}DSI]]}} |UBHS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Unija bosansko-hercegovačkih socijaldemokrata{{!}}UBHS]]}} |UBSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Unija bosanskohercegovačkih socijaldemokrata{{!}}UBHS]]}} <!--Z--> |ZNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=2b336d|tamno=afcb1f|link=[[Za nove generacije{{!}}ZNG]]}} |Za Banje={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Za Banje - za opstojnost Domaljevca, Grebnika, Bazika i Brvnika{{!}}Za Banje]]}} |ZL BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZL BiH]]}} |ZLBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZLBiH]]}} |ZL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZL]]}} |ZPR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=024EB0|tamno=1100FF|link=[[Za pravdu i red{{!}}ZPR]]}} |ZzBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Zajedno za Bosnu i Hercegovinu{{!}}ZzBiH]]}} |ZZG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Zajedno za Grahovo{{!}}ZZG]]}} |ZSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=0055dd|link=[[Zavičajni socijaldemokrati{{!}}ZSD]]}} |ZSD-MM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=0055dd|link=[[Zavičajni socijaldemokrati - Mile Marčeta{{!}}ZSD-MM]]}} |ZZS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Zajedno za Srebrenicu{{!}}ZZS]]}} |ZZT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1EBB7|tamno=78bb34|link=[[Zajedno za Tomislavgrad{{!}}ZZT]]}} |A.A.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Alen Aličić}} |A.H.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Ahmet Hidić}} |Dž.M.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Džana Motika}} |E.S.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Emir Salihović}} |E.Š.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Enver Šero}} |G.Đ.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Goran Đorđić}} |I.Č.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Idriz Čilić}} |I.M.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Ismet Mulahasanović}} |J.Dž.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Jure Džida}} |M.G.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mile Golijan}} |M.H.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Marija Herceg}} |M.P.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mujo Puzić}} |M.V.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mladen Vlahović}} |N.Š.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Nihad Širić}} |S.A.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Samir Abazović}} |Š.G.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Šefik Gusić}} |Nezavisni kandidat={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezavisni]]}} |Nezavisni={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezavisni]]}} |Nezav.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezav.]]}} |#default={{{1|}}}<span style="display:none;">[[Vorlage:Wahldiagramm/Wartung/Kürzel]]</span>}}</includeonly></onlyinclude> <noinclude> [[Kategorija:Šablon:Metapodaci stranke|Bosna i Hercegovina]] [[Kategorija:Izborni šabloni Bosne i Hercegovine]] </noinclude> s5rw2umd5aml947rpccusav6h9j0l8u 3672610 3672609 2024-12-11T22:25:49Z Z1KA 87045 3672610 wikitext text/x-wiki {{Šablon:Izborni dijagram/Partija/Doku/BS}} <onlyinclude><includeonly>{{#switch: {{{1|}}} <!--A--> |A-SDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1EBB7|tamno=78bb34|link=[[Stranka demokratske aktivnosti{{!}}A-SDA]]}} <!--B--> |BHČSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Bosanskohercegovačka čista stranka{{!}}BHČSP]]}} |BH Blok={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |BHB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija BH Blok={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija BH Blok ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija "BH Blok"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija "BH Blok" ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |BHI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0020FE|tamno=1520A6|link=[[Bosanskohercegovačka inicijativa{{!}}BHI]]}} |BHI-KF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0020FE|tamno=1520A6|link=[[Bosanskohercegovačka inicijativa{{!}}BHI]]}} |BHD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=efe682|tamno=fcde00|link=[[Bosanskohercegovački demokrati{{!}}BHD]]}} |BDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=b61a25|tamno=b61a25|link=[[Brčanski demokratski pokret{{!}}BDP]]}} |BNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=33a675|tamno=12412f|link=[[Bosanska narodna stranka{{!}}BNS]]}} |BPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]]}} |BSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Bosanskohercegovačka stranka prava{{!}}BSP]]}} |BoSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Bošnjačka stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}BoSP BiH]]}} |BOSS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Bosanska stranka{{!}}BOSS]]}} |BZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Bosanski zeleni{{!}}BZ]]}} |BHZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=03C04A|tamno=03C04A|link=[[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]]}} |BH zeleni={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=03C04A|tamno=03C04A|link=[[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BH zeleni]]}} <!--Č--> |ČNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Čapljinska neovisna stranka{{!}}ČNS]]}} <!--D--> |DEMOS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0468b4|tamno=ed1c23|link=[[Demokratski savez{{!}}DEMOS]]}} |DF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F4E3B8|tamno=F16822|link=[[Demokratska fronta{{!}}DF]]}} |DjB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=Dosta je bilo}} |DNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=2B0E72|link=[[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]]}} |DNZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=048AEB|tamno=048AEB|link=[[Demokratska narodna zajednica{{!}}DNZ]]}} |DP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EEBB55|tamno=EE3355|link=[[Demokratska partija (Republika Srpska){{!}}DP RS]]}} |DPB RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Demokratski patriotski blok Republike Srpske{{!}}DPB RS]]}} |DSI BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Demokratska stranka invalida Bosne i Hercegovine{{!}}DSI BiH]]}} |DSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Demokratska stranka penzionera{{!}}DSP]]}} |DS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFF99|tamno=ffff00|link=[[Demokratska stranka Republike Srpske{{!}}DS RS]]}} |DSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Demokratska socijalistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}DSS BiH]]}} <!--E--> |EES E-5={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Evropska ekološka stranaka E-5{{!}}EES E-5]]}} |EP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Ekološka partija Republike Srpske{{!}}EP RS]]}} <!--F--> <!--G--> |GM2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Grade moj 2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Koalicija Grade moj={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Koalicija Grade moj ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |Koalicija "Grade moj"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F16822|tamno=F16822|link=Koalicija "Grade moj" ([[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Narodni evropski savez{{!}}NES]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Prva mostarska partija{{!}}PMP]])}} |GDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Građanska demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}GDS BiH]]}} |GDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Građanska demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}GDSBiH]]}} |GS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GS BiH]]}} |GSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GSBiH]]}} |GS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=106bb4|tamno=f0d418|link=[[Građanski savez Bosne i Hercegovine{{!}}GS]]}} <!--H--> |HČSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HČSP BiH]]}} |HČSPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HČSPBiH]]}} |HDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDS]]}} |HDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDS BiH]]}} |HDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ED1B24|tamno=26256B|link=[[Hrvatski demokratski savez Bosne i Hercegovine{{!}}HDSBiH]]}} |HDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D0D0D0|tamno=78bb34|link=[[Hrvatska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HDU BiH]]}} |HDUBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D0D0D0|tamno=78bb34|link=[[Hrvatska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HDUBiH]]}} |HDZ BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ BiH]]}} |HDZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZBiH]]}} |HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HDZ1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ1990]]}} |HKDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB44EE|link=[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU BiH]]}} |HKDU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB44EE|link=[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU BiH]]}} |HKDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CCFF|tamno=1100FF|link=[[Hrvatski kršćanski demokratski preporod {{!}}HKDP]]}} |HKP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Hrvatska koalicija za Pougarje{{!}}HKP]]}} |HKzK - HDZ 1990/HNS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=HKzK - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatski narodni savez Bosne i Hercegovine{{!}}HNS BiH]]}} |HKzT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=HKzT}} |HLZL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Hrvatska lista za Livno{{!}}HLZL]]}} |HLZJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5de1e6|tamno=5de1e6|link=[[Hrvatska lista za jug{{!}}HLZJ]]}} |HLzJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=5de1e6|tamno=5de1e6|link=[[Hrvatska lista za jug{{!}}HLzJ]]}} |HNL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009977|tamno=000077|link=[[Hrvatska nezavisna lista{{!}}HNL]]}} |HNZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=0064AA|tamno=0064AA|link=[[Hrvatska narodna zajednica{{!}}HNZ]]}} |HKU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=65C4FF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska katolička udruga{{!}}HKU]]}} |HNP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1361a9|tamno=FF7777|link=[[Hrvatski nacionalni pomak{{!}}HNP]]}} |HNS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=AE9A64|tamno=AE9A64|link=[[Hrvatski narodni sabor Bosne i Hercegovine{{!}}HNS BiH]]}} |HRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e3202a|tamno=0471bb|link=[[Hrvatska republikanska stranka{{!}}HRS]]}} |HS (HKDU-HRAST)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=55CCFF|tamno=5500FF|link=[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]}} |HSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP BiH]]}} |HSP BiH ĐdJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CCFF|tamno=1100FF|link=[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine Đapić - dr. Jurišić{{!}}HSP BiH ĐdJ]]}} |HSPdAS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=88EEEE|link=[[Hrvatska stranka prava dr. Ante Starčević Bosne i Hercegovine{{!}}HSPdAS BiH]]}} |HSP H-B={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=5599EE|link=[[Hrvatska stranka prava Herceg-Bosne{{!}}HSP H-B]]}} |HSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSS BiH]]}} |HSSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSSBiH]]}} |HSS BR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS BR]]}} |HSS-BR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]]}} |HSSBR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS BR]]}} |HSS-BR - HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS-BR-HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS BR-HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS BR - HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Hrvatska seljačka stranka - Braća Radić{{!}}HSS-BR]] - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |HSS-SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS-SR]]}} |IZVOR BG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Koalicija "Izvor"{{!}}IZVOR BG]]}} <!--J--> |JNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Jedinstvena napredna stranka{{!}}JNS]]}} |JUL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Jugoslavenska ljevica{{!}}JUL]]}} <!--K--> |Koalicija za Mostar 2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]] - [[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]])}} |KzM2024={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]] - [[Bosanskohercegovački zeleni{{!}}BHZ]])}} |Koalicija za Mostar 2020={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]] - [[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]])}} |KzM2020={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=Koalicija za Mostar ([[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]] - [[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]] - [[Demokratska fronta{{!}}DF]] - [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]] - [[Bosanskohercegovačka patriotska stranka{{!}}BPS]])}} |Koalicija HDZ BiH/HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSP BiH/RDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Ramska demokratska stranka{{!}}RDS]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR/HSP BiH/HKDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatska kršćanska demokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}HKDU]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HDZ BiH/HSS SR/HDZ 1990={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]}} |Koalicija HDZ BiH/HDZ 1990/HSP BiH/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica Bosne i Hercegovine{{!}}HDZ]]/[[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HDZ 1990/HS (HKDU-HRAST)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]}} |Koalicija HDZ 1990/HSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]}} |Koalicija HDZ 1990/HSS SR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=Koalicija [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića{{!}}HSS SR]]}} |Koalicija HRS BiH/HSS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BBCCBB|link=Koalicija [[Hrvatska republikanska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HRS]]/[[Hrvatska seljačka stranka Bosne i Hercegovine{{!}}HSS BiH]]}} |Koalicija HSP BiH/HPB BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=919191|tamno=1F1F1F|link=Koalicija [[Hrvatska stranka prava Bosne i Hercegovine{{!}}HSP]]/[[Hrvatski pravaški blok Bosne i Hercegovine{{!}}HPB]]}} |Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=[[Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS){{!}}Koalicija Kotor-Varoš (HDZ-HNS)]]}} |Koalicija PDP-NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Koalicija PDP-NDP{{!}}Koalicija PDP-NDP]]}} |Koalicija PDP-NS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Koalicija PDP-NS RS{{!}}Koalicija PDP-NS RS]]}} |Koalicija SDA-SBB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine‎{{!}}SBB]]}} |Koalicija SDA-SZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]}} |Koalicija SDA-SBB-SZBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=Koalicija [[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]/[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine‎{{!}}SBB]]/[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]}} |Koalicija SDS-NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Koalicija SDS-NDP{{!}}Koalicija SDS-NDP]]}} |Koalicija SDS-SRS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Koalicija SDS-SRS RS{{!}}Koalicija SDS-SRS RS]]}} |KoD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Domovina (koalicija){{!}}KoD]]}} |Koalicija SZBiH-BOSS-LDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFF99|tamno=ffff00|link=Koalicija [[Stranka za Bosnu i Hercegovinu‎{{!}}SzBiH]]/[[Bosanska stranka‎{{!}}BOSS]]/[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine‎{{!}}LDS]]}} |KSPP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=000000|link=[[Kladuška stranka privrednog prosperiteta{{!}}KSPP]]}} |KZ (HDZ 1990-PS)={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=Koalicija "Zajedno - [[Hrvatska demokratska zajednica 1990{{!}}HDZ 1990]]/[[Posavska stranka{{!}}PS]]}} |KZBSJ - HDZ, HDZ 1990, HKDU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Koalicija "Zajedno za bolje sutra Jajcu"{{!}}KZBSJ - HDZ, HDZ 1990, HKDU]]}} |KzC BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Koalicija za cjelovitu Bosnu i Hercegovinu{{!}}KzC BiH]]}} |KZJ - HNS, HSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Koalicija za Jajce{{!}}KZJ - HNS, HSP]]}} |KZP - HSS SR, HSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=22FF99|tamno=004433|link=[[Koalicija "Za Pougarje"{{!}}KZP - HSS SR, HSP]]}} |KZzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=22FF99|tamno=004433|link=[[Koalicija "Zajedno za promjene"{{!}}KZzP]]}} <!--L--> |LBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}L BiH]]}} |L BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}L BiH]]}} |LS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LS BiH]]}} |LSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF9944|tamno=0077BD|link=[[Laburistička stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LS BiH]]}} |LDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=CCEE66|link=[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS BiH]]}} |LDSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=CCEE66|link=[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS BiH]]}} |LS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fce444|tamno=71c7e8|link=[[Liberalna stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LSBiH]]}} |LSP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fcfcfc|tamno=eeccee|link=[[Liberalno-socijalna partija Bosne i Hercegovine{{!}}LSP BiH]]}} |LSPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=fcfcfc|tamno=eeccee|link=[[Liberalno-socijalna partija Bosne i Hercegovine{{!}}LSP BiH]]}} |LNKS 2016={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=LNK - Srebrenik 2016.}} |LNK "PzP"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Lista nezavisnih kandidata "Pokret za preokret"{{!}}LNK "PzP"]]}} |LzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=Lista za Prozor}} <!--M--> |MBO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Muslimanska bošnjačka organizacija{{!}}MBO]]}} |MNO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=009933|tamno=009933|link=[[Muslimanska narodna organizacija{{!}}MNO]]}} |MH PzP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PZP]]}} <!--N--> |NB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Nezavisni blok{{!}}NB]]}} |NBL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCEBFF|tamno=65C4FF|link=[[Nezavisna bosanskohercegovačka lista{{!}}NBL]]}} |NGL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=2ba6e8|tamno=0689cd|link=[[Nezavisna građanska lista{{!}}NGL]]}} |NF={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000090|tamno=000090|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NF]]}} |NF RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000090|tamno=000090|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NF RS]]}} |NFRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000090|tamno=000090|link=[[Narodni front (Bosna i Hercegovina){{!}}NFRS]]}} |NDS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Napredna demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}NDS BiH]]}} |NDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=80FFFF|tamno=0070FF|link=[[Narodni demokratski pokret{{!}}NDP]]}} |ND P={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=80FFFF|tamno=008080|link=[[Novi demokratski pokret{{!}}ND P]]}} |NES={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=87B030|tamno=87B030|link=[[Narodni evropski savez{{!}}NES]]}} |NHI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ccccff|tamno=0000ff|link=[[Nova hrvatska inicijativa{{!}}NHI]]}} |NiP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1D175F|tamno=1D175F|link=[[Narod i pravda{{!}}NiP]]}} |NIP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=1D175F|tamno=1D175F|link=[[Narod i pravda{{!}}NIP]]}} |NLB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=Nezavisna lista Bugojno}} |NLZK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Nezavisna lista za Kupres{{!}}NLZK]]}} |NL S.Dž.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=NL - Sead Džafić}} |NLZBB1={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffFF99|tamno=009933|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 1}} |NLZBB2={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=eeEE88|tamno=009922|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 2}} |NLZBB3={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ccCC77|tamno=009911|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 3}} |NLZBB4={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=bbBB66|tamno=009900|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 4}} |NLZBB5={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ddDD55|tamno=009999|link=Nezavisna lista za bolji Bužim 5}} |NLzMG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ff66cc|tamno=99BBCC|link=[[Nezavisna lista "Za moj grad"{{!}}NLzMG]]}} |NLzOV={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Nezavisna lista za općinu Visoko{{!}}NLzOV]]}} |NM 2016={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556677|tamno=554433|link=[[Nezavisni Milići 2016.{{!}}NM 2016]]}} |NoSr={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=ffcccc|link=[[Nova Srpska{{!}}NoSr]]}} |NPD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFFFC2|tamno=FFFF00|link=[[Naprijed (Bosna i Hercegovina){{!}}NPD]]}} |NP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e9d275|tamno=05055d|link=[[Novi početak{{!}}NP]]}} |NP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=559977|tamno=550077|link=[[Novi pokret Bosne i Hercegovine{{!}}NP BiH]]}} |NPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ec1e20|tamno=0a5a8f|link=[[Narodna partija Srpske{{!}}NPS]]}} |NPI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d7384c|tamno=454b7d|link=[[Nova politička inicijativa{{!}}NPI]]}} |NS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFAF94|tamno=FA451F|link=[[Naša stranka{{!}}NS]]}} |NS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0e0e0|tamno=dedede|link=[[Narodna stranka Republike Srpske{{!}}NS RS]]}} |NS dr. M.T.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Nezavisna stranka dr. Mihajlo Tovirac{{!}}NS dr. M.T.]]}} |NSRzB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=99FFFF|tamno=00CCCC|link=[[Narodna stranka Radom za boljitak{{!}}NSRzB]]}} |NSzSM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC9B8|tamno=D77B4F|link=[[Narodni savez za slobodni mir{{!}}NSzSM]]}} <!--O--> |Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} |OO-ZzNM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} |ZzNM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=Ostajte ovdje - Zajedno za naš Mostar}} <!--P--> |PDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=04b393|tamno=04b393|link=[[Pokret demokratske akcije{{!}}PDA]]}} |PDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=343399|link=[[Partija demokratskog progresa{{!}}PDP]]}} |PDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFE0A3|tamno=ffbf3f|link=[[Posavska demokratska stranka{{!}}PDS]]}} |PK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Pokrenimo Kladušu{{!}}PK]]}} |PMP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=96C2E9|tamno=2F2683|link=[[Prva mostarska partija{{!}}PMP]]}} |PNL-SG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Prva nezavisna lista - Stari Grad{{!}}PNL-SG]]}} |PPP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DD9988|tamno=DD1188|link=[[Partija privrednog progresa Bosne i Hercegovine{{!}}PPP BiH]]}} |POMAK={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=6BC3C3|tamno=00B2B2|link=[[Pokret za modernu i aktivnu Krajinu{{!}}POMAK]]}} |PS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=125889|tamno=E4D901|link=[[Prva stranka{{!}}PS]]}} |PSDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=8080FF|tamno=000080|link=[[Prva srpska demokratska stranka{{!}}PSDS]]}} |PST={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Prva stranka{{!}}PST]]}} |PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=77FF11|link=[[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |PUS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Pokret "Uspješna Srpska"{{!}}PUS]]}} |PzNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Pokret za naš grad{{!}}PzNG]]}} |PzP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PzP]]}} |PZP ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Platforma za progres{{!}}PZP]]}} |PzT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=f6ecb2|tamno=d2b829|link=[[Pokret za Trebinje{{!}}PzT]]}} <!--R--> |RDS TZ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=55CCFF|tamno=5500FF|link=[[Regionalni demokratski savez - Tuzla{{!}}RDS TZ]]}} |RNS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=9db5ff|tamno=a1b0e5|link=[[Ramska narodna stranka{{!}}RNS]]}} |RS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Radikalna stranka Republike Srpske{{!}}RS RS]]}} |RzN SRS RS-SRS-SN={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=000000|link=RzN - [[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRS RS]]/[[Srpska u sigurne ruke{{!}}SRS]]}} <!--S--> |SPU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=183883|tamno=FFF402|link=[[Stranka penzionera/umirovljenika Bosne i Hercegovine]]}} |SPU={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=183883|tamno=FFF402|link=[[Stranka penzionera/umirovljenika Bosne i Hercegovine]]}} |Seljačka stranka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Seljačka stranka]]}} |SZSG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F6D6B6|tamno=E17D19|link=[[Savez za Stari Grad{{!}}SZSG]]}} |SBB={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost{{!}}SBB]]}} |SBB BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine{{!}}SBB BiH]]}} |SBBBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=213381|link=[[Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine{{!}}SBBBiH]]}} |SBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SzBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SC={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EFC2E0|tamno=cc3399|link=[[Snaga centra{{!}}SC]]}} |SDA={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Stranka demokratske akcije{{!}}SDA]]}} |SD BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=667788|tamno=660088|link=[[Stranka dijaspore Bosne i Hercegovine{{!}}SD BiH]]}} |SDBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DA7275|tamno=ED1B24|link=[[Socijaldemokrate Bosne i Hercegovine{{!}}SDBiH]]}} |SDP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP]]}} |SDP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]]}} |SDPBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F3A5B1|tamno=FF0000|link=[[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDPBiH]]}} |SDU BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFBDCD|tamno=FF557F|link=[[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU BiH]]}} |SDUBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFBDCD|tamno=FF557F|link=[[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU BiH]]}} |SDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=000080|tamno=38659C|link=[[Srpska demokratska stranka{{!}}SDS]]}} |SEP BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Snaga ekonomskog pokreta u Bosni i Hercegovini{{!}}SEP BiH]]}} |SK BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=FF2233|link=[[Savez komunista Bosne i Hercegovine{{!}}SK BiH]]}} |SN={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=4A84AC|tamno=08588C|link=[[Snaga naroda (Bosna i Hercegovina){{!}}SN]]}} |SNS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF7AFF|tamno=780078|link=[[Srpska napredna stranka Republike Srpske{{!}}SNS RS]]}} |SNS FBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=de1f26|tamno=262970|link=[[Srpska napredna stranka Federacije Bosne i Hercegovine{{!}}SNS FBiH]]}} |SNP FBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=#cd1c24|tamno=04407e|link=[[Srpska nacionalni pokret Federacije Bosne i Hercegovine{{!}}SNP FBiH]]}} |SNO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=C40000|tamno=C40000|link=[[Srpska narodna organizacija{{!}}SNO]]}} |SNSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]]}} |SNSD - SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]] - [[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |SNSD-SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=C40000|link=[[Savez nezavisnih socijaldemokrata{{!}}SNSD]] - [[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |Sloga={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF8F8F|tamno=AA0000|link=[[Koalicija Sloga{{!}}Sloga]]}} |SPO={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=111122|link=[[Srpski pokret obnove{{!}}SPO]]}} |SPP BiH ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=BB4488|link=[[Stranka privrednog prosperitetea Bosne i Hercegovine{{!}}SPP BiH]]}} |SPS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e62225|tamno=e52029|link=[[Socijalistička partija Srpske{{!}}SPS]]}} |SPP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=42BAEB|tamno=42BAEB|link=[[Stranka pravde i povjerenja{{!}}SPP]]}} |SP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]]}} |SPRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SPRS]]}} |SP RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP RS]]}} |SP - DNS - PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]] - [[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]] - [[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |SP-DNS-PUP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FFD6D6|tamno=FF5555|link=[[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina){{!}}SP]] - [[Demokratski narodni savez{{!}}DNS]] - [[Partija ujedinjenih penzionera{{!}}PUP]]}} |SRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Socijalistička partija Srpske{{!}}SRS]]}} |RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RS]]}} |RS BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CE0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RS BiH]]}} |RSBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CE0000|tamno=CE0000|link=[[Republikanska stranka (Bosna i Hercegovina){{!}}RSBiH]]}} |SRS-BS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-Budućnost Srpske{{!}}SRS-BS]]}} |SRS RS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRS RS]]}} |SRSRS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka Republike Srpske{{!}}SRSRS]]}} |SRS-VŠ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-dr. Vojislav Šešelj{{!}}SRS-VŠ]]}} |SRS VŠ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka-dr. Vojislav Šešelj{{!}}SRS-VŠ]]}} |SRS-9J={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka "9. januar"{{!}}SRS-9J]]}} |SRS 9J={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=08457b|tamno=08457b|link=[[Srpska radikalna stranka "9. januar"{{!}}SRS 9J]]}} |SRSJ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=0055DD|link=[[Savez reformskih snaga Jugoslavije{{!}}SRSJ]]}} |SS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Slobodna Srpska{{!}}SS]]}} |SSS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Srpska seljačka stranka{{!}}SSS]]}} |SUND BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=aaccff|tamno=0066ff|link=[[Stranka udruženih nezavisnih demokrata Bosne i Hercegovine{{!}}SUND BiH]]}} |SzBG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00BB77|tamno=001177|link=[[Stranka za bolje Goražde{{!}}SzBG]]}} |SBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffe0aa|tamno=ffcc00|link=[[Stranka za Bosnu i Hercegovinu{{!}}SBiH]]}} |SzDS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=99DDEE|link=[[Savez za demokratsku Srpsku{{!}}SzDS]]}} |SzNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=F4E3B8|tamno=daa520|link=[[Stranka za naš grad{{!}}SzNG]]}} |SzNP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=11CC00|tamno=110000|link=[[Savez za novu politiku{{!}}SzNP]]}} |SzOOL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1D1D1|tamno=787878|link=[[Stranka za općinu Olovo{{!}}SzOOL]]}} |SzP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Savez za promjene (Bosna i Hercegovina){{!}}SzP]]}} |SzŠB - HSP dr. Ante Starčević/HS (HKDU-HRAST)/HČSP={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=ffcccc|tamno=88EEEE|link=Savez za Široki Brijeg [[Hrvatska stranka prava dr. Ante Starčević Bosne i Hercegovine{{!}}HSP dr. Ante Starčević]]/[[Hrvatski savez HKDU - HRAST{{!}}HS (HKDU-HRAST)]]/[[Hrvatska čista stranka prava Bosne i Hercegvoine{{!}}HČSP]]}} |Sz Pale={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Složno za Pale{{!}}Sz Pale]]}} |SzS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00DD00|tamno=006600|link=[[Stranka za Srednje{{!}}SzS]]}} |SŽ={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=b2ffff|tamno=00adf0|link=[[Stranka život{{!}}SŽ]]}} <!--T--> |Koalicija "Trojka"={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija "Trojka" ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Koalicija Trojka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Koalicija Trojka ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |Trojka={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=FF0000|tamno=FF0000|link=Trojka ([[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine{{!}}SDP BiH]] - [[Narod i pravda{{!}}NiP]] - [[Naša stranka{{!}}NS]])}} |TZ ALT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=EEBB55|tamno=EE3355|link=[[Tuzlanska alternativa]]}} <!--U--> |US={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=00008B|tamno=00008B|link=[[Ujedinjena Srpska{{!}}US]]}} |UzL SDU-LDS-DSI={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=CCD3FF|tamno=4c64ff|link=Ujedinjeni za Lukavac [[Socijaldemokratska unija Bosne i Hercegovine{{!}}SDU]]/[[Liberalno demokratska stranka Bosne i Hercegovine{{!}}LDS]]/[[Demokratska stranka invalida Bosne i Hercegovine{{!}}DSI]]}} |UBHS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Unija bosansko-hercegovačkih socijaldemokrata{{!}}UBHS]]}} |UBSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Unija bosanskohercegovačkih socijaldemokrata{{!}}UBHS]]}} <!--Z--> |ZNG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=2b336d|tamno=afcb1f|link=[[Za nove generacije{{!}}ZNG]]}} |Za Banje={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Za Banje - za opstojnost Domaljevca, Grebnika, Bazika i Brvnika{{!}}Za Banje]]}} |ZL BiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZL BiH]]}} |ZLBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZLBiH]]}} |ZL={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=DE0000|tamno=DE0000|link=[[Združena lista Bosne i Hercegovine{{!}}ZL]]}} |ZPR={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=024EB0|tamno=1100FF|link=[[Za pravdu i red{{!}}ZPR]]}} |ZzBiH={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=66FF99|tamno=009933|link=[[Zajedno za Bosnu i Hercegovinu{{!}}ZzBiH]]}} |ZZG={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=3DFF91|tamno=005826|link=[[Zajedno za Grahovo{{!}}ZZG]]}} |ZSD={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=0055dd|link=[[Zavičajni socijaldemokrati{{!}}ZSD]]}} |ZSD-MM={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=cccccc|tamno=0055dd|link=[[Zavičajni socijaldemokrati - Mile Marčeta{{!}}ZSD-MM]]}} |ZZS={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=556600|tamno=550000|link=[[Zajedno za Srebrenicu{{!}}ZZS]]}} |ZZT={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=D1EBB7|tamno=78bb34|link=[[Zajedno za Tomislavgrad{{!}}ZZT]]}} |A.A.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Alen Aličić}} |A.H.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Ahmet Hidić}} |Dž.M.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Džana Motika}} |E.S.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Emir Salihović}} |E.Š.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Enver Šero}} |G.Đ.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Goran Đorđić}} |I.Č.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Idriz Čilić}} |I.M.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Ismet Mulahasanović}} |J.Dž.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Jure Džida}} |M.G.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mile Golijan}} |M.H.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Marija Herceg}} |M.P.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mujo Puzić}} |M.V.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Mladen Vlahović}} |N.Š.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Nihad Širić}} |S.A.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Samir Abazović}} |Š.G.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=e0a29f|tamno=de2922|link=Šefik Gusić}} |Nezavisni kandidat={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezavisni]]}} |Nezavisni={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezavisni]]}} |Nezav.={{#switch: {{{2|}}}|svijetlo=d2d2d2|tamno=d2d2d2|link=[[Nezavisni kandidat{{!}}Nezav.]]}} |#default={{{1|}}}<span style="display:none;">[[Vorlage:Wahldiagramm/Wartung/Kürzel]]</span>}}</includeonly></onlyinclude> <noinclude> [[Kategorija:Šablon:Metapodaci stranke|Bosna i Hercegovina]] [[Kategorija:Izborni šabloni Bosne i Hercegovine]] </noinclude> 3sluyw62hwg3iz6odrs7mqsw5v6fzoj 0 387352 3672671 3535901 2024-12-12T03:12:59Z KWiki 9400 /* Vanjski linkovi */ 3672671 wikitext text/x-wiki '''Knjiga Postanka''' ([[hebrejski jezik|hebrejski]] ''Berešit''; [[grčki jezik|grčki]] Γένεσις; [[latinski jezik|latinski]] ''Genesis'') je prvak knjiga [[Stari zavjet|Staroga zavjeta]] i [[Tora|Petoknjižja]]. Sadrži pripovijesti o stvaranju svijeta i čovjeka, Kainu i Abelu, [[Nuh|Noi]] i potopu, te Babilonskom tornju, zatim o patrijarsima i dolasku Izraelaca u [[Egipat]], dok je njihovo izbavljenje ispričano je u [[Knjiga Izlaska|knjizi Izlaska]].<ref>* http://proleksis.lzmk.hr/23003/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306051621/http://proleksis.lzmk.hr/23003/ |date=6. 3. 2016 }}</ref> Knjiga postanka se dijeli na dva dijela: * Prvi dio govori o stvaranju svemira i čovjeka, o prvom grijehu i njegovim posljedicama, te o sve većoj pokvarenosti koja se širila među ljudima. * Drugi dio počinje s [[Abraham]]om, te nastavlja sa [[Izak (prorok)|Izakom]] i [[Jakov (prorok)|Jakovaom]] i njegovih dvanaest sinova, začetnika dvanaest izraelskih plemena, da bi završio dugim izvještajem mudrosnih značajki o [[Jusuf|Josipu]], sinu Jakovljevu. == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == * [http://biblija.ks.hr/knjiga.aspx?g=1 Knjiga postanka] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150908144125/http://biblija.ks.hr/knjiga.aspx?g=1 |date=8. 9. 2015}} {{Knjige Biblije}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Stari zavjet]] t4hyr5jizxvizr9ehtqb77p3suk8fue 0 393156 3672626 3508637 2024-12-11T23:05:29Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672626 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Mihajlo Čeprkalo | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1999|06|09}} | mjesto_rođenja = [[Banja Luka]], [[Bosna i Hercegovina]] | datum_smrti = <!-- {{Datum smrti i godine|GGGG|MM|DD|GGGG|MM|DD}} (datum smrti pa onda datum rođenja) --> | mjesto_smrti = <!-- [[Grad]], [[Država]] --> | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajni_radovi = }} '''Mihajlo Čeprkalo''' (rođen 9. juna 1999) jest [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] [[Plivanje|plivač]].<ref name="NE">{{cite web|url=http://www.nezavisne.com/sport/izborsportiste/Predstavljamo-Mihajla-Ceprkala-plivanje-Dragulj-bh-plivanja/221779|title=Predstavljamo Mihajla Čeprkala (plivanje): Dragulj bh. plivanja|author=Maja Predragović|date=10. 12. 2013|work=Nezavisne novine|access-date=17. 8. 2015|archive-date=22. 1. 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220122210840/https://www.nezavisne.com/sport/izborsportiste/Predstavljamo-Mihajla-Ceprkala-plivanje-Dragulj-bh-plivanja/221779|url-status=dead}}</ref> Nastupa u plivačkim disciplinama na [[Plivanje|1500 m slobodnim stilom]] i [[Plivanje|200 m delfin]]. Nastupio je na [[Svjetsko prvenstvo u plivanju 2015.|Svjetskom prvenstvu u plivanju 2015.]] u [[Rusija|ruskom]] [[Kazanj]]u. Član je banjalučkog plivačkog kluba [[Akademski plivački klub 22. april|AKP 22. april]], od 2005. godine<ref name="NE"/> Čeprkalo je ostvario B normu na 400 metara, a istu normu ostvario je i na 1500 m slobodnim stilom, čime je ostvario pravo nastupa na [[Olimpijske igre 2016.|XXXI olimpijskim igrama]] u [[brazil]]skom [[Rio de Janeiro|Riu de Janeiru]] 2016. godine<ref>{{cite web|url=http://mondo.ba/a586973/Sport/Ostali-sportovi/Mihajlo-Ceprkalo.html|title=Čeprkalu još jedna " B" norma za Rio!!!|work=mondo.ba|access-date=17. 8. 2015}}</ref> == Rezultati == === Olimpijske igre === {|class=wikitable style="font-size:90%" |- !rowspan="2"|Datum !rowspan="2"|Olimpijada !rowspan="2"|Disciplina !colspan="2"|Grupa !colspan="2"|Polufinale !colspan="2"|Finale |-style="font-size:95%" !Vrijeme !Plasman !Vrijeme !Plasman !Vrijeme !Plasman |-align=center |align=left|12. august 2016. |align=left|[[Olimpijske igre 2016.|LJOI 2016.]] |align=left|[[Plivanje na Olimpijskim igrama 2016 - 1500 m slobodno|1500 m slobodno]] |15:31.62<ref>[http://results.nbcolympics.com/swimming/event/men-1500m-freestyle/phase=swm015900/index.html?v=20160812201323&intcmp= Rezultati grupne faze u plivanju na 1500 m slobodnim stilom]{{Mrtav link|datum=Oktobar 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |29 |colspan=2 {{n/a}} |colspan=2|''Nije se kvalificirao'' |} === Svjetska prvenstva === {|class="wikitable" style="font-size:90%" |- !width="200"| [[Svjetsko prvenstvo u plivanju|Prvenstvo]] !!width="100"| Datum !!width="150"| Disciplina !!width="50"| Plasman !!width="80"| Vrijeme |- |rowspan="2"|[[Svjetsko prvenstvo u plivanju 2015.|Svjetsko prvenstvo 2015.]] <br><small>[[Kazanj]], [[Rusija]] </small> |align="right"| 4. august 2015. || [[Svjetsko prvenstvo u plivanju 2015 - 200 m delfin (muškarci)|200 m delfin]] ||align="center"| 36. ||align="center"| 2:05.64<ref>{{cite web|url=http://omegatiming.com/File/Download?id=00010F020000030E00FFFFFFFFFFFF02|title=Rezultati kvalifikacija 200 m delfin (muškarci) na SP 2015.|work=omegatiming.com|access-date=17. 8. 2015|archive-date=3. 8. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803162523/http://www.omegatiming.com/file/download/?id=00010F020000030E00FFFFFFFFFFFF02|url-status=dead}}</ref> |- |align="right"| 8. august 2015. || [[Svjetsko prvenstvo u plivanju 2015 - 1500 m slobodno (muškarci)|1500 m slobodno]] ||align="center"| 26. ||align="center"| 15:26.22<ref>{{cite web|url=http://omegatiming.com/File/Download?id=00010F020000000500FFFFFFFFFFFF02|title=Rezultati kvalifikacija 1500 m slobodno (muškarci) na SP 2015.|work=omegatiming.com|access-date=17. 8. 2015}}</ref> |} === Najbolji rezultati=== == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == {{DEFAULTSORT:Čeprkalo, Mihajlo}} [[Kategorija:Rođeni 1999.]] [[Kategorija:Biografije, Banja Luka]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački plivači]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački olimpijci]] [[Kategorija:Plivači na Ljetnim olimpijskim igrama 2016.]] tsuwrr26vqmd22ecv4jrpes5wqvqzt7 10 394255 3672583 3641817 2024-12-11T19:45:03Z Z1KA 87045 3672583 wikitext text/x-wiki {| class="navbox mw-collapsible {{{state|{{{1|<includeonly>mw-collapsed</includeonly>}}}}}}" style="line-height:1.2em;" cellpadding="4" |- !colspan="12"| {{navbar-collapsible|Hronologija [[suverena država|državnosti]] [[Jugoslavija|jugoslavenskih zemalja]]|Šablon:Jugoslavenska hronologija}}<!-- <!--------------------------------------------------------- Row 1: Raspon godina ---------------------------------------------------------- Ukupno godina = 2008-1918 = 90. Širine kolona odgovaraju (veoma) približno rasponu godina: ----------------------------------------------------------> |- style="font-size:110%;" |style="<!--11 90 god:-->width:12%;"| '''Regija''' |style="<!--11 90 god:-->width:12%; border-left:1px solid #bbb;"| '''Do 1918.''' |style="<!--11 90 god:-->width:12%; border-left:1px solid #bbb;"| '''[[Stvaranje Jugoslavije|1918–1929.]]''' |style="<!--12 90 god:-->width:13%; border-left:1px solid #bbb;"| '''1929–1945.''' |style="<!---7 90 god:-->width:8%; border-left:1px solid #bbb;"| '''[[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|1941–1945.]]''' |style="<!---3 90 god:-->width:3%; border-left:1px solid #bbb;"| '''1945–1946.''' |style="<!--17 90 god:-->width:19%; border-left:1px solid #bbb;"| '''1946–1963.''' |style="<!--29 90 god:-->width:32%; border-left:1px solid #bbb;border-right:1px solid #bbb;"| '''1963–[[Raspad Jugoslavije|1992.]]''' |style="<!--12 90 god:-->width:13%;"| '''[[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|1992–2003.]]''' |style="<!---3 90 god:-->width:3%; border-left:1px solid #bbb;"| '''2003–2006.''' |style="<!---3 90 god:-->width:3%; border-left:1px solid #bbb;"| '''2006–2008.''' |style="border-left:1px solid #bbb;"| '''Od 2008.''' |- <!--------------------------------------------------------- Row 2: Slovenija / JUGOSLAVIJA ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Slovenija]]''' |<!------------- Prije 1918 -------------- -->rowspan="6" style="background:#d0f0c0;white-space:nowrap;line-height:1.2em;font-size:85%;"| <!-- --><div style="padding-bottom:0.65em;">Dio <div style="padding-top:0.2em;padding-bottom:0.3em;font-size:120%;">[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarske]]</div> uključujući<br/>[[Boka kotorska|Boku kotorsku]]</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.25em;">Također pogledajte:</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Kraljevina Hrvatska-Slavonija|Kraljevina<br/>Hrvatska-Slavonija]]<br/>(1868–1918)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Kraljevina Dalmacija]]<br/>(1815–1918)</div><!-- --><div>[[Bosna i Hercegovina u Austro-Ugarskoj|BiH u<br/>Austro-Ugarskoj]]<br/>(1878–1918)</div> |<!-------------- 1918-1929 1929-1943 --------------- -->colspan="2" rowspan="12" style="background:#e6e7e8;line-height:1.2em;font-size:85%;"| <!-- --><div style="padding-bottom:2.00em;"><!-- -->{{ZD|Država SHS}}<br>'''{{promvel|120%|[[Država Slovenaca, Hrvata i Srba|Država&nbsp;Slovenaca,<br/>Hrvata i Srba]]}}'''<br/>(1918)<br/><br/><!-- -->{{ZD|Kraljevina Jugoslavija}}<br>'''{{promvel|120%|[[Kraljevina Jugoslavija#Historija|Država&nbsp;Srba,<br/>Hrvata i Slovenaca]]}}'''<br/>(1918–1929)<br/><br/><!-- -->{{ZD|Kraljevina Jugoslavija}}<br>'''{{promvel|120%|[[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina&nbsp;Jugoslavija]]}}'''<br/>(1929–1943)<!-- --></div><!-- --><div style="padding-bottom:0.25em;">Također pogledajte:</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Republika Prekmurje]]<br/>(1919)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Banat, Bačka&nbsp;i Baranja]]<br/>(1918–1919)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Slobodna&nbsp;Država&nbsp;Rijeka]]<br/>(1920–1924)<br/>(1924–1947)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Zadarska provincija|Zadarska provincija]] [[Kraljevina Italija|Italije]]<br/>(1920–1947)</div> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| {{small|Anektirale}}^a<br/>[[Kraljevina Italija|Fašistička Italija]]{{small|,}} <br/>[[Nacistička Njemačka]] {{small|i}} [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]] |<!-- ========================================================== Socijalistička Jugoslavija (1943-1992) ========================================================== -->colspan="3" rowspan="12" style="background:#ccccff;"| <!-- -->{{ZD|Demokratska Federativna Jugoslavija}}<br>'''[[Demokratska Federativna Jugoslavija|Demokratska&nbsp;Federativna Jugoslavija]]'''<br/>{{small|(1943–1945)}}<br/><br/><!-- -->{{ZD|Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija}}<br>'''[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija#Poslijeratni period|Federativna&nbsp;Narodna Republika&nbsp;Jugoslavija]]'''<br/>{{small|(1945–1963)}}<br/><br/><!-- -->{{ZD|Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija}}<br>'''[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija#Reforma|Socijalistička&nbsp;Federativna Republika&nbsp;Jugoslavija]]'''<br/>{{small|(1963–1992)}}<!-- --><div style="padding:3.00em 0.25em 0.45em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Sastav od<br/>socijalističkih republika</div><!-- --><div style="line-height:1.25em;"><!-- (ordered according to column 1:) -->{{ZD|SR Slovenija}} [[Socijalistička Republika Slovenija|Slovenije]] {{small|(1945–1991)}}<br/><!-- -->{{ZD|SR Hrvatska}} [[Socijalistička Republika Hrvatska|Hrvatske]] {{small|(1945–1991)}}<br/><!-- -->{{ZD|SR Bosna i Hercegovina}} [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] {{small|(1945–1992)}}<!-- --></div><div style="padding-top:0.25em;padding-bottom:0.25em;line-height:1.0em;">{{ZD|SR Srbija}} [[Socijalistička Republika Srbija|Srbije]] {{small|(1945–1992)<br/>(u sastavu i [[Autonomna pokrajina|autonomne<br/>pokrajine]] [[Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina|Vojvodina]] i [[Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo|Kosovo]])}}</div><!-- --><div style="line-height:1.25em;"><!-- -->{{ZD|SR Crna Gora}} [[Socijalistička Republika Crna Gora|Crna Gora]] {{small|(1945–1992)}}<br/><!-- -->{{ZD|SR Makedonija}} [[Socijalistička Republika Makedonija|Makedonija]] {{small|(1945–1991)}}<!-- --></div><!-- --><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.2em;font-size:100%;"><br/>{{Small|Također pogledajte:}}<br/> {{ZID|Slobodna teritorija Trsta}} {{Small|(1947–1954)}}ⁱ</div> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="4" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZD|SLO}} [[Slovenija]]'''<br/>{{small|([[Rat u Sloveniji]])}} |- <!--------------------------------------------------------- Row 3: Dalmacija / Hrvatska ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Dalmacija]]''' <!--Pre-1918 1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->rowspan="5" style="background:#f4c2c2;"| <!-- --><div style="padding-bottom:0.5em;">'''{{ZD|NDH}}<br>[[Nezavisna Država Hrvatska]]'''^j<br/>{{small|(1941–1945)}}</div><!-- --><div style="line-height:1.2em;font-size:85%;">Marionetska kvazi-država [[Nacistička Njemačka|Nacističke Njemačke]].<br/>Dijelovi koje je anektirala [[Kraljevina Italija|Fašistička Italija]].<br/>[[Međimurska županija|Međimurje]] i [[Baranja (regija)|Baranja]] koje je anektirala [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]].</div> <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992--> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="4" rowspan="3" style="background:#e6e7e8;"| <!-- -->'''{{ZD|HRV}} [[Hrvatska]]'''^b<br/>{{small|([[Rat u Hrvatskoj]])}} |- <!--------------------------------------------------------- Rows 4-5: (Slavonija, Hrvatska) ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Slavonija]]''' |- |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Središnja Hrvatska|Hrvatska]]''' |- <!--------------------------------------------------------- Row 6: Bosna / Bosna i Hercegovina ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Bosna (regija)|Bosna]]''' <!--Pre-1918 1918-1945 1929-1943 1938-1945 1943-1946 1946-1963 1963-1992--> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|Republika Bosna i Hercegovina}} '''[[Republika Bosna i Hercegovina]]''' {{Small|(1992-1995)}}^c<br/>{{small|([[Rat u Bosni i Hercegovini|Rat u BiH]])}}<!-- --><div style="padding:0.45em 0.25em 0.25em;font-size:85%;"> |<!-------------- 2003-2006. --------------- -->rowspan="2" colspan="4" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|BiH}} '''[[Bosna i Hercegovina]]'''<br/> <!-- -->{{Small|sastoji se od:<br/>[[Federacija Bosne i Hercegovine|Federacije Bosne i Hercegovine]] (od 1995),<br/><!-- -->[[Republika Srpska|Republike Srpske]] (od 1995) i<br/>[[Brčko distrikt|Brčko distrikta]] (od 2000)}} |- <!---------------------------------------------------------- Rows 7-8: Hercegovina, Vojvodina, Srbija -----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Hercegovina]]''' |- |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Vojvodina]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->style="background:#d0f0c0;line-height:1.2em;font-size:85%;"| Dio mađarske&nbsp;regije [[Délvidék]] <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945. --------------- -->style="background:#f4c2c2;white-space:nowrap;"| [[Banat u Drugom svjetskom ratu|Autonomni Banat]]^d <div style="padding-top:0.35em;line-height:1.2em;font-size:85%;">(Dio njemačke<br/>[[Nedićeva Srbija|vojne uprave<br/>u Srbiji]])</div> <!--1943-1946 1946-1963 1962-1992--> |<!-------------- 1991-2003. --------------- -->rowspan="5" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|SRJ}} '''[[Savezna Republika Jugoslavija]]'''<!-- --><div style="padding-top:0.75em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Sastojala se od<br/>{{ZD|Srbija|1991}}{{ZD|Srbija|2004}} [[Republika Srbija (1992–2006)|Republike Srbije]] (1992–2006)<br/>i<br/>{{ZD|Crna Gora|1993}}{{ZD|Crna Gora}} {{nowrap|[[Republika Crna Gora (1992–2006)|Republike Crne Gore]]}} (1992–2006)</div><!-- --><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.2em;font-size:100%;"><br/>{{Small|Također pogledajte:}}<br/>{{ZID|Republika Kosovo}}<br/>{{Small|(1991–1999)}}</div> |<!-------------- 2003-2006. --------------- -->rowspan="5" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|SCG}} '''[[Srbija i Crna Gora]]''' |<!-------------- 2006-2008. --------------- -->rowspan="4" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|SRB|2004}} '''[[Srbija|Republika&nbsp;Srbija]]'''<!-- --><div style="padding-top:0.75em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Sastojala se od [[Vojvodina|AP Vojvodine]] i [[Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija|AP Kosovo i Metohije]], pod upravom [[Ujedinjene nacije|UN]]-a ([[UNMIK]])</div> |<!-------------- 2008-danas --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| '''{{nowrap|{{ZD|SRB}} [[Republika]]}} [[Srbija]]'''<!-- --><div style="padding-top:0.75em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Uključuje autonomnu pokrajinu [[Vojvodina|Vojvodinu]]</div> |- <!--------------------------------------------------------- Row 9: Srbija (cont'd) ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Centralna Srbija|Srbija]]''' |<!-------------- Prije 1918. --------------- -->style="background:#e6e7e8;"|{{ZD|Kraljevina Srbija}}<br>'''[[Kraljevina Srbija]]'''<br/>{{small|(1882–1918)}} <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| [[Nedićeva Srbija|Vojna uprava&nbsp;u Srbiji]]<br/>{{small|(1941–1944)}}&nbsp;^e |- <!--------------------------------------------------------- Rows 10-11: Kosovo, Metohija ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;border-bottom:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Kosovo (regija)|Kosovo]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->style="background:#eef;"| {{small|Dio}} [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]]<br/>{{small|(1912–1918)}} <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->rowspan="2" style="background:#f4c2c2;"| {{small|Uglavnom&nbsp;anektirala}} [[Kraljevina Albanija (1939–1943)|Albanija]]<br/>{{small|(1941–1944)}} <div style="padding-top:0.35em;line-height:1.2em;font-size:85%;">zajedno sa zapadnom Makedonijom i jugoistočnom Crnom Gorom</div> <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992 1991-2003 2003-2006 2006-2008--> |<!-------------- 2008-date --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZD|Kosovo}} [[Republika]] [[Kosovo]]'''^g |- |style="font-size:110%;"| '''[[Metohija]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|Kraljevina Crna Gora}}<br>'''[[Kraljevina Crna Gora]]'''<br/>{{small|(1910–1918)}}<!-- --><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Metohiju kontrolisala<br />Austro-Ugarska<br />(1915–1918)</div> |- <!--------------------------------------------------------- Row 12: Crna Gora ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Crna Gora]]''' <!--Pre-1918 1918-1945 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| [[Kraljevina Crna Gora (1941–1944)|Italijanski guvernatorat za Crnu Goru]]^f<br/>{{small|(1941–1944)}} <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992 1991-2003 2003-2006--> |<!-------------- 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="2" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZID|Crna Gora}}''' |- <!--------------------------------------------------------- Row 13: Makedonija ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Vardarska Makedonija]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->style="background:#eef;"| {{small|Dio}} [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]]<br/>{{small|(1912–1918)}} <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| {{small|Anektirala}} [[Kraljevina Bugarska|Bugarska]]<br/>{{small|(1941–1944)}} <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992--> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="4" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZID|Sjeverna Makedonija}}'''^h |- <!--------------------------------------------------------- Fusnote ----------------------------------------------------------> |colspan="7" class="plainlist" style="border-top:1px solid #bbb;background:none;vertical-align:top;text-align:left;font-size:85%;"| * ^a [[Prekmurje]] anektirala [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]]. * ^b Također pogledajte: {{nowrap|[[SAO Krajina|SAO Kninska Krajina]] (1990) →}} [[SAO Krajina]], [[Dubrovačka Republika (1991)|Dubrovačka Republika]]&nbsp;(1991), [[SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem]], [[SAO Zapadna Slavonija]]&nbsp;(1990–1991) i [[Republika Srpska Krajina]]&nbsp;(1990–1995); svi zamijenjeni [[UNTAES]]-om&nbsp;(1996–1998). * ^c Također pogledajte: [[Republika Bosna i Hercegovina]], [[Hrvatska Republika Herceg-Bosna]], [[Autonomna pokrajina Zapadna Bosna]] i [[Srpska autonomna oblast|Srpske autonomne oblasti]]: [[SAO Bosanska krajina]], [[SAO Semberija]], [[SAO Romanija]], [[SAO Sjeverna Bosna]] i [[SAO Hercegovina]] (1991–1992); svi kombinirani za oblikovanje [[Republika Srpska (1992–1995)|Srpske Republike Bosne i Hercegovine]] (1992–1995). * ^d [[Bačka|Bačku]] je anektirala [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]], dok je [[Srem]] anektirala [[Nezavisna Država Hrvatska]] (1941–1945). * ^e Također pogledajte: [[Užička republika]]. |colspan="5" class="plainlist" style="border-top:1px solid #bbb;background:none;vertical-align:top;text-align:left;font-size:85%;"| * ^f Anektirano od strane [[Kraljevina Italija|Fašističke Italije]] (1941–1943) i [[Nacistička Njemačka|Nacističke Njemačke]] (1943–1944). Manji dio anektirala [[Nezavisna Država Hrvatska]] (1941–1945). * ^g [[Kosovo (regija)|Kosovo]] je predmet spora između vlada [[Vlada Kosova|Kosova]] i [[Vlada Republike Srbije|Srbije]]. * ^h [[Sjeverna Makedonija]] do 2019. bila je poznata u UN-u kao ''Bivša Jugoslavenska Republika Makedonija'' zbog spora o imenu s [[Grčka|Grčkom]]. * ⁱ [[Slobodna teritorija Trsta]] je osnovana 10. februara 1947. Njena uprava je bila podijeljena na dvije oblasti: Zona A ([[Italija]]) i Zona B ([[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]). Godine 1954. potpisan je Sporazum o suglasju gdje su Italija i SFRJ podijelile teritoriju, a Slobodna teritorija Trsta prestala je postojati. * ^j Također pogledajte [[Bihaćka republika]]. |- |} iuyg11jcmg15zi36hf551e072kobvw5 3672629 3672583 2024-12-11T23:44:41Z Z1KA 87045 3672629 wikitext text/x-wiki {| class="navbox mw-collapsible {{{state|{{{1|<includeonly>mw-collapsed</includeonly>}}}}}}" style="line-height:1.2em;" cellpadding="4" |- !colspan="12"| {{navbar-collapsible|Hronologija [[suverena država|državnosti]] [[Jugoslavija|jugoslavenskih zemalja]]|Šablon:Jugoslavenska hronologija}}<!-- <!--------------------------------------------------------- Row 1: Raspon godina ---------------------------------------------------------- Ukupno godina = 2008-1918 = 90. Širine kolona odgovaraju (veoma) približno rasponu godina: ----------------------------------------------------------> |- style="font-size:110%;" |style="<!--11 90 god:-->width:12%;"| '''Regija''' |style="<!--11 90 god:-->width:12%; border-left:1px solid #bbb;"| '''Do 1918.''' |style="<!--11 90 god:-->width:12%; border-left:1px solid #bbb;"| '''[[Stvaranje Jugoslavije|1918–1929.]]''' |style="<!--12 90 god:-->width:13%; border-left:1px solid #bbb;"| '''1929–1945.''' |style="<!---7 90 god:-->width:8%; border-left:1px solid #bbb;"| '''[[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|1941–1945.]]''' |style="<!---3 90 god:-->width:3%; border-left:1px solid #bbb;"| '''1945–1946.''' |style="<!--17 90 god:-->width:19%; border-left:1px solid #bbb;"| '''1946–1963.''' |style="<!--29 90 god:-->width:32%; border-left:1px solid #bbb;border-right:1px solid #bbb;"| '''1963–[[Raspad Jugoslavije|1992.]]''' |style="<!--12 90 god:-->width:13%;"| '''[[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|1992–2003.]]''' |style="<!---3 90 god:-->width:3%; border-left:1px solid #bbb;"| '''2003–2006.''' |style="<!---3 90 god:-->width:3%; border-left:1px solid #bbb;"| '''2006–2008.''' |style="border-left:1px solid #bbb;"| '''Od 2008.''' |- <!--------------------------------------------------------- Row 2: Slovenija / JUGOSLAVIJA ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Slovenija]]''' |<!------------- Prije 1918 -------------- -->rowspan="6" style="background:#d0f0c0;white-space:nowrap;line-height:1.2em;font-size:85%;"| <!-- --><div style="padding-bottom:0.65em;">Dio <div style="padding-top:0.2em;padding-bottom:0.3em;font-size:120%;">[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarske]]</div> uključujući<br/>[[Boka kotorska|Boku kotorsku]]</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.25em;">Također pogledajte:</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Kraljevina Hrvatska i Slavonija|Kraljevina<br/>Hrvatska i Slavonija]]<br/>(1868–1918)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Kraljevina Dalmacija]]<br/>(1815–1918)</div><!-- --><div>[[Bosna i Hercegovina u Austro-Ugarskoj|BiH u<br/>Austro-Ugarskoj]]<br/>(1878–1918)</div> |<!-------------- 1918-1929 1929-1943 --------------- -->colspan="2" rowspan="12" style="background:#e6e7e8;line-height:1.2em;font-size:85%;"| <!-- --><div style="padding-bottom:2.00em;"><!-- -->{{ZD|Država SHS}}<br>'''{{promvel|120%|[[Država Slovenaca, Hrvata i Srba|Država&nbsp;Slovenaca,<br/>Hrvata i Srba]]}}'''<br/>(1918)<br/><br/><!-- -->{{ZD|Kraljevina Jugoslavija}}<br>'''{{promvel|120%|[[Kraljevina Jugoslavija#Historija|Država&nbsp;Srba,<br/>Hrvata i Slovenaca]]}}'''<br/>(1918–1929)<br/><br/><!-- -->{{ZD|Kraljevina Jugoslavija}}<br>'''{{promvel|120%|[[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina&nbsp;Jugoslavija]]}}'''<br/>(1929–1943)<!-- --></div><!-- --><div style="padding-bottom:0.25em;">Također pogledajte:</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Republika Prekmurje]]<br/>(1919)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Banat, Bačka&nbsp;i Baranja]]<br/>(1918–1919)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Slobodna&nbsp;Država&nbsp;Rijeka]]<br/>(1920–1924)<br/>(1924–1947)</div><!-- --><div style="padding-bottom:0.45em;">[[Zadarska provincija|Zadarska provincija]] [[Kraljevina Italija|Italije]]<br/>(1920–1947)</div> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| {{small|Anektirale}}^a<br/>[[Kraljevina Italija|Fašistička Italija]]{{small|,}} <br/>[[Nacistička Njemačka]] {{small|i}} [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]] |<!-- ========================================================== Socijalistička Jugoslavija (1943-1992) ========================================================== -->colspan="3" rowspan="12" style="background:#ccccff;"| <!-- -->{{ZD|Demokratska Federativna Jugoslavija}}<br>'''[[Demokratska Federativna Jugoslavija|Demokratska&nbsp;Federativna Jugoslavija]]'''<br/>{{small|(1943–1945)}}<br/><br/><!-- -->{{ZD|Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija}}<br>'''[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija#Poslijeratni period|Federativna&nbsp;Narodna Republika&nbsp;Jugoslavija]]'''<br/>{{small|(1945–1963)}}<br/><br/><!-- -->{{ZD|Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija}}<br>'''[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija#Reforma|Socijalistička&nbsp;Federativna Republika&nbsp;Jugoslavija]]'''<br/>{{small|(1963–1992)}}<!-- --><div style="padding:3.00em 0.25em 0.45em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Sastav od<br/>socijalističkih republika</div><!-- --><div style="line-height:1.25em;"><!-- (ordered according to column 1:) -->{{ZD|SR Slovenija}} [[Socijalistička Republika Slovenija|Slovenije]] {{small|(1945–1991)}}<br/><!-- -->{{ZD|SR Hrvatska}} [[Socijalistička Republika Hrvatska|Hrvatske]] {{small|(1945–1991)}}<br/><!-- -->{{ZD|SR Bosna i Hercegovina}} [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] {{small|(1945–1992)}}<!-- --></div><div style="padding-top:0.25em;padding-bottom:0.25em;line-height:1.0em;">{{ZD|SR Srbija}} [[Socijalistička Republika Srbija|Srbije]] {{small|(1945–1992)<br/>(u sastavu i [[Autonomna pokrajina|autonomne<br/>pokrajine]] [[Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina|Vojvodina]] i [[Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo|Kosovo]])}}</div><!-- --><div style="line-height:1.25em;"><!-- -->{{ZD|SR Crna Gora}} [[Socijalistička Republika Crna Gora|Crna Gora]] {{small|(1945–1992)}}<br/><!-- -->{{ZD|SR Makedonija}} [[Socijalistička Republika Makedonija|Makedonija]] {{small|(1945–1991)}}<!-- --></div><!-- --><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.2em;font-size:100%;"><br/>{{Small|Također pogledajte:}}<br/> {{ZID|Slobodna teritorija Trsta}} {{Small|(1947–1954)}}ⁱ</div> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="4" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZD|SLO}} [[Slovenija]]'''<br/>{{small|([[Rat u Sloveniji]])}} |- <!--------------------------------------------------------- Row 3: Dalmacija / Hrvatska ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Dalmacija]]''' <!--Pre-1918 1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->rowspan="5" style="background:#f4c2c2;"| <!-- --><div style="padding-bottom:0.5em;">'''{{ZD|NDH}}<br>[[Nezavisna Država Hrvatska]]'''^j<br/>{{small|(1941–1945)}}</div><!-- --><div style="line-height:1.2em;font-size:85%;">Marionetska kvazi-država [[Nacistička Njemačka|Nacističke Njemačke]].<br/>Dijelovi koje je anektirala [[Kraljevina Italija|Fašistička Italija]].<br/>[[Međimurska županija|Međimurje]] i [[Baranja (regija)|Baranja]] koje je anektirala [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]].</div> <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992--> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="4" rowspan="3" style="background:#e6e7e8;"| <!-- -->'''{{ZD|HRV}} [[Hrvatska]]'''^b<br/>{{small|([[Rat u Hrvatskoj]])}} |- <!--------------------------------------------------------- Rows 4-5: (Slavonija, Hrvatska) ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Slavonija]]''' |- |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Središnja Hrvatska|Hrvatska]]''' |- <!--------------------------------------------------------- Row 6: Bosna / Bosna i Hercegovina ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Bosna (regija)|Bosna]]''' <!--Pre-1918 1918-1945 1929-1943 1938-1945 1943-1946 1946-1963 1963-1992--> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|Republika Bosna i Hercegovina}} '''[[Republika Bosna i Hercegovina]]''' {{Small|(1992-1995)}}^c<br/>{{small|([[Rat u Bosni i Hercegovini|Rat u BiH]])}}<!-- --><div style="padding:0.45em 0.25em 0.25em;font-size:85%;"> |<!-------------- 2003-2006. --------------- -->rowspan="2" colspan="4" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|BiH}} '''[[Bosna i Hercegovina]]'''<br/> <!-- -->{{Small|sastoji se od:<br/>[[Federacija Bosne i Hercegovine|Federacije Bosne i Hercegovine]] (od 1995),<br/><!-- -->[[Republika Srpska|Republike Srpske]] (od 1995) i<br/>[[Brčko distrikt|Brčko distrikta]] (od 2000)}} |- <!---------------------------------------------------------- Rows 7-8: Hercegovina, Vojvodina, Srbija -----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Hercegovina]]''' |- |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Vojvodina]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->style="background:#d0f0c0;line-height:1.2em;font-size:85%;"| Dio mađarske&nbsp;regije [[Délvidék]] <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945. --------------- -->style="background:#f4c2c2;white-space:nowrap;"| [[Banat u Drugom svjetskom ratu|Autonomni Banat]]^d <div style="padding-top:0.35em;line-height:1.2em;font-size:85%;">(Dio njemačke<br/>[[Nedićeva Srbija|vojne uprave<br/>u Srbiji]])</div> <!--1943-1946 1946-1963 1962-1992--> |<!-------------- 1991-2003. --------------- -->rowspan="5" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|SRJ}} '''[[Savezna Republika Jugoslavija]]'''<!-- --><div style="padding-top:0.75em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Sastojala se od<br/>{{ZD|Srbija|1991}}{{ZD|Srbija|2004}} [[Republika Srbija (1992–2006)|Republike Srbije]] (1992–2006)<br/>i<br/>{{ZD|Crna Gora|1993}}{{ZD|Crna Gora}} {{nowrap|[[Republika Crna Gora (1992–2006)|Republike Crne Gore]]}} (1992–2006)</div><!-- --><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.2em;font-size:100%;"><br/>{{Small|Također pogledajte:}}<br/>{{ZID|Republika Kosovo}}<br/>{{Small|(1991–1999)}}</div> |<!-------------- 2003-2006. --------------- -->rowspan="5" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|SCG}} '''[[Srbija i Crna Gora]]''' |<!-------------- 2006-2008. --------------- -->rowspan="4" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|SRB|2004}} '''[[Srbija|Republika&nbsp;Srbija]]'''<!-- --><div style="padding-top:0.75em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Sastojala se od [[Vojvodina|AP Vojvodine]] i [[Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija|AP Kosovo i Metohije]], pod upravom [[Ujedinjene nacije|UN]]-a ([[UNMIK]])</div> |<!-------------- 2008-danas --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| '''{{nowrap|{{ZD|SRB}} [[Republika]]}} [[Srbija]]'''<!-- --><div style="padding-top:0.75em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Uključuje autonomnu pokrajinu [[Vojvodina|Vojvodinu]]</div> |- <!--------------------------------------------------------- Row 9: Srbija (cont'd) ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Centralna Srbija|Srbija]]''' |<!-------------- Prije 1918. --------------- -->style="background:#e6e7e8;"|{{ZD|Kraljevina Srbija}}<br>'''[[Kraljevina Srbija]]'''<br/>{{small|(1882–1918)}} <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| [[Nedićeva Srbija|Vojna uprava&nbsp;u Srbiji]]<br/>{{small|(1941–1944)}}&nbsp;^e |- <!--------------------------------------------------------- Rows 10-11: Kosovo, Metohija ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;border-bottom:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Kosovo (regija)|Kosovo]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->style="background:#eef;"| {{small|Dio}} [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]]<br/>{{small|(1912–1918)}} <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->rowspan="2" style="background:#f4c2c2;"| {{small|Uglavnom&nbsp;anektirala}} [[Kraljevina Albanija (1939–1943)|Albanija]]<br/>{{small|(1941–1944)}} <div style="padding-top:0.35em;line-height:1.2em;font-size:85%;">zajedno sa zapadnom Makedonijom i jugoistočnom Crnom Gorom</div> <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992 1991-2003 2003-2006 2006-2008--> |<!-------------- 2008-date --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZD|Kosovo}} [[Republika]] [[Kosovo]]'''^g |- |style="font-size:110%;"| '''[[Metohija]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->rowspan="2" style="background:#e6e7e8;"| {{ZD|Kraljevina Crna Gora}}<br>'''[[Kraljevina Crna Gora]]'''<br/>{{small|(1910–1918)}}<!-- --><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.2em;font-size:85%;">Metohiju kontrolisala<br />Austro-Ugarska<br />(1915–1918)</div> |- <!--------------------------------------------------------- Row 12: Crna Gora ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Crna Gora]]''' <!--Pre-1918 1918-1945 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| [[Kraljevina Crna Gora (1941–1944)|Italijanski guvernatorat za Crnu Goru]]^f<br/>{{small|(1941–1944)}} <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992 1991-2003 2003-2006--> |<!-------------- 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="2" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZID|Crna Gora}}''' |- <!--------------------------------------------------------- Row 13: Makedonija ----------------------------------------------------------> |style="border-top:1px solid #bbb;font-size:110%;"| '''[[Vardarska Makedonija]]''' |<!-------------- Pre-1918 --------------- -->style="background:#eef;"| {{small|Dio}} [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]]<br/>{{small|(1912–1918)}} <!--1918-1929 1929-1943--> |<!-------------- 1938-1945 --------------- -->style="background:#f4c2c2;"| {{small|Anektirala}} [[Kraljevina Bugarska|Bugarska]]<br/>{{small|(1941–1944)}} <!--1943-1946 1946-1963 1963-1992--> |<!-------------- 1991-2003 2003-2006 2006-2008 2008-date --------------- -->colspan="4" style="background:#e6e7e8;"| '''{{ZID|Sjeverna Makedonija}}'''^h |- <!--------------------------------------------------------- Fusnote ----------------------------------------------------------> |colspan="7" class="plainlist" style="border-top:1px solid #bbb;background:none;vertical-align:top;text-align:left;font-size:85%;"| * ^a [[Prekmurje]] anektirala [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]]. * ^b Također pogledajte: {{nowrap|[[SAO Krajina|SAO Kninska Krajina]] (1990) →}} [[SAO Krajina]], [[Dubrovačka Republika (1991)|Dubrovačka Republika]]&nbsp;(1991), [[SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem]], [[SAO Zapadna Slavonija]]&nbsp;(1990–1991) i [[Republika Srpska Krajina]]&nbsp;(1990–1995); svi zamijenjeni [[UNTAES]]-om&nbsp;(1996–1998). * ^c Također pogledajte: [[Republika Bosna i Hercegovina]], [[Hrvatska Republika Herceg-Bosna]], [[Autonomna pokrajina Zapadna Bosna]] i [[Srpska autonomna oblast|Srpske autonomne oblasti]]: [[SAO Bosanska krajina]], [[SAO Semberija]], [[SAO Romanija]], [[SAO Sjeverna Bosna]] i [[SAO Hercegovina]] (1991–1992); svi kombinirani za oblikovanje [[Republika Srpska (1992–1995)|Srpske Republike Bosne i Hercegovine]] (1992–1995). * ^d [[Bačka|Bačku]] je anektirala [[Kraljevina Mađarska|Mađarska]], dok je [[Srem]] anektirala [[Nezavisna Država Hrvatska]] (1941–1945). * ^e Također pogledajte: [[Užička republika]]. |colspan="5" class="plainlist" style="border-top:1px solid #bbb;background:none;vertical-align:top;text-align:left;font-size:85%;"| * ^f Anektirano od strane [[Kraljevina Italija|Fašističke Italije]] (1941–1943) i [[Nacistička Njemačka|Nacističke Njemačke]] (1943–1944). Manji dio anektirala [[Nezavisna Država Hrvatska]] (1941–1945). * ^g [[Kosovo (regija)|Kosovo]] je predmet spora između vlada [[Vlada Kosova|Kosova]] i [[Vlada Republike Srbije|Srbije]]. * ^h [[Sjeverna Makedonija]] do 2019. bila je poznata u UN-u kao ''Bivša Jugoslavenska Republika Makedonija'' zbog spora o imenu s [[Grčka|Grčkom]]. * ⁱ [[Slobodna teritorija Trsta]] je osnovana 10. februara 1947. Njena uprava je bila podijeljena na dvije oblasti: Zona A ([[Italija]]) i Zona B ([[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]). Godine 1954. potpisan je Sporazum o suglasju gdje su Italija i SFRJ podijelile teritoriju, a Slobodna teritorija Trsta prestala je postojati. * ^j Također pogledajte [[Bihaćka republika]]. |- |} s4gvbia3ftjepam36irjm7nk0a7bguz 0 403405 3672628 3375841 2024-12-11T23:42:09Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672628 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=mart 2019}} {{Infokutija osoba | ime = Mireia Lalaguna Royo | slika = Mireia Lalaguna (2).jpg | veličina_slike = | opis = | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1992|11|22}} | mjesto_rođenja = Barcelona, Španija | datum_smrti = <!-- {{Datum smrti i godine|GGGG|MM|DD|GGGG|MM|DD}}--> | mjesto_smrti = <!-- [[Grad]], [[Država]] --> | nacionalnost = Španjolka | druga_imena = | zanimanje = glumica, model | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = | nagrade = [[Miss Atlántico Internacional]] [[2014]]<br/>[[Miss Španije]] [[2015]]<br/>[[Miss Svijeta]] [[2015]] }} '''''Mireia Lalaguna Royo''''' (rođena 28. novembar, 1992.) je [[Španija|španska]] glumica, model i misica, koja je 2015 krunisana [[Miss Španije]] a u decembru iste godine osvojila je titulu [[Miss svijeta]] [[2015]] u gradu [[Sanya]] u Kini. Ona je prva Miss svijeta porijeklom iz Španije.<ref>{{cite web|url=http://www.angelopedia.com/news/Mireia-Lalaguna-from-Barcelona-is-Miss-World-Spain-2015-Winner/1386|title=Mireia Lalaguna from Barcelona crowned Miss World Spain 2015|publisher=Angelopedia|date=26. 10. 2015|access-date=27. 10. 2015}}</ref> 2014. godine, Mireia je krunisana [[Miss Atlántico Internacional]] nakon što je osvojila takmičenje naslijedivši Lorenu Romaso. 24. oktobra 2015. godine, Mireia je okrunjena kao kandidatkinja za Miss svijeta ispred Španije za 2015. godinu nakon učešća na takmičenju za Miss svijeta koje je održano u [[Malaga|Malagi]], Španija. Ona je predstavljala Španiju na takmičenju za Miss svijeta, koje je održano u gradu [[Sanya]], [[Kina]].<ref>{{cite news|url=http://www.abc.es/estilo/gente/20151026/abci-mireia-lalaguna-miss-world-201510261606.html|title=Mireia Lalaguna se alza con la corona de Miss World Spain 2015|work=ABC News|language=Spanish|date=26. 10. 2015|access-date=27. 10. 2015}}</ref> Ona je okrunjena [[Miss svijeta]] 19. decembra 2015. godine, i ovo je bio prvi put da je Španija osvojila krunu [[Miss svijeta]].<ref>{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/12059378/Miss-World-2015-Miss-Canada-banned-from-the-competition-by-China.html|title=Miss World 2015: Spain wins and England doesn't make the Top 20|date=19. 12. 2015|work=Telegraph.co.uk|access-date=19. 12. 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://heavy.com/entertainment/2015/12/miss-spain-mireia-lalaguna-royo-winner-miss-world-2015-who-won-wins-mundo-vv-2016-pageant-competition/|title=Miss Spain Mireia Lalaguna Royo Wins Miss World 2015|author=Lauren Weigle|work=Heavy.com|access-date=19. 12. 2015|archive-date=9. 10. 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191009123553/https://heavy.com/entertainment/2015/12/miss-spain-mireia-lalaguna-royo-winner-miss-world-2015-who-won-wins-mundo-vv-2016-pageant-competition/|url-status=dead}}</ref> Nedugo nakon što je doživjela uspjeh na takmičenju za Miss svijeta ispred Španije za 2015 godinu, Mireia je bila predmet kontroverze. Dok je web stranica za Miss svijeta pokazivala da je ona bila stara 22 godine, organizacija je utvrdila da je imala 23 godine.<ref>{{cite web|url=http://www.missosology.org/miss-world/news-miss-world/23883-mireia-lalaguna-is-miss-mundo-espana-2015/|title=Mireia Lalaguna is Miss Mundo España 2015|publisher=Missosology|date=26. 10. 2015|access-date=27. 10. 2015}}</ref> == Biografija == Mireia je diplomirala farmakologiju, a planira da završi magisterij za Prehranu. Tečno govori španski, katalonski, engleski i francuski jezik. Ona je nekada bila brineta, ali kada je okrunjena, bila je plavuša, ali Mireia eksperimentira sa bojama kose.<ref>{{cite web|url=http://hollywoodlife.com/2015/12/19/who-is-miss-world-2015-mireia-lalaguna-royo-facts/|title=Mireia Lalaguna Royo: 5 Things To Know About Miss World 2015|author=hollywoodlife.com|access-date=20. 12. 2015|archive-date=20. 12. 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151220224801/http://hollywoodlife.com/2015/12/19/who-is-miss-world-2015-mireia-lalaguna-royo-facts/|url-status=dead}}</ref> == Reference == {{refspisak}} == Vanjski linkovi == *{{Instagram|mlalaguna|Mireia Lalaguna Royo}} *{{Twitter|MWSBarcelona|Mireia Lalaguna Royo}} {{S-start}} {{s-bef|prije={{ZD|JAR}} [[Rolene Strauss]]}} {{s-ttl|naslov=[[Miss svijeta]] |godine=[[Miss svijeta 2015.|2015.]]}} {{s-aft|poslije= -}} {{s-bef|prije=Lourdes Fernández}} {{s-ttl|naslov=[[Miss Španije]] |godine=2015.}} {{s-aft|poslije= -}} {{s-bef|prije={{ZD|URU}} Loreno Romaso}} {{s-ttl|naslov=[[Miss Atlántico Internacional]] |godine=[[Miss Atlántico Internacional 2014.|2014.]]}} {{s-aft|poslije={{ZD|PAN}} Reyna Prescott}} {{s-end}} {{DEFAULTSORT:Royo, Mireia Lalaguna}} [[Kategorija:Biografije, Barcelona]] [[Kategorija:Rođeni 1992.]] [[Kategorija:Španski glumci]] p8nqsc22cmx46aod762ltboy7wwqv5a 0 408284 3672621 3633337 2024-12-11T22:33:05Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Političari Socijalističke partije Republike Srpske]] to [[Category:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672621 wikitext text/x-wiki {{Infokutija politički vođa |ime = Petar Đokić |slika = |redoslijed = [[Ministararstvo industrije, rudarstva i energije Republike Srpske|Ministar industrije, rudarstva i energije Republike Srpske]] |vrijeme_na_vlasti = 18. decembar 2014 – |prethodnik = [[Željko Kovačević]] |nasljednik = |redoslijed2 = [[Ministarstvo rada i boračko-invalidske zaštite Republike Srpske|Ministar rada i boračko-invalidske zaštite Republike Srpske]] |vrijeme_na_vlasti2 = 29. decembar 2010 – 2014. |prethodnik2 = [[Rade Ristović]] |nasljednik2 = [[Milenko Savanović]] |redoslijed3 = 3. [[Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske]] |vrijeme_na_vlasti3 = 4. novembar 1998 – 16. decembar 2000. |prethodnik3 = [[Dragan Kalinić]] |nasljednik3 = [[Dragan Kalinić]] |redoslijed4 = Poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srpske |vrijeme_na_vlasti4 = 1997–2002. i od 2006–2010. |prethodnik4 = |nasljednik4 = |datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1961|7|29}} |mjesto_rođenja = [[Brčko]], [[NR Bosna i Hercegovina]], [[FNRJ]] |datum_smrti = |puno_ime = Petar Đokić |etnicitet = [[Srbin]] |politička_stranka = [[SP RS]] |supruga = |djeca = Bojan Đokić |obrazovanje = |vjera = [[Pravoslavna crkva|Pravoslavna vjera]] |potpis = |web_stranica = [http://www.socijalisti.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=8&Itemid=13 Profil predsjednika SP RS-a] }} '''Petar Đokić''' (rođen 29. jula 1961) [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] je političar. Od 18. decembra 2014. godine je ministar industrije, rudarstva i energije [[Republika Srpska|Republike Srpske]], te je predsjednik [[Socijalistička partija Republike Srpske|Socijalističke partije Republike Srpske]]<ref>{{Cite web|title = CIN: Imovina političara - Petar Đokić|url = http://imovinapoliticara.cin.ba/profil.php?profil=79#|website = imovinapoliticara.cin.ba|access-date = 20. 2. 2016|last = www.cin.ba}}</ref>. == Život i karijera == Đokić je rođen 29. jula 1961. kao sin Save i Mare Đokić u [[Brčko]]m ([[FNRJ]]). 1976. godine je završio Osnovnu školu u tom gradu. Nakon toga, maturirao je na srednjoj policijskoj školi u [[Sarajevo|Sarajevu]] 1980. godine, nakon čega je od 1980. do 1986. godine radio kao milicioner u centru javne bezbjednosti u Brčkom. Stekao je 1991. zvanje ''diplomirani ekonomista u oblasti menadžmenta'' na ''Megatrend International Expert Consortium Limited'' u Londonu. Godine 2005. stekao je zvanje ''diplomirani ekonomista u oblasti izvršnog upravljanja'' na Fakultetu za poslovne studije Megatrend univerziteta u Beogradu.<ref>[https://www.direkt-portal.com/direkt-saznaje-ministar-djokic-diplomirao-na-megatrendu/ “Direkt” saznaje: Ministar Đokić diplomirao na “Megatrendu”]</ref> Od 1986. do 1988. godine radio je u općinskoj konferenciji Saveza Socijalističke omladine Brčkom. Nakon toga, Đokić je od 1989. do 1991. godine radio u općinskoj konjerenciji Saveza Socijalističkog radnog naroda u tom gradu. 1991. godine, nakon reformi [[Ante Marković]]a, Petar Đokić je osnovao "Intermarket" preduzeće u Brčkom, čiji je i danas vlasnik. Od početka [[Rat u Bosni i Hercegovini|ratnih sukoba u Bosni i Hercegovini]] 1992. godine Đokić je radio u centru javne bezbjednosti Brčkog, što je bio do 1993. godine. === Politička karijera === Od 1976. godine do 1991. godine Đokić je bio član [[Savez komunista Jugoslavije|Saveza komunista Jugoslavije]] (SKJ), nakon čega je se učlanio u Demokratski socijalistički savez BiH, tadašnju Socijaldemokratsku partiju BiH, direktnog nasljednika SKJ. Godinu dana nakon toga, Đokić je 1991. godine postao predsjednik Općinskog odjeljenja [[Socijaldemokratska partija Bosne i Hercegovine|Socijaldemokratske partije Bosne i Hercegovine]] (SDP BiH), što je bio do početka rata u Bosni i Hercegovini 1992. godine. 1993. godine Petar Đokić je se učlanio u Socijalističku partiju Republike Srpske. Te godine Đokić je i izabran za općinskog povjerenika za izbjeglice i raseljena lica grada Brčko, nakon čega je od 1994. do 1996. godine radio u Komesarijatu za izbjeglice i raseljena lica Republike Spske. Od 1997. do [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2002.|Općih izbora u Bosni i Hercegovini 2002. godine]] Petar Đokić je bio poslanik u [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodnoj skupštini Republike Srpske]], gdje je i od 1998. godine bio predsjedavajući Skupštine RS-a. 2006. godine Đokić je ponovo izabran za poslnika u Narodnoj skupštini RS-a, što je bio do 2010. godine. Nakon toga, Đokić je 29. decembra 2010. godine imenovan za ministra rada i boračko-invalidsku zaštitu Republike Srpske u Vladi [[Aleksandar Džombić|Aleksandra Džombića]]. Nakon što je ta vlada 27. februara 2013. godine dala ostavku, nakon čega je 12. marta 2013. godine u vladi [[Željka Cvijanović|Željke Cvijanović]] ponovo imenovan na tu funkciju. Petar Đokić je 18. decembra 2014. godine imenovan za ministra industrije, rudarstva i energije Republike Srpske u sklopu vlade između [[Savez nezavisnih socijaldemokrata|Saveza nezavisnih socijaldemokrata]] (SNSD), [[Demokratski narodni savez|Demokratskog narodnog saveza]] (DNS) i Socijalističke partije RS-a (SP RS), na čijem je čelu Željka Cvijanović<ref>{{Cite web|title = Почетна Влада Републике Српске|url = http://www.vladars.net/|website = www.vladars.net|access-date = 20. 2. 2016|language = sr|archive-date = 1. 8. 2012|archive-url = https://www.webcitation.org/69a8H5t8z?url=http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Pages/Default.aspx|url-status = dead}}</ref>. ==== Stranačka karijera ==== Petar Đokić je od 1993. godine član Socijalističke partije Republike Srpske (SP RS). Godinu dana nakon toga, 1994. godine, Đokić je postao član izvršnog i glavnog odbora SP RS-a, nakon čega je 2000. godine postao zamjenik predsjednika te stranke. Od 2002. godine Petar Đokić je predsjednik SP RS-a. === Sudski postupak === Dana 3. septembra 2007. godine Petar Đokić je proglašen krivim za prevaru,{{izvor}} kojom je oštetio [[Telekom Srpske]], poznatiji kao m:tel, za više od 300.00 [[Konvertibilna marka|konvertibilnih maraka]].{{izvor}} [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine]] je presudio Đokića na tri mjeseca zatvora.{{izvor}} == Porodica == Petar Đokić ima jednog sina Bojana. == Reference == {{Refspisak}} {{DEFAULTSORT:Đokić, Petar}} [[Kategorija:Rođeni 1961.]] [[Kategorija:Biografije, Brčko]] [[Kategorija:Ministri Republike Srpske]] [[Kategorija:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] [[Kategorija:Političari Republike Srpske]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Političari Socijaldemokratske partije Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske]] [[Kategorija:Političari Demokratskog socijalističkog saveza Bosne i Hercegovine]] 1woisw95vl765sjcpc46hxe82is2xyb 0 413089 3672637 3570717 2024-12-12T00:34:18Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672637 wikitext text/x-wiki '''Motorni proteini''' su klasa [[Molekulski motor|molekulskih motora]] koji su se sposobni kretati duž površine odgovarajućeg supstrata. Oni pretvaraju hemijsku energiju u medanički rad, putem [[hidroliza|hidrolize]] [[adenozin trifosfat]]a (ATP). [[Rotacija]] [[bič (biologija)|bičeva]], međutim, počiva na snazi [[protonska pumpa|protonske pumpe]].<ref name= <“Campbell“>{{cite book|author=Campbell N. A. et al.|year=2008|title=Biology. 8th Ed. |publisher=Person International Edition, San Francisco|isbn=978-0-321-53616-7}}</ref><ref name="Sofradzija">{{cite book|author=Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. |year= 2004|title= Biologija 1.|publisher= Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-686-8}}</ref><ref name="Međedović">{{cite book|author=Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R.|year=2002|title=Biologija 2. |publisher=Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-222-6}}</ref><ref name=<"Alberts">{{cite book|author=Alberts B. et al.|year=2002|title= Molecular Biology of the Cell, 4th Ed.|publisher= Garland Science|isbn=0-8153-4072-9}}</ref><ref name="Bajrović">{{Cite book |author=Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds.|title=Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju|publisher=Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo|year=2005|isbn= 9958-9344-1-8}}</ref> == Ćelijske funkcije== Najistaknutiji primjer motornog proteina je [[mišić]]ni protein [[miozin]] koji je "motor" kontrakcije mišićnih vlakana kod [[životinja]]. Motorni proteini su pokretačka sila i za veći dio [[aktivni transport|aktivnog transporta]] [[protein]]a i [[vezikula]] u [[citoplazma|citoplazmi]]. [[Kinezin]]i i [[dinein|citoplazmatski dineini]] imaju osnovne uloge u unutarćelijskom transportu, kao što je [[akson]]ski transport, formiranje [[diobeno vreteno|diobenog vretena]] i odvajanje u [[hromosom]] za vrijeme [[mitoza|mitoze]] i [[mejoza|mejoze]]. Aksonemski dinein, koji se nalazi u [[cilija]]ma i [[bič (biologija)|bičevima]], od presudne je važnosti za [[pokretljivost ćelije]], naprimjer [[spermatozoid]]a, te transport tekućine, naprimjer u [[traheja]]ma. ==Bolesti koje su u vezi sa defektima motornih proteina == Važnost motornih proteina u ćelijama postaje očita kad se ne ispunjavaju svoju funkciju. Naprimjer, nedostaci [[kinezin]]a su identificirani kao uzrok [[Charcot-Marie-Tooth bolest]]i i nekih [[bolesti bubrega]]. Nedostaci dineina mogu dovesti do hronične [[infekcije]] [[pluća|dišnih puteva]] ako [[treplje]] ne funkcioniraju bez dineina. Brojni nedostaci [[miozin]]a odnose se na stanja bolesti i genetičkih kontroliranih sindroma. Zbog nedostatka miozina II, neophodnog za kontrakciju mišića, oštećenja u mišićima miozina predvidljivo izaziva miopatije. Zbog toga što je miozin II potreban za proces slušanja doprinosom strukture steretreplji, defekt u nekonvencionalnom miozinu može dovesti do [[Usher sindrom]]a i ne-sindromske [[gluhoća|gluhoće]].<ref name="Hirokawa">{{cite journal|authors=Hirokawa N, Tekamura R | title = Biochemical and molecular characterization of diseases linked to motor proteins |url=https://archive.org/details/sim_trends-in-biochemical-sciences_2003-10_28_10/page/558 | journal = Trends in Biochemical Sciences | date = 2003 | volume = 28 | pages = 558–565 | pmid = 14559185 | doi = 10.1016/j.tibs.2003.08.006|issue= 10}}</ref> == Citoskeletni motorni proteini== Motorni proteini koji se koriste i u [[citoskelet]]u za kretanje, spadaju u dvije kategorije, a na temelju njihovih supstrata: [[aktin]]ski motori poput miozina se kreću zajedno sa [[mikrofilament]]ima, preko interakcije s [[aktin]]om. [[Mikrotubula|Mikrotubulni]] motori, kao što su dinein i kinezin premještaju zajedno mikrotubule, putem interakcije s [[tubulin]]om. Postoje dvije osnovne vrste mikrotubulskih motora: plus-kraj motori i minus kraju motori, ovisno o smjeru u kojim "hoda" uz mikrotubulske snopove unutar ćelije. === Aktinski motori === ==== Miozin ==== Natporodica [[miozin]]skih [[aktin]]skih motornih proteina koji pretvaraju hemijsku energiju [[ATP]] u mehaničku, koja generira snagu i kretanje. Prvoidentificirani miozin, miozin II, je odgovoran za stvaranje [[mišićna kontrakcija|mišićne kontrakcije]]. Miozin II je izduženi protein koji je oblikovan od dva teška lanca s motorim glavama i dva lahka lanca. Svaka glava miozina sadrži aktin i vezani ATP. Miozinske glave vežu i hidroliziraju ATP, koji daje energiju kretanja prema plus kraju aktinske niti. Miozin II je također značajan u procesu [[ćelijska dioba|ćelijske diobe]]. Naprimjer, nemišićnia bipolarna, tanka vlakna miozina II daju snagu kontrakcije koja je potrebna da se, tokom citokineze, ćelija podijeli u dvije ćelije kćeri. Osim miozina II, i mnogi drugi tipovi miozina su odgovorni za različite oblike kretanja nemišićnih ćelija. Naprimjer, miozini I su uključeni u unutarćelijskui organizaciju i izbočine aktinom bogatih struktura na površini ćelije. Miozin V je uključen u [[vezikule]] i transportne organele.<ref>{{Cite journal|title = Molecular Motors|url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26888/|date = 1. 1. 2002|first = Bruce|last = Alberts|first2 = Alexander|last2 = Johnson|first3 = Julian|last3 = Lewis|first4 = Martin|last4 = Raff|first5 = Keith|last5 = Roberts|first6 = Peter|last6 = Walter}}</ref> Miozini XI učestvuju u [[Citoplazmatska struja|citoplazmatskoj struji]], gdje se zajedničko kretanje struja u određenom smjeru [[mikrofilamenat]]nim mrežama u ćeliji omogućuju [[organele]] i [[citoplazma]].<ref>{{Cite journal|title = The myosin superfamily at a glance|url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22566666|journal = Journal of Cell Science|date = 1. 4. 2012|issn = 1477-9137|pmc = 3346823|pmid = 22566666|pages = 1627–1632|volume = 125|issue = Pt 7|doi = 10.1242/jcs.094300|first = M. Amanda|last = Hartman|first2 = James A.|last2 = Spudich}}</ref> Eighteen different classes of myosins are known.<ref name="Thompson">{{cite journal|authors=Thompson RF, Langford GM | title = Myosin superfamily evolutionary history | journal = The Anatomical Record | date = 2002 | volume = 268 | pages = 276–289 | pmid = 12382324 | doi = 10.1002/ar.10160|issue= 3}}</ref> ;Genomski predstavnici miozinskih motora:<ref name="Vale">{{cite journal|author= Vale RD | title = The molecular motor toolbox for intracellular transport | journal = Cell | date = 2003 | volume = 112 | pages = 467–480 | pmid = 12600311 | doi = 10.1016/S0092-8674(03)00111-9|issue= 4}}</ref> * [[Gljive]] ([[Kvasac]]): 5 * [[Biljke]] ([[Arabidopsis thaliana]]): 17 * [[Insekt]]i ([[Drosophila]]): 13 * [[Sisar]]i ([[čovjek]]): 40 * [[Chromadorea]] ([[nematoda]] [[Caenorhabditis elegans]]): 15 === Mikrotubulski motori === [[Datoteka:Kinesin cartoon.png|thumb|Kinezin na mikrotubuli]] ==== Kinezin ==== [[Kinezin]]i su grupa povezanih motornih proteina koji koriste puteve [[mikrotubula]] i anterogradnog pokreta. Oni su od vitalnog značaja za formiranje diobenog vretena i odvajanju [[hromosom]]a u [[mitoza|mitozi]] i [[mejoza|mejozi]] i odgovorni za naginjanje [[mitohondrija]], [[Golgijev aparat|Golgijevog tijela]] i [[vezikula]] u [[eukarioti|eukariotskim ćelijama]]. Kinezini imaju po dva teška i lahka lanca po aktivnom motoru. Dva loptasta domena motornih glava i teških lanaca mogu (hidrolizom) hemijsku energiju ATP pretvoriti u mehanički rad za kretanje uz mikrotubule. <ref>{{Cite journal|title = Kinesin assembly and movement in cells|url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21332353|journal = Annual Review of Biophysics|date = 1. 1. 2011|issn = 1936-1238|pmid = 21332353|pages = 267–288|volume = 40|doi = 10.1146/annurev-biophys-042910-155310|first = Kristen J.|last = Verhey|first2 = Neha|last2 = Kaul|first3 = Virupakshi|last3 = Soppina}}</ref> Pravac u kojem se prevozi teret može biti prema plus- ili minus-kraju, u zavisnosti od vrste kinezina. U principu, kinezini sa N-terminalnim motornim domenom prenose teret prema plus krajevima mikrotubula koji se nalaze na periferiji ćelije, dok kinezini sa [[C-kraj]]evima motornih domena tereta nose prema minus krajevima mikrotubula koji se nalaze na jedru. Poznato je 14 različitih varijanti porodice kinezina, uz neke dodatne kinezinolike, kao što su proteini koji se ne mogu svrstati u ovu porodicu.<ref name="Miki">{{cite journal|authors=Miki H, Okada Y, Hirokawa N | title = Analysis of the kinesin superfamily: insights into structure and function | journal = Trends in Cell Biology | date = 2005 | volume = 15 | pages = 467–476 | pmid = 16084724 | doi = 10.1016/j.tcb.2005.07.006|issue= 9}}</ref> ;Genomski predstavnici kinezinskih motora:<ref name="Vale"/> * [[Gljive]] ([[kvasac]]): 6 * [[Biljke]] ([[Arabidopsis thaliana]]): 61 * [[Insekt]]i ([[Drosophila melanogaster]]): 25 * [[Sisar]]i ([[čovjek]]): 45 ==== Dinein ==== [[Dnein|Dinein]]i su mikrotubulski motori sposobni za '''retrogradne''' klizne pokrete. Dineinski kompleksi su mnogo veći i kompleksniji nego kinezinski i miozinski motori. Dienini se sastoje od dva ili tri teška lanca i velikog i varijabilnog broja povezanih lahkih lanaca. Mogu obavljati unutarćelijski transport celularni minus krajem mikrotubula koji se nalazi u ocentru organizacije mikrotubule, u neposrednoj blizini jedra.<ref>{{Cite journal|title = Functions and mechanics of dynein motor proteins|url = http://www.nature.com/nrm/journal/v14/n11/full/nrm3667.html|journal = Nature Reviews Molecular Cell Biology|date = 1. 11. 2013|issn = 1471-0072|pmc = 3972880|pmid = 24064538|pages = 713–726|volume = 14|issue = 11|doi = 10.1038/nrm3667|first = Anthony J.|last = Roberts|first2 = Takahide|last2 = Kon|first3 = Peter J.|last3 = Knight|first4 = Kazuo|last4 = Sutoh|first5 = Stan A.|last5 = Burgess}}</ref> Porodica dineina ima dvije velike grane. Jedna je aksonemski dinein koji olakšava pokrete [[cilija]] i [[bič (biologija)|bičeva]] i brzih i učinkovitih kliznih pokreta mikrotubula. Drugi je citoplazmatski dinein, koji olakšava transport unutarćelijskih tereta. Od 15 vrsta aksonemskog dineina, poznata su samo dva [[citoplazma]]tska oblika.<ref name="Mallik">{{cite journal|authors=Mallik R, Gross SP | title = Molecular motors: strategies to get along | journal = Current Biology | date = 2004 | volume = 14 | pages = R971–R982 | pmid = 15556858 | doi = 10.1016/j.cub.2004.10.046|issue= 22}}</ref> ;Genomski predstavnici dineinskih motora:<ref name="Vale"/> * [[Gljive]] ([[kvasac]]): 1 * [[Biljke]] ([[Arabidopsis thaliana]]): 0 * [[Insekt]]i ([[Drosophila melanogaster]]): 13 * [[Sisar]]i ([[čovjek]]): 14-15 === Specifični biljni motori === Nasuprot [[životinja]]ma, [[gljiva]]ma i [[nevasularna biljka|nevaskularnim biljkama]], ćelijama [[cvjetnica]]s nedostaju dineinski motori. Međutim, one imaju veći broj različitih kinezina. Mnogi od tih iz grupe biljno specifičnih kinezina, specializirani su za funkcije tokom [[mitoza|mitoze]].<ref name="Vanstraelen">{{cite journal|authors=Vanstraelen M, Inze D, Geelen D | title = Mitosis-specific kinesins in ''Arabidopsis'' | journal = Trends in Plant Science | date = 2006 | volume = 11 | pages = 167–175 | pmid = 16530461 | doi = 10.1016/j.tplants.2006.02.004|issue= 4}}</ref> Biljne ćelije se razlikuju od životinjskih po tome što imaju [[ćelijski zid]]. Tokom mitoze, novi ćelijski zidovi nastaju formiranjem ćelijske ploče, počevši u središte ćelije. Taj proces olakšan je mitoznim [[fragmoplast]]om, nizom mikrotubula koji jedinstven za biljne ćelije. Izgradnja ćelijske ploče i na kraju novog ćelijskog zida zahtijeva kinezinu slične motorne proteine.<ref name="Smith">{{cite journal|author= Smith LG | title = Plant cytokinesis: motoring to the finish | journal = Current Biology | date = 2002 | volume = 12 | pages = R202–R209 | pmid = 11909547|issue= 6 | doi=10.1016/S0960-9822(02)00751-0}}</ref> Od ostalih motornih proteina koji su bitni za diobu biljnih ćelija, tu je[[kinezinoliki kalmodulin-vezujući protein]] (KCBP), koji je jedinstvenza biljke i dio kinezina i dio miozina.<ref name="Abdel-Ghany">{{cite journal|authors=Abdel-Gany I, Day IS, Simmons PK, Reddy AS | title = Origin and evolution of kinesin-like calmodulin-binding protein | journal = Plant Physiology | date = 2005 | volume = 138 | pages = 1711–1722 | pmid = 15951483 | doi = 10.1104/pp.105.060913|issue= 3|pmc= 1176440}}</ref> == Ostali molekulski motori == {{Glavni|Molekulski motori}} Osim pomenutih motornih proteina, postoji mnogo više vrsta proteina koji mogu formirati [[snaga|snagu]] i [[moment]] sile u ćeliji. Mnogi od tih molekulskih motora su sveprisutni i u o [[prokarioti|prokariotskim]] i [[eukarioti|eukariotskim]] ćelijama, iako su neki, poput onih koji su uključeni u [[citoskelet]]ne elemenate ili [[hromatin]], jedinstven za eukariote. Motorni protein [[prestin]],<ref>{{cite journal |authors=Dallos P, Fakler B |title=Prestin, a new type of motor protein. |journal=Nat. Rev. Mol. Cell Biol. |volume=3 |issue= 2 |pages= 104–11 |year= 2002 |pmid= 11836512 |doi= 10.1038/nrm730 }}</ref> se ispoljama kod [[sisar]]a u kohlearnim vanjskim ćelijama kose, daje mehaničko ojačanje pužnice. To je istosmjerni napon za pretvaranje snage, koji djeluje na mikrosekunde i posjeduje piazoelektrična svojstva. == Također pogledajte == * [[ATP sintaza]] * [[Citoskelet]] == Reference == {{refspisak|2}} ==Vanjski linkovi== {{Commons|Motor proteins|Motorni protein}} *[http://www.mechanobio.info/modules/go-0003774#1_go-0003774 MBInfo - What are Motor Proteins?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304084112/http://www.mechanobio.info/modules/go-0003774#1_go-0003774 |date=4. 3. 2016 }} *[http://www.ibiology.org/ibioseminars/cell-biology/ron-vale-part-1.html Ron Vale's seminar: "Cytoskeletal Motor Proteins"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624044128/http://www.ibiology.org/ibioseminars/cell-biology/ron-vale-part-1.html |date=24. 6. 2016 }} *[http://www.motorprotein.de/research.html Biology of Motor Proteins] * Jonathan Howard (2001), Mechanics of motor proteins and the cytoskeleton. {{ISBN|9780878933334}} [[Kategorija:Ćelijsko kretanje]] [[Kategorija:Motorni proteini]] [[Kategorija:Molekulske mašine]] [[Kategorija:Kretanje]] 6iz2cfx49r29pbr7u1j18m4b7jfme9p 0 413485 3672550 3658809 2024-12-11T14:53:43Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672550 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Kinesin walking.gif|thumb|Kinezin „šeta“ po mikrotubuli]] [[Datoteka:Kinesin cartoon.png|thumb|Kinezinski dimer se prikači i pomjera duž mikrotubula]] [[Datoteka:Motility of kinesin en.png|thumb|Dijagramska ilustracija pokretljivosti kinezina]] '''Kinezin''' je protein iz klase [[motorni protein|motornih proteina]] koji se nalazi u [[eukariot]]skim ćelijama. Kinezini se kreću duž [[mikrotubula|mikrotubulskih]] (MT) filamenata i pokreću hidrolizu [[adenozin trifosfat]]a (ATP), tako da djeluju kao [[ATPaza|ATPaze]]. Aktivno kretanje kinezina podržava nekoliko ćelijskih funkcija, uključujući i [[mitoza|mitozu]], [[mejoza|mejozu]] i transport ćelijskog naboja: kao u [[aksonski transport|aksonskom transportu]]. Većina kinezina se kreće prema pozitivnom kraju mikrotubule koji, u većini ćelija, podrazumijeva transportirajuće punjenje: kao kod proteina i membranskih komponenti od centra ćelije prema periferiji. Ovaj oblik transporta je poznat kao [[aksoplazmatski transport|anterogradni transport]]. Nasuprot tome, [[dinein]]i su [[proteinski motor]]i koji se kreću u pravcu negativnog kraja mikrotubule. == Kinezini== Kinezini su otkriveni kao anterogradni međućelijski transportni motori koji počivaju na fumnkcijasma mikrotubula (MT).<ref name="pmid12600311">{{cite journal | author = Vale RD | title = The molecular motor toolbox for intracellular transport | journal = Cell | volume = 112 | issue = 4 | pages = 467–80 |date=2003 | pmid = 12600311 | doi = 10.1016/S0092-8674(03)00111-9}}</ref> Osnivački član ove superfamilije, kinesin-1, izoliran je kao [[proteinski trimer|heterotetramerni]] – brza aksonska organela transportnog motora koja se sastoji od dvije identične motorne podjedinice (KHC) i dva "lahka lanca" (KLC) preko pečišćavanja mikrotubulskog afiniteta neuronskih ekstrakata.<ref name="pmid3926325">{{cite journal |authors=Vale RD, Reese TS, Sheetz MP | title = Identification of a novel force-generating protein, kinesin, involved in microtubule-based motility | journal = Cell | volume = 42 | issue = 1 | pages = 39–50 |date=1985 | pmid = 3926325 | pmc = 2851632 | doi = 10.1016/S0092-8674(85)80099-4 }}</ref> Nakon toga su, drugačije usmjereni heterotrimerni plus krajevi, označeni kao kinezin-2, koji sadrže od dva različita KHC vezane motorne podjedinice i dodatnu podjedinicu "KAP", prečišćene do ekstrakta [[jaja]]/[[embrion]]a [[Echinodermata]].<ref name="pmid8232586">{{cite journal |authors=Cole DG, Chinn SW, Wedaman KP, Hall K, Vuong T, Scholey JM | title = Novel heterotrimeric kinesin-related protein purified from sea urchin eggs | journal = Nature | volume = 366 | issue = 6452 | pages = 268–70 |date=1993 | pmid = 8232586 | doi = 10.1038/366268a0}}</ref> a je najpoznatiji je po svojoj ulozi u transportu proteinskog kompleksa (IFT čestice) uz [[aksoneme]] tokom [[biogeneza|biogeneze]] [[cilija]].<ref name="pmid12415299">{{cite journal |authors=Rosenbaum JL, Witman GB | title = Intraflagellar transport | journal = Nat. Rev. Mol. Cell Biol. | volume = 3 | issue = 11 | pages = 813–25 |date=2002 | pmid = 12415299 | doi = 10.1038/nrm952 }}</ref> [[Molekulska genetika|Molekulskogenetički]] i [[genom]]ski pristupi doveli su do spoznaje da je kinezini čine raznovrsnu natporodicu motora koji su, u [[eukariot]]a, odgovorni za više unutarćelijskih pokreta .<ref name="pmid2522352">{{cite journal |authors=Yang JT, Laymon RA, Goldstein LS | title = A three-domain structure of kinesin heavy chain revealed by DNA sequence and microtubule binding analyses | journal = Cell | volume = 56 | issue = 5 | pages = 879–89 |date=mart 1989 | pmid = 2522352 | doi = 10.1016/0092-8674(89)90692-2 }}</ref><ref name="pmid1447303">{{cite journal |authors=Aizawa H, Sekine Y, Takemura R, Zhang Z, Nangaku M, Hirokawa N | title = Kinesin family in murine central nervous system | journal = J. Cell Biol. | volume = 119 | issue = 5 | pages = 1287–96 |date=decembar 1992 | pmid = 1447303 | pmc = 2289715 | doi = 10.1083/jcb.119.5.1287 }}</ref><ref name="pmid2138511">{{cite journal |authors=Enos AP, Morris NR | title = Mutation of a gene that encodes a kinesin-like protein blocks nuclear division in A. nidulans | journal = Cell | volume = 60 | issue = 6 | pages = 1019–27 |date=1990 | pmid = 2138511 | doi = 10.1016/0092-8674(90)90350-N }}</ref><ref name="pmid2138512">{{cite journal |vauthors=Meluh PB, Rose MD | title = KAR3, a kinesin-related gene required for yeast nuclear fusion | journal = Cell | volume = 60 | issue = 6 | pages = 1029–41 |date= 1990 | pmid = 2138512 | doi = 10.1016/0092-8674(90)90351-E }}</ref> Genom [[sisar]]a, naprimjer, kodira više 40 kinezinskih proteina,<ref name="pmid19773780">{{cite journal |authors=Hirokawa N, Noda Y, Tanaka Y, Niwa S | title = Kinesin superfamily motor proteins and intracellular transport | journal = Nat. Rev. Mol. Cell Biol. | volume = 10 | issue = 10 | pages = 682–96 |date= 2009 | pmid = 19773780 | doi = 10.1038/nrm2774 }}</ref> organiziranih u najmanje 14 porodica zvanih, od kinezin-1 do kinezin-14.<ref name="pmid15479732">{{cite journal |authors=Lawrence CJ, Dawe RK, Christie KR, Cleveland DW, Dawson SC, Endow SA, Goldstein LS, Goodson HV, Hirokawa N, Howard J, Malmberg RL, McIntosh JR, Miki H, Mitchison TJ, Okada Y, Reddy AS, Saxton WM, Schliwa M, Scholey JM, Vale RD, Walczak CE, Wordeman L | title = A standardized kinesin nomenclature | journal = J. Cell Biol. | volume = 167 | issue = 1 | pages = 19–22 |date=oktobar 2004 | pmid = 15479732 | pmc = 2041940 | doi = 10.1083/jcb.200408113 }}</ref> == Strutura == === Sveukupna struktura === Članovi superfamilije kinezina variraju u veličini, ali prototip – kinezin-1 je heterotetramer čije motorne podjedinice (teški lanci ili KHCS) formiraju [[protein]]ski dimer (molekulski par) koji veže dva lahka lanca (KLC). Teški lanac kinezina-1 sadržui loptastu ''glavu'' (motorni domen) na kraju [[N-kraj|amino kraja]], priključenu kroz kratki, fleksibilni vratni linker za dršku – dugi, centralni alfa –heliksni spiralno namotani domen – koji završava u [[C-kraj]]u repnog domena koji ga povezuje sa lahkim lanacims. Peteljkke dva KHCS se prepliću da formiraju spiralnu zavojnicu, što usmjerava dimerizacije dva KHC. U većini slučajeva prevezeni teret se veže za lahke lance kinezina, na [[tetratrikopeptid|TPR motivnu]] sekvencu PCK, ali u nekim slučajevima teret se veže I za [[C-kraj]]eve domena teških lanaca.<ref name="pmid2522351">{{cite journal |authors=Hirokawa N, Pfister KK, Yorifuji H, Wagner MC, Brady ST, Bloom GS | title = Submolecular domains of bovine brain kinesin identified by electron microscopy and monoclonal antibody decoration | journal = Cell | volume = 56 | issue = 5 | pages = 867–78 |date=mart 1989 | pmid = 2522351 | doi = 10.1016/0092-8674(89)90691-0}}</ref> === Motorni domen kinezina === {{Pfam_box | Symbol =Motorni domen kinezina | Name = Motorni domen kinezina | image = Kinesin_motor_domain_1BG2.png | width = | caption = Kristalografske strukture ljudskog domena kinezinskog motora predstavljene u vidu duginih boja ([[N-kraj]] = plava, [[C-kraj]] = crvena).<br> Kompleksi sa [[adenozin difosfat|ADP]]<br> – dijagram: [[ugljik]] = bijela, [[kisik]] = crvena, [[dušik]] = plava, [[fosfor]] = narandžasta i [[magnezij]]ev ion (siva sfera).<ref name="pmid8606779">{{PDB|1BG2}}; {{cite journal |authors=Kull FJ, Sablin EP, Lau R, Fletterick RJ, Vale RD | title = Crystal structure of the kinesin motor domain reveals a structural similarity to myosin | journal = Nature | volume = 380 | issue = 6574 | pages = 550–5 |date=1996 | pmid = 8606779 | doi = 10.1038/380550a0 | pmc = 2851642 |bibcode = 1996Natur.380..550J }}</ref> | Pfam= PF00225 | InterPro= IPR001752 | SMART=SM00129 | PROSITE = PS50067 | SCOP = 1bg2 | TCDB = | OPM family= | OPM protein= | CDD= cd00106 }} Glava kinezina se može shvatiti kao njegov potpis, a njena aminokiselinska sekvenca je dobro konzervirana među različitim kinesinima. Svaka glava ima dva odvojena [[mjesto vezanja|mjesta vezanja]]: jedno za [[Mikrotubula|mikrotubule]] i drugo za [[ATP]]. ATP veza i hidroliza, kao i oslobađanje [[adenozin difosfat|ADP]] mijenjaju konformaciju domena mikrotubulskog vezanja i orijentaciju vrata – lijevo u odnosu na glavu; to dovodi u kretanja kinezina. Nekoliko strukturnih elemenata glave, uključujući centralni domen beta-stranice i prekidač domena I i II, upleteni su kao posrednici u interakcije između dva vezanja i vratnog domena. Kinezini su strukturno srodni sa [[G protein]] ima, koji hidroliziraju [[gvanozin trifosfat|GTP]], umjesto ATP. Nekoliko konstruktivnih elementa su istovjetni se dijele u dvije porodice, posebno Switch I i Switch II domeni. ==Transport tereta == U ćeliji, male molekule, kao što su [[plin]]ovi i [[glukoza]] [[Brownovo kretanje|difundiraju]] tamo gdje su potrebne. Velike molekule koje su sintetizirane (ćelijske energane) su prevelike (u [[citosol]]u) da bi mogle da se difuzno kreću do svojih odredišta. Ulogu transportera velikih tereta do odredišta imaju motoni protein. Kinezini su motorni proteini koji obavljaju takav transport tereta unidirigiranom “šetnjom “, zajedno sa putevima [[mikrotubula]], hidrolizirajući jednu molekulu [[adenozin trifosfat]]a (ATP) na svakom koraku.<ref name="Schnitzer">{{cite journal|authors=Schnitzer MJ, Block SM | title = Kinesin hydrolyses one ATP per 8-nm step | journal = Nature | year = 1997 | volume = 388 | pages = 386–390 | pmid = 9237757 | doi= 10.1038/41111|issue= 6640}}</ref> Mislilo se da [[hidroliza]] ATP snabdijeva energijom svaki korak, otpuštajući energiju i gurajući je prema glavi slijedećeg mjesta vezanja.<ref name="pmid10753125">{{cite journal |vauthors=Vale RD, Milligan RA | title = The way things move: looking under the hood of molecular motor proteins | journal = Science | volume = 288 | issue = 5463 | pages = 88–95 |date=april 2000 | pmid = 10753125 | doi = 10.1126/science.288.5463.88 |bibcode = 2000Sci...288...88V }}</ref> Međutim, predloženo je da se glava difundira prema naprijed, a snaga vezanja na mikrotubule je ono što vuče zajednički teret.<ref name="Mather">{{cite journal |authors=Mather WH, Fox RF | title = Kinesin's biased stepping mechanism: amplification of neck linker zippering | journal = Biophys. J. | volume = 91 | issue = 7 | pages = 2416–26 |date= 2006 | pmid = 16844749 | pmc = 1562392 | doi = 10.1529/biophysj.106.087049}}</ref> Pored toga, [[virus]]a [[HIV]], naprimjer, kinezin se koristi za taloženje virusnih čestica nakon kompletiranja.<ref>{{cite journal|last1=Gaudin|first1=Raphaël|title=Critical role for the kinesin KIF3A in the HIV life cycle in primary human macrophages|journal=J Cell Biol|date=2012|volume=199|issue=3|pages=467–479|doi=10.1083/jcb.201201144|url=http://jcb.rupress.org/content/199/3/467.abstract?ijkey=02d18a715624a01220a43ee1ca57b2b1d60908f8&keytype2=tf_ipsecsh}}</ref> Postoje značajni dokazi da teret, u uvjetima ''[[in vivo]]'', teret prenosi više motora.<ref name="pmid17580082">{{cite journal |authors=Gross SP, Vershinin M, Shubeita GT | title = Cargo transport: two motors are sometimes better than one | journal = Current Biology | volume = 17 | issue = 12 | pages = R478–86 |date=juni 2007 | pmid = 17580082 | doi = 10.1016/j.cub.2007.04.025 }}</ref><ref name="pmid18727910">{{cite journal | author = Hancock WO | title = Intracellular transport: kinesins working together | journal = Current Biology | volume = 18 | issue = 16 | pages = R715–7 |date=august 2008 | pmid = 18727910 | doi = 10.1016/j.cub.2008.07.068 }}</ref><ref name="pmid18701289">{{cite journal |authors=Kunwar A, Vershinin M, Xu J, Gross SP | title = Stepping, strain gating, and an unexpected force-velocity curve for multiple-motor-based transport | journal = Current Biology | volume = 18 | issue = 16 | pages = 1173–83 |date=august 2008 | pmid = 18701289 | doi = 10.1016/j.cub.2008.07.027 | pmc=3385514}}</ref><ref name="pmid16287974">{{cite journal |authors=Klumpp S, Lipowsky R | title = Cooperative cargo transport by several molecular motors | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 102 | issue = 48 | pages = 17284–9 |date=novembar 2005 | pmid = 16287974 | pmc = 1283533 | doi = 10.1073/pnas.0507363102 | arxiv = q-bio/0512011}}</ref> == Pravac kretanja == Motorni proteini putuju u određenom pravcu duž mikrotubule. To je zato što je mikrotubula polarna, a glava se veže samo na mikrotubule u jednom pravcu, dok vezanje ATP daje svoj pravac na svakom koraku, uz proces poznat kao zipiranje vratnog linkera (na principu “zip-zatvarača” na odjeći, npr.).<ref name="Rice">{{cite journal |authors=Rice S, Lin AW, Safer D, Hart CL, Naber N, Carragher BO, Cain SM, Pechatnikova E, Wilson-Kubalek EM, Whittaker M, Pate E, Cooke R, Taylor EW, Milligan RA, Vale RD | title = A structural change in the kinesin motor protein that drives motility | journal = Nature | volume = 402 | issue = 6763 | pages = 778–84 |date=1999 | pmid = 10617199 | doi = 10.1038/45483}}</ref> Većina kinezina se kreće prema plus kraju mikrotubula što, u većini ćelija, podrazumijeva transport tereta od centra ćelije prema periferiji. Ovaj oblik transporta je poznat kao ''anterogradni transport'' / ortrogradni transport. Porodica protein kinezina-14, kao što je kod ''[[Drosophila melanogaster]]'', nezaraznih bolesti, pupoljaka [[kvasac]]a KAR3 i ''[[Arabidopsis thaliana]]'' ATK5, idu u suprotnom pravcu, prema minus krajevima mikrotubula.<ref name="Ambrose et al">{{cite journal |authors=Ambrose JC, Li W, Marcus A, Ma H, Cyr R | title = A minus-end-directed kinesin with plus-end tracking protein activity is involved in spindle morphogenesis | journal = Mol. Biol. Cell | volume = 16 | issue = 4 | pages = 1584–92 |date=april 2005 | pmid = 15659646 | pmc = 1073643 | doi = 10.1091/mbc.E04-10-0935 }}</ref> Poznate su različite vrste proteinskih motora, kao što su [[dinein]]i, koji se kreću prema minus kraju mikrotubule. Tako se teret transportira sa periferije ćelije prema centru, naprimjer iz vršne dugmadi jednog [[neuron]]skog [[akson]]a u tijelo ćelije (somu). Ovo je poznato kao ''retrogradni transport''. Cin8, član porodice kinezina-5, ima novu mogućnost prebacivanja smjera. Dokazano je da je usmjerenje na minus kraj (za razliku od ostatka poznatih kinezina) kada su vezani za jednu mikrotubulu, a plus-kraj podešen na umrežavanje antiparalelnih mikrotubula (pritiskom na minus završavaju udaljeni, a povlačenjem plusa - jedni prema drugima). Ovakvo dualno usmjerenje je uočeno u istim uvjetima u kojima slobodne molecule Cin8 kreću prema kraju minus, ali unakrsno povezani Cin8 kreću prema plus krajevima svake umrežene mikrotubule. Predlaže se da je ova jedinstvena sposobnost rezultat stvaranje spojnice sa drugim Cin8 motorima, što pomaže da ispunie ulogu dineina u pupajućem kvascu.<ref>{{cite journal|last=Roostalu|first=J.|author2=Hentrich, C. |author3=Bieling, P. |author4=Telley, I. A. |author5=Schiebel, E. |author6= Surrey, T. |title=Directional Switching of the Kinesin Cin8 Through Motor Coupling|journal=Science|date=2011|volume=332|issue=6025|pages=94–99|doi=10.1126/science.1199945}}</ref> == Predloženi mehanizmi kretanja == Kinezin ostvaruje transport "hodajući" duž mikrotubule. Za objašnjenje ovog kretanja predložena su dva mehanizma. * U mehanizmu "dlan-o-dlan”, kinezinske glave naizmjenično idu jedna duž druge (poput traljanja dlanova), u vodećoj poziciji. * Mehanizam "glista " podrazumijeva de kinezinska glava uvijek vodi, napreduje korak prije nego što joj priđu prateći dijelovi (poput kretanja kišne gliste). Uprkos nekim preostalim kontroverzama, eksperimentalni dokazi ukazuju da je prvopomenuti mehanizam vjerovatniji.<ref name="Yildiz et al.">{{cite journal|authors=Yildiz A, Tomishige M, Vale RD, Selvin PR | title = Kinesin Walks Hand-Over-Hand | journal = Science | year = 2004 | volume = 303 | pages = 676–8 | pmid = 14684828|doi= 10.1126/science.1093753|issue= 5658|bibcode = 2004Sci...303..676Y }}</ref><ref name="Asbury">{{cite journal|author= Asbury CL | title = Kinesin: world’s tiniest biped | journal = Current Opinion in Cell Biology | year = 2005 | volume = 17 | pages = 89–97 | pmid = 15661524 | doi= 10.1016/j.ceb.2004.12.002|issue= 1}}</ref> Vezanje i [[hidroliza]] [[ATP]] uzrokuju da kinezin putuje u vidu "mehanizma klackalice" oko tačke nosača.<ref name="pmid20160108">{{cite journal |authors=Sindelar CV, Downing KH | title = An atomic-level mechanism for activation of the kinesin molecular motors | journal = Proc Natl Acad Sci U S A | volume = 107| issue = 9| pages = 4111–6 |date=2010 | pmid = 20160108 | doi = 10.1073/pnas.0911208107| pmc=2840164}}</ref><ref>{{cite web|url= http://phys.org/news185699532.html|title=Life’s smallest motor, cargo carrier of the cells, moves like a seesaw|author=Lay Summary|publisher=PhysOrg.com|date=2010}}</ref> Ovaj mehanizam počiva na zapažanju da je vezanje ATP na ne-nukleotidno, stanje vezanja mikrotubule dovodi do naginjanja domena kinezinskih motora u odnosu na mikrotubule. Prije ovog naginjanja , linker vrata nije u stanju da spoji svoju vezanu motornu glavu prema konformaciji naprijed. Naginjanje koje izaziva ATP, pruža mogućnost za vratni linker da uđe u ovu konformaciju. Ovaj model je baziran na Cryo-EM modeluima mikrotubulski vezanih struktura kinezina koji predstavljaju početak i kraj stanja procesa, ali ne može riješiti precizne detalje tranzicije između struktura. == Teorijsko modeliranje kinezina == Predloženi su brojni teorijski modele molekulskih motora kinezinskih proteina.<ref name="Atzberger">{{cite journal |authors=Atzberger PJ, Peskin CS | title = A Brownian Dynamics model of kinesin in three dimensions incorporating the force-extension profile of the coiled-coil cargo tether | journal = Bull. Math. Biol. | volume = 68 | issue = 1 | pages = 131–60 |date= 2006 | pmid = 16794924 | doi = 10.1007/s11538-005-9003-6 }}</ref><ref name="Oster">{{cite journal |authors=Peskin CS, Oster G | title = Coordinated hydrolysis explains the mechanical behavior of kinesin | journal = Biophys. J. | volume = 68 | issue = 4 Suppl | pages = 202S–210S; discussion 210S–211S |date=1995 | pmid = 7787069 | pmc = 1281917 | doi = }}</ref><ref name="Mogilner">{{cite journal | author = [[Alex Mogilner|Mogilner A]], Fisher AJ, Baskin RJ | title = Structural changes in the neck linker of kinesin explain the load dependence of the motor's mechanical cycle | journal = J. Theor. Biol. | volume = 211 | issue = 2 | pages = 143–57 |date=2001 | pmid = 11419956 | doi = 10.1006/jtbi.2001.2336 }}</ref> U teorijskim istraživanjima susreću se mnogi izazovi, s obzirom na preostale nesigurnosti o ulozi proteinskih struktura, preciznost način pretvaranja hemijske energije ATP u mehanički rad, kao I uloge kojeimaju termalne fluktuacije. Ovo je prilično aktivno područje istraživanja. Postoji posebna potreba za pristupima koji bolje nalaze vezu sa molekulskom arhitekturom proteina i podaima koji su dobijeni iz eksperimentalnih istraživanja. == Kinezin i mitoza== U posljednjih nekoliko godina, utvrđeno je da molekulski motori koji počivaju na mikrotubulama (uključujući i broj kinezina) imaju značajnu ulogu u [[mitoza|mitozi]] (tj. ćelijskoj diobi, uopće). Kinezini su važni za pravilnu dužinu diobenog vretena i da budu uključeni i u klizne mikrotubule osim vretena, tokom prometafaze i [[metafaze]], kao i depolizirajuće minus krajeve mikrotubulnih [[centrosom]]a tokom [[anafaza]].< ref name="Goshima">{{cite journal |authors=Goshima G, Vale RD | title = Cell cycle-dependent dynamics and regulation of mitotic kinesins in Drosophila S2 cells | journal = Mol. Biol. Cell | volume = 16 | issue = 8 | pages = 3896–907 |date=august 2005 | pmid = 15958489 | pmc = 1182325 | doi = 10.1091/mbc.E05-02-0118 }}<nowiki></ref></nowiki> Posebno, porodica proteia kinezina-5 djeluje unutar odvjenih mikrotubula vretena, dok porodica kinezina 13 djeluje na depolimerizaciju mikrotubula. Odavno je, međutim, poznato, da kinezini učestvuju u formiranju i regulaciji funkcije, kako niti, tako i poluniti diobenog vretena, odnosno kinetici [[hromosom]]a tokom ćelijskih dioba.<ref name= <“Campbell“>{{cite book|author=Campbell N. A. et al.|year=2008|title=Biology. 8th Ed. |publisher=Person International Edition, San Francisco|isbn=978-0-321-53616-7}}</ref><ref name="Sofradzija">{{cite book|author=Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. |year= 2004|title= Biologija 1.|publisher= Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-686-8}}</ref><ref name=<"Alberts">{{cite book|author=Alberts B. et al.|year=2002|title= Molecular Biology of the Cell, 4th Ed.|publisher= Garland Science|isbn=0-8153-4072-9}}</ref><ref name="Bajrović">{{Cite book |author=Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds.|title=Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju|publisher=Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo|year=2005|isbn= 9958-9344-1-8}}</ref> == Članovi superfamilije kinezina == Superfamilija ljudskih kinezina uključije sljedeće proteine, čija je je nomenklatura razvijena i standardizirana u zajednici istraživača kinezina. Razvrstali su u 14 porodica pod nazivima, od kinezin-1 do kinezin-14: * 1A – [[KIF1A]], 1B – [[KIF1B]], 1C – [[KIF1C]] = kinezin-3 * 2A – [[KIF2A]], 2C – [[KIF2C]] = kinesin-13 * 3B – [[KIF3B]] or 3C – [[KIF3C]] ，3A - [[KIF3A]] = kinezin-2 * 4A – [[KIF4A]], 4B – [[KIF4B]] = kinezin-4 * 5A – [[KIF5A]], 5B – [[KIF5B]], 5C – [[KIF5C]] = kinezin-1 * 6 – [[KIF6]] = kinezin-9 * 7 – [[KIF7]] = kinezin-4 * 9 – [[KIF9]] = kinezin-9 * 11 – [[KIF11]] = kinezin-5 * 12 – [[KIF12]] = kinesin-12 * 13A – [[KIF13A]], 13B – [[KIF13B]] = kinezin-3 * 14 – [[KIF14]] = kinezin-3 * 15 – [[KIF15]] = kinezin-12 * 16B – [[KIF16B]] = kinezin-3 * 17 – [[KIF17]] = kinezin-2 * 18A – [[KIF18A]], 18B – [[KIF18B]] = kinezin-8 * 19 – [[KIF19]] = kinezin-8 * 20A – [[KIF20A]], 20B – [[KIF20B]] = kinezin-6 * 21A – [[KIF21A]], 21B – [[KIF21B]] = kinezin-4 * 22 – [[KIF22]] = kinezin-10 * 23 – [[KIF23]] = kinezin-6 * 24 – [[KIF24]] = kinezin-13 * 25 – [[KIF25]] = kinezin-14 * 26A – [[KIF26A]], 26B – [[KIF26B]] = kinezin-11 * 27 – [[KIF27]] = kinezin-4 * C1 – [[KIFC1]], C2 – [[KIFC2]], C3 – [[KIFC3]] = kinezin-14 Laki lanci kinezina-1: * 1 – [[KLC1]], 2 – [[KLC2]], 3 – [[KLC3]], 4 – [[KLC4]] Asocirani proteini kinezina-2: * KAP-1, KAP3 or KIFAP3 ==Također pogledajte== *[[Dinein]] *[[Kinezin 8]] *[[Kinesin 13]] *[[Molekulski motor]] *[[Proteinski motor]] == Reference == {{Refspisak|2}} == Dopunska literatura == {{refbegin}} *{{cite journal |authors=Lawrence CJ, Dawe RK, Christie KR, Cleveland DW, Dawson SC, Endow SA, Goldstein LS, Goodson HV, Hirokawa N, Howard J, Malmberg RL, McIntosh JR, Miki H, Mitchison TJ, Okada Y, Reddy AS, Saxton WM, Schliwa M, Scholey JM, Vale RD, Walczak CE, Wordeman L | title = A standardized kinesin nomenclature | journal = J. Cell Biol. | volume = 167 | issue = 1 | pages = 19–22 |date=oktobar 2004 | pmid = 15479732 | pmc = 2041940 | doi = 10.1083/jcb.200408113 }} {{refend}} == Vanjski linkovi== *[http://www.mechanobio.info/modules/go-0030705#3_go-0030705 MBInfo - Kinesin transports cargo along microtubules] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160325095119/http://www.mechanobio.info/modules/go-0030705#3_go-0030705 |date=25. 3. 2016 }} *[http://valelab.ucsf.edu/ Animated model of kinesin walking] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240315062956/https://valelab.ucsf.edu/ |date=15. 3. 2024 }} *[http://www.ibiology.org/ibioseminars/cell-biology/ron-vale-part-1.html Ron Vale's seminar:"Cytoskeletal Motor Proteins"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624044128/http://www.ibiology.org/ibioseminars/cell-biology/ron-vale-part-1.html |date=24. 6. 2016 }} *[https://web.archive.org/web/20090922112210/http://cellimages.ascb.org/cdm4/item_viewer.php?CISOROOT=%2Fp4041coll12&CISOPTR=53&CISOBOX=1&REC=1 Animation of kinesin movement] ASCB image library *{{cite web |url=http://tissue.medicalengineer.co.uk/Cellular+Motility+in+Brief.php |title=Microtubule Based Movement |last=Murphy |first=V.F. |work=tissue.medicalengineer.co.uk |date=12. 5. 2004 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070722103457/http://tissue.medicalengineer.co.uk/Cellular+Motility+in+Brief.php |archive-date=22. 7. 2007 |access-date=10. 12. 2015 |url-status=dead }} *[http://www.studiodaily.com/main/technique/tprojects/6850.html The Inner Life of a Cell, 3D animation featuring a Kinesin transporting a vesicle] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207201909/http://www.studiodaily.com/main/technique/tprojects/6850.html |date=7. 12. 2008 }} *[https://web.archive.org/web/20150906060933/http://labs.cellbio.duke.edu/kinesin/ The Kinesin Homepage]{{Commons|Kinesin}} * [http://www.pdbe.org/emsearch/kinesin 3D electron microscopy structures of kinesin from the EM Data Bank(EMDB)] [[Kategorija:Motorni proteini]] [[Kategorija:EC 3.6.4.4]] [[Kategorija:EC 3.6.4.5]] noea7dlg32863toyxahfou5envlftfp 10 420928 3672643 3634303 2024-12-12T02:40:44Z Z1KA 87045 3672643 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" style="text-align:right; font-size: 90%" |- ! colspan="10" align="center" |Teritorijalna podjela SFRJ |- !colspan=2| Republika/Pokrajina !! [[Glavni grad]] !! [[Zastava]] !! [[Grb]] !! Položaj !! colspan="2" | Površina ! colspan="2" |Stanovništvo<br /><small>(1991)</small> |- | align=left colspan=2|[[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|SR Bosna i Hercegovina]] | align=left |[[Sarajevo]] | [[Datoteka:Flag of Bosnia and Herzegovina (1946-1992).svg|80px]] | [[Datoteka:Coat of Arms of the Socialist Republic of Bosnia and Herzegovina.svg|50px]] | align=left |[[Datoteka:Locator map Bosnia and Herzegovina in Yugoslavia.svg|60px]] | colspan="2" | 51.129 | colspan="2" |4.365.369 |- | align=left colspan=2|[[Socijalistička Republika Crna Gora|SR Crna Gora]] | align=left |[[Podgorica|Titograd]] | [[Datoteka:Flag of the Socialist Republic of Montenegro.svg|80px|border]] | [[Datoteka:Coat of Arms of the Socialist Republic of Montenegro.svg|50px]] | [[Datoteka:Locator map Montenegro in Yugoslavia.svg|60px]] | colspan="2" | 13.812 | colspan="2" |615.035 |- | align=left colspan=2|[[Socijalistička Republika Hrvatska|SR Hrvatska]] | align=left |[[Zagreb]] | [[Datoteka:Flag of SR Croatia.svg|80px|border]] | [[Datoteka:Coat of Arms of the Socialist Republic of Croatia.svg|50px]] | [[Datoteka:Locator map Croatia in Yugoslavia.svg|60px]] | colspan="2" | 56.542 | colspan="2" |4.784.265 |- | align=left colspan=2|[[Socijalistička Republika Makedonija|SR Makedonija]] | align=left |[[Skoplje]] | [[Datoteka:Flag of North Macedonia (1946–1992).svg|80px|border]] | [[Datoteka:Coat_of_arms_of_Macedonia_(1946-2009).svg|50px]] | [[Datoteka:Locator map Macedonia in Yugoslavia.svg|60px]] | colspan="2" | 25.713 | colspan="2" |2.033.964 |- | align=left colspan=2|[[Socijalistička Republika Slovenija|SR Slovenija]] | align=left |[[Ljubljana]] | [[Datoteka:Flag of Slovenia (1945-1991).svg|80px|border]] | [[Datoteka:Coat of Arms of the Socialist Republic of Slovenia.svg|50px]] | [[Datoteka:Locator map Slovenia in Yugoslavia.svg|60px]] | colspan="2" | 20.253 | colspan="2" |1.965.986 |- | align=left colspan=2|[[Socijalistička Republika Srbija|SR Srbija]] | align=left |[[Beograd]] | rowspan=3| [[Datoteka:Flag of SR Serbia.svg|80px|border]] | rowspan=3| [[Datoteka:Coat of arms of Serbia (1947–2004).svg|50px]] | [[Datoteka:Locator map Serbia in Yugoslavia.svg|60px]] | rowspan="3" | 88.361 |55.968 | rowspan="3" |9.778.991 | 5.808.906 |- | rowspan=2| | align=left |[[Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo|SAP Kosovo]] | align=left |[[Priština]] | [[Datoteka:Locator map Kosovo in Yugoslavia and Serbia.svg|60px]] |10.887 | 1.938.093 |- | align=left |[[Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina|SAP Vojvodina]] | align=left |[[Novi Sad]] | [[Datoteka:Locator map Vojvodina in Yugoslavia and Serbia.svg|60px]] |21.506 | 2.031.992 |- ! colspan="2" |[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavija]] ![[Beograd]] ! [[Datoteka:Flag of SFR Yugoslavia.svg|80px|border]] ! [[Datoteka:Emblem of SFR Yugoslavia.svg|50px]] ! [[Datoteka:Yugoslavia (1946-1990) location map (red).svg|60px]] ! colspan="2" | 255.810 ! colspan="2" |23.543.610 |} bvbdpj12b250fi66jc1zwfu3jy67n74 0 428617 3672588 3510258 2024-12-11T20:35:16Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672588 wikitext text/x-wiki {{Infokutija trenutna sezona fudbalskog kluba | ime_kluba = [[Malmö FF]] | sezona = 2017. | slika = | veličina_slike = | tekst = | titula_vlasnika = | vlasnik = <!-- ili | vlasnici = --> | titula_predsjednika = | predsjednik = [[Håkan Jeppsson]] | titula_menadžera = | menadžer = [[Magnus Pehrsson]] | titula4 = | osoba4 = | titula_stadiona = | stadion = | liga1 = [[Allsvenskan]] | liga1_rezultat = [[Allsvenskan 2017.|1. mjesto]] | liga2 = | liga2_rezultat = | liga3 = | liga3_rezultat = | kup1 = [[Svenska Cupen]] | kup1_rezultat = [[Svenska Cupen 2016/2017.|2. runda]] | kup2 = | kup2_rezultat = | kup3 = | kup3_rezultat = | kup4 = | kup4_rezultat = | kup5 = | kup5_rezultat = | kup6 = | kup6_rezultat = | kup7 = | kup7_rezultat = | najbolji_strijelac_sezone = <!-- ili | najbolji_strijelci_sezone = --> | najbolji_strijelci_lige = Allsvenskan:<br />{{ZD|ŠVE}} [[Paweł Cibicki]]<br />{{ZD|ŠVE}} [[Markus Rosenberg]] (4)<br />Svukupno:<br />{{ZD|ŠVE}} [[Paweł Cibicki]]<br />{{ZD|ŠVE}} [[Markus Rosenberg]] (4) | najveća_posjećenost = | najmanja_posjećenost = | prosječna_posjećenost = | najveća_pobjeda = | najveći_poraz = | uzorak_lr1 = | uzorak_t1 = | uzorak_dr1 = | uzorak_š1 = | uzorak_č1 = | lijeva ruka1 = | tijelo1 = | desna ruka1 = | šorc1 = | čarape1 = | opis1 = | uzorak_lr2 = | uzorak_t2 = | uzorak_dr2 = | uzorak_š2 = | uzorak_č2 = | lijeva ruka2 = | tijelo2 = | desna ruka2 = | šorc2 = | čarape2 = | opis2 = | uzorak_lr3 = | uzorak_t3 = | uzorak_dr3 = | uzorak_š3 = | uzorak_č3 = | lijeva ruka3 = | tijelo3 = | desna ruka3 = | šorc3 = | čarape3 = | opis3 = | prethodna_sezona = [[Malmö FF – sezona 2016.|2016.]] | naredna_sezona = [[Malmö FF – sezona 2018.|2018]] | ažurirano = <!-- U formatu D. M. GGGG; bez tačke iza godine. --> }} '''[[Malmö FF]] - sezona 2017.''' je 82. sezona u [[Allsvenskan]], a 17. uzastopna sezona u toj ligi. == Igrači == === Sastav === {{Nogometna ekipa početak}} {{Nogometna ekipa igrač|br=1|nac=ŠVE|ime=[[Johan Wiland]]|poz=GK}} {{Nogometna ekipa igrač|br=2|nac=ŠVE|ime=[[Pa Konate]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=3|nac=ŠVE|ime=[[Anton Tinnerholm]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=4|nac=ŠVE|ime=[[Behrang Safari]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=5|nac=ŠVE|ime=[[Erdal Rakip]]|poz=MF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=6|nac=ŠVE|ime=[[Oscar Lewicki]]|poz=FW}} {{Nogometna ekipa igrač|br=7|nac=DAN|ime=[[Anders Christiansen]]|poz=MF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=9|nac=ŠVE|ime=[[Markus Rosenberg]]|poz=FW}} {{kapiten}} {{Nogometna ekipa igrač||br=10|nac=NOR|ime=[[Magnus Wolff Eikrem]]|poz=MF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=11|nac=ŠVE|ime=[[Alexander Jeremejeff]]|poz=FW}} {{Nogometna ekipa igrač|br=13|nac=PER|ime=[[Yoshimar Yotún]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=15|ime=[[Paweł Cibicki]]|nac=ŠVE|poz=MF}} {{Nogometna ekipa sredina}} {{Nogometna ekipa igrač|br=17|ime=[[Rasmus Bengtsson]]|nac=ŠVE|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=22|nac=ŠVE|ime=[[Tobias Sana]]|poz=MF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=23|nac=NOR|ime=[[Jo Inge Berget]]|poz=MF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=24|nac=DAN|ime=[[Lasse Nielsen (nogometaš, rođen 1988)|Lasse Nielsen]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=25|nac=URU|ime=[[Felipe Carvalho]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=26|nac=NOR|ime=[[Andreas Vindheim]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=29|ime=[[Fredrik Andersson (nogometaš)|Fredrik Andersson]]|nac=ŠVE|poz=GK}} {{Nogometna ekipa igrač|br=31|ime=[[Franz Brorsson]]|nac=ŠVE|poz=DF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=32|ime=[[Mattias Svanberg]]|nac=ŠVE|poz=MF}} {{Nogometna ekipa igrač|br=33|nac=ŠVE|ime=[[Teddy Bergqvist]]|poz=FW}} {{Nogometna ekipa igrač|br=37|nac=ŠVE|ime=[[Dennis Hadžikadunić]]|poz=DF}} {{Nogometna ekipa kraj}} === Transferi === ==== Dolasci ==== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Pozicija !Nogometaš !God. !Vrsta transfera !Dolazak iz !Visina obeštećenja !Ref. |- |[[Odbrambeni igrač (nogomet)|DF]] |{{ZD|DAN}} [[Lasse Nielsen (nogometaš, rođen 1988)|Lasse Nielsen]] |29 |transfer |{{ZD|BEL}} [[KAA Gent|Gent]] |''[[Euro|€]] 650 000'' |<ref>{{Cite web|url=http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-20_valkommen-till-mff-lasse-nielsen|title=Välkommen till Malmö FF, Lasse Nielsen! - Malmö FF|website=www.mff.se|language=sv|access-date=24. 3. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170322111143/http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-20_valkommen-till-mff-lasse-nielsen|archive-date=22. 3. 2017|url-status=dead}}</ref> |} ==== Odlasci ==== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Pozicija !Nogometaš !God. !Vrsta transfera !Odlazak u !Visina obeštećenja !Ref. |- |[[Vezni igrač|MF]] |{{ZD|GAN}} [[Enoch Kofi Adu]] |26 |transfer |{{ZD|TUR}} [[Akhisar Belediyespor]] |[[Euro|€]] 600 000 |<ref>{{Cite web|url=http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-04_adu-lamnar-mff|title=Enock Kofi Adu lämnar Malmö FF - Malmö FF|website=www.mff.se|language=sv|access-date=24. 3. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170322111145/http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-04_adu-lamnar-mff|archive-date=22. 3. 2017|url-status=dead}}</ref> |- |[[Nogometni golman|GK]] |{{ZD|ŠVE}} [[Marko Johansson]] |18 |posudba |{{ZD|ŠVE}} [[Trellebrogs FF]] |— |<ref>{{Cite web|url=http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-13_marko-johansson-lanas-ut-till-tff|title=Marko Johansson lånas ut till Trelleborgs FF - Malmö FF|website=www.mff.se|language=sv|access-date=24. 3. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170322111315/http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-13_marko-johansson-lanas-ut-till-tff|archive-date=22. 3. 2017|url-status=dead}}</ref> |- |[[Vezni igrač|MF]] |{{ZD|ŠVE}} [[Piotr Johansson]] |21 |istek ugovora |{{ZD|ŠVE}} [[Gefle IF]] |— |<ref>{{Cite web|url=http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-19_piotr-johansson-lamnar-malmo-ff|title=Piotr Johansson lämnar Malmö FF - Malmö FF|website=www.mff.se|language=sv|access-date=24. 3. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170322202658/http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-19_piotr-johansson-lamnar-malmo-ff|archive-date=22. 3. 2017|url-status=dead}}</ref> |- |[[Vezni igrač|DF]] |{{ZD|ISL}} [[Kári Árnason (nogometaš, rođen 1982)|Kári Árnason]] |34 |transfer |{{ZD|KIP}} [[AC Omania|Omania Nicosia]] | |<ref>{{Cite web|url=http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-30_kari_arnasson_lamnar_mff|title=Kári Árnason lämnar Malmö FF - Malmö FF|website=www.mff.se|language=sv|access-date=24. 3. 2017|archive-date=2. 2. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170202185219/http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-01-30_kari_arnasson_lamnar_mff|url-status=dead}}</ref> |- |[[Vezni igrač|MF]] |{{ZD|ŠVE}} Erik Andersson |19 |posudba |{{ZD|ŠVE}} [[Trellebrogs FF]] |— |<ref>{{Cite web|url=http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-03-24_erik-andersson-lanas-ut-till-tff|title=Erik Andersson lånas ut till Trelleborgs FF - Malmö FF|website=www.mff.se|language=sv|access-date=5. 4. 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111041950/http://www.mff.se/aktuellt/nyheter/Nyheter/2017-03-24_erik-andersson-lanas-ut-till-tff|archive-date=11. 11. 2017|url-status=dead}}</ref> |} == Takmičenje == ==== Pregled ==== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Takmičenje !Početna runda !Trenutna runda/pozicija !Završna runda/pozicija !Prva utakmica !Zadnja utakmica |- |[[Allsvenskan 2017.|Allsvenskan]] |N/A |1 | |1. april 2017 |5. novembar 2017 |- |[[Svenska Cupen 2016/2017.|Svenska Cupen 2016/17]] |2. runda |— |2. runda |25. august 2016 |25. august 2016 |} === [[Allsvenskan|Allsvenksan]] === {{Glavni|Allsvenskan 2017.}} ==== Tabela ==== {{Tabela Allsvenskan 2017.}} ==== Statistika u Allsvenskan ==== {{Fb_rs|dp=4|dn=0|di=1|ddg=10|dpg=6|gp=4|gn=3|gi=0|gdg=10|gpg=1}} ==== Utakmice ==== {{legend2|#CCFFCC|Pobjeda|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFBB|Neriješeno|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Izgubljeno|border=1px solid #AAAAAA}} {{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[IFK Göteborg]]|tim2=[[Malmö FF]]|lokacija=[[Göteborg]]|stadion=[[Ullevi]]|vrijeme=13:00|datum={{Start date|2017|4|1|df=y}}|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3490952|runda=1.|ishod=N|golovi1=[[Mikael Boman|Boman]] {{gol|8}}|golovi2=[[Paweł Cibicki|Cibicki]] {{gol|34}}|gledalaca=32,129|sudac=[[Stefan Johannesson]]|rezultat=1–1}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Malmö FF]]|tim2=[[GIF Sundsvall]]|lokacija=[[Malmö]]|stadion=[[Stadion Swedbank|Swedbank Stadion]]|datum={{Start date|2017|4|11|df=y}}|vrijeme=18:30|sudac=Patrik Eriksson|gledalaca=18,378|runda=2.|ishod=POB|golovi1=[[Behrang Safari|Safari]] {{gol|35}} <br/> [[Markus Rosenberg|Rosenberg]] {{gol|60}}|rezultat=2–0|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3490964}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Halmstads BK]]|tim2=[[Malmö FF]]|vrijeme=15:00|stadion=[[Örjans Vall]]|lokacija=[[Halmstad]]|gledalaca=8,297|sudac=Glenn Nyberg|rezultat=0–3|golovi2=[[Anders Christiansen|Christiansen]] {{gol|35}} <br/> [[Paweł Cibicki|Cibicki]] {{gol|38||63}}|datum={{Start date|2017|4|16|df=y}}|runda=3.|ishod=POB}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Malmö FF]]|tim2=[[Djurgårdens IF Fotboll|Djurgårdens IF]]|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3490980|gledalaca=19,074|sudac=Jonas Eriksson|lokacija=[[Malmö]]|stadion=[[Stadion Swedbank|Swedbank Stadion]]|vrijeme=19:00|datum={{Start date|2017|4|24|df=y}}|runda=4.|ishod=POB|golovi1=[[Anton Tinnerholm|Tinnerholm]] {{gol|31}} <br/> [[Jo Inge Berget|Berget]] {{gol|75}} <br/> [[Yoshimar Yotún|Yotún]] {{gol|86}}|golovi2=[[Magnus Eriksson (nogometaš, rođen 1990)|Eriksson]] {{gol|45+2|pen.}} <br/> [[Gustav Engvall|Engvall]] {{gol|65}}|rezultat=3–2}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Kalmar FF]]|tim2=[[Malmö FF]]|vrijeme=19:00|datum={{Start date|2017|4|27|df=y}}|runda=5.|ishod=N|sudac=[[Bojan Pandžić]]|lokacija=[[Kalmar]]|stadion=[[Guldfågeln Arena]]|rezultat=0–0|gledalaca=5,887|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3490986}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Malmö FF]]|tim2=[[Örebro SK]]|lokacija=[[Malmö]]|stadion=[[Stadion Swedbank|Swedbank Stadion]]|gledalaca=17,846|rezultat=2–1|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3490994|datum={{Start date|2017|5|1|df=y}}|runda=6.|ishod=POB|vrijeme=15:00|sudac=Glenn Nyberg|golovi1=[[Markus Rosenberg|Rosenberg]] {{gol|63|pen.}} <br/> [[Alexander Jeremejeff|Jeremejeff]] {{gol|83}}|golovi2=[[Kennedy Igboananike|Igboananike]] {{gol|48}}}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[IF Elfsborg]]|tim2=[[Malmö FF]]|datum={{Start date|2017|5|8|df=y}}|vrijeme=19:00|gledalaca=8,452|sudac=[[Stefan Johannesson]]|rezultat=1–2|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491004|ishod=POB|runda=7.|lokacija=[[Borås]]|stadion=[[Borås Arena]]|golovi1=[[Viktor Prodell|Prodell]] {{gol|83}}|golovi2=[[Paweł Cibicki|Cibicki]] {{gol|79}} <br/> [[Jo Inge Berget|Berget]] {{gol|90+1}}}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Malmö FF]]|tim2=[[Östersunds FK]]|datum={{Start date|2017|5|14|df=y}}|vrijeme=17:30|lokacija=[[Malmö]]|stadion=[[Stadion Swedbank|Swedbank Stadion]]|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491005|runda=8.|ishod=POB|rezultat=2–1|golovi1=[[Markus Rosenberg|Rosenberg]] {{gol|52}} <br/> [[Erdal Rakip|Rakip]] {{gol|90+5}}|golovi2=[[Ken Sema|Sema]] {{gol|80}}|gledalaca=19,887|sudac=Magnus Lindgren}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Hammarby Fotboll|Hammarby IF]]|tim2=[[Malmö FF]]|vrijeme=19:00|datum={{Start date|2017|5|17|df=y}}|lokacija=[[Stockholm]]|stadion=[[Tele2 Arena]]|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491016|runda=9.|sudac=Johan Hamlin|gledalaca=22,456|rezultat=1–1|golovi1=[[Arnór Smárason|Smárason]] {{gol|51}}|golovi2=[[Anton Tinnerholm|Tinnerholm]] {{gol|68}}|ishod=N}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Malmö FF]]|tim2=[[IFK Norrköping]]|lokacija=[[Malmö]]|gledalaca=20,145|stadion=[[Stadion Swedbank|Swedbank Stadion]]|rezultat=1–2|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491027|vrijeme=17:30|sudac=[[Bojan Pandžić]]|datum={{Start date|2017|5|21|df=y}}|runda=10.|ishod=POR|golovi1=[[Markus Rosenberg|Rosenberg]] {{gol|76}}|golovi2=[[Daniel Sjölund|Sjölund]] {{gol|83}} <br/> [[Karl Holmberg|Holmberg]] {{gol|85}}}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[AIK Fotboll|AIK]]|tim2=[[Malmö FF]]|datum={{Start date|2017|5|29|df=y}}|vrijeme=19:00|gledalaca=19,570|rezultat=0–1|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491031|lokacija=[[Solna]], [[Stockholm]]|stadion=[[Friends Arena]]|sudac=Glenn Nyberg|ishod=POB|runda=11.|golovi2=[[Felipe Carvalho|Carvalho]] {{gol|90+3}}}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Jönköpings Södra IF]]|tim2=[[Malmö FF]]|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491040|lokacija=[[Jönköping]]|sudac=Patrik Eriksson|vrijeme=18:00|datum={{Start date|2017|6|3|df=y}}|gledalaca=5,565|rezultat=1–2|stadion=[[Stadsparksvallen]]|runda=12.|ishod=POB|golovi1=[[Dženis Kozica|Kozica]] {{gol|52}}|golovi2=[[Anders Christiansen|Christiansen]] {{gol|19}} <br/> [[Erdal Rakip|Rakip]] {{gol|62}}}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Malmö FF]]|tim2=[[AFC Eskilstuna]]|datum={{Start date|2017|7|1|df=y}}|vrijeme=16:00|lokacija=[[Malmö]]|stadion=[[Stadion Swedbank|Swedbank Stadion]]|izvještaj=http://svenskfotboll.se/allsvenskan/match/?scr=result&fmid=3491050|rezultat=|ishod=|runda=13.}} === [[Svenska Cupen]] === {{Glavni|Svenska Cupen 2016/2017.}} {{legend2|#CCFFCC|Pobjeda|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFFFBB|Neriješeno|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFCCCC|Izgubljeno|border=1px solid #AAAAAA}} {{Sklopiva nogometna kutija|tim1=[[Landskrona BoIS]]|tim2=[[Malmö FF]]|datum={{Start date|2016|8|25|df=y}}|vrijeme=19:00|runda=2. runda|rezultat=3–1|izvještaj=http://svenskfotboll.se/cuper-och-serier/svenska-cupen-herrar/spelprogram-omg-1-2-2016/?scr=result&fmid=3466297|gledalaca=5 125|ishod=POR|lokacija=[[Landskrona]]|stadion=Landskrona IP}} === [[UEFA Liga prvaka]] === {{Glavni|UEFA Liga prvaka 2017/2018.}} ==== Kvalifikacijska faza i play-off runda ==== ===== Druga kvalifikacijska runda ===== {{Sklopiva nogometna kutija|tim1=TBD|tim2=TBD|runda=1. utakmica|vrijeme=|datum=|lokacija=|stadion=|ishod=}}{{Sklopiva nogometna kutija|tim1=TBD|tim2=TBD|datum=|vrijeme=|ishod=|lokacija=|stadion=|runda=2. utakmica}} == Reference == <references /> == Vanjski linkovi == * [http://www.mff.se/ Službeni website] {{Commonscat|Malmö FF}} {{Nogomet u Švedskoj}}{{Allsvenskan}}{{Malmö FF sezone}} [[Kategorija:Sezone Malmöa FF]] jvvqyiz8o49zkb1dvgc9fb699f1fwxv 0 436375 3672630 3610418 2024-12-11T23:49:47Z 194.230.160.17 Popravljen poštanski broj. Bezena spada pod općinu Ruše, sa poštanskim brojem 2342. 3672630 wikitext text/x-wiki {{Geokutija naselje u Sloveniji <!-- *** Gornji dio *** --> |ime = Bezena |vrsta = naselje <!-- *** Ime **** --> |službeni naziv = |slogan = |nadimak = <!-- *** Slika *** --> |slika = |opis_slike = |dimenzija_slike = <!-- *** Simboli *** --> |zastava = |grb = <!-- *** Države, regije i.t.d *** --> |statistička regija = [[Podravska statistička regija|Podravska]] |općina = [[Ruše (Slovenija)|Ruše]] |općina1 = |općina2 = |općina3 = |općina4 = |općina5 = |općina6 = |općina7 = |općina8 = |općina9 = |općina10 = <!-- *** Položaj *** --> | širina_stepeni = 46| širina_minuta = 32| širina_sekundi = 45| širina_SJ = N | dužina_stepeni = 15| dužina_minuta = 32| dužina_sekundi = 08| dužina_IZ = E |najveća tačka = |najveća tačka metara = 300 <!-- *** Površina *** --> |površina grad = 2.356 |površina općina = <!-- *** Stanovništvo *** --> |stanovništvo općina = |stanovništvo grad = 515 |stanovništvo ukupno = |stanovništvo godina = [[2011]] |stanovništvo općina godina = |gustoća = |gustoća općina = <!-- *** Historija i administracija *** --> |osnovano = |gradonačelnik = |gradonačelnik stranka = <!-- *** Kod *** --> |poštanski broj = 2342 Ruše |pozivni broj = (+386) 2 <!-- *** Karta *** --> | karta_lokacija = Slovenija | opis_karte = <!-- *** Web stranice *** --> | web stranice = <!-- *** Bilješka *** --> |bilješka = }} '''Bezena''' ({{jez-de|Hollern}}) je naseljeno mjesto u sastavu općine [[Ruše (Slovenija)|Ruše]], regija [[Podravska statistička regija|Podravska]], [[Slovenija]]. ==Historija== Do teritorijalne reorganizacije u Sloveniji nalazila se u sastavu stare općine [[Ruše (Slovenija)|Ruše]]. ==Stanovništvo== Na popisu stanovništva [[2011]]. godine, Bezena je imala 515 stanovnika. {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto; text-align: center;" |- ! colspan="3" | Broj stanovnika po popisima<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.si/ |title=Statistični urad Republike Slovenije |access-date=6. 11. 2017 |archive-date=24. 2. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224052913/http://www.stat.si/ |url-status=dead }}</ref> |- | [[1991]] || [[2002]] || [[2011]] |- | 469 || 480 || 515 |- |} ==Reference== {{reference}} ==Vanjski linkovi== {{stub-naselje-Slovenija}} {{Ruše}} [[Kategorija:Naselja u Sloveniji]] [[Kategorija:Naselja u Podravskoj regiji]] fbrcntym49mwe099yb8wx8p8l2ixa7b 0 448912 3672569 3500696 2024-12-11T16:33:04Z Makenzis 98619 3672569 wikitext text/x-wiki {{Infokutija fudbalski klub | Boja1 = #FFFFFF | Boja2 = #EB0000 | Ime kluba = '''Lecce''' | Puno ime = Unione Sportiva Lecce SpA | Grb = | Nadimak = ''Giallorossi'' | Osnovan = [[1908.]] | Raspušten = | Lokacija = [[Lecce]]<br>[[Apulija]]<br>[[Italija]] | Boje = {{colorbox|red}} {{colorbox|white}} | Federacija = [[Nogometni savez Italije|FIGC]] | Konfederacija = | Liga = [[Serie B]] | Stadion = [[Stadio Via del Mare|Via del Mare]]<ref>{{Cite web |url=http://www.stadiumguide.com/viadelmare/ |title=Stadio Via del Mare |work=stadiumguide.com|access-date= 29. 9. 2018}}</ref> | Kapacitet = 40.670 | Vlasnik kluba = | Predsjednik kluba = | Menadžer = | Uspjesi = | Evropski kupovi = | Adresa = | Plasman u prethodnoj sezoni = 14. mjesto | Prethodna sezona = 2023/24. | Webstranica = [http://www.uslecce.it/ uslecce.it] | Trenutna sezona = | uzorak_lr1 = _lecce1819h | uzorak_t1 = _lecce1819h | uzorak_dr1 = _lecce1819h | uzorak_š1 = _lecce1819h | uzorak_č1 = _lecce1819h | lijeva ruka1 = | tijelo1 = | desna ruka1 = | šorc1 = | čarape1 = | uzorak_lr2 = _lecce1819a | uzorak_t2 = _lecce1819a | uzorak_dr2 = _lecce1819a | uzorak_š2 = _lecce1819a | uzorak_č2 = _lecce1819a | lijeva ruka2 = | tijelo2 = | desna ruka2 = | šorc2 = | čarape2 = }} '''Unione Sportiva Lecce SpA''' je profesionalni [[italija]]nski [[nogomet]]ni klub iz [[Lecce]]a, regija [[Apulija]]. Takmiči se u [[Serie B]], drugom rangu italijanskog nogometa. == Historija == Klub je osnovan 15. marta 1908. godine kao ''Sporting Club Lecce''. Prvi predsjednik kluba je bio Francesco Marangi. Klub je prvobitno igrao u crno-bijeloj kombinacji. Lecce je uglavnom igrao u regionalnim ligama. Sadašnji naziv usvaja 16. septembra 1927. godine. Promociju u [[Serie A]] prvi put ostvaruje 1985. godine. Od 1966. godine domaće utakmice igra na stadionu [[Stadio Via del Mare|Via del Mare]]. == Uspjesi == *'''[[Serie B]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (1):''' 2009/10. *'''[[Serie C]]:''' **'''[[Datoteka:Cup Winner.png]] (4):''' 1945/46, 1975/76, 1995/96, 2017/18. == Reference == {{reference}} == Vanjski linkovi == * [http://www.uslecce.it/ Službena stranica] [[Kategorija:Nogometni klubovi u Italiji]] [[Kategorija:Nogometni klubovi osnovani 1908.]] l406vfggtkg98wwqx21j2nzi8b0lzkn 0 458423 3672622 3633292 2024-12-11T22:33:06Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Političari Socijalističke partije Republike Srpske]] to [[Category:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672622 wikitext text/x-wiki {{Infokutija politički vođa |ime = Duško Milunović |slika = |redoslijed = [[Ministarstvo rada i boračko-invalidske zaštite Republike Srpske|Ministar rada i boračko-invalidske zaštite Republike Srpske]] |vrijeme_na_vlasti = 18. decembar 2018 – |prethodnik = [[Milenko Savanović]] |nasljednik = |redoslijed2 = |vrijeme_na_vlasti2 = |prethodnik2 = |nasljednik2 = |redoslijed3 = |vrijeme_na_vlasti3 = |prethodnik3 = |nasljednik3 = |redoslijed4 = |vrijeme_na_vlasti4 = |prethodnik4 = |nasljednik4 = |datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1966|3|15}} |mjesto_rođenja = [[Bosanska Dubica]], [[FNRJ]] |datum_smrti = |puno_ime = Duško Milunović |etnicitet = [[Srbi u Bosni i Hercegovini|Srbin]] |politička_stranka = [[Socijalistička partija Republike Srpske|SP RS]] |supruga = |djeca = |obrazovanje = [[Univerzitet u Sarajevu]]<br />Fakultet političkih nauka<br />[[Univerzitet u Banjoj Luci|Filozofski fakultet]] |vjera = [[Pravoslavlje]] |potpis = |web_stranica = }} '''Duško Milunović''' ([[Bosanska Dubica]], 15. marta 1966) [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] je političar i [[Ministarstvo rada i boračko-invalidske zaštite Republike Srpske|ministar rada i boračko-invalidske zaštite Republike Srpske]], te član [[Socijalistička partija Republike Srpske|Socijalističke partije RS]]. == Biografija == Milunović je rođen 15. marta 1966. godine u Bosanskoj Dubici. U rodnom mjestu je završio osnovnu i srednju školu, nakon čega je 1990. diplomirao na [[Fakultet političkih nauka u Sarajevu|Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Sarajevu]], smjer "opštenarodna odbrana". 2007. godine je magistrirao na Filozofskom fakultetu [[Univerzitet u Banjoj Luci|Univerziteta u Banjoj Luci]].<ref>{{Cite web|url=http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mpb/OM/MIN/Pages/Splash.aspx|title=Министар Министар|last=|first=|date=|website=www.vladars.net|publisher=Vlada Republike Srpske|access-date=28. 12. 2018|archive-date=6. 1. 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190106234918/http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mpb/OM/MIN/Pages/Splash.aspx|url-status=dead}}</ref> Nakon početka [[Rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]] 1992. godine, Milunović je se pridružio snagama [[Vojska Republike Srpske|Vojske Republike Srpske]]. Borac je prve kategorije i ratni vojni invalid. Za zasluge tokom ratnih dejstava dodjeljena mu je medalja "Zasluga za narod". Okončanjem rata, Duško Milunović je počeo da radi na raznim pozicijama u administraciji Republike Srpske. Tako je prvo bio načelnik odsjeka u bivšem ministarstvu odbrane RS, nakon čega je postao načelnik za vojne evidencije u entitetskom ministarstvu rada i boračko-invalidske zaštite. Od 2010. godine, sve do imenovanja za novog ministra, Milunović je bio na poziciji pomoćnika ministra. Poslije [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018.|općih izbora u Bosni i Hercegovini 2018.]] i izbora [[Radovan Višković|Radovana Viškovića]] za novog mandatara [[Vlada Republike Srpske|Vlade RS]], Milunović je predložen za novog ministra rada i boračko-invalidske zaštite. [[Narodna skupština Republike Srpske]] izabrala ga je na tu poziciju 18. decembra 2018., a 20. decembra je i službeno preuzeo dužnost novog ministra, nasljeđujući Milenka Savanovića.<ref>{{Cite web|url=http://ba.n1info.com/Vijesti/a304093/Izabrana-nova-Vlada-Republike-Srpske-FOTO.html|title=Izabrana nova Vlada Republike Srpske (FOTO)|last=|first=|date=18. 12. 2018|website=ba.n1info.com|publisher=N1|language=|access-date=28. 12. 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.atvbl.com/node/1046436|title=Savanović predao dužnost Milunoviću|last=|first=|date=20. 12. 2018|website=atvbl.com|publisher=Alternativna televizija|language=|access-date=28. 12. 2019}}{{Mrtav link}}</ref> Milunović je dugogodišjnji član Socijalističke partije Republike Srpske, a u novembru 2017. je i izabran za predsjednika općinske organizacije svoje stranke u Bosanskoj Dubici.<ref>{{Cite web|url=http://www.rtv-kd.com/dusko-milunovic-novi-predsjednik-dubickih-socijalista/|title=Duško Milunović novi predsjednik dubičkih socijalista|last=|first=|date=9. 11. 2017|website=rtv-kd.com|publisher=Radiotelevizija Kozarska Dubica|language=|access-date=28. 12. 2019}}</ref> == Reference == {{refspisak}} {{DEFAULTSORT:Milunović, Duško}} [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] [[Kategorija:Rođeni 1966.]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački ministri]] 6jm85io1upcvicgb9x276n0wcnjzu3w 0 462083 3672620 3633290 2024-12-11T22:33:05Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Političari Socijalističke partije Republike Srpske]] to [[Category:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672620 wikitext text/x-wiki {{Infokutija politički vođa |ime = Sonja Davidović |slika = |redoslijed = [[Ministarstvo porodice, omladine i sporta Republike Srpske|Ministrica porodice, omladine i sporta Republike Srpske]] |vrijeme_na_vlasti = 18. decembra 2018 – |prethodnik = [[Jasmina Davidović]] |nasljednik = |redoslijed2 = |vrijeme_na_vlasti2 = |prethodnik2 = |nasljednik2 = |redoslijed3 = |vrijeme_na_vlasti3 = |prethodnik3 = |nasljednik3 = |redoslijed4 = |vrijeme_na_vlasti4 = |prethodnik4 = |nasljednik4 = |datum_rođenja = 1986. |mjesto_rođenja = [[Bihać]], [[SFRJ]] |datum_smrti = |puno_ime = Sonja Davidović |etnicitet = [[Bošnjaci|Bošnjakinja]] |politička_stranka = [[Socijalistička partija Republike Srpske|Socijalistička partija]] |supruga = |djeca = |obrazovanje = [[Univerzitet u Banjoj Luci]]<br />Pravni fakultet |vjera = |potpis = |web_stranica = }} '''Sonja Davidović''' (rođena 1980. godine u [[Bihać]]u) bosanskohercegovačka je političarka i trenutna [[Ministarstvo porodice, omladine i sporta Republike Srpske|ministrica porodice, omladine i sporta Republike Srpske]]. Članica je [[Socijalistička partija Republike Srpske|Socijalističke partije]].<ref>{{Cite web|url=https://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mpos/OM/MIN/Pages/Splash.aspx|title=Ministar|last=|first=|date=|website=www.vladars.net|publisher=Vlada Republike Srpske|access-date=31. 3. 2020|archive-date=8. 1. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200108105605/http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mpos/OM/MIN/Pages/Splash.aspx|url-status=dead}}</ref> == Biografija == Davidović je rođena 1980. u Bihaću, gdje je završila osnovno obrazovanje. Gimnaziju je završila u [[Banja Luka|Banjoj Luci]], nakon čega se upisuje na Pravni fakultet [[Univerzitet u Banjoj Luci|Univerziteta u Banjoj Luci]]. 2012. je položila Pravosudni ispit. Prije izbora za ministricu, 11 godina je radila u [[Ministarstvo pravde Republike Srpske|Ministarstvu pravde Republike Srpske]]. Nakon [[Opći izbori u Bosni i Hercegovini 2018.|Općih izbora u Bosni i Hercegovini 2018.]] i forimiranju [[Vlada Republike Srpske Radovana Viškovića|nove Vlade RS]] sa [[Radovan Višković|Radovanom Viškovićem]] kao premijeru, Davidović je izabrana za novu ministricu porodice, omladine i sporta. 18. decembra 2018. je od strane [[Narodna skupština Republike Srpske|Narodne skupštine Republike Srpske]] službeno imenovana na tu poziciju.<ref>{{Cite web|url=http://ba.n1info.com/Vijesti/a304093/Izabrana-nova-Vlada-Republike-Srpske-FOTO.html|title=Izabrana nova Vlada Republike Srpske (FOTO)|last=|first=|date=18. 12. 2018|website=ba.n1info.com|publisher=N1|language=|access-date=31. 3. 2020}}</ref> == Reference == {{refspisak}} {{DEFAULTSORT:Davidović, Sonja}} [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]] [[Kategorija:Rođeni 1980.]] [[Kategorija:Biografije, Bihać]] [[Kategorija:Ministri Republike Srpske]] [[Kategorija:Političari Republike Srpske]] nwwbxq1tw4ot38n95ax7dtqimiqc291 0 462194 3672601 3504991 2024-12-11T21:55:48Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672601 wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{taksokvir |boja=lightgreen | naziv = ''Melanthiaceae''<br>(Porodica čemerika) | slika= Veratrum lobelianum.png | slika_širina = 250 px |slika_opis = Habitus ''[[Veratrum lobelianum]]'' | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Angiospermae]] | classis = [[Monocotyledoneae]] | ordo = [[Liliales]] | familia = '''Melanthiaceae'''<ref name="LAPG III 2009">Elspeth Haston, James E. Richardson, Peter F. Stevens, Mark W. Chase, David J. Harris. The Linear Angiosperm Phylogeny Group (LAPG) III: a linear sequence of the families in APG III Botanical Journal of the Linnean Society, Vol. 161, No. 2. (2009), pp. 128-131. doi:10.1111/j.1095-8339.2009.01000.x Key: citeulike:6006207 pdf: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8339.2009.01000.x/pdf</ref>) | familia_authority = Batsch ex Borkh. | razdioba_stepen = Rodovi | razdioba = * ''[[Amianthium]]'' * ''[[Chamaelirium]]'' * ''[[Chionographis]]'' * ''[[Daiswa]]'' * ''[[Helonias]]'' * ''[[Heloniopsis]]'' * ''[[Kinugasa]]'' * ''[[Melanthium]]'' * ''[[Paris (biljka)|Paris]]'' * ''[[Schoenocaulon]]'' * ''[[Stenanthium]]'' * ''[[Trillium]]'' * ''[[Veratrum]]'' * ''[[Xerophyllum]]'' * ''[[Ypsilandra]]'' * ''[[Zigadenus]]'' }} '''''Melanthiaceae''''' je [[porodica (biologija)|porodica]] [[cvjetnica]], poznatik kao '''čemerike''',<ref>https://gobotany.nativeplanttrust.org/family/melanthiaceae/</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.wildflowers-and-weeds.com/Plant_Families/Melanthiaceae.htm |title=Arhivirana kopija |access-date=4. 4. 2020 |archive-date=11. 4. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190411131319/http://www.wildflowers-and-weeds.com/Plant_Families/Melanthiaceae.htm |url-status=dead }}</ref>, [[zeljasta biljka|zeljastih biljaka]] ili [[trajnica]] Sjeverne hemisfere.<ref name="zomlefer">{{cite journal| last = Zomlefer| first = WB|author2=NH Williams |author3=WM Whitten |author4=WS Judd | title = Generic circumscriptions and relationships in the tribe Melanthieae (Liliales, Melanthiaceae), with emphasis on ''Zigadenus'': Evidence from ITS and ''TRNL-F'' sequence date| journal = American Journal of Botany| volume = 88| issue = 9| pages = 1657–1669| publisher = Botanical Society of America| year = 2001| doi = 10.2307/3558411| jstor = 3558411| pmid = 21669700}}</ref> Skupa sa mnogim drugim [[liliaceae|lilioidnim]] [[monokotiledona]]ma, rani autori smatrali su članove ove porodice pripadnicima porodice ''[[Liliaceae]]'', dijelom zato što i njihove ljuske i latice jako nalikuju jedna drugoj i često su velike i upečatljive poput onih kod [[Lilium|ljiljana]],<ref name = "zomlefer" /> dok su ih neki noviji taksonomi smjestili u porodicu ''[[Trilliaceae]]''. Međutim, autoritativni savremeni tretman, [[APG III sistem]] iz 2009. (nepromenjen u odnosu na sistem [APG II] iz 2003.) i 1998 [[sistem APG]], postavlja porodicu u red [[Liliales]], u kladus [[monokotiledone]]. Na ovaj način, aksonomski opseg porodice uključuje do 17 rodova. Najpoznatiji su rodovi ''[[Paris (biljka)|Paris]]'' i ''[[Trillium]]''. [[Datoteka:Veratrum californicum habitus1.jpg|thumb|left| Porođajne greške u ispaši ovaca sa ''[[Veratrum californicum]]'' dale su ključni uvid u razvojnu biologiju u 20. stoljeću]] [[Datoteka:Nodding trillium flower -SC woodlot- 3.JPG|thumb|right|Trilijumi (ovdje ''[[Trillium cernuum]]'') su prilično uobičajene u proljetnim šumama umjerenih područja Sjeverne Amerike i Azije]] == Rodovi i vrste== U 2013., Svjetska lista odabranih biljnih porodica prigvatala je 17 rodova čemerike.<ref name="WCSP_Melanthiaceae">Search for "Melanthiaceae", {{Cite web |title=World Checklist of Selected Plant Families |publisher=Royal Botanic Gardens, Kew|url=http://apps.kew.org/wcsp/ |access-date=27. 8. 2013 }}</ref> Podijeljeni su u pet plemena, sa ukupno oko 173 poznate vrste.<ref name="Christenhusz-Byng2016">{{cite journal |author1=Christenhusz, M. J. M. |author2=Byng, J. W. |lastauthoramp=yes | year = 2016 | title = The number of known plants species in the world and its annual increase | journal = Phytotaxa | volume = 261 | pages = 201–217 | url = http://biotaxa.org/Phytotaxa/article/download/phytotaxa.261.3.1/20598 | doi = 10.11646/phytotaxa.261.3.1 | issue = 3 | publisher = Magnolia Press }}</ref> Oznake rodova unutar plemena [[Melanthieae]] posebno su radikalno promijenjene, kao rezultat [[Molekularna filogenetika|molekulskofilogenetičkih proučavanja]] u 21. stoljeću. Neki taksonomi kombinirali su tri roda potporodice ''Heloniadae'' u jedan rod (''Helonias'').<ref>{{Cite journal |last=Tanaka |first=N. |title=Phylogenetic and Taxonomic Studies on ''Helonias'', ''Ypsilandra'' and ''Heloniopsis'' III. Taxonomic Revision |date=1998 |journal=Journal of Japanese Botany |volume=73 |issue=2 |pages=102–115 |url=https://www.researchgate.net/publication/286547838 |access-date=4. 4. 2019}}</ref> ;Heloniadeae * ''[[Helonias]]'' <small>L.</small> * ''[[Heloniopsis]]'' <small>A.Gray</small> * ''[[Ypsilandra]]'' <small>Franch.</small> ;Chionographideae * ''[[Chamaelirium]]'' <small>Willd.</small> * ''[[Chionographis]]'' <small>Maxim.</small> ;[[Melanthieae]] * ''[[Amianthium]]'' <small>A.Gray</small> * ''[[Anticlea (plant)|Anticlea]]'' <small>Kunth</small> * ''[[Melanthium]]'' <small>J.Clayton ex L.</small> * ''[[Schoenocaulon]]'' <small>A.Gray</small> * ''[[Stenanthium]]'' <small>(A.Gray) Kunth</small> * ''[[Toxicoscordion]]'' <small>Rydb.</small> * ''[[Veratrum]]'' <small>L.</small> * ''[[Zigadenus]]'' <small>Michx.</small> ;Xerophylleae * ''[[Xerophyllum (biljka)|Xerophyllum]]'' <small>Michx.</small> ;Parideae * ''[[Paris (biljka)|Paris]]'' <small>L.</small> (uključujući ''Daiswa'' i ''Kinugasa'') * ''[[Pseudotrillium]]'' <small>S.B.Farmer</small> * ''[[Trillium]]'' <small>L.</small> (uključujući ''Trillidium'') == Reference== {{Reflist|30em}} == Vanjski linkovi == * [http://delta-intkey.com/angio/www/melanthi.htm Melanthiaceae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200426090312/https://www.delta-intkey.com/angio/www/melanthi.htm |date=26. 4. 2020 }} [in a very wide sense], [http://delta-intkey.com/angio/www/trilliac.htm Trilliaceae] in L. Watson and M.J. Dallwitz (1992 onwards). ''[https://web.archive.org/web/20070103200438/http://delta-intkey.com/angio/ The families of flowering plants]: descriptions, illustrations, identification, information retrieval.'' Version: 3 May 2006. http://delta-intkey.com {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070103200438/http://delta-intkey.com/ |date=3. 1. 2007 }}. * [http://www.csdl.tamu.edu/FLORA/cgi/gateway_family?fam=Melanthiaceae links] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081012204034/http://www.csdl.tamu.edu/FLORA/cgi/gateway_family?fam=Melanthiaceae |date=12. 10. 2008 }} and more [http://www.csdl.tamu.edu/FLORA/cgi/gateway_family?fam=Trilliaceae links] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070624030853/http://www.csdl.tamu.edu/FLORA/cgi/gateway_family?fam=Trilliaceae |date=24. 6. 2007 }} at CSDL, Texas {{Commons category|Melanthiaceae}} {{Wikivrste}} [[Kategorija:Melanthiaceae| ]] [[Kategorija:Liliales]] [[Kategorija:Flora Bosne i Hercegovine]] nx58k7fc2yiat5x5lnlxodnethawcze 0 465789 3672686 3644107 2024-12-12T06:21:11Z CommonsDelinker 1478 Zamjenjujem datoteku Treaty_of_Andrinople_1829.png datotekom [[:File:Treaty_of_of_Turkmenchay_(1828)_and_Andrinople_(1829).png|Treaty_of_of_Turkmenchay_(1828)_and_Andrinople_(1829).png]] (izvršilac: [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]; razlog: [[:c 3672686 wikitext text/x-wiki {{Infokutija sporazum | ime = Jedrenski mir | puno_ime = | slika = | veličina_slike = | opis_slike = | vrsta = [[Mirovni sporazum]] | datum_izrade = | datum_potpis = {{Početni datum|1829|09|14|df=y}} | mjesto_potpis = [[Edirne|Jedrene]], [[Osmansko Carstvo]] | datum_pečaćenja = | datum_aktivacije = | uslov_aktivacije = | datum_isteka = | potpisnici = * [[Aleksej Fjodorovič Orlov|Aleksej Orlov]] <br/> [[Friedrich von der Pahlen|Fjodor Palen]] <hr/> * Abdulkadir-beg <br/> Mehmed Sadik-efendija | strane = * [[Ruska Imperija]] * [[Osmansko Carstvo]] | depozitar = | navodi = | jezici = | wikizvor = [[:s:ru:Адрианопольский мирный договор (1829)|Адрианопольский мирный договор (1829)]] }} [[Datoteka:Moscow Triumphal Gates.jpg|mini|250px|[[Moskovska trijumfalna kapija]] u [[Sankt Peterburg]]u sagrađena je u znak sjećanja na pobjedu Rusije u Rusko-turskom ratu 1828–1829.]] [[Datoteka:Treaty of of Turkmenchay (1828) and Andrinople (1829).png|mini|250px|Teritorijalne promjene od Jedrenskog mira 1829.<ref>H. E. Stier (dir.): ''Grosser Atlas zur Weltgeschichte'', "Westermann", 1984, str. 134; {{ISBN|3141009198}}.</ref>]] '''Jedrenski mir''' jest [[mirovni sporazum]] kojim je okončan [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat 1828–1829.]] Potpisan je u Jedrenu (danas [[Edirne]]) 14. septembra 1829. između [[Ruska Imperija|Ruske Imperije]] i [[Osmansko Carstvo|Osmanskog Carstva]]. Njegovi uvjeti favorizirali su Rusku Imperiju, koja je dobila pristup [[Delta Dunava|ušću]] [[Dunav]]a te novu teritoriju na [[Crno more|Crnom moru]], a Osmansko Carstvo moralo je dati autonomiju [[Kneževina Srbija|Kneževini Srbiji]], koja je osnovana nakon [[Drugi srpski ustanak|Drugog srpskog ustanka]], na osnovama [[Bukureštanski mir (1812)|Bukureštanskog mira]] iz 1812,{{sfn|Hösch|2018|p=116}} kao i [[Grčka|Grčkoj]]. S ruske strane sporazum su potpisali grof [[Aleksej Fjodorovič Orlov]] i [[Friedrich von der Pahlen|Fjodor Palen]], a s osmanlijske Abdulkadir-beg i Mehmed Sadik-efendija.<ref name= Acton>{{cite book |title = The Cambridge Modern History |url = https://archive.org/details/cambridgemodern10benigoog |author = John Emerich Edward Dalberg Acton |publisher = Macmillan & Co |year = 1907 |page = [https://archive.org/details/cambridgemodern10benigoog/page/n236 202]}}</ref> Osmansko Carstvo dalo je Ruskoj Imperiji pristup tvrđavama [[Ahalcihe]] i [[Ahalkalaki]] u [[Gruzija|Gruziji]]. Sultan je priznao rusko posjedovanje Gruzije (s [[Imeretija|Imeretijom]], [[Mingrelija|Mingrelijom]], [[Gurija|Gurijom]]) te [[Jerevanski kanat|Jerevanskog]] i [[Nahičevanski kanat|Nahičevanskog kanata]], koje je caru ustupila [[Perzija]] [[Turkmenčajski mir|Turkmenčajskim mirom]] godinu ranije.<ref>{{cite book |editor1-last=Tucker|editor1-first=Spencer C.|title=A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East |date= 2010|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1851096725|quote="The Turks recognize Russian possession of Georgia and the khanates of Yerevan (Erivan) and Nakhichevan that had been ceded by Persia to Russia the year before."|page=1154|ref=harv}}</ref> Također su otvoreni [[Dardaneli]] za sva trgovačka plovila, omogućivši tako trgovinu [[Žitarice|žitaricama]], [[Stoka|stokom]] i [[Drvo (materijal)|drvom]]. Međutim, tek je [[Hunkar-iskelesijski sporazum|Hunkar-iskelesijskim sporazumom]] (1833) konačno riješeno pitanje [[Turski moreuzi|turskih moreuza]] između ta dva [[Carstvo|carstva]]. Jedrenskim mirom Ruskoj Imperiji dozvoljeno je da okupira [[Moldavija|Moldaviju]] i [[Vlaška|Vlašku]] dok Osmansko Carstvo ne plati veliku odštetu; ta odšteta kasnije je dosta smanjena nakon potpisivanja Hunkar-iskelesijskog sporazuma.<ref>Bilješka 285 u: ''Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 12'' (''Sabrana djela Karla Marxa i Friedricha Engelsa: tom 12''), International Publishers, [[New York City|New York]], 1979, str. 678.</ref> Također je utvrđena [[granica]] između Osmanskog Carstva i Vlaške na [[talveg]]u Dunava, predajući Vlaškoj vlast nad [[Raja (administrativna jedinica)|rajama]] [[Turnu Măgurele|Turnu]], [[Giurgiu]] i [[Brăila]].<ref>Constantin Giurescu, ''Istoria Românilor'', [[Bukurešt]], 1938.</ref><ref>Nicolae Iorga, ''Istoria Românilor'', Bukurešt, 1934.</ref> Glavne odredbe sporazuma su bile: # Kao znak priznanja [[Londonski mir (1827)|Londonskog mira]], prihvaćena je nezavisnost Grčke ili autonomija pod osmanlijskim [[sizerenstvo]]m. # Osmansko Carstvo zadržalo je nominalno sizerenstvo nad Moldavijom i Vlaškom, ali su one praktično bile nezavisne. # Ruska Imperija preuzela je kontrolu nad gradovima Anape i Poti u [[Anadolija|Maloj Aziji]]. # Ruski trgovci u Osmanskom Carstvu stavljeni su pod [[Jurisdikcija|jurisdikciju]] ruskog [[ambasador]]a. == Također pogledajte == * [[Internacionalizacija Dunava]] * [[Londonski mir (1827)]] == Reference == {{Refspisak}} == Dodatna literatura == * Anderson, M. S. ''The Eastern Question, 1774-1923: A Study in International Relations'' (1966) [https://books.google.com/books/about/The_Eastern_Question_1774_1923.html?id=PsdsAAAAIAAJ na internetu] * Ciachir, Nicolae, "The Adrianople Treaty (1829) and Its European Implications" u: ''European Politics 1815–1848'', "Routledge", 2017, str. 95–113. * Kerner, Robert J., "IV. Russia's New Policy in the near East after the Peace of Adrianople; Including the Text of the Protocol of 16 September 1829", ''Cambridge Historical Journal'' 5.3, 1937, str. 280–290. * Šedivý, Miroslav, "From Adrianople to Münchengrätz: Metternich, Russia, and the Eastern Question 1829–33", ''International History Review'' 33.2, 2011, str. 205–233. * {{Cite book|ref=harv|last=Hösch|first = Edgar|authorlink =Edgar Hösch|title = Geschichte der Balkanländer; Von der Frühzeit bis zur Gegenwart|year=2018|publisher = C. H. Beck|location = [[München]]|isbn=978-3-406-57299-9 |language=de}} {{Normativna kontrola}} {{Sporazumi Osmanskog Carstva}} [[Kategorija:1829. u Evropi]] [[Kategorija:1829. u Osmanskom Carstvu]] [[Kategorija:Edirne]] [[Kategorija:Historija Moldavije]] [[Kategorija:Historija Vlaške]] [[Kategorija:Mirovni sporazumi Rusije|Jedrene 1829.]] [[Kategorija:Mirovni sporazumi Osmanskog Carstva|Jedrene 1829.]] [[Kategorija:Osmansko-ruski sporazumi]] [[Kategorija:Rusko-turski ratovi]] [[Kategorija:Sporazumi potpisani 1829.|Jedrene]] [[Kategorija:Sporazumi Ruske Imperije|Jedrene 1829.]] 0qedi1tfuiflf331cpdqtjkea4c78ma 0 475566 3672639 3386795 2024-12-12T01:10:14Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672639 wikitext text/x-wiki {{Infokutija bolest | ime = Müllerova ageneza<br>(Mayer-Rokitansky-Küster-Hauserov sindrom)<br>(MRKH)<br>(Rokitansky-Küster-Hauserov sindrom (RKH ili RKHS)<br>(Müllerova aplazija)<br>(Vaginska ageneza) | DiseasesDB = 8390 | ICD10 = {{ICD10|Q|51|0|q|50}}, {{ICD10|Q|52|0|q|50}} | ICD9 = {{ICD9|626.0}} | ICDO = | OMIM = 158330 | MedlinePlus = | eMedicineSubj = | eMedicineTopic = | MeshID = *Oblast: [[Ginekologija]] }} '''Müllerova ageneza''', poznata i kao '''Mayer-Rokitansky-Küster-Hauserov sindrom''' ('''MRKH''') ili '''vaginskaa ageneza''', je [[urođena malformacija]] obilježena neuspjehom razvoja [[Paramezonefroski kanal|Müllerovog kanala]], što rezultira nedostajanjem [[maternica|maternice]] i promjenljivim stupnjevima [[vaginska hipoplazija|vaginske hipoplazije]] u njenom gornjem dijelu. Milerova ageneza (uključujući odsustvo maternice, [[cerviks|grlića maternice]] i / ili [[vagina|vagine]]) uzrok je u 15% slučajeva primarnih [[amenoreja]].<ref>{{cite web|last1=Welt|first1=Corinne K.|last2=Barbieri|first2=Robert L. |title=Etiology, diagnosis, and treatment of primary amenorrhea|url=http://www.uptodate.com/contents/etiology-diagnosis-and-treatment-of-primary-amenorrhea|access-date=19. 11. 2015}}</ref> Budući da se većina vagine ne razvija iz mullerskog kanala, već se iz [[urogenitalni sinus|urogenitalnog sinusa]], zajedno sa [[mokraćna bešika|mokraćnim mjehurom]] i [[mokraćovod]]om, ona je prisutna čak i kada mullerov kanal u potpunosti odsustvuje . Budući da se [[jajnici]] ne razvijaju iz mullerskih kanala, pogođene osobe mogu imati normalne [[sekundarne spolne oznake]], ali su [[neplodnost|neplodne]] zbog nedostatka funkcionalne maternice. Međutim, roditeljstvo je moguće upotrebom gestacijskog [[Surogat majčinstvo|surogata]]. Pretpostavlja se da je Mayer-Rokitansky-Küster-Hauserov sindrom rezultat [[autosomno dominantno nasljeđivanje|autosomno dominantnog]] nas sa njeđivanja s nepotpunom [[penetrabilnost]]i i promenljivim [[Ekspresivnost (genetika)|ekspresivnošću]], što doprinosi složenosti identifikacije osnovnih mehanizama koji uzrokuju stanje. Zbog varijacije u obrascima nasljeđivanja, penetraciji i ekspresivnosti, MRKH se dijeli na dva tipa: tip 1 kod kojeg su zahvaćene samo strukture koje se razvijaju iz mullerskog kanala (gornji dio vagine, [[cerviks]] i [[maternica]]) i tip 2, gdje zahvaćene su iste strukture, ali karakterizirane su dodatnim malformacijama drugih tjelesnih sistema koji najčešće uključuju bubrežni i koštani sistem. MRKH tip 2 uključuje MURCS (Müllerov bubrežni cerviksni somit). Većina slučajeva MRKH sindroma okarakterizirana je kao sporadična, ali porodični slučajevi pružili su dokaze da je, barem za neke pacijente, MRKH nasljedni poremećaj. Osnovni uzroci MRKH sindroma još uvijek se istražuju, ali proučeno je nekoliko uzročnih gena radi njihove moguće povezanosti sa sindromom. Većina ovih studija poslužila je za isključivanje gena kao uzročnih faktora MRKH, ali do sada je samo "[[WNT4]]") povezan sa MRKH sa [[hiperandrogenizam|hiperandrogenizmom]].<ref>{{cite book | last = Woten | first = Mary | chapter = Quick Lesson: Mayer–Rokitansky–Kuster–Hauser Syndrome | editor-first = Diane Pravikoff | editor-last = Cinahl | title = Information Systems }}</ref><ref name="pmid27716927">{{cite journal | vauthors = Fontana L, Gentilin B, Fedele L, Gervasini C, Miozzo M | title = Genetics of Mayer–Rokitansky–Küster–Hauser (MRKH) syndrome | journal = Clinical Genetics | volume = 91 | issue = 2 | pages = 233–246 | date = februar 2017 | pmid = 27716927 | doi = 10.1111/cge.12883 }}</ref> Izvještaji o MRKH sindromu mogu se pratiti do [[Hipokrat]]a (460 –377 p. n. e.).<ref>{{cite journal | vauthors = Goldwyn RM | title = History of attempts to form a vagina | journal = Plastic and Reconstructive Surgery | volume = 59 | issue = 3 | pages = 319–29 | date = mart 1977 | pmid = 320610 | doi = 10.1097/00006534-197703000-00002 }}</ref><ref name="Patnaik 33–40">{{cite journal | vauthors = Patnaik SS, Brazile B, Dandolu V, Ryan PL, Liao J | title = Mayer–Rokitansky–Küster–Hauser (MRKH) syndrome: a historical perspective | journal = Gene | volume = 555 | issue = 1 | pages = 33–40 | date = januar 2015 | pmid = 25260227 | doi = 10.1016/j.gene.2014.09.045 }}</ref> [[eponim|Medicinski eponim]] dat je u čast [[August Franz Josef Karl Mayer|Augusta Franza Josefa Karla Mayera]] (1787–1865), [[Carl von Rokitansky|Carla Freiherr von Rokitanskyja]] (1804–1878), Hermanna Küstera (1879–1964 ) i Georgesa Andrea Hausera (1921–2009). == Znaci i simptomi == [[slika:Agenesia de vagina2.png|right|thumb|Žena sa MRKH i [[vaginska ageneza|vaginskom disgenezom]]]] Žena sa ovim stanjem je hormonski normalna; to jest, osoba će ući u [[pubertet]] sa razvojem [[sekundarne spolne oznake|sekundarnih seksualnih karakteristika]] uključujući [[telarha|telarhu]] i [[pubarha|pubarhu]] (stidne dlake). Kariotip osobe je 46, XX. Barem jedan jajnik je netaknut, ako ne i oba, a obično dolazi do [[ovulacija|ovulacije]]. Obično se [[vagina]] skraćuje i snošaj može, u nekim slučajevima, biti težak i bolan. Medicinski pregled podržan putem [[ginekološka ultrasonografija|ginekološke ultrasonosomije]] pokazuje potpuno ili djelomično odsustvo [[cerviks|grlića maternice]], [[maternica|maternice]] i [[vagina|vagine]]. Ako nema maternice, žena s MRKH ne može imati trudnoću bez intervencije. Moguće je da osoba dobije genetičko potomstvo pomoću [[oplodnja in vitro|oplodnje ''in vitro'']] (IVF) i [[surogat majčinstvo|surogat majčinstva]]. Uspješna transplantacija maternice izvedena je kod ograničenog broja pacijentica, što je rezultiralo nekoliko živorođenih, ali tehnika nije raširena ili dostupna mnogim ženama.<ref>{{cite web |last1=Lewis |first1=Tim|title= Uterus transplants: My sister gave me her womb |url= https://www.theguardian.com/society/2016/jul/10/uterus-transplants-my-sister-gave-me-her-womb-fertility |access-date=10. 7. 2016 | work = The Guardian }}</ref> Osoba s MRKH obično otkrije stanje kada tokom puberteta menstruacijski ciklus ne započne (primarna [[amenoreja]]). Neki to ranije saznaju kroz operacije za druga stanja, kao što je [[kila]]. == Uzroci == [[WNT4]] (pronađen na [[hromosom|kratkom kraku (p)]] [[hromosom 1 (čovjek)|hromosoma 1]]) jasno je impliciran u atipskoj verziji ovog poremećaja. Genetička mutacija uzrokuje zamjenu leucinskih na ostacima prolina, na položaju aminokiseline 12. Ova pojava smanjuje unutarjedarne nivoe [[Beta katenin|β katenina]].Pored toga, uklanja inhibiciju steroidogenih enzima poput 3β-hidroksisteroid-dehidrogenaze i 17α-hidroksilaze. Pacijenti zbog toga imaju višak [[androgen]]a. Nadalje, bez [[WNT4]], [[Paramezonefroski kanal|Müllerov kanal]] je ili deformiran ili odsutan. Stoga su pogođeni ženski reproduktivni organi, poput [[cerviks|grlića maternice]], [[jajovod]]a, [[jajnik]]a i većine [[vagina|vagine]].<ref>{{cite web| title=WNT4 Müllerian aplasia and ovarian dysfunction| publisher=Genetics Home Reference| access-date=18. 8. 2012| url=http://ghr.nlm.nih.gov/condition/wnt4-mullerian-aplasia-and-ovarian-dysfunction| archive-date=14. 6. 2014| archive-url=https://web.archive.org/web/20140614175918/http://ghr.nlm.nih.gov/condition/wnt4-mullerian-aplasia-and-ovarian-dysfunction| url-status=dead}}</ref> Prijavljena je povezanost sa [[sindrom mikrodelecije 17q12|sindromom mikrodelecije 17q12]], delecijskom mutacijom u dugom kraku (q) [[hromosom 17 (čovjek)|hromosoma 17]]. Gen "[[LHX1]]" nalazi se u ovoj regiji i možda je uzrok niza ovih slučajeva.<ref name=Ledig2012>Ledig S, Brucker S, Barresi G, Schomburg J, Rall K, Wieacker P (2012) Frame shift mutation of LHX1 is associated with Mayer–Rokitansky–Küster–Hauser (MRKH) syndrome. Hum Reprod</ref> == Dijagnoza == === Klasifikacija === * Tipska MRKH – izolirana uterovaginalna [[aplazija]] / [[hipoplazija]] ** Rasprostranjenost – 64% * Atipskai MRKH – zterovaginalna [[aplazija]] / [[hipoplazija]] sa bubrežnom malformacijom ili uterovaginalna [[aplazija]] / [[hipoplazija]] sa disfunkcijom jajnika ** Rasprostranjenost – 24% U ovoj regiji nalazi se ''[[LHX1]] '' i može biti uzrok brojnih ovih slučajeva.<ref name="EIGHT">{{cite journal | vauthors = Sultan C, Biason-Lauber A, Philibert P | title = Mayer–Rokitansky–Kuster–Hauser syndrome: recent clinical and genetic findings | journal = Gynecological Endocrinology | volume = 25 | issue = 1 | pages = 8–11 | date = januar 2009 | pmid = 19165657 | doi = 10.1080/09513590802288291 }}</ref> == Liječenje == Dostupni su brojni tretmani za stvaranje funkcionalne vagine, ali u odsustvu maternice nije dostupna operacija koja bi omogućila trudnoću. Standardni pristupi koriste vaginske dilatatore i / ili operativne zahvate za razvijanje funkcionalne [[vagina|vagine]] koja omogućava [[penetrativni seksualni odnos]]. Korišteni su brojni hirurški pristupi. [[McIndoeov postupak]] nanosi kožni transplant, kako bi se formirala [[vaginoplastika|umjetna vagina]]. Nakon operacije, dilatatori su i dalje neophodni za sprečavanje vaginskih [[stenoza]]. Pokazalo se da [[Vecchiettijev postupak]] rezultira [[vagina|vaginom]] koja je usporediva sa normalnom.<ref>{{cite journal | vauthors = Vecchietti G | title = [Creation of an artificial vagina in Rokitansky–Küster–Hauser syndrome] | language = it | journal = Attualita di Ostetricia e Ginecologia | volume = 11 | issue = 2 | pages = 131–47 | year = 1965 | pmid = 5319813 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Fedele L, Bianchi S, Tozzi L, Borruto F, Vignali M | title = A new laparoscopic procedure for creation of a neovagina in Mayer–Rokitansky–Kuster–Hauser syndrome | journal = Fertility and Sterility | volume = 66 | issue = 5 | pages = 854–7 | date = novembar 1996 | pmid = 8893702 | doi = 10.1016/S0015-0282(16)58653-1}}</ref> U Vecchiettijevom postupku, mala plastična „maslina“ se navuče na područje vagine, a niti se vuku kroz vaginsku kožu, gore kroz trbuh i kroz pupak postupkom zvanim [[laparoskopska operacija]]. Tamo su navoji pričvršćeni na vučni uređaj. Operacija traje oko 45 minuta. Zatim se vučni uređaj svakodnevno zateže, tako da se maslina uvlači prema unutra i proteže [[vagina|vaginu]] za približno 1&nbsp;cm dnevno, stvarajući je približno dubokom oko 7&nbsp;cm u 7 dana, iako može biti i više od toga.<ref>{{cite web|publisher=University College University Hospitals|title=Vecchietti Procedure|access-date=3. 4. 2010|url=http://www.uclh.nhs.uk/NR/rdonlyres/07C53DB9-6C67-4375-86B4-DB9DF42635AD/21989/VecchiettiProcedure.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20090411233240/http://www.uclh.nhs.uk/NR/rdonlyres/07C53DB9-6C67-4375-86B4-DB9DF42635AD/21989/VecchiettiProcedure.pdf|url-status=dead|archive-date=11. 4. 2009}}.</ref> Drugi pristup je upotreba [[autotransplantacija]] reseciranog [[sigmoidni kolon|sigmoidnog kolona]] pomoću laparoskopske hirurgije; Izvješteno je da su rezultati vrlo dobri s transplantacijom koja postaje funkcionalna vagina.<ref>{{cite journal | url = http://www.frauenheilkunde-aktuell.ch/frauenheilkunde-d/PDF-Ordner-FHA-Frauenheilkunde-aktuell/Frauenheilkunde-Aktuell-Ausgabe-01-07/FHA-Arikel04_12_Modernes_Management_der_Vaginalaplasie.pdf | author = Hold MK | title = Modernes Management der angeborenen (Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser, MRKH-Syndrom) und erworbenen Vaginalaplasie | journal = Frauenheilkunde-Aktuell | language = de | date = 16. 1. 2007}}</ref> [[Transplantacija materice]] urađena je kod više osoba sa MRKH, ali operacija je još u eksperimentalnoj fazi.<ref>{{cite journal | vauthors = Ozkan O, Akar ME, Ozkan O, Erdogan O, Hadimioglu N, Yilmaz M, Gunseren F, Cincik M, Pestereli E, Kocak H, Mutlu D, Dinckan A, Gecici O, Bektas G, Suleymanlar G | title = Preliminary results of the first human uterus transplantation from a multiorgan donor | journal = Fertility and Sterility | volume = 99 | issue = 2 | pages = 470–6 | date = februar 2013 | pmid = 23084266 | doi = 10.1016/j.fertnstert.2012.09.035 }}</ref> Budući da su prisutni [[jajnici]], osobesa ovim stanjem mogu imati genetičku djecu putem [[IVF]]-a sa [[embrio transfer|prijenosom embriona]] na gestacijsku nositeljicu. Neki se odluče i za usvajanje.<ref>{{cite journal| vauthors = Akhter N, Begum B |title=Evaluation and management of cases of primary amenorrhoea with MRKH syndrome|journal=Bangladesh Medical Journal Khulna|date=3. 2. 2013|volume=45|issue=1–2|pages=24–29|doi=10.3329/bmjk.v45i1-2.13626|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web|title=Rokitansky Syndrome: Information for Parents / Carers|url=http://www.cmft.nhs.uk/media/455258/11%20131%20rokitansky%20syndrome.pdf|publisher=Saint Mary's Hospital, Manchester|access-date=11. 4. 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20170219191141/http://www.cmft.nhs.uk/media/455258/11%20131%20rokitansky%20syndrome.pdf|archive-date=19. 2. 2017|url-status=dead}}</ref> U oktobru 2014. objavljeno je da je mjesec dana ranije 36-godišnja Šveđanka postala prva osoba s transplantiranom maternicom koja je rodila zdravu bebu. Rođena je bez maternice, ali je imala funkcionalne jajnike. Ona i otac prošli su vantelesnu oplodnju kako bi proizveli 11 embriona, koji su potom zamrznuti. Doktori sa Univerziteta u Geteborgu su potom izvršili transplantaciju maternice, a donator je bila 61-godišnja porodična prijateljica. Jedan od smrznutih embriona ugrađen je godinu dana nakon transplantacije, a dječačić je rođen prerano u 31. sedmici nakon što je majka razvila [[preeklampsija|preeklampsiju]]. Obećavajuća istraživanja uključuju upotrebu laboratorijski uzgojenih struktura koje su manje podložne komplikacijama nevaginskog tkiva i mogu se uzgajati koristeći vlastite ćelije te osobe kao izvor kulture.<ref>{{cite web|title=Laboratory-grown vaginas implanted in patients|url=http://www.kurzweilai.net/laboratory-grown-vaginas-implanted-in-patients|access-date=14. 4. 2014}}</ref><ref name="pmid24726478">{{cite journal | vauthors = Raya-Rivera AM, Esquiliano D, Fierro-Pastrana R, López-Bayghen E, Valencia P, Ordorica-Flores R, Soker S, Yoo JJ, Atala A | title = Tissue-engineered autologous vaginal organs in patients: a pilot cohort study | journal = Lancet | volume = 384 | issue = 9940 | pages = 329–36 | date = juli 2014 | pmid = 24726478 | doi = 10.1016/S0140-6736(14)60542-0}}</ref> == Epidemiologija == Prevalencija ostaje slabo istražena. Do danas su provedena dva nacionalna istraživanja zasnovana na populaciji koja procjenjuju prevalenciju oko 1/5.000 živorođenih žena.<ref name="pmid11570363">{{cite journal | vauthors = Aittomäki K, Eroila H, Kajanoja P | title = A population-based study of the incidence of Müllerian aplasia in Finland | journal = Fertility and Sterility | volume = 76 | issue = 3 | pages = 624–5 | date = septembar 2001 | pmid = 11570363 | doi = 10.1016/s0015-0282(01)01963-x}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Herlin M, Bjørn AM, Rasmussen M, Trolle B, Petersen MB | title = Prevalence and patient characteristics of Mayer–Rokitansky–Küster–Hauser syndrome: a nationwide registry-based study | journal = Human Reproduction | volume = 31 | issue = 10 | pages = 2384–90 | date = oktobar 2016 | pmid = 27609979 | doi = 10.1093/humrep/dew220 | url = https://humrep.oxfordjournals.org/content/31/10/2384 | doi-access = free }}</ref> Prema nekim izvještajima, [[Amalia od Oldenburga|Grčka kraljica Amalija]] možda je imala sindrom, ali pregled povijesnih dokaza 2011. zaključuje da nije moguće utvrditi nemogućnost nje i njenog supruga da imaju dijete.<ref name="Patnaik 33–40"/><ref name=LossOfThrone>{{cite journal | vauthors = Poulakou-Rebelakou E, Tsiamis C, Tompros N, Creatsas G | title = The lack of a child, the loss of a throne: the infertility of the first royal couple of Greece (1833–62) | journal = The Journal of the Royal College of Physicians of Edinburgh | volume = 41 | issue = 1 | pages = 73–7 | date = mart 2011 | pmid = 21365071 | doi = 10.4997/JRCPE.2011.115 | doi-access = free }}</ref> Njihova nemogućnost da dobiju nasljednika doprinijela je svrgavanju kralja [[Oton Grčki|Kralja Otona]]. == Poznate osobe sa MRKH == *[[Ben Barres]], naučnik<ref>{{cite journal|last1=Morgan|first1=Jules|title=Coming out as a male scientist in a man's world|journal=The Lancet|date=2019|volume=7|issue=4|pages=275–9|doi=10.1016/j.neuron.2013.10.005|pmid=24139033|doi-access=free|url=https://www.thelancet.com/pdfs/journals/landia/PIIS2213-8587(19)30039-7.pdf}}</ref> *[[Esther Morris Leidolf]], medicinski sociolog [[interseks]]ni aktivist *[[Shon Klose]], australijski interseks aktivist i muzičar<ref>{{Cite web|url=https://www.abc.net.au/local/stories/2014/12/01/4140196.htm|title=I am intersex: Shon Klose's story|last=sleath|first=emma|date=3. 12. 2014|website=ABC Alice Springs|access-date=27. 10. 2019}}</ref><ref>{{Citation|title=One Plus One: Shon Klose|date=28. 9. 2015|url=https://www.abc.net.au/news/programs/one-plus-one/2015-09-28/one-plus-one-shon-klose/6810502|publisher=Australian Broadcasting Corporation|access-date=27. 10. 2019}}</ref> *[[Jaclyn Schultz]], mis [[Michigan]]<ref>{{Cite news|url=https://www.cosmopolitan.com/entertainment/celebs/news/a35462/jaclyn-schultz-mrkh-syndrome-miss-michigan-survivor/|title=Why This Woman Is Proud to Be Known as "The Pageant Queen Without a Uterus"|date=20. 1. 2015|work=Cosmopolitan|access-date=9. 9. 2018}}</ref> === Sumnjivi slučajevi === *[[Amalia of Oldenburg]]<ref>{{Cite web|url=https://www.rcpe.ac.uk/sites/default/files/poulakou-rebelakou.pdf|title=The infertility of the first royal couple of Greece|website=Royal college of physicians of Edinburgh|access-date=17. 4. 2021|archive-date=17. 4. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210417144528/https://www.rcpe.ac.uk/sites/default/files/poulakou-rebelakou.pdf|url-status=dead}}</ref> == Također pogledajte== * [[Cerviksna ageneza]] * [[Vaginska hipoplazija]] * [[Nedostatak WNT4]] * [[Serkalov sindrom|SERKAL sindrom]] * [[Regenerativna medicina]] == Reference == {{Reflist}} == Dopunska literatura == {{refbegin}} * {{cite journal | vauthors = Morcel K, Camborieux L, Guerrier D | title = Mayer–Rokitansky–Küster–Hauser (MRKH) syndrome | journal = Orphanet Journal of Rare Diseases | volume = 2 | issue = 13 | pages = 13 | date = mart 2007 | pmid = 17359527 | pmc = 1832178 | doi = 10.1186/1750-1172-2-13}} * {{cite journal | vauthors = Varner RE, Younger JB, Blackwell RE | title = Müllerian dysgenesis | journal = The Journal of Reproductive Medicine | volume = 30 | issue = 6 | pages = 443–50 | date = juni 1985 | pmid = 4020785 }} {{refend}} == Vanjski linkovi == *{{OMIM|277000}} *[https://www.acog.org/More-Info/MullerianAgenesis American College of Obstetricians and Gynecologists, Müllerian Agenesis: Resource Overview] *[http://www.imperial.nhs.uk/femgenab/index.htm The National Centre for Adolescent and Adult Females with Congenital Abnormalities of the Genital Tract (UK)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130127204434/http://www.imperial.nhs.uk/femgenab/index.htm |date=27. 1. 2013 }} *[https://web.archive.org/web/20131103032120/http://children.webmd.com/murcs-association Mayer–Rokitansky–Küster–Hauser Syndrome] on WebMD {{Kongenitalne malformacije genitalnih organa i mokraćnog sistema}} {{DEFAULTSORT:Mullerian Agenesis}} [[Kategorija:Kongenitalni poremećaji ženskih genitalnih organa]] [[Kategorija:Dječija ginekologija]] [[Kategorija:Interseks varijacije]] 6gmnj68zqidkl9myx0f8ggnjmfogdim 0 487341 3672560 3655910 2024-12-11T15:43:52Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672560 wikitext text/x-wiki {{istaknuti članak}} {{Infokutija događaj | datum = 31. oktobar – 13. novembar 2021. | mjesto = [[Glasgow]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] | koordinate = {{Coord|55|51|40|N|04|17|17|W|region:GB|display=inline,title}} | također_poznato_kao = COP26 ([[Okvirna konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama|UNFCCC]])<br />CMP16 ([[Protokol iz Kyota]])<br />CMA3 ([[Pariski sporazum o klimatskim promjenama|Pariski sporazum]]) | slika = COP26 Logo.svg | organizatori= Ujedinjeno Kraljevstvo i [[Italija]] | prazna_oznaka1=[[Predsjednik COP26|Predsjednik]] | prazni_podaci1=[[Alok Sharma]] | prazni_podaci2= [[Konferencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama 2019.|Madrid 2019.]] | prazna_oznaka2= Prethodni događaj | veb-sajt = {{službeni sajt}} }} Konferencija '''Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama 2021''', češće nazivana '''COP26''', održana je u SEC centru u [[Glasgow]]u od 31. oktobra do 13. novembra 2021. Konferencija je bila prva nakon Pariskog sporazuma na COP21 na kojoj se očekivalo da strane preuzmu pojačane obaveze prema ublažavanju klimatskih promjena; pariski sporazum zahtijeva od strana da sprovode proces koji je kolokvijalno poznat kao 'mehanizam sa zatezanjem' svakih pet godina kako bi se obezbijedila poboljšana nacionalna obećanja.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://blog.alfaenergygroup.com/the-importance-of-cop26/|title=The Importance of COP26|last=Fedson|first=Nick|date=21. 8. 2019|website=The Energy Compass|archive-url=https://web.archive.org/web/20210730173920/https://blog.alfaenergygroup.com/the-importance-of-cop26/|archive-date=30. 7. 2021|url-status=live|access-date=2. 4. 2020|language=en}}</ref> Rezultat COP26 bio je klimatski pakt u Glasgowu, o kojem su pregovarali konsenzusom predstavnika 197 prisutnih strana. Zbog kasnih intervencija Indije i Kine, koje su oslabile poteze za ukidanje subvencija za energiju uglja i fosilna goriva, konferencija je završena usvajanjem manje stroge rezolucije nego što je bilo očekivano.<ref>{{Cite news|date=13. 11. 2021|title=Cop26 ends in climate agreement despite India watering down coal resolution|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/13/cop26-countries-agree-to-accept-imperfect-climate-agreement|access-date=14. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114003957/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/13/cop26-countries-agree-to-accept-imperfect-climate-agreement|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Hook|first=Leslie|last2=Hodgson|first2=Camilla|last3=Pickard|first3=Jim|date=13. 11. 2021|title=India and China weaken pledge to phase out coal as COP26 ends|work=Financial Times|url=https://www.ft.com/content/471c7db9-925f-479e-ad57-09162310a21a|access-date=14. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114010445/https://www.ft.com/content/471c7db9-925f-479e-ad57-09162310a21a|language=en}}</ref> Ipak, pakt je bio prvi klimatski sporazum koji se eksplicitno obavezao na smanjenje upotrebe uglja. Uključuje formulaciju koja podstiče hitnije smanjenje emisije gasova staklene bašte i obećava više klimatskih finansijskih sredstava za [[Zemlje u razvoju|zemlje]] u razvoju da se prilagode klimatskim uticajima.<ref>{{Cite web|url=https://ukcop26.org/cop26-keeps-1-5c-alive-and-finalises-paris-agreement/|title=COP26 keeps 1.5C alive and finalises Paris Agreement|last=Shasi|first=Anula|website=ukcop26.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20211113213717/https://ukcop26.org/cop26-keeps-1-5c-alive-and-finalises-paris-agreement/|archive-date=13. 11. 2021|url-status=live|access-date=13. 11. 2021|language=en}}</ref> Za vrijeme konferencije, 6. novembra 2021, marš protiv neadekvatnog djelovanja na konferenciji, kao i zbog drugih pitanja vezanih za klimatske promjene, prerastao je u najveći protest u Glasgovu još od marševa protiv rata u Iraku 2003.<ref name="BBC Nov6">{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-59185007|title=COP26: Thousands march for Glasgow's biggest protest|date=6. 11. 2021|publisher=[[BBC News]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107005359/https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-59185007|archive-date=7. 11. 2021|url-status=live|access-date=7. 11. 2021|language=en}}</ref> Dodatni skupovi održani su u 100 drugih zemalja. == Pozadina == === Predsjedništvo === [[Datoteka:Boris_Johnson_and_Giuseppe_Conte_at_the_launch_of_COP26.jpg|mini| Italijanski premijer [[Giuseppe Conte]] (lijevo) i britanski premijer [[Boris Johnson]] u Londonu na otvaranju COP26 u februaru 2020., prije nego što je odgođen za godinu dana]] Ujedinjeno Kraljevstvo predsjedava COP-om 26 sve do početka COP27.<ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/15/climate-leaders-call-for-pressure-on-stubborn-nations-before-cop27|title=Climate leaders call for pressure on stubborn nations before Cop27|date=15. 11. 2021|website=the Guardian|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211117115934/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/15/climate-leaders-call-for-pressure-on-stubborn-nations-before-cop27|archive-date=17. 11. 2021|url-status=live|access-date=19. 11. 2021|language=en}}</ref> Prvobitno je državna ministrica za energiju i čisti rast, Claire Perry, bila imenovana za predsjednicu konferencije, ali je smijenjena 31. januara 2020., nekoliko mjeseci nakon što je podnijela ostavku na mjesto poslanika.<ref>{{Cite news|last=Shukman|first=David|date=31. 1. 2020|title=Climate change: UK sacks its UN conference president|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-51334031|access-date=31. 1. 2020|archive-date=7. 3. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210307035703/https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-51334031|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Merrick|first=Jane|date=februar 2020|title=Climate change summit chief sacked by PM ahead of Cabinet reshuffle|work=[[i (newspaper)|i]]|url=https://inews.co.uk/news/politics/climate-change-summit-chief-claire-perry-o-neill-sacked-1382226|access-date=1. 2. 2020|archive-date=6. 2. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200206014154/https://inews.co.uk/news/politics/climate-change-summit-chief-claire-perry-o-neill-sacked-1382226|language=en}}</ref> Bivši [[Premijer Ujedinjenog Kraljevstva|premijer]] [[David Cameron]], i bivši ministar vanjskih poslova William Hague odbili su preuzeti tu ulogu.<ref>{{Cite news|last=Harvey|first=Fiona|date=7. 2. 2020|title=UK unprepared for COP 26 conference, warn climate leaders|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/environment/2020/feb/07/mary-robinson-attacks-unhelpful-uk-over-cop-26-climate-talks|access-date=7. 2. 2020|archive-date=24. 4. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210424005805/https://www.theguardian.com/environment/2020/feb/07/mary-robinson-attacks-unhelpful-uk-over-cop-26-climate-talks|language=en}}</ref> Dana 13. februara 2020. imenovan je Alok Sharma, sekretar za poslovnu, energetsku i industrijsku strategiju <ref>{{Cite news|last=Harvey|first=Fiona|date=13. 2. 2020|title=Alok Sharma appointed chair of COP26 climate conference in reshuffle|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/politics/2020/feb/13/alok-sharma-appointed-chair-of-cop26-climate-conference-in-reshuffle|access-date=13. 2. 2020|archive-date=21. 7. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210721095031/https://www.theguardian.com/politics/2020/feb/13/alok-sharma-appointed-chair-of-cop26-climate-conference-in-reshuffle|language=en}}</ref> Dana 8. januara 2021, Šarmu je naslijedio Kwasi Kwarteng na mjestu sekretara za poslovnu, energetsku i industrijsku strategiju i prešao je u Kabinetsku kancelariju, s ciljem fokusiranja na predsjedništvo s punim radnim vremenom.<ref>{{Cite news|last=Harrabin|first=Roger|date=8. 1. 2021|title=COP26: Alok Sharma leaves business job to focus on climate role|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-55588750|access-date=9. 1. 2021|archive-date=14. 2. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210214173447/https://www.bbc.com/news/uk-politics-55588750|language=en}}</ref> Nigel Topping, bivši izvršni direktor organizacije za djelovanje u vezi s klimatskim promjenama We Mean Business, imenovan je za državnog prvaka za klimatske akcije visokog nivoa u okviru COP-a 26.<ref>{{Cite web|url=https://www.ukcop26.org/nigel-topping-appointed-uk-high-level-climate-action-champion/|title=Nigel Topping appointed UK High Level Climate Action Champion|date=23. 1. 2020|publisher=UN Climate Change Conference (COP26)|archive-url=https://web.archive.org/web/20210426035026/https://ukcop26.org/nigel-topping-appointed-uk-high-level-climate-action-champion/|archive-date=26. 4. 2021|url-status=live|access-date=9. 4. 2020|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.wemeanbusinesscoalition.org/blog/nigel-topping-2/|title=Getting ready for the decade of delivery|last=Topping|first=Nigel|date=18. 12. 2019|website=We Mean Business Coalition|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210225221819/https://www.wemeanbusinesscoalition.org/blog/nigel-topping-2/|archive-date=25. 2. 2021|url-status=live|access-date=9. 4. 2020|language=en}}</ref> Italija se udružila sa Ujedinjenim Kraljevstvom u vođenju COP26. Vecinom, njihova uloga je bila u pripremnim radovima kao što je domaćinstvo pred-COP sesije i događaja za mlade pod nazivom Youth4Climate 2020: Vozačka ambicija. Ovi događaji su održani između 28. septembra i 2. oktobra 2020. godine u [[Milano|Milanu]].<ref>{{Cite web|url=https://www.minambiente.it/pagina/towards-cop26-pre-cop-and-youth-event-youth4climate-driving-ambition|title=Towards COP26: Pre-COP and Youth Event: "Youth4Climate: Driving Ambition"|website=Ministero dell'Ambiente e della Tutela del Territorio e del Mare|archive-url=https://web.archive.org/web/20210612091748/https://www.minambiente.it/pagina/towards-cop26-pre-cop-and-youth-event-youth4climate-driving-ambition|archive-date=12. 6. 2021|url-status=live|access-date=28. 6. 2020|language=en}}</ref> === Odlaganje === Zbog [[Pandemija COVID-a 19|pandemije COVID-19]], u aprilu 2020. konferencija biva odgođena za 31. oktobar – 12. novembar 2021.<ref name=":1">{{Cite news|last=Dennis|first=Brady|last2=Mooney|first2=Chris|date=1. 4. 2020|title=Amid pandemic, U.N. cancels global climate conference|work=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2020/04/01/un-climate-coronavirus-cop26/|access-date=1. 4. 2020|archive-date=2. 4. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200402010156/https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2020/04/01/un-climate-coronavirus-cop26/|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://sdg.iisd.org/events/2020-un-climate-change-conference-unfccc-cop-26/|title=UN Climate Change Conference (UNFCCC COP 26)|website=SDG Knowledge Hub|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017192030/https://sdg.iisd.org/events/2020-un-climate-change-conference-unfccc-cop-26/|archive-date=17. 10. 2021|url-status=live|access-date=28. 8. 2021|language=en}}</ref> Obje zemlje domaćini, [[Pandemija COVID-a 19 u Italiji|Italija]] i Velika Britanija, bile su izuzetno pogođene pandemijom, a čak je i mjesto održavanja konferencije, SEC centar u Glasgowu, pretvoren u privremenu bolnicu za pacijente s COVID-19 u Škotskoj. Nezavisni posmatrači su primijetili da je odgađanje dalo međunarodnoj zajednici vremena da odgovori na ishod [[Predsjednički izbori u Sjedinjenim Američkim Državama 2020.|predsjedničkih izbora]] u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]], održanih u novembru 2020.<ref>{{Cite web|url=https://insideclimatenews.org/news/01042020/cop-26-glasgow-delay-coronavirus-covid-united-nations|title=COP's Postponement Until 2021 Gives World Leaders Time to Respond to U.S. Election|last=Gustin|first=Georgina|date=1. 4. 2020|website=InsideClimate News|archive-url=https://web.archive.org/web/20210921124344/https://insideclimatenews.org/news/01042020/cop-26-glasgow-delay-coronavirus-covid-united-nations/|archive-date=21. 9. 2021|url-status=live|access-date=2. 4. 2020|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.climatechangenews.com/2020/04/01/cop26-climate-talks-postponed-2021-amid-coronavirus-pandemic/|title=Cop26 climate talks postponed to 2021 amid coronavirus pandemic|date=1. 4. 2020|website=Climate Home News|archive-url=https://web.archive.org/web/20200404132430/https://www.climatechangenews.com/2020/04/01/cop26-climate-talks-postponed-2021-amid-coronavirus-pandemic/|archive-date=4. 4. 2020|url-status=live|access-date=2. 4. 2020|language=en}}</ref> Predsjednik [[Donald Trump]] povukao je Sjedinjene Države iz Pariskog sporazuma, iako je to moglo stupiti na snagu tek dan nakon izbora; dok su se njegovi [[Demokratska stranka (SAD)|demokratski]] protivnici obavezali da će se odmah pridružiti i povećati ambiciju za smanjenje emisije stakleničkih plinova (GHG).<ref name="wapost biden rejoin">{{Cite news|date=8. 11. 2020|title=Biden plans immediate flurry of executive orders to reverse Trump policies|url=https://www.washingtonpost.com/politics/biden-first-executive-orders-measures/2020/11/07/9fb9c1d0-210b-11eb-b532-05c751cd5dc2_story.html|access-date=9. 11. 2020|work=[[The Washington Post]]|archive-date=15. 11. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201115170957/https://www.washingtonpost.com/politics/biden-first-executive-orders-measures/2020/11/07/9fb9c1d0-210b-11eb-b532-05c751cd5dc2_story.html|language=en}}</ref> [[Joe Biden|Joe Biden je]] to učinio nakon što je postavljen za predsjednika.<ref>{{Cite news|date=20. 1. 2021|title=Biden returns US to Paris climate accord hours after becoming president|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/20/paris-climate-accord-joe-biden-returns-us|access-date=1. 3. 2021|work=[[The Guardian]]|archive-date=11. 3. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210311140721/https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/20/paris-climate-accord-joe-biden-returns-us|language=en}}</ref> Na konferenciji se Bajden izvinio zbog Trumpovog povlačenja iz sporazuma.<ref>{{Cite web|url=https://au.news.yahoo.com/biden-apologizes-trumps-pulling-u-164025980.html|title=Biden apologizes for Trump's pulling the U.S. out of Paris climate accord|website=au.news.yahoo.com|language=en-AU|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103182733/https://au.news.yahoo.com/biden-apologizes-trumps-pulling-u-164025980.html|archive-date=3. 11. 2021|url-status=live|access-date=4. 11. 2021|language=en}}</ref> === Sponzori === Prethodni samiti su bili sponzorirani od strane kompanija za [[fosilna goriva]]. Kako bi smanjila ovaj utjecaj, vlada Ujedinjenog Kraljevstva odlučila je da sponzori "moraju imati stvarne obaveze kako bi im pomogli da dostignu neto nulu u bliskoj budućnosti".<ref name=":3">{{Cite news|last=Frost|first=Rosie|date=20. 8. 2020|title=COP26 may refuse sponsorship from big polluters|url=https://www.euronews.com/living/2020/08/20/cop26-may-refuse-sponsorship-from-big-polluters|access-date=3. 1. 2021|work=[[Euronews]]|archive-date=20. 1. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210120132336/https://www.euronews.com/living/2020/08/20/cop26-may-refuse-sponsorship-from-big-polluters|language=en}}</ref> Prvi glavni partneri bili su tri britanske energetske kompanije i jedna bankarska i osiguravajuća kompanija. == Lokacija i učešće == [[Datoteka:International_leaders_sign_joint_statement_at_COP26_(51649202102).jpg|mini| S lijeva na desno: premijerka Bangladeša Sheikh Hasina, estonska premijerka [[Kaja Kallas]], predsjednik Tanzanije Samia Suluhu i prva ministrica Škotske Nicola Sturgeon na COP26]] Prije samita vijeća u i oko Glasgovu,obećala su da će zasaditi 18 miliona stabala tokom sljedeće decenije: predviđa se da će Clyde Climate Forest (CCF) povećati pokrivenost drveća u urbanim područjima regije Greater Glasgow na 20%.<ref>{{Cite news|date=1. 6. 2021|title=Glasgow to plant 18m trees as city readies for Cop26 climate summit|work=[[The Guardian]]|url=http://www.theguardian.com/uk-news/2021/jun/01/glasgow-to-plant-18m-trees-as-city-readies-for-cop26-climate-summit|access-date=2. 6. 2021|archive-date=28. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028131140/https://www.theguardian.com/uk-news/2021/jun/01/glasgow-to-plant-18m-trees-as-city-readies-for-cop26-climate-summit|language=en}}</ref> U septembru 2021, konferenciju je pozvala Climate Action Network kako bi se osiguralo da će učesnici moći prisustvovati uprkos ograničenjima putovanja vezanim za pandemiju COVID-19. U mjesecima prije konferencije, britanska vlada je imala ograničenja za putovanja iz određenih zemalja, a na određenim mjestima su bili potrebni i COVID pasoši. Kritičari su sugerirali da bi nejednaka raspodjela vakcina protiv COVID-19 širom svijeta mogla isključiti učešće predstavnika siromašnijih zemalja koje su najviše pogođene klimatskim promjenama.<ref>{{Cite news|date=7. 9. 2021|title=Cop26 will be 'rich nations stitch-up' if poorer countries kept away by Covid|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/global-development/2021/sep/07/cop26-will-be-rich-nations-stitch-up-if-poorer-countries-kept-away-by-covid|access-date=1. 11. 2021|archive-date=1. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101111226/https://www.theguardian.com/global-development/2021/sep/07/cop26-will-be-rich-nations-stitch-up-if-poorer-countries-kept-away-by-covid|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=COP26: Fresh concerns that unequal vaccine access may jeopardise key UN climate talks|work=[[Sky News]]|url=https://news.sky.com/story/cop26-fresh-concerns-that-unequal-vaccine-access-may-jeopardise-key-un-climate-talks-12368229|access-date=1. 11. 2021|archive-date=28. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028195350/https://news.sky.com/story/cop26-fresh-concerns-that-unequal-vaccine-access-may-jeopardise-key-un-climate-talks-12368229|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=30. 10. 2021|title=Cop26 will be whitest and most privileged ever, warn campaigners|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/30/cop26-will-be-whitest-and-most-privileged-ever-warn-campaigners|access-date=1. 11. 2021|archive-date=1. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101112157/https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/30/cop26-will-be-whitest-and-most-privileged-ever-warn-campaigners|language=en}}</ref> UK je naknadno ublažila pravila putovanja za delegacije.<ref>{{Cite news|date=9. 8. 2021|title=COP26: Covid travel rules relaxed for overseas delegates|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/uk-scotland-58153616|access-date=1. 11. 2021|archive-date=31. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211031181735/https://www.bbc.com/news/uk-scotland-58153616|language=en}}</ref> Samo četiri pacifičke otočne države poslale su delegacije zbog ograničenja putovanja zbog COVID-19, a većina otočnih država bila je primorana poslati manje timove.<ref>{{Cite news|date=28. 10. 2021|title='Thin' Pacific island teams at COP26 spark fears of inequity|work=AP News|agency=|url=https://apnews.com/article/climate-science-lifestyle-glasgow-travel-ef4243532251d2a4830ea402effae676|access-date=1. 11. 2021|archive-date=1. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101085220/https://apnews.com/article/climate-science-lifestyle-glasgow-travel-ef4243532251d2a4830ea402effae676|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=1. 11. 2021|title=COP26: What do the poorest countries want from climate summit?|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59054696|access-date=1. 11. 2021|archive-date=1. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101013648/https://www.bbc.com/news/science-environment-59054696|language=en}}</ref> Organizatori su postavili brojna pravila o COVID-19 za učesnike, u zavisnosti od statusa vakcinacije.<ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=What are the Covid rules at Cop26 and why did maskless PM sit next to Attenborough?|url=https://www.independent.co.uk/climate-change/cop26-covid-rules-david-attenborough-boris-johnson-b1949721.html|access-date=2. 11. 2021|work=[[The Independent]]|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102122511/https://www.independent.co.uk/climate-change/cop26-covid-rules-david-attenborough-boris-johnson-b1949721.html|language=en}}</ref> Dana 4. juna 2021. postavljena je noćna svjetlosna projekcija na Tolbooth Steeple, u okviru inicijative 'Klimatski sat '. Predviđene statistike Deadline i Lifeline računaju vremenski okvir prije nego što bi zagrijavanje od 1,5&nbsp;°C postalo neizbježno, odnosno%tak globalne energije koja se isporučuje putem [[Obnovljiva energija|obnovljivih izvora]].  Scottish Events Campus (SEC), poznat kao Plava zona, privremeno je postao i teritorija Ujedinjenih nacija: drugo glavno mjesto je Zelena zona u naučnom centru u Glasgowu.<ref>{{Cite news|date=29. 10. 2021|title=COP26: Climate summit venue becomes UN territory|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/uk-scotland-glasgow-west-59089946|access-date=30. 10. 2021|archive-date=30. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211030032434/https://www.bbc.com/news/uk-scotland-glasgow-west-59089946|language=en}}</ref> Samit je opisan kao "najčišća električna energija u Velikoj Britaniji", jer je 70% [[Nuklearna energija|napajano iz nuklearne energije]] s niskim udjelom ugljenika iz elektrana u Tornessu i Hunterstonu B, dok je ostatak uglavnom dolazio iz [[Energija vjetra|energije vjetra]].<ref>{{Cite web|url=https://www.ans.org/news/article-3401/cop26-and-southern-scotland-receive-cleanest-power-in-the-uk/|title=COP26 and southern Scotland receive cleanest power in the U.K. -- ANS / Nuclear Newswire|website=www.ans.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104173053/https://www.ans.org/news/article-3401/cop26-and-southern-scotland-receive-cleanest-power-in-the-uk/|archive-date=4. 11. 2021|url-status=live|access-date=4. 11. 2021|language=en}}</ref> === Odsutni čelnici === U oktobru 2021. kineski lider [[Xi Jinping]] najavio je da neće lično prisustvovati konferenciji<ref>{{Cite news|date=29. 10. 2021|title=China's revised climate pledge 'casts shadow' over Glasgow summit|work=[[Al Jazeera]]|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/10/29/china-offers-few-new-climate-targets-ahead-of-un-conference|access-date=29. 10. 2021|archive-date=29. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029082129/https://www.aljazeera.com/news/2021/10/29/china-offers-few-new-climate-targets-ahead-of-un-conference|language=en}}</ref> i umjesto toga, uputio pismeno obraćanje jer organizatori nisu pružili priliku za video obraćanje.<ref>{{Cite web|url=https://ca.finance.yahoo.com/news/china-says-xi-given-no-094132995.html|title=REFILE-China says Xi was given no option for video address to COP26|website=ca.finance.yahoo.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106040734/https://ca.finance.yahoo.com/news/china-says-xi-given-no-094132995.html|archive-date=6. 11. 2021|url-status=live|access-date=6. 11. 2021|language=en}}</ref> S obzirom na to da su emisije stakleničkih plinova u Kini najveće na svijetu, ''[[Reuters|Reuters je]]'' rekao da je to manje vjerovatno da će konferencija rezultirati značajnim klimatskim sporazumom.<ref name="reuters">{{Cite news|last=Faulconbridge|first=Guy|date=15. 10. 2021|title=China's Xi will not attend COP26 in person, UK PM Johnson told|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/environment/chinas-xi-snub-cop26-uk-pm-johnson-told-times-2021-10-15/|access-date=15. 10. 2021|archive-date=30. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211030125514/https://www.reuters.com/business/environment/chinas-xi-snub-cop26-uk-pm-johnson-told-times-2021-10-15/|language=en}}</ref> Međutim, kineska delegacija koju je predvodio izaslanik za klimatske promjene Xie Zhenhua ipak je prisustvovala.<ref>{{Cite web|url=https://www.itv.com/news/2021-11-01/is-cop26-doomed-to-fail-without-chinas-xi-jinping|title=Is COP26 doomed to fail without China's Xi Jinping?|last=Edward|first=Debi|date=1. 11. 2021|website=ITV News|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211105160612/https://www.itv.com/news/2021-11-01/is-cop26-doomed-to-fail-without-chinas-xi-jinping|archive-date=5. 11. 2021|url-status=live|access-date=6. 11. 2021|language=en}}</ref> Globalna energetska kriza 2021. pojačala je pritiske na Kinu uoči samita.<ref>{{Cite news|date=26. 10. 2021|title=China's Energy Crisis Complicates Its Plans for Climate Announcements Ahead of COP26|work=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/chinas-energy-crisis-complicates-its-plans-for-climate-announcements-ahead-of-cop26-11635252471|archive-url=https://archive.today/20211026130045/https://www.wsj.com/articles/chinas-energy-crisis-complicates-its-plans-for-climate-announcements-ahead-of-cop26-11635252471|archive-date=26. 10. 2021|access-date=29. 10. 2021|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=28. 10. 2021|title=China and India cast pall over climate ambitions ahead of COP26|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/eef90c01-4cbe-48b7-8b2c-2beb398a4fb1|archive-url=https://archive.today/20211028201151/https://www.ft.com/content/eef90c01-4cbe-48b7-8b2c-2beb398a4fb1|archive-date=28. 10. 2021|access-date=29. 10. 2021|language=en}}</ref> Sastanku nisu prisustvovali ni premijeri ili šefovi brojnih država poput [[Južnoafrička Republika|Južne Afrike]], [[Rusija|Rusije]], [[Saudijska Arabija|Saudijske Arabije]], [[Iran]]a, [[Meksiko|Meksika]], [[Brazil]]a, [[Turska|Turske]], [[Malezija|Malezije]] i [[Vatikan|Vatikana.]]<ref name=":6">{{Cite news|title=Factbox: COP26 in Glasgow: Who is going and who is not?|url=https://www.reuters.com/business/environment/cop26-glasgow-who-is-going-who-is-not-2021-10-15/|work=[[Reuters]]|access-date=1. 11. 2021|archive-date=1. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101101434/https://www.reuters.com/business/environment/cop26-glasgow-who-is-going-who-is-not-2021-10-15/|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=27. 10. 2021|title=Which world leaders are attending COP26 and who has snubbed Glasgow climate conference?|work=[[Daily Record (Scotland)|Daily Record]]|url=https://www.dailyrecord.co.uk/news/politics/world-leaders-attending-cop26-who-25257330|access-date=29. 10. 2021|archive-date=29. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029161758/https://www.dailyrecord.co.uk/news/politics/world-leaders-attending-cop26-who-25257330|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=8. 10. 2021|title=Vatican statement signals pope won't attend COP26 climate conference|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/environment/vatican-delegation-cop26-be-headed-by-secretary-state-meaning-pope-not-going-2021-10-08/|access-date=16. 10. 2021|archive-date=19. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019135301/https://www.reuters.com/business/environment/vatican-delegation-cop26-be-headed-by-secretary-state-meaning-pope-not-going-2021-10-08/|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2021/10/12/move-to-address-climate-change|title=Move to address climate change|website=The Star|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211012071855/https://www.thestar.com.my/news/nation/2021/10/12/move-to-address-climate-change|archive-date=12. 10. 2021|url-status=live|access-date=18. 11. 2021|language=en}}</ref> Ruski predsjednik [[Vladimir Putin]] rekao je da je njegov nedolazak uzrokovan zbog zabrinutosti u vezi sa pandemijom COVID-19.<ref>{{Cite news|last=McKeever|first=Vicky|date=13. 10. 2021|title=Putin says he may not attend climate summit COP26 over Covid fears|work=[[CNBC]]|url=https://www.cnbc.com/2021/10/13/russian-president-vladimir-putin-says-he-may-not-attend-cop26.html|access-date=20. 10. 2021|archive-date=22. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211022230549/https://www.cnbc.com/2021/10/13/russian-president-vladimir-putin-says-he-may-not-attend-cop26.html|language=en}}</ref> Iranski predsjednik Ebrahim Raisi nije prisustvovao;<ref name=":6"/> Struan Stevenson i iranski izgnanici iz Nacionalnog vijeća otpora Irana uputili su škotskoj policiji službeni zahtjev da se [[Zločini protiv čovječnosti|Raisi uhapsi zbog zločina protiv čovječnosti]] ako prisustvuje na osnovu pravnog koncepta univerzalne jurisdikcije.<ref>{{Cite news|date=13. 10. 2021|title=COP26: Calls to ban Iran's President Ebrahim Raisi from Scotland|work=[[The Herald (Glasgow)|The Herald]]|url=https://www.heraldscotland.com/politics/19644953.cop26-calls-ban-irans-president-ebrahim-raisi-scotland/|access-date=29. 10. 2021|archive-date=29. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029161758/https://www.heraldscotland.com/politics/19644953.cop26-calls-ban-irans-president-ebrahim-raisi-scotland/|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/live-news/20211013-iranian-exiles-file-rights-abuse-claim-in-uk-against-raisi|title=Iranian exiles file rights abuse claim in UK against Raisi|date=13. 10. 2021|website=france 24|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103080614/https://www.france24.com/en/live-news/20211013-iranian-exiles-file-rights-abuse-claim-in-uk-against-raisi|archive-date=3. 11. 2021|url-status=live|access-date=3. 11. 2021|language=en}}</ref> Saudijski prijestolonasljednik Mohamed bin Salman takođe nije prisustvovao samitu.<ref>{{Cite news|title=Saudi Arabia’s climate plan relies on more oil|url=https://www.eenews.net/articles/saudi-arabias-climate-plan-relies-on-more-oil/|work=E&E News|date=8. 11. 2021|access-date=11. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111110010/https://www.eenews.net/articles/saudi-arabias-climate-plan-relies-on-more-oil/|language=en}}</ref> Brazilski predsjednik Jair Bolsonaro, koji se suočio s međunarodnom osudom zbog sve većeg krčenja amazonskih prašuma,<ref>{{Cite news|title=Brazil brings big green plans to COP26. But its track record is dismal|url=https://edition.cnn.com/2021/11/01/americas/brazil-cop26-environmental-committments-analysis-intl-latam/index.html|work=CNN|date=1. 11. 2021|access-date=11. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111110013/https://edition.cnn.com/2021/11/01/americas/brazil-cop26-environmental-committments-analysis-intl-latam/index.html|language=en}}</ref> također odlučio da ne prisustvuje samitu lično.<ref>{{Cite news|title=COP26: President Bolsonaro's no-show is no embarrassment, says Brazil's lead negotiator|url=https://news.sky.com/story/cop26-president-bolsonaros-no-show-is-no-embarrassment-says-brazils-lead-negotiator-12464053|work=Sky News|date=9. 11. 2021|access-date=11. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111110009/https://news.sky.com/story/cop26-president-bolsonaros-no-show-is-no-embarrassment-says-brazils-lead-negotiator-12464053|language=en}}</ref> Nedolazak Putina i Xija dobio je kritike od strane američkog predsjednika Joea Bidena <ref>{{Cite news|title=Biden Rebukes Russia, China Leaders After Apologizing for American Inaction|url=https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2021-11-02/biden-rebukes-russia-china-leaders-for-skipping-cop26-climate-summit-theyve-walked-away|access-date=11. 11. 2021|agency=US News|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111023249/https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2021-11-02/biden-rebukes-russia-china-leaders-for-skipping-cop26-climate-summit-theyve-walked-away|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=COP26: Biden attacks China and Russia leaders for missing summit|url=https://www.bbc.com/news/world-59138578|access-date=11. 11. 2021|agency=BBC|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111023302/https://www.bbc.com/news/world-59138578|language=en}}</ref> te od bivšeg američkog predsjednika Baracka Obame.<ref>{{Cite news|title=Obama faults Russia, China for 'lack of urgency' on climate|url=https://apnews.com/article/climate-donald-trump-joe-biden-united-nations-barack-obama-33aacb939b5ee0b8aa1add7688cb267a|access-date=11. 11. 2021|agency=Associated Press|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111023249/https://apnews.com/article/climate-donald-trump-joe-biden-united-nations-barack-obama-33aacb939b5ee0b8aa1add7688cb267a|language=en}}</ref> [[Mjanmar|Mijanmar]] i [[Afganistan]] su bili potpuno odsutni; obje zemlje su vojno zbacile vlade koje su priznale UN 2021.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210927-no-one-from-afghanistan-myanmar-will-address-world-leaders-at-united-nations|title=No one from Afghanistan, Myanmar will address world leaders at United Nations|date=27. 9. 2021|website=France 24|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028222013/https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210927-no-one-from-afghanistan-myanmar-will-address-world-leaders-at-united-nations|archive-date=28. 10. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|language=en}}</ref> Mijanmarskoj vojnoj hunti bio je blokiran ulazak na samit.<ref>{{Cite web|url=https://www.rfa.org/english/news/myanmar/snubbed-11102021183951.html|title=Myanmar's junta blocked from attending global climate summit|website=Radio Free Asia|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112003253/https://www.rfa.org/english/news/myanmar/snubbed-11102021183951.html|archive-date=12. 11. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|language=en}}</ref> UNFCCC je odbio prijave šest prognanih afganistanskih stručnjaka za klimu.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/30/afghans-cop26-delegate-applications-rejected|title=Afghans have Cop26 delegate applications rejected days before event|date=30. 10. 2021|work=The Guardian|access-date=12. 11. 2021|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112165942/https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/30/afghans-cop26-delegate-applications-rejected|language=en}}</ref> Osim toga, ostrvska država [[Kiribati]] nije poslala učesnike, dok su se ostrvske države [[Vanuatu]] i [[Samoa]] registrovale, ali nisu poslale delegaciju.<ref>{{Cite web|url=https://www.carbonbrief.org/analysis-which-countries-have-sent-the-most-delegates-to-cop26|title=Analysis: Which countries have sent the most delegates to COP26?|date=3. 11. 2021|website=Carbon Brief|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112165606/https://www.carbonbrief.org/analysis-which-countries-have-sent-the-most-delegates-to-cop26|archive-date=12. 11. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|language=en}}</ref> == Rachet mehanizam == Prema Pariškom sporazumu, zemlje su predale obećanje pod nazivom nacionalno utvrđeni doprinosi, kako bi ograničile svoje emisije stakleničkih plinova. U okviru Pariskog sporazuma, od svake zemlje se očekuje da svakih pet godina podnese pojačane doprinose utvrđene na nacionalnom nivou, kako bi se pojačala ambicija za ublažavanje klimatskih promjena.<ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement|title=The Paris Agreement|website=unfccc.int|archive-url=https://web.archive.org/web/20210319205057/https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement|archive-date=19. 3. 2021|url-status=live|access-date=2. 4. 2020|language=en}}</ref> Kada je Pariski sporazum potpisan na COP21, konferencija 2020. bila je postavljena kao prvo ubrzanje. Iako je konferencija 2020. odgođena za 2021. zbog pandemije COVID-19, desetine zemalja još uvijek nisu ažurirale svoja obećanja do početka oktobra 2021.<ref>{{Cite news|last=Bashir|first=Nada|date=2. 10. 2021|title=John Kerry says emissions cuts are 'do-able' as ministers wrap last meeting ahead of COP26|url=https://www.cnn.com/2021/10/02/europe/john-kerry-cop26-climate-intl/index.html|access-date=2. 10. 2021|work=[[CNN]]|archive-date=27. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211027141257/https://www.cnn.com/2021/10/02/europe/john-kerry-cop26-climate-intl/index.html|language=en}}</ref> Kolektivni napredak ka implementaciji Pariskog sporazuma u pogledu ublažavanja, prilagođavanja i finansijskih tokova i sredstava implementacije i podrške mjerit će se globalnim pregledima, od kojih bi prvi trebao biti završen 2023. godine.<ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/topics/global-stocktake|title=Global Stocktake|website=unfccc.int|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103202323/https://unfccc.int/topics/global-stocktake|archive-date=3. 11. 2021|url-status=live|access-date=3. 11. 2021|language=en}}</ref> == Ishodi == Dana 13. novembra 2021. godine, 197 zemalja učesnica dogovorilo je novi sporazum, poznat kao Klimatski pakt u Glasgovu, čiji je cilj sprječavanje opasnih [[Globalno zatopljenje|klimatskih promjena]].<ref>{{Cite news|last=Dewan|first=Angela|title=COP26 climate agreement reached in Glasgow with unprecedented reference to fossil fuels|url=https://edition.cnn.com/2021/11/13/world/cop26-agreement-final-climate-intl/index.html|access-date=13. 11. 2021|agency=CNN|archive-date=13. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211113195515/https://edition.cnn.com/2021/11/13/world/cop26-agreement-final-climate-intl/index.html|language=en}}</ref> Pakt "Ponovo potvrđuje temperaturni cilj Pariškog sporazuma o održavanju povećanja globalne prosječne [[Temperatura|temperature]] na znatno ispod 2 °C iznad predindustrijskih nivoa te nastoji da se ograniči povećanje temperature na 1,5 °C iznad predindustrijskih nivoa" i "Priznaje da ograničavanje globalnog zagrijavanja na 1,5 °C zahtijeva izuzetno brzo, duboko i trajno smanjenje globalnih emisija stakleničkih plinova, uključujući smanjenje globalnih emisija ugljičnog dioksida za 45% do 2030. u odnosu na nivo iz 2010. i na neto nulu oko sredine stoljeća, kao i duboka smanjenja u drugim gasovima staklene bašte;" <ref name="Glasgow">{{Cite book|url=https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma3_auv_2_cover%20decision.pdf|title=Glasgow Climate Pact|publisher=The Conference of the Parties serving as the meeting of the Parties to the Paris Agreement|location=Glasgow|page=3|access-date=19. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115132413/https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma3_auv_2_cover%20decision.pdf|archive-date=15. 11. 2021|url-status=live|language=en}}</ref> Međutim, postizanje cilja nije osigurano, jer će uz postojeće obećanje emisije u 2030. godini biti 14% veće nego u 2010.<ref>{{Cite journal|last=Masood|first=Ehsan|last2=Tollefson|first2=Jeff|date=14. 11. 2021|title=‘COP26 hasn’t solved the problem’: scientists react to UN climate deal|url=https://www.nature.com/articles/d41586-021-03431-4|journal=Nature|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115195315/https://www.nature.com/articles/d41586-021-03431-4|archive-date=15. 11. 2021|access-date=19. 11. 2021|language=en}}</ref> Konačni sporazum eksplicitno spominje ugalj, koji je pojedinačno najveći doprinositelj klimatskim promjenama. Prethodni COP sporazumi nisu pominjali ugalj, [[Ulje|naftu]] ili [[Plin|gas]], pa čak ni fosilna goriva općenito, kao pokretač ili glavni uzrok klimatskih promjena, što je klimatski pakt iz Glasgova prvim klimatskim sporazumom koji eksplicitno planira nesmanjeno smanjenje energije uglja. Formulacija u sporazumu se odnosi na namjeru da se "postupno smanji" korištenje nesmanjene energije iz uglja, umjesto da se postepeno ukida.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-59277788|title=COP26: New global climate deal struck in Glasgow.|last=Shalima|first=Halim|archive-url=https://web.archive.org/web/20211113195412/https://www.bbc.co.uk/news/world-59277788|archive-date=13. 11. 2021|url-status=live|access-date=13. 11. 2021|language=en}}</ref> Iz ove formulacije implicitno slijedi da korištenje energije iz uglja sa "smanjenjem" (neto-nula emisija), npr. neutralizacijom rezultirajućeg ugljičnog dioksida putem CO ₂ -to-stone procesa, ne mora biti smanjeno. Međutim, ovo hvatanje i skladištenje ugljika je preskupo za većinu elektrana na ugalj.<ref>{{Cite web|url=https://www.iea.org/commentaries/is-carbon-capture-too-expensive|title=Is carbon capture too expensive? – Analysis|website=IEA|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20211024201314/https://www.iea.org/commentaries/is-carbon-capture-too-expensive|archive-date=24. 10. 2021|url-status=live|access-date=18. 11. 2021|language=en}}</ref> Više od 140 zemalja obećalo je postizanje neto-nulte emisije. To uključuje 90% globalnog BDP-a.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20211114-new-glasgow-climate-pact-offers-some-breakthroughs-but-also-deep-disappointment|title=New Glasgow Climate Pact offers some 'breakthroughs' but also 'deep disappointment'|date=14. 11. 2021|website=France 24|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115015023/https://www.france24.com/en/europe/20211114-new-glasgow-climate-pact-offers-some-breakthroughs-but-also-deep-disappointment|archive-date=15. 11. 2021|url-status=live|access-date=15. 11. 2021|language=en}}</ref> Više od 100 zemalja, uključujući i Brazil, obećalo je da će preokrenuti krčenje šuma do 2030. godine. Konačni tekst Glasgowskog klimatskog pakta uključuje poziv na: "ubrzavanje napora ka... postupnom ukidanju neefikasnih subvencija za fosilna goriva,".<ref name="Glasgow"/> 34 zemlje sa nekoliko banaka i finansijskih agencija obećale su da će zaustaviti međunarodno finansiranje „nesmanjenog sektora energije iz fosilnih goriva do kraja 2022. godine, osim u ograničenim i jasno definisanim okolnostima koje su u skladu sa granicom zagrijavanja od 1,5°C i ciljevima Pariskog sporazuma“ i povećati finansiranje održivih projekata,<ref>{{Cite web|url=https://ukcop26.org/statement-on-international-public-support-for-the-clean-energy-transition/|title=STATEMENT ON INTERNATIONAL PUBLIC SUPPORT FOR THE CLEAN ENERGY TRANSITION|website=UN climate change conference UK 2021|publisher=United Nations Climate Change, UK government|access-date=24. 11. 2021|language=en}}</ref> uključujući [[Kanada|Kanadu]] – glavnog dobavljača takvih finansija, [[Francuska|Francusku]], [[Njemačka|Njemačku]], [[Italija|Italiju]] i [[Španija|Španiju]] – najveće finansijere u [[Evropska unija|Evropskoj uniji]].<ref>{{Cite web|url=https://www.hrw.org/news/2021/11/16/cop26-over-whats-next-forests-coal-and-fossil-fuel-finance|title=COP26 Is Over – What’s Next for Forests, Coal, and Fossil Fuel Finance?|last=Wilkinson|first=Daniel|website=Humans Rights Watch|access-date=24. 11. 2021|language=en}}</ref> Više od 40 zemalja obećalo je da će odustati od upotrebe uglja.<ref>{{Cite news|last=Plumer|first=Brad|last2=Friedman|first2=Lisa|date=4. 11. 2021|title=Over 40 Countries Pledge at U.N. Climate Summit to End Use of Coal Power|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/11/04/climate/cop26-coal-climate.html|access-date=15. 11. 2021|issn=0362-4331|archive-date=15. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115061302/https://www.nytimes.com/2021/11/04/climate/cop26-coal-climate.html|language=en}}</ref> SAD i Kina postigli su dogovor o saradnji na mjerama za zaustavljanje klimatskih promjena, uključujući smanjenje emisije metana, postepeno ukidanje upotrebe uglja i očuvanje šuma.<ref name="reuters.com">{{Cite news|title=U.S. and China unveil deal to ramp up cooperation on climate change|url=https://www.reuters.com/business/cop/china-us-make-joint-statement-cop26-climate-summit-2021-11-10|access-date=11. 11. 2021|agency=Reuters|archive-date=10. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211110234317/https://www.reuters.com/business/cop/china-us-make-joint-statement-cop26-climate-summit-2021-11-10/|language=en}}</ref> Indija je obećala da će crpiti polovinu svojih energetskih potreba iz obnovljivih izvora do 2030. te da će postići neutralnost ugljika do 2070.<ref>{{Cite news|title=India pledges net-zero emissions by 2070 — but also wants to expand coal mining|url=https://www.npr.org/2021/11/03/1051805674/modi-india-cop26-coal-renewable-energy?t=1636899927203|work=NPR|date=3. 11. 2021|access-date=14. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114145317/https://www.npr.org/2021/11/03/1051805674/modi-india-cop26-coal-renewable-energy?t=1636899927203|language=en}}</ref> Vlade 24 razvijene zemlje i grupa velikih proizvođača automobila kao što su GM, Ford, Volvo, BYD Auto, Jaguar Land Rover i Mercedes-Benz obavezali su se da će „raditi na tome da sve prodaje novih automobila i kombija budu nulte emisije štetnih gasova na globalnom nivou do 2040, a najkasnije do 2035. na vodećim tržištima“.<ref>{{Cite news|title=COP26: Deal to end car emissions by 2040 idles as motor giants refuse to sign|url=https://www.ft.com/content/8c4a1809-902f-4582-a29e-1c83a97b9dff|work=Financial Times|date=8. 11. 2021|access-date=14. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114145317/https://www.ft.com/content/8c4a1809-902f-4582-a29e-1c83a97b9dff|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=COP26: Every carmaker that pledged to stop selling fossil-fuel vehicles by 2040|url=https://www.carexpert.com.au/car-news/cop26-every-carmaker-that-pledged-to-stop-selling-fossil-fuel-vehicles-by-2040|work=CarExpert|date=11. 11. 2021|access-date=14. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114145318/https://www.carexpert.com.au/car-news/cop26-every-carmaker-that-pledged-to-stop-selling-fossil-fuel-vehicles-by-2040|language=en}}</ref> Glavne nacije za proizvodnju automobila kao što su Kina, SAD, Japan, Njemačka i Južna Koreja, kao i Toyota, Volkswagen, Nissan-Renault-Mitsubishi, Stellantis, Honda i Hyundai nisu potpisale ovo obećanje.<ref>{{Cite news|title=COP26: Germany fails to sign up to 2040 combustion engine phaseout|url=https://www.dw.com/en/cop26-germany-fails-to-sign-up-to-2040-combustion-engine-phaseout/a-59777202|work=Deutsche Welle|date=10. 11. 2021|access-date=14. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114122411/https://www.dw.com/en/cop26-germany-fails-to-sign-up-to-2040-combustion-engine-phaseout/a-59777202|language=en}}</ref> Najavljena su i nova obećanja za finansijsku pomoć, u svrhu ublažavanja klimatskih promjena i prilagođavanja.<ref>{{Cite news|last=Rannard|first=Georgina|title=COP26: World headed for 2.4C warming despite climate summit - report|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59220687|access-date=14. 11. 2021|agency=BBC|date=10. 11. 2021|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114053515/https://www.bbc.com/news/science-environment-59220687|language=en}}</ref> Climate Action Tracker je 9. novembra 2021. opisao rezultate na sljedeći način: globalna temperatura će porasti za 2,7&nbsp;°C do kraja vijeka sa sadašnjom politikom. Temperatura će porasti za 2.4&nbsp;°C ako se realizuju samo obećanja za 2030. godinu, do 2.1&nbsp;°C ako se ostvare i dugoročni ciljevi i do 1.8&nbsp;°C ako se svi najavljeni ciljevi u potpunosti ostvare.<ref>{{Cite web|url=https://climateactiontracker.org/publications/glasgows-2030-credibility-gap-net-zeros-lip-service-to-climate-action/|title=Glasgow's 2030 credibility gap: net zero's lip service to climate action|website=climateactiontracker.org|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109140537/https://climateactiontracker.org/publications/glasgows-2030-credibility-gap-net-zeros-lip-service-to-climate-action/|archive-date=9. 11. 2021|url-status=live|access-date=9. 11. 2021|language=en}}</ref> == Pregovori == Samit svjetskih lidera održan je tokom 1. i 2. novembra, a svaki lider je dao i nacionalnu izjavu.<ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/cop26/world-leaders-summit|title=The World Leaders Summit at COP 26|website=unfccc.int|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029074019/https://unfccc.int/cop26/world-leaders-summit/|archive-date=29. 10. 2021|url-status=live|access-date=29. 10. 2021|language=en}}</ref> Važan cilj organizatora konferencije je održavanje 1,5&nbsp;°C temperature na dohvat ruke.<ref>{{Cite web|url=https://ukcop26.org/cop26-goals/|title=COP26 Goals|website=UN Climate Change Conference (COP26) at the SEC – Glasgow 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211030100218/https://ukcop26.org/cop26-goals/|archive-date=30. 10. 2021|url-status=live|access-date=28. 10. 2021|language=en}}</ref> Prema BBC-ju, pregovarači koji bi mogli biti ključni za sklapanje ugovora su Xie Zhenhua, Ayman Shasly, Sheikh Hasina i Teresa Ribera.<ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=Climate change: Five dealmakers who will influence the outcome at COP26|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59053257|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102011200/https://www.bbc.com/news/science-environment-59053257|language=en}}</ref> [[Kina|Kina je]] izjavila da ima za cilj dostizanje vrhunca === Krčenje šuma === [[Datoteka:COP26-UNFCCC_(51653176649).jpg|mini| [[Brazil]], dom 60% [[Amazonija|amazonske prašume]], obećao je da će zaustaviti i preokrenuti krčenje šuma do 2030.<ref>{{Cite news|title=COP26 deforestation: Brazil backtracks on forests pledge before conference is even over|url=https://inews.co.uk/news/environment/cop26-deforestation-brazil-backtracks-forests-pledge-before-conference-over-1294831|work=[[i (newspaper)|i]]|date=10. 11. 2021|access-date=11. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111110008/https://inews.co.uk/news/environment/cop26-deforestation-brazil-backtracks-forests-pledge-before-conference-over-1294831|language=en}}</ref> (virtuelna ekipa Nacionalne konfederacije industrije iz [[Brasília|Brazilije]] 3. septembra 2021.)]] Lideri više od 100 zemalja sa oko 85% svjetskih šuma, uključujući Kanadu, Rusiju, Demokratsku Republiku Kongo i Sjedinjene Države,<ref name="BBC-Deforestation" /> složili su se da prekinu krčenje šuma do 2030. godine, poboljšavajući sličan sporazum iz 2014. godine, uključujući Brazil,<ref>{{Cite news|title=COP26: Don’t Be Fooled by Bolsonaro’s Pledges|url=https://www.hrw.org/news/2021/11/02/cop26-dont-be-fooled-bolsonaros-pledges|work=Human Rights Watch|date=2. 11. 2021|access-date=11. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111110007/https://www.hrw.org/news/2021/11/02/cop26-dont-be-fooled-bolsonaros-pledges|language=en}}</ref> Indoneziju,<ref>{{Cite news|title=Hot air: Scepticism over Indonesia’s COP26 deforestation pledges|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/11/9/hot-air-scepticism-over-indonesias-cop26-deforestation-pledges|work=Al Jazeera|date=9. 11. 2021|access-date=11. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111110008/https://www.aljazeera.com/news/2021/11/9/hot-air-scepticism-over-indonesias-cop26-deforestation-pledges|language=en}}</ref> preduzeća<ref name=":7">{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=The world should prove its love for forests by putting carbon prices on them|work=The Economist|url=https://www.economist.com/international/the-world-should-prove-its-love-for-forests-by-putting-carbon-prices-on-them/21806086|access-date=3. 11. 2021|issn=0013-0613|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102220548/https://www.economist.com/international/the-world-should-prove-its-love-for-forests-by-putting-carbon-prices-on-them/21806086|language=en}}</ref> i više finansijskih sredstava.<ref name=":8">{{Cite news|date=3. 11. 2021|title=COP26 climate change summit: So far, so good-ish|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59150807|access-date=3. 11. 2021|archive-date=3. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103150119/https://www.bbc.com/news/science-environment-59150807|language=en}}</ref> Potpisnici sporazuma iz 2014. godine, Njujorške deklaracije o šumama, obavezali su se na polovinu krčenja šuma do 2020. i okončanje do 2030. godine, međutim u periodu 2014-2020. sječa se povećala.<ref name="BBC-Deforestation">{{Cite news|title=COP26: World leaders promise to end deforestation by 2030|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-59088498|access-date=7. 11. 2021|work=BBC News|date=2. 11. 2021|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106222053/https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-59088498|language=en}}</ref> [[Indonezija|Indonezijski]] ministar okoliša, Siti Nurbaya Bakar, izjavio je da je "prisiljavanje Indonezije na nultu krčenje šuma 2030. očigledno neprikladno i nepravedno".<ref>{{Cite news|title=Indonesia walks back zero-deforestation pledge at COP26|url=https://www.france24.com/en/live-news/20211104-indonesia-walks-back-zero-deforestation-pledge-at-cop26|work=France 24|date=4. 11. 2021|access-date=12. 11. 2021|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112175732/https://www.france24.com/en/live-news/20211104-indonesia-walks-back-zero-deforestation-pledge-at-cop26|language=en}}</ref> Članak 6. Pariskog sporazuma, koji opisuje pravila za međunarodno tržište ugljika (kao što je za drveće u sporazumu o krčenju šuma<ref name=":7"/>) i druge oblike međunarodne saradnje, razmatra se jer je to posljednji dio pravilnika koji ostaje nefinaliziran.<ref name=":4">{{Cite journal|last=Kizzier|first=Kelley|last2=Levin|first2=Kelly|last3=Rambharos|first3=Mandy|date=2. 12. 2019|title=What You Need to Know About Article 6 of the Paris Agreement|url=https://www.wri.org/insights/what-you-need-know-about-article-6-paris-agreement|journal=|archive-url=https://web.archive.org/web/20211030050455/https://www.wri.org/insights/what-you-need-know-about-article-6-paris-agreement|archive-date=30. 10. 2021|access-date=19. 10. 2021|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.edf.org/climate/implementing-paris-climate-agreement|title=COP 26: Implementing Article 6 of the Paris Agreement|website=Environmental Defense Fund|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028120548/https://www.edf.org/climate/implementing-paris-climate-agreement|archive-date=28. 10. 2021|url-status=live|access-date=19. 10. 2021|language=en}}</ref> Iako su se strane u principu dogovorile da izbjegnu dvostruko računanje smanjenja emisija u inventaru gasova staklene bašte u više od jedne zemlje, ostaje nejasno koliko će tačno dvostruko brojanje zaista biti.<ref name=":4" /> Razgovarat će se o daljnjim karbonskim kreditima prije 2020. godine, ali je malo vjerovatno da će biti dogovoreni.<ref name=":5" /> Stoga bi pravila iz člana 6. mogla napraviti veliku razliku u budućim emisijama.<ref name=":5">{{Cite web|url=https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/electric-power/080621-resolution-to-article-6-of-paris-accord-high-on-markets-list-before-cop26|title=Resolution to Article 6 of Paris accord high on market's list before COP26|last=Yadav|first=Kanchan|date=6. 8. 2021|website=www.spglobal.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20211028221948/https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/electric-power/080621-resolution-to-article-6-of-paris-accord-high-on-markets-list-before-cop26|archive-date=28. 10. 2021|url-status=live|access-date=19. 10. 2021|language=en}}</ref> Klimatsko finansiranje za prilagođavanje i ublažavanje bilo je jedna od glavnih tema pregovora.<ref>{{Cite web|url=https://carbonmarketwatch.org/publications/briefing-for-ministerial-discussions-on-article-6-of-the-paris-agreement/|title=Briefing for ministerial discussions on Article 6 of the Paris Agreement|website=Carbon Market Watch|archive-url=https://web.archive.org/web/20211020060209/https://carbonmarketwatch.org/publications/briefing-for-ministerial-discussions-on-article-6-of-the-paris-agreement/|archive-date=20. 10. 2021|url-status=live|access-date=19. 10. 2021|language=en}}</ref> Siromašne zemlje žele više novca za adaptaciju, dok donatori radije finansiraju ublažavanje uticaja jer to ima šanse za profit.<ref>{{Cite news|date=7. 11. 2021|title=COP26: Time to sober up|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59193769|access-date=7. 11. 2021|archive-date=7. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107004733/https://www.bbc.com/news/science-environment-59193769|language=en}}</ref> Na ulogu savjetnika za klimatske financije imenovan je Mark Carney, bivši guverner Banke Engleske.<ref>{{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/news/mark-carney-to-drive-finance-action-for-uk-climate-talks|title=Mark Carney to drive finance action for UK climate talks|date=16. 1. 2020|website=gov.uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20211119224903/https://www.gov.uk/government/news/mark-carney-to-drive-finance-action-for-uk-climate-talks|archive-date=19. 11. 2021|url-status=live|access-date=19. 11. 2021|language=en}}</ref> Pariški sporazum je uključivao 100 milijardi američkih dolara godišnje za finansije do 2020, za zemlje u razvoju.<ref>{{Cite news|date=11. 10. 2021|title=NDCs, climate finance and 1.5C: your Cop26 jargon buster|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/11/cop26-jargon-buster|access-date=25. 10. 2021|work=[[The Guardian]]|archive-date=30. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211030065243/https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/11/cop26-jargon-buster|language=en}}</ref> Međutim, bogate zemlje nisu ispunile to obećanje, jer su članice [[Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj|OECD-a]] iza svojih obaveza i malo je vjerovatno da će dostići dogovoreni iznos prije 2023.<ref>{{Cite news|date=3. 11. 2021|title=COP26: What do the poorest countries want from climate summit?|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59054696|access-date=4. 11. 2021|archive-date=3. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103213316/https://www.bbc.com/news/science-environment-59054696|language=en}}</ref> Grupa velikih finansijskih kompanija obavezala se na neto nulte portfelje i kreditne knjige do 2050.<ref>{{Cite news|date=3. 11. 2021|title=What is happening at COP26?|work=The Economist|url=https://www.economist.com/international/2021/11/03/what-is-happening-at-cop26|access-date=4. 11. 2021|issn=0013-0613|archive-date=4. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104000717/https://www.economist.com/international/2021/11/03/what-is-happening-at-cop26|language=en}}</ref> Škotska je postala prva zemlja koja je doprinijela fondu za gubitke i štete.<ref>{{Cite news|date=8. 11. 2021|title=COP26: UK pledges £290m to help poorer countries cope with climate change|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/uk-59202129|access-date=8. 11. 2021|archive-date=8. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211108034108/https://www.bbc.com/news/uk-59202129|language=en}}</ref> [[Datoteka:The_Prime_Minister,_Shri_Narendra_Modi_participating_in_the_Build_Back_Better_for_the_World_(B3W)_event,_in_Glasgow,_Scotland_on_November_02,_2021_(1).jpg|mini| Indijski premijer [[Narendra Modi]], predsjednica Evropske komisije [[Ursula von der Leyen]] i američki predsjednik [[Joe Biden]] na COP26]] === Ugalj === Južna Afrika će dobiti 8,5 milijardi dolara, kako bi prekinula oslanjanje na ugalj, a detalji su rijetki o zatvaranju rudnika, izvozu i podršci lokalne zajednice radnicima u industriji.<ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=COP26: South Africa hails deal to end reliance on coal|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-59135169|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102181706/https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-59135169|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=COP26 latest: Europe to invest €1bn in clean technologies such as green hydrogen|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/4bf0f579-d44c-4e21-91bc-88058fa297fa|access-date=2. 11. 2021|archive-url=https://archive.today/20211102222131/https://www.ft.com/content/4bf0f579-d44c-4e21-91bc-88058fa297fa|archive-date=2. 11. 2021|language=en}}</ref> Zemlje uključujući Čile, Poljsku, Ukrajinu, Južnu Koreju, Indoneziju i Vijetnam su se složile da postupno ukinu ugalj 2030-ih za velike ekonomije i 2040-ih za siromašnije zemlje.<ref>{{Cite news|date=4. 11. 2021|title=COP26: 190 nations and organisations pledge to quit coal|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59159018|access-date=4. 11. 2021|archive-date=4. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104010149/https://www.bbc.com/news/science-environment-59159018|language=en}}</ref> Ove nacije uključuju neke od najintenzivnijih svjetskih korisnika uglja.<ref name="auto">{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/davidrvetter/2021/11/03/the-end-of-coal-cop26-forges-new-global-agreement-to-retire-dirtiest-fossil-fuel/|title='The End Of Coal': COP26 Forges New Global Agreement To Retire Dirtiest Fossil Fuel|last=Vetter|first=David|website=Forbes|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103231506/https://www.forbes.com/sites/davidrvetter/2021/11/03/the-end-of-coal-cop26-forges-new-global-agreement-to-retire-dirtiest-fossil-fuel/|archive-date=3. 11. 2021|url-status=live|access-date=4. 11. 2021|language=en}}</ref> Međutim, oni ne uključuju najveće svjetske korisnike goriva, Kinu, Indiju i Sjedinjene Američke Države.<ref name="auto" /> Japan će uložiti 100 miliona dolara u transformaciju fosilnih elektrana u pogone na bazi [[amonijak]]a i vodikovog goriva.<ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=COP26: Japan to invest $100 mil to convert fossil-fired plants to ammonia, hydrogen based|url=https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/energy-transition/110221-cop26-japan-to-invest-100-mil-to-convert-fossil-fired-plants-to-ammonia-hydrogen-based|work=[[S&P Global]]|access-date=28. 11. 2021|language=en}}</ref> === Metan === SAD i mnoge druge zemlje složile su se da ograniče emisiju metana.<ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=Biden to unveil pledge to slash global methane emissions by 30%|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/02/joe-biden-plan-cut-global-methane-emissions-30-percent|access-date=2. 11. 2021|work=[[The Guardian]]|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102072117/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/02/joe-biden-plan-cut-global-methane-emissions-30-percent|language=en}}</ref> Više od 80 zemalja potpisalo je globalno obećanje, slažući se da smanje emisije za 30% do kraja decenije. Američki i evropski čelnici kažu da je borba protiv snažnog stakleničkog plina ključna za zadržavanje zagrijavanja na 1,5&nbsp;°C<ref>{{Cite news|title=COP26: US and EU announce 'game-changing' methane plan|url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-59125188|access-date=2. 11. 2021|work=[[BBC News]]|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102102031/https://www.bbc.co.uk/news/live/world-59125188|language=en}}</ref> Australija, Kina, Rusija, Indija i Iran nisu potpisale sporazum, ali se nada da će se kasnije pridružiti još više zemalja.<ref name=":8"/> [[Rusija|Rusija je]] zatražila ukidanje sankcija za zelene investicione projekte za energetske kompanije poput Gazproma. Ruski izaslanik za klimu Ruslan Edelgerijev optužio je zapadne zemlje za licemjerje jer su pozvale Rusiju "da smanji curenje metana, a ipak imamo Gazprom pod sankcijama".<ref>{{Cite news|title=Russia to Lobby for Sanctions Relief on Climate Projects at COP26 – Bloomberg|url=https://www.themoscowtimes.com/2021/10/22/russia-to-lobby-for-sanctions-relief-on-climate-projects-at-cop-26-bloomberg-a75372|work=The Moscow Times|date=22. 10. 2021|access-date=12. 11. 2021|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112172945/https://www.themoscowtimes.com/2021/10/22/russia-to-lobby-for-sanctions-relief-on-climate-projects-at-cop-26-bloomberg-a75372|language=en}}</ref> === Neto-nulte mete === Mnogi prisutni su se obavezali na neto nultu emisiju ugljika, a Indija i Japan su se posebno obavezali na konferenciji. Indija, treći najveći emiter ugljičnog dioksida prema nadležnostima, postavila je najnoviji ciljni datum koji planira biti nula do 2070. godine. Japan će ponuditi do 10 milijardi dolara dodatnih sredstava za podršku dekarbonizaciji u Aziji.<ref>{{Cite news|title=COP26: India and Japan pledge carbon neutrality, China's top leader Xi stays home|url=https://www.dw.com/en/cop26-india-and-japan-pledge-carbon-neutrality-chinas-xi-stays-home/a-59692137|work=[[Deutsche Welle]]|date=2. 11. 2021|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102125237/https://www.dw.com/en/cop26-india-and-japan-pledge-carbon-neutrality-chinas-xi-stays-home/a-59692137|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Vittozzi|first=Katerina|title=COP26: India has given a distant net-zero target and is now asking the world for cash|url=https://news.sky.com/story/cop26-india-has-given-a-distant-net-zero-target-and-is-now-asking-the-world-for-cash-12457388|work=[[Sky News]]|date=1. 11. 2021|access-date=2. 11. 2021|archive-date=20. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211120235328/https://news.sky.com/story/cop26-india-has-given-a-distant-net-zero-target-and-is-now-asking-the-world-for-cash-12457388|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=COP26: India PM Narendra Modi pledges net zero by 2070|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-59125143|work=[[BBC News]]|date=2. 11. 2021|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102123119/https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-59125143|language=en}}</ref> Ranije u oktobru se Kina – najveći emiter ugljičnog dioksida prema jurisdikciji – obavezala na neto nultu emisiju ugljika do 2060. godine,<ref>{{Cite news|title=Climate change: China unlikely to move its net zero carbon emissions target by COP26, UN climate chief says|url=https://news.sky.com/story/climate-change-china-unlikely-to-move-its-net-zero-carbon-emissions-target-by-cop26-un-climate-chief-says-12421259|access-date=2. 11. 2021|work=[[Sky News]]|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102134808/https://news.sky.com/story/climate-change-china-unlikely-to-move-its-net-zero-carbon-emissions-target-by-cop26-un-climate-chief-says-12421259|language=en}}</ref> a britanska vlada je vjerovala da će Indija izdati sličnu obavezu.<ref>{{Cite news|last=Webster|first=Ben|last2=Burgess|first2=Kaya|last3=Philp|first3=Catherine|title=Cop26: India puts off net zero to 2070 and deals blow to climate hopes|url=https://www.thetimes.co.uk/article/cop26-india-sets-2070-net-zero-target-and-demands-1-trillion-in-funding-68gm3tvpp|work=[[The Times]]|date=1. 11. 2020|archive-url=https://archive.today/20211102010609/https://www.thetimes.co.uk/article/cop26-india-sets-2070-net-zero-target-and-demands-1-trillion-in-funding-68gm3tvpp|archive-date=2. 11. 2021|access-date=2. 11. 2021|language=en}}</ref> Međutim, ovo je bio prvi put da je određen datum za neutralnost ugljika kao dio indijske klimatske politike.<ref>{{Cite news|last=Vaughan|first=Adam|title=COP26: Why India's 2070 net zero pledge is better news than it sounds|url=https://www.newscientist.com/article/2295762-cop26-why-indias-2070-net-zero-pledge-is-better-news-than-it-sounds/|work=[[New Scientist]]|date=2. 11. 2021|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102123129/https://www.newscientist.com/article/2295762-cop26-why-indias-2070-net-zero-pledge-is-better-news-than-it-sounds/|language=en}}</ref> Zeleni vodonik se pojavio kao jedno od glavnih područja u kojima kompanije mogu sarađivati kako bi pomogle u dekarbonizaciji industrija koje je teško smanjiti.<ref>{{Cite news|date=5. 11. 2021|title=COP26: Key developments related to the hydrogen market|work=H2Bulletin|url=https://www.h2bulletin.com/knowledge/cop26-key-developments-related-to-the-hydrogen-market/|access-date=5. 11. 2021|archive-date=5. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211105151325/https://www.h2bulletin.com/knowledge/cop26-key-developments-related-to-the-hydrogen-market/|language=en}}</ref> [[Datoteka:Fumio_Kishida_met_with_Australian_PM_Morrison_at_the_COP26_(2).jpg|mini| Japanski premijer [[Fumio Kishida]] i australijski premijer [[Scott Morrison]] na COP26]] Gradonačelnici velikih gradova koji su zabrinuti za klimu – C40 Cities Climate Leadership Group – poput gradonačelnika Istanbula Ekrema İmamoğlua,<ref>{{Cite web|url=https://www.thenationalnews.com/opinion/comment/2021/11/08/theres-still-time-for-turkey-to-improve-its-spotty-climate-record/|title=There's still time for Turkey to improve its spotty climate record|website=The National|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109205227/https://www.thenationalnews.com/opinion/comment/2021/11/08/theres-still-time-for-turkey-to-improve-its-spotty-climate-record/|archive-date=9. 11. 2021|url-status=live|access-date=10. 11. 2021|language=en}}</ref> pozvali su na prilagođavanje urbane klime, posebno u zemljama s niskim prihodima.<ref>{{Cite web|url=https://www.smartcitiesworld.net/news/cop26-mayors-release-action-agenda-to-accelerate-global-response-7113|title=Cop26: mayors release action agenda to accelerate global response|website=Smart Cities World|language=En|archive-url=https://web.archive.org/web/20211110081052/https://www.smartcitiesworld.net/news/cop26-mayors-release-action-agenda-to-accelerate-global-response-7113|archive-date=10. 11. 2021|url-status=live|access-date=10. 11. 2021|language=en}}</ref> === Socioekonomska transformacija === 45 zemalja, uključujući Veliku Britaniju, SAD, [[Japan]], [[Njemačka|Njemačku]], [[Indija|Indiju]], [[Indonezija|Indoneziju]], [[Maroko]], Vijetnam, Filipine, Gabon, Etiopiju, Ganu i [[Urugvaj]], obećalo je da će dati više od 4 milijarde dolara za prelazak na održivu poljoprivredu. Organizacija "Slow Food" izrazila je zabrinutost zbog efikasnosti potrošnje, jer se fokusiraju na tehnološka rješenja i pošumljavanje umjesto "holističke agroekologije koja pretvara hranu iz robe masovne proizvodnje u dio održivog sistema koji funkcionira unutar prirodnih granica ".<ref>{{Cite news|last=Rosane|first=Olivia|title=45 Countries Pledge Over $4 Billion to Support Sustainable Agriculture, But Is It Enough?|url=https://www.ecowatch.com/cop26-sustainable-agriculture-2655521091.html|access-date=11. 11. 2021|agency=Ecowatch|date=8. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111122917/https://www.ecowatch.com/cop26-sustainable-agriculture-2655521091.html|language=en}}</ref> ==== Prijevoz ==== Konferencija je u centar stavila električne automobile i obećanja za elektrifikaciju vozila, dok prema riječima aktivista, nisu iznuđena bolja ulaganja i politička volja za održivim načinima prijevoza, s tim da fokus nije bio na javnom prijevozu i biciklizmu.<ref>{{Cite news|title=‘What if we just gave up cars?’: Cop26 leaders urged to dream big|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/10/what-if-we-just-gave-up-cars-activists-press-cop26-leaders-to-dream-big|access-date=12. 11. 2021|work=The Guardian|date=10. 11. 2021|language=en|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112022910/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/10/what-if-we-just-gave-up-cars-activists-press-cop26-leaders-to-dream-big|language=en}}</ref> ==== Fosilna goriva ==== Nacrt teksta koji je objavljen 10. novembra traži od vlada da ubrzaju postupno ukidanje i desubvencioniranje fosilnih goriva, najvećeg izvora (antropogenih) globalnih emisija stakleničkih plinova,<ref>{{Cite web|url=https://www.eia.gov/energyexplained/energy-and-the-environment/greenhouse-gases-and-the-climate.php|title=Greenhouse gases' effect on climate - U.S. Energy Information Administration (EIA)|website=www.eia.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20210228232630/https://www.eia.gov/energyexplained/energy-and-the-environment/greenhouse-gases-and-the-climate.php|archive-date=28. 2. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://unfccc.int/cop3/fccc/climate/fact22.htm|title=Climate Change Information Sheet 22|website=unfccc.int|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112122204/https://unfccc.int/cop3/fccc/climate/fact22.htm|archive-date=12. 11. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://earthcharts.org/category/climate-change/climate-change-causation/|title=Climate Change: Causation Archives|website=EarthCharts|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112144007/http://earthcharts.org/category/climate-change/climate-change-causation/|archive-date=12. 11. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|quote=In 2015 global anthropogenic greenhouse gas (GHG) emissions were about 47 GtCO2e, or 50GtCO2e including emissions from Land Use, Land Use Change, and Forestry (LULUCF). The majority of emissions (75% of total emissions) consist of CO2, and most of these are generated by burning of fuels (62% of total emissions).|language=en}}</ref>  ali mu se usprotivilo nekoliko zemalja s velikim ekonomskim sektorima baziranim na fosilnim gorivima.<ref>{{Cite news|last=Kottasová|first=Ivana|last2=Cassidy|first2=Amy|title=Young people call for fossil fuel non-proliferation treaty as delegates spar over coal, oil and gas|url=https://edition.cnn.com/2021/11/11/world/fossil-fuels-cop26-young-activists-climate-intl/index.html|access-date=12. 11. 2021|work=CNN|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111191453/https://edition.cnn.com/2021/11/11/world/fossil-fuels-cop26-young-activists-climate-intl/index.html|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Kottasová|first=Ivana|last2=Dewan|first2=Angela|last3=Regan|first3=Helen|title=New draft of COP26 agreement includes unprecedented but weakened reference to fossil fuels|url=https://edition.cnn.com/2021/11/12/world/cop26-agreement-climate-intl-hnk/index.html|access-date=12. 11. 2021|work=CNN|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112075146/https://edition.cnn.com/2021/11/12/world/cop26-agreement-climate-intl-hnk/index.html|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Abnett|first=Kate|last2=Piper|first2=Elizabeth|last3=Jessop|first3=Simon|title=COP26 draft deal treads fine line to spur climate action|url=https://www.reuters.com/business/cop/cop26-publishes-new-draft-declaration-kicking-off-more-horse-trading-2021-11-12/|access-date=12. 11. 2021|work=Reuters|date=12. 11. 2021|language=en|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112081746/https://www.reuters.com/business/cop/cop26-publishes-new-draft-declaration-kicking-off-more-horse-trading-2021-11-12/|language=en}}</ref> == Prijem == === Unaprijed i na početku === Poslovni lideri i političari, uključujući Jeffa Bezosa, princa Charlesa, Borisa Johnsona, Joea Bidena i Angelu Merkel koji su putovali u Glasgow privatnim avionima, optuženi su za licemjerje od strane komentatora i aktivista. Planeri događaja, međutim, insistirali su na tome da će konferencija biti ugljično neutralna.<ref>{{Cite news|last=Beals|first=Rachel|date=2. 11. 2021|title=Climate hotshots in hot seat over private jets and other habits expanding carbon footprint at COP26|work=MarketWatch|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/climate-hotshots-in-hot-seat-over-private-jets-and-other-habits-expanding-carbon-footprint-at-cop26/ar-AAQf9i1|access-date=3. 11. 2021|issn=|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102220852/https://www.msn.com/en-us/news/world/climate-hotshots-in-hot-seat-over-private-jets-and-other-habits-expanding-carbon-footprint-at-cop26/ar-AAQf9i1|language=en}}</ref> Oko 400 privatnih aviona stiglo je u Glasgow na razgovore.<ref>{{Cite web|url=https://www.wionews.com/world/eco-hypocrite-leaders-businessmen-arrive-in-fuel-guzzling-private-jets-at-cop26-425903|title='Eco-hypocrite': Leaders, businessmen arrive in fuel-guzzling private jets at COP26|website=WION|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106041506/https://www.wionews.com/world/eco-hypocrite-leaders-businessmen-arrive-in-fuel-guzzling-private-jets-at-cop26-425903|archive-date=6. 11. 2021|url-status=live|access-date=6. 11. 2021|language=en}}</ref> U oktobru 2021. ''[[BBC|BBC je]]'' izvijestio da je veliko curenje dokumenata otkrilo da su [[Saudijska Arabija]], [[Japan]] i [[Australija]] među zemljama koje traže od UN-a da umanje potrebu za brzim udaljavanjem od [[Fosilna goriva|fosilnih goriva]]. Također je pokazalo da neke bogate nacije (uključujući [[Švicarska|Švicarsku]] i Australiju) dovode u pitanje plaćanje siromašnijim državama za prelazak na zelenije tehnologije. BBC je izvijestio da je lobiranje pokrenulo pitanja za samit o klimi COP26.<ref>{{Cite news|title=COP26: Document leak reveals nations lobbying to change key climate report|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-58982445|work=[[BBC News]]|date=23. 10. 2021|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102110331/https://www.bbc.com/news/science-environment-58982445|language=en}}</ref> Australijska vlada je kritikovana zbog toga što je na samitu ugostila kompaniju za fosilna goriva, nije povećala svoje ambicije bliže svojim kapacitetima, što se nije obavezala da će smanjiti emisiju metana i što se nije obavezala da će postepeno izbaciti ugalj.<ref>{{Cite news|title=Australian government refuses to join 40 nations phasing out coal, saying it won't 'wipe out industries'|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/05/australia-refuses-to-join-40-nations-phasing-out-coal-as-angus-taylor-says-coalition-wont-wipe-out-industries|access-date=7. 11. 2021|work=The Guardian|date=5. 11. 2021|language=en|archive-date=7. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107022713/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/05/australia-refuses-to-join-40-nations-phasing-out-coal-as-angus-taylor-says-coalition-wont-wipe-out-industries|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=FunnellDigital|first=Dominica|title=Australia dodges pledge to phase out coal by 2030s|url=https://www.skynews.com.au/australia-news/australia-withholds-signature-from-cop26-pledge-to-phase-out-coal-by-2030s/news-story/4abef8f0ef59a1ee91a44c30505506d2|access-date=7. 11. 2021|work=SkyNews|date=4. 11. 2021|language=en|archive-date=7. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107234850/https://www.skynews.com.au/australia-news/australia-withholds-signature-from-cop26-pledge-to-phase-out-coal-by-2030s/news-story/4abef8f0ef59a1ee91a44c30505506d2|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Australia puts fossil fuel company front and centre at Cop26|url=https://www.theguardian.com/australia-news/2021/nov/03/australia-puts-fossil-fuel-company-front-and-centre-at-cop26|access-date=7. 11. 2021|work=The Guardian|date=2. 11. 2021|language=en|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106152048/https://www.theguardian.com/australia-news/2021/nov/03/australia-puts-fossil-fuel-company-front-and-centre-at-cop26|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Coalition member hits out at PM over Macron, climate change on Q+A|url=https://www.abc.net.au/news/2021-11-05/australia-morrison-criticised-cop26-coal-macron-stoush-qa/100596086|access-date=7. 11. 2021|work=ABC News|date=4. 11. 2021|language=en-AU|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106184110/https://www.abc.net.au/news/2021-11-05/australia-morrison-criticised-cop26-coal-macron-stoush-qa/100596086|language=en}}</ref> U intervjuu održanom neposredno prije konferencije, Greta Thunberg, upitana koliko je optimistična da bi konferencija mogla postići bilo šta, odgovorila je: „Ništa se zapravo nije promijenilo u odnosu na prethodne godine. Vođe će reći 'uradićemo ovo i uradićemo ovo, a mi ćemo udružiti naše snage i postići ovo', a onda neće učiniti ništa. Možda neke simbolične stvari i kreativno računovodstvo i stvari koje zapravo nemaju veliki uticaj. Možemo imati onoliko policajaca koliko želimo, ali iz toga neće proizaći ništa stvarno." <ref name="hattenstone">{{Cite news|title=Interview: The transformation of Greta Thunberg|last=Hattenstone|first=Simon|work=[[The Guardian]]|date=25. 9. 2021|url=https://www.theguardian.com/environment/ng-interactive/2021/sep/25/greta-thunberg-i-really-see-the-value-of-friendship-apart-from-the-climate-almost-nothing-else-matters|access-date=25. 9. 2021|archive-date=30. 10. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211030164705/https://www.theguardian.com/environment/ng-interactive/2021/sep/25/greta-thunberg-i-really-see-the-value-of-friendship-apart-from-the-climate-almost-nothing-else-matters|language=en}}</ref> [[Elizabeta II, kraljica Ujedinjenog Kraljevstva|Kraljica Elizabeta II]] izrazila je zabrinutost u privatnom razgovoru koji smo čuli preko vrućeg mikrofona, rekavši: "Zaista je iritantno kada pričaju, ali ne rade." <ref name="reuters"/> Do 1. novembra, na početku konferencije, aktivistica za klimatske promjene Greta Thunberg kritikovala je samit na protestu u Glasgowu s članovima iz organizacije Fridays for Future, rekavši: „Ovaj COP26 je do sada isti kao prethodni COP i to je dovelo nas nigde. Nigdje nas nisu odveli."<ref>{{Cite news|last=Lukpat|first=Alyssa|last2=Santora|first2=Marc|date=1. 11. 2021|title=Greta Thunberg joins a protest in Glasgow.|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/11/01/world/europe/greta-thunberg-cop26-glasgow.html|access-date=2. 11. 2021|archive-date=1. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101230425/https://www.nytimes.com/2021/11/01/world/europe/greta-thunberg-cop26-glasgow.html|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=1. 11. 2021|title=COP26: Thunberg tells Glasgow protest politicians are pretending|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/uk-scotland-glasgow-west-59116611|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102021402/https://www.bbc.com/news/uk-scotland-glasgow-west-59116611|language=en}}</ref> Dana 5. novembra, protest "Petci za budućnost" na kojem je govorila Thunberg okupio je hiljade ljudi, uglavnom školske djece. Prisutni su podržali hitnije i dalekosežnije akcije u vezi s klimatskim promjenama. Gradsko vijeće Glasgowa i većina susjednih vijeća izjavili su da učenici neće biti kažnjeni ako roditelji obaveste svoje škole o izostanku.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-glasgow-west-59165781|title=COP26: Greta Thunberg tells protest that COP26 has been a 'failure'|date=5. 11. 2021|publisher=[[BBC News]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107005400/https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-glasgow-west-59165781|archive-date=7. 11. 2021|url-status=live|access-date=7. 11. 2021|language=en}}</ref> Dana 6. novembra – Globalnog dana akcije za klimatsku pravdu – oko 100.000 ljudi pridružilo se maršu u Glasgovu, prema BBC News-u, sa autobusima i grupnim biciklističkim vožnjama organizovanim za učesnike da putuju iz Ujedinjenog Kraljevstva. Protesti su bili najveći u Glasgovu od marševa protiv rata u Iraku 2003. godine. Londonski marš je okupio 10.000 ljudi prema policiji i 20.000 prema organizatorima.<ref name="BBC Nov6"/><ref name="Guardian Nov6">{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/06/nicola-sturgeon-says-glasgow-climate-march-will-be-policed-appropriately|title='The time for change is now': demonstrators around the world demand action on climate crisis|last=Brooks|first=Libby|last2=Lakhani|first2=Nina|date=6. 11. 2021|website=[[The Guardian]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107005359/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/06/nicola-sturgeon-says-glasgow-climate-march-will-be-policed-appropriately|archive-date=7. 11. 2021|url-status=live|access-date=7. 11. 2021|last3=Watts|first3=Jonathan|last4=Taylor|first4=Matthew|last5=Strzyżyńska|first5=Weronika|language=en}}</ref> ''The Times je'' predviđao da će ukupan broj učesnika biti preko dva miliona.<ref name="Horne">{{Cite news|last=Horne|first=Marc|title=Extinction Rebellion, demos and disruption — Cop26 security challenges|url=https://www.thetimes.co.uk/article/cop26-glasgow-security-challenges-extinction-rebellion-kkzkmsg85|work=[[The Times]]|date=26. 10. 2021|archive-url=https://archive.today/20211026131303/https://www.thetimes.co.uk/article/cop26-glasgow-security-challenges-extinction-rebellion-kkzkmsg85|archive-date=26. 10. 2021|access-date=28. 10. 2021|language=en}}</ref> Dodatnih 100 marševa održano je u drugim dijelovima zemlje, sa ukupno 300 protesta u 100 zemalja, navodi ''The Guardian''.<ref name="Guardian Nov6" /> Vanessa Nakate i autohtoni aktivisti održali su govore u Glasgowu. Problemi koje su istakli demonstranti uključivali su stavljanje korporativnih interesa u prvi plan i neuspjeh političara da se hitno pozabave klimatskom kriznom situacijom, kao i njezinim osnovnim uzrocima. Ljudi iz Kahnawake Mohawka, naučnici ekologije, veganski aktivisti, sindikalisti i socijalisti bili su prisutni na marševima.<ref name="BBC Nov6"/><ref name="Guardian Nov6"/> Jedna planirana učesnica, izraelska ministrica energetike Karine Elharrar, nije mogla prisustvovati 1. novembra zbog problema pristupačnosti invalidskim kolicima.<ref>{{Cite news|title=Disabled Israeli minister left out of inaccessible climate conference|url=https://www.jpost.com/environment-and-climate-change/disabled-israeli-minister-left-out-of-inaccessible-climate-conference-683730|access-date=2. 11. 2021|work=The Jerusalem Post|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102000840/https://www.jpost.com/environment-and-climate-change/disabled-israeli-minister-left-out-of-inaccessible-climate-conference-683730|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|date=2. 11. 2021|title=COP26: Boris Johnson apologises to minister over wheelchair access|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-59132811|access-date=2. 11. 2021|archive-date=2. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211102102037/https://www.bbc.com/news/world-59132811|language=en}}</ref> Održivost jelovnika COP26 kritizirala je grupa za pravdu životinja i klimatskih promjena Animal Rebellion, s gotovo 60% jelovnika na bazi mesa i mlijeka, a jela označena kao visokougljična poslužuju se na štandovima s hranom.<ref>{{Cite web|url=https://www.bigissue.com/news/environment/cop26-haggis-the-most-unsustainable-dish-at-glasgow-climate-conference/|title=The COP26 menu is 'like serving cigarettes at a lung cancer conference'|date=2. 11. 2021|website=The Big Issue|archive-url=https://web.archive.org/web/20211103023404/https://www.bigissue.com/news/environment/cop26-haggis-the-most-unsustainable-dish-at-glasgow-climate-conference/|archive-date=3. 11. 2021|url-status=live|access-date=3. 11. 2021|language=en}}</ref> Šefica keteringa na COP26, Lorna Wilson, rekla je da je osoblje "radilo na" ugostiteljskoj strategiji od 95% hrane iz Velike Britanije i 5% iz inostranstva. Wilson je rekao da je jelovnik 40% biljni i 60% vegetarijanski. Događaj je eliminirao čaše za jednokratnu upotrebu i plastiku.<ref>{{Cite news|title=How green was the COP26 climate summit?|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-glasgow-west-59248023|date=13. 11. 2021|access-date=14. 11. 2021|work=BBC News|archive-date=14. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114010005/https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-glasgow-west-59248023|language=en}}</ref> Na konferenciji je bilo zabrinutosti zbog uključivanja i uticaja velikih delegacija industrije, posebno velikih kompanija zagađivača, i finansijskih organizacija uključenih u uzroke emisije gasova staklene bašte.<ref>{{Cite news|title=COP26: Lobbying threat to global climate action|date=5. 11. 2021|url=https://www.dw.com/en/cop26-lobbying-threat-to-global-climate-action/a-59726541|access-date=12. 11. 2021|work=Deutsche Welle (www.dw.com)|archive-date=12. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112020341/https://www.dw.com/en/cop26-lobbying-threat-to-global-climate-action/a-59726541|language=en}}</ref><ref name="bbc0">{{Cite news|date=8. 11. 2021|title=COP26: Fossil fuel industry has largest delegation at climate summit|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59199484|access-date=8. 11. 2021|archive-date=8. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211108001710/https://www.bbc.com/news/science-environment-59199484|language=en}}</ref> === Dalje kritike === Dalje kritike  rezultati uključuju da su potrebne ne samo obaveze već i jasna uputstva za ublažavanje i prilagođavanje, kao i uspostavljanje snažnih mehanizama kako bi relevantne strane bile odgovorne za svoje obaveze.<ref>{{Cite news|last=Specia|first=Megan|last2=Castle|first2=Stephen|title=Young Activists Want Action as Protesters Rally at COP26|url=https://www.nytimes.com/2021/11/05/world/europe/cop-protests.html|access-date=7. 11. 2021|work=The New York Times|date=5. 11. 2021|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106225147/https://www.nytimes.com/2021/11/05/world/europe/cop-protests.html|language=en}}</ref> CNBC, [[BBC]], Axios i CBS News su otkrili da finansijske kompanije nisu spriječene u privatnim ulaganjima u fosilna goriva,<ref name="cnbc1" /><ref name="bbc2" /> da nedostaje fokus i transparentnost kvaliteta – a ne kvantiteta ili količina – obećanja,<ref name="cnbc1">{{Cite news|last=Meredith|first=Sam|title=Flagship finance pledges at COP26 criticized for 'missing the point' on fossil fuels|url=https://www.cnbc.com/2021/11/03/cop26-climate-finance-pledges-missing-the-point-on-fossil-fuels.html|access-date=7. 11. 2021|work=CNBC|date=3. 11. 2021|language=en|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106170344/https://www.cnbc.com/2021/11/03/cop26-climate-finance-pledges-missing-the-point-on-fossil-fuels.html|language=en}}</ref> da je okončanje krčenja šuma do 2030. prekasno,<ref>{{Cite news|title=COP26 pledge will see nations commit to ending deforestation by 2030|url=https://www.cbsnews.com/news/deforestation-end-pledge-2030-cop26/|access-date=7. 11. 2021|work=CBS News|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106220604/https://www.cbsnews.com/news/deforestation-end-pledge-2030-cop26/|language=en}}</ref> da zemlje moraju objaviti sveobuhvatne planove politike o tome kako će postići svoje ciljeve,<ref name="bbc2">{{Cite news|title=Climate change: What do scientists want from COP26 this week?|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-59212185|access-date=9. 11. 2021|work=BBC News|date=9. 11. 2021|archive-date=9. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109014115/https://www.bbc.com/news/science-environment-59212185|language=en}}</ref> i da obećanja nisu obavezna, bez mehanizama kažnjavanja uspostavljanje na konferenciji <ref>{{Cite web|url=https://www.axios.com/cop26-pledges-list-country-organization-2c10af98-dc6d-4697-9514-2843e24b2e72.html|title=The major climate pledges made at COP26 so far|last=Garfinkel|first=Noah|publisher=Axios|archive-url=https://web.archive.org/web/20211107123952/https://www.axios.com/cop26-pledges-list-country-organization-2c10af98-dc6d-4697-9514-2843e24b2e72.html|archive-date=7. 11. 2021|url-status=live|access-date=7. 11. 2021|language=en}}</ref> i očigledan sadržaj sa pristupom "samoregulacije" za relevantne organizacije. Prema kritičarima, ovakva pitanja bi konferenciju mogla pretvoriti u događaj "ozelenjavanja " praznih obećanja.<ref name="cnbc1" /><ref>{{Cite news|title='COP26 is a failure': Thunberg leads youth from around the globe in Glasgow protests|url=https://www.abc.net.au/news/2021-11-06/greta-thunberg-leads-cop26-protests-climate-change-glasgow-youth/100599934|access-date=7. 11. 2021|work=ABC News|date=5. 11. 2021|language=en-AU|archive-date=6. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211106173856/https://www.abc.net.au/news/2021-11-06/greta-thunberg-leads-cop26-protests-climate-change-glasgow-youth/100599934|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.usatoday.com/story/opinion/contributors/valley-voice/2021/11/27/californias-carbon-offset-disaster-and-disappointment-cop-26/8740979002/|title=California’s carbon-offset disaster reveals why COP26 was a big disappointment|last=Nguyen|first=Le Dong Hai|website=USA TODAY|language=en-US|access-date=27. 11. 2021|language=en}}</ref> === Rezultati === Dana 9. novembra, Climate Action Tracker je izvijestio da je globalna ljudska [[civilizacija]] na pravom putu za 2,7&nbsp;Povećanje temperature u °C u Zemljinom sistemu do kraja stoljeća uz trenutnu politiku. Temperatura će porasti za 2.4&nbsp;°C ako se obećanja za 2030. godinu realizuju do 2.1&nbsp;°C ako će se i dugoročni ciljevi realizovati i do 1.8&nbsp;°C ako uz to svi ciljevi o kojima se raspravlja će biti u potpunosti implementirani. Trenutni ciljevi za 2030. ostaju "potpuno neadekvatni". Potrošnja uglja i prirodnog gasa glavni su uzrok jaza između obećanja i politika. Oni su procijenili obećanja 40 zemalja koja predstavljaju 85% obećanih smanjenja emisija na nulu i otkrili da su samo države odgovorne za 6% globalnih emisija stakleničkih plinova – [[Evropska unija|EU]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo|UK]], [[Čile]] i [[Kostarika]] – obećale niz ciljeva koje su ocijenjen kao "prihvatljiv" za sveobuhvatnost i zbog toga što je objavljen detaljan zvanične politike ‑ plan koji opisuje korake i načina na koje bi mogli biti realizovani tih ciljeva.<ref>{{Cite web|url=https://climateactiontracker.org/publications/glasgows-2030-credibility-gap-net-zeros-lip-service-to-climate-action/|title=Glasgow's 2030 credibility gap: net zero's lip service to climate action|website=climateactiontracker.org|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109140537/https://climateactiontracker.org/publications/glasgows-2030-credibility-gap-net-zeros-lip-service-to-climate-action/|archive-date=9. 11. 2021|url-status=live|access-date=9. 11. 2021|language=en}}</ref><ref name="stockwell-etal-2021">{{Cite book|last=Stockwell|first=Claire|url=https://climateactiontracker.org/documents/997/CAT_2021-11-09_Briefing_Global-Update_Glasgow2030CredibilityGap.pdf|title=Glasgow's one degree 2030 credibility gap: net zero's lip service to climate action|last2=Geiges|first2=Andreas|last3=Ramalope|first3=Deborah|last4=Gidden|first4=Matthew|last5=Hare|first5=Bill|last6=de Villafranca Casas|first6=Maria José|last7=Moisio|first7=Mia|last8=Hans|first8=Frederic|last9=Mooldijk|first9=Silke|date=9. 11. 2021|publisher=Climate Analytics and NewClimate Institute|location=Berlin, Germany and Cologne, Germany|access-date=10. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211109231956/https://climateactiontracker.org/documents/997/CAT_2021-11-09_Briefing_Global-Update_Glasgow2030CredibilityGap.pdf|archive-date=9. 11. 2021|url-status=live}} {{Otvoren pristup|language=en}}</ref><ref name="harvey-2021">{{Cite news|last=Harvey|first=Fiona|title=Cop26: world on track for disastrous heating of more than 2.4C, says key report|date=9. 11. 2021|work=The Guardian|location=London, United Kingdom|issn=0261-3077|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/09/cop26-sets-course-for-disastrous-heating-of-more-than-24c-says-key-report|access-date=10. 11. 2021|archive-date=10. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211110005549/https://www.theguardian.com/environment/2021/nov/09/cop26-sets-course-for-disastrous-heating-of-more-than-24c-says-key-report|language=en}}</ref><ref name="hare-and-hoehne-2021">{{Cite news|last=Hare|first=Bill|last2=Höhne|first2=Niklas|title=Cop26 is creating false hope for a 1.5C rise — the stark reality is very different|date=9. 11. 2021|work=The Guardian|location=London, United Kingdom|issn=0261-3077|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/nov/09/cop26-false-hope-climate-analysis-targets|access-date=10. 11. 2021|archive-date=10. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211110014801/https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/nov/09/cop26-false-hope-climate-analysis-targets|language=en}}</ref> Dana 10. novembra objavljeno je da su SAD i Kina dogovorile okvir za smanjenje emisija ugljika, sarađujući na mjerama za smanjenje upotrebe [[metan]]a, postepeno ukidanje upotrebe uglja i povećanu zaštitu šuma.<ref name="reuters.com"/> 11. novembra, Istomišljene zemlje u razvoju (LMDC), grupa od 22 zemlje, uključujući Kinu i Indiju, zatražila je da se posvećenost ublažavanju uticaja u potpunosti ukloni iz nacrta teksta, jer očigledno tvrde da zemlje u razvoju ne bi trebalo da se drže istih rokova kao i bogatije nacije.<ref name="cnn20211111">{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/11/11/world/china-india-bolivia-cop26-climate-intl/index.html|title=China and India among 22 nations calling for key section on emissions be ditched from COP26 agreement|last=Dewan|first=Angela|date=11. 11. 2021|website=CNN|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111121227/https://www.cnn.com/2021/11/11/world/china-india-bolivia-cop26-climate-intl/index.html|archive-date=11. 11. 2021|url-status=live|access-date=11. 11. 2021|language=en}}</ref> Zahtjev je kritikovan kao nelogičan i samoporažavajući jer bi na kraju najviše naštetio ljudima u zemljama u razvoju.<ref name="cnn20211111" /> i članak u ''Daily Beastu'' opisao je zahtjev kao pokušaj Kine da sabotira nacrt obaveze.<ref>{{Cite news|last=Ross|first=Jamie|title=China Is Sabotaging Big Climate Pledge at COP26 Conference, Says Report|url=https://www.thedailybeast.com/china-is-sabotaging-big-climate-pledge-at-cop26-conference-says-report|agency=The Daily Beast|access-date=14. 11. 2021|archive-date=11. 11. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211111145106/https://www.thedailybeast.com/china-is-sabotaging-big-climate-pledge-at-cop26-conference-says-report|language=en}}</ref> Kina je bila odgovorna za oko 27% trenutnih svjetskih emisija stakleničkih plinova u 2019.<ref>{{Cite web|url=https://climatetrace.org/inventory#country|title=CO2 Emissions: All Countries - 2015–2020 - Climate TRACE|website=climatetrace.org – all countries|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112122206/https://climatetrace.org/inventory#country|archive-date=12. 11. 2021|url-status=live|access-date=12. 11. 2021|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Schonhardt|first=Sara|title=China's Greenhouse Gas Emissions Exceed Those of All Other Developed Countries Combined|url=https://www.scientificamerican.com/article/chinas-greenhouse-gas-emissions-exceed-those-of-all-other-developed-countries-combined/|access-date=13. 6. 2021|work=Scientific American|language=en|archive-date=13. 6. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210613210411/https://www.scientificamerican.com/article/chinas-greenhouse-gas-emissions-exceed-those-of-all-other-developed-countries-combined/|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=China's Greenhouse Gas Emissions Exceeded the Developed World for the First Time in 2019|url=https://rhg.com/research/chinas-emissions-surpass-developed-countries/|work=Rhodium Group|access-date=14. 6. 2021|archive-date=17. 6. 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210617173916/https://rhg.com/research/chinas-emissions-surpass-developed-countries/|language=en}}</ref> == Reference == {{Refspisak}} == Dodatna literatura == * {{Cite web|url=https://www.carbonbrief.org/cop26-key-outcomes-agreed-at-the-un-climate-talks-in-glasgow|title=COP26: Key outcomes agreed at the UN climate talks in Glasgow|date=15. 11. 2021|website=Carbon Brief|language=en|access-date=16. 11. 2021}} == Vanjski linkovi == * [https://unfccc.int/process-and-meetings/conferences/glasgow-climate-change-conference UNFCCC] * [https://www.bbc.com/news/topics/cgdwpywgeegt/cop26 BBC] * [https://www.ipcc.ch/reports/ IPCC izvještaji] * [https://climatefringe.org/ Fringe Events] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108072134/https://climatefringe.org/ |date=8. 1. 2022 }} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Koordinate na Wikipodacima]] [[Kategorija:Ujedinjene nacije]] [[Kategorija:Klimatske promjene]] [[Kategorija:COP]] [[Kategorija:Pages with unreviewed translations]] lpjqy9pqtauxjyvrqvwfc2mj2x16z89 0 489058 3672627 3641585 2024-12-11T23:23:52Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672627 wikitext text/x-wiki '''Wilhemina Mina Despić'''<ref>{{Cite book|url=https://mapu.unipu.hr/images/50033647/07%20OR_Glazbena%20pedagogija%20u%20svjetlu%20sadanjih%20i%20buduih%20promjena%207%20tisak.pdf|title=Glazbena pedagogija u svjetlu sadašnjih i budućih promjena 7|editor-last=Vidulin|editor-first=Sabina|chapter=PUTEVIMA MUZIČKE EDUKACIJE: „DEKORATIVNI” MUZIČKI ODGOJ I KULTURA SALONA}}</ref> ([[1873.|1873]]-[[1934.]]), djevojka porijeklom iz ugledne bečke porodice doktora i intelektualaca. Bila je najstarija od četvero djece Viktora Urbantschitscha ([[Beč]], [[1847.|1847]] - Beč, [[1921.|1921]].). Udaje se u poznatu sarajevsku porodicu Despić, za sina Hadži Maksina, Peru Desipića. Iako o godini vjenčanja ne postoje precizni podaci, pretpostavlja se da su se upoznali tokom studija u Beču, te se zajedno vratili u [[Sarajevo]] kako bi započeli zajednički život. Nakon svog doseljenja u Sarajevo, donijela je svoj klavir, bečke marke Neubauer, na kojem je redovito svirala, čemu svjedoči i eksponat u muzeju porodice Despić (Despića kuća). [[Klavir]] je bio smješten u cenralnom dijelu kuće, s ciljem svakodnevnog zabavljanja i sviranja ukućanima i gostima. Ovakav način provođenja slobodnog vremena, direktan je uticaj Wilhemine Despić, što potvrđuje jasan uticaj žene u oblikovanju porodične svakodnevnice, ali govori nam i o njenom uticaju u društvu. == Društveni kontekst == Wilhemina u skladu sa svojim "proeuropskim" uticajima i bečkim navikama počinje organizirati tzv. ženska sijela koja su podrazumijevala okupljanje udatih žena. Njihovi razgovori uglavnom su se bazirali na razmjenjivanju iskustava o vođenju domaćinstva, aktuelnostima iz svakodnevnice tadašnjeg društva, te vodećim trendovima u modi i muzici. O značaju takvih okupljanja unutar porodice Despić, svjedoči i tzv. ženski salon u kome su se okupljale žene isključivo iz kruga porodice ili ciljano pozvanih gošći. Wilhemina Despić bila je kulturološki osviještena, te je pored svojih običaja, rado prihvatila i domaće običaje stanovništva, pa je tako u posebnim prilikama i druženjima oblačila narodnu nošnju. Svoj nadimak, Mina, dobila je od strane ukućana i bliskih prijatelja porodice. Pojava Mine Despić predstavlja pojavu žene nositeljice europski orijentiranih tokova života u [[Bosna i Hercegovina|BiH]], ali je značajna i zbog svog doprinosa u muzičkoj praksi porodice Despić. == Vidi još == *[[Sarajevo u austrougarsko doba|Austro-Ugarski period u Sarajevu]] *[[Muzička akademija u Sarajevu|Muzička akademija Sarajevo]] == Izvori == *Paćuka, Lana. Ženski identiteti u muzičkom životu Austrougarskog Sarajeva. Sarajevo: Dobra knjiga, 2019. *[https://voice.ba/2021/04/10/lana-pacuka-dobila-priznanje-medjunarodnog-udruzenja-zena-u-muzici/ Voice.ba] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220305123354/https://voice.ba/2021/04/10/lana-pacuka-dobila-priznanje-medjunarodnog-udruzenja-zena-u-muzici/ |date=5. 3. 2022 }} *[https://www.muzejsarajeva.ba/en/despica-kuca/ Porodica Despić] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220305123350/https://www.muzejsarajeva.ba/en/despica-kuca/ |date=5. 3. 2022 }} *[http://mas.unsa.ba/ Muzička akademija Sarajevo] == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Umjetnici]] [[Kategorija:Feminizam]] [[Kategorija:Muzika]] [[Kategorija:Muzika u Bosni i Hercegovini]] pqm51dwbdzeyk84p97yvwib4nsbv5xj 0 490742 3672544 3639166 2024-12-11T13:28:40Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672544 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Enciklopedija Jugoslavije 1st ed.jpg|mini|[[Enciklopedija Jugoslavije]] (prvo izdanje)]] '''Jugoslavistika''' ([[Slovenski jezik|slovenski]]: ''Jugoslovanske študije''; [[Makedonski jezik|makedonski]]: Југословенски студии; [[Albanski jezik|albanski]]: ''Studime Jugosllave''; [[Njemački jezik|njemački]]: ''Jugoslawistik''; [[Latinski jezik|latinski]]: ''Iugoslavistica'') višeznačna je [[naučna disciplina]] koja je u svom historijskom obliku korištena kao krovni termin za posebne [[Slavistika|slavističke]] studije sa područja bivše [[Jugoslavija|Jugoslavije]] ([[kroatistika]], [[srbistika]], [[makedonistika]], [[montenegristika]], [[slovenistika]] i [[bosnistika]]) dok se danas koristi u užem smislu interdisciplinarnog izučavanja nastanka ideje [[Jugoslavenstvo|jugoslavenstva]], [[Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|jugoslavenske države]], njezine historije, nestanka kao i određenih postjugoslavenskih društvenih fenomena.<ref name="Petrov & Filipović">{{cite journal |author1=Ana Petrov |author2=Andrija Filipović |date=2017 |title=Introduction: Towards Yugoslav Studies |journal=[[AM Journal of Art and Media Studies]] |volume= |issue=13 |pages=1–4 |url=http://dx.doi.org/10.25038/am.v0i13.186 }}</ref> [[Raspad Jugoslavije|Raspad jugoslavenske države]] početkom 1990-ih doveo je samo postojanje discipline u pitanje dok su brojne institucije promijenile nazive, preusmjerile se na emancipaciju zasebnih uže definiranih nacionalnih studija ili su zatvarene. Taj proces stvorio je potrebu za dubinskom redefinicijom discipline u odnosu na blisko srodnu [[Južnoslavistika|južnoslavistiku]] (''koja uz postjugoslavenski prostor uključuje i [[Bugarska|Bugarsku]]'') i [[Serbokroatistika|serbokroatistiku]] (koja se dalje diferencirala na kroatistiku, srbistiku, montenegristiku i bosnistiku).<ref name="Messner">{{cite journal |author1=Elena Messner |date=2008 |title=Die Frage der Südslawistik/Jugoslawistik/Serbokroatistik nach 1991 |journal=Kakanien Revisited |volume=27 |issue=2 |pages=1–6 |url=https://www.kakanien-revisited.at/beitr/wende/EMessner1/ }}</ref> U svom eseju „''Fantom jugoslavistike''“ iz 1993. godine (njemački: ''Das Phantom der Jugoslavistik'') njemački slavist [[Reinhard Lauer]] izjavio je cijela disciplina utemeljena na istorijskoj koincidenciji postojanja jugoslavenske države i na „''isključivanju bugarskih komponenti i interesa''" zaključujući da bi južnoslavistika trebala zauzeti njezino mjesto.<ref name="Messner"/> Unatoč tome, [[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|konflikt na prostoru bivše Jugoslavije]] privukao je značajnu akademsku pažnju s više od 130 objavljenih knjiga i s brojnim autorima koji ga izučavaju u okviru jugoslavenskih ili postjugoslavenskih studija.<ref name="Ramet">{{cite book |author=[[Sabrina P. Ramet]] |date=2005 |title=Thinking about Yugoslavia: Scholarly Debates about the Yugoslav Breakup and the Wars in Bosnia and Kosovo |url=https://archive.org/details/thinkingaboutyug0000rame |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-85151-0 }}</ref> Zbog tih je ratova jugoslavistika tijekom 1990-ih bila usko povezana sa sigurnosnim studijima.<ref name="Gow">{{cite journal |author1=James Gow |date=1993 |title=Yugoslav studies and security studies: The future |journal=[[Journal of Area Studies]] |volume=1 |issue=3 |pages=169–176 |url=https://doi.org/10.1080/02613539308455697 }}</ref> Danas se ovo područje izučavanja u znatno suženom i preciznije definiranom obliku bavi interdisciplinarnom analizom raznih jugoslavenskih i postjugoslavenskih fenomena, društvenih odnosa i praksi.<ref name="Muzej Jugoslavije">{{cite web |url=https://www.muzej-jugoslavije.org/rs/program/razgovori-o-jugoslaviji-uvod-u-post-jugoslovenske-studije-19/ |title=Разговори о Југославији: увод у (пост) југословенске студије (19) |publisher=[[Muzej Jugoslavije]] |access-date=1 May 2022 }}</ref> ==Vanjske veze== * [https://upis.unsa.ba/en/ustanove/bosniak-institute-adil-zulfikarpasics-foundation/ Jugoslavistička sekcija biblioteke] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220123004819/https://upis.unsa.ba/en/ustanove/bosniak-institute-adil-zulfikarpasics-foundation/ |date=23. 1. 2022 }}. [[Bošnjački institut]] ==Izori== {{reflist}} [[Kategorija:Historija nauke]] [[Kategorija:Jugoslavenska kultura]] [[Kategorija:Historija Jugoslavije]] [[Kategorija:Studije kulture]] [[Kategorija:Nauka i tehnologija u Jugoslaviji]] haogo8yhfnz8er8lru18yqb5qii0iz6 0 494903 3672698 3646949 2024-12-12T11:00:58Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672698 wikitext text/x-wiki '''Hranljivi sastojak''' ili '''nutrijent''' je [[hemijska supstanca|supstanca]] koju [[organizam]] koristi za preživljavanje, rast i reprodukciju. Zahtjevi za unos hranjivih tvari ishranom odnose se na [[životinje]], [[biljke]], [[gljive]] i [[protisti|protiste]]. Nutrijenti se mogu ugraditi u ćelije za [[metabolizam|metaboličke svrhe]] ili [[izlučivanje|izlučiti]] iz ćelija, kako bi se stvorile nećelijske strukture, kao što su [[kosa]], [[ljuska (anatomija)|ljuske]], [[pero|perje]] ili [[egzoskelet]]i. Neki nutrijenti se mogu metabolički pretvoriti u manje molekule u procesu oslobađanja energije, kao što su [[ugljikohidrati]], [[lipidi]], [[protein]]i, i [[fermentacija|fermentacijski]] proizvodi ([[etanol]] ili [[acetat]]), što dovodi do krajnjih proizvoda vode i [[ugljik-dioksid]]a. Svim organizmima je potrebna voda. Esencijalni nutrijenti za [[životinje]] su izvori energije, neke od [[aminokiselina]] koje se kombinuju za stvaranje [[protein]]a, podskup [[masne kiseline|masnih kiselina]], [[vitamin]]a i određenih [[mineral]]a. Biljke zahtijevaju više različitih minerala koji se apsorbiraju kroz [[korijen]]je, plus [[ugljik-dioksid]] i [[kisik]] koji se apsorbiraju kroz lišće. [[Gljive]] žive na mrtvoj ili živoj organskoj materiji i zadovoljavaju potrebe svog domaćina za nutrijentima. Različite vrste organizama imaju različite esencijalne nutrijente. [[Askorbinska kiselina]] ([[vitamin C]]) je esencijalna, što znači da se mora unositi u dovoljnim količinama, za ljude i neke druge životinjske vrste, ali neke životinje i biljke su u stanju da je sintetiziraju. Hranjive materije mogu biti [[organski spoj|organske]] ili neorganske: organski spojevi uključuju većinu supstanci koja sadrže ugljik, dok su sve ostale hemikalije neorganske. ]Neorganske hranljive materije uključuju hranljive materije kao što su [[gvožđe]], [[selen]] i [[cink]], dok organske hranljive materije uključuju, između mnogih drugih, spojeve i [[vitamin]]e koji daju energiju. Klasifikacija koja se prvenstveno koristi za opisivanje potreba životinja za nutrijentima dijeli hranljive materije na [[lista makronutrijenata|makronutrijente]] i [[mikronutrijent]]e. Konzumirani u relativno velikim količinama ([[gram]]i ili [[unca|unce]]), [[makronutrijent]]i ([[ugljikohidrati]], [[masti]], [[protein]]i, voda) se prvenstveno koriste za stvaranje energije ili za ugradnju u tkiva za rast i popravke. Mikronutrijenti su potrebni u manjim količinama ([[miligram]]i ili [[mikrogram]]i); imaju suptilne [[biohemija|biohemijske]] i [[fiziologija|fiziološke]] uloge u ćelijskim procesima, kao što su [[vaskularni glatki mišići|vaskularne funkcije]] ili [[akcijski potencijal|nervna provodljivost]]. Neadekvatne količine esencijalnih nutrijenata ili bolesti koje ometaju apsorpciju dovode do stanja nedostatka koje ugrožava rast, preživljavanje i reprodukciju. Savjeti za potrošače za unos nutrijenata u ishrani, kao što su u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] [[Referentni unos hrane]], zasnivaju se na ishodima nedostatka i pružaju vodiče za makronutrijente i mikronutrijente za donji i [[Podnošljivi gornji nivoi unosa|gornje granice]] unosa. U mnogim zemljama, makronutrijenti i [[mikronutrijent]]i u značajnom sadržaju prema propisima moraju biti istaknuti na etiketama prehrambenih proizvoda. Hranjive tvari u većim količinama nego što su tijelu potrebne mogu imati štetne posljedice.<ref name="Ensminger1994">{{cite book| first = Audrey H. | last = Ensminger | name-list-style = vanc |title=Foods & nutrition encyclopedia|url=https://books.google.com/books? id=XMA9gYIj-C4C&pg=PA527|access-date=12. 10. 2010|year=1994|publisher=CRC Press|isbn=978-0-8493-8980-1|pages=527–}}</ref> Jestive [[biljke]] također sadrže hiljade spojena koji se generalno nazivaju [[fitohemikalija]]ma koje imaju nepoznate efekte na bolesti ili zdravlje, uključujući i raznoliku klasu sa statusom nehranjivih materija pod nazivom [[polifenoli]], koji su i dalje slabo shvaćeni od 2017. == Tipovi == {{Glavni|Prehrana}} === Makronutrijenti === Makronutrijenti se definišu na nekoliko načina.<ref name="Kern2005">{{cite book| first = Mark | last = Kern | name-list-style = vanc |title=CRC desk reference on sports nutrition|url=https://archive.org/details/crcdeskreference0000kern|url-access=registration|access-date=12. 10. 2010|date=12. 5. 2005|publisher=CRC Press|isbn=978-0-8493-2273-0|pages=[https://archive.org/details/crcdeskreference0000kern/page/117 117]–}}</ref> * [[Hemijski element]]i koji ljudi konzumiraju u najvećim količinama su [[ugljik]], [[vodik]], [[dušik]], [[kisik]], [[fosfor]] i [[sumpor]], sažeto kao [[CHNOPS]]. * [[Hemijski spoj]]evi koje ljudi konzumiraju u najvećim količinama i daju veliku količinu energije klasifikuju se kao [[ugljikohidrati]], [[proteini]] i [[masti]]. Voda se također mora konzumirati u velikim količinama, ali ne daje kalorijsku vrijednost. * Ioni [[kalcij]]a, [[natrij]]a, [[kalij]]a, [[magnezij]]a i [[hlorid]]a, zajedno sa [[fosfor]]om i [[sumpor]]om, navedeni su sa [[lista makronutrijenata|makronutrijenati]] jer su potrebni u velikim količinama u poređenju sa [[mikronutrijent]]ima, tj. [[vitamin]]ima i drugim mineralima, koji se potonji često opisuju kao minerali u tragovima ili ultratragovima.<ref>{{Cite web|date=16. 7. 2018|title=31.1C: Essential Nutrients for Plants|url=https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Introductory_and_General_Biology/Book%3A_General_Biology_(Boundless)/31%3A_Soil_and_Plant_Nutrition/31.1%3A_Nutritional_Requirements_of_Plants/31.1C%3A_Essential_Nutrients_for_Plants|access-date=16. 8. 2020|website=Biology LibreTexts|language=en}}</ref> Makronutrijenti daju energiju: * [[Ugljikohidrati]] spojevi sastavljena od tipova [[šećer]]a. Ugljikohidrati se klasificiraju prema broju jedinica šećera: [[monosaharidi]] (kao što su [[glukoza]] i [[fruktoza]]), [[disaharidi]] (kao što su [[saharoza]] i [[laktoze]]), [[oligosaharidi]] i [[polisaharidi]] (kao što su [[škrob]], [[glikogen]] i [[celuloza]]). * [[Proteini]] su [[organski spoj|spojevi]] koje se sastoje od [[aminokiselina]] spojenih [[peptidna veza|peptidnim vezama]]. Pošto tijelo ne može proizvesti neke od aminokiselina (koje se nazivaju [[esencijalne aminokiseline]]), ishrana ih mora snabdjeti. Kroz [[varenje]], [[proteini]] se [[katabolizam|razgrađuju]] pomoću [[proteaza]] nazad u slobodne [[aminokiseline]]. * [[Masti]] se sastoje od [[glicerin]]skih molekula s tri spojene [[masne kiseline]]. Molekule masnih kiselina sadrže -COOH grupu vezanu za nerazgranate [[ugljikovodik]]ove lance povezane samo jednostrukim vezama ([[zasićene masne kiseline]]) ili dvostrukim i jednostrukim vezama ([[Nezasićene masti|nezasićene masne kiseline]]). Masti su potrebne za izgradnju i održavanje [[ćelijska membrana|ćelijske membrane]], za održavanje stabilne tjelesne temperature i za održavanje zdravlja kože i kose. Budući da tijelo ne proizvodi određene masne kiseline (koje se nazivaju [[esencijalne masne kiseline]]), one se moraju unositi hranom. * [[Alkoholno piće|Etanol]] nije esencijalni nutrijent, ali daje kalorije. [[Ministarstvo poljoprivrede Sjedinjenih Država]] koristi brojku od {{convert|6,93|kcal|lk=in|}} po gramu alkohola ({{convert|5,47|kcal|disp=or|abbr=on}} po [[mililitar|ml]]) za izračunavanje energije hrane.<ref name=USDA>{{cite web|title=Composition of Foods Raw, Processed, Prepared USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 26 Documentation and User Guide|url=http://www.ars.usda.gov/sp2UserFiles/Place/12354500/Data/SR26/sr26_doc.pdf|publisher=USDA|page=14|date=august 2013}}</ref> Za [[destilovana alkoholna pića]], standardna porcija u SAD-u je {{cvt|1.5|USoz|order=flip}}, što bi sa 40% [[etanol]]a (80 [[alkohol]]a) bilo 14 grama i 98 kalorija. {| class="wikitable" |+ ![[Biomolekula]] !Kilo[[kalorija]] po 1 gramu<ref>{{cite web|url=http://www.fao.org/docrep/006/Y5022E/y5022e04.htm|title=Chapter 3: Calculation Of The Energy Content Of Foods – Energy Conversion Factors|publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations|access-date=30. 3. 2017}}</ref> |- |[[Protein]] |4 |- |[[Ugljikohidrat]] |4 |- |[[Etanol]] |7<ref name=USDA/> |- |[[Mast]] |9 |} === Mikronutrijenti === Mikronutrijenti podržavaju [[metabolizam]]. * [[Minerali u ishrani]] su općenito elementi u tragovima, [[soli]] ili ioni kao što su [[bakar]] i [[gvožđe]]. Neki od ovih minerala su neophodni za ljudski [[metabolizam]]. * [[Vitamini]] su [[organski spoj]]evi neophodni za tijelo. Obično djeluju kao [[koenzim]]i ili [[kofaktor (biohemija)|kofaktori]] za različite proteine u tijelu. == Esencijalnost == === Esencijalni nutrijenti === {{anchor|Esencijalni nutrijenti}} '''Esencijalni nutrijent''' je nutrijent potreban za normalnu fiziološku funkciju koji se ne može sintetizirati u tijelu&nbsp;– bilo uopće ili u dovoljnim količinama&nbsp;– i stoga se mora dobiti iz [[Dijeta (prehrana)|dijetetalnih]] izvora.<ref>{{cite web | url = http://library.med.utah.edu/NetBiochem/nutrition/lect1/2_1.html | title = What is an essential nutrient? | publisher = NetBiochem Nutrition, University of Utah}}</ref><ref name="VaughanGeissler2009">{{cite book| first1 = John Griffith | last1 = Vaughan | first2 = Catherine | last2 = Geissler| first3 = Barbara | last3 = Nicholson | first4 = Elisabeth | last4 = Dowle | first5 = Elizabeth | last5 = Rice | name-list-style = vanc |title=The new Oxford book of food plants|url=https://books.google.com/books?id=UdKxFcen8zgC&pg=PA212|access-date=13. 10. 2010|year=2009|publisher=Oxford University Press US|isbn=978-0-19-954946-7|pages=212–}}</ref> Osim [[voda|vode]], koja je univerzalno potrebna za održavanje [[homeostaza|homeostaze]] kod [[sisar]]a,<ref>{{cite journal | vauthors = Jéquier E, Constant F | title = Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration | journal = European Journal of Clinical Nutrition | volume = 64 | issue = 2 | pages = 115–23 | date = februar 2010 | pmid = 19724292 | doi = 10.1038/ejcn.2009.111 | s2cid = 205129670 | url = http://www.nature.com/ejcn/journal/v64/n2/pdf/ejcn2009111a.pdf | doi-access = free }}</ref> esencijalni nutrijenti su neophodni za različite ćelijske [[metabolizam|metaboličke procese]]i za održavanje i funkciju [[tkiva]] i [[organ]]a.<ref name="AJCN">{{cite journal | vauthors = Chipponi JX, Bleier JC, Santi MT, Rudman D | title = Deficiencies of essential and conditionally essential nutrients | journal = The American Journal of Clinical Nutrition | volume = 35 | issue = 5 Suppl | pages = 1112–6 | date = maj 1982 | pmid = 6805293 | doi = 10.1093/ajcn/35.5.1112 }}</ref> Hranjive tvari koje se smatraju bitnim za ljude uključuju devet [[aminokiselina]], dvije [[masne kiseline]], trinaest [[vitamin]]a, petnaest [[mineral]]a i [[holin]].<ref name="AJCN"/> Osim toga, postoji nekoliko molekula koje se smatraju uslovno esencijalnim nutrijentima jer su neophodne u određenim razvojnim i patološkim stanjima..<ref name="AJCN" /><ref name="Carver">{{cite book |last1=Carver |first1=Jane | name-list-style = vanc |chapter=Conditionally essential nutrients: choline, inositol, taurine, arginine, glutamine and nucleotides |editor1-first=Patti J |editor1-last=Thureen |editor2-first=William W |editor2-last=Hay |title=Neonatal Nutrition and Metabolism |date=2006 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK|pages=299–311|doi=10.1017/CBO9780511544712.020|isbn=9780511544712}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Kendler BS | title = Supplemental conditionally essential nutrients in cardiovascular disease therapy | journal = The Journal of Cardiovascular Nursing | volume = 21 | issue = 1 | pages = 9–16 | date = 2006 | pmid = 16407731 | doi = 10.1097/00005082-200601000-00004 | s2cid = 28748412 }}</ref> ====Aminokiseline==== {{Glavni|Esencijalna aminokiselina}} [[Esencijalna aminokiselina]] je [[aminokiselina|onba]] koja je potrebna organizmu, ali se ne može sintetizirati ''[[de novo]]'', te se stoga mora unijeti u njegovu ishranu. Od dvadeset standardnih aminokiselina koje proizvode proteine, ljudi ne mogu [[endogen]]o sintetizirati devet: [[fenilalanin]], [[valin]], [[treonin]], [[triptofan]], [[metionin]], [[leucin]], [[izoleucin]], [[lizin]] i [[histidin]].<ref>{{cite journal | vauthors = Young VR | title = Adult amino acid requirements: the case for a major revision in current recommendations | journal = The Journal of Nutrition | volume = 124 | issue = 8 Suppl | pages = 1517S–1523S | date = august 1994 | pmid = 8064412 | doi = 10.1093/jn/124.suppl_8.1517S | url = http://jn.nutrition.org/cgi/reprint/124/8_Suppl/1517S.pdf }}</ref><ref name="DRI">{{cite web | title = Dietary Reference Intakes: The Essential Guide to Nutrient Requirements | publisher = Institute of Medicine's Food and Nutrition Board | url = http://fnic.nal.usda.gov/dietary-guidance/dietary-reference-intakes/dri-reports |access-date=14. 7. 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140705140516/http://fnic.nal.usda.gov/dietary-guidance/dietary-reference-intakes/dri-reports |archive-date=5. 7. 2014 }}</ref> ====Masne kiseline==== {{Glavni|Esencijalna masna kiselina}} [[Esencijalne masne kiseline]] (EFA) su [[masne kiseline]] koje ljudi i druge životinje moraju unositi jer su tijelu potrebne za dobro zdravlje, ali ih ne može [[Biosinteza|sintetizirati]].<ref>{{cite book | title = Modern Nutrition in Health and Disease | edition = 6th | year = 1980 | first1 = Robert S. | last1 = Goodhart | first2 = Maurice E. | last2 = Shils | name-list-style = vanc | publisher = Lea and Febinger | location = Philadelphia | isbn = 978-0-8121-0645-9 | pages = [https://archive.org/details/modernnutritionie6shil/page/134 134–138] | url = https://archive.org/details/modernnutritionie6shil/page/134 }}</ref> Poznato je da su samo dvije masne kiseline neophodne za ljude: [[alfa-linolenska kiselina]] ([[omega-3 masna kiselina]]) i [[linolna kiselina]] ([[omega-6 masna kiselina]]).<ref>{{cite book | vauthors = Ellie W, Rolfes SR | title = Understanding Nutrition | edition = 11th | location = California | publisher = Thomson Wadsworth | year = 2008 | pages = 154}}</ref> ====Vitamini==== {{Glavni|Vitamin}} Vitamini su organske molekule neophodne za organizam koje nisu klasifikovane kao aminokiseline ili masne kiseline. Obično funkcionišu kao [[enzimski kofaktor]]i, metabolički regulatori ili [[antioksidans]]i. Ljudima je potrebno trinaest vitamina u svojoj ishrani, od kojih su većina zapravo grupe srodnih [[molekula]] (npr. [[vitamin E]] uključuje [[tokoferol]] i [[tokotrienol]]):<ref>{{cite journal | vauthors = Brigelius-Flohé R, Traber MG | title = Vitamin E: function and metabolism | url = https://archive.org/details/sim_faseb-journal_1999-07_13_10/page/1145 | journal = FASEB Journal | volume = 13 | issue = 10 | pages = 1145–55 | date = juli 1999 | pmid = 10385606 | doi = 10.1096/fasebj.13.10.1145 | s2cid = 7031925 }}</ref> vitamini A, C, D, E, K, [[tiamin]] (B₁), [[riboflavin]] (B₂), [[niacin]] (B₃), [[pantotenska kiselina]] (B₅), [[piridoksin]] (B₆), [[biotin]] (B₇), [[folat]] (B₉) i [[kobalamin]] (B₁₂). Potreba za vitaminom D je uslovna, jer ljudi koji su dovoljno izloženi [[Ultraljubičasta svjetlost|ultraljubičastom svjetlu]], bilo od sunca ili umjetnog izvora, sintetiziraju [[vitamin D]] u koži.<ref name="lpi">{{cite web |title=Vitamin D |url=https://lpi.oregonstate.edu/mic/vitamins/vitamin-D |publisher=Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis |access-date=14. 3. 2022 |date=11. 2. 2021}}</ref> ====Minerali==== {{Glavni|Mineral (nutrijent)}} Minerali su egzogeni [[hemijski element]]i neophodni za život. Iako su četiri elementa: [[ugljik]], [[vodik]], [[kisik]] i [[dušik]], neophodni za život, oni su u tolikoj količini u hrani i piću da se ne smatraju nutrijentima i nema preporučenih unosa ovih minerala. Potreba za dušikom rješava se zahtjevima postavljenim za proteine, koji se sastoje od [[aminokiselina]] koje sadrže dušik. [[Sumpor]] je neophodan, ali opet nema preporučeni unos. Umjesto toga, identificirani su preporučeni unosi za [[aminokiseline]] [[metionin]] i [[cistein]] koje sadrže sumpor. Esencijalni nutrijenti za ljude, navedeni po redoslijedu [[Referentni dnevni unos|preporučenih unosa u ishrani]] (izraženo kao masa), su [[kalij]], [[hlorid]], [[natrij]], [[kalcij]], [[fosfor]], [[magnezij]], [[gvožđe]], [[cink]], [[mangan]], [[bakar]], [[jod]], [[hrom]], [[molibden]] i [[selen]]. Osim toga, [[kobalt]] je komponenta vitamina B₁₂ koji je neophodan. Postoje i drugi minerali koji su neophodni za neke [[biljke]] i [[životinje]], ali mogu ili ne moraju biti neophodni za ljude, kao što su [[bor]] i [[silicij]]. ====Holin==== {{Glavni|Holin}} Holin je esencijalni nutrijent.<ref>{{cite web |title=Dietary Intakes of Choline |url=https://www.ars.usda.gov/ARSUserFiles/80400530/pdf/dbrief/9_choline_intakes_0708.pdf |website=usda.gov |publisher=United States Department of Agriculture |access-date=8. 5. 2021}}</ref><ref>{{cite web |title=Choline |url=https://ods.od.nih.gov/factsheets/Choline-HealthProfessional/#:~:text=Choline%20is%20an%20essential%20nutrient,phospholipids%20vital%20for%20cell%20membranes. |website=nih.gov |publisher=National Institutes of Health |access-date=8. 5. 2021}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Zeisel |first1=Steven H |last2=da Costa |first2=Kerry-Ann |title=Choline: an essential nutrient for public health |journal=Nutrition Reviews |date=1. 11. 2009 |volume=67 |issue=11 |pages=615–623 |doi=10.1111/j.1753-4887.2009.00246.x |pmid=19906248 |url= |pmc=2782876 }}</ref> Holini su porodica rastvorljivih nutrijenata u vodi [[kvartarnarna strukktura|kvaternarni amonijev spoj]].<ref name="Choline HMDB">{{cite encyclopedia|title=Choline|url=http://www.hmdb.ca/metabolites/hmdb00097|website=Human Metabolome Database|publisher=The Metabolomics Innovation Centre, University of Alberta, Edmonton, Canada|access-date=13. 9. 2016|date=17. 8. 2016}}</ref><ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "choline". Encyclopedia Britannica, 11 Dec. 2013, https://www.britannica.com/science/choline. Accessed 17 February 2022.</ref> Holin je matični spoj klase holina, koje se sastoji od etanolamina koji ima tri metilna supstituenta vezana za amino funkciju.<ref>National Center for Biotechnology Information (2022). PubChem Compound Summary for CID 305, Choline. Retrieved February 17, 2022 from https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Choline.</ref> Zdravi ljudi hranjeni vještački sastavljenim dijetama s manjkom holina razvijaju masnu jetru, oštećenje [[jetra|jetre]] i oštećenje [[mišić]]a. Holin u početku nije klasifikovan kao esencijalni jer ljudsko tijelo može proizvesti holin u malim količinama putem metabolizma fosfatidilholina..<ref>{{cite web |title=Choline |url=https://lpi.oregonstate.edu/mic/other-nutrients/choline |website=Micronutrient Information Center |date=28. 4. 2014 |publisher=Oregon State University |access-date=8. 5. 2021}}</ref> === Uslovno esencijalni === Uslovno esencijalni nutrijenti su određene organska molekula koje organizam normalno može sintetizirati, ali pod određenim uvjetima u nedovoljnim količinama. Kod ljudi, takva stanja uključuju [[Prevremeni porod|preuranjeni porođaj]], ograničen unos nutrijenata, brz rast i određena bolest.<ref name="Carver"/> [[Inositol]], [[taurin]], [[arginin]], [[glutamin]] i [[nukleotid]]i su klasifikovani kao uslovno esencijalni i posebno su važni u neonatusnoj prehrani i metabolizmu.<ref name="Carver" /> === Neesencijalni === Neesencijalni nutrijenti su supstance u hrani koje mogu imati značajan uticaj na zdravlje. Nerastvorljiva [[dijetalna vlakna]] se ne apsorbiraju u ljudskom probavnom traktu, ali su važna u održavanju najvećeg dijela [[peristaltika|peristaltike]] kako bi se izbjegao [[konstipacija|zatvor]].<ref>{{Cite web|title=High-Fiber Diet - Colon & Rectal Surgery Associates|url=http://www.colonrectal.org/high_fiber.cfm|access-date=16. 8. 2020|website=www.colonrectal.org|archive-date=26. 9. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200926091147/http://colonrectal.org/high_fiber.cfm|url-status=dead}}</ref> [[Rastvorljiva vlakna]] mogu se metabolizirati [[bakterija]]ma koje se nalaze u [[debelo crijevo|debelom crijevu]].<ref name="lupton"/> Topiva vlakna su na tržištu kao da služi [[probiotik|probiotičkoj]] funkciji s tvrdnjama da promovira "zdrave" crijevne bakterije.<ref>{{cite journal | vauthors = Brownawell AM, Caers W, Gibson GR, Kendall CW, Lewis KD, Ringel Y, Slavin JL | title = Prebiotics and the health benefits of fiber: current regulatory status, future research, and goals | journal = The Journal of Nutrition | volume = 142 | issue = 5 | pages = 962–74 | date = maj 2012 | pmid = 22457389 | doi = 10.3945/jn.112.158147 | doi-access = free }}</ref> Bakterijski [[metabolizam]] rastvorljivih vlakana također proizvodi [[kratkolančane masne kiseline]] poput [[buterna kiselina|buterne kiseline]], koje se mogu apsorbovati u crijevne ćelije kao izvor [[energija|energetske hrane]].<ref name="lupton">{{cite journal | vauthors = Lupton JR | title = Microbial degradation products influence colon cancer risk: the butyrate controversy | journal = The Journal of Nutrition | volume = 134 | issue = 2 | pages = 479–82 | date = februar 2004 | pmid = 14747692 | doi = 10.1093/jn/134.2.479 | doi-access = free }}</ref><ref name="Butyrate synthesis pathways">{{cite journal | vauthors = Vital M, Howe AC, Tiedje JM | title = Revealing the bacterial butyrate synthesis pathways by analyzing (meta)genomic data | journal = mBio | volume = 5 | issue = 2 | pages = e00889 | date = april 2014 | pmid = 24757212 | pmc = 3994512 | doi = 10.1128/mBio.00889-14 }}</ref><ref name="Prebiotic digestion">{{cite journal | vauthors = Cummings JH, Macfarlane GT, Englyst HN | title = Prebiotic digestion and fermentation | journal = The American Journal of Clinical Nutrition | volume = 73 | issue = 2 Suppl | pages = 415S–420S | date = februar 2001 | pmid = 11157351 | doi = 10.1093/ajcn/73.2.415s | doi-access = free }}</ref> ===Nenutrijenti=== [[Etanol]] (C₂H₅OH) nije esencijalni nutrijent, ali daje otprilike 7 kcal/kJ energije hrane po gramu.<ref name=Lieber>{{cite journal | vauthors = Lieber CS | title = Relationships between nutrition, alcohol use, and liver disease | journal = Alcohol Research & Health | volume = 27 | issue = 3 | pages = 220–31 | date = 29. 9. 2004 | pmid = 15535450 | pmc = 6668875 | url = https://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh27-3/220-231.htm | access-date = 2. 1. 2020 | archive-date = 10. 3. 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220310171455/https://pubs.niaaa.nih.gov/publications/arh27-3/220-231.htm | url-status = dead }}</ref><ref name=VodkaCalories/> Za žestoka pića ([[votka]], [[džin]], [[rum]], itd.) standardna porcija u Sjedinjenim Državama je 1,5 ml, što na 40%{{ nbsp}}etanol što bi bilo 14 grama 98 kcal/kJ. Sa 50%{{nbsp}}alkohola, 17,5&nbsp;g i 122,5 kcal/kJ. [[Vino]] i [[pivo]] sadrže sličnu količinu etanola u porcijama od 5 i 12 mL, ali ovi napici također doprinose unosu energije iz hrane iz drugih komponenti nego etanol. Porcija vina od 5 mL sadrži 100 u 130 kcal/kJ. 12 mL porcije piva sadrži 95 do 200 kcal/kJ.<ref name=VodkaCalories>{{cite web |url=https://www.healthline.com/health/food-nutrition/vodka-calories |title=Vodka: Calories, Carbs, and Nutrition Facts |last=Cafasso |first=Jacquelyn | name-list-style = vanc |date= 17. 10. 2016 |website=healthline.com |access-date=2. 1. 2020}}</ref> Prema američkom Ministarstvu poljoprivrede, na osnovu istraživanja [[NHANES]]-a 2013–2014, žene starije od 20 godina konzumiraju u prosjeku 6,8{{nbsp}}grama alkohola dnevno, a muškarci u prosjeku 15,5 grama dnevno.<ref>{{Cite web|url=https://www.ars.usda.gov/ARSUserFiles/80400530/pdf/1314/Table_1_NIN_GEN_13.pdf|title="What We Eat in America, NHANES 2013-2014"}}</ref> Zanemarujući doprinos bezalkohola tih pića, prosječni doprinosi etanola dnevnom energetskom unosu hrane su 48 i 108 kcal/kJ. [[Alkohol]]na pića se smatraju hranom [[prazne kalorije]] jer, dok daju energiju, ne doprinose esencijalnim nutrijentima.<ref name=Lieber/> Po definiciji, [[fitohemikalije]] uključuju sve nutritivne i nenutritivne komponente jestivih biljaka.<ref name="lpi1">{{cite web|title=Phytochemicals|url=http://lpi.oregonstate.edu/mic/dietary-factors/phytochemicals|publisher=Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis, OR|access-date=31. 12. 2017|date=februar 2016}}</ref> Kao nutritivni sastojci uključeni su [[provitamin]] A [[karotenoid]]i,<ref name="lpi2">{{cite web|title=Carotenoids|url=http://lpi.oregonstate.edu/mic/dietary-factors/phytochemicals/carotenoids|publisher=Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis, OR|access-date=31. 12. 2017|date=august 2016}}</ref> dok su oni koji nemaju status nutrijenata različiti [[polifenoli]], [[flavonoidi]], [[resveratrol]] i [[lignan]]i – za koje se često tvrdi da imaju [[antioksidans]]ne efekte – koji su prisutni u brojnoj biljnoj hrani.<ref name="lpi3">{{cite web|title=Flavonoids|url=http://lpi.oregonstate.edu/mic/dietary-factors/phytochemicals/flavonoids|publisher=Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis, OR|access-date=31. 12. 2017|date=februar 2016}}</ref> Brojni fitohemijski spojevi su pod preliminarnim istraživanjima zbog njihovog potencijalnog uticaja na bolesti i zdravlje ljudi.<ref name="lpi1"/><ref name="lpi2"/><ref name=lpi3/> Međutim, kvalifikacija za nutrijente status spojeva sa loše definisanim svojstvima ''[[in vivo]]'' je da se prvo moraju definisati sa [[Referentni unos ishrane|referentnim]] nivoom kako bi se omogućilo precizno označavanje hrane,<ref>{{cite web|title=Nutrient content claims--general principles; 21CFR101.13|url=https://www.accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/CFRSearch.cfm?fr=101.13|publisher=US Food and Drug Administration|access-date=31. 12. 2017|date=1. 4. 2017}}</ref> stanje koje nije ustanovljeno za većinu fitohemikalija za koje se tvrdi da su antioksidativni nutrijenti.<ref name="nutra">{{cite web |title= New Roles for Polyphenols. A 3-Part Report on Current Regulations and the State of Science |last= Gross |first= Paul |name-list-style= vanc |date= 1. 3. 2009 |publisher= Nutraceuticals World |url= http://www.nutraceuticalsworld.com/issues/2009-03/view_features/new-roles-for-polyphenols/ |access-date= 13. 12. 2022 |archive-date= 19. 10. 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20211019014809/https://www.nutraceuticalsworld.com/issues/2009-03/view_features/new-roles-for-polyphenols/ |url-status= dead }}</ref> ==Nedostaci i toksičnost== ''Vidi [[Vitamin]], [[Mineral]], [[Protein]]i Nedovoljna količina hranjivih tvari je nedostatak. Nedostaci mogu biti uzrokovani brojnim uzrocima, uključujući neadekvatan unos nutrijenata, koji se naziva nedostatak ishrane, ili bilo koji od nekoliko stanja koji ometaju korištenje hranjivih tvari u organizmu.<ref name="Ensminger1994"/> Neki od uslova koji mogu ometati iskorištavanje nutrijenata uključuju probleme s njihovom apsorpcijom, supstance koje uzrokuju veću potrebu za hranjivim tvarima od normalne, stanja koja uzrokuju uništavanje nutrijenata i stanja koja uzrokuju veće izlučivanje nutrijenata.<ref name="Ensminger1994"/> Toksičnost nutrijenata nastaje kada prekomjerna konzumacija hranjivih tvari šteti organizmu.<ref>{{cite journal | vauthors = Campbell TC, Allison RG, Fisher KD | title = Nutrient toxicity | url = https://archive.org/details/sim_nutrition-reviews_1981-06_39_6/page/249 | journal = Nutrition Reviews | volume = 39 | issue = 6 | pages = 249–56 | date = juni 1981 | pmid = 7312225 | doi = 10.1111/j.1753-4887.1981.tb07453.x }}</ref> U Sjedinjenim Državama i Kanadi, preporučeni nivoi prehrambenog unosa esencijalnih nutrijenata temelje se na minimalnom nivou koji će "održavati definirani nivo ishrane kod pojedinca", definiciji koja je nešto drugačija od one koju koristi [[Svjetska zdravstvena organizacija]] i [[Organizacija za hranu i poljoprivredu]] o "osnovnom zahtjevu za navođenje nivoa unosa potrebnog za sprječavanje patološki relevantnih i klinički uočljivih znakova neadekvatnosti ishrane".<ref>{{cite book | author = Panel on Dietary Antioxidants and Related Compounds | chapter = Introduction to Dietary Reference Intakes. What are dietary reference intakes? | pages = 21–22 | title = Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids | chapter-url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK225465/ |publisher=Institute of Medicine, US National Academies of Science|access-date=31. 12. 2017|date=2017|doi=10.17226/9810|pmid=25077263|isbn=978-0-309-06935-9}}</ref> U podešavanju smjernica o ljudskim nutrijentima, vladine organizacije se ne slažu nužno o količinama potrebnim da bi se izbjegao nedostatak ili maksimalnim količinama kako bi se izbjegao rizik od toksičnosti.<ref name=DRITable>{{cite web | url = http://www.nationalacademies.org/hmd/~/media/Files/Activity%20Files/Nutrition/DRI-Tables/5Summary%20TableTables%2014.pdf?la=en | title = Dietary Reference Intakes (DRIs) | archive-url = https://web.archive.org/web/20180911225459/http://www.nationalacademies.org/hmd/~/media/Files/Activity%20Files/Nutrition/DRI-Tables/5Summary%20TableTables%2014.pdf?la=en | archive-date = 11. 9. 2018 | publisher = Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, National Academies }}</ref><ref name=EFSA>{{citation| title = Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals| publisher = European Food Safety Authority| year = 2006| url = http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf}}</ref><ref name=JapanDRI>[http://www.nibiohn.go.jp/eiken/info/pdf/dris2010en.pdf Dietary Reference Intakes for Japanese (2010)] National Institute of Health and Nutrition, Japan</ref> Naprimjer, za [[vitamin C]], preporučeni unos se kreće od 40&nbsp;mg/dan u Indiji <ref name="NIN">{{cite web |url=http://icmr.nic.in/final/rda-2010.pdf |title=Nutrient Requirements and Recommended Dietary Allowances for Indians: A Report of the Expert Group of the Indian Council of Medical Research. pp.283-295 (2009) |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160615094048/http://icmr.nic.in/final/RDA-2010.pdf |archive-date=15. 6. 2016 |access-date=31. 12. 2017 }}</ref> do 155&nbsp;mg/dan za [[Evropska unija|Evropsku uniju]].<ref name=EFSA-Recommended>{{cite web |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |year=2017 |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170828082247/https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf |archive-date=28. 8. 2017 }}</ref> Donja tabela prikazuje procijenjene prosječne zahtjeve u SAD (EARs) i preporučene dijetetske količine (RDA) za vitamine i minerale, PRIs za Evropsku uniju (isti koncept kao RDA), a zatim slijedi ono što tri vladine organizacije smatraju sigurnim gornjim unosom. RDA su postavljeni viši od EAR kako bi pokrili ljude sa potrebama višim od prosjeka. Adekvatni unosi (AI) se postavljaju kada nema dovoljno informacija za uspostavljanje EAR i RDA. Zemlje uspostavljaju [[podnošljive gornje nivoe unosa]], koje se takođe nazivaju gornje granice (ULs), na osnovu količina koje izazivaju štetne efekte. Vlade sporo revidiraju informacije ove prirode. Za američke vrijednosti, s izuzetkom kalcija i vitamina D, svi podaci datiraju od 1997. do 2004. godine.<ref name="DRI" /> {| class="wikitable" |- ! rowspan="2"|Hranljivi sastojci !! rowspan="2"|SAD EAR<ref name=DRITable /> !! rowspan="2"|Najviši <br>RDA ili AI<ref name=DRITable /> !! rowspan="2"|Najviši EU<br>PRI ili AI!! colspan="3"|Gornja granica !! rowspan="2"|Jedinica |- ! SAD<ref name=DRITable /> !! EU <ref name=EFSA /> !! Japan<ref name=JapanDRI /> |- | [[Vitamin A]] || 625 || 900 || 1300 || 3000 || 3000 || 2700 || µg |-| [[Vitamin C]] || 75 || 90 || 155 || 2000 || ND || ND || mg |- | [[Vitamin D]] || 10 || 15 || 15 || 100 || 100 || 100 || µg |- | [[Vitamin K]] || NE || 120 || 70 || ND || ND || ND || µg |- | [[Tokoferol|α-Tokoferol]] (Vit E) || 12 || 15 || 13 || 1000 || 300 || 650–900 || mg |- | [[Tiamin]] (Vit B₁) || 1,0 || 1,2 || 0,1&nbsp;mg/MJ || ND || ND || ND || mg |- | [[Riboflavin]] (Vit B₂) || 1,1 || 1,3 || 2,0 || ND || ND || ND || mg |- | [[Niacin]]* (Vit B₃) || 12 || 16 || 1,6&nbsp;mg/MJ || 35 || 10 || 60–85 || mg |- | [[Pantotenska kiselina]] (Vit B₅) || NE || 5 || 7 || ND || ND || ND || mg |- | [[Vitamin B6|Vitamin B₆]] || 1,1 || 1,3 || 1,8 || 100 || 25 || 40–60 || mg |- | [[Biotin]] (Vit B₇) || NE || 30 || 45 || ND || ND || ND || µg |- | [[Folat]] (Vit B₉) || 320 || 400 || 600 || 1000 || 1000 || 900–1000 || µg |- | [[Kobalamin]] (Vit B₁₂) || 2,0 || 2,4 || 5,0 || ND || ND || ND || µg |- | [[Holin]] || NE || 550 || 520 || 3500 || ND || ND || mg |- | [[Kalcij]] || 800 || 1000 || 1000 || 2500 || 2500 || 2500 || mg |- | [[Hlorid]] || NE || 2300 || NE || 3600 || ND || ND || mg |- | [[Hrom]] || NE || 35 || NE || ND || ND || ND || µg |- | [[Bakar]] || 700 || 900 || 1600 || 10000 || 5000 || 10000 || µg |- | [[Fluor]] || NE || 4 || 3.4 || 10 || 7 || ____ || mg |- | [[Jod]] || 95 || 150 || 200 || 1100 || 600 || 3000 || µg |- | [[Gvožđe]] || 6 || 18 <small>(žene)</small><br>8<small> (muškarci)</small> || 16 <small>(žene)</small><br>11<small> (muškarci)</small> || 45 || ND || 40–45 || mg |- | [[Magnezij]]* || 350 || 420 || 350 || 350 || 250 || 350 || mg |- | [[Mangan]] || NE || 2.3 || 3.0 || 11 || ND || 11 || mg |- | [[Molibden]] || 34 || 45 || 65 || 2000 || 600 || 450–550 || µg |- | [[Fosfor]] || 580 || 700 || 640 || 4000 || ND || 3000 || mg |- | [[Kalij]] || NE || 4700 || 4000 || ND || ND || 2700–3000 || mg |- | [[Selen]] || 45 || 55 || 70 || 400 || 300 || 330–460 || µg |- | [[Natrij]] || NE || 1500 || NE || 2300 || ND || 3000–3600 || mg |- | [[Cink]] || 9.4 || 11 || 16.3 || 40 || 25 || 35-45 || mg |} <nowiki>*</nowiki> Dnevne preporučene količine niacina i magnezija su veće od gornje podnošljive granice jer, za oba hranljiva sastojka, UL-ovi identifikuju količine koje neće povećati rizik od štetnih efekata kada se nutrijenti konzumiraju kao dodatak prehrani. Dodatak magnezija iznad UL može uzrokovati dijareju. Suplementacija niacinom iznad UL može uzrokovati crvenilo lica i osjećaj topline tijela. Svaka država ili regionalna regulatorna agencija odlučuje o sigurnosnoj granici ispod kada se simptomi mogu pojaviti, tako da se UL-ovi mogu razlikovati ovisno o izvoru.<ref name=DRITable /><ref name=EFSA /> '''EAR''' Procijenjeni prosječni zahtjevi u SAD-u. '''RDA''' Preporučene količine hrane u SAD-u; veća je za odrasle nego za djecu, a može biti čak i veća za žene koje su trudne ili doje. '''AI''' Adekvatan unos u SAD; AI se uspostavlja kada nema dovoljno informacija za postavljanje EAR i RDA. '''PRI''' Referentni unos stanovništva je ekvivalent RDA u Evropskoj uniji; veća je za odrasle nego za djecu, a može biti čak i veća za žene koje su trudne ili doje. Za tiamin i niacin, PRI su izražene kao količine po megadžulu (239 kilokalorija) utrošene energije u hrani. '''Gornja granica''' Podnošljivi gornji nivoi unosa. '''ND''' UL-ovi nisu određeni. '''NE'''' EAR, PRIs ili AI još nisu uspostavljeni ili neće biti (EU ne smatra hrom esencijalnim nutrijentom). ==Biljne== {{Glavni|Ishrana biljaka|Gnojivo}} Biljne hranjive tvari sastoje se od više od desetina minerala apsorbiranih kroz korijenje, plus ugljik-dioksid i kisik koji se apsorbiraju ili oslobađaju kroz lišće. Svi organizmi sve svoje hranljive materije dobijaju iz okoline.<ref name=WhitneyRolfes2005>Whitney, Elanor and Sharon Rolfes. 2005. ''Understanding Nutrition, 10th edition'', p. 6. Thomson-Wadsworth.</ref><ref name="SIZERWHITNEY2007">{{cite book| first1 = Frances | last1 = Sizer | first2 =Ellie | last2 = Whitney | name-list-style = vanc |title=Nutrition: Concepts and Controversies|url=https://books.google.com/books?id=mDhMU0Sv6asC&pg=PT26|access-date=12. 10. 2010|date=12. 11. 2007|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-39065-7|pages=26–}}</ref> Biljke apsorbiraju [[ugljik]], [[vodik]] i [[kisik]] iz [[zrak]]a i tla u obliku [[ugljikdioksid]]a i vode.<ref name="Jones1998">{{cite book| first = J. Benton | last = Jones | name-list-style = vanc |title=Plant nutrition manual|url=https://books.google.com/books?id=rNP2exwYMJIC&pg=PA34|access-date=14. 10. 2010|year=1998|publisher=CRC Press|isbn=978-1-884015-31-1|pages=34–}}</ref> Ostale hranjive tvari se apsorbiraju iz tla (izuzeci uključuju neke parazitske ili mesožderke biljke). Računajući ovo, postoji 17 važnih nutrijenata za biljke:<ref name="BarkerPilbeam2007">{{cite book| vauthors = Barker AV, Pilbeam DJ |title=Handbook of plant nutrition|url=https://books.google.com/books?id=ZWjLBQAAQBAJ|access-date=17. 8. 2010|year=2007|publisher=CRC Press|isbn=978-0-8247-5904-9}}</ref> ovo su makronutrijenti - dušik (N), fosfor (P), kalij (K), kalcij (Ca), sumpor (S), magnezij (Mg), ugljik (C), kisik (O) i vodik (H), a mikronutrijenti - gvožđe (Fe), bor (B), hlor (Cl), mangan (Mn), cink (Zn), bakar (Cu), molibden (Mo) i nikl (Ni). Pored ugljika, vodika i kisika; [[azot]], [[fosfor]] i [[sumpor]] su takođe potrebni u relativno velikim količinama. Zajedno, "Velikih šest" su elementarni '''makronutrijenti''' za sve [[biološki život|organizme]].<ref name=wsj20101203> [https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703377504575650840897300342?mod=ITP_pageone_1#printMode New Link in Chain of Life], ''Wall Street Journal'', 2010-12-03, accessed 5 December 2010. "Until now, however, they were all thought to share the same biochemistry, based on the Big Six, to build proteins, fats, and DNA."</ref> Dobijaju se iz anorganske materije (naprimjer, [[ugljik-dioksid]], [[voda]], [[nitrati]], [[fosfati]], [[sulfati]] i [[dijatomska molekula]] dušik i, posebno, kisika) i organske materije ([[ugljikohidrati]], [[lipid]]i, [[protein]]i). == Također pogledajte== * [[Cikus nutrijenata]] * [[Gustoća nutrijenata]] * [[Koncept riječnog kontinuuma]] * [[Lista fitokemikalija u hrani]] * [[Lista makronutrijenata]] * [[Lista mikronutrijenata]] * [[Nutricionizam]] * [[Prehrana]] * [[Sastav hrane]] * [[Tabela nutrijenata u hrani]] == Reference == {{Reflist}} == Vanjski linkovi == {{Commons category|Nutrients}} * [https://web.archive.org/web/20161008111338/https://fnic.nal.usda.gov/sites/fnic.nal.usda.gov/files/uploads/recommended_intakes_individuals.pdf USDA. Dietary Reference Intakes] {{Authority control}} [[Kategorija:Hemijska okeanografija]] [[Kategorija:Ekologija]] [[Kategorija:Hranljivi sastojci| ]] [[Kategorija:Edafologija]] [[Kategorija:Biologija i farmakologija hemijskih elemenata]] [[Kategorija:Prehrana]] [[Kategorija:Esencijalni nutrijenti]] sl63u1vgxfdxyx470no4en96hi9bqp5 0 500394 3672605 3630508 2024-12-11T22:11:58Z 185.113.210.244 3672605 wikitext text/x-wiki {{Infokutija vojna jedinica | ime = Vukovi sa Vučjaka | slika = Patch of the Wolves of Vučjak.svg | veličina_slike = | opis_slike = | aktivan = 1991 - 1995. | osnovana = 1991. | ukinuta = 1995. | država = | grana = | vrsta = [[Spisak srpskih paravojnih formacija|Srpska paravojna formacija]] | dio = [[Vojska Republike Srpske|Vojske Republike Srpske]] | glavno_sjedište = [[Prnjavor]], [[Bosna i Hercegovina]] | nadimak = ''Vučjaci'' | moto = | boje = {{Colorbox|000000}} Crna | oprema = | bitke = [[Rat u Hrvatskoj]]<br/>[[Rat u Bosni i Hercegovini]] | veb-sajt = | komandir1_oznaka = Komandant | komandir1 = [[Veljko Milanković]] {{Small|(1991 - 1993)}}<br/>[[Miro Mlađenović]] {{Small|(1993 - 1995)}} | komandir2_oznaka = | komandir2 = | komandir3_oznaka = | komandir3 = | komandir4_oznaka = | komandir4 = }} '''Vukovi sa Vučjaka''' bila je srpska paravojna formacija aktivna u [[Rat u Hrvatskoj|ratu u Hrvatskoj]] i [[Rat u Bosni i Hercegovini|u Bosni i Hercegovini]]. Osnovana je u mjestu [[Kremna (Prnjavor)|Kremna]] blizu Prnjavora u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]].<ref name="Slobodna">[http://www.slobodnadalmacija.hr/Crna-kronika/tabid/70/articleType/ArticleView/articleId/33069/Default.aspx Ubojica četničkog vojvode: Da nisam pobjegao, kožu bi mi oderali]</ref> Aktivni su bili u borbama u [[Okučani]]ma, [[Jasenovac|Jasenovcu]] i [[Novska|Novskoj]].<ref name="Slobodna"/> U augustu 1991. godine jedinica je preuzela predajnik na [[Kozara|Kozari]] i zamijenila [[Televizija Kantona Sarajevo|RTV Sarajevo]] srpskim programom.<ref>[https://www.un.org/icty/bhs/cases/stakic/stak_cis.htm Podaci o predmetu Stakic (IT-97-24)]</ref> Njen vođa [[Veljko Milanković]] teško je ranjen 4. februara 1993. godine i kasnije preminuo na [[Vojnomedicinska akademija u Beogradu|Medicinskoj akademiji]] 14. februara. Svjedok je u [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju]] na suđenju lideru Srbije [[Slobodan Milošević|Slobodanu Miloševiću]] svjedočio da je Vukove u [[Knin]]u obučavao [[Dragan Vasiljković]], tkz. "''kapetan Dragan'' ".<ref>[http://www.slobodan-milosevic.org/documents/trial/2003-07-16.html Milosevic Transcript]</ref> Godine 2007. najavljeno je da će komandant paravojske Veljko Milanković dobiti ulicu u [[Novi Sad|Novom Sadu]],<ref>{{Cite news|title=Streets named after Vukovar commanders|url=http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2007&mm=04&dd=04&nav_id=40513|work=B92|date=4. 4. 2007}}{{Mrtav link}}</ref> na šta su nevladine organizacije protestovale.<ref>{{Cite web |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml |title=Ministarstvo protiv "Vukova s Vučjaka" |access-date=13. 8. 2023 |archive-date=3. 3. 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120303095418/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite news|title=OSCE criticises naming of Novi Sad streets after wartime commanders|url=http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2007/04/06/feature-01|work=Southeast European Times|date=6. 4. 2007}}</ref> == Također pogledajte == * [[Srpska paravojska|Spisak srpskih paravojnih formacija]] == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * [https://www.un.org/icty/transe36/031111IT.htm Sa svjedočenja na suđenju Radoslavu Brđaninu], objavljena svjedoka, 11. novembar 2003. * [http://www.hlc-rdc.org/srpski/Haski_tribunal/Sudjenje_Krsticu/chain_of_command.php?file=65.html Fond za humanitarno pravo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071207063800/http://www.hlc-rdc.org/srpski/Haski_tribunal/Sudjenje_Krsticu/chain_of_command.php?file=65.html |date=7. 12. 2007 }}, navode ga kao komandanta jedinice "Vukovi sa Manjače" * [http://www.dnevnik.rs/modules.php?name=News&file=article&sid=21990 Dnevnik onl]{{Mrtav link}}, 30. mart 2007 * [http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml Glas javnosti] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303095418/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml |date=3. 3. 2012 }}, ''Ministarstvo protiv "Vukova s Vučjaka"'', 2. jun 2007. {{Rat u Bosni i Hercegovini}} [[Kategorija:Srpske paravojne formacije]] [[Kategorija:Osnivanja u 1991.]] 5r0beg4tex0o0osdu14j8o0zmnu92yt 3672608 3672605 2024-12-11T22:21:58Z Z1KA 87045 3672608 wikitext text/x-wiki {{Infokutija vojna jedinica | ime = Vukovi sa Vučjaka | slika = Patch of the Wolves of Vučjak.svg | veličina_slike = 150px | opis_slike = Oznaka Vukova sa Vučjaka | aktivan = 1991 - 1995. | osnovana = 1991. | ukinuta = 1995. | država = | grana = | vrsta = [[Spisak srpskih paravojnih formacija|Srpska paravojna formacija]] | dio = [[Vojska Republike Srpske|Vojske Republike Srpske]] | glavno_sjedište = [[Prnjavor]], [[Bosna i Hercegovina]] | nadimak = ''Vučjaci'' | moto = | boje = {{Colorbox|000000}} Crna | oprema = | bitke = [[Rat u Hrvatskoj]]<br/>[[Rat u Bosni i Hercegovini]] | veb-sajt = | komandir1_oznaka = Komandant | komandir1 = [[Veljko Milanković]] {{Small|(1991 - 1993)}}<br/>[[Miro Mlađenović]] {{Small|(1993 - 1995)}} | komandir2_oznaka = | komandir2 = | komandir3_oznaka = | komandir3 = | komandir4_oznaka = | komandir4 = }} '''Vukovi sa Vučjaka''' bila je srpska paravojna formacija aktivna u [[Rat u Hrvatskoj|ratu u Hrvatskoj]] i [[Rat u Bosni i Hercegovini|u Bosni i Hercegovini]]. Osnovana je u mjestu [[Kremna (Prnjavor)|Kremna]] blizu Prnjavora u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]].<ref name="Slobodna">[http://www.slobodnadalmacija.hr/Crna-kronika/tabid/70/articleType/ArticleView/articleId/33069/Default.aspx Ubojica četničkog vojvode: Da nisam pobjegao, kožu bi mi oderali]</ref> Aktivni su bili u borbama u [[Okučani]]ma, [[Jasenovac|Jasenovcu]] i [[Novska|Novskoj]].<ref name="Slobodna"/> U augustu 1991. godine jedinica je preuzela predajnik na [[Kozara|Kozari]] i zamijenila [[Televizija Kantona Sarajevo|RTV Sarajevo]] srpskim programom.<ref>[https://www.un.org/icty/bhs/cases/stakic/stak_cis.htm Podaci o predmetu Stakic (IT-97-24)]</ref> Njen vođa [[Veljko Milanković]] teško je ranjen 4. februara 1993. godine i kasnije preminuo na [[Vojnomedicinska akademija u Beogradu|Medicinskoj akademiji]] 14. februara. Svjedok je u [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju]] na suđenju lideru Srbije [[Slobodan Milošević|Slobodanu Miloševiću]] svjedočio da je Vukove u [[Knin]]u obučavao [[Dragan Vasiljković]], tkz. "''kapetan Dragan'' ".<ref>[http://www.slobodan-milosevic.org/documents/trial/2003-07-16.html Milosevic Transcript]</ref> Godine 2007. najavljeno je da će komandant paravojske Veljko Milanković dobiti ulicu u [[Novi Sad|Novom Sadu]],<ref>{{Cite news|title=Streets named after Vukovar commanders|url=http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2007&mm=04&dd=04&nav_id=40513|work=B92|date=4. 4. 2007}}{{Mrtav link}}</ref> na šta su nevladine organizacije protestovale.<ref>{{Cite web |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml |title=Ministarstvo protiv "Vukova s Vučjaka" |access-date=13. 8. 2023 |archive-date=3. 3. 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120303095418/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite news|title=OSCE criticises naming of Novi Sad streets after wartime commanders|url=http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2007/04/06/feature-01|work=Southeast European Times|date=6. 4. 2007}}</ref> == Također pogledajte == * [[Srpska paravojska|Spisak srpskih paravojnih formacija]] == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * [https://www.un.org/icty/transe36/031111IT.htm Sa svjedočenja na suđenju Radoslavu Brđaninu], objavljena svjedoka, 11. novembar 2003. * [http://www.hlc-rdc.org/srpski/Haski_tribunal/Sudjenje_Krsticu/chain_of_command.php?file=65.html Fond za humanitarno pravo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071207063800/http://www.hlc-rdc.org/srpski/Haski_tribunal/Sudjenje_Krsticu/chain_of_command.php?file=65.html |date=7. 12. 2007 }}, navode ga kao komandanta jedinice "Vukovi sa Manjače" * [http://www.dnevnik.rs/modules.php?name=News&file=article&sid=21990 Dnevnik onl]{{Mrtav link}}, 30. mart 2007 * [http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml Glas javnosti] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303095418/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/06/02/srpski/V07060104.shtml |date=3. 3. 2012 }}, ''Ministarstvo protiv "Vukova s Vučjaka"'', 2. jun 2007. {{Rat u Bosni i Hercegovini}} [[Kategorija:Srpske paravojne formacije]] [[Kategorija:Osnivanja u 1991.]] jxzps6fv02m6zjkxlfzhy29y7pyvjls 0 501576 3672574 3652471 2024-12-11T18:21:27Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672574 wikitext text/x-wiki {{Infokutija nogometaš | imenogometaša = Leandro Trossard | slika = Leandro Trossard 2022.jpg | punoime = Leandro Trossard | nadimak = | datumrođenja = {{Datum rođenja i godine|1994|12|4}} | rodnigrad = [[Maasmechelen]] | rodnadržava = [[Belgija]] | datumsmrti = <!-- {{Datum smrti i godine|GGGG|MM|DD|GGGG|MM|DD}} (datum smrti pa onda datum rođenja) --> | gradsmrti = | državasmrti = | visina = 173 cm | pozicija = [[Napadač]] | trenutniklub = [[Arsenal FC|Arsenal]] | brojnadresu = 19 | datumimjestodebija = | omladinskegodine = 2005–2008. <br/> 2008–2010. <br/> 2010–2012. | omladinskipogoni = [[K Patro Eisden Maasmechelen|Patro Eisden]] <br/> [[K Bocholter VV|Bocholter VV]] <br/> [[KRC Genk|Genk]] | godine1 = 2012–2019. | klubovi1 = [[KRC Genk|Genk]] | nastupi(golovi)1 = 83 (27) | godine2 = 2012–2013. | klubovi2 = → [[Lommel SK|Lommel United]] (posudba) | nastupi(golovi)2 = 12 (7) | godine3 = 2013–2014. | klubovi3 = → [[KVC Westerlo|Westerlo]] (posudba) | nastupi(golovi)3 = 17 (3) | godine4 = 2014–2015. | klubovi4 = → [[Lommel SK|Lommel United]] (posudba) | nastupi(golovi)4 = 30 (16) | godine5 = 2015–2016. | klubovi5 = → [[Oud-Heverlee Leuven|OH Leuven]] (posudba) | nastupi(golovi)5 = 30 (8) | godine6 = 2019–2023. | klubovi6 = [[Brighton & Hove Albion FC|Brighton & Hove Albion]] | nastupi(golovi)6 = 116 (25) | godine7 = 2023– | klubovi7 = [[Arsenal FC|Arsenal]] | nastupi(golovi)7 = 47 (9) | reprezentacija = | nacionalnegodine1 = 2010–2011. <br/> 2011–2012. | nacionalneekipe1 = [[Nogometna reprezentacija Belgije U17|Belgija U17]] <br/> [[Nogometna reprezentacija Belgije U18|Belgija U18]] | nacionalninastupi(golovi)1 = 11 (0) <br/> 3 (0) | nacionalnegodine2 = 2012–2013. | nacionalneekipe2 = [[Nogometna reprezentacija Belgije U19|Belgija U19]] | nacionalninastupi(golovi)2 = 8 (0) | nacionalnegodine3 = 2016–2017. | nacionalneekipe3 = [[Nogometna reprezentacija Belgije U21|Belgija U21]] | nacionalninastupi(golovi)3 = 1 (0) | nacionalnegodine4 = 2020– | nacionalneekipe4 = [[Nogometna reprezentacija Belgije|Belgija]] | nacionalninastupi(golovi)4 = 32 (7) | trenergodine = | trenerklubovi = | zadnjeuređivanje = 6. 4. 2024 }} '''Leandro Trossard''' (4. decembar 1994), je belgijski profesionalni nogometaš koji igra za [[Arsenal FC|Arsenal]] i [[Nogometna reprezentacija Belgije|reprezentaciju Belgije]]. == Raniji život == Trossard je rođen 4. decembra 1994. godine u [[Maasmechelen]], [[Limburg (Belgija)|Limburg]]. (otac Peter Trossard i mama Linda Scheepers). Ima jednu mlađu sestru.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://sportmob.com/en/article/971109-top-facts-about-leandro-trossard-the-prominent-winger|title=SportMob – Top Facts about Leandro Trossard, The Prominent Winger|date=2. 9. 2021|website=SportMob|language=en|access-date=1. 11. 2023|archive-date=12. 8. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230812155328/https://sportmob.com/en/article/971109-top-facts-about-leandro-trossard-the-prominent-winger|url-status=dead}}</ref> == Privatni život == Trossard je u dugogodišnjoj vezi sa Laura Hilven od 2014. godine, te su se vjenčali 2019. godine.<ref name=":0" /> Imaju dva sina (Thiago i Amadeo), rođena 2017. i 2023. godine.<ref>{{Cite web|url=https://sportslumo.com/football/who-is-leandro-trossards-wife-know-all-about-his-wife-laura-hilven/|title=Who is Leandro Trossard's wife? Know all about his wife Laura Hilven|website=Sportslumo|language=en|access-date=1. 11. 2023|archive-date=12. 8. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230812132549/https://sportslumo.com/football/who-is-leandro-trossards-wife-know-all-about-his-wife-laura-hilven/|url-status=dead}}</ref> ==Statistika== === Klub === {{updated|31. decembar 2023}}<ref>{{Soccerway|leandro-trossard/155109}}</ref> {| class=wikitable style="text-align:center" |+ Statistika i sezone u klupskoj karijeri |- !rowspan=2|Klub !rowspan=2|Sezona !colspan=3|Liga !colspan=2|Nacionalni kup{{efn|Uključuje [[Kup Belgije u nogometu|Kup Belgije]], [[FA kup]]}} !colspan=2|Ligaški kup{{efn|Uključuje [[Engleski Liga-kup]]}} !colspan=2|Evropa !colspan=2|Drugo !colspan=2|Ukupno |- !Divizija!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}}!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}}!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}}!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}}!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}}!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}} |- |rowspan=9|[[KRC Genk|Genk]] |[[Jupiler Pro Liga 2011/2012.|2011–12]] |[[Jupiler Pro Liga]] |1||0||0||0||colspan=2|—||0||0||colspan=2|—||1||0 |- |[[Jupiler Pro Liga 2012/2013.|2012–13]] |Jupiler Pro Liga |0||0||1||0||colspan=2|—||0||0||colspan=2|—||1||0 |- |[[Jupiler Pro Liga 2013/2014.|2013–14]] |Jupiler Pro Liga |0||0||0||0||colspan=2|—||0||0||colspan=2|—||0||0 |- |[[Jupiler Pro Liga 2014/2015.|2014–15]] |Jupiler Pro Liga |0||0||0||0||colspan=2|—||colspan=2|—||colspan=2|—||0||0 |- |[[Jupiler Pro Liga 2015/2016.|2015–16]] |Jupiler Pro Liga |0||0||0||0||colspan=2|—||colspan=2|—||colspan=2|—||0||0 |- |[[Jupiler Pro Liga 2016/2017.|2016–17]] |Jupiler Pro Liga |31||6||5||0||colspan=2|—||16{{efn|name=UEL|Utakmice u [[UEFA Evropska liga]]}}||3||colspan=2|—||52||9 |- |[[Jupiler Pro Liga 2017/2018.|2017–18]] |Jupiler Pro Liga |17||7||2||1||colspan=2|—||colspan=2|—||colspan=2|—||19||8 |- |[[Jupiler Pro Liga 2018/2019.|2018–19]] |Jupiler Pro Liga |34||14||2||0||colspan=2|—||11{{efn|name=UEL}}||8||colspan=2|—||47||22 |- !colspan=2|Ukupno !83!!27!!10!!1!!colspan=2|—||27!!11!!0!!0!!120!!39 |- |[[Lommel SK|Lommel United]] (posudba) |[[Druga nogometna liga Belgije 2012/2013.|2012–13]] |[[Druga nogometna liga Belgije|Druga Liga]] |12||7||0||0||colspan=2|—||colspan=2|—||colspan=2|—||12||7 |- |[[KVC Westerlo|Westerlo]] (posudba) |[[Druga nogometna liga Belgije 2013/2014.|2013–14]] |Druga Liga |17||3||4||2||colspan=2|—||colspan=2|—||colspan=2|—||21||5 |- |Lommel United (posudba) |[[Druga nogometna liga Belgije 2014/2015.|2014–15]] |Druga Liga |30||16||3||0||colspan=2|—||colspan=2|—||6{{efn|name=BPO|Utakmice u play-offu Prve Lige Belgije}}||1||39||17 |- |[[Oud-Heverlee Leuven|OH Leuven]] (posudba) |[[Druga nogometna liga Belgije 2015/2016.|2015–16]] |Druga Liga |30||8||1||0||colspan=2|—||colspan=2|—||colspan=2|—||31||8 |- |rowspan=5|[[Brighton & Hove Albion FC|Brighton & Hove Albion]] |[[Premier League 2019/2020.|2019–20]] |[[Premier League]] |31||5||0||0||0||0||colspan=2|—||colspan=2|—||31||5 |- |[[Premier League 2020/2021.|2020–21]] |Premier League |35||5||3||0||1||0||colspan=2|—||colspan=2|—||39||5 |- |[[Premier League 2021/2022.|2021–22]] |Premier League |34||8||1||0||0||0||colspan="2"|—||colspan=2|—||35||8 |- |[[Premier League 2022/2023.|2022–23]] |Premier League |16||7||0||0||1||0||colspan="2"|—||colspan=2|—||17||7 |- !colspan=2|Ukupno !116!!25!!4!!0!!2!!0!!0!!0!!0!!0!!122!!25 |- |rowspan=3|[[Arsenal FC|Arsenal]] |[[Premier League 2022/2023.|2022–23]] |Premier League |20||1||1||0||colspan=2|—||1{{efn|name=UEL}}||0||colspan=2|—||22||1 |- |[[Premier League 2023/2024.|2023–24]] |Premier League |16||3||0||0||1||0||5{{efn|name=UCL|Utakmice u [[UEFA Liga prvaka]]}}||2||1{{efn|Utakmice u [[FA Community Shield]]}}||1||23||6 |- !colspan=2|Ukupno !36!!4!!1!!0!!1!!0!!6!!2!!1!!1!!45!!7 |- !colspan=3|Sveukupno !324!!90!!23!!3!!3!!0!!33!!13!!7!!2!!390!!108 |} {{notelist}} ===Reprezentacija=== <small>Ažurirano: 19.novembar 2023.</small> {| class=wikitable style=text-align:center |+ Nastupi i golovi za reprezentaciju po godinama |- !Reprezentacija!!Godina!!{{Abbr|OU|Odigrane utakmice}}!!{{Abbr|Golovi|Postignuti golovi}} |- | rowspan="4" |{{NOG|Belgija}} |2020||3||0 |- |2021||11||2 |- |2022||10||3 |- |2023||6||2 |- !colspan="2"|Ukupno||30||7 |} :''Do odigrane utakmice 19. novembar 2023.'' {| class="wikitable sortable" |+ Lista postignutih golova Trossarda za reprezentaciju !{{Abbr|No.|Broj golova}}!!Datum!!Stadion!!{{Abbr|Nastup|Broj nastupa}}!!Protivnik!!Pogodak!!Rezultat!!Takmičenje!! class="unsortable" |{{abbr|Ref.|Reference}} |- |align=center|1||rowspan=2|30. mart 2021.|| rowspan="2" |[[Den Dreef]], [[Leuven]], Belgija|| rowspan="2" align="center" |6||rowspan=2|{{NOG|Bjelorusija}}|| align="center" |'''3'''–0|| rowspan="2" align="center" |8–0||rowspan=2|[[Kvalifikacije za Svjetsko prvenstvo u nogometu 2022.|Kvalifikacije za Svjetsko prvenstvo 2022.]]|| rowspan="2" align="center" |<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/56580149|title=Belgium 8–0 Belarus: Leandro Trossard scores twice in crushing win|date=30. 3. 2021|publisher=BBC Sport|access-date=1. 11. 2023}}</ref> |- |align=center|2||align=center|'''7'''–0 |- |align=center|3||29. mart 2022.||[[Stadion Constant Vanden Stock|Constant Vanden Stock]], [[Bruxelles]], Belgija|| align="center" |15||{{NOG|Burkina Faso}}|| align="center" |'''2'''–0|| align="center" |3–0||Prijateljska utakmica|| align="center" |<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/sport/football/60921664|title=Belgium 3–0 Burkina Faso: Trossard and Benteke on target in friendly win|date=29. 3. 2022|work=BBC Sport|access-date=1. 11. 2023}}</ref> |- |align=center|4||rowspan=2|8. juni 2022.|| rowspan="2" |[[Stadion King Baudouin|King Baudouin]], Bruxelles, Belgija|| rowspan="2" align="center" |17||rowspan=2|{{NOG|Poljska}}|| align="center" |'''3'''–1|| rowspan="2" align="center" |6–1||rowspan=2|[[UEFA Liga nacija 2022/23 – liga A|UEFA Liga nacija 2022/23. – Liga A]]|| rowspan="2" align="center" |<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/uefanationsleague/match/2034447--belgium-vs-poland/|title=Belgium-Poland - UEFA Nations League 2023|date=8. 6. 2022|work=UEFA|access-date=1. 11. 2023}}</ref> |- |align=center|5||align=center|'''4'''–1 |- |align=center|6||12. septembar 2023.||King Baudouin, Bruxelles, Belgija|| align="center" |28||{{NOG|Estonija}}|| align="center" |'''2'''–0|| align="center" |5–0||[[Kvalifikacije za Evropsko prvenstvo u nogometu 2024 – grupa F|Kvalifikacije za EURO 2024]]|| align="center" |<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/european-qualifiers/match/2036415/|title=Belgium-Estonia European Qualifiers 2024|date=12. 9. 2023|publisher=UEFA|access-date=1. 11. 2023}}</ref> |- |align=center|7 |19. novembar 2023 |King Baudouin, Bruxelles, Belgija |align=center|30 |{{NOG|AZE}} |align=center|'''5'''–0 |align=center|5–0 |[[Kvalifikacije za Evropsko prvenstvo u nogometu 2024 – grupa F|Kvalifikacije za EURO 2024]] |<ref>{{Cite web|url=https://www.uefa.com/european-qualifiers/match/2036507--belgium-vs-azerbaijan/|title=Belgium-Azerbaijan {{!}} European Qualifiers 2024|last=UEFA.com|website=UEFA.com|language=en|access-date=20. 1. 2024}}</ref> |} == Nagrade == ==== Genk ==== * [[Jupiler Pro Liga]]: [[Jupiler Pro Liga 2018/2019.|2018/19]] * [[Kup Belgije u nogometu|Kup Belgije]]: 2012/13 ==== Westerlo ==== * [[Druga nogometna liga Belgije|Druga Liga Belgije]]: [[Druga nogometna liga Belgije 2013/2014.|2013/14]] ==== Arsenal ==== * [[FA Community Shield]]: [[FA Community Shield 2023.|2023]]<ref>{{Cite news|title=Arsenal beat Man City in Community Shield shootout|url=https://www.bbc.com/sport/football/66352143|newspaper=BBC Sport|access-date=1. 11. 2023|language=en-GB}}</ref> == Reference == <references responsive="" /> == Vanjski linkovi == * [https://www.arsenal.com/men/players/leandro-trossard Leandro Trossard] na ''Arsenal.com'' * [https://www.premierleague.com/players/20486/ Leandro Trossard] na ''Premierleague.com'' * [https://int.soccerway.com/players/leandro-trossard/155109/ Leandro Trossard] na ''Soccerway.com'' {{Arsenal FC - ekipa}} {{Navkutije |ime = Sastavi Belgije |naslov = Sastavi Belgije |naslovstil = background-color:#E20E0E; color:#FDDA25; border: solid 1px black; |podaci1 = {{Sastav Belgije na EP 2020. u nogometu}} {{Sastav Belgije na SP 2022. u nogometu}} }} [[Kategorija:Rođeni 1994.]] [[Kategorija:Živi ljudi]] [[Kategorija:Nogometaši Genka]] [[Kategorija:Nogometaši KVC Westerloa]] [[Kategorija:Nogometaši Arsenala]] [[Kategorija:Igrači na Evropskom prvenstvu u nogometu 2020.]] [[Kategorija:Igrači na Svjetskom prvenstvu u nogometu 2022.]] 4tsksiwggg6k8apgfs829s0fmt5s68o 0 502813 3672541 3671552 2024-12-11T12:58:01Z Panasko 146730 3672541 wikitext text/x-wiki {{Godina}} {{Godina u drugim kalendarima}} '''2024. ([[Rimski brojevi|MMXXIV]])''' je tekuća godina i prijestupna je godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom kalendaru, 2024. godina [[Nova era|nove ere]] i [[Anno Domini]] (AD), 24. godina 3. milenija i 21. vijeka, i 5. godine decenije 2020-ih. Godina je do sada svjedočila [[Spisak tekućih oružanih sukoba|nastavku velikih sukoba]] uključujući [[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|rusku invaziju na Ukrajinu]], [[Rat Izrael-Hamas 2023|rat Izrael-Hamas]], [[Građanski rat u Mjanmaru (2021 – danas)|građanski rat u Mjanmaru]] i [[Rat u Sudanu (2023.)|rat u Sudanu]]. Sa preko 70 nacionalnih izbora koji se održavaju tokom godine,<ref>{{Cite news|date=26. 12. 2023|title=Transcript: What will work look like in 2024?|work=Financial Times|url=https://www.ft.com/content/e12bb7f9-b470-456b-825d-dcfd4a26432f|access-date=1. 1. 2024|archive-date=1. 1. 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240101141538/https://www.ft.com/content/e12bb7f9-b470-456b-825d-dcfd4a26432f|url-status=live}}</ref> očekuje se da će 2024. biti neuobičajeno aktivna godina u izborima, sa sedam od deset [[Spisak država po stanovništvu|najnaseljenijih zemalja]] ([[Bangladeš]], [[Pakistan]], [[Rusija]], [[Indija]], [[Meksiko]], [[Indonezija]] i [[Sjedinjene Američke Države]]), [[Ujedinjeno Kraljevstvo]]<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.politics.co.uk/news/2023/12/18/rishi-sunak-confirms-election-will-be-next-year-despite-legal-right-to-wait-until-january-2025/|title=Rishi Sunak confirms election will be next year, despite legal right to wait until January 2025|website=Politics.co.uk|access-date=3. 1. 2024|archive-date=12. 3. 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240312204933/https://www.politics.co.uk/news/2023/12/18/rishi-sunak-confirms-election-will-be-next-year-despite-legal-right-to-wait-until-january-2025/|url-status=live}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/rishi-sunak-general-election-keir-starmer-b2466424.html|title=Rishi Sunak rules out a 2025 general election: ‘2024 will be an election year’|last=Mitchell|first=Archie|date=19. 12. 2023|website=[[The Independent]]|access-date=19. 12. 2023|archive-date=19. 12. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231219104036/http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/rishi-sunak-general-election-keir-starmer-b2466424.html|url-status=live}}</ref> i [[Evropska unija]] se očekuje da će ove godine održati izbore.<ref>{{Cite news|date=1. 11. 2023|title=In 2024, It's Election Year in 40 Countries|language=en|work=Bloomberg|url=https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2023-11-01/2024-is-election-year-in-40-countries-and-podcast-elon-inc-launches-next-week|access-date=3. 12. 2023|archive-date=31. 12. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231231075501/https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2023-11-01/2024-is-election-year-in-40-countries-and-podcast-elon-inc-launches-next-week|url-status=live}}</ref> Očekuje se da će [[umjetna inteligencija]] utjecati i potaknuti glasače uoči izbora, povećavajući rizik od političkih [[dezinformacija]] i [[Demokratsko nazadovanje|demokratskog nazadovanja]] širom svijeta.<ref>{{Cite web|url=https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-10/how-ai-could-sway-voters-2024s-big-elections|title=How AI could sway voters in 2024's big elections|date=29. 9. 2023|publisher=[[Chatham House]]|access-date=19. 11. 2023|archive-date=19. 11. 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231119104432/https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-10/how-ai-could-sway-voters-2024s-big-elections|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.brennancenter.org/our-work/analysis-opinion/how-ai-puts-elections-risk-and-needed-safeguards|title=How AI Puts Elections at Risk — And the Needed Safeguards|last=Panditharatne|first=Mekela|last2=Giansiracusa|first2=Noah|year=2023|website=[[Brennan Center for Justice]]|language=en|access-date=3. 12. 2023|archive-date=9. 6. 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240609045516/https://www.brennancenter.org/our-work/analysis-opinion/how-ai-puts-elections-risk-and-needed-safeguards|url-status=live}}</ref> == Događaji == === Mart === * [[7. mart]] – [[Švedska]] se pridružila [[NATO]]-u i tako postala njegova 32. članica.<ref>{{Cite news|title=Sweden finally joins Nato after nearly two-year wait|url=https://www.theguardian.com/world/2024/mar/07/sweden-joins-nato-after-ratification-hungary-drops-opposition|newspaper=The Guardian|date=7. 3. 2024|access-date=7. 3. 2024|issn=0261-3077|language=en-GB|first=Miranda|last=Bryant|archive-date=9. 6. 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240609045522/https://www.theguardian.com/world/2024/mar/07/sweden-joins-nato-after-ratification-hungary-drops-opposition|url-status=live}}</ref> === April === === Maj === * [[23. maj]] – [[Generalna skupština Ujedinjenih nacija]] usvojila [[Rezolucija Generalne skupštine Ujedinjenih nacija 78/282|rezoluciju 78/282]] o [[Genocid u Srebrenici|genocidu u Srebrenici]] (s 84 glasa ''za'', 19 ''protiv'', 68 ''suzdržanih'', a 22 članice ''nisu glasale''), kojom je ustanovljen ''Međunarodni dan promišljanja i sjećanja na genocid u Srebrenici 1995.''<ref>{{Cite web|url=https://www.slobodnaevropa.org/a/srebrenica-rezolucija-genocid-un/32959263.html|title=Blog RSE o usvajanju Rezolucije|date=23. 5. 2024|website=Radio Slobodna Evropa|language=|access-date=9. 6. 2024|archive-date=27. 5. 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240527164931/https://www.slobodnaevropa.org/a/srebrenica-rezolucija-genocid-un/32959263.html|url-status=live}}</ref> === Juli === * [[26. juli]] – [[Ceremonija otvaranja Olimpijskih igara 2024.|Otvorene]] [[Olimpijske igre 2024.|Olimpijske igre]] u [[Pariz]]u. === Decembar === * [[Damask]] osvojen nakon što se sirijske trupe povukle, a predsjednik Bashar Al-Assad pobjegao iz zemlje jer se njegova vlada raspala, što je označilo kraj Sirijske Arapske Republike. [[Izrael]] je kao rezultat napredovao u tampon zonu između [[Sirija|Sirije]] i [[Golanska visoravan|Golanske visoravni]] koju je okupirao Izrael.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syria-rebels-celebrate-captured-homs-set-sights-damascus-2024-12-07/|title=Syrian rebels topple President Assad, difficult times lie ahead|last=Al-Khalidi|first=Suleiman|last2=Azhari|first2=Timour|date=8 December 2024|website=[[Reuters]]|access-date=8 December 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/articles/c77jrrxxn07o|title=Israel seizes Golan buffer zone after Syrian troops leave posts|website=www.bbc.com|language=en-GB|access-date=2024-12-09}}</ref> == Rođeni == == Umrli == === Januar === * [[1. januar]] – [[Niklaus Wirth]], švicarski računarski naučnik * [[2. januar]] – [[Nijaz Alispahić]], bosanskohercegovački književnik * [[4. januar]] – [[Glynis Johns]], britanska glumica * [[5. januar]] – [[Mário Zagallo]], brazilski nogometaš i trener * [[7. januar]] – [[Franz Beckenbauer]], njemački nogometaš * [[22. januar]] ** [[Arno Allan Penzias]], američki fizičar i radioastronom, dobitnik [[Nobelova nagrada|Nobelove nagrade]] [[Nobelova nagrada za fiziku|za fiziku]] [[1978.]] ** [[Gigi Riva]], italijanski nogometaš === Februar === * [[5. februar]] – [[Enes Duraković]], bosanskohercegovački književni historičar, esejist, književni kritičar i antologičar * [[6. februar]] – [[Sebastián Piñera]], [[čile]]anski biznismen, političar i državnik * [[11. februar]] – [[Mirsad Bećirbašić]], bosanskohercegovački književnik i prevodilac * [[12. februar]] – [[Petar Luković]], srbijanski novinar i rok-kritičar * [[16. februar]] – [[Aleksej Navaljni]], ruski politički aktivist i opozicijski čelnik * [[19. februar]] – [[Andreas Brehme]], njemački nogometaš === Mart === * [[23. mart]] – [[Abdulah Sidran]], bosanskohercegovački pjesnik, književnik i scenarist * [[24. mart]] – [[Gordana Anđelić-Galić]], bosanskohercegovačka umjetnica * [[27. mart]] – [[Vera Horvat-Pintarić]], hrvatska [[Historija umjetnosti|historičarka umjetnosti]] === April === * [[3. april]] – [[Veljko Bulajić]], jugoslavenski, crnogorski i hrvatski filmski režiser * [[8. april]] – [[Peter Higgs]], britanski [[Teorijska fizika|teorijski fizičar]] * [[21. april]] – [[Dževad Jahić]], bosanskohercegovački [[Lingvistika|lingvist]] === Maj === * [[13. maj]] – [[Alice Munro]], kanadska spisateljica * [[27. maj]] – [[Bill Walton]], američki košarkaš === Juni === * [[4. juni]] – [[Haris Burina]], bosanskohercegovački glumac * [[12. juni]] – [[Jerry West]], američki košarkaš i trener * [[18. juni]] ** [[Anouk Aimée]], francuska glumica ** [[Franjo Vladić]], jugoslavenski nogometaš * [[20. juni]] ** [[Husein Oručević]], bosanskohercegovački [[Novinarstvo|novinar]], [[Sociologija|sociolog]] i aktivist ** [[Donald Sutherland]], kanadski glumac === Juli === * [[1. juli]] – [[Ismail Kadare]], [[Albanija|albanski]] [[pisac]] * [[13. juli]] – [[Shannen Doherty]], američka glumica === August === * [[8. august]] – [[Dženan Uščuplić]], bosanskohercegovački nogometaš i trener * [[18. august]] – [[Alain Delon]], francuski glumac * [[24. august]] – [[Christoph Daum]], njemački nogometni trener * [[26. august]] – [[Sven-Göran Eriksson]], [[Švedska|švedski]] nogometni trener === Septembar === * [[4. septembar]] – [[Bora Đorđević]], srbijanski muzičar, kantautor i pjesnik * [[5. septembar]] – [[Sérgio Mendes]], brazilski muzičar (''[[bossa nova]]'') * [[9. septembar]] – [[James Earl Jones]], američki glumac * [[11. septembar]] – [[Alberto Fujimori]], peruanski političar i državnik * [[23. septembar]] – [[Asım Pars]] (Asim Paščanović), bosanskohercegovačko-turski košarkaš * [[27. septembar]] ** [[Hassan Nasrallah]], dugogodišnji vođa [[Hezbollah]]a ** [[Maggie Smith]], engleska glumica * [[28. septembar]] – [[Kris Kristofferson]], američki kantautor i glumac * [[30. septembar]] – [[Dikembe Mutombo]], [[Demokratska Republika Kongo|kongoansko]]-[[Sjedinjene Američke Države|američki]] [[košarka]]š === Oktobar === * [[6. oktobar]] – [[Johan Neeskens]], nizozemski nogometaš i trener * [[14. oktobar]] – [[Paul Lowe]], britanski fotograf === Novembar === * [[3. novembar]] – [[Quincy Jones]], američki [[muzički producent]], tekstopisac, [[kompozitor]] i aranžer * [[7. novembar]] – [[Ivan Čarota]], [[Bjelorusija|bjeloruski]] [[Prevođenje|prevodilac]] i [[Slavistika|slavist]] === Decembar === * [[1. decembar]] – [[Terry Griffiths]], velški snukeraš == [[Nobelova nagrada|Nobelove nagrade]] == * [[Nobelova nagrada za fiziku|Fizika]] ** [[John Hopfield]], [[SAD]] ** [[Geoffrey Hinton]], [[UK]] / [[Kanada]] * [[Nobelova nagrada za hemiju|Hemija]] ** [[David Baker (biohemičar)|David Baker]], SAD ** [[Demis Hassabis]], UK ** [[John M. Jumper]], SAD * [[Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu|Fiziologija ili medicina]] ** [[Victor Ambros]], SAD ** [[Gary Ruvkun]], SAD * [[Nobelova nagrada za književnost|Književnost]] ** [[Han Kang]], [[Južna Koreja]] * [[Nobelova nagrada za mir|Mir]] ** [[Nihon Hidankyo]], [[Japan]] * [[Nobelova nagrada za ekonomiju|Ekonomija]] ** [[Daron Acemoğlu]], SAD / [[Turska]] ** [[Simon Johnson (ekonomist)|Simon Johnson]], UK / SAD ** [[James A. Robinson]], UK == Reference == {{Refspisak}} {{Normativna kontrola}} dnu0yujo74be137zka5zkfbbb15hz9n 0 503679 3672700 3655368 2024-12-12T11:26:24Z Panasko 146730 3672700 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Seada Palavrić | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1954|11|10}} | mjesto_rođenja = [[Tuzla]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = <!-- {{Datum smrti i godine|GGGG|MM|DD|GGGG|MM|DD}} (datum smrti pa onda datum rođenja) --> | mjesto_smrti = <!-- [[Grad]], [[Država]] --> | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = Sutkinja | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Seada Palavrić''' (rođena 10. novembra 1954. u Tuzli) je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovačka]] pravnica, političarka i [[sudija]], predsjednica [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]].<ref name=CV>[http://www.ccbh.ba/o-sudu/sastav-suda/?title=seada-palavric Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina - CV]</ref> == Biografija == Diplomirala je na [[Pravni fakultet u Sarajevu|Pravnom fakultetu u Sarajevu]] 1984, a pravosudni ispit položila 1995.<ref name=euro>{{cite web|url=http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/afet_111005_0/afet_111005_006.pdf|publisher=European Parliament|title=Seada Palavrić - Biography}}</ref> Osamdesetih godina prošlog stoljeća radila je kao pravni savjetnik u [[Termoelektrana Tuzla|Termoelektrani Tuzla]]. Od 1993. do 2002. imenovana je za okružnog inspektora rada i sekretara Skupštine Tuzlanskog kantona.<ref name=ekapija/> Godine 1994. predsjedavala je osnivačkim odborom Tuzlansko-podrinjskog kantona kao prvog kantona u [[Federacija Bosne i Hercegovine|Federaciji Bosne i Hercegovine]]. Od 1994. do 2002. bila je sekretarica Skupštine kantona i bila je kantonalna državna odvjetnica.<ref name=head/> Također je obavljala dužnost pomoćnice ministra pravde Federacije Bosne i Hercegovine i oficira za vezu Vlade Federacije BiH u [[Komisija za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu|Komisiji za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu]] i [[Ombudsman]]a.<ref name=CV/> Od 1996. do 2002. izabrana je u [[Predstavnički dom Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine|Predstavnički dom F BiH]], a od 2002. do 2005. u [[Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Zastupnički dom]] na državnom nivou. Bila je zamjenica predsjednika Odbora za vanjske poslove, a od 2001. potpredsjednica [[Stranka demokratske akcije|Stranke demokratske akcije]] (SDA).<ref name=euro/><ref name=head/> Dana 6. decembra 2005. imenovana je od strane Parlamenta Federacije za sudiju Ustavnog suda Bosne i Hercegovine. Godine 2008. njene kolege su je odabrale da bude predsjednica suda na jedan mandat.<ref name=head>{{cite web|url=https://www.cin.ba/en/seada-palavric-imenovana-za-predsjednicu-najviseg-suda-2/|title=Seada Palavrić New Head of High Court|date=3. 10. 2008|access-date=23. 6. 2016|work=Center for Investigative Reporting}}</ref> Od 2009. do 2015. bila je i potpredsjednica.<ref name=ekapija>{{cite web|url=http://www.ekapija.com/website/en/page/593771/Seada-Palavrić-Vice-President-of-the-Constitutional-Court-BiH|title=Seada Palavrić, Vice-President of the Constitutional Court BiH|date=25. 6. 2012|access-date=23. 6. 2016|work=eKapija}}{{Mrtav link}}</ref> Bila je član stručnog tima uključenog u arbitražu u Dobrinji u skladu sa Odlukom [[Ured visokog predstavnika za Bosnu i Hercegovinu|visokog predstavnika]], te član Komisije Visokog predstavnika za izmjene Ustava Bosne i Hercegovine, osnovane nakon donošenja odluke Ustavnog suda o konstitutivnim narodima. Objavila je brojne stručne članke u Pravnom savjetniku u izdanju Centra za promociju civilnog društva.<ref name=ekapija/> Od 1. juna 2024. godine je predsjednica Ustavnog suda Bosne i Hercegovine.<ref>{{Cite web|url=https://federalna.ba/suada-palavric-nova-predsjednica-ustavnog-suda-bih-wlvqp|title=Suada Palavrić nova predsjednica Ustavnog suda BiH|website=Federalna|language=en|access-date=19. 6. 2024}}</ref> == Također pogledajte == * [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine]] ==Reference== {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == *[http://www.ccbh.ba/o-sudu/sastav-suda/?title=seada-palavric Ustavni sud Bosne i Hercegovine - CV] {{Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine}} {{Normativna kontrola}} {{DEFAULTSORT:Palavrić, Seada}} [[Kategorija:Biografije, Tuzla]] [[Kategorija:Rođeni 1954.]] [[Kategorija:Jugoslavenske sudije]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke sudije]] [[Kategorija:Živi ljudi]] jm2o8z97pqqxknq7x5ffelgobecnzi9 0 504425 3672577 3588653 2024-12-11T18:45:30Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672577 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Lilja Budžurova | slika = Буджурова Лиля Рустемовна (cropped).jpg | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = Лиля Рустем къызы Буджурова | datum_rođenja = {{Datum rođenja|1958|11|1}} | mjesto_rođenja = [[Angren (Uzbekistan)|Angren]], [[Uzbekistan]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = Krimski Tatar | druga_imena = | zanimanje = Poeta, novinarka | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Lilja Rustemovna Budžurova''' (rođena 1. novembra 1958) jest krimskotatarska pjesnikinja i novinarka. Postala je počasna novinarka Ukrajine 2005.<ref name=":1">{{Cite web |title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди річниці підтвердження всеукраїнським референдумом Акта проголошення незалежності України 1 грудня 1991 року |url=https://zakon.rada.gov.ua/go/1677/2005 |access-date=13. 4. 2022 |website=Офіційний вебпортал парламенту України |language=uk}}</ref> Godine 2015. izgubila je poziciju na ATR (TV kanal) nakon što kanal nije dobio dozvolu od [[Roskomnadzor]]a kao kaznu za proukrajinske stavove koje je emitovao kanal.<ref name=":2" /> == Biografija == Rođena je 1. novembra 1958. u [[uzbekistan]]skom gradu Angren. Godine 1979. diplomirala je na Filološkom fakultetu Taškentskog regionalnog državnog pedagoškog instituta.<ref>{{Cite web |last=Правда.Ру |first=Редакция |date=29. 11. 2001 |title=Лиля Буджурова: "Каждый из нас однажды спрашивает себя, кто Я: журналист Или человек из обслуги?" |url=https://www.pravda.ru/world/818534-lilja_budzhurova_kazhdyi_iz_nas_odnazhdy_sprashivaet_sebja_kto/ |access-date=13. 4. 2022 |website=Правда.Ру |language=ru}}</ref> Tu je od 1979. do 1991. radila kao nastavnica ruske i strane književnosti.<ref name=":0">{{Cite web |title=Буджурова Лиля Рустемовна |url=http://www.vipstav.ru/rating/persons/politics/20730-budzhurova-lilya-rustemovna.html |access-date=13. 4. 2022 |website=Известные люди Юга России – рейтинг и биографии знаменитостей |language=ru |archive-date=18. 4. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220418020544/http://www.vipstav.ru/rating/persons/politics/20730-budzhurova-lilya-rustemovna.html |url-status=dead }}</ref> === Novinarske aktivnosti === Godine 1989. objavila je svoju prvu samoizdatu zbirku ''Nekupljene ulaznice'', zatim zbirku ''Kad ćemo se vratiti''. Na [[Krim]] se preselila 1991. Od 1991. do 1997. radila je kao glavni urednik [[Krimski Tatari|krimskotatarskih]] novina "Avlet" prema njenim riječima, otpuštena je zbog kritikovanja [[Mustafa Džemilev|Mustafe Džemileva]].<ref>{{Cite web |date=25. 3. 2011 |title=Лиля Буджурова: Правда стоит сломанных рук |url=http://milli-firka.org/%d0%bb%d0%b8%d0%bb%d1%8f-%d0%b1%d1%83%d0%b4%d0%b6%d1%83%d1%80%d0%be%d0%b2%d0%b0-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b4%d0%b0-%d1%81%d1%82%d0%be%d0%b8%d1%82-%d1%81%d0%bb%d0%be%d0%bc%d0%b0%d0%bd%d0%bd%d1%8b/ |access-date=13. 4. 2022 |website=Милли Фирка |language=ru-RU}}</ref> Od 1991. do 2011. radila je prvo kao urednica krimskotatarske redakcije, a zatim kao vodeća urednica Državne TV i radio kompanije Krim (radio). Godinama je radila kao urednica krimskotatarskog lista "Avdet", zatim je vodila emisije "Ana-Jurt", "Opasna zona" i "Glavni urednik". Od 2004. do 2014. radila je kao glavna i odgovorna urednica lista "Pervaya Krimskaya",<ref name=":0" /> a od 1992. do 2009. kao dopisnica STB (TV kanala). Od 1992. radila je kao dopisnica agencije [[France-Presse]]. Objavljivala je u internet novinama "Ukrainska pravda" i predsjednica je Krimskog udruženja slobodnih novinara od 1997. Godine 2012. postala je zamjenica generalnog direktora za informatičku politiku ATR-a (TV kanala), te autorica političke i društvene TV emisije "Gravitacija". Dobila je službeno upozorenje protiv "ekstremističkih stavova" od strane tužioca, protestovala je zbog povećanog hapšenja krimskih Tatara.<ref>{{Cite web |title=Crimean Tatar Journalist Warned Over 'Extremist' Views |url=https://www.rferl.org/a/crimean-prosecutor-warns-tatar-journalist-over-extremist-views-children-of-jailed/27768037.html |access-date=13. 4. 2022 |website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Crimean Tatar journalist accused of ’extremism’ & incitement for call to help children |url=https://khpg.org//en/1464643170 |access-date=13. 4. 2022 |website=Kharkiv Human Rights Protection Group}}</ref><ref>{{Cite news |date=24. 8. 2015 |title=Ukraine crisis: Crimean Tatars uneasy under Russia rule |language=en-GB |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-34042938 |access-date=13. 4. 2022}}</ref> {{Citat|Uskoro će krimske Tatare hvatati na ulicama, u javnom prevozu i na pijacama. Manje od koraka smo od toga da budemo primorani da nosimo žutu traku na rukavima, da bismo se razlikovali", napisala je na [[Facebook]]u.}} U martu 2015. upozorila je na obaveznu arbitrarnu registraciju krimskih medija prema ruskom zakonu, što bi dovelo do zatvaranja mnogih medija.<ref>{{Cite web |date=31. 3. 2015 |title=Crimean Tatar media will shut down as arbitrary registration deadline expires |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2015/03/crimean-tatar-media-will-shut-down-as-arbitrary-registration-deadline-expires/ |access-date=13. 4. 2022 |website=Amnesty International |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Crimean Tatar TV Cameraman Held |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-crimean-tatar-tv-cameraman-arrested/26969900.html |access-date=13. 4. 2022 |website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |language=en}}</ref> ATR se zatvorio u aprilu 2015. jer nije uspio dobiti dozvolu od Roskomnadzora, kao odmazdu za proukrajinske stavove koje emituje kanal.<ref name=":2">{{Cite news |date=1. 4. 2015 |title=Crimean Tatar media 'silenced by Russia' |language=en-GB |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-32145218 |access-date=13. 4. 2022}}</ref> Budžurova je napustila mjesto zamjenice generalnog direktora za informatičku politiku ATR-a (TV kanala) zbog zatvaranja kanala i počela se baviti humanitarnim radom. Od augusta 2015.<ref>{{Cite web |title=[Feature] Crimeans seek stable life under Russian control |url=https://euobserver.com/world/138129 |access-date=13. 4. 2022 |website=EUobserver |language=en}}</ref> zamjenica je direktora produkcijskog studija ''QaraDeniz production''. Jedna je od organizatorica godišnjeg takmičenja dečjih talenata "Sanlı ses".<ref>[https://sandro.life/aksenov-budjurova-sovmin-crimea-2015/ Публикация этих фото — самый сильный ход пресс-службы Совмина Республики Крым со времён начала «Светопредставления»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170926235622/https://sandro.life/aksenov-budjurova-sovmin-crimea-2015/ |date=26. 9. 2017 }} {{in lang|ru}}</ref> Godine 2016. postala je jedan od osnivača javnog pokreta "Bizim Balalar" (Naša djeca) za podršku djeci zatvorenika krimskih muslimana.<ref>{{Cite web |date=27. 12. 2016 |title=A day in the life of Nariman Dzhelyal |url=https://www.politico.eu/article/day-in-the-life-of-nariman-dzhelyal-crimea-diary-ukraine-tatars/ |access-date=13. 4. 2022 |website=POLITICO |language=en-US}}</ref> Godine 2019. pomogla je oslobađanje arhiepiskopa simferopoljskog i krimskog Klimenta iz Ukrajinske pravoslavne crkve.<ref>{{Cite web |title="Threat of persecutions remains": Archbishop Klyment reveals details of his detention in occupied Crimea |url=https://www.unian.info/society/10467066-threat-of-persecutions-remains-archbishop-klyment-reveals-details-of-his-detention-in-occupied-crimea.html |access-date=13. 4. 2022 |website=www.unian.info |language=en}}</ref> === Politika === Godine 1991. izabrana je za delegata II [[Kurultaj krimskotatarskog naroda|Kurultaja krimskotatarskog naroda]]. Dva puta je birana u [[Medžlis krimskotatarskog naroda]] (član od 1991. do 1997.), a od 1994. do 1998. za poslanika [[Vrhovna Rada Krima|Vrhovne Rade Krima]]. Ona je 2. novembra 2015. prijavila da je njena kuća pretresena u vezi sa krivičnim predmetom protiv [[Lenur Islamov|Lenura Islamova]].<ref>{{Cite web |title=Лиля Буджурова: не пугайте автоматами мою семью и мой народ |url=https://ru.krymr.com/a/news/27341175.html |access-date=13. 4. 2022 |website=Крым.Реалии |language=ru}}</ref> == Nagrade == * Počasna diploma Vijeća ministara Krima (2000; kao članica autorskog tima)<ref>{{cite web|title=О награждении Почетной грамотой Совета министров Автономной Республики Крым|url=https://data.rada.gov.ua/krym/show/rb0206001-00#Text|publisher=Верховна Рада України. Законодавство АР Крим|access-date=23. 3. 2022}}</ref> * Dobitnica nagrade Vasilij Stus (2001)<ref name=":1" /> * Kavalir Ordena "Za zasluge" III stepena (2015)<ref>[http://www.president.gov.ua/documents/19549.html Указ Президента України від 5 червня 2015 року № 313/2015 «Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня журналіста»]{{dead link|bot=InternetArchiveBot|date=april 2022}} {{in lang|uk}}</ref> * Nagrada "Visoki standardi novinarstva" (Ukrajina, 2018) – u kategoriji "Za kvalitetan regionalni medijski projekat", mediji – Krimski Tatari.<ref>{{cite web|title=У Львові оголосили переможців премії «Високі стандарти журналістики-2018»|url=https://www.standartsofjournalism.com/post/15-12-2018-winners-were-awarded|website=Премія «Високі стандарти журналістики»|date=15. 12. 2020|access-date=23. 3. 2022|language=uk|archive-date=12. 12. 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201212222210/https://www.standartsofjournalism.com/post/15-12-2018-winners-were-awarded|url-status=dead}}</ref> == Publikacije== *{{Cite web |last=BUDZHUROVA |first=Lilia |last2=Zaks |first2=Dmitry |title=Russia welcomes Crimea despite Western sanctions |url=http://www.timesofisrael.com/russia-welcomes-crimea-despite-western-sanctions/ |access-date=13. 4. 2022 |website=www.timesofisrael.com |language=en-US}} ==Reference== {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * [http://qmusic.at.ua/forum/2-94-1 Lilya (Suze naroda)] * [http://krymology.info/index.php/Буджурова,_Лиля_Рустемовна Krimalogija] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220415221306/http://krymology.info/index.php/%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0,_%D0%9B%D0%B8%D0%BB%D1%8F_%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0 |date=15. 4. 2022 }} {{Normativna kontrola}} {{DEFAULTSORT:Budžurova, Lilja}} [[Kategorija:Rođeni 1958.]] [[Kategorija:Živi ljudi]] [[Kategorija:Biografije, Angren (Uzbekistan)]] [[Kategorija:Krimski novinari]] q43gtzw6m0a79nnxgzhf9lbcnl4ok5a 0 506484 3672604 3625706 2024-12-11T22:07:45Z InternetArchiveBot 118070 Rescuing 1 sources and submitting 0 for archiving.) #IABot (v2.0.9.5 3672604 wikitext text/x-wiki {{Infokutija muzičar | počasni_prefiks = | ime = Merima Ključo | počasni_sufiks = | slika = | slika_veličina = | široka_slika = <!-- 'da' ako je široka slika, inače ostaviti prazno --> | alt = | opis = | pozadina = instrumentalist | ime_na_maternjem = | ime_na_maternjem_jezik = | ime_po_rođenju = | alias = | datum_rođenja = {{datum rođenja i godine|1973|12|26}} | mjesto_rođenja = [[Livno]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | porijeklo = | datum_smrti = <!-- {{datum smrti i godine|GGGG|MM|DD|GGGG|MM|DD}} (datum smrti pa onda datum rođenja) --> | mjesto_smrti = | žanr = [[Klasična muzika|Klasična]], [[World muzika|World]], Sefardska muzika, [[Klezmerska muzika|Klezmerska]], [[Balkanska muzika|Balkanska]], [[Sevdalinka|Sevdah]] | zanimanje = | instrument = | karijera = <!-- GGGG–GGGG. (ili –danas) --> | izdavač = | povezani_umjetnici = | veb-sajt = <!-- {{URL|primjer.com}} --> | značajni_instrumenti = | modul = | modul2 = | modul3 = }} '''Merima Ključo''' (26. decembar 1973) jest [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovačka]] koncertna [[harmonikaši]]ca i [[kompozitor]]ica. Godine 1993. izbjegla je u Holandiju tokom [[Rat u Bosni i Hercegovini|rata]]. Trenutno je bosansko-holandski državljanin. Nakon što je 2011. dobila Genius vizu, postala je američki rezident i živi u [[Los Angeles]]u. Klasično je školovana harmonikašica, specijalizovana za savremenu muziku. Tečno govori različite muzičke idiome, a njen repertoar crpi od klasične, avangardne i eksperimentalne muzike, kao i od sopstvenih kompozicija u kojima se balkanska, sefardska i klezmerska tradicija susreću sa savremenim tehnikama. Bila je gostujuća solistkinja sa brojnim simfonijskim orkestrima, uključujući [[Škotski kamerni orkestar]], [[Holandski simfonijski orkestar]] i [[Filharmonijski orkestar Holandskog radija]]. Kao solista učestvovala je na festivalu St Magnus, festivalu City of London, festivalu Gaudeamus i festivalu Gubaidulina. Osim što svira na harmonici, komponuje i aranžira muziku. Producirala je, komponovala i aranžirala hvaljeni album ''Zumra'' (Gramofon, 2009/ Harmonia Mundi UK / World Village 2010), na kojem je nastupila [[Amira Medunjanin]]. Sunday Times je Zumru proglasio jednim od "100 najboljih albuma 2010.", kao i brojem 4 u "10 najboljih svjetskih muzičkih albuma".<ref>{{Cite web|url=http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/culture/music/Jazz/article466917.ece|title=World albums of the year {{!}} The Sunday Times|date=21. 12. 2014|website=web.archive.org|access-date=31. 5. 2024|archive-date=21. 12. 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141221181628/http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/culture/music/Jazz/article466917.ece|url-status=dead}}</ref> Komponovala je muziku za filmove ''[[U zemlji krvi i meda]]'' [[Angelina Jolie|Angeline Jolie]], "[[Jack]]" [[Sergej Kreso|Sergeja Kresa]], "[[Journey 4 Artists]]" [[Michele Noble]]a i "[[Priče o sevdahu]]" [[Robert Golden|Roberta Goldena]].<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.constellationsmusic.org/merima-kljuco|title=Merima Ključo {{!}} Guest Artists|website=Constellations|language=en|access-date=31. 5. 2024|archive-date=31. 5. 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240531080158/https://www.constellationsmusic.org/merima-kljuco|url-status=dead}}</ref> Također je radila s Nacionalnim židovskim kazalištem, Bremer teatrom, Nederlandse Kinder Theaterom, Eastwest Theatre Company i Zagrebačkim kazalištem mladih. Godine 2006. komponovala je muziku za radio dramu "Wie der Soldat das Grammofon repariert", koja je zasnovana na knjizi [[Saša Stanišić|Saše Stanišića]] i objavljena kao audio knjiga preko Random House-a.<ref>http://biber-nuert.kdrs.de:8182/opax15/ftitle.C?LANG=de&FUNC=full&SORTX=13&10044777=YES{{Mrtav link}}</ref> Od 2009. do 2012. svirala je i radila kao aranžer/kompozitor za samostalnu predstavu Theodore Bikel, ''Sholom Aleichem: Laughter Through Tears''. Godine 2012. pozvana je od strane Eastwest Theatre Company da komponuje, aranžira i izvede [[Sarajevska crvena linija|Sarajevsku Crvenu liniju]] povodom obilježavanja 20. godišnjice [[Opsada Sarajeva|opsade Sarajeva]]. Ovaj komad, koji je uključivao tradicionalne pjesme, pop pjesme i klasičnu muziku, izveden je 6. aprila 2012. pred publikom sa 11.541 praznih crvenih stolica u Sarajevu, s jednom stolicom za svaki život izgubljen u opsadi. Hiljade ljudi iz svih sfera života okupilo se da svjedoči i pamti. Njen multimedijalni rad ''Sarajevska Hagada: Muzika knjige'' (za harmoniku, klavir i video, 2014) prati priču o jednom od najcjenjenijih rukopisa jevrejske kulture. Koristeći muzičke tradicije [[Španija|Španije]], [[Italija|Italije]], [[Austrija|Austrije]] i [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], ilustruje putovanja [[Sarajevska hagada|Hagade]] od srednjovjekovne Španije do Bosne 20. stoljeća gdje je bila skrivena i spašena tokom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], do restauracije u [[Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine|Zemaljskom muzeju u Sarajevu]] nakon rata 1992-1995. Inspirisan historijskim romanom Ljudi iz knjige autorke dobitnice Pulitzerove nagrade [[Geraldina Brooks|Geraldine Brooks]], Sarajevska Hagada: Muzika knjige tumači artefakt kao univerzalni simbol egzila, povratka i koegzistencije. Predstavu Sarajevske Hagade naručila je Mreža nove jevrejske kulture Fondacije za jevrejsku kulturu, liga sjevernoameričkih prezentera scenskih umjetnosti posvećenih kreiranju i turnejama inovativnih projekata, a razvijena je u rezidenciji u Yellow Barn.<ref>[https://www.washingtonpost.com/entertainment/concert-celebrates-the-sarajevo-haggadah-a-symbol-of-survival/2014/10/08/0368e480-4d6a-11e4-877c-335b53ffe736_story.html ''Washington Post'' article on "The Sarajevo Haggadah: Music of the Book"]</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bostonglobe.com/arts/music/2014/03/31/from-one-book-many-stories/CV3yES5PT28ZY7UchBQuuN/story.html|title=From one book on the Sarajevo Haggadah, many stories - The Boston Globe|last=Correspondent|first=Ted Weesner Globe|last2=April 1|website=BostonGlobe.com|language=en-US|access-date=31. 5. 2024|last3=2014|last4=Comments|first4=12:00 a m Share on Facebook Share on TwitterView}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.austinchronicle.com/arts/2014-11-28/the-sarajevo-haggadah/|title=Bosnian musician Merima Kljuco loosely traced the miraculous history of the Sarajevo Haggadah from medieval Spain to today in a stunning score for accordion and piano|last=Zeldin|first=Natalie|last2=Fri.|website=www.austinchronicle.com|language=en-US|access-date=31. 5. 2024|last3=Nov. 28|last4=2014}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.bernsarts.com/the-sarajevo-haggadah-music-of-the-book|title=The Sarajevo Haggadah|website=Bernstein Artists|language=en-US|access-date=31. 5. 2024}}</ref> Njen solo album ''Couperin Visiting the Balkans'' objavljen je 2015. Godine 2016. redatelj/glumac [[Edvin Liverić]] i Zagrebačkog pozorišta mladih pozvali su je da komponuje muziku za Bilježnicu - predstavu prema knjizi [[Ágota Kristóf|Ágote Kristóf]]. Njene knjige ''Istočnoevropske narodne melodije za harmoniku''<ref name=":0" /><ref>[http://www.schott-music.com/press/press_releases/archive/show,3310.html "Eastern European Folk Tunes for Accordion" on Schott Music]</ref> i ''Klezmer i sefardske melodije za harmoniku''<ref name=":0" /><ref>[http://www.schott-music.com/shop/1/show,280812.html "Klezmer and Sephardic Tunes for Accordion" on Schott Music]</ref> izdaje Schott Music. Album Aritmia objavljen je 2016. kao rezultat njene saradnje sa gitaristom [[Miroslav Tadić|Miroslavom Tadićem]]. Pored toga, predavala je na konzervatorijumima i univerzitetima u Evropi i SAD. Svoje studije harmonike započela na [[Srednja muzička škola u Sarajevu|Srednjoj muzičkoj školi u Sarajevu]], nastavio na Codarts Univerzitetu za umjetnost u Rotterdamu, a kulminirao na Univerzitetu umjetnosti u Bremenu, gdje je dobila postdiplomsku stipendiju za izuzetan talenat i diplomirala s pohvalom. == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * [http://www.merimakljuco.com/ Artist homepage] {{Normativna kontrola}} {{DEFAULTSORT:Ključo, Merima}} [[Kategorija:Bosanskohercegovačke harmonikašice]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke kompozitorice]] [[Kategorija:Nizozemske harmonikašice]] [[Kategorija:Nizozemske kompozitorice]] [[Kategorija:Američke harmonikašice]] [[Kategorija:Američke kompozitorice]] [[Kategorija:Biografije, Livno]] [[Kategorija:Rođeni 1973.]] [[Kategorija:Živi ljudi]] 134e8c7ho8rq6od9hfxq59sth91p2ri 14 507544 3672658 3633224 2024-12-12T02:48:47Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672658 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Stranka demokratske akcije}} [[Kategorija:Stranka demokratske akcije|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Stranka demokratske akcije]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Stranka demokratske akcije]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Stranka demokratske akcije]] ktp8e7r21hvrgm5d9s47o6prtgrz6xb 14 507548 3672649 3633244 2024-12-12T02:48:45Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672649 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Bosanskohercegovačka patriotska stranka}} [[Kategorija:Bosanskohercegovačka patriotska stranka|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Bosanskohercegovačka patriotska stranka]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Bosanskohercegovačka patriotska stranka]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Bosanskohercegovačka patriotska stranka]] mf8ug3ly85syh9gw9s9ff9o9m1ylqui 14 507550 3672652 3633255 2024-12-12T02:48:45Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672652 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Muslimanska bošnjačka organizacija}} [[Kategorija:Muslimanska bošnjačka organizacija|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Muslimanska bošnjačka organizacija]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Muslimanska bošnjačka organizacija]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Muslimanska bošnjačka organizacija]] 6dt45fjzxk4i804rjjdghtgyjpwez2k 14 507558 3672656 3633256 2024-12-12T02:48:47Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672656 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Narodni evropski savez}} [[Kategorija:Narodni evropski savez|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Narodni evropski savez]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Narodni evropski savez]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Narodni evropski savez]] giyy0mrlkkx62initqgdx9rr8fr6eg8 14 507559 3672657 3633219 2024-12-12T02:48:47Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672657 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Snaga naroda}} [[Kategorija:Snaga naroda|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Snaga naroda]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Snaga naroda]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Snaga naroda]] jk13slcngioericr01iezc8ke7rc4tn 14 507560 3672660 3633225 2024-12-12T02:48:48Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672660 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Stranka demokratske aktivnosti}} [[Kategorija:Stranka demokratske aktivnosti|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Stranka demokratske aktivnosti]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Stranka demokratske aktivnosti]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Stranka demokratske aktivnosti]] lpnyijrwd4kao0e7qzba68efewnekaw 14 507561 3672662 3633227 2024-12-12T02:48:48Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672662 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Stranka za narod Bosne i Hercegovine}} [[Kategorija:Stranka za narod Bosne i Hercegovine|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Stranka za narod Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Stranka za narod Bosne i Hercegovine]] nbqozys3qfqacah5ipzfwsuxnukn20u 14 507569 3672650 3633247 2024-12-12T02:48:45Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672650 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Demokratski narodni savez}} [[Kategorija:Demokratski narodni savez|Političari]] [[Kategorija:Srpski političari iz Bosne i Hercegovine|Demokratski narodni savez]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Demokratski narodni savez]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Demokratski narodni savez]] [[Kategorija:Političari srpskih nacionalističkih stranaka|Demokratski narodni savez]] 5l1pvw7sirjf3edwwi06s0omphcfcge 14 507603 3672654 3633260 2024-12-12T02:48:46Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672654 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Narod i pravda}} [[Kategorija:Narod i pravda|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Narod i pravda]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Narod i pravda]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Narod i pravda]] ezsc73zbwsmnz6m4nplseltfmyy7f0e 14 507608 3672655 3633284 2024-12-12T02:48:46Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672655 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine}} [[Kategorija:Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Savez za bolju budućnost Bosne i Hercegovine]] qkv54b7dm0r2juuwz7kkkn39nmqc8la 14 507609 3672614 3633295 2024-12-11T22:31:44Z Z1KA 87045 [[Kategorija:Socijalistička partija Republike Srpske]] uklonjena; [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]] dodata (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672614 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Socijalistička partija Republike Srpske}} [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari|Socijalistička partija Republike Srpske]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Socijalistička partija Republike Srpske]] [[Kategorija:Srpski političari iz Bosne i Hercegovine|Socijalistička partija Republike Srpske]] rtmlqx1hdh51q0l6jwhime52auiscp7 3672617 3672614 2024-12-11T22:32:19Z Z1KA 87045 Z1KA premjestio je stranicu [[Kategorija:Političari Socijalističke partije Republike Srpske]] na [[Kategorija:Političari Socijalističke partije (Bosna i Hercegovina)]]: Uobičajen naziv 3672614 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Socijalistička partija Republike Srpske}} [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari|Socijalistička partija Republike Srpske]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Socijalistička partija Republike Srpske]] [[Kategorija:Srpski političari iz Bosne i Hercegovine|Socijalistička partija Republike Srpske]] rtmlqx1hdh51q0l6jwhime52auiscp7 3672619 3672617 2024-12-11T22:32:40Z Z1KA 87045 3672619 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)}} [[Kategorija:Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari|Socijalistička partija Republike Srpske]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Socijalistička partija Republike Srpske]] [[Kategorija:Srpski političari iz Bosne i Hercegovine|Socijalistička partija Republike Srpske]] rgl1yhp64t4brdjzwtc9dlttse1q9fx 14 507611 3672661 3633304 2024-12-12T02:48:48Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672661 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Stranka za Bosnu i Hercegovinu}} [[Kategorija:Stranka za Bosnu i Hercegovinu|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Stranka za Bosnu i Hercegovinu]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Stranka za Bosnu i Hercegovinu]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Stranka za Bosnu i Hercegovinu]] gkxb94ed15gd12ar6n2c147rueeyc4x 14 507616 3672653 3633355 2024-12-12T02:48:46Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672653 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Muslimanska narodna organizacija}} [[Kategorija:Muslimanska narodna organizacija|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Muslimanska narodna organizacija]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Muslimanska narodna organizacija]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Muslimanska narodna organizacija]] g2f0flxs23sjegq2iziyo0ocns23kiq 14 507618 3672651 3633368 2024-12-12T02:48:45Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672651 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Jugoslavenska muslimanska organizacija}} [[Kategorija:Jugoslavenska muslimanska organizacija|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Jugoslavenska muslimanska organizacija]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Jugoslavenska muslimanska organizacija]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Jugoslavenska muslimanska organizacija]] tqpoi9of5ruxhuk91zc7vkkaq7u2uer 14 509312 3672659 3646276 2024-12-12T02:48:47Z Z1KA 87045 Moving from [[Category:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] to [[Category:Bošnjački političari]] using [[c:Help:Cat-a-lot|Cat-a-lot]] 3672659 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} {{Kategorija također pogledajte|Naprijed (Bosna i Hercegovina)}} [[Kategorija:Naprijed (Bosna i Hercegovina)|Političari]] [[Kategorija:Bošnjački političari|Naprijed]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari po strankama|Naprijed]] [[Kategorija:Političari bošnjačkih nacionalističkih stranaka|Naprijed]] 4fmrmtka1726apzxchpjvrzrlkq4k4k 0 514410 3672701 3666941 2024-12-12T11:31:53Z Panasko 146730 3672701 wikitext text/x-wiki '''Marin Vukoja''' (rođen 1973. u [[Široki Brijeg|Širokom Brijegu]]) je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] pravnik i [[sudija]] [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog Suda Bosne i Hercegovine]].<ref>{{Cite web|url=https://www.ustavnisud.ba/hr/marin-vukoja|title=Ustavni sud Bosne i Hercegovine {{!}} Marin Vukoja|website=Ustavni sud Bosne i Hercegovine|access-date=2024-12-12}}</ref> Diplomirao je 1998. na [[Pravni fakultet u Mostaru|Pravnom fakultetu]] [[Univerzitet u Mostaru|Univerziteta u Mostar]]u. Stručni upravni ispit za rad u tijelima državne službe položio je 2000, pravosudni ispit 2007, a odvjetnički ispit 2010. Od 1998. do 2003. radio je u Stručnoj službi [[Skupština Zapadnohercegovačkog kantona|Skupštine Zapadnohercegovačkog kantona]], prvo kao stručni saradnik, a zatim kao načelnik Odjeljenja za propise i pružanje pravne pomoći. Od 2003. do 2007. bio je sekretar Vlade [[Zapadnohercegovački kanton|Zapadnohercegovačkog kantona]], a od 2007. do 2015. sekretar [[Dom naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Doma naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Od 2015. do 2024. bio je sekretar [[Zastupnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Zastupničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Bio je sudac porotnik [[Kantonalni sud|Kantonalnog suda]] Zapadnohercegovačkog kantona i sudac porotnik Općinskog suda u Širokom Brijegu. Bio je član Općinskog izbornog povjerenstva u Širokom Brijegu, član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita u Zapadnohercegovačkom kantonu − ispitivač iz predmeta Osnove ustavnog uređenja, te član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita iz predmeta Osnove ustavnog sustava Bosne i Hercegovine, koje je imenovalo [[Ministarstvo pravde Bosne i Hercegovine]]. Ekspert je na Listi eksperata Agencije za državnu službu. Upisao je poslijediplomski doktorski studij na Pravnom fakultetu Univerziteta u Mostaru. Na dužnost suca [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] stupio je u maju 2024. <ref>https://www.klix.ba/vijesti/bih/marin-vukoja-preuzeo-duznost-a-nova-predsjednica-ustavnog-suda-bih-je-seada-palavric/240531088</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine}} {{Normativna kontrola}} m7cmfra2rhtvl5nd0bnx42j4j9che6a 3672704 3672701 2024-12-12T11:35:21Z Panasko 146730 + 5 kategorija (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672704 wikitext text/x-wiki '''Marin Vukoja''' (rođen 1973. u [[Široki Brijeg|Širokom Brijegu]]) je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] pravnik i [[sudija]] [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog Suda Bosne i Hercegovine]].<ref>{{Cite web|url=https://www.ustavnisud.ba/hr/marin-vukoja|title=Ustavni sud Bosne i Hercegovine {{!}} Marin Vukoja|website=Ustavni sud Bosne i Hercegovine|access-date=2024-12-12}}</ref> Diplomirao je 1998. na [[Pravni fakultet u Mostaru|Pravnom fakultetu]] [[Univerzitet u Mostaru|Univerziteta u Mostar]]u. Stručni upravni ispit za rad u tijelima državne službe položio je 2000, pravosudni ispit 2007, a odvjetnički ispit 2010. Od 1998. do 2003. radio je u Stručnoj službi [[Skupština Zapadnohercegovačkog kantona|Skupštine Zapadnohercegovačkog kantona]], prvo kao stručni saradnik, a zatim kao načelnik Odjeljenja za propise i pružanje pravne pomoći. Od 2003. do 2007. bio je sekretar Vlade [[Zapadnohercegovački kanton|Zapadnohercegovačkog kantona]], a od 2007. do 2015. sekretar [[Dom naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Doma naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Od 2015. do 2024. bio je sekretar [[Zastupnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Zastupničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Bio je sudac porotnik [[Kantonalni sud|Kantonalnog suda]] Zapadnohercegovačkog kantona i sudac porotnik Općinskog suda u Širokom Brijegu. Bio je član Općinskog izbornog povjerenstva u Širokom Brijegu, član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita u Zapadnohercegovačkom kantonu − ispitivač iz predmeta Osnove ustavnog uređenja, te član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita iz predmeta Osnove ustavnog sustava Bosne i Hercegovine, koje je imenovalo [[Ministarstvo pravde Bosne i Hercegovine]]. Ekspert je na Listi eksperata Agencije za državnu službu. Upisao je poslijediplomski doktorski studij na Pravnom fakultetu Univerziteta u Mostaru. Na dužnost suca [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] stupio je u maju 2024. <ref>https://www.klix.ba/vijesti/bih/marin-vukoja-preuzeo-duznost-a-nova-predsjednica-ustavnog-suda-bih-je-seada-palavric/240531088</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Rođeni 1973.]] [[Kategorija:Biografije, Široki Brijeg]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke sudije]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački pravnici]] [[Kategorija:Živi ljudi]] 9f433rmdnw6q9gqtbcjkiz2q8vxm9fr 3672707 3672704 2024-12-12T11:39:06Z Panasko 146730 3672707 wikitext text/x-wiki '''Marin Vukoja''' (rođen 1973. u [[Široki Brijeg|Širokom Brijegu]]) je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] pravnik i [[sudija]] [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog Suda Bosne i Hercegovine]].<ref>{{Cite web|url=https://www.ustavnisud.ba/hr/marin-vukoja|title=Ustavni sud Bosne i Hercegovine {{!}} Marin Vukoja|website=Ustavni sud Bosne i Hercegovine|access-date=2024-12-12}}</ref> Diplomirao je 1998. na [[Pravni fakultet u Mostaru|Pravnom fakultetu]] [[Univerzitet u Mostaru|Univerziteta u Mostar]]u. Stručni upravni ispit za rad u tijelima državne službe položio je 2000, pravosudni ispit 2007, a odvjetnički ispit 2010. Od 1998. do 2003. radio je u Stručnoj službi [[Skupština Zapadnohercegovačkog kantona|Skupštine Zapadnohercegovačkog kantona]], prvo kao stručni saradnik, a zatim kao načelnik Odjeljenja za propise i pružanje pravne pomoći. Od 2003. do 2007. bio je sekretar Vlade [[Zapadnohercegovački kanton|Zapadnohercegovačkog kantona]], a od 2007. do 2015. sekretar [[Dom naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Doma naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Od 2015. do 2024. bio je sekretar [[Zastupnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Zastupničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Bio je sudac porotnik [[Kantonalni sud|Kantonalnog suda]] Zapadnohercegovačkog kantona i sudac porotnik Općinskog suda u Širokom Brijegu. Bio je član Općinskog izbornog povjerenstva u Širokom Brijegu, član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita u Zapadnohercegovačkom kantonu − ispitivač iz predmeta Osnove ustavnog uređenja, te član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita iz predmeta Osnove ustavnog sustava Bosne i Hercegovine, koje je imenovalo [[Ministarstvo pravde Bosne i Hercegovine]]. Ekspert je na Listi eksperata Agencije za državnu službu. Upisao je poslijediplomski doktorski studij na Pravnom fakultetu Univerziteta u Mostaru. Na dužnost suca [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] stupio je u maju 2024.<ref>{{Cite web|url=https://www.klix.ba/vijesti/bih/marin-vukoja-preuzeo-duznost-a-nova-predsjednica-ustavnog-suda-bih-je-seada-palavric/240531088|title=Marin Vukoja preuzeo dužnost, a nova predsjednica Ustavnog suda BiH je Seada Palavrić|website=www.klix.ba|access-date=2024-12-12}}</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Rođeni 1973.]] [[Kategorija:Biografije, Široki Brijeg]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke sudije]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački pravnici]] [[Kategorija:Živi ljudi]] q9aqja8sb22irg3dhfhba86ccl3a7gf 3672709 3672707 2024-12-12T11:45:19Z Panasko 146730 infokutija 3672709 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Marin Vukoja | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Godina rođenja i godine|1973||}} | mjesto_rođenja = [[Široki Brijeg]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = <!-- {{Datum smrti i godine|GGGG|MM|DD|GGGG|MM|DD}} (datum smrti pa onda datum rođenja) --> | mjesto_smrti = <!-- [[Grad]], [[Država]] --> | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = Sudija | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Marin Vukoja''' (rođen 1973. u [[Široki Brijeg|Širokom Brijegu]]) je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] pravnik i [[sudija]] [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog Suda Bosne i Hercegovine]].<ref>{{Cite web|url=https://www.ustavnisud.ba/hr/marin-vukoja|title=Ustavni sud Bosne i Hercegovine {{!}} Marin Vukoja|website=Ustavni sud Bosne i Hercegovine|access-date=2024-12-12}}</ref> Diplomirao je 1998. na [[Pravni fakultet u Mostaru|Pravnom fakultetu]] [[Univerzitet u Mostaru|Univerziteta u Mostar]]u. Stručni upravni ispit za rad u tijelima državne službe položio je 2000, pravosudni ispit 2007, a odvjetnički ispit 2010. Od 1998. do 2003. radio je u Stručnoj službi [[Skupština Zapadnohercegovačkog kantona|Skupštine Zapadnohercegovačkog kantona]], prvo kao stručni saradnik, a zatim kao načelnik Odjeljenja za propise i pružanje pravne pomoći. Od 2003. do 2007. bio je sekretar Vlade [[Zapadnohercegovački kanton|Zapadnohercegovačkog kantona]], a od 2007. do 2015. sekretar [[Dom naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Doma naroda Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Od 2015. do 2024. bio je sekretar [[Zastupnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine|Zastupničkog doma Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine]]. Bio je sudac porotnik [[Kantonalni sud|Kantonalnog suda]] Zapadnohercegovačkog kantona i sudac porotnik Općinskog suda u Širokom Brijegu. Bio je član Općinskog izbornog povjerenstva u Širokom Brijegu, član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita u Zapadnohercegovačkom kantonu − ispitivač iz predmeta Osnove ustavnog uređenja, te član Povjerenstva za polaganje stručnog upravnog ispita iz predmeta Osnove ustavnog sustava Bosne i Hercegovine, koje je imenovalo [[Ministarstvo pravde Bosne i Hercegovine]]. Ekspert je na Listi eksperata Agencije za državnu službu. Upisao je poslijediplomski doktorski studij na Pravnom fakultetu Univerziteta u Mostaru. Na dužnost suca [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] stupio je u maju 2024.<ref>{{Cite web|url=https://www.klix.ba/vijesti/bih/marin-vukoja-preuzeo-duznost-a-nova-predsjednica-ustavnog-suda-bih-je-seada-palavric/240531088|title=Marin Vukoja preuzeo dužnost, a nova predsjednica Ustavnog suda BiH je Seada Palavrić|website=www.klix.ba|access-date=2024-12-12}}</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Rođeni 1973.]] [[Kategorija:Biografije, Široki Brijeg]] [[Kategorija:Bosanskohercegovačke sudije]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački pravnici]] [[Kategorija:Živi ljudi]] 05557w1dghiqferuz5o56dv9aph3ptj 10 514921 3672579 3672392 2024-12-11T19:28:48Z KWiki 9400 3672579 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Prijevod}}</noinclude> {{Navbox with collapsible groups|navbox | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | name = Izraelsko-palestinski sukob | title = [[Izraelsko-palestinski sukob]] | listclass = hlist | selected = {{{1|{{{selected|}}}}}} <!---------------------------------------------------------> | abbr1 = Učesnici | sect1 = Učesnici | list1 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup | group1 = [[Izraelci]] | list1 = <!--Isključivo organizacije/grupe--> * [[Izraelske odbrambene snage]] * [[Izraelska policija]] * [[Mossad]] * [[Shin Bet|Shabak (Shin Bet)]] | group2 = [[Palestinci]] | list2 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupstyle=font-weight:normal; |evenodd=swap | group1 = Glavni | list1 = <!--Isključivo organizacije/grupe--> * [[Svepalestinski protektorat]] * [[Palestinska oslobodilačka organizacija]] * [[Fatah]] * [[Hamas]] * [[Palestinska narodna samouprava]] | group2 = Ostale grupe | list2 = * [[Brigade šehida Al-Aqse]] * [[Djeca u izraelsko-palestinskom sukobu|Djeca]] * [[Demokratski front oslobođenja Palestine|DFLP]] * [[Džininske brigade]] * [[Lavlja jazbina (militantna grupa)|Lavlja jazbina]] * [[Palestinski islamski džihad|PIJ]] * [[Palestinski oslobodilački front|PLF]] * [[Palestinski narodni borbeni front|PPSF]] * [[Narodni front oslobođenja Palestine|PFLP]] * [[Narodni front oslobođenja Palestine – generalna komanda|PFLP-GC]] * [[Odbori narodnog otpora|PRC]] * [[Pokret strpljivih]] * [[Zouarijevi sinovi]] }} <!----group3 omitted to preserve alternating list backgrounds----> | group4 = Treće strane | list4 = <!--Organizacije/grupe, ne uključivati zemlje ili unije--> * [[Arapska liga]] * [[Hezbollah]] }} <!---------------------------------------------------------> | abbr2 = Pojedinci | sect2 = Pojedinci | list2 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup | group1 = [[Izraelci]] | list1 = * [[Moshe Arens]] * [[Ami Ayalon]] * [[Ehud Barak]] * [[David Ben-Gurion]] * [[Naftali Bennett]] * [[Menahem Begin]] * [[Meir Dagan]] * [[Moshe Dayan]] * [[Avi Dichter]] * [[Yuval Diskin]] * [[Benny Gantz]] * [[Efraim Halevy]] * [[Dan Halutz]] * [[Tzipi Livni]] * [[Golda Meir]] * [[Shaul Mofaz]] * [[Yitzhak Mordechai]] * [[Benjamin Netanyahu]] * [[Ehud Olmert]] * [[Shimon Peres]] * [[Yaakov Peri]] * [[Yitzhak Rabin]] * [[Amnon Lipkin-Shahak]] * [[Yitzhak Shamir]] * [[Ariel Sharon]] * [[Shabtai Shavit]] * [[Moshe Ya'alon]] * [[Danny Yatom]] * [[Zvi Zamir]] | group2 = [[Palestinci]] | list2 = * [[Muhammad Zaidan|Abu Abbas]] * [[Mahmoud Abbas]] * [[Moussa Arafat]] * [[Yasser Arafat]] * [[Yahya Ayyash]] * [[Marwan Barghouti]] * [[Mohammed Dahlan]] * [[Mohammed Deif]] * [[George Habash]] * [[Wadie Haddad]] * [[Ismail Haniyeh]] * [[Nayef Hawatmeh]] * [[Amin al-Husseini|Amin al-Husayni]] * [[Ghazi al-Jabali|Ghazi Jabali]] * [[Ahmed Jibril]] * [[Khalil al-Wazir|Abu Jihad]] * [[Salah Khalaf]] * [[Leila Khaled]] * [[Izz El-Deen Sheikh Khalil|Sheikh Khalil]] * [[Khaled Mashal]] * [[Zuheir Mohsen]] * [[Abu Ali Mustafa]] * [[Abu Nidal]] * [[Izz ad-Din al-Qassam]] * [[Jibril Rajoub]] * [[Abdel Aziz al-Rantisi]] * [[Ali Hassan Salameh]] * [[Salah Shehade]] * [[Ramadan Shalah]] * [[Fathi Shaqaqi]] * [[Ahlam Tamimi]] * [[Ahmed Jasin]] }} <!---------------------------------------------------------> | abbr3 = Hronologija | sect3 = * [[Hronologija izraelsko-palestinskog sukoba|Hronologija]] ** [[Vojne operacije u izraelsko-palestinskom sukobu|vojne operacije]] | list3 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupstyle=padding-right:0.5em; | group1 = [[Sukob među zajednicama u Mandatnoj Palestini|Pozadina]] | list1 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em | group1 = 1920–1948. | list1 = * 1920 **[[Neredi u Jerusalemu 1920.|Neredi u Jerusalemu]] **[[Bitka za Tel Hai]] * 1921:&nbsp;[[Neredi u Jaffi]] * 1929:&nbsp;[[Nemiri u Palestini 1929.|Nemiri u Palestini]] ** [[Masakr u Hebronu 1929.|Masakr u Hebronu]] * 1936–1939:&nbsp;[[Arapska pobuna u Palestini 1936–1939.|Arapska pobuna]] * 1944–1947:&nbsp;[[Jevrejski ustanak u Mandatnoj Palestini|Jevrejski ustanak]] * 1947–1948:&nbsp;[[Građanski rat u Mandatnoj Palestini 1947–1948.|Građanski rat]] / [[Nakba]] }} | group2 = &nbsp; | list2 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em |evenodd=swap | group1 = 1948–1970. | list1 = * 1948:&nbsp;[[Arapsko–izraelski rat 1948.|Arapsko–izraelski rat]] ** [[Ubistva i masakri tokom rata u Palestini 1948.|masakri]] * 1948–danas:&nbsp;[[Palestinski fidaijini|Ustanci fidaijina]] ** 1951–1967:&nbsp;[[Spisak napada na izraelske civile prije 1967.|Napadi na izraelske civile]] ** 1950-e–1960-e:&nbsp;[[Represalijske operacije]] * 1953:&nbsp;[[Masakr u Kibji]] * 1956:&nbsp;[[Sueska kriza]] / [[Masakr u Kefr Kasimu<!--(29. okt)-->]] / [[Masakr u Han Junisu<!--(3. nov)-->]] / [[Masakr u Rafahu 1956.|Masakri u Rafahu]] * 1967:&nbsp;[[Šestodnevni rat]] * 1967–1970:&nbsp;[[Rat iscrpljivanja]] ** 1968:&nbsp;[[Bitka u Karamehu]] }} | group3 = {{longitem|[[Palestinska pobuna u južnom Libanu|Palestinska<br/>pobuna]]}} | list3 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em | group1 = 1968–1982. | list1 = * 1970:&nbsp;[[Bombaški napad na školski autobus kod Avivima]] * 1972:&nbsp;[[Let 571 Sabene]] / [[Minhenski masakr]] / [[Mossadovi atentati nakon masakra u Münchenu|"Bajonet"]] (1973:&nbsp;[[Afera "Lillehammer"]]) * 1974:&nbsp;[[Masakr u Kiryat Shmoni]] / [[Masakr u Ma'alotu]] * 1975:&nbsp;[[Napad na hotel "Savoy"]] * 1976:&nbsp;[[Operacija "Entebbe"]] * 1978:&nbsp;[[Masakr na Obalnom autoputu]] / [[Operacija "Litani"]] * 1980:&nbsp;[[Talačka kriza u Misgav Amu]] }} | group4 = &nbsp; | list4 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em |evenodd=swap | group1 = 1973–1987. | list1 = * 1973:&nbsp;[[Jomkipurski rat]] * 1975:&nbsp;[[Bombaški napadi u Ulici Ben Yehuda]] * 1982:&nbsp;[[Libanski rat 1982.|Libanski rat]] ** [[Opsada Bejruta]] * 1983:&nbsp;[[Epidemija nesvjestice na Zapadnoj obali 1983.|Epidemija nesvjestice na Zapadnoj obali]] * 1984:&nbsp;[[Incident s autobusom 300]] * 1985:&nbsp;[[Otmica "Achillea Laura"|Otmica ''Achillea Laura'']] / [[Operacija "Drvena noga"|"Drvena noga"]] * 1987:&nbsp;[[Noć jedrilica]] }} | group5 = [[Prva intifada]] | list5 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em |evenodd=swap | group1 = 1987–1991. | list1 = * 1988:&nbsp;[[Khalil al-Wazir#Ubistvo|Upad u Tunis]] * 1989:&nbsp;[[Napad na autobus Tel Aviv–Jerusalem 1989.|Napad na autobus 405]] * 1990:&nbsp;[[Ubistva na Brdu hrama 1990.|Ubistva na Brdu hrama]] * 1990-e:&nbsp;[[Palestinski samoubilački napadi]] ** [[Spisak palestinskih samoubilačkih napada#1990-e|spisak]] * 1994:&nbsp;[[Masakr u Pećini patrijarha]] }} | group6 = [[Druga intifada]] | list6 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em | group1 = 2000–2005. | list1 = * [[Palestinski raketni napadi na Izrael|Palestinski raketni napadi]] * [[Palestinski samoubilački napadi]] ** [[Spisak palestinskih samoubilačkih napada#2000-te|spisak]] * [[Spisak izraelskih atentata#2000-ite|Izraelski atentati]] * 2000:&nbsp;[[Protesti u Izraelu u oktobru 2000.|Oktobarski događaji]] * 2001:&nbsp;[[Afera "Santorini"|''Santorini'']] * 2002:&nbsp;[[Afera "Karine A"|''Karine A'']] / [[Operacija "Odbrambeni štit"|"Odbrambeni štit"]] / [[Bitka kod Jenina 2002.|Bitka kod Jenina]] / [[Bitka kod Nablusa]] / [[Operacija "Odlučni put"|"Odlučni put"]] * 2003:&nbsp;[[Zračni napad na Ain es-Saheb]] * 2004:&nbsp;[[Operacija "Duga" (2004)|"Duga"]] / [[Upad u Beit Hanoun 2004.|Upad u Beit Hanoun]] / [[Operacija "Dani pokajanja"|"Dani pokajanja"]] }} | group7 = {{longitem|Kampanje<br/>palestinskih disidenata}} | list7 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em | group1 = 2006–danas | list1 = * 2006:&nbsp;[[Operacija "Donošenje robe kući"|"Donošenje robe kući"]] * 2008:&nbsp;[[Napad na ješivu u Jerusalemu 2008.|Napad na ješivu u Jerusalemu]] / [[Napad utovarivačem u Jerusalemu 2008.|Napad utovarivačem u Jerusalemu]] * 2009:&nbsp;[[Sukobi u Al-Aqsi 2009.|Sukobi u Al-Aqsi]] * 2010:&nbsp;[[Palestinska militantna kampanja 2010.|Palestinska militantna kampanja]] * [[Val nasilja 2015–2016. u izraelsko–palestinskom sukobu|Nasilje 2015–2016]] * 2017:&nbsp;[[Kriza na Brdu hrama 2017.|Kriza na Brdu hrama]] * 2021:&nbsp;[[Izraelsko–palestinska kriza 2021.|Izraelsko–palestinska kriza]] * 2022:&nbsp;[[Sukobi u Al-Aqsi 2022.|Sukobi u Al-Aqsi]] }} | group8 = {{longitem|[[Sukob Gaze i Izraela|Sukob<br/>Gaze i Izraela]]}} | list8 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupwidth=6.0em |evenodd=swap | group1 = 2006–danas | list1 = * 2006:&nbsp;[[Eksplozija na plaži u Gazi 2006.|Eksplozija na plaži u Gazi]] / [[Prekogranični upad u Gazi 2006.|Prekogranični upad u Gazi]] / [[Operacija "Ljetne kiše"|"Ljetne kiše"]] / [[Operacija "Jesenji oblaci"|"Jesenji oblaci"]] / [[Granatiranje Beit Hanouna 2006.|Granatiranje Beit Hanouna]] * 2008:&nbsp;[[Proboj granice između Egipta i Pojasa Gaze 2008.|Proboj granice između Egipta i Pojasa Gaze]] / [[Operacija "Vruća zima|"Vruća zima"]] * 2008–2009:&nbsp;[[Rat u Pojasu Gaze (2008–2009)|Rat u Pojasu Gaze]] * 2010:&nbsp;[[Napad na flotilu za Gazu]] * 2012:&nbsp;[[Operacija "Povratni eho"|"Povratni eho"]] / [[Operacija "Stub od oblaka"|"Stub od oblaka"]] * 2014:&nbsp;[[Operacija "Čvrsta stijena"|"Čvrsta stijena"]] * 2015:&nbsp;[[Flotila za slobodu III]] * 2018:&nbsp;[[Protesti na granici Pojasa Gaze 2018–2019.|Veliki marš povratka]] / [[Izraelski napad u Pojasu Gaze u novembru 2018.|Novembarski napad]] * 2019:&nbsp;[[Sukobi Izraela i Pojasa Gaze u maju 2019.|Majski sukobi]] / [[Operacija "Crni pojas"|"Crni pojas"]] * 2021:&nbsp;[[Izraelsko–palestinska kriza 2021.|"Čuvar zidova"]] * 2022:&nbsp;[[Operacija "Cik zore"|"Cik zore"]] * 2023:&nbsp;[[Operacija "Štit i strijela"|"Štit i strijela"]] / [[Rat Izraela i Hamasa]] }} }} <!---------------------------------------------------------> | abbr4 = Diplomatija | sect4 = Diplomatija / pravo | list4 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup | group1 = Hronologija | list1 = {{#invoke:Navbox|navbox |subgroup |groupstyle=font-weight:normal; | group1 = 1948–1991. | list1 = * 1948:&nbsp;[[Protjerivanje i bijeg Palestinaca 1948.|Protjerivanje i bijeg Palestinaca]] ** [[Spisak raseljenih gradova i sela tokom palestinskog rata 1947–1949.|raseljeni gradovi i sela]] * 1949:&nbsp;[[Konferencija u Lausanne 1949.|Konferencija u Lausanne]] * 1967–danas:&nbsp;[[Izraelska ilegalna naselja]] ** [[Nasilje izraelskih doseljenika|nasilje doseljenika]] ** [[Međunarodno pravo i izraelska naselja|međunarodno pravo]] | group2 = 1990-e | list2 = * 1981–1982:&nbsp;[[Fahdov plan]] * 1991:&nbsp;[[Madridska konferencija iz 1991.|Madridska konferencija]] * 1993–1995:&nbsp;[[Sporazumi iz Osla]] * 1994:&nbsp;[[Protokol o ekonomskim odnosima|Pariški protokol]] * 1994:&nbsp;[[Sporazum Gaze i Jerihona]] * 1994–danas:&nbsp;[[Sigurnosna pomoć Sjedinjenih Američkih Država Palestinskoj narodnoj samoupravi|Sigurnosna pomoć SAD-a PNA]] * 1997:&nbsp;[[Hebronski sporazum]] * 1998:&nbsp;[[Memorandum iz Wye Rivera]] * 1999:&nbsp;[[Memorandum iz Šarm el Šeikha]] | group3 = 2000-ite | list3 = * 2000:&nbsp;[[Samit u Camp David iz 2000.|Samit u Camp Davidu]] / [[Clintonovi parametri]] * 2001:&nbsp;[[Samit u Tabi]] * 2002:&nbsp;[[Bliskoistočni kvartet|Osnovan Kvartet]] * 2003:&nbsp;[[Mapa puta za mir|Mapa puta]] * 2005:&nbsp;[[Povlačenje Izraela iz Gaze]] * 2005:&nbsp;[[Sporazum o kretanju i pristupu]] * 2006:&nbsp;[[Inicijativa Dolina mira]] * 2007:&nbsp;[[Konferencija u Annapolisu]] * 2009:&nbsp;[[Izraelska kontroverza u Aftonbladetu 2009.|Izraelska kontroverza ''Aftonbladet'']] | group4 = 2010-e | list4 = * 2010–2011:&nbsp;[[Izraelsko-palestinski mirovni pregovori 2010–2011.|Izraelsko-palestinski mirovni pregovori]] * 2011:&nbsp;[[Palestine Papers]] * 2013–2014:&nbsp;[[Izraelsko-palestinski mirovni pregovori 2013–2014|Izraelsko-palestinski mirovni pregovori]] * 2023–danas:&nbsp;[[Genocid u Gazi]] }} <!----group2 omitted to preserve alternating list backgrounds----> | group3 = Ujedinjene nacije | list3 = * [[Izrael i Ujedinjene nacije|Izrael i UN]] * [[Palestina i Ujedinjene nacije|Palestina i UN]] * 1947:&nbsp;[[Plan Ujedinjenih nacija za podjelu Palestine|Rezolucija UN 181]] * 1948:&nbsp;[[Rezolucija 194 Generalne skupštine Ujedinjenih nacija|Rezolucija GSUN-a 194]] * 1967:&nbsp;[[Rezolucija 242 Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija|Rezolucija VSUN-a 242]] * Predmeti na MKS-u ** 2004:&nbsp;[[Pravne posljedice izgradnje zida na Okupiranoj palestinskoj teritoriji|Izgradnja zida]] ** 2023–danas:&nbsp;[[Tužba Južnoafričke Republike za genocid protiv Izraela|Južnoafrička tužba za genocid]] ** 2024:&nbsp;''[[Nikaragva protiv Njemačke]]'' ** 2023–2024:&nbsp;[[Predmet ICJ-a o izraelskoj okupaciji palestinskih teritorija|Izraelska okupacija]] }} | abbr5 = Analiza | sect5 = Analiza | list5 = * [[Antipalestinizam]] * [[Poređenja između Izraela i nacističke Njemačke]] * Kritike ** [[Kritika Hamasa]] ** [[Kritika Izraela]] ** [[Izraelska kritika okupacije Palestine|Izraelska kritika okupacije]] * [[Medijsko izvještavanje o izraelsko-palestinskom sukobu|Medijsko izvještavanje]] * [[Rasizam u Izraelu]] * [[Rasizam u državi Palestini|Rasizam u Palestini]] * [[Hronologija anticionizma]] * [["Palestinci nisu postojali"]] }}<noinclude> {{Dokumentacija |sadržaj = ===Collapsible options=== {{collapsible option}} {{collapsible sections option |list=Učesnici, Pojedinci, Hronologija, Diplomatija, Analiza}} }} </noinclude> l66rtff6fvatc9j01axhm9qbjjab246 0 515068 3672536 3671646 2024-12-11T12:11:16Z Panasko 146730 3672536 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Aida Čerkez | slika = | datum_rođenja = 1962. | mjesto_rođenja = [[Sarajevo]] | zanimanje = [[Novinar]]ka, urednica, autorica | godine_aktivnosti = }} '''Aida Čerkez''' (rođena 1962.) jest [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovačka]] urednica i [[Novinar|novinarka]], koja se bavi izvještavanjem o [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovinu]] i [[Balkan]]u za međunarodne medijske organizacije. == Biografija == Rođena je 1962. u [[Sarajevo|Sarajevu]], a odrasla između Sarajeva i [[Njemačka|Njemačke]]. Šefica sarajevskog ureda [[Associated Pressa]] (AP) je postala 1994, dok je Sarajevo bilo pod [[Opsada Sarajeva|opsadom]], bila je odgovorna za izvještavanje AP-a o ratu , te za upravljanje logistikom i sigurnošću.<ref>{{Cite web|url=https://warmfoundation.org/profiles/aida-cerkez/|title=Aida Cerkez|website=warmfoundation.org|language=en-US|access-date=2024-12-08}}</ref> Godine 1995. osvojila je nagradu "Gramling" [[Associated Press]]a za najbolje vođenu medijsku operaciju. Od 2009. zadužena je za planiranje regionalnog televizijskog izvještavanja AP-a. Godine 2005. pridružila se upravnom odboru [[Centar za istraživačko novinarstvo|Centra za istraživačko novinarstvo]] sa sjedištem u Sarajevu, a 2017. postala je urednica u istraživačkoj mreži [[Organized Crime and Corruption Reporting Project]].<ref>{{Cite web|url=https://cin.ba/skupstina/|title=Skupština|last=novinarstvo (CIN)|first=Centar za istraživačko|website=CIN|access-date=2024-12-08}}</ref> Njene reportaže objavljivane su u brojnim medijskim kućama, uključujući [[The New York Times|New York Times]], [[Washington Post]], [[The Guardian]], [[The Independent]], [[Sueddeutsche Zeitung]] . == Reference == {{Refspisak}} == Vanjski linkovi == * [https://warmfoundation.org/profiles/aida-cerkez/ WARM Fondacija,] {{DEFAULTSORT:Čerkez, Aisa}} [[Kategorija:Rođeni 1962.]] [[Kategorija:Biografije, Sarajevo]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački novinari]] [[Kategorija:Živi ljudi]] ci8yn0qa23tq3lo71d7cie96kx3pdzo 0 515128 3672537 3672020 2024-12-11T12:20:32Z Panasko 146730 3672537 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Sana Salahović | slika = | datum_rođenja = 1926. | mjesto_rođenja = [[Trebinje]] | datum_smrti = {{Datum smrti i godine|1986|||1926||}} | mjesto_smrti = [[Beograd]] | zanimanje = novinarka | nagrade = [[Partizanska spomenica 1941.]] }} '''Sana Salahović''' (1926-1986.) bila je [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovačka]] [[novinar|novinarka]] i društvena radnica. Rođena je 1926. u [[Trebinje|Trebinju]]. Bila je važna figura u unapređenju procesa emancipacije žena u bivšoj [[Jugoslavija|Jugoslaviji]]. == Biografija == === Odrastanje i društveni angažman === Odrasla je u Mostaru, gdje je završila [[Gimnazija|gimnaziju]]. Već u srednjoškolskim danima, zajedno sa sestrom Zlatom Grebo, pridružila se [[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|Narodnooslobodilačkom pokretu]] i Savezu komunističke omladine Jugoslavije ([[Savez komunističke omladine Jugoslavije|SKOJ]]). Obje su se posvetile prikupljanju pomoći i mobilizaciji mladih za NOP. Nakon Drugog svjetskog rata, postaje članica rukovodstva Narodne omladine [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavije]]. U Beogradu upisuje Visoku novinarsko-dipomatsku školu u prvoj generaciji studenata/ica, i uređuje mjesečnik “[[Narodna omladina]]”. U Mostaru potom rukovodi Radničkim univerzitetom, i angažira se na obrazovanju stanovništva. Godine 1965. počinje raditi u Centralnom komitetu Saveza komunista BiH, a potom obavlja funkciju sekretara Skupštine BiH, kao i zamjenica republičkog sekretara za odnose sa inostranstvom.<ref>{{Cite web|url=https://www.mreza-mira.net/vijesti/razno/heroina-sana-salahovic/|title=Heroina: Sana Salahović|date=10. 9. 2019|access-date=9. 12. 2024}}</ref> Umrla je u [[Beograd]]u 1986.<ref>{{Cite web|url=https://muzejzenamostara.ba/2024/09/20/salahovic-sana1926-1986/|title=Salahović Sana(1926 -1986) - Muzej žena Mostara|date=20. 9. 2024|access-date=11. 12. 2024}}</ref> == Priznanja == Sana Salahović je stekla značajno priznanje kao jedna od najmlađih nositeljica [[Partizanska spomenica 1941.|Partizanske spomenice 1941]], odličja dodjeljivanog prvoborcima. Nakon rata, Sana je nastavila raditi kao novinarka i društvena radnica, posvetivši se promociji prava žena i uključivanju žena u društvene aktivnosti. Bila je jedan od istaknutih uzora u borbi za ženska prava u [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslaviji]]. == Reference == {{Refspisak}} == Izvori == * Muzej žena Mostara: https://muzejzenamostara.ba/2024/09/20/salahovic-sana1926-1986/ pristupljeno: 9.12.2024. * Heroina: Sana Salahović. Mreža mira. https://www.mreza-mira.net/vijesti/razno/heroina-sana-salahovic/ pristupljeno: 9.12.2024 == Vanjski linkovi == * Most: časopis za obrazovanje, nauku i kulturu. https://www.most.ba/095/014.aspx pristupljeno: 9.12.2024. [[Kategorija:Rođeni 1926.]] [[Kategorija:Umrli 1986.]] [[Kategorija:Biografije, Trebinje]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački novinari]] [[Kategorija:Jugoslavenski partizani]] [[Kategorija:Jugoslavenski komunisti]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački komunisti]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački partizani]] [[Kategorija:Nosioci Partizanske spomenice 1941.]] 6x7l0nv4x56pu2d9kmc2uv5weoxtcfo 0 515133 3672538 3672535 2024-12-11T12:25:12Z Panasko 146730 3672538 wikitext text/x-wiki {{Infokutija biografija | ime = Herta Baum Gospić | slika = | opis_slike = | datum_rođenja = 1917. | mjesto_rođenja = [[Bijeljina]], [[Kraljevina Jugoslavija]] | datum_smrti = 1941. | mjesto_smrti = [[Koncentracijski logor Jasenovac]], [[Kraljevina Jugoslavija]] | zanimanje = Antifašistkinja, članica komunističkog pokreta | suprug = Svetolik Gospić | djeca = Sin (ime nepoznato) }} '''Herta Baum Gospić''' (1917–1941) bila je antifašistkinja i istaknuta članica omladinskog komunističkog pokreta u [[Bijeljina|Bijeljini]]. == Biografija == Herta Baum Gospić rođena je 1917. u Bijeljini. Po majci je bila porijeklom iz [[Jevreji u Bosni i Hercegovini|jevrejske]] porodice Nusbaum iz Bijeljine. Njena majka živjela je u [[Zagreb|Zagrebu]], dok je Herta djetinjstvo i školovanje provela u Bijeljini kod bake Debore i djeda Leona, gradskog pekara. Veliki dio svog života posvetila je obrazovanju i prosvećivanju žena svih generacija.<ref>{{Cite web|url=http://afzarhiv.org/files/original/cea8b65a8cdc7e0971622441ad42958e.pdf|title=ŽENE U ISTORIJI SEMBERIJE|last=Lazić|first=Tanja|date=mart 2012|website=afzarhiv.org|publisher=Organizacija zena ,Lara"|access-date=11. 12. 2024}} </ref> Tokom viših razreda gimnazije, a kasnije i za vrijeme studija, Herta se pridružila omladinskom komunističkom pokretu.<ref>{{Cite web|url=https://www.fondacijalara.com/images/docs/100%20zena%20100%20ulica%20po%20zenama%20WEBs_compressed.pdf|title=Leksikon o ženama koje su pomjerile granice u svojim zajednicama u Bosni i Hercegovini. 100 žena – 100 ulica po ženama|editor-last=Ivić|editor-first=Gorica|editor2-last=Čaušević|editor2-first=Jasmina|website=fondacijalara.com|publisher=Forum Ziviler Friedensdienst e.V. (forumZFD); Fondacija „Lara“ Bijeljina; Udruženje “HO HORIZONTI” Tuzla|access-date=11. 12. 2024|editor3-last=Hadžihalilović|editor3-first=Selma}} </ref> Radila je istovremeno kao poštanska činovnica. Bila je jedna od tri djevojke među sedamnaest maturanata generacije 1934/35. čiji je revolucionarni protest povodom atentata na kralja Aleksandra doveo do zatvaranja sedmog i osmog razreda gimnazije u Bijeljini i obustave polaganja višeg tečajnog ispita. Njena velika ljubav bio je Svetolik Gospić, s kojim se, uprkos tadašnjim predrasudama (ona je bila Jevrejka, a on Srbin) i protivljenju porodica (Svetolik je bio sin sveštenika), vjenčala i 1937. dobila sina.<ref>{{Cite web|url=https://tdportal.info/zovem-se-gospic-vladimir-rodjen-sam-15-8-1937-godine-u-bijeljini-od-oca-svetolika-gospica-i-majke-dragice-gospic-rodjene-kao-herta-baum-jevrejka-je-bila-otac-moj-svetolik-rodjen-je-1913-u-tu/|title=ISPOVIJEST VLADIMIRA GOSPIĆA sina SVETOLIKA zv.BRKO, unuk Đorđa Gospića sveštenika u Tutnjevcu (1910-1921)|last=adminplus|date=2023-06-11|website=TD portal|access-date=2024-12-11}} </ref> Herta je nastavila studije i radila kao poštanska činovnica, uz aktivno učešće u humanitarnim akcijama. Bila je svestrano obrazovana i posebno angažovana kroz Omladinsku sekciju Pododbora društva "Knjeginja Zorka" u Bijeljini, gdje se posvetila prosvjećivanju žena svih generacija. Također je bila članica pozorišne trupe Amatersko pozorište "Scena", zajedno sa [[Radojka Lakić|Radojkom Lakić]]. == Drugi svjetski rat == Zbog aktivnog angažmana u širenju komunističkih ideja, već početkom rata, u aprilu 1941. godine, Svetolik Gospić bio je primoran da napusti Bijeljinu. Herta se sa sinom prvo kratko skrivala kod komšija, a potom otišla u Crnjelovo, kod suprugovih roditelja. U julu iste godine uhvaćena je i zajedno sa grupom mještana deportovana u [[Koncentracijski logor Jasenovac|logor Jasenovac]], gdje je ubijena na nepoznatom stratištu. == Naslijeđe == Do početka rata 1992, jedna ulica u Bijeljini nosila je ime Herte Baum. == Reference == {{Refspisak}} {{Normativna kontrola}} {{DEFAULTSORT:Baum Gospić, Herta}} [[Kategorija:Rođeni 1917.]] [[Kategorija:Umrli 1941.]] [[Kategorija:Biografije, Bijeljina]] [[Kategorija:Jugoslavenski partizani]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački partizani]] [[Kategorija:Jugoslavenski komunisti]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački komunisti]] 1sw70tcal4xk6matrwi6os48dis6lrs 0 515400 3672547 2024-12-11T14:21:20Z Bosnianeditor11 164649 Napravljeno prevođenjem stranice "[[:en:Special:Redirect/revision/1255417127|List of massacres of Bosniaks]]" 3672547 wikitext text/x-wiki Ovo je spisak masakra etničkih [[Bošnjaci|Bošnjaka]], od Drugog Svjetskog rata do rata u Bosni i Hercegovini. == Lista masakra ==   {| class="wikitable plainrowheaders sortable" !Ime !Datum !Lokacija !Izvršioci !Žrtve |- |Pokolj u Šahovićima |9-10 Novembar 1924 |Šahovići |Pravoslavna banda |900 |- |Genocid Bošnjaka u II Svjetskom ratu |1941-45 |Bosna i Hercegovina, [[Sandžak]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko}} 100,000<ref>{{Cite journal|date=2020|title=A Dangerous Nexus? History, Ideology and the Structure of the Contemporary Chetnik Movement|url=https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=873357|journal=Democracy and Security in Southeastern Europe|language=English|volume=VII|issue=1|pages=22–40|issn=1986-5708}}</ref> |- |Masakr u Artovcu |28 Juni 1941 |[[Avtovac]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |47{{Sfn|Čekić|1996}} |- |Masakr u Drvaru |27 Juli 1941 |[[Drvar]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} Partizani |200<ref>{{Cite web|url=https://saff.ba/dan-ustanka-u-bosni-i-hercegovini-smrt-turcima/|title=Dan ustanka u Bosni i Hercegovini: "Smrt turcima"|date=14 August 2019|website=SAFF Portal}}</ref> |- |Pokolji u Višegradu (1941) |Juli–August 1941 |[[Višegrad]] |Srpski seljaci |500<ref name=":2">{{Cite book|last=Noel Malcolm|url=https://archive.org/details/bosniashorthisto00malc|title=Bosnia: A Short History|date=1994|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-5520-4|pages=176, 188}}</ref> |- |Masakr u Berkovićima |26-28 August 1941 |[[Berkovići]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |300{{Sfn|Hoare|2006}}<ref name=":3">{{Cite journal|last=Dizdar|first=Zdravko|date=1996-10-04|title=Brojidbeni pokazatelji odnosa vojničkih postrojbi na teritoriju Nezavisne Države Hrvatske 1941.-1945. godine|url=https://hrcak.srce.hr/213912?lang=en|journal=Časopis za suvremenu povijest|language=hr|volume=28|issue=1–2|pages=161–196|issn=0590-9597}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |August 1941 |[[Srebrenica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |81<ref>{{Cite web|url=http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|title=Bosnian Institute News: Prelude to the Srebrenica genocide|date=2013-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20130906121145/http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|archive-date=2013-09-06|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Plani |3 Septembar 1941 |[[Plana (Bileća)|Plana]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |425<ref>{{Cite web|url=https://bosnae.info/index.php/bacanje-zivih-bosnjaka-u-jamu-cavkaricu-kod-bilece-svjedocenje-hadzere-bijedic-o-zlocinu-cetnika|title=Bacanje živih Bošnjaka u jamu Čavkaricu kod Bileće - Svjedočenje Hadžere Bijedić o zločinu četnika|date=2016-11-19|website=BOSNAE|language=Bosnian|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Kulen Vakufu |6-8 Septembar 1941 |[[Kulen Vakuf]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} Partizani |{{Oko|3,000}} (zarobljenih vojnika i civila){{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Rogatici |Oktobar 1941- Januar 1942 |[[Rogatica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,000<ref name="auto">{{Cite journal|last=Stamatović|first=Aleksandar|last2=Vučetić|first2=Filip|date=2024-08-01|title=ZLOČINI PLAVSKO-GUSINJSKIH MUSLIMANA PREMA SRPSKOM STANOVNIŠTVU U DRUGOM SVJETSKOM RATU|journal=Istorija 20. Veka|volume=42|issue=2/2024|pages=339–362|doi=10.29362/ist20veka.2024.2.sta.339-362|issn=2560-3647}}</ref> |- |Pokolj u Prači |Novembar 1941 |[[Prača (Pale, Federacija Bosne i Hercegovine)|Prača]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |63<ref name="auto" /> |- |Pokolj u Koraju |28 Novembar 1941 |Koraj, blizu [[Brčko]]<nowiki/>g |{{ZD|Chetniks}} Četnici |100+ |- |Pokolj u Čajniču |Decembar 1941 |[[Čajniče]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |418{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Pokolj u Divinu |Decembar 1941 |[[Divin]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |423{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Sopotniku |Decembar 1941 |Sopotnik, blizu[[Zvornik]]<nowiki/>a |{{ZD|Chetniks}} Četnici |86<ref>{{Cite web|url=https://bosniak.org/2010/11/23/prelude-to-the-srebrenica-genocide-mass-murder-and-ethnic-cleansing-of-bosniaks-in-the-srebrenica-region-during-the-first-three-months-of-the-bosnian-war-april-june-1992/|title=Prelude to the Srebrenica Genocide: Mass murder and ethnic cleansing of Bosniaks in the Srebrenica region during the first three months of the Bosnian War (April-June 1992)|date=2010-11-23|website=Congress of Bosniaks of North America|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Foči (1941) |5 Decembar 1941–Januar 1942 |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, uz pomoć {{ZD|Kingdom of Italy}} Italijanske Kraljevske Vojske |2,000{{Sfn|Hoare|2006}}{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Pokolj u Goraždu |30 Decembar 1941 – 26 Januar 1942 |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,050{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Žepi |kasna 1941 |[[Žepa (Rogatica)|Žepa]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|300}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Čelebiću |Januar 1942 |[[Čelebić]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |54{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Srebrenici (1942) |Januar 1942 |Srebrenica i orkužna mjesta |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1,000}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Višegradu (1942) |Januar 1942 |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |1,000+{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Drakanu |3 Mart 1942 |Drakan |{{ZD|Chetniks}} Četnici |42{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Resniku |5 Mart 1942 |[[Resnik (Višegrad)|Resnik]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |51<ref name="auto" /> |- |Pokolj u Foči (1942) |August 1942 |Foča |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|3,000}}<ref name=":2" />{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Masakr u Ustikolini |August 1942 |[[Ustikolina]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,500<ref name=":3" /> |- |Pokolji u Bijelom Polju |Januar 1943 |Bijelo Polje |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1,000}} |- |Pokolji u Pljevlji, Priboju, Čajniču i Foči |Januar–Februar 1943 |[[Pljevlja]], [[Priboj]], [[Čajniče]], Foča distrikti i sela u okruženju |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|9,200}}{{Sfn|Tomasevich|1975}}{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Bukovici |4-7 Februar 1943 |Bukovica, Pljevlja |{{ZD|Chetniks}} Četnici |576+ |- |Masakr u Kasidolima |Februar 5, 1943 |Kasidoli, [[Priboj]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |227<ref>{{Cite journal|last=Živković|first=Milutin|date=October 2023|title=ALBANCI LESKOVAČKOG OKRUGA U NEMAČKOJ POLICIJI PORETKA (1943–1944)|journal=Leskovački zbornik|volume=63|pages=317–334|doi=10.46793/lz-lxiii.317z|issn=0459-1070}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1943) |Mart 1943 |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |500{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Višegradu (1943) |5 Oktobar 1943 |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,000+<ref name="anubih.ba-Hoare">{{Cite web|url=https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|title=The Great Serbian threat, ZAVNOBiH and Muslim Bosniak entry into the People's Liberation Movement|last=Marko Attila Hoare|website=anubih.ba|publisher=Posebna izdanja ANUBiH|pages=124, 125|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201071114/https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|archive-date=1 February 2021|url-status=live|access-date=21 December 2020}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1944) |Maj 1944 |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|50}} |- |Bosanski genocid |1992-1995 |Bosna i Hercegovina |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}}VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA,{{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpioni paravojna jedinica |{{Oko|34,000}} |- |Etničko čišćenje u Sanskom Mostu |1992-1995 |[[Sanski Most]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |842<ref>{{Cite book|last=Tokača|first=Mirsad|url=https://www.worldcat.org/title/860782806|title=Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 = Bosnian book of the dead: human losses in Bosnia and Herzegovina 1991-1995|date=2012|publisher=Istraživački dokumentacioni centar ; Fond za humanitarno pravo|isbn=978-9958-9544-5-0|edition=Prvo izdanje|location=Sarajevo : Beograd|oclc=860782806}}</ref> |- |Etničko čišćenje u Doboju(1992) |April–Oktobar 1992 |[[Doboj]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |322 |- |[[Masakr u Bijeljini]] |1-2 April 1992 |[[Bijeljina]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |78 |- |Etničko čišćenje u Foči |7 April 1992-Januar 1994 |Foča |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |2,707 |- |Masakr u Snagovu |29 April 1992 |[[Snagovo]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |36 |- |Vlasenica |Maj–Septembar 1992 |[[Vlasenica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |279<ref>{{Cite web|url=http://www.hlc-rdc.org/?p=35208&lang=de|title=Dossier: The JNA in the Wars in Croatia and BiH - Humanitarian Law Center|website=www.hlc-rdc.org|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Glogovi |9 Maj 1992 |[[Glogova (Bratunac)|Glogova]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |64 |- |Masakr u Suhoj |10 Maj 1992 |[[Suha (Bratunac)|Suha]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |38<ref>{{Cite web|url=https://www.irishexaminer.com/world/arid-30202343.html|title=Bosnia: 38 bodies exhumed from mass grave|date=13 May 2005}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |16 Maj 1992 |Zaklopača i Milići |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |83 |- |Pokolj u Novoj Kasabi |17 Maj 1992 |[[Nova Kasaba]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage uključujući i Bijele Orlove |29<ref>{{Cite web|url=https://www.glaszrtava.org/nova-kasaba/|title=Nova Kasaba - Glas Žrtava|date=2021-05-19|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Zvorniku |April–Juli 1992 |[[Zvornik]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |700 (uključuje i romske civile) |- |Pokolji u Višegradu |April–August 1992 |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |3,000 |- |Pokolj u Bosanskoj Jagodini |26 May 1992 |Crnčići |[[Žute ose]], {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |17 |- |Masakr u Zijemlju |Juni 1992 |[[Zijemlje (Istočni Mostar)|Zijemlje]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |100<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/02/09/nine-bosnian-serb-ex-fighters-face-trial-for-mass-killing/|title=Nine Bosnian Serb Ex-Fighters Face Trial for Mass Killing|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Bijelom Potoku |1 Juni 1992 |Bijeli Potok |Žute ose, {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |675 |- |Masakr u Ahatovićima |14 Juni 1992 |Ahatovići (Novi Grad Sarajevo) |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |47 |- |Požar u Pionirskoj ulici |14 Juni 1992 |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, Bijeli orlovi |59; žrtve su bile žene i djeca koje su bile zaključane u kuću u kojoj su žive spaljene |- |Masakr u Pakleniku |15 Juni 1992 |Rogatica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |50 |- |Živa lomača na Bikavcu |27 Juni 1992 |Bikavac |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |60; žrtve su većinom bile žene i djeca koje su bile spaljene u svojim domovima |- |Masakr u Biljanima |10 Juli 1992 |Biljani |{{ZD slika|Flag of Serbia (1992–2004).svg}} Srpske snage |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2012/08/30/mladic-trial-tragic-events-in-biljani/|title=Mladic Trial: Tragic Events in Biljani|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Barimu |2 August 1992 |[[Barimo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |26; selo spaljeno, islamske vjerske zgrade porušene |- |Masakr u Mičivodama |20 Septembar 1992 |[[Mičivode]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |42 |- |Masakr u Novoseocima |22 Septembar 1992 |[[Novoseoci]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |45; lokalna džamija porušena, žene silovane |- |Masakr u Sjeverinu |22 Oktobar 1992 |Sjeverin |Bijeli Orlovi |16 |- |Masakr u Grabovici |Novembar 1992 |[[Grabovica (Kotor-Varoš)|Grabovica, Kotor Varoš]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/11/03/victims-of-bosnia-school-killings-to-be-buried-on-30th-anniversary/|title=Victims of Bosnia School Killings to Be Buried on 30th Anniversary|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Ubistva u Dušama |7 Januar 1993 |[[Duša (Gornji Vakuf-Uskoplje)|Duša]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |7; Bošnjačke kuće spaljene nakon što je HVO zauzeo selo |- |[[Masakr u Ahmićima]] |16 April 1993 |[[Ahmići]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |120; Umalo sve Bošnjačke kuće porušene, porušena mnoga islamska vjerska mjesta, 2 džamije minirane i jedna uništena eksplozivima |- |Ubistva u Sovićima i Doljanima |17 April 1993 |Sovići and Doljani |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO, {{ZD|Croatian Republic of Herzeg-Bosnia}} Hrvatska Vojska |18; Bošnjačke kuće i džamije porušene |- |Masakr u Zenici |19 April 1993 |[[Zenica]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |16 |- |Masakr u Kiseljaku |12-16 Juni 1993 |[[Kiseljak]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |78 |- |Masakr u Vrbanji |17-28 Juli 1993 |[[Vrbanja (Bugojno)]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |45 |- |Masakr u Mokronogama |10 August 1993 |Mokronoge, near [[Tomislavgrad]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |9 |- |Masakr u Stupnom Do |23 Oktobar 1993 |[[Stupni Do]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |37; nekoliko žena silovano, djeca i muškarci potučeni, neki su živi spaljeni |- |Masakri na Markalama |5 Februar 1994 |[[Sarajevo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |68 |- |Masakr u Tuzli |25 Maj 1995 |[[Tuzla]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |71 |- |[[Genocid u Srebrenici]] |11-31 Juli 1995 |Srebrenica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpion |8,372; jedini pokolj priznat kao genocid u Evropi od Drugog Svjetskog rata |- |Pokolj u Trnovi |20 Septembar 1995 |[[Oborci|Trnova, Sanski Most]] |{{ZD slika|Flag of the Serb Volunteer Guard.svg}} Srpska volunterska garda |11<ref>{{Cite web|url=https://arhiva.sensecentar.org/vijesti.php?aid=12458|title=Streljali Su Me Arkanovci|website=sensecentar.org}}</ref> |} == Reference == {{Refspisak}} == Izvori == * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|url=https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks|publisher=Stanford University Press|year=1975|isbn=978-0-8047-0857-9|location=Stanford|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration|publisher=Stanford University Press|year=2001|isbn=978-0-8047-3615-2|volume=2|location=San Francisco|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Čekić|first=Smail|url=https://znaci.org/00003/446.pdf|title=Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu: dokumenti|publisher=Udruženje Muslimana za antigenocidne aktivnosti|year=1996|trans-title=Genocide of Bosniaks in World War II: documents|access-date=7 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201015034712/http://www.znaci.net/00003/446.pdf|archive-date=15 October 2020|url-status=live}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|url=https://www.worldcat.org/title/ocm80016969|title=Genocide and resistance in Hitler's Bosnia: the Partisans and the Chetniks, 1941-1943|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-726380-8|series=A British Academy postdoctoral fellowship monograph|location=Oxford ; New York|oclc=ocm80016969}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|title=Bosnian Muslims in the Second World War|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-231-70394-9}} * {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|publisher=Rowman & Littlefield|year=2011|isbn=9781442206632|author-link=Paul Mojzes}} [[Kategorija:Bošnjaci]] [[Kategorija:Progon muslimana]] [[Kategorija:Genocidi u Evropi]] 423f8iip28n8k3w2cemwju4w6mjtoev 3672548 3672547 2024-12-11T14:35:51Z KWiki 9400 KWiki premjestio je stranicu [[Spisak masakra Bošnjaka]] na [[Spisak masakara nad Bošnjacima]] bez ostavljanja preusmjerenja 3672547 wikitext text/x-wiki Ovo je spisak masakra etničkih [[Bošnjaci|Bošnjaka]], od Drugog Svjetskog rata do rata u Bosni i Hercegovini. == Lista masakra ==   {| class="wikitable plainrowheaders sortable" !Ime !Datum !Lokacija !Izvršioci !Žrtve |- |Pokolj u Šahovićima |9-10 Novembar 1924 |Šahovići |Pravoslavna banda |900 |- |Genocid Bošnjaka u II Svjetskom ratu |1941-45 |Bosna i Hercegovina, [[Sandžak]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko}} 100,000<ref>{{Cite journal|date=2020|title=A Dangerous Nexus? History, Ideology and the Structure of the Contemporary Chetnik Movement|url=https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=873357|journal=Democracy and Security in Southeastern Europe|language=English|volume=VII|issue=1|pages=22–40|issn=1986-5708}}</ref> |- |Masakr u Artovcu |28 Juni 1941 |[[Avtovac]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |47{{Sfn|Čekić|1996}} |- |Masakr u Drvaru |27 Juli 1941 |[[Drvar]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} Partizani |200<ref>{{Cite web|url=https://saff.ba/dan-ustanka-u-bosni-i-hercegovini-smrt-turcima/|title=Dan ustanka u Bosni i Hercegovini: "Smrt turcima"|date=14 August 2019|website=SAFF Portal}}</ref> |- |Pokolji u Višegradu (1941) |Juli–August 1941 |[[Višegrad]] |Srpski seljaci |500<ref name=":2">{{Cite book|last=Noel Malcolm|url=https://archive.org/details/bosniashorthisto00malc|title=Bosnia: A Short History|date=1994|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-5520-4|pages=176, 188}}</ref> |- |Masakr u Berkovićima |26-28 August 1941 |[[Berkovići]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |300{{Sfn|Hoare|2006}}<ref name=":3">{{Cite journal|last=Dizdar|first=Zdravko|date=1996-10-04|title=Brojidbeni pokazatelji odnosa vojničkih postrojbi na teritoriju Nezavisne Države Hrvatske 1941.-1945. godine|url=https://hrcak.srce.hr/213912?lang=en|journal=Časopis za suvremenu povijest|language=hr|volume=28|issue=1–2|pages=161–196|issn=0590-9597}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |August 1941 |[[Srebrenica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |81<ref>{{Cite web|url=http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|title=Bosnian Institute News: Prelude to the Srebrenica genocide|date=2013-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20130906121145/http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|archive-date=2013-09-06|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Plani |3 Septembar 1941 |[[Plana (Bileća)|Plana]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |425<ref>{{Cite web|url=https://bosnae.info/index.php/bacanje-zivih-bosnjaka-u-jamu-cavkaricu-kod-bilece-svjedocenje-hadzere-bijedic-o-zlocinu-cetnika|title=Bacanje živih Bošnjaka u jamu Čavkaricu kod Bileće - Svjedočenje Hadžere Bijedić o zločinu četnika|date=2016-11-19|website=BOSNAE|language=Bosnian|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Kulen Vakufu |6-8 Septembar 1941 |[[Kulen Vakuf]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} Partizani |{{Oko|3,000}} (zarobljenih vojnika i civila){{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Rogatici |Oktobar 1941- Januar 1942 |[[Rogatica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,000<ref name="auto">{{Cite journal|last=Stamatović|first=Aleksandar|last2=Vučetić|first2=Filip|date=2024-08-01|title=ZLOČINI PLAVSKO-GUSINJSKIH MUSLIMANA PREMA SRPSKOM STANOVNIŠTVU U DRUGOM SVJETSKOM RATU|journal=Istorija 20. Veka|volume=42|issue=2/2024|pages=339–362|doi=10.29362/ist20veka.2024.2.sta.339-362|issn=2560-3647}}</ref> |- |Pokolj u Prači |Novembar 1941 |[[Prača (Pale, Federacija Bosne i Hercegovine)|Prača]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |63<ref name="auto" /> |- |Pokolj u Koraju |28 Novembar 1941 |Koraj, blizu [[Brčko]]<nowiki/>g |{{ZD|Chetniks}} Četnici |100+ |- |Pokolj u Čajniču |Decembar 1941 |[[Čajniče]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |418{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Pokolj u Divinu |Decembar 1941 |[[Divin]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |423{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Sopotniku |Decembar 1941 |Sopotnik, blizu[[Zvornik]]<nowiki/>a |{{ZD|Chetniks}} Četnici |86<ref>{{Cite web|url=https://bosniak.org/2010/11/23/prelude-to-the-srebrenica-genocide-mass-murder-and-ethnic-cleansing-of-bosniaks-in-the-srebrenica-region-during-the-first-three-months-of-the-bosnian-war-april-june-1992/|title=Prelude to the Srebrenica Genocide: Mass murder and ethnic cleansing of Bosniaks in the Srebrenica region during the first three months of the Bosnian War (April-June 1992)|date=2010-11-23|website=Congress of Bosniaks of North America|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Foči (1941) |5 Decembar 1941–Januar 1942 |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, uz pomoć {{ZD|Kingdom of Italy}} Italijanske Kraljevske Vojske |2,000{{Sfn|Hoare|2006}}{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Pokolj u Goraždu |30 Decembar 1941 – 26 Januar 1942 |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,050{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Žepi |kasna 1941 |[[Žepa (Rogatica)|Žepa]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|300}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Čelebiću |Januar 1942 |[[Čelebić]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |54{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Srebrenici (1942) |Januar 1942 |Srebrenica i orkužna mjesta |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1,000}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Višegradu (1942) |Januar 1942 |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |1,000+{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Drakanu |3 Mart 1942 |Drakan |{{ZD|Chetniks}} Četnici |42{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Resniku |5 Mart 1942 |[[Resnik (Višegrad)|Resnik]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |51<ref name="auto" /> |- |Pokolj u Foči (1942) |August 1942 |Foča |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|3,000}}<ref name=":2" />{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Masakr u Ustikolini |August 1942 |[[Ustikolina]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,500<ref name=":3" /> |- |Pokolji u Bijelom Polju |Januar 1943 |Bijelo Polje |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1,000}} |- |Pokolji u Pljevlji, Priboju, Čajniču i Foči |Januar–Februar 1943 |[[Pljevlja]], [[Priboj]], [[Čajniče]], Foča distrikti i sela u okruženju |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|9,200}}{{Sfn|Tomasevich|1975}}{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Bukovici |4-7 Februar 1943 |Bukovica, Pljevlja |{{ZD|Chetniks}} Četnici |576+ |- |Masakr u Kasidolima |Februar 5, 1943 |Kasidoli, [[Priboj]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |227<ref>{{Cite journal|last=Živković|first=Milutin|date=October 2023|title=ALBANCI LESKOVAČKOG OKRUGA U NEMAČKOJ POLICIJI PORETKA (1943–1944)|journal=Leskovački zbornik|volume=63|pages=317–334|doi=10.46793/lz-lxiii.317z|issn=0459-1070}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1943) |Mart 1943 |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |500{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Višegradu (1943) |5 Oktobar 1943 |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,000+<ref name="anubih.ba-Hoare">{{Cite web|url=https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|title=The Great Serbian threat, ZAVNOBiH and Muslim Bosniak entry into the People's Liberation Movement|last=Marko Attila Hoare|website=anubih.ba|publisher=Posebna izdanja ANUBiH|pages=124, 125|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201071114/https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|archive-date=1 February 2021|url-status=live|access-date=21 December 2020}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1944) |Maj 1944 |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|50}} |- |Bosanski genocid |1992-1995 |Bosna i Hercegovina |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}}VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA,{{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpioni paravojna jedinica |{{Oko|34,000}} |- |Etničko čišćenje u Sanskom Mostu |1992-1995 |[[Sanski Most]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |842<ref>{{Cite book|last=Tokača|first=Mirsad|url=https://www.worldcat.org/title/860782806|title=Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 = Bosnian book of the dead: human losses in Bosnia and Herzegovina 1991-1995|date=2012|publisher=Istraživački dokumentacioni centar ; Fond za humanitarno pravo|isbn=978-9958-9544-5-0|edition=Prvo izdanje|location=Sarajevo : Beograd|oclc=860782806}}</ref> |- |Etničko čišćenje u Doboju(1992) |April–Oktobar 1992 |[[Doboj]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |322 |- |[[Masakr u Bijeljini]] |1-2 April 1992 |[[Bijeljina]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |78 |- |Etničko čišćenje u Foči |7 April 1992-Januar 1994 |Foča |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |2,707 |- |Masakr u Snagovu |29 April 1992 |[[Snagovo]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |36 |- |Vlasenica |Maj–Septembar 1992 |[[Vlasenica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |279<ref>{{Cite web|url=http://www.hlc-rdc.org/?p=35208&lang=de|title=Dossier: The JNA in the Wars in Croatia and BiH - Humanitarian Law Center|website=www.hlc-rdc.org|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Glogovi |9 Maj 1992 |[[Glogova (Bratunac)|Glogova]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |64 |- |Masakr u Suhoj |10 Maj 1992 |[[Suha (Bratunac)|Suha]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |38<ref>{{Cite web|url=https://www.irishexaminer.com/world/arid-30202343.html|title=Bosnia: 38 bodies exhumed from mass grave|date=13 May 2005}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |16 Maj 1992 |Zaklopača i Milići |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |83 |- |Pokolj u Novoj Kasabi |17 Maj 1992 |[[Nova Kasaba]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage uključujući i Bijele Orlove |29<ref>{{Cite web|url=https://www.glaszrtava.org/nova-kasaba/|title=Nova Kasaba - Glas Žrtava|date=2021-05-19|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Zvorniku |April–Juli 1992 |[[Zvornik]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |700 (uključuje i romske civile) |- |Pokolji u Višegradu |April–August 1992 |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |3,000 |- |Pokolj u Bosanskoj Jagodini |26 May 1992 |Crnčići |[[Žute ose]], {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |17 |- |Masakr u Zijemlju |Juni 1992 |[[Zijemlje (Istočni Mostar)|Zijemlje]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |100<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/02/09/nine-bosnian-serb-ex-fighters-face-trial-for-mass-killing/|title=Nine Bosnian Serb Ex-Fighters Face Trial for Mass Killing|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Bijelom Potoku |1 Juni 1992 |Bijeli Potok |Žute ose, {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |675 |- |Masakr u Ahatovićima |14 Juni 1992 |Ahatovići (Novi Grad Sarajevo) |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |47 |- |Požar u Pionirskoj ulici |14 Juni 1992 |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, Bijeli orlovi |59; žrtve su bile žene i djeca koje su bile zaključane u kuću u kojoj su žive spaljene |- |Masakr u Pakleniku |15 Juni 1992 |Rogatica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |50 |- |Živa lomača na Bikavcu |27 Juni 1992 |Bikavac |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |60; žrtve su većinom bile žene i djeca koje su bile spaljene u svojim domovima |- |Masakr u Biljanima |10 Juli 1992 |Biljani |{{ZD slika|Flag of Serbia (1992–2004).svg}} Srpske snage |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2012/08/30/mladic-trial-tragic-events-in-biljani/|title=Mladic Trial: Tragic Events in Biljani|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Barimu |2 August 1992 |[[Barimo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |26; selo spaljeno, islamske vjerske zgrade porušene |- |Masakr u Mičivodama |20 Septembar 1992 |[[Mičivode]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |42 |- |Masakr u Novoseocima |22 Septembar 1992 |[[Novoseoci]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |45; lokalna džamija porušena, žene silovane |- |Masakr u Sjeverinu |22 Oktobar 1992 |Sjeverin |Bijeli Orlovi |16 |- |Masakr u Grabovici |Novembar 1992 |[[Grabovica (Kotor-Varoš)|Grabovica, Kotor Varoš]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/11/03/victims-of-bosnia-school-killings-to-be-buried-on-30th-anniversary/|title=Victims of Bosnia School Killings to Be Buried on 30th Anniversary|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Ubistva u Dušama |7 Januar 1993 |[[Duša (Gornji Vakuf-Uskoplje)|Duša]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |7; Bošnjačke kuće spaljene nakon što je HVO zauzeo selo |- |[[Masakr u Ahmićima]] |16 April 1993 |[[Ahmići]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |120; Umalo sve Bošnjačke kuće porušene, porušena mnoga islamska vjerska mjesta, 2 džamije minirane i jedna uništena eksplozivima |- |Ubistva u Sovićima i Doljanima |17 April 1993 |Sovići and Doljani |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO, {{ZD|Croatian Republic of Herzeg-Bosnia}} Hrvatska Vojska |18; Bošnjačke kuće i džamije porušene |- |Masakr u Zenici |19 April 1993 |[[Zenica]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |16 |- |Masakr u Kiseljaku |12-16 Juni 1993 |[[Kiseljak]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |78 |- |Masakr u Vrbanji |17-28 Juli 1993 |[[Vrbanja (Bugojno)]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |45 |- |Masakr u Mokronogama |10 August 1993 |Mokronoge, near [[Tomislavgrad]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |9 |- |Masakr u Stupnom Do |23 Oktobar 1993 |[[Stupni Do]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |37; nekoliko žena silovano, djeca i muškarci potučeni, neki su živi spaljeni |- |Masakri na Markalama |5 Februar 1994 |[[Sarajevo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |68 |- |Masakr u Tuzli |25 Maj 1995 |[[Tuzla]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |71 |- |[[Genocid u Srebrenici]] |11-31 Juli 1995 |Srebrenica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpion |8,372; jedini pokolj priznat kao genocid u Evropi od Drugog Svjetskog rata |- |Pokolj u Trnovi |20 Septembar 1995 |[[Oborci|Trnova, Sanski Most]] |{{ZD slika|Flag of the Serb Volunteer Guard.svg}} Srpska volunterska garda |11<ref>{{Cite web|url=https://arhiva.sensecentar.org/vijesti.php?aid=12458|title=Streljali Su Me Arkanovci|website=sensecentar.org}}</ref> |} == Reference == {{Refspisak}} == Izvori == * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|url=https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks|publisher=Stanford University Press|year=1975|isbn=978-0-8047-0857-9|location=Stanford|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration|publisher=Stanford University Press|year=2001|isbn=978-0-8047-3615-2|volume=2|location=San Francisco|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Čekić|first=Smail|url=https://znaci.org/00003/446.pdf|title=Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu: dokumenti|publisher=Udruženje Muslimana za antigenocidne aktivnosti|year=1996|trans-title=Genocide of Bosniaks in World War II: documents|access-date=7 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201015034712/http://www.znaci.net/00003/446.pdf|archive-date=15 October 2020|url-status=live}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|url=https://www.worldcat.org/title/ocm80016969|title=Genocide and resistance in Hitler's Bosnia: the Partisans and the Chetniks, 1941-1943|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-726380-8|series=A British Academy postdoctoral fellowship monograph|location=Oxford ; New York|oclc=ocm80016969}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|title=Bosnian Muslims in the Second World War|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-231-70394-9}} * {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|publisher=Rowman & Littlefield|year=2011|isbn=9781442206632|author-link=Paul Mojzes}} [[Kategorija:Bošnjaci]] [[Kategorija:Progon muslimana]] [[Kategorija:Genocidi u Evropi]] 423f8iip28n8k3w2cemwju4w6mjtoev 3672553 3672548 2024-12-11T14:56:47Z KWiki 9400 3672553 wikitext text/x-wiki Ovo je spisak masakara nad [[Bošnjaci]]ma od [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog]] do [[rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]]. == Masakri ==   {| class="wikitable plainrowheaders sortable" !Naziv !Datum !Lokacija !Počinioci !Žrtve |- |[[Masakr u Šahovićima]] |9–10. novembar 1924. |[[Šahovići]] |Pravoslavna banda |900 |- |Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu |1941–1945. |Bosna i Hercegovina, [[Sandžak]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko}} 100.000<ref>{{Cite journal|date=2020|title=A Dangerous Nexus? History, Ideology and the Structure of the Contemporary Chetnik Movement|url=https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=873357|journal=Democracy and Security in Southeastern Europe|language=en|volume=VII|issue=1|pages=22–40|issn=1986-5708}}</ref> |- |[[Masakr u Avtovcu]] |28. juni 1941. |[[Avtovac]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |47{{Sfn|Čekić|1996}} |- |Masakr u Drvaru |27. juli 1941. |[[Drvar]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} partizani |200<ref>{{Cite web|url=https://saff.ba/dan-ustanka-u-bosni-i-hercegovini-smrt-turcima/|title=Dan ustanka u Bosni i Hercegovini: "Smrt turcima"|date=14. 8. 2019|website=SAFF Portal}}</ref> |- |Masakri u Višegradu (1941) |Juli–august 1941. |[[Višegrad]] |Srpski seljaci |500<ref name=":2">{{Cite book|last=Noel Malcolm|url=https://archive.org/details/bosniashorthisto00malc|title=Bosnia: A Short History|date=1994|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-5520-4|pages=176, 188}}</ref> |- |Masakr u Berkovićima |26–28. august 1941. |[[Berkovići]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |300{{Sfn|Hoare|2006}}<ref name=":3">{{Cite journal|last=Dizdar|first=Zdravko|date=1996-10-04|title=Brojidbeni pokazatelji odnosa vojničkih postrojbi na teritoriju Nezavisne Države Hrvatske 1941.-1945.|url=https://hrcak.srce.hr/213912?lang=en|journal=Časopis za suvremenu povijest|language=hr|volume=28|issue=1–2|pages=161–196|issn=0590-9597}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |August 1941. |[[Srebrenica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |81<ref>{{Cite web|url=http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|title=Bosnian Institute News: Prelude to the Srebrenica genocide|date= 6. 9. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130906121145/http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|archive-date=6. 9. 2013 |access-date= 7. 9. 2024}}</ref> |- |Masakr u Planoj |3. septembar 1941. |[[Plana (Bileća)|Plana]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |425<ref>{{Cite web|url=https://bosnae.info/index.php/bacanje-zivih-bosnjaka-u-jamu-cavkaricu-kod-bilece-svjedocenje-hadzere-bijedic-o-zlocinu-cetnika|title=Bacanje živih Bošnjaka u jamu Čavkaricu kod Bileće – Svjedočenje Hadžere Bijedić o zločinu četnika|date=2016-11-19|website=BOSNAE|language=Bosnian|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Kulen Vakufu |6–8. septembar 1941. |[[Kulen Vakuf]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} partizani |{{Oko|3000}} (zarobljenih vojnika i civila){{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Rogatici |Oktobar 1941–januar 1942. |[[Rogatica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2000<ref name="auto">{{Cite journal|last=Stamatović|first=Aleksandar|last2=Vučetić|first2=Filip|date=2024-08-01|title=ZLOČINI PLAVSKO-GUSINJSKIH MUSLIMANA PREMA SRPSKOM STANOVNIŠTVU U DRUGOM SVJETSKOM RATU|journal=Istorija 20. Veka|volume=42|issue=2/2024|pages=339–362|doi=10.29362/ist20veka.2024.2.sta.339-362|issn=2560-3647}}</ref> |- |Masakr u Prači |Novembar 1941. |[[Prača (Pale, Federacija Bosne i Hercegovine)|Prača]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |63<ref name="auto" /> |- |Masakr u Koraju |28. novembar 1941. |Koraj, blizu [[Brčko]]g |{{ZD|Chetniks}} Četnici |100+ |- |Masakr u Čajniču |Decembar 1941. |[[Čajniče]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |418{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Divinu |Decembar 1941. |[[Divin]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |423{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Sopotniku |Decembar 1941. |Sopotnik, blizu[[Zvornik]]<nowiki/>a |{{ZD|Chetniks}} Četnici |86<ref>{{Cite web|url=https://bosniak.org/2010/11/23/prelude-to-the-srebrenica-genocide-mass-murder-and-ethnic-cleansing-of-bosniaks-in-the-srebrenica-region-during-the-first-three-months-of-the-bosnian-war-april-june-1992/|title=Prelude to the Srebrenica Genocide: Mass murder and ethnic cleansing of Bosniaks in the Srebrenica region during the first three months of the Bosnian War (April-June 1992)|date=2010-11-23|website=Congress of Bosniaks of North America|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Foči (1941) |5. decembar 1941–januar 1942. |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, uz pomoć {{ZD|Kingdom of Italy}} Italijanske kraljevske vojske |2,000{{Sfn|Hoare|2006}}{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Pokolj u Goraždu |30. decembar 1941 – 26. januar 1942. |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2050{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Žepi |kraj 1941. |[[Žepa (Rogatica)|Žepa]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|300}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Čelebiću |Januar 1942. |[[Čelebić]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |54{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Srebrenici (1942) |Januar 1942. |Srebrenica i okolina |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1000}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Višegradu (1942) |Januar 1942. |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |1000+{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Drakanu |3. mart 1942. |Drakan |{{ZD|Chetniks}} Četnici |42{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Resniku |5. mart 1942. |[[Resnik (Višegrad)|Resnik]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |51<ref name="auto" /> |- |Masakr u Foči (1942) |August 1942. |Foča |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|3,000}}<ref name=":2" />{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Masakr u Ustikolini |August 1942. |[[Ustikolina]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,500<ref name=":3" /> |- |Masakri u Bijelom Polju |Januar 1943. |Bijelo Polje |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1000}} |- |Masakri u Pljevlji, Priboju, Čajniču i Foči |Januar–februar 1943. |[[Pljevlja]], [[Priboj]], [[Čajniče]], Foča distrikti i okolna sela |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|9200}}{{Sfn|Tomasevich|1975}}{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Bukovici |4–7. februar 1943. |Bukovica, Pljevlja |{{ZD|Chetniks}} Četnici |576+ |- |Masakr u Kasidolima |5. februar 1943. |Kasidoli, [[Priboj]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |227<ref>{{Cite journal|last=Živković|first=Milutin|date=October 2023|title=ALBANCI LESKOVAČKOG OKRUGA U NEMAČKOJ POLICIJI PORETKA (1943–1944)|journal=Leskovački zbornik|volume=63|pages=317–334|doi=10.46793/lz-lxiii.317z|issn=0459-1070}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1943) |Mart 1943. |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |500{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Višegradu (1943) |5. oktobar 1943. |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2000+<ref name="anubih.ba-Hoare">{{Cite web|url=https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|title=The Great Serbian threat, ZAVNOBiH and Muslim Bosniak entry into the People's Liberation Movement|last=Marko Attila Hoare|website=anubih.ba|publisher=Posebna izdanja ANUBiH|pages=124, 125|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201071114/https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|archive-date=1. 2. 2021|url-status=live|access-date=21. 12. 2020}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1944) |Maj 1944. |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|50}} |- |Genocid u Bosni i Hercegovini |1992–1995. |Bosna i Hercegovina |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} paravojna jedinica "Škorpioni" |{{Oko|34.000}} |- |Etničko čišćenje u Sanskom Mostu |1992–1995. |[[Sanski Most]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |842<ref>{{Cite book|last=Tokača|first=Mirsad|url=https://www.worldcat.org/title/860782806|title=Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 = Bosnian book of the dead: human losses in Bosnia and Herzegovina 1991-1995|date=2012|publisher=Istraživački dokumentacioni centar ; Fond za humanitarno pravo|isbn=978-9958-9544-5-0|edition=Prvo izdanje|location=Sarajevo : Beograd|oclc=860782806}}</ref> |- |Etničko čišćenje u Doboju (1992) |April–oktobar 1992. |[[Doboj]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |322 |- |[[Masakr u Bijeljini]] |1–2. april 1992. |[[Bijeljina]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |78 |- |Etničko čišćenje u Foči |7. april 1992 – januar 1994. |Foča |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |2707 |- |Masakr u Snagovu |29. april 1992. |[[Snagovo]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |36 |- |Vlasenica |Maj–septembar 1992. |[[Vlasenica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |279<ref>{{Cite web|url=http://www.hlc-rdc.org/?p=35208&lang=de|title=Dossier: The JNA in the Wars in Croatia and BiH - Humanitarian Law Center|website=www.hlc-rdc.org|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Glogovi |9. maj 1992. |[[Glogova (Bratunac)|Glogova]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |64 |- |Masakr u Suhoj |10. maj 1992. |[[Suha (Bratunac)|Suha]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |38<ref>{{Cite web|url=https://www.irishexaminer.com/world/arid-30202343.html|title=Bosnia: 38 bodies exhumed from mass grave|date=13. 5. 2005}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |16. maj 1992. |Zaklopača i Milići |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |83 |- |Masakr u Novoj Kasabi |17. maj 1992. |[[Nova Kasaba]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage, uključujući i "Bijele orlove" |29<ref>{{Cite web|url=https://www.glaszrtava.org/nova-kasaba/|title=Nova Kasaba - Glas Žrtava|date=19. 5. 2021 |access-date= 7. 9. 2024}}</ref> |- |Masakr u Zvorniku |April–juli 1992. |[[Zvornik]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}} {{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |700 (uključuje i romske civile) |- |Masakri u Višegradu |April–august 1992. |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |3000 |- |Masakru Bosanskoj Jagodini |26. maj 1992. |Crnčići |[[Žute ose]], {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |17 |- |Masakr na Zijemlju |Juni 1992. |[[Zijemlje (Istočni Mostar)|Zijemlje]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |100<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/02/09/nine-bosnian-serb-ex-fighters-face-trial-for-mass-killing/|title=Nine Bosnian Serb Ex-Fighters Face Trial for Mass Killing|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Bijelom Potoku |1. juni 1992. |Bijeli Potok |"Žute ose", {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |675 |- |Masakr u Ahatovićima |14. juni 1992. |Ahatovići (Novi Grad Sarajevo) |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |47 |- |Požar u Pionirskoj ulici |14. juni 1992. |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, "Bijeli orlovi" |59; žrtve su bile žene i djeca koji su bile zaključani u kuću u kojoj su živi spaljeni |- |Masakr u Pakleniku |15. juni 1992. |Rogatica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |50 |- |Živa lomača na Bikavcu |27. juni 1992. |Bikavac |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |60; žrtve su većinom bile žene i djeca koji su spaljeni u svojim domovima |- |Masakr u Biljanima |10. juli 1992. |Biljani |{{ZD slika|Flag of Serbia (1992–2004).svg}} Srpske snage |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2012/08/30/mladic-trial-tragic-events-in-biljani/|title=Mladic Trial: Tragic Events in Biljani|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Barimu |2. august 1992. |[[Barimo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |26; selo spaljeno, islamske vjerske zgrade porušene |- |Masakr u Mičivodama |20. septembar 1992. |[[Mičivode]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |42 |- |Masakr u Novoseocima |22. septembar 1992. |[[Novoseoci]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |45; lokalna džamija porušena, žene silovane |- |Masakr u Sjeverinu |22. oktobar 1992. |Sjeverin |"Bijeli orlovi" |16 |- |Masakr u Grabovici |Novembar 1992. |[[Grabovica (Kotor-Varoš)]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/11/03/victims-of-bosnia-school-killings-to-be-buried-on-30th-anniversary/|title=Victims of Bosnia School Killings to Be Buried on 30th Anniversary|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Ubistva u Dušama |7. januar 1993. |[[Duša (Gornji Vakuf-Uskoplje)|Duša]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |7; Bošnjačke kuće spaljene nakon što je HVO zauzeo selo |- |[[Masakr u Ahmićima]] |16. april 1993. |[[Ahmići]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |120; gotovo sve bošnjačke kuće porušene, porušena mnoga islamska vjerska mjesta, dvije džamije minirane i jedna uništena eksplozivima |- |Ubistva u Sovićima i Doljanima |17. april 1993. |Sovići i Doljani |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO, {{ZD|Croatian Republic of Herzeg-Bosnia}} Hrvatska vojska |18; Bošnjačke kuće i džamije porušene |- |Masakr u Zenici |19. april 1993. |[[Zenica]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |16 |- |Masakr u Kiseljaku |12–16. juni 1993. |[[Kiseljak]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |78 |- |Masakr u Vrbanji |17–28. juli 1993. |[[Vrbanja (Bugojno)]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |45 |- |Masakr u Mokronogama |10. august 1993. |Mokronoge, kod [[Tomislavgrad]]a |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |9 |- |Masakr u Stupnom Dolu |23. oktobar 1993. |[[Stupni Do]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |37; nekoliko žena silovano, djeca i muškarci pretučeni, neki živi spaljeni |- |Masakr na Markalama |5. februar 1994. |[[Sarajevo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |68 |- |Masakr u Tuzli |25. maj 1995. |[[Tuzla]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |71 |- |[[Genocid u Srebrenici]] |11–31. juli 1995. |Srebrenica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpion |8372; jedini masakr priznat kao genocid u Evropi od Drugog svjetskog rata |- |Masakr u Trnovi |20. septembar 1995. |[[Oborci|Trnova, Sanski Most]] |{{ZD slika|Flag of the Serb Volunteer Guard.svg}} Srpska dobrovoljačka garda |11<ref>{{Cite web|url=https://arhiva.sensecentar.org/vijesti.php?aid=12458|title=Streljali su me "arkanovci"|website=sensecentar.org}}</ref> |} == Reference == {{Refspisak}} == Literatura == * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|url=https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks|publisher=Stanford University Press|year=1975|isbn=978-0-8047-0857-9|location=Stanford|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration|publisher=Stanford University Press|year=2001|isbn=978-0-8047-3615-2|volume=2|location=San Francisco|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Čekić|first=Smail|url=https://znaci.org/00003/446.pdf|title=Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu: dokumenti|publisher=Udruženje Muslimana za antigenocidne aktivnosti|year=1996|trans-title=Genocide of Bosniaks in World War II: documents|access-date=7 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201015034712/http://www.znaci.net/00003/446.pdf|archive-date=15 October 2020|url-status=live}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|url=https://www.worldcat.org/title/ocm80016969|title=Genocide and resistance in Hitler's Bosnia: the Partisans and the Chetniks, 1941-1943|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-726380-8|series=A British Academy postdoctoral fellowship monograph|location=Oxford ; New York|oclc=ocm80016969}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|title=Bosnian Muslims in the Second World War|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-231-70394-9}} * {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|publisher=Rowman & Littlefield|year=2011|isbn=9781442206632|author-link=Paul Mojzes}} [[Kategorija:Bošnjaci]] [[Kategorija:Progon muslimana]] [[Kategorija:Genocidi u Evropi]] k433fjz8alkfo41kplumpgc6aa7whf5 3672606 3672553 2024-12-11T22:19:43Z AnToni 2325 3672606 wikitext text/x-wiki {{Čišćenje}}{{Nedostaju izvori}}{{Brisanje|Nesređeno, djelomično bez izvora, neki izvori nemaju relevantnost, nejasne formulacije koje prelaze granicu pristojnosti...|18. 12. 2024. }} Ovo je spisak masakara nad [[Bošnjaci]]ma od [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog]] do [[rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]]. == Masakri ==   {| class="wikitable plainrowheaders sortable" !Naziv !Datum !Lokacija !Počinioci !Žrtve |- |[[Masakr u Šahovićima]] |9–10. novembar 1924. |[[Šahovići]] |Pravoslavna banda |900 |- |Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu |1941–1945. |Bosna i Hercegovina, [[Sandžak]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko}} 100.000<ref>{{Cite journal|date=2020|title=A Dangerous Nexus? History, Ideology and the Structure of the Contemporary Chetnik Movement|url=https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=873357|journal=Democracy and Security in Southeastern Europe|language=en|volume=VII|issue=1|pages=22–40|issn=1986-5708}}</ref> |- |[[Masakr u Avtovcu]] |28. juni 1941. |[[Avtovac]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |47{{Sfn|Čekić|1996}} |- |Masakr u Drvaru |27. juli 1941. |[[Drvar]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} partizani |200<ref>{{Cite web|url=https://saff.ba/dan-ustanka-u-bosni-i-hercegovini-smrt-turcima/|title=Dan ustanka u Bosni i Hercegovini: "Smrt turcima"|date=14. 8. 2019|website=SAFF Portal}}</ref> |- |Masakri u Višegradu (1941) |Juli–august 1941. |[[Višegrad]] |Srpski seljaci |500<ref name=":2">{{Cite book|last=Noel Malcolm|url=https://archive.org/details/bosniashorthisto00malc|title=Bosnia: A Short History|date=1994|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-5520-4|pages=176, 188}}</ref> |- |Masakr u Berkovićima |26–28. august 1941. |[[Berkovići]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |300{{Sfn|Hoare|2006}}<ref name=":3">{{Cite journal|last=Dizdar|first=Zdravko|date=1996-10-04|title=Brojidbeni pokazatelji odnosa vojničkih postrojbi na teritoriju Nezavisne Države Hrvatske 1941.-1945.|url=https://hrcak.srce.hr/213912?lang=en|journal=Časopis za suvremenu povijest|language=hr|volume=28|issue=1–2|pages=161–196|issn=0590-9597}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |August 1941. |[[Srebrenica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |81<ref>{{Cite web|url=http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|title=Bosnian Institute News: Prelude to the Srebrenica genocide|date= 6. 9. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130906121145/http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|archive-date=6. 9. 2013 |access-date= 7. 9. 2024}}</ref> |- |Masakr u Planoj |3. septembar 1941. |[[Plana (Bileća)|Plana]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |425<ref>{{Cite web|url=https://bosnae.info/index.php/bacanje-zivih-bosnjaka-u-jamu-cavkaricu-kod-bilece-svjedocenje-hadzere-bijedic-o-zlocinu-cetnika|title=Bacanje živih Bošnjaka u jamu Čavkaricu kod Bileće – Svjedočenje Hadžere Bijedić o zločinu četnika|date=2016-11-19|website=BOSNAE|language=Bosnian|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Kulen Vakufu |6–8. septembar 1941. |[[Kulen Vakuf]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} partizani |{{Oko|3000}} (zarobljenih vojnika i civila){{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Rogatici |Oktobar 1941–januar 1942. |[[Rogatica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2000<ref name="auto">{{Cite journal|last=Stamatović|first=Aleksandar|last2=Vučetić|first2=Filip|date=2024-08-01|title=ZLOČINI PLAVSKO-GUSINJSKIH MUSLIMANA PREMA SRPSKOM STANOVNIŠTVU U DRUGOM SVJETSKOM RATU|journal=Istorija 20. Veka|volume=42|issue=2/2024|pages=339–362|doi=10.29362/ist20veka.2024.2.sta.339-362|issn=2560-3647}}</ref> |- |Masakr u Prači |Novembar 1941. |[[Prača (Pale, Federacija Bosne i Hercegovine)|Prača]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |63<ref name="auto" /> |- |Masakr u Koraju |28. novembar 1941. |Koraj, blizu [[Brčko]]g |{{ZD|Chetniks}} Četnici |100+ |- |Masakr u Čajniču |Decembar 1941. |[[Čajniče]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |418{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Divinu |Decembar 1941. |[[Divin]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |423{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Sopotniku |Decembar 1941. |Sopotnik, blizu[[Zvornik]]<nowiki/>a |{{ZD|Chetniks}} Četnici |86<ref>{{Cite web|url=https://bosniak.org/2010/11/23/prelude-to-the-srebrenica-genocide-mass-murder-and-ethnic-cleansing-of-bosniaks-in-the-srebrenica-region-during-the-first-three-months-of-the-bosnian-war-april-june-1992/|title=Prelude to the Srebrenica Genocide: Mass murder and ethnic cleansing of Bosniaks in the Srebrenica region during the first three months of the Bosnian War (April-June 1992)|date=2010-11-23|website=Congress of Bosniaks of North America|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Foči (1941) |5. decembar 1941–januar 1942. |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, uz pomoć {{ZD|Kingdom of Italy}} Italijanske kraljevske vojske |2,000{{Sfn|Hoare|2006}}{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Pokolj u Goraždu |30. decembar 1941 – 26. januar 1942. |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2050{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Žepi |kraj 1941. |[[Žepa (Rogatica)|Žepa]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|300}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Čelebiću |Januar 1942. |[[Čelebić]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |54{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Srebrenici (1942) |Januar 1942. |Srebrenica i okolina |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1000}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Višegradu (1942) |Januar 1942. |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |1000+{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Drakanu |3. mart 1942. |Drakan |{{ZD|Chetniks}} Četnici |42{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Resniku |5. mart 1942. |[[Resnik (Višegrad)|Resnik]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |51<ref name="auto" /> |- |Masakr u Foči (1942) |August 1942. |Foča |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|3,000}}<ref name=":2" />{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Masakr u Ustikolini |August 1942. |[[Ustikolina]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,500<ref name=":3" /> |- |Masakri u Bijelom Polju |Januar 1943. |Bijelo Polje |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1000}} |- |Masakri u Pljevlji, Priboju, Čajniču i Foči |Januar–februar 1943. |[[Pljevlja]], [[Priboj]], [[Čajniče]], Foča distrikti i okolna sela |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|9200}}{{Sfn|Tomasevich|1975}}{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Bukovici |4–7. februar 1943. |Bukovica, Pljevlja |{{ZD|Chetniks}} Četnici |576+ |- |Masakr u Kasidolima |5. februar 1943. |Kasidoli, [[Priboj]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |227<ref>{{Cite journal|last=Živković|first=Milutin|date=October 2023|title=ALBANCI LESKOVAČKOG OKRUGA U NEMAČKOJ POLICIJI PORETKA (1943–1944)|journal=Leskovački zbornik|volume=63|pages=317–334|doi=10.46793/lz-lxiii.317z|issn=0459-1070}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1943) |Mart 1943. |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |500{{Sfn|Hoare|2013}} |- |Masakr u Višegradu (1943) |5. oktobar 1943. |Višegrad |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2000+<ref name="anubih.ba-Hoare">{{Cite web|url=https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|title=The Great Serbian threat, ZAVNOBiH and Muslim Bosniak entry into the People's Liberation Movement|last=Marko Attila Hoare|website=anubih.ba|publisher=Posebna izdanja ANUBiH|pages=124, 125|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201071114/https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|archive-date=1. 2. 2021|url-status=live|access-date=21. 12. 2020}}</ref> |- |Masakr u Goraždu (1944) |Maj 1944. |Goražde |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|50}} |- |Genocid u Bosni i Hercegovini |1992–1995. |Bosna i Hercegovina |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} paravojna jedinica "Škorpioni" |{{Oko|34.000}} |- |Etničko čišćenje u Sanskom Mostu |1992–1995. |[[Sanski Most]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |842<ref>{{Cite book|last=Tokača|first=Mirsad|url=https://www.worldcat.org/title/860782806|title=Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 = Bosnian book of the dead: human losses in Bosnia and Herzegovina 1991-1995|date=2012|publisher=Istraživački dokumentacioni centar ; Fond za humanitarno pravo|isbn=978-9958-9544-5-0|edition=Prvo izdanje|location=Sarajevo : Beograd|oclc=860782806}}</ref> |- |Etničko čišćenje u Doboju (1992) |April–oktobar 1992. |[[Doboj]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |322 |- |[[Masakr u Bijeljini]] |1–2. april 1992. |[[Bijeljina]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |78 |- |Etničko čišćenje u Foči |7. april 1992 – januar 1994. |Foča |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |2707 |- |Masakr u Snagovu |29. april 1992. |[[Snagovo]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |36 |- |Vlasenica |Maj–septembar 1992. |[[Vlasenica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |279<ref>{{Cite web|url=http://www.hlc-rdc.org/?p=35208&lang=de|title=Dossier: The JNA in the Wars in Croatia and BiH - Humanitarian Law Center|website=www.hlc-rdc.org|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Glogovi |9. maj 1992. |[[Glogova (Bratunac)|Glogova]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |64 |- |Masakr u Suhoj |10. maj 1992. |[[Suha (Bratunac)|Suha]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |38<ref>{{Cite web|url=https://www.irishexaminer.com/world/arid-30202343.html|title=Bosnia: 38 bodies exhumed from mass grave|date=13. 5. 2005}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |16. maj 1992. |Zaklopača i Milići |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |83 |- |Masakr u Novoj Kasabi |17. maj 1992. |[[Nova Kasaba]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage, uključujući i "Bijele orlove" |29<ref>{{Cite web|url=https://www.glaszrtava.org/nova-kasaba/|title=Nova Kasaba - Glas Žrtava|date=19. 5. 2021 |access-date= 7. 9. 2024}}</ref> |- |Masakr u Zvorniku |April–juli 1992. |[[Zvornik]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}} {{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |700 (uključuje i romske civile) |- |Masakri u Višegradu |April–august 1992. |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |3000 |- |Masakru Bosanskoj Jagodini |26. maj 1992. |Crnčići |[[Žute ose]], {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |17 |- |Masakr na Zijemlju |Juni 1992. |[[Zijemlje (Istočni Mostar)|Zijemlje]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |100<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/02/09/nine-bosnian-serb-ex-fighters-face-trial-for-mass-killing/|title=Nine Bosnian Serb Ex-Fighters Face Trial for Mass Killing|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Bijelom Potoku |1. juni 1992. |Bijeli Potok |"Žute ose", {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |675 |- |Masakr u Ahatovićima |14. juni 1992. |Ahatovići (Novi Grad Sarajevo) |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |47 |- |Požar u Pionirskoj ulici |14. juni 1992. |Višegrad |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, "Bijeli orlovi" |59; žrtve su bile žene i djeca koji su bile zaključani u kuću u kojoj su živi spaljeni |- |Masakr u Pakleniku |15. juni 1992. |Rogatica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |50 |- |Živa lomača na Bikavcu |27. juni 1992. |Bikavac |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |60; žrtve su većinom bile žene i djeca koji su spaljeni u svojim domovima |- |Masakr u Biljanima |10. juli 1992. |Biljani |{{ZD slika|Flag of Serbia (1992–2004).svg}} Srpske snage |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2012/08/30/mladic-trial-tragic-events-in-biljani/|title=Mladic Trial: Tragic Events in Biljani|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Masakr u Barimu |2. august 1992. |[[Barimo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |26; selo spaljeno, islamske vjerske zgrade porušene |- |Masakr u Mičivodama |20. septembar 1992. |[[Mičivode]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |42 |- |Masakr u Novoseocima |22. septembar 1992. |[[Novoseoci]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |45; lokalna džamija porušena, žene silovane |- |Masakr u Sjeverinu |22. oktobar 1992. |Sjeverin |"Bijeli orlovi" |16 |- |Masakr u Grabovici |Novembar 1992. |[[Grabovica (Kotor-Varoš)]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/11/03/victims-of-bosnia-school-killings-to-be-buried-on-30th-anniversary/|title=Victims of Bosnia School Killings to Be Buried on 30th Anniversary|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Ubistva u Dušama |7. januar 1993. |[[Duša (Gornji Vakuf-Uskoplje)|Duša]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |7; Bošnjačke kuće spaljene nakon što je HVO zauzeo selo |- |[[Masakr u Ahmićima]] |16. april 1993. |[[Ahmići]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |120; gotovo sve bošnjačke kuće porušene, porušena mnoga islamska vjerska mjesta, dvije džamije minirane i jedna uništena eksplozivima |- |Ubistva u Sovićima i Doljanima |17. april 1993. |Sovići i Doljani |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO, {{ZD|Croatian Republic of Herzeg-Bosnia}} Hrvatska vojska |18; Bošnjačke kuće i džamije porušene |- |Masakr u Zenici |19. april 1993. |[[Zenica]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |16 |- |Masakr u Kiseljaku |12–16. juni 1993. |[[Kiseljak]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |78 |- |Masakr u Vrbanji |17–28. juli 1993. |[[Vrbanja (Bugojno)]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |45 |- |Masakr u Mokronogama |10. august 1993. |Mokronoge, kod [[Tomislavgrad]]a |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |9 |- |Masakr u Stupnom Dolu |23. oktobar 1993. |[[Stupni Do]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |37; nekoliko žena silovano, djeca i muškarci pretučeni, neki živi spaljeni |- |Masakr na Markalama |5. februar 1994. |[[Sarajevo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |68 |- |Masakr u Tuzli |25. maj 1995. |[[Tuzla]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |71 |- |[[Genocid u Srebrenici]] |11–31. juli 1995. |Srebrenica |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpion |8372; jedini masakr priznat kao genocid u Evropi od Drugog svjetskog rata |- |Masakr u Trnovi |20. septembar 1995. |[[Oborci|Trnova, Sanski Most]] |{{ZD slika|Flag of the Serb Volunteer Guard.svg}} Srpska dobrovoljačka garda |11<ref>{{Cite web|url=https://arhiva.sensecentar.org/vijesti.php?aid=12458|title=Streljali su me "arkanovci"|website=sensecentar.org}}</ref> |} == Reference == {{Refspisak}} == Literatura == * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|url=https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks|publisher=Stanford University Press|year=1975|isbn=978-0-8047-0857-9|location=Stanford|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration|publisher=Stanford University Press|year=2001|isbn=978-0-8047-3615-2|volume=2|location=San Francisco|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Čekić|first=Smail|url=https://znaci.org/00003/446.pdf|title=Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu: dokumenti|publisher=Udruženje Muslimana za antigenocidne aktivnosti|year=1996|trans-title=Genocide of Bosniaks in World War II: documents|access-date=7 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201015034712/http://www.znaci.net/00003/446.pdf|archive-date=15 October 2020|url-status=live}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|url=https://www.worldcat.org/title/ocm80016969|title=Genocide and resistance in Hitler's Bosnia: the Partisans and the Chetniks, 1941-1943|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-726380-8|series=A British Academy postdoctoral fellowship monograph|location=Oxford ; New York|oclc=ocm80016969}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|title=Bosnian Muslims in the Second World War|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-231-70394-9}} * {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|publisher=Rowman & Littlefield|year=2011|isbn=9781442206632|author-link=Paul Mojzes}} [[Kategorija:Bošnjaci]] [[Kategorija:Progon muslimana]] [[Kategorija:Genocidi u Evropi]] mcn67zdac080kegezcq6g5jvc2od2ns 3672640 3672606 2024-12-12T01:27:50Z Emin Tarahija 159760 Pored naselja (sela), dodata općina kojem pripada. Dodata referenca. 3672640 wikitext text/x-wiki {{Čišćenje}}{{Nedostaju izvori}}{{Brisanje|Nesređeno, djelomično bez izvora, neki izvori nemaju relevantnost, nejasne formulacije koje prelaze granicu pristojnosti...|18. 12. 2024. }} Ovo je spisak masakara nad [[Bošnjaci]]ma od [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog]] do [[rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]]. == Masakri ==   {| class="wikitable plainrowheaders sortable" !Naziv !Datum !Lokacija !Počinioci !Žrtve |- |[[Masakr u Šahovićima]] |9–10. novembar 1924. |[[Šahovići]] (današnje [[Tomaševo (Crna Gora)|Tomaševo]]), [[Crna Gora]] |Pravoslavna banda |900 |- |Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu |1941–1945. |Bosna i Hercegovina, [[Sandžak]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko}} 100.000<ref>{{Cite journal|date=2020|title=A Dangerous Nexus? History, Ideology and the Structure of the Contemporary Chetnik Movement|url=https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=873357|journal=Democracy and Security in Southeastern Europe|language=en|volume=VII|issue=1|pages=22–40|issn=1986-5708}}</ref> |- |[[Masakr u Avtovcu]] |28. juni 1941. |[[Avtovac]], [[Gacko]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |47{{Sfn|Čekić|1996}} |- |Masakr u Drvaru |27. juli 1941. |[[Drvar]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} partizani |200<ref>{{Cite web|url=https://saff.ba/dan-ustanka-u-bosni-i-hercegovini-smrt-turcima/|title=Dan ustanka u Bosni i Hercegovini: "Smrt turcima"|date=14. 8. 2019|website=SAFF Portal}}</ref> |- |Masakri u Višegradu (1941) |Juli–august 1941. |[[Višegrad]] |Srpski seljaci |500<ref name=":2">{{Cite book|last=Noel Malcolm|url=https://archive.org/details/bosniashorthisto00malc|title=Bosnia: A Short History|date=1994|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-5520-4|pages=176, 188}}</ref> |- |Masakr u Berkovićima |26–28. august 1941. |[[Berkovići]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |300{{Sfn|Hoare|2006}}<ref name=":3">{{Cite journal|last=Dizdar|first=Zdravko|date=1996-10-04|title=Brojidbeni pokazatelji odnosa vojničkih postrojbi na teritoriju Nezavisne Države Hrvatske 1941.-1945.|url=https://hrcak.srce.hr/213912?lang=en|journal=Časopis za suvremenu povijest|language=hr|volume=28|issue=1–2|pages=161–196|issn=0590-9597}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |August 1941. |[[Srebrenica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |81<ref>{{Cite web|url=http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|title=Bosnian Institute News: Prelude to the Srebrenica genocide|date= 6. 9. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130906121145/http://www.bosnia.org.uk/news/news_body.cfm?newsid=2771|archive-date=6. 9. 2013 |access-date= 7. 9. 2024}}</ref> |- |[[Masakr u Planoj]] |3. septembar 1941. |[[Plana (Bileća)|Plana]], [[Bileća]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |425<ref>{{Cite web|url=https://bosnae.info/index.php/bacanje-zivih-bosnjaka-u-jamu-cavkaricu-kod-bilece-svjedocenje-hadzere-bijedic-o-zlocinu-cetnika|title=Bacanje živih Bošnjaka u jamu Čavkaricu kod Bileće – Svjedočenje Hadžere Bijedić o zločinu četnika|date=2016-11-19|website=BOSNAE|language=Bosnian|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |Masakr u Kulen Vakufu |6–8. septembar 1941. |[[Kulen Vakuf]], [[Bihać]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, {{ZD|Yugoslav Partisans}} partizani |{{Oko|3000}} (zarobljenih vojnika i civila){{Sfn|Hoare|2006}} |- |Pokolj u Rogatici |Oktobar 1941–januar 1942. |[[Rogatica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2000<ref name="auto">{{Cite journal|last=Stamatović|first=Aleksandar|last2=Vučetić|first2=Filip|date=2024-08-01|title=ZLOČINI PLAVSKO-GUSINJSKIH MUSLIMANA PREMA SRPSKOM STANOVNIŠTVU U DRUGOM SVJETSKOM RATU|journal=Istorija 20. Veka|volume=42|issue=2/2024|pages=339–362|doi=10.29362/ist20veka.2024.2.sta.339-362|issn=2560-3647}}</ref> |- |[[Masakr u Prači]] |Novembar 1941. |[[Prača (Pale, Federacija Bosne i Hercegovine)|Prača]], [[Pale (Federacija Bosne i Hercegovine)|Pale]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |63<ref name="auto" /> |- |Masakr u Koraju |28. novembar 1941. |[[Koraj]], [[Lopare]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |100+ |- |[[Masakr u Čajniču]] |Decembar 1941. |[[Čajniče]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |418{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Divinu |Decembar 1941. |[[Divin]], [[Bileća]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |423{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Sopotniku |Decembar 1941. |[[Sopotnik]], [[Zvornik]] |<nowiki/> {{ZD|Chetniks}} Četnici |86<ref>{{Cite web|url=https://bosniak.org/2010/11/23/prelude-to-the-srebrenica-genocide-mass-murder-and-ethnic-cleansing-of-bosniaks-in-the-srebrenica-region-during-the-first-three-months-of-the-bosnian-war-april-june-1992/|title=Prelude to the Srebrenica Genocide: Mass murder and ethnic cleansing of Bosniaks in the Srebrenica region during the first three months of the Bosnian War (April-June 1992)|date=2010-11-23|website=Congress of Bosniaks of North America|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |[[Masakr u Foči 1941.|Masakr u Foči (1941)]] |5. decembar 1941–januar 1942. |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici, uz pomoć {{ZD|Kingdom of Italy}} Italijanske kraljevske vojske |2,000{{Sfn|Hoare|2006}}{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Pokolj u Goraždu |30. decembar 1941 – 26. januar 1942. |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2050{{Sfn|Mojzes|2011}} |- |Masakr u Žepi |kraj 1941. |[[Žepa (Rogatica)|Žepa]], [[Rogatica]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|300}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Čelebiću |Januar 1942. |[[Čelebić]], [[Livno]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |54{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Srebrenici (1942) |Januar 1942. |[[Srebrenica]] i okolina |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1000}}{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Višegradu (1942) |Januar 1942. |[[Višegrad]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |1000+{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Drakanu |3. mart 1942. |Selo Drakan, [[Višegrad]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |42{{Sfn|Hoare|2006}} |- |Masakr u Resniku |5. mart 1942. |[[Resnik (Višegrad)|Resnik]], [[Višegrad]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |51<ref name="auto" /> |- |[[Masakr u Foči 1942.|Masakr u Foči (1942)]] |August 1942. |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|3,000}}<ref name=":2" />{{Sfn|Tomasevich|1975}} |- |Masakr u Ustikolini |August 1942. |[[Ustikolina]], [[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2,500<ref name=":3" /> |- |[[Masakr u Bijelom Polju|Masakri u Bijelom Polju]] |Januar 1943. |[[Bijelo Polje]], [[Sandžak|Crna Gora]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|1000}} |- |Masakri u Pljevlji, Priboju, Čajniču i Foči |Januar–februar 1943. |[[Pljevlja]], [[Priboj]], [[Čajniče]], Foča distrikti i okolna sela - Crna Gora, Srbija i BiH |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|9200}}{{Sfn|Tomasevich|1975}}{{Sfn|Hoare|2013}} |- |[[Masakr u Bukovici]] |4–7. februar 1943. |Bukovica, [[Pljevlja]], [[Crna Gora]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |576+ |- |Masakr u Kasidolima |5. februar 1943. |Kasidoli, [[Priboj]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |227<ref>{{Cite journal|last=Živković|first=Milutin|date=October 2023|title=ALBANCI LESKOVAČKOG OKRUGA U NEMAČKOJ POLICIJI PORETKA (1943–1944)|journal=Leskovački zbornik|volume=63|pages=317–334|doi=10.46793/lz-lxiii.317z|issn=0459-1070}}</ref> |- |[[Masakr u Goraždu]] |Mart 1943. |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |500{{Sfn|Hoare|2013}} |- |[[Masakri u Višegradu|Masakr u Višegradu]] |5. oktobar 1943. |[[Višegrad]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |2000+<ref name="anubih.ba-Hoare">{{Cite web|url=https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|title=The Great Serbian threat, ZAVNOBiH and Muslim Bosniak entry into the People's Liberation Movement|last=Marko Attila Hoare|website=anubih.ba|publisher=Posebna izdanja ANUBiH|pages=124, 125|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201071114/https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/52/Zbornik%20ZAVNOBiH%20sve%2015-04-2019-4-115-130.pdf?sequence=7&isAllowed=y|archive-date=1. 2. 2021|url-status=live|access-date=21. 12. 2020}}</ref> |- |[[Masakr u Goraždu]] |Maj 1944. |[[Goražde]] |{{ZD|Chetniks}} Četnici |{{Oko|50}} |- |Genocid u Bosni i Hercegovini |1992–1995. |Bosna i Hercegovina |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} paravojna jedinica "Škorpioni" |{{Oko|34.000}} |- |Etničko čišćenje u Sanskom Mostu |1992–1995. |[[Sanski Most]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |842<ref>{{Cite book|last=Tokača|first=Mirsad|url=https://www.worldcat.org/title/860782806|title=Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995 = Bosnian book of the dead: human losses in Bosnia and Herzegovina 1991-1995|date=2012|publisher=Istraživački dokumentacioni centar ; Fond za humanitarno pravo|isbn=978-9958-9544-5-0|edition=Prvo izdanje|location=Sarajevo : Beograd|oclc=860782806}}</ref> |- |Etničko čišćenje u Doboju (1992) |April–oktobar 1992. |[[Doboj]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |322 |- |[[Masakr u Bijeljini]] |1–2. april 1992. |[[Bijeljina]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |78 |- |[[Etničko čišćenje u Foči]] |7. april 1992 – januar 1994. |[[Foča (Republika Srpska)|Foča]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |2707 |- |[[Masakr u Snagovu]] |29. april 1992. |[[Snagovo]], [[Zvornik]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}}{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |36 |- |Masakr u Vlasenici |Maj–septembar 1992. |[[Vlasenica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |279<ref>{{Cite web|url=http://www.hlc-rdc.org/?p=35208&lang=de|title=Dossier: The JNA in the Wars in Croatia and BiH - Humanitarian Law Center|website=www.hlc-rdc.org|access-date=2024-09-07}}</ref> |- |[[Masakr u Glogovoj|Masakr u Glogovi]] |9. maj 1992. |[[Glogova (Bratunac)|Glogova]], [[Bratunac]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |64 |- |Masakr u Suhoj |10. maj 1992. |[[Suha (Bratunac)|Suha]], [[Bratunac]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |38<ref>{{Cite web|url=https://www.irishexaminer.com/world/arid-30202343.html|title=Bosnia: 38 bodies exhumed from mass grave|date=13. 5. 2005}}</ref> |- |Masakr u Zaklopači |16. maj 1992. |[[Zaklopača (Milići)|Zaklopača]], [[Milići]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |83 |- |Masakr u Novoj Kasabi |17. maj 1992. |[[Nova Kasaba]], [[Milići]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage, uključujući i "Bijele orlove" |29<ref>{{Cite web|url=https://www.glaszrtava.org/nova-kasaba/|title=Nova Kasaba - Glas Žrtava|date=19. 5. 2021 |access-date= 7. 9. 2024}}</ref> |- |Masakr u Zvorniku |April–juli 1992. |[[Zvornik]] |{{ZD|Socialist Federal Republic of Yugoslavia}} {{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |700 (uključuje i romske civile) |- |[[Masakri u Višegradu]] |April–august 1992. |[[Višegrad]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Emblem of the Yugoslav People's Army (1991-1992).svg}} JNA |3000 |- |Masakru Bosanskoj Jagodini |26. maj 1992. |[[Crnčići]], [[Višegrad]] |[[Žute ose]], {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |17 |- |Masakr na Zijemlju |Juni 1992. |[[Zijemlje (Istočni Mostar)|Zijemlje]] |{{ZD|Republika Srpska (1992–1995)}} Srpske snage |100<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/02/09/nine-bosnian-serb-ex-fighters-face-trial-for-mass-killing/|title=Nine Bosnian Serb Ex-Fighters Face Trial for Mass Killing|website=Balkan Insight}}</ref> |- |[[Masakr u Bijelom Potoku]] |1. juni 1992. |Bijeli Potok, [[Zvornik]] |"Žute ose", {{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |675 |- |Masakr u Ahatovićima |14. juni 1992. |Ahatovići, [[Novi Grad (Sarajevo)|Novi Grad Sarajevo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |47 |- |Požar u Pionirskoj ulici |14. juni 1992. |[[Višegrad]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, "Bijeli orlovi" |59; žrtve su bile žene i djeca koji su bile zaključani u kuću u kojoj su živi spaljeni |- |[[Masakr u Pakleniku]] |15. juni 1992. |[[Rogatica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |50 |- |[[Živa lomača na Bikavcu]] |27. juni 1992. |[[Bikavac (brdo)|Bikavac]], [[Višegrad]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |60; žrtve su većinom bile žene i djeca koji su spaljeni u svojim domovima |- |[[Masakr u Biljanima]] |10. juli 1992. |[[Biljani Donji|Biljani]], [[Ključ (općina)|Ključ]] |{{ZD slika|Flag of Serbia (1992–2004).svg}} Srpske snage |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2012/08/30/mladic-trial-tragic-events-in-biljani/|title=Mladic Trial: Tragic Events in Biljani|website=Balkan Insight}}</ref> |- |[[Masakr u Barimu]] |2. august 1992. |[[Barimo]], [[Višegrad]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |26; selo spaljeno, islamske vjerske zgrade porušene |- |Masakr u Mičivodama |20. septembar 1992. |[[Mičivode]], [[Sokolac]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |42 |- |Masakr u Novoseocima |22. septembar 1992. |[[Novoseoci]], [[Sokolac]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |45; lokalna džamija porušena, žene silovane |- |Masakr u Sjeverinu |22. oktobar 1992. |Sjeverin, [[Priboj]], [[Srbija]] |"Bijeli orlovi" |16<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ba/balkan/analiza-zlo%C4%8Din-u-sjeverinu-porodice-29-godina-tragaju-za-posmrtnim-ostacima-ubijenih/2399583|title=ANALIZA: Zločin u Sjeverinu: Porodice 29 godina tragaju za posmrtnim ostacima ubijenih|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-12}}</ref> |- |[[Masakr u Grabovici]] |Novembar 1992. |[[Grabovica (Kotor-Varoš)|Grabovica]], [[Kotor-Varoš|Kotor-Varoš)]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |150<ref>{{Cite web|url=https://balkaninsight.com/2022/11/03/victims-of-bosnia-school-killings-to-be-buried-on-30th-anniversary/|title=Victims of Bosnia School Killings to Be Buried on 30th Anniversary|website=Balkan Insight}}</ref> |- |Ubistva u Dušama |7. januar 1993. |[[Duša (Gornji Vakuf-Uskoplje)|Duša]], [[Gornji Vakuf-Uskoplje|Gornji Vakuf]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |7; Bošnjačke kuće spaljene nakon što je HVO zauzeo selo |- |[[Masakr u Ahmićima]] |16. april 1993. |[[Ahmići]], [[Vitez (općina)|Vitez]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |120; gotovo sve bošnjačke kuće porušene, porušena mnoga islamska vjerska mjesta, dvije džamije minirane i jedna uništena eksplozivima |- |Ubistva u Sovićima i Doljanima |17. april 1993. |[[Sovići (Jablanica)|Sovići]] i [[Doljani (Jablanica)|Doljani]], [[Jablanica]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO, {{ZD|Croatian Republic of Herzeg-Bosnia}} Hrvatska vojska |18; Bošnjačke kuće i džamije porušene |- |[[Masakr u Zenici]] |19. april 1993. |[[Zenica]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |16 |- |Masakr u Kiseljaku |12–16. juni 1993. |[[Kiseljak]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |78 |- |[[Masakr u Vrbanji]] |17–28. juli 1993. |[[Vrbanja (Bugojno)|Vrbanja]], [[Bugojno]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |45 |- |Masakr u Mokronogama |10. august 1993. |[[Mokronoge (Tomislavgrad)|Mokronoge]],[[Tomislavgrad]]a |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |9 |- |Masakr u Stupnom Dolu |23. oktobar 1993. |[[Stupni Do]], [[Vareš]] |{{ZD slika|Flag of the Croatian Defence Council.svg}} HVO |37; nekoliko žena silovano, djeca i muškarci pretučeni, neki živi spaljeni |- |[[Masakri na Markalama|Masakr na Markalama]] |5. februar 1994. |[[Sarajevo]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |68 |- |[[Masakr na Kapiji|Masakr u Tuzli]] (Masakr na kapiji) |25. maj 1995. |[[Tuzla]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS |71 |- |[[Genocid u Srebrenici]] |11–31. juli 1995. |[[Srebrenica]] |{{ZD slika|Patch of the Army of Republika Srpska.svg}} VRS, {{ZD slika|Patch of the Scorpions.svg}} Škorpion |8372; jedini masakr priznat kao genocid u Evropi od Drugog svjetskog rata |- |[[Masakr u Sasini]] |21. septembar 1995. |[[Sasina (Sanski Most)|Sasina]], [[Sanski Most]] |{{ZD slika|Flag of the Serb Volunteer Guard.svg}} Srpska dobrovoljačka garda |11<ref>{{Cite web|url=https://arhiva.sensecentar.org/vijesti.php?aid=12458|title=Streljali su me "arkanovci"|website=sensecentar.org}}</ref> |} == Reference == {{Refspisak}} == Literatura == * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|url=https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks|publisher=Stanford University Press|year=1975|isbn=978-0-8047-0857-9|location=Stanford|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Tomasevich|first=Jozo|title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration|publisher=Stanford University Press|year=2001|isbn=978-0-8047-3615-2|volume=2|location=San Francisco|author-link=Jozo Tomasevich}} * {{Cite book|last=Čekić|first=Smail|url=https://znaci.org/00003/446.pdf|title=Genocid nad Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu: dokumenti|publisher=Udruženje Muslimana za antigenocidne aktivnosti|year=1996|trans-title=Genocide of Bosniaks in World War II: documents|access-date=7 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20201015034712/http://www.znaci.net/00003/446.pdf|archive-date=15 October 2020|url-status=live}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|url=https://www.worldcat.org/title/ocm80016969|title=Genocide and resistance in Hitler's Bosnia: the Partisans and the Chetniks, 1941-1943|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-726380-8|series=A British Academy postdoctoral fellowship monograph|location=Oxford ; New York|oclc=ocm80016969}} * {{Cite book|last=Hoare|first=Marko Attila|title=Bosnian Muslims in the Second World War|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-231-70394-9}} * {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|publisher=Rowman & Littlefield|year=2011|isbn=9781442206632|author-link=Paul Mojzes}} [[Kategorija:Bošnjaci]] [[Kategorija:Progon muslimana]] [[Kategorija:Genocidi u Evropi]] 0t1v87r5uc2po52maf4y28r0gv2rg8d 3 515401 3672554 2024-12-11T14:58:36Z KWiki 9400 Nova stranica: {{Dobrodošlica}} 3672554 wikitext text/x-wiki {{Dobrodošlica}} gyjoyp37v3u06w731wtwzjdah9c91ny 0 515402 3672559 2024-12-11T15:38:59Z Cakla 165904 Napravljeno prevođenjem stranice "[[:en:Special:Redirect/revision/1253250762|Good faith]]" 3672559 wikitext text/x-wiki U ljudskoj komunikaciji, princip dobre vjere ([[Latinski prefiksi|Latinski:]] ''bona fides'') podrazumijeva iskrenu namjeru za pravdu, otvorenost i iskrenost bez obzira na krajnji ishod interakcije. Neke latinske fraze su izgubile svoje doslovno značenje kako su vijekovi prolazili, ali to nije slučaj sa bona fides, koji je idalje prominentan i korišten i generalno prihvaćen sa svojim prijevodom savremenog doba - ''dobra vjera''.<ref>{{cite web|url=https://www.brighthubeducation.com/learning-translating-latin/42398-translating-latin-legal-phrases-arguendo-and-bona-fide/|title=How to Translate the Latin Legal Phrases Arguendo and Bona Fide into English|last=Garger|first=John|date=5 January 2012|website=Bright Hub Education|access-date=6 February 2015}}</ref> Ovaj koncept je jako bitan u pravu i biznisu. Suprotan koncept dobroj vjeri je ''loša vjera (mala fides).'' == {{Jezik|la|Bona fides}} == [[Datoteka:LMW_Dupondius_RIC_1210_Rückseite_Bildarchiv_79628.jpg|mini| Revers dupondija izdatog pod carem [[Vespazijan|Vespazijanom]] s prikazom Fides Publica, javnog povjerenja, koji drži ''pateru'' kao simbol vjerske vjernosti i rog izobilja]] Bona fides je latinska fraza koja predstavlja "dobru vjeru". U [[Ablativ|ablativu]], to je ''bona fide,'' što znači "u dobroj vjeri", a često se koristi u engleskom jeziku kao pridjev koji označava nešto učinjeno u "iskrenoj namjeri". Dok se ''fides'' prevodi kao "vjera", obuhvata širok spektar značenja sa korijenskim značenjem koji predstavlja "pouzdanost" u smislu gdje je prisutno povjerenje između dvije strane unutar nekog potencijalnog odnosa. Za [[Rimljani (čvor)|stare Rimljane]], bona fides se podrazumijevala s obje strane, sa impliciranim odgovornostima, te pravnim i vjerskim posljedicama ukoliko se prekrši.<ref>{{cite web|url=https://www.csun.edu/~hcfll004/fides.html|title=The Roman Concept of Fides|last=Adams|first=John P.|date=May 2009|website=sun.edu}}</ref> Prema [[Rimsko pravo|Rimskom pravu]], "bona fides zahtijeva da se ispuni ono što je obećano" i to je bio princip postupanja sa integritetom.<ref>{{cite book|last=Berger|first=Adolf|title=Encyclopedic Dictionary of Roman Law|date=1953|publisher=American Philological Society|edition=1991|page=374, citing ''[[Digest (Roman law)|Digest]]'' 19.2.21}}</ref> [[Fides]] je bio jedan od originalnih i glavnih vrlina koje su se smatrale svetim u [[Drevna rimska religija|drevnoj rimskoj religiji]]. Na savremenom engleskom, {{Jezik|la|bona fides}} je sinonim za svjedodžbe i identitet. Fraza se ponekad koristi u oglasima za posao i ne treba je miješati s <nowiki><i id="mwRg">bona fide</i></nowiki> profesionalnim kvalifikacijama ili dobronamjernim trudom poslodavca. == Pravo == U [[Pravo|pravu]], {{Jezik|la|bona fides}} označava [[wiktionary:mental state|mentalna]] i [[Moral|moralna]] stanja iskrenosti i ubjeđenja u pogledu [[Istina|istinitosti]] ili neistinitosti tvrdnje ili skupa nekih [[Sud (logika)|mišljenja]]; isto tako u vezi ili ispravnosti ili pokvarenosti djelovanja. Kao pravni koncept, {{Jezik|la|bona fides}} je posebno bitan u pitanjima pravičnosti.<ref>{{Multiref2|{{cite web|access-date=2008-03-03|url=https://dictionary.law.com/Default.aspx?selected=819&bold=|title=good faith |publisher=Law.com }}|{{cite web|url=https://www.trans-lex.org/901000/_/good-faith-and-fair-dealing-in-international-trade/|title=Good faith and fair dealing in international trade|website=Trans-Lex.org}}}}</ref> Koncept {{Jezik|la|bona fide}} je također kasnije proglašena originalnom verzijom ''[[Magna Carta|Magna Carte]]''.<ref>''[[Magna Carta]]'' (1215), Clause I</ref> U ugovornom pravu, implicirani sporazum dobre vjere je opća pretpostavka da će se strane sklopljenog ugovora ponašati pošteno, kako se ne bi uništilo pravo jedne od strana da prime pogodnosti koje proizlaze iz ugovora. U zakonu o osiguranju, kršenje implicitnog ugovora osiguravača može dovesti do pravne odgovornosti poznate kao loša vjera. Većina američkih jurisdikcija gleda na kršenje impliciranih ugovora o dobroj vjeri i poštenom postupanju kao na varijante kršenja [[Ugovor|ugovora]]. Lingvistički gledano, u SAD-u, američki engleski koristi {{Jezik|la|bona fides}}, je sinonim za akreditive i dokumente koji potvrđuju identitet osobe, što nije sinonim za <nowiki><i id="mwag">bona fide</i></nowiki> stručne kvalifikacije. U zadnje vrijeme, druge zemlje iz porodice [[Common law]] počele su usvajati dobru vjeru kao opći princip. U Ujedinjenom Kraljevstvu, Visoki sud u predmetu ''Yam Seng Pte Ltd protiv International Trade Corp Ltd'' <ref>{{cite BAILII|litigants=Yam Seng PTE Ltd v International Trade Corporation Ltd|link=Yam Seng Pte Ltd v International Trade Corp Ltd|court=EWHC|division=QB|year=2013|num=111|para=|parallelcite=[2013] 1 CLC 662, [2013] BLR 147, [2013] 1 All ER (Comm) 1321, [2013] 1 Lloyd's Rep 526, 146 Con LR 39|date=1 February 2013|courtname=auto}}</ref> je iskazao ovu prednost. Naime, u Kanadi, Vrhovni sud je u predmetu ''Bhasin protiv Hrynew-a'' izjavio da dobra vjera jeste i treba biti princip organizacije. <ref>{{Cite web|url=https://scc-csc.lexum.com/scc-csc/scc-csc/en/item/14438/index.do|title=2014 SCC 71: Bhasin v. Hrynew|year=2014|website=Supreme Court of Canada}}</ref> == Kvalifikacija za zapošljavanje == <nowiki><i id="mweg">Bona fide</i></nowiki> profesionalne kvalifikacije (istrajnost poslodavca u dobroj namjeri) su kvalitete koje su dopuštene poslodavcima da uzmu u obzir prilikom donošenja odluka o zapošljavanju i zadržavanju zaposlenika. Napor poslodavca u dobroj namjeri se koristi kao alat za evaluaciju od strane jurisdikcije u toku procesa godišnjeg pregleda programa. Savezne i državne vlade Sjedinjenih Država dužne su afirmativnom akcijom (i drugim sličnim zakonima) da traže poslovna preduzeća sa invaliditetom, manjinama, ženama i veteranima kada objavljuju oglase za javne poslove. Zakon o dobroj namjeri razlikuje se od države do države, pa čak i unutar država, sve u zavisnosti od vladinog odjela za dodjelu nagrada. Većina napora u dobroj namjeri zahtijeva oglašavanje i reklamiranje u državnim publikacijama i novinama, obično zanatskim publikacijama. Druge zemlje poput Kanade imaju slične programe. == Vidi == * Convention Relating to the Status of Refugees – United Nations multilateral treaty * Hanlon's razor – Adage to assume stupidity over malice * Honour system – Process of governing without enforcement * Kindness – Behavior marked by generosity, consideration, assistance, or concern for others * List of Latin phrases * Make one's bones – American English idiom; to build respect * Pacta sunt servanda – Latin legal phrase * Uberrima fides – Legal doctrine of insurance contracts == Izvori == {{Refspisak}} mteo1kfg3pzquynhvr8dk2iabt2e93n 3672563 3672559 2024-12-11T16:03:16Z KWiki 9400 KWiki premjestio je stranicu [[Dobra vjera (bona fides)]] na [[Dobra vjera]] bez ostavljanja preusmjerenja: Ne može oboje biti u naslovu. 3672559 wikitext text/x-wiki U ljudskoj komunikaciji, princip dobre vjere ([[Latinski prefiksi|Latinski:]] ''bona fides'') podrazumijeva iskrenu namjeru za pravdu, otvorenost i iskrenost bez obzira na krajnji ishod interakcije. Neke latinske fraze su izgubile svoje doslovno značenje kako su vijekovi prolazili, ali to nije slučaj sa bona fides, koji je idalje prominentan i korišten i generalno prihvaćen sa svojim prijevodom savremenog doba - ''dobra vjera''.<ref>{{cite web|url=https://www.brighthubeducation.com/learning-translating-latin/42398-translating-latin-legal-phrases-arguendo-and-bona-fide/|title=How to Translate the Latin Legal Phrases Arguendo and Bona Fide into English|last=Garger|first=John|date=5 January 2012|website=Bright Hub Education|access-date=6 February 2015}}</ref> Ovaj koncept je jako bitan u pravu i biznisu. Suprotan koncept dobroj vjeri je ''loša vjera (mala fides).'' == {{Jezik|la|Bona fides}} == [[Datoteka:LMW_Dupondius_RIC_1210_Rückseite_Bildarchiv_79628.jpg|mini| Revers dupondija izdatog pod carem [[Vespazijan|Vespazijanom]] s prikazom Fides Publica, javnog povjerenja, koji drži ''pateru'' kao simbol vjerske vjernosti i rog izobilja]] Bona fides je latinska fraza koja predstavlja "dobru vjeru". U [[Ablativ|ablativu]], to je ''bona fide,'' što znači "u dobroj vjeri", a često se koristi u engleskom jeziku kao pridjev koji označava nešto učinjeno u "iskrenoj namjeri". Dok se ''fides'' prevodi kao "vjera", obuhvata širok spektar značenja sa korijenskim značenjem koji predstavlja "pouzdanost" u smislu gdje je prisutno povjerenje između dvije strane unutar nekog potencijalnog odnosa. Za [[Rimljani (čvor)|stare Rimljane]], bona fides se podrazumijevala s obje strane, sa impliciranim odgovornostima, te pravnim i vjerskim posljedicama ukoliko se prekrši.<ref>{{cite web|url=https://www.csun.edu/~hcfll004/fides.html|title=The Roman Concept of Fides|last=Adams|first=John P.|date=May 2009|website=sun.edu}}</ref> Prema [[Rimsko pravo|Rimskom pravu]], "bona fides zahtijeva da se ispuni ono što je obećano" i to je bio princip postupanja sa integritetom.<ref>{{cite book|last=Berger|first=Adolf|title=Encyclopedic Dictionary of Roman Law|date=1953|publisher=American Philological Society|edition=1991|page=374, citing ''[[Digest (Roman law)|Digest]]'' 19.2.21}}</ref> [[Fides]] je bio jedan od originalnih i glavnih vrlina koje su se smatrale svetim u [[Drevna rimska religija|drevnoj rimskoj religiji]]. Na savremenom engleskom, {{Jezik|la|bona fides}} je sinonim za svjedodžbe i identitet. Fraza se ponekad koristi u oglasima za posao i ne treba je miješati s <nowiki><i id="mwRg">bona fide</i></nowiki> profesionalnim kvalifikacijama ili dobronamjernim trudom poslodavca. == Pravo == U [[Pravo|pravu]], {{Jezik|la|bona fides}} označava [[wiktionary:mental state|mentalna]] i [[Moral|moralna]] stanja iskrenosti i ubjeđenja u pogledu [[Istina|istinitosti]] ili neistinitosti tvrdnje ili skupa nekih [[Sud (logika)|mišljenja]]; isto tako u vezi ili ispravnosti ili pokvarenosti djelovanja. Kao pravni koncept, {{Jezik|la|bona fides}} je posebno bitan u pitanjima pravičnosti.<ref>{{Multiref2|{{cite web|access-date=2008-03-03|url=https://dictionary.law.com/Default.aspx?selected=819&bold=|title=good faith |publisher=Law.com }}|{{cite web|url=https://www.trans-lex.org/901000/_/good-faith-and-fair-dealing-in-international-trade/|title=Good faith and fair dealing in international trade|website=Trans-Lex.org}}}}</ref> Koncept {{Jezik|la|bona fide}} je također kasnije proglašena originalnom verzijom ''[[Magna Carta|Magna Carte]]''.<ref>''[[Magna Carta]]'' (1215), Clause I</ref> U ugovornom pravu, implicirani sporazum dobre vjere je opća pretpostavka da će se strane sklopljenog ugovora ponašati pošteno, kako se ne bi uništilo pravo jedne od strana da prime pogodnosti koje proizlaze iz ugovora. U zakonu o osiguranju, kršenje implicitnog ugovora osiguravača može dovesti do pravne odgovornosti poznate kao loša vjera. Većina američkih jurisdikcija gleda na kršenje impliciranih ugovora o dobroj vjeri i poštenom postupanju kao na varijante kršenja [[Ugovor|ugovora]]. Lingvistički gledano, u SAD-u, američki engleski koristi {{Jezik|la|bona fides}}, je sinonim za akreditive i dokumente koji potvrđuju identitet osobe, što nije sinonim za <nowiki><i id="mwag">bona fide</i></nowiki> stručne kvalifikacije. U zadnje vrijeme, druge zemlje iz porodice [[Common law]] počele su usvajati dobru vjeru kao opći princip. U Ujedinjenom Kraljevstvu, Visoki sud u predmetu ''Yam Seng Pte Ltd protiv International Trade Corp Ltd'' <ref>{{cite BAILII|litigants=Yam Seng PTE Ltd v International Trade Corporation Ltd|link=Yam Seng Pte Ltd v International Trade Corp Ltd|court=EWHC|division=QB|year=2013|num=111|para=|parallelcite=[2013] 1 CLC 662, [2013] BLR 147, [2013] 1 All ER (Comm) 1321, [2013] 1 Lloyd's Rep 526, 146 Con LR 39|date=1 February 2013|courtname=auto}}</ref> je iskazao ovu prednost. Naime, u Kanadi, Vrhovni sud je u predmetu ''Bhasin protiv Hrynew-a'' izjavio da dobra vjera jeste i treba biti princip organizacije. <ref>{{Cite web|url=https://scc-csc.lexum.com/scc-csc/scc-csc/en/item/14438/index.do|title=2014 SCC 71: Bhasin v. Hrynew|year=2014|website=Supreme Court of Canada}}</ref> == Kvalifikacija za zapošljavanje == <nowiki><i id="mweg">Bona fide</i></nowiki> profesionalne kvalifikacije (istrajnost poslodavca u dobroj namjeri) su kvalitete koje su dopuštene poslodavcima da uzmu u obzir prilikom donošenja odluka o zapošljavanju i zadržavanju zaposlenika. Napor poslodavca u dobroj namjeri se koristi kao alat za evaluaciju od strane jurisdikcije u toku procesa godišnjeg pregleda programa. Savezne i državne vlade Sjedinjenih Država dužne su afirmativnom akcijom (i drugim sličnim zakonima) da traže poslovna preduzeća sa invaliditetom, manjinama, ženama i veteranima kada objavljuju oglase za javne poslove. Zakon o dobroj namjeri razlikuje se od države do države, pa čak i unutar država, sve u zavisnosti od vladinog odjela za dodjelu nagrada. Većina napora u dobroj namjeri zahtijeva oglašavanje i reklamiranje u državnim publikacijama i novinama, obično zanatskim publikacijama. Druge zemlje poput Kanade imaju slične programe. == Vidi == * Convention Relating to the Status of Refugees – United Nations multilateral treaty * Hanlon's razor – Adage to assume stupidity over malice * Honour system – Process of governing without enforcement * Kindness – Behavior marked by generosity, consideration, assistance, or concern for others * List of Latin phrases * Make one's bones – American English idiom; to build respect * Pacta sunt servanda – Latin legal phrase * Uberrima fides – Legal doctrine of insurance contracts == Izvori == {{Refspisak}} mteo1kfg3pzquynhvr8dk2iabt2e93n 3 515403 3672562 2024-12-11T16:02:35Z KWiki 9400 Nova stranica: {{Dobrodošlica}} 3672562 wikitext text/x-wiki {{Dobrodošlica}} gyjoyp37v3u06w731wtwzjdah9c91ny 0 515404 3672564 2024-12-11T16:05:19Z KWiki 9400 Preusmjereno na [[Dobra vjera]] 3672564 wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Dobra vjera]] rpgvype24pvsttxohhwkmii005ktd27 0 515405 3672565 2024-12-11T16:05:46Z KWiki 9400 Preusmjereno na [[Dobra vjera]] 3672565 wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Dobra vjera]] rpgvype24pvsttxohhwkmii005ktd27 3 515406 3672580 2024-12-11T19:29:34Z KWiki 9400 Nova stranica: {{Dobrodošlica}} 3672580 wikitext text/x-wiki {{Dobrodošlica}} gyjoyp37v3u06w731wtwzjdah9c91ny 0 515407 3672581 2024-12-11T19:34:36Z Z1KA 87045 Preusmjereno na [[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije]] 3672581 wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije]] hrlhg1sswhqmr47sp6i04s3bess3ux5 0 515408 3672596 2024-12-11T21:42:12Z Z1KA 87045 Z1KA premjestio je stranicu [[Socijalistička partija Republike Srpske]] na [[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]]: Uobičajen naziv: WP:COMMONNAME 3672596 wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Socijalistička partija (Bosna i Hercegovina)]] abqq3g1d1ocb4os28e9re1fu39iphkl 1 515410 3672603 2024-12-11T22:00:53Z AnToni 2325 /* ...banda */ novi odlomak 3672603 wikitext text/x-wiki == ...banda == Može li autor članka objasniti šta je to "pravoslavna banda"? [[User:AnToni|'''<span style="font-size:0.925em; font-family:'Bradley Hand ITC';"><span style="color:red;">A</span><span style="color:black;">n</span><span style="color:red;">T</span><span style="color:green;">o</span><span style="color:gold;">n</span><span style="color:black;">i</span></span>''']]_{([[Razgovor sa korisnikom:AnToni|<big><span style="color:red; font-family:'Bradley Hand ITC';">'''''R'''''</span></big>]])} 23:00, 11 decembar 2024 (CET) tep2xv6yqod5e5f2q0ciicdwyroddsu 3672634 3672603 2024-12-12T00:04:06Z Nerko65 55647 /* ...banda */ odgovor 3672634 wikitext text/x-wiki == ...banda == Može li autor članka objasniti šta je to "pravoslavna banda"? [[User:AnToni|'''<span style="font-size:0.925em; font-family:'Bradley Hand ITC';"><span style="color:red;">A</span><span style="color:black;">n</span><span style="color:red;">T</span><span style="color:green;">o</span><span style="color:gold;">n</span><span style="color:black;">i</span></span>''']]_{([[Razgovor sa korisnikom:AnToni|<big><span style="color:red; font-family:'Bradley Hand ITC';">'''''R'''''</span></big>]])} 23:00, 11 decembar 2024 (CET) :Pregledao sam malo istu stranicu na en-wiki i ista stvar je i tamo zapisana: Orthodox Christian mob. To ti je u prevodu: pravoslavna rulja ili banda, kako kod nas govore. Na en-wiki to je izgleda normalan naziv :. Mogli bi da umjesto toga dodamo: "naoružani ljudi iz Kolašina i Bijelog Polja" (kako je zapisano na stranici [[Masakr u Šahovićima]]. Kolega koji je prevodio ovu stranicu nije uvrstio sve izvore s en-wiki. Mislim da bi trebalo ostaviti ovu stranicu, ali da se dodaju izvori koji fale, naravno da se to dodatno sredi i malo "pripitomiti" nazive za počinioce masakara, da prilagodimo enciklopediji. [[Korisnik:Nerko65|Nerko65]] ([[Razgovor s korisnikom:Nerko65|razgovor]]) [[Korisnik:Nerko65|Nerko65]] ([[Razgovor s korisnikom:Nerko65|razgovor]]) 01:04, 12 decembar 2024 (CET) r2v7439163jib7siyl7b425c30fdief 3672684 3672634 2024-12-12T05:49:32Z AnToni 2325 /* ...banda */ odgovor 3672684 wikitext text/x-wiki == ...banda == Može li autor članka objasniti šta je to "pravoslavna banda"? [[User:AnToni|'''<span style="font-size:0.925em; font-family:'Bradley Hand ITC';"><span style="color:red;">A</span><span style="color:black;">n</span><span style="color:red;">T</span><span style="color:green;">o</span><span style="color:gold;">n</span><span style="color:black;">i</span></span>''']]_{([[Razgovor sa korisnikom:AnToni|<big><span style="color:red; font-family:'Bradley Hand ITC';">'''''R'''''</span></big>]])} 23:00, 11 decembar 2024 (CET) :Pregledao sam malo istu stranicu na en-wiki i ista stvar je i tamo zapisana: Orthodox Christian mob. To ti je u prevodu: pravoslavna rulja ili banda, kako kod nas govore. Na en-wiki to je izgleda normalan naziv :. Mogli bi da umjesto toga dodamo: "naoružani ljudi iz Kolašina i Bijelog Polja" (kako je zapisano na stranici [[Masakr u Šahovićima]]. Kolega koji je prevodio ovu stranicu nije uvrstio sve izvore s en-wiki. Mislim da bi trebalo ostaviti ovu stranicu, ali da se dodaju izvori koji fale, naravno da se to dodatno sredi i malo "pripitomiti" nazive za počinioce masakara, da prilagodimo enciklopediji. [[Korisnik:Nerko65|Nerko65]] ([[Razgovor s korisnikom:Nerko65|razgovor]]) [[Korisnik:Nerko65|Nerko65]] ([[Razgovor s korisnikom:Nerko65|razgovor]]) 01:04, 12 decembar 2024 (CET) ::Vidio sam i ja. I tamo su je htjeli izbrisati. Da ne ulazim u engleski jezik, ali "pravoslavna bada" nisam još nigdje pročitao, osim ako izuzmem "Der Angriff" iz 30-ih godina u Njemačkoj. I ako je neko glupost na en.wiki napisao nije razlog, da se kod nas glupost širi. Pozdrav! [[User:AnToni|'''<span style="font-size:0.925em; font-family:'Bradley Hand ITC';"><span style="color:red;">A</span><span style="color:black;">n</span><span style="color:red;">T</span><span style="color:green;">o</span><span style="color:gold;">n</span><span style="color:black;">i</span></span>''']]_{([[Razgovor sa korisnikom:AnToni|<big><span style="color:red; font-family:'Bradley Hand ITC';">'''''R'''''</span></big>]])} 06:49, 12 decembar 2024 (CET) mze1w0o9l2m2cdrukw23iz0v8mkvooq 3672685 3672684 2024-12-12T06:05:21Z AnToni 2325 /* ...banda */ 3672685 wikitext text/x-wiki == ...banda == Može li autor članka objasniti šta je to "pravoslavna banda"? [[User:AnToni|'''<span style="font-size:0.925em; font-family:'Bradley Hand ITC';"><span style="color:red;">A</span><span style="color:black;">n</span><span style="color:red;">T</span><span style="color:green;">o</span><span style="color:gold;">n</span><span style="color:black;">i</span></span>''']]_{([[Razgovor sa korisnikom:AnToni|<big><span style="color:red; font-family:'Bradley Hand ITC';">'''''R'''''</span></big>]])} 23:00, 11 decembar 2024 (CET) :Pregledao sam malo istu stranicu na en-wiki i ista stvar je i tamo zapisana: Orthodox Christian mob. To ti je u prevodu: pravoslavna rulja ili banda, kako kod nas govore. Na en-wiki to je izgleda normalan naziv :. Mogli bi da umjesto toga dodamo: "naoružani ljudi iz Kolašina i Bijelog Polja" (kako je zapisano na stranici [[Masakr u Šahovićima]]. Kolega koji je prevodio ovu stranicu nije uvrstio sve izvore s en-wiki. Mislim da bi trebalo ostaviti ovu stranicu, ali da se dodaju izvori koji fale, naravno da se to dodatno sredi i malo "pripitomiti" nazive za počinioce masakara, da prilagodimo enciklopediji. [[Korisnik:Nerko65|Nerko65]] ([[Razgovor s korisnikom:Nerko65|razgovor]]) [[Korisnik:Nerko65|Nerko65]] ([[Razgovor s korisnikom:Nerko65|razgovor]]) 01:04, 12 decembar 2024 (CET) ::Vidio sam i ja. I tamo su ga htjeli izbrisati. Da ne ulazim u engleski jezik, ali "pravoslavna banda" nisam još nigdje pročitao, osim ako izuzmem "Der Angriff" iz 30-ih godina u Njemačkoj. I ako je neko glupost na en.wiki napisao nije razlog, da se kod nas glupost širi. Pozdrav! [[User:AnToni|'''<span style="font-size:0.925em; font-family:'Bradley Hand ITC';"><span style="color:red;">A</span><span style="color:black;">n</span><span style="color:red;">T</span><span style="color:green;">o</span><span style="color:gold;">n</span><span style="color:black;">i</span></span>''']]_{([[Razgovor sa korisnikom:AnToni|<big><span style="color:red; font-family:'Bradley Hand ITC';">'''''R'''''</span></big>]])} 06:49, 12 decembar 2024 (CET) 1uw0xtjh6yq001lp9vpc3rv2v72rfj6 0 515411 3672607 2024-12-11T22:20:20Z Z1KA 87045 Preusmjereno na [[Hrvatska republikanska stranka]] 3672607 wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Hrvatska republikanska stranka]] t3vg2uumv7iuf5ob7giqjn0j9bwcm39 14 515414 3672644 2024-12-12T02:44:04Z Z1KA 87045 Nova stranica: {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Srbi u Bosni i Hercegovini|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] 3672644 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Srbi u Bosni i Hercegovini|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] pdl8s7l6mh47c9u9bgz4fszijzt4x86 3672645 3672644 2024-12-12T02:47:27Z Z1KA 87045 [[Kategorija:Političari po nacionalnosti]] dodata (uz pomoć [[Wikipedia:HotCat|HotCat]]a) 3672645 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Srbi u Bosni i Hercegovini|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Političari po nacionalnosti|Srbi]] 10cokgp3dprgrxmb1tav4qbtk68fw21 14 515415 3672646 2024-12-12T02:47:56Z Z1KA 87045 Nova stranica: {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Bošnjaci|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari|+]] [[Kategorija:Političari po nacionalnosti|Bošnjaci]] 3672646 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Bošnjaci|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari|+]] [[Kategorija:Političari po nacionalnosti|Bošnjaci]] l6sbd4bpvkhr4e3tzwdc8g36j4jfhzc 3672647 3672646 2024-12-12T02:48:22Z Z1KA 87045 Z1KA premjestio je stranicu [[Kategorija:Bošnjački političari iz Bosne i Hercegovine]] na [[Kategorija:Bošnjački političari]]: Uobičajen naziv 3672646 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Bošnjaci|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari|+]] [[Kategorija:Političari po nacionalnosti|Bošnjaci]] l6sbd4bpvkhr4e3tzwdc8g36j4jfhzc 14 515417 3672664 2024-12-12T02:49:57Z Z1KA 87045 Nova stranica: {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Hrvati u Bosni i Hercegovini|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Političari po nacionalnosti|Hrvati]] 3672664 wikitext text/x-wiki {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Hrvati u Bosni i Hercegovini|Političari]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]] [[Kategorija:Političari po nacionalnosti|Hrvati]] drvu2ljt9rpae2cgrlk7yqj3851m38n 14 515418 3672669 2024-12-12T02:55:13Z Z1KA 87045 Nova stranica: {{Roditeljska kategorija}} [[Kategorija:Politika po nacionalnosti| ]] [[Kategorija:Ljudi po zanimanju i nacionalnosti]] [[Kategorija:Političari| ]] 3672669 wikitext text/x-wiki {{Roditeljska kategorija}} [[Kategorija:Politika po nacionalnosti| ]] [[Kategorija:Ljudi po zanimanju i nacionalnosti]] [[Kategorija:Političari| ]] 92jtkc3uvtsf97watld2d3t36anvvwz 10 515419 3672670 2024-12-12T03:10:44Z KWiki 9400 Nova stranica: {{Navkutija | ime = Knjige Biblije | naslov = [[Biblijski kanon|Knjige]] [[Biblija|Biblije]] | podaciklasa = hlist | grupa1 = [[Stari zavjet]] | podaci1 = {{Navkutija|dijete | grupa1 = [[Petoknjižje]] | podaci1 = * [[Knjiga postanka|Postanak]] * [[Knjiga izlaska|Izlazak]] * [[Levitski zakonik]] * [[Knjiga brojeva|Brojevi]] * [[Ponovljeni zakon]] | grupa2 = Historijske | podaci2 = * [[Knjiga o Jošui|Jošua]] * [[Knjiga o sucima|Suci]] * Knjiga... 3672670 wikitext text/x-wiki {{Navkutija | ime = Knjige Biblije | naslov = [[Biblijski kanon|Knjige]] [[Biblija|Biblije]] | podaciklasa = hlist | grupa1 = [[Stari zavjet]] | podaci1 = {{Navkutija|dijete | grupa1 = [[Petoknjižje]] | podaci1 = * [[Knjiga postanka|Postanak]] * [[Knjiga izlaska|Izlazak]] * [[Levitski zakonik]] * [[Knjiga brojeva|Brojevi]] * [[Ponovljeni zakon]] | grupa2 = Historijske | podaci2 = * [[Knjiga o Jošui|Jošua]] * [[Knjiga o sucima|Suci]] * [[Knjiga o Ruti|Ruta]] * [[Prva knjiga o Samuelu|Samuel I]] * [[Druga knjiga o Samuelu|Samuel II]] * [[Prva knjiga o kraljevima|Kraljevi I]] * [[Druga knjiga o kraljevima|Kraljevi II]] * [[Knjige ljetopisa|Ljetopisi I i II]] * [[Knjiga Ezrina|Ezra]] * [[Knjiga Nehemijina|Nehemija]] * [[Knjiga o Tobiji|Tobija]] * [[Knjiga o Juditi|Judita]] * [[Knjiga o Esteri|Estera]] * [[Prva knjiga o Makabejcima|Makabejci I]] * [[Druga knjiga o Makabejcima|Makabejci II]] | grupa3 = Psalmi | podaci3 = * [[Psalmi]] | grupa4 = Mudrosne | podaci4 = * [[Knjiga o Jobu|Job]] * [[Mudre izreke (Biblija)|Mudre izreke]] * [[Knjiga propovjednikova|Propovjednik]] * [[Pjesma nad pjesmama]] * [[Knjiga mudrosti]] * [[Knjiga Sirahova]] | grupa5 = Proročke | podaci5 = * [[Knjiga Izaijina|Izaija]] * [[Knjiga Jeremijina|Jeremija]] * [[Tužaljke (Biblija)|Tužaljke]] * [[Knjiga Baruhova|Baruh]] * [[Knjiga Ezekijelova|Ezekijel]] * [[Knjiga Danijelova|Danijel]] * [[Knjiga Hošeina|Hošea]] * [[Knjiga Joelova|Joel]] * [[Knjiga Amosova|Amos]] * [[Knjiga Obadijina|Obadija]] * [[Knjiga Jonina|Jona]] * [[Knjiga Mihejeva|Mihej]] * [[Knjiga Nahumova)|Nahum]] * [[Knjiga Habakukova|Habakuk]] * [[Knjiga Sefanijina|Sefanija]] * [[Knjiga Hagajeva|Hagaj]] * [[Knjiga Zaharijina|Zaharija]] * [[Knjiga Malahijina|Malahija]] }} | grupa2 = [[Novi zavjet]] | podaci2 = {{Navkutija|dijete | grupa1 = [[Evanđelje|Evanđelja]] | podaci1 = * [[Evanđelje po Mateju|Matejevo]] * [[Evanđelje po Marku|Markovo]] * [[Evanđelje po Mateju|Lukino]] * [[Evanđelje po Ivanu|Ivanovo]] | grupa2 = Djela apostolska | podaci2 = * [[Djela apostolska]] | grupa3 = [[Poslanice apostola Pavla|Pavlove poslanice]] | podaci3 = * [[Poslanica Rimljanima|Rimljanima]] * [[Prva poslanica Korinćanima|Korinćanima I]] * [[Druga poslanica Korinćanima|Korinćanima II]] * [[Poslanica Galaćanima|Galaćanima]] * [[Poslanica Efežanima|Efežanima]] * [[Poslanica Filipljanima|Filipljanima]] * [[Poslanica Kološanima|Kološanima]] * [[Prva poslanica Solunjanima|Solunjanima I]] * [[Druga poslanica Solunjanima|Solunjanima II]] * [[Prva poslanica Timoteju|Timoteju I]] * [[Druga poslanica Timoteju|Timoteju II]] * [[Poslanica Titu|Titu]] * [[Poslanica Filemonu|Filemonu]] * [[Poslanica Hebrejima|Hebrejima]] | grupa4 = [[Katoličke poslanice]] | podaci4 = * [[Jakovljeva poslanica|Jakovljeva]] * [[Prva Petrova poslanica|Petrova I]] * [[Druga Petrova poslanica|Petrova II]] * [[Prva Ivanova poslanica|Ivanova I]] * [[Druga Ivanova poslanica|Ivanova II]] * [[Treća Ivanova poslanica|Ivanova III]] * [[Judina poslanica|Judina]] | grupa5 = Otkrivenje | podaci5 = * ''[[Otkrivenje]]'' }} }}<noinclude> [[Kategorija:Šabloni za Bibliju]] </noinclude> 5slv6w72fgxp429yfvfxi5a62j3f7ea 3672675 3672670 2024-12-12T03:18:00Z KWiki 9400 3672675 wikitext text/x-wiki {{Navkutija | ime = Knjige Biblije | naslov = [[Biblijski kanon|Knjige]] [[Biblija|Biblije]] | podaciklasa = hlist | grupa1 = [[Stari zavjet]] | podaci1 = {{Navkutija|dijete | grupa1 = [[Petoknjižje]] | podaci1 = * [[Knjiga postanka|Postanak]] * [[Knjiga izlaska|Izlazak]] * [[Levitski zakonik]] * [[Knjiga brojeva|Brojevi]] * [[Ponovljeni zakon]] | grupa2 = Historijske | podaci2 = * [[Knjiga o Jošui|Jošua]] * [[Knjiga o sucima|Suci]] * [[Knjiga o Ruti|Ruta]] * [[Prva knjiga o Samuelu|Samuel I]] * [[Druga knjiga o Samuelu|Samuel II]] * [[Prva knjiga o kraljevima|Kraljevi I]] * [[Druga knjiga o kraljevima|Kraljevi II]] * [[Knjige ljetopisa|Ljetopisi I i II]] * [[Knjiga Ezrina|Ezra]] * [[Knjiga Nehemijina|Nehemija]] * [[Knjiga o Tobiji|Tobija]] * [[Knjiga o Juditi|Judita]] * [[Knjiga o Esteri|Estera]] * [[Prva knjiga o Makabejcima|Makabejci I]] * [[Druga knjiga o Makabejcima|Makabejci II]] | grupa3 = Psalmi | podaci3 = * [[Psalmi]] | grupa4 = Mudrosne | podaci4 = * [[Knjiga o Jobu|Job]] * [[Mudre izreke (Biblija)|Mudre izreke]] * [[Knjiga propovjednikova|Propovjednik]] * [[Pjesma nad pjesmama]] * [[Knjiga mudrosti]] * [[Knjiga Sirahova]] | grupa5 = Proročke | podaci5 = * [[Knjiga Izaijina|Izaija]] * [[Knjiga Jeremijina|Jeremija]] * [[Tužaljke (Biblija)|Tužaljke]] * [[Knjiga Baruhova|Baruh]] * [[Knjiga Ezekijelova|Ezekijel]] * [[Knjiga Danijelova|Danijel]] * [[Knjiga Hošeina|Hošea]] * [[Knjiga Joelova|Joel]] * [[Knjiga Amosova|Amos]] * [[Knjiga Obadijina|Obadija]] * [[Knjiga Jonina|Jona]] * [[Knjiga Mihejeva|Mihej]] * [[Knjiga Nahumova)|Nahum]] * [[Knjiga Habakukova|Habakuk]] * [[Knjiga Sefanijina|Sefanija]] * [[Knjiga Hagajeva|Hagaj]] * [[Knjiga Zaharijina|Zaharija]] * [[Knjiga Malahijina|Malahija]] }} | grupa2 = [[Novi zavjet]] | podaci2 = {{Navkutija|dijete | grupa1 = [[Evanđelje|Evanđelja]] | podaci1 = * [[Evanđelje po Mateju|Matejevo]] * [[Evanđelje po Marku|Markovo]] * [[Evanđelje po Luki|Lukino]] * [[Evanđelje po Ivanu|Ivanovo]] | grupa2 = Djela apostolska | podaci2 = * [[Djela apostolska]] | grupa3 = [[Poslanice apostola Pavla|Pavlove poslanice]] | podaci3 = * [[Poslanica Rimljanima|Rimljanima]] * [[Prva poslanica Korinćanima|Korinćanima I]] * [[Druga poslanica Korinćanima|Korinćanima II]] * [[Poslanica Galaćanima|Galaćanima]] * [[Poslanica Efežanima|Efežanima]] * [[Poslanica Filipljanima|Filipljanima]] * [[Poslanica Kološanima|Kološanima]] * [[Prva poslanica Solunjanima|Solunjanima I]] * [[Druga poslanica Solunjanima|Solunjanima II]] * [[Prva poslanica Timoteju|Timoteju I]] * [[Druga poslanica Timoteju|Timoteju II]] * [[Poslanica Titu|Titu]] * [[Poslanica Filemonu|Filemonu]] * [[Poslanica Hebrejima|Hebrejima]] | grupa4 = [[Katoličke poslanice]] | podaci4 = * [[Jakovljeva poslanica|Jakovljeva]] * [[Prva Petrova poslanica|Petrova I]] * [[Druga Petrova poslanica|Petrova II]] * [[Prva Ivanova poslanica|Ivanova I]] * [[Druga Ivanova poslanica|Ivanova II]] * [[Treća Ivanova poslanica|Ivanova III]] * [[Judina poslanica|Judina]] | grupa5 = Otkrivenje | podaci5 = * ''[[Otkrivenje]]'' }} }}<noinclude> [[Kategorija:Šabloni za Bibliju]] </noinclude> drmvlcalxnijueo2vmb9z5z0jry7z4i 0 515420 3672688 2024-12-12T07:18:53Z Panasko 146730 Nova stranica: {{Infokutija osoba | ime = Edhem Čamo | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Godina rođenja i godine|1955||}} | mjesto_rođenja = [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = [[ekonomist]] | godine_aktivnosti = | poznat_po =... 3672688 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Edhem Čamo | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Godina rođenja i godine|1955||}} | mjesto_rođenja = [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = [[ekonomist]] | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Dražen Prelec''' (rođen 1955.<ref>{{cite web|url=http://www.croatia.org/crown/articles/10595/1/Drazen-Prelec-distinguished-Croatian-expert-for-Neuroeconomics-and-professor-at-MIT-USA.html|title=Drazen Prelec distinguished Croatian expert for Neuroeconomics and professor at MIT, USA}}</ref>) je američki profesor menadžmenta i ekonomije na [[MIT Sloan School of Management]],<ref name="sloan">{{cite web| url=http://mitsloan.mit.edu/faculty/detail.php?in_spseqno=106&co_list=F| title=Faculty & Research: Drazen Prelec| publisher=MIT Sloan School of Management| access-date=2015-08-03}}</ref> zaposlen je na Odsjeku za ekonomiju i na Odsjeku za mozak i kognitivne nauke na MIT-u.<ref>{{cite web| url=https://mitsloan.mit.edu/faculty/directory/drazen-prelec| title=Drazen Prelec MIT Sloan| publisher=MIT Sloan School of Management| access-date=2022-01-22}}</ref> Pionir je u oblasti neuroekonomije.<ref>{{cite journal| title=The crazy logic of a successful sale| url=http://www.businessweek.com/smallbiz/content/jun2004/sb2004064_6038_sb034.htm| journal=[[Bloomberg Businessweek|Business Week]]| date=June 4, 2004| first=Michelle| last=Nichols| url-status=dead| archive-url=https://web.archive.org/web/20080926021703/http://www.businessweek.com/smallbiz/content/jun2004/sb2004064_6038_sb034.htm| archive-date=September 26, 2008}}.</ref> Član je [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine|Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]].<ref>{{Cite web|url=https://www.anubih.ba/clanovi/|title=Članovi – ANUBIH|website=www.anubih.ba|access-date=2024-12-12}}</ref> Studirao je primijenjenu matematiku na dodiplomskom studiuj na [[Univerzitet Harvard|Univerzitetu Harvard]], a potom i doktorirao na Harvardu eksperimentalnu psihologiju, pod nadzorom [[Richard Herrnstein|Richarda Herrnsteina]] i [[Duncan Luce|Duncana Lucea]]. Bio je mlađi član [[Harvardsko društvo stipendista|Harvardskog društva stipendista]] i bio je Guggenheim stipendista.<ref name="yale">{{cite web| url=https://csap.yale.edu/event/harvard-game-market-setting-drazen-prelec-mit| title=The Harvard Game in a Market Setting| publisher=Yale Center for the Study of American Politics| access-date=2022-01-22}}</ref> Pridružio se MIT-u 1991.<ref name="sloan"/> Prelec je dao značajan doprinos teorijama intertemporalnog izbora, posebno generalizovanoj teoriji hiperboličkog diskontovanja,<ref>{{cite journal |last1=Loewenstein |first1=George |last2=Prelec |first2=Drazen |title=Anomalies in Intertemporal Choice: Evidence and an Interpretation* |journal=The Quarterly Journal of Economics |date=1 May 1992 |volume=107 |issue=2 |pages=573–597 |doi=10.2307/2118482 |jstor=2118482|s2cid=15959172 }}</ref> kao i teorijama neočekivane korisnosti, posebno funkcijama ponderisanja verovatnoće.<ref>{{cite journal |last1=Prelec |first1=Drazen |title=The Probability Weighting Function |journal=Econometrica |date=1998 |volume=66 |issue=3 |pages=497–527 |doi=10.2307/2998573 |jstor=2998573}}</ref> On je također odgovoran za razvoj teorije samosignalizacije.<ref>{{cite journal |last1=Mijović-Prelec |first1=Danica |last2=Prelec |first2=Draz̆en |title=Self-deception as self-signalling: a model and experimental evidence |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |date=27 January 2010 |volume=365 |issue=1538 |pages=227–240 |doi=10.1098/rstb.2009.0218 |pmid=20026461 |pmc=2827460}}</ref> Studija koju su proveli Prelec i [[Duncan Simester]] pokazala je da bi ljudi koji kupuju karte za sportske događaje bili spremni platiti znatno veće cijene kreditnim karticama nego za gotovinu.<ref>{{cite news| title=Don't leave home with it| newspaper=[[The Washington Post]]| date=February 17, 2002| first=Richard| last=Morin| url=https://www.proquest.com/docview/409214379| page=B5|url-access=subscription}}</ref><ref>{{cite news|title=Life without plastic |publisher=[[CNN]] |first=Donna |last=Rosato |date=June 17, 2008 |url=https://money.cnn.com/2008/06/16/pf/without_plastic.moneymag/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223034901/https://money.cnn.com/2008/06/16/pf/without_plastic.moneymag/ |archive-date=December 23, 2009}}</ref><ref>{{cite journal| title=Your Brain on Credit| journal=[[Forbes]]| date=March 19, 2009| first=Tim| last=Harford| url=https://www.forbes.com/2009/03/19/credit-poor-judgement-markets-tim-harford.html}}</ref> Radeći u oblasti mudrosti gomile, Prelec je osmislio i sistem, "Bayesian Truth Serum", za izvlačenje istinitijih odgovora na ankete zasnovane na uparenim pitanjima u kojima se jedno pitanje svakog para pita o sopstvenom mišljenju ispitanika, a drugo traži od ispitanika da procijeni tuđa mišljenja.<ref>{{cite journal| title=Mathematical "truth serum" promotes honesty |date=October 14, 2004| first=Maggie| last=McKee| journal=[[New Scientist]]| url=https://www.newscientist.com/article/dn6535-mathematical-truth-serum-promotes-honesty.html}}</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Članovi ANU BiH}} {{DEFAULTSORT:Prelec, Dražen}} [[Kategorija:Rođeni 1955.]] [[Kategorija:Članovi ANUBiH]] rvtmsdlfx3f8cxcv2x8hl20phygjh0b 3672689 3672688 2024-12-12T07:34:43Z Panasko 146730 3672689 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Dražen Prelec | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Godina rođenja i godine|1955||}} | mjesto_rođenja = [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = | druga_imena = | zanimanje = [[ekonomist]] | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Dražen Prelec''' (rođen 1955.<ref>{{cite web|url=http://www.croatia.org/crown/articles/10595/1/Drazen-Prelec-distinguished-Croatian-expert-for-Neuroeconomics-and-professor-at-MIT-USA.html|title=Drazen Prelec distinguished Croatian expert for Neuroeconomics and professor at MIT, USA}}</ref>) je američki profesor menadžmenta i ekonomije na [[MIT Sloan School of Management]],<ref name="sloan">{{cite web| url=http://mitsloan.mit.edu/faculty/detail.php?in_spseqno=106&co_list=F| title=Faculty & Research: Drazen Prelec| publisher=MIT Sloan School of Management| access-date=2015-08-03}}</ref> zaposlen je na Odsjeku za ekonomiju i na Odsjeku za mozak i kognitivne nauke na MIT-u.<ref>{{cite web| url=https://mitsloan.mit.edu/faculty/directory/drazen-prelec| title=Drazen Prelec MIT Sloan| publisher=MIT Sloan School of Management| access-date=2022-01-22}}</ref> Pionir je u oblasti neuroekonomije.<ref>{{cite journal| title=The crazy logic of a successful sale| url=http://www.businessweek.com/smallbiz/content/jun2004/sb2004064_6038_sb034.htm| journal=[[Bloomberg Businessweek|Business Week]]| date=June 4, 2004| first=Michelle| last=Nichols| url-status=dead| archive-url=https://web.archive.org/web/20080926021703/http://www.businessweek.com/smallbiz/content/jun2004/sb2004064_6038_sb034.htm| archive-date=September 26, 2008}}.</ref> Član je [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine|Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]].<ref>{{Cite web|url=https://www.anubih.ba/clanovi/|title=Članovi – ANUBIH|website=www.anubih.ba|access-date=2024-12-12}}</ref> Studirao je primijenjenu matematiku na dodiplomskom studiuj na [[Univerzitet Harvard|Univerzitetu Harvard]], a potom i doktorirao na Harvardu eksperimentalnu psihologiju, pod nadzorom [[Richard Herrnstein|Richarda Herrnsteina]] i [[Duncan Luce|Duncana Lucea]]. Bio je mlađi član [[Harvardsko društvo stipendista|Harvardskog društva stipendista]] i bio je Guggenheim stipendista.<ref name="yale">{{cite web| url=https://csap.yale.edu/event/harvard-game-market-setting-drazen-prelec-mit| title=The Harvard Game in a Market Setting| publisher=Yale Center for the Study of American Politics| access-date=2022-01-22}}</ref> Pridružio se MIT-u 1991.<ref name="sloan"/> Prelec je dao značajan doprinos teorijama intertemporalnog izbora, posebno generalizovanoj teoriji hiperboličkog diskontovanja,<ref>{{cite journal |last1=Loewenstein |first1=George |last2=Prelec |first2=Drazen |title=Anomalies in Intertemporal Choice: Evidence and an Interpretation* |journal=The Quarterly Journal of Economics |date=1 May 1992 |volume=107 |issue=2 |pages=573–597 |doi=10.2307/2118482 |jstor=2118482|s2cid=15959172 }}</ref> kao i teorijama neočekivane korisnosti, posebno funkcijama ponderisanja verovatnoće.<ref>{{cite journal |last1=Prelec |first1=Drazen |title=The Probability Weighting Function |journal=Econometrica |date=1998 |volume=66 |issue=3 |pages=497–527 |doi=10.2307/2998573 |jstor=2998573}}</ref> On je također odgovoran za razvoj teorije samosignalizacije.<ref>{{cite journal |last1=Mijović-Prelec |first1=Danica |last2=Prelec |first2=Draz̆en |title=Self-deception as self-signalling: a model and experimental evidence |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |date=27 January 2010 |volume=365 |issue=1538 |pages=227–240 |doi=10.1098/rstb.2009.0218 |pmid=20026461 |pmc=2827460}}</ref> Studija koju su proveli Prelec i [[Duncan Simester]] pokazala je da bi ljudi koji kupuju karte za sportske događaje bili spremni platiti znatno veće cijene kreditnim karticama nego za gotovinu.<ref>{{cite news| title=Don't leave home with it| newspaper=[[The Washington Post]]| date=February 17, 2002| first=Richard| last=Morin| url=https://www.proquest.com/docview/409214379| page=B5|url-access=subscription}}</ref><ref>{{cite news|title=Life without plastic |publisher=[[CNN]] |first=Donna |last=Rosato |date=June 17, 2008 |url=https://money.cnn.com/2008/06/16/pf/without_plastic.moneymag/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223034901/https://money.cnn.com/2008/06/16/pf/without_plastic.moneymag/ |archive-date=December 23, 2009}}</ref><ref>{{cite journal| title=Your Brain on Credit| journal=[[Forbes]]| date=March 19, 2009| first=Tim| last=Harford| url=https://www.forbes.com/2009/03/19/credit-poor-judgement-markets-tim-harford.html}}</ref> Radeći u oblasti mudrosti gomile, Prelec je osmislio i sistem, "Bayesian Truth Serum", za izvlačenje istinitijih odgovora na ankete zasnovane na uparenim pitanjima u kojima se jedno pitanje svakog para pita o sopstvenom mišljenju ispitanika, a drugo traži od ispitanika da procijeni tuđa mišljenja.<ref>{{cite journal| title=Mathematical "truth serum" promotes honesty |date=October 14, 2004| first=Maggie| last=McKee| journal=[[New Scientist]]| url=https://www.newscientist.com/article/dn6535-mathematical-truth-serum-promotes-honesty.html}}</ref> == Reference == {{Refspisak}} {{Članovi ANU BiH}} {{DEFAULTSORT:Prelec, Dražen}} [[Kategorija:Rođeni 1955.]] [[Kategorija:Članovi ANUBiH]] 0nctm5tyomfn91e18wzsfcbl70768nk 0 515421 3672690 2024-12-12T07:37:50Z Panasko 146730 Nova stranica: {{Infokutija osoba | ime = Miodrag Simović | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1952|11|3}} | mjesto_rođenja = [[Foča (Republika Srpska)|Foča]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = [[srbi]]n | druga_imena = | zanimanje = sudija... 3672690 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Miodrag Simović | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1952|11|3}} | mjesto_rođenja = [[Foča (Republika Srpska)|Foča]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = [[srbi]]n | druga_imena = | zanimanje = [[sudija]] | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Miodrag Simović''' (rođen 3. novembra 1952.) je bosanskohercegovački [[sudija]] i [[akademik]], član [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]]. Izjasnio se o nacionalnoj pripadnosti kao [[Srbi u Bosni i Hercegovini|bosanski Srbin]]. == Biografija == Diplomirao je na [[Pravni fakultet u Novom Sadu|Pravnom fakultetu]] [[Univerzitet u Novom Sadu|Univerziteta u Novom Sadu]]. Godine 1981. magistrirao je krivično pravo u Novom Sadu, a doktorsku disertaciju odbranio na istom fakultetu 1985. Nakon završenog studija radio je u [[Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske|Ministarstvu unutrašnjih poslova]] i [[Ministarstvo pravde Republike Srpske|Ministarstvu pravde]] i [[Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske|uprave]] Republike Srpske. Od 30. januara 1991. do 25. oktobra 1993. vršio je dužnost potpredsjednika Vlade [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine]], a zatim [[Republika Bosna i Hercegovina|Republike Bosne i Hercegovine]].<ref name=CV>[http://www.ccbh.ba/o-sudu/sastav-suda/?title=miodrag-simovic Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina - CV]</ref> Od decembra 1998. do maja 2003. bio je sudija [[Ustavni sud Republike Srpske|Ustavnog suda Republike Srpske]].<ref name=CV/> U maju 2003. Simovića je [[Narodna skupština Republike Srpske]] imenovala za sudiju [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]]; dva puta je bio potpredsjednik suda. Imenovan je za potpredsjednika Ustavnog suda Bosne i Hercegovine do kraja maja 2003, a ponovo je imenovan u maju 2006.<ref name=CV/> Podnio je izdvojeno mišljenje na Odluku U-5/09 o općim načelima međunarodnog prava. Simović je redovni profesor prava na [[Univerzitet u Banjoj Luci|Univerzitetu u Banjoj Luci]], gdje vodi Kliniku za krivično procesno pravo; na [[Univerzitet u Bihaću|Univerzitetu u Bihaću]], gdje predaje krivično procesno pravo; i na [[Univerzitet u Istočnom Sarajevu|Univerzitetu u Istočnom Sarajevu]].<ref name=CV/> Član je uređivačkog odbora u šest naučnih časopisa. Pored toga, glavni je urednik za Bosnu i Hercegovinu revije ''Izbor sudske prakse iz Beograda''. Naučnoj i stručnoj javnosti predstavio je preko 450 radova, uključujući 22 knjige kao autor i 43 kao koautor.<ref name=CV/> Od 2011. međunarodni je član [[Ruska akademija nauka|Ruske akademije nauka]],<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.anubih.ba/akademik-miodrag-simovic/|title=Akademik Miodrag Simović – ANUBIH|website=www.anubih.ba|access-date=2024-12-12}}</ref> a od 2012. dopisni član [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine|Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]] (član njenog predsjedništva od 2014.).<ref name=":0" /> Od 2014. član je [[Evropska akademija nauka i umjetnosti|Evropske akademije nauka i umjetnosti]].<ref name=":0" /> Član je [[Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske|Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske]] i Predsjedništva [[Udruženje pravnika Republike Srpske|Udruženja pravnika Republike Srpske]].<ref name=CV/><ref name=":0" /> == Reference == {{Refspisak}} {{Članovi ANU BiH}} {{DEFAULTSORT:Simović, Miodrag}} [[Kategorija:Rođeni 1952.]] [[Kategorija:Članovi ANUBiH]] [[Kategorija:Članovi ANURS]] [[Kategorija:Članovi Ruske akademije nauka]] [[Kategorija:Članovi Evropske akademije nauka i umjetnosti]] [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] dju14wukgcvyivcbzytq0hu2tyfs75g 3672706 3672690 2024-12-12T11:37:09Z Panasko 146730 3672706 wikitext text/x-wiki {{Infokutija osoba | ime = Miodrag Simović | slika = | alt_slike = | opis = | ime_pri_rođenju = | datum_rođenja = {{Datum rođenja i godine|1952|11|3}} | mjesto_rođenja = [[Foča (Republika Srpska)|Foča]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavija]] | datum_smrti = | mjesto_smrti = | nacionalnost = [[srbi]]n | druga_imena = | zanimanje = [[sudija]] | godine_aktivnosti = | poznat_po = | značajna_djela = }} '''Miodrag Simović''' (rođen 3. novembra 1952.) je bosanskohercegovački [[sudija]] i [[akademik]], član [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]]. Izjasnio se o nacionalnoj pripadnosti kao [[Srbi u Bosni i Hercegovini|bosanski Srbin]]. == Biografija == Diplomirao je na [[Pravni fakultet u Novom Sadu|Pravnom fakultetu]] [[Univerzitet u Novom Sadu|Univerziteta u Novom Sadu]]. Godine 1981. magistrirao je krivično pravo u Novom Sadu, a doktorsku disertaciju odbranio na istom fakultetu 1985. Nakon završenog studija radio je u [[Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske|Ministarstvu unutrašnjih poslova]] i [[Ministarstvo pravde Republike Srpske|Ministarstvu pravde]] i [[Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske|uprave]] Republike Srpske. Od 30. januara 1991. do 25. oktobra 1993. vršio je dužnost potpredsjednika Vlade [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine]], a zatim [[Republika Bosna i Hercegovina|Republike Bosne i Hercegovine]].<ref name=CV>[http://www.ccbh.ba/o-sudu/sastav-suda/?title=miodrag-simovic Constitutional Court of Bosnia and Herzegovina - CV]</ref> Od decembra 1998. do maja 2003. bio je sudija [[Ustavni sud Republike Srpske|Ustavnog suda Republike Srpske]].<ref name=CV/> U maju 2003. Simovića je [[Narodna skupština Republike Srpske]] imenovala za sudiju [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine|Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]]; dva puta je bio potpredsjednik suda. Imenovan je za potpredsjednika Ustavnog suda Bosne i Hercegovine do kraja maja 2003, a ponovo je imenovan u maju 2006.<ref name=CV/> Podnio je izdvojeno mišljenje na Odluku U-5/09 o općim načelima međunarodnog prava. Simović je redovni profesor prava na [[Univerzitet u Banjoj Luci|Univerzitetu u Banjoj Luci]], gdje vodi Kliniku za krivično procesno pravo; na [[Univerzitet u Bihaću|Univerzitetu u Bihaću]], gdje predaje krivično procesno pravo; i na [[Univerzitet u Istočnom Sarajevu|Univerzitetu u Istočnom Sarajevu]].<ref name=CV/> Član je uređivačkog odbora u šest naučnih časopisa. Pored toga, glavni je urednik za Bosnu i Hercegovinu revije ''Izbor sudske prakse iz Beograda''. Naučnoj i stručnoj javnosti predstavio je preko 450 radova, uključujući 22 knjige kao autor i 43 kao koautor.<ref name=CV/> Od 2011. međunarodni je član [[Ruska akademija nauka|Ruske akademije nauka]],<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.anubih.ba/akademik-miodrag-simovic/|title=Akademik Miodrag Simović – ANUBIH|website=www.anubih.ba|access-date=2024-12-12}}</ref> a od 2012. dopisni član [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine|Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]] (član njenog predsjedništva od 2014.).<ref name=":0" /> Od 2014. član je [[Evropska akademija nauka i umjetnosti|Evropske akademije nauka i umjetnosti]].<ref name=":0" /> Član je [[Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske|Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske]] i Predsjedništva [[Udruženje pravnika Republike Srpske|Udruženja pravnika Republike Srpske]].<ref name=CV/><ref name=":0" /> == Reference == {{Refspisak}} {{Članovi ANU BiH}} {{Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine}} {{Normativna kontrola}} {{DEFAULTSORT:Simović, Miodrag}} [[Kategorija:Rođeni 1952.]] [[Kategorija:Članovi ANUBiH]] [[Kategorija:Članovi ANURS]] [[Kategorija:Članovi Ruske akademije nauka]] [[Kategorija:Članovi Evropske akademije nauka i umjetnosti]] [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] ln0q6xizfvrm2c5nh7kv34r4wcddthj 10 515422 3672691 2024-12-12T08:04:01Z Panasko 146730 Nova stranica: {{Navkutija |ime = Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine |naslov = [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine#Članovi|Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] |slika = [[Datoteka:Ustavni sud BiH logo.png|60px]] |state = {{{state|collapse}}} |podaciklasa = hlist |grupa1 = Aktuelne sudije |podaci1 = * [[Seada Palavrić]] * [[Valerija Galić]] * [[Mirsad Ćeman]] * [[Marin Vukoja]] * [[Angelika Nussberger]] * [[Helen Keller]] * [[Ledi Bianku]] |grupa2 = Bivš... 3672691 wikitext text/x-wiki {{Navkutija |ime = Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine |naslov = [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine#Članovi|Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] |slika = [[Datoteka:Ustavni sud BiH logo.png|60px]] |state = {{{state|collapse}}} |podaciklasa = hlist |grupa1 = Aktuelne sudije |podaci1 = * [[Seada Palavrić]] * [[Valerija Galić]] * [[Mirsad Ćeman]] * [[Marin Vukoja]] * [[Angelika Nussberger]] * [[Helen Keller]] * [[Ledi Bianku]] |grupa2 = Bivše sudije |podaci2 = * [[Zlatko M. Knežević]] * [[Miodrag Simović]] * [[Mato Tadić]] * [[Hatidža Hadžiosmanović]] * [[Tudor Panțîru]] * [[Margarita Caca-Nikolovska]] * [[Giovanni Grasso]] * [[Constance Grewe]] * [[David Feldman]] * [[Joseph Marko]] * [[Louis Favoreu]] }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] </noinclude> nu82sai4plhqy400j7qa3wcjw5b3b7z 3672702 3672691 2024-12-12T11:34:06Z Panasko 146730 3672702 wikitext text/x-wiki {{Navkutija |ime = Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine |naslov = [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine#Članovi|Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] |slika = [[Datoteka:Ustavni sud BiH logo.png|60px]] |state = {{{state|collapse}}} |podaciklasa = hlist |grupa1 = Aktuelne sudije |podaci1 = * [[Seada Palavrić]] * [[Valerija Galić]] * [[Mirsad Ćeman]] * [[Marin Vukoja]] * [[Angelika Nussberger]] * [[Helen Keller]] * [[Ledi Bianku]] |grupa2 = Bivše sudije |podaci2 = * [[Zlatko M. Knežević]] * [[Miodrag Simović]] * [[Mato Tadić]] * [[Hatidža Hadžiosmanović]] * [[Tudor Panțîru]] * [[Margarita Caca-Nikolovska]] * [[Giovanni Grasso]] * [[Constance Grewe]] * [[David Feldman]] * [[Joseph Marko]] * [[Louis Favoreu]] }} <includeonly> [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] </includeonly> <noinclude> {{collapsible option}} [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] </noinclude> lbvyulh4x7arbd5mlmcg4mp8rvhkn2o 3672703 3672702 2024-12-12T11:34:15Z Panasko 146730 3672703 wikitext text/x-wiki {{Navkutija |ime = Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine |naslov = [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine#Članovi|Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] |slika = [[Datoteka:Ustavni sud BiH logo.png|60px]] |state = {{{state|collapse}}} |podaciklasa = hlist |grupa1 = Aktuelne sudije |podaci1 = * [[Seada Palavrić]] * [[Valerija Galić]] * [[Mirsad Ćeman]] * [[Marin Vukoja]] * [[Angelika Nussberger]] * [[Helen Keller]] * [[Ledi Bianku]] |grupa2 = Bivše sudije |podaci2 = * [[Zlatko M. Knežević]] * [[Miodrag Simović]] * [[Mato Tadić]] * [[Hatidža Hadžiosmanović]] * [[Tudor Panțîru]] * [[Margarita Caca-Nikolovska]] * [[Giovanni Grasso]] * [[Constance Grewe]] * [[David Feldman]] * [[Joseph Marko]] * [[Louis Favoreu]] }} <includeonly> [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] </includeonly> <noinclude> {{collapsible option}} [[Kategorija:Navigacijski šabloni]] </noinclude> imlrpo3hcxsplbuynbjkke021ocf61i 3672705 3672703 2024-12-12T11:36:34Z Panasko 146730 3672705 wikitext text/x-wiki {{Navkutija |ime = Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine |naslov = [[Ustavni sud Bosne i Hercegovine#Članovi|Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] |slika = [[Datoteka:Ustavni sud BiH logo.png|60px]] |state = {{{state|collapse}}} |podaciklasa = hlist |grupa1 = Aktuelne sudije |podaci1 = * [[Seada Palavrić]] * [[Valerija Galić]] * [[Mirsad Ćeman]] * [[Marin Vukoja]] * [[Angelika Nussberger]] * [[Helen Keller (sudija)|Helen Keller]] * [[Ledi Bianku]] |grupa2 = Bivše sudije |podaci2 = * [[Zlatko M. Knežević]] * [[Miodrag Simović]] * [[Mato Tadić]] * [[Hatidža Hadžiosmanović]] * [[Tudor Panțîru]] * [[Margarita Caca-Nikolovska]] * [[Giovanni Grasso]] * [[Constance Grewe]] * [[David Feldman]] * [[Joseph Marko]] * [[Louis Favoreu]] }} <includeonly> [[Kategorija:Sudije Ustavnog suda Bosne i Hercegovine]] </includeonly> <noinclude> {{collapsible option}} [[Kategorija:Navigacijski šabloni]] </noinclude> l41rkryggcv6ck7o7tsjd0kdzdxwmjk