Wikipedy fywiki https://fy.wikipedia.org/wiki/Haadside MediaWiki 1.43.0-wmf.28 first-letter Media Wiki Oerlis Meidogger Meidogger oerlis Wikipedy Wikipedy oerlis Ofbyld Ofbyld oerlis MediaWiki MediaWiki oerlis Berjocht Berjocht oerlis Hulp Hulp oerlis Kategory Kategory oerlis Tema Tema oerlis TimedText TimedText talk Module Module talk 0 3558 1171825 1142385 2024-10-27T21:11:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Gedrach */ kt 1171825 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=hjerringslynder |Ofbyld= [[File:Haubentaucher (49) (34640834430).jpg|250px]] |lûd=[[File:Great Crested Grebe (Podiceps cristatus) (W1CDR0001488 BD4).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') |Famylje= [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae'') |Skaai= [[dûkers]] (''Podiceps'') |Wittenskiplike namme= Podiceps cristatus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:PodicepsCristatusIUCN2019-2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} [[File:Great crested grebe (Podiceps cristatus) in the wild.webm |thumb|left|Filmke mei in hjerringslynder op it nêst]] [[File:Podiceps cristatus MHNT.ZOO.2010.11.38.1.jpg|thumb|left|Aaien fan de hjerringslynder]] De '''hjerringslynder''' (''Podiceps cristatus'') is in [[wetterfûgels|wetterfûgel]]. Ut en troch dûkt er ûnder om in ein fierderop wer boppe wetter te kommen. == Oare Fryske nammen == De hjerringslynder wurdt yn [[Fryslân]] ek wol beneamd as ''Grutte Ieldûker'', ''Ielslynder'' as ''Kroandûker''. == Uterlik == De hjerringslynder is goed wer te kennen oan syn wyt boarst en syn donkere earplûmen. == Gedrach == Yn april/maaie begjinne de hjerringslynders mei pearfoarming. Dat dogge se op opfallende wize. Se draaie om elkoar hinne en geane rjochtop stean. Ek biede se elkoar reiden en oar nêstmateriaal oan. It nêst is in grutte bulte reiden dy't yn it wetter driuwt. De fûgels briede sa'n 27-29 dagen op 4 [[Aai (bist)|aaien]]. De swart-wyt streepte jongen kinne fuort swimme mar se binne noch in skoft fan de âlden ôfhinklik foar harren iten. Se farre ek geregeld mei op de rêch fan harren âlden. Bytiden dûke se sels mei as heit of mem ûnder wetter dûkt. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dûkerfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] kem7mxfphvc56mfeo0lfqo7l8betzsw 0 3559 1172129 1139590 2024-10-28T11:49:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1172129 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=markol |Ofbyld= [[File:Female Fulica atra.JPG|250px]] |lûd=[[File:EurasianCoot.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[ralfûgels]] (''Rallidae'') |Skaai= [[markols]] (''Fulica'') |Wittenskiplike namme= Fulica atra |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:FulicaAtraIUCN2019 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FF00FF}} [[dwaalgast]] }}</small> }} De '''markol''' of '''merkel''' (''Fulica atra'') is in 38 sm grutte wetterfûgel. Hy is hielendal swart mei in wite [[snaffel]] en in wite foarholle. Markols komme in protte foar op marren en yn fearten yn 'e buert fan reidseamen. == Oare Fryske nammen == De markol wurdt yn Fryslân ek wol beneamd as ''Blêsein'', ''Blêskop'', ''Dútser'', ''Merkel'', ''Merkol'', ''Poep'' as ''Swarte Blêsde Ein''. [[File:Fulica atra MHNT.ZOO.2010.11.67.11.jpg|thumb|left|Markolaaien.]] == Gedrach == De Markol dûkt in protte nei iten, benammen nei wetterplanten. Hy yt ek wol [[ynsekten]] en [[slakken]]. De Markol is net sa bêst op de wjukken. Meastal as er hurd fuort wol, rint er fladderjend oer it wetter sûnder echt te fleanen. Ek by it omheech kommen om te fleanen rint er earst in ein oer it wetter. == Fuortplanting == Markols bouwe in grut nêst fan [[reid]] en wetterplanten. Dat nêst kin soms wol sa'n 20 sm boppe it wetter útstekke. Nei 21-24 dagen komme de 5-10 aaien út. Nei in dei geane de âlden mei harren jongen te swimmen. Se bliuwe de earste tiid noch al yn 'e buert fan it nêst dêr't se geregeld weromkomme om te sliepen of harren op te waarmjen. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Markol]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] 5ykgc3i5eepu6tvng207ks7rza29uwy 0 3565 1171826 1139620 2024-10-27T21:11:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1171826 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=readhalsdûker |Ofbyld= [[File:Grèbejougrisparade.jpg|250px]]<small>In pearke readhalsdûkers. It skinken fan wetterplanten makket diel út fan 'e hofmakkerij.</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') |Famylje= [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae'') |Skaai= [[dûkers]] (''Podiceps'') |Wittenskiplike namme= Podiceps grisegena |Beskriuwer, jier= Boddaert, 1783 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:PodicepsGrisegenaIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''readhalsdûker''' (''Podiceps griseigena'') is krekt in slach lytser as de [[hjerringslynder]]. De 45 sm grutte fûgel komt allinnich yn de winter nei Fryslân. De readhalsdûkers briede meast yn [[East-Jeropa]]; oerwinterje dogge se rûnom de Noardsee mar ek wol yn Súd-Jeropa. == Uterlik == De readhalsdûker is yn it briedseizoen goed wer te kennen oan syn reade hals en syn griis-wite wangen. Winterdeis is er lykwols in stik minder maklik werom te kennen, om't er dan meast griis is. It meast opfallend is dan syn swarte snaffel mei giele woartel. [[File:Podiceps grisegena MHNT.ZOO.2010.11.39.10.jpg|thumb|left|200px|Aaien fan 'e readhalsdûker.]] == Fuortplanting == Lykas de hjerringslynders begjinne ek de readhalsdûkers yn april/maaie oan in opfallende pearfoarming. Foaral it wyfke briedt de 3-6 aaien yn sa'n 23 dagen út. De jongen ferlitte fuort it nêst mar sitte de earste 10 dagen noch wol by de âlden op de rêch. Dêrnei moatte se sels swimme. Nei sa'n 8-10 wike kinne se harsels rêde. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dûkerfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] cq1rzq079r1kdtr1wmucjjjjr47pyqa 0 3576 1171838 1142446 2024-10-27T21:19:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171838 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=reade wikel |Ofbyld= [[File:Common Kestrel Falco tinnunculus Tal Chappar Rajasthan India 14.02.2013 (bysnien).jpg|125px]][[File:Common kestrel falco tinnunculus.jpg|125px]]<br><small>wyfke&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;mantsje |lûd=[[File:Falco tinnunculus - Common Kestrel XC463430.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[falkeftigen]] (''Falconiformes'') |Famylje= [[falkfûgels]] (''Falconidae'') |Skaai= [[wikels]] (''Falco'') |Wittenskiplike namme= Falco tinnunculus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:FalcoTinnunculusIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''reade wikel''' of '''toerfalk''' ([[Latyn]]ske namme: ''Falco tinnunculus'') is in [[rôffûgels|rôffûgel]] út it [[skift]] fan de [[falkeftigen]] (''Falconiformes'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[falken]] (''Falconidae''). It is yn West- en Midden-Jeropa fierwei de meast algemiene falkesoart. Yn [[Fryslân]] komt de fûgel it hiele jier foar, mar yn [[Skandinaavje]] en [[Ruslân]] allinich simmers. It binne readbrune fûgels mei donkere plakken op de wjukken en in lange sturt. It mantsje is wat lytser, en is ek wer te kennen oan syn blauwe kop. [[Ofbyld:Faucon crécerelle MHNT.jpg|left|thumb|200px|Aai fan ''Falco tinnunculus'']] == De jacht == De 30-35 sm grutte fûgel is faak te sjen boppe de berms oan de kant fan de dyk. De [[fûgel]] hinget dan faak stil yn de loft wylst er om iten siket, it saneamde [[wikeljen]]. As er in proai sjocht dûkt er der boppeop. Hy yt meast [[mûzen]] en [[ynsekten]], mar ek wol kikkerts en fûgels dy't op de grûn sitte. == Fuortplanting == Lykas de measte falken makket de reade wikel net sels in nêst. Faak brûkt er nêsten fan [[Krie|krieën]] en [[Ekster|eksters]]. Ek briedt der wol yn tsjerketourren en oare hege gebouwen. It wyfke briedt de 3-6 [[aai (bist)|aaien]] yn 30 dagen út. De jongen bliuwe noch sa'n 30 dagen op it nêst. Dêrnei bliuwe se ek noch in moanne by de âlden foar se harren sels rêde kinne. == Keppeling om utens == * [http://www.beleefdelente.nl/torenvalk Webcameras reade-wikelnest op beleefdelente.nl] {{CommonsBalke|Category:Falco tinnunculus|Reade wikel}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Wikel (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] om8niwooekomb391we1ta5g7bawl6he 0 3596 1172118 1142448 2024-10-28T11:43:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1172118 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=reidhintsje |Ofbyld= [[File:Kokoszka(Grzecho Lukasik).jpg|250px]] |lûd=[[File:Gallinula chloropus - Common Moorhen XC545002.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[ralfûgels]] (''Rallidae'') |Skaai= [[reidhinnen]] (''Gallinula'') |Wittenskiplike namme= Gallinula chloropus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:GallinulaChloropusIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FF8080}} wierskynlik [[útstjerren (biology)|útstoarn]] }}</small> }} It '''reidhintsje''' of de '''reidhin''' (''Gallinula chloropus'') is in 30-35 sm grutte wetterfûgel. Hy hielendal swart, útsein de wite ûnderein fan de sturt. It reidhintsje hat wat wei fan de [[markol]], mar yn stee fan it wyt fan de markol hat it Reidhintsje in reade foarholle, en in reade [[snaffel]] mei in giele punt. It Reidhintsje is ek in wat behindiger fûgel as de Markol en om't it gjin swimfluezen hat kin it him ek wat better rêde op de wâl. Lykas de markol yt it Reidhintsje wetterplanten en wetterynsekten. == Oare Fryske nammen == It reidhintsje wurdt yn it Frysk ek wol beneamd as ''blêskop'', ''dûkhintsje'' as ''reidhoantsje''. [[File:Gallinula chloropus MHNT.ZOO.2010.11.67.1.jpg|thumb|left|Aaien fan it Reidhintsje]] == Fuortplanting == It reidhintsje bout in nêst fan reid, meast op it wetter mar bytiden hat er ek wol in nêst op de wâl ûnder in strûk fuort by it wetter. De beide âlden briede sa'n 20 dagen op de 7-10 [[Aai (bist)|aaien]]. Meastentiids briede se twa kear yn it jier. De jongen fan it earste nêst bliuwe noch by de âlden wylst dy mei har twadde nêst dwaande binne. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Reidhin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mikroneezje (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardlike Marianen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauritsius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Reünion]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Seysjellen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Helena]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] qymygxsu10h3cdkc9fazogh15vdatwm 0 3679 1171841 1113345 2024-10-27T21:21:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171841 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = Phoenicopterus ruber.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[Karibyske flamingo]]s (''Phoenicopterus ruber'') | takson1 = | namme1 = | takson5 = [[klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson12 = [[skift]]: | namme12 = [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes'') | takson13 = [[famylje]]: | namme13 = [[flamingofûgels]] (''Phoenicopteridae'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | beskriuwer, jier = Bonaparte, 1831 }}De '''flamingofûgels''' (''Phoenicopteridae'') binne de iennichste famylje yn it skift fan de [[flamingo-eftigen]]. Der binne 6 soarten. == Skaaien en soarten == * ''Skaai'' ''Phoenicopterus'' ** ''Soart'' [[flamingo]] (''Phoenicopterus roseus'') ** ''Soart'' [[Karibyske flamingo]] (''Phoenicopterus ruber''), lange tiid waarden de (gewoane) flamingo en de Karibyske flamingo sjoen as ûndersoarten fan deselde soarte: ''Phoenicopterus ruber'' ** ''Soart'' [[Sileenske flamingo]] (''Phoenicopterus chilensis'') * ''Skaai'' ''Phoeniconaias'' ** ''Soart'' [[lytse flamingo]] (''Phoeniconaias minor'') * ''Skaai'' ''Phoenicoparrus'' ** ''Soart'' [[Andesflamingo]] of [[grutte Andesflamingo]] (''Phoenicoparrus andinus'') ** ''Soart'' [[lytse Andesflamingo]] of [[jamesflamingo]] (''Phoenicoparrus jamesi'') [[Kategory:Flamingofûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Flamingo-eftige]] ozy9mvkl49genkx55ftatz67mrqpm12 0 3794 1171923 1142368 2024-10-27T23:41:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171923 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=goudeachje |Ofbyld= [[File:Anser erythropus.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser erythropus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:AnserErythropusIUCNver2018 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] |Kolom2= {{Color box|#AA7FFF}} mooglik trochtrekker<br>{{Color box|#FF00FF}} [[dwaalgast]] }}</small> }} It '''Goudeachje''' (''Anser erythropus '') is in 53-66 sm grutte [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. It is de seldsumste guozzesoart fan [[Jeropa]]. It goudeachje liket in bult op de [[Blesgoes]], foaral troch de wite bles underskiede se har fan de oare guozzen. It goudeachje is wol in stik lytser as de blesgoes en hy hat in giele râne om syn each, dêr't er syn Fryske namme oan tanket. [[File:Dwerggans-4961623.webm|thumb|left|Anser erythropus]] [[File:Anser erythropus MHNT.ZOO.2010.11.14.6.jpg|thumb|left|''Anser erythropus'']] == Oare nammen == It goudeachje wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut mei ''Kolgoes'' of ''Lytse Kolgoes''. == Fersprieding == It goudeachje komt it meast foar yn it noarden fan [[Aazje]] mar der binne ek minsken dwaande de fûgel wer yn Skandinaavje te yntrodusearjen. De fûgels fan dat projekt fleane mei de oare guozzen út dat gebiet nei Nederlân om hjir te oerwinterjen. == Fuortplanting == It goudeachje bliuwt meast by deselde partner. Se begjinne yn maaie te brieden op sa'n 4-6 aaien. Nei in lytse fjouwer wike komme de jongen út, wêrnei se noch 5 wiken by de âlden bliuwe. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] {{Commonscat|Anser erythropus}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] dhtz693bfaaqzk2d12ah9krqd9ue9kl 0 3824 1171922 1139166 2024-10-27T23:41:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171922 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=blesgoes |Ofbyld= [[File:Greater white-fronted goose (cropped).jpg|250px]] |lûd=[[File:Anser albifrons - Greater White-fronted Goose - XC96532.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser albifrons |Beskriuwer, jier= Scopoli, 1769 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Anser albifrons map.png|center|250px]]<small>De simmer- en wintergebieten fan 'e ûnderskate [[ûndersoarte]]n mei de trekrûtes tusken dy gebieten.</small> }} De '''Blesgoes''' (''Anser albifrons'') is in 65-76 sm grutte [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. De Blesgoes hat in protte fan de [[Skiere Goes]]; hy is lykwols krekt wat lytser. In oar ûnderskied is it wite plak boppe syn [[snaffel]]. Dit wite plak hat er oerien mei it [[Goudeachje]] dat lykwols noch wer in stik lytser is. [[File:Anser albifrons MHNT.ZOO.2010.11.13.9.jpg|thumb|160px|left|Aai fan de blesgoes]] [[File:Badderende kolgans-4961846.webm|thumb|left|Anser albifrons]] == Oare nammen == De Blesgoes wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut mei: ''Kol'' as ''Kolgoes''. == Ferspriedingsgebiet == De blesgoes briedt yn it noarden fan [[Ruslân]] en [[Noard-Amearika]] en yn [[Grienlân]]. It is in echte trekfûgel dy't benammen by de [[Noardsee]], it suden fan Ruslân, en de [[Feriene Steaten]] oerwintert. Yn de moannen [[novimber]] oant en mei [[maart]] binne der in protte blesguozzen yn [[Fryslân]], dy't grutte kloften foarmje tegearre mei de Skiere Guozzen en [[Paugoes|pauguozzen]]. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] tsc86a6pdmbasgo3ryvxhsdohnnoj6y 0 3831 1171921 1142456 2024-10-27T23:41:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171921 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=skiere goes |Ofbyld= [[File:Greylag Goose - St James's Park, London - Nov 2006.jpg|250px]] |lûd=[[File:Anser anser - Greylag Goose XC436358.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser anser |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Anser anser distribution map ver1.png|center|250px]]<small>{{Color box|#007e00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#fbaa2f}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#ff0000}} [[eksoat]]</small> }} De '''skiere goes''' (''Anser anser'') is in 75-90 sm grutte [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. De skiere goes hat meast grize fearren mei in wite ûnderein en in wite sturt. Fierders hat er in grauwe hals en in oranje [[snaffel]] en [[poaten]]. De skiere goes is de foarfaar fan de nuete goes dy't troch de minsken hâlden wurdt. De nuete goes is faak wyt. == Oare namme == De skiere soes wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut as ''Grutte Wytgat''. [[File:Anser anser MHNT.ZOO.2010.11.14.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e skiere goes.]] == Fersprieding == Oars as in protte oare guozzen, dy't yn it hege noarden briede, lykas de [[blesgoes]], briedt de skiere goes yn grutte parten fan [[Jeropa]]: yn [[Skandinaavje]], [[Grut-Brittanje]], [[Nederlân]], [[Dútslân]] en grutte parten fan Midden-Jeropa en op de Balkan. Yn de noardlike gebieten is de skiere goes in trekfûgel mar súdliker is er op in protte plakken it jier rûn te finen. De skiere goes hat in skoft net mear yn Nederlân bret fanwege it jeien. Mei it ynpolderjen fan de Flevopolders kaam er wer werom yn Nederlân te brieden. Yn 2003 wiene der wer sa'n 8000 pearkes fan de skiere goes. == Fuortplanting == De Skiere guozzen foarmje in pearke foar it libben. It wyfke bout in nêst, dêr't se de 4-9 [[aai]]en yn útbret. It mantsje bliuwt yn de buert om it nêst te bewekjen. Nei 27-29 dagen komme de aaien út. De jongen wurde 2 moanne troch de âlden fersoarge mar meast bliuwe se by har âlden oant en mei it folgjende jier at de âlden wer begjinne te brieden. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] jb1g08kc139go3huivzsglrpjmwvuhj 0 3930 1171989 1139692 2024-10-28T00:12:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171989 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=knobbelswan |Ofbyld= [[File:Mute swan Vrhnika.jpg|250px]] |lûd=[[File:Cygnus olor - Mute Swan XC434964.mp3|250px]]<br><small>lûd fan 'e wjukslaggen fan 'e knobbelswan |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[swannen]] (''Cygnus'') |Wittenskiplike namme= Cygnus olor |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Cygnus olor map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FFFF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#0000FF}} [[wintergast]]<br>(Yn [[Oseaanje]] en [[Noard-Amearika]] is it in [[eksoat]].)</small> }} De '''knobbelswan''' of '''knobbeswan''' (''Cygnus olor'') is in 145-160 sm grutte [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. Mei sa'n 10-13 kilogram is it ien fan de swierste dieren dy't fleane kinne. De knobbelswan hat wite fearren lykas de measte oare swannen mar is te ûnderskieden troch syn oranje-reade [[snaffel]] mei in swarte knobbel derboppe. Dizze swarte knobbel is by it mantsje grutter as by it wyfke. Ek de poaten fan de Knobbelswan binne swart. == Fersprieding == De knobbelswan kaam eartiids allinich yn it noarden fan Midden-[[Jeropa]] foar en rûnom de [[Swarte See]] en ek yn it westen fan [[Aazje]]. Troch dat de fûgel yn parken útset waard hat er yn de leste iuwen ek [[West-Jeropa]] ta wengebiet makke en is er ek yn [[Nederlân]] in protte te sjen. [[File:Schwanenpaar (1) beim Gründeln mit Jungen im Sonnensee, Binsfeld.JPG|thumb|left|Cygnus olor]] [[File:Cygnus olor MHNT.ZOO.2010.11.11.2.jpg|thumb|left|''Cygnus olor'']] == Iten == Knobbelswannen ite it meast wetterplanten, dy't se mei harren lange hals under wetter opfiskje. Se kinne hjirby wol sa'n 60-70 sm under wetter rikke. By tiiden binne se ek wol yn de greide oan it gerskjen. == Fuortplanting == De knobbelswan makket in grut nêst fan reid en oare planten. Hjir briedt it wyfke de 5-8 [[Aai (bist)|aaien]] yn sa'n 38 dagen út. Eltsenien dy't in de buert fan it nest komt wurdt fuortreage. Hjirby brûke de fugels harren snaffel en kinne se mei harren [[wjukken]] bêste klappen jaan. De jongen bliuwe in hiel jier by harren âlden, oant se yn it folgjende briedseizoen ferjage wurde. De jonge fûgels binne griis en wurde pas nei in jier wyt. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Swan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Afrika]] fxpjntadwkt0c1iwtxgt3oozabgbo3d 0 3990 1171982 1139163 2024-10-28T00:09:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171982 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme = kloekswan| Ofbyld = [[File:Cygnus cygnus EM1B8401 (33593761144) (2).jpg|250px]]| lûd = [[File:Cygnus cygnus - Whooper Swan XC510800.mp3|250px]]| Ryk = [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse = [[fûgels]] (''Aves'')| Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'')| Skaai = [[swannen]] (''Cygnus'') | Wittenskiplike namme= Cygnus cygnus | Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758| IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Cygnus-cygnus.png|center|250px]]<small>{{Color box|#17a60c}} [[stânfûgel]] <br> {{Color box|#F6FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#2400FF}} [[wintergast]] }} De '''kloekswan''' of '''gûlswan''' (''Cygnus cygnus'') is in 140-160 sm grutte [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. De fûgel is hielendal wyt en liket krekt op de [[Lytse Swan]] mar is in stik grutter. De kloekswan is likegrut as de [[Knobbelswan]] mar is hjir fan te ûnderskieden troch syn giel mei swarte [[snaffel]], en fansels it ûntbrekken fan de knobbel. == Fersprieding == [[Ofbyld:Cygnus cygnus EM1B9667 (49846999103).jpg|thumb|left|''Kloekswan op it nêst'']] De Kloekswan briedt yn it noarden fan [[Jeropa]], bygelyks yn [[Finlân]] en [[Ruslân|Noard-Ruslân]]. Syn briedgebiet leit krekt súdliker as dat fan 'e Lytse Swan. De swannen oerwinterje meast yn súdlik [[Skandinaavje]] of by de [[Swarte See]]. Ek briedt de Kloekswan op [[Yslân]], dizze fûgels oerwinterje yn [[Grut-Brittanje]]. De soarte docht it goed yn Sweden, Dútslân en Poalen en wreidet him út, itjinge te krijen hat mei mear iten en de oanpassing fan 'e fûgel oan kultuerlân.<ref>[https://www.vogelatlas.nl/ Fûgelatlas fan Nederlân, side 86-87]</ref> Yn Nederlân is it tal pearkes dat hjir briedt tige beheind. Bekend is dat de soarte sûnt 2015 yn it [[Nasjonaal Park It Drintsk-Fryske Wâld]] en by Wapserfean bret hat, faaks ek noch yn 'e [[De Weerribben|Weerribben]]. Winterdeis wurdt de soarte yn hieltiten gruttere oantallen en yn in grut diel fan it lân sjoen, mar de bêste lokaasjes lizze yn it noardeasten: it [[Lauwersmar]]gebiet en fierder it easten fan Fryslân, de [[Noardeastpolder]], de Rânemar, [[Drinte]] en súdeastlik [[Grinslân]]. == Iten == Lykas de knobbelswan binne de kloekswannen plante-iters. Se gerskje minder as de knobbelswannen en sykje mear nei wetterplanten. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Cygnus cygnus MWNH 0942.JPG|thumb|left|''Aai fan 'e kloekswan'']] Kloekswannen bliuwe har hiele libben by deselde partner. It brieden begjint ôfhinklik fan it klimaat yn it briedgebiet yn april of maaie. It wyfke leit 4-9 aaien dy't nei sa'n moanne brieden útkomme. De jongen kinne nei sa'n 2,5 moanne fleane, mar bliuwe noch de hiele winter by harren âlden. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/wilde-zwaan#:~:text=De%20wilde%20zwaan%20is%20een%20beschermde%20inheemse%20diersoort.,geregeld%20in%20de%20Wet%20natuurbescherming. Fûgelbeskerming Nederlân] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Cygnus cygnus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Swan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] lzetucuvn2czn7f1n51ucv2pw3zsffz 0 3994 1171986 1139164 2024-10-28T00:11:51Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171986 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse swan |Ofbyld= [[File:Cygnus bewickii 01.jpg|250px]] |lûd=[[File:Bewick's_Swan_(Cygnus_columbianus)_(W1CDR0001383_BD2).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[swannen]] (''Cygnus'') |Wittenskiplike namme= Cygnus columbianus |Beskriuwer, jier= Ord, 1815 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:CygnusColumbianusIUCN2019-3.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]]</small> }} De '''lytse swan''' (''Cygnus columbianus'') is in 127 sm grutte [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. De fûgel is hielendal wyt en liket krekt op de [[Kloekswan]] mar is wat lytser. Der binne twa ûndersoarten fan dizze swan. De ''Cygnus columbianus columbianus'', dy't yn Noard-Amerika foarkomt, en de ''Cygnus columbianus bewickii'', dy't yn Jeraazje foarkomt. De ûndersoarten wurde ek noch wol sjoen as ferskillende soarten. == Cygnus columbianus bewickii == De Lytse swan briedt op de [[Sibearje|Siberyske]] [[toendra]] en oerwinteret by de [[Noardsee]]kust en yn [[Grut-Brittanje]]. Oare groepen Lytse swannen oerwinterje by de [[Kaspyske See]], by it [[Aralmar]] en yn East-[[Aazje]]. De fûgels fan de populaasjes yn it easten fan Ruslân, dy't yn [[Sina]] en [[Japan]] oerwinterje, wurde ek wol as in (tredde) ûndersoarte sjoen, de ''Cygnus columbianus jankowski''. [[Ofbyld:LytseSwanColumbianus.jpg|thumb|250px|left|Cygnus columbianus columbianus]] It wyfke leit 3-4 aaien yn in bult fan plantemateriaal flakby iepen wetter. Yn de simmer bestiet it iten meastens út wetterplanten dy't se ûnder it swimmen ite. Under de trek meie se graach gerskje yn de greiden. Wylst de swannen oerwinterjen yn de [[Waadsee]] ite se ek wol skelpdieren. == Cygnus columbianus columbianus == De Cygnus columbianus columbianus ferskilt yn úterlik fan de Cygnus columbianus bewickii trochdat syn [[snaffel]] hast hielendal swart is, ynstee fan swart mei giel. Dizze Lytse swan briedt op de Noard-Amerikaanske toendra yn [[Alaska]] en [[Kanada]]. De swannen oerwinterje fierder nei it suden fan [[Noard-Amearika]]. De fûgels yn it westen oerwinterje oan de westkust, fan it suden fan Alaska oant en mei Kalifornje. De eastlike populaasjes oerwinterje by de [[Grutte Marren]] of oan de eastkust fan Marylân oant en mei [[Florida]]. It wyfke leit 4-7 aaien yn in bult fan plantenmateriaal flakby iepen wetter. It pearke bout it nêst en ferdigenet yn grut territorium rûnom it nest. Yn de simmer bestiet it iten meastens út wetterplanten dy't se ûnder it swimmen ite. Yn de gebieten dêr't se oerwinterje gerskje se ek wol op lânbougrûn. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] {{DEFAULTSORT:Litse swan}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Swan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] 46727kzdwmxqavc7wixukab6awd31f0 0 3995 1172016 1020192 2024-10-28T00:28:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172016 wikitext text/x-wiki De '''spjaltpoatgoesfûgels''' (''Anseranatidae'') binne in [[famylje (taksonomy)|famylje]] yn it [[skift]] fan de [[goeseftigen]] (''Anseriformes''). Der is mar ien skaai yn dizze famylje, de [[spjaltpoatguozzen]], mei yn dat skaai ien [[soarte]], de [[ekstergoes]]. Fan de [[taksonomy]] út besjoen is it doel fan dizze famylje dan ek allinnich om oan te jaan dat spjaltpoatguozzen net besibbe binne oan oare skaaien fan de goeseftigen. Foar guont fan de primitive fûgelsoarten dêr't bewiis fan fûn is, is der lykwols diskusje oer oft dy ek ta skaaien yn dizze famylje rekkene wurde moatte. == Klassifikaasje == * ''Skift'': [[Goeseftigen]] (''Anseriformes'') ** ''Famylje'': '''Spjaltpoatgoesfûgels''' (''Anseranatidae'') *** ''Skaai'': [[Spjaltpoatguozzen]] (''Anseranas'') [[Kategory:Spjaltpoatgoesfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Goeseftige]] 6yw3zz4n7j425tyifovti9paoxu6msq 0 4009 1171960 1158870 2024-10-27T23:59:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171960 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = einfûgels | ôfbylding =Anatidae.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = '''einfûgels''' (''Anatidae'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[William Elford Leach|Leach]], 1819 }} De '''einfûgels''' (''Anatidae'') binne in [[famylje (taksonomy)|famylje]] yn it [[skift]] fan de [[goeseftigen]] (''Anseriformes''), mei dêryn de [[einen]], [[guozzen]], [[swannen]] en hast alle wetterfûgels dy't dêr op lykje. == Uterlik == Einfûgels hawwe allegear in wat plotsich lichem en koarte poaten. De [[fûgels]] binne oanpast oan it swimmen, it driuwen op it wetter, en foar guon soarten ek oan it dûken yn ûndjip wetter. Einfûgels hawwe [[swimflues|swimfluezen]] oan harren poaten, en hawwe platte [[snaffel]]s. Se bringe in waakseftige stof oan op harren fearren, sa't wetter dêr net troch kringe kin. == Fersprieding == Utsein op [[Antarktika]] komme einfûgels oeral op 'e wrâld foar. Ferskate einfûgels binne holden as sierfûgels, foar de aaien of it fleis, mar fral ek foar de fearren. Dêrtroch binne by guon soarten njonken in wylde ûndersoart ek ien as mear nuete ûndersoarten ûntstien. == Besibbens == Ut [[DNA]]-ûndersyk docht bliken dat einfûgels net fier ôf stean fan 'e [[Neornithes]], de mienskiplike âldfaar fan alle fûgels. Wylst der gjin diskusje is oer hokfoar fûgels krekt ta de einfûgels rekkene wurde moatte, is der al in soad te dwaan oer hokfoar soarten krekt ta hokfoar skaaien hearre. Ek yndielings yn ûnderfamyljes kinne grutter ferskillen hawwe. De neikommende list is dêrmei mar ien mooglike yndieling yn skaaien; oare ynsichten kinne ta oare risseltaten liede. == Klassifikaasje == * famylje '''einfûgels''' (''Anatidae'') ** ''incertae sedis'' *** skaai [[dwercheinen]] (''Nettapus'') - 3 soarten: **** [[Afrikaanske dwerchein]] (''Nettapus auritus'') **** [[griene dwerchein]] (''Nettapus pulchellus'') **** [[Koromandelein]] of Yndyske dwerchein (''Nettapus coromandelianus'') *** skaai [[Kauaïmolguozzen]] (''Talpanas'') - 1 soarte, útstoarn: **** [[Kauaïmolgoes]] (''Talpanas lippa'') † *** skaai [[ringtsjillings]] (''Callonetta'') - 1 soarte: **** [[ringtsjilling]] (''Callonetta leucophrys'') **ûnderfamylje [[aapgoesfûgels]] (''Stictonettinae'') ***skaai [[aapguozzen]] (''Stictonetta'') - 1 soarte: ****[[aapgoes]] (''Stictonetta naevosa'') **ûnderfamylje [[bercheinfûgels]] (''Tadorninae'') ***''incertae sedis'' ****skaai [[blauwe einen]] (''Hymenolaimus'') - 1 soarte: *****[[blauwe ein]] (''Hymenolaimus malacorhynchos'') ****skaai [[blauwjukguozzen]] (''Cyanochen'') - 1 soarte: *****[[blauwjukgoes]] (''Cyanochen cyanoptera'') ****skaai [[boateinen]] (''Tachyeres'') - 4 soarten, wêrûnder *****[[fleanende boatein]] (''Tachyeres patachonicus'') *****[[reuzeboatein]] (''Tachyeres pteneres'') ****skaai [[knobbeleinen]] (''Sarkidiornis'') - 2 soarten: *****[[Amerikaanske knobbelein]] (''Sarkidiornis sylvicola'') *****[[knobbelein]] of gewoane knobbelein (''Sarkidiornis melanotos'') ****skaai [[leppelbekeinen]] (''Malacorhynchus'') - 2 soarten wêrfan 1 útstoarn: *****[[leppelbekein]] (''Malacorhynchus membranaceus'') *****[[scarlettein]] of Scarletts ein (''Malacorhynchus scarletti'') † ****skaai [[Madagaskarbercheinen]] (''Centrornis'') - 1 soarte, útstoarn: *****[[Madagaskarberchein]] (''Centrornis majori'') † ****skaai [[salvadori-einen]] of Salvador's einen (''Salvadorina'') - 1 soarte: *****[[salvadori-ein]] of Salvadori's ein (''Salvadorina waigiuensis'') ***tûke [[echte bercheinfûgels]] (''Tadornini'') ****skaai [[bercheinen]] (''Tadorna'') - 6 soarten wêrfan 1 mooglik útstoarn: *****[[Australyske berchein]] (''Tadorna tadornoides'') *****[[berchein]] (''Tadorna tadorna'') *****[[Kaapske kasarka]] of griiskopkasarka (''Tadorna cana'') *****[[kasarka]] (''Tadorna ferruginea'') *****[[paradyskasarka]] (''Tadorna variegata'') *****[[toefkasarka]] (''Tadorna cristata'') †? ****skaai [[Nylguozzen]] (''Alopochen'') - 3 soarten wêrfan 2 útstoarn: *****[[Mauritsiusgoes]] (''Alopochen mauritiana'') † *****[[Nylgoes]] (''Alopochen aegyptiaca'') *****[[Reüniongoes]] (''Alopochen kervazoi'') † ****skaai [[radja-einen]] (''Radjah'') - 1 soarte: *****[[radja-ein]] (''Radjah radjah'') ***tûke [[riviereinfûgels]] (''Merganettini'') ****skaai [[riviereinen]] (''Merganetta'') - 1 soarte: *****[[rivierein]] (''Merganetta armata'') ***tûke [[Súdamerikaanske goesfûgels]] (''Chloephagini'') ****skaai [[Orinokoguozzen]] (''Neochen'') - 4 soarten wêrfan 3 útstoarn: *****[[Orinokogoes]] (''Neochen jubata'') ****skaai [[Súdamerikaanske guozzen]] (''Chloephaga'') - 5 soarten: *****[[Andesgoes]] (''Chloephaga melanoptera'') *****[[griiskopgoes]] (''Chloephaga poliocephala'') *****[[kelpgoes]] (''Chloephaga hybrida'') *****[[Magelhaengoes]] (''Chloephaga picta'') *****[[readkopgoes]] (''Chloephaga rubidiceps'') **ûnderfamylje [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') *** ''incertae sedis'' ****skaai [[Andeseinen]] (''Lophonetta'') - 1 soarte: *****[[Andesein]] (''Lophonetta specularioides'') ****skaai [[brûnswjukeinen]] (''Speculanas'') - 1 soarte: *****[[brûnswjukein]] (''Speculanas specularis'') ****skaai [[wettereinen]] of Australazyske muskuseinen (''Biziura'') - 2 soarten wêrfan 1 útstoarn: *****[[Australyske wetterein]] of Australyske muskusein (''Biziura lobata'') *****[[Nijseelânske wetterein]] of Nijseelânske muskusein (''Biziura delautouri'') † ***tûke [[echte einen]] (''Anatini'') ****skaai [[Amazônetsjillings]] (''Amazonetta'') - 1 soarte: *****[[Amazônetsjilling]] (''Amazonetta brasiliensis'') ****skaai [[boskeinen]] (''Aix'') - 2 soarten: *****[[Karolina-ein]] (''Aix sponsa'') *****[[mandarynein]] (''Aix galericulata'') ****skaai [[dûkguozzen]] (''Chendytes'') - 1 soarte, útstoarn: *****[[dûkgoes]] (''Chendytes lawi'') † ****skaai [[einen]] (''Anas'') - 35 soarten wêrfan 4 útstoarn, wêrûnder: *****[[Afrikaanske swarte ein]] of bûnte ein (''Anas sparsa'') *****[[Amerikaanske piiptsjilling]] (''Anas carolinensis'') *****[[Bahamapylksturt]] (''Anas bahamensis'') *****[[Chathamein]] (''Anas chathamica'', foarh. yn monotypysk skaai ''Pachyanas'') † *****[[gielsnaffelein]] (''Anas undulata'') *****[[Hawaï-ein]] (''Anas wyvilliana'') *****[[Kaapske tsjilling]] (''Anas capensis'') *****[[Laysanein]] (''Anas laysanensis'') *****[[Marianenein]] (''Anas oustaleti'') † *****[[Meksikaanske ein]] (''Anas diazi'') *****[[piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]] (''Anas crecca'') *****[[pylksturt (fûgel)|pylksturt]] (''Anas acuta'') *****[[readsnaffelpylksturt]] (''Anas erythrorhyncha'') *****[[Sineeske gielpuntsnaffelein]] (''Anas zonorhyncha'') *****[[Yndyske gielpuntsnaffelein]] (''(Anas poecilorhyncha)'' *****[[spikkelbûnte ein]] (''Anas fulvigula'') *****[[Súdamerikaanske pylksturt]] (''Anas georgica'') *****[[súdlike pylksturt]] (''Anas eatoni'') *****[[Amerikaanske swarte ein]] (''Anas rubripes'') *****[[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos'') ******[[nuete ein]] (''Anas platyrhynchos domesticus'') *****[[wynbrau-ein]] (''Anas superciliosa'') ****skaai [[hartlaubeinen]] of Hartlaubs einen (''Pteronetta'') - 1 soarte: *****[[hartlaubein]] of Hartlaubs ein (''Pteronetta hartlaubii'') ****skaai [[moanneguozzen]] of moanjesguozzen (''Chenonetta'') - 2 soarten wêrfan 1 útstoarn: *****[[Nijseelânske moannegoes|Finschein]] of Nijseelânske moannegoes (''Chenonetta finschi'') † *****[[moannegoes]] of moanjesgoes (''Chenonetta jubata'') ****skaai [[muskuseinen]] (''Cairina'') - 1 soarte: *****[[muskusein]] (''Cairina moschata'') ****skaai [[Sibearyske tsjillings]] (''Sibirionetta'') - 1 soarte: *****[[Sibearyske tsjilling]] (''Sibirionetta formosa'') ****[[smjunten]] (''Mareca'') - 6 soarten, wêrfan 1 útstoarn: *****[[Amerikaanske smjunt]] (''Mareca americana'') *****[[eastein (fûgel)|eastein]] (''Mareca strepera'') *****[[grienkopein]] (''Mareca falcata'') *****[[Amsterdamsmjunt]] of Nij-Amsterdamsmjunt (''Mareca marecula'') *****[[smjunt]] (''Mareca penelope'') *****[[Sileenske smjunt]] of súdlike smjunt (''Mareca sibilatrix'') ****skaai [[slobeinen]], ek slobben of tsjillings (''Spatula'') - 10 soarten: *****[[Australyske slob]] of Australyske slobein (''Spatula rhynchotis'') *****[[blauwjuktsjilling]] (''Spatula discors'') *****[[Hottentottsjilling]] (''Spatula hottentota'') *****[[Kaapske slob]] of Kaapske slobein (''Spatula smithii'') *****[[kanieltsjilling]] (''Spatula cyanoptera'') *****[[Pûnatsjilling]] (''Spatula puna'') *****[[reade slob]] of reade slobein (''Spatula platalea'') *****[[skiertsjilling]] (''Spatula querquedula'') *****[[slob]], slobein of wetterslob (''Spatula clypeata'') *****[[sulvertsjilling]] (''Spatula versicolor'') ****skaai [[wytwjukboskeinen]] (''Asarcornis'') - 1 soarte: *****[[wytwjukboskein]] (''Asarcornis scutulata'') ***tûke [[moä-nalo's]] (''Thambetochenini'') - útstoarn ****skaai [[skylpodkaakmoä-nalo's]] of Kauaïguozzen (''Chelychelynechen'') - 1 soarte, útstoarn: *****[[skyldpodkaakmoä-nalo]] of Kauaïgoes (''Chelychelynechen quassus'') † ****skaai [[lytssnaffelmoä-nalo's]] (''Ptaiochen'') - 1 soarte, útstoarn: *****[[lytssnaffelmoä-nalo]] (''Ptaiochen pau'') † ****skaai [[grutsnaffelmoä-nalo's]] (''Thambetochen'') - 2 soarten, útstoarn: *****[[Mauimoä-nalo]] (''Thambetochen chauliodous'') † *****[[Oähûmoä-nalo]] (''Thambetochen xanion'') † ***tûke [[seachbekfûgels]] (''Mergini'') ****''incertae sedis'' *****skaai [[Japanske seachbekken]] (''Shiriyanetta'') - 1 soarte, útstoarn: ******[[Japanske seachbek]] (''Shiriyanetta hasegawai'') † ****ûndertûke [[echte seachbekfûgels]] (''Mergina'') *****skaai [[rinkeleinen]] (''Bucephala'') - 8 soarten wêrfan 5 útstoarn, wêrûnder: ******[[buffelkopein]] (''Bucephala albeola'') ******[[rinkelein]] (''Bucephala clangula'') ******[[Yslânske rinkelein]] (''Bucephala islandica'') *****skaai [[kapeseachbekken]] (''Lophodytes'') - 1 soarte: ******[[kapeseachbek]] (''Lophodytes cucullatus'') *****skaai [[lytse seachbekken]] (''Mergellus'') - 2 soarten wêrfan 1 útstoarn, wêrûnder: ******[[lytse seachbek]] (''Mergellus albellus'') *****skaai [[seachbekken]] (''Mergus'') - 8 soarten wêrfan 3 útstoarn, wêrûnder: ******[[Brazyljaanske seachbek]] (''Mergus octosetaceus'') ******[[bûnte seachbek]] (''Mergus serrator'') ******[[Chathamseachbek]] (''Mergus milleneri'') † ******[[grutte seachbek]] (''Mergus merganser'') ******[[Nijseelânske seachbek]] of Aucklandseachbek (''Mergus australis'') † ******[[Sineeske seachbek]] (''Mergus squamatus'') *****skaai [[see-einen]] (''Melanitta'') - 6 soarten: ******[[Amerikaanske see-ein]] (''Melanitta americana'') ******[[brilsee-ein]] (''Melanitta perspicillata'') ******[[grutte see-ein]] (''Melanitta fusca'') ******[[Sibearyske see-ein]] of Aziatyske grutte see-ein (''Melanitta stejnegeri'') ******[[swarte see-ein]] (''Melanitta nigra'') ******[[wytwjuksee-ein]] of Amerikaanske grutte see-ein (''Melanitta deglandi'') ****ûndertûke [[harlekyneinfûgels]] (''Histrionicina'') *****skaai [[harlekyneinen]] (''Histrionicus'') - 2 soarten wêrfan 1 útstoarn, wêrûnder: ******[[harlekynein]] (''Histrionicus histrionicus'') ****ûndertûke [[iiseinfûgels]] (''Clangulina'') *****skaai [[iiseinen]] (''Clangula'') - 1 soarte: ******[[iisein]] (''Clangula hyemalis'') ****ûndertûke [[eiderfûgels]] (''Somaterina'') *****skaai [[eiders]] (''Somateria'') - 3 soarten: ******[[brileider]] (''Somateria fischeri'') ******[[eider (fûgel)|eider]] (''Somateria mollissima'') ******[[keningseider]] (''Somateria spectabilis'') *****skaai [[Labradoreinen]] (''Camptorhynchus'') - 1 soarte, útstoarn: ******[[Labradorein]] (''Camptorhynchus labradorius'') † *****skaai [[stellereiders]] of Stellers eiders (''Polysticta'') - 1 soarte: ******[[stellereider]] of Stellers eider (''Polysticta stelleri'') ***tûke [[stikelsturtfûgels]] (''Oxyurini'') ****skaai [[koekútseinen]] (''Heteronetta'') - 1 soarte: *****[[koekútsein]] of koekoeksein (''Heteronetta atricapilla'') ****skaai [[maskerstikelsturten]] of maskereinen (''Nomonyx'') - 1 soarte: *****[[maskerstikelsturt]] of maskerein (''Nomonyx dominicus'') ****skaai [[stikelsturten (fûgels)|stikelsturten]] (''Oxyura'') - 8 soarten wêrfan 2 útstoarn, wêrûnder: *****[[Argentynske stikelsturt]] (''Argentijnse stekelstaart'') *****[[Australyske stikelsturt]] (''Oxyura australis'') *****[[rodzige stikelsturt]] (''Oxyura jamaicensis'') *****[[wytkopein]] (''Oxyura leucocephala'') **ûnderfamylje [[fluiteinfûgels]] (''Dendrocygninae'') ***skaai [[fluiteinen]] (''Dendrocygna'') - 8 soarten, wêrûnder: ****[[Australyske fluitein]] (''Dendrocygna eytoni'') ****[[swalkjende fluitein]] (''Dendrocygna arcuata'') ****[[swartbealchfluitein]] (''Dendrocygna autumnalis'') ****[[wytwangfluitein]] (''Dendrocygna viduata'') ***skaai [[wytrêcheinen]] (''Thalassornis'') - 1 soarte: ****[[wytrêchein]] (''Thalassornis leuconotus'') **ûnderfamylje [[jollingfûgels]] (''Aythyinae'') ***skaai [[jollings]] (''Aythya'') - 12 soarten, wêrûnder: ****[[Australyske brune dûkein]] (''Aythya australis'') ****[[brune dûkein]] (''Aythya nyroca'') ****[[grutte karein]] (''Aythya valisineria'') ****[[jolling]] (''Aythya marila'') ****[[karein]] (''Aythya ferina'') ****[[lytse jolling]] (''Aythya affinis'') ****[[Nijseelânske jolling]] (''Aythya novaeseelandiae'') ****[[readkopein]] (''Aythya americana'') ****[[ringsnaffelein]] (''Aythya collaris'') ****[[toefein]] (''Aythya fuligula'') ***skaai [[kroaneinen]] of readkopeinen (''Netta'') - 3 soarten, wêrûnder: ****[[kroanein]] (''Netta rufina'') ***skaai [[rôskopeinen]] (''Rhodonessa'') - 1 soarte: ****[[rôskopein]] (''Rhodonessa caryophyllacea'') ***skaai [[moarmereinen]] (''Marmaroretta'') - 1 soarte: ****[[moarmerein]] (''Marmaronetta angustirostris'') **ûnderfamylje [[spoarwjukgoesfûgels]] (''Plectropterinae'') ***skaai [[spoarwjukguozzen]] (''Plectropterus'') - 1 soarte: ****[[spoarwjukgoes]] (''Plectropterus gambensis '') **ûnderfamylje [[swannen en guozzen]] (''Anserinae'') ***tûke [[echte goesfûgels]] (''Anserini'') ****skaai [[guozzen]] of gies (''Anser'', ynkl. it eardere skaai ''Chen'') - 11 soarten: *****[[blaupoatsje]] (''Anser brachyrhynchus'') *****[[blesgoes]] (''Anser albifrons'') *****[[goudeachje]] (''Anser erythropus'') *****[[Yndyske goes]] (''Anser indicus'') *****[[keizergoes]] (''Anser canagicus'') *****[[lytse sniegoes]], rossgoes of Ross' goes (''Anser rossii'') *****[[skiere goes]] (''Anser anser'') ******[[nuete goes]] (''Anser anser domesticus'') *****[[sniegoes]] (''Anser caerulescens'') *****[[swangoes]] (''Anser cygnoides'') ******[[nuete Sineeske goes]] (''Anser cygnoides domesticus'') *****[[taigawink]] (''Anser fabalis'') *****[[toendrawink]] (''Anser serrirostris'') ****skaai [[seeguozzen]] (''Branta'') - 8 soarten wêrfan 2 útstoarn: *****[[Hawaïgoes]] of néné (''Branta sandvicensis'') *****[[Hawaïreuzegoes]] (''Branta rhuax'') † *****[[Kanadeeske goes]] (''Branta canadensis'') *****[[lytse Kanadeeske goes]] (''Branta hutchinsii'') *****[[paugoes]] (''Branta leucopsis'') *****[[readboarstgoes]] (''Branta ruficollis'') *****[[rotgoes]] (''Branta bernicla'') *****[[wâldringoes]] of néné-nûi (''Branta hylobadistes'') † ***tûke [[hinnegoesfûgels]] (''Cereopsini'') ****skaai [[hinneguozzen]] (''Cereopsis'') - 1 soarte: *****[[hinnegoes]] (''Cereopsis novaehollandiae'') ****skaai [[Nijseelânske guozzen]] (''Cnemiornis'') - 2 soarten, útstoarn: *****[[Noardereilângoes]] (''Cnemiornis gracilis'') † *****[[Sudereilângoes]] (''Cnemiornis calcitrans'') † ****skaai [[Koskorobaswannen]] (''Coscoroba'') - 1 soarte: *****[[Koskorobaswan]] (''Coscoroba coscoroba'') ***tûke [[swanfûgels]] (''Cygnini'') ****skaai [[swannen]] (''Cygnus'') - 7 soarten wêrfan 1 útstoarn: *****[[kloekswan]] (''Cygnus cygnus'') *****[[knobbelswan]] (''Cygnus olor'') *****[[lytse swan]] (''Cygnus columbianus'') ******[[fluitswan]] (''Cygnus columbianus columbianus'') ******[[toendraswan]] (''Cygnus columbianus bewickii'') *****[[Nijseelânske swan]] (''Cygnus sumnerensis'') † *****[[trompetswan]] (''Cygnus buccinator'') *****[[swarte swan]] (''Cygnus atratus'') *****[[swarthalsswan]] (''Cygnus melancoryphus'') {{CommonsBalke|Anatidae|Einfûgels}} [[Kategory:Einfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Goeseftige]] bxuwn85altx7er7rdz4yd456b7cmfza 0 4020 1171984 1111669 2024-10-28T00:11:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171984 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Cygnus cygnus from zh.JPG|thumb|right|Kloekswan]] De '''swannen''' (''Cygnus'') is in [[skaai (taksonomy)|skaai]] út de famylje fan de [[einfûgels]] (''Anatidae''). Swannen binne de grutste wetterfûgels ûnder de einfûgels. It binne liddige fûgels, mar de lange nekke jout harren dochs wat sierliks. De soarten op it [[noardlik healrûn]] binne hielendal wyt, mei swarte poaten. Op it [[súdlik healrûn]] libje twa soarten mei swarte fearen: de [[swarte swan]] en de [[swartnekke swan]]. It skaai bestiet út de nijkomende soarten: <br clear=both> == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''swannen''' (''Cygnus'') *** ''Soarte'': [[kloekswan]] (''Cygnus cygnus''), briedt op [[Yslân]] en yn Noard-Jeraazje; oerwinteret súdliker yn [[Jeropa]] en [[Aazje]]. *** ''Soarte'': [[trompetswan]], (''Cygnus buccinator'') is in [[Noard-Amearika|Noard-Amerikaanske]] soarte besibbe oan de Kloekswan (en soms ek wol sjoen as deselde soarte). *** ''Soarte'': [[lytse swan]], (''Cygnus columbianus'') is in yn ferhâlding lytse soarte swan dy't meastens ûnderferdield wurdt yn twa ûndersoarten. **** ''Cygnus columbianus columbianus'' ("fluitswan") is de Noard-Amerikaanske foarm. **** ''Cygnus columbianus bewickii'' is de foarm dy't foarkomt yn Jeraazje. *** ''Soarte'': [[swarte swan]], (''Cygnus atratus'') is de swan dy't foarkomt yn [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]] en troch de minsk ek yn [[Nij-Seelân]] ynfierd is. *** ''Soarte'': [[swartnekkeswan]] (''Cygnus melanocoryphus'') is de swan dy't foarkomt yn [[Súd-Amearika]] *** ''Soarte'': [[knobbelswan]] (''Cygnus olor'') is de meast foarkommende soarte yn West- en Sintraal Jeropa. == Keppeling om utens == * {{Wikiwurdboek}} [[Kategory:Swan| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] p48kbjfqqsj0omt9vo87axkq69ri6vd 0 4028 1171961 1139171 2024-10-28T00:00:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171961 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=ekstergoes |Ofbyld= [[File:Magpie goose.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[spjaltpoatgoesfûgels]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Anseranatidae'') |Skaai= [[spjaltpoatguozzen]] (''Anseranas'') |Wittenskiplike namme= Anseranas semipalmata |Beskriuwer, jier= Latham, 1798 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= }} De '''ekstergoes''' (''Anseranas semipalmata'') is in frjemde soart yn it [[skift]] fan de [[goeseftigen]]. De soart wykt sa ôf fan de rest fan de [[fûgels]] dat er yn in eigen famylje set is, de [[spjaltpoatgoesfûgels]]. De twa oare famyljes binne de [[Razerfûgels]] en de [[Einfûgels]]. Hoewol de ekstergoes in protte op in goes liket is er nei alle gedachten mear besibbe oan de razerfûgels. De Ekstergoes is goed wer te kennen oan syn swart en wite dek en syn giel-oranje poaten. Ekstergouzzen komme foar yn Noard-[[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]] en yn it suden fan [[Nij-Guinea]]. Se binne te finen yn iepen lân mei wetter, sa as wetterflakten en sompen. It nêst makket de Ekstergoes op de grûn. Yn it nêst wurde sa'n 5-14 aaien lein. De Ekstergoes briedt yn koloanjes. As ienigste fûgel yn it skift is de Ekstergoes gewoan om syn jongen in skoft te fuorjen, wylst by alle oare soarten goeseftigen de jonge pykjes sels harren iten byinoar skarrelje moatte. [[File:Anseranas semipalmata MHNT.ZOO.2010.11.13.8.jpg|thumb|left|Aaien fan de Ekstergoes]] {{CommonsBalke|Anseranas semipalmata}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Spjaltpoatgoesfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] 7hu1ot7cayh9axhvc9spdora2dvatur 0 4054 1171546 1171495 2024-10-27T13:26:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Stamme-opbou */ kt 1171546 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[oermûnigen]] (''Protostomata'') | takson8 = (sûnder rang): | namme8 = [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') | takson9 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme9 = '''krânsdieren''' (''Cycliophora'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Kristensen & Funch, 1995 }} De '''krânsdieren''' of '''krânsdierkes''' ([[Latyn]]ske namme: ''Cycliophora'') foarmje in [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[boppestamme]] fan 'e [[oermûnigen]] (''Protostomata'') en it rangleaze [[takson]] fan 'e [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa''). Dizze stamme omfiemet mar trije [[soarte]]n fan mikroskopysk lytse, [[wringeleazen|wringeleaze]], [[mearselligen|rjusellige]] [[organisme]]n, dy't pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun waarden. ==Beskriuwing== Yn [[1995]] waard troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]] in bistke beskreaun dat yn 'e sechtiger jierren troch [[Tom Fenchel]] fûn wie en op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan 'e [[Noarske kreeft]] (''Nephrops norvegicus'') libbe. Ut 'e beskriuwing die bliken dat dit bistke folslein oars wie as alle oare bekende dieren, en dat it yn net ien fan 'e besteande [[taksonomy]]ske [[stamme (taksonomy)|stammen]] ynpast wurde koe. Dêrom waard foar dizze nije diersoarte ek in nije stamme definiëarre, de ''Cycliophora'' of krânsdieren. Krânsdieren hawwe in soarte fan sûchnap oan 'e efterkant fan it lichem, dêr't se har mei fêsthechtsje oan 'e hierkes op 'e bek fan 'e kreeft. Se kinne har wol fuortbewege, mar net mear as hiel stadich. Har lichem is sekfoarmich, mei oan 'e foarkant in bûtenproporsjoneel grutte [[mûle]]-iepening dy't foarsjoen is fan in rûnte of "krâns" (dêrfandinne de namme) fan behurde "[[tosk]]jes". Krânsdieren kinne likernôch 0,35 mm grut wurde, wêrby't de mantsjes dwergen binne yn ferliking mei de wyfkes. De mantsjes beskikke net iens oer in [[spiisfertarring]]sstelsel, en tsjinje inkeld om 'e wyfkes te [[befruchting|befruchtsjen]]. Krânsdieren libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. Nei't der krânsdieren by de Noarske kreeft fêststeld wiene, waarden se letter ek ûntdutsen by de [[Amerikaanske kreeft]] (''Homarus americanus'') en de [[Jeropeeske kreeft]] (''Homarus gammarus''). It die bliken dat it om trije ferskillende soarten gie, mar de soarte dy't foarkomt op 'e Jeropeeske kreeft hat noch gjin [[wittenskiplike namme]] krigen. ==Stamme-opbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * stamme '''krânsdieren''' (''Cycliophora'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[symbions]] (''Symbion'') ****** [[Amerikaanske symbion]] (''Symbion americanus'') ****** [[Jeropeeske symbion]] <small>(''noch gjin wittenskiplike namme'')</small> ****** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Noarske symbion]] (''Symbion pandora'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Kransdieren}} [[Kategory:Krânsdier| ]] [[Kategory:Bistestamme]] [[Kategory:Oermûnige]] mbtugbuurddvl7lsb8vlnrdxwnbp116 0 4055 1171549 870896 2024-10-27T13:27:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1171549 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = [[tuskenryk]]: | namme4 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson5 = (sûnder rang): | namme5 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson6 = [[boppestamme]]: | namme6 = [[oermûnigen]] (''Protostomata'') | takson7 = (sûnder rang): | namme7 = [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') | takson9 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme9 = [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'') | takson11 = [[skift]]: | namme11 = [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') | takson13 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme13 = '''symbions''' (''Symbion'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Kristensen & Funch, 1995 }} De '''symbions''' ([[Latyn]]ske namme: ''Symbion'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[boppestamme]] fan 'e [[oermûnigen]] (''Protostomata''), it rangleaze [[takson]] fan 'e [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') en de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[krânsdieren]] (''Cycliophora''). Binnen de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora''), it [[skift]] fan 'e [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') is dit skaai monotypysk (d.w.s. dat dy nivo's inkeld dit skaai omfiemje). Symbions binne mikroskopysk lytse, [[wringeleazen|wringeleaze]], [[mearselligen|rjusellige]] [[organisme]]n, dy't pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun waarden troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]]. Der binne trije [[soarte]]n fan bekend, al is ien dêrfan sa koartby ûntdutsen dat er noch gjin [[wittenskiplike namme]] hat. Symbions komme foar op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan ferskate [[kreeft]]esoarten, dêr't se libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''symbions''' (''Symbion'') ** [[Amerikaanske symbion]] (''Symbion americanus'') ** [[Jeropeeske symbion]] <small>(''noch gjin wittenskiplike namme'')</small> ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Noarske symbion]] (''Symbion pandora'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Simbions}} [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bistefamylje]] sw93d192ly4dlm5jwh9p9fyvrr8zcao 1171550 1171549 2024-10-27T13:28:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ 1171550 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = [[tuskenryk]]: | namme4 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson5 = (sûnder rang): | namme5 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson6 = [[boppestamme]]: | namme6 = [[oermûnigen]] (''Protostomata'') | takson7 = (sûnder rang): | namme7 = [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') | takson9 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme9 = [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'') | takson11 = [[skift]]: | namme11 = [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') | takson13 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme13 = '''symbions''' (''Symbion'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Kristensen & Funch, 1995 }} De '''symbions''' ([[Latyn]]ske namme: ''Symbion'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[boppestamme]] fan 'e [[oermûnigen]] (''Protostomata''), it rangleaze [[takson]] fan 'e [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') en de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[krânsdieren]] (''Cycliophora''). Binnen de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora''), it [[skift]] fan 'e [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') is dit skaai monotypysk (d.w.s. dat dy nivo's inkeld dit skaai omfiemje). Symbions binne mikroskopysk lytse, [[wringeleazen|wringeleaze]], [[mearselligen|rjusellige]] [[organisme]]n, dy't pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun waarden troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]]. Der binne trije [[soarte]]n fan bekend, al is ien dêrfan sa koartby ûntdutsen dat er noch gjin [[wittenskiplike namme]] hat. Symbions komme foar op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan ferskate [[kreeft]]esoarten, dêr't se libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''symbions''' (''Symbion'') ** [[Amerikaanske symbion]] (''Symbion americanus'') ** [[Jeropeeske symbion]] <small>(''noch gjin wittenskiplike namme'')</small> ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Noarske symbion]] (''Symbion pandora'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Simbions}} [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bisteskaai]] s5rugiuk361yaosuo4kspsgtstne2pi 1171552 1171550 2024-10-27T13:28:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171552 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = [[tuskenryk]]: | namme4 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson5 = (sûnder rang): | namme5 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson6 = [[boppestamme]]: | namme6 = [[oermûnigen]] (''Protostomata'') | takson7 = (sûnder rang): | namme7 = [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') | takson9 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme9 = [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'') | takson11 = [[skift]]: | namme11 = [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = '''symbions''' (''Symbiidae'') | takson13 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme13 = '''symbions''' (''Symbion'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Kristensen & Funch, 1995 }} De '''symbions''' ([[Latyn]]ske namme: ''Symbion'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[boppestamme]] fan 'e [[oermûnigen]] (''Protostomata''), it rangleaze [[takson]] fan 'e [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') en de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[krânsdieren]] (''Cycliophora''). Binnen de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora''), it [[skift]] fan 'e [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') is dit skaai monotypysk (d.w.s. dat dy nivo's inkeld dit skaai omfiemje). Symbions binne mikroskopysk lytse, [[wringeleazen|wringeleaze]], [[mearselligen|rjusellige]] [[organisme]]n, dy't pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun waarden troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]]. Der binne trije [[soarte]]n fan bekend, al is ien dêrfan sa koartby ûntdutsen dat er noch gjin [[wittenskiplike namme]] hat. Symbions komme foar op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan ferskate [[kreeft]]esoarten, dêr't se libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''symbions''' (''Symbion'') ** [[Amerikaanske symbion]] (''Symbion americanus'') ** [[Jeropeeske symbion]] <small>(''noch gjin wittenskiplike namme'')</small> ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Noarske symbion]] (''Symbion pandora'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Simbions}} [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bisteskaai]] 2al5b5hjp4rembggv0nvyme4uli6w5o 1171554 1171552 2024-10-27T13:30:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171554 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = [[tuskenryk]]: | namme4 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson5 = (sûnder rang): | namme5 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson6 = [[boppestamme]]: | namme6 = [[oermûnigen]] (''Protostomata'') | takson7 = (sûnder rang): | namme7 = [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') | takson9 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme9 = [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'') | takson11 = [[skift]]: | namme11 = '''symbions''' (''Symbiida'')<br><small>Kristensen & Funch, 1995</small> | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = '''symbions''' (''Symbiidae'')<br><small>Kristensen & Funch, 1995</small> | takson13 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme13 = '''symbions''' (''Symbion'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Kristensen & Funch, 1995 }} De '''symbions''' ([[Latyn]]ske namme: ''Symbion'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[boppestamme]] fan 'e [[oermûnigen]] (''Protostomata''), it rangleaze [[takson]] fan 'e [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') en de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[krânsdieren]] (''Cycliophora''). Binnen de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora''), it [[skift]] fan 'e [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') is dit skaai monotypysk (d.w.s. dat dy nivo's inkeld dit skaai omfiemje). Symbions binne mikroskopysk lytse, [[wringeleazen|wringeleaze]], [[mearselligen|rjusellige]] [[organisme]]n, dy't pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun waarden troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]]. Der binne trije [[soarte]]n fan bekend, al is ien dêrfan sa koartby ûntdutsen dat er noch gjin [[wittenskiplike namme]] hat. Symbions komme foar op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan ferskate [[kreeft]]esoarten, dêr't se libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''symbions''' (''Symbion'') ** [[Amerikaanske symbion]] (''Symbion americanus'') ** [[Jeropeeske symbion]] <small>(''noch gjin wittenskiplike namme'')</small> ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Noarske symbion]] (''Symbion pandora'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Simbions}} [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bisteskaai]] j9o6ixp3myt5r9w2egs7baq150z2354 0 4057 1171557 1138191 2024-10-27T13:32:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Hâlden en dragen */ kt 1171557 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme=Noarske symbion| Ofbyld= | Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[krânsdieren]] (''Cycliophora'')| Klasse= [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'')| Skift= [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'')| Famylje= [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') | Skaai= [[symbions]] (''Symbion'') | Wittenskiplike namme= Symbion pandora | Beskriuwer, jier= Kristensen & Funch, 1995 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net evaluëarre |lânkaart= }} De '''Noarske symbion''' ([[Latyn]]ske namme: ''Symbion pandora'') is in mikroskopysk lyts, [[wringeleazen|wringeleas]], [[mearselligen|rjusellich]] [[organisme]] út 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e ([[platwjirmeftigen|platwjirmeftige]]) [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[symbions]] (''Symbion''). Dit bistke waard pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun. De Noarske symbion libbet op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan 'e [[Noarske kreeft]] (''Nephrops norvegicus''). ==Untdekking== De Noarske symbion wie al yn 'e sechtiger jierren ûntdutsen troch [[Tom Fenchel]], mar earst in de njoggentiger jierren waard der ûndersyk nei dien. Troch de dêrút fuortkommende beskriuwing, út [[1995]], opsteld troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]], die bliken dat it bistke yn 'e besteande stammen net yn te passen wie. Sadwaande waard der spesjaal foar de Noarske symbion in nije [[taksonomy]]ske [[stamme (taksonomy)|stamme]] oprjochte, dy fan 'e [[krânsdieren]] (''Cycliophora''). Binnen it skaai fan 'e [[symbions]] (''Symbion'') krige de Noarske symbion de [[wittenskiplike namme]] fan ''Symbion pandora'', dy't ferwiist nei de [[myte]] fan 'e [[Doaze fan Pandoara]], om't de [[fuortplanting]]ssyklus fan it bistke Kristensen en Funch dat ferhaal tebinnenbrocht. Letter waarden ek symbions ûntdutsen by de [[Amerikaanske kreeft]] (''Homarus americanus'') en de [[Jeropeeske kreeft]] (''Homarus gammarus''). It die bliken dat it om trije ferskillende [[soarte]]n gie, mar de soarte dy't foarkomt op 'e Jeropeeske kreeft hat noch gjin [[wittenskiplike namme]] krigen. ==Hâlden en dragen== De Noarske symbion is in sekfoarmich bistke dat likernôch 0,35 mm grut wurde kin. Oan 'e efterein fan it liif sit in soarte fan sûchnap dêr't er him mei fêstset op 'e mûlehierren fan 'e Noarske kreeft. Oan 'e foarkant sit in bûtenproporsjoneel grutte [[mûle]]-iepening dy't foarsjoen is fan in rûnte of "krâns" (dêrfandinne de namme "krânsdieren") fan behurde "[[tosk]]jes". Noarske symbions libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. Noarske symbions hawwe fjouwer libbensstadia: aseksueel, manlik, froulik en [[larve]]. Yn it aseksuële itensstadium hat it bistke gjin [[geslacht (sekse)|geslacht]] en is it 0,35 mm lang mei in breedte fan 0,11 mm. Yn dit stadium hâldt er him benammentlik dwaande mei iten. Yn it geslachtlike stadium binne sawol it mantsje as it wyfke 0,08 by 0,04 mm grut. It wyfke hat in [[spiisfertarring]]sstelsel, mar by it mantsje, dat inkeld tsjinnet om it wyfke te [[befruchting|befruchtsjen]], ûntbrekt dat. De [[fuortplanting]] kin sawol [[geslachtlike fuortplanting|geslachtlik]] as [[ûngeslachtlike fuortplanting|ûngeslachtlik]] plakfine. By ûngeslachtlike fuortplanting wurdt it spiisfertarringsstelsel fan it aseksuële eksimplaar of fan in wyfke út himsels omfoarme ta in larve. By geslachtlike fuortplanting set it mantsje him fêst oan in aseksueel eksimplaar dat op it punt stiet om troch ûngeslachtlike fuortplanting in wyfke fuort te bringen, en befruchtet er dat wyfke. Neitiid makket it wyfke har los fan it aseksuële eksimplaar en set se har op in oar plak fêst, dêr't de larve him yn har ûntjout. As it wyfke deagiet, ûntsnapt de larve, dy't him dan ûntwikkelet ta nij aseksueel eksimplaar. De fuortplantingssyklus fan Noarske symbions wurdt yn wurking steld as de kreeft dêr't se op libje, begjint te [[ferfeljen]] om groeie te kinnen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion_pandora ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Noarske simbion}} [[Kategory:Krânsdieresoarte]] ry4mvwmprpqfak2nxi62sk7127931t6 1171570 1171557 2024-10-27T13:56:24Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Hâlden en dragen */ kt 1171570 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme=Noarske symbion| Ofbyld= | Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[krânsdieren]] (''Cycliophora'')| Klasse= [[krânsdieren (klasse)|krânsdieren]] (''Eucycliophora'')| Skift= [[symbions (skift)|symbions]] (''Symbiida'')| Famylje= [[symbions (famylje)|symbions]] (''Symbiidae'') | Skaai= [[symbions]] (''Symbion'') | Wittenskiplike namme= Symbion pandora | Beskriuwer, jier= Kristensen & Funch, 1995 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net evaluëarre |lânkaart= }} De '''Noarske symbion''' ([[Latyn]]ske namme: ''Symbion pandora'') is in mikroskopysk lyts, [[wringeleazen|wringeleas]], [[mearselligen|rjusellich]] [[organisme]] út 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e ([[platwjirmeftigen|platwjirmeftige]]) [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[symbions]] (''Symbion''). Dit bistke waard pas yn [[1995]] [[wittenskip]]lik beskreaun. De Noarske symbion libbet op 'e [[hier (begroeiïng)|hierkes]] by de [[bek]] fan 'e [[Noarske kreeft]] (''Nephrops norvegicus''). ==Untdekking== De Noarske symbion wie al yn 'e sechtiger jierren ûntdutsen troch [[Tom Fenchel]], mar earst in de njoggentiger jierren waard der ûndersyk nei dien. Troch de dêrút fuortkommende beskriuwing, út [[1995]], opsteld troch de [[biolooch|biologen]] [[Reinhardt Kristensen]] en [[Peter Funch]], die bliken dat it bistke yn 'e besteande stammen net yn te passen wie. Sadwaande waard der spesjaal foar de Noarske symbion in nije [[taksonomy]]ske [[stamme (taksonomy)|stamme]] oprjochte, dy fan 'e [[krânsdieren]] (''Cycliophora''). Binnen it skaai fan 'e [[symbions]] (''Symbion'') krige de Noarske symbion de [[wittenskiplike namme]] fan ''Symbion pandora'', dy't ferwiist nei de [[myte]] fan 'e [[Doaze fan Pandoara]], om't de [[fuortplanting]]ssyklus fan it bistke Kristensen en Funch dat ferhaal tebinnenbrocht. Letter waarden ek symbions ûntdutsen by de [[Amerikaanske kreeft]] (''Homarus americanus'') en de [[Jeropeeske kreeft]] (''Homarus gammarus''). It die bliken dat it om trije ferskillende [[soarte]]n gie, mar de soarte dy't foarkomt op 'e Jeropeeske kreeft hat noch gjin [[wittenskiplike namme]] krigen. ==Hâlden en dragen== De Noarske symbion is in sekfoarmich bistke dat likernôch 0,35 mm grut wurde kin. Oan 'e efterein fan it liif sit in soarte fan sûchnap dêr't er him mei fêstset op 'e mûlehierren fan 'e Noarske kreeft. Oan 'e foarkant sit in bûtenproporsjoneel grutte [[mûle]]-iepening dy't foarsjoen is fan in rûnte of "krâns" (dêrfandinne de namme "krânsdieren") fan behurde "[[tosk]]jes". Noarske symbions libje fan 'e lytsere, yn it wetter omdriuwkeljende itensdieltsjes dy't frijkomme as de kreeft syn [[proai]] lytsman makket. Om't se de kreeft gjin inkele lêst besoargje, wurde se net sjoen as [[parasyt|parasiten]], mar as [[kommensalisme|kommensalisten]]. Noarske symbions hawwe fjouwer libbensstadia: aseksueel, manlik, froulik en [[larve]]. Yn it aseksuële itensstadium hat it bistke gjin [[geslacht (sekse)|geslacht]] en is it 0,35 mm lang mei in breedte fan 0,11 mm. Yn dit stadium hâldt er him benammentlik dwaande mei iten. Yn it geslachtlike stadium binne sawol it mantsje as it wyfke 0,08 by 0,04 mm grut. It wyfke hat in [[spiisfertarring]]sstelsel, mar by it mantsje, dat inkeld tsjinnet om it wyfke te [[befruchting|befruchtsjen]], ûntbrekt dat. De [[fuortplanting]] kin sawol [[geslachtlike fuortplanting|geslachtlik]] as [[ûngeslachtlike fuortplanting|ûngeslachtlik]] plakfine. By ûngeslachtlike fuortplanting wurdt it spiisfertarringsstelsel fan it aseksuële eksimplaar of fan in wyfke út himsels omfoarme ta in larve. By geslachtlike fuortplanting set it mantsje him fêst oan in aseksueel eksimplaar dat op it punt stiet om troch ûngeslachtlike fuortplanting in wyfke fuort te bringen, en befruchtet er dat wyfke. Neitiid makket it wyfke har los fan it aseksuële eksimplaar en set se har op in oar plak fêst, dêr't de larve him yn har ûntjout. As it wyfke deagiet, ûntsnapt de larve, dy't him dan ûntwikkelet ta nij aseksueel eksimplaar. De fuortplantingssyklus fan Noarske symbions wurdt yn wurking steld as de kreeft dêr't se op libje, begjint te [[ferfeljen]] om groeie te kinnen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbion_pandora ''References'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Noarske simbion}} [[Kategory:Krânsdieresoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Middellânske See]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardsee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Eastsee]] 2r489kpf71gxhhx5yf7izzhymzlsaap 0 4134 1171870 1144962 2024-10-27T23:18:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171870 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme= wylde ein |Ofbyld= [[File:Пара уток крякв (Anas platyrhynchos), Коломенское.jpg|250px]]<br><small>Anas platyrhynchos ♂, ♀</small> |lûd=[[File:Anas platyrhynchos - Mallard - XC62258.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas platyrhynchos |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:AnasPlatyrhynchosIUCN2019 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= '''lânseigen:'''<br>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]]<br>{{Color box|#FF00FF}} [[dwaalgast]] |Kolom2= '''yntrodusearre:'''<br>{{Color box|#a76f3b}} [[eksoat]]<br>{{Color box|#DFDF00}} eksoat, mooglik <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[útstjerren (biology)|útstoarn]]<br>{{Color box|#FF80FF}} eksoat, útstoarn }}</small> }} De '''wylde ein''' (''Anas platyrhynchos'') is in [[fûgel]] út it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan de [[einen]] en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[einfûgels]] dy't yn Fryslân in protte foarkomt. De jerke is goed wer te kennen oan syn glânzjende griene kop, syn wite halsbân en syn kastanjebrune boarst. It brune wyfke is minder opfallend. Beide einen hawwe in blau plak op de [[Wjuk (fûgels)|wjukken]], mei wite streken der bylâns. De wylde ein is sa'n 58 sm lang en tusken de 700-1500 gram swier. == Fersprieding == De wylde ein komt foar yn hiel [[Euraazje]], op [[Yslân]], [[Grienlân]] en hiel [[Noard-Amearika]]. Yn it noardlike part fan syn briedgebiet is it in echte [[trekfûgel]]. Bûten de briedtiid meie de wylde einen graach yn kloften byinoar libje. De wylde ein is in echte wetterfûgel en is te finen op marren en rivieren mar ek by sleatten en bygelyks fivers midden yn de stêd. == Fuortplanting == De wylde einen begjinne yn april of maaie te brieden. It nêst is meastal goed ferburgen yn it hege gers fan in berm of yn in holle stobbe fan in beam. It wyfke leit eltse dei in aai en begjint te brieden neidat se it leste aai lein hat. De 7-16 [[aai (bist)|aaien]] wurde troch it wyfke yn sa'n 4 wike utbret. Wylde einen binne nêstflechters, neidat de jonge pykjes út it aai kaam binne geane se fuort mei harren mem mei nei it wetter. At de jongen 8 wike âld binne kinne se fleane. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] * {{CommonsLyts|Anas platyrhynchos|wylde ein}} {{DEFAULTSORT:wilde ein}} [[Kategory:Ein]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bermuda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Fanûatû]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Kaledoanje]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] s9yqscedvipmjyjurou09tfnkhelvyx 0 4135 1171996 1139691 2024-10-28T00:17:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171996 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse seachbek |Ofbyld= [[File:Zwergsaeger maenchen weibchen.jpg|250px]]<br><small>mantsje (boppe) en wyfke (ûnder) |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[lytse seachbekken]] (''Mergellus'') |Wittenskiplike namme= Mergellus albellus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:MergellusAlbellusIUCNver2018 2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] </small> }} De '''lytse seachbek''' is in 42 sm lytse ein út de famylje fan de [[einfûgels]]. De fûgel is besibbe oan de [[rinkelein]]. Se kinne sels meiinoar jongen krije, hoewol dy net fruchtber binne. It mantsje en wyfke fan de lytse seachbek binne goed fan inoar te ûnderskieden. It mantsje is wyt mei fine swarte streken. It wyfke is meast griis mei in brune kop en liket wol op it wyfke fan de rinkelein. == Fersprieding == De lytse seachbek komt foar yn hiel [[Jeraazje]] yn de [[nuddelbosk]]en súdlik fan de Poalsirkel. Yn de hjerst ferlit de [[fûgel]] syn briedgebiet en oerwintert meast yn West-[[Jeropa]], by de [[Swarte See]] en de [[Kaspyske See]]. Ek yn Nederlân binne se by winterdei wol te sjen. [[File:Mergellus albellus MHNT.ZOO.2010.11.33.1.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e lytse seachbek.]] == Iten == De lytse seachbek yt winterdeis foaral lytse fisken. Simmers ite se meast wetterynsekten. Mar de lytse seachbek yt dan ek wol kreeften, wjirms en wetterplanten. == Fuortplanting == De lytse seachbek is in [[hoalebrieder]]. Se briede meast yn beamholten en dêrom is harren briedgebiet ek beheind ta bosken, it leafst by in mar mei in protte fisk of by in rivier. It nêsthol kin wol ferskeidene meters boppe de grûn lizze. De fûgels begjinne heal maaie te brieden. De 6-9 [[aaien]] wurde yn sa'n 30 dagen utbred. Sa'n 24-36 oeren nei it útkommen springe de jongen út it nest nei ûnderen. Nei in wike as sân kinne de jongen harren sels rêde. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] * {{CommonsLyts|Category:Mergellus albellus|Lytse Seachbek}} {{DEFAULTSORT:Litse seachbek}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] it6racoqc8vqd0zzjbve2swz68trlug 0 4139 1171858 1158648 2024-10-27T23:14:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171858 wikitext text/x-wiki De '''Einen''' (''Anas'') binne in [[skaai (taksonomy)|skaai]] út de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[Einfûgels]]. Ta dit skaai heart de tige algemiene [[Wylde Ein]], mar ek bygelyks de [[Laysantsjilling]] dy't allinnich op it eilân [[Laysan]] foarkomt. == Skaaimerken == By de measte soarten fan dit skaai hat de jerke yn it winter-healjier in opfallend, ôfwikend dek. By it wyfke is it ferskil lykwols net sa grut. It docht bliken dat in protte soarten fan de Einen mingde neikomlingen krije kinne, mar dat dy dan net fruchtber binne. == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''einen''' (''Anas'') *** ''Soarte'': [[brûnswjukein]] (''Speculanas specularis'' fh. ''Anas specularis'') *** ''Soarte'': [[Sibearyske tsjilling]] (''Sibirionetta formosa'' fh. ''Anas formosa'') *** ''Soarte'': [[Afrikaanske swarte ein]] (''Anas sparsa'') *** ''Soarte'': [[gielsnaffelein]] (''Anas undulata'') *** ''Soarte'': [[Madagaskarein]] (''Anas melleri'') *** ''Soarte'': [[wynbrau-ein]] (''Anas. superciliosa'') *** ''Soarte'': [[Hawaï-ein]] (''Anas wyvilliana'') *** ''Soarte'': [[Laysanein]] (''Anas laysanensis'') *** ''Soarte'': [[Filipynske ein]] (''Anas luzonica'') *** ''Soarte'': [[Yndyske gielpuntsnaffelein]] (''Anas poecilorhyncha'') *** ''Soarte'': [[Sineeske gielpuntsnaffelein]] (''Anas zonorhyncha'') *** ''Soarte'': [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos'') *** ''Soarte'': [[Flekein|Floarida-ein]] of flekein (''Anas fulvigula'') *** ''Soarte'': [[Amerikaanske swarte ein]] (''Anas rubripes'') *** ''Soarte'': [[Meksikaanske ein]] (''Anas diazi'') *** ''Soarte'': [[Kaapske ein]] (''Anas capensis'') *** ''Soarte'': [[Bahamapylksturt]] (''Anas bahamensis'') *** ''Soarte'': [[readsnaffelpylksturt]] (''Anas erythrorhyncha'') *** ''Soarte'': [[Súdamerikaanske pylksturt]] (''Anas georgica'') *** ''Soarte'': [[súdlike pylksturt]] (''Anas eatoni'') *** ''Soarte'': [[pylksturt (fûgel)|pylksturt]] (''Anas acuta'') *** ''Soarte'': [[piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]] (''Anas crecca'') *** ''Soarte'': [[Amerikaanske piiptsjilling]] (''Anas carolinensis'') *** ''Soarte'': [[gielsnaffeltsjilling]] (''Anas flavirostris'') *** ''Soarte'': [[Andestsjilling]] (''Anas (flavirostris) andium'') *** ''Soarte'': [[grize tsjilling]] (''Anas gibberifrons'') *** ''Soarte'': [[Andamanentsjilling]] (''Anas albogularis'') *** ''Soarte'': [[Australyske tsjilling]] (''Anas gracilis'') *** ''Soarte'': [[kastanjetsjilling]] (''Anas castanea'') *** ''Soarte'': [[Madagaskartsjilling]] (''Anas bernieri'') *** ''Soarte'': [[brune tsjilling]] (''Anas chlorotis'') *** ''Soarte'': [[Aucklandsjilling]] (''Anas aucklandica'') *** ''Soarte'': [[Campbelltsjilling]] (''Anas nesiotis'') [[Kategory:Ein (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] i396rmdna97g1u74wpdshcz9axi455q 1171859 1171858 2024-10-27T23:14:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171859 wikitext text/x-wiki De '''einen''' (''Anas'') binne in [[skaai (taksonomy)|skaai]] út de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[einfûgels]]. Ta dit skaai heart de tige algemiene [[wylde ein]], mar ek bygelyks de [[Laysantsjilling]] dy't allinnich op it eilân [[Laysan]] foarkomt. == Skaaimerken == By de measte soarten fan dit skaai hat de jerke yn it winter-healjier in opfallend, ôfwikend dek. By it wyfke is it ferskil lykwols net sa grut. It docht bliken dat in protte soarten fan de einen mingde neikomlingen krije kinne, mar dat dy dan net fruchtber binne. == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''einen''' (''Anas'') *** ''Soarte'': [[brûnswjukein]] (''Speculanas specularis'' fh. ''Anas specularis'') *** ''Soarte'': [[Sibearyske tsjilling]] (''Sibirionetta formosa'' fh. ''Anas formosa'') *** ''Soarte'': [[Afrikaanske swarte ein]] (''Anas sparsa'') *** ''Soarte'': [[gielsnaffelein]] (''Anas undulata'') *** ''Soarte'': [[Madagaskarein]] (''Anas melleri'') *** ''Soarte'': [[wynbrau-ein]] (''Anas. superciliosa'') *** ''Soarte'': [[Hawaï-ein]] (''Anas wyvilliana'') *** ''Soarte'': [[Laysanein]] (''Anas laysanensis'') *** ''Soarte'': [[Filipynske ein]] (''Anas luzonica'') *** ''Soarte'': [[Yndyske gielpuntsnaffelein]] (''Anas poecilorhyncha'') *** ''Soarte'': [[Sineeske gielpuntsnaffelein]] (''Anas zonorhyncha'') *** ''Soarte'': [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos'') *** ''Soarte'': [[Flekein|Floarida-ein]] of flekein (''Anas fulvigula'') *** ''Soarte'': [[Amerikaanske swarte ein]] (''Anas rubripes'') *** ''Soarte'': [[Meksikaanske ein]] (''Anas diazi'') *** ''Soarte'': [[Kaapske ein]] (''Anas capensis'') *** ''Soarte'': [[Bahamapylksturt]] (''Anas bahamensis'') *** ''Soarte'': [[readsnaffelpylksturt]] (''Anas erythrorhyncha'') *** ''Soarte'': [[Súdamerikaanske pylksturt]] (''Anas georgica'') *** ''Soarte'': [[súdlike pylksturt]] (''Anas eatoni'') *** ''Soarte'': [[pylksturt (fûgel)|pylksturt]] (''Anas acuta'') *** ''Soarte'': [[piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]] (''Anas crecca'') *** ''Soarte'': [[Amerikaanske piiptsjilling]] (''Anas carolinensis'') *** ''Soarte'': [[gielsnaffeltsjilling]] (''Anas flavirostris'') *** ''Soarte'': [[Andestsjilling]] (''Anas (flavirostris) andium'') *** ''Soarte'': [[grize tsjilling]] (''Anas gibberifrons'') *** ''Soarte'': [[Andamanentsjilling]] (''Anas albogularis'') *** ''Soarte'': [[Australyske tsjilling]] (''Anas gracilis'') *** ''Soarte'': [[kastanjetsjilling]] (''Anas castanea'') *** ''Soarte'': [[Madagaskartsjilling]] (''Anas bernieri'') *** ''Soarte'': [[brune tsjilling]] (''Anas chlorotis'') *** ''Soarte'': [[Aucklandsjilling]] (''Anas aucklandica'') *** ''Soarte'': [[Campbelltsjilling]] (''Anas nesiotis'') [[Kategory:Ein (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] oe5bnu7fexbr4x47qi0clmtlgofizdb 0 4141 1171887 1159131 2024-10-27T23:25:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171887 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = smjunten | ôfbylding = Widgeon pair (Anas penelope) (33796806896).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Jerkje en wyfke fan 'e smjunt. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''smjunten''' (''Mareca'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''smjunten''' (''Mareca'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] mei seis [[soarte]]n yn 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]]. == Skiednis == It skaai fan 'e smjunten waard yn [[1938]] ynsteld yn 'e klassifikaasje fan [[Oliverio Pinto]]. Under oaren [[Paul Johnsgaard]] yn [[1965]] hat útsteld om de soarten fan it skaai op te nimmen yn it skaai fan 'e [[einen]]. Yn [[1991]] hat [[Bradley Livezey]] lykwols nei fierder ûndersyk útsteld it skaai op 'e nij yn te stellen. == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''smjunten''' (''Mareca'') *** ''Soarten'': {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! Wittenskiplike<br> namme !! Fryske namme !! Fersprieding |- |[[Ofbyld:Gadwall-Anas-strepera.jpg|120px]] || ''Mareca strepera'' || [[Eastein (fûgel)|ropein]] || Euraazje <br> Sintraal- en Noard-Amearika |- |[[Ofbyld:Falcated duck 1.jpg|120px]] || ''Mareca falcata'' || [[grienkopein]] || Eastlik Aazje |- |[[Ofbyld:Eurasian Wigeon at Holes Bay, Poole Harbour (8509419367).jpg|120px]] || ''Mareca penelope'' || [[smjunt]] || Euraazje |- |[[OFbyld:Chiloe Wigeon SMTC.jpg|120px]] || ''Mareca sibilatrix'' || [[Sileenske smjunt]] || Súdlik [[Súd-Amearika]] |- |[[Ofbyld:American Wigeon - Anas americana, Oakley Street, Cambridge, Maryland.jpg|120px]] || ''Mareca americana'' || [[Amerikaanske smjunt]] || Noard- en Midden-Amearika |- ||| ''Mareca marecula'' || [[Amsterdam smjunt]] || Om 1800 hinne útstoarn; <br> oarspronklik op it [[Amsterdam (eilân)|Île Amsterdam]]. |- |} {{CommonsBalke|Mareca}} [[Kategory:Smjunt (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] baa09govzjt8vuenvptq10dofay8j5t 1171890 1171887 2024-10-27T23:26:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ red 1171890 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = smjunten | ôfbylding = Widgeon pair (Anas penelope) (33796806896).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Jerkje en wyfke fan 'e smjunt. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''smjunten''' (''Mareca'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''smjunten''' (''Mareca'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] mei seis [[soarte]]n yn 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]]. == Skiednis == It skaai fan 'e smjunten waard yn [[1938]] ynsteld yn 'e klassifikaasje fan [[Oliverio Pinto]]. Under oaren [[Paul Johnsgaard]] yn [[1965]] hat útsteld om de soarten fan it skaai op te nimmen yn it skaai fan 'e [[einen]]. Yn [[1991]] hat [[Bradley Livezey]] lykwols nei fierder ûndersyk útsteld it skaai op 'e nij yn te stellen. == Klassifikaasje == {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! Wittenskiplike<br> namme !! Fryske namme !! Fersprieding |- |[[Ofbyld:Gadwall-Anas-strepera.jpg|120px]] || ''Mareca strepera'' || [[Eastein (fûgel)|eastein]] of ropein || Euraazje <br> Sintraal- en Noard-Amearika |- |[[Ofbyld:Falcated duck 1.jpg|120px]] || ''Mareca falcata'' || [[grienkopein]] || Eastlik Aazje |- |[[Ofbyld:Eurasian Wigeon at Holes Bay, Poole Harbour (8509419367).jpg|120px]] || ''Mareca penelope'' || [[smjunt]] || Euraazje |- |[[OFbyld:Chiloe Wigeon SMTC.jpg|120px]] || ''Mareca sibilatrix'' || [[Sileenske smjunt]] || Súdlik [[Súd-Amearika]] |- |[[Ofbyld:American Wigeon - Anas americana, Oakley Street, Cambridge, Maryland.jpg|120px]] || ''Mareca americana'' || [[Amerikaanske smjunt]] || Noard- en Midden-Amearika |- ||| ''Mareca marecula'' || [[Amsterdam smjunt]] || Om 1800 hinne útstoarn; <br> oarspronklik op it [[Amsterdam (eilân)|Île Amsterdam]]. |- |} {{CommonsBalke|Mareca}} [[Kategory:Smjunt (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] ofzskdr8aos2sg62cgu1s6yq5jpqbdq 1171891 1171890 2024-10-27T23:27:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171891 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = smjunten | ôfbylding = Widgeon pair (Anas penelope) (33796806896).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Jerkje en wyfke fan 'e smjunt. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''smjunten''' (''Mareca'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''smjunten''' (''Mareca'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] mei seis [[soarte]]n yn 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]]. == Skiednis == It skaai fan 'e smjunten waard yn [[1938]] ynsteld yn 'e klassifikaasje fan [[Oliverio Pinto]]. Under oaren [[Paul Johnsgaard]] yn [[1965]] hat útsteld om de soarten fan it skaai op te nimmen yn it skaai fan 'e [[einen]]. Yn [[1991]] hat [[Bradley Livezey]] lykwols nei fierder ûndersyk útsteld it skaai op 'e nij yn te stellen. == Soarten == {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! Wittenskiplike<br> namme !! Fryske namme !! Fersprieding |- |[[Ofbyld:Gadwall-Anas-strepera.jpg|120px]] || ''Mareca strepera'' || [[Eastein (fûgel)|eastein]] of ropein || Euraazje <br> Sintraal- en Noard-Amearika |- |[[Ofbyld:Falcated duck 1.jpg|120px]] || ''Mareca falcata'' || [[grienkopein]] || Eastlik Aazje |- |[[Ofbyld:Eurasian Wigeon at Holes Bay, Poole Harbour (8509419367).jpg|120px]] || ''Mareca penelope'' || [[smjunt]] || Euraazje |- |[[OFbyld:Chiloe Wigeon SMTC.jpg|120px]] || ''Mareca sibilatrix'' || [[Sileenske smjunt]] || Súdlik [[Súd-Amearika]] |- |[[Ofbyld:American Wigeon - Anas americana, Oakley Street, Cambridge, Maryland.jpg|120px]] || ''Mareca americana'' || [[Amerikaanske smjunt]] || Noard- en Midden-Amearika |- ||| ''Mareca marecula'' || [[Amsterdam smjunt]] || Om 1800 hinne útstoarn; <br> oarspronklik op it [[Amsterdam (eilân)|Île Amsterdam]]. |- |} {{CommonsBalke|Mareca}} [[Kategory:Smjunt (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 33jkilt024cfvqj52dbyhsida1ml547 0 4146 1171995 1084530 2024-10-28T00:16:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171995 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Smew.both.arp.600pix.jpg|thumb|right|250px|Lytse seachbek]] De '''lytse seachbekken''' (''Mergellus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] yn de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[einfûgels]]. It skaai hat mar ien [[soarte]], de [[lytse seachbek]] (''Mergellus albellus''). == Untwikkeling == Yn [[1758]] naam [[Carolus Linnaeus]] de lytse seachbek op yn it skaai fan de [[seachbekken]] (''Mergus''). It skaai fan de lytse seachbekken is yn [[1840]] ynfierd troch [[Prideaux Selby]]. It wurdt lykwols ek wol sjoen as ûnderskaai fan de [[seachbekken]]. Yn 2002 die by ûndersiik bliken dat de [[kapeseachbek]] (''Lophodytes cucullatus'') nauwer besibbe is oan de lytse seachbek as dy beiden besibbe binne oan de seachbekken. It is dêrom 1&nbsp;desimber 2003 útsteld dy twa monotypyske skaaien, Mergellus en Lophodytes, gear te foegjen ta ien skaai, bûten de Seachbekken. ==Klassifikaasje== *Famylje: [[Einfûgels]] (''Anatidae'') **Skaai: '''lytse seachbekken''' (''Mergellus'') ***Soarte: [[lytse seachbek]] (''Mergellus albellus'') {{DEFAULTSORT:Litse seachbekken}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] k2gix03jjffh1y6rbuxn1ws9zv6damt 0 4147 1171938 1158806 2024-10-27T23:49:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171938 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:RedBreastMerg23.jpg|thumb|right|250px|Bûnte Seachbek]] De '''seachbekken''' (''Mergus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] mei fiif [[soarte]]n yn de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[einfûgels]]. De [[lytse seachbek]] wurdt ek wol as in soarte fan dit skaai sjoen, mar wurdt meastentiids yn in apart skaai set. Itselde jildt foar de [[kapeseachbek]]. == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''seachbekken''' (''Mergus'') *** ''Soarte'': [[Brazyljaanske seachbek]] (''Mergus octosetaceus'') *** ''Soarte'': [[bûnte seachbek]] (''Mareca serrator'') *** ''Soarte'': † [[Chathamseachbek]] (''Mergus milleneri'') *** ''Soarte'': [[grutte seachbek]] (''Mergus merganser'') *** ''Soarte'': † [[Nijseelânske seachbek]] of Auckland seachbek (''Mergus australis'') *** ''Soarte'': [[Sineeske seachbek]] (''Mergus squamatus'') [[Kategory:Seachbek| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] i2vfsqrj9m8mrbyyfdvgfftw9x9z2q7 0 4167 1171980 1019599 2024-10-28T00:09:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171980 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Kappensäger männlich seitlich 050501.jpg|thumb|right|250px|Kapeseachbek]] De '''Kapeseachbekken''' (''Lophodytes'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] yn de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[Einfûgels]]. It skaai hat mar ien [[soarte]], de [[Kapeseachbek]] (Lophodytes cucullatus) . == Untwikkeling == Yn [[1758]] naam Carolus Linnaeus de Kapeseachbek op yn it skaai fan de [[Seachbekken]] (''Mergus''). It skaai fan de Kapeseachbekken is yn 1853 ynfierd troch [[ Ludwig Reichenbach]]. It wurdt lykwols ek wol sjoen as ûnderskaai fan de Seachbekken. Yn [[2002]] die by ûndersiik bliken dat de Kapeseachbek nauwer besibbe is oan de [[Lytse Seachbek]] (''Mergellus albellus'') as dy beiden besibbe binne oan de Seachbekken. It is dêrom 1 desimber 2003 útsteld dy twa monotypyske skaaien, Mergellus en Lophodytes, gear te foegjen ta ien skaai, bûten de Seachbekken. ==Klassifikaasje== *Famylje: [[Einfûgels]] (''Anatidae'') **Skaai: '''Kapeseachbekken''' (''Lophodytes'') ***Soarte: [[Kapeseachbek]] (''Lophodytes cucullatus'') [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 7c600a02yjr1o48efqt2g15j5ltcv1z 0 4168 1171981 1139695 2024-10-28T00:09:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171981 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=kapeseachbek |Ofbyld= [[File:Hooded merganser male in Central Park (95790).jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Hooded merganser female in CP (40676).jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Lophodytes cucullatus - Hooded Merganser XC142587.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[kapeseachbekken]] (''Lophodytes'') |Wittenskiplike namme= Lophodytes cucullatus |Beskriuwer, jier= Reichenbach, 1853 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Lophodytes cucullatus map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''kapeseachbek''' (''Lophodytes cucullatus'') is in [[fûgel]] út de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[Einfûgels]]. De Kapeseachbek hat in protte fan de [[seachbekken]] en wie yn [[1758]] troch [[Carolus Linnaeus]] ek by harren yn it [[skaai (taksonomy)|skaai]] set. Yn [[1853]] is dizze fûgel troch [[Ludwig Reichenbach]] yn in apart skaai set. De Kapeseachbek hat syn namme te tankjen oan de kape dy't er rjocht oerein sette kin. Sawol it mantsje as it wyfke hawwe in kape. It mantjse hat in swart mei wite kape lykas syn meast fearren, ek hat er opfallende readbrune siden. It wyfke is hast hielendal brún. == Fersprieding == De Kapeseachbek komt foar yn [[Noard-Amearika]] yn sompen en bosken mei marren yn de buert fan de [[Grutte Marren]] en oan de Pasifyske kust. Hy oerwinteret yn it suden fan de [[Feriene Steaten]]. Somtiden is der ek wol is in ferdwaalde Kapeseachbek yn West-[[Jeropa]] sjoen. Mar tsjintwurdich is kâns grut dat in Kapeseachbek dy't yn it wyld yn Jeropa sjoen wurdt in ontsnapt eksimplaar is. Sûnt it likernôch 1950 yn Amearika foar it earst slagge mei de fûgel te fokken is it in populêre sierfûgel wurden. [[File:Lophodytes cucullatus MHNT.ZOO.2010.11.33.2.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e kapeseachbek.]] == Fuortplanting == Lykas de [[Lytse Seachbek]] yn Jeropa, is de Kapeseachbek in [[hoalebrieder]]. Hy briedt yn beamhoalen dy't oant sa'n acht meter boppe de grûn lizze kinne. De 6-12 aaien wurde yn 30 dagen útbret. De jongen wurde troch it wyfke fersoarge. De jongen binne earst donkerbrún,;at se fearren krije lykje se in protte op harren mem, útsein dat harren kape dúdlik lytser is. Nei sa'n 70 dagen kinne de jongen fleane en ferlit de mem harren jongen. == Iten == De Kapeseachbek yt meastentiids lytse fisken, kreeften en yn de simmermoannen ek [[wetterynsekten]]. Om syn iten te fangen dúkt en swimt er ûnder wetter. Boppedat yt er ek wol wat wetterplanten. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] fhns96t1tgg5ycl0ziuar70e4b88qct 0 4781 1171829 1142349 2024-10-27T21:13:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171829 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=earrebarre |Ofbyld= [[File:White stork (Ciconia ciconia) Białowieza.jpg|250px]] |lûd=[[File:Klapperstorch.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') |Famylje= [[eibertfûgels]] (''Ciconiidae'') |Skaai= [[earrebarren]] (''Ciconia'') |Wittenskiplike namme= Ciconia ciconia |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= net bedrige ---- |lânkaart=[[File:WhiteStorkMap.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#35AC35}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#5087C3}} [[wintergast]] }} De '''earrebarre''' (''Ciconia ciconia'') is in 100-115 sm grutte fûgel út de famylje fan de [[Eibertfûgels]]. It is in grutte wite fûgel mei swarte rânen oan de wjukken. Fierder hat er in opfallende reade [[snaffel]] en poaten. == Oare nammen == De Earrebarre wurdt yn it Frysk ek wol oantsjutten mei: ''Eiber'', ''Eibert'' en ''Prikkedief''. == Fersprieding == De Earrebarren komme yn grut part fan [[Jeropa]] en [[Afrika]] foar. It is in echte trekfûgel; de fûgels dy't yn Jeropa briede oerwinterje yn Afrika. By de reis nei syn winterferbliuw mijt er de see. De fûgels berikke Afrika dan ek troch by [[Gibraltar]] fan [[Spanje]] út oer te stekken, en de eastlike fûgels geane oer [[Turkije]].<br /> De fûgels dy't de westlike rûte oer Spanje nimme oerwinterje yn de [[Sahel]]lannen yn West-Afrika. De earrebarren dy't de eastlike rûte nimme geane hielendal troch nei [[Súd-Afrika]].<br /> De oarspronklike Nederlânske populaasje bestie út fûgels dy't beide trekrûtes brûkten, de tsjinwurdige populaasje brûkt allinnich de westlike rûte en oerwinteret yn West-Afrika. == Oantallen yn Nederlân == [[Ofbyld:Earrebarredoarp.jpg|thumb|right|250px|It earrebarredoarp by [[Eagmaryp]]]] [[Ofbyld:Luisenpark cikonio kaj knabino.JPG|thumb|right|250px| In famke en in earrebarre yn it Luisenpark yn [[Mannheim]] (Dútslân)]] It tal earrebarren is yn [[Nederlân]] de [[20e iuw]] hieltyd tebekrûn oant inkelde briedpearen yn de jierren sântich. De tebekrin is nei alle gedachten oan de grutskaliger lânbou te witen, mei it brûken fan bestridingsmiddels, mar ek oan klimatologyske oarsaken sa as in hyltiten drûger wurdend oerwinteringsgebiet. Yn 1910 wiene der sa'n 500 briedpearen, yn 1970 wie dit tebekrûn nei 14.<br /> In [[1969]] is yn [[Groot-Ammers]] yn [[Súd-Hollân]] troch de Fûgelbeskerming Nederlân ''[[Het Liesveld]]'' boud. Dat fokstasjon is bedoeld om in grut tal earrebarren te fokken. At de fûgels sa'n fjouwer jier âld binne wurde se oerbrocht nei in bûtenstasjon. Dêr wurde de fûgels fuorre, mar kinne se ek yn de omkriten iten sykje. De bedoeling is dat de jongere generaasjes fûgels harren wer hielendal sels rêde kinne en sa wer foar in grutte populaasje wylde earrebarren soargje. Troch dat programma wienen der yn 2004 wer sa'n 500 briedpearen; in lyts part dêrrfan is hielendal selsstannich. == Gedrach == Earrebarren kinne net in protte lûd meitsje. Yn de maaitiid meitsje se lykwols in protte leven mei it klepperjen fan de snaffel wêrby't se de kop en nekke hielendal oer de rêch bûge. <br /> Lykas in protte fûgels mei lange skonken stiet ek de earrebarre in protte op ien poat. Trochdat se ien poat oplûke en tusken harren fearren weistopje ferlieze se minder waarmte. == Iten == Earrebarren ite in protte [[kikkert]]s en binne in protte in de buert fan sleatten te finen. Fierder ite se ek mûzen, jonge rotten, ynsekten en oare lytse bisten. De oarbliuwsels fan it iten wurdt yn de foarm fan in [[spuibal]]len wer útspuid. [[Ofbyld:Ciconia ciconia juv small.jpg|thumb|right|250 px|jonge earrebarren op it nêst]] == Fuortplanting == De Earrebarren briede alle jierren wer op itselde nêst. It nêst leit meast op in dak fan in hûs op spesjaal makke earrebarrenêsten. De fûgels komme alle jierren werom nei itselde nêst en meitsje it ek eltse kear wer grutter. It nêst hat meast in trochsnee fan 1,5 meter en âlde nesten kinne wol sa'n 2,5 meter heech wurde. De 3-5 [[aai (bist)|aaien]] wurde yn sa'n 33 dagen útbret. Wylst de fûgels lyk by it earste aai begjinne te brieden is dêrtroch in leaftydsferskil by de jongen. De jongen wurde noch sa'n 8 wiken troch de âlden fuorre. De leste wiken steane se faak al op it nêst drok mei harren wjukken te slaan om dy foar it fleanen te oefenjen. == Galery == <gallery> Image:Cigogne blanche MHNT.jpg| Image:White Stork-Mindaugas Urbonas-2.jpg| Image:Markt Schwaben 2009 049.jpg| Image:Ciconia ciconia flying.jpg | Image:Ciconia_ciconia_(Marek_Szczepanek).jpg | Image:Ooievaar in het Zwin.jpg| Image:WhiteStorkGaulsh01.jpg | Image:WhiteStorkFeeding.jpg | Image:White Stork Welcoming.jpg | Image:White Stork Glider.jpg| Image:White Stork 3weeks.jpg| Image:Whitestork64.jpg| </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] == Keppeling om utens == * [http://www.ooievaars.nl Webstee oer de Earrebarre] * [http://www.vogelbescherming.nl/content.aspx?cid=322 Side by de Nederlânske fûgelbeskerming oer de earrebarre] * [http://www.beleefdelente.nl/ooievaar Webkamera by twa earrebarrenêsten yn Schoonrewoerd] * [http://www.ga-online.de/index.php?id=633 Webkamera by it earrebarrenêst yn Lier/East-Fryslân] * {{commonsLyts|Ciconia ciconia|Earrebarre}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Eibertfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] hsbz4ci0chdikyz3o2m1w8vkpnsvbx4 0 4802 1171830 1142473 2024-10-27T21:13:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171830 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swarte earrebarre |Ofbyld= [[File:Ciconia nigra -Kruger National Park-8.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') |Famylje= [[eibertfûgels]] (''Ciconiidae'') |Skaai= [[earrebarren]] (''Ciconia'') |Wittenskiplike namme= Ciconia nigra |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:CiconiaNigraIUCN2019 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''swarte earrebarre''' (''Ciconia nigra'') is ien fan de twa soarten út de famylje fan de [[earrebarren]] of [[eibertfûgels]] dy't yn [[Europa]] foarkomme. == Uterlik == De swarte earrebarre is mei sa'n 100 sm hast like grut as de [[earrebarre]]. Lykas de namme al seit is de swarte earrebarre te underskieden om't der foar it grutste part swart yn de [[fear (fûgels)|fear]]ren sit. Syn búk is wol wyt en syn poaten en [[snaffel]] binne read. De bleate hûd om de eagen is yn de briedtiid ek opfallend read fan kleur. == Fersprieding == Oars as de earrebarre is de swarte earrebarre meast net sa maklik te sjen. De fûgel libbet yn âlde bosken. Leafbosken mei markes en fivers binne harren ideale libbenromte. Ek meit de swarte earrebarre de minsken, hoewol yn de [[Kaukasus]] wol kloften fûgels binne dy op âlde gebouwen yn de buert fan de minsken briede. De swarte earrebarre komt foar yn Sintraal- en East-Europa mar ek yn [[Spanje]] en [[Portugal]] komme se wol foar. Fierder komt de fûgel foar yn hiel Aazje dêr't der geskikte bosken fine kin. Yn [[Súd-Afrika]] is ek in populaasje swarte earrebarren. Utsein de fûgels yn Spanje, Portugal en Súd-Afrika binne it echte [[trekfûgels]] dy't grutte ôfstannen fleane om winterdeis yn waarmer gebieten te libjen. [[Ofbyld:Cigogne Noire MHNT.jpg|thumb|left|150px|Aai fan 'e swarte earrebarre.]] == Iten == Yn iten is de Swarte Earrebarre it meast [[kikkert]]s en [[fisk]]en, mear noch as de earrebarre. Faak polsket der troch in undjippe beek dêr't der kikkerts, fisken en salamanders fangt. Mar út en troch mei der ek wol eins ynsekten, mûzen oft fûgels pakke. == Fuortplanting == De swarte earrebarre makket syn nêst meast yn in âlde beam. Lykas de earrebarre brûkt der syn nêst meardere jierren en it wurdt dêrtroch ek hieltiid grutter. De 2-5 [[aai (bist)|aaien]] wurde troch beide âlden yn 30-35 dagen útbret. De jongen bliuwe noch sa'n 2 moannen by harren âlde foar't se harren sels rêde kinne. == Sjoch ek == [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Eibertfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] 7e03mkpv7y4iryvi3z5zttopz771ezz 0 4885 1171987 1170389 2024-10-28T00:12:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171987 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swarte swan |Ofbyld= [[File:Black Swan 2 - Pitt Town Lagoon.jpg|250px]] |lûd=[[File:Sound of Black Swan.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[swannen]] (''Cygnus'') |Wittenskiplike namme= Cygnus atratus |Beskriuwer, jier= Latham, 1790 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Black Swan.png|center|250px]] }} De '''swarte swan''' (''Cygnus atratus'') is ien fan de 7 [[Swannen|swannesoarten]] út de famylje fan de [[Anatidae]], dêr't ek de [[guozzen]] en [[einen]] ta hearre. == Fersprieding == De fûgel komt foar yn [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]] en sûnt koart is er ek wer mei sukses yntrodusearre yn [[Nij-Seelân]], dêr't in ûndersoart, de Nij-Seelânske swan troch de jacht útstoarn wie. Op oare kontininten wurdt de Swarte swan faak hâlden as parkfûgel. Untkommen eksimplaren hawwe der foar soarge dat der ek yn Europa en Amearika hjir en dêr lytse populaasjes ûntstien binne, dy't har yn mylde klimaten goed hanthavenje. [[File:Cygnus atratus MHNT.ZOO.2010.11.16.5.jpg|thumb|left|''Cygnus atratus'']] == Uterlik == In folwoeksen eksimplaar fan de Swarte swan kin oant sa'n 9 kilo swier wurde. Behalve it folslein swarte fearrekleed mei brúneftige aksinten, falt de fel reade [[snaffel]] mei in wyt puntsje op. De poaten binne griis. == Fuortplanting == Swarte swannen binne honkfêst en bouwe har libben lang oan it selde nêst yn ûndjip wetter. It kinne dan ek mânske bouwurken wurde. De jongen binne ynearsten brúneftich griis. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Swan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Chathameilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Japan]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] 77l3p63wmmnbqdhm0zp7c2j21blkoz8 0 5021 1172121 1142406 2024-10-28T11:45:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Iten */ kt 1172121 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme= kraanfûgel |Ofbyld= [[File:Common crane grus grus.jpg|250px]] |lûd=[[File:Grus grus hunneberget.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') |Skaai= [[gewoane kraanfûgels]] (''Grus'') |Wittenskiplike namme= Grus grus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:GrusGrusIUCNver2019 1.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De (gewoane) '''kraanfûgel''' of '''kraan''' (''Grus grus'') is ien fan de grutste Europeeske [[fûgels]]. It is de ienichste soarte fan de famylje fan de [[kraanfûgels]] yn Noard- en Midden-[[Europa]]. == Foarkommen == De kraanfûgel is in 122-122 sm grutte fûgel mei lange poaten en in lange hals. De kop en hals fan de kraanfûgel binne swart mei in reade skedel en wite streken oan de sydkant fan de kop en hals. Hy hat grize [[fear (fûgel)|fear]]ren, mei opfallende fearren dy't yn in bôge oer de sturt hingje. De spanwiidte fan de wjukken is sa'n 220 sm. Kranen fleane mei útstrekte hals, yn in kloft yn in lange rige of V-formaasje. Fierder falt syn trompet-eftige lúd op. == Fersprieding == Yn in skier ferline wie de kraanfûgel in briedfûgel yn Nederlân. Wannear't it lêste pearke yn Nederlân ta in nêst kamen is net bekend, mar healwei de 19e iuw begûn troch it oanmeitsjen fan lân it tradisjonele briedgebiet yn Europa lytser te wurden. Likernôch healwei de 20e iuw briede de fûgel noch yn it noarden fan [[Dútslân]], [[Noarwegen]], [[Sweden]], [[Finlân]] en [[Ruslân]]. Fieder wiene der noch in pear isolearre populaasjes yn it suden fan Europa. De fûgel bleau lykwols foar ús lân in trekfûgel en striek sa noch wol yn Nederlân del, benammen yn it súdeastlike diel fan it lân, lykas yn de Peel yn East-Brabant.<ref>[https://www.kraanvogels.net/share/Geschiedenis-kraanvogels-Nederland.pdf Skiednis Kraanfûgels Nederlân op Kraanvogels.net]</ref> Sûnt 2001 briedt de fûgel mei troch ynvestearrings yn wiete heide- en feangebieten en nije natuer wer op 'e nij yn Nederlân. De earste nêsten waarden yn it [[Fochtelerfean]] boud en fan dêr út fûn de fûgel oare plakken om te brieden yn û.o. it [[Nasjonaal Park Dwingelderfjild|Dwingelderfjild]] en letter ek yn [[Oerisel]], [[Gelderlân]], [[Noard-Brabân]] en [[Limboarch]]. Yn 2019 telde it Fochtelerfean 9 pearkes, mar troch de droechte waarden der mar twa piken grutbrocht<ref>[https://www.hetfochteloerveen.nl/ Het Fochteloërveen, 08.05.2020]</ref>. De fûgels dy't yn de meast westlike gebieten briede oerwinterje meast yn [[Marokko]] en op it Ibearysk Skiereilân. De mear eastlike fûgels meast yn East-[[Afrika]] yn de sompen by de [[Nyl]]. == Fuortplanting == [[File:Grus grus egg - Niitvälja bog.jpg|thumb|175px|left|Aai fan de kraanfûgel]] De kranen begjinne yn it foarjier mei in opfallende balts. Sy dûnsje yn rûntsjes wêrby't se mei de wjukken wiidút om inoar hinne springe en se lúd trompetterje. De fûgels meitsje in nêst fan planteresten, leafst yn de sompen sadat it wetter om it nêst hinne leit. It wyfke leit 2 [[aai (bist)|aaien]] dy't troch beide âlden yn sa'n 29 dagen útbret wurde. It duorret dan noch 9 oant 10 wiken foar de jonge fûgels fleane kinne, mar ek dan bliuwe se noch oant de winter by harren âlden. Alhoewol't it tal fûgels yn it lân tanimt, binne de briedsúksessen fan de fûgel noch wol in soarch. Njonken droechte, lykas yn de simmer fan 2019, foarmet ek de rekreaasjedruk in bedriging foar it briedsúkses fan de fûgel. Troch't de kranen mei harren piken om te fûrazjearen fan it nêstplak yn it fean nei it omlizzende lânbougebiet rinne en dêrby paden en diken oer moatte, komt it faak foar dat de rêst fersteurd wurdt en/of der piken deariden wurde. == Iten == De kraanfûgel is net in sinnige iter, hy mei fan alles. Fan sied en dielen fan planten oant ynsekten en oare lytse dieren. {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Grus grus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Gewoane kraanfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] dojv9man7l228xo2x7bv5yu7wm5t1j7 0 5023 1172108 1139582 2024-10-28T11:37:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1172108 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=brolgakraanfûgel |Ofbyld= [[File:Brolga-1-Healesville,-Vic,-3.1.2008 edit.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') |Skaai= [[saruskraanfûgels]] (''Antigone'') |Wittenskiplike namme= Antigone rubicunda |Beskriuwer, jier= Perry, 1810 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Antigone rubicunda dist.png|center|250px]] }} De '''brolgakraanfûgel''', '''brolgakraan''' of koartwei '''brolga''' (''Antigone rubicunda''), ek wol '''Australyske kraanfûgel''' neamd, is in fûgel út de famylje fan de [[kraanfûgels]]. De fûgel waard yn [[1810]] foar it earst wittenskiplik beskreaun en waard doe yn it skaai fan de [[reagers]] set. Dat is letter feroare. De fûgel hie fanôf [[1865]] de namme "''Australyske Kraan''". Yn [[1926]] is de namme troch de [[Royal Australasian Ornithologists Union]] feroare yn "''brolga''". Dizze namme is in [[ferbastering]] fan ''burralga'', de namme fan 'e fûgel yn it [[Gamilaraay (taal)|Gamilaraay]], ien fan 'e talen fan 'e [[Aboriginals]]. == Foarkommen == De brolgakraanfûgel wurdt sa'n 125 sm grut. Syn fearren is binne griiseftich. Syn wjukken hawwe in spanwiidte fan 1,7-2,4 meter. Op har kop hawwe de folwoeksen fûgels fan de brolgakraanfûgel in opfallende brede reade bân. De fûgels wage tusken de 6 en 7 kilogram. De brolgakraanfûgel kin maklik betiisd wurde mei de nau besibbe [[saruskraanfûgel]] dy't ek wol yn Austraalje foarkomt. By de saruskraanfûgel is lykwols de hiele hals read. [[Ofbyld:Grus rubiconda MHNT 226.jpg|thumb|left|Aai fan 'e brolgakraanfûgel.]] == Fersprieding == Brolgakraanfûgels komme yn grutte tallen foar yn Noard- en Noard-east [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]], foaral it noard-easten fan [[Queenslân]], en komme ek mear nei it suden foar oant [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] ta. Se komme ek foar yn it suden fan [[Nij-Guineä]] en inkelde eksimplearren op [[Nij-Seelân]]. It binne gjin [[trekfûgels]] mar ôfhinklik fan it rein-seizoen wolle se wol is nei in oar gebiet lúke. == Iten == Brolgakraanfûgels ite meast sompe- en wetterplanten en ek ynsekten en oare lytse dieren sa as [[kikkert]]s. == Fuortplanting == Lykas de oare Kraanfûgels hat de brolgakraanfûgel in opfallende balts. It nêst wurdt troch beide âlden makke fan plantemateriaal lykas gers op in lytse ferheging yn de sompen. It wyfke leit meastentiids twa [[aai (bist)|aaien]] dy't troch beide âlden útbret wurde. De jonge fûgels kinne it nêst fuortendaliks ferlitte en bliuwe noch op syn minst 11 moannen by de âlden foardat se harren sels rêde kinne. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kraanfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] fy2qwtjtnjhitbb67gqklsl2jn5tt1q 1172123 1172108 2024-10-28T11:46:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1172123 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=brolgakraanfûgel |Ofbyld= [[File:Brolga-1-Healesville,-Vic,-3.1.2008 edit.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') |Skaai= [[saruskraanfûgels]] (''Antigone'') |Wittenskiplike namme= Antigone rubicunda |Beskriuwer, jier= Perry, 1810 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Antigone rubicunda dist.png|center|250px]] }} De '''brolgakraanfûgel''', '''brolgakraan''' of koartwei '''brolga''' (''Antigone rubicunda''), ek wol '''Australyske kraanfûgel''' neamd, is in fûgel út de famylje fan de [[kraanfûgels]]. De fûgel waard yn [[1810]] foar it earst wittenskiplik beskreaun en waard doe yn it skaai fan de [[reagers]] set. Dat is letter feroare. De fûgel hie fanôf [[1865]] de namme "''Australyske Kraan''". Yn [[1926]] is de namme troch de [[Royal Australasian Ornithologists Union]] feroare yn "''brolga''". Dizze namme is in [[ferbastering]] fan ''burralga'', de namme fan 'e fûgel yn it [[Gamilaraay (taal)|Gamilaraay]], ien fan 'e talen fan 'e [[Aboriginals]]. == Foarkommen == De brolgakraanfûgel wurdt sa'n 125 sm grut. Syn fearren is binne griiseftich. Syn wjukken hawwe in spanwiidte fan 1,7-2,4 meter. Op har kop hawwe de folwoeksen fûgels fan de brolgakraanfûgel in opfallende brede reade bân. De fûgels wage tusken de 6 en 7 kilogram. De brolgakraanfûgel kin maklik betiisd wurde mei de nau besibbe [[saruskraanfûgel]] dy't ek wol yn Austraalje foarkomt. By de saruskraanfûgel is lykwols de hiele hals read. [[Ofbyld:Grus rubiconda MHNT 226.jpg|thumb|left|Aai fan 'e brolgakraanfûgel.]] == Fersprieding == Brolgakraanfûgels komme yn grutte tallen foar yn Noard- en Noard-east [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]], foaral it noard-easten fan [[Queenslân]], en komme ek mear nei it suden foar oant [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] ta. Se komme ek foar yn it suden fan [[Nij-Guineä]] en inkelde eksimplearren op [[Nij-Seelân]]. It binne gjin [[trekfûgels]] mar ôfhinklik fan it rein-seizoen wolle se wol is nei in oar gebiet lúke. == Iten == Brolgakraanfûgels ite meast sompe- en wetterplanten en ek ynsekten en oare lytse dieren sa as [[kikkert]]s. == Fuortplanting == Lykas de oare Kraanfûgels hat de brolgakraanfûgel in opfallende balts. It nêst wurdt troch beide âlden makke fan plantemateriaal lykas gers op in lytse ferheging yn de sompen. It wyfke leit meastentiids twa [[aai (bist)|aaien]] dy't troch beide âlden útbret wurde. De jonge fûgels kinne it nêst fuortendaliks ferlitte en bliuwe noch op syn minst 11 moannen by de âlden foardat se harren sels rêde kinne. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Saruskraanfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] sxdfprvd22bqlfnhngttscbv9jgr068 0 5026 1172125 1149081 2024-10-28T11:46:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1172125 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=wytnekkraanfûgel |Ofbyld= [[File:White-naped Crane at Saijyo Ehime2.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') |Skaai= [[saruskraanfûgels]] (''Antigone'') |Wittenskiplike namme= Antigone vipio |Beskriuwer, jier= [[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1811 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:Antigone vipio dist.png|center|250px]]<small>{{Color box|#CD0000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#32CD32}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#FFB90F}} [[wintergast]]</small> }} De '''wytnekkraanfûgel''' of '''wytnekkraan''' (''Grus vipio'') is in [[fûgel]] út de famylje fan de [[kraanfûgels]] dy't yn it Easten fan Aazje foarkomt. ==Foarkommen== De wytnekkraanfûgel is in 130 sm grutte fûgel mei in gewicht fan sa'n 5,6 kilogram. Hy sit hast hielendal griis yn de fearren. Allinnich op 'e skedel en fierder oer de nekke oant de rêch hat er wite fearren. Op syn gesicht hat er swart mei in reade râne om syn eagen. Fierder hat der opfallend rôze poaten. ==Fersprieding== De wytnekkraanfûgel briedt yn it noardeasten fan [[Mongoalje]], it noardeasten fan [[Sina]] en oangrinzjende gebieten yn súdeast [[Ruslân]]. De fûgels oerwinterje súdliker yn Sina, Korea of op it eilân Kyushu yn [[Japan]]. ==Iten== Lykas de measte Kranen ite dizze fûgels meast sompe- en wetterplanten en ek ynsekten en oare lytse dieren. ==Fuortplanting== De fûgels meitsje in nêst fan plantemateriaal op in drûch plak yn de sompen. It wyfke leit twa aaien dy't troch de beide âlden yn sa'n 28-32 dagen útbred wurde. De jongen komme foar it earst op de wjukken nei sa'n 70-75 dagen. ==Keppeling om utens== *[http://www.savingcranes.org/species/white_naped.cfm International Crane Foundation / Wytnekkraan] {{noat|(Ingelsk)}} {{DEFAULTSORT:Witnekkraan}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Saruskraanfûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] l15nz0rpymxa1l0r5j3groiyzk3zlwd 0 5094 1171920 1127951 2024-10-27T23:41:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171920 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Bean.goose.600pix.jpg|thumb|right|250px|Taigawink]] De '''Guozzen''' (ek wol '''Gies''') binne in skaai fan de [[Einfûgels]]. In trijetal soarten út dit skaai wurde ek wol yn in apart skaai set (''Chen'') == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[Einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''Guozzen''' (''Anser'') *** ''Soarte'': [[Skiere goes]] (''Anser anser'') *** ''Soarte'': [[Blesgoes]] (''Anser albifrons'') *** ''Soarte'': [[Goudeachje]] (''Anser erythropus'') *** ''Soarte'': [[Taigawink]] (''Anser fabalis'') *** ''Soarte'': [[Toendrawink]] (''Anser serrirostris'') *** ''Soarte'': [[Blaupoatsje]] (''Anser brachyrhynchus'') *** ''Soarte'': [[Yndyske goes]] (''Anser indicus'') *** ''Soarte'': [[Swangoes]] (''Anser cygnoides'') *** ''Soarte'': [[Sniegoes]] (''Anser caerulescens'' of ''Chen caerulescens'') *** ''Soarte'': [[Rossgoes]] (''Anser rossii'' of ''Chen rossii'') *** ''Soarte'': [[Keizergoes]] (''Anser canagicus'' of ''Chen canagica'') [[Kategory:Goes (fûgel)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 0cnshuurfr8j7dt52zbd588bmev6fe5 1171930 1171920 2024-10-27T23:44:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ 1171930 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Bean.goose.600pix.jpg|thumb|right|250px|Taigawink]] De '''Guozzen''' (ek wol '''Gies''') binne in skaai fan de [[Einfûgels]]. In trijetal soarten út dit skaai wurde ek wol yn in apart skaai set (''Chen'') == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[Einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''Guozzen''' (''Anser'') *** ''Soarte'': [[Skiere goes]] (''Anser anser'') *** ''Soarte'': [[Blesgoes]] (''Anser albifrons'') *** ''Soarte'': [[Goudeachje]] (''Anser erythropus'') *** ''Soarte'': [[Taigawink]] (''Anser fabalis'') *** ''Soarte'': [[Toendrawink]] (''Anser serrirostris'') *** ''Soarte'': [[Blaupoatsje]] (''Anser brachyrhynchus'') *** ''Soarte'': [[Yndyske goes]] (''Anser indicus'') *** ''Soarte'': [[Swangoes]] (''Anser cygnoides'') *** ''Soarte'': [[Sniegoes]] (''Anser caerulescens'' of ''Chen caerulescens'') *** ''Soarte'': [[Lytse sniegoes]] of rossgoes (''Anser rossii'' of ''Chen rossii'') *** ''Soarte'': [[Keizergoes]] (''Anser canagicus'' of ''Chen canagica'') [[Kategory:Goes (fûgel)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] sy0l84ki2aepg7oz2u7l2xqk91fob9x 0 5095 1171924 1139175 2024-10-27T23:42:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171924 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=taigawink |Ofbyld= [[File:Bean.goose.600pix.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser fabalis |Beskriuwer, jier= Latham, 1787 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:AnserFabalisIUCNver2019 1.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= '''seizoenlikens:'''<br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]] |Kolom2= '''ûndersoarten:'''<br>1&nbsp;&nbsp;&nbsp;''A. f. fabalis''<br>2&nbsp;&nbsp;&nbsp;''A. f. johanseni''<br>3&nbsp;&nbsp;&nbsp;''A. f. middendorffii'' }}</small> }} De '''taigawink''' (''Anser fabalis'') is in [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. Dizze goes hat in protte fan it [[Blaupoatsje]] mar wurd tsjinwurdich as in aparte soart sjoen. De taigawink is foar it grutste part griisbrún. Syn hals en kop binne donkerbrún; hjirtroch is de Taigawink te ûnderskieden fan de [[blesgoes]] en de [[skiere Goes]]. Syn boarst en búk binne ljochtbrún, by de sturt sels wyt. De wjukken binne wer in stik donkerder. De [[snaffel]] is by de oanset swart en hat ek in swarte punt. Fierder is er oranje; de grutte fan it oranje stik is ferskillend by de ferskillende ûndersoarten fan de Taigawink. It mantsje en wyfke lykje in protte op inoar; it wyfke is wat lytser en lichter. De goes is 65-90 sm grut en hat in wjukspanwiidte fan 140-170 sm. De fûgels wage tusken de trije en fjouwer kilogram. Fan ringe eksimplaren is útfûn dat de fûgels yn it wyld sa'n tweintich jier âld wurde kinne. == Fersprieding == De taigawink is in trekfûgel dy't hieltyd wer deselde bried- en oerwinteringsgebieten opsiket. Hy briedt op de [[toendra]] en [[taiga]] fan [[Skandinaavje|Noard-Skandinaavje]] ôf oant it easten fan [[Sibearje]]. De fûgel hat in protte oerwinteringsgebieten: yn West-Jeropa bygelyks yn Denemark en de [[Noardsee]]kust, yn [[Sweden|Súd-Sweden]] en de [[Dútslân|Dútske]] [[Eastsee]]kust, en ek wol mear nei it binnenlân yn it streamgebiet fan de [[Donau]]. By hiele kâlde winters lûkt de Taigawink fierder nei Spanje en Portugal en somtiden sels nei Marokko. [[File:Anser fabalis MHNT.ZOO.2010.11.14.7.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e taigawink.]] De Eastsiberyske fûgels oerwinterje yn [[Sintraal-Aazje]], foaral yn [[Iran]] en noch fierder nei it easten oerwinterje de fûgels yn [[Sina]], [[Korea]] en [[Japan]]. == Iten == Yn it briedgebiet ite de taigawinken gers, krûden en wetterplanten. By de hjerst ek wol beien en beantsjes; fan it lêste komt ek de Ingelske namme ''bean goose''. Yn de gebieten dêr't se oerwinterje ite se meast woartels, jirpels en wat der mar mear by de boeren op it lân te finen is. De jonge fûgels binne noch net inkel [[fegetaarjer|fegetarysk]] mar ite ek wol ynsekten en lytste [[kreefteftigen]]. == Fuortplanting == Taigawinken sykje yn harren tredde jier in partner dêr't se har hiele libben bybliuwe. Yn maart fleane de fûgels wer nei harren briedgebieten dêr't se yn april en maaie begjinne te brieden. It wyfke bout in nêst ûnder de strûken, fan gers en mos en ek dûnsfearren. It wyfke leit meastentiids 4-6 [[aai (bist)|aaien]] en begjint te brieden as it lêste aai lein is sadat de jongen tagelyk útkomme. Nei sa'n 25-29 dagen komme de jongen út it aai, dy't nei sa'n oardel moanne fleane kinne. De jongen bliuwe noch wol in hiel jier by harren âlden. == Keppeling om utens == * {{Wikiwurdboek}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] ony8u8emd8jw6ihvtjhcltzzrbzs4g0 0 5097 1172013 1084526 2024-10-28T00:26:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172013 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Rufibrenta ruficollis Rothalsgans 3.jpg|thumb|right|250px|Readboarstgoes]] De '''seeguozzen''' (''Branta'') binne in skaai fan de [[einfûgels]]. == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[Einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''Seeguozzen''' (''Branta'') *** ''Soartegroep'' of ''soarte'': [[rotgoes]] (''Branta bernicla'') *** ''Soarte'' of ''ûndersoarte'': [[swartbúkrotgoes]] (''Branta (bernicla) bernicla'') *** ''Soarte'' of ''ûndersoarte'': [[wytbúkrotgoes]] (''Branta (bernicla) hrota'') *** ''Soarte'' of ''ûndersoarte'': [[swarte rotgoes]] (''Branta (bernicla) nigricans'') *** ''Soarte'': [[readboarstgoes]] (''Branta ruficollis'') *** ''Soarte'': [[Hawaïgoes]] (''Branta sandvicensis'') *** ''Soarte'': [[paugoes]] (''Branta leucopsis'') *** ''Soarte'': [[Kanadeeske goes]] (''Branta canadensis'') *** ''Soarte'': [[lytse Kanadeeske goes]] (''Branta hutchinsii'') [[Kategory:Seegoes| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] tiecy3517vro4j2lyrhtazyvmwvupa4 0 5101 1171931 1139176 2024-10-27T23:44:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171931 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=keizergoes |Ofbyld= [[File:Emperor.goose.arp.750pix.jpg|250px]] |lûd=[[File:Artis, keizergans - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser canagicus |Beskriuwer, jier= Sevastianov, 1802 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''keizergoes''' (''Anser canagicus'') is in [[fûgel]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. Dizze goes is wat dûbelter as de oare guozzen, mei yn ferhâlding wat koarte poaten. De fûgels hawwe in wite kop mei in donkergrize hals. Fierder hawwe se grize fearren mei donkere en ljochtere streken. == Fersprieding == De Keizergoes briedt rûnom de [[Beringsee]]. Yn [[Alaska]] oan de eastkant en yn [[Kamtsjatkaskiereilân]] oan de westkant. De fûgels oerwinterje meast op de [[Aleoeten]] oan de súdkant fan de Beringsee. == Fuortplanting == De Keizerguozzen komme healwei maaie, begjin juny yn harren briedgebiet oan. Der wurdt in nêst boud fan plantemateriaal wêryn 4-7 aaien lein wurde. Nei sa'n 25 dagen brieden komme de aaien út. Heal augustus geane de fûgels wer op wei nei harren oerwintergebiet. [[File:Anser canagicus MHNT.ZOO.2010.11.15.7.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e keizergoes.]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] 682cay6lmggghlr9b3sjlk1smlzzrwy 0 5264 1171977 1139699 2024-10-28T00:07:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171977 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=toefein |Ofbyld= [[File:Tufted-Duck-male-female.jpg|250px]]<br><small>mantsje (boppe) en wyfke (ûnder)</small> |lûd=[[File:Tufted Duck.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[jollingen]] (''Aythya'') |Wittenskiplike namme= Aythya fuligula |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:AythyaFuligulaIUCNver2018 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]] |Kolom2= {{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]]<br>{{Color box|#770077}} [[dwaalgast]] }}</small> }} De '''toefein''' (wittenskiplik: ''Aythya fuligula'') is in fûgel út de famylje fan de [[einfûgels]]. De toefein wurdt ek wol ''toefein'', ''kamdûker'', ''topein'' en ''túfke-ein'' neamd. == Foarkommen == In folwoeksen toefein is likernôch 45 sm grut en dermei like grut as de [[jolling]]. De fûgel hat syn namme te tankjen oan de túf dy't sawol it mantsje as it wyfke hawwe. It mantsje is meast swart mei in lange hingjende toefe op 'e kop, fierder hat er in wite búk en in ljochtblaue snaffel. It wyfke sit net sa opfallend yn de fearren, sy is meast brún en hat mar in koart toefke. == Fersprieding == De toefeinen komme yn in grut part fan Jeropa foar. Yn West-Jeropa komme de fûgels meast it hiele jier foar. De fûgels út [[Skandinaavje]] en East-Jeropa binne meast trekfûgels dy't de winter oan de [[Middellânske See]] en de [[Swarte See]] trochbringe. == Iten == De toefein yt it meast moksels en ynsekten, dy't hy troch ûnder wetter te dúken fangt. Hy dûkt dêrby oant sa'n twa meter djip. [[File:Aythya fuligula MHNT.ZOO.2010.11.20.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e toefein.]] == Fuortplanting == It nêst fan de toefein is soms in bulte wetterplanten, mar faak wurdt oan de wetterkant in nêst ûnder de strûken makke. De 7-10 aaien wurde yn sa'n trije en heale wike útbred. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Jolling]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] jgay58wwwqufopwqh87g8seeaqrzcmm 0 5266 1171979 1139360 2024-10-28T00:08:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171979 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Aythya marila2.jpg|thumb|right|300px|Jolling]] De '''jollings''' of '''jollingen''' (''Aythya'') binne in [[skaai (taksonomy)|skaai]] út de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[Einfûgels]]. It binne einen dy't harren iten fange troch ûnder wetter te dûken. == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[Einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''Jollings''' (''Aythya'') *** ''Soarte'': [[grutte karein]] (''Aythya valisineria'') *** ''Soarte'': [[Amerikaanske karein]] (''Aythya americana'') *** ''Soarte'': [[karein]] (''Aythya ferina'') *** ''Soarte'': [[Australyske dûkein]] (''Aythya australis'') *** ''Soarte'': [[madagaskardûkein]] (''Aythya innotata'') *** ''Soarte'': [[amoerdûkein]] (''Aythya baeri'') *** ''Soarte'': [[brune dûkein]] (''Aythya nyroca'') *** ''Soarte'': [[Nijseelânske jolling]] (''Aythya novaeseelandiae'') *** ''Soarte'': [[ringsnaffelein]] (''Aythya collaris'') *** ''Soarte'': [[toefein]] (''Aythya fuligula'') *** ''Soarte'': [[jolling]] (''Aythya marila'') *** ''Soarte'': [[lytse jolling]] (''Aythya affinis'') [[Kategory:Jolling| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] faeai42hh6p2zdb5w5iuz3ichkz1xwi 0 5337 1171844 1139807 2024-10-27T21:25:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1171844 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=ielgoes |Ofbyld= [[File:Phalacrocorax carbo Vic.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[ginteftigen]] (''Suliformes'') |Famylje= [[ielgoesfûgels]] (''Phalacrocoracidae'') |Skaai= [[ielguozzen]] (''Phalacrocorax'') |Wittenskiplike namme= Phalacrocorax carbo |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:PhalacrocoraxCarbo.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''ielgoes''' of '''ielskolfer''' is in fûgel út de famylje fan de [[ielgoesfûgels]]. == Foarkommen == De ielgoes is in grutte hielendal swarte wetterfûgel fan sa'n 77-94 sm by in gewicht fan 2,5 oant 3,5 kg. De ielgoes sit hielendal swart yn de fearren, yn it briedseizoen hawwe de fûgels in wite flek op de underkant fan de kop efter de snaffel. De ielgoes hat in grutte snaffel mei in heak op 'e ein. Oan it begjin fan de snaffel hat er in giele flek. == Fersprieding == De ielguozzen komme yn hiel Jeropa oan de kust foar. By 't winter lûke de noard-eastlike fûgels mear nei it suden en it westen. == Iten == De ielguozzen ite foaral fisk, dy't se fange troch ûnder wetter te dûken. Yn tsjinstelling ta de measte oare wetterfûgels hawwe de ielguozzen gjin beskermjende fetlaach yn de fearren. In foardiel dêrfan is dat de ielguozzen djipper dûke kinne. It neidiel is wol dat syn fearren fol wetter komme wêrtroch't hy skoften syn wjukken yn de sinne drûgje moat foardat er wer fleane kin. De ielguozzen binne dan ek faak oan de kant fan it wetter te sjen mei de wjukken wiid útinoar om se yn de sinne te drûgjen. [[File:Phalacrocorax carbo MHNT.ZOO.2010.11.46.1.jpg|thumb|left|[[Aai (bist)|Aaien]] fan 'e ielgoes.]] == Fuortplanting == De ielguozzen briede yn koloanjes yn beammen of op de rotsen. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ielgoesfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] sguotdl5bd89fnquz9abbcks123093x 0 5519 1171985 1139177 2024-10-28T00:11:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171985 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=trompetswan |Ofbyld= [[File:Trumpeter swan (63568).jpg|250px]] |lûd=[[File:Cygnus buccinator - Trumpeter Swan XC413784.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[swannen]] (''Cygnus'') |Wittenskiplike namme= Cygnus buccinator |Beskriuwer, jier= Richardson, 1831 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Cygnus buccinator map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''trompetswan''' (''Cygnus buccinator'') is in grutte wite swan dy't foarkomt yn it westen fan [[Noard-Amearika]]. De soarte is besibbe oan de [[Kloekswan]] út [[Jeraazje]]. De namme fan de soart komt fan it lûd dat de fûgels meitsje wat tinke lit oan it lúd fan trompetten. == Foarkommen == De Trompetswan is mei sa'n 150-180 sm de grutste fan de swannen. Hy is lykwols net de swierste: mei in 12,5 kg is er wat lichter as de [[Knobbelswan]]. De Trompetswan is hielendal wyt en hat swarte poaten lykas al de oare swannen dy't op it [[noardlik healrûn]] foarkomme. Oars as de Kloekswan hat er in snaffel dy't hielendal swart is. == Fersprieding == De Trompetswan kaam eartiids yn it grutste part Noard-Amearika foar. Yn it noarden fan [[Alaska]] oant [[Ontario]] en nei it suden fan [[Oregon]] oant [[Illinois (steat)|Illinois]]. Troch de jacht komme trompetswannen foaral yn it súdliker briedgebiet net mear foar, mar yn [[Alaska]] en [[Kanada]] hawwe se harren better hanthavenje kind. Tsjintwurdich wurde de fûgels ek op 'e nij útset, yn it noardwesten fan de [[Feriene Steaten]], mar dizze fûgels bliuwe it hiele jier op itselde plak en wurde gjin [[trekfûgel]]s, wat de fûgels fan de wylde populaasje al binne. == Iten == De Trompetswannen libje fan plantaardich iten, dat se mei harren lange nekke en platte snaffel fan de boaiem fan ûndjip wetter opslobberje. Winterdeis ite se ek gers en koarn. De jongen wurde earst troch de âlden fuorre mei ynsekten en oare lytse dieren, mar yn de rin fan de earste moannen feroaret harren dieet yn plantaarich iten. [[Ofbyld:Trumpeter swan pair on Seedskadee National Wildlife Refuge (34886394651).jpg|left|thumb|250px|In pearke trompetswannen.]] == Fuortplanting == De Trompetswan makket in nêst op in eilân fan planteresten. Dit nêst kin troch it pearke, wat harren hiele libben byinoar bliuwt, meardere jierren brûkt wurde. It wyfke leit 3 oant 9 aaien. Neidat de jongen útkaam binne kinne se fuortendaliks mei harren âlden mei swimme en rinne, mar it duorret noch 3-4 moannen foardat se fleane kinne. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]]. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Swan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] h8d2ig2qak1uudazvgrth7vz9za4bad 0 5550 1172122 1149080 2024-10-28T11:45:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelings om utens */ kt 1172122 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=trompetkraanfûgel |Ofbyld= [[File:Grus americana Sasata.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') |Skaai= [[gewoane kraanfûgels]] (''Grus'') |Wittenskiplike namme= Grus americana |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">bedrige</span> ---- |lânkaart=[[File:Grus americana map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#556B2F}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#808080}} reyntrod. stânfûgel<br>{{Color box|#FF4500}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#0000CD}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFB6C1}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''trompetkraanfûgel''' of '''trompetkraan''' (''Grus americana'') is in soarte út fan de famylje fan de [[kraanfûgels]] yn [[Noard-Amearika]]. == Foarkommen == De trompetkraanfûgel is in 150 sm grutte fûgel dy't in 6 kg waget. De folwoeksen fûgels hawwe wite fearren mei in read plak boppe op de kop en in lange donkere snaffel. Lykas alle kraanfûgels fleane se mei de nekke útstrekt wêrby de swarte úteinen fan de wjukken opfalle neist de foar de rest wite fearren. == Fersprieding == De trompetkraanfûgel komt foar yn Noard-Amearika. Syn briedgebiet leit yn sompen yn de prêrje yn it midden fan [[Kanada]] yn en rûnom it [[Nasjonaal Park Wood Buffalo]]. De fûgels oerwinterje yn [[Teksas]] yn [[Nasjonaal Faunareservaat]], dat fanwege de trompetkraanfûgels in beskerme [[natoergebiet]] wurden is. == Iten == Trompetkraanfûgels sykje harren iten yn ûndjip wetter en yn it fjild. Se ite ynsekten, wetterplanten en dieren dy't yn it wetter foarkomme sa as krabben. == Fuortplanting == Trompetkraanfûgels meitsje harren nêst op de grûn yn de sompen, meast op in lytse ferheging. It wyfke leit ien oant trije aaien dy't in sa'n 30 dagen útbredt wurde. De jongen wurde troch beide âlden fuorre en kinne nei sa'n 80-90 dagen fleane. == Populaasje == De trompetkraanfûgel is ien fan de selsumste fûgelsoarten fan de wrâld. De weromgong fan dizze kraanfûgelsoarte dy't eartiids yn it hiele middenwesten fan Noard-Amearika foarkaam is meast ta te skriuwen oan it ferliezen fan harren libbensgebiet. Yn 1941 bestie de populaasje yn it wyld noch mar út 21 fûgels. Sûnt dy tiid is it tal fûgels troch beskermjende maatregels wer wat grutter wurden. Hjoed-de-dei binne der sa'n 330 trompetkraanfûgels wêrfân in 200 yn it wyld libje. == Keppelings om utens == * [http://www.savingcranes.org/species/whooping.cfm International Crane Foundation / Trompetkraan] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Gewoane kraanfûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] 8ivhq36yligjpo9wfec60hk789yktz3 0 5552 1172126 1139586 2024-10-28T11:47:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1172126 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=Kanadeeske kraanfûgel |Ofbyld= [[File:Lesser Sandhill.jpg|250px]] |lûd=[[File:Grus_canadensis_Denali_National_Park.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') |Famylje= [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') |Skaai= [[saruskraanfûgels]] (''Antigone'') |Wittenskiplike namme= Antigone canadensis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Antigone canadensis map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''Kanadeeske kraanfûgel''' of '''Kanadeeske kraan''' (''Antigone canadensis'') is in soarte út de famylje fan de [[kraanfûgels]] yn [[Noard-Amearika]]. ==Foarkommen== De Kanadeeske kraanfûgel is tusken de 80 en 120 sm grut en waget tusken de 3 en 6,5 kg. De fûgels hawwe griisbrune fearren en de folwoeksen fûgels hawwe wite wangen, in lange skerpe snaffel en op de foarholle in reade flek. ==Undersoarten== Yn it grutte ferspriedingsgebiet wurde seis ûndersoarten underskieden, dy't foaral yn grutte ferskille. Trije fan dizze soarten binne trekfûgels. * lytse Kanadeeske kraanfûgel (''Grus canadensis canadensis'') * gewoane Kanadeeske kraanfûgel (''Grus canadensis rowani'') * grutte Kanadeeske kraanfûgel (''Grus canadensis tabida'') * Floaridakraanfûgel (''Grus canadensis pratensis'') * Mississippykraanfûgel (''Grus canadensis pulla'') * Kubaanske kraanfûgel (''Grus canadensis nesiotes'') ==Fersprieding== De briedgebieten fan de Kanadeeske kraanfûgels lizze yn de sompegebieten yn sintraal en noardlik [[Kanada]], yn [[Alaska]] en yn parten fan it midwesten en súdeasten fan de [[Feriene Steaten]]. Fierder ek noch yn [[Sibearje]]. [[Ofbyld:Grus canadensis1.jpg|250px|thumb|left|In jonge Kanadeeske kraanfûgel.]] De lytse Kanadeeske kraanfûgel briedt yn it arktysk gebiet fan Noard-Kanada, Alaska en it noardeasten fan Sibearje. Hy oerwinteret yn it súdwesten fan de Feriene Steaten en noard-[[Meksiko]]. De fûgels dy't yn Sibearje libje, moatte derby in ôfstân fan mear as 8.000 kilometer oerwinne. Yn de famylje fan de kraanfûgels is dit de soarte mei de grutste ôfstân tusken bried- en oerwinteringsgebiet. De oerwinteringsgebieten fan de grutte Kanadeeske kraanfûgel en de gewoane Kanadeeske kraanfûgel lizze yn [[Kalifornje]], [[Nij-Meksiko]], [[Meksiko]] en [[Teksas]]. De rivier de [[Platte (rivier)|Platte]] yn [[Nebraska]] is ien fan de bekendste tuskenstops op harren trek. Dêr sammelje harren yn it foarjier en yn de hjerst sa'n 450.000 Kanadeeske kranen. Wylst de lytse en de gewoane Kanadeeske kraanfûgels net bedrige binne, is it tal Mississipykraanf6ugels troch de fersmoarging fan de rivier de [[Mississippy (rivier)|Mississippy]] hurd tebekrûn. Fan dy ûndersoarte binne der noch mar 120 oant 300 fûgels. ==Fuortplanting== De Kanadeeske kraanfûgels dy't yn sompige gebieten briede meitsje harren nêsten yn de begroeiïng oan de wetterkant. De fûgels dy't op de prêrje briede meitsje eins gjin nêst mar lizze de aaien sa op de grûn. Meast wurde der twa aaien lein dy't yn 29-32 dagen útbret wurde. Beide âlden fuorje de jongen dy't nei sa'n 67-75 dagen fleane kinne. == Keppeling om utens == * [http://www.savingcranes.org/species/sandhill.cfm International Crane Foundation / Kanadeeske kraanfûgel] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Saruskraanfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] 5yhpan3ycwxkxlg82guoj62vw7mg4g5 0 6695 1171839 1142328 2024-10-27T21:20:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171839 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=blauwe wikel |Ofbyld= [[File:Eurasian Hobby (Falco subbuteo) (20065964465).jpg|250px]] |lûd=[[File:Falco subbuteo - Eurasian Hobby XC469763.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[falkeftigen]] (''Falconiformes'') |Famylje= [[falkfûgels]] (''Falconidae'') |Skaai= [[wikels]] (''Falco'') |Wittenskiplike namme= Falco subbuteo |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:FalcoSubbuteoIUCNver2019 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''blauwe wikel''' (''Falco subbuteo'') is in lytse rôffûgel út de famylje fan de falken. == Oare nammen == De blauwe wikel wurdt yn it Frysk ek wol oantsjutten mei: ''beamwikel'' as ''beamfalk''. == Foarkommen == De blauwe wikel wurdt tusken de 30 en 36 sm grut. It wyfke is wat grutter as it mantsje, mar fierder ha se in protte fan mekoar. De boppekant fan de fûgel is leigriis, de ûnderkant is wyt mei grize streken. De ûnderkant fan de sturt en de fearren rûnom de poaten hawwe in readbrune kleur. Yn de loft docht de wikel mei syn smelle sikkelfoarmige wjukken en koarte swellesturt tinken oan in grutte [[toerswel]]. == Fersprieding == De blauwe wikel komt hast yn hiel [[Jeropa]] foar. Yn [[Grut-Brittanje]] lykwols allinnich yn it suden fan Ingelân en yn [[Skandinaavje]] allinnich yn it suden en by de Eastsee bylâns. Neist Jeropa komt de Blauwe Wikel ek foar yn grutte parten fan noard- en [[Sintraal-Aazje]], oant yn Noard-[[Sina]] en [[Japan]]. [[File:Falco subbuteo MHNT.ZOO.2010.11.105.6.jpg|thumb||left|Aaien fan ''Falco subbuteo'']] De Jeropeeske fûgels oerwinterje yn it suden fan [[Afrika]], de fûgels út Aazje yn it noarden fan [[Yndia]] en [[Pakistan]] en yn it suden fan Sina. == Iten == De blauwe wikel yt it leafst grutte ynsekten sa as [[hynstebiters]] dy hy yn de loft fangt en opyt. Ek lytse fûgels fangt er yn de flecht. De blauwe wikel kin sels sa hurd fleane dat er swellen yn de loft fange kin. == Fuortplanting == De blauwe wikel komt yn april werom út it oerwinteringsgebiet. Hy brûkt âlde nêsten fan [[krie]]ën en oare fûgels. Yn begjin juny leit it wyfke 2-3 [[Aai (bist)|aaien]]. Nei 28 dagen brieden komme de jongen út it aai. Nei likernôch in moanne ferlitte de jongen it nêst en koart dêrnei fleane se út. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]]. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Wikel (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] 3hql8zknu5t6qmavdnk4h2zuidy8msm 0 6700 1171836 1139148 2024-10-27T21:18:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171836 wikitext text/x-wiki #Redirect [[Blauwe wikel]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Falkfûgel]] [[Kategory:Wikel (fûgel)]] j1ybpu865my36vjnhjdpfvb0wczy5gs 1171837 1171836 2024-10-27T21:18:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171837 wikitext text/x-wiki #Redirect [[Blauwe wikel]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Wikel (fûgel)]] eufzwz4h4hznib54ticihapyfi7uu8b 0 6893 1171608 1128846 2024-10-27T14:30:00Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171608 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = | ôfbylding = 2023 Lúkswâld, Hegedyk 69.jpg | ôfbyldingsbreedte = 260 | ôfbyldingstekst = ''Hegedyk'' | wapen = [[Ofbyld:Lúkswâlde vlag.svg|100px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ofbyld:Luxwoude wapen.svg|60px]] | ynwennertal = {{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Lúkswâld}} <small>({{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|TXT=Year}})</small><ref>https://opendata.cbs.nl/statline</ref> | oerflak = 5,07 km², wêrfan: <br> - lân: 5,03 km² <br> - wetter: 0,03 km² | befolkingstichtens = 85 ynw./km² | stêdekloft = | hichte = | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flag of Opsterland.svg|border|20px]] [[Opsterlân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | postkoade = | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|52_59_48_N_5_58_50_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52° 59' N 5° 58' E}} | webside = [http://www.luxwoude.net www.luxwoude.net] | ôfbylding2 = Map NL Opsterlân Lúkswâld.png | ôfbyldingstekst2 = ''Lokaasje Lúkswâld (grien) yn 'e gemeente Opsterlân'' | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Fryslân | lat_deg = 52 | lat_min = 59 | lat_sec = 48 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 58 | lon_sec = 50 | lon_dir = E }} '''Lúkswâld''' (ek wol Lúkswâlde) leit west fan [[De Gordyk]] yn it west fan de gemeente [[Opsterlân]]. De huzen steane yn in [[Lintdoarp|lint]] oan de Hegedyk, de Alde Leane en de Lúkster Heawei. It doarp leit flak lâns de snelwei [[A7]] tusken De Gordyk en [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] en is fan [[De Tynje (doarp)|De Tynje]], De Gordyk en [[Tsjalbert]] ôf berikber. It doarp hat {{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|Lúkswâld}} <small>({{Statistyk wenplak Fryslân ynwenners|TXT=Year}})</small><ref>https://opendata.cbs.nl/statline</ref> ynwenners. == Skiednis == Yn [[1315]] stie yn ''Lukeswalde'', sa't it doe neamd waard, in kapel of tsjerke. Dy is letter ferdwûn. De bewenners tsjerken yn alle gefallen al yn de [[17e iuw|17e]] en [[18e iuw]] yn it buordoarp [[Gersleat]] yn de doetiidske gritenij [[Aenjewier]].<ref>Pierius Winsemius, ''Chroniqve ofte historische geschiedenisse van Vrieslant beginnende vanden jaere nae des werelts scheppinghe 3635. ende loopende tot den jaere nae de gheboorte Christi. 1622.'', Frjentsjer, 1622, Paragraaf oer Opsterlandt.</ref><ref>''Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden'', Diel 15, Amsterdam, Leien, Doardt, Harns, 1788, side 486 en 580.</ref> Lúkswâld is in streekdoarp dat him pas let foarme hat. Lang wie it doarp it lytste fan 'e gritenij [[Opsterlân]]. It doarp hie mar tsien [[Stimhawwende pleats|stimhawwende saten]]. Yn 1749 wennen der noch mar trije húshâldings. Op de gritenijkaart fan [[Christianus Schotanus|Schotanus]] út it begjin fan de 18e iuw is it in streekje mei losse bebouwing lâns de diken en paden nei it noarden: de haadwei is troch de feanen rjochting Gersleat en It Hearrenfean. Fierder de wat eastliker rinnende Heawei nei de ‘Luxter Tinie’, dy't folle letter útgroeie soe ta De Tynje. It doarpswapen hat dêrom in turf, is in feanûntginningsdoarp Oan de ein fan de [[18e iuw]] is it noch altiten lyts. De '[[Tegenwoordige Staat van Friesland]]' melde doe: ''een klein Dorpje [..] op de grenzen van Aengwirden, niet verre van Gersloot, waar onder dit Dorpje in ’t Geestelyke behoort. De landen, die tot dit Dorp behooren, loopen voorby Gersloot in een punt ten einde, op de kaart bekend onder den naam van Luxter Horn, en over dezelve loopt, van den Veenster rydweg, een hooiweg naar Luxter Tinie.'' Lúkswâlde lei op de grins fan in leechfean en healwei de 19e iuw wie de omjouwing fan it doarp troch de [[turf]]winning bot feroare. Op de gritenijkaart fan [[Wopke Eekhoff|Eekhoff]] fan 1848 lizze benoarden it doarp ûnúteachbere plassen troch de leechfeanterij, wêrby't allinnich de beide neamde diken sparre bleaun binne. De plassen rinne oant foarby De Tynje, dêr't de feanterij yn folle gong wie. Troch dy feanterij groeide it lytse doarp foars. Healwei de 18e iuw telde it plak noch gjin tsien ynwenners; begjin [[19e iuw]] wennen der mear as 300 minsken op de smelle stripen lân oan beide kanten fan de dyk. == Mienskip == [[Ofbyld:2023 Lúkswâld, doarpshûs 't Trefpunt.jpg|thumb|left|''Doarpshûs 't Trefpunt'']] [https://www.luxwoude.net/vereniging/plaatselijk-belang Pleatslik Belang] bestie yn 2002 hûndert jier en fierde dat mei in eksposysje. It fernijde doarpshûs [https://www.facebook.com/DorpshuistTrefpunt/?locale=nl_NL 't Trefpunt] waard yn 2016 op 'e nij iepene.<ref>[https://www.waldnet.nl/wn/nieuws/51879/t_Trefpunt_in_Luxwoude_officieel_geopend.html Wâldnet, 21 maaie 2016]</ref> Tsien kear yn 't jier ferskynt de doarpskrante, dêr't ek it skoalnijs yn stiet. === Tsjerke === * [https://www.kerklangezwaag.nl/ PKN-gemeente Lúkswâld-Langsweagen-Jonkerslân] It doarp hat yn de 20e iuw in grifformearde tsjerke hân, dy't ôfbrutsen is. === Skoalle === De iepenbiere basisskoalle De Hoekstien waard yn 2022 sletten. De skoalle fan Lúkswald fusearre op 1 augustus fan dat jier mei de iepenbiere basisskoalle De Wjukslach fan [[Langsweagen]] ta de iepenbiere basisskoalle [https://skoalleitaventoer.nl/ It Aventoer].<ref>[https://www.sa24.nl/nieuws/nieuws/24996/op-naar-it-aventoer-met-video- Sa24.nl, 13 july 2022]</ref> === Ferienings === * [https://langezwaag-luxwoude.friesevogelwachten.nl/nl Fûgelwacht Langsweagen-Lúkswâld] * [https://www.luxwoude.net/vereniging/biljartclub-at-fortun Biljertklup 't Fortún] * [https://www.luxwoude.net/vereniging/stichting-dorpsfeest-luxwoude Stifting Doarpsfeest] * [https://www.luxwoude.net/vereniging/doarpsarchyf-lukswald Doarpsargyf Lúkswâld] * [https://www.facebook.com/p/IJsclub-t-Fort%C3%BBn-100063462815394/?paipv=0&eav=AfZFtGdj41sLfvy7bgVikLiaoX-SUmdwtus7_3phed6V_gZujwPfvdw4SBXjcn-EfAE&_rdr Iisklup 't Fortún] * Linedance The Golddiggers Chainball * Stifting Sweefmûne ''(<small>De list is yn 2023 bywurke mei help fan û.o. de doarpsside. Sjoch foar de meast aktuele ynformaasje oer ferienings op de [https://www.luxwoude.net/verenigingen hiemside fan it doarp])</small>'' === Befolkingsferrin === {| class="wikitable" style="width:450px" |- ! style="text-align:left;"| Jier || 1749 || 1815 || 1855 || 1954 || 1959 || 1964 || 1969 || 1973 |- style="text-align:center;" |style="text-align:left;"| '''Ynwenners''' || 9 || 311 || 116 || 465 || 425 || 392 || 312 || 313 |- ! style="text-align:left;"| Jier || 2005 || 2015 || 2020 |- style="text-align:center;" |style="text-align:left;"| '''Ynwenners''' || 412 || 441 || 440 |} (''<small>Boarnen: 2015 en 2020: [https://allecijfers.nl/woonplaats/luxwoude/ Alle Cijfers]</small>'') === Eveneminten === * Doarpsfeest (twadde wike fan septimber) == Strjitten == [[Ofbyld:2023 Lúkswâld, Hegedyk.jpg|thumb|260px|''Hegedyk'']] Alde Leane, De Opslach, De Weech, De Wyngaarden, Hegedyk, Lúkster Heawei, Nije Leane. == Publikaasje(s) == * {{Aut|A. Postma e.o.}} "Trije yn Ien"; histoarysk fotoboek oer Lúkswâld, Langsweagen en [[Jonkerslân]]. == Sjoch ek == * [[Fryske doarpen]]. {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.luxwoude.net/ webstee fan Lúkswâld] <references/> ---- {{Commonscat|Luxwoude|Lúkswâld}} }} {{Koördinaten|52_59_48_N_5_58_50_E_type:city_scale:29000_region:NL|52° 60' NB, 5° 59' EL}} {{Opsterlân}} {{DEFAULTSORT:Lukswald}} [[Kategory:Lúkswâld| ]] [[Kategory:Doarp of stêd yn Opsterlân]] f0rk7z2ydqq6gh4qx76z2t5p9c1s0hs 0 7143 1171880 1142438 2024-10-27T23:22:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1171880 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=piiptsjilling |Ofbyld= [[File:Common Teal (Anas crecca) near Hodal, Haryana W IMG 6512.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Common Teal (Anas crecca) near Hodal, Haryana W IMG 6509.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Eurasian Teal (Anas crecca) (W1CDR0001378 BD3).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas crecca |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Anas crecca distribution map.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#0080FF}} [[wintergast]]</small> }} De '''piiptsjilling''' (''Anas crecca'') is in fûgel út it skaai fan de [[einen]]. It is de lytste soarte út de famylje fan de [[einfûgels]] dy't yn [[Jeropa]] foarkomt. == Oare nammen == De piiptsjilling wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut mei: ''krik'', ''krikeintsje'', ''lytse tjilling'', ''lytse tsjilling'', ''piiptjilling'', ''pyptjilling'', ''pyptsjilling'', ''poepetjilling'' as ''poepetsjilling''. == Foarkommen == Lykas by in protte einen is der in grut ferskil tusken de beide slachten. It mantsje hat in opfallende kastanjebrune kop, mei in brede griene streek fanôf it each oant achter yn de nekke. Om dizze streek sit in ljochte râne. Fierder hat it mantsje ljochte fearren mei smelle grize streken dertroch. Ek in opfallend kenmerk is de felgiele trijehoek under de sturt. It wyjke is meast brun, lykas it wyfke fan de [[Wylde Ein]]. Beide fûgels hawwe ljochtere fearren op it boarst en hawwe in griene wjukspêgel. De Piiptsjilling is sa'n 35-36 sm lang en hat in wjukspanwiidte fan 60 sm. De einen wage tusken de 25--400 gram. == Fersprieding == De piiptsjilling komt foar op it grutste part fan it noardlik healrûn. Yn West-Jeropa komme se it hiele jier foar, ek yn [[Nederlân]] komme se wol ta brieden, hoewol net yn grut tal. De fûgels dy't yn [[Skandinaavje]] en [[East-Jeropa]] briede oerwinterje by de [[Middellânske See]]. De piiptsjillingen yn [[Noard-Amearika]] wurde faak sjoen as in aparte soarte, de [[Amerikaanske Piiptsjilling]]. == Iten == De piiptsjilling siket syn iten meast yn undjip wetter. Meast ite se ynsektelarven en wjirmkes, mar ek wol parten fan wetterplanten. [[File:Anas crecca MHNT.ZOO.2010.11.18.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e piiptsjilling.]] == Fuortplanting == De piiptsjillingen meitsje fanôf ein april in nêst wêr't it wyfke sa'n 8-10 meast grieneftige aaien yn leit. It wyfke briedt de aaien yn trije wiken út, wêrnei de jongen útkomme en it nêst ferlitte. It duorret dan noch in trije wike foardat de jongen harren sels rêde kinne. Under it brieden en at de jongen lyts binne hâlde de einen harren meast ferside tusken de reiden en oare begroeiïng. Earst at de jongen fleane kinne komme se wer te foarskyn. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] f4bqv0e8gzj4wzs9xmrvmekzut7itbk 0 7145 1171888 1142350 2024-10-27T23:26:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1171888 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=eastein |Ofbyld= [[File:Gadwall-Anas-strepera.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Gadwall-female.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Mareca strepera - Gadwall XC436359.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca strepera |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Mareca strepera map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''eastein''' (''Mareca strepera'') is in fûgel út it skaai fan de [[smjunten]]. De fûgels út dit skaai hawwe in skoft yndield west by de gewoane [[Einen]]. De eastein is dêrom ek wol te finen ûnder de namme ''Anas strepera''. It skaai ''Mareca'' is lykwols op 'e nij ynfierd. == Oare nammen == De eastein wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut mei: ''easterske ein'', ''griet'', ''gryffûgel'', ''grypfûgel'' as ''ropein''. == Foarkommen == De eastein is mei in grutte fan 43-51 sm krekt in slachje lytser as de [[Wylde Ein]]. De fûgels wage tusken de 500-1300 gram en hawwe in wjukspanwiidte fan 95 sm. Oars as de measte einen is it mantsje net opfallend. Dúdlike kenmerken binne syn swarte snaffel en syn swarte sturt en kont. Fierder binne de fûgels, foaral yn de flecht wer te kennen oan harren opfallende swart-wite wjukspegel. == Fersprieding == De eastein komt yn East- en Midden-Jeropa foar, en ek yn Aazje en Noard-Amearika. Hy komt meast foar by grutte ûndjippe marren yn it steppe- en prairy-gebiet. Eartiids kaam der yn Jeropa meast yn it easten foar, mar de lêste tiid wurdt it gebiet útwreide nei it westen en it noarden. It is in echte trekfûgel dy by winterdei nei it suden lûkt. == Iten == De eastein yt eins allinich plantaardich. Hy yt meast wetterplanten dy hy op de kop swimmend ûnder wetter plukt. By útsondering yt er ek wolris in pear wetterynsekten of lytse fiskjes. [[File:Mareca strepera MHNT.ZOO.2010.11.18.4.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e eastein.]] == Fuortplanting == De eastein briedt fan maaie oant july. Hy makket in nêst op de grûn, meast oan de wetterkant in de tichte begroeiïng. It wyfke leit 8-12 giele aaien, dy troch harsels yn 24-26 dagen útbret wurde. De jongen ferlitte it nêst fuortendalik en kinne nei 7 wiken fleane. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] qdc3ie1jsexz0eddloo36qnowzd0zdr 1171889 1171888 2024-10-27T23:26:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171889 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=eastein |Ofbyld= [[File:Gadwall-Anas-strepera.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Gadwall-female.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Mareca strepera - Gadwall XC436359.mp3|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca strepera |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Mareca strepera map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''eastein''' of '''ropein''' (''Mareca strepera'') is in fûgel út it skaai fan de [[smjunten]]. De fûgels út dit skaai hawwe in skoft yndield west by de gewoane [[Einen]]. De eastein is dêrom ek wol te finen ûnder de namme ''Anas strepera''. It skaai ''Mareca'' is lykwols op 'e nij ynfierd. == Oare nammen == De eastein wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut mei: ''easterske ein'', ''griet'', ''gryffûgel'', ''grypfûgel'' as ''ropein''. == Foarkommen == De eastein is mei in grutte fan 43-51 sm krekt in slachje lytser as de [[Wylde Ein]]. De fûgels wage tusken de 500-1300 gram en hawwe in wjukspanwiidte fan 95 sm. Oars as de measte einen is it mantsje net opfallend. Dúdlike kenmerken binne syn swarte snaffel en syn swarte sturt en kont. Fierder binne de fûgels, foaral yn de flecht wer te kennen oan harren opfallende swart-wite wjukspegel. == Fersprieding == De eastein komt yn East- en Midden-Jeropa foar, en ek yn Aazje en Noard-Amearika. Hy komt meast foar by grutte ûndjippe marren yn it steppe- en prairy-gebiet. Eartiids kaam der yn Jeropa meast yn it easten foar, mar de lêste tiid wurdt it gebiet útwreide nei it westen en it noarden. It is in echte trekfûgel dy by winterdei nei it suden lûkt. == Iten == De eastein yt eins allinich plantaardich. Hy yt meast wetterplanten dy hy op de kop swimmend ûnder wetter plukt. By útsondering yt er ek wolris in pear wetterynsekten of lytse fiskjes. [[File:Mareca strepera MHNT.ZOO.2010.11.18.4.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e eastein.]] == Fuortplanting == De eastein briedt fan maaie oant july. Hy makket in nêst op de grûn, meast oan de wetterkant in de tichte begroeiïng. It wyfke leit 8-12 giele aaien, dy troch harsels yn 24-26 dagen útbret wurde. De jongen ferlitte it nêst fuortendalik en kinne nei 7 wiken fleane. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] 0puprpkbi6cj5absppt1olwnh7ugx20 0 7151 1171879 1139683 2024-10-27T23:21:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171879 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=pylksturt |Ofbyld= [[File:Northern Pintails (Male & Female) I IMG 0911.jpg|250px]]<br><small>mantsje (l.) en wyfke (rj.)</small> |lûd=[[File:Anas acuta.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas acuta |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:AnasAcutaIUCN2019 2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]] |Kolom2= {{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]]<br>{{Color box|#FF00FF}} [[dwaalgast]] }}</small> }} De '''pylksturt''' (''Anas acuta'') is in fûgel út it skaai fan de [[einen]]. == Foarkommen == It mantsje fan de Pylksturt is yn de briedtiid net te miskennen. Hy is meast griis, mei in wyt boarst en in lange wite nekkestreek, dy't op syn donkerbrune kop einiget. By it achterein is er wyt mei swart en hy hat in lange puntige sturt dy't wol in 10 sm lang wurde kin. Dêr tanket de ein yn de measte talen ek syn namme oan. It wyfke is hielendal brún wêrby't har boarst wat ljochter is. Sy hat ek in lange puntige sturt hoewol't dy aardich koarter is as by it mantsje. Bûten de briedtiid hat de jerke ek de ûnopfallende tekening fan it wyfke. Mar omdat dizze einen wat finer binne as de measte oaren mei in lange smelle hals, binne beide slachten goed te ûnderskieden fan oare einesoarten. De Pylksturt is in aardich grutte ein, it mantsje is meast 65-75 sm, it wyfke sa'n 10 sm lytser. De fûgels weachje tusken de 700-1200 gram en hawwe in wjukspanwiidte oant 85 sm. [[File:Pijlstaart mannetje en vrouwtje-4961953.webm|left|thumb|250px|In fideo fan 'e pylksturt.]] == Fersprieding == De Pylksturt is in tige algemiene ein dy't briedt yn de noardlike gebieten fan [[Jeropa]] en [[Aazje]] en yn [[Noard-Amearika]] yn [[Alaska]] en [[Kanada]] en it midden-westen fan de [[Feriene Steaten]]. De Pylksturt is in echte trekfûgel dy't meast in hiel ein nei it suden lûkt yn de winter, guon fûgels fleane hielendal nei sintraal Afrika. Bûten de briedtiid hâlde se harren meast op yn kloften, faak ek mei oare einesoarten. <br /> De Pylksturt hâldt fan in iepen gebiet mei stilsteand wetter. == Iten == De Pylksturt yt it meast wetterplanten dy't hy swimmend yn it wetter op yt. Yn de briedtiid yt er ek wol wetterynsekten. == Fuortplanting == De Pylksturten briede meast yn april en maaie. As se yn harren briedgebiet oankomme hawwe se al pearkes foarme. It wyfke makket yn de tichte begroeiïng in nêst dat mei dûns beklaaid wurd, it nêst hoecht net ticht by de wetterkant te lizzen, mar kin ek wol wat fierder op yn it lân lizze. Dêr leit se 6-12 grutte felgriene aaien dy se yn in trije wiken útbriedt. De jongen kinne nei sa'n 7 wike fleane. [[File:Anas acuta MHNT.ZOO.2010.11.20.6.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e pylksturt.]] {{DEFAULTSORT:Pilksturt}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bermuda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] 3vi6uuua3qo36rz1rn3lpytciiq1syz 0 7833 1172119 1139585 2024-10-28T11:44:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172119 wikitext text/x-wiki {{stobbe|bist}}[[Ofbyld:Grus grus 2 (Marek Szczepanek).jpg|thumb|right|200px|Kraanfûgel]] De '''gewoane kraanfûgels''' of '''gewoane kranen''' (''Grus'') foarmje it grutste [[skaai (taksonomy)|skaai]] yn de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[kraanfûgels]] (''Gruidae''). It skaai waard yn [[1760]] yntrodusearre troch [[Mathurin Jacques Brisson]] yn syn boek ''Ornithologie'' (''fûgelkunde''). == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[kraanfûgels]] (''Gruidae'') ** ''Skaai'': '''gewoane kraanfûgels''' (''Grus'') *** ''Soarte'': [[kraanfûgel]] (''Grus grus'') *** ''Soarte'': [[swarthalskraanfûgel]] (''Grus nigricollis'') *** ''Soarte'': [[muontsekraanfûgel]] (''Grus monacha'') *** ''Soarte'': [[Sineeske kraanfûgel]] (''Grus japonensis'') *** ''Soarte'': [[trompetkraanfûgel]] (''Grus americana'') *** ''Soarte'': [[Sibearyske kraanfûgel]] (''Grus leucogeranus'') [[Kategory:Gewoane kraanfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Kraanfûgel]] 625685olidzhtult6kykd1t4lue22o6 0 8112 1171642 1170087 2024-10-27T15:13:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171642 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grutte wite koalflinter |Ofbyld= [[File:Large white spread wings.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[wytflinters]] (''Pieridae'') |Skaai= [[koalfinters]] (''Pieris'') |Wittenskiplike namme= Pieris brassicae |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''grutte wite koalflinter''' (''Pieris brassicae'') is in soarte yn it skaai fan de [[Koalflinters]] (''Pieris''). == Fersprieding == De grutte wite koalflinter is oeral te finen; it is dan ek in algemiene [[stânflinter]]. Neffens eartiids is de fersprieding net feroare. Dat de Grutte Wite Koalflinter eartiids ek al algemien wie, docht bygelyks bliken út Ter Haar, dy't yn [[1928]] de soarte yn hiel Nederlân soms tige skealik neamt. Dizze flinter stiet op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] as ''net bedrige''. == Flinter == De fleantiid: begjin april oant ein juny, en begjin july oant healwei oktober, foaral tusken 15 july en 1 septimber. == Rûp == It liif fan de [[rûp]] is griiseftich en hielendal bedekt mei swarte tekens en stippen. De rûp hat giel op 'e sydkant. De rûp fret foaral koal. De jonge rûpen libje yn groepferbân en ite foaral de rânen fan it blêd. De gruttere rûp libbet allinnich. De rûp ferpopket him ûnder in keunstmjittich kapke fan blêden. == Ofbyldings == <gallery mode=packed heights="160px"> (MHNT) Pieris brassicae - Ste.Foy d'Aigrefeuille Haute-Garonne France - male dorsal.jpg|''Pieris brassicae'' ♂ (MHNT) Pieris brassicae - Ste.Foy d'Aigrefeuille Haute Garonne France - male ventral.jpg|''Pieris brassicae'' ♂ △ (MHNT) Pieris brassicae - Foret de Bouconne, France - female dorsal.jpg|''Pieris brassicae'' ♀ (MHNT) Pieris brassicae - Foret de Bouconne, France - female ventral.jpg|''Pieris brassicae'' ♀ △ </gallery> <gallery mode=packed heights="160px"> Large White eggs 600.jpg|Aaikes Pieris brassicae (caterpillar).jpg|Rûp Großer Kohlweißling.JPG|[[Pop]] Pieris brassicae - lt.jpeg|Underside </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] == Keppeling om utens == * {{Wikisoarten|Pieris brassicae}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Koalflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Afrika]] 9il1iznwqkz7x0n5q8ohqovoa5ij607 0 8114 1171596 1142414 2024-10-27T14:15:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171596 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse foksflinter |Ofbyld= [[File:Aglais urticae LC0310.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[foskes]] (''Aglais'') |Wittenskiplike namme= Aglais urticae |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Aglais urticae appearance.png|center|250px]] }} De '''lytse foksflinter''' (''Aglais urticae'') is in soarte yn it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] fan de [[foskes]] (''Aglais''). == Namme == De lytse foksflinter hjit yn it Frysk ek wol ''Foske'' as ''Lytse Foks''. [[Ofbyld:lytse foks.jpg|left|thumb|250px|lytse foksflinter.]] == Fersprieding == De lytse foksflinter is in algemiene [[stânflinter]]. De flinters komme soms foar yn grutte oantallen. Se binne faak te finen yn tunen. De flinter fertoant swalkgedrach. == Flinter == De fleantiid: ein maaie - begjin augustus, en ein july - winter - april, foaral augustus. == Rûp == [[Ofbyld:Ruplytsefoks.jpg|thumb|left|Rûp]] It liif fan de rûp is gieleftich griis; bytiden is de rûp donkerder. De kop is swart mei giele flekjes. Jonge rûpen meitsje spinselnêsten yn brânnettels. Dy spinsels binne maklik te finen; se binne faak te finen op iepen en sinnige plakjes. Folwoeksen rûpen libje allinnich. De rûp fret fan de [[grutte brânnettel]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Litse foksflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Foske]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] dpguxnhzkytgtxo6gt8qy11bbcie9mu 0 8122 1171640 1008374 2024-10-27T15:12:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171640 wikitext text/x-wiki [[File:Colias nina tsurpuana male Paratype 03 ventral side ZSM.jpg|thumb|''Colias nina'']] '''Wytflinters''' (''Pieridae'') binne in famylje fan [[oerdeiflinters]] yn it skift fan de [[flinters]] (Lepidoptera). De soarten yn de famylje fan de Wytflinters hawwe almeast in dúdlik ferskil tusken mantsje en wyfke. It binne flinters mei in spanwiidte fan likernôch 5sm en, oars as by guon oare famyljes, folslein ûntwikkele foarpoaten. De tekening fan de flinters is foar it meastepart [[ultrafiolet]]. Hjirtroch lykje de Wytflinters min ofte mear igaal kleure. Mar oars as wat de namme oanjout binne net alle soarten yn dizze famylje wyt; hja binne ek read, oranje en giel en sels binne der swarte Wytflinters. De aaikes binne almeast wyt of giel en ribbich rûn. De griene rûpen hawwe faak [[Krúsblomplanten]] as [[weardplant]]en. == Klassifikaasje == * ''Skift'' [[Flinters]] (''Lepidoptera'') ** ''Famylje'' '''Wytflinters''' (''Pieridae'') *** ''Skaai'' (''Anteos'') *** ''Skaai'' (''Aphrissa'') *** ''Skaai'' (''Catopsilia'') *** ''Skaai'' [[Luzerneflinters]] (''Colias'') *** ''Skaai'' (''Dercas'') *** ''Skaai'' (''Eurema'') *** ''Skaai'' (''Gandaca'') *** ''Skaai'' [[Gieltsjes]] (''Gonepteryx'') *** ''Skaai'' (''Kricogonia'') *** ''Skaai'' (''Leucidia'') *** ''Skaai'' (''Nathalis'') *** ''Skaai'' (''Phoebis'') *** ''Skaai'' (''Zerene'') *** ''Skaai'' (''Dismorphia'') *** ''Skaai'' (''Enantia'') *** ''Skaai'' (''Leptidea'') *** ''Skaai'' (''Lieinix'') *** ''Skaai'' (''Moschoneura'') *** ''Skaai'' (''Patia'') *** ''Skaai'' (''Pseudopieris'') *** ''Skaai'' (''Anthocharis'') *** ''Skaai'' (''Euchloe'') *** ''Skaai'' (''Calopieris'') *** ''Skaai'' (''Colotis'') *** ''Skaai'' (''Eroessa'') *** ''Skaai'' (''Eronia'') *** ''Skaai'' (''Gideona'') *** ''Skaai'' (''Hebomoia'') *** ''Skaai'' (''Nepheronia'') *** ''Skaai'' (''Pareronia'') *** ''Skaai'' (''Aoa'') *** ''Skaai'' (''Aporia'') *** ''Skaai'' (''Appias'') *** ''Skaai'' (''Archonais'') *** ''Skaai'' (''Ascia'') *** ''Skaai'' (''Baltia'') *** ''Skaai'' (''Belenois'') *** ''Skaai'' (''Catastica'') *** ''Skaai'' (''Cepora'') *** ''Skaai'' (''Delias'') *** ''Skaai'' (''Dixeia'') *** ''Skaai'' (''Elodina'') *** ''Skaai'' (''Eucheira'') *** ''Skaai'' (''Hesperocharis'') *** ''Skaai'' (''Infraphulia'') *** ''Skaai'' (''Itaballia'') *** ''Skaai'' (''Ixias'') *** ''Skaai'' (''Leodonta'') *** ''Skaai'' (''Leptophobia'') *** ''Skaai'' (''Leptosia'') *** ''Skaai'' (''Leuciacria'') *** ''Skaai'' (''Mathania'') *** ''Skaai'' (''Melete'') *** ''Skaai'' (''Mesapia'') *** ''Skaai'' (''Mylothris'') *** ''Skaai'' (''Neophasia'') *** ''Skaai'' (''Piercolias'') *** ''Skaai'' (''Pereute'') *** ''Skaai'' (''Perrhybris'') *** ''Skaai'' (''Phrissura'') *** ''Skaai'' (''Phulia'') *** ''Skaai'' (''Pieriballia'') *** ''Skaai'' [[Koalflinters]] (''Pieris'') *** ''Skaai'' (''Pinacopteryx'') *** ''Skaai'' (''Pontia'') *** ''Skaai'' (''Prioneris'') *** ''Skaai'' (''Pseudomylothris'') *** ''Skaai'' (''Saletara'') *** ''Skaai'' (''Sinopieris'') *** ''Skaai'' (''Tatochila'') *** ''Skaai'' (''Zegris'') *** ''Skaai'' (''Pseudopontia'') == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Witflinter}} [[Kategory:Wytflinter| ]] [[Kategory:Flinterfamylje]] by7ba7l1muorlfzpyi0dicrmauvv8sw 0 8123 1171636 1142413 2024-10-27T15:11:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171636 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme= |Ofbyld= [[File:Lycaena_phlaeas1.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena'') |Wittenskiplike namme= Lycaena phlaeas |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1761 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lytse fjoerflinter''' (''Lycaena phlaeas'') is in soarte yn it skaai fan de [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena''). == Fersprieding == De lytse fjoerflinter is in algemiene [[stânflinter]], mar wurdt meastal net yn grutte oantallen oantroffen. Faak is er te finen op drûge greiden en heide. De flinter is honkfêst. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De boppekant fan de flinter is altyd oranje mei ûnregelmjittige swarte plakjes. De ûnderkant is griisbrún mei lytse plakjes. Yn Fryslân wurde alle jierren flinters sjoen wêrby it oranje ferfongen is troch ljochtgiel of wyt. ===Fljochtiid === Heal april - ein juny, en begjin july - ein oktober, foaral 5 - 20 augustus. De lytse fjoerflinter fljocht yn twa generaasjes, soms yn trije generaasjes. == Rûp == De rûp kin 20 mm lang wurde. It liif is donkergrien mei in readbrune streek oer de rêch. De rûp is bedutsen mei lytse wite wartsjes mei dêrop koarte donkere hierkes. De kop is lyts en brún. De rûp is meastal te finen oan de ûnderkant fan de blêden. De rûp fret in lyts laachje fan it blêd, wêrtroch besette blêden goed wer te kennen binne oan it trochfallende ljocht. De rûp fret fan de [[lytse surk]] en de [[soere surk]]. <gallery mode=packed heights=150px style="text-align:left"> File:Lycaena phlaeas - Kulna.jpg|lytse fjoerflinter File:Lycaena_phlaeas_rup.jpg|rûp fan de lytse fjoerflinter File:Lycaena_phlaeas2.jpg|lytse fjoerflinter </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Litse fjoerflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte fjoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] ixjnspqd7elk0w6qjqbjxncr35z898u 0 8134 1171590 1142344 2024-10-27T14:12:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelingen om utens */ kt 1171590 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=deipau-each |Ofbyld= [[File:Peacock butterfly (Aglais io) 2.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[foskes]] (''Aglais'') |Wittenskiplike namme= Aglais io |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''deipau-each''' (''Inachis io'') is in soarte yn de famylje fan de [[aureliaflinters]] (''Nymhalidae'') == Fersprieding == De deipau-each is ien fan de meast algemiene [[deiflinter]]s yn Nederlân. Dit hat wierskynlik net altyd sa west. Snellen (1867) skriuwt dat deipau-eagen by sommige flechten sjoen wurde, mar soms ek inkele jierren nét. Yn de rin fan de tweintichste iuw waard it ferspriedingsgebiet útwreide en hjoed-de-dei is de soarte in tige algemiene [[stânflinter]] dy't oeral sjoen wurdt. De Deipau-each is in swermlustige soarte. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] stiet de soarte as ''net bedrige''. == Flinter == De flinter is werom te kennen oan de opfallende eachplakken dy't op de boppekant fan de wjukken sitte. De wjuklingte is 24-31 mm. De flinter oerwinteret op fochtige en frisse plakken yn beammen en gebouwen. '''De fleantiid''': juny - winter - juny. Fljocht soms in twa generaasjes. <gallery mode=packed> eachrup.jpg|Rûpen fan de Deipau-each. Paon-du-jour MHNT CUT 2013 3 14 Cahors Dos.jpg|Deipau-each Paon-du-jour MHNT CUT 2013 3 14 Cahors Ventre.jpg| △ Deipau-each </gallery> == Rûp == De rûp kin 40 mm lang wurde. It liif is bedutsen mei swarte en wite stipkes. Ek de toarnen dy't op de kop sitte binne swart. Jonge rûpen libje yn groepen yn spinselnêsten. De folwoeksen rûp libbet allinnich. De rûp groeit yn de foarsimmer en yn geunstige jierren ek in de simmer en neisimmer. It popstadium duorret likernôch trije wike. De rûp fret fan de [[Grutte Brânnettel]] op fochtige en skadige plakken. Ek de planten hop (''Humulus lupulus'') en [[Lytse Brânnettel]] (''Urtica urens'') kinne fiedsel foar de rûp wêze. == Taksonomy == [[Ofbyld:each1.jpg|right|200px]] De Deipau-each is de iennichste soarte yn it skaai fan de [[Deipau-eagen]]. Resint ûndersyk jout oan dat de soarte mûglik net yn in apart skaai hoecht, mar ta de [[Foskes]] (''Aglais'') rekkene wurde kin. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]]. == Keppelingen om utens == * {{Wikiwurdboek}} * {{Wikisoarten|Inachis io}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Foske]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] t4r03hilq2a40fg32ka9j085e7c89sm 0 8136 1171589 1167378 2024-10-27T14:11:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171589 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=bûnt sâneachje |Ofbyld= [[File:Bûnt sâneachje1.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[bûnte sâneachjes]] (''Pararge'') |Wittenskiplike namme= Pararge aegeria |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''bûnt sâneachje''' (''Pararge aegeria'') is in soarte yn it skaai fan de [[bûnte sâneachjes]] (''Pararge''). == Fersprieding == It Bunt Sâneachje libbet foaral oan boskrânen en yn iepen leaf- en nuddelbosken. Soms wurde der ek bûnte sâneachjes sjoen yn tunen en parken yn boskrike omjouwings. It ferspriedingsgebiet is tanommen. Op dit momint is it Bûnt Sâneachje de flinter dy't it meast tanimt in it Nederlânske lânskip. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] stiet it bûnte sâneachje as ''net bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is 19-22 mm. De foarwjuk is op de boppekant donkerbrún mei in gieloranje plakkepatroan en in swarte eachplak mei in wite râne. Op de boppekant fan de achterwjukken binne noch trije of fjouwer eachplakken mei dy kleuren. === De fleantiid === De flinter fljocht fan ein maart oant ein oktober, foaral tusken 10 oant 25 maaie en 15 july oant 20 augustus. It Bûnt Sâneagje fljocht yn trije oerrinnende generaasjes. [[Ofbyld:Bûnt sâneachje rûp.jpg|left|framed|Rûp fan it bûnt sâneachje.]] == Rûp == De rûp kin 30 mm lang wurde. It liif is felgrien mei in donkergriene rêch. De rûp is bedutsen mei koarte wite hierkes. De rûp groeit de hiele simmer. Der binne hiele rappe groeiers mar er binne ek hiele trage groeiers. De rûp oerwintert almeast as pop, mar ek wol as [[healwaaks rûp]]en yn gerspôlen. De rûp fret ferskillende soarten gers. == Taksonomy == It Bûnt Sâneachje is yn [[1758]] as ''Papilio aegeria'' beskreaun troch [[Carolus Linnaeus]], yn de tsiende útjefte fan syn ''Systema Naturae''. [[Jacob Hübner]] yntrodusearre yn [[1819]] it skaai fan de Sâneachjes (''Pararge''), wat de namme feroare ta ''Pararge aegeria''. Trochdat [[William Evans]] yn [[1923]] it skaai mei in letter te min oantsjutte wurdt it Bûnt Sâneachje ek wol oantsjut as ''Parage aegeria''. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Ofbyld:Bûnt sâneachje2.jpg|framed|center|Bûnt sâneachje.]] {{DEFAULTSORT:Bunt Saneachje}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Bûnt sâneachje (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] 6v59lsa88bo54elqn53s4536ny9ntd5 0 8138 1171644 1142418 2024-10-27T15:14:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171644 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse wite koalflinter |Ofbyld= [[File:Kleiner Kohlweissling Pieris rapae 2.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[wytflinters]] (''Pieridae'') |Skaai= [[koalfinters]] (''Pieris'') |Wittenskiplike namme= Pieris rapae |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lytse wite koalflinter''' ''(Pieris rapae)'' is in soarte yn it skaai fan de [[Koalflinters]] ''(Pieris).'' == Foarkommen == De lytse wite koalflinter libbet yn tige ferskillende biotopen, lykas drûchten, tunen, diken, blomrike greiden en boskrânen. De Lytse Wite Koalflinter is yn Fryslân tige algemien. == Flinter == De wjuklingte is 21-27 mm. It mantsje en it wyfke hawwe beide twa swarte plakjes op de foarwjukken. By it wyfke binne de plakken in bytsje grutter. === Fleantiid === De flinter is te sjen fan begjin april ôf oant ein juny, en begjin july oant heal augustus. Dat jildt foaral foar de twadde helte fan juny. De Lytse Wite Koalflinter fleant soms yn trije en soms sels yn fjouwer oerrinnende generaasjes. == Rûp == De rûp kin 30 mm lang wurde. It liif is blau-eftich grien en bedutsen mei fine, lytse swarte stipkes. De gruttere rûp fret foaral út it hert fan de [[Koal]]plant; sadwaande kin er grutte skea feroarsaakje. Túnkers binne dan ek net wiis mei dizze rûp. De groei fan de rûp fynt foaral plak yn de simmer. De rûp ferpopket him meastentiids ûnder in keunstmjittich dakje fan stiennen of planten. Der oerwinterje gjin flinters, allinnich poppen. De rûp fret in soad [[Krúsblommigen]] lykas Koal, [[Damastblom]], [[Wyld Koalsied]], [[Dúnkoalsied]], [[Radys]], [[Pinksterblom (plant)|Pinksterblom]], [[Judaspeinje]], [[Wylde Reseda]] en [[Giele Reseda]]. <gallery> Ofbyld:Kleiner Kohlweissling Pieris rapae.jpg|Rûp Ofbyld:ChristianBauer Pieris rapae cocoon.jpg|Poppe Ofbyld:Pieris.rapae.6834.jpg|Flinter </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Litse wite koalflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Koalflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] b2g7m1nk0798hyfonx3hg0y6a407elg 0 8147 1171941 1158794 2024-10-27T23:50:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171941 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grutte seachbek |Ofbyld= [[File:Mergus merganser, female and male, Vaxholm, Sweden.jpg|250px]]<br><small>mantsje (foaroan) en wyfke (dêrefter)</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[seachbekken]] (''Mergus'') |Wittenskiplike namme= Mergus merganser |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:MergusMerganserIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''grutte seachbek''' (''Mergus merganser'') is in fûgel út it skaai fan de [[seachbekken]]. == Oare nammen == De grutte seachbek wurdt yn it Frysk ek wol oantsjut mei: ''grutte bûnte dûkein'', ''grutte bûnte dûkelein'', ''grutte bûnte dûker'' as ''grutte seachdûker''. == Foarkommen == [[Ofbyld:Mergus_merganser_Gänsesäger2.jpg|thumb|left|It wyfke.]] De grutte seachbek is in 65 sm grutte ein. It mantsje is goed wer te kennen oan syn swarte grieneftich glânzjende kop en syn swarte rêch; fierder is er wyt. It wyfke liket op de [[bûnte seachbek]] mei har readbrune kop en fierders grize fearren. == Iten == It iten fan de grutte seachbekken bestiet foaral út fisk, dy't se mei harren smelle skerpe snaffel ûnder it dûken fange. De fûgels kinne wol oant sa'n tsien meter djip dûke. == Fersprieding == De briedgebieten fan de grutte seachbek binne te finen yn Noard-Jeropa, Noard-Aazje en Noard-Amearika. Yn de winter lûke de fûgels nei iisfrij wetter, meast gruttere marren mei in protte fisk. Yn de súdlike parten fan syn ferspriedingsgebiet bliuwt de fûgel it jier rûn op it selde plak. [[File:Mergus merganser MHNT.ZOO.2010.11.30.2.jpg|thumb|left|180px|Aaien fan de grutte seachbek]] == Fuortplanting == Grutte seachbekken binne hoalebrieders, dy't meast beamhoalen brûke. It hol wurdt mei dûns beklaaid wêrnei't it wyfke fan april ôf sa'n 7-14 aaien leit. De aaien wurde allinich troch it wyfke yn 32 oant 35 dagen útbret. De einepyken ferlitte it nêst nei in dei, wêrby't se harren nei ûnderen falle litte. It wyfke liedt de jongen nei it wetter. Ynstee fan fisken frette de jongen earst in skoft wetterynsekten en wjirms. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] ld6qk98wvf4eh7qcmmiocjijslgr671 0 8148 1171634 1142393 2024-10-27T15:10:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171634 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=ikarusblaujurkje |Ofbyld= [[File:Common blue butterfly (Polyommatus icarus) male 3.JPG|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Common blue butterfly (Polyommatus icarus) female.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[blaujurkjes]] (''Polyommatus'') |Wittenskiplike namme= Polyommatus icarus |Beskriuwer, jier= Rottemburg, 1775 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''ikarusblaujurkje''' (''Polyommatus icarus'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[blaujurkjes]] (''Polyommatus''). == Foarkommen == It ikarusblaujurkje is in tige algemiene [[stânflinter]]. De flinter kin fûn wurde yn greiden op diken en bjirmen. De flinter kin ferspraat oer hiel [[Nederlân]] sjoen wurde. It is in frij honkfêste soart. == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 15 mm. De boppekant fan de wjuk is by it mantsje blau en by it wyfke brún. Soms hat dat brún in sterke blauwe bestowing, mar it komt ek foar dat der suver brune wyfkes fûn wurde. Op de ûnderkant fan de foarwjuk steane twa grutte plakken. De plakken op de ûnderkant fan de foar- en de achterwjuk binne like grut. === Fljochtiid === De flinter fljocht fan begjin maaie oant begjin oktober, foaral fan 1 oant 25 juny en fan 25 july oant 25 augustus. It ikarusblaujurkje fljocht soms yn twa of trije oerrinnende generaasjes. == Rûp == De rûp kin 15 mm lang wurde. It liif is felgrien mei in donkere griene rêchline. Der rinne wyteftige streken by de sydkant fan de rûp lâns. Hy oerwinteret as in [[healwaaks rûp]] tusken lagen planteôffal. De rûp groeit yn de neisimmer en de betide hjerst en it dêrnei kommende foarjier. De rûp ferpopket frij op de grûn. De rûp fret fan de [[hopklaver]] en de [[tôchklaver]]. <gallery> Ofbyld:Polyommatus icarus (female) - Kulna.jpg|in wyfke Ofbyld:Polyommatus icarus (male) - Niitvälja.jpg|in mantsje Ofbyld:Common blue Polyommatus icarus in flight.jpg|in mantsje yn flecht </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[kategory:Blaujurkje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] 63eslxm4d2rbna8h74hdmp5rc3dby91 0 8149 1171598 1140161 2024-10-27T14:16:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171598 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse iisfûgelflinter |Ofbyld= [[File:White admiral (Limenitis camilla).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[iisfûgelflinters]] (''Limenitis'') |Wittenskiplike namme= Limenitis camilla |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1764 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lytse iisfûgelflinter''' (''Limenitis camilla'') is in soarte yn de famylje fan de [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae''). == Foarkommen == De lytse iisfûgelflinter libbet foaral in ôfwikseljende fochtige mingde bosken of leafbosken. Hy kaam earder foar op in grut diel fan de sângrûnen yn East- en Súd-Nederlân. Op it stuit binne se allinnich nog te finen yn [[Twinte]] en de [[Achterhoek]]. Fan 1990 ôf is de flinter sterk efterútgongen. De Lytse Iisfûgelflinter is in honkfêste soart. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''bedrige'', mar ynternasjonaal komt er noch rûnom foar. [[Ofbyld:Kleiner Eisvogel Amstetten 0706.jpg|thumb|left|lytse iisfûgelflinter]] == Flinter == De wjuklingte is likernôch 22 oant 29 mm. Oer de ûnderkant fan de efterwjuk rint in dûbele rige donkere plakjes. De flinter liket sterk op de [[Blauwe Iisfûgelflinter]]. === Fljochtiid === De flinter fljocht fan ein maaie ôf oant ein augustus. Benammen de earste helte fan juny oant ein july. Soms is der in twadde generaasje yn septimber mar dat is mar hiel seldsum. == Rûp == De rûp kin 30 mm wurde. It liif is felgrien mei twa rigen brune fertakke toarns op 'e rêch. De kop is brún. De hiele rûp is bedutsen mei wite wartsjes. De rûp hat in tige ûnderskiedend fretspoar. De rûpen frette de blêden sà op dat allinnich de middennerf stean bliuwt. Se oerwinterje troch in blêd fan de [[Kamperfoelje]] byelkoar te spinnen ta in soartemint kapsule. De rûp fret allinnich fan de Kamperfoelje. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Ofbyld:Leminitis camilla bockmerholz2004.jpg|thumb|400px|center|Lytse Iisfûgelflinter mei sprate wjukken.]] {{DEFAULTSORT:Litse iisfugelflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Iisfûgelflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] 8p76vrvspfq2ulyhchqum578j0k0r9g 0 8153 1171645 1143946 2024-10-27T15:14:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171645 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=oranje luzerneflinter |Ofbyld= [[File:Colias croceus (Dordogne).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[wytflinters]] (''Pieridae'') |Skaai= [[luzernefinters]] (''Colias'') |Wittenskiplike namme= Colias croceus |Beskriuwer, jier= Geoffroy, 1785 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''oranje luzerneflinter''' (''Colias croceus'') is in soarte yn it skaai fan de [[luzerneflinters]] (''Colia''). == Foarkommen == De oranje luzerneflinter is in frij algemiene trekflinter dy't fan maaie oant oktober yn Nederlân wêze kin. Der binne soms jierren dat de flinter rûnom sjoen wurdt, mar it swiertepunt fan de waarnimmings leit yn it suden fan it lân en de kuststreek bylâns. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 22 oant 27 mm. De boppekant fan de wjuk is oranje mei giel. By de mantsjes is de dûnkere achterrâne oan de boppekant troch ljochte ieren trochbrutsen. De wyfkes binne oranje en hawwe oranje stippen yn de donkere efterrâne. De Oranje Luzerneflinter rêstet noait út mei sprate wjukken. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Colias croceus - Durfort Tarn France - male dorsal.jpg| ''Colias croceus croceus'' ♂ (MHNT) Colias croceus - Durfort Tarn France - male ventral.jpg| ''Colias croceus croceus'' ♂ △ (MHNT) Colias croceus f. helice - Wyzyna, Okolice Polska - female dorsal.jpg|''Colias croceus f. helice'' ♀ (MHNT) Colias croceus f. helice - Wyzyna, Okolice Polska - female ventral.jpg|''Colias croceus f. helice'' ♀ △ </gallery> === Fleantiid === De earste flinters wurde sjoen yn maaie/juny. De neikommende generaasjes wurde sjoen begjin july oant begjin novimber. == Rûp == De rûp wurdt likernôch 35 mm. It liif is grien, mei in dizige oranje streek der oer. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Ofbyld:Bolboreta 03-08-2006 Bastavales Galicia 4.jpg|center|thumb|400px|Oranje Luzerneflinter.]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Luzerneflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] hszgqvqaye4r3qrig3r4r4ko3kvrscw 0 8154 1171602 1142470 2024-10-27T14:19:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171602 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=stikelflinter |Ofbyld= [[File:0 Belle-dame (Vanessa cardui) - Echinacea purpurea - Havré (3).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[atalantaflinters]] (''Vanessa'') |Wittenskiplike namme= Vanessa cardui |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''stikelflinter''' (''Vanessa cardui'') is in soarte yn it skaai fan de [[atalantaflinters]] (''Vanessa''). == Foarkommen == De stikelflinter is in [[trekflinter]]. Hy kin de winters yn ús lân net oerlibje. Alle jierren wurdt Europa kolonisearre fanút Súd-[[Spanje]] en [[Afrika]]. Yn geunstige trekjierren kinne de flinters rûnom sjoen wurde. Sommige jierren is er net te sjen. As der Saharasân yn Nederlân is, dan binne der faak ek Stikelflinters. == Flinter == De wjuklingte fan de flinter is 26 oant 30 mm. === Fleantiid === De flinter is te sjen fan april ôf oant begjin septimber. Foaral is er likernôch heal augustus te sjen. Der is mar ien generaasje. == Rûp == De rûp kin 35 mm lang wurde. It liif is flewielswart mei giele healemoanne-foarmige tekens. Hy is bedutsen mei flinke giele en swarte toarntsjes. Yn Nederlân groeie de rûpen yn de simmerperioade; yn Nederlân en omkriten soenen de rûpen stjerre fan de kjeld at hja de winters oer bleaunen. De rûp fret [[stikelplanten]], lykas de [[Spierstikel]] en de [[Lytse Kladde]], de [[Dúnstikels]] en de [[Grutte Brânnettel]]. <gallery> Vanessa cardui india.jpg| 0 Belle-dame (Vanessa cardui) - Echinacea purpurea - Havré (2).JPG| Vanessa cardui MHNT CUT 2013 3 14 Pontfaverger-Moronvilliers Dos.jpg|''Vanessa cardui'' Vanessa cardui MHNT CUT 2013 3 14 Pontfaverger-Moronvilliers Ventre.jpg|△ ''Vanessa cardui'' Nymphalidae face.jpg </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{commonsBalke|Vanessa cardui}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Atalantaflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] 3nz4wmsefu89ajumfy0apsehr57xij4 0 8155 1171601 1142428 2024-10-27T14:17:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Rûp */ kt 1171601 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=nûmerflinter |Ofbyld= [[File:Vanessa atalanta brok beentree.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[atalantaflinters]] (''Vanessa'') |Wittenskiplike namme= Vanessa atalanta |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''nûmerflinter''' (''Vanessa atalanta'') is in soarte yn it skaai fan de [[atalantaflinters]] (''Vanessa''). == Foarkommen == De nûmerflinter is in echte [[trekflinter]]. Hy kin yn Nederlân allinnich oerlibje yn hiele sêfte winters. Fan Súd-Europa út trekt er alle jierren nei it noarden ta. Yn goeie trekjierren kin dizze flinter yn hiel Nederlân sjoen wurde. Yn septimber kinne trekkende nûmerflinters dy't wer nei it suden ta gean yn groepkes waarnommen wurde. == Flinter == De flinter is altyd wer te kennen oan de patroanen op de wjukken. De boppenside fan de wjukken hat in hast kringfoarmich oranje patroan, wylst it patroan op de ûnderside sifereftige foarmen hat. Under de rjochterwjuk liket it nûmer ''98'' te stean. De wjuklingte is 26 oant 32 mm. === Fljochtiid === De flinters kinne sjoen wurde fan maaie oant oktober. Der is mar ien generaasje. == Rûp == De rûp kin 35 mm lang wurde. Der binne grutte ferskillen yn it uterlik fan de rûpen. It liif farieart fan grien oant donkerbrún en swart, mar it kin ek giel wêze mei swarte flekken. De rûp bestiet út ferskillende segminten. Elk segmint hat fertakke toarntsjes yn de kleuren fan it liif. De rûp libbet yn in byinoar-spûn blêd. Yn Nederlân groeie de rûpen yn de simmerperioade. De measte rûpen stjerre yn 'e hjerst. De rûp fret fan de [[grutte brânnettel]] en de [[lytse brânnettel]]. {| |[[Ofbyld:Schmetterlinge auf Melone serviert.jpg|right|thumb|''Op meloen.'']] |[[Ofbyld:Vanessa atalanta-05 (xndr).jpg|left|thumb|''Wjukken sletten.'']] |[[Ofbyld:Vanessa atalanta-03 (xndr).jpg|center|thumb|''Wjukken iepen.'']] |} {{DEFAULTSORT:Numerflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Atalantaflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] 91tpujgt6fjike2aipol7fr4qt9623t 0 8161 1171587 1142319 2024-10-27T14:10:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171587 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=argusflinter |Ofbyld= [[File:Wall (Lasiommata megera) male Italy.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[muorrefoskes]] (''Lasiommata'') |Wittenskiplike namme= Lasiommata megera |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1767 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''argusflinter''' (''Lasiommata megera'') is in soarte yn it skaai fan de [[muorrefoskes]] (''Lasiommata''). == Foarkommen == De argusflinter komt yn Nederlân ferspraat foar. De flinter libbet op fariearre greiden mei iepen plakken by de sleatskant, diken en boskrânen lâns. De fersprieding is yn de rin fan de tweintichste iuw net folle feroare. De soart is yn de jierren njoggentich efterútgongen. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is 19 oant 25 mm. De argusflinter is oan de boppekant fan de wjukken oranje. De eachplakken op de boppekant fan de efterwjuk binne swart op in oranje flak. Mantsjes hawwe in grutte swarte rookstreek dêr't se harren lucht mei ferspriede, op de boppekant fan de foarwjuk. It mantsje ferdigenet in territoarium. De argusflinter is skrille flinter. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Lasiommata megera - Foret de Bouconne, France - male dorsal.jpg| ''Lasiommata megera megera'' ♂ (MHNT) Lasiommata megera - Foret de Bouconne, France - male ventral.jpg| ♂ △ (MHNT) Lasiommata megera - Foret de Bouconne, France - female dorsal.jpg| ♀ (MHNT) Lasiommata megera - Foret de Bouconne, France - female ventral.jpg| ♀ △ </gallery> === Fleantiid === De flinter kin sjoen wurde fan ein april oant begjin novimber. Hy is foaral te sjen fan 1 oant 15 juny en fan 5 oant 25 augustus. De argusflinter fljocht yn trije oerrinnende generaasjes. == Rûp == De rûp kin 25 mm lang wurde. It liif is blau-eftich grien mei wite linen op de rêch en sydkant. De rûp oerwinteret as [[healwaaks rûp]] ferskûle yn in gerspôle. De groeiperioade fan de rûp leit tusken maart en oktober. De rûp fret ferskillende soarten gers lykas [[Knopgers]], [[Miedegers]], [[Dúst]], [[Fiter]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Ofbyld:LasiommataMegera 1421a.jpg|thumb|400px|center|De Argusflinter]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Muorrefoske]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] ia7q4ct3gl4k2fpurfjjdx8soz75ocy 0 8162 1171588 1140253 2024-10-27T14:10:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171588 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=boskplakflinter |Ofbyld= [[File:Melitaea athalia01.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[echte plakflinters]] (''Melitaea'') |Wittenskiplike namme= Melitaea athalia |Beskriuwer, jier= Rottemburg, 1775 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''boskplakflinter''' (''Melitaea athalia'') is in soarte yn de famylje fan de [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae''). == Foarkommen == De boskplakflinter komt yn Nederlân allinnich noch foar op de [[Feluwe]] {{noat|(2006)}}. Yn [[1995]] is de flinter noch útset tichteby [[Súdlaren]], mar de flinter komt der net mear foar. Se bine te finen by boskrânen, kapflakten, greiden en bermen. Se libje meastal in lytse groepen. Se binne honkfêst. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de Boskplakflinter as ''slim bedrige'', mar ynternasjonaal komt er noch rûnom foar. == Flinter == De wjuklingte is 16 oant 21 mm. De boppekant fan de wjukken sit fol mei patroanen mei in soart oranje brún. De swarte linen binne ûngeregeld. Op de ûnderkant fan de foarwjuk binne moanneplakken fan ferskillende grutte. <gallery mode=packed> Melitaea athalia MHNT UT 2013 3 29 Urval male dorsal.jpg|♂ Melitaea athalia MHNT UT 2013 3 29 Urval male ventral.jpg|♂ △ Melitaea athalia MHNT CUT 2013 3 29 Urval female dorsal.jpg|♀ Melitaea athalia MHNT CUT 2013 3 29 Urval female ventral.jpg|♀ △ </gallery> == Fljochtiid == De boskplakflinter is te sjen fan heal maaie oant begjin augustus, foaral tusken 20 juny oant 10 july. Der is ien generaasje. == Rûp == De rûp kin likernôch 30 mm lang wurde. It liif is swarteftich mei in soart grize plakken. Op de rêch hat de rûp oranje knobbeltsjes mei swarte boarstels. De rûp oerwinteret as [[Healwaaks rûp]], yn nêsten, soms ek wol allinnich. In protte rûpen oerlibje de winter net. In lyts part giet in it foarjier fierder mei iten en ferpopkjen. Yn it foarjier waarmje de rûpen har op en begjinne dan mei groeien. De rûp fret [[swartkoarn]] en [[weversblêd]]. == Ofbyldings == <gallery> Ofbyld:Heath Fritillary caterpillar.jpg|Rûp Ofbyld:Heath_Fritillary_pupa.jpg|Pop Ofbyld:Ratamoverkkoperhonen.jpg|Boskplakflinters Ofbyld:Melitaea athalia - Keila.jpg|Boskplakflinter </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] == Keppeling om utens == * {{Wikisoarten|Melitaea athalia}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte plakflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] s1sjt0tl92oquf4loabbbmu3zgpu5hc 0 8163 1171593 1140205 2024-10-27T14:13:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171593 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grutte wjerskynflinter |Ofbyld= [[File:Apatura iris.jpeg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[wjerskynflinters]] (''Apatura'') |Wittenskiplike namme= Apatura iris |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''grutte wjerskynflinter''' (''Apatura iris'') is in soarte yn de famylje fan de [[Aureliaflinters]] (''Nymhalidae''). == Foarkommen == De grutte wjerskynflinter libbet yn âlde fochtige leafbosken. Ek libje se in groepen in boskjes by rivierkes. Meastal fljocht er heech yn de beammen en komt net folle op de grûn. De Grutte Wjerskynflinter wie frij algemien yn grutte parten fan [[Twinte]], de [[Achterhoeke]], sintraal [[Noard-Brabân]] en [[Súd-Limburch]]. Tusken [[1920]] en [[1975]] bleau de stân likernôch gelyk. Dêrnei is it bot efterútgong. Tsjintwurdich is de flinter in seldsume [[stânflinter]]; der binne noch mar 12 oant 15 populaasjes. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''slim bedrige'', mar ynternasjonaal komt er noch rûnom foar. <gallery mode=packed> Apatura iris MHNT CUT 2013 3 18 Compiegne Dos.jpg| Wjerskynflinter Apatura iris MHNT CUT 2013 3 18 Compiegne Ventre.jpg|△ Wjerskynflinter </gallery> == Flinter == De wjukken binne 31 oant 40 mm lang. Op de boppekant fan de foarwjuk stiet in ûnopfallende donker plak by de efterrâne. De mantsjes hawwe in prachtige pearse glâns. De wyfkes binne brún en wat grutter. === Fleantiid === De flinter is te sjen fan begjin juny oant ein augustus, foaral tusken 1 en 20 july. De flinter fljocht altyd yn ien generaasje. == Rûp == De rûp kin ûngefear 40 mm lang wurde. It liif is grien mei giele streken op de sydkant. De kop is hiel bysûnder omdat der twa útstekkende rôze hoarntsjes op sitte. De [[healwaaks rûp]]en oerwinterje yn de skors of tûken fan beammen. De rûp fret fan de [[skiere wylch]] en de [[boskwylch]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Wjerskynflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] kwhw2rdfv7bt0xqprcxxpvix8gohvqq 0 8167 1171611 1140395 2024-10-27T14:56:24Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171611 wikitext text/x-wiki De '''groukopflinters''' (''Hesperiidae'') binne in famylje fan [[oerdeiflinter]]s yn it skift fan de [[flinters]] ''(Lepiodoptera)''. De famylje fan de groukopflinters bestiet út mear as 4.000 soarten. Dêrfan komme yn [[Europa]] 39 soarten foar. Groukopflinters wurde sa neamd omdat se yn ferhâlding ta de rest fan it lichem in grutte kop hawwe. Se hawwe deselde wize fan fleanen as de [[nachtflinter]]soarten. De rûpen fan groukopkes libje tusken blêden dy byinoar spuonne binne. It binnenste fan de blêden is beklaaid mei spinsel. Fan dêrút meitsje se koarte útstapkes nei bûten. Se frette har fol en geane werom de blêden yn. In opfallend ferskynsel is dat de rûpen har eigen [[kjitte]] fier fuort sjitte sadat it eigen hús skjin bliuwt. De flinters hawwe in lange roltonge. By guon skaaien moat der rûmte makke wurde foar de roltonge yn de pop. Guon roltongen wurde wol 16 mm lang. De soarten yn dizze famylje like biologysk in soad opelkoar. Oer it algemien groeie de rûpen traach en lizze de flinters mar in pear aaikes. Se libje meastentiids yn it iepen fjild. [[File:Ampittia virgata myakei.jpg|thumb|''Ampittia virgata'']] == Klassifikaasje == Er binne sa’n 4.000 ferskillende soarten groukopflinters. Faak wurde dizze soarten yndield neffens de neikommende ûnderfamyljes. * ''Skift'': [[flinters]] (''Lepidoptera'') ** ''Famylje'': '''groukopfinters''' (''Hesperiidae'') *** ''Underfamylje'': [[Australyske groukopflinters]] (''Trapezitinae'', likernôch 60 soarten) *** ''Underfamylje'': ''[[Barcinae]]'' *** ''Underfamylje'': ''[[Chamundinae]]'' (1 soarte) *** ''Underfamylje'': [[gersgroukopflinters]] (''Hesperiinae'', likernôch 2.000 soarten) *** ''Underfamylje'': ''[[Katreinae]]'' *** ''Underfamylje'': [[lytse groukopflinters]] (''Heteropterinae'', likernôch 150 soarten) *** ''Underfamylje'': [[regintgroukopflinters]] (''Euschemoninae'', 1 soarte) *** ''Underfamylje'': [[reuzegroukopflinters]] (''Megathyminae'', likernôch 18 soarten) *** ''Underfamylje'': [[spraatwjukgroukopflinters]] (''Pyrginae'', likernôch 1.150 soarten, ynkl. de earder ûnderfamylje [[brânwjukflinters]] (''Pyrrhopyginae'')) *** ''Underfamylje'': ''[[Tagiadinae]]'' *** ''Underfamylje'': [[ûlegroukopflinters]] (''Coeliadinae'', likernôch 75 soarten.) *** ''Underfamylje'': [[ûnechte spraatwjukgroukopflinters]] (''Eudaminae'') == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{Commonscat|Hesperiidae|Groukopflinters}} [[Kategory:Groukopflinter| ]] [[Kategory:Flinterfamylje]] t2bszabeuqcumnuhpq7j9vanmequ7un 0 8176 1171595 1140127 2024-10-27T14:15:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171595 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lânkaartflinter |Ofbyld= [[File:Araschnia levana LC0263.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[lânkaartflinters]] (''Araschnia'') |Wittenskiplike namme= Araschnia levana |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lânkaartflinter''' (''Araschnia levana'') is in soarte yn it skaai fan 'e [[lânkaartflinters]] (''Araschnia''). == Foarkommen == De lânkaartflinter is in tige algemiene flinter. Hy is faak te sjen by boskrânen, kapflakten en houtwâlen. It is in swermlustige soarte. Foar 1930 wie dizze flinter in ûngewoane ferskining yn Nederlân. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De foarjiergeneraasje sjocht der oars út as de simmergeneraasje. It ferskil sit him bygelyks yn de wjuklingte. Yn 'e maaitiid is dy 16 oant 18 mm; dy fan 'e simmer is 17 oant 21 mm. De ûnderkant fan de flinter fertoant altyd in lânkaartepatroan. <gallery mode=packed> Araschnia levana MHNT CUT 2013 3 15 Forme printanière Toulouse Dos.jpg|''Araschnia levana f. prorsa'' Araschnia levana MHNT CUT 2013 3 15 Forme printanière Toulouse Ventre.jpg|''Araschnia levana f. prorsa'' △ Araschnia levana MHNT CUT 2013 3 15 Forme estivale Compiegne Dos.jpg|''Araschnia levana f. levana '' Araschnia levana MHNT CUT 2013 3 15 Forme estivale Compiegne Ventre.jpg|''Araschnia levana f. levana '' △ </gallery> === Fleantiid === De flinter fleant fan mids april oant ein juny en fan ein juny oant ein septimber. Se fleane foaral tusken 10 july oant 15 augustus. De Lânkaartflinter fleant yn twa generaasjes. [[Ofbyld:XN Araschnia levana caterpillar 00.jpg|thumb|left|In rûp fan de Lânkaartflinter.]] == Rûp == De rûp kin 20 mm lang wurde. It liif is swart en is bedutsen mei wite spikkels. De toarns fan de rûp binne swart of oranje-giel. De rûp libbet yn lytse groepen byelkoar. Folwoeksen rûpen libje allinnich. De pop oerwinteret hingjend oan in stâle yn in krûdlaach. De rûp fret de [[Grutte brânnettel]]. {{Clear}} == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Ofbyld:Araschnia levana - 2. Generation - 2f u. 2m auf Blüte.jpg|center|thumb|400px|Fjouwer lânkaartflinters fan de twadde generaasje.]] {{DEFAULTSORT:Lankaartflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Lânkaartflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] nx4lcktm8k1ydow3myo66gdgcze7wq6 0 8177 1171621 1142477 2024-10-27T15:03:51Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171621 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swellesturtflinter |Ofbyld= [[File:PapilioMachaon2016 001.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[paazjes]] (''Papilionidae'') |Skaai= [[swellesturtflinters]] (''Papilio'') |Wittenskiplike namme= Papilio machaon |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''swellesturtflinter''' (''Papilio machaon'') is in soarte yn it skaai fan de [[swellesturtflinters]] (''Papilio''). == Foarkommen == De swellesturtflinter kin op ferskate terreinen fûn wurde, lykas [[greide]]n mei in protte [[Krûd (plant)|krûden]], [[Tún|tunen]], sompich lân en ekers. De swellesturtflinter mei graach swalkje. De flinter kin dan ek hiele einen fleane. Yn geunstige simmers kin er ek yn [[Fryslân]] sjoen wurde. Mar sommige jierren is er ek net te sjen. Yn [[Limburch (Nederlân)|Limburch]] binne altyd Swellesturtflinters. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is 32 oant 41 mm. De grûnkleur is giel. De swellesturtflinter wurdt faak sjoen by heuvels. Dêr moetsje de mantsjes en de wyfkes elkoar. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Papilio machaon - Chęciny (Mazovie) - Poland - male dorsal.jpg| ♂ (MHNT) Papilio machaon - Chęciny (Mazovie) - Poland - male ventral.jpg| ♂ △ Papilio machaon MHNT CUT 2013 3 11 Cahors Female.jpg|♀ </gallery> === Fljochtiid === De flinter fljocht fan begjin april ôf oant ein juny en fan ein juny oant ein septimber, foaral tusken 25 july oant 5 augustus. Fljocht meast yn twa generaasjes, hiel soms yn trije. == Rûp == De rûp kin 50 mm lang wurde. De rûp is grut mei in ljochtgriene kleur. Elk segmint hat in swarte bân. De kop is gieleftich mei swarte tekens. De rûp feroaret bot tidens it groeien en ferfeljen. De rûpen ûntwikkelje by't simmer. As de rûp him ûnfeilich fielt dan wurdt it [[osmaterium]] útskulpe. Dat osmaterium is in soart foarke-eftich orgaan. Dêrmei kin de rûp in stank feroarsaakje om sa oanfallers fuort te jeien. De rûp fret [[skermblommigen]]. <gallery> Ofbyld:01 chenille machaon (detail).jpg|Rûp mei it útskulpe foarke-orgaan, it osmarterium. Ofbyld:Chenille de Grand porte queue (macaon).jpg|De rûp. Ofbyld:Papilio.machaon.jpg|De pop. </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Swellesturtflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] 6ghdlkl3dk1dw96air5ovp81g9v565h 0 8180 1171613 1142339 2024-10-27T14:57:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171613 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=brúnoker groukopke |Ofbyld= [[File:Thymelicus.sylvestris.-.lindsey.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[groukopflinters]] (''Hesperiidae'') |Skaai= [[lytse gersgroukopkes]] (''Thymelicus'') |Wittenskiplike namme= Thymelicus sylvestris |Beskriuwer, jier= Poda, 1761 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''brúnoker groukopke''' (''Thymelicus sylvestris'') is in soarte yn it skaai fan de [[lytse gersgroukopkes]] (''Thymelicus''). == Foarkommen == It brúnoker groukopke is in algemiene [[stânflinter]]. Hy hâldt fan drûge greiden, boskrânen en stikjes gers yn 'e bosk. De soarte komt foaral foar yn it easten fan [[Nederlân]]. It is in honkfêste soarte. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 12 oant 15 mm. De boppekant fan de wjukken is ljochtbrún mei giel sûnder tekening. De wjukpunt hat faak in oare kleur, faak is dat grien-brún. === Fleantiid === De flinter is te sjen fan healwei juny ôf oant ein augustus, foaral tusken 10 en 30 july. Fljocht altyd yn 1 generaasje. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Thymelicus sylvestris - Foret de Bouconne, France - male dorsal.jpg|'' Thymelicus sylvestris'' ♂ (MHNT) Thymelicus sylvestris - Foret de Bouconne, France - male ventral.jpg| ♂ △ Thymelicus sylvestris (female) - Kulna.jpg|brúnoker groukopke (♀) </gallery> == Rûp == De rûp kin 25 mm lang wurde. It liif is gersgrien mei in wytgriene line oer de rêch en de sydkant. De kop is gieleftich mei grien. De rûp oerwintert as [[healwaaks rûp]]. Se meitsje in kokon yn in toarre gersstâle. Yn 'e maaitiid en yn de foarsimmer begjinne de rûpen mei fretten en groeien. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Brunoker groukopke}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Lyts gersgroukopke]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] ogivs9c90532mt41xwthi61gt259ftq 0 8184 1171586 1140251 2024-10-27T14:09:24Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171586 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Grand mars changeant.jpg|thumb|[[grutte wjerskynflinter]]]] De '''aureliaflinters''' (''Nymphalidae'') binne in famylje fan [[oerdeiflinters]] yn it skift fan de [[flinters]] (''Lepiodoptera'') De famylje fan aureliaflinters hat mear as 6.000 skaaien. It is dan ek in tige grutte famylje. Yn [[Noardwest-Jeropa]] komme 66 skaaien foar. De foarpoaten fan aureliaflinters hawwe gjin klauwen; se kinne der net mei rinne of klimme. Guon skaaien brûke dy poaten om harsels skjin te meitsjen. Ek brûke guon skaaien de foarpoaten om de weardplanten goed te befielen eart se aaikes lizze. == Klassifikaasje == Ta de famylje fan de aureliaflinters hearre ûnder oaren de neikommende ûnderfamyljes: * ''Skift'': [[Flinters]] (''Lepidoptera'') ** ''Famylje'': '''Aureliaflinters''' (''Nymphalidae'') *** ''Underfamylje'': [[admiraalflinters]] (''Limenitidinae'') *** ''Underfamylje'': [[blêdwjukflinters]] (''Charaxinae'' *** ''Underfamylje'': [[echte aureliaflinters]] (''Nymphalinae'') *** ''Underfamylje'': [[kalinagaflinters]] (''Calinaginae'') *** ''Underfamylje'': [[keizerflinters]] (''Apaturinae'') *** ''Underfamylje'': [[langwjukflinters]] of passyblom- en parlemoerflinters (''Heliconiinae'') *** ''Underfamylje'': [[monarchflinters en sibben]] (''Danainae'') *** ''Underfamylje'': [[morfoflinters]] (''Morphinae'') *** ''Underfamylje'': [[sâneachflinters]] (''Satyrinae'') *** ''Underfamylje'': [[snútflinters]] (''Libytheinae'') *** ''Underfamylje'': [[tropyske boarstelpoatflinters]] (''Biblidinae'') *** ''Underfamylje'': [[ûnechte lânkaartflinters]] (''Cyrestinae'') == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{Commonscat|Nymphalidae|Aureliaflinters}} [[Kategory:Aureliaflinter| ]] [[Kategory:Flinterfamylje]] 275awk9vvn4p29o3h1g5h1m5cpxxoxi 0 8190 1171614 1140363 2024-10-27T14:57:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 jt 1171614 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=dwerchgroukopke |Ofbyld= [[File:Lulworth skipper (Thymelicus acteon) female.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[groukopflinters]] (''Hesperiidae'') |Skaai= [[lytse gersgroukopkes]] (''Thymelicus'') |Wittenskiplike namme= Thymelicus acteon |Beskriuwer, jier= Rottemburg, 1775 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:LulworthEurope.png|center|250px]] }} It '''dwerchgroukopke''' (''Thymelicus acteon'') is in soarte yn it skaai fan de [[lytse gersgroukopkes]] (''Thymelicus''). == Foarkommen == De flinter hâldt fan drûge skrale greiden, foaral fan kalkgreiden. De flinter is nei [[1981]] net wer in [[Nederlân]] sjoen. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''ferdwûn út Nederlân''. Ynternasjonaal is de status "gefoelich". == Flinter == It dwerchgroukopke is yndie mar in lytse flinter; de wjuklingte is 10 oant 13 mm. Hy is ljochtbrún sûnder tekening op de boppekant fan de wjukken. De mantsjes hawwe in swarte geurstreek op de foarwjukken. === Fleantiid === De flinter fljocht fan heal july oant begjin septimber. It dwerchgroukopke fljocht altyd yn ien generaasje. == Rûp == De rûp kin 25 mm lang wurde. It liif is grien. Ek de kop is grien mar mei twa gielwite fegen. De rûp oerwinteret as in [[healwaaks rûp]], yn in lyts [[kokon]]tsje yn in gersstâle. De rûp fret gerzen, foaral [[finnige koartstâle]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{Commonscat|Thymelicus acteon}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Lyts gersgroukopke]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] na9lbkxfn7us1yx247vyvqsbf3rtszo 0 8191 1171633 1142383 2024-10-27T15:09:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171633 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=heideblaujurkje |Ofbyld= [[File:Silver-studded blue (Plebeius argus) male.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Silver-studded blue (Plebeius argus) female.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[juwielblaujurkjes]] (''Plebejus'') |Wittenskiplike namme= Plebejus argus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''heideblaujurkje''' (''Plebeius argus'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[juwielblaujurkjes]] (''Plebejus''). == Foarkommen == De flinter komt lokaal soms yn flinke oantallen foar. Se hâlde fan wiete [[heide]]. Se binne noch te finen op de [[Waadeilannen]] en de hege [[sângrûn]]en. It is in honkfêste soart. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''gefoelich'', mar ynternasjonaal komt er noch rûnom foar == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 14 mm. Op de ûnderkant fan de efterwjuk sit in oranje bân mei swarte flekken. De flinter liket persys op it [[ûnechte heideblaujurkje]] (''Plebejus idas''). Om wis te wêzen fan de soarte moat in mantsje fongen en mei in lûp besjoen wurde. === Fleantiid === De flinter is fan begjin juny ôf oant ein augustus te sjen, foaral tusken 5 oant 25 july. It heideblaujurkje fleant yn ien en soms yn twa generaasjes. == Rûp == De rûp kin 15 mm lang wurde. It liif is gieleftich mei grien mar ek wol ljochtbrún. De rûp is hielendal bedutsen mei fine hierkes. De jonge rûpen ite allinnich de sêfte dielen fan de plant. It aaike oerwinteret, dat de rûp groeit foaral yn de foarsimmer as ek de [[heide]] bloeit. De rûp ferpopket him op de grûn. Dit ferpopkjen duorret likernôch in moanne. De rûp fret [[skrobberheide]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Juwielblaujurkje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] t1r3niej8wau48f1yleixb28acx5zfk 0 8220 1171627 1142336 2024-10-27T15:07:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171627 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=brune fjoerflinter |Ofbyld= [[File:Lycaena.tityrus.2094.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena'') |Wittenskiplike namme= Lycaena tityrus |Beskriuwer, jier= Poda, 1761 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''brune fjoerflinter''' (''Lycaena tityrus'') is in soarte yn it skaai fan 'e [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena''). == Foarkommen == De brune fjoerflinter hâldt fan greiden, feanheide en bermen. De soarte is stadichoan oan it ferdwinen yn it westen en it suden fan Nederlân. De flinters binne allinnich noch te finen op de [[Feluwe]] en yn it noardeasten fan [[Grinslân]]. It is in honkfêste soarte. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de brune fjoerflinter as ''kwetsber''. Ynternasjonaal komt er lykwols noch rûnom foar. == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 14 mm. De ûnderkant fan de efterwjuk is gielbrún. Op de foar- en efterwjuk sitte oranje plakken. == Fljochtiid == Fan begjin maaie ôf is de flinter te sjen, oant likernôch ein juny. De twadde generaasje is te sjen fan begjin july oant begjin septimber, foaral tusken 25 july oant 20 augustus. == Rûp == De rûp is in [[healwaaks rûp]]. Hy oerwinteret op de grûn tusken de blêden. De groei fan de rûp is fan 'e maaitiid oant de hjerst. De rûp fret fan surkesoarten lykas [[soere surk]] en [[lytse surk]]. == Ôfbyldings == <gallery> Ofbyld:Lycaena.tityrus.3472.jpg|Ûnderside </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] == Keppeling om utens == * {{Wikisoarten|Lycaena tityrus}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte fjoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] r367wlag6aofxk8gp73kizmzezzfj7f 0 8239 1171603 1140134 2024-10-27T14:20:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171603 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=sulverskiif |Ofbyld= [[File:Pearl bordered fritillary.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[hoedersparlemoerflinters]] (''Boloria'') |Wittenskiplike namme= Boloria euphrosyne |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''sulverskiif''' (''Boloria euphrosyne'') is in soarte yn de it skaai fan de [[hoedersparlemoerflinters]] (''Boloria'') == Foarkommen == Yn Nederlân komt dizze flinter net mear foar. De lêste waarnimming wie yn [[1959]]. De Sulverskiif is al noch te finen yn de [[Ardinnen]] en [[Eifel]] yn [[Belgje]]. It is in honkfêste soarte. De kâns dat de flinter oait wer út himsels nei [[Nederlân]] ta komt is hiel lyts. De flinter hâldt fan begerske boskrânen en iepen plakken yn 'e bosk. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] stiet de sulverskiif as ''ferdwûn'' út Nederlân. == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 19 oant 23 mm. Op de ûnderkant fan de efterwjuk sit yn 'e midden in opfallend plak. Dat is it Sulverplak. Fandêr ek de namme ''Sulverskiif''. === Fleantiid === De flinter fljocht fan begjin maaie ôf oant begjin juny. As der in twadde generaasje is fljocht de flinter ek fan ein july ôf oant ein augustus. De Sulverskiif fljocht yn ien generaasje, soms yn twa. <gallery mode="packed"> Grand collier argenté MHNT CUT 2013 3 21 Lalbenque Dos.jpg| Sulverskiif Grand collier argenté MHNT CUT 2013 3 21 Lalbenque Ventre.jpg| △ Sulverskiif </gallery> == Rûp == De rûp oerwinteret as [[healwaaks rûp]] tusken de blêden. De groeiperioade leit yn 'e maaitiid en yn 'e simmer. De rûp fret [[fioeltsjes]], [[hûnsfioeltjes]] en it [[boskfioeltsje]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Hoedersparlemoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] m1gw6bhfmceh23flxbdvatq0a6d3i7d 0 8242 1171591 1140165 2024-10-27T14:12:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171591 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=donkere plakflinter |Ofbyld= [[File:Nymphalidae - Melitaea diamina (female).JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[echte plakflinters]] (''Melitaea'') |Wittenskiplike namme= Melitaea diamina |Beskriuwer, jier= Lang, 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''donkere plakflinter''' (''Melitaea diamina'') is in soarte yn de famylje fan de [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae''). == Foarkommen == De donkere plakflinter libbet yn fochtige gebieten. De flinters binne faak te finen by rivierkes of fochtige greiden. Yn [[Nederlân]] komme se net mear foar. Der wiene grutte populaasjes yn de [[Achterhoeke]], [[Twinte]] en [[Limburch (Nederlân)|Limburch]]. Yn de jierren [[1960]] binne se ferdwûn. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de donkere plakflinter as ''ferdwûn út Nederlân''. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 16 oant 21 mm. De efterwjukken binne swart. De wyfkes hawwe de boppekant minder swart. De ûnderkant fan de wjukken hat giele plakken. De flinters falle dêrtroch goed op. <gallery mode=packed> Melitaea diamina MHNT CUT 2013 3 27 Les Arques male dorsal.jpg|♂ Melitaea diamina MHNT CUT 2013 3 27 Les Arques male ventral.jpg| ♂ △ Melitaea diamina MHNT CUT 2013 3 27 Pont Gerendoine female dorsal.jpg|♀ Melitaea diamina MHNT CUT 2013 3 27 Pont Gerendoine female ventral.jpg|♀ △ </gallery> === Fljochtiid === De flinter fljocht fan midden maaie ôf oant ein juny. De donkere plakflinter fljocht yn ien generaasje. == Rûp == De jonge rûpen meitsje in grut nêst mei spinsels. De rûp oerwinteret as in [[healwaaks rûp]] ûnder de blêden. Soms oerwinterje rûpen twa kear. As it waar der net neffens is en der net folle fretten foar de rûp is, dan wachtet er op in better jier. De rûp fret de [[grutte faleriaan]] en de [[lytse faleriaan]]. [[Ofbyld:Melitaea diamina Julian Alps Slovenia 2.jpg|350 px]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte plakflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] 8vtkw8eyc85ixfc79sp7d88uprmolrs 0 8298 1171630 1142375 2024-10-27T15:09:00Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171630 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grienjurkje |Ofbyld= [[File:Green hairstreak (Callophrys rubi) 3.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[elfkes (skaai)|elfkes]] (''Callophrys'') |Wittenskiplike namme= Callophrys rubi |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''grienjurkje''' (''Callophrys rubi'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[elfkes (skaai)|elfkes]] (''Callophrys''). == Foarkommen == It grienjurkje kin lokaal yn grutte oantallen foarkomme. Mar der binne ek parten fan Nederlân dêr't er minder talryk is, benammen yn Noard- en West-[[Nederlân]]. Grienjurkjes hâlde fan skrale greiden. Ek binne se faak te finen op de heide. It is in frij honkfêste soart. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 14 mm. By flinters dy't oan 'e ein fan harren libben sitte is de griene kleur dy't se op de ûnderkant fan de wjuk hawwe ferdwûn. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan ein april ôf oant heal augustus. Foaral tusken 1 en 15 juny. De flinter fljocht altyd yn ien generaasje. == Rûp == De rûp kin 20 mm lang wurde. It liif is heldergrien mei skeane giele streken der oerhinne. It liif is bedutsen mei lytse hierkes. De rûp groeit yn de foarsimmer. De flinter oerwinteret yn syn pop. Hy is dan al hielendal ûntwikkele mar bliuwt yn de pop oant de omstannichheden goed binne. De rûp fret fan de [[hulst (plant)|hulst]], [[blebberbei]] en heideplanten lykas [[skrobberheide]]. == Ofbyldings == <gallery> Ofbyld:Callophrys rubi - Grüner Zipfelfalter.jpg| </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] == Keppeling om utens == *{{Wikisoarten|Callophrys rubi}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Elfke (flinter)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] 28wvfivkd5ek25uin0r00ygzmv6y1d7 0 8300 1171606 1142486 2024-10-27T14:21:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Rûp */ kt 1171606 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=twakleurige heaflinter |Ofbyld= [[File:Coenonympha arcania bl.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[heaflinters]] (''Coenonympha'') |Wittenskiplike namme= Coenonympha arcania |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''twakleurige heaflinter''' (''Coenonympha arcania'') is in soarte yn de famylje fan de [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae''). == Fersprieding== Sûnt [[1988]] is dizze flinter yn [[Nederlân]] net mear te finen. Earder kaam dizze soarte noch foar op de [[Feluwe]] en yn de buert fan [[Nymwegen]]. De Twakleurige Heaflinter is noch al te finen yn de [[Ardinnen]] en de [[Eifel]]. De flinter hâldt fan drûge waarme greiden mei beskutting fan boskrânen. It is honkfêste soarte. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''ferdwûn út Nederlân''. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 18 mm. De boppekant fan de foarwjuk is oranje mei in donkerbrune râne. De efterwjuk is brún. Op de ûnderkant fan de efterwjuk sit in rige eachplakken. De mantsjes hawwe spitsere wjukken as de wyfkes. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Coenonympha arcania - Foret de Bouconne, France - male dorsal.jpg|''Coenonympha arcania'' ♂ (MHNT) Coenonympha arcania - Foret de Bouconne, France - male ventral.jpg|''Coenonympha arcania'' ♂ △ (MHNT) Coenonympha arcania - Foret de Bouconne, France - female dorsal.jpg|''Coenonympha arcania'' ♀ (MHNT) Coenonympha arcania - Foret de Bouconne, France - female ventral.jpg|''Coenonympha arcania'' ♀ △ </gallery> === Fleantiid === De flinter fljocht fan begjin juny ôf oant begjin augustus, foaral ein juny. De twakleurige heaflinter fljocht altyd yn ien generaasje. == Rûp == De rûp oerwinteret as in [[healwaaks rûp]], yn in gerspôle. De rûp fret ferskillende gerssoarten lykas [[skieppegers]], [[miedegers]], [[spanjer]], [[pearelgers]], [[ringers]] en [[finnige koartstâle]]. [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Heaflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] sik6y3z0qlsa5q2czax63qwnnk7wmjl 0 8305 1171618 1140407 2024-10-27T15:01:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171618 wikitext text/x-wiki De '''paazjes''' (''Papilionidae'') binne in famylje fan [[deiflinters]] yn it skift fan de [[flinters]] (''Lepiodoptera''). De famylje fan de paazjes hat likernôch 700 ferskillende soarten. De measte fan dy soarten libje yn de [[tropen]]. Yn [[Europa]] komme alve soarten foar, wêrfan yn noardlik Europa fjouwer. In soad skaaien libje op giftige planten en nimme dat [[gif]] op yn harren lichem. De [[rûp]]en besitte in osmatearium. Dat is in soart foarke-eftich orgaan dat se útstekke kinne. Wylst se dat útstekke skiede se in sterke krûdeftige stof út. Dy stof stjonkt, dêrmei hopet de rûp dat de fijân fuortgiet. Yn de famylje fan de paazjes wurdt allinnich oerwintere as aai of as pop. De [[healwaaks rûp]] komt net foar by de paazjes. [[Ofbyld:Parnassius_mnemosyne3.JPG|250px|thumb|right|[[Swarte appoloflinter]]]] == Klassifikaasje == * ''Skift:'' [[flinters]] (''Lepidoptera'') ** ''Famylje:'' '''paazjes''' (''Papilionidae'') *** ''Underfamylje:'' [[apolloflinters]] (''Parnassiinae'') *** ''Underfamylje:'' [[baroniaflinters]] (''Baroniinae'') *** ''Underfamylje'': [[grutte paazjes]] (''Papilioninae'') *** ''Underfamylje'': [[oerpaazjes]] (''Praepapilioninae'') † == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{Commonscat|Papilionidae|Paazjes}} [[Kategory:Paazje (flinter)| ]] [[Kategory:Flinterfamylje]] ol8m4e29eg48y9urf1bo1fk9uuhlfy3 0 8350 1171626 1140532 2024-10-27T15:06:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171626 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Pseudozizeeria maha.jpg|thumb|right|250px|It [[bleek gersblaujurkje]].]] De '''reachwjukfinters''' (''Lycaenidae'') binne in famylje fan [[deiflinters]] yn it skift fan de [[flinters]] (''Lepiodoptera''). De famylje fan de reachwjukflinters bestiet út mear as 6.000 soarten. Dêrfan komme der yn [[Europa]] 92 foar. It binne faak lytse flinters mei opfallende kleuren of tekenings. De [[rûp]]en hawwe ferskillende organen dy't stoffen ôfskiede dêr't [[eamels]] op reagearje. Sommige soarten kinne in tsjirpend lûd meitsje dêr't de eamels op reagearje. Sommige soarten kinne net sûnder eamels. De rûpen hawwe faak in dikke taaie hûd en in lytse kop. De rûpen hawwe oer it algemien ferlet fan [[proteïne|aaiwyt]]ryk fretten. Inkele soarten libje fan [[blomknop]]pen en [[sied (plant)|sied]]. Ek [[kannibalisme|ite se inoar wol op]]. == Klassifikaasje == * skift [[flinters]] (''Lepidoptera'') ** famylje '''reachwjukflinters''' (''Lycaenidae'') *** ûnderfamylje [[alchflinters]] (''Poritniinae'', ynkl. de eardere ûnderfamylje ''Lipteninae'') *** ûnderfamylje [[blaujurkflinters]] (''Polyommatinae'') *** ûnderfamylje [[fjoerflinters]] (''Lycaeninae'') *** ûnderfamylje [[koperwjukflinters]] (''Aphnaeinae'') *** ûnderfamylje [[lytse paazjes]] (''Theclinae'') *** ûnderfamylje [[rispflinters]] (''Miletinae'', ynkl. de eardere ûnderfamylje ''Liphyrinae'') *** ûnderfamylje [[sinnestrielflinters]] (''Curetinae'') De eardere ûnderfamylje fan 'e [[prachtflinters]] (''Riodininae'') is no in selsstannige famylje ûnder de [[wittenskiplike namme]] ''Riodinidae''. [[Kategory:Reachwjukflinter| ]] [[Kategory:Flinterfamylje]] tnhlurhfiiljjm79hqhjqoy7yu5hjct 0 8391 1171624 1140537 2024-10-27T15:05:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171624 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Hamearis lucina Julian Alps Slovenia 3.jpg|thumb|250px|right|[[Hamearis lucina]]]] [[Ofbyld:RN007 Zemeros flegyas.jpg|right|250px|thumb|[[Zemeros flegyas]] ]] De '''prachtflinters''' (''Riodinidae'') binne in famylje yn it skift fan 'e [[flinters]] (''Lepidoptera''). Prachtflinters komme foaral foar yn it [[tropysk reinwâld]]. Der binne mear as 2.000 soarten. Yn [[Jeropa]] libbet mar ien soarte, de [[kaaiblomflinter]] (''Hamerias lucina''). == Klassifikaasje == * skift [[flinters]] (''Lepidoptera'') ** famylje '''prachtflinters''' (''Riodinidae'') *** tûke ''[[Befrostiini]]'' *** tûke ''[[Calydnini]]'' *** tûke ''[[Dianesiini]]'' *** tûke ''[[Emesidini]]'' *** tûke ''[[Eurybiini]]'' *** tûke ''[[Helicopini]]'' *** tûke ''[[Nymphidiini]]'' *** tûke ''[[Riodinini]]'' *** tûke ''[[Sertaniini]]'' *** tûke ''[[Symmachiini]]'' == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Prachtflinter| ]] [[Kategory:Flinterfamylje]] [[de:Würfelfalter]] 2a154m1m2fgj1epuy703tnhegv4l3n2 0 8492 1171615 1142476 2024-10-27T14:59:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171615 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swartteistergroukopke |Ofbyld= [[File:Thymelicus lineola on aster MD3.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[groukopflinters]] (''Hesperiidae'') |Skaai= [[lytse gersgroukopkes]] (''Thymelicus'') |Wittenskiplike namme= Thymelicus lineola |Beskriuwer, jier= Ochsenheimer, 1808 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''swartteistergroukopke''' (''Thymelicus lineola'') is in soarte yn it skaai fan de [[lytse gersgroukopkes]] (''Thymelicus''). == Foarkommen == It swartteistergroukopke kin oeral sjoen wurde. Op de klaaigrûnen is de flinter in bytsje seldsumer. Hy libbet yn greiden en rûchten. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is 12 oant 14 mm. De wjukken binne ljochtbrún; it liket wol giel. De ûnderkant fan de flinters is swart. De geurstreek fan it mantsje rint oer de ieren fan de foarwjukken. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Thymelicus lineola - St Foy d'Aigrefeuille - France - male dorsal.jpg|''Thymelicus lineola'' ♂ (MHNT) Thymelicus lineola - St Foy d'Aigrefeuille - France - male ventral.jpg| ♂ △ (MHNT) Thymelicus lineola - St Foy d'Aigrefeuille - France - female dorsal.jpg| ♀ (MHNT) Thymelicus lineola - St Foy d'Aigrefeuille - France - female ventral.jpg| ♀ △ Thymelicus spp -xndr).jpg| </gallery> === Fljochtiid === De flinter fljocht fan heal juny ôf oant begjin septimber, foaral tusken 10 july en 10 augustus. It Swartteistergroukopke fljocht altyd yn ien generaasje. == Rûp == De rûp komt yn april út it aai. Aaien wurde yn groepkes troch it wyfke ôfsetten. De aaikes binne plat en wyt. Fanút in selsmakke kokerke geane se op syk nei iten. De rûp kin 25 mm wurde. It liif is gersgrien mei wyteftige griene linen. De groeiperioade fan de rûp is yn it foarjier en/of yn de foarsimmer. Foar it ferpopkjen makket de rûp in blêde[[kokon]]. De rûp fret ferskillende soarten gers lykas: [[knopgers]], [[weetgers]], [[fiter (plant)|fiter]], [[finnige koartstâle]] en [[raaigers]]. [[Ofbyld:Thymelicus spp-02 (xndr).jpg|thumb|center|250px|Swartteistergroukopke.]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Lyts gersgroukopke]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] ehm6xbc45etj7evsepb6hrbr5eyr2gz 0 8534 1171646 1142472 2024-10-27T15:14:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171646 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=súdlike luzerneflinter |Ofbyld= [[File:Berger's Clouded Yellow (28516174703).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[wytflinters]] (''Pieridae'') |Skaai= [[luzernefinters]] (''Colias'') |Wittenskiplike namme= Colias alfacariensis |Beskriuwer, jier= Ribbe, 1905 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''súdlike luzerneflinter''' (Colias alfacariensis) is in flintersoarte yn it skaai fan de [[luzerneflinters]] (Colias) . == Foarkommen == De súdlike luzerneflinter is in honkfêste soart. De flinter komt net foar yn ús lân. Hy is mar njoggen kear sjoen. De flinter komt wol foar yn de [[Ardinnen]] en [[Eifel]]. De flinter hâldt fan kalkgreiden mei reade klaver. == Fleantiid == De flinter fljocht fanôf april oant oktober. De flinter fljocht in twa generaasjes. == Flinter == De wjuklingte fan de flinter is likernôch 21 oant 27mm. De foarwjukpunt is rûn. Op de ûnderkant fan de efterwjuk sit in oranje plak. De mantsjes binne helder sitroengiel. De súdlike luzerneflinter liket dan ek in soart op de [[giele luzerneflinter]]. In goed ûnderskied meitsje is lestich. == Rûp. == De rûp oerwinteret yn in struisellaach. De rûp fret fan de [[reade klaver]] en [[kroankrûd]]. [[Ofbyld:Colias alfacariensis - Hufeisenklee-Gelbling 06.jpg|thumb|270px|left]] [[Ofbyld:Colias alphacariensis01.jpg|thumb|234px|right]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Sudlike luzerneflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Luzerneflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] 095kykxune77gtfqr9pvmn0fkgdw2w8 0 8601 1171637 1140597 2024-10-27T15:11:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171637 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=reade fjoerflinter |Ofbyld= [[File:Lycaena.hippothoe.male.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena'') |Wittenskiplike namme= Lycaena hippothoe |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1761 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''reade fjoerflinter''' (''Lycaena hippothoe'') is in soarte yn it skaai fan de [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena''). == Foarkommen == Tusken [[1981]] en [[1986]] binne twa reade fjoerflinters sjoen yn [[Súd-Limburch]]. Oant [[1990]] is er in populaasje west by [[Faals]]. De flinter hâldt fan wiete greiden. Se komme noch foar yn de [[Ardennen]] en [[Eifel]]. It is in honkfêste soart. Op de [[reade list fan deiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ferdwûn. Ynternasjonaal komt er noch rûnom foar. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan ein maaie of oant midden july. De flinter fljocht altyd yn 1 generaasje. == De flinter == De wjuklingte is likernôch 17 mm. De mantsjes binne op de boppekant donker oranje mei in readeftige glâns. By de wyfkes is de boppekant fan de foarwjuk dof oranje mei brune plakken. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Lycaena hippothoe - Jaśliska, Poland - male dorsal.jpg |''Lycaena hippothoe'' ♂ (MHNT) Lycaena hippothoe - Jaśliska, Poland - male ventral.jpg |''Lycaena hippothoe'' ♂ △ </gallery> == De rûp == De rûp oerwintert as in [[healwaaks rûp]] yn in blêdelaach. De groeiperioade fan de rûp leit yn de simmer en it der neikommende foarjier. De rûp fret [[surkesoarten]] en [[njirrewoartel]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte fjoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] 59ct50a2tszzepda87gnn3lutg9aplk 0 8628 1171632 1140592 2024-10-27T15:09:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171632 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grutte fjoerflinter |Ofbyld= [[File:Lycaena dispar02.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena'') |Wittenskiplike namme= Lycaena dispar |Beskriuwer, jier= Haworth, 1802 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''grutte fjoerflinter''' (''Lycaena dispar'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[echte fjoerflinters]] (''Lycaena''). == Foarkommen == Yn [[Nederlân]] fljocht de ûndersoart ''L. d. batava''. Dizze ûndersoart fan de grutte fjoerflinter libbet yn sompen of yn lannen mei feanmoas. De earste kear dat de grutte fjoerflinter yn Nederlân sjoen waard wie yn [[1915]] yn de Lindefallei. Dêrnei blykte hy ek in oare dielen fan Fryslân foar te kommen. Fan de jierren sechtich ôf giet de flinter stadichoan efterút. De grutte Fjoerflinter komt no allinnich noch foar yn trije gebieten yn noardwest [[Oerisel]] en súdeast [[Fryslân]]. Op de [[reade list fan deiflinters|Nederlânsk reade list]] stiet de flinter as "earnstich bedrige". Ynternasjonaal is de status "gefoelich". == Fljochtiid == De flinter fljocht fan heal juny ôf oant ein augustus. Foaral tusken 10 oant 25 july. Fljocht altyd in 1 generaasje. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 21 mm. De boppekant fan de wjukken is by de mantsjes glânzjend oranje mei op de foarwjuk twa swarte plakjes. By de wyfkes is de boppekant fan de foarwjuk oranje mei swarte plakjes. De grûnkleur fan de efterwjuk is ljochtblau. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Lycaena dispar - Kašėtos - Lithuania - male dorsal.jpg |''Lycaena dispar'' ♂ (MHNT) Lycaena dispar - Kašėtos - Lithuania - male ventral.jpg |''Lycaena dispar'' ♂ △ (MHNT) Lycaena dispar - Kaunas - Lithuania - female dorsal.jpg|''Lycaena dispar'' ♀ (MHNT) Lycaena dispar - Kaunas - Lithuania - female ventral.jpg |''Lycaena dispar'' ♀ △ </gallery> == Rûp == De rûp kin 20 mm lang wurde. De rûp is ljochtgrien en op de rêch gieleftich. Op it liif hat de rûp knobbeltsjes mei wite behierring. Se ite earst de ûnderkant fan de blêden op. As de rûp grutter is wurdt ek de boppekant opfretten. De rûpen frette it leafst jonge blêden. De groeiperioade fan de rûp is yn de neisimmer en de dêrop komende maitiid en foarsimmer. De rûp oerwintert as in [[healwaaks rûp]] tusken blêden of moas. It falt goed ôf om de rûp te determinearjen, se lykje in soad op [[blêdwapslarven]]. Op it fjild is noait mei wissigens te sizzen oft it no in rûp is ja of nee. De [[aaikes]] fan de rûp binne plat mei seis of sân stjerfoarmige ribbels. Se binne te finen op de boppekant fan de hantsjeriis blêden. De rûp fret fan de [[hantsjeriis]]. == Ofbyldingen == <gallery heights="250px" widths="250px"> Ofbyld:Lycaena dispar01.jpg| Ofbyld:Lycaena dispar.JPG| </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte fjoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] 44tc4tbygku88bv743ao9gqyooh6l2k 0 8629 1171604 1149082 2024-10-27T14:20:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171604 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=sulverstreekheaflinter |Ofbyld= [[File:Coenonympha hero - Nature Conservation-001-073-g035.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[heaflinters]] (''Coenonympha'') |Wittenskiplike namme= Coenonympha hero |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1761 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> |lânkaart= }} De '''sulverstreekheaflinter''' ''(coenonympha hero)'' is in flintersoarte yn it skaai fan de [[aureliaflinters]] ''(nyphalidae)'' == Foarkommen == De flinter is net mear sjoen yn de [[Benelúks]] fan [[1960]] ôf. It liket der net op dat de flinter oait wer weromkomme sil. It is honkfêste soarte. De flinter hâldt fan wiete boskgreiden. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ferdwûn. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan ein maaie ôf oant begjin juny. Fljocht altyd yn ien generaasje. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 17 mm. De boppekant fan de foarwjukken is donkerbrún en by de wyfkes mei twa lytse oranje stipkes. Op de boppekant fan de efterwjukken stean fjouwer swarte eachplakjes. By de mantsjes binne dizze eagen net altyd te sjen. Op de ûnderkant fan de wjukken rint in streek mei eachplakken. Dy plakken binne ôfsetten mei in sulveren streek. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Coenonympha hero - Krakow Poland - male dorsal.jpg|''Coenonympha hero'' ♂ (MHNT) Coenonympha hero - Krakow Poland - male ventral.jpg| ''Coenonympha hero'' ♂△ </gallery> == Rûp == De rûp oerwinteret as in [[healwaaks rûp]] yn in gerspôle. De weardplant fan de rûp binne ferskillende soarten gers lykas [[smele]] en [[swinkgers]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[kategory:Heaflinter]] [[Kategory:Bedrige ynsekt]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] 3vb836wmgdvusvxvuvyev8218vb7kjn 0 8677 1171597 1140137 2024-10-27T14:15:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171597 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse heideflinter |Ofbyld= [[File:Hipparchia statilinus01.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[boskwachters]] (''Hipparchia'') |Wittenskiplike namme= Hipparchia statilinus |Beskriuwer, jier= Hufnagel, 1766 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Hipparchia statilinus distribution.png|center|250px]] }} De '''lytse heideflinter''' (''Hipparchia statilinus'') is in soarte yn it skaai fan de [[boskwachters]] (''Hipparchia''). == Foarkommen == De flinter komt yn Nederlân allinnich nog foar op de [[Feluwe]]. De flinter hâldt fan pioniersfegetaasje en drûge heide. It is in honkfêste soarte. Op de [[Nederlânske reade list]] stiet de flinter as slim bedrige, mar ynternasjonaal komt er noch rûnom foar. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan heal juny ôf oant heal septimber. Fjocht altyd yn 1 generaasje. == De Flinter == De wjuklingte is likernôch 21 oant 25 mm. De boppekant fan de foarwjuk is swartgriis oant donkerbrún sûnder oranje tekening. De ûnderkant fan de foarwjuk is brún mei eachplakken. <gallery mode="packed" heights="180px"> Hipparchia statilinus MHNT CUT 2013 3 31 Concots male dorsal.jpg|♂ Hipparchia statilinus MHNT CUT 2013 3 31 Concots male ventral.jpg| ♂ △ Hipparchia statilinus MHNT CUT 2013 3 31 Fontanes female dorsal.jpg|♀ Hipparchia statilinus MHNT CUT 2013 3 31 Fontanes female ventral.jpg|♀ △ </gallery> == De rûp == De rûpen groeien tige traach. De lytse rûpen komme al yn septimber/ oktober út mar begjinne pas mei groeien yn it folgjende foarjier. De rûp ferskillende soarten gers lykas [[skieppegers]] en [[bjint]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Litse heideflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Boskwachter (flinterskaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] gnuonogh66dzgrlwph8lt3739g8u3x8 0 8691 1171853 1058658 2024-10-27T22:02:06Z Fehheh77 49209 Flater (hollanisme) 1171853 wikitext text/x-wiki '''Dokkumer kofje''' is gleone [[kofje (drank)|kofje]] mei in fluts [[Bearenburch]], ôfdutsen mei [[slachrjemme]]. It is in Fryske spesjaliteit. Yngrediïnten: *1/8 l. slachrjemme *4 teeleppeltsjes brune sûker *4 buorrelgleskes [[bearenburch]] *±. ½ l. sterke hjitte kofje Tarieding: Klopje de slachrjemme dik floeiber en set him oant brûken yn de kuolkast. Ferdiel de sûker en de bearenburch oer fjouwer Irish-coffeeglêzen (of oare hjittebestindige glêzen) en skink de gleone kofje derby, oant de sûker oplost is, oant 1½ á 2 sm ûnder de râne. Rier de kofje troch oant de sûker oplost is. Set in ytleppel mei de bolle kant nei boppe yn it glês, sadat it puntsje fan de leppel krekt de kofje rekket en lit de slachrjemme foarsichtich oer de leppel op de kofje rinne. Fergelykje: * [[Fariseeër (drank)|Pharisäer]] * [[Tote Tante]] [[Kategory:Kofje]] [[Kategory:Alkohoalyske drank]] [[it:Caffè espresso#Caffè corretto]] d26eaj92zv0iul2tu7ky1xz0zy8xwqj 0 8746 1171562 1043872 2024-10-27T13:41:44Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171562 wikitext text/x-wiki {{By de tiid}} De '''Foanejachtbrêge''' is in [[brêge]] oer it [[Prinses Margrietkanaal]] yn de [[Rykswei 31|N31]] tusken [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en [[Drachten]]. It Prinses Margrietkanaal is de haadfarrûte fan [[Amsterdam]] oer [[De Lemmer]] nei [[Delfsyl]]. Oer de Foanejachtbrêge rint parallel oan de N31 de Stûkenwei. Oant maart 2008 waard der wurke oan ferdûbeling fan de N31 (fan 2 x 1 baan nei 2 x 2) en tagelyk ek ferdûbeling en ferheging fan de Foanejachtbrêge. De Foanejachtbrêge dy’t yn [[1962]] boud is hie in hichte fan 7,5 meter en is in febrewaris [[2006]] sloopt. De nije brêge wurdt boud yn twa dielen om fazearring fan de bou mooglik te meitsjen om it autoferkear mei sa min mooglik hinder de dyk brûke te litten. It earste diel fan de nije Foanejachtbrêge is yn novimber [[2005]] in gebrûk nommen. Nei sloop fan de âlde brêge út 1962 wurdt op itselde plak in twadde brêge boud. Beide nije brêgen sille 9,5 meter heech wêze. In hichte dêr’t binnenfeartskippen mei fjouwer lagen konteners ûndertroch kinne, sûnder dat de brêge iepen hoecht. Iepenjen fan de brêge sil allinnich op oanfraach barre tusken 2 en 4 oere nachts. Nei it yn gebrûk nimmen fan de brêge yn 2008 is de [[Steande Mêstrûte]] ferpleatst nei it [[akwadukt Langdiel]] dat besuden Ljouwert boud waard. De kar fan akwadukt Langdiel èn Foanejachtbrêge is om beropsfeart en plezierfeart faninoar te skieden. <galery> Ofbyld:Heien_Betonpalen_Fonejachtbrug_noord.jpg|It heien fan de earste betonpeallen fan de Foanejachtbrêge Noard Ofbyld:Nieuwe_brug_naast_oude_brug.jpg|De kolommen fan de âlde en de nije brêge njonken inoar Ofbyld:Plaatsen_ligger_Fonejachtbrug_Noord.jpg|It pleatsen fan de lizzers op de Foanejachtbrêge Noard Ofbyld:Plaatsen_brugklep.jpg|It ynhysjen fan de stielen brêgekleppe Ofbyld:DSC02874_Oude_en_nieuwe_brug.jpg|De brêgekleppen fan de âlde en nije brêge njonken elkoar</gallery> [[Kategory:Brêge yn Tytsjerksteradiel]] [[Kategory:Bouwurk út 1962]] [[Kategory:Bouwurk sloopt yn 2006]] [[Kategory:Bouwurk út 2005]] i1f1m0i1wdxldtfmtnyqedeiaa0wh8h 1171564 1171562 2024-10-27T13:42:25Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 Werom sette fan ferzje 1171562 fan [[Special:Contributions/Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger_oerlis:Lytsewâld-Augsbuert]]) 1171564 wikitext text/x-wiki {{By de tiid}} De '''Foanejachtbrêge''' is in [[brêge]] oer it [[Prinses Margrietkanaal]] yn de [[Rykswei 31|N31]] tusken [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en [[Drachten]]. It Prinses Margrietkanaal is de haadfarrûte fan [[Amsterdam]] oer [[De Lemmer]] nei [[Delfsyl]]. Oer de Foanejachtbrêge rint parallel oan de N31 de Stûkenwei. Oant maart 2008 wurdt der wurke oan ferdûbeling fan de N31 (fan 2 x 1 baan nei 2 x 2) en tagelyk ek ferdûbeling en ferheging fan de Foanejachtbrêge. De Foanejachtbrêge dy’t yn [[1962]] boud is hie in hichte fan 7,5 meter en is in febrewaris [[2006]] sloopt. De nije brêge wurdt boud yn twa dielen om fasearring fan de bou mooglik te meitsjen om it autoferkear mei sa min mooglik lûdhinder de dyk brûke te litten. It earste diel fan de nije Foanejachtbrêge is yn novimber [[2005]] in gebrûk nommen. Nei sloop fan de âlde brêge út 1962 wurdt op itselde plak in twadde brêge boud. Beide nije brêgen sille 9,5 meter heech wêze. In hichte dêr’t binnefeartskippen mei fjouwer lagen konteners ûndertroch kinne, sûnder dat de brêge iepen hoecht. Iepenjen fan de brêge sil allinnich op oanfraach barre tusken 2 en 4 oere nachts. Nei it yn gebrûk nimmen fan de brêge yn 2008 sil de [[Steande Mêstrûte]] ferpleatst wurde nei it [[akwadukt Langdiel]] dat besuden Ljouwert boud wurdt. De kar fan akwadukt Langdiel én Foanejachtbrêge is foar skieding fan beropsfeart en plesierfeart. <gallery> Ofbyld:Heien_Betonpalen_Fonejachtbrug_noord.jpg|It heien fan de earste betonpeallen fan de Foanejachtbrêge Noard Ofbyld:Nieuwe_brug_naast_oude_brug.jpg|De kolommen fan de âlde en de nije brêge njonken inoar Ofbyld:Plaatsen_ligger_Fonejachtbrug_Noord.jpg|It pleatsen fan de lizzers op de Foanejachtbrêge Noard Ofbyld:Plaatsen_brugklep.jpg|It ynhysjen fan de stielen brêgekleppe Ofbyld:DSC02874_Oude_en_nieuwe_brug.jpg|De brêgekleppen fan de âlde en nije brêge njonken elkoar</gallery> [[Kategory:Brêge yn Tytsjerksteradiel]] [[Kategory:Bouwurk út 1962]] [[Kategory:Bouwurk sloopt yn 2006]] [[Kategory:Bouwurk út 2005]] qrmh8qz1quclx4j8tjpo65q6pacaltj 1171568 1171564 2024-10-27T13:48:55Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 ik die wat fout 1171568 wikitext text/x-wiki De '''Foanejachtbrêge''' is in [[brêge]] oer it [[Prinses Margrietkanaal]] yn de [[Rykswei 31|N31]] tusken [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en [[Drachten]]. It Prinses Margrietkanaal is de haadfarrûte fan [[Amsterdam]] oer [[De Lemmer]] nei [[Delfsyl]]. Oer de Foanejachtbrêge rint parallel oan de N31 de Stûkenwei. Oant maart 2008 waard der wurke oan ferdûbeling fan de N31 (fan 2 x 1 baan nei 2 x 2) en tagelyk ek oan ferdûbeling en ferheging fan de Foanejachtbrêge. De Foanejachtbrêge dy’t yn [[1962]] boud is hie in hichte fan 7,5 meter en is in febrewaris [[2006]] sloopt. De nije brêge waard boud yn twa dielen om fazearring fan de bou mooglik te meitsjen om it autoferkear mei sa min mooglik hinder de dyk brûke te litten. It earste diel fan de nije Foanejachtbrêge is yn novimber [[2005]] in gebrûk nommen. Nei sloop fan de âlde brêge út 1962 waard op itselde plak in twadde brêge boud. Beide nije brêgen sille 9,5 meter heech wêze. In hichte dêr’t binnenfeartskippen mei fjouwer lagen konteners ûndertroch kinne, sûnder dat de brêge iepen hoecht. Iepenjen fan de brêge sil allinnich op oanfraach barre tusken 2 en 4 oere nachts. Nei it yn gebrûk nimmen fan de brêge yn 2008 is de [[Steande Mêstrûte]] ferpleatst nei it [[akwadukt Langdiel]] dat besuden Ljouwert boud waard. De kar fan akwadukt Langdiel èn Foanejachtbrêge is om beropsfeart en plezierfeart faninoar te skieden. <gallery> Ofbyld:Heien_Betonpalen_Fonejachtbrug_noord.jpg|It heien fan de earste betonpeallen fan de Foanejachtbrêge Noard Ofbyld:Nieuwe_brug_naast_oude_brug.jpg|De kolommen fan de âlde en de nije brêge njonken inoar Ofbyld:Plaatsen_ligger_Fonejachtbrug_Noord.jpg|It pleatsen fan de lizzers op de Foanejachtbrêge Noard Ofbyld:Plaatsen_brugklep.jpg|It ynhysjen fan de stielen brêgekleppe Ofbyld:DSC02874_Oude_en_nieuwe_brug.jpg|De brêgekleppen fan de âlde en nije brêge njonken elkoar</gallery> [[Kategory:Brêge yn Tytsjerksteradiel]] [[Kategory:Bouwurk út 1962]] [[Kategory:Bouwurk sloopt yn 2006]] [[Kategory:Bouwurk út 2005]] 0k5sitw6wn2kxt3i02w073f326pd92y 0 8763 1171599 1142415 2024-10-27T14:16:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171599 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse parlemoerflinter |Ofbyld= [[File:Nymphalidae - Issoria lathonia-002.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[lytse parlemoerflinters]] (''Issoria'') |Wittenskiplike namme= Issoria lathonia |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lytse parlemoerflinter''' ''(Issoria lathonia)'' is in flintersoarte yn it skaai fan de [[Issoria]]. == Foarkommen == Yn de dunen is de flinter in algemiene stânflinter. Yn it binnenlân is it in ûnregelmjittige stânflinter. It is swalklustige soarte. De flinter hâldt fan skrale, drûge en waarme greiden mei fioeltsjes. Op de [[reade list]] stiet de flinters as kwetsber. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan begjin april ôf, oant ein novimber. Foaral tusken 15 oant 25 april en tusken 10 juny en augustus. Fljocht altyd yn trije oerrinnende generaasjes. <gallery mode=packed> Issoria lathonia MHNT CUT 2013 3 24 PONT GERENDOINE Male Dorsal.jpg|♂ Issoria lathonia MHNT CUT 2013 3 24 PONT GERENDOINE Male Ventral.jpg|♂△ Issoria lathonia MHNT CUT 2013 3 24 Meyrueis Female Dorsal.jpg|♀ Issoria lathonia MHNT CUT 2013 3 24 Meyrueis Female Ventral.jpg|♀△ </gallery> == Flinter == De wjuklingte fan de flinter is likernôch 19 oant 23 mm lang. Op de ûnderkant fan de efterwjukken sitte grutte sulveren plakken. De wjukfoarm is hoekich. == Rûp. == De rûp kin 30 mm lang wurde. It liif is swart mei toarnen. De kop is ljochtbrún mei donkere plakjes. De rûp oerwinteret as in [[healwaaks rûp]]. De groeiperioade fan de rûp is yn de hjerst, it foarjier en de simmer. De rûp groeit fluch. De rûp fret fan it [[dúnfioeltsje]], [[lyts fioeltsje]] en it [[trijekleurich fioeltsje]]. [[Ofbyld:Issoria lathonia2 2006-09-03.jpg|400px|left]] [[Ofbyld:Tanacetum vulgare Schönhagen.JPG|275px|right]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Litse parlemoerflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Lytse parlemoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] hb2mu8w2wdnahu87569mg2t0p20drb3 0 8842 1171619 1142318 2024-10-27T15:01:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171619 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=apolloflinter |Ofbyld= [[File:Parnassius apollo Pirineus.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[paazjes]] (''Papilionidae'') |Skaai= [[echte apolloflinters]] (''Parnassius'') |Wittenskiplike namme= Parnassius apollo |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Apollo distribution map.png|center|250px]] }} De '''apolloflinter''' (''Parnassius apollo'') is in soarte yn it skaai fan de [[echte apolloflinters]] (''Parnassius''). == Foarkommen == Yn [[Nederlân]] is dizze flinter fjouwer kear sjoen. It is dan ek in hiele seldsume flinter yn Nederlân. De flinter hâldt fan geberchten. It is in honkfêste soarte. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan begjin juny ôf oant ein july. Fljocht altyd yn 1 generaasje. == De flinter == De flinter hat syn namme te tankjen oan de [[Grykske mytology|Grykske god]] [[Apollo (god)|Apollo]]. Apollo is ûnder oare de god fan it ljocht. De wjuk is ljocht en dêrfan de namme. De wjuklingte is likernôch 34 oant 40 mm. <gallery mode=packed> Parnassius apollo MHNT CUT 2013 3 3female Aragnouet dos.jpg|♀ Parnassius apollo MHNT CUT 2013 3 3 female Aragnouet ventre.jpg|♀△ Parnassius apollo MHNT CUT 2013 3 3 male Porté-Puymorens dos.jpg|♂ Parnassius apollo MHNT CUT 2013 3 3 male Porté-Puymorens ventre.jpg|♂ △ </gallery> == De rûp == De rûp kin 50 mm lang wurde. It liif is swart en is bedutsen mei lytse swarte wartsjes. Op de side hat de rûp grutte en lytse oranje plakjes. De rûpen binne aktyf as de sinne skynt; skynt de sinne net dan sitte se ferskûle ûnder stiennen. De rûp groeit yn it foarjier en yn 'e foarsimmer. De rûp fret fan wyt [[himellof]]. == Ôfbyldings == <gallery mode=packed> Ofbyld:Apollo butterfly.JPG| Ofbyld:Parnassius_apollo.jpeg| Ofbyld:Parnassius apollo caterpillar by Nemos.jpg| </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] == Keppeling om utens == * {{Wikisoarten|Parnassius apollo}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte apolloflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] 2kay14tp0ootfmu5pjjxm9q7g4utzqr 0 9398 1171676 1142423 2024-10-27T15:41:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171676 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=mûdhûn |Ofbyld= [[File:FemaleTench1.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') |Skift= [[koarpereftigen]] (''Cypriniformes'') |Famylje= [[echte koarpers]] (''Cyprinidae'') |Skaai= [[mûdhûnen]] (''Tinca'') |Wittenskiplike namme= Tinca tinca |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''mûdhûn''' (''Tinca tinca'') is in [[fisk|swietwetterfisk]] mei in brunige oant grienige kleur dy't fariearret neigeraden de boaiem en de âldens. <br /> Hy hat in dikke slimerige hûd mei hiele lytse skobben en kin somtiden 70 sm. lang wurde.<br /> De mûdhûn is goed werkenber oan de reade [[iris (anatomy)|iris]] yn syn each, de grutte finnen, de brede oanset fan de sturt en de burdtriedden. Foarkommen: it grutste diel fan Jeropa en West-Aazje yn [[moeras]]sen en wetters mei in soad planten. Ek kin er libje yn [[wrak]], soer- en soerstofearm wetter. Yn maaie-juny wurde 300.000-400.000 aaien lein dy't oan de planten kleve. By't winter hâldt de mûdhûn in [[wintersliep]]. == Oars == Yndertiid waarden wol ien of mear Mûdhûnen yn in [[reinwettersbak]] holden om it wetter suver te hâlden. [[File:JuvenileTenchTincaTinca.JPG|thumb|left|In jonge mûdhûn]] {{Clearleft}} == Sjoch ek == [[List fan Fisken]] {{DEFAULTSORT:Mudhun}} [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Echte koarper]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Birma]] [[Kategory:Eksoat yn Botswana]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Yndia]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kirgyzje]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Malawy]] [[Kategory:Eksoat yn Man]] [[Kategory:Eksoat yn Marokko]] [[Kategory:Eksoat yn Mozambyk]] [[Kategory:Eksoat yn Oezbekistan]] [[Kategory:Eksoat yn Sily]] [[Kategory:Eksoat yn Simbabwe]] [[Kategory:Eksoat yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Eksoat yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Eksoat yn Tailân]] [[Kategory:Eksoat yn Tanzania]] qahe6wtdoks049wswcvvl2jgsae1j08 0 9444 1171559 1139996 2024-10-27T13:37:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171559 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = stienkrobben | ôfbylding =Oniscus asellus Furlbachtal01.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De [[gewoane stienkrobbe]] (''Oniscus asellus'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[kreefteftigen]] (''Crustacea'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[hegere kreefteftigen]] (''Malacostraca'') | takson6 = [[boppeskift]]: | namme6 = [[pûdgarnaaleftigen]] (''Peracarida'') | takson7 = [[skift]]: | namme7 = '''stienkrobben''' (''Isopoda'') | takson8 = | namme8 = | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Latreille, 1817 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''stienkrobben''' (''Isopoda'') binne in [[skift]] fan [[lidpoatigen]] dy't hearre ta de [[kreefteftigen]] (''Crustacea''). Stienkrobben binne eins wetterdieren, dy't yn [[see]] libje. In lytse kloft binnen dit skift hat de see ferlitten: de [[lânstienkrobben]] (''Oniscidea''). Dat binne de bekendste soarten. Yn Nederlân komme 31 op it lân libjende soarten foar. == Anatomy == Stienkrobben binne ûngefear 16 mm lang en bestiet út sân segminten mei oan elk segmint twa poaten. De rêchkant is in bytsje platbol en de búkside plathol. De kop en it efterliif binne lyts en it boarststik is yn ferhâlding hiel grut. It boarststik fan de krobbe bestiet út in oantal hurde, inoar oerlaapjende platen dy't de krobbe beskermje. Op de kop sitte twa lange fielteisters mei dêrboppe de eagen, dy't út meardere lytse eachboltsjes bestean. Oan de ûnderkant fan it kopdiel sitte de kaken. De krobbe hat foar it sykheljen krektas fisken [[Kiuw|kiuwen]]. Dy sitte oan de efterste poaten. == Leefomjouwing == Oarspronklik komme de krobben yn 'e see foar, mar libje ek yn swietwetter. In lytse groep, de lânkreeftkes, hat de see ferlitten, mar harren kiuwen hâlden. De út aaikes kommende jongen bliuwe yn de briedbûdel tsjin 'e boarst fan de wyfkes sitten oant se folgroeid binne. == Soarten == De soarten kinne nei harren gedrach en foarm yn fjouwer groepen yndield wurde. Der binne soarten mei in brede en mei in platte foarm dy't har oeral oan fêstgripe.<br> Dêrneist binne der soarten dy't har by oanreitsjen as in baltsje oprôlje. Der binne ek soarten mei in slanke foarm en lange poaten dy't by fersteuring hurd fuortrinne en der binne soarten dy't stadich weikrûpe. De '''muorrekrobbe''' of '''kelderkrobbe''' (''Porcellio scaber'') is fanwege syn kiuwen dy't gau útdrûgje te finen yn fochtige romten, ûnder stiennen en ôffal. De boppekant is egaal donker. Dizze krobbe libbet fan ôffallen blêden en dea hout en is dêrtroch wichtich foar de ôfbraak fan organysk materiaal. De '''gewoane stienkrobbe''' (''Oniscus asellus'') grypt him fêst en hat in grize boppekant, dêr't ljochte plakken op foarkomme. == Famyljes == * [[Actaeciidae]] * [[Armadillidae]] * [[Armadillidiidae]] * [[Balloniscidae]] * [[Bathytropidae]] * [[Berytoniscidae]] * [[Buddelundiellidae]] * [[Cylisticidae]] * [[Delatorreidae]] * [[Dubioniscidae]] * [[Eubelidae]] * [[Halophilosciidae]] * [[Hekelidae]] * [[Irmaosidae]] * [[Ligiidae]] * [[Mesoniscidae]] * [[Olibrinidae]] * [[Oniscidae]] * [[Philosciidae]] * [[Platyarthridae]] * [[Porcellionidae]] * [[Pseudarmadillidae]] * [[Puseoniscidae]] * [[Rhyscotidae]] * [[Schoebliidae]] * [[Scleropactidae]] * [[Scyphacidae]] * [[Spelaeoniscidae]] * [[Stenoniscidae]] * [[Styloniscidae]] * [[Tendosphaeridae]] * [[Titaniidae]] * [[Trachelipodidae]] * [[Trichoniscidae]] * [[Turanoniscidae]] * [[Tylidae]] == Fotogalerij == <gallery> ofbyld:Porcellio scaber - male top 1 (aka).jpg|Rêchkant stienkrobbe (''Oniscus asellus'') ofbyld:Oniscus asellus - male bottom 1 (aka).jpg|Búkside stienkrobbe (''Oniscus asellus'') </gallery> {{commonscat|Oniscidea}} == Keppeling om utens == * [http://www.trq.nl/school/B1307PC01.php trq.nl Biology Ynteraktive Oefentoetsen - Krobben] [[Kategory:Stienkrob| ]] [[Kategory:Kreefteftigeskift]] h2ttosmfh6w2zmrq52zt7mribcj33a4 0 9845 1171973 1139696 2024-10-28T00:06:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fuortplanting */ kt 1171973 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=jolling |Ofbyld= [[File:Greater-scaup-male2.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Aythya marila f Humber Bay Toronto.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[jollingen]] (''Aythya'') |Wittenskiplike namme= Aythya marila |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1761 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:AythyaMarilaIUCN2019 2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''jolling''' (''Aythya marila'') is in fûgel út de famylje fan de [[einfûgels]]. De jolling wurdt ek wol ''topper'' of ''toppert'' neamd. == Foarkommen == De jolling is in 42 oant 51 sm grutte ein mei in wjukspanwiidten fan 71-80 sm. De jerke fan de Jolling hat in protte fan de [[Toefein]], hy hat lykwols gjin toef en syn kop hat in wat grieneftige glâns. Ek is de rêch fan de jolling griis ynstee fan swart. It wyfke fan de jolling is brún mei in ljochte râne om de snaffel. De jolling hat in ljochtblauwe snaffel en in giel each. == Fersprieding == De jollings komme oer it hiele noardlik healrûn foar. Syn briedgebiet leit aardich noardlik, se briede op de toendra yn de buert fan marren en sompen. Yn [[Skandinaavje]] en in noarden fan [[Sibearje]] west fan de rivier de [[Lena]] komt de ûndersoarte ''A. m. marila'' foar. Yn de rest fan [[Aazje]] en [[Noard-Amearika]] is de wat lytsere ûndersoarte ''A. m. mariloides'' te finen. By winterdeis trekke de jollings nei it suden. Se oerwinterje yn groepen oan de kust. De jeropeeske fûgels oerwinterje meast yn it suden fan de [[Eastsee]] of rûnom de [[Noardsee]]. Yn [[Nederlân]] binne se winterdeis ek oan de see te finen, faak yn groepkes mei [[Karein]]en en Toefeinen. == Iten == De jollings ite foaral [[moksel]]s en [[seeslak]]ken. Mar se ite ek wol ynsekten en wetterplanten. De Jollings sykje it leafst nei iten troch der nei te dûken yn wetter fan minder as 4 meter djip. [[File:Aythya marila MHNT.ZOO.2010.11.20.1.jpg|thumb|left|Jollingaaien.]] == Fuortplanting == De jollings briede flak oan de râne fan it wetter op de grûn, it leafst op in eilantsje. It nêst wurdt beklaaid mei dûns. It brieden begjint yn maaie en einiget yn july. De aaien wurde yn 24 oant 28 dagen útbret en komme allegear tagelyk út. De jongen kinne harren sels rêde nei sa'n 50 dagen. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Jolling]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] b7bnngrkolr8aj3c7xdmp8j3fw4c2pf 0 9849 1171975 1149075 2024-10-28T00:07:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171975 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=karein |Ofbyld= [[File:Aythya ferina Sandwell 2.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Aythya ferina Battersea Park 2.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[jollingen]] (''Aythya'') |Wittenskiplike namme= Aythya ferina |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:AythyaFerinaIUCNver2018 2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#008000}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''karein''' (''Aythya ferina'') is in fûgel út it skaai fan de [[jollings]]. ==Foarkommen== De karein is tusken de 42 en 49 sm grut. De jerke fan de Karein is ûnder de jeropeeske einen goed te werkennen oan syn readbrune kop, swarte boarst en grize rêch en búk. Yn Noard-Amearika komme lykwols de [[readkopein]] en de [[grutte karein]] foar, dy't der in protte op lykje.<br> It wyfke hat in brúngrize kop en boarst en is fierder wat ljochter griis fan kleur. ==Fersprieding== De karein komt yn it grutste part fan [[Jeropa]] foar. Yn Nederlân is de fûgel it hiele jier te sjen. De fûgels út it easten fan Jeropa binne trekfûgels dy't winterdeis nei it suden lûke oant de [[Middellânske See]] en Noard-Afrika ta. ==Iten== De karein siket syn iten ûnder wetter en yt sawol plantaardich fiedsel lykas sied, blêden en woartels as ek dierlik fiedsel as [[slak]]ken, [[wjirm]]s en ynsekten. ==Fersprieding== De karein makket in nêst op de grûn of op wetterplanten fan reid en blêden, lykas de [[markol]]. De karein leit 6 oant 12 griengrize aaien. Nei trije wiken komme de jongen út, nei sa'n acht wiken kinne de jongen fleane. [[File:Aythya ferina MHNT.ZOO.2010.11.20.4.jpg|thumb|left|Aaien fan de karein.]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Jolling]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] kop0lfd2e4s64ynl09767rft5uzxc2l 0 10004 1171861 1139697 2024-10-27T23:15:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171861 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=Sibearyske tsjilling |Ofbyld= [[File:Anas.formosa.4.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Wiki-tomoe-mesu.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[Sibearyske tsjillingen]] (''Sibirionetta'') |Wittenskiplike namme= Sibirionetta formosa |Beskriuwer, jier= Georgi, 1775 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:SibirionettaFormosaIUCN2019-2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]]</small> }} De '''Sibearyske tsjilling''' (''Anas formosa'') is in fûgel út it monotypyske skaai fan de [[Sibearyske tsjillingen]]. ==Foarkommen== De Sibearyske tsjilling is in lytse Aziatyske ein. Mei in 40-43 sm lingte is der krekt wat grutter as de [[piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]], hy waacht in 500 gram. De jerke hat in tige opfallende kop mei grien, giel en swarte flakken. ==Fersprieding== De Sibearyske tsjilling briedt meast by de grutte rivieren fan East-[[Sibearje]] lykas de [[Jenisej]]. De ein oerwinteret op marren yn [[Sina]] en [[Japan]]. ==Fuortplanting== De Sibearyske tsjilling begjint meast ein maaie te brieden. De nêsten wurde yn it gers op de kant fan it wetter makke, it nêst wurdt mei dûns beklaaid. De 6 oant 10 aaien wurde yn 26 dagen útbret. ==Sjoch ek== * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] ca7v2f39xsuhb0xu3y2lbu97jxmtrsf 0 10062 1171894 1142460 2024-10-27T23:27:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171894 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=smjunt |Ofbyld= [[File:Eurasian Wigeon - male.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Bläsand Eurasian Wigeon (19729585183).jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Eurasian Wigeon (Anas penelope) (W1CDR0001386 BD2).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca penelope |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Mareca penelope map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''smjunt''' (''Mareca penelope'') is in fûgel út it skaai fan de [[Smjunten]]. De fûgels út dit skaai hawwe in skoft yndield west by de gewoane [[einen]]. De Eastein is dêrom ek wol te finen ûnder de namme ''Anas penelope''. It skaai Mareca is lykwols op 'e nij ynfierd. == Foarkommen == De smjunt wurdt sa'n 41 oant 51 sm grut, en hat in wjukspanwiidte fan 75 oant 86 sm. It gewicht fan de fûgel leit tusken de 500 en 900 gram. De Jerke hat meast grize fearren, dy't foaral oan de ûnderkant en op it boarst wat ljochter fan kleur binne. De jerke hat in opfallende brune kop mei giele krún en foarholle. De blauwe snaffel hat in swarte punt. It wyfke hat in ûnopfallende brune kleur. == Fersprieding == De briedgebieten fan de smjunten lizze yn Noard-[[Jeropa]], Noard-[[Aazje]] en in part fan it noarden fan [[Noard-Amearika]]. De Fûgels libje op marren, somtiden ek by stadich streamende rivieren. By it ynfallen fan de winter trekke de fûgels nei it suden. Yn Jeropa oerwinterje se yn Midden en Súd-Jeropa. Ek yn Fryslân binne se dan yn grutte kloften te sjen. Meast by it wetter mar ek faak op de greide of it boulân om dêr te fretten. == Iten == smjunten binne eins echte fegetariërs. Sy ite sawol wetterplanten mar ek gêrs en oare planten op de wâl. De fûgels binne in 15 oeren deis dwaande mei iten en moatte sa'n 300 oant 400 gram deis hawwe. [[File:Mareca penelope MHNT.ZOO.2010.11.29.3.jpg|thumb|160px|left|Aaien fan 'e smjunt.]] == Fuortplanting == De smjunten wurde mei twa jier geslachtsryp. Koart nei de winter foarmje de smjunten pearkes, de briedtiid leit yn de moannen maaie oant july. De smjunt makket in nêst op de grûn flak oan de wetterkant, it nêst wurdt beklaaid mei dûns. It wyfke leit sa'n 5 oant 9 aaien, dy in 5 sm grut binne. De aaien wurde 24 dagen bebret. De jongen ferlitte it nêst fuortendalik wêrnei se noch sa'n 45 dagen by harren mem bliuwe foardat se harren sels rêde kinne. == Literatuer == * Chuck Hagner: ''Guide to ducks and geese.'' Stackpole, Mechanicsburg 2006. <small>ISBN 0-8117-3344-0</small> * P. W. Mayhew: ''The feeding ecology and behaviour of wigeon (Anas penelope).'' Glasgow 1985. * Hendrik Brunckhorst: ''Ökologie und Energetik der Pfeifente (Anas penelope L. 1758) im schleswig-holsteinischen Wattenmeer.'' Kovac, Hamburg 1996. <small>ISBN 3-86064-454-8</small> == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] s9xfvda3xw3edwlvi8j4loqnfdoy13z 0 10065 1171892 1139687 2024-10-27T23:27:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171892 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grienkopein |Ofbyld= [[File:Anas falcata male.JPG|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Falcated Duck (Anas falcata) RWD3.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca falcata |Beskriuwer, jier= Georgi, 1775 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''grienkopein''' (''Mareca falcata'') is in fûgel út it skaai fan de [[smjunten]]. De fûgels út dit skaai hawwe in skoft yndield west by de gewoane [[Einen]]. De Grienkopein is dêrom ek wol te finen ûnder de namme ''Anas falcata''. It skaai Mareca is lykwols op 'e nij ynfierd. ==Foarkommen== De grienkopein hat it formaat fan de [[Eastein (fûgel)|eastein]], sa'n 48 oant 54 sm. De jerke yn syn briedkleed is tige opfallend. It grutste part fan syn fearren is griis mei lange fearren dy't oan beide siden fan syn rêch hingje. Syn kop is grien mei in wite kiel en in brûnskleurige krún.<br> It wyfke is ûnopfallend donkerbrún. ==Fersprieding== De grienkopein is in echte trekfûgel, hy briedet yn it easten fan [[Sibearje]] en it noarden fan [[Sina]]. Hy oerwinteret yn grutte kloften yn in grut part fan súd-east [[Aazje]].<br> De fûgel wurdt ek wol gauris sjoen bûten syn eigentlike bried- of oerwinteringsgebiet. Dit binne faaks fûgels dy't ûntsnapt binne want it is in populêre fûgel om te hâlden. ==Iten== De grienkopein yt planten, sawol troch yn it wetter de boaiem ôf te sykjen, as op de kant yn it gers te weidzjen. [[File:Anas falcata MHNT.ZOO.2010.11.17.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e grienkopein.]] ==Fuortplanting== De grienkopein makket syn nêst op de grûn flakby it wetter, meast ferside ûnder de strûken op de kant. It wyfke leit sa'n 6 oant 10 aaien. ==Sjoch ek== * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[[[Kategory:Smjunt (skaai)]]]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] 9kgpwgm4finx1zy6xgr17uuv0a4nsze 1171893 1171892 2024-10-27T23:27:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ oeps... 1171893 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=grienkopein |Ofbyld= [[File:Anas falcata male.JPG|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Falcated Duck (Anas falcata) RWD3.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca falcata |Beskriuwer, jier= Georgi, 1775 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''grienkopein''' (''Mareca falcata'') is in fûgel út it skaai fan de [[smjunten]]. De fûgels út dit skaai hawwe in skoft yndield west by de gewoane [[Einen]]. De Grienkopein is dêrom ek wol te finen ûnder de namme ''Anas falcata''. It skaai Mareca is lykwols op 'e nij ynfierd. ==Foarkommen== De grienkopein hat it formaat fan de [[Eastein (fûgel)|eastein]], sa'n 48 oant 54 sm. De jerke yn syn briedkleed is tige opfallend. It grutste part fan syn fearren is griis mei lange fearren dy't oan beide siden fan syn rêch hingje. Syn kop is grien mei in wite kiel en in brûnskleurige krún.<br> It wyfke is ûnopfallend donkerbrún. ==Fersprieding== De grienkopein is in echte trekfûgel, hy briedet yn it easten fan [[Sibearje]] en it noarden fan [[Sina]]. Hy oerwinteret yn grutte kloften yn in grut part fan súd-east [[Aazje]].<br> De fûgel wurdt ek wol gauris sjoen bûten syn eigentlike bried- of oerwinteringsgebiet. Dit binne faaks fûgels dy't ûntsnapt binne want it is in populêre fûgel om te hâlden. ==Iten== De grienkopein yt planten, sawol troch yn it wetter de boaiem ôf te sykjen, as op de kant yn it gers te weidzjen. [[File:Anas falcata MHNT.ZOO.2010.11.17.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e grienkopein.]] ==Fuortplanting== De grienkopein makket syn nêst op de grûn flakby it wetter, meast ferside ûnder de strûken op de kant. It wyfke leit sa'n 6 oant 10 aaien. ==Sjoch ek== * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] m2bfi44dg91kxh85ds7s5vdat23avd5 0 10070 1171918 1142459 2024-10-27T23:39:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171918 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=slob |Ofbyld= [[File:Spatula clypeata Oulu Finland 2016-05-07.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Female Anas clypeata on the pond.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula clypeata |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:SpatulaClypeata.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]] |Kolom2= {{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]]<br>{{Color box|#FF00FF}} [[dwaalgast]]<br>{{Color box|#a76f3b}} [[eksoat]] }}</small> }} De '''slob''' of '''slobein''' (''Spatula clypeata'', foarhinne ''Anas clypeata'') is in fûgel út it skaai fan de [[slobeinen]]. == Foarkommen == De 50 sm grutte Slob waaget tusken de 400-1100 gram en hat in wjukspanwiidte fan 80 sm. De opfallende leppelfoarmige snaffel falt fuortendaliks op en wurdt sa'n 7 sm lang. De jerke is ek maklik te werkennen oan syn opfallende kleuren. Hy hat in wyt boarst mei in donkere rêch. Yn it midden binne de fearren readbrún fan kleur. Fierders hat de jerke in griene kop mei in giel each.<br /> Lykas by de oare einen út dit skaai is it wyfke ûnopfallend brún fan kleur. == Fersprieding == De slob komt foar by fiedselrike binnenwetters yn [[Jeraazje]] en [[Noard-Amearika]]. By winterdeis trekke de measte einen nei Súd-Jeropa of [[Afrika]]. == Iten == De slob sillet it wetter mei syn snaffel wêrby hy lytse dierkes fangt, sa as wetterluzen en ynsektelarfen. == Fuortplanting == De slob wurdt nei ien jier geslachtsryp. De briedtiid leit tusken maaie en july. It wyfke bout fan plantemateriaal in nêst op de grûn flakby it wetter, meast goed ferside yn de begroeiïng. De 6 oant 13 donkergriene aaien wurde sa'n 22-28 dagen troch it wyfke bebret. De jongen ferlitte dan mei harren mem it nêst en bliuwe noch sa'n 6 wiken by har foardat se harren sels rêde. [[File:Spatula clypeata MHNT.ZOO.2010.11.18.2.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e slob.]] == Literatuer == * T. Bartlett, ''Ducks And Geese - A Guide To Management'', The Crowood Press, 2002, ISBN 1-85223-650-7 * Hartmut Kolbe; ''Die Entenvögel der Welt'', Ulmer Verlag 1999, ISBN 3-8001-7442-1 {{CommonsBalke|Category:Anas clypeata|Löffelente}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Anguilla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Arûba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bermuda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bonêre]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dominika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grenada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûadelûp]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kurasau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Martinyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montserrat]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] s89ynp8ad810gingqbl7yknjr2t02fl 0 10072 1171910 1142458 2024-10-27T23:36:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171910 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=skiertsjilling |Ofbyld= [[File:Garganey (Anas querquedula) RWD3.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Anas querquedula, Llobregat Delta, Barcelona 6.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula querquedula |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Spatula querquedula map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''skiertsjilling''' (''Spatula querquedula'') is in fûgel út it skaai fan de [[slobeinen]]. == Fryske nammen == De skiertsjilling wurdt ek wol ''skierdôber'', ''skierdoper'' of ''grutte tsjilling'' neamd. == Foarkommen == De skiertsjilling is sa'n 37-41 sm grut en waacht tusken de 250 en 60 gram. Bûten de briedtiid is de skiertsjilling maklik mei oare soarten te ferwikseljen, foaral mei de [[Eastein (fûgel)|eastein]] dy't ek likegrut binne. It wyje is fan de oare einewyfkes te werkennen troch de streken op de kop, op de krún hat sy in donkerbrune streek, en ek oer it each en de wang is sa'n streek te ûnderskieden.<br /> De jerke is yn syn briedkleed wol goed wer te kennen. In wite streek rint fan syn eagen nei syn nekke. Syn boarst is readbrún en grize flanken. == Fersprieding == De skiertsjilling komt foar yn in grut part fan noardlik [[Jeraazje]], fan [[Skandinaavje]] en [[East-Jeropa]] oant en mei it eilân [[Sasjalin]]. It binne echte trekfûgels dy't oerwinterje yn [[Afrika]], [[Yndia]] of Súdeast-Aazje. == Iten == It iten fan de skiertsjilling bestiet út [[ynsekten]], kreeften, weakdieren mar ek sied en wetterplanten. It leafste hâlde se harren by it dierlike iten dat se oan it wetterflak sykje troch krekt as de [[slob]] mei útstrekte hals rûn te swimmen wêrby se harren snaffel krekt yn it wetter hâlde. It grondeljen, mei de kop ûnder wetter de boaiem ôfsykje dogge se leaver net. [[File:Spatula querquedula MHNT.ZOO.2010.11.18.1.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e skiertsjilling.]] == Fuortplanting == It nêst fan de skiertsjilling bestiet út in kûltsje yn de grûn dy't mei gers en dûns beklaaid wurd. It wurdt in tichte begroeiïng flakby it wetter makke. It wyfke leit 8 oant 11 bêzje aaien dy troch it wyfke yn 21-23 dagen útbret wurde. De jongen ferlitte it nêst fuortendaliks mei harren mem en kinne nei 5-6 wiken harren sels rêde. == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] pn757lzuookisk2cpaox4pp5ip03ipa 0 11061 1171828 1149079 2024-10-27T21:12:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171828 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=toefdûker |Ofbyld= [[File:Podiceps auritus (13909539717).jpg|250px]]<br><small>simmerkleed</small><br>[[File:Horned Grebe RWD2.jpg|250px]]<br><small>winterkleed</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') |Famylje= [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae'') |Skaai= [[dûkers]] (''Podiceps'') |Wittenskiplike namme= Podiceps auritus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:Slavonian Grebe-location-map-en.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FFD700}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#F58821}} [[wintergast]]</small> }} De '''toefdûker''' ([[Latyn]]: ''Podiceps auritus'') is in famyljelid fan de [[hjerringslynder]]. Yn Fryslân komt er hast net foar. == Foarkommen == De 30-38 sm grutte toefdûker is hast like grut as in [[Swarthalsdûker]], wêr't der in protte op liket. Yn syn briedkleed hat der in swarte kop mei geel-reade earplûmen. Fierder hat der in readbrune hals en bûk. Fierder binne de fearren swart. Hy hat in opfallend read each. Syn winterkleed is swartwyt mei in swarte krún en wite wangen. Fierder is der donker mei in wat ljochtere wite hals. == Fersprieding == De fûgels briede in yn it noarden fan [[Jeropa]], [[Aazje]] en [[Yslân]]. De fûgel is dêr meast te finen op marren tusken de [[nuddelbosk]]. De toefdûker oerwinteret in stik súdliker, oant Súd-Jeropa ta. By't winterdeis is de fûgel ek mear oan de kust. De toefdûker is in seldsume fûgel, it meast komt der foar yn bepaalde streken fan [[Sibearje]]. == Fuortplanting == De toefdûker makket in driuwend nêst. Meastentiids leit it wyfke trije oant sân blau-wite aaien mei beige plakken. De aaiten wurde yn 22-25 dagen útbret. [[File:Podiceps auritus MHNT.ZOO.2010.11.39.7.jpg|thumb|left|160px|Aai fan 'e toefdûker.]] == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dûkerfûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bermuda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] 15xyelfajss90jef8hz08f3qx57ex22 0 11120 1171827 1139810 2024-10-27T21:11:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171827 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swarthalsdûker |Ofbyld= [[File:Black-necked Grebe Schwarzhalstaucher.jpg|250px]]<br><small>simmerkleed</small><br>[[File:Podiceps nigricollis 001.jpg|250px]]<br><small>winterkleed</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') |Famylje= [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae'') |Skaai= [[dûkers]] (''Podiceps'') |Wittenskiplike namme= Podiceps nigricollis |Beskriuwer, jier= Brehm, 1831 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:PodicepsNigricollisIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[dwaalgast]] }}</small> }} De '''swarthalsdûker''' (''Podiceps nigricollis'') is in dûker út deselde famylje as de [[hjerringslynder]]. == Foarkommen == In folwoeksen swarthalsdûker is mei sa'n 30 oant 35 sm krekt lytser as in [[Markol]]. Hy waaget tusken de 250 en 600 gram. Lykas de [[Toefdûker]] hat de Swarthalsdûker giele earplûmen, mar is te underskieden troch syn swarte hals, wylst de Toefdûker in readbrune hals hat. <br /> Yn syn winterkleed hat de fûgel donkere fearren, op de ûnderkant wat ljochter. == Fersprieding == De swarthalsdûker komt foar yn [[Noard-Amearika]], [[Jeropa]] en [[Aazje]], dit binne allegear trekfûgels. Yn Amearika oerwinterje de fûgels meast oan de kust fan de [[Stille Oseaan]], yn Jeropa oerwinterje in protte fûgels oan de [[Middellânske See]]. De swarthalsdûker komt ek yn [[Súd-Afrika]] foar, hjir is der gjin trekfûgel. Dizze soart hat yn tsjinstelling ta de oare fûgels gjin winterkleed. == Fuortplanting == Lykas de [[hjerringslynder]] makket de Swarthalsdûker in driuwend nêst, hy docht dit lykwols faak yn lytse koloanjes, oant sa'n hundert nesten ta. It wyfke leit meast fjouwer aaien, dy't nei sa'n trije wiken brieden útkomme. De jongen bliuwe nochris trije wiken by de âlden foardat se harsels rêde kinne. De swarthalsdûkers bringe faak twa nêsten mei jongen grut yn in jier. [[File:Podiceps nigricollis MHNT.ZOO.2010.11.39.2.jpg|thumb|left|200px|Aaien fan 'e swarthalsdûker.]] == Sjoch ek == * [[List fan fûgels]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dûkerfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] avhlvef72oldzli6zpgkj4exjeg6ngg 0 11662 1171641 1140106 2024-10-27T15:13:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171641 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=giele luzerneflinter |Ofbyld= [[File:Colias hyale2 2006-08-18.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[wytflinters]] (''Pieridae'') |Skaai= [[luzernefinters]] (''Colias'') |Wittenskiplike namme= Colias hyale |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''giele luzerneflinter''' (''Colias hyale'') is in soarte yn it skaai fan de [[luzerneflinters]] (''Colia''). == Foarkommen == In seldsume [[trekflinter]] dy’t yn wikseljende oantallen per jier yn [[Nederlân]] sjoen wurdt. De oantallen wurde de lêste jierren minder. Oant juny wurde measte giele luzerneflinters sjoen yn [[Limburch (Nederlân)|Limburch]]. Dernei wurde hja mear ferspraat oer it hiele lân oantroffen. == Flinter == De wjuklingte is likernôch 20 oant 25 mm. De boppekant fan de wjuk is spits mei in donkere tekening. De grûnkleur fan de mantsjes is ljocht grieneftich giel. De Giele Luzerneflinter rêstet noait út mei sprate wjukken. <gallery mode=packed heights="160px"> (MHNT) Colias hyale - Novy Jicin Moravie Czech Republic - male dorsal.jpg|''Colias hyale'' ♂ (MHNT) Colias hyale - Novy Jicin Moravie Czech Republic - male ventral.jpg|''Colias hyale'' ♂△ </gallery> == Fleantiid == De earste flinters wurde sjoen yn maaie en juny. De neikommelingen derfan fleane fan july ôf. == Rûp == De rûpen wurde sjoen fan heal juny ôf. Op plakken dêr't de flinter sjoen wurdt oerwinteret de soarte as [[healwaaks rûp]]. De rûp fret fan de [[Luzerne]], [[Wikje]] en [[Klaver]]. [[Ofbyld:Colias hyale 0001.jpg|center|400px]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Luzerneflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] 0zvfa02ag3jh25zb6yja5p4dpha14ul 0 11695 1171638 1142467 2024-10-27T15:11:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171638 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=sprakelhoutblaujurkje |Ofbyld= [[File:Holly blue butterfly (Celastrina argiolus) female.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[beamblaujurkjes]] (''Celastrina'') |Wittenskiplike namme= Celastrina argiolus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''sprakelhoutblaujurkje''' (''Celastrina argiolus'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[beamblaujurkjes]] (''Celastrina''). == Foarkommen == De flinter komt hiel algemien yn [[Nederlân]] foar. It is dan ek in algemiene [[stânflinter]]. [[Ofbyld:Celastrina.argiolus.2001.10.08.jpg|left|230px|thumb|It sprakelhoutblaujurkje.]] Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De foarwjuklingte is ûngefear 14 mm. De boppekant fan de wjukken is by de mantsjes wetterich blau mei ljochte swarte rânen. By it wyfke is dizze râne breder. De ûnderkant fan de wjukken is sulver mei lytse swarte plakken. De efterwjuk hat gjin eachplakken en gjin sturtsje. De flinters frette daudrippen, sappen fan bliedzjende beammen en nektar. De flinter fleant heech yn strûken of beammen. == Fleantiid == De flinter is fan begjin maart ôf oant ein juny te sjen. De twadde generaasje tusken heal juny oant oktober. It sprakelhoutblaujurkje fljocht yn twa en soms yn trije generaasjes. == Rûp == Jonge rûpen ite foaral knoppen of de fruchten fan de plant. Gruttere rûpen frette ek wol de blêden. De soart oerwinteret as healwaaksrûp tusken de blêden. De rûp fret fan de [[hûnemigershout]], [[stikelhout]], [[hulst (plant)|hulst]], [[klimop]], [[biezemheide]], [[kattesturt]] en de [[flinterstrúk]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Beamblaujurkje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] mlcojyxygiflshj9b5wnvu0gjwwjlj6 0 11884 1171605 1140131 2024-10-27T14:20:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171605 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swartstippelige parlemoerflinter |Ofbyld= [[File:Boloria.selene.1.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[hoedersparlemoerflinters]] (''Boloria'') |Wittenskiplike namme= Boloria selene |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''swartstippelige parlemoerflinter''' (“Boloria selene”) is in soarte yn it skaai fan de [[hoedersparlemoerflinters]] (''Boloria''). == Foarkommen == De swartstippelige parlemoerflinter is seldsume [[stânflinter]]. Hy komt foar op de grins fan de [[provinsje]]s [[Súd-Hollân]] en [[Utert (provinsje)|Utert]]. Ek komt de flinter foar yn [[Fryslân]] en ek op [[Skylge]]. Der is in populaasje yn [[Oerisel]]. Yn [[1993]] is de soarte útsetten yn it natuergebiet [[De Meie]]. Der hat him in selsstannige populaasje ûntwikkele. Yn [[2001]] is in populaasje útsetten by [[Ilperfjild]]. Dy populaasje hat it net rêden. De flinter hâldt fan wiete, skrale greiden mei blomrike healannen. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] stiet de flinter as ''bedrige''. == Flinter == De wjuklingte is 18 oant 22 mm. De boppekant fan de wjukken is oranje mei swarte plakken en stippen. De ûnderkanten fan de wjukken binne mei in soad kontrast tekene. Alle plakken yn de middenbân binne giel of sulver. <gallery mode="packed"> Boloria selene MHNT CUT 2013 3 21 Sornac Dos.jpg|Swartstippelige parlemoerflinter Boloria selene MHNT CUT 2013 3 21 Sornac Ventre.jpg| △ Swartstippelige parlemoerflinter </gallery> === Fleantiid === De flinter fljocht yn twa generaasjes. De earste generaasje fljocht fan maaie ôf oant heal juny. De twadde generaasje fljocht fan heal juny ôf oant heal septimber. De flinters binne de hiele dei aktyf. == Rûp == De rûp oerwinteret as [[healwaaks rûp]]. De [[pop|ferpopping]] fynt plak oan in stâle leech yn de fegetaasje. De weardplant fan de rûp is it [[Moerasfioeltsje]], [[Hûnsfioeltsje]] en it [[Dúnfioeltsje]]. [[Ofbyld:Boloria.selene.2.jpg|thumb|right|300px]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Hoedersparlemoerflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] r0hs8q5hupd2ks0dg65bh8zol42wo27 14 12037 1171579 671781 2024-10-27T14:02:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171579 wikitext text/x-wiki De '''Flinters''' (''Lepidoptera'') is in skift yn de klasse fan de [[Ynsekten]] (''Insecta''). {{Commonscat|Lepidoptera}} [[Kategory:Ynsekteskift]] mej26qyaqh68elayssb0a1m10xmym0c 0 12063 1171592 1142359 2024-10-27T14:13:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171592 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=fjildparlemoerflinter |Ofbyld= [[File:Melitaea cinxia (3722394380).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[echte plakflinters]] (''Melitaea'') |Wittenskiplike namme= Melitaea cinxia |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''fjildparlemoerflinter''' (''Melitaea cinxia'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[echte plakflinters]] (''Melitaea''). == Foarkommen == De fjildparlemoerflinter is sûnt [[1995]] yn [[Nederlân]] ferdwûn as [[stânflinter]]. Dochs wurdt de flinter yn [[Limburch (Nederlân)|Limburch]] sa út en troch sjoen. De fjildparlemoerflinter hâldt fan krûdige, skrale greiden. It lân moat rommelich wêze. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as slim bedrige, mar ynternasjonaal komt er noch rûnom foar. == Fleantiid == De flinter fljocht fan heal maaie oant heal juny. De flinters fleane allinnich as de sinne skynt. Se binne faak te sjen by plakken mei in soad nektar. Fljocht altyd yn 1 generaasje. == Flinter. == De wjuklingte is likernôch 16 oant 21 mm. De boppekant fan de wjukken is by de mantsjes oranje brún. It wyfke hat mear plakken op de wjukken. De ûnderkant fan de wjukken binne krêmkleurich mei oranje streken en swarte plakken. <gallery mode=packed> Melitaea cinxia MHNT CUT 2013 3 27 Avilly-Saint-Léonard dorsal.jpg|Fjildparlemoerflinter Melitaea cinxia MHNT CUT 2013 3 27 Avilly-Saint-Léonard ventral.jpg| △ Fjildparlemoerflinter Melitaea cinxia chenille.JPG| </gallery> == [[Rûp]] == De [[Flinter Aai|aaikes]] wurde yn groepkes troch it wyfke ôfset. Sy docht dat op in lytse [[weardplant]], lizzend ûnder in blêd. De rûp oerwinteret as in [[healwaaks rûp]]. Se oerwinterje yn groepkes yn speazelnesten. It [[Chrysalis|ferpopkjen]] fynt plak yn de dichte fegetaasje. De rûp fret fan de [[smelle weegbree]]. [[Ofbyld:Melitaea.cinxia.1.jpg|thumb|right|300px| [[Charaxes eurialus]]]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte plakflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] 7mv9qs97o5aq48y8v3kieomuizbi6kl 0 12149 1171643 1142416 2024-10-27T15:13:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171643 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse swartstreekwytflinter |Ofbyld= [[File:Pieris napi(Bielinek bytomkowiec).JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[wytflinters]] (''Pieridae'') |Skaai= [[koalfinters]] (''Pieris'') |Wittenskiplike namme= Pieris napi |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lytse swartstreekwytflinter''' ''(Pieris napi)'' is in flintersoarte yn it skaai fan de [[koalflinters]] (''Pieris''). == Foarkommen == De lytse swartstreekwytflinter is in tige algemiene [[stânflinter]]. Hy komt oer it hiele lân ferspraat foar. De lytse swartstreekwytflinter hâldt fan fochtige greiden en boskrânen. Ek komme se foar yn tunen, parken en op de heide. Se hawwe in foarkar foar wiete plakjes. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|reade list]] stiet de flinter as no net bedrige. == Fleantiid == De flinter fleant fan begjin maaie oant begjin juny. De twadde en tredde generaasje oerlaapje elkoar. Dy generaasjes fleane fan heal juny ôf oant heal septimber. == Flinter. == De wjuklingte is likernôch 20 oant 24 mm. De ieren op de efterwjuk binne griis grien. It swarte plak op de foarwjuk punt rint nei ûnderen ta. Op de boppekant fan de foarwjuk sit in swart plak. It mantsje hat ien plak en it wyfke hat twa plakken. <gallery mode=packed heights="140px"> (MHNT) Pieris napi napi - Foret de Bouconne, France - male dorsal.jpg |''Pieris napi'' ♂ (MHNT) Pieris napi napi - Foret de Bouconne, France - male ventral.jpg|''Pieris napi'' ♂ △ (MHNT) Pieris napi napi - Foret de Bouconne, France - female dorsal.jpg |''Pieris napi'' ♀ (MHNT) Pieris napi napi - Foret de Bouconne, France - female ventral.jpg|''Pieris napi'' ♀ △ </gallery> == [[Rûp]] == De rûp oerwinteret as in [[Chrysalis|pop]]. Dy pop hinget faak oan in stien of takke. De [[weardplant]]en fan de rûp binne foaral Sipelkrûd, de Pinksterblom en krúsblommigen lykas koal. [[Ofbyld:Pieris.napi.female.jpg|thumb|300px|center|In wyfke]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] {{DEFAULTSORT:Litse swartstreekflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Koalflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] sbuhtqex78k6tuvw235onp138tsq4wj 0 12175 1171635 1142394 2024-10-27T15:10:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171635 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=ikeflinter |Ofbyld= [[File:Neozephyrus quercus-08 (xndr).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[ikeflinters]] (''Neozephyrus'') |Wittenskiplike namme= Neozephyrus quercus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''ikeflinter''' of '''gewoane ikeflinter''' (''Neozephyrus quercus'', syn. ''Favonius quercus'') is in soarte yn it skaai fan 'e [[ikeflinters]] (''Neozephyrus''). == Foarkommen == De flinter is in algemiene [[stânflinter]]. Dôchs wurdt de flinter net faak sjoen. De flinter is te finen op keale sângrûn en foaral yn de dunen. De flinters frette foaral [[huningdauwe]]. Moarns betiid komt de flinter nei ûnderen om te drinken fan de fochtige grûn of fan 'e dauwe. De flinter fljocht jûns let heech yn de beam krunen fan ikelbeammen. Dêrom wurde se net in soad sjoen en dat wylst der bytiden hiel wat omspane yn mar in pear beammen. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''net bedrige''. == Flinter == De flinter is likernôch 16 mm lang. De mantsjes hawwe in pearseftige glâns op de efter- en de foarwjukken. It wyfke hat swarteftige efterwjukken. Oan de efterkant fan de wjukken hawwe sawol de mantsjes as de wyfkes in lyts sturtsje. === Fljochtiid === De flinter fljocht fan mids july oant ein augustus. De fljocht fleant altyd yn ien generaasje. == Rûp == Jonge [[rûp]]en boarje harsels yn de knop fan in blêd. Gruttere rûpen sitte yn speanzelnesten. En frette foaral yn de nacht. It [[Chrysalis|ferpopkjen]] bart yn in losse kokon. De rûp oerwinteret as in [[Flinter Aai|aaike]] by in knop oan de ein fan in takke. De [[weardplant]] fan de flinter is de [[ikebeam]] en dan foaral de [[simmeriik]]. <gallery mode=packed heights=150px style="text-align:left"> File:Neozephyrus quercus-04 (xndr).jpg| File:Neozephyrus quercus - Thécla du chêne - Femelle - MNHT.jpg| </gallery> == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Ikeflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] atgwp1vwke9cit9w5jws9go3tfxx26j 0 12808 1171969 1149073 2024-10-28T00:04:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171969 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=iisein |Ofbyld= [[File:Clangula Hyemalis (Long Tailed Duck) 68 04.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Clangula-hyemalis-011.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Clangula hyemalis.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[iiseinen]] (''Clangula'') |Wittenskiplike namme= Clangula hyemalis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:Clangula hyemalis map.svg|center|250px]] <small> {{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trochtrekker]]</small> }} De '''iisein''' (''Clangula hyemalis'') is in fûgel út it skaai fan de [[iiseinen]]. == Foarkommen == Iiseinen binne lytse see-einen. De jerk wurdt sa'n 55 sm. ynklusyf de lange sturtfearren, it wyfke mar 40 sm. grut. De fûgels wage tusken de 650 en 850 gram. It mantsje is it opfallendst swart fan ûnder en op de wjukken en meast wyt op it boarst, de kop en de rêch. Fierders hat er in opfallend donker plak op de sydkant fan de kop. == Fersprieding == Iiseinen komme foar yn it noarden fan de toendra oant de râne fan it pakiis en se binne dêr de einesoart dy't dêr it measte foarkomt. Yn súdliker gebieten meitsje se harren nêsten yn berchtmen. De wintermoannen lûke wat súdliker nei de seekusten. Foaral de [[Eastsee]]kust is in belangryk oerwinteringsgebiet, dêr sitte dan wol inkele miljoenen iiseinen. Oan de Nederlânske kust en ek yn Fryslân binne meast mar in pear fûgels te sjen. == Iten == De iiseinen siket syn fretten it leafst op de seeboaiem oant wol 30 meter djipte. Hjir sykje se benammen nei moksels en kreeften en somtiden lytse fiskjes. De iisein kin wol oant 2 minuten ûnder wetter bliuwe. De jongen ite op de marren meast lytse kreeften en ynsektelarven. [[File:Clangula hyemalis MHNT.ZOO.2010.11.19.4.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e iisein.]] == Fuortplanting == De tiid dat de fûgels harren nêst meitsje is eins de ienichste tiid dat se net op see binne. Se meitsje harren nêst it leafst op lytse einlantsjes, yn markes op de toendra. Begjin juny begjint it wyfke te brieden op 5 oant 10 [[aai (bist)|aaien]]. Nei in dei as 23 komme de aaien út. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] qcv8ot60isunfrzco9xb63n698ivq9k 0 12832 1171948 1139688 2024-10-27T23:53:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Dûns */ kt 1171948 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=eider |Ofbyld= [[File:Common eider male at Jones Beach (04702).jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Common eider female at Jones Beach (04713).jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd=[[File:Common Eider (Somateria mollissima) (W1CDR0001491 BD11).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[eiders]] (''Somateria'') |Wittenskiplike namme= Somateria mollissima |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Somateria_mollissima_dis.png|center|250px]]<small>{{Color box|#0C9F41}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#6DFFFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''eider''' (''Somateria mollissima'') is in fûgel út de famylje fan de [[einfûgels]]. == Foarkommen == De eider is in grutte see-ein fan sa'n 50 oant 71 sm lingte. De ein is goed te werkennen oan syn foarm en de grutte kilige snaffel. De jerke is ek hiel goed te werkennen oan syn swart mei wite fearren en griene nekke. It wyfke is in brune fûgel mar kin troch har foarm en grutte toch wol maklik fan de oare einesoarten ûnderskieden wurde. == Fersprieding == De eider komt foar oan de noardlike kusten fan [[Jeropa]], [[Noard-Amearika]] en it easten fan [[Sibearje]]. De fûgels briede yn it arktyske gebiet en guon ek wol súdliker, by't winter geane se faak wat mear nei it suden en foarmje grutte kloften oan de kusten.<br /> Der binne wol aardich wat Eidereinen mei sa'n 1,5 oant 2 miljoen fûgels yn Noard-Amearika en Jeropa, it tal fûgels yn it easten fan Sibearje is net bekend. == Undersoarten == De jerken fan de Jeropeeske, en East- en Westamerikaanske ûndersoarten kinne werkend wurde oan lytse kleurferskillen yn de fearren en oan de kleur fan de snaffel. * S. m. mollissima (Jeropeeske eider) * S. m. faeroeensis (Fêroyske eider) * S. m. v-nigra (Noardpasyfyske eider) * S. m. borealis (Noardatlantyske eider) * S. m. sedentaria (Hudsonbaai-eider) * S. m. dresseri (Labradoreider) [[File:Somateria mollissima MHNT.ZOO.2010.11.26.1.jpg|thumb|left|Aaien fan de eider.]] [[Ofbyld:Somateria mollissima chicks.jpg|thumb|200px|left|Eiders mei piken.]] == Iten == De eiders dûke it leafst nei moksels, dêrby ite se ek wolris kreeften. == Fuortplanting == eiders briede mei-inoar yn in grutte koloanje. Op [[Yslân]] binne bygelyks koloanjes fan sa'n 1.000 pear einen te finen. De briedtiid hinget ôf fan it briedgebiet en it waar mar leit tusken begjin april en ein maaie.<br /> It nêst wurdt troch it wyfke boud oan de seekust, soms brûke se ek wol seefûgelnêsten. It wyfke leit fjouwer oant seis grienige aaien yn it nêst wat mei de dûnsfearren út har boarst beklaaid is. Nei't it wyfke de aaien 25-26 dagen bebret hat komme de aaien út. De jongen wurde troch it wyfke oant let yn de simmer fuorre, wol foar sa'n 65-75 dagen. == Dûns == It nêst fan de eider is beklaaid mei it ferneamde [[eiderdûns]] wat fan de boarst fan it wyfke plôke wurdt. Dizze sêfte en waarme beklaaiïng is lange tiid sammele foar it opfoljen fan kessens en tekkens, mar dit is yn de lêste jierren foar it grutste part ferfong troch dûns fan nuete guozzen en syntetyske ferfangers. Hoewol echte Eiderdûns kessens en tekkens no seldsum binne, wurdt it eiderdûns noch hieltiten wol sammele. De einen hawwe hjir ek gjin lêst fan want dit kin dien wurde neidat de einepiken it nêst ferlitten hawwe. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Eider]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spitsbergen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] 999tjlgm3o9ntrwzjej0ujxrnzoje3c 0 12865 1171946 1021027 2024-10-27T23:52:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171946 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Somateria mollis Männchen gehend.jpg|thumb|right|250px|in pearke Eiders]] De '''Eiders''' (''Somatteria'') is in [[skaai (taksonomy)|skaai]] út de famylje fan de [[Einfûgels]]. Eiders komme foar oan de seekusten en dûke it meast nei moksels en oare lytse dierkes. It skaai bestiet út de trije soarten: == Klassifikaasje == * ''Famylje'': [[einfûgels]] (''Anatidae'') ** ''Skaai'': '''eiders''' (''Somateria'') *** ''Soarte'': [[brileider]] (''Somateria fischeri'') *** ''Soarte'': [[keningseider]] (''Somateria spectabilis'') *** ''Soarte'': [[eider (fûgel)|eider]] (''Somateria mollissima'') ==Keppeling om utens== * {{commonsLyts|Somateria|Eiders}} [[Kategory:Eider| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 14hjpon012tqjae00123qfbxtl853ts 0 12868 1171947 1139693 2024-10-27T23:52:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171947 wikitext text/x-wiki {{Stobbe|bist}} {{Bistesoarte |Namme=keningseider |Ofbyld= [[File:King Eider (Somateria spectabilis) (13667616745).jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:Somateria spectabilis, Keflavik 4.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[eiders]] (''Somateria'') |Wittenskiplike namme= Somateria spectabilis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Somateria spectabilis map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''keningseider''' (''Somateria spectabilis'') is in fûgel út it skaai fan [[eiders]]. [[File:Somateria spectabilis MHNT.ZOO.2010.11.27.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e keningseider.]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Eider]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] 3szypb1asq8zydprytj4m0iw2jn1604 0 12870 1171944 1139392 2024-10-27T23:51:18Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171944 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=brileider |Ofbyld= [[File:048 - SPECTACLED EIDER (6-14-2016) barrow, alaska -03 (27890172330).jpg|250px]]<small>mantsje</small><br>[[File:048 - SPECTACLED EIDER (6-17-2016) barrow, alaska -05 (27890171860) (bysnien).jpg|250px]]<small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[eiders]] (''Somateria'') |Wittenskiplike namme= Somateria fischeri |Beskriuwer, jier= Brandt, 1847 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Somateria fischeri map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#3771c8}} [[wintergast]]</small> }} De '''brileider''' (''Somateria fischeri'') is in fûgel út it skaai fan de [[Eiders]]. [[File:Somateria fischeri MHNT.ZOO.2010.11.16.2.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e brileider.]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Eider]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] iz7ttcsk7pe0co9ec3iuxzicbxyz7c4 0 13227 1171677 1139997 2024-10-27T15:41:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Boarne */ kt 1171677 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=wever |Ofbyld= [[File:AlburnusAlburnus1.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') |Skift= [[koarpereftigen]] (''Cypriniformes'') |Famylje= [[echte koarpers]] (''Cyprinidae'') |Skaai= [[wevers (fisken)|wevers]] (''Alburnus'') |Wittenskiplike namme= Alburnus alburnus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''wever''' (''Alburnus alburnus'') is in fisksoarte dy 't falt ûnder de [[echte koarpers]]. De Wever is ek bekend ûnder de nammen: ''alver'', ''alft'' en ''panhjerring'' en yn Flaanderen: ''spekje''. == Algemien == De wever is in sydlings ôfplatte, sulvereftich fiskje dat wat stiif oandocht. By direkt sinneljocht falle ek parlemoereftige kleuren op dy't feroarsake wurde troch de protte guaninekristallen yn de skobben. De wever is in fisk dy 't yn skotten oan it oerflak fan it wetter libbet. Hy wurdt 20 - 25 sm lang. De fisk komt foar yn rivieren en marren. In wever fret benammen plankton en ynsekten, mar ek larven en wjirms. Jonge wevers kinne maklik mei [[fetsje]]s betize wurde. De sydline by de wever is folslein, de anaalfin is wat langer en it lichem is sterk sydlings ôfplatte en de kop is puntich. == Ekologyske wearde == De wever is in skottenfisk dy 't bejage wurdt troch [[snoek]], [[rôfblei]], de [[snoekbears]] en [[bears (Fisk)|bears]]. Yn it foarjier komme dizze fisken nei it oerflak om te ridzjen yn ûndjip wetter, faak mei in hurde ûndergrûn. Se wurde sawat 5 à 6 jier âld en se binne op harren tredde jier geslachtryp. Yn ûnderwetter planten wurdt de plakkerige [[kût (fisk)|kût]] lein. De wever is faak te finen yn grutte skotten foar de útgong fan gemalen, mar is ek wolris yn stilsteand wetter te finen. Eartiids wie de wever tige algemien, tsjintwurdich hieltyd minder troch de fersmoarging fan syn miljeu. De opkomst fan de [[rôfblei]] sil ek ûngeunstich útpakke foar de stân fan de wever, fanwege kompetysje mei juvenile rôfblei en troch predaasje fan folwoeksen rôfblei. == Fiskerij == Der wie in kommersjele fiskerij op wever foar de winning fan guaninekristallen, dy 't foar de produksje fan keunstpearels brûkt wurde kinne. De sportfiskerij op wever is wichtich by wedstriden wêr't op oantal fiske wurdt. Tûke fiskers kinne dan hûnderten fisken fange. Wevers wurde ek as iesfisk brûkt. == Ofbylden == <gallery> Ofbyld:JongeAlver.JPG| Jonge Wever Ofbyld:KopAlver.jpg |Kop Wever mei parlemoerkleuren </gallery> == Boarne == * {{Aut|Schreiner, J.}} - ''Encyclopedie Van De Sport Visserij.'' Amsterdam: Elsevier, 1960. {{CommonsBalke|Alburnus alburnus}} [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Echte koarper]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] 80ge88spslt1yef31sx91slsxgw7d8k 0 13794 1171631 1140606 2024-10-27T15:09:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171631 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=griis elfke |Ofbyld= [[File:Hoary elfin Callophrys polios 7801458 2017-06-03.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[elfkes (skaai)|elfkes]] (''Callophrys'') |Wittenskiplike namme= Callophrys polios |Beskriuwer, jier= Cook & Watson, 1907 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} It '''griis elfke''' (''Callophrys polios'') is in flintersoarte út [[Noard-Amearika]] yn it skaai fan de [[elfkes (skaai)|elfkes]] (''Callophrys''). == Foarkommen == It griis elfke hâldt fan wylde krûdeftige greiden. Ek wurde se wol sjoen oan de râne fan it bosk. Mantsjes sykje in plakje op om op syk te gean nei wyfkes. Se sitte faak op in blêd ûnder oan de beam. == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 25 mm. De boppekant fan de wjukken binne oranje brún. De ûnderkant fan de wjukken binne donker brún. Oan de ein fan de wjukken feroaret de kleur fan brún nei griiseftich. Oan de wjukken is gjin sturt. === Fljochtiid === De flinter fljocht fan ein april ôf oant juny. De flinter fljocht altyd yn ien generaasje. == Rûp == De [[Flinteraai|aaikes]] lizze allinnich op de [[weardplant]]. De rûp oerwintert as [[healwaaks rûp]]. De rûp fret fan de [[berendruf]]. == Sjoch ek == * [[list fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Elfke (flinter)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] 5uvc3wzvpy68qhw1owrbzdk8jzau3yu 0 13796 1171629 1140546 2024-10-27T15:08:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171629 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=foarjiersblaujurkje |Ofbyld= [[File:Celastrina ladon 03745.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[beamblaujurkjes]] (''Celastrina'') |Wittenskiplike namme= Celastrina ladon |Beskriuwer, jier= Cramer, 1780 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} It '''foarjiersblaujurkje''' (''Celastrina ladon'') is in flintersoarte yn it skaai fan de [[beamblaujurkjes]] (''Celastrina''). == Foarkommen == It foarjiersblaujurkje komt foar yn 'e hiele [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]]. Ek komt de flinter foar yn [[Kanada]] en yn it suden, bygelyks yn [[Kolombia]] en [[Meksiko]]. Se hâlde fan wiete gebieten mei beammen. Se komme faak foar oan de râne fan in bosk. == Flinter == De wjuklingte is ûngefear 24 mm. De foarjier generaasje is ljochtblau en de simmer generaasje is wyt fan kleur. Yn it foarjier hat it wyfke oan de úteinen fan de wjukken swarte rântsjes. De flinter hellet faak [[nektar]] út de [[sideplant]], de [[brem]] en [[wylde liguster]]. == Fljochtiid == De flinter fljocht yn ferskillende generaasjes troch. Se fleane fan jannewaris oant oktober. Hoe noardliker hoe minder faak dat der ferskillende generaasjes binne. Ek is de fljochtiid dan minder lang. == Rûp == De [[rûp]] fret fan in soad ferskillende [[waerdplant|weardplanten]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] == Keppeling om utens == * {{Wikisoarten|Celastrina argiolus ladon}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Beamblaujurkje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] 9yx58yhp3kqesofl5f2v63lv657stus 14 15879 1171585 867537 2024-10-27T14:09:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171585 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Flinterfamylje]] b244xdmhvq7n8tuto4yb16z8dfadtgm 0 16152 1171664 1139998 2024-10-27T15:35:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171664 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=poask |Ofbyld= [[File:Gymnocephalus cernuus Pärnu River Estonia 2010-01-06.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') |Skift= [[bearseftigen]] (''Perciformes'') |Famylje= [[echte bearzen]] (''Percidae'') |Skaai= [[poasken]] (''Gymnocephalus'') |Wittenskiplike namme= Gymnocephalus cernuus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''poask''' as '''snotterpoask''' (''Gymnocephalus cernuus'') is in swietwetterfisk dy't lânseigen is yn rûchwei de noardlike helte fan [[Jeropa]] (wêrûnder de [[Benelúks]]) en noardwestlik [[Sibearje]]. Hy komt as [[eksoat]] ek foar yn 'e [[Grutte Marren]] fan [[Noard-Amearika]], dêr't er de lânseigen [[fauna]] grutte skea tabrocht hat. De poask heart ta de famylje fan de bearzen. === Algemien === De poask wurdt oant 25 sm lang. === Ekologyske betsjutting === De poask komt algemien foar yn iepen wetter. Yn de paaitiid yn april-juny foarmje de poask grutte iezings. Se ridzje yn ûndjip wetter op wetterplanten, stiennen en obstakels. De poask is neist de [[foarn]] it wichtichste fretten foar de [[ielguos]]. == Ferskaat == Yn de 18e iuw waard it stjerrebyld ‘Fisken’ yn it Frysk wol ‘Piter Poasken’ neamd. In poask is in slimerich fiskje. Wy kenne hjoed-de-dei noch de útdrukking ‘sa ferkâlden as in poask’. En fan ien dy’t net sa grut fan stal is, kin men sizze: ''It is mar sa’n poask.'' == Keppeling om utens == * [http://www.fishbase.org/Summary/SpeciesSummary.cfm?id=4474&lang=Dutch Fishbase: ynformaasje oer de poask] [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Echte bears]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] lcncp9i44u7q5mjmal7qu9p4z851oej 0 18681 1171628 1140601 2024-10-27T15:07:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171628 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=dwersstreekgrienjurkje |Ofbyld= [[File:Callophrys avis.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[reachwjukflinters]] (''Lycaenidae'') |Skaai= [[elfkes (skaai)|elfkes]] (''Callophrys'') |Wittenskiplike namme= Callophrys avis |Beskriuwer, jier= Chapman, 1909 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''dwersstreekgrienjurkje''' (''Callophrys avis'') is in soarte [[flinter]] yn it skaai fan de [[elfkes (skaai)|elfkes]] (''Callophrys''). == Foarkommen == De flinter komt foar yn [[Portegal]], [[Spanje]] en [[Frankryk]]. De flinter komt net yn [[Nederlân]] foar. De flinter hâldt fan bosken dy’t altyd grien bliuwe. Ek by heide en strewielen is de flinter gauris te finen. De flinter wurdt op dit momint net bedrige. [[Ofbyld:Arbutus unedo3.jpg|thumb|180px|left|De ierdbeibeam, de [[weardplant]] fan it Dwersstreekgrienjurkje]] === Fleantiid === De flinter fljocht yn ien generaasje. De flinter fljocht yn april, maaie en juny. == Rûp == De [[rûp]] fret fan de [[Arbutus unedo]] (de ierdbeibeam). It wyfke hat in foarkar om de [[Flinteraai|aaikes]] ôf te setten op jonge blêden fan grutte ierdbeibeammen. Ek oare plantesoarten kinne as [[waerdplant|weardplant]] tsjinje lykas de ''[[Coriaria myrtifolia]]'' en ''[[Sarothamnus catalaunicus]]''. De rûpen wurde troch eamels besocht. De soarte hat ien generaasje yn it jier. De rûp fret [[skermblommigen]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[kategory:Elfke (flinter)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] 35vzixojlu8vso6t5kyxl71dzek3eb2 0 18764 1171600 1140153 2024-10-27T14:16:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171600 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=monarchflinter |Ofbyld= [[File:Monarch In May.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[monarchflinters]] (''Danaus'') |Wittenskiplike namme= Danaus plexippus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:MonarchDistribution2-3a.png|center|250px]] }} De '''monarchflinter''' (''Danaus plexippus'') is in soarte yn it skaai fan de [[monarchflinters]] (''Danaus''). == Foarkommen == De monarchflinter hat mar in pear populaasjes yn it suden fan [[Jeropa]]. Hy is ferneamd wurden om syn trekneigingen en kin as seldsume gast yn de kuststreken fan noardwest-Jeropa sjoen wurde. De populaasjes lizze op waarme oant tige waarme drûge plakken lykas eroazjslinken. De flinter komt ek wol foar yn tunen en parken. De populaasjes binne lyts en lizze temidden fan lânbougebieten. Se wurde mei útstjerren bedrige troch it gebrûk fan herbisiden en insektisiden, brânen en it stoarten fan ôffal. [[Ofbyld:Monarch caterpillar (2).jpg|180px|left|thumb||De [[rûp]] fan de Monarchflinter]] == Fljochtiid == De flinter fljocht fan begjin april oant ein septimber. Se fleane yn ferskillende generaasjes. == De rûp == Yn [[Spanje]] wurde [[Flinter Aai|aaikes]] ôfsetten op de [[Ascepias curassavica]], op de [[Kanaryske Eilannen]] ek op de [[Gomphocarpus fruticosus]]. De flinters plantsje harren yn meardere generaasje fuort. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Monarchflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Anguilla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Arûba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bermuda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bonêre]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dominika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grenada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûadelûp]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kurasau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Martinyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montserrat]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Suriname]] [[Kategory:Eksoat yn Amerikaansk-Samoä]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Brûnei]] [[Kategory:Eksoat yn de Azoaren]] [[Kategory:Eksoat yn de Cookeilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Filipinen]] [[Kategory:Eksoat yn de Galapagoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Noardlike Marianen]] [[Kategory:Eksoat yn de Salomonseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn East-Timor]] [[Kategory:Eksoat yn Fanûatû]] [[Kategory:Eksoat yn Fidzjy]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Polyneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Gibraltar]] [[Kategory:Eksoat yn Gûam]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Madeara]] [[Kategory:Eksoat yn Maleizje]] [[Kategory:Eksoat yn Mauritsius]] [[Kategory:Eksoat yn Mikroneezje (lân)]] [[Kategory:Eksoat yn Naurû]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Kaledoanje]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Niûé]] [[Kategory:Eksoat yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Eksoat yn Reünion]] [[Kategory:Eksoat yn Samoä]] [[Kategory:Eksoat yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Taiwan]] [[Kategory:Eksoat yn Tokelau]] [[Kategory:Eksoat yn Tonga]] [[Kategory:Eksoat yn Tûvalû]] [[Kategory:Eksoat yn Wallis en Fûtûna]] [[Kategory:Eksoat yn Yndoneezje]] qbgwhsuuv4rjw1qlhdblubuhf0l6v3l 0 18786 1171620 1140435 2024-10-27T15:03:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171620 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse apolloflinter |Ofbyld= [[File:Parnassius phoebus sacerdos BE-MK-3256e.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[paazjes]] (''Papilionidae'') |Skaai= [[echte apolloflinters]] (''Parnassius'') |Wittenskiplike namme= Parnassius phoebus |Beskriuwer, jier= Fabricius, 1793 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''lytse apolloflinter''' (''Parnassius phoebus'') is in soarte yn it skaai fan de [[echte apolloflinters]] (''Parnassius''). == Foarkommen == De flinter komt yn [[Jeropa]] allinnich yn de [[Alpen]] foar. Yn de [[Frankryk|Frânske]], [[Itaalje|Italjaanske]], [[Switserlân|Switserske]] en [[Eastenryk]]ske Alpen. De flinter is tige seldsum yn [[Lychtenstein]] en [[Súd-Dútslân]]. De flinter fljocht tusken de 1200 en 2800 meter. De measte populaasjes binne te finen tusken de 1800 oant 2200 meter. De lytse apolloflinter fljocht yn de bergen foaral op fochtige plakken. Lykas by markes en of beekjes en plakken dy tydlik oerstreame. De flinter is bot efterútgien de lêste 25 jier. Se binne dan ek kwetsber. == Fljochtiid == De flinter fljocht fan begjin july ôf oant ein augustus. == De flinter == De flinter hat syn namme te danken oan de [[Grykske mytology|Grykske god]] [[Apollo (god)|Apollo]]. Apollo is ûnder oare de god fan it ljocht. <gallery mode=packed> Parnassius phoebus MHNT CUT 2013 3 6 Cervières (Hautes-Alpes) male dos.jpg|♂ Parnassius phoebus MHNT CUT 2013 3 6 Cervières (Hautes-Alpes) male ventre.jpg|♂ △ Parnassius phoebus MHNT CUT 2013 3 6 Arvieux female dos.jpg|♀ Parnassius phoebus MHNT CUT 2013 3 6 Arvieux female ventre.jpg|♀△ </gallery> == De rûp == De [[weardplant]] de ''[[Saxifraga aizoides]]'' groeit op plakken wêr't it fochtich is. It wyfke leit de [[Flinteraai|aaikes]] op de weardplant mar ek wol yn de buert derfan. De tige jonge [[rûp]]en oerwinterje yn it aai of der bûten as in [[healwaaks rûp]]. De folwoeksen rûpen binne dofswart mei op eltse side in rige oranjereade of giele plakken. Oan it begjin fan de simmer spinne se ûnderoan de waerdplant of op de grûn in kokon om harren dêryn te [[pop|ferpopkjen]]. == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Ofbyld:Parnassius pheobus 2007-08-05 Schneeberg Austria.jpg|thumb|300px|center|In lytse Apolloflinter yn [[Eastenryk]]]] {{DEFAULTSORT:Litse apolloflinter}} [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Echte apolloflinter]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] h03vzujy0tiqcpq2n6lrjshz6z8eofp 0 19016 1171610 1001909 2024-10-27T14:40:49Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171610 wikitext text/x-wiki '''Tsjaard Tsjêbes''' ek wol '''Tjaert Tjebbes''' wie in [[Fryslân|Fryske]] seekaptein dy't foar de [[Fryske Admiraliteit]] fear. Op [[31 maaie]] [[1582]] naam Tsjêbes út namme fan it oerkoepeljende Nederlânsk [[Admiraliteit fan Nederlân|Admiraliteitskolleezje]] de kapitein [[Jan Tammes Claes Jacobs]] as syn skip yn tsjinst. Dat waard letter op it [[Grinslanner Djip]] ynsetten. Tsjaard Tsjêbes kocht yn [[1589]] '''t Olde Raedhuis'' op de hoeke fan de Heechstrjitte en Lange Easterstrjitte yn [[Dokkum]] fan de magistraat fan dyselde stêd foar it bedrach fan 900 goudgûnen. De [[Fryske Admiraliteit]] fêstige nei de oprjochting yn [[1597]] har kantoar yn dat gebou. Yn it jier [[1598]] gie Tsjêbes op ekspedysje. Hy fierde it kommando oer it skip de ''Blaue Clocke'', ferneamd nei de herberch njonken it admiraliteitshûs. It skip wie 200 ton swier en hie in bemanning fan 70 man. {{DEFAULTSORT:Tsjebes, Tsjaard}} [[Kategory:Frysk seeman]] [[Kategory:Frysk marine-ofsier]] [[Kategory:Frysk seefarder]] [[Kategory:Steatsk militêr yn de Tachtichjierrige Oarloch]] [[Kategory:Persoan berne yn Fryslân (berteplak ûnbekend)]] [[Kategory:Persoan stoarn yn Fryslân (stjerplak ûnbekend)]] [[Kategory:Skiednis fan Dokkum]] [[Kategory:Persoan berne yn de 16e iuw]] [[Kategory:Persoan stoarn yn de 17e iuw]] [[Kategory:Admiraliteit fan Fryslân]] ggv2q6de3hs16t8ad93fzwcs4zwyez7 14 19285 1171745 789348 2024-10-27T20:25:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171745 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgel nei gedrach]] c9i8f5juf1htt8oppeni0192i8a7muh 0 19476 1171737 997485 2024-10-27T18:24:12Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171737 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Speurder No 21 desinfecterende insectenwerende Waterverf, Gebroeders Tjallema Sneek pic1.jpg|thumb|150px|Speurder nû 21]] '''Bruorren Tjallema''' wie in fervefabryk yn [[Snits (stêd)|Snits]] dy't benammen selsdoggerferven produsearre. It bedriuw starte yn [[1904]] yn [[Boazum]] by Snits, dêr't [[ferver]] Ruurd Tjallema in fervefabrykje begûn. Hoewol't eltse skilder doe noch syn eigen ferve makke, fûn hy it ferve meitsjen en ferkeapjen lukrativer. Syn earste krêftboarne wie in [[piteroaljemotor]]. Yn [[1914]] ferhuze it fabryk nei Snits, en yn [[1923]] naam Ruurd it fervefabryk fan ''Jan Houwing'' oer. Oarspronklik waarden skipferven en bûtenferven makke, dy lêste foar boeren. Dêr dienen de feinten alderlei skilderswurk, bygelyks oan boereweinen dy't yn elk doarp in spesifike kleur hienen. Tjallema levere dy kleuren en lei sadwaande de basis foar de [[selsdogger]]merk. Dat resultearre yn in hurder drûgjende ferve ûnder de merknamme ''Speurder'', nei de hûn fan Gerrit Tjallema. Yn [[1947]] waard ferhuze nei de Toppenhústerwei yn Snits, wêr't in leechsteand pân fan [[Noury & Van der Lande]] belutsen waard. Neidat it bedriuw yn [[1954]] oernomd wie troch [[Sikkens]] waard yn [[1955]] it merk ''Flexa'' ynfierd. Yn dy snuorje begûnen in soad skilders mei in fervewinkel, en it assortimint spile dêrop yn. Doch-it-selzers makken bytiden sels noch poeierferve oan, en it [[Breda]]aske fabrykje ''Wenzo'' waard omtrint 1955 opkocht om dit te produsearjen. Wenzo waard al gau wer sluten. Letter is ek it Tjallema bedriuw yn Snits sluten. [[Kategory:Bedriuw yn Snits]] [[Kategory:Frysk bedriuw]] [[Kategory:Bedriuw oprjochte yn 1904]] [[Kategory:Bedriuw mei ûnbekend jier fan opheffing]] [[Kategory:Bedriuw opheft yn de 20e iuw]] 74n36uvjyl44syu79lct89xddtgezn6 0 19837 1171581 1142388 2024-10-27T14:05:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171581 wikitext text/x-wiki {{Ynsektsoarte| | Namme = Huningbij | Ofbyld = [[Ofbyld:European honey bee extracts nectar.jpg|270px]] | Ofbyldingsbreedte = 270px | Klasse = [[ynsekten]] (''Insecta'') | Skift = [[flueswjukten]] (''Hymenoptera'') | Famylje = [[bijen en holders]] (''Apidae'') | Namme = Apis mellifera<br /><small>[[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758</small> | Ofbyld2 = [[Ofbyld:Apis mellifera distribution map.svg|270px]] }} De '''Huningbij''' (''Apis mellifera'') is in ynsekt dy't sawat oer de hiele wrâld foarkomt. Huningbijen wurde troch minsken ynset foar de produksje fan [[huning]], [[bijewaaks]] en medisinen, en foar de bestowing fan fruit. De bijefolken wurde ûnderhâlden troch [[ymker]]s. Fanâlds komme de bijen út Afrika en hawwe letter harren wengebiet fergrutte. Yn [[Jeropa]] besteane der twa genetysk ferskillende populaasjes. Ut it [[Desoksyribonukleïnesoer|DNA]] blykt dat se mear besibbe binne oan de Afrikaanske ûndersoarten as oan elkoar. It genoam fan de Huningbij wurdt op it stuit troch wittenskippers útinoar raffele. Huningbijen libje op in komplekse wize byelkoar. Hja hawwe in ynterne klok dêr't se better troch navigearje kinne en wêrmei't se taken goed ferdiele kinne. Dêrneist is de biologyske klok fan grut belang by de bijedûns, dêr't de wurksters ynformaasje mei oan elkoar trochjaan kinne as it bygelyks oer it finen fan iten giet. == Libbenswize == Yn de natoer libje bijen op beskutte plakken lykas in holle beam of oare holten. In folk libbet allinnich op plakken dy't wetterticht binne. Ek moat de yngong in sekere ôfmjitting hawwe. Bijen dy’t troch minsken hâlden wurde libben eartiids faak yn bijekuorren. Hjoeddeis hawwe ymkers de bijen faak yn in bijekast. In [[bijekoer]] is no allinnich noch mar omdat ymkers dat moai fine. In bijefolk is in sterke sosjale ienheid. It yndividu yn dy mienskip telt net, útsein dy fan de keninginne. It folk docht der yn tiden fan need alles oan om de keninginne oerlibje te litten. Der binne yn it folk trije typen bijen, der is ien keninginne en der binne wurksters en [[dar]]ren. De keninginne is in froulike bij en soarget foar de neiteam. De wurksters binne ûnfruchtbere froulike bijen dy’t alle wurk dogge. De darren binne manlike bijen, sy dogge neat oars yn it folk as ite en de keninginne befruchtsje. Yn augustus binne se net mear nedich en wurde se troch de wurksters ôfmakke, dit wurdt de darrenslacht neamd. Grutte folken hâlde wol in pear darren oan omdat dy de winter makliker troch komme. Lytse folken sjogge de darren as in lêst. Wurksters kinne net foar neigeslacht soargje, mar mocht de keninginne dea wêze en der is gjin mooglikheid mear om in nije keninginne te meitsjen foar in folk dan feroarje in oantal wurksters. Sy gean aaikes lizzen. Ut dizze aaikes komme allinnich mar darren. It folk is dan wol ferlern mar de [[genen]] wurde dan dochs noch trochjûn. Al is de kâns lyts dat in dar mei in keninginne pearje sil. === It libben fan in wurkster === De keninginne leit aaikes yn de sellen fan de raat. Nei trije dagen krûpt in [[larven|larfke]] út it aaike. Dit larfke wurdt fuorre troch de bijen. De earste dei krijt it keninginnesjelei, in spesjaal guodsje wat de bijen sels meitsje. Se meitsje dit troch stomoal te ferwurkjen yn de mage. Dizze sjelei krijt de wurkster mar ien dei. Soe it larfke it mear dagen krije dan groeit it ta in keninginne út. Nei seis dagen wurdt de sel ôfsluten. Yn de ôfsluten sel feroaret it larfke yn in bij. Nei 21 dagen knaget de jonge by it waaksdekseltsje iepen. De bij dy’t út de sel krûpt is griis fan kleur. De ymker neamd dizze dan ek wol gryskes. De bij nimt earst wat huning en giet dêrnei daliks oan it wurk. De bij is de earste pear dagen skjinmakker. Nei seis dagen kin de bij jonge bijen fersoargje. Ek is de bij dan by steat om waaks te meitsjen. Fan dit waaks bouwe se de raten út. Nei fyftjin dagen komt de bij ek bûten. Noch net om [[nektar]] te sykjen mar om fijannen fan de kast fuort te jeien. Mocht it nedich wêze om it folk te rêden dan offert de bij syn eigen libben op foar de rest fan it folk. Is de bij 21 dagen âld dan fleant de bij foar it earst út om nektar en stomoal te sammeljen. Fan de iere moarn oant jûns let is er dêrmei dwaande. Troch it hurde wurkjen ferslyt de bij hurd. Nei likernôch trije wiken binne de spieren fan de wjukken sa fersliten dat de bij net weromkomt yn de kast. It libben fan de bij hat dan seis wiken bestien út wurkjen foar it folk. [[Ofbyld:Bee waggle dance.png|thumb|In bijedûns]] In bij fleant allinnich oerdei. In bij brûkt de sinne om te navigearen. In bij kin troch de wolken hinne sjen wêr't de sinne stiet. Fynt in bij blommen dan seint er dit troch nei de oare bijen yn de kast. De bij giet dûnsjen en oan de hân fan de dûns witte de oare bijen wêr’t se hinne moatte. In wurkster libbet yn de winter langer. Yn de winter fleane de bijen net omdat se allinnich bûten komme as de temperatuer heger is as 10 graden. Ek hoege winterbijen minder larfkes te fersoargjen. De keninginne leit tusken novimber en jannewaris hast gjin aaikes. De winterbijen libje likernôch 5 moannen. === De breidsflecht === In nije keninginne moat noch befruchte wurde om aaikes te lizzen. It befruchtsjen bart tusken de trije en fyftjin dagen nei útkommen. It hinget fan it waar ôf. De keninginne fleant heech yn de loft. Troch de feromonen dy’t se ôfskiedet witte darren wêr’t se is. Sy besykje om har te befruchtsjen. Se fleant sa hurd mooglik, dat allinnich de bêste darren krije de kâns har te befruchtsjen. Se pearet leafst mei darren út in oar folk. As se werom komt fan de breidsflecht dan begjint se fuort mei it lizzen fan aaikes. Yn it heechseizoen leit se mear as 2000 aaikes op in dei. Mocht de keninginne net werom komme fan de breidsflecht omdat se bygelyks opfretten is troch in fûgel dan is it folk ferlern. It folk kin sels net mear in nije keninginne meitsje. Mocht de ymker de kast op sa’n momint iepen dwaan dan heart de ymker faak in gûlend lûd. Krekt of binne de bijen fertrietlik. It folk besiket noch safolle mooglik genen troch te jaan troch mantsje-bijen opgroeie te litten. === In ûngelok mei de keninginne === Yn in folk kin fan alles barre. De ymker dy’t bygelyks de keningin dea makket. It kin per ûngelok barre. It folk is dan net ferlern. It folk hat de mooglikheid om fan in gewoan aaike in nije keninginne te meitsjen. De omjouwing fan it aaike wurdt weihelle sadat it aaike genôch romte hat om út te waaksen ta in keninginne. Fan in aaike fan trije dagen âld kin noch in nije keninginne makke wurde. == Lichem == [[Ofbyld:Schéma abeille-tag.svg|thumb|left|160px|Anatomy fan in bij]] Ornaris is de kleur fan de huningbij brún. By sommige rassen kin it achterliif ek wol gielich, of wat oranje-readich en sels ek wol lederbrún wêze. In grut fersin mar wol in algemiene opfetting is dat de bij syn achterliif in giel-swarte kleur hat. Dat is, oars as by de [[ealjebij]], net wier. It hier fan de bij is frij ljocht of gielich te neamen, en sa liket it dat de bij twa ferskillende hûdskleuren hat. De grutte fan in bijelichem is tusken de 15 en 18 milimeter by de keninginne, 13 en 16 milimeter by de darren, en tusken de 11 en 13 milimeter by de wurksters. Dizze sifers jilde foar suver alle huningbijen dy't troch ymkers oer de hiele wrâld hâlden wurde, in stikmannich bijerassen yn de waarmere regio's yn Afrika binne lykwols lytser. De keninginne is goed werom te kennen oan har grutte, bygelyks har achterliif is dúdlik langer as dat fan de darren en de wurksters. De darren ûnderskiede har fan de wurksters om't se gruttere [[faseteach|faseteagen]] (gearstald út ljochtdetektors) hawwe. De wjukken binne fan trochsichtige fleuzen dy't as wjuksellen suver parallel neist elkoar lizze. De bijen hawwe relatyf krêftige spieren om de wjukken mei bewege te kinnen. De spieren kinne ek brûkt wurde sûnder de wjukken te bewegen, sa kin de bij himsels opwaarmje. Oarsom kin er de wjukken bewege sûnder te fleanen. Dat docht de bij bygelyks as er yn syn nêst is en de wjukken brûke wol as fentilator om it kâlder te meitsjen. Neist it waarmer en kâlder meitsjen kin de bij syn wjukken brûke om lûd te meitsjen. De keninginne en de wurksters hawwe as froulike bijen in angel dêr't se mei stekke kinne. Om't de keninginne ek noch aaien lizze moat is har angel oars as dy fan de wurksters. De wurksters hawwe in angel mei heakjes deroan en de keninginne net. Sa kin in keninginne ferskate kearen stekke sûnder dat sy dêrby har angel ferliest. Bijen kinne de reade kleur binnen fan it sichtbere spektrum net sjen, mar kinne wol in diel fan de ultraviolette kleuren sjen. Troch it sjen kinnen fan it ultraviolette ljocht kin in bij better blommen ûnderskiede, wat fan belang is foar it finen fan huning. As in bij net beweecht sjocht er mei syn faseteagen net folle. Dat is te ferlykjen mei in digitale kamera dy't net folle piksels hat. It sicht fan de bij wurdt better as er him beweecht/fleant. Troch de beweging kriget er ferskate ympulsen binnen sadat der in film ûntstiet. De huningbij hat seis poaten. De bij hat trije stel en elk stel hat in eigen funksje. De foarpoaten brûkt er om mei te fielen. It middelste stel poaten en benammen it achterste stel brûkt er foar stomoal. == Swaarmjen == [[Ofbyld:A_swarm_of_Apis_mellifera_-_20051109.jpg|thumb|right|In bijeswaarm]] In bijefolk is in mienskip dy’t der folslein op rjochte is om it trochjaan fan de genen sa folle mooglik slagje te litten. Der moatte mear folken komme om soks te dwaan. Yn it foarjier waakst it bijefolk stadich troch. Der binne in soad blommen dy’t bloeie dus der is nektar en stomoal genôch. De bijen begjinne yn maart en april mei it meitsjen fan gruttere sellen ûnderoan de raat. Yn dizze sellen leit de keninginne ûnbefruchte aaikes. Ut dizze aaikes komme de darren. Dit is it earste sinjaal dat der in swaarm kommendeweis is. As der hieltiten minder romte yn de kast is dan gean de wurksters ûnderoan de rânen fan de raten grutte sellen meitsjen. Dit binne keninginnesellen. De keninginne leit der in befruchte aaike yn. As nei trije dagen it larfke útkomt dan krijt dit larfke bysûnder iten, de saneamde keninginnesjelei. De keninginnesjelei is tige ryk oan aaiwyt. De wurksters meitsje dy sjelei mei de help en nektar, stomoal en in bysûndere klier op de kop. Dizze larven waakse tige fluch en ferpopkje al nei seis dagen. Op de trettjinde dei wurdt de nije keninginne berne mei oare kenninginne-susters. De âlde keninginne is al twa wiken op in [[dieet]]. Hja moat ôffalle oars kin se net fier fleane. De nije keninginnen warskôgje de âlde keninginne dat se der oan komme. De âlde keninginne giet dan fuort yn in grutte swaarm. Faak komt dizze swaarm net al te fier en giet yn in beam sitten. In earste bijeswaarm telt meastal likernôch 10.000 oant 20.000 bijen. De bijen hawwe huning meinaam út it folk wei. Se hawwe foar likernôch trije dagen oan iten. Foar dy tiid moat der dus in nije wente fûn wêze. Yn de kast komme de oare deis de ferskillende keninginnen út. It hinget fan de grutte fan it folk ôf hoefolle swaarmen der út komme. De nije keninginnen beslute faak ek om fuort te fleanen. Dizze swaarmen wurde neiswaarmen neamd en kinne út likernôch 5000 oant 10.000 bijen bestean. Meastentiids fleant 60 persint fan de bijen fuort mei alle swaarmen. Beslút it folk om net mear te swaarmjen dan stekke se de oare keninginne dea sadat der noch ien oer bliuwt. === In nije wente === In swaarm bijen giet faak yn in beam sitten. In tal bijen sil op ferkenning gean om in nij hús te finen. As in bij in goed plak fûn hat giet er werom nei de swaarm en besiket er om mear bijen nei syn plak te krijen. Der sille in oantal bijen reageare. Fine dizze bijen ek dat it in goed plak is dan besykje dizze bijen ek wer oare bijen mei te krijen. Fine guon bijen it gjin goed plak dan besykje se ek net om mear bijen oer te heljen om te kommen. Binne genôch bijen it iens oer it nije plak dan giet de swaarm tagelyk omheech om nei de wente ta te fleanen. In bijeswaarm yn de loft kin tige yndrukwekkend wêze. De bijen sille net stekke omdat se noch gjin hús hawwe om te ferdigenjen. Fuortendaliks gean de bijen oan it wurk yn de nije wente. Alles wurdt skjinmakke en der wurdt fuortendaliks begûn om raten te bouwen. == It hâlden fan bijen == [[Ofbyld:Apis mellifera carnica worker honeycomb 3.jpg|thumb|In wurkster yn in bijekast]] Huningbijen wurde oer de hiele wrâld hâlden. Der binne in soad ferskillende ûndersoarten Huningbijen. Oer it algemien kin sein wurde dat bijen súdliker yn [[Jeropa]] ljochter fan kleur binne. De bijerassen yn Jeropa wurde al iuwen lang hâlden. Se binne dus faak kruse om perfeksje te krijen. It perfekte folk wurdt sjoen as in folk dat net gau stekt, wat in soad huning jout en wat net sa gau swaarmet. Bijewaaks is no minder nedich, mar eartiids waard it brûkt op grutte skaal om kearsen te meitsjen. Foaral yn [[kleaster]]s waarden bijen hâlden. Om perfeksje te krijen waarden bijekeninginnen ynfierd út it bûtenlân. Dat hat der foar soarge dat bijesykten maklik troch de wrâld gean koenen. In foarbyld is de [[Faraomyt]], dy'y foar it grutste part yn it westen kaam is troch de ymport fan keninginnen. Hjoed de dei binne der yn Nederlân noch plakken dêr't yn in straal fan 10 kilometer gjin oare bijefolken foarkomme. Dus de ymker is der wis fan dat de kenninginne befruchte wurdt troch bijen fan de bijekasten dy’t yn dy straal stean. Op [[De Lemmer]] en op [[Tessel]] wurde bijen kweekt fan in oar ras as de Nederlânske bij. De Nederlânske bij is yn de rin fan de jierren ferbastere mei oare soarten bijen. De Nederlânske bij is donker fan kleur. In bijefolk dêr't allinnich mar donkere bijen yn foarkomme is seldsum wurden. Der is in groeiende groep ymkers dy’t de [[Nederlânske bij]] werom hawwe wol. De Nederlânske bij wie net sa gau siik en yn de winter gienen dizze bijefolken net sa gau dea. It liket derop dat de bijen troch al it krusen swakker wurden binne tsjin firussen. Dat bijen huning meitsje is wichtich mar net it wichtichste wat se dogge. De bijen bestowe de blommen fan alle planten dy’t se besykje. Dêrom wolle fruittelers graach bijekasten by harren beammen stean hawwe. De bij is plantfêst. In bij fleant hieltyd op ien plant oan salang't de blom fan dy iene plant noch nektar jout. Pas as de nektar fan dy iene plant hielendal op is fleant de bij nei in oare plant. Sa kin it wêze dat der altyd bestowing is. It stomoal, dat ek sammele wurdt, nimt de bij mei nei de kast. === De huning === Bijen meitsje huning fan de nektar dy’t sy sammelje op de blommen. Planten produsearje sûkerhâldende plantesappen wêrûnder nektar. De bij sammelt de nektar yn har huningblaas, deryn wurde bepaalde stoffen tafoege en begjint it omsettingsproses. As de bij yn de kast komt, wurdt de nektar oerjûn oan oare bijen. Dizze bijen dogge it yn de raten. Dêrnei wurdt it wer opsûge en wurdt it focht der út helle. Eins is huning de spui fan de bijen. As it sûkergehalte fan de huning heech genôch is sil de huning net mear bedjerre en wurde de sellen troch de wurkster ôfsluten mei in waaksdekseltsje. Sa is de huning ûnbeperkt hâldber en beskikber as de bijen it nedich hawwe. De bijen sammelje de huning foar yn de winter. Mocht de ymker de huning der út helje dan jout de ymker oan de bijen sa’n 20 pûn oan sûkerwetter werom oan it folk. == Sykten en parasiten == Der binne ferskillende bijesykten dêr't in folk oan kapot gean kin. In sykte kin stadich taslaan en it folk stadichoan ûnderút helje mar it kin ek tige hurd gean. De folgjende sykten binne bekend: * [[Amerikaansk smoarchbroed]] * [[Jeropeesk smoarchbroed]] * [[Mytsykte]] * [[Lytse bijenkastkever]] * [[Nosema apis]] * De [[faroamyt]] * De [[waaksmot]] * De [[ferdwynsykte]] In soad fan dizze sykten binne fataal foar in folk. Troch it krusen fan de bijen en it ferkeapjen fan bijefolken binne in soad sykten sneller ferspraat as dat de bijen derop regeare. Der kin sein wurde dat it hjoeddeisk min giet mei de bijen. In soad ymkers hawwe yn de wintermoannen folken dea. Frjemd is wol dat der noch stees wylde folken binne. Dizze folken geane net ûnderút. Der binne guon wittenskippers op syk nei medisinen. En it is hoopfol foar de bijen dat der foar guon sykten medisinen binne. == Nijsgjirrichheden == * [[Albert Einstein]] hat ris sein dat as de bij utstjerre soe, de minsken dan ek binnen fiif jier útstoarn wêze soenen. Hy sei dat om't de bijen in hiel soad planten bestowe. Der is gjin oar ynsekt dy’t safolle en sa goed planten bestowe kin. == Keppeling om utens == {{CommonsLyts|Apis mellifera|Huningbij}} {{WikiwurdboekLyts|Huningbij}} * [http://www.anibijen.nl/ Algemiene Nederlânske ymkersferiening] * [http://www.bijenhouders.nl/ NBV], Nederlânske bijehâldersferiening * [http://www.ahw.me/indexbijen.html Bijesoarten] {{Nijsgjirrige side}} [[Kategory:Huningbij| ]] [[Kategory:Ynsektesoarte]] [[Kategory:Bij en holder]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Seysjellen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn de Azoaren]] [[Kategory:Eksoat yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Madeara]] [[Kategory:Eksoat yn Alaska]] [[Kategory:Eksoat yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Anguilla]] [[Kategory:Eksoat yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Eksoat yn Arûba]] [[Kategory:Eksoat yn de Bahama's]] [[Kategory:Eksoat yn Barbados]] [[Kategory:Eksoat yn Belize]] [[Kategory:Eksoat yn Bermuda]] [[Kategory:Eksoat yn Bonêre]] [[Kategory:Eksoat yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Dominika]] [[Kategory:Eksoat yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Eksoat yn El Salvador]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Grenada]] [[Kategory:Eksoat yn Gûadelûp]] [[Kategory:Eksoat yn Gûatemala]] [[Kategory:Eksoat yn Haïty]] [[Kategory:Eksoat yn Hondoeras]] [[Kategory:Eksoat yn Jamaika]] [[Kategory:Eksoat yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kosta Rika]] [[Kategory:Eksoat yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Kurasau]] [[Kategory:Eksoat yn Martinyk]] [[Kategory:Eksoat yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Montserrat]] [[Kategory:Eksoat yn Nikaragûa]] [[Kategory:Eksoat yn Panama]] [[Kategory:Eksoat yn Porto Riko]] [[Kategory:Eksoat yn Saba]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Eksoat yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Eksoat yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Argentynje]] [[Kategory:Eksoat yn Bolivia]] [[Kategory:Eksoat yn Brazylje]] [[Kategory:Eksoat yn Ekwador]] [[Kategory:Eksoat yn Fenezuëla]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Eksoat yn de Galapagoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Guyana]] [[Kategory:Eksoat yn Kolombia]] [[Kategory:Eksoat yn Oerûguay]] [[Kategory:Eksoat yn Paraguay]] [[Kategory:Eksoat yn Perû]] [[Kategory:Eksoat yn Sily]] [[Kategory:Eksoat yn Suriname]] [[Kategory:Eksoat yn Birma]] [[Kategory:Eksoat yn Brûnei]] [[Kategory:Eksoat yn de Filipinen]] [[Kategory:Eksoat yn East-Timor]] [[Kategory:Eksoat yn Fjetnam]] [[Kategory:Eksoat yn Yndoneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Japan]] [[Kategory:Eksoat yn Kambodja]] [[Kategory:Eksoat yn Laos]] [[Kategory:Eksoat yn Maleizje]] [[Kategory:Eksoat yn Mongoalje]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Singapoer]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Tailân]] [[Kategory:Eksoat yn Taiwan]] [[Kategory:Eksoat yn Amerikaansk-Samoä]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Chathameilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Cookeilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Fanûatû]] [[Kategory:Eksoat yn Fidzjy]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Polyneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Gûam]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Kiribaty]] [[Kategory:Eksoat yn de Kokoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Krysteilân]] [[Kategory:Eksoat yn de Marshalleilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Mikroneezje (lân)]] [[Kategory:Eksoat yn Naurû]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Kaledoanje]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Niûé]] [[Kategory:Eksoat yn de Noardlike Marianen]] [[Kategory:Eksoat yn Norfolk (eilân)]] [[Kategory:Eksoat yn Palau]] [[Kategory:Eksoat yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Eksoat yn Peaske-eilân]] [[Kategory:Eksoat yn de Pitcairneilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Salomonseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Samoä]] [[Kategory:Eksoat yn Tokelau]] [[Kategory:Eksoat yn Tonga]] [[Kategory:Eksoat yn Tûvalû]] [[Kategory:Eksoat yn Wallis en Fûtûna]] [[Kategory:Eksoat yn Ascension]] [[Kategory:Eksoat yn it Britsk Territoarium yn de Yndyske Oseaan]] [[Kategory:Eksoat yn Mauritsius]] [[Kategory:Eksoat yn Reünion]] [[Kategory:Eksoat yn Rodrigues]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Helena]] [[Kategory:Eksoat yn Tristan da Cunha]] [[Kategory:Ymkerij]] d9e5g37bfhmgiy67x7t7o4ohj05il1v 14 20155 1171582 979566 2024-10-27T14:07:00Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171582 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Ynsektesoarte]] [[Kategory:Bij en holder]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Seysjellen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn de Azoaren]] [[Kategory:Eksoat yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Madeara]] [[Kategory:Eksoat yn Alaska]] [[Kategory:Eksoat yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Anguilla]] [[Kategory:Eksoat yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Eksoat yn Arûba]] [[Kategory:Eksoat yn de Bahama's]] [[Kategory:Eksoat yn Barbados]] [[Kategory:Eksoat yn Belize]] [[Kategory:Eksoat yn Bermuda]] [[Kategory:Eksoat yn Bonêre]] [[Kategory:Eksoat yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Dominika]] [[Kategory:Eksoat yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Eksoat yn El Salvador]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Grenada]] [[Kategory:Eksoat yn Gûadelûp]] [[Kategory:Eksoat yn Gûatemala]] [[Kategory:Eksoat yn Haïty]] [[Kategory:Eksoat yn Hondoeras]] [[Kategory:Eksoat yn Jamaika]] [[Kategory:Eksoat yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kosta Rika]] [[Kategory:Eksoat yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Kurasau]] [[Kategory:Eksoat yn Martinyk]] [[Kategory:Eksoat yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Montserrat]] [[Kategory:Eksoat yn Nikaragûa]] [[Kategory:Eksoat yn Panama]] [[Kategory:Eksoat yn Porto Riko]] [[Kategory:Eksoat yn Saba]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Eksoat yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Eksoat yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Argentynje]] [[Kategory:Eksoat yn Bolivia]] [[Kategory:Eksoat yn Brazylje]] [[Kategory:Eksoat yn Ekwador]] [[Kategory:Eksoat yn Fenezuëla]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Eksoat yn de Galapagoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Guyana]] [[Kategory:Eksoat yn Kolombia]] [[Kategory:Eksoat yn Oerûguay]] [[Kategory:Eksoat yn Paraguay]] [[Kategory:Eksoat yn Perû]] [[Kategory:Eksoat yn Sily]] [[Kategory:Eksoat yn Suriname]] [[Kategory:Eksoat yn Birma]] [[Kategory:Eksoat yn Brûnei]] [[Kategory:Eksoat yn de Filipinen]] [[Kategory:Eksoat yn East-Timor]] [[Kategory:Eksoat yn Fjetnam]] [[Kategory:Eksoat yn Yndoneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Japan]] [[Kategory:Eksoat yn Kambodja]] [[Kategory:Eksoat yn Laos]] [[Kategory:Eksoat yn Maleizje]] [[Kategory:Eksoat yn Mongoalje]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Singapoer]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Tailân]] [[Kategory:Eksoat yn Taiwan]] [[Kategory:Eksoat yn Amerikaansk-Samoä]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Chathameilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Cookeilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Fanûatû]] [[Kategory:Eksoat yn Fidzjy]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Polyneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Gûam]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Kiribaty]] [[Kategory:Eksoat yn de Kokoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Krysteilân]] [[Kategory:Eksoat yn de Marshalleilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Mikroneezje (lân)]] [[Kategory:Eksoat yn Naurû]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Kaledoanje]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Niûé]] [[Kategory:Eksoat yn de Noardlike Marianen]] [[Kategory:Eksoat yn Norfolk (eilân)]] [[Kategory:Eksoat yn Palau]] [[Kategory:Eksoat yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Eksoat yn Peaske-eilân]] [[Kategory:Eksoat yn de Pitcairneilannen]] [[Kategory:Eksoat yn de Salomonseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Samoä]] [[Kategory:Eksoat yn Tokelau]] [[Kategory:Eksoat yn Tonga]] [[Kategory:Eksoat yn Tûvalû]] [[Kategory:Eksoat yn Wallis en Fûtûna]] [[Kategory:Eksoat yn Ascension]] [[Kategory:Eksoat yn it Britsk Territoarium yn de Yndyske Oseaan]] [[Kategory:Eksoat yn Mauritsius]] [[Kategory:Eksoat yn Reünion]] [[Kategory:Eksoat yn Rodrigues]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Helena]] [[Kategory:Eksoat yn Tristan da Cunha]] [[Kategory:Ymkerij]] l7e5gtm6ohancg0jpfwxy905zudjhyu 0 21344 1171902 1139974 2024-10-27T23:32:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Media */ kt 1171902 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = berchein |Ofbyld = [[Ofbyld:Common shelduck, male, female (Tadorna tadorna).jpg|250px]]<br><small>Jerk (l.) en sijke (rj.) fan 'e berchein.</small> |lûd = [[Ofbyld:Common Shelduck (Tadorna tadorna) (W1CDR0001430 BD7).ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[bercheinen]] (''Tadorna'') |Wittenskiplike namme= Tadorna tadorna |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:TadornaTadornaIUCN.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''berchein''' (''Tadorna tadorna'') is in grutte ein, maar dúdlik lytser as in [[guozzen|goes]]. It fearrekleed is bûnt fan kleur en by it hijke en it sijke itselde. == Beskriuwing == De berchein is in 1 oant 1,5 kg swiere, grutte ein fan 55 oant 65 sm lang mei in spanwiidte fan 70 sm by it wyfke en 115 sm by it mantsje. Mantsje en wyfke hawwe alletwa in reade snaffel, mar it mantsje hat der in knobbe op. De kop en de hals binne donkergrien en de fearren binne wyt mei in pear swarte streken. Oer it boarst hast de fûgel in brune bân. De berchein hat irisearjende griene sekundêre slachpinnen en rôze poaten. De measte pearkes binne trou oan inoar, neffens ûndersyk siket mar 2,4% fan bercheinen alle jierren in oare partner.<ref>Joan Roughgarden: ''Evolution's Rainbow: Diversity, Gender, and Sexuality in Nature and People. University of California Press, Berkeley 2004'', ISBN 0-520-24073-1, side 55</ref> De ein wurdt likernôch 4,5 jier âld, mar de âldste berchein wie 14,5 jier âld, itjinge op basis fan it ringjen mei betrouberens fêststeld wurde koe,.<ref>Janet Kear (Hrsg.): ''Ducks, Geese and Swans''. Oxford University Press, 2005, ISBN 0198546459, side 422</ref> == Iten == De berchein yt slakkeguod, skaaldieren en wjirms, somtiden ek ynsekten en wetterplanten. == Brieden == [[Ofbyld:Tadorna tadorna MHNT.ZOO.2010.11.19.3.jpg|thumb|left|''Aaien fan 'e berchein'']] [[Ofbyld:Shelducks (42458242862).jpg|thumb|left|''Sijke mei einepiken'']] De berchein mei graach yn in hol briede yn 'e dunen, kwelders, feangreide en oan rivieren. Dêrfoar brûkt er graach in kninehol sadat de stân fan 'e berchein gearhingt mei it tal kninen. It nêst bestiet út 8 oant 12 aaien, dy't troch it sijke útbret wurde. It sijke briedt se yn 28 dagen út en de eine piken kinne nei 8 wiken fleane. == Fersprieding == De berchein is oan 'e kust fan West-Europa in fûgel dy't gauris sjoen wurdt. De ein hat de lêste dessinia syn briedgebiet nei it oanbuorjende binnenlân útwreide. Oan 'e kust fan 'e [[Middellânske See]] libbet de fûgel lykwols lokaal. De grutste Nederlânske konsintraasjes fan bercheinen binne te finen yn [[Seelân]], it noarden fan 'e provinsje [[Noard-Hollân]], it [[Iselmar]]gebiet en it [[Waad]]gebiet. It tal briedende bercheinen nimt al sûnt de jierren 1970 ta en ek mear yn it binnenlân lykas op de Fryske en [[Grinslân]]ske klaai is de berchein hjoed-de-dei in briedfûgel. As it brieden foarby is trekke bercheinen nei de Waadsee om troch de fearren te gean. Ynearsten wie dat fral it Dútske Waadgebiet, mar it tal einen is dêr wat ôfnommen en yn it Nederlânkse Waadgebiet foars tanommen. It tal Nederlânske briedpearen wurdt troch SOVON op 4900-8200 rûsd (2018-2020), it tal oerwinterjende bercheinen op 41.900-61.400 (2016-2021). De totale populaasje fan 'e berchein waard yn 2015 op 415.000-500.000 folfoeksen fûgels rûsd. == Media == <gallery> Bergeend zwemmend.-4714645.webm|Berchein Bergeend met donsjongen-4714665.webm|''Berchein mei jongen'' Bergeend met donsjongen-4714671.webm|''Jongen fan de berchein'' Bergeenden en eidereenden op het wad-4714656.webm|''Bercheinen en [[Eider (fûgel)|eiders]] op [[Teksel]]'' Common Shelduck (male) flying at Slimbridge Wetland Centre, Gloucestershire, England 22May2019 arp.jpg|''Fleanende jerk'' </gallery> {{boarnen|boarnefernijing= * {{nl}} [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1730 SOVON] * {{nl}} [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/bergeend Fûgelbeskerming] <References/> ---- {{CommonsBalke|Tadorna tadorna|Berchein}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Berchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] ro3ny0xytozbv70ggv3t8s5hni9712w 14 22294 1171743 789350 2024-10-27T20:24:00Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171743 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazanteftige]] [[Kategory:Plomfee]] 3wsfwgjgysekq0leib9gkuh7npdau2m 0 23479 1171660 900776 2024-10-27T15:34:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171660 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Satru u0.gif|right|thumb|200px|Foto fan in Salm]] De '''salmen''' ([[Latyn]]: ''Salmoniformes'') foarmje in [[skift]] fan 'e [[fisken]], binnen de [[strielfinnigen]]. It is ek de namme fan de ienige oerlibjende [[famylje (taksonomy)|famylje]] binnen dit skift (Latyn: ''Salmonidae''). Yn 'e mande mei de nau besibbe [[sulversmelten]] (''Argentiniformes''), de [[spjirring]]en (''Osmeriformes'') en de [[snoekeftigen]] (''Esociformes'') meitsje de salmen diel út fan it [[boppeskift]] ''[[Protacanthopterygii]]''. Hast alle salmen hawwe efter de rêchfin in twadde fintsje sûnder finstrielen, de saneamde fetfin. Se wurde neamd nei de bekendste soarte, de [[salm]] (''Salmo salar''). [[Kategory:Salm (fiskeskift)| ]] [[Kategory:Bienfiskeskift]] hh4nyqbckc0sxhtd08mum724os6hzhe 0 23480 1171673 928298 2024-10-27T15:40:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171673 wikitext text/x-wiki {{wrapper}} | [[Ofbyld:Atlantic cod.jpg|thumb|250px]] |- | [[Ofbyld:Gadus morhua.jpg|thumb|250px]] |} [[File:Gadus morhua-Atlantic cod 2.png|thumb|left|250px|Ferspriedingsgebiet fan de Kabbeljau]] [[File:Torskfilé (Gadus morhua) - Ystad-2017.jpg|thumb|250px|Kabbeljau.]] '''Kabbeljau''' (''Gadus morhua'') is in fisksoarte dy't foarkomt yn de [[Atlantyske Oseaan]]. Hy hat in lingte oant 150 sm, mar is trochstrings 80 oant 90 sm. De kabbeljau hat in oliifgriene en rêch mei brune plakken, in wite búk en in lange kintried. == Foarkommen == De grutste fangplakken binne Newfoundlandbank, de [[Lofoten]] en de [[Doggersbank]]. De fisksoarte libbet op djipten fan 20 - 600 meter ticht by de boaiem. De kabbeljau yt bynammen kreeftkes, [[kraab|kraben]], [[grenaat|grenaten]], fisken en [[moksel]]s. It fleis fan de kabbeljau is fyn fan smaak en hat in losse struktuer. De fisk wurdt faak filearre, ek de lever fan de kabbeljau is tige smaakryk. Yn de simmermoannen sitte de saneamme luzen op de lever en dan sit der gjin goeie smaak oan. Lytse kabbeljau hjit ''gul'' of ''gatsje''. Drûge kabbeljau wurdt ek [[stokfisk]] neamd en frituerde stikken kabeljau wurde wol kibbeling neamd. Skrei is de namme dy't er krijt yn de perioade tusken desimber en april at er fanút de [[Barentssee]] nei it noardwesten fan [[Noarwegen]] migrearet om te ridzjen. De namme skrei is ôflieden fan it Wytsingewurd "skrida", wat eat as "reizgjen" betsjut. [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Kabbeljaufisk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardlike Iissee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardsee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Eastsee]] 9kh88xf9395420kvn649hdelunuoiwr 0 23481 1171663 1142322 2024-10-27T15:35:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171663 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=bears |Ofbyld= [[File:PercaFluviatilisMediumSize.JPG|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') |Skift= [[bearseftigen]] (''Perciformes'') |Famylje= [[echte bearzen]] (''Percidae'') |Skaai= [[gewoane bearzen]] (''Perca'') |Wittenskiplike namme= Perca fluviatilis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Perca fluviatilis distribution map.png|center|250px]]<small>{{Color box|#FF0000}} lânseigen fersprieding<br>{{Color box|#00FF00}} troch de minske yntrodusearre as [[eksoat]]</small> }} De '''bears''' (yn it [[Latyn]] ''Perca fluviatilis'') út de fiskefamylje "Echte bearsen" (Perciae) is in [[fisk]] dy't yn de [[Benelúks]] ynhiemsk foarkomt. De bears kin oant 50 sm lang en 3 kilo swier wurde. Ek kin er 16 jier âld wurde. Besibben fan dizze soarte binne ûnder oare de [[snoekbears]] en de [[poask]]. De bears libbet ferspraat oer hast hiel [[Jeropa]] en [[Noard-Aazje]] yn [[mar]]ren, [[puollen]], [[sompe]]n, [[rivier]]en en brakwetter. De fisken ridzje fan maart oant juny yn tige ûndjip wetter; se lizze bytiden wol 200.000 aaikes yn lange netfoarmige linten. De jonge rôffisk swimt faak yn skoallen en siket syn proai, dy't er opsûget mei syn útstulpbere mûle, lâns de wetterside of by de boaiem. At de bears âlder wurdt komt er faker allinnich foar yn djipper wetter. De bears is ek ien fan de earste fisken dy't nei oanleine wetters kolonisearret. Yn fiedselearme wetters (heidemarkes en sânôfgravings) is de bears tegearre mei de blankfoarn de dominante fisksoarte. De bears is in sichtjager en hat dus helder wetter nedich. Hy libbet oer it algemien yn skoallen fan inkele tsientallen bisten fan ûngefear likense grutte. Yn dizze skoallen kin in enoarme fiedingsniid ûntstean, wêrby't in proai troch de hiele skoalle tagelyk bejage wurdt. Oan it begjin fan de foarige iuw wie de bears noch in stik wichtiger yn it ekosysteem. By [[Woerden]] wie it gewoan dat fiskers yn inkele oeren 40 oant 50 pûn bearzen fongen mei in gewicht fan trochstrings ûngefear in kilo. Yn it ûnfesteurde ekosysteem, sa as dat ek op Ierske marren beneikomd wurdt dominearje de bears en snoek en binne brazems en foarns folle minder algemien. Nettsjinsteande syn stikels is de bears in populêre proai foar de snoek. Bearzen steane lykas snoeken bekend om harren kannibalisme. Yn de simmer komme faak tige grutte skoallen mei jonge bears foar dy't foar har wat âldere soartgenoaten in populêre proai foarmje. Ek dan jaget de bears faak groepsgewiis op de opjage fiskjes. De bears is in tige smaaklike fisk. Yn de fyftiger en sechstiger jierren fan de tweintichste iuw waard yn de [[Iselmar]] in soad bears troch beropsfiskers en angelsporters fongen. Ek yn it bûtenlân is de baars in wurdearre konsumpsjefisk. Bears meinimme om sels op te iten is bûten de grutte rivieren en de Iselmar net echt oan te rieden, om't er frij traach waakst en der nei it filearen mar in bytsje fisk oerbliuwt. [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Echte bears]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Man]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn San Marino]] [[Kategory:Eksoat yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Syprus]] [[Kategory:Eksoat yn Spanje]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Afrika]] rt0iv2i0yzrtg5ehzs6x0yemscsvcql 0 24844 1171594 1140136 2024-10-27T14:14:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171594 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=heideflinter |Ofbyld= [[File:Hipparchia semele.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') |Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'') |Skift= [[flinters]] (''Lepidoptera'') |Famylje= [[aureliaflinters]] (''Nymphalidae'') |Skaai= [[boskwachters]] (''Hipparchia'') |Wittenskiplike namme= Hipparchia semele |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''heideflinter''' (''Hipparchia semele'') is in soarte yn de famylje fan de [[aureliaflinters]] == Foarkommen == De flinter komt hast net mear foar yn [[Nederlân]]. De flinter is dan seldsum. De flinter komt foar lâns de dunen wêr’t heide is. Yn [[It Goai]] komt de heideflinter noch foar. Mar alle jierren in lyts bytsje minder faak. De flinter hâldt net fan hiele iepen terreinen. Hjir en der moat al in beam stean dit omdat oars de flinter it te waarm krijt. De flinter hat yn de perioade july oant augustus in soad [[nektar]] nedich. In libbenskrêftige populaasje hat in grut heidefjild nedich mei hjir en dêr in beam. Op de [[Reade list fan oerdeiflinters|Nederlânske reade list]] stiet de flinter as ''gefoelich''. == Fleantiid == De flinter fleant fanôf heal juny oant ein septimber. Der is in pyk yn it oantal flinters midden augustus. De flinter fleant yn 1 generaasje. == Rûp == De flinter oerwinteret as [[rûp]]. De flinter set de [[Flinter Aai|aaikes]] ôf op keale plakken. Hjir is faak wat waarmer, dan hawwe de rûpen mear kâns. De rûp ferstoppet himsels by it [[Chrysalis|ferpopkjen]] yn de grûn. De rûp fret [[skrobberheide]], [[skieppegers]] en [[swinkgers]] == Sjoch ek == * [[List fan flinters]] [[Kategory:Flintersoarte]] [[Kategory:Boskwachter (flinterskaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] 2v9v7ufyvrqjlsgr0rc0hb1pc362ewh 0 25700 1171727 1064935 2024-10-27T16:13:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171727 wikitext text/x-wiki [[File:Tyrannosaurus Rex Holotype.jpg|thumb|300px]] [[Ofbyld:Tyrannosaurus-rex-Profile-steveoc86.png|thumb|300px|Rekonstruksje]] '''Tyrannosaurus''' is in [[skaai (taksonomy)|skaai]] yn de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[Tyrannosauridae]]. It skaai omfiemet mar in pear [[soarte]]n, mûglik sels mar ien soarte. de '' Tyrannosaurus rex'', ornaris oantsjut mei allinnich de namme "Tyrannosaurus". (Yn it Ingelsk wurdt de soarte ek wol oantsjut as "T-rex", nei de gewoante om yn skaaibeskriuwings by de nammen fan de soarten de skaainamme ôf te koarten.) It is ien fan de skaaien yn it ûnderskift fan de [[Theropoda]], en dêrmei yn it oerskift fan de [[Dinosaurussen]]. De Tyrannosaurus libbe fan 68 oant 65 miljoen jier lyn yn it lette [[Kryt]] yn [[Noard-Amearika]]. == Beskriuwing == In folwoeksen Tyrannosaurus koe 13 meter lang en 5 meter heech wurde, mei in gewicht fan 4,5 oant 7 ton. Hy rûn op syn twa efterpoaten. Syn foarpoaten wienen like lang as de earms fan in mins mar elke foarpoat hie mar twa fingers. Dêrtroch hawwe de foarpoaten grif net folle doel hân foar manipulaasje. Lykas de measte soarten yn it ûnderskift fan de Theropoda wie er fleisiter. Yn de earste helte fan de 20e iuw tochten wittenskipslju dat de Tyrannosaurus, lykas oare dinosaurussoarten, kâldbloedich wie en dêrtroch frij traach west hawwe soenen. Sûnt is de wittenskip ta it ynsjoch kaam dat de dinosaurussen earder waarmbloedich west hawwe, en dan wie ek de Tyrannosaurus waarmbloedich. Oan de Universiteit fan Manchester ha se yn 2007 testen dien om te sjen hoe hurd in Tyrannosaurus rinne koe. Neffens de konklúzje fan dat ûndersyk koe de Tyrannosaurus net hurder as 29 km/o. {{DEFAULTSORT:Tirannosaurus}} [[Kategory:Dinosaurusskaai]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Kryt]] [[Kategory:Fossyl yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Fossyl yn Kanada]] lxpy8fwxhyuqwj6ul3w0agct4079uaw 1171731 1171727 2024-10-27T16:16:40Z Drewes 2754 tekst by plaatsje 1171731 wikitext text/x-wiki [[File:Tyrannosaurus Rex Holotype.jpg|thumb|300px|Holotype eksimplaar yn it Carnegie Museum of Natural History, [[Pittsburgh]]]] [[Ofbyld:Tyrannosaurus-rex-Profile-steveoc86.png|thumb|300px|Rekonstruksje]] '''Tyrannosaurus''' is in [[skaai (taksonomy)|skaai]] yn de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[Tyrannosauridae]]. It skaai omfiemet mar in pear [[soarte]]n, mûglik sels mar ien soarte. de '' Tyrannosaurus rex'', ornaris oantsjut mei allinnich de namme "Tyrannosaurus". (Yn it Ingelsk wurdt de soarte ek wol oantsjut as "T-rex", nei de gewoante om yn skaaibeskriuwings by de nammen fan de soarten de skaainamme ôf te koarten.) It is ien fan de skaaien yn it ûnderskift fan de [[Theropoda]], en dêrmei yn it oerskift fan de [[Dinosaurussen]]. De Tyrannosaurus libbe fan 68 oant 65 miljoen jier lyn yn it lette [[Kryt]] yn [[Noard-Amearika]]. == Beskriuwing == In folwoeksen Tyrannosaurus koe 13 meter lang en 5 meter heech wurde, mei in gewicht fan 4,5 oant 7 ton. Hy rûn op syn twa efterpoaten. Syn foarpoaten wienen like lang as de earms fan in mins mar elke foarpoat hie mar twa fingers. Dêrtroch hawwe de foarpoaten grif net folle doel hân foar manipulaasje. Lykas de measte soarten yn it ûnderskift fan de Theropoda wie er fleisiter. Yn de earste helte fan de 20e iuw tochten wittenskipslju dat de Tyrannosaurus, lykas oare dinosaurussoarten, kâldbloedich wie en dêrtroch frij traach west hawwe soenen. Sûnt is de wittenskip ta it ynsjoch kaam dat de dinosaurussen earder waarmbloedich west hawwe, en dan wie ek de Tyrannosaurus waarmbloedich. Oan de Universiteit fan Manchester ha se yn 2007 testen dien om te sjen hoe hurd in Tyrannosaurus rinne koe. Neffens de konklúzje fan dat ûndersyk koe de Tyrannosaurus net hurder as 29 km/o. {{DEFAULTSORT:Tirannosaurus}} [[Kategory:Dinosaurusskaai]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Kryt]] [[Kategory:Fossyl yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Fossyl yn Kanada]] hymdj5v6f36cfg9cddd7ugor12hdw00 0 29289 1171824 1142345 2024-10-27T21:11:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelings om utens */ kt 1171824 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=dûkerke |Ofbyld= [[File:Breeding plume Little Grebe.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') |Famylje= [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae'') |Skaai= [[dûkerkes]] (''Tachybaptus'') |Wittenskiplike namme= Tachybaptus ruficollis |Beskriuwer, jier= [[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1764 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:TachybaptusRuficollisIUCN2019-2.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FF00FF}} [[dwaalgast]] }}</small> }} It '''dûkerke''' (''Tachybaptus ruficollis'') is in soarte yn it skaai fan de [[dûkerkes]] (''Tachybaptus''). Mei syn 26 sm is it yn [[Jeropa]] it lytste lid fan de famylje fan de [[hjerringslynder]]s. It is in dûnkere fûgel en hy hat in frij koarte nekke mei in readeftige hals. De snaffelbasis is griengiel. Hy komt foar yn hiel Europa útsein it grutste part fan [[Skandinaavje]], yn hiel súdlik Afrika en yn Súd en Súdeast-Aazje. == Namme == It Dûkerke hjit yn it Frysk ek wol ''earsfuttel'', ''earsfutteler'' as ''lytse ieldûker''. == Habitat en aaien == It dûkerke libbet yn swietwettermarren, fivers en traachstreamende rivieren, mar ek yn reservoirs en grintputten. Hy leit 4-6 wite aaien op in platfoarm fan driuwende fegetaasje. De âlden diele de briedperioade fan 19-25 dagen. De jongen kinne harsels fiede en kinne fleane nei 44-48 dagen. <gallery> Image:Zwergtaucher 060319 1.jpg Image:Tachybaptus_ruficollis_1_(Marek_Szczepanek).jpg Image:Little Grebe Ringwood.jpg Image:Kaitsuburi_05z4773s.jpg Image:Zwergtaucher 2007-05-13 189.jpg Image:Little Grebe (Non-breeding plumage) I IMG 8202.jpg Image:LittleGrebe1.jpg Image:Little Grebe (Adult with Immature) I2 IMG 1615.jpg File:Little grebe (Tachybaptus ruficollis) in Tokyo.webm|thumb |Tachybaptus ruficollis Tachybaptus ruficollis MHNT.ZOO.2010.11.37.9.jpg |Aaien fan it Dûkerke </gallery> == Keppelings om utens == * [http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=vogels&record=Tachybaptus+ruficollis SoortenBank.nl] beskriuwing, ôfbylden en lûd. * [http://www.sovon.nl/soorten.asp?euring=70&lang=nl SOVON] - Fersprieding en oantalsûntwikkeling fan it dûkerke yn Nederlân. * [http://www.waarneming.nl/soort.php?id=2&tab=kaart Kaart mei waarnimmings yn Nederlân]. * {{Wikiwurdboek}} {{DEFAULTSORT:Dukerke}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dûkerfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] iejvcjqj5dr9yhs3fb2fyldk0eq2z4n 0 29500 1171740 989529 2024-10-27T18:52:24Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171740 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Portret van de architect Karel de Bazel (1869-1923) door Martin Monnickendam (1874-1943).jpg|thumb|De Bazel tekene troch [[Martin Monnickendam]] (1915)]] [[Ofbyld:Nhm bazel gebouw.jpg|thumb|Yn gebou ''De Bazel'', earder haadkantoar fan de ''Nederlandsche Handel-Maatschappij'', sit sûnt 2007 it stedsargyf fan Amsterdam. Foto:&nbsp;bma.amsterdam.nl.]] [[Ofbyld:Synagoge Enschede interieur.jpg|thumbnail|200px|right|Ynterieur synagoge fan Ynskedee]] '''Karel Petrus Cornelis de Bazel''' ([[De Helder]], [[14 febrewaris]] [[1869]] - [[Amsterdam]], [[28 novimber]] [[1923]]) wie in Nederlânske [[arsjitekt]], [[graveur]], [[tekener]], [[meubelûntwerper]], tapytûntwerper, glêskeunstner en [[boekebânûntwerper]]. Hy wie learaar fan [[Adriaan Frederik van der Weij]] en de earste foarsitter fan it [[Bûn fan Nederlânske Arsjitekten]] (BNA). ==Libbensrin== ===Jeugd en oplieding=== Karel de Bazel wie in soan fan Karel Pieter Cornelis de Bazel, konsjerzje fan it Ministery fan Marine, en Petronella Elisabeth Koch. De Bazel kaam út in ienfâldich fermidden en besocht allinne mar de legere skoalle. De Bazel begûn as learfeint by in timmerman. Nei de jûnsoplieding [[boukunde]] oan de [[Keninklike Akademy fan Byldzjende Keunsten]] yn [[Den Haach]] waard er tekener by in [[1888]] Haachsk [[arsjitekteburo]]. Yn [[1889]] waard De Bazel tekener op it buro fan [[P.J.H. Cuypers]] yn Amsterdam. Bekend út dizze perioade binne syn perspektyftekeningen fan de Sint-Vitustsjerke te [[Hilfertsom]] en de [[Katedrale Basilyk Sint Bavo|Sint-Bavokatedraal]] yn [[Haarlim]]. Cuypers wie tige optein oer dit wurk dat hy befoardere De Bazel ta opsichter en letter ta sjef de bureau. Doe't De Bazel lykwols yn 1894 lid wurden wie fan de [[Teosofyske Feriening]] kaam it ta in brekken mei de katolike Cuypers. Yn [[1895]] foarme De Bazel tegearre mei [[Johannes Ludovicus Mathieu Lauweriks]] in eigen firma. ===Ferneamdens=== Yn [[1904]] stifte er it ferneamd wurden Amsterdamske meubelatelier De Ploeg. Letter wie er ek tegearre mei [[Hendrik Petrus Berlage]], foaroanman fan in boustyl opkaam krekt foar de [[Earste Wrâldkriich]]: it [[Rasjonalisme (design)|Rasjonalisme]]. De ûntwerpen fan De Bazel út dy tiid litte easterske ynfloeden sjen. Dan folgje: * Kantoargebou foar de [[Nederlandsche Handel-Maatschappij]], boud fan [[1919]]-[[1926]], oan de Vijzelsttjitte 32 yn [[Amsterdam]]. It gebou wurdt ''De Bazel'' neamd. * It gebou fan de Nederlânske Heidemaatskippij yn [[Arnhim]]. * De Synagoge fan Ynskedee, in ûntwerp dat earst nei syn dea realisearre waard. [[Ofbyld:K.P.C. de Bazel World Capital 1905.jpg|thumb|300px|''Untwerp foar in Wrâldfredesintrum op de Mussenberch, ûnder Den Haach.'' 1905.]] Ek ûntwurp er yn [[1905]] foar de [[Stichting foar Ynternasjonalisme]] in achthoekige Wrâldhaadstêd, justjes bûten Den Haach. Dit plan waard lykwols net útfierd. Ynstee waard it [[Fredespaleis]] dêr set. It oarspronklike plan waard wol opnaam yn Berlage syn ''Utwreidingsplan foar Den Haach 1908'', mar ek dit plan waard nea realisearre. Yn [[1921]] krige De Bazel fan de gemeente [[Bussum]] de opdracht om in nije wenwyk te ûntwerpen, it Brediuskertier. Dit waard ién fan de moaiste en meast kompleet bewarre foarbylden fan in wen/filla wyk yn de styl fan de [[Amsterdamske Skoalle]] yn Nederlân. Op [[17 novimber]] [[2006]] is de wyk offisjeel [[beskerme doarpsgesicht]] wurden. De Bazel hâlde him ek dwaande mei it ûntwerpen fan meubels en gebrûksfoarwerpen. Bekende foarbylden dêrfan binne de yn[[1909]] makke widze fan [[Juliana fan de Nederlannen|prinses Juliana]] en in [[Pulchri]]kast dy't er by gelegenheid fan it houlik fan [[Wilhelmina fan de Nederlannen|Keninginne Wilhelmina]] mei [[Hendrik fan Mecklenburg-Schwerin|prins Hendrik]] yn [[1901]] ûntwurp. Dan de [[postsegels]] ta eare fan it iuwfeest fan it keninkryk yn [[1913]] wiene ek fan De Bazel. Dêrfoar portrettearre er de keninginne en har trije foargongers. De Bazel makke yn Amsterdam tusken [[1913]] en [[1916]] in stikmannich arbeiderswenten yn de Spaarndammerbuorren. De Bazel wie teffens ien fan de ûntwerpers fan it [[Nasjonaal Glêsmuseum|glêsfabryk]] yn [[Leardaam]], dêr't er tige mei opfoel. Dat fabryk beluts fan [[1915]] ôf keunstners by it ûntwerpen fan gebrûks- en sierglês. Arsjitekten sa as [[Hendrik Petrus Berlage|Berlage]] en [[Frank Lloyd Wright]] hearden ek ta de ûntwerpers fan it Leardamer glês. ===De ein=== Karel de Bazel stoar doe't er 54 jier âld wie yn 'e trein ûnderweis nei de begraffenis fan kollega-arsjitekt [[Michel de Klerk]]. Hy makke de foltôging fan ien fan syn wichtichste ûntwerpen - it gebou fan de ''Nederlandsche Handel-Maatschappij'' - yn 1925 net mear mei. ==Foarbylden fan ûntwerpen fan Karel de Bazel== <gallery> Ofbyld:Villa-de-Bazel2.jpg|Untwerp Menko-van-Dam hûs yn [[Ynskedee]] Ofbyld:Villa de Bazel1.jpg|Menko-van-Dam hûs Ofbyld:Menko Dam.jpg|Kast foar it pear Menko-van Dam Ofbyld:Entree villa de Bazel.jpg|Entree fan in [[filla]] yn Ynskedee Ofbyld:Synagoge Enschede.jpg|[[synagoge]] fan Ynskedee Ofbyld:Lamp synagoge de Bazel.jpg|lampe yn 'e [[synagoge]] fan Ynskedee Ofbyld:Interieur de Bazel.jpg|Ytkeamer foar it pear Schuurman-Gentis Ofbyld:Glasservies de Bazel.jpg|Diel glêsservys fan Glêsfabryk Leardaam </gallery> == Sjoch ek == *[[Nederlânske Arsjitekten]] ==Keppelings om utens== *[http://www.kunstbus.nl/verklaringen/k.p.c.+de+bazel.html Karel Petrus Cornelis de Bazel] *[http://gemeentearchief.amsterdam.nl/algemeen/archief_naar_de_bazel/gebouw_de_bazel_1926/een_monumentaal_gebouw/index.nl.html Gemeenteargyf Amsterdam] *[http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=034512 Gemeentemuseum Den Haag] {{DEFAULTSORT:Bazel, Karel de}} [[Kategory:Nederlânsk glêzenier]] [[Kategory:Nederlânsk graveur]] [[Kategory:Nederlânsk tekener]] [[Kategory:Nederlânsk arsjitekt]] [[Kategory:Nederlânsk ûntwerper]] [[Kategory:Westfrysk persoan]] [[Kategory:Persoan berne yn 1869]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1923]] 18sjc17mxaloatpen8ci2cej3512g5u 0 30606 1171732 1114328 2024-10-27T17:39:05Z Drewes 2754 /* Keppeling om utens */ - deade keppeling 1171732 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Annaboleyn2.jpg|thumb|250px|''Tekening troch [[Hans Holbein de Jonge]]'']] '''Anna Boleyn''', ([[Blickling]] ([[Norfolk (greefskip)|Norfolk]])?, [[1501]] - [[Londen]], [[19 maaie]] [[1536]]) wie de twadde frou fan [[Hindrik VIII fan Ingelân|Hindrik VIII]] en keninginne fan [[Feriene Keninkryk|Ingelân]] fan [[1533]] oant [[1536]]. == Biografy == Anne Boleyn wie de dochter fan [[Thomas Boleyn]], greve fan [[Wiltshire]], en [[Elisabeth Howard]]. Har bertejier is net wis, en soe ek 1502 wêze kind hawwe. Troch har heit waard sy ûnder de hoede brocht fan [[Margaretha fan Eastenryk (1480-1530)|Margaretha fan Eastenryk]], de dochter fan [[Maksimiliaan I fan it Hillige Roomske Ryk|Maximiliaan I]], keizer fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Tusken [[1513]] en [[1514]] wenne sy yn de [[Lege Lannen]] en dêrnei inkele jierren yn [[Frankryk]]. Nei har weromkomst yn Ingelân waard sy, nei alle gedachten, hofdame fan [[Maria Tudor (1496–1533)|Mary Tudor]], de suster fan Hindrik VIII in eardere frou fan de Frânske kening. Yn de maaitiid fan [[1523]] ferlove sy har mei Lord Henry Percy, de takomstige 6e greve fan [[Northumberland]]. Doe't syn heit fia kardinaal [[Thomas Wolsey]] dat hearde, kearde dizze him tsjin it houlik. Yn [[1527]] wie Anna hofdame fan [[Catharina fan Aragón]], de earste frou fan Hindrik. It die bliken dat Hindrik al fan [[1525]] ôf in amoureuze relaasje ûnderhâlde mei Anna, dy't yn [[1527]] algemien bekend waard. En sy naam gjin genoegen mei in posysje fan allinnich [[matresse]]. Neidat ûnderhannelings mei [[paus Clemens VII]] oer de skieding fan Hindrik VIII en Catharina mislearre wienen (sy koe him gjin manlike neisieten jaan), ferstjitte hy syn earste frou yn [[1531]] en boaske temûk mei Anna Boleyn. Doe't lang om let de ferklearring fan syn earste houlik ferneatige waard koe syn houlik mei Anna Boleyn yn juny [[1533]] offisjeel fêstlein wurde. <br /> Yn septimber [[1533]] joech Anna it libben oan har dochter Elizabeth, de lettere keninginne [[Elizabeth I]]. Yn de trije jier dy't dêrnei folgen krige sy trije miskreammen. Hindrik wie fan betinken dat op syn houlik mei Anna in flok rêste en [[Jane Seymour (keninginne fan Ingelân)|Jane Seymour]] ferskine op it toaniel as nije maitresse yn in lange rige. Yn [[1536]] lit Hindrik Anna arresteare en oerbringen nei de [[Tower of London]] op beskuldiging fan troubrek en [[ynsest]] en waarden har fiif saneamde frijers en harsels ûnthalze. Neffens histoarisy wie sy net alhiel ûnskuldich en hie sy net in heechsteand karakter. == Keppeling om utens == * {{en}} [http://www.sonypictures.com/movies/theotherboleyngirl/ "The Other Boleyn Girl"] - De offisjele webstee fan de film [[The Other Boleyn Girl]] - In film út 2008 oer Anna Boleyn en har suster Mary en harren beide relaasjes mei Hindrik VIII. {{DEFAULTSORT:Boleyn, Anna}} [[Kategory:Anna Boleyn| ]] [[Kategory:Lid fan it Ingelske keningshûs]] [[Kategory:Ingelske adel]] [[Kategory:Mêtresse fan in kening fan Ingelân]] [[Kategory:Gemaal fan in kening fan Ingelân|Anna Boleyn]] [[Kategory:Persoan dy't de deastraf krigen hat]] [[Kategory:Finzene yn de Toer fan Londen]] [[Kategory:Persoan berne yn 1501]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1536]] [[Kategory:Hindrik VIII fan Ingelân]] qb09u2sa3nvhbm26zx8s7vtchvv6jhh 0 37408 1171736 937259 2024-10-27T18:17:59Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171736 wikitext text/x-wiki '''Andre Bralts''' ([[Ekslo]], [[1945]] - [[De Wylgen]], [[29 augustus]] [[2010]]) wie in polemist, redakteur en muzikant. Nei in net-ôfmakke stúdzje [[Nederlânsk]] yn Grins begûn er letter mei it [[Aldfrysk|(Ald)-Frysk]], ek oan de [[Ryksuniversiteit Grins|RUG]]. Hy studearre ôf op in skripsje oer de poëzij fan [[Jan J. Bijlsma]]. Yn [[1987]] helle syn eardere stúdzjemaat [[Jan Pieter Janzen]] him by tydskrift [[De Strikel]]. Dêr hie er oant de ein yn [[1995]] in fêste polemyske rubryk, 'Koartsein'. Nei't De Strikel ferdwûn, stoarte hy him op it skriuwen fan Grinzer jankfoddemuzyk. Bralts waard yn de jierren santich bekend as André Barré, de helte fan it Tragysk Duo Paul (Morelli) & André. Letter kaam akkordeonist Joop Douwma der by. Yn 2000 gienen Bralts en Douwma fierder yn de band Woarom Nait. Harren bekendste nûmer is 'Hol mie tegen'. Mei [[Sido Martens|Sido]] en Trienke Martens makke er yn eigen behear de CD 'De keuning te ryk'. Doe't Janzen einredakteur fan [[Trotwaer]]/De Moanne waard, frege er Bralts wer. Hy skreau dêryn ûnder mear oer himsels. Bralts wurke mei oan de [[Rink van der Velde|Rink-special]] foar it septimbernûmer fan opinyblêd [[De Moanne]]. Dêrfoar ynterviewde hy Hindrik en Joukje Visser, de 'behearders' fan it arkje, mei wa't er alle jierren ek de Boekemerk yn [[Drachten]] mei opboude. == Diskografy == * ''De keuning te ryk'' * ''Wat ik altied mooi von'' (mei Sido Martens, 2009) {{DEFAULTSORT:Bralts, Andre}} [[Kategory:Nederlânsk sjoernalist]] [[Kategory:Nederlânsk muzikant]] [[Kategory:Nederlânsk sjonger]] [[Kategory:Nederlânsk kollumnist]] [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk muzikant]] [[Kategory:Frysk sjonger]] [[Kategory:Frysk kollumnist]] [[Kategory:Sjonger fan it libbensliet]] [[Kategory:Sjonger yn it Grinslânsk]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Skriuwer yn it Grinslânsk]] [[Kategory:Frysk persoan fan Nederlânsk komôf]] [[Kategory:Drintsk persoan]] [[Kategory:Borger-Odoorn]] [[Kategory:Persoan stoarn yn De Wylgen]] [[Kategory:Persoan berne yn 1945]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 2010]] 6f4p38co171xbvv1q3gzdowtmikj3rl 1171741 1171736 2024-10-27T20:02:08Z Drewes 2754 Alle stikken sûnder boarne 1171741 wikitext text/x-wiki '''Andre Bralts''' ([[Ekslo]], [[1945]] - [[De Wylgen]], [[29 augustus]] [[2010]]) <ref> [https://www.mensenlinq.nl/overlijdensberichten/andre-bralts-424172 Deaberjocht www.mensenlinq]</ref> wie in polemist, redakteur en muzikant. Nei in net-ôfmakke stúdzje [[Nederlânsk]] yn Grins begûn er letter mei it [[Aldfrysk|(Ald)-Frysk]], ek oan de [[Ryksuniversiteit Grins|RUG]]. Hy studearre ôf op in skripsje oer de poëzij fan [[Jan J. Bijlsma]]. Yn [[1987]] helle syn eardere stúdzjemaat [[Jan Pieter Janzen]] him by tydskrift [[De Strikel]]. Dêr hie er oant de ein yn [[1995]] in fêste polemyske rubryk, 'Koartsein'. Nei't De Strikel ferdwûn, stoarte hy him op it skriuwen fan Grinzer jankfoddemuzyk. Bralts waard yn de jierren santich bekend as André Barré, de helte fan it Tragysk Duo Paul (Morelli) & André. Letter kaam akkordeonist Joop Douwma der by. Yn 2000 gienen Bralts en Douwma fierder yn de band Woarom Nait. Harren bekendste nûmer is 'Hol mie tegen'. Mei [[Sido Martens|Sido]] en Trienke Martens makke er yn eigen behear de CD 'De keuning te ryk'. Doe't Janzen einredakteur fan [[Trotwaer]]/De Moanne waard, frege er Bralts wer. Hy skreau dêryn ûnder mear oer himsels. Bralts wurke mei oan de [[Rink van der Velde|Rink-special]] foar it septimbernûmer fan opinyblêd [[De Moanne]]. Dêrfoar ynterviewde hy Hindrik en Joukje Visser, de 'behearders' fan it arkje, mei wa't er alle jierren ek de Boekemerk yn [[Drachten]] mei opboude. == Diskografy == * ''De keuning te ryk'' * ''Wat ik altied mooi von'' (mei Sido Martens, 2009) {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} {{DEFAULTSORT:Bralts, Andre}} [[Kategory:Nederlânsk sjoernalist]] [[Kategory:Nederlânsk muzikant]] [[Kategory:Nederlânsk sjonger]] [[Kategory:Nederlânsk kollumnist]] [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk muzikant]] [[Kategory:Frysk sjonger]] [[Kategory:Frysk kollumnist]] [[Kategory:Sjonger fan it libbensliet]] [[Kategory:Sjonger yn it Grinslânsk]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Skriuwer yn it Grinslânsk]] [[Kategory:Frysk persoan fan Nederlânsk komôf]] [[Kategory:Drintsk persoan]] [[Kategory:Borger-Odoorn]] [[Kategory:Persoan stoarn yn De Wylgen]] [[Kategory:Persoan berne yn 1945]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 2010]] 9ntfpq7qqwezcz978w0tn0zf44jpbpw 0 40634 1172023 1127417 2024-10-28T06:34:48Z 145.121.27.76 /* Winners */ 2023 & 2024 1172023 wikitext text/x-wiki De '''Libris Skiednis Priis''' de eardere '''Grutte Skiednis Priis''' bekroanet jierliks in histoarysk boek út it Nederlânsk taalgebiet, dy't ek geskikt wêze moat foar in breed publyk. De priis is in inisjatyf fan [[Historisch Nieuwsblad]], [[Libris (boekhannel)|Libris]], it [[Nasjonaal Histoarysk Museum (Nederlân)]], de [[Nederlânske Programma Stichting|NPS]]/[[VPRO]] en de [[Volkskrant]]. De nammeferoaring kaam der yn [[2010]], it priisbedrach waard ferdûbele en is no € 20.000. == Winners == {| class="wikitable" width="70%" !Jier !Titel !Auteur !ISBN koade !ISBN eboek |- |[[2007]]||''Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het moderne Nederland''||[[Auke van der Woud]]||ISBN 9789035135659 || - |- |[[2008]]||''Gevaarlijke kennis - inzicht en angst in de dagen van [[Jan Swammerdam]]''||[[Luuc Kooijmans]]||ISBN 9789035132504 || - |- |[[2009]]||''Weest manlijk, zijt sterk. [[Pim Boellaard]] (1903-2001). Het leven van een verzetsheld''||[[Jolande Withuis]]|| ISBN 9789023427834 ||ISBN 9789023450153 |- |[[2010]]||''[[Congo. Een geschiedenis]]''||[[David Van Reybrouck]]||ISBN 9789023458661 ||ISBN 9789023456391 |- |[[2011]]||'' Kameraad Baron''||[[Jaap Scholten]]||ISBN 9789025438654 ||ISBN 9789025438272 |- |[[2012]]||''Wij weten niets van hun lot. Gewone Nederlanders en de Holocaust''||[[Bart van der Boom]]||ISBN 9789461054777 || - |- |[[2013]]||''De boerenoorlog'' ||[[Martin Bossenbroek]]||ISBN 9789025369934 || - |- |[[2014]]||''Koning Willem III 1817-1890'' ||[[Dik van der Meulen]]||ISBN 978-94-6105-186-8 || - |- |[[2015]]|| ''De Stamhouder. Een familiekroniek'' || [[Alexander Münninghoff]]|| ISBN 978-90-3514-226-8||- |- |[[2016]]|| ''[[Cécile de Jong van Beek en Donk|Cécile]] en Elsa, strijdbare freules'' || [[Elisabeth Leijnse]]|| ISBN 9789044534825||ISBN 9789044529067 |- |[[2017]]|| ''Selma. Aan Hitler ontsnapt. Gevangene van Mao'' || [[Carolijn Visser]]|| ISBN 978-90-450-2444-8 || |- |2018|| ''Nobel streven. Het onwaarschijnlijke maar waargebeurde verhaal van ridder Jan van Brederode'' || [[Frits van Oostrom]]|| ISBN 9789044634679 || |- |2019||''Dichter in de jungle. [[John Gabriel Stedman]], 1744-1797''||[[Roelof van Gelder]] || ISBN 9789045032726|| |- |2020|| ''Liever dier dan mens''||[[Pieter van Os (sjoernalist)|Pieter van Os]]|| ISBN 9789044636710|| |- |2021|| ''Erasmus. Dwarsdenker. Een biografie ''||[[Sandra Langereis]]|| ISBN 9789403120317|| |- |2022|| ''De zwijger''||[[René van Stipriaan]]|| ISBN 9789021402758 || ISBN 9789021402765|| |- |2023|| ''De Zanzibardriehoek: Een slavernijgeschiedenis 1860-1920''||[[Martin Bossenbroek]]|| ISBN 9789025313746 || ISBN 9789025313739 |- |2024|| ''Het kleedje voor Hitler''||[[Bas von Benda-Beckmann]]|| ISBN 9789021469072 || ISBN 9789021469089 |} {{commonsBalke|Libris Geschiedenis Prijs}} [[Kategory:Nederlânske literatuerpriis]] [[Kategory:Priis of ûnderskieding ynsteld yn 2007]] ln0lrfytdz68nqjbqz8bvh80mxy8txu 0 41939 1171609 1095138 2024-10-27T14:33:59Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171609 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Ted Turner at the LBJ Foundation.jpg|thumb|upright|''Ted Turner yn 2015'']] '''Robert Edward "Ted" Turner III''' ([[Cincinnati]], [[19 novimber]] [[1938]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] mediamagnaat en pionier fan [[kabeltelefyzje]] dy't yn 1980 de wrâldwide nijsstjoerder [[CNN]] oprjochte. Hy is de grutste priveegrûnbesitter fan de Feriene Steaten; syn hjoeddeiske fermogen wurdt rûsd op ûngefear 2,3 miljard dollar. Turner waard yn 1991 útroppen ta Man fan it Jier troch it tydskrift ''[[Time (tydskrift)|TIME]]''. Ted Turner is ek in bekende [[filantroop]] en sporter. Yn 1977 wûn hy de sylrace [[America's Cup]]. Hy joech yn 1998 in miljard dollar fan syn fortún om de [[United Nations Foundation]] op te setten. {{commonsBalke|Ted Turner}} {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.tedturner.com Webside fan Ted Turner] * [http://www.achievement.org/autodoc/page/tur0bio-1 Academy of Achievement: Ted Turner] * [http://www.forbes.com/lists/2007/54/richlist07_Robert-E-Ted-Turner_ETX7.html Forbes.com: The Forbes 400] * [http://www.independent.co.uk/news/world/americas/turner-becomes-largest-private-landowner-in-us-761711.html Turner becomes largest private landowner in US", ''The Independent'', 1 desimber 2007] --------- * {{aut|Ted Turner en Bill Burke}} - ''Call Me Ted''. Grand Central Publishing, 2008 (oersetten yn it Nederlânsk as ''Zeg maar Ted'') * {{aut|Porter Bibb}} - ''Ted Turner: It Ain't As Easy as It Looks: A Biography''. Virgin Books, 1996 * {{aut|Robert Goldberg & Gary Jay Goldberg}} - ''Citizen Turner: The Wild Rise of an American Tycoon''. Harcourt, 1995 * {{aut|Janet Lowe}} - ''Ted Turner Speaks: Insights from the World's Greatest Maverick''. Wiley, 1999 * {{aut|Ted Turner & Gary Jobson}} - ''Racing Edge''. Simon & Schuster, 1979 }} {{DEFAULTSORT:Turner, Ted}} [[Kategory:Amerikaansk ûndernimmer]] [[Kategory:CNN-wurknimmer]] [[Kategory:Amerikaansk natoerbeskermer]] [[Kategory:Amerikaansk filantroop]] [[Kategory:Manager yn it showwrakseljen]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1938]] 51k9ixnqohwtzz0oocfanqsr8itv9sg 0 43511 1171583 1081632 2024-10-27T14:07:38Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171583 wikitext text/x-wiki It '''Teravada''' ([[Paly]], letterlik ''''Tradysje fan de Aldsten'''') is de tradysje dy't de oarspronklike [[Boedisme|boeddhistyske lear]] en konvinsjes folget. Soms wurdt it Teravada ek it 'Boeddhisme fan it Suden' neamd, omdat it him út Yndia wei nei it suden ([[Sry Lanka]]) ferspriede. It Teravada wurdt benammen oanhongen yn Sry Lanka, [[Myanmar]], [[Tailân]], [[Kambodja]] en [[Laos]]. Ek yn [[Yndoneezje]] en [[Chittagong bibhag|Chittagong]] (East-[[Bengalen (gebiet)|Bengalen]]) wurdt it Teravada sûnt lange tiid praktisearre, mar dêr is it in minderheidsbeweging. Tsjintwurdich ferspriedt it Teravada him ek mear en mear yn de [[Westerske wrâld|westerske]] lannen. == Skiednis == De skiednis fan it Teravada giet werom op de [[Sangha (boedisme)|Sanga]] (de mienskip fan [[bikkhu|boeddhistyske mûntsen]]) yn de tiid fan de Boeddha. Nei it [[Parinibbana]] (ferstjerren) fan de [[Gautama Boeda|Boeddha]] ûntstienen der troch splitsingen yn de Sanga achttjin ferskillende skoallen; de [[iere boedistyske skoallen|iere boeddhistyske skoallen]]. It Teravada wie de haadstreaming, dêr't de oare skoallen út fuortkamen troch ôfsplitsingen. It Teravada is de ienige fan dizze iere boeddhistyske skoallen dy't noch altiten bestiet. It Teravada stie soms ek bekend ûnder de nammen [[Staviravada|Staviravāda]] en [[Vibajyavada|Vibajyavāda]]. 'Sthavira' is [[Sanskryt]] foar it [[Paly]]-wurd 'Thera', en waard brûkt yn de Sanskryt literatuer oer de iere boeddhistyske skoallen. 'Vibhajya' referearret oan 'analyze', en waard foar relatyf koarte tiid brûkt, yn de perioade fan kening [[Asoka]]. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.suttas.net Suttas.net] Nederlânske oersettings fan teksten fan it Teravada * [http://www.sleuteltotinzicht.nl/ ''Sleutel tot Inzicht''] Teksten fan it Teravada yn it Nederlânsk * {{en}}[http://www.buddhanet.net/e-learning/buddhistworld/theravada.htm Theravada Boeddhism] * {{en}}[http://www.accesstoinsight.org Access to Insight] In soad learingen fan it Teravada * {{en}}[http://www.forestsangha.org Forest Sangha] Learingen en ferwizingen nei siden fan Teravada kleasters. }} [[Kategory:Boedisme| Teravada]] 98mq4xfhv1vrk9j9wa2iifk9lurolvl 0 46675 1171668 1125136 2024-10-27T15:37:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171668 wikitext text/x-wiki {{stobbe|bist}} [[Ofbyld:Anguilla anguilla.jpg|thumb|Iel]] [[Ofbyld:Eel inEurope.png|thumb|Gebieten yn Jeropa dêr't de Iel tahâld]] In '''Iel''' of '''Europeeske Iel''' (''Anguilla anguilla''), is in [[fisk]] út it skaai fan de [[Ielen]] (''Anguilla''). Ielen kinne somtiids in lingte fan 1½ m helje, mar gewoanwei sille hja net langer as 60–80 sm. wurde. == Keppelings om utens == * [http://www.paling.nl Paling.nl - Fan alles oer iel (webside fan Spakenburg Paling B.V.)] * [http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=duikgids&record=Anguilla+anguilla Soartebank, ynformaasje oer de iel] [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Echte iel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Middellânske See]] qwa3uh6ghe8ygeno9ktgritia6dugs9 0 49076 1171730 1125143 2024-10-27T16:16:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171730 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:ViperaBerusMale.JPG|thumb|right|200px|Njirre]] De '''njirre''' (''Vipera berus'') is in [[fergif|giftige]] [[slangen|slang]] dy't sawat oeral foarkomt yn [[Jeropa]] en yn dielen fan [[Aazje]]. De njirre komt ek yn [[Fryslân]] foar. De njirre wurdt ûngefear 50 oant 70 sintimeter lang en is te herkennen oan de koperbrune readeftige eagen mei fertikale pupil, de wat útstekkende [[skub]] boppe it each en it sichsachpatroan op de rêch. De giftichheid wurdt faak oerskat, de njirre is lang net sa gefaarlik as bygelyks de [[Dendroaspis|mamba's]], de [[Kobra (reptiel)|kobra's]] of de tichter besibbe [[rattelslangen]]. De [[slangebyt|byt]] fan de njirre kin wol gefaarlik wêze foar de [[minsk]] mar hoewol't alle jierren tsientallen njirrebiten registrearre wurde binne fatale gefallen uterst seldsum. {{stobbe|bist}} [[Kategory:Reptilesoarte]] [[Kategory:Njirre (famylje)]] [[Kategory:Slange]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] amib5za2lmj0snur7gbd8toda4ej7yr 3 51461 1171543 1171488 2024-10-27T12:22:19Z RomkeHoekstra 10582 /* Kategoryen bisten & planten */ 1171543 wikitext text/x-wiki {{wolkom|Romke}} == Bad Salzig == Fergeemje Romke. Hie ik krekt tal fan [[]] en staveringsferoaringen oanbrocht en tagelyk wiene jo oané gong, dat myn bewurking is nei de Flistinen. 27 maa 2016, 19.27 (CEST) :No wat is dat no sneu. Al it wurk om'e nocht. Myn ekskúses. No ik dochs efkes kontakt ha: doch ik it sa goed mei de ferwizing nei in oersetting fan in Dútsktalige side? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 maa 2016, 20.00 (CEST) ::Dy ferwizing nei de Dútsktalige side mei syn referinsjes is goed. Oars moai dat jo geregeldwei in bydrage leverje by ús. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 maa 2016, 20.11 (CEST) :::Witte jo wer ik ynfo fine kin oer it meitsjen fan in ynfoboks of wa't dat foar de fryske wiki wolris dien hat? [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 maa 2016, 08.12 (CEST) ::::Sa'n ynfoboks kinne jo fine troch Berjocht:begjinletter te tikken. Tink derom om de : hinne sitte gjin spaasjes. Bygelyks Berjocht:L jout ûnderoaren de Lântabel. Boppedat is dit in moaie gelegenheid jo efkes te melden, dat wy yn it lêste jier de nijste stavering yntegraal trochfierd hawwe. As jo ris om in wurd sykje, kinne jo dat fine yn de list ûnder [[Nije stavering 2015]] dêr't alle 333 wurden op alfabet steane. [[Meidogger:Yn &#39;e Wâlden|Yn &#39;e Wâlden]] ([[Meidogger oerlis:Yn &#39;e Wâlden|oerlis]]) 28 maa 2016, 12.10 (CEST) == Ynfoboksen == Goeie, RomkeHoekstra. Ik haw foar de Wikipedy ferskate ynfoboksen makke. Foar persoanen sil ik jo hjir in listke jaan: *[[Berjocht:Akteur]] *[[Berjocht:Artyst of kabaretier]] *[[Berjocht:Keunstner]] *[[Berjocht:Model]] *[[Berjocht:Pornoakteur]] (brûke we foar eltsenien yn 'e seksyndustry) *[[Berjocht:Regisseur of produsint]] *[[Berjocht:Sjonger of muzikant]] *[[Berjocht:Ynfoboks skriuwer]] (in besteande ynfoboks fan MeinRei dy't ik wat oanpast haw) *[[Berjocht:Ynfoboks sporter]] (dizze bestie ek al) *[[Berjocht:Telefyzje- of radiopersoanlikheid]] *[[Berjocht:Dyn koart]] (foar politisy, keningen en sa; wêr't de namme op slacht, dat wit ik ek net: dizze ynfoboks bestie al en haw ik in skoft lyn wat oanpast) *[[Berjocht:Persoan algemien]] (foar iderien dy't net yn ien fan 'e boppesteande boksen past; dizze soene jo bgl foar bibelske persoanen brûke kinne) Uteraard is it hielendal oan josels oft jo dizze ynfoboksen brûke wolle of net. Ynfoboksen oer oare ûnderwerpen binne faak te finen troch yn it sykfinster "Berjocht:" en dan de earste letter fan wat jo tinke dat de namme wêze moat yn te typen, mar in protte ynfoboksen hjitte ek "Berjocht:Ynfoboks XXX" (wêrby't XXX hjir even foar de namme stiet) of "Berjocht:Universele ynfoboks XXX". Oars meie jo it my ek altyd wol freegje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 28 maa 2016, 15.16 (CEST) :Ik ha socht nei in ynfoboks foar in Landkreis (Berjocht:Ynfoboks Landkreis) en kom dan wol earne, mar sjoch dan gjin ynfoboks stean. Ûnder "boarne bewurkje" sjoch ik fierder wol ynhâld, mar hoe't it dan fierder moat wit ik net (ik ha hjir earlik sein hielendal gjin ûnderfining yn).--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 maa 2016, 16.25 (CEST) ::Even in pear punten, Romke: ::* As jo antwurd fan my hawwe wolle, dan moatte jo jo berjocht even op myn oerlisside sette. Dy kinne jo ienfâldich fine troch op 'e link "oerlis" te klikken dy't efter myn namme stiet ûnder berjochten dy't ik hjir efterlit, of jo kinne yn it sykfinster "Meidogger oerlis:" yntype en dan de namme fan 'e dejinge dy't jo hawwe moatte. Dan stiet der boppe-yn krekt as by jo eigen oerlisside in tabblêd mei de namme "Nij mêd", dêr't jo op klikke kinnen om dan in boadskip efter te litten oer in nij ûnderwerp, of, as jo nochris op it aljemint wolle oer itselde ûnderwerp, dan kinne nei ûnderen ta scrolle en jo boadskip ûnder it betreffende ûnderwerp sette, sa't wy hjirre no ek dogge. As jo my dingen freegje wolle en de fraach op jo eigen oerlisside sette, dan merk dêr nammentlik neat fan, mar as jo in berjocht op myn oerlisside efterlitte, dan komt der by my boppe yn byld in melding dat der in berjocht foar my is. Dan sil ik dêr sa fluch mooglik op reägearje, al bin ik ek wol ris in pear dagen (of wat langer) net oanwêzich, fansels. Mar goed, myn punt is even: ik kaam hjir no tafallich lâns en seach dat jo op myn boadskip reägearre hiene. As ik dat earder witten hie, dan hie ik in wike lyn al op jo fraach antwurde. ::* Ik haw no al in pear kear sjoen dat jo kapkes op haadletters skriuwe (lykas yn "Ûnder", "Âld"). Ik hoopje dat jo it my net kwea-ôf nimme as ik even foar skoalmaster spylje, mar it is yn 'e Fryske stavering eins gewoante om sokke tekens op 'e haadletters fuort te litten: dus "ûnder", mar "Under"; "âld", mar "Ald". Allinnich as it hiele wurd yn haadletters skreaun wurdt, dan wurde soms wol kapkes en streekjes tafoege. Ik fyn it sels in nuvere regel, mar sa is it no ien kear. ::* Dan no jo fraach. Jo sjogge by Berjocht:Landkreis neat stean omdat dat berjocht net bestiet. Ik wol dêr eventueel wol in nij berjocht foar oanmeitsje, mar soene jo earst ris sjen wolle oft jo miskien mei dizze ynfoboks út 'e fuotten kinne: [[Berjocht:Universele ynfoboks gebiet]]. Dat is ien dy't wat algemiener is, mar dêrom miskien likegoed wol foldocht. (By "bestjoerlike ienheid 1" kinne jo dan "Bûnslân" ynfolje, by "namme bestjoerlike ienheid 1" bygelyks "Nedersaksen", ensfh.) [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 6 jun 2016, 22.42 (CEST) :::Ek tige tank foar it opmerksum meitsjen fan staveringsflaters. Ik ha al in hiel skoft neat mear dien mei it Frysk en sûnt ik hjir wat dwaande bin brûk ik it wer. Ik wist bygelyks ek net dat der yn 2015 feroarings west hiene yn de stavering. Ik set dizze reaksje hjir noch mar efkes del, mar mocht de ynfoboks gebiet net foldwaan dan kom ik wol op jo side. Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jun 2016, 06.40 (CEST) ::::Moai sa. En myn kompliminten foar jo siden oer bibelske persoanen. As ik jo noch in tip jaan mei: "Israel" hat yn it Frysk gjin trema op 'e e om't 'ae' gjin twalûd is en der dus gjin útspraakswierichheden wêze kinne. Mar fierder: gean sa troch! [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 14.27 (CEST) ::::O ja, dit wie noch al even in punt. Ik haw jo side "David (kening)" omneamd ta "David fan Israel", want der binne folle mear keningen David. By keningen is it dêrom gewoante om it lân derby neamen om se faninoar te ûnderskieden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 14.33 (CEST) == Foarstel 'oe'/'û'-kwestje == Nochris goeie, Romke. Ik wit net oft jo der wat fan meikrigen hawwe, mar der is hjir op 'e Wikipedy de lêste tiid in skeel geande oer de stavering fan lannenammen mei in û-klank. Om it hiel koart út te lizzen, meidogger Yn 'e Wâlden hat ferline jier op eigen manneboet 'Oekraïne' feroare yn 'Ukraïne' en 'Koeweit' yn 'Kûweit'. No woe er fan 't jier ek 'Joegoslaavje' feroarje yn 'Jûgoslaavje', en doe haw ik de rem derop set. It giet my net iens sa bot om 'e stavering, mar om it feit dat ien meidogger de rest fan 'e mienskip syn ideeën besiket op te dringen. We hawwe de Fryske Akademy om rie frege, en dy advisearret yn alle trije hjirboppe neamde gefallen de foarmen mei 'oe'. Ik haw dêrom op 'e Oerlisside in foarstel dien om foar iens en foar altyd de strideraasje oer de 'oe'/'û'-stavering yn lannenammen út 'e wei te romjen, en dêr wurdt no troch de Wikipedy-mienskip oer stimd. Jo hawwe oanjûn dat jo net botte talein binne op 'e stavering, dat miskien fiele jo jo wol net kwalifisearre om in stim út te bringen, dat wit ik net. Mar oars soene jo [[Wikipedy:Oerlisside#In útwei út 'e 'oe'/'û'-kwestje|hjirre]] ris nei sjen kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 21.58 (CEST) == Koördinaten == Goeie. Jo fraach oer in tool foar koördinaten kinne jo better oan in oar stelle. Yndertiid wie dy der wol, mar du die it ynienen net mear. Gr. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 20 sep 2016, 16.59 (CEST) Goeie, Hoekstra. Kinne jo hjir wat mei? Op 'e kaart fan [http://tools.freeside.sk/geolocator/geolocator.html GeoLocator] mei de mûs nei de plak gean, dan Ctrl-klik of Alt-klik. De koördinaten binne lofts te sjen. Fierders haw ik der gjin ûnderfining mei, mar ik sjoch dat dit sjabloan brûkt wurdt foar keppelingen: [[Berjocht:Koördinaten yn tekst]]. --[[Meidogger:PiefPafPier|PiefPafPier]] ([[Meidogger oerlis:PiefPafPier|oerlis]]) 20 sep 2016, 18.54 (CEST) == Lêtste --> lêste == Even in opmerking oer de stavering: ik sjoch dat jo faak (miskien wol altyd, dat kin ik net beoardielje) it wurd 'lêst(e)' (Nederlânsk ''laatst(e)'') skriuwe as 'lêtst(e)'. Dy earste t heart dêr yn it Frysk net yn. Jo binne trouwens net de iennichste dy't dit wurd misstaveret, sa sjoch ik no. It is net nedich om âlde siden te ferbetterjen; ik haw PiefPafPier al frege oft dy der syn bot ris oer gear gean litte wol. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 nov 2016, 14.10 (CET) Noch even foar de dúdlikheid: neffens it wurdboek is it dus: 'let' - 'letter' - 'lêst'. Dus it is: 'De lêste tiid' en 'Op it lêst...' ensfh. Behalven as it poer om 'e tiidsoantsjutting giet, dus bgl. hoe let oft men opdaagjen komt op in fergadering, dan is it: 'let' - 'letter' - 'letst': 'Jan wie al let, Pyt wie noch letter, mar Klaas wie it letst.' (It Nederlânsk hat dit ûnderskie fan betsjutting wol, mar dêr wurdt it itselde útsprutsen en stavere.) [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 nov 2016, 14.16 (CET) :Ik sil besykje der better om te tinken. Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 nov 2016, 19.38 (CET) ::Mear kin net ien fan jo freegje. Ik hoopje trouwens dat jo dit soarte opmerkings fan my net ûnderfine as in beskrobbing. Ik krige it idee dat jo dit net wisten; jo hawwe earder oanjûn dat jo it Frysk lange tiid net skreaun hawwe (en -- mar dat haw ik der sels by betocht -- miskien noch wol nea earder sa yntinsyf), en om't it in weromkearend dinkje wie, tocht ik, lit ik jo der op wize. Fierders neat mei bedoeld, en ik wurdearje jo wurk o sa. It wie mear as tiid dat der hjir op 'e Wikipedy wat dien waard oan 'e Bibelske persoanen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 5 nov 2016, 20.10 (CET) == Kategoryen == Goeie, Romke, dêr bin ik wer te seuren. Even oer de kategoryen. Jo hawwe koartlyn allegear kategoryen oanmakke fan it type 'Katedralen yn Ruslân', mar hjir yn 'e Fryske Wikipedy dogge we de kategoryen eins yn inkeltal (dus: 'Katedraal yn Ruslân'). Neffens my diene jo dat oarspronklik wol goed, dat wêrom't jo dêr no ynienen fan ôfwike is my even in riedsel. Mar goed, it punt is, as jo kategoryen yn meartalsfoarmen oanmeitsje, dan wurdt it in soadsje, want dan krije wy dûbele kategoryen, mei't de iene de inkeltalsfoarm brûkt en de oare de meartalsfoarm. En boppedat stiet it rommelich as der dan wer in inkeltalsfoarm en dan wer in meartalsfoarm brûkt wurdt. De iennichste kategoryen dêr't de Wikipedy àl meartalsfoarmen brûkt, dat binne de talen, om't wy oars yn 'e knipe komme mei bygelyks 'Turkske taal' en 'Turkske talen' (wat hiele ferskillende dingen binne). Dat rasjonalisearje ik foar mysels troch te tinken dat in 'kategory:Turkske talen' net in meartalsfoarm is, mar de namme fan 'e taalfamylje. Mar goed, fierder dus inkeltalsfoarmen. Dêryn folget de Fryske Wikipedy de Nederlânske, dy't ek kategoryen yn inkeltal brûkt. De measte Wikipedyen yn oare talen brûke meartalsfoarmen, mar hjir is yn it begjin fan 'e Fryske Wikipedy blykber beslist om dat net te dwaan. (Ik bin pas sûnt 2012 op 'e Wikipedy aktyf, dat hoe't dat beslút ta stân kommen is, wit ik net.) Dêrom haw ik jo katedraalskategoryen omset nei de inkeltalsfoarm. Myn fraach oan jo is no om by kategoryen tenei ek de inkeltalsfoarm oan te hâlden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 12.54 (CET) :Ik sjoch no dat jo by it feroarjen fan jo oarspronklike kategorynammen nei de meartalsfoarm derefter set hawwe: "Yn de rubryk wurde mear katedralen beskreaun". Dêr is gjin spjeld tusken te krijen, mar dat jildt fansels foar alle kategoryen (bgl. yn 'e 'kategory:akteur' sitte hûnderten akteurs). Mar sa't ik hjirboppe al útlein haw, binne yn 'e Wikipedy frijwol alle kategorynammen no ien kear yn it inkeltal steld. Hoewol't foar sawol inkeltals- as meartalsfoarmen wol wat te sizzen is, is de diskusje hjiroer no in passeard stasjon om't der gjin begjinnensein oan wêze soe om alle kategoryen yn inkeltal om te setten nei meartal. Dus we sitte oan inkeltal fêst. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 12.58 (CET) ::Ek goed. Ik fûn it inkeltal sels letter net sa foar de hân lizzen en hie it dêrom mar feroare. Ik begryp dat hjir yn it ferline diskusje oer west hat? Yn dat gefal bin ik wol nijsgjirrich nei de reden foar de kar fan it inkeltal. Mar fieder ha ik der wol frede mei hear. Tenei doch ik it yn it inkeltal. Is der trouwens al wat bekend oer it tafoegjen fan koördinaten en is der ek immen dy't in ynfoboks meitsje kin foar in bouwurk? Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 12 des 2016, 17.35 (CET) :::Ik kin my goed foarstelle dat jo meartalsfoarmen yn kategorynammen logysker fine. Oft oer dit punt yn it ferline diskusje west hat, wit ik net, want sa't ik al sei, ik bin pas sûnt 2012 by de Wikipedy belutsen, en dizze beslissing moat hielendal yn it begjinstadium nommen wêze, yn 2003 as 2004. As dêroer doe diskusje plakfûn hat, dan soe dat yn prinsipe werom te finen wêze moatte yn it argyf fan 'e Oerlisside ([[Wikipedy:Oerlisside/Argyf]]), dus as jo dêr ris yn omsneupe wolle, fiel jo dan frij. Mar it soe ek skoan kinne dat men hjir klakkeleas folge hat wat doe al op 'e Nederlânsktalige Wikipedy gewoante wie. :::Oer koördinaten. Dêr haw ik sels ek alris nei sjoen, en dêrmei bedoel ik: ik haw sjoen hoe't se dat op 'e Ingelske Wikipedy dogge, om út te finen oft wy dat systeem ek oernimme kinne, mar dat is dêr sa'n tizeboel fan mei-inoar fergroeide berjochten dat ik der net út kom. Oars soene jo miskien [[Meidogger:Robin van der Vliet]] ris freegje kinne. Dy liket my hiel handich ta mei berjochten en oanbesibbe dingen. :::In ynfoboks fan in bouwurk kin ik wol foar jo meitsje. Sis mar hokfoar gegevens oft jo deryn kwytwolle kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 18.00 (CET) ::::Ik haw alfêst mar in ynfoboks oanmakke: [[Berjocht:Ynfoboks bouwurk]]. Ik haw it sa algemien mooglik besocht te hâlden, sadat we him ek foar brêgen en sa brûke kinne. Jo moatte marris sjen wat jo derfan fine. Ik haw him al even ynfoege by de [[Greyfriars Kirk (Dumfries)]] en by de [[Mackinac Brêge]], om te sjen oft alles goed wurket. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 21.52 (CET) ::::: Geweldich! Sjocht der fierder hiel goed út en ik kin der wol mei út de fuotten. In adres is (salang't de koördinaten noch net tafoege wurde) yn de ynfoboks faaks gjin lúkse. En ik soe de kleuren in bytsje neutraal (wyt of griis) hâlde (dit om de lêsberens en om't in foto it al bûnt genôch makket). Mar dat lêste is fansels in kwestje fan smaak. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 des 2016, 11.42 (CET) :::::: Ja, ja, dus ik haw gjin smaak, hin? Mar alle gekheid op in stokje, ik haw 'adres' tafoege, en 'koördinaten' ek, dan kinne jo dy ek altyd yn 'e ynfoboks kwyt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 des 2016, 12.04 (CET) ::::::: Haha, dat hie ik dus net skreaun dat jo gjin smaak hawwe. Ik kom fan de Wâlden en bin yn myn fermidden wol wat went wat bûntens oangiet, mar de kleur dy't jo no brûke docht krekt wat minder sear oan de eagen. Yn alle gefallen tige tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 des 2016, 12.18 (CET) == (O)blastigens == Goeie Romke. Soene jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Serafim-Diveevo_Kleaster dit oerlis] efkes besjen wolle? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 18.52 (CET) :Dúdlik, ik sil der rekken mei hâlde. Is der trouwens ek in list foar it translitearjen nei it Frysk? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.11 (CET) ::Ik wit fan gjin transliteraasjelist. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.35 (CET) :::Dan de list foar it Nederlânsk mar brûke of sa't it my sels it bêste ta liket? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.47 (CET) Sjoch mar. Jo wurde wol ferbettere at in nedich is. Gr. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.50 (CET) == Damaskus == Goeie Romke. Wat tinke jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Damaskus hjirfan]? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 20 jan 2017, 18.45 (CET) :Goeie Drewes, mooglik is de tekst oarspronklik in oersetting fan de Nederlânsktalige wiki, want ik fûn deselde tekst yn it Nederlânsk yn dizze [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=631556 ferwizing] nei de Nederlânsktalige wiki. De Nederlânsktalige wikipagina oer Damaskus hat dizze bewearings ferwidere. Wêr't de bewearings oarspronklik wei komme wit ik net, mar mooglik komt it begjin fan de tekst fan de side fan [http://www.lisabeaart.nl/CSSextra/examen/damascus.html Lisa Beaart]. De stêd Damaskus kin neffens my net yn ferbân brocht wurde mei it paradys, om't stêden yn dy tiid net bestiene, de minsken noch nomadysk wiene en it paradys yn [[Mesopotaamje]] lei. Dat Kaïn Abel hjir deaslein hat wol my ek net oan, ik leau net dat oer it plak eat bekind wêze kin, mar de ingelsktalige wiki oer [https://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Qasioun Mount Qasioun] wol ha dat guon midsiuwske Arabyske skriften skriuwe dat de earste misdied fan it minskdom by Damaskus bard is. It krekte plak fan de moard is tink ik in foarm fan islamitysk folksleauwen of yn alle gefallen in islamityske tradysje. Oer Jozef en Marije is net folle bekend, it wiene mar gewoane lju en âldere dan wol oare kontêmporêne boarnen as de bibel binne der neffens my net. Oft Jozef en Marije ea yn Damaskus west ha, ik soe it net sizze kinne. Hja moasten lykwols flechtsje nei Egypte en harren dêr skûlhâlde, net nei Damaskus. Yn dit [http://krant.telegraaf.nl/krant/enverder/venster/reizen/reis.Syrie/reis.970308damascus.html artikel] út de Telegraaf wurdt ferwiisd nei de Dominicus-reisgids. Mooglik is de oarspronklike boarne fan dit soarte bewearings in lokale ambysje om religieus toerisme te befoarderjen. Ik tink dat it hiele ferhaal oer Damaskus as skûlplak fan Jozef en Marije ûnsin is.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 jan 2017, 11.30 (CET) == Rostov oblast edit-a-thon == Hello! The Russian Wikimedia chapter has organized an international Edit-a-thon about the Rostov Oblast "[[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона|Discover Russia. Start with the Don]]". The aim of the contest is to write articles about tourist attractions (museums, monuments, churches, buildings, parks, and so on) of the Rostov region in different languages. To take part in the Edit-a-thon you must write an article about the Rostov Oblast and add it to the [[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона#Номинация 3. Новые статьи на любом языке, кроме русского|table 3]]. 7 most active participants will receive prizes. The Edit-a-thon ends in April 21. Здравствуйте! В настоящее время при участии Викимедиа РУ проводится международный конкурс "[[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона|Узнай Россию. Начни с Дона]]", посвящённый достопримечательностям Ростовской области. Одна из номинаций предусматривает создание статей о туристических объектах Ростовской области на разных языках. Чтобы принять участие в конкурсе, необходимо написать статьи, а затем добавить их в [[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона#Номинация 3. Новые статьи на любом языке, кроме русского|конкурсную таблицу]]. 7 участников, набравшие наибольшее число баллов, получат ценные призы. Приглашаю Вас принять участие в конкурсе! --[[Meidogger:Andreykor|Andreykor]] ([[Meidogger oerlis:Andreykor|oerlis]]) 8 feb 2017, 09.50 (CET) == Namme tsjerke == Romke. Efkes [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Marije-Himelfearttsjerke_(Moskou-Kitaj_Gorod) dit besjen]. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 17 feb 2017, 20.35 (CET) == Leksum == Goeie Romke. Ik haw niiskrekt wer in 'x' yn 'ks' feroare mei't it Frysk gjin x hat, blinder! x [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 21 feb 2017, 18.18 (CET) :Alexius of Alexander tink? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 feb 2017, 18.32 (CET) == Russyske tsjerken == Goeie Romke. Moai wurk leverje jo. Binne jo it Russysk machtich? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 10 mrt 2017, 19.03 (CET) == Kulturele haadstêd fan Jeropa 2018 == Bêste Romke. It liket my in fraach oan '''al''' ús meidoggers. Wy hawwe hjir ommers gjin bazen en boppebazen. It artikel [[Kulturele Haadstêd fan Europa]] bestiet al wol, mar yndie in lemma [[Kulturele haadstêd fan Jeropa 2018]] soe wol op syn plak wêze. At jo wolle: fiel jo frij. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 25 mrt 2017, 18.50 (CET) :Oeps, dat haw ik al dien. It wie net myn bedoeling om jo it gers foar de fuotten wei te meanen, hear. Hoe dan ek, ik haw de fraach oan jo op 'e Nederlânske Wikipedy, dêr't jo nei ferwize, ris lêzen. Ik wit dat se op 'e Nederlânske Wikipedy oates en toates mei skriuwwiken oer beskate ûnderwerpen oan 'e gong binne, en it stiet harren fansels frij om dat ek oer Fryslân te dwaan, mar fanút de Fryske Wikipedy binne we net wend om it op dy manear oan te pakken. We hawwe hjir fansels ek in totaal ferskillende sitewaaasje, mei folle minder meidoggers, dat dan leit it ek al hiel oars. As yndividuële meidoggers graach oan sa'n skriuwwike fan 'e Nederlânske Wikipedia meidwaan wolle troch artikels foar de Fryske Wikipedy by te dragen: prima. Mar we sille de meidoggers der net spesjaal op fergje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 mrt 2017, 21.13 (CET) == Kategoryoerlis == Goeie Romke. Hoe tinke jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Kategory_oerlis:Likenis_fan_Jezus hjir oer] [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 6 apr 2017, 18.14 (CEST) == Persoan yn it Alde Testamint == Goeie, Romke. Even foar jo ynformaasje: ik haw de bibelske persoanen wat oars yndield. Jo hiene de kategory:Persoan yn it Nije Testamint al oanmakke; no haw ik foar de rest fan it spul de kategory:Persoan yn it Alde Testamint oanmakke. De kategory:Bibelsk persoan is no leech op dizze beide kategoryen nei. Miskien moat der yn 'e takomst nochris in "kategory:Persoan yn de apokrife taheakken oan it Alde Testamint" of sokssawat komme. Mar goed, dat sjogge wy dan wol wer. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 apr 2017, 23.35 (CEST) :Dik yn oarder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 apr 2017, 13.17 (CEST) ==Misbrûk== Goeie, Romke. Ik wit net hoefolle oft jo meikrigen hawwe fan wat hjir de lêste tiid op 'e Wikipedy spilet, mar nei't er trije jier lang suver oanhâldend ellinde feroarsake hat, is ús âld-meidogger Yn 'e Wâlden derút set. Yn oerlis hawwe de behearders besletten dat hy hjir de kommende 5 jier net wer komme mei. Dêrom is syn IP-adres útsletten. Sûnt ferline wike ferskaft er himsels mei metoaden dy't allinnich foar kriminele doelen brûkt wurde hieltyd alternative IP-adressen (''open proxies''), en besiket er op dy wize wer tagong ta de Wikipedy te krijen. Dat sil net tastien wurde. Der is besletten dat al sokke IP-adressen definityf útsletten wurde sille en dat alle wizigings dy't Yn 'e Wâlden yn 'e Wikipedy oanbringt, weromset wurde sille, ek as it ferbetterings binne. It is spitich dat staveringsflaters en oare fouten stean bliuwe, mar noch folle spitiger soe it wêze as misbrûk leanje soe. Hjoed hat Yn 'e Wâlden besocht om yn kontakt te kommen mei jo troch in berjocht op jo oerlisside te pleatsen. Dat haw ik fuorthelle. Ek eventuële takomstige berjochten fan him oan jo of oan hokker oare meidogger ek sille ferwidere wurde. Mochten jo sa'n berjocht ûnder eagen krije foar't it skrast is, dan freegje ik jo mei klam om it te negearjen en der op gjin inkele wize op te reägearjen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 apr 2017, 14.28 (CEST) :Dit alles is bûten my om gien en ik ha der neat fan meikrigen dat der wat oan de hân wie. Utsein dan dat der earder ris wat spile hat op it mêd fan de stavering. Mar noch ien fraach: wêrom woe Yn'e Wâlden in berjocht op myn side sette? Ik ha der fieders ommers neat mei te meitsjen.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 apr 2017, 23.28 (CEST) ::Begryp my goed, jo wurdt neat ferwiten. Jo sizze, jo hawwe der neat fan meikrigen -- dat hie ik hast wol tocht, dêrom lei ik hjirboppe yn it koart de saak ek al even út. As jo der mear fan witte wolle, moatte jo mar even op 'e oerlisside fan Drewes sjen. It spul dat der earder wie, hie mar sydlings mei de stavering te krijen, en folle mear mei Yn 'e Wâlden syn hâlden en dragen. Hy is doe in heal jier útsletten, mar doe't dy tiid om wie, is er daliks wer op 'e âlde foet fierder gien, en dêrom is er no foar fiif jier útsletten. It berjocht dat Yn 'e Wâlden oan jo skreaun hie, hie neat mei dizze saak te krijen, en hie eins hielendal net folle om 'e hakken. It liket my ta dat it benammen bedoeld wie om in lange noas nei de behearders te meitsjen troch even sjen te litten dat er him neat fan ús oanlûkt. As jo witte wolle wat er woe, moatte jo yn 'e sideskiednis fan jo oerlisside de ferzjes dy't hy tafoege en dy't ik wiske haw, mar even mei-inoar ferlykje. Ik begryp wol dat jo nijsgjirrich binne, mar it punt is even dat Yn 'e Wâlden it rjocht ferspile hat om mei te dwaan oan 'e Wikipedy, en dus ek om fia de Wikipedy mei meidoggers te kommunisearjen. As ik syn berjochten stean liet, soe ik ymplisyt de malafide praktiken goedkarre dy't er brûkt om tsjin syn folsleine útsluting yn dochs wizigings oan te bringen en berjochten efter te litten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 maa 2017, 00.12 (CEST) == Krústsjerke == Goeie Romke. Ik haw gjin beswier tsjin omneamen. Ik tink dat jo motivaasje foar mear tsjerken jildt. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 3 jun 2017, 15.00 (CEST) == Mûne/Mole == Goeie, Romke. Even foar jo ynformaasje it folgjende. Ik bin oan 'e gong mei it kategorisearjen fan bouwurken nei boujier (en eventueel sloopjier). Foar it boujier brûkt ik kategoryen dy't begjinne mei "Kategory:Bouwurk út", mei dan it jier. De Ingelske Wikipedy docht "Category:Buildings and structures completed in", mar ik haw it mei opsetsin wat dizenich holden. Dan kinne we der foar de Dom fan Keulen bygelyks twa jiertallen yn sette, want mei de bou fan dat ding waard earne yn 'e Midsiuwen úteinset, mar pas yn 'e 19e iuw waard er foltôge (''completed''). Dus dat makket nochal wat ferskil. (Foar sloopte gebouwen brûk ik wol gewoan "Kategory:Bouwurk sloopt yn" mei dan it jier.) Mar goed, wêr't ik it eins even mei jo oer hawwe woe is dit. Ik gean no alle bouwurken by del, en no kom ik foar de moles twa soarten kategorynammen tsjin, begjinnend mei 'Kategory:Mole' en mei 'Kategory:Mûne'. Ik tocht dat dy mei 'mûne' allegear fan jo wiene. No makket it my it measte net út, 'mole' en 'mûne' binne beide geef Fryske wurden, mar it kin fansels net sa wêze dat der yn 'e kategorynammen twa ferskillende oantsjuttings brûkt wurde. Dat no't ik der dochs by lâns gean, bin ik fan doel om dat rjocht te lûken. Sa't ik sei, it kin my net safolle skele hokker beneaming oft standert brûkt wurdt, mar ik haw even yn 'e kategoryen sjoen, en der sitte folle mear siden yn 'e kategoryen dy't begjinne mei 'mole' as yn dy dy't begjinne mei 'mûne'. Dat poer út it eachpunt fan 'hoe kin ik der sa min mooglik wurk fan ha', woe ik alle kategoryen mei 'mûne' mar omneame ta 'mole'. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 jul 2017, 21.57 (CEST) :Ik fyn it bêst, alhoewol my it wurd "mole" al wat nuver oandocht. Ik wit net wêr't se "mole" sizze en hoe fier it gebrûk fan dat wurd ferspraat is oer de provinsje, mar ik kin it net oars as mûne of moune. As it om it wurk te rêden is wol ik ek wol helpe, mar as it wurd "mole" yn it grutste part fan Fryslân brûkt wurdt, dan is dat wurd de bêste oplossing. Sjoch mar efkes, en as ik wat dwaam moat hear ik dat wol. Groetnis, Romke.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 jul 2017, 22.43 (CEST) ::Tankewol foar jo flugge reäksje, Romke. Tsja, ik ken dan it wurd 'mûne' wer allinnich út boeken. De krite dêr't ik weikom, sis mar de Midden-Klaai, dêr seit elkenien fan 'mole'. Omdat ik ek net wit hokker foarm oft gongberder is, haw ik ris te rie west yn it (digitale) Wurdboek fan de Fryske Taal. Dêr haw ik om neutraal te wêzen op Nederlânsk ''molen'' socht, en doe kaam ik op 'e side 'mole' út: sjoch [http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WFT&id=64557&lemmodern=molen "molen" yn WFT]. Sa't jo sjogge wurdt 'mûne' hjir as fariant fan 'mole' jûn, mei dêrby it kommentaar "NKl., deel NWo" (wat ik ynterpretearje as "noardlike Klaai + diel noardlike Wâlden") en mei in justjes oare útspraak "deel NWo, ZWo" (diel noardlike Wâlden + súdlike Wâlden). Ik tink dat se mei noardlike Klaai de Dongeradielen ensfh. bedoele en net de Bjirmen, dêr't ús heit wei kaam, want dy haw ik noait 'mûne' sizzen heard. ::Dan soe Fryslân wat dit oangiet dus sa'n bytsje yn twa gelikense helten ferdield wêze: rûchwei eastlik fan Ljouwert 'mûne' en westlik fan Ljouwert 'mole'. Ik haw ek nochris yn it Frysk Hânwurdboek sjoen en yn it Wurdboek Frysk-Nederlânsk. Oeral wurdt by 'mûne' trochferwiisd nei 'mole'. By gebrek oan bettere rjochtlijnen woe ik dêr dan mar yn meigean troch de foarm 'mole' oan te hâlden foar kategorynammen, salang't jo dêr teminsten gjin beswier tsjin hawwe, en as ik jo boppesteande tekst lês, liket dat net sa te wêzen. Wat jo oanbod fan help oangiet, bêst oanbean, mar safolle wurk is it no ek wer net, dat ik rêd it wol. It soe wol moai wêze as jo nije siden fan bouwurken tenei even "Kategory:Bouwurk út ..." meijaan wolle soene. Groetnis, [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 jul 2017, 00.24 (CEST) :::Ik fyn it bêst dat it mole wurdt foar de kategorynammen en ik besykje der om te tinken dat it jiertal fan de bou by de gebouwen komt te stean. Goede snein fierder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 jul 2017, 09.14 (CEST) == Noch wat == Goeie, Romke. Earst myn kompliminten foar jo side oer de grifformearde tsjerke fan Lollum. Moaie foto's ek, dy't josels nommen hawwe, seach ik op Commons. Fierders noch wat dat ik de oare kear fergetten bin te sizzen: as it boujier (of sloopjier) ûnbekend is, dan kinne jo bouwurken ek op iuw kategorisearje ("Kategory:Bouwurk út de ...e iuw"). Dêrfoar haw ik spesjaal alle boujierkategoryen yn iuwen ûnderbrocht, want ik tocht yn 't foar al, yn 'e Midsiuwen sille der wol in protte tsjerken boud wêze wêrfan't it boujier net bekend is, en dat blykt no ek sa te wêzen. Ek woe ik noch in handichheidsje mei jo diele dat iksels noch mar koartby ûntdutsen haw: je kinne in (hiel fine) râne om in ôfbylding hinne sette, troch 'border' yn te foegjen. Dat is foaral handich mei flaggen mei in protte wyt, lykas de flagge fan 'e stêd Grins. (Foar wapens, dy't fansels net rjochthoekich binne, hawwe je der lykwols hielendal neat oan.) <br><nowiki>[[Ofbyld:Flag Groningen city.svg|20px]]</nowiki> sjocht der sa út: [[File:Flag Groningen city.svg|20px]]<br> <nowiki>[[Ofbyld:Flag Groningen city.svg|border|20px]]</nowiki> sjocht der sa út: [[File:Flag Groningen city.svg|border|20px]] <br> No ja, miskien fine jo it ek wol neat, mar ik fûn it wol in handich weetsje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2017, 16.54 (CEST) :Danke; en ik doch myn bêst om tenei in border oan ta te foegjen as der tefolle wyt yn sit. Ik rin foar de tsjerken de boel noch wol ris nei om it boujier of de bou-iuw ta te foegjen. Groetnis--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2017, 17.02 (CEST) ::Nee, nee, sa bedoelde ik dat net. Alle besteande artikels fan bouwurken bin ik op dit stuit sels al oan neirinnen, dêr hoege jo yn prinsipe net mear nei te sjen -- teminsten net om boujierkategoryen ta te foegjen. It giet my allinnich om siden dy't jo fan no ôf oan skriuwe. En oft jo dy border brûke wolle, dat moatte jo ek hielendal sels witte, mar it liek my handich om te witten. Sa't ik sei, iksels ûntdiek it pas koartby, en ik woe wol dat ik it earder witten hie. Om't jo ek in protte flachjes tafoegje, tocht ik dat jo it ek ynteressant fine soene. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2017, 17.28 (CEST) == Tsjerken yn de eardere gemeente Wûnseradiel == Goeie Romke. De tsjerken yn bygelyks Wûns, Skraard, Skettens, Longerhou, ensfh steane lykwols yn de gemeente Súdwest-Fryslân en net yn de Fryske Marren, sa't dat yn de ynfoboksen en de kategoryen stiet. Dizze plakken lizze yn de eardere gemeente Wûnseradiel en dy gemeente is yn 2011 opgien yn de gemeente Súdwest-Fryslân. Fierders woe ik sizze dat jo geweldige bydragen leverje. Groetnis [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 nov 2017, 06.39 (CET) :Ik hie fergetten de ynfoboks oan te passen. Ik seach dat jo it al feroare ha. Dêrfoar myn tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 nov 2017, 07.29 (CET) == Leeuwarden / Friesland Culturele Hoofdstad op Wikipedia == (Excuses voor mijn niet-Friese bijdrage) Beste RomkeHoekstra, Zoals je ongetwijfeld weet zijn Leeuwarden / Friesland dit jaar Europese Culturele Hoofdstad. Vanuit Wikimedia Nederland denken wij momenteel na over mogelijkheden om hier ook op Wikimedia/Wikimedia Commons/Wikidata aandacht aan te besteden. Eén van de activiteiten die we in ieder geval op de (Nederlandstalige) Wikipedia willen opzetten is een schrijfweek over Friesland, zoals in voorgaande jaren ook al over bijvoorbeeld Gelderland is georganiseerd (voorlopig gepland in oktober 2018). Het lijkt ons ook erg leuk om hier op één of andere manier de Friese Wikipedia-gemeenschap bij te betrekken. Als jij, of andere Friese Wikipedianen, ideeën hebt voor activiteiten die hier goed bij zouden kunnen aansluiten, dan zijn wij daar benieuwd naar! Met vriendelijke groet, --[[Meidogger:AWossink|AWossink]] ([[Meidogger oerlis:AWossink|oerlis]]) 11 jan 2018, 13.14 (CET) == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now!]'''</big> You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list. Thank you! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 29 mrt 2018, 20.40 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17881421 --> == Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Thanks! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 13 apr 2018, 03.39 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17898685 --> == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' '''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 20 apr 2018, 02.48 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17952012 --> == Wat foar jo? == Goeie, Romke. Ik haw hjoed wat foto's makke yn Frjentsjer, en ik kaam by de âlde grifformearde tsjerke lâns, dat doe haw ik dêr ek mar ien fan nommen. Hy stiet no op Commons, sjoch: [[:File:Grifformearde tsjerke, Frjentsjer.jpg]]. Ik kin der net sa fan swetse, mar goed, se binne dêr de boel oan it ferbouwen, dat dan witte jo it wol. Ik bin sels foarearst net fan doel om der wat mei te dwaan, mar jo binne nochal fan 'e tsjerken, dat miskien dat jo it aardich fine om der in stikje oer te skriuwen. Hoecht hielendal net, hear, as jo it net wolle. Mar ik tink, ik wiis jo der even op dat der in foto beskikber is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 jul 2018, 23.40 (CEST) :Ik gean der meikoarten wol efkes mei oan de slach. De tsjerke wie oarspronklik wol in moai gebou, mar dat portaal dat der letter foar set is liket nearne op. En de nije eigner hat ik gebou der ek net moaier op makke. Betanke yn alle gefallen foar it meitsjen fan de foto.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 15 jul 2018, 12.24 (CEST) == Stimmerij == Goeie, Romke. Wolle jo ek meistimme oer it al of net ferfryskjen fan plaknammen bûten Fryslân? Sjoch: [[Wikipedy_oerlis:Mienskip#Gearfetting]]. == Armeensk alfabet == It Armeensk is in stik dreger te transliterearjen as it Russysk, want it hat mear letters. Ik hjirûnder even in ienfâldige transliteraasje foar it Frysk makke yn 'e hope dat jo der wat oan hawwe. Tink derom dat der ferskate letters binne mei in apostrof derefteroan; de apostrof jout [[aspiraasje (taalkunde)|aspiraasje]] oan, dus de letter wurdt dan folge troch lytse h-ke, lykas by de t's yn it Grinslânske "Marthinithoren". Der binne in pear letters wêrfan't ik de útspraak mei Fryske lûden net werjaan koe: ë, gh. Ik haw de útspraak derefter set. Jo moatte mar ris sjen wat jo dêrmei dogge as jo dy tsjinkomme. {| class="wikitable" style="text-align: center;" ! Letter ! Transliteraasje |---- |style="font-size:133%;"|Ա ա | a |---- |style="font-size:133%;"|Բ բ | b |---- |style="font-size:133%;"|Գ գ | g |---- |style="font-size:133%;"|Դ դ | d |---- |style="font-size:133%;"|Ե ե | e |---- |style="font-size:133%;"| Զ զ | z |---- |style="font-size:133%;"| Է է | ê |---- |style="font-size:133%;"| Ը ը | ë <small>(e fan "de", "gewoan")</small> |---- |style="font-size:133%;"| Թ թ | t' |---- |style="font-size:133%;"| Ժ ժ | zj |---- |style="font-size:133%;"|Ի ի | i |---- |style="font-size:133%;"| Լ լ | l |---- |style="font-size:133%;"| Խ խ | ch |---- |style="font-size:133%;"| Ծ ծ | ts |---- |style="font-size:133%;"| Կ կ | k |---- |style="font-size:133%;"| Հ հ | h |---- |style="font-size:133%;"| Ձ ձ | dz |---- |style="font-size:133%;"| Ղ ղ | gh <small>(likernôch it lûd fan Limburchske r)</small> |---- |style="font-size:133%;"| Ճ ճ | tsj |---- |style="font-size:133%;"| Մ մ | m |---- |style="font-size:133%;"| Յ յ | j |---- |style="font-size:133%;"| Ն ն | n |---- |style="font-size:133%;"| Շ շ | sj |---- |style="font-size:133%;"| Ո ո | o |---- |style="font-size:133%;"| Չ չ | tsj' |---- |style="font-size:133%;"| Պ պ | p |---- |style="font-size:133%;"| Ջ ջ | dzj |---- |style="font-size:133%;"| Ռ ռ | r |---- |style="font-size:133%;"| Ս ս | s |---- |style="font-size:133%;"| Վ վ | v |---- |style="font-size:133%;"| Տ տ | t |---- |style="font-size:133%;"| Ր ր | r |---- |style="font-size:133%;"| Ց ց | ts' |---- |style="font-size:133%;"| Ւ ւ | w |---- |style="font-size:133%;"| Փ փ | p' |---- |style="font-size:133%;"| Ք ք | k' |---- |style="font-size:133%;"| Եւ և | ew |---- |style="font-size:133%;"| Օ օ | ó |---- |style="font-size:133%;"| Ֆ ֆ | f |- |colspan="2"|''twaklanken''/''[[digraaf|digrafen]]'' |- |style="font-size:133%;"| Ու ու | û <small>(foar in r better: oe)</small> |- |style="font-size:133%;"| Իւ իւ | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |- |style="font-size:133%;"| Յու յու | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |} Súkses. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 16 jul 2019, 21.35 (CEST) :No dat liket der mar op! Ik hie my foarnommen om it nei it Nederlânsk te transliterearjen, mar no kin it nei it Frysk. Eins hiel handich om it by it lemma oer it [[Armeensk]] te foegjen, mar dat lit ik oan jo oer. Ha jo ek sa'n list om it Russysk nei it Frysk te translitearjen? Ik sil myn bêst dwaan en graach jo feedback as it net hielendal goed is.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 18 jul 2019, 13.01 (CEST) ::Ik haw hjirûnder eefkes in ferlykbere list foar it Russysk oanmakke. Hjirboppe haw ik noch wat letterkombinaasjes tafoege, want it foel my op dat it Armeensk gjin û-klank liek te hawwen. Blykt dat se dy wol hawwe, mar dat se him skriuwe mei in [[digraaf]] of as twaklank (neam it hoe't je it neame wolle), eins krekt en gelyk as de Nederlânske en Fryske 'oe', dat deselde klank is dy't ek mei twa letters skreaun wurdt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 jul 2019, 00.51 (CEST) == Russyk alfabet == Ik ha hjirûnder de transliteraasje fan it Russysk jûn. Jo moatte der net fanút gean dat oare Slavyske talen dy't it Syrillysk alfabet brûke krekt sa transliterearre wurde kinne. Net allinnich ferskilt de útspraak soms, mar ek wurde oare lettertekens tafoege, wylst guon letters út it Russysk yn oare Slavyske talen ûntbrekke. Ik ha om dat te yllustrearjen it Oekraynsk derby setten. {| class=wikitable |- style="vertical-align: bottom; background: #eee;" ! Letter ! Transliteraasje Russysk ! Transliteraasje Oekraynsk |- | А а | a | a |- | Б б | b | b |- | В в | v | v |- | Г г | g | h |- | Ґ ґ | komt net foar | g |- | Д д | d | d |- | Е е | je / e, sjoch noat 1 | e |- | Є є | komt net foar | je |- | Ё ё | jo | komt net foar |- | Ж ж | zj | zj |- | З з | z | z |- | И и | i | y |- | І і | komt net foar | i |- | Ї ї | komt net foar | ji |- | Й й | j | j |- | К к | k | k |- | Л л | l | l |- | М м | m | m |- | Н н | n | n |- | О о | o | o |- | П п | p | p |- | Р р | r | r |- | С с | s | s |- | Т т | t | t |- | У у | û <small>(foar in r better: oe)</small> | û <small>(foar in r better: oe)</small> |- | Ф ф | f | f |- | Х х | ch | ch |- | Ц ц | ts | ts |- | Ч ч | tsj | tsj |- | Ш ш | sj | sj |- | Щ щ | sjtsj | sjtsj |- | Ъ ъ | sjoch noat 2 | komt net foar |- | Ы ы | y | komt net foar |- | Ь ь | sjoch noat 3 | sjoch noat 3 |- | Э э | e | komt net foar |- | Ю ю | jû <small>(foar in r better: joe)</small> | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |- | Я я | ja | ja |} noat 1: Е е: gauris transliterearre as 'e', mar faker eins de klank fan 'je' yn "jern" (dus bgl. we skriuwe "Aleksander", mar de útspraak is eins mear "Aljeksander")<br> noat 2: Ъ ъ = it hurdteken, dat komt foar dat de foarôfgeande konsonant palatalisearre wurdt; kin beskôge wurde as in [[stomme letter]] (palatalisaasje is koartsein dat der in j-klank efteroan komt, dus l-lj, m-mj, s-sj, ensfh.)<br> noat 3: Ь ь = it sêftteken, dat soarget foar palatalisaasje fan 'e foarôfgeande konsonant; meastal beskôge as in stomme letter, soms werjûn troch in 'j' As jo noch oare Slavyske talen transliterearje wolle, wol ik dizze tabel noch wolris wat útwreidzje. Foarearst mar wer súkses. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 jul 2019, 00.28 (CEST) == Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(weurwps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 9 sep 2019, 18.20 (CEST) <!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(weur_wps,act5)&oldid=19352920 --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.''' Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(weurwps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20 sep 2019, 21.49 (CEST) <!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(weur_wps,act5)&oldid=19397813 --> == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 25 sep 2020, 20.50 (CEST) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == ynfoboks Landkreis == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, kinne jo de ynfoboks fan de Landkreis mei wat mear gegevens útwreidzje (flagje, wapen)? Ik wit net wat ik ferkeard doch, mar it tal gemeentes yn de ynfoboks wurdt wol ynfolle mar net wjerjûn. En fine jo it goed dat ik it wurd 'lânkring' foar Landkreis yn de tekst brûk? Yn de namme hâld ik gewoan Landkreis oan. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.15 (CEST) :Goejûn. Ik haw gjin beswier tsjin 'e term 'lânkring'. Ik haw wol twa kear Landkreis út 'e titel helle, om't ik dy oantsjutting dêr net nedich fûn. As der mar ien Mainz-Bingen bestiet, dan hoecht neffens my yn 'e titel net oanjûn te wurden dat dat in Landkreis is; dat komt dan yn 'e tekst fan it artikel wol oan 'e oarder. It artikel oer de gemeente Tytsjerksteradiel hjit ek net "Gemeente Tytsjerksteradiel", mar gewoan "Tytsjerksteradiel". Dy ynfoboks sil ik ris nei sjen. Ik kom der op werom. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.20 (CEST) ::Wat dat tal gemeenten oangiet, dêr moatte jo foar de = "gemeenten" ynfolje en net "tal gemeenten", want (as jo even by [[:Berjocht:Ynfoboks Landkreis]] sjogge), jo moatte by it brûken fan in ynfoboks foar it =-teken altyd skriuwe wat der yn it berjocht sa <nowiki>{{{folje mar yn|}}}</nowiki> oanjûn stiet. Dat wie flot oplost. No sil ik noch even sjen oft ik de ynfoboks útwreidzje kin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.25 (CEST) :::Ik bin der ris mei oan it prutsen west, mar ik rin wer tsjin it âlde probleem oan dat ik yn in universele of generike ynfoboks (dy't foarprogrammearre is, sjoch: [[:Berjocht:Ynfoboks generyk]]) net twa plaatsjes (flagge en wapen) nêst elkoar krije kin. Dêr sil wol in foefke foar wêze, mar ik krij it net foarinoar. Op in oare manier (wapen ûnder of boppe lânkaart) wol ek net. As jo in ynfoboks mei wapens en flaggen hawwe wolle, sil der dus in hiele nijenien oanmakke wurde moatte. :::Wat ik no ynstee dien haw, is de ynfoboks [[:Berjocht:Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)]] foarsjen fan lemma's dy't jo sels ynfolje kinne, sadat jo sels bepale kinne wat jo yn 'e ynfoboks sette. Dat is tink ik de handichste oplossing, en dy ynfoboks kinne jo dan letter ek foar gebieten yn oare lannen brûke. Noch eefkes wat útlis oer de namme: hy hjit wol 'Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)', mar it is gjin universele ynfoboks. Ik haw him ntl. oarspronklik oanmakke as fariant foar gebieten mei flaggen en sa fan 'e Universele ynfoboks gebiet (dêr't ik tsjin itselde probleem oanrûn dat ik flaggen en wapens der net yn kwyt koe). Om dúdlik te meitsjen dat it fierders eins deselde ynfoboks is, haw ik doe mar deselde namme oanholden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 22.16 (CEST) ::::Ik hie Landkreis yn de titel set yn neifolging fan de Dútske wiki, mar jo ha gelyk dat it oerstallich is. De "Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)" akseptearret sa't it liket net in svg-bestân. Dat wy litte it mar sa.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 2 jun 2021, 11.20 (CEST) O, dat hie ik miskien even wat dúdliker útlizze moatten. Yn universele ynfoboksen lykas dy fan Landkreis fiere jo plaatsjes sa yn: <br> | ôfbylding = Locator map MYK in Germany.svg<br> Yn oare ynfoboksen, lykas "Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)", wurket it yndie op dy manier net, mar moat it sa ynfierd wurde:<br> <nowiki>| ôfbylding = [[File:Locator map MYK in Germany.svg|300px]]</nowiki><br> Oars moatte jo ris sjen by [[Bretanje (regio)]] hoe't dizze ynfoboks krekt funksjonearret. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jun 2021, 03.09 (CEST) :Ik haw [[Mayen-Koblenz]] ris fan 'e Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) foarsjoen, om sjen te litten hoe't er wurket. Alles funksjonearret en jo kinne der fan alles yn ûnderbringe. Ik wol ek noch wol de sels yn te foljen lemma's wat ferskowe as jo se leaver op in oar plak yn 'e ynfoboks hawwe wolle, dus jo moatte it mar sizze. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jun 2021, 03.24 (CEST) ::It is allegear wer dik yn oarder! Tige tank.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 3 jun 2021, 11.21 (CEST) == Gemeente (n) == Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, moaie stikken fierders dy't jo skriuwe. Ik wol fierders gjin taalplysje wêze, mar moat it meartal fan gemeente net mei in "n" skreaun wurde, ynstee fan in "s"? Sjoch taalweb [https://taalweb.frl/wurdboekportaal/7506c409-1e08-47b4-8dd3-922e99c64f63?previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=lemma&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=translation&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=definition&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=fr&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=nl&previous_search%5Bpage%5D=&previous_search%5Bq%5D=gemeente&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=NFhwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=FNhwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=Ffwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=Jurwb hjir]. Fierders neat te rêden hear. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 jun 2021, 18.28 (CEST) :It taalweb hat tink gelyk, dat ik sil tenei gemeenten skriuwe.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 jun 2021, 18.49 (CEST) == Trochferwiisbalke Nedersaksen == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, wolle jo efkes sjen nei de trochferwiisbalke (of hoe't sa ding mar hjit) fan Nedersaksen sjen? Osterode am Harz is in yn 2016 ophefte lânkring (gearfoege mei Göttingen), dy kin om my wol ferwidere wurde. Hannover hjit tsjintwurdich Regio Hannover. Gr. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 jun 2021, 11.54 (CEST) : {{Ping|RomkeHoekstra|Ieneach fan 'e Esk}} Al dien --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 jun 2021, 15.19 (CEST) :: It is al klear, sjoch ik wol. Moai sa. Romke, net dat ik jo net even hantlangje wol, mar jo meie dy berjochten sels ek nei beleaven oanpasse, hear. Ik bedoel, dat is by jo beslist fertroud, en jo sitte sels folle better yn 'e stof as ik. Groetnis, [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 28 jun 2021, 23.27 (CEST) :::Ik soe net witte hoe't dat moat.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 jul 2021, 18.34 (CEST) ::::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Soene jo Freiberch út de trochferwiisbalke fan Saksen ferwiderje kinne? Dy lânkring waard yn 2008 al opheft. Groetnis,--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jul 2021, 18.29 (CEST) ::::: {{Ping|RomkeHoekstra|Ieneach fan 'e Esk}} Al dien --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 9 jul 2021, 19.27 (CEST) :::Sorry, ik lês jo antwurd fan 1 july no pas. Sa'n balke is eins gewoan in tabel, sa't dy ek wol midden yn artikels foarkomme. Hy is net maklik te ûntwerpen, mar as er ienris oanmakke is, kinne jo de tekst dy't deryn werjûn wurdt, gewoan bewurkje, krekt as by in artikel. Under it tabblêd "bewurkje" by sa'n artikel (dus yn 'e sânbak, sis mar, dêr't ik dit no ek typ) wurdt sa'n berjocht werjûn as (yn dit gefal) <nowiki>{{Saksen}}</nowiki>. Jo kinne it dan op 'e Wikipedy fine troch yn it sykfinster "Berjocht:Saksen" yn te typen. Dan dêr it tabblêd "Bewurkje" iepenje. Dêr sjogge jo sawol de, hoe sil ik dat neame, de programmeartaal fan 'e tabel as de tekst dy't yn 'e tabel werjûn wurdt, dus yn dit gefal de Landkreisen fan Saksen. Net oan it programmearspul komme, mar de tekst yn 'e tabel kinne jo gewoan nei beleavjen oanpasse. It is sa in bytsje omslachtich útlizzen, as ik it skriuwe moat. Ik hoopje dat ik dúdlik genôch bin. Oars gewoan sizze, dan lis ik it noch in kear út. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jul 2021, 22.20 (CEST) ::::Ik ha it foar it ferstân hear. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] hie it al oanpast. Mar betanke, sa kin ik it tenea sels wol ôf tink.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 10 jul 2021, 08.36 (CEST) == Utnûging == Goeie. Sa't by de diskusje oer it funksjonearjen fan 'e Wikipedy wer oan it ljocht kommen is, binne der op it stuit mar twa struktureel aktive behearders. Drewes en ik soene graach wat fersterking hawwe wolle en it ek goed brûke kinne. Dêrom woene wy jo freegje oft jo ek behearder wurde wolle. Dat moat fansels net tsjin 't sin. Wy wolle jo net ûnder druk sette. As jo it beslist net wolle, dan kinne jo dat gewoan sizze en dat binne we like goeie freonen. De ôfrûne tiid is mei de diskusje oer it funksjonearjen fan 'e Wikipedy, tink ik, folslein dúdlik wurden wêr't jo yn stappe as jo beslute it te dwaan. Ik soe jo dêrom oanriede wolle der goed oer nei te tinken en ek nochris it stikje op [[Wikipedy:Behearders]] te lêzen foar't jo ús jo antwurd jouwe. Groetnis [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 jul 2021, 18.40 (CEST), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 jul 2021, 19.10 (CEST) :Ik soe jim útstelle wolle it earst noch efkes oan te sjen. Ik bin net sa skrander mei it hiele Wikipedyprojekt as jim en moat ek earlik sizze dat ik de man net sa bin foar drege diskusjes. Mocht de need echt oan de man komme dan wol ik it noch wol ris yn my omgean litte.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2021, 08.19 (CEST) ::Goeie Romke. Dat is goed, neat te rêden. Sa grut is de need no ek wer net en it moat net ta skea fan jo wikynocht gean. It is oars sa dat ik ek it mieer ha oan drege diskusjes, mar soms kin it net oars. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 1 aug 2021, 17.16 (CEST) ::Bêst genôch, Romke. Dan litte we it foarearst gewurde. Sa't ik yn myn útnûging al sei, it moat net tsjin 't sin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 aug 2021, 00.45 (CEST) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles to Western Frisian? they don't need to be long, just 2 or 3 sentences are enough. That would be appreciated :) Yours sincerely,[[Meidogger:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Meidogger oerlis:ChipsBaMast|oerlis]]) 8 des 2021, 21.09 (CET) == Doardt == Dei Romke, ik seach okkerdeis dat jo in stikmannich siden oer tsjerken yn [[Doardt]] skreaun hawwe. Soene jo de side oer Doardt ek wat útwreidzje wolle? Of alteast de keppelings der op sette fan de siden dy't jo oanmakke hawwe. Fr.gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 27 des 2021, 19.58 (CET) * Ik ha de keppelings yn [[Doardt]] ferwurke. Gr. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 des 2021, 16.09 (CET) == Grûnsiler/Muonts/Boppekruier == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}{{Ping|Drewes}} Goeie, ik sit efkes mei it folgjende. Der kloppet neat fan it artikel oer de [[Muonts (mole)]]. Hjir wurdt in achtkante boppekruier beskreaun. In achtkante boppekruier kin in muonts wêze, mar ek in yndustrymûne. De ofbylden dy't der by steane binne gjin foarbylden fan in muonts, mar fan in stellingmûne. In muonts is altiten in achtkante poldermûne, dus net in yndustrymûne of nôtmûne sa sa't hjir skreaun wurdt. In muonts hat ek gjin romp lykas in stellingmûne, mar in stiennen (of houten) ûnderbou. Ik ha dizze side dêrom omneamd nei [[Boppekruier]]. In muonts is it Fryske wurd foar 'grûnsiler' (Nederlânsk: grondzeiler) en dêrom soe ik it artikel [[Grûnsiler]] omneame yn 'Muonts (mole)', mar dat slagget my net om't der al in trochferwizing yn sit. Ik wit efkes net hoe't ik hjir no fierder oer gear moat. Wol ien fan jimme der efkes nei sjen? De tekst moat fierder ek noch oanpast wurde, mar ik tocht earst dit mar efkes.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 des 2021, 18.07 (CET) :Goeie. Bêst genôch. Jo witte wêr't jo it oer hawwe, begryp ik wol, en ik wit neat fan dit ûnderwerp, dat ik gean op jo ôf. Ik neam de side "Grûnsiler" om ta "Muonts (mole)". Rêde jo jo dan fierder mei de oanpassing fan 'e tekst? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 des 2021, 21.00 (CET) ::Ik ha by it omneamen fan it eardere artikel Muonts nei Boppekruier de reden neamd. Yn it Fries Molenboek (ISBN 90 70010 92 5, gearstald yn meiwurking fan De Frysk Mole, Gild Fryske Mounders, De Hollandsche Molen en Fryske Akademy) wurdt beskreaun foar hokker type mûne de namme muonts jildt. Ik pas allinne de tekst oan sa't it kloppet, want ik wit lang net de Fryske wurden fan de technyske ûnderdielen fan in mûne. Dêr moat ea in boekje oer útjûn wêze, dat ik sil der nochris nei op 'e strún. Alfêst in goed útein en alles wat winsklik is foar it nije jier!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 des 2021, 08.19 (CET) :::Ek foar jo in noflike jûn en in lokkich nijjier tawinske. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 31 des 2021, 14.29 (CET) :::Folle lok en seine, allegearre. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 des 2021, 21.30 (CET) == Hidaard == {{Ping|Drewes}} Om 't ik mei it [[Tomastsjerke (Hidaard)|Hidaarder tsjerkje]] oan de gong west hie, wie ik ek mei de side fan [[Hidaard]] dwaande om it wat te aktualisearjen en de tekst wat út te wreidzjen. Doe't ik de feroarings opsloech, rekke ik alles wer kwyt om't jo ek al oan de gong wiene. Net dat it in bealch fol wurk wie hear, mar om't it okkerlêsten ek al barde dat ik tafoege ynformaasje kwyt rekke, freegje ik jo om der tenei wat tiid tusken te hâlden en net te gau oan de slach te gean mei de besibbe siden fan in artikeltsje dat ik der krekt op set ha. M.f.g. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 6 jan 2022, 20.12 (CET) :Tige spitich. Mar as it wer gebeurt, moatte jo ris hielendal omleech scrolle op 'e side dy't jo yn byld krije by sa'n 'redigearkonflikt', sil ik it mar neame. By my, en ik nim oan fan ek by jo, stiet dan hielendal ûnderoan de side noch in twadde finster mei as titel eat yn 'e geast fan "Jo tekst", mei dêryn de tekst fan 'e side sa't jo dy opslaan woene. Dêrwei kinne jo dy dan gewoan wer kopiëarje nei in nij bewurkingsfinster. Hoewol't jo dan wol wer mear wurk hawwe om rekken te hâlden mei de edits dy't oaren ûnderwilens dien hawwe, reitsje jo al jo wurk net kwyt. Sadree't jo de side oer it redigearkonflikt slute sûnder jo tekst dêrwei te kopiëarjen, is dat fansels wol it gefal. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 6 jan 2022, 21.05 (CET) ::{{Ping|RomkeHoekstra}} Sorry Romke, soks is ferfelend. Ik sil der tenei rekken mei hâlde. It berjocht 'wurk' kinne jo fansels ek pleatse at in bewurking wat langer tiid nimt. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 7 jan 2022, 15.31 (CET) == Ynformaasje ynfoboks, Noard-Hollânske plaknammen == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}{{Ping|Drewes}}{{Ping|Kneppelfreed}}{{Ping|Frou Watzema}} Ik kom somtiden ynfoboksen oer Fryske plakken tsjin mei ynformaasje oer de gritenij, it tal stimmen en ek it tal hûzen. Wat it lêste oanbelanget: dat feroaret noch al ris, kin dat net út de ynfoboks? En wat de gritenij oanbelanget en it tal stimmen: is soks net eat wat by de skiednis fan in plak heart? Wy ha it oer in bestjoersfoarm dy't al hiel lang net mear bestiet. Wat tinkt jimme? Dêrnjonken haw ik okkerdeis in artikel fan Kerst Huisman fûn yn Nij Frisia (http://www.ffu-frl.eu/PDF/150320.def.NijFrisia.1.maart.2015.pdf) mei û.o. in kaart fan Frysktalige nammen yn Noard-Hollân. Ik set no somtiden efter de Hollânske nammen by de artikels oer de plakken ek de Fryske plaknamme mei de boarne weryn't dy neamd wurd. Kinne jimme jim dêryn fine? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mrt 2022, 12.54 (CET) :Goeie Romke. Wat gritenij, stimmen en sa oanbelanget bin ik it mei jo iens: mei fan my út de ynfoboks en ûnder it kopke 'skiednis'. Letter oer Kerst Huisman syn pleit om ''in list gear te stallen fan alle Fryske eksonimen dy’t der binne''. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 4 mrt 2022, 20.10 (CET) :Goeie, ja ik bin it mei Drewes iens oangeande de gritenijen en de stimmen. De Fryske nammen neffens Kerst Huisman meie om my der by neamd wurde, en ek de pleatslike fariant as dy bestiet.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 4 mrt 2022, 20.37 (CET) :Goejûn mei-inoar. Ik slút my by de oaren oan wat de ynformaasje oer gritenijen en sa yn ynfoboksen fan plakken oangiet. Yn pleats fan it ompielen mei dy ferâldere ynfoboks bin ik der in foarstanner fan om dy ynfoboksen te ferfangen troch in betterenien, mei mear lemma's dy't wól ta de saak dogge, mar dy't yn dy ynfoboks mei gritenijspul ûntbrekke. Sa'n ynfoboks is der al, dat wy hoege it tsjil net op 'e nij út te finen: [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]], of as der in wapen en/of flagge binne, [[:Berjocht:Stêd mei flagge]]. (De oantsjutting "stêd" yn 'e namme docht der net ta; dy ynfoboksen kinne likegoed foar doarpen brûkt wurde.) :Wat it stikje yn ''Nij Frisia'' oangiet, dat is wol nijsgjirrich. Ik haw okkerdeis op in side jo feroarings, Romke, weromset nei de Hollânske nammefariant (it gie leau 'k om Easterlân-Oosterland of Westerlân-Westerland), om't we dêr in pear jier lyn (ûndertusken alwer) ôfspraken oer makke hiene troch stimmerij. Mar dy ôfspraken wiene fansels fierhinne basearre op 'e fraach oft der yn sokke gefallen in Frysktalige fariant fan 'e plaknamme bestiet dy't bûten de Wikipedy om brûkt wurdt. As jo dêr in boarne foar fine, lykas mei Abbetsjerk / Abbekerk it gefal is, meie jo om my de ôfspraken oan 'e kant skowe, en de side omneame nei de Frysktalige fariant. Wat fine de oare behearders {{Ping|Drewes|Kneppelfreed}} dêrfan? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 4 mrt 2022, 22.52 (CET) ::Om my mei se dan wol omneamd wurde. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mrt 2022, 07.09 (CET) ::Om my ek omneame. Kin it wurd 'stêd' fan de ynfoboks dan better net ferfongen wurde troch 'plak' of is soks net mooglik?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 mrt 2022, 10.19 (CET) :::{{Ping|RomkeHoekstra}} dan moat it berjocht omneamd wurde. Kreksa as Ieneach sei it docht der net ta, want dat berjocht kin likegoed foar in doarp brûkt te wurden. It wurd "stêd" ferskynt net op de side.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mrt 2022, 16.15 (CET) :::Sa't Kneppelfreed seit, de namme fan 'e ynfoboks ferskynt net op 'e "foarkant" fan 'e side, mar stiet inkeld yn 'e "efterkant" of bewurkingsseksje. Ik wit earlik sein net oft it omneamen fan in ynfoboks ek negative gefolgen hat foar de siden dy't dy boks dan "oanroppe" mei de âlde namme en dus in ekstra trochlinking oerbrêgje moatte. Dat soe net sa hearre te wêzen, mar as jins kompjûter traach is soe it samar kinne. En om't der frijwat artikels al fan dy ynfoboks gebrûk meitsje, liket it my de baas om 'e namme mar sa te litten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 01.12 (CET) De troch de Kerst Huisman betochte Fryske ferzjes fan de plaknammen sille taalkundich fêst ferantwurde wêze. Oft it histoarysk folslein goed is kin ik net beoardielje. Dus ja, Ieneach der bestiet ' ' in Frysktalige fariant fan 'e plaknamme... bûten de Wikipedy ' ', mar ' brûkt ' wurde dy net, útsein miskien troch in hânfol jongfriezen en djipfriezen. Húsriem binne se perfoast net. As de oare meidoggers der entûsjast oer binne mei fan my Huismans Fryske fariant der tusken heakjes by. Mar dan wol graach mei ferwizing nei it Nij Frisia-artikel, lykas Romke Hoekstra dat oant no ta dien hat, plus de betinker Huisman. Ik bin tsjin it omneamen fan de offisjele plaknammen dy’t hjoed-de-dei de wiere nammen binne. Sydlings: ik hear ek graach de miening fan de noch net ' pingde ' meidoggers. :{{Ping|Drewes|Kneppelfreed|RomkeHoekstra}}Ik hie dit eins al even unanym hawwe wollen. Hmm. Miskien is it dan better om it mar te litten sa't it is, wat delkomt op wat Drewes hjir foarstelt. Sydlings bin ik it mei Drewes iens dat alle meidoggers hjiroer meiprate meie, dat ris eefkes sjen, wa binne op it stuit aktyf en binne noch net pingd? As {{Ping|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} hjir in miening oer op 't aljemint bringe wolle, noegje ik harren dêrta út. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 01.12 (CET) :Goeie, ik bin it der wol mei tis dat de dy Fryske vertalingen der by komme. By in soad artikelen stiet al in list mei bronnen en dear kin dy bron die Romke Hoekstra neamd moai by. Of besjoch ik dit dilemma ferkeard? [[Meidogger:Anoniem-NOF|Anoniem-NOF]] ([[Meidogger oerlis:Anoniem-NOF|oerlis]]) 7 mrt 2022, 07.03 (CET) ::{{Ping|Anoniem-NOF}} Nee hear, dat is krekt wat Drewes ek foarstelt. Mar in bytsje útlis is miskien wol even op syn plak. Ik sil it sa koart mooglik besykje te hâlden. Foarhinne waarden plaknammen bûten Fryslân yn ús Wikipedy mar yn it wylde wei ferfryske. Dan krigen jo dingen as dat in plak yn Seelân dat [['s-Heer Hendrikskinderen]] hiet hjirre Hear Hindriksbern of sokssawat kaam te hjitten. Doe hawwe wy in pear jier lyn besletten dat it better is om foar plaknammen bûten Fryslân allinne noch mar ferfryske foarmen oan te hâlden as dy ferfryske foarmen bûten de Wikipedy om brûkt wurde, dus as der in boarne foar is, sis mar. We hawwe doe oer in protte plaknammen ek in stimming holden en de útkomst fêstlein yn [[Wikipedy:List fan ferfryske plaknammen bûten Fryslân|dizze list]]. De fraach hjirre is oft we fan dy list ôfwike sille op basis fan it stik dat Kerst Huisman yn ''Nij Frisia'' skreaun hat, en dêr't RomkeHoekstra ús hjirboppe opmerksum op makke hat. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 13.12 (CET) :::Goeiemiddei, Ik ha my der efkes yn ferdjippe mar de ynfobokse meie om my wol feroarre wurde. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 7 mrt 2022, 13.18 (CET) ::::Mitsdat der in betroubere boarne foar is mei de Fryske namme er om my altyd by, ek as dy slim ferâldere is (klassike foarbylden yn it Hollânsk binne bgl. [[:nl:Gdańsk|Danswijk]] en [[:nl:Plymouth (Verenigd Koninkrijk)|Pleimuiden]]). Wat de namme fan dy ynfoboks oanbelanget bin ik foar de oplossing dy't it minste wurk jout: moai litte sa't it is (mar as immen der tiid yn stekke wol en doch it oars, dan is my dat ek bêst). Wat de ynhâld derfan oangiet kin ik my fine yn it foarstel fan RomkeHoekstra. [[User:Wutsje|Wutsje]] 7 mrt 2022, 16.44 (CET) :::::Wy binne dus wakker ienriedich oer dy ynboks. Dy haw ik foar wat de Gaasterlânske plakken oanbelanget al oanpast en dêr hoege wy it tink net mear oer te hawwen. :::::It iennige dêr't wy no noch net oer út binne is wat wy mei de Fryske nammen fan Kerst Huisman dogge. Wat ik der noch oer kwyt wol is dit: ik ha dy list doe ek mei fêststeld - as it my goed heugd wie ik ek ien fan dyjingen dy't nei oanlieding fan hiele healwize nammen de kwestje op it aljemint brocht. Dêrom - en ek om't ik taalkundich net goed ûnderlein bin - joech ik somtiden de foarkar oan de Hollânsktalige namme. Letter, doe't ik stikjes oer bygelyks [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerlân]] en [[Oosterland (Wieringen)|Easterlân]] skreau, fûn ik Westerland en Oosterland earlik sein dochs hiel nuver yn in Frysk artikel passen. Ik fûn Westerlân en Easterlân eins sa foar de hân lizzen, dat ik de list net iens neiseach hoe't wy dat meiïnoar fêststeld hiene. :::::Om't ik letter mear stikjes skreau oer plakken yn Noard-Hollân en der ek plakken wiene dy't net op de list stiene, bin ik op ynternet dochs wer op 'e strún gien en sa kaam ik lang om let by Nij Frisia telâne. It foel my doe fuort op dat guon nammen op de kaart fan Huisman hiel 'natuerlik' oandogge. Der binne fan de nammen mar in pear dêr't ik wat oan wenne moat, mar de measte nammen bliuwe tink hiel gau hingjen. :::::No binne der neffens my trije opsjes: :::::* De nammen bliuwe sa't wy dy earder yn de list fêststeld ha en yn de tekst folget tusken heakjes (mei ferwizing fan boarne) de troch Kerst Huisman útstelde nammen, mar fierder brûke wy allinne de Nederlânsktalige namme. :::::* De nammen bliuwe sa't wy dy earder yn de list fêststeld ha, mar yn de tekst brûke wy ûnder ferwizing fan boarne de Frysktalige namme. :::::* De nammen wurde ûnder fermelding fan boarne ferfryske, sa't Kerst Huisman dy fêststeld hat. :::::Miskien binne der noch mear opsjes, mar dan kin elk dy der ûnder sette. :::::De fraach hoefolle minsken de Fryske namme brûke sille is tink ik ek te stellen by nammen lykas Swol of Dimter. Ik bin fan betinken dat wy hjir in boarne hawwe fan immen dy't histoarysk/taalkundich goed ûnderlein is en dêrom soe ik foar ferfryskjen pleitsje. Om de besteande artikels om te neamen is net is measte wurk, der is oer dy hoeke noch net in hiel soad skreaun en ik wol dêr bêst wat tiid yn stekke. As it mar net foar in bepaalde tiid klear moat.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 7 mrt 2022, 17.56 (CET) ::::::Ik soe it bêst fine as de betreffende nammen ferfryske waarden, mar ik kin der ek poerbêst mei libje as de sitewaasje bliuwt sa't er no is. Ik bin gjin foarstanner fan 'e middelste opsje, it brûken fan 'e ferfyske nammen yn in artikel dat de Nederlânsktalige foarm as titel hat. Dat wurket betiizjend en ferrifeljend, en dat moatte wy net wolle. Yn '''oare''' artikels fyn ik it brûken fan 'e ferfryske nammen dan wer net sa'n probleem, as dy mar trochwize nei de juste side. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 18.35 (CET) ::::::Ik slút my fierders by Romke Hoekstra oan. Om my mei dy nammen fan Kerst Huisman omneamd wurde. Ik tink dat Kerst Huisman him in soad op dat mêd dwaande holden hat, dus dy nammen binne wol ferantwurde. De nammen fan Huisman binne foar it grutste part beheind ta it âlde Fryslân, dêr't de nammen in Fryske oarsprong hawwe. As we it litte sa't it no is sil ik der ek net wekker fan lizze, mar it omneamen hat myn foarkar.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 8 mrt 2022, 06.23 (CET) ::::::{{Ping|Drewes|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Ik leau net dat der noch mear oan ta te foegjen is en it soe moaie wêze as wy ta in útdragende saak komme, dus no efkes de fraach oft jimme hjir frede mei ha kinne?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 11 mrt 2022, 08.39 (CET) :::::::As de namme yn it artikel konsistint is: ik wol. [[User:Wutsje|Wutsje]] 11 mrt 2022, 09.36 (CET) :::::::Ja hear prima. [[Meidogger:Anoniem-NOF|Anoniem-NOF]] ([[Meidogger oerlis:Anoniem-NOF|oerlis]]) 11 mrt 2022, 19.12 (CET) :Ik bin dus tsjin it omneamen fan de offisjele plaknammen. Tusken heakjes de troch Kerst Huisman útstelde nammen, mar fierder allinne de Nederlânsktalige of Dútske namme. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 11 mrt 2022, 19.45 (CET) ::Moai dat jo dit oankaarte Romke. In echte boarne liket it artikel yn Nij Frisia my net ta (spitigernôch), mar yn de gedachtegong fan Kerst Huisman kin ik my hielendal fine. Iens mei Kneppelfreed dus ek wat dat oangiet. De Noard-Hollânske plaknammen soene lykwols dochs wat mear húsriem wêze moatte foar in sidenamme, dus dochs wat faker brûkt wurde as ien kear. Mar de Fryske namme fan Kerst Huisman moat seker neamd wurde. De side [[Abbekerk]] is in moai foarbyld: De offisjele namme as lemma, mar dêrby omtinken foar it ûntstean en de betsjutting fan de namme beskreaun yn it Frysk. It soe moai wêze as der op elke side oer in Noard-Hollânske plakken wat stean soe oer wêr't de namme weikomt, hoe't it plak ek eartiids ek wol neamd waard. (Mar soks jildt m.m. krektlyk foar plakken yn Grinslân) In soad omtinken foar it ûntstean fan de namme docht ien as [[Karel Gildemacher]] ek yn syn publikaasje oer Fryske plaknammen. Mar der is dan ferlet fan in boarne dêr't de ûntsteansskiednis fan de plaknammen yn Noard-Hollân te finen is. Ik ha Kerst Huisman útnoege om ris mei te tinken. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 12 mrt 2022, 11.17 (CET) :::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Frou Watzema|Kneppelfreed|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}}Dan hâlde wy ynearsten de offisjele nammen (of de al troch ús fêststelde nammen) oan. Njonken de offisjele namme folget yn 'e tekst de Fryske namme mei in ferwizing nei de boarne. Fierder wurdt de offisjele namme ek yn de rest fan de tekst brûkt. Dêr kin elk him yn fine en om 't net elkenien foar omneamen is neffens Huisman's útstellen litte wy it ynearsten sa. Ik leau dat it wol goed is dat wy ienriedich binne yn dit stik fan saken. Soks fierder dan ek by de Noard-Hollânske gemeenten en de plakken dy't dêr ûnder falle: in rige mei de offisjele nammen en in aparte rige mei de troch Huisman útstelde Fryske nammen (of de sa troch ús fêststelde namme neffens de list). Faaks komme der fan Huisman skielk nije arguminten om dochs om te neamen, mar dat moatte wy dan mar efkes ôfwachtsje. Tank ek foar jo bydrage frou Watzema--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 12 mrt 2022, 12.31 (CET) ::::{{Ping|RomkeHoekstra}} Dat is dan om my bêst genôch. Sa'k earder ek al sein hie, sil ik der net wekker om lizze. Tige tank om dit op it aljemint te bringen. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 12 mrt 2022, 19.52 (CET) :::::Ik slút my by Kneppelfreed oan. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 mrt 2022, 22.52 (CET) == Utslaggen GR. == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Ik soe mei in oare gemeente begjinne om de útslaggen fan de riedsferkiezings der op te smiten, mar ik seach dat jo ek al oan 'e gong west ha. Ik nim oan dat jo de rest no dien ha?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 mrt 2022, 13.23 (CET) :Goeie. Ja, ik hie juster ynienen in aktive bui. It fêstelân is dien, mar de fjouwer eilannen moatte noch. Hawwe jo dêr sin oan? Oars wol ik dat ek wol dwaan, mar juster waard it my te let en hjoed kom ik der ek net oan ta. Groetnis [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 mrt 2022, 22.54 (CET) == Aldamt (gemeente) == {{Ping|Kneppelfreed}} Soene jo efkes nei [[Aldamt (gemeente)]]/Gemeenterie/Utslaggen gemeenteriedsferkiezings sjen wolle? Ik leau dat jo dêr in skoft lyn mei te set west ha, mar it stiet der net hielendal goed. De tallen steane net ûnder de goede kopkes. M.f.g. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 26 mrt 2022, 19.45 (CET) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Tanke dat jo dat even seagen. It stiet yndie net goed. Sil it letter hjoed even better sette. Gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 mrt 2022, 20.22 (CET) ::Bêst genôch, folle jo dan ek noch efkes de gegevens fan 2022 oan? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 26 mrt 2022, 20.36 (CET) == Reide == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport|Swarte Kees}} Ik kom op wikipedy it buorskip [[Reide]] tsjin en ik ha oan it sykjen west, mar kin gjin delsetting mei dy namme fine. Der wurde fierder gjin boarnen neamd en de ynformaasje kloppet ek net want de gemeente Termunten is al yn 1990 opheven, fier foardat dit skreaun is. Ik wol it bêst mei tekst útwreidzje, mar der is neat te finen. Wat fine jim, moat dit lemma bliuwe? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 22 apr 2022, 21.58 (CEST) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Goeie. Ik bin ris even op nl: te rie gien op [[:nl:Punt van Reide]]. Dêr stiet: "''In het door de zee weggeslagen gebied van Reiderland lagen twee dorpen, [[:nl:Oosterreide]] en [[:nl:Westerreide]].''" As jo op 'e links fan dy beide ferdronken doarpkes klikke, docht bliken dat se beide as synonym "Reide" hiene. Ik nim oan dat mei de buorskip Reide nei Ooster- en Westerreide ferwiisd wurdt, temear om't op 'e Fryske side [[Punt fan Reide]] de namme [[Westerreide]] trochwiisd nei Reide. It docht my sadwaande gjin nij dat jo gjin ynfo fine kinne oer in hjoeddeistige buorskip dy't sa hyt. Ik tink dat it it handichst is om fan Reide in betsjuttingsside te meitsjen mei links nei Oosterreide en Westerreide. Dat hoege net beslist blauwe links te wurden; jo moatte sels witte oft jo dy siden skriuwe wolle of net. Mar wat Reide oangiet, dy ien regel tekst sa't er der no stiet, dy kin om my yndie wol fuort. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 22 apr 2022, 22.10 (CEST) :Sjoch bgl. ek [https://topotijdreis.nl/kaart/1861/@268298,591873,9.9 1861] en [https://topotijdreis.nl/kaart/1902/@268298,591873,9.9 1902]. [[User:Wutsje|Wutsje]] 22 apr 2022, 22.27 (CEST) --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 apr 2022, 09.11 (CEST) ::Dei {{Ping|RomkeHoekstra|Drewes|Ieneach fan 'e Esk|Wutsje|FreyaSport}} ik haw it stikje oanpast. Wat fine jim dêrfan? Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 24 apr 2022, 02.52 (CEST) ::: {{Ping|Kneppelfreed|Ieneach fan 'e Esk|Wutsje}} Poerbêst sa. De ynformaasje kloppet no. Om my kin it sa stean bliuwe. Tige tank! --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 apr 2022, 09.11 (CEST) ::: {{Ping|Kneppelfreed}} Bêst genôch. Ik haw de trochwizing fan Westerreide nei Reide der noch út helle. Dat sil in selsstannige side wurde moatte, krekt as op nl:. Mar dat hoecht net daliks, we hawwe gjin deadline. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 apr 2022, 22.16 (CEST) ::::Tige tanke. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 apr 2022, 01.27 (CEST) ::::Ja, it begjin is der. Faaks wol [[Meidogger:Otto S. Knottnerus|Otto S. Knottnerus]] der noch wol wat oer fertelle, dy wit hjir in soad fan (fgl. [[:nl:User:Otto S. Knottnerus]]). [[User:Wutsje|Wutsje]] 24 apr 2022, 16.58 (CEST) ::::: (Ik schrijf geen Fries). De buurtschap Reide is de voortzetting van Westerreide, rondom de kerk werd na 1580 de Reiderschans aangelegd, die onder de Admiraliteit van Friesland viel; er stonden tot halverwege de 19e eeuw een paar huizen op de Punt van Reide. De kerkboeken van Termunten vermelden dit in de 17e en 18e eeuw als buurt. Wel is misschien nog het vermelden waard dat de Admiraliteit van Friesland hier in 1591 een leeuwendaalder liet slaan (zie [http://munthunter.nl/viewtopic.php?f=8&t=15413|hier]). [[Meidogger:Otto S. Knottnerus|Otto S. Knottnerus]] ([[Meidogger oerlis:Otto S. Knottnerus|oerlis]]) 24 apr 2022, 21.44 (CEST) ::::::Tige tanke foar jo antwurd en dy ynformaasje sille we wis brûke. Gr. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 apr 2022, 01.27 (CEST) == Siden oer Fryske plakken. == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Goeie! Ik bin de lêste tiid ek wat oan it wurk mei it fernijen fan de siden oer Fryske plakken. Dêrby foel it my op dat yn in soad siden ferâldere ynformaasje stiet. Sa kom ik bygelyks tsjin: tige ferâldere ynwennertallen (somtiden fan 2004!), it oankundigjen fan feroarings dy’t al lang ferlyn syn beslach hân ha, deade keppelings nei it webstee fan it plak, it neamen fan foarsjennings dy 't net mear besteane en it brûken fan in âldfrinzich begryp as gritenij mei it tal stimmen yn de ynfoboksen (oer dat lêste hawwe wy it okkerdeis al hân). Dochs wurde dyselde siden in soad bewurke sûnder dy efterhelle ynformaasje oan te passen. No binne wy minmachtich, it falt ek net ta om alles by te hâlden en it is ek mar krekt hoefolle tiid jo hawwe, mar wat ik jimme al freegje wol is om by in bewurking ek de rest fan de side mei te nimmen. As der bygelyks in ferâldere ynwennertal neamd wurdt, is it net in al te grutte muoite om dat fuort ek oan te passen. De fúzjeweach fan skoallen fan de lêste jierren makket it nedich om ek dêr efkes nei te sjen. En sa binne der noch wol in pear dinkjes dy't sûnder al te folle tiid gaueftich oanpast wurde kinne. Ik wol perfoarst nimmen wurk opkringe, mar it soe moai wêze dat wy wat ynformaasje oer Fryslân oanbelanget teminsten like ynformatyf en aktueel binne as de Nederlânsktalige side dêrfan. Om dat sa te krijen is der fan ús allegear noch in soad omtinken nedich foar de siden oer Fryske plakken. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mai 2022, 11.29 (CEST) : Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, ja in soad siden moatte nedich by de tiid brocht wurde. Ik haw ek al in bytsje dêrmei oan 'e gong west, it probleem is lykwols dat we mar in lyts ploechje hawwe. Mar ja ik bin it mei jo iens as we ien fan dy siden bewurkje dat we it tagelyk even neisjein moatte as der de nedige oanpassings dien wurde moatte. Ek de ynfoboksen oanpasje liket my in nedige saak. It is yndie needsaaklik dat we alteast de ynformaasje oer alles wat mei Fryslân te krijen hat by de tiid hâlde. Dus ja ik sil dêr wat mear rekken mei hâlde. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 4 mai 2022, 19.53 (CEST) :Goeie. Jo hawwe beslist in punt. Ik sil der tenei wat mear om tinke. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 5 mai 2022, 01.46 (CEST) Dei {{Ping|RomkeHoekstra}} as jo de ynfoboksen pleatse, is it faaks wol even handich om earst even nei te sjen dat de krekte ynformaasje der yn stiet. Sa stie yn de ynfoboks fan Kollum bygelyks de flagge en de wapen fan Waaksens. Fierders neat te rêden, hear, soks bart my fansels ek wol. Mar ik woe jo der even op wize. Gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mai 2022, 19.35 (CEST) ::{{Ping|Kneppelfreed}} Ik kopiear noch al ris in ynfoboks fanút in oare lemma, mar ik tink dat it tenei handiger is in lege ynfoboks te brûken. Dan is it minder maklik om wat fan it oare lemma stean te litten. Ik seach dat jo it al feroare ha. Tank yn alle gefallen en ik sil besykje der om te tinken!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 mai 2022, 20.03 (CEST) == Skatzenburch of Schatzenburch == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Is it [[Skatzenburch]] of [[Schatzenburg]]? Yn 'Skiedis fan Menameradiel'(útjefte fan de Fryske Akademy) wurdt op side 401 skrean oer Schatzenburg.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 mai 2022, 09.33 (CEST) :It byld by Delpher foar ''"Schatzenburg"'' is: ''Boeken basiscollecie: 46; Boeken Googlecollectie: sa. 177; Krantenartikelen: 1014; Externe krantenpagina's: 4; Tijdschriften: 11'' ([https://www.delpher.nl/nl/platform/results?query=Schatzenburg&coll=platform kepp.]). Foar ''Skatzenburch'': fiif kear neat. De Schatzenburg-resultaten gean net allegearre oer de state, mar dêr feroaret it byld net folle fan. Yn DKVT komt ''"Skatzenburch"'' net foar, sykje op ''"Schatzenburg state"'' jout 188 resultaten ([https://www.dekrantvantoen.nl/srch/adv.do?v2=true kepp.]). Itnijs.frl hat it dan noch presys ién kear oer ''"Skatzenboarch"'' ([https://www.itnijs.frl/2018/09/programma-iepen-monumintedei-waadhoeke/ kepp.]). Dat liket geef Frysk, mar it sjocht der optocht út. Al mei al soe ik sizze: ''Schatzenburg''. [[User:Wutsje|Wutsje]] 8 mai 2022, 10.14 (CEST), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 mai 2022, 10.41 (CEST) --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 8 mai 2022, 20.40 (CEST) ::Liket my ek sa ta. Skatzenboarch fyn ik ek wat optocht, en dan soe it faaks sels Skat'''s'''enboarch wêze moatte (mei in '''s'''). Ik feroarje it yn Schatzenburg. As immen der beswier tsjin hat hear ik wol; ik kin it altiten noch werom sette.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 mai 2022, 10.36 (CEST) :::Foar safier ik wit is Schatzenburg de offisjele namme. Foar sawol it rekreasjeterrein as foar de state. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 8 mai 2022, 11.59 (CEST) ::::Ik wit net wat de offisjele namme is, ik kin allinne mar fertelle hoe't de namme pleatslik útsprutsen wurdt, mei't de famylje fan ús mem fan Menaam komt. Om't it swimbad ek sa hjit, kaam de namme yn it praat noch wol gauris foarby. It wurdt dêr sein as Skatsenburch (dus net -boarch), wêrby't de a útsprutsen wurdt as de ò fan "hok", krekt as yn "latte" of "panne". Ik wit net oft dit jimme fierder helpt, mar dat is alles dat ik derfan ôfwit. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 mai 2022, 00.11 (CEST) == Slatting == @Ieneach fan 'e Esk, Drewes, Kneppelfreed, Frou Watzema, Wutsje, Anoniem-NOF, en FreyaSport: witte ien fan jimme wat yn it lemma fan [[Burdaard]] bedoeld wurdt mei ...yn [[1506]] wie de earste grutte ''slatting'' fan dizze rivier... en ... Yn [[1777]] bart de twadde grutte ''slatting'' fan de Ie....? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.17 (CEST) :Goeiejûn Romke, Slatte dogge hja om wetter wer út te djipjen, troch alle smoargens en slib der út te heljen. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.41 (CEST) ::Dan is it goed en kin it sa bliuwe. Ik koe it wurd slatting net fine op taalweb. Tank foar jo réaksje.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.46 (CEST) :::Jo kinne it wurd fyne ûnder slatte as slatten, bin net alhiel wis oer de stavering slatting. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.50 (CEST) == Dielgebieten Ruslân == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, soene jo yn de trochferwizingstabel fan 'Dielgebieten fan Ruslân' [[Saratov (oblast)]] tafoegje wolle? En fan Orenboerg Orenburg meitsje wolle? Ik wit net hoe't soks moat en miskien mei ik ek wol net dwaan en is soks allinne foar behearders. En dan ha'k noch wat: ik wit net mear wêr't ik sjen kin hokker nije siden der koartlyn bykommen binne. Ik drok oan it sykjen west, mar kom der net mear út. Kinne jo my dat útlizze? Gr. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 jul 2022, 09.59 (CEST) :Goeie {{Ping|RomkeHoekstra}}, ik haw de trochferwizingsbalke, allyk de siden oer de oblasten fan Ruslân en dielgebieten fan Ruslân oanpast. Oer de side fan Chabarovk jo binne wolkom om dy ôf te meitsjen as jo wolle, en oars wol ik him ek wol ôfmeitsje, mar jo binne op it stuit tige warber mei de Ruusyske dielgebieten oan 'e gong en jo hawwe der in bytsje fan in systeem dêryn dus miskien is it wol handiger as jo dy ôf meitsje wolle, sa net, dan wol ik him wol dienmeitsje. Op de side Koartlyn feroare kinne jo sjen dêr't nije siden oanmakke binne. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 jul 2022, 23.14 (CEST) ::Goeie. "Koartlyn feroare" stiet yn 'e sydbalke oan 'e linkerkante fan jo byldskerm, de fjirde regel fan boppen rjocht ûnder it logo fan 'e Wikipedy. En dy navigaasjeboksen ûnderoan 'e side meie jo bêst sels oanpasse, hear, dat is beslist net allinne foar behearders. Dan wol ik eins noch even mei jo op 'e tekst oer Orenboerg/-burg. Orenboerg is eins de korrekte transliteraasje, mei't de namme yn it Russysk mei in û/oe-klank útsprutsen wurdt. "Orenburg" sil yn it Frysk grif mei in u fan "put" útsprutsen wurde, en mei de g oan 'e ein dy't yn it Frysk by -burch net oan 'e ein mei, is it dan yn 'e praktyk eins in fernederlânsking. As jo jo net yn "Orenboerg" fine kinne, soe ik dêrom earlik sein leaver wer werom wolle nei in folsleine ferfrysking, en dan komme we út by "Oarenburch". Mei fr. gr., [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 jul 2022, 00.13 (CEST) :::Ik bin der earlik sein te gau fan útgien dat de 'oe' yn de namme in typeflater wie. It makket my fierder net út, as it mar konsekwint deselde namme bliuwt, mar om earlik te wêzen soe'k dan it foarbyld fan Sint-Petersburch oanhâlde. En no't ik jim dochs eefkes oan it wurk set ha: hoe meitsje ik sa'n tabel oan en/of wêr feroarje ik soks? En op hokker wize kin ik in trochferwizing meitsje foar in lemma dêr't ferskillende nammen foar binne? Ik rûn dêr lêst mei it lemma oer [[Ivan IV fan Ruslân]] tsjin oan, dy't ek bekend stiet as Ivan de Ferskriklike en sa faak ek yn oare ûnderwerpen neamt wurdt.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 jul 2022, 08.16 (CEST) ::::Moarn, om sa'n trochferwizing te meitsjen geane jo nei <nowiki>Berjocht:DielgebietenRuslân</nowiki> en gean dan nei "Bewurkje". Om in nije trochferwizingsbalke te meitsjen, kinne jo it bêste ien fan in besteanden ien meitsje. Ik haw it sa ek leard om dêr earst wat mei om te pielen. Ik hoopje dat ik jo hjirmei holpen haw. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 jul 2022, 09.24 (CEST) :::::Dankewol Kneppelfreed, is der noch ien ding: hoe kin ik in redirect meitsje (of hoe't soks mar yn it Frysk neamd wurdt)? :::::: Graach dien. In redirect, of trochferwiisside, nim ik oan, dan moatte jo even klikke op "Boarne bewurkje" en dan yn 'e balke boppe-oan even op "Avansearre" klikke, dan ferskynt der in twadde balke, en dan even op it twadde icon fan rjochts, dat is in swart blokje mei in wyt pylkje deryn, dy klikke jo oan en dan ferskynt der dit op 'e side <nowiki>#REDIRECT [[Namme doelside]]</nowiki>. Dêr't "Namme doelside" stiet type jo de namme fan de side dêr't jo nei ta ferwize wolle. As jo bygelyks nei in paragraaf fan siz mar "skiednis" fan side "Huppelepup", dan sette jo op it plak dêr't "Namme doelside stiet dus: "Huppelepup#Skiednis". Hoopje dat dit it sa'n bytsje ferklearret. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 jul 2022, 16.21 (CEST) :::::::Sorry. Ik wie juster even fergetten dizze diskusje fierder te folgjen. Ik moat earlik sizze, ik fyn it wat yngewikkeld wat Kneppelfreed hjirboppe seit, en ik haw yn 'e balke boppe-oan gjin "Avansearre", mar dat sil wol oan 'e persoanlike ynstellings lizze, dy't je feroarje kinne yn "Ynstellings", rjochts boppe-oan op 'e side, njonken de meldings. Persoanlik haw ik in Word-dokumint oanmakke mei alderhanne formules dy't handich binne op 'e Wikipedy, sadat ik dy altyd by de hân haw. Dêr sit <nowiki>#REDIRECT [[XXX]]</nowiki> ek tusken. Gewoan op in (lege) side plakke en trije X-en ferfange troch de namme fan 'e side dêr't it hinne trochwize moat. Foar it trochwizen fan in kategory: <nowiki>#REDIRECT [[:Kategory:XXX]]</nowiki>. (Tink om 'e dûbele punt foàr "Kategory", want as dy mist foegje jo ynstee de side dy't jo trochwize wolle as lemma ta oan de kategory.) Foar it opsykjen fan navigaasjeboksen ûnderoan de side, moatte jo gewoan de namme fan 'e navigaasjeboks nimme, dus yn dit gefal "DielgebietenRuslân", en dêr "Berjocht:" foar sette. (Op nl: is dat "Sjabloon:" en op en: "Template:"). Dan komme jo op 'e side dy't jo hawwe moatte en dêr kinne jo gewoan mei it tabblêd "Bewurkje" oan 'e gong, krekt as by gewoane artikels. :::::::Wat Orenboerg oangiet, dêr bin ik net mei troud, en as jo it leaver ferfryskje wolle, dan dogge wy dat om my. Ik fûn it allinne sa'n ûnbekende namme dat it my de baas taliek om it mar yn it Russysk stean te litten. Mar dan meitsje ik der wer Oarenburch fan, want Orenburg is gjin Russysk en gjin Frysk, mar Nederlânsk. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2022, 00.15 (CEST) ::::::::Ik sil der skielk wolris mei te set en hoopje der út te kommen. Wat Oarenburch/Orenburg/Orenboerg oanbelanget: it bliuwt somtiden wat pielen mei dy nammen en der sil wol wer ris wat komme. Ik tink dat Oarenburch yn dit gefal it bêste is. Tank yn alle gefallen foar jim útlis. En in goede snein.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2022, 05.49 (CEST) == Stasjon de Westereen == {{Ping|Kneppelfreed}} Ik seach dat jo de lemma's stasjons oan it neisjen binne. Tsjintwurdich ride der fan Ljouwert nei Grins nije treinen fan it type WINK, sjoch https://www.arriva.nl/a/noordelijke-lijnen/noordelijke-lijnen/meer-comfort-en-reisbeleving/winktreinen.htm. Is it ek handich by de tiden fan it tsjinstroaster in datum te setten wannear't dy jilde en foar de meast aktuele tiden of feroarings te ferwizen nei de side fan Arriva? Dy kinne nammentlik feroarje. 'Opmerking' yn de tabel soe bygelyks 'tsjinstroaster' mei de datum wêze kinne en dêrûnder in aparte ferwizing. As jo der belang by ha kin ik foar jo noch wol in aktueel ôfbyld fan it stasjon meitsje, ik wenje tichteby De Westereen en bin der hast alle dagen. Ik ha de tekst ek wat feroare wat dat rûn wat nuver en der stiene dingen dûbel yn (lykas de ôfbraak fan it stasjon yn 2003), ha it mei fersin net by de gearfetting set. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 2 aug 2022, 08.57 (CEST) :Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, tige tank om my dêr even op te wizen en foar jo help. Ja ik woe de lemma's fan de fryske stasjons ek in bytsje ophelpe, sa as bygelyks in ynfoboks derby sette, útwreidzje en by de tiid bringe. Guon fan dy siden sjogge der wat suterich út. Ja as jo wolle dan soe ik wol graach in aktuele ôfbyld fan it stasjon De Westereen wolle. Alfêst tige tank. Fr.gr. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 3 aug 2022, 02.17 (CEST) ::Ha der wat op set by de oare ôfbylden fan it [[Stasjon De Westereen|stasjon fan de Westereen]]. Jo moatte mar sjen wat jo der mei dogge. As jo ek wat fan Hurdegaryp, Feanwâlden en Bûtenpost ha wolle kin ik dat meikoarten ek wol dwaan. En as der wat spesifyks op stean moat, dan hear ik dat graach fan jo.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 6 aug 2022, 11.27 (CEST) ::: Hoi {{Ping|RomkeHoekstra}}, ik seach jo antwurd no pas, mar tige tank foar de foto's. Ik haw de foto fan Stasjon De Westereen yn de ynfoboks set. Ja as jo wolle, soe it moai wêze guon hjoeddeistige foto's fan de oare stasjons te meitsjen. Tige tank. Fr.gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 18 aug 2022, 21.29 (CEST) ::::Aktuele ôfbylden Feanwâlden en Hurdegaryp steane der op, Bûtenpost folget noch. Groetnis --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 aug 2022, 08.20 (CEST) :::::Tige tanke [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 13 sep 2022, 04.57 (CEST) == Underdûken == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} It tiidwurd is neffens my ûnderdûke en moat it lemma dan ek net 'ûnderdûke' (sûnder 'n') wêze? Wat dat lêste stikje tekst oanbelanget bin ik fan betinken dat de tradisjonele assosiaasje mei ûnderdûke hiel oars is as de neamde foarbylden fan 'it tsjintwurdige ûnderdûken'. By it ûnderdûken yn de Twadde Wrâldkriich (en der binne op oare plakken yn 'e wrâld ek genôch foarbylden dy't dêr mei te fergelykjen binne) moasten boargers harren foar in oerheid ferside (en guon boargers) hâlde, dy't in ferfolging fan beskate groepen ynsteld hie. Guon fan dy groepen moasten har yn alle opsichten ûnsichtber meitsje om oan de ferfolging te ûntkommen, dat yn feite late ta it útwiksjen fan harren bestean yn de maatskippij. Yn de foarbylden dy't jo neame fan it ûnderdûken fan no wurde minsken net troch de oerheid (foar safier't dat de Nederlânske sitewaasje oangiet), mar troch persoanen (of groepen út de maatskippij) efternei sitten. Dat is in hiel grut ferskil mei it tradisjonele ûnderdûken, want der is altiten in besteande relaasje mei de dieder. Dat jildt foar de abbekaat dy't bedrige wurdt troch in krimineel, de frou dy't har foar har famylje of man ferside hâlde moat of de politikus dy't de lilkens fan in beskate groep opropt. Hja wurde net fan de kant fan de oerheid rjochteleas makke, harren bestean wurdt net offisjeel útwiske en yn guon gefallen helpt (lykas jo al skriuwe) de oerheid de persoan mei it ferskaffen fan in nije identiteit. It tink dat soks al wat better útlein wurde moat yn it lemma. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 18 aug 2022, 09.27 (CEST) :Goeie. Neffens my meitsje jo mei de titel in tinkflater, dy't feroarsake wurdt trochdat yn it Nederlânsk (bygelyks) ''onderduiken'' as tiidwurd ek mei in -n oan 'e ein skreaun wurdt. Mar as op 'e Nederlânsktalige Wikipedy in artikel skreaun wurdt oer it ûnderwerp ''onderduiken'' hat men it net oer ''onderduiken'' as tiidwurd, mar oer ''het onderduiken'', dus as haadwurd. Yn it Frysk is dat ferskil sichtber en hearber, mei't it as tiidwurd "ûnderdûke" is en as haadwurd "(it) ûnderdûken". Mar as jo it ferskynsel beskriuwe, hawwe jo it oer "(it) ûnderdûken", krekt sa't we hjir artikels hawwe oer bgl. "(it) rinnen", "(it) swimmen op de Olympyske Simmerspullen 2020", "(it) bobslydzjen op de Olympyske Winterspullen 2022", ensfh. :Stelregel: as jo der in lidwurd foar sette kinne, moat it mei in -n oan 'e ein. Dus net om jo op jo fouten te wizen, mar poer as foarbyld: hjirboppe skriuwe jo: "[...] bin ik fan betinken dat de tradisjonele assosiaasje mei '''ûnderdûke''' hiel oars is as [...]". Jo kinne dêrfan fan meitsje: "[...] bin ik fan betinken dat de tradisjonele assosiaasje mei '''it ûnderdûken''' hiel oars is as [...]" sûnder dat de sin ûnlogysk wurdt. Dat betsjut dat it wurd ûnderdûke(n) dêr gjin tiidwurd mar in haadwurd is en -n oan 'e ein hawwe moat. :Wat jo ynhâldlike opmerkings oangeane, dêr hawwe jo folslein gelyk oan. It is beide kearen ûnderdûken, mar it is in folslein ferskillende sitewaasje. Ik wist net krekt hoe't ik dat yn 'e besteande tekst ynpasse moast, dat ik haw der in ekstra alineä oan taheakke om dat út te lizzen. Jo hiene it hjirboppe al kreas ûnder wurden brocht, dat ik haw dêrfoar jo wurden wat parafrasearre. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 aug 2022, 01.23 (CEST) == Beilstein (Rynlân-Palts) == Ik sjoch, jo hawwe by [[Beilstein (Rynlân-Palts)]] de "opsomming" feroare ta losse sinnen. Almeast is it oarsom, mei gâns de opsomming ferbûn mei stipskrapkes en allinnich op it lêst in stip. Is dat yn de (Fryske) Wikipedy oars ôfpraat as oars? Yn it generaal is it no krekt sa, dat digitale opsommings mei minder ynterpunksje kinne as printe ferzjes. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 17 nov 2022, 10.34 (CET) :My is net bekend dat der wat oer ôfpraat is, mar ik sil it wol eefkes oanpasse.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 17 nov 2022, 10.47 (CET) == Gemeente/gemeinde == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Ik sjoch dat jo de [[:Kategory:Gemeente yn Rynlân-Palts]] tafoegje oan bygelyks [[Nehren (Rynlân-Palts)]]. Mar Nehren is eins gjin gemeente yn 'e betsjutting dy't wy oan in (boargerlike) gemeente jouwe. By de Nederlandsktalige wiki sjoch ik dat ek en faaks komt dy betizing om't in doarp yn it Dútsk wol gemeinde neamd wurdt. Neffens my dekt ús wurd 'gemeente' hjir de lading net. Doarpen dy't ûnderdiel útmeitsje fan in stêd (lykas Boppard) of in gemeente (ferbânsgemeente Cochem yn dit gefal) hawwe yn 'e regel wol in boargemaster (ortsbürgemeister of ortvorsteher), mar dat is suver frijwillich (ehrenamtlich). Hy of sy makket gjin ûnderdiel út fan it bestjoer, dat yn it gefal fan Nehren yn Cochem sit. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 nov 2022, 09.27 (CET) :Goed dat jo my dêr op wize, mar ik fyn it al wat betiizjend. Ik haw it artikel [[Ortsgemeinde]] even oerlêzen nei oanlieding hjirfan (dat is ek in artikel fan jowes). Dêr stiet net hielendal wat jo hjirboppe stelle. Der stiet: "''Ortsgemeinden hawwe gjin eigen bestjoer'' [...] ''De Verbandsgemeindeverwaltung'' [...] ''draacht'' [...] ''de bestjoersferantwurdlikens fan de Ortsgemeinden yn harren namme en yn harren opdracht. Hja'' [de Verbandsgemeinde, nim ik oan] ''binne lykwols bûn oan de besluten fan de gemeenterieden en de boargemaster fan de Ortsgemeinden.''" Hoe kinne Ortsgemeinden no wol in boargemaster en in gemeenteried hawwe, mar gjin eigen bestjoer? Of bedoele jo mei bestjoer in eigen amtlik apparaat? Want dat is neffens my hiel wat oars. Dan komme je yn in selde soarte fan sitewaasje dêr't Dantumadiel ek yn ferkeart, dat in jiermannich lyn syn eigen amtners fuortdien hat en alles fia de amtlike stân fan Noardeast-Fryslân docht (ta wjerssidich sjegryn, haw ik begrepen). Mar Dantumadiel wurdt dúdlik wol as gemeente beskôge. Hoe rime jo dat mei wat jo hjirboppe sizze? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 22 nov 2022, 01.38 (CET) ::It is ek hiel betiizgjend en in ''Verbandsgemeinde'' is yn de iene dielsteat wer wat oars regele as yn de oare (faaks kinne der ek noch wol ferskillen wêze tusken Verbandsgemeinden yn ien en itselde bûnslân). Yn it gefal fan Cochem (Rynlân-Palts) is it sa: Cochem is it haadplak fan de Verbandsgemeinde. Dêr sit it amtlik apparaat. Om it noch wat yngewikkelder te meitsjen: ek de Verbandsgemeinde Cochem hat in ''Bürgemeister'' (net ehrenamtlich, dus betelle) en in keazen ''Verbandsgemeinderat'' (ehrenamtlich/frijwillich), dy't yn Cochem gearkomt. Elts doarp (''Ortsteil'') hat in keazen ''Bürgemeister'' (ehrenamtlich) en in ried mei in beheind foech, dy't kontakt ûnderhâldt mei it apparaat. In ''Ortsbürgermeister'' wurdt earne oars wer ''Ortsvorsteher'' neamt. Hy of sy sit de ''Ortschaftsrat'' foar. Rynlân-Palts hat by de weryndielings fan de jierren 1970 foar Verbandsgemeinden keazen om de faak lytse plakken noch safolle mooglik selstannich te hâlden, wylst yn oare dielsteaten sokke plakken harren selstannigens folslein kwyt rekken. Jo begripe, plakjes mei somtiden noch gjin 300 ynwenners kinne yn ús betsjutting fan it wurd nea in gemeente wêze, mar yn ferlikening mei ús doarpsbelangen hawwe hja wol mear yn te bringen. Miskien moat ik de lemma's eefkes nei sjen oft it wat dúdliker omskreaun wurde kin, want sa is dat dan net goed (''Gemeinde'' en ''Ort'' wurde yn it Dútsk faak troch inoar brûkt en dêrom giet der by it oersetten somtiden ek wol ris mis). It systeem wurket sa ek by bygelyks guon stêden: de stêd Boppard hat 10 'Ortsbezirke' (it Ortsbezirk Boppard is dan wer ûnder te ferdielen yn twa Ortsteile). Elts Ortsbezirk hat ek wer in eigen Ortsvorsteher mei in ried, dy't de ynwenners fia de regionale krante ynformearret oer de gong fan saken. Mar dat makket it doarp noch gjin gemeente yn ús betsjutting. Somtiden wurde dy doarpkes ek noch as ''Stadtteil'' oantsjut, wylst wy yn ús tinken by it wurd stedsdiel in hiele oare foarstelling fan saken hawwe. Mar sa'k sei, it is en bliuwt in tizeboel. Ik wachtsje earst jo reaksje noch eefkes ôf, faaks hawwe jo ek noch wat ta te foegjen en dan sil ik dêrnei besykje mear dúdlikens oan te bringen. Wat Dantumadiel oanbelanget: foar safier ik wit hawwe Dantumadiel en Noardeast-Fryslân op it stuit tegearre ien amtlike organisaasje (dat skielk wer feroaret want de boel wurdt wer út inoar skuord). Dus Dantumadiel hat wol amtners, mar tegearre mei NE-Fryslân. Dat is krekt wat oars as dat alles fia de amtlike stân fan Noardeast-Fryslân giet. Hoe't soks giet mei de sinteraasje wit ik net, mar Dantumadiel sil syn oandiel ek betelje moatte. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 22 nov 2022, 10.33 (CET) :::Goeie @[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] en @[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]], tanke Romke foar de útlis. Faaks kin der op de side [[Gemeente (Dútslân)]] wat mear útlis, sa't dy't jo hjir boppe jouwe, oanfolle wurde kinne. It is yndie wis in grutte tizeboel dêr by de Dútsers. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 22 nov 2022, 18.34 (CET) :::{{Ping|RomkeHoekstra}} Tige tank foar de lange útlis. It stiet my noch hieltyd net alhiel klear foar de geast, mar sa't jo sizze, it is ek wol in tizeboel. Wat my wol dúdlik wurden is, is dat jo jo deryn ferdjippe hawwe en der mear fan witte as ik. Dat ''Ortsgemeinden'' gjin gemeenten binne, sil ik dêrom mar fan jo oannimme. Ik moat al sizze, mei jo útspraak "''plakjes mei somtiden noch gjin 300 ynwenners kinne yn ús betsjutting fan it wurd nea in gemeente wêze''" bin ik it net iens. Jo ferjitte dêrby dat oant 1984 ek sokke gemeenten yn Fryslân bestien hawwe. De "stêd" Sleat wie in folslein selsstannige gemeente mei noch gjin 600 ynwenners. En Skiermûntseach hat no trouwens noch mar om ende by de 900 ynwenners. Wat Dantumadiel oangiet, ik tocht dat Dantumadiel it wurk útbestege hie oan it amtlik apparaat dat folslein fan N.E.F. wie, mar dat kin ik ferkeard begrepen hawwe. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 23 nov 2022, 01.49 (CET) ::::Wat my oanbelanget hat in (boargerlike) gemeente in gemeente- of in stedhûs. Skier hat in gemeentehûs (as Skier gjin eilân wie, mar op 'e wâl lei, soe dat grif oars wêze). Sleat hie in stedhûs (mar dan moatte wy wol teminsten 38 jier tebek en sels foar dy tiid wie Sleat as gemeente al útsûnderlik lyts). Dêrnjonken hat in (boargerlike) gemeente in profesjonele organisaasje. Sa hat Skier (en hie Sleat) in amtlik apparaat mei in betelle kolleezje fan B&W. Dat binne hiele grutte ferskillen mei in Ortsgemeinde, dat suver en allinne op frijwilligers driuwt. Lykas by ús Doarpsbelang, ek al hat de Ortvorsteher/Bürgemeister folle mear foech as de foarsitter fan Doarpsbelang. De Ortsgemeinde hat dus gjin eigen gemeentehûs, gjin profesjoneel bestjoer, gjin eigen amtlik apparaat en ek it takenpakket fan in Ortsgemeinde is folle beheinder as dat fan ús gemeente. No kinne ek ús gemeenten taken útbesteegje, mar hja binne dêr frij yn, wylst in Ortsgemeinde altiten bûn is oan de ôfspraken mei de Verbandsgemeinde. Ik ha 300 ynwenners neamd, mar ik soe ek 100 skriuwe kinne, want sokke Ortsgemeinden binne der ek by it soad. Foar my binne de ferskillen te grut om in Ortsgemeinde ien op ien as 'gemeente' oer te setten (it wurdsje Ort wurdt by dy oersetting boppedat net meinommen) en dan yn de Kategory:Gemeente yn Rynlân-Palts op te nimmen. Ik tink dat dêr de betreffende Verbandsgemeinde yn kategorisearre wurde moat, wylst de Ortsgemeinde gewoan yn de Kategory:Plak yn Rynlân-Palts heart te stean. Mar begryp my goed, ik wol neat opkringe as jo dêr in oar idee oer ha is dat ek goed hear. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 23 nov 2022, 12.08 (CET) :::::Is dat alwer 38 jier lyn? Krammele, ik kin it my noch herinnerje as de sprekwurdlike dei fan juster. Ik leau, ik reitsje op jierren. :-) Mar hawar, jo hawwe jo saak goed bepleite en ik sil net wer ''Ortsgemeinden'' yn 'e kategory:gemeente fan sus-en-sa dwaan. Ik hie gjin idee dat se it dêr yn Dútslân sa yngewikkeld regele hiene. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 nov 2022, 01.05 (CET) ::::::Haha, de tiid hâldt gjin skoft Ieneach, mar wat de Ortsgemeinde oanbelanget bliuwt dat in kwestje fan ynterpretearjen. De ien sjocht der wat oars nei as de oar. By de Nederlânsktalige wikipedia fine se it neffens my wol in gemeente, mar oft dêr ek diskusje oer west hat wit ik net, mar dat makket my fierders ek neat út. Ik ha no in beskriuwing fan de Verbandsgemeinde by de Verbandsgemeinde Bernkastel-Kues set. Wolle jo dêr noch eefkes nei sjen? As it jo sa dúdlik is, dan set ik it ek by oare Verbandsgemeinden en pas ik it lemma oer de Ortsgemeinde ek sa oan. En it liket moai, dy selsstannigens, mar it is dêr somtiden ek in gegriem hear en it wol net sizze dat it sa better wurket as by ús. Wat ik bygelyks ek hiel frjemd fyn is dat sels de ried fan de Verbandsgemeinde út frijwilligers bestiet. En no sille hja grif ûnkosten fergoede krije, mar ik freegje my ôf hoelang dat sa'n systeem it úthâldt. Foar dy lytsere plakjes mei faak in fergrizende befolking sil it ek net altiten maklik wêze en fyn in geskikte Ortsvorsteher.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 25 nov 2022, 09.19 (CET) :::::::Ik haw even nei dy beskriuwing sjoen, en dy liket my poerbêst ta. Dúdlik en net al te lang. Mar ik fyn al dat er op it ferkearde plak stiet. Ik fyn dat dy beskriuwing op 'e side [[Verbandsgemeinde]] heart te stean. Op 'e side fan 'e ûnderskate Verbandsgemeinden heart in link nei de side Verbandsgemeinde te stean (stiet der ek) en miskien in koarte taheakke fan in pear wurden tusken heakjes efter de term, bgl. "blablabla is in [[Verbandsgemeinde]] (in gemeente dy't út ferskate [[Ortsgemeinde]]n bestiet) blablabla". Dan is neffens my fierder oan 'e lêzer om dêr of wol of net mear ynformaasje oer te sykjen troch op 'e link te klikken. Sa't jo it no by Bernkastel-Kues hawwe, giet it mearendiel fan 'e tekst eins oer in oar ûnderwerp (nammentlik wat in Verbandsgemeinde is), ynstee fan oer dy spesifike Verbandsgemeinde. Ik hoopje dat jo opmurken hawwe dat ik hjirboppe hieltyd skreaun haw "ik fyn". Dit is dus in miening en jo kinne in oare miening hawwe. Ik wol jo op dit stik net de wet foarskriuwe. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 26 nov 2022, 01.45 (CET) ==Pingen== {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}Eefkes om te besykjen. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 3 jan 2023, 18.25 (CET) :Ja, hear, it wurket. O, trouwens, wat ik noch net sein hie: as jo mear as ien meidogger tagelyk pinge wolle, kinne jo dat sa dwaan: <nowiki>{{Ping|Namme Meidogger|Namme Meidogger|Namme Meidogger|Namme Meidogger}}</nowiki> en sa fierder. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jan 2023, 18.27 (CET) ::Yn oarder! [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 3 jan 2023, 18.33 (CET) ==Belgyske plakken/gemeenten== Goeie. Ik haw de plakken en gemeenten yn Belgje no by de kategoryen nei provinsje yndield ynstee fan inkeld nei gewest. Ik tink, ik sil jo dêr even op wize om't jo de lêste dagen nochal warber west hawwe mei artikels oer Belgyske plakken. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 mrt 2023, 16.37 (CET) :Bêst genôch. Ik sil der rekken mei hâlde.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 mrt 2023, 19.56 (CET) ==Posysjekaarten== {{Ping|Kneppelfreed|Ieneach fan 'e Esk}} De [[Berjocht:Posysjekaart Doardt-Sintrum|Posysjekaart Doardt-Sintrum]] en dy fan [[Berjocht:Posysjekaart Sint-Niklaas|Sint-Niklaas]] wurkje alle twa net. Ik sjoch tink wat oer de holle en sil earne wol wat ferkeard dien ha, mar witte jimme wat? : Goeie {{Ping|RomkeHoekstra}}, ik tink jo hawwe de ferkearde koördinaten brûkt, lykas [https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Grutte%20Tsjerke%20(Doardt)&curid=154742&diff=1113455&oldid=1113376 hjir]. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 21 mrt 2023, 03.16 (CET) ::Knap ûnoazel fan my, ik socht de fout yn it gefal fan Doardt by de posysjekaart om't dy fan Sint-Niklaas ek net wurke. Dat ik tocht ik doch wat net goed mei it opfieren fan dy kaarten. Mar Sint-Niklaas wurket ek nei kontrole fan de koördinaten noch jimmeroan net.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 mrt 2023, 07.59 (CET) :::Aapart, want ik haw de posysjekaart fan Sint-Niklaas deryn set by [[Kastiel Walburg (Sint-Niklaas)]] en de [[Witte Molen (Sint-Niklaas)]], en by my wurket er prima. Brûke jo de goede namme fan 'e kaart wol? Dus bgl. net '''Sint Niklaas''' mar '''Sint-Niklaas''', want in minuskúl ferskil yn 'e stavering kin de hiele boel bedjerre. Oars soe ik net witte wat der misgien wêze kin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 21 mrt 2023, 15.07 (CET) ::::Sorry mannen foar de drokte dy't ik jim besoarge ha. Ik hie by Sint-Niklaas as namme [[Sint-Niklaas (plak)]] brûkt, sa't dat yn it fjild fan de namme stiet. Mar it is oplost no. Tige tank alletwa!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 mrt 2023, 17.27 (CET) :::::Ah, sjoch, dêr ha je it al. No, mar dat makket neat út, hear. Ik haw sels ek wolris nuvere flaters makke, dat oerkomt eltsenien. As it net minder wurdt, dan mei it hinnebrûze. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 21 mrt 2023, 20.57 (CET) :::Neat te rêden hear. Bin bliid dat we helpe koene. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 22 mrt 2023, 05.03 (CET) == Navigaasjebalke West-Flaanderen == Hoi @[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], ik haw even in navigaasjebalke [[Berjocht:GemeentenWest-Flaanderen]] oanmakke. Sûnt jo de lêste tiden warber binne mei it oanmeitsjen oer siden fan plakken en gemeenten yn West-Flaanderen, tocht ik dat sa'n navigaasjebalke ûnderoan de side wol handich wêze soe. Dus as jo in nije side oanmeitsje soene jo asjebleaft <nowiki>{{GemeentenWest-Flaanderen}}</nowiki> sette kinne. Tige tank. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 1 apr 2023, 00.00 (CEST) : Hartstikke moai. Ek bedankt!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 apr 2023, 08.16 (CEST) == Wjelsryp == {{Ping|Drewes}}:Wolle jo eefkes by it [[Oerlis:Wjelsryp]] sjen? [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 20 aug 2023, 08.29 (CEST) == Fulkaan yn Nederlân == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Wolle jo hjir eefkes nei de Kategory:Fulkaan yn Nederlân sjen? Nederlân hat fulkanen, mar twa yn 'e kategory (Mount Scenery en The Quill) lizze wol yn it keninkryk, mar net yn Nederlân. :Sorry, dit is even by my lâns gien. Ik haw hjir frjemd genôch ek gjin 'ping' fan krigen, hoewol't jo dy hjir wol by set hawwe. Hoe dan ek, Sint-Eustasius en Saba hawwe de status fan bysûndere gemeenten fan Nederlân, en binne net (lykas Kurasau, Arûba en Sint-Marten) aparte lannen binnen it keninkryk, dat dêrom haw ik it sa dien. Ik kin der noch wol even in kategory fan Karibysk Nederlân tusken sette. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 sep 2023, 09.28 (CEST) ::Bêst genôch! Ik tink dat soks wol goed is, want as jo net bestjoerlik mar geografysk besjogge lizze Sint-Eustasius en Saba net yn Nederlân.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 sep 2023, 09.34 (CEST) == Kategory:Lânseigen fauna yn .... == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Ik sjoch dat jo per lân in aparte kategory tafoegje, dêr't in bist lânseigen is. Ik ha dêr hielendal neat op tsjin hear, mar earlik sein fyn ik it sels in soad wurk om nei te gean yn hokker lannen in bist krekt foarkomt. Boppedat wolle de grinzen fan in ferspriedingsgebiet fan in bist noch wol ris fluktuearje. Foar Fryslân soe ik my noch wol in eigen kategory foarstelle kinne, mar is it foar de rest net handiger om de fersprieding fan in bist wat algemiener te hâlden, lykas in kategory foar in kontinint en/of in biotooptype? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 18 nov 2023, 11.16 (CET) :Goejûn. Tsja, ik kin net sizze dat der gjin wurk yn sit, mar je hoege der oer it algemien net folle foar út te sykjen, want de ferspriedingskaartsjes binne dúdlik. En as Commons net sa'n kaartsje hat, is der oer it algemien wol ien op Google te finen (sykje op 'e ôfdieling "Afbeeldingen" en dan de Latynske namme fan it bist yntype mei "range" of "area" derefter). Ik haw in sjabloan mei alle kategoryen fan Lânseigen fauna yn ..., dêr't ik lannen út weiskrasse kin ynstee fan alle lannen yntype te hoegen. Dat is wol de handichste metoade. As jo der priis op stelle, kin ik jo dat wol jaan. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 18 nov 2023, 22.52 (CET)--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 nov 2023, 08.27 (CET) :Noch even wat oars: by de krúsbek hawwe jo ek de fersprieding ûnder it kopke biotoop beflapt, mar dat binne wol twa hiel ferskillende dingen. It biotoop is it soarte gebiet (berchtme, wâld, flakte) dêr't in bist libbet. Dat hat yn prinsipe net direkt wat út te stean mei de geografyske distribúsje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 18 nov 2023, 23.44 (CET) ::Ja dat wie dan in fersin want in biotoop is yndied net itselde as de geografyske fersprieding, al sil it biotoop wol yn de geografyske fersprieding oanwêzich wêze moatte.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 nov 2023, 08.27 (CET) {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} En dan haw ik noch in fraachje en miskien witte jo de oplossing: nei't ik de ferspriedingskaart/it lûdsfragmint fan 'e fûgel yn 'e ynfobox sette, feroare de layout fan de ynfoboks op 'e mobyl. De gegevens steane allegear tsjin de lofter kant fan it kader en rjochts ûnstiet der binnen it kader in wyt flak. Witte jo hoe't dat kin? Sûnder de ferspriedingskaart/it lûdsfragmint stiet alles kreas yn 'e midden, lykas ek by de oare talen.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 18 nov 2023, 21.55 (CET) :Hmm. Ik brûk sels de mobile tillefoan net foar ynternet (dat kin ek net iens op dy fan my), dat ik kin dit effekt sels net sjen. Mar ik fermoedzje dat it komt om't de lânkaart links útlinet. En dat haw ik sa dien omdat as je de lânkaart sintrearje, dan wurdt de bygeande leginda ek sintrearre en dan steane de fjouwerkantsjes mei kleuren allegear skots en skeef ûnderinoar. Prebearje it ris mei allinne it lûdsfragmint mar sûnder lânkaart. As it dan goed is, dan sil it yndie wol lizze oan wat ik hjirboppe beskriuw. Ik wit eins net wat ik dêr oan dwaan moat. Ik haw besocht de tekst links út te lynjen as de lânkaart sintrearre is, mar dat krij ik net foarinoar. Oarsom wol, dat sadwaande. Ik sil der nochris even oer neitinke. Kinne jo my fertelle hokker lemma's spesifyk nei links treaun wurde? Want de taksonomy soe yn prinsipe gewoan stean bliuwe moatte dêr't it stiet. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 18 nov 2023, 23.23 (CET) ::Ik sil noch eefkes in fûgeltsje beskriuwe en sjen hoe't it sûnder de kaart giet.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 nov 2023, 08.27 (CET) ::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Ik ha fan 'e moarn de [[Tûfmies]] skrean en it sawol sûnder kaart as it sûnder lûdsfragmint besocht, mar der feroaret neat. Der bliuwt likegoed rjochts in wyt flak binnen it kader. Ik tink dat it earne oars oan leit. By [[Berjocht:Universele ynfoboks bisteryk]] giet it goed, mar dêr past gjin kaart yn. Mar sawol by [[Berjocht:Bistesoarte]] as [[Berjocht:Soarte]] en it [[Berjocht:Biste-ûndersoarte]] slút op 'e mobyl it kader oan 'e rjochter kant net moai oan en ûnstiet der in stik wyt tusken de ynformaasje en it kader.-[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 nov 2023, 13.30 (CET) :::Huh. Wat apart. As [[:Berjocht:Soarte]] it ek hat, dan kin it net lizze oan wat ik hjirboppe neamde. It is wol ferhipte ferfelend, mar dan soe ik net witte wêr't it oan leit. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 nov 2023, 18.22 (CET) :::Ik haw ris even sitten te sykjen en ik haw ûntdutsen dat Wikipedia ek in mobile ferzje hat. Nea witten. As jo in side iepenjen, bgl. [[krúsbek]], stiet hielendal ûnderoan, ûnder de kategoryen en bûten it ramt fan 'e artikeltekst: ::::Dizze side is it lêst bewurke op 18 nov 2023 om 23.52. ::::De tekst is beskikber ûnder de lisinsje Creative Commons Nammefermelding-Lyk diele; der kinne oanfoljende betingsten fan tapassing wêze. Sjoch de Gebrûksbetingsten foar mear ynformaasje. ::::Privacybelied Oer Wikipedy Foarbehâld Gedrachskoade Untwikkelders Statistiken Taljochting koekjes Mobile ferzje :::De ûnderste regel is in rige keppelings. De lêste keppeling jout in ferzje dy't gaadlik is foar mobile tillefoans. As jo dy ferzje oansette, helpt dat ek? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 nov 2023, 18.36 (CET) ::::Nee, ik hie de mobile ferzje al oan stean en krekt dan docht er sa. As ik de PC-ferzje oanset dan krij ik deselde layout fan 'e ynfoboks as op 'e pc, mar yn hiele skiterige letters en de de mobile ferzje is op 'e mobyl fansels dúdliker. It nuvere is dus dat de iene ynfoboks wol goed op de mobyl ferskynt en de oare net. Miskien wit {{Ping|Kneppelfreed}} ried?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 nov 2023, 21.22 (CET) :::::@[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]],@[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]], tsja, ik wit it suver ek net. Ik brûk de mobile ferzje hast ek nea. It ferskil sit him yn de ynfoboksen. It [[Berjocht:Universele ynfoboks bisteryk]] seit it al: it is in universele ynfoboks en dêr is it probleem net. De oare ynfoboksen: [[Berjocht:Bistesoarte]], [[Berjocht:Soarte]] en [[Berjocht:Biste-ûndersoarte]] binne deselde soarten ynfoboksen en dêr spilet it probleem al. Ik haw al even oan it prutsen west, ik tink Ieneach hat deselde dingen besocht dy't ik oan it útbepearjen wie, mar it giet my no al suver boppe de pet. Miskien is der noch in oare techneut hjir? @[[Meidogger:Wutsje|Wutsje]]? Soene jo it witte? [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 19 nov 2023, 22.40 (CET) ::::::{{Ping|RomkeHoekstra|Kneppelfreed}} As it probleem by alle ynfoboksen spilet dy't net gebrûk meitsje fan 'e universele/generike lay-out, dan moat dit probleem ek op oare Wikipedyen spylje. Dan liket it my in probleem ta dat sintraal troch Wikimedia oplost wurde moat. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 20 nov 2023, 00.43 (CET) :::::::It kloppet wat Kneppelfreed seit, it spilet net by de universele ynfoboksen. Ik ha ek noch nei oare ynfoboksen sjoen en by it [[Berjocht:Ynfoboks provinsje fan Noarwegen]] of it [[Berjocht:Plantesoarte]] sjogge jo itselde ferhaal. By it [[Linnaeusklokje]] is rjochts bygelyks in hiel soad wyt, by [[Akershus]] is ek wyt, mar wat minder om't de ôfbylden dêr tink ik mear de breedte yn geane. Mar yn beide gallen slút it kader oan 'e rjochter kant net moai oan. Ik sjoch dat net by de Nederlânske wiki as sy dêr ôfwike fan 'e universele/generike lay-out. Dan mar it [[Berjocht:Universele ynfoboks bisteryk]] oanpasse en ús safolle mooglik oan 'e universele/generike lay-out hâlde?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 20 nov 2023, 08.53 (CET) ::::::::Dat fyn ik gjin oplossing. It [[:Berjocht:Universele ynfoboks bisteryk]] is net bedoeld foar soarten, mar foar hegere taksonomyske groepen, lykas skiften en famyljes en skaaien. Foar soarten en ûndersoarten fan bisten, planten en skimmels soene dan folslein nije ynfoboksen ûntwurpen wurde moatte. Mar dat feroaret dan likegoed noch neat oan 'e tûzenen artikels op 'e Wikipedy dy't gebrûk meitsje fan in net-generike ynfoboks. Dy soene dan allegear hânmjittich ferfongen wurde moatte. Dêr is gjin begjinnensein oan en boppedat is it ek noch rotwurk om te dwaan. We binne hjir allegearre mar út aardichheid oan 'e gong en wurde net betelle. Soks kin net fan frijwilligers frege wurde. Ik fyn, it moat sintraal oplost wurde sadat gewoane ynfoboksen ek op 'e mobile tillefoan ta har rjocht komme, of oars is it spitich mar dan is it net oars. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 20 nov 2023, 17.43 (CET) :::::::::Ik bin it mei Ieneach iens. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 20 nov 2023, 17.46 (CET) ::::::::::Bêst, mar mocht it sintraal net slagje dan kin der dochs gewoan njonken de besteande in universele ynfoboks oanmakke wurde foar de nije lemma's? En hoe giet it no fierder, is der immen fan 'e behearders dy't kontakt opnimt mei wiki?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 20 nov 2023, 17.57 (CET) :::::::::::Ik haw ris even sjoen wat de mooglikheden binne troch in nije universele ynfoboks oan te meitsjen. Ik tocht, miskien as ik alle lemma's presys deselde namme jou as yn 'e al besteande boks, dat we it spul dan gewoan trochwize kinne sûnder der fierder oan te kommen, mar dat wurket net. Je kinne it gedoch wol wat ferlytsje, mar je moatte noch altyd by alle artikels lâns om hânmjittich dingen te feroarjen. Noch mar ris even oer neitinke. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 20 nov 2023, 20.12 (CET) :::::::::::{{Ping|RomkeHoekstra|Kneppelfreed}} Wat jo lêste fraach oangiet, Romke, ik wit net hoe't dit fierder moat. Ik haw ris eefkes socht, mar ik kin gjin "loket" fine dêr't wy by Wikimedia mei soksoarte swierrichheden telâne kinne. Al wie dat der wol, dan kin ik it probleem noch net oanjaan, want ik haw it net mei eigen eagen sjoen. Ik haw niis de mobile ferzje ris iepene op 'e laptop, mar by my is der dan hielendal neat mis mei de ynfoboksen. It probleem liket beheind te wêzen ta it gebrûk fan 'e mobile ferzje op 'e mobile tillefoan. En dat kin ik net sjen, want ik haw in tillefoan dêr't je allinnich mar mei belje en tekste kinne. Miskien kinne we earst ris ôfwachtsje oft {{Ping|Wutsje}} wit hoe't soks op nl: om en ta giet en oft der in plak is by Wikimedia dêr't je mei sokke dingen hinne kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 20 nov 2023, 23.30 (CET) ::::::::::::{{Ping|RomkeHoekstra|Kneppelfreed|Wutsje}}Ja, it spilet allinne op 'e mobile ferzje fan 'e mobyl, mar dat hie ik leauw 'k al skreaun. Op 'e tablet is ek neat mis. It is dus ek net in hiel grut probleem, alles stiet der wol op, mar moai is it net. Om't de smartphone foar ynternetten hjoed-de-dei yn 'e frije tiid wol in hiel soad brûkt wurdt, soe it moai wêze as it dochs oplost wurdt. Wy wachtsje eefkes Wutsje ôf en oars meitsje ik yn alle gefallen foar de fûgels wol eefkes in universele ynfoboks en dan gean ik dêrmei fierder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 nov 2023, 08.28 (CET) :::::::::::::Lestich foar my is dat ik dit probleem op myn âld Nokia net reproduseare kin en dat ik dus ek gjin idee haw wêr't de oplossing socht wurde moat. Faaks is it wat en stel de fraach ris op [[:nl:WP:SHEIC]]. Dêr is it nea tige drok, mar dy side wurdt yn de gaten hâlden troch wat lju dy't der ferstân fan hawwe en dy't oaren altyd wol helpe wolle. [[User:Wutsje|Wutsje]] 21 nov 2023, 09.03 (CET) ::::::::::::::{{Ping|RomkeHoekstra|Kneppelfreed}} Om't ik it probleem, krekt as Wutsje, sels net sjen kin, sil ien fan jimme by it troch Wutsje oanjûne adres om rie freegje moatte. Dat fielt in bytsje as oft ik it probleem ôfsko, mar ik kin dus net omskriuwe wat der mis is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 21 nov 2023, 22.23 (CET) == Eventuele nije ynfoboks foar bistesoarten == Ik meitsje hjir mar even in nije diskusje fan, oars snijt it ûnder yn 'e lawine fan reäksjes en reäksjes op reäksjes hjirboppe. Jo sizze dêr: "''Wy wachtsje eefkes Wutsje ôf en oars meitsje ik yn alle gefallen foar de fûgels wol eefkes in universele ynfoboks en dan gean ik dêrmei fierder.''" Ik moat earlik sizze dat ik it hiel spitich fine soe as foar fûgels no in oare ynfoboks yn gebrûk komt as foar oare bisten. Dat liket my hielendal net nedich. As de rie fan Wutsje neat opsmyt en jo wolle graach dochs in universele ynfoboks hawwe, dan stel ik foar dat we dêr tegearre ris oer gear geane. Ik hie justerjûn al ien makke, mar dat wie om te sjen oft we de hiele boel yn ien kear oersette kinne fan net-generyk nei universeel, dus sûnder hânmjittich bybeunen op alle siden dy't de ynfoboks no brûke. Ik kin jo fertelle: dat slagget net, we moatte hoe dan ek dingen hânmjittich oanpasse. Mar as der dochs in nije ynfoboks komme moat, haw ik ek noch wol in pear ektra dingen dy't ik wol oars hawwe wol. Litte we yn elts gefal ien ynfoboks hâlde foar alle bistesoarten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 21 nov 2023, 22.31 (CET) :{{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Dêr kin ik my goed yn fine hear, ik ha hjirboppe wol "fûgels" skreaun, mar dat kaam eins mear om't ik fan 'e bisten oant no ta eins allinne oer fûgels skriuw en jo ha gelyk: der kin dan better ien komme foar alle bisten. :{{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Kneppelfreed|Wutsje}}:Ik ha op [[:nl:Wikipedia:SHEIC]] ûnder it kopke "Probleem bij niet-universele sjablonen bij Friestalige wiki" de fraach útset as ien in oplossing hat. Mar eefkes ôfwachtsje of der in reaksje komt. ::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Kneppelfreed|Wutsje}}Ik ha yntusken in andert krige en ha de tekst eefkes hjirhinne kopiëarre: <br> ::''Dat is omdat deze infobox niet de class="infobox" annotatie heeft. De software kan ze daardoor niet herkennen en niet de styling en speciale gedragingen geven die infoboxen normaal hebben. Je kan dus het beste class=infobox toevoegen aan het sjabloon. Er zit sowieso nog wel wat verbeteringen daar. Geen gebruik van table headings and captions, valign en align welken niet langer door browsers worden herkend. Ziet er een beetje 2005 uit ;) TheDJ (overleg) 22 nov 2023 13:35 (CET)''<br> ::Ik doar der net al tefolle mei om te griemen, dus ik hoopje dat immen fan jim der mei út 'e fuotten kin.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 22 nov 2023, 19.37 (CET) ::@[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], @[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]], en @[[Meidogger:Wutsje|Wutsje]], tige tank Romke dat jo it inisjatyf nommen hawwe it even op [[:nl:Wikipedia:SHEIC]] te melden. Ja ik wol my dêr ek net tefolle oan weagje en griem mei dy ynfoboksen om. It neidiel is dat wy sadwaande op dizze wikipedy stadichoan mei ferâldere materiaal oan it wurkjen binne. Neffens in soad oare wiki's rinne we op technysk mêd efteroan. Sels lytseren as de Noardfryske, Platdútske, Nedersaksyske en Limburchske wiki's binne wat dat oanbelanget wat foarliker as uzes. Ik haw besocht mei de posysjekaarten, de berjochten mei statistiken en de berjochten "cite web", "cite book" (dat makket it ynfoegjen fan boarnen wat makliker) it bewurkjen in bytsje makliker te meitsjen. Ien ding dy't we faaks dwaan kinne, is om nije ynfoboksen te meitsjen en dy fan bygelyks de Nederlânske wiki oerkopiearje en oanpasse oan ús wiki, sa't ik dien hie mei dy niisneamde berjochten. Om nou by alle bistesiden dy ynfoboksen te ferfangen haw ik lykwols ek gjin nocht oan want dêr sil dan sa'n ûnbidige bealch fol wurk yn sitte, dêr't ik tink nimmen fan ús op sit te wachtsjen. We kinne dan faaks nije siden en dêr de nije ynfoboksen by brûke. Om dy nije ynfoboksen fan in oare wiki te meitsjen, dat falt ek net altyd ta en benammen mei dy lêste fan "cite web" ensfth smiet my noch wol de nedige argewaasje op en it is noch hieltyd net folslein yn oarder. De [[:Kategory:Berjochten boarne]] komt mei op de keppele siden te stean en ik wit net hoe't ik dat feroarje moat, want ik haw my dêr al blyn sitte te staren. En doe fûn ik út dat de Ingelsktalige parameters fan "cite web" hjir al wurken. Dus dat wie suver noch om 'e nocht. No net hielendal, want no kinne ek Frysktalige parameters brûkt wurde. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 22 nov 2023, 21.46 (CET) :::Ik tink dat it goed is dat wy meiïnoar der eefkes oer te set moatte hoe't wy dat oanpakke. Dus net yn 't wylde wei en elts docht mar wat, faaks is it goed om earst in ynventarisaasje te meitsjen fan 'e ynfoboksen dy't oanpast wurde moatte (want miskien binne der wol mear). Of tinke jimme oars?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 22 nov 2023, 22.10 (CET) ::::Nee, dat is wol in goed idee, mar, ûngeduldich dat ik bin, wol ik earst wolris witte oft dizze rie dy't we krigen hawwe no wurket. Ik haw in stikje koade fan [[:Berjocht:Ynfoboks generyk]] stellen (dêr't alle universele ynfoboksen op draaie, dus dêr is it goed) en dat ynplakt yn [[:Berjocht:Bistesoarte]]. Romke, soene jo noris op jo mobile tillefoan sjen kinne oft it euvel ferholpen is? As we seker witte dat dit wurket, kinne we wolris eefkes sjen hokker ynfoboksen dizze pleister ek noch op 'e wûne krije moatte. En mei "we" bedoel ik jo of Kneppelfreed, want sa't ik sei, sels kin ik it net sjen. As jimme dan sizze wêr't ik wêze moat, wol ik dêr wol herhelje wat ik no by Bistesoarte dien haw. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 23 nov 2023, 01.28 (CET) ::::En as it wurket, moatte wy net ferjitte dy man, TheDJ, te betankjen foar syn help, want as it sa relatyf ienfâldich op te lossen is, skeelt it ús in bealchfol wurk. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 23 nov 2023, 01.28 (CET) :::::It liket te wurkjen. Ik seach by bygelyks [[kloekswan]], dêr't it [[Berjocht:Bistesoarte]] brûkt waard gjin wite romte mear yn 'e ynfoboks op de mobile ferzje fan myn mobyl. By bygelyks it [[Berjocht:Soarte]] sit dy wite romte dêr noch wol. Tige moai dat jo dat fûn hawwe, Ieneach. As it by dy oare ynfoboksen ek sa giet soe ús dat yndie in bealchfol wurk besparje. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 23 nov 2023, 05.28 (CET) ::::::Ja it wurket en it sjocht der hiel goed út. Ien ding soe noch moaier kinne en dat is it lûdsfragmint dat ûnder it sintrearre plaatsje lofts útline stiet. Mar foar de rest sjocht it der no goed út en ik bin sa dik tefreden. Goed wurk mannen en tige tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 23 nov 2023, 06.45 (CET) {{Ping|RomkeHoekstra|Kneppelfreed}} Moai sa. Ik haw der juster wat mei sitte te prutsen oant ik de ynfoboks wer werom hie yn syn oarspronklik foarm, want troch inkeld class="infobox" ensfh. deryn te setten krige er wat in oare foarm. Mar ik tocht letter, miskien is dat eins wol moaier. Dat, wat fine jim? De ynfoboks mei dizze lay-out hâlde: {| class="toccolours vatop infobox" cellpadding="1" cellspacing="0" style="float:right; clear:right; width:250px; padding:0px; margin-left:0.5em;border: 1px solid #999999; color: #000; background-color: #F8F8F8; font-size:85%" ! align="center" bgcolor="#DAA520" | <big>{{PAGENAME}}</big> |- | align="center" width="250" | {{{Ofbyld}}} |- {{#if: {{{lûd|}}}| {{!}} {{!}} {{{lûd}}} {{!}}-}} |- ! align="center" bgcolor="#DAA520" | [[taksonomy]] |- | {| style="border:0; background-color: #F8F8F8" |- valign=top | '''[[ryk (taksonomy)|ryk]]:''' || {{{Ryk}}} |- valign=top | '''[[stamme (taksonomy)|stamme]]:''' || {{{Stamme}}} |- valign=top | '''[[klasse (taksonomy)|klasse]]:''' || {{{Klasse}}} |- valign=top | '''[[skift]]:''' || {{{Skift}}} |- valign=top | '''[[famylje (taksonomy)|famylje]]:''' || {{{Famylje}}} |- valign=top | '''[[skaai (taksonomy)|skaai]]:''' || {{{Skaai}}} |} |- ! align="center" bgcolor="#DAA520" | [[soarte]] |- ! align="center" | ''{{{Namme}}}'' |- | align="center" | <small>{{{Beskriuwer, jier}}}</small> |- | align="center" | {{{IUCN-status}}} |- ! align="center" bgcolor="#F8F8F8" | {{#if: {{{lânkaart|}}} | [[ferspriedingsgebiet]] }} |- | align="left" width="250" | {{{lânkaart}}} |} {{clearright}} of hawwe jim in foarkar foar dizze lay-out? {| class="toccolours vatop infobox" cellspacing="0" style="float:right;margin-left:0.5em;border: 1px solid #999999; color: #000; background-color: #F8F8F8; font-size:85%" ! align="center" bgcolor="#DAA520" | <big>{{PAGENAME}}</big> |- | align="center" width="250" | {{{Ofbyld}}} |- {{#if: {{{lûd|}}}| {{!}} {{!}} {{{lûd}}} {{!}}-}} |- ! align="center" bgcolor="#DAA520" | [[taksonomy]] |- | {| style="border:0; background-color: #F8F8F8" |- valign=top | '''[[ryk (taksonomy)|ryk]]:''' || {{{Ryk}}} |- valign=top | '''[[stamme (taksonomy)|stamme]]:''' || {{{Stamme}}} |- valign=top | '''[[klasse (taksonomy)|klasse]]:''' || {{{Klasse}}} |- valign=top | '''[[skift]]:''' || {{{Skift}}} |- valign=top | '''[[famylje (taksonomy)|famylje]]:''' || {{{Famylje}}} |- valign=top | '''[[skaai (taksonomy)|skaai]]:''' || {{{Skaai}}} |} |- ! align="center" bgcolor="#DAA520" | [[soarte]] |- ! align="center" | ''{{{Namme}}}'' |- | align="center" | <small>{{{Beskriuwer, jier}}}</small> |- | align="center" | {{{IUCN-status}}} |- ! align="center" bgcolor="#F8F8F8" | {{#if: {{{lânkaart|}}} | [[ferspriedingsgebiet]] }} |- | align="left" width="250" | {{{lânkaart}}} |} {{clearright}} Ik haw TheDJ ûnderwilens betanke foar syn help en ik haw ek útfûn hoe't dat lûdsfragmint sintrearre wurde kin. Dat dat soe no ek goed wêze moatte. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 23 nov 2023, 22.09 (CET) :{{Ping|Ieneach fan &#39;e Esk}} Earlik sein sjoch ik gjin ferskil tusken de ien en de oar.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 23 nov 2023, 22.09 (CET) ::Nee? By de boppeste ynfoboks sitte de rânen der strak omhinne: de kleure flakken reitsje de rânen. By de ûnderste sit der dochs al gau oardel mm romte tusken de rânen en kleure flakken yn. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 23 nov 2023, 22.12 (CET) :::@[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]], @[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], no hartstikke moai dat it oplost is. Tige tank. Myn lichte foarkar giet út nei de boppeste, mar as jim de foarkar foar de ûnderste hawwe, dan is it my ek wol goed. No kinne we dus wer in ein foarút! [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 24 nov 2023, 01.54 (CET) :::{{Ping|Ieneach fan &#39;e Esk}} Dat is om myn skerm net te sjen: yn beide gefallen reitsje de balken it kader en dat fyn ik ek it moaiste, dus as by jim der by de ûnderste romte tusken de balkjes en it kader sit dan soe ik mar foar de boppeste gean. ::::{{Ping|RomkeHoekstra|Kneppelfreed}} Ik haw noch in domme flater út it berjocht:bistesoarte helle dy't ik der sels oarspronklik yn programmearre hie. It wie my opfallen no't ik der hieltyd mei ompielde, en dan sit it my dwers, dat sadwaande. Dêrefteroan haw ik ek fuortendaliks de berjochten Biste-ûndersoarte, Plantesoarte en Skimmelsoarte deselde behanneling mar jûn dy't ik justerjûn oan Bistesoarte jûn hie, dat dy ynfoboksen moatte no ek goed wêze. Foar de rest wit ik it net oft der noch mear gebeure moat. As jim in ynfoboks tsjinkomme dy't noch net omlyk wol, dan moatte jim my mar even oan myn jaske lûke, dan sil ik dêr ek oer gear. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 24 nov 2023, 02.12 (CET) :::::Ik tink dat it wol goed is om alle net-generike ynfoboksen eefkes nei te rinnen. Ik wit net hoefolle of dat der binne, mar ik sjoch dêr de oankommende tiid wol eefkes nei en as ik wat tsjin kom lit ik wol eefkes fan my hearre.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 nov 2023, 08.07 (CET) ::::::It binne der op dit stuit sa te sjen [https://w.wiki/8GKD minder as hûndert]. [[User:Wutsje|Wutsje]] 25 nov 2023, 09.29 (CET) == Ynwenners Noardhollânske plakken == Goeie @[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], ik haw it berjocht [[Berjocht:Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners]] oanmakke. Mar hy is noch net folslein. Ik hie der allinnich mar de plakken fan de gemeente Skagen ynfoege. As jo in nije side meitsje fan in plak yn Noard-Hollân, moat dy earst [[Berjocht:Noard-Hollân ynwennertallen wenplakken|hjir]] even oan taheake wurde. Alfêst tige tank. Gr. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 3 mrt 2024, 23.10 (CET) :@[[Meidogger:Kneppelfreed]], goeie. Ik hie it justerjûn al sjoen, mar tocht moarn sjoch ik wol eefkes fierder. Moai wurk Kneppelfreed! Ik ha allinne eefkes in fraach: yn it [[Berjocht:Noard-Hollân ynwennertallen wenplakken|berjocht]] binne de ynwennertallen oant en mei 31.12.2021, wylst ''[https://allecijfers.nl/woonplaats/haringhuizen/ Alle Cijfers]'' de sifers al oant en mei 31.12.2023 ferwurke hat. Is dat om in reden?.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mrt 2024, 08.16 (CET) ::@[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], tige tank foar de kompliminten. De ynwennertallen binne fan it CBS dy't ik oernommen haw fan 'e Nederlânske wiki. Dy wiene noch fan 2021. Ik tink dat CBS de ynwennertallen ûnderwilens al oanpast hat. Sil der meikoarten ris even nei sjen. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 6 mrt 2024, 08.04 (CET) == Nuete ein == Goeie, RomkeHoekstra. Ik haw jo trochwizing fan [[nuete ein]] (sjoch [[:en:domestic duck]]) nei [[Aylesburyein]] wiske, om't de Aylesburyein mar ien fan withoefolle rassen fan 'e nuete ein is, sjoch [[:en:List of duck breeds]]. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2024, 00.01 (CET) :Ik soe in artikel skriuwe oer de nuete ein, mar it waard de Aylesbury-ein. Mar ik wist eefkes net hoe't ik dy trochferwizing der wer út helje moast. Ik tocht, ik sjoch moarn wol fierder . Mar jo hawwe it no al dien, dus betanke. Foar in oare kear: kin ik soks ek of is dat allinne in hanneling foar behearders--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 7 mrt 2024, 07.58 (CET)? ::Dat tink ik net. Ik tink dat it wiskjen fan siden in funksje is dy't oan behearders foarbeholden is. Mar ik haw it al sa lang dat ik it suver hast net iens mear wit. No ja, it is maklik te kontrolearjen. Dan moatte jo even in willekeurich artikel iepenje en sjen hokfoar tabblêden jo rjochtsboppe hawwe. Ik haw (f.l.n.rj.) "Lêze", "Bewurkje", "Skiednis besjen", dan it stjerke fan 'e folchlist, en "Mear". "Mear" is in útklapmenu dêr't ûnder sitte: "Wiskje", "Omneame" en "Skoattelje". No, skoattelje is yn elts gefal in ding dat allinnich behearders kinne, en tocht de oare beide ek, mar dat wit in net foar 100% seker. Mar goed, jo kinne fansels altyd eefkes in te wiskjen side fermelde op [[Wikipedy:Siden wiskje]], dan regelje Drewes, Kneppelfreed of ik it foar jo. Gjin probleem. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2024, 18.51 (CET) :::Ik kin wol omneame (dat hie ik nammers al dien mei de nuete ein), de rest net. As it wer foarkomt jou ik wol lûd.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 7 mrt 2024, 19.08 (CET) == Einheidsgemeinde == {{Ping|Kneppelfreed}} Wolle jo [[Einheitsgemeinde]] eefkes trochlêze? It is oerset fan it Dútske lemma en dêr stiet it nochal yngewikkeld. Miskien kinne jo it wat ienfâldiger útlizze, want it is nochal betizend. Lykas: "It begryp Einheitsgemeinde foar in selsstannige gemeente, benammen as er út meardere doarpen bestiet, dy't foar administrative doelen net mei op syn minst ien oare selsstannige gemeente ta in gruttere administrative ienheid oansletten is (bygelyks yn Nedersaksen in samtgemeinde - gearwurkingsgemeente) is yn guon dielsteaten wetlik fêstlein, wylst yn oare dielsteaten, sa as Beieren, foar in part net wetlik fêstlein is." Ek binne guon oersettings neffens my net hielendal korrekt, lykas de folgjende sin. Dêr is it wurd ''Bezeichnung'' as betsjuttenis oerset, wylst dat omskriuwing betsjut. It wurd ienheidsgemeinde hat yn Hessen en it Saarlân net in oare betsjuttenis, mar in oare namme. Ik wol it sels wol oanpasse, mar ek net tefolle yn jo wurk omgrieme. En sa binne der noch wat dinkjes.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 3 jun 2024, 09.09 (CEST) :@[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], goeie, ik ha it yndie fan it Dútske lemma oerset. Fiel jo frij as jo tinke dat dêr feroarings oan dien wurde moat. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 3 jun 2024, 17.15 (CEST) == Swarte readsturtsje == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Kneppelfreed|Drewes}} Wol ien fan jimme eefkes it [[swarte readsturtsje]] ferwiderje. Ik ha it mei fersin twa kear opslein. Yn it foar tank. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 6 jun 2024, 14.18 (CEST) == Donau-Ries == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Hoe't it kin wit ik net, mar ik woe [[Donau-Ries|Donau-Ries (Landkreis)]] omneame yn Donau-Ries. Wat dêrnei barde is dat de side omneamd waard en dat der tagelyk in kopy fan de side [[Donau-Ries (Landkreis)]] oanmakke is, dêr't ik sûnder erch op fierder wurke mei it útwreidzjen fan it lemma. Ik begryp net hoe 't ik dat hân ha, mar nei it opslaan fan 'e útwreiding ûntdekte ik dat. It handichste is tink dat de [[Donau-Ries|âlde side]] ferwidere wurdt, dan kin dêrnei (Landkreis) út de nij oanmakke side ferwidere wurde. Soene jo dat eefkes oppakke kinne? Yn 't foar tank.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jun 2024, 08.01 (CEST) :Drewes hat it yntusken al regele. Jo hoege neat mear te dwaan.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jun 2024, 22.59 (CEST) == Navigaasje == --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 sep 2024, 12.58 (CEST) {{Ping|Kneppelfreed}} By it meitsjen fan in navigaasjebalke (of hoe't sa'n ding mar hjit) fernuverje ik my wat dat alles oan inoar fêst skreaun wurdt (lykas: Berjocht:GemeenteHollânsKroan). Ik doch dat dus ek mar om't dat hjir wizânsje is, mar is dêr in spesjale reden foar? [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 aug 2024, 23.18 (CEST) :@[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], ja dat waard earst altyd sa dien, wêrom wit ik net, dus dêrom hie ik it ynearsten mar oanholden, mar it hoecht eins net. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 9 aug 2024, 01.51 (CEST) == Boarnen == Dei @[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], ik sjoch dat jo siden oanmeitsje middels oersetten. By guon Nederlânske siden steane dêr yndie gjin ferwizings nei boarnen ta. Wat ik meastal doch oangeande Nederlânske plakken sjoch ik altyd ek even op siden [https://www.plaatsengids.nl plaatsengids.nl] of op de doapssiden, as dy dêr binne. As dy aardich oerienkomme mei de nl wikiside, dan kinne jo dy boarnen eventueel taheakje. Gr. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 13 aug 2024, 20.24 (CEST) :{{Ping|Kneppelfreed}} Ik wit net wat der mei de Plaatsengids oan 'e hân is, mar ik kin der optheden net op komme. Jo wol? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 aug 2024, 21.33 (CEST) ::@[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], no dat is nuver. It liket dat de side fan 't ynternet ôfhelle is. Ik kin der op dit stuit no ek net op komme. Ris ôfwachtsje oft er wer werom komt. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 14 aug 2024, 08.31 (CEST) :{{Ping|Kneppelfreed}} Ja ik fyn it ek hiel nuver, mar it is al in wike of wat sa. Ik ha de side in soad brûkt foar ynformaasje by it beskriuwen fan plakken, mar it liket der op dat se de stekker der útlutsen ha.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 14 aug 2024, 08.35 (CEST) == Twa ynfoboksen ûnderinoar == {{Ping|Kneppelfreed|Ieneach fan 'e Esk}} Ik ha by [[Atos]] twa ynfoboksen ûnderinoar plakt ([[Berjocht:Universele ynfoboks gebiet|ien foar it gebiet]] en [[Berjocht:Ynfoboks wrâlderfgoed|ien foar UNESCO-gegevens]]. Ik sjoch sels gjin fouten, mar der ûnstiet wat wite romte boppe it begjin fan 'e tekst. By oare wiki's bart soks net. Ha'k wat ferkeard dien?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 sep 2024, 12.58 (CEST) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Goeie. Ik haw earst even by de beide ynfoboksen sjoen dy't jo brûke, mar dêr koe ik net echt wat oan fine. Doe haw ik op in side sûnder ynfoboks twa ynfoboksen ynfoege wêrfan't ik wist dat se goed wurken, en doe krige ik deselde wytregel boppe-oan. Blykber triuwt de twadde ynfoboks de tekst in lyts eintsje nei ûnderen. Ik tocht, ik haw ris earder mei soks ompield. It moast fier weikomme, mar ik haw it fan jierren lyn út myn ûnthâld opdjippe. Jo moatte yn sa'n gefal even in "wrapper" brûke. Dat giet sa: :'''<span style="color:blue;"><nowiki>{{wrapper}}</nowiki> :<span style="color:blue;">'''|'''</span><span style="color:red;">{{1e ynfoboks :<span style="color:red;">|1e ynfoboks :<span style="color:red;">|1e ynfoboks :<span style="color:red;">}} :<span style="color:blue;">'''|- :<span style="color:blue;">'''|'''</span><span style="color:green;">{{2e ynfoboks :<span style="color:green;">|2e ynfoboks :<span style="color:green;">|2e ynfoboks :<span style="color:green;">}} :<span style="color:blue;">'''|- :<span style="color:blue;">'''|}''' :Ik haw yn dit foarbyld de wrapper fet blau makke, de 1e ynfoboks read en de 2e ynfoboks grien. Tink derom dat de wrapper út 3 dielen bestiet: in stikje boppe-oan, in stikje tusken de beide ynfoboksen yn en in stikje ûnderoan. Of jo kinne fansels ek gewoan it spul kopiëarje fan hoe't ik it dien haw op 'e side [[Atos]]. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 sep 2024, 21.15 (CEST) ::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Tige tank. Dêr wie ik sels nea efter kommen! --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 sep 2024, 21.41 (CEST) :::No, graach dien. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 sep 2024, 21.46 (CEST) ::::@[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]], @[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]], goed om te witten. Dêr hie ik sels ek nea efterkommen! [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 30 sep 2024, 01.51 (CEST) :::::Komt dizze útlis no earne dêr't de neikommende meidogger it weromfine kin? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::::::{{Ping|Kneppelfreed}} Ik haw it ek net betocht, hear. Ik haw it op en: ris sjoen, net mei ynfoboksen mar mei in kolom plaatsjes ûnderinoar, en doe't ik in stikmannich jierren lyn ek ris twa ynfoboksen brûke woe, en dêrby tsjin itselde probleem oanrûn as RomkeHoekstra, tocht ik: soe it ek wurkje foar ynfoboksen? Dat bliek yndie te wurkjen. Mar it gie doe om in sikehûs, wêrfoar't ik de ynfoboksen organisaasje en bouwurk brûkte. Letter haw ik in spesjale ynfoboks foar sikehuzen oanmakke wêryn't dy beide funksjes kombinearre binne. Dat it wie alwer in moai skoft lyn dat ik dit trúkje foar it lêst brûkt hie. ::::::{{Ping|Mysha}} Goed punt, Mysha. Wêr soene wy dit it bêst delsette kinne? Ik tink op [[Wikipedy:Ynfoboks]]. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 sep 2024, 21.09 (CEST) == Wiskje == {{Ping|Ieneach fan &#39;e Esk}} Wolle jo de 'Kategory:Plak yn Feneesje' wiskje? Dy ha'k by fersin oanmakke. Alfêste betanke. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 okt 2024, 22.52 (CEST) :Tuerlik, komt foar de bakker. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 okt 2024, 22.54 (CEST) == Kategoryen bisten & planten == Goeie. Ik woe fan 'e wike de kategory-yndieling fan bisten en planten mar ris oanpakke, dêr't wy it [[Oerlis:Slobeinen#Kategory|hjirre]] oer hân hawwe. Ik sil dêr hjoed in begjintsje mei meitsje. Jo hawwe doe oanbean om te helpen, en dat is hartstikkene moai, mar ik woe earst sels mar ris even sjen hoe't it giet. As it wat flot wol, dan tink ik dat ik my wol rêd. It helpt fansels dat der allinne mar spul by wei hoecht yn pleats fan dat der wat by moat. Mocht ik jo help al nedich wêze, dan jou ik wol in gil. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 okt 2024, 11.39 (CET) :Bêst genôch, jo witte my dan wol te finen.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 okt 2024, 13.22 (CET) c0mqm197qhru5700e7ev2yp6hiu9vam 0 70185 1171548 766209 2024-10-27T13:27:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171548 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Krânsdieren#Stamme-opbou]] [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bisteklasse]] iuuqr9hm1etckpqbcjjhfjvy7lu5d82 14 70188 1171547 701009 2024-10-27T13:26:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171547 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Kransdier}} [[Kategory:Bistestamme]] [[Kategory:Oermûnige]] qf18z45dts8e0wagsboyzt9sabk3b26 0 70190 1171555 766208 2024-10-27T13:30:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171555 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Symbions]] [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bistskift]] rdgnc1qh8wd5w35i5li0gr6nm08k6gp 1171556 1171555 2024-10-27T13:30:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 1171556 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Symbions]] [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bisteskift]] h0lmndlaxpg7chmikpdgokz7gnjzweb 0 70191 1171553 766207 2024-10-27T13:28:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171553 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Symbions]] [[Kategory:Krânsdier]] [[Kategory:Bistefamylje]] 2cwiql8pssicgj0i82lskck94s45khg 0 70443 1171577 1171533 2024-10-27T14:00:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171577 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= seepoddestoel| Ofbyld= [[File:Capo Gallo Rhizostoma pulmo.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[netteldieren]] (''Cnidaria'')| Klasse= [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa'')| Skift= [[blomkoalkwabeftigen]] (''Rhizostomeae'') | Famylje= [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') | Skaai= [[echte blomkoalkwabben]] (''Rhizostoma'') | Wittenskiplike namme = Rhizostoma pulmo | Beskriuwer, jier= Macri, 1778| IUCN-status= [[IUCN-status]]: net beoardiele |lânkaart= }} De '''seepoddestoel''' of '''blomkoalkwab''' ([[Latyn]]ske namme: ''Rhizostoma pulmo'') is in [[netteldieren|netteldier]] út 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa''), it [[skift]] fan 'e [[blomkoalkwabeftigen]] (''Rhizostomeae''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[echte blomkoalkwabben]] (''Rhizostoma''). Dizze [[soarte]] komt benammen foar yn it noardeastlike part fan 'e [[Atlantyske Oseaan]], en spielt ek geregeldwei oan op 'e [[Fryslân|Fryske]] [[Waad]]eilannen. It is in [[kwab]] sûnder [[nettelsel|nettel]][[tentakel]]s, dy't foar de [[minske]] ûngefaarlik is. Syn namme tanket er oan syn likenis mei in [[poddestoel]]. ==Taksonomy== De seepoddestoel dy't om 'e [[Britske Eilannen]] hinne foarkomt, stie foarhinne bekend ûnder de [[wittenskiplike namme]] ''Rhizostoma octopus'', in fariëteit dy't troch guon saakkundigen as in selsstannige [[soarte]] en troch oaren as in [[ûndersoarte]] fan 'e seepoddestoel beskôge waard. It iennichste ûnderskie tusken de ''Rhizostoma octopus'' en oare seepoddestuollen siet him yn 'e opbou fan 'e schiifrâne. Tsjintwurdich wurde beide fariëteiten algemien as ien soarte beskôge, en is ''Rhizostoma pulmo'' de algemien akseptearre wittenskiplike soartnamme. [[File:Rizostoma pulmo.jpg|left|thumb|180px|De seepoddestoel.]] ==Fersprieding== Seepoddestuollen komme foar yn it noardeastlike part fan 'e [[Atlantyske Oseaan]], ynklusyf râneseeën lykas de [[Middellânske See]], de [[Swarte See]], de [[Noardsee]] en de [[Eastsee]]. Se binne fral tige algemien yn 'e [[Ierske See]], de [[Adriatyske See]] en it súdlike part fan 'e [[Noardsee]], wêrûnder de wetters foar de [[Nederlân]]ske en [[Belgje|Belgyske]] kust, en de [[Dútske Bocht]]. Yn 'e noardlike helte fan 'e Noardsee binne se folle seldsumer. Behalven út 'e noardeastlike Atlantyske Oseaan binne seepoddestuollen ek bekend út 'e [[Reade See]] en út 'e súdeastlike Atlantyske Oseaan foar de kust fan [[Súd-Afrika]] en [[Namybje]]. [[File:Rhizostoma pulmo 0128.jpg|right|thumb|250px|De ûnderkant fan in seepoddestoel.]] ==Uterlike skaaimerken== De seepoddestoel is in grutte kwab, wêrfan't de skiif trochinoar 30-60 sm yn trochsneed is, al kin er yn útsûnderlike gefallen wol 90 sm yn trochsneed berikke. Fan 'e top fan 'e skiif oant de úteinen fan 'e [[tentakel|mûletentakels]] kinne de grutste eksimplaren 120 sm mjitte. Dêrmei binne it guon fan 'e grutste kwabben yn 'e [[Noardsee]], al kin de [[giele hierkwab]] (''Cyanea capillata'') noch grutter wurde (oant 2 m yn trochsneed). Hoewol't se min ofte mear trochskinich binne, hawwe seepoddestuollen foar kwabben dochs in frij solide foarkommen. Se fariëarje yn kleur fan grizich of molkewyt oant ljochte nuânses fan grien, blau, rôze of brún. De [[kwabflie]] (''Hyperia galba''), in lytse [[kreefteftigen|kreefteftige]] mei de lichemsfoarm fan in [[garnaal]], kin oeral yn it lichem fan seepoddestuollen foarkomme, mar meastal yn 'e [[mage|maachponge]] (dy't in trêdepart fan 'e "skiifklok" yn beslach nimt) of de holtes fan 'e [[geslacht (sekse)|geslachts]][[klier]]en. De skiifrâne is ferdield yn in stikmannich net folslein rûne, lel-eftige útstyksels, dy't "felêre fâlden" neamd wurde. Under de skiif sit in grut [[manubrium]], dat bestiet út in koarte, pyldereftige stâle dy't oergiet yn sechstjin trijewjukkige [[epaulet]]ten mei ploaide [[mûle|mûle-iepenings]]. Under dy mûle-iepenings ferdielt it lichem fan 'e seepoddestoel him yn fjouwer pear relatyf grutte, mar frij koarte [[tentakel|mûle-tentakels]], dy't foarme wurde troch trije wjukte dielen, folge troch trije krektlyk wjukte úteinen. De lange, sliertige, út [[nettelsel]]len besteande rânetentakels, dy't de measte kwabben efter harren oan meislepe troch de see om [[proaidier]]en te fangen, ûntbrekke by de seepoddestoel, en dit bist is, nettsjinsteande syn omfang, dan ek ûngefaarlik foar [[minsk]]like swimmers. Folgroeide mantsjes hawwe blauwe [[geslacht (sekse)|geslachts]][[klier]]en, wylst dy by geslachtsripe wyfkes readbrunich fan kleur binne. As se bleatsteld wurde oan 'e lucht kriget de skiif fan seepoddestuollen in kerlich, wartich oerflak. [[File:Meduses al pont del petroli.jpg|right|thumb|300px|In see fol seepoddestuollen.]] ==Hâlden en dragen== Seepoddestuollen ferpleatse har troch de see troch har klokfoarmige skiif fol mei wetter rinne te litten en dat der dan wer út te pompen. Se frette [[soöplankton]] (alderhanne lytse seedierkes) en lytse [[fisk]]jeguod dat ûnder it swimmen by har tentakels lâns driuwt of swimt. De seepoddestoel plantet him oan it wetteroerflak yn syn ''medusa''-foarm (of kwabfoarm) fuort, wêrnei't de ''ephyrae'' of [[larve]]n, in libbensstadium dat folle ûnopfallender is mar ek folle langer libbet, ôfsakje nei de seeboaiem. Oan it begjin fan eltse simmer ûntsteane út 'e ''ephyrae'' nije ''medusae''. De fuortplanting liket beheind te wêzen ta [[simmer]]moannen, mei't folwoeksen bisten oan 'e ein fan 'e simmer en yn 'e [[hjerst]] by 't folop foarkomme, soms sels yn hiele [[iezing]]s. Troch hjerst- en winterstoarmen wurde se faak yn grutte oantallen op 'e kust smiten. [[File:1991 CPA 6279.jpg|left|thumb|170px|In seepoddestoel op in [[Sovjet-Uny|Sovjet]]-postsegel.]] Hoewol't seepoddestuollen ornaris oan it wetteroerflak of deun dêrûnder waarnommen wurde, binne [[see]][[biolooch|biologen]] fan tinken dat soks foar 't neist in gefolch is fan 'e sterkere [[tij]]stream dy't der tichteby de kust stiet. Men giet der fanút dat folgroeide seepoddestuollen de winter trochbringe yn djipper wetter fierder fan 'e kust ôf. It folgjende jiers kinne sokke eksimplaren dan noch oant yn [[juny]] waarnommen wurde foar't se ôfstjerre. De wichtichste natuerlike fijân fan 'e seepoddestoel is, foarsafier bekend, de [[learskylpodde]] (''Dermochelys coriacea''). ==Status== De seepoddestoel hat de [[IUCN-status]] fan "net beoardiele", wat sizze wol dat men noch net oan in beoardieling fan dizze soarte takommen is of dat men fynt dat der noch net genôch oer bekend is om in beoardieling te dwaan. Yn elts gefal hat de seepoddestoel in grutternôch [[ferspriedingsgebiet]] en liket de populaasje stabyl te wêzen. Der binne gjin spesifike bedrigings foar dizze soarte bekend. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Rhizostoma_pulmo ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Rhizostoma pulmo}} }} [[Kategory:Skiifkwabbesoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardsee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Eastsee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Middellânske See]] i7flgqsgs7umj8rjnz81tihn83v97gs 0 70987 1171733 1167324 2024-10-27T17:49:43Z 2001:1C01:789:5E00:5006:8472:69DD:56F2 de oasthoek 150 jaar 1171733 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oar pseudonym = | echte namme = Sytse Hotzes Buwalda | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[10 febrewaris]] [[1943]] | berteplak = [[Sint-Jabik]] ([[Fryslân]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Flag of Het Bildt.svg|20px]] [[Bilkerts|Biltsk]] | taal = [[Biltsk]], [[Nederlânsk]] | sjenre = [[non-fiksje]] <small>([[taalkunde]], [[skiednis]])</small>, <br>[[oersetting]]s | perioade = | streaming = | tema's = | bekendste wurk(en) = ''D'r waar 's 'n Oud Wify'' <br>''Hoe Skrive Wy 't in 't Bildts'' <br>''Woordeboek fan 't Bildts'' | útjouwer = | prizen = | jierren aktyf = [[1980]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Sytse Hotzes Buwalda''' ([[Sint-Jabik|Ljouwert]], [[10 febrewaris]] [[1943]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[taalkundige]], [[publisist]] en [[oersetter]], dy't him benammentlik taleit op artikels en oare publikaasjes oer syn memmetaal, it [[Biltsk]], en oer de bredere [[skiednis]] en [[kultuer]] fan [[it Bilt]]. ==Libben== Buwalda is de soan fan [[Hotze Sytses Buwalda]] ([[1915]]-[[1994]]), dy't yn 'e midden fan 'e [[tweintichste iuw]] in krúsjale rol spile by de ferheffing fan it Biltsk fan útslutend in sprektaal ta in skriuwtaal. Sytse Hotzes Buwalda wie mei syn heit belutsen by de gearstalling fan it earste Biltske [[wurdboek]], dat nei syn heite ferstjerren yn [[1996]] troch de [[Fryske Akademy]] publisearre wie ûnder de titel ''Woordeboek fan 't Bildts''. Yn [[2013]] brocht er [[yn eigen behear]] in ferbettere en oanfolle twadde [[edysje]] út, nei't er spul krigen hie mei de [[Stichting Ons Bildt]]. Njonken syn wurk op it mêd fan 'e [[taalkunde]] hat Buwalda ek ferskate [[berneboek]]en oerset yn it Biltsk. Yn [[2018]] ferskynde fan him en âld-[[learaar]] Arjen Dijkstra ''[[De Skimmelruter#Biltske oersetting|De Skimmelrútter]]'', de oersetting fan 'e [[roman]] ''[[Der Schimmelreiter]]'', út [[1888]], fan 'e [[Noard-Fryslân|Noardfryske]] [[skriuwer]] [[Theodor Storm]]. Dêr wie Buwalda al yn [[1972]] mei úteinset, en letter hie Dijkstra it foar him ôfmakke. De oersetting wie lykwols lizzen bleaun, en Dijkstra wie yn [[2016]] kommen te [[ferstjerren]]. It projekt [[LF2018|Ljouwert Kulturele Haadstêd fan Jeropa 2018]] wie foar Buwalda oanlieding om, y.g.m. [[Leendert Ferwerda]], de oersetting nochris op 'e nij te besjen en te publisearjen.<ref>{{Aut|Grosse, Maria del}}, ''Bildtse vertaling van boek "De Stormruiter" is na 46 jaar af'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 23 febrewaris 2018, s. 26.</ref> Yn [[2021]] ferskynde ''De Sonde fan Haitze Holwerda'', de oersetting troch Buwalda fan 'e roman ''De Sûnde fan Haitze Holwerda'', fan 'e Fryske skriuwer [[Ulbe van Houten]], dy't lange tiid op [[It Bilt]] wenne en wurke.<ref>——, ''De Sonde fan Haitze Holwerda in 't Bildts'', yn: ''[[van Wad tot Stad]]'', 21 septimber 2021, s. 29.</ref> Buwalda wie yn [[2022]] belutsen by de oprjochting fan 'e [[Bildtse Boekerij]], in [[útjouwerij]] dy't him taleit op it útbringen fan boeken yn it Biltsk. Syn eardere útjeften, lykas it ''Woordeboek fan 't Bildts'', ''De Skimmelrútter'' en ''De Sonde fan Haitze Holwerda'', waarden dêr doe ek by ûnderbrocht. Datselde jiers brocht de Bildtse Boekerij fan 'e hân fan Buwalda de ''Woordenlijst Nederlands-Bildts'' út, in oanfolling op it ''Woordeboek fan 't Bildts'', dat de Biltske [[wurdskat]] fan it Biltsk nei it Nederlânsk oerset. Mei de ''Grammatica van 't Bildts'' út [[2023]], wêryn't Buwalda de [[grammatika]]le regels fan it Biltsk fêstlei, wie syn beskriuwing fan 'e taal kompleet. == Wurk == ;Oersettings en bewurkings * 1980 – ''D'r waar 's 'n Oud Wify, Dat Fon 'n Houten Doit'' (nei [[Simone Hartsuiker]]) * 1982 –'' 'n Rare Koridon en Andere Bildtse Ferhalen en Gedichten'' (nei [[Waling Dykstra]]) * 1988 – ''Beert en Bauky'' (nei ''Koos en Bep'', fan [[C. Backx]]) * 1988 –'' 't Húshimelen: 'n Gesprek in de Bildttaal'' (nei [[Klaas Aartsma]]) * 1988 –'' 'n Kerstferhaal'' (nei ''Weihnachtsgeschichte'', fan [[Stefan Lemke]] en [[Marie-Luise Lemke-Pricken]]) * 1990 – ''De Reddingboat Komt!'' (nei ''De Reddingboot Komt!'', fan [[Hendrik Thomas de Booy]]) * 2018 – ''[[De Skimmelruter#Biltske oersetting|De Skimmelrútter]]'' (nei ''[[Der Schimmelreiter]]'', fan [[Theodor Storm]]) * 2021 – ''De Sonde fan Haitze Holwerda'' (nei ''De Sûnde fan Haitze Holwerda'', fan [[Ulbe van Houten]]) ;Non-Fiksje * 1980 – ''Hoe Skrive Wy 't in 't Bildts: 'n Handlaiding foor de Spelling, en Inkele Dingen út 'e Spraakkûnst'' (mei [[Hotze Sytses Buwalda]], 1ste printinge 1962) * 1982 –'' 't Bildt in Beeld: 'n Historise Rais deur Ons Gemeente'' * 1983 – ''Gideon op de Dorsvloer: Gedichten fan en Anekdotes over Ds. Gideon Boekenoogen Anfuld met Werk fan Ds. Wim Baas'' (mei [[Wim Baas]]) * 1983 – ''De Erbaaiersbeweging op 't Bildt in 't Leste Forndelspart fan 'e Negentynde Eeuw'' * 1983 –'' 't Bildtse Boek: 'n Systematys Oversicht fan 'e Meest Foorkommende Bildtse Woorden'' (2de printinge 1994) * 1984 – ''St.-Jabik en Ouwe-Dyk in Beeld: Ansichten en Foto's út 'e Fersameling fan Hotze Sytses Buwalda'' (mei Hotze Sytses Buwalda) * 1984 – ''De Beste Fisser Ontkomt Wel 's 'n Aaltsy: 'n Fersameling Bildtse Sechies en Utdrukkings'' * 1985 – ''Rapport van de Ad Hoc Kommissie Bildts/Fries inzake het Gebruik van de Lokale Talen'' (ûnder foarsitterskip fan Sytse Hotzes Buwalda) * 1985 – ''St-Anne, Nij Altoenae en Nije-Dyk in Beeld: Ansichten en Foto's út 'e Fersameling fan Hotze Sytses Buwalda'' * 1985 – ''Metsys en Pretsys: 'n Fersameling Bildtse Woorden en Utdrukkings'' * 1986 – ''Froubuurt, Ouwe-Syl en Nije-Syl in Beeld: Ansichten en Foto's út 'e Fersameling fan Hotze Sytses Buwalda'' * 1986 – ''Geskidenis van de Bildtse Waddenfisserij'' * 1988 – ''St.-Jabik en Ouwe-Dyk in Ouwe Ansichten, Deel 1'' * 1994 – ''St.-Jabik en Ouwe-Dyk in Ouwe Ansichten, Deel 2'' (mei Tietje Buwalda-Veenbaas) * 1990 – ''Bildtse Bedrijvigheid in Beeld'' * 1990 – ''Beknopte Bildtse Geskidenis'' * 1996 – ''Woordeboek fan 't Bildts'' (mei Hotze Sytses Buwalda) * 2006 – ''De Westhoekschool'' (yn: de ''[[Biltske Post]]'', ferskate ôfl.) * 2008 – ''Hondert Jaar Fakmanskap bij Slachter Bijlsma'' * 2013 – ''Woordeboek fan 't Bildts: Tweede Ferbeterde en Anfulde Edisy'' * 2013 – ''De Westhoek: Leven Ferleden – Herinnerings an De Westhoek'' * 2015 - De Oasthoek - 150 jaar * 2022 – ''Woordenlijst Nederlands-Bildts'' * 2023 – ''Grammatica van 't Bildts'' {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- *[http://katalogus.tresoar.nl/xslt/DB=1/SET=2/TTL=1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=1004&SRT=YOP&TRM=buwalda%2C+sytze+hotzes Sytse Hotzes Buwalda] yn it digitaal argyf fan [[Tresoar]]. }} {{DEFAULTSORT:Buwalda, Sytse Hotzes}} [[Kategory:Frysk taalkundige]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Dialektwurdboekskriuwer]] [[Kategory:Skriuwer yn it Biltsk]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Biltsk]] [[Kategory:Biltsk persoan]] [[Kategory:Persoan berne yn Sint-Jabik]] [[Kategory:Persoan berne yn 1943]] secvdeplrzb6h2mcwkc5ko1c7mf0ag2 1171739 1171733 2024-10-27T18:47:31Z Kneppelfreed 2013 waard er no yn Ljouwert of Sint-Jabik berne? 1171739 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oar pseudonym = | echte namme = Sytse Hotzes Buwalda | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[10 febrewaris]] [[1943]] | berteplak = [[Sint-Jabik]] ([[Fryslân]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Flag of Het Bildt.svg|20px]] [[Bilkerts|Biltsk]] | taal = [[Biltsk]], [[Nederlânsk]] | sjenre = [[non-fiksje]] <small>([[taalkunde]], [[skiednis]])</small>, <br>[[oersetting]]s | perioade = | streaming = | tema's = | bekendste wurk(en) = ''D'r waar 's 'n Oud Wify'' <br>''Hoe Skrive Wy 't in 't Bildts'' <br>''Woordeboek fan 't Bildts'' | útjouwer = | prizen = | jierren aktyf = [[1980]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Sytse Hotzes Buwalda''' ([[Sint-Jabik]], [[10 febrewaris]] [[1943]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[taalkundige]], [[publisist]] en [[oersetter]], dy't him benammentlik taleit op artikels en oare publikaasjes oer syn memmetaal, it [[Biltsk]], en oer de bredere [[skiednis]] en [[kultuer]] fan [[it Bilt]]. ==Libben== Buwalda is de soan fan [[Hotze Sytses Buwalda]] ([[1915]]-[[1994]]), dy't yn 'e midden fan 'e [[tweintichste iuw]] in krúsjale rol spile by de ferheffing fan it Biltsk fan útslutend in sprektaal ta in skriuwtaal. Sytse Hotzes Buwalda wie mei syn heit belutsen by de gearstalling fan it earste Biltske [[wurdboek]], dat nei syn heite ferstjerren yn [[1996]] troch de [[Fryske Akademy]] publisearre wie ûnder de titel ''Woordeboek fan 't Bildts''. Yn [[2013]] brocht er [[yn eigen behear]] in ferbettere en oanfolle twadde [[edysje]] út, nei't er spul krigen hie mei de [[Stichting Ons Bildt]]. Njonken syn wurk op it mêd fan 'e [[taalkunde]] hat Buwalda ek ferskate [[berneboek]]en oerset yn it Biltsk. Yn [[2018]] ferskynde fan him en âld-[[learaar]] Arjen Dijkstra ''[[De Skimmelruter#Biltske oersetting|De Skimmelrútter]]'', de oersetting fan 'e [[roman]] ''[[Der Schimmelreiter]]'', út [[1888]], fan 'e [[Noard-Fryslân|Noardfryske]] [[skriuwer]] [[Theodor Storm]]. Dêr wie Buwalda al yn [[1972]] mei úteinset, en letter hie Dijkstra it foar him ôfmakke. De oersetting wie lykwols lizzen bleaun, en Dijkstra wie yn [[2016]] kommen te [[ferstjerren]]. It projekt [[LF2018|Ljouwert Kulturele Haadstêd fan Jeropa 2018]] wie foar Buwalda oanlieding om, y.g.m. [[Leendert Ferwerda]], de oersetting nochris op 'e nij te besjen en te publisearjen.<ref>{{Aut|Grosse, Maria del}}, ''Bildtse vertaling van boek "De Stormruiter" is na 46 jaar af'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 23 febrewaris 2018, s. 26.</ref> Yn [[2021]] ferskynde ''De Sonde fan Haitze Holwerda'', de oersetting troch Buwalda fan 'e roman ''De Sûnde fan Haitze Holwerda'', fan 'e Fryske skriuwer [[Ulbe van Houten]], dy't lange tiid op [[It Bilt]] wenne en wurke.<ref>——, ''De Sonde fan Haitze Holwerda in 't Bildts'', yn: ''[[van Wad tot Stad]]'', 21 septimber 2021, s. 29.</ref> Buwalda wie yn [[2022]] belutsen by de oprjochting fan 'e [[Bildtse Boekerij]], in [[útjouwerij]] dy't him taleit op it útbringen fan boeken yn it Biltsk. Syn eardere útjeften, lykas it ''Woordeboek fan 't Bildts'', ''De Skimmelrútter'' en ''De Sonde fan Haitze Holwerda'', waarden dêr doe ek by ûnderbrocht. Datselde jiers brocht de Bildtse Boekerij fan 'e hân fan Buwalda de ''Woordenlijst Nederlands-Bildts'' út, in oanfolling op it ''Woordeboek fan 't Bildts'', dat de Biltske [[wurdskat]] fan it Biltsk nei it Nederlânsk oerset. Mei de ''Grammatica van 't Bildts'' út [[2023]], wêryn't Buwalda de [[grammatika]]le regels fan it Biltsk fêstlei, wie syn beskriuwing fan 'e taal kompleet. == Wurk == ;Oersettings en bewurkings * 1980 – ''D'r waar 's 'n Oud Wify, Dat Fon 'n Houten Doit'' (nei [[Simone Hartsuiker]]) * 1982 –'' 'n Rare Koridon en Andere Bildtse Ferhalen en Gedichten'' (nei [[Waling Dykstra]]) * 1988 – ''Beert en Bauky'' (nei ''Koos en Bep'', fan [[C. Backx]]) * 1988 –'' 't Húshimelen: 'n Gesprek in de Bildttaal'' (nei [[Klaas Aartsma]]) * 1988 –'' 'n Kerstferhaal'' (nei ''Weihnachtsgeschichte'', fan [[Stefan Lemke]] en [[Marie-Luise Lemke-Pricken]]) * 1990 – ''De Reddingboat Komt!'' (nei ''De Reddingboot Komt!'', fan [[Hendrik Thomas de Booy]]) * 2018 – ''[[De Skimmelruter#Biltske oersetting|De Skimmelrútter]]'' (nei ''[[Der Schimmelreiter]]'', fan [[Theodor Storm]]) * 2021 – ''De Sonde fan Haitze Holwerda'' (nei ''De Sûnde fan Haitze Holwerda'', fan [[Ulbe van Houten]]) ;Non-Fiksje * 1980 – ''Hoe Skrive Wy 't in 't Bildts: 'n Handlaiding foor de Spelling, en Inkele Dingen út 'e Spraakkûnst'' (mei [[Hotze Sytses Buwalda]], 1ste printinge 1962) * 1982 –'' 't Bildt in Beeld: 'n Historise Rais deur Ons Gemeente'' * 1983 – ''Gideon op de Dorsvloer: Gedichten fan en Anekdotes over Ds. Gideon Boekenoogen Anfuld met Werk fan Ds. Wim Baas'' (mei [[Wim Baas]]) * 1983 – ''De Erbaaiersbeweging op 't Bildt in 't Leste Forndelspart fan 'e Negentynde Eeuw'' * 1983 –'' 't Bildtse Boek: 'n Systematys Oversicht fan 'e Meest Foorkommende Bildtse Woorden'' (2de printinge 1994) * 1984 – ''St.-Jabik en Ouwe-Dyk in Beeld: Ansichten en Foto's út 'e Fersameling fan Hotze Sytses Buwalda'' (mei Hotze Sytses Buwalda) * 1984 – ''De Beste Fisser Ontkomt Wel 's 'n Aaltsy: 'n Fersameling Bildtse Sechies en Utdrukkings'' * 1985 – ''Rapport van de Ad Hoc Kommissie Bildts/Fries inzake het Gebruik van de Lokale Talen'' (ûnder foarsitterskip fan Sytse Hotzes Buwalda) * 1985 – ''St-Anne, Nij Altoenae en Nije-Dyk in Beeld: Ansichten en Foto's út 'e Fersameling fan Hotze Sytses Buwalda'' * 1985 – ''Metsys en Pretsys: 'n Fersameling Bildtse Woorden en Utdrukkings'' * 1986 – ''Froubuurt, Ouwe-Syl en Nije-Syl in Beeld: Ansichten en Foto's út 'e Fersameling fan Hotze Sytses Buwalda'' * 1986 – ''Geskidenis van de Bildtse Waddenfisserij'' * 1988 – ''St.-Jabik en Ouwe-Dyk in Ouwe Ansichten, Deel 1'' * 1994 – ''St.-Jabik en Ouwe-Dyk in Ouwe Ansichten, Deel 2'' (mei Tietje Buwalda-Veenbaas) * 1990 – ''Bildtse Bedrijvigheid in Beeld'' * 1990 – ''Beknopte Bildtse Geskidenis'' * 1996 – ''Woordeboek fan 't Bildts'' (mei Hotze Sytses Buwalda) * 2006 – ''De Westhoekschool'' (yn: de ''[[Biltske Post]]'', ferskate ôfl.) * 2008 – ''Hondert Jaar Fakmanskap bij Slachter Bijlsma'' * 2013 – ''Woordeboek fan 't Bildts: Tweede Ferbeterde en Anfulde Edisy'' * 2013 – ''De Westhoek: Leven Ferleden – Herinnerings an De Westhoek'' * 2015 - De Oasthoek - 150 jaar * 2022 – ''Woordenlijst Nederlands-Bildts'' * 2023 – ''Grammatica van 't Bildts'' {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- *[http://katalogus.tresoar.nl/xslt/DB=1/SET=2/TTL=1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=1004&SRT=YOP&TRM=buwalda%2C+sytze+hotzes Sytse Hotzes Buwalda] yn it digitaal argyf fan [[Tresoar]]. }} {{DEFAULTSORT:Buwalda, Sytse Hotzes}} [[Kategory:Frysk taalkundige]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Dialektwurdboekskriuwer]] [[Kategory:Skriuwer yn it Biltsk]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Biltsk]] [[Kategory:Biltsk persoan]] [[Kategory:Persoan berne yn Sint-Jabik]] [[Kategory:Persoan berne yn 1943]] 0cijzc62zrjggv2w9v2xybuqj7h8ff5 0 71733 1171689 1031452 2024-10-27T15:45:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171689 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Lampetra fluviatilis.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[riviernjoggeneach]] (''Lampetra fluviatilis''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme11 = [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') | takson12 = (sûnder rang): | namme12 = [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') | takson13 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme13 ='''njoggeneagen en sibben''' (''Petromyzontida'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = }} De '''njoggeneagen en sibben''' ([[Latyn]]ske namme: ''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia'') foarmje in [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan 'e [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha''). Yn dizze groep wurdt it [[skift]] fan 'e [[njoggeneagen]] (''Petromyzontiformes'') gearbrocht mei ferskate besibbe [[fossyl|fossile]] [[skaai (taksonomy)|skaaien]], te witten: ''[[Endeiolepis]]'', ''[[Euphanerops]]'' en ''[[Jamoytius]]''. Dizze [[taksonomy]]ske yndieling is omstriden. Party [[paleontology|paleontologen]] pleatse de neamde fossile [[kaakleaze fisken]] noch yn 'e klasse ''[[Anaspida]]'' fan 'e [[skaalhûdigen]] (''Ostracodermi''), al wurdt dat wat langer wat mear beskôge as in keunstmjittige yndieling op grûn fan foarâlderlike skaaimerken. De yndieling fan 'e njoggeneagen en sibben mei de [[slymnjoggeneagen]] (''Myxini'') by de [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') is lykwols ek twifelich, mei't guon saakkundigen úthâlde dat de slymnjoggeneagen in folle primitivere foarm fan [[fisken]] fertsjintwurdigje. Resint [[desoksyribonukleïnesoer|DNA]]-ûndersyk liket de bân tusken de njoggeneagen en sibben en de slymnjoggeneagen lykwols te befêstigjen. ==Taksonomy== {| class="wikitable" style="width: 550px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''njoggeneagen en sibben''' (''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia'') ** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) *** skaai ''[[Endeiolepis]]'' † *** skaai ''[[Euphanerops]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Jamoytius]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[njoggeneagen]] (''Petromyzontiformes'') *** famylje ''[[Mayomyzontidae]]'' † *** famylje [[noardlike njoggeneagen]] of njoggeneagen (''Petromyzontidae'') *** famylje [[súdlike boppenjoggeneagen]] (''Mordaciidae'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[súdlike njoggeneagen]] (''Geotriidae'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Hyperoartia ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Kaakleaze fisk]] [[Kategory:Fiskeklasse]] jngby1e3gsder6nof9mo3jlu0l9lcmw 1171690 1171689 2024-10-27T15:48:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Taksonomy */ red 1171690 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Lampetra fluviatilis.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[riviernjoggeneach]] (''Lampetra fluviatilis''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme11 = [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') | takson12 = (sûnder rang): | namme12 = [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') | takson13 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme13 ='''njoggeneagen en sibben''' (''Petromyzontida'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = }} De '''njoggeneagen en sibben''' ([[Latyn]]ske namme: ''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia'') foarmje in [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan 'e [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha''). Yn dizze groep wurdt it [[skift]] fan 'e [[njoggeneagen]] (''Petromyzontiformes'') gearbrocht mei ferskate besibbe [[fossyl|fossile]] [[skaai (taksonomy)|skaaien]], te witten: ''[[Endeiolepis]]'', ''[[Euphanerops]]'' en ''[[Jamoytius]]''. Dizze [[taksonomy]]ske yndieling is omstriden. Party [[paleontology|paleontologen]] pleatse de neamde fossile [[kaakleaze fisken]] noch yn 'e klasse ''[[Anaspida]]'' fan 'e [[skaalhûdigen]] (''Ostracodermi''), al wurdt dat wat langer wat mear beskôge as in keunstmjittige yndieling op grûn fan foarâlderlike skaaimerken. De yndieling fan 'e njoggeneagen en sibben mei de [[slymnjoggeneagen]] (''Myxini'') by de [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') is lykwols ek twifelich, mei't guon saakkundigen úthâlde dat de slymnjoggeneagen in folle primitivere foarm fan [[fisken]] fertsjintwurdigje. Resint [[desoksyribonukleïnesoer|DNA]]-ûndersyk liket de bân tusken de njoggeneagen en sibben en de slymnjoggeneagen lykwols te befêstigjen. ==Taksonomy== {| class="wikitable" style="width: 550px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''njoggeneagen en sibben''' (''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia'') ** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) *** skaai ''[[Endeiolepis]]'' † *** skaai ''[[Euphanerops]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Jamoytius]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[njoggeneagen]] (''Petromyzontiformes'') *** famylje ''[[Mayomyzontidae]]'' † *** famylje [[noardlike njoggeneagen]] of njoggeneagen (''Petromyzontidae'') *** famylje [[súdlike boppenjoggeneagen]] (''Mordaciidae'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[súdlike njoggeneagen]] (''Geotriidae'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Hyperoartia ''References'', op dizze side]. ---- Commonscat|Petromyzontida}} }} [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Kaakleaze fisk]] [[Kategory:Bisteklasse]] emet2shtr88nyatn1ogkabzjbjhjt3q 1171691 1171690 2024-10-27T15:48:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Taksonomy */ + missende {{ 1171691 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Lampetra fluviatilis.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[riviernjoggeneach]] (''Lampetra fluviatilis''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme11 = [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') | takson12 = (sûnder rang): | namme12 = [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') | takson13 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme13 ='''njoggeneagen en sibben''' (''Petromyzontida'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = }} De '''njoggeneagen en sibben''' ([[Latyn]]ske namme: ''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia'') foarmje in [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan 'e [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha''). Yn dizze groep wurdt it [[skift]] fan 'e [[njoggeneagen]] (''Petromyzontiformes'') gearbrocht mei ferskate besibbe [[fossyl|fossile]] [[skaai (taksonomy)|skaaien]], te witten: ''[[Endeiolepis]]'', ''[[Euphanerops]]'' en ''[[Jamoytius]]''. Dizze [[taksonomy]]ske yndieling is omstriden. Party [[paleontology|paleontologen]] pleatse de neamde fossile [[kaakleaze fisken]] noch yn 'e klasse ''[[Anaspida]]'' fan 'e [[skaalhûdigen]] (''Ostracodermi''), al wurdt dat wat langer wat mear beskôge as in keunstmjittige yndieling op grûn fan foarâlderlike skaaimerken. De yndieling fan 'e njoggeneagen en sibben mei de [[slymnjoggeneagen]] (''Myxini'') by de [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') is lykwols ek twifelich, mei't guon saakkundigen úthâlde dat de slymnjoggeneagen in folle primitivere foarm fan [[fisken]] fertsjintwurdigje. Resint [[desoksyribonukleïnesoer|DNA]]-ûndersyk liket de bân tusken de njoggeneagen en sibben en de slymnjoggeneagen lykwols te befêstigjen. ==Taksonomy== {| class="wikitable" style="width: 550px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''njoggeneagen en sibben''' (''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia'') ** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) *** skaai ''[[Endeiolepis]]'' † *** skaai ''[[Euphanerops]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Jamoytius]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[njoggeneagen]] (''Petromyzontiformes'') *** famylje ''[[Mayomyzontidae]]'' † *** famylje [[noardlike njoggeneagen]] of njoggeneagen (''Petromyzontidae'') *** famylje [[súdlike boppenjoggeneagen]] (''Mordaciidae'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[súdlike njoggeneagen]] (''Geotriidae'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Hyperoartia ''References'', op dizze side]. ---- {{Commonscat|Petromyzontida}} }} [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Kaakleaze fisk]] [[Kategory:Bisteklasse]] hyjno279bplh8lvzg2ldwcp1so9ndmh 0 71736 1171653 1019502 2024-10-27T15:31:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171653 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Jõesilmud2.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In pear [[riviernjoggeneach|riviernjoggeneagen]] (''Lampetra fluviatilis''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme5 = [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') | takson7 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme7 = [[njoggeneagen en sibben]] (''Petromyzontida'') | takson8 = [[skift]]: | namme8 = '''njoggeneagen''' (''Petromyzontiformes'') | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Risso, 1827 }} De '''njoggeneagen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Petromyzontiformes'') foarmje in [[skift]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan 'e [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') en de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[njoggeneagen en sibben]] (''Petromyzontida''). De njoggeneagen wurde ornaris mei de [[slymnjoggeneagen]] (''Myxini'') gearbrocht ûnder de namme [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata''), al is dy yndieling omstriden en is de krekte bân tusken de beide groepen noch altyd net alhiel dúdlik. De namme "njoggeneach" komt fan 'e rige iepenings by de [[kop]] fan dizze bisten, wêrfan't sân [[kiuw]]en binne, it achtste it eigentlike [[each]] en it njoggende de [[noas]]iepening. ==Skaaimerken== Njoggeneagen binne ranke, iel-foarmige [[fisken]] mei in keale [[hûd]] sûnder [[skob]]ben, grutte [[each|eagen]] en in [[kreakbien]]nen [[skelet]]. Se hawwe gjin [[kaak (lichemsdiel)|kaken]], mar in rûne, sûchnapfoarmige [[bek]] fol [[tosk]]en. Hoewol't se derom bekend steane dat se har dêrmei yn libbene eksimplaren fan oare fiskesoarten weiboarje om dy har [[bloed]] te drinken, hawwe eins mar 18 fan 'e 38 bekende soarten njoggeneagen sa'n [[parasyt|parasitêre]] libbenswize. De ûnderskate soarten fariëarje yn lingte fan 13-100&nbsp;sm. Oanfallen op minsken komme foar, mar in njoggeneach moat al rare úthongere wêze foar't er in minske te liif giet. [[File:Boca_de_lamprea.1_-_Aquarium_Finisterrae.JPG|thumb|left|220px|De [[bek]] fan in [[seenjoggeneach]] (''Petromyzon marinus'').]] Folwoeksen njoggeneagen swimme [[rivier]]en op om te [[ridzjen]] en geane dan dea. Ut 'e [[aai (bist)|aaien]] komme [[larve]]n fuort, dy't ferskate jierren yn 'e rivieren trochbringe, benammen op 'e boaiem fan it wetter, dêr't se har fierhinne yngrave yn 'e dridze. Uteinlings ûndergeane de larven in [[metamorfoaze]] ta folwoeksen eksimplaren, dy't ferskate moannen duorret. Neitiid migrearje guon soarten nei [[see]] of nei [[mar]]ren ta, dêr't se parasitearje op oare fiskesoarten en soms sels op [[wettersûchdier]]en. Net-parasitêre njoggeneagen, dat oer it algemien soarten binne dy't yn [[swiet wetter]] libje, ite as folwoeksenen alhiel net, mar tarre op 'e fetreserves dy't se as [[larve|fiskelarven]] oanlein hawwe troch [[soöplankton]] út it wetter te filterjen. ==Yn Nederlân== Yn [[Nederlân]]ske wetters komme trije soarten njoggeneagen foar: de [[njoggeneach]] of riviernjoggeneach (''Lampetra fluviatilis''), de [[beeknjoggeneach]] (''Lampetra planeri'') en de [[seenjoggeneach]] (''Petromyzon marinus''). Yn 'e Nederlânske [[beuch]]fiskerij binne de riviernjoggeneagen iuwenlang brûkt as [[ies (fiskefretten)|ies]] foar de fangst fan [[kabbeljau]], [[skylfisk]] en [[bot (fisk)|bot]]. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * {{Stambeam2/ein tûke}}skift '''njoggeneagen''' (''Petromyzontiformes'') ** famylje ''[[Mayomyzontidae]]'' † ** famylje [[noardlike njoggeneagen]] of njoggeneagen (''Petromyzontidae''): 42 soarten ** famylje [[súdlike boppenjoggeneagen]] (''Mordaciidae''): 3 soarten ** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[súdlike njoggeneagen]] (''Geotriidae''): 1 soarte {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lamprey ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Petromyzontiformes}} }} [[Kategory:Kaakleaze-fiskeskift]] awk6e9553qv8sf63hgh2vkha7e6ewxr 0 71739 1171648 1016262 2024-10-27T15:25:56Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171648 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Pacific hagfish Myxine.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[Pasifyske slymnjoggeneach]] (''Eptatretus stoutii''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme5 = [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') | takson7 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme7 = '''slymnjoggeneagen''' (''Myxini'') | takson8 = [[skift]]: | namme8 = '''slymnjoggeneagen''' (''Myxiniformes'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = '''slymnjoggeneagen''' (''Myxinidae'') | takson11 = | takson11 = | namme12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Rafinesque, 1815 }} De '''slymnjoggeneagen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Myxinidae'') foarmje de iennichste [[famylje (taksonomy)|famylje]] yn it skift fan 'e [[slymnjoggeneagen (skift)|slymnjoggeneagen]] (''Myxiniformes'') en yn 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[slymnjoggeneagen (klasse)|slymnjoggeneagen]] (''Myxini'' of ''Hyperotreti''). As klasse meitsje se ûnderdiel út fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan 'e [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha''). Slymnjoggeneagen binne iel-foarmige, slymôfskiedende [[see]][[fisken]]. Se binne de iennichste libbene [[organisme]]n dy't wol in [[plasse (lichemsdiel)|plasse]], mar gjin [[wringe (rêchbonke)|wringe]] hawwe. ==Taksonomy== Lange tiid wie de [[taksonomy]]ske yndieling fan slymnjoggeneagen kontroversjeel. De strideraasje draaide derom oft slymnjoggeneagen fisken wiene dy't oarspronklik wol in wringe hân hiene, mar dêr't dy bonke neitiid wer [[evolúsje|fuortevoluëarre]] wie, of oft se in primitivere foarm fan seedieren fertsjintwurdigen, dy't noch nea in wringe ûntwikkele hiene. Resint [[desoksyribonukleïnesoer|DNA]]-ûndersyk ûnderstipet sterk de earste teory, en liket dizze kwestje foargoed besljochte te hawwen. Slymnjoggeneagen wurde no frij algemien beskôge as [[kaakleaze fisken]] dy't it naust besibbe binne oan 'e [[njoggeneagen en sibben]] (''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia''). [[Njoggeneagen]] hawwe wól in wringe, mar by de slymnjoggeneagen is de wringe weiwurden, wat har ta de iennichste groep "[[wringedieren]]" makket dy't eins net oan dy namme foldocht. Sadwaande wurdt soms wol foarsteld om 'e wringedieren om te neamen ta plassedieren (''Craniata''), wat in bettere namme is. De term "wringedieren" (''Vertebrata'') is lykwols sa ynboargere, dat dat yn 't foar al in ferlerne striid liket te wêzen. [[File:Atlantic Hagfish (Myxine glutinosa).jpg|left|thumb|250px|In [[Atlantyske slymnjoggeneach]] (''Myxine glutinosa'').]] ==Skaaimerken== Slymnjoggeneagen ûntjoegen har sa'n 300 miljoen jier lyn, en de libbene [[soarte]]n fan no ferskille mar amperoan fan 'e [[fossyl|fossilen]] dy't út dy tiid fûn binne. It binne [[kâldbloedichheid|kâldbloedige]], iel-foarmige bisten mei in [[sturt]] dy't se as peddel brûke en in keale [[hûd]] sûnder [[skob]]ben dy't har los om it liif hinget. Har [[plasse (lichemsdiel)|plasse]] is fan [[kreakbien]] en har [[tosk]]en binne fan [[keratine]]. Se hawwe in rûne, [[kaak (lichemsdiel)|kaak]]leaze [[bek]] mei in kreakbiennen plaat dêr't twa pear tosken op sitte. De toskeplaat kin yn en út beweegd wurde, sadat slymnjoggeneagen der har fretten mei gripe en dat nei har [[kiel]] ta bringe kinne. Yn har [[spiisfertarring]]sstelsel ûntbrekt in as sadanich identifisearbere [[mage]]. Se libje op en deunby de seeboaiem, dêr't se benammen [[wjirms|seewjirms]] frette. Dêrnjonken folje se har menu gauris oan mei [[ies (kadaver)|ies]] of sels libben fleis fan bisten dy't soms hûnderten kearen grutter binne as sysels. Slymnjoggeneagen steane derom bekend dat se har proai yn sokke gefallen faak fan binnenút opfrette. Op it mêd fan 'e [[fuortplanting]] fine sawol [[befruchting]] as ûntwikkeling bûten it lichem fan 'e âlden plak. Der bestiet by slymnjoggeneagen gjin âlderlike soarch. Har namme hawwe dizze fisken te tankjen oan it slym dat se ôfskiede as se har bedrige fiele, út sa'n hûndert [[klier]]en dy't har yn in rige oer de [[fang (lichemsdiel)|fangen]] rinne. As in slymnjoggeneach bygelyks by de sturt beetholden wurdt, dan kin er in hoemannichte klibjend en sjelei-eftich slym ôfskiede dat útset oant wol 20 liter as it mei wetter yn oanrekking komt. As se dêrmei net loskomme, dan lizze harsels yn in knoop, wêrby't se dy knoop fan kop oant sturt oer har liif hinne gliidzje litte en dêrby net inkeld it slym, mar ek de gryp fan har fijân fan har ôfskraabje. Nettsjinsteande har ôfwearzige oansjen en libbenswize, dy't makket dat [[fisker]]s dizze bisten ornaris gewurde litte, wurdt ien soarte, de [[Japanske slymnjoggeneach]] (''Eptatretus burgeri''), yn [[Koreä]] beskôge as in delikatesse. Net inkeld wurde de fisken sels iten, mar se wurde libben fongen en derta oanset om safolle mooglik slym te produsearjen, dat yn 'e Koreaanske koken yn beskate gerjochten it plak ynnimt dat [[aai (bist)|aaiwyt]] yn 'e Westerske koken hat. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''slymnjoggeneagen''' (''Myxini'' of ''Hyperotreti'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift '''slymnjoggeneagen''' (''Myxiniformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje '''slymnjoggeneagen''' (''Myxinidae'') **** skaai ''[[Eptatretus]]'': 50 soarten (mooglik 48) **** skaai ''[[Myxine]]'': 23 soarten **** skaai ''[[Nemamyxine]]'': 2 soarten **** skaai ''[[Neomyxine]]'': 1 soarte **** skaai ''[[Notomyxine]]'': 1 soarte **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Rubicundus]]'': 2 soarten (mooglik 4) {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Hagfish ''Notes'', ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Slimnjoggeneagen}} [[Kategory:Famylje kaakleaze fisken]] 0ok8jiglt3hiq0x96vn4cleennc1suv 1171650 1171648 2024-10-27T15:30:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171650 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Pacific hagfish Myxine.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[Pasifyske slymnjoggeneach]] (''Eptatretus stoutii''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme5 = [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[rûnmûnigen]] (''Cyclostomata'') | takson7 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme7 = '''slymnjoggeneagen''' (''Myxini'') | takson8 = [[skift]]: | namme8 = '''slymnjoggeneagen''' (''Myxiniformes'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = '''slymnjoggeneagen''' (''Myxinidae'') | takson11 = | takson11 = | namme12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Rafinesque, 1815 }} De '''slymnjoggeneagen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Myxinidae'') foarmje de iennichste [[famylje (taksonomy)|famylje]] yn it skift fan 'e [[slymnjoggeneagen (skift)|slymnjoggeneagen]] (''Myxiniformes'') en yn 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[slymnjoggeneagen (klasse)|slymnjoggeneagen]] (''Myxini'' of ''Hyperotreti''). As klasse meitsje se ûnderdiel út fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan 'e [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha''). Slymnjoggeneagen binne iel-foarmige, slymôfskiedende [[see]][[fisken]]. Se binne de iennichste libbene [[organisme]]n dy't wol in [[plasse (lichemsdiel)|plasse]], mar gjin [[wringe (rêchbonke)|wringe]] hawwe. ==Taksonomy== Lange tiid wie de [[taksonomy]]ske yndieling fan slymnjoggeneagen kontroversjeel. De strideraasje draaide derom oft slymnjoggeneagen fisken wiene dy't oarspronklik wol in wringe hân hiene, mar dêr't dy bonke neitiid wer [[evolúsje|fuortevoluëarre]] wie, of oft se in primitivere foarm fan seedieren fertsjintwurdigen, dy't noch nea in wringe ûntwikkele hiene. Resint [[desoksyribonukleïnesoer|DNA]]-ûndersyk ûnderstipet sterk de earste teory, en liket dizze kwestje foargoed besljochte te hawwen. Slymnjoggeneagen wurde no frij algemien beskôge as [[kaakleaze fisken]] dy't it naust besibbe binne oan 'e [[njoggeneagen en sibben]] (''Petromyzontida'' of ''Hyperoartia''). [[Njoggeneagen]] hawwe wól in wringe, mar by de slymnjoggeneagen is de wringe weiwurden, wat har ta de iennichste groep "[[wringedieren]]" makket dy't eins net oan dy namme foldocht. Sadwaande wurdt soms wol foarsteld om 'e wringedieren om te neamen ta plassedieren (''Craniata''), wat in bettere namme is. De term "wringedieren" (''Vertebrata'') is lykwols sa ynboargere, dat dat yn 't foar al in ferlerne striid liket te wêzen. [[File:Atlantic Hagfish (Myxine glutinosa).jpg|left|thumb|250px|In [[Atlantyske slymnjoggeneach]] (''Myxine glutinosa'').]] ==Skaaimerken== Slymnjoggeneagen ûntjoegen har sa'n 300 miljoen jier lyn, en de libbene [[soarte]]n fan no ferskille mar amperoan fan 'e [[fossyl|fossilen]] dy't út dy tiid fûn binne. It binne [[kâldbloedichheid|kâldbloedige]], iel-foarmige bisten mei in [[sturt]] dy't se as peddel brûke en in keale [[hûd]] sûnder [[skob]]ben dy't har los om it liif hinget. Har [[plasse (lichemsdiel)|plasse]] is fan [[kreakbien]] en har [[tosk]]en binne fan [[keratine]]. Se hawwe in rûne, [[kaak (lichemsdiel)|kaak]]leaze [[bek]] mei in kreakbiennen plaat dêr't twa pear tosken op sitte. De toskeplaat kin yn en út beweegd wurde, sadat slymnjoggeneagen der har fretten mei gripe en dat nei har [[kiel]] ta bringe kinne. Yn har [[spiisfertarring]]sstelsel ûntbrekt in as sadanich identifisearbere [[mage]]. Se libje op en deunby de seeboaiem, dêr't se benammen [[wjirms|seewjirms]] frette. Dêrnjonken folje se har menu gauris oan mei [[ies (kadaver)|ies]] of sels libben fleis fan bisten dy't soms hûnderten kearen grutter binne as sysels. Slymnjoggeneagen steane derom bekend dat se har proai yn sokke gefallen faak fan binnenút opfrette. Op it mêd fan 'e [[fuortplanting]] fine sawol [[befruchting]] as ûntwikkeling bûten it lichem fan 'e âlden plak. Der bestiet by slymnjoggeneagen gjin âlderlike soarch. Har namme hawwe dizze fisken te tankjen oan it slym dat se ôfskiede as se har bedrige fiele, út sa'n hûndert [[klier]]en dy't har yn in rige oer de [[fang (lichemsdiel)|fangen]] rinne. As in slymnjoggeneach bygelyks by de sturt beetholden wurdt, dan kin er in hoemannichte klibjend en sjelei-eftich slym ôfskiede dat útset oant wol 20 liter as it mei wetter yn oanrekking komt. As se dêrmei net loskomme, dan lizze harsels yn in knoop, wêrby't se dy knoop fan kop oant sturt oer har liif hinne gliidzje litte en dêrby net inkeld it slym, mar ek de gryp fan har fijân fan har ôfskraabje. Nettsjinsteande har ôfwearzige oansjen en libbenswize, dy't makket dat [[fisker]]s dizze bisten ornaris gewurde litte, wurdt ien soarte, de [[Japanske slymnjoggeneach]] (''Eptatretus burgeri''), yn [[Koreä]] beskôge as in delikatesse. Net inkeld wurde de fisken sels iten, mar se wurde libben fongen en derta oanset om safolle mooglik slym te produsearjen, dat yn 'e Koreaanske koken yn beskate gerjochten it plak ynnimt dat [[aai (bist)|aaiwyt]] yn 'e Westerske koken hat. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''slymnjoggeneagen''' (''Myxini'' of ''Hyperotreti'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift '''slymnjoggeneagen''' (''Myxiniformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje '''slymnjoggeneagen''' (''Myxinidae'') **** skaai ''[[Eptatretus]]'': 50 soarten (mooglik 48) **** skaai ''[[Myxine]]'': 23 soarten **** skaai ''[[Nemamyxine]]'': 2 soarten **** skaai ''[[Neomyxine]]'': 1 soarte **** skaai ''[[Notomyxine]]'': 1 soarte **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Rubicundus]]'': 2 soarten (mooglik 4) {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Hagfish ''Notes'', ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Slimnjoggeneagen}} [[Kategory:Kaakleaze-fiskefamylje]] quuxjn6nl89lvwktbw6oaijkmit1dj9 0 71744 1171654 868329 2024-10-27T15:31:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171654 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Slymnjoggeneagen]] {{DEFAULTSORT:Slymnjoggeneagen}} [[Kategory:Kaakleaze-fiskeskift]] lnmtqu7nonuj3ed3j4hc413uq52djx0 0 71750 1171726 1019494 2024-10-27T16:10:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171726 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Acanthodes BW.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In artistike ympresje fan in soarte út it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Acanthodes''. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[tuskenstamme]]: | namme11 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson12 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme12 = '''stikelhaaien''' (''Acanthodii'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Owen, 1846 }} De '''stikelhaaien''' ([[Latyn]]ske namme: ''Acanthodii'') foarmje in útstoarne [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''). De namme "stikelhaaien", dy't poer op uterlike skaaimerken basearre is, is eins wat ûngelokkich, mei't dizze [[fisken]] mar yn 'e fierte oan echte [[haaien]] besibbe wiene. De stikelhaaien wiene in iere groep fan [[kaakdieren|kaakfisken]], dy't sawol mei de [[kreakbienfisken]] as mei de [[bienfiskeftigen]] oerienkomsten fertoande. [[File:Diplacanthus.jpg|left|thumb|250px|In [[fossyl|fossilisearre]] ôfdruk fan 'e ''Diplacanthus longispinus'' (yn it ''Museum für Naturkunde'', [[Berlyn]]).]] ==Uterlike skaaimerken== De [[hûd]] fan stikelhaaien wie oerdutsen mei lytse rûne plaatsjes, dy't har yn lettere fisken ta [[skob|fiskeskobben]] ûntjaan soene. Kwa foarm wiene dizze bisten rûchwei [[haaien|haai]]foarmich, mei in streamline lichem, [[fin (fisk)|finnen]] yn pearen, en in [[sturt]] wêrfan't fral de boppepunt sterk útstiek. De ferwizing nei "stikels" komt fan 'e grutte, hurde en frijwol ûnbeweechbere [[bonke]]stikels, dy't alle finnen útsein de sturt stevichheid joegen. [[Fossyl|Fossilisearre]] finstikels en skobeftige hûdplaatsjes binne faak alles dat fan dizze fisken oerbleaun is yn âld [[sedimintêr stiente]]. Hoewol't se net ta de [[kreakbienfisken]] rekkene wurde (dêr't echte haaien ta hearre), hiene stikelhaaien wol in [[skelet]] dat fierhinne út [[kreakbien]] bestie. De finbasis bestie lykwols út [[bien]]. ==Taksonomy== De ierste stikelhaaien ferskynden oan it begjin fan it [[Siluer]] en libben yn 'e [[see]], mar ûnder it [[Devoan]] ûntjoegen se har foar it meastepart ta [[swiet wetter|swietwetter]]bewenners. De klasse fan 'e stikelhaaien wurdt ûnderferdield yn trije [[skift]]en: de ''[[Climatiiformes]]'', de ''[[Ischnacanthiformes]]'' en de ''[[Acanthodiformes]]''. De ''Climatiiformes'' hiene bepânsere hûdplaten oer de [[skouders]] en in grut tal skerpe stikels. By de ''Ischnacanthiformes'' wiene de [[tosk]]en fergroeid mei [[kaak (lichemsdiel)|kaken]]. En de ''Acanthodiformes'' wiene toskleaze filterders, dy't it wetter seefden troch har [[Kiuw|kiuwen]] en libben fan [[soöplankton]]. De stikelhaaien stoaren oan 'e ein fan it [[Perm (tiidrek)|Perm]] of oan it begjin fan it [[Trias]] út. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''stikelhaaien''' (''Acanthodii'') † ** skift ''[[Climatiiformes]]'' † ** skift ''[[Ischnacanthiformes]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Acanthodiformes]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Acanthodii ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Acanthodii}} }} [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Fisk]] [[Kategory:Bisteklasse]] 6f0c7u3khi63p8n6zybhpr4x72xz76x 0 71867 1171725 1019501 2024-10-27T16:10:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171725 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Bothriolepis panderi.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[fossyl]] fan 'e ''Bothriolepis panderi'', mei earmeftige [[fin (fisk)|boarstfinnen]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[tuskenstamme]]: | namme11 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson12 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme12 = '''pânserfisken''' (''Placodermi'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = McCoy, 1848 }} De '''pânserfisken''' ([[Latyn]]ske namme: ''Placodermi'') foarmje in útstoarne [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[tuskenstamme]] fan de [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''). De namme fan dizze groep komt fan it [[Gryksk]]e πλάξ, ''plax'' ("plaat") en δέρμα, ''dherma'' ("hûd"), en betsjut letterlik "plaathûdigen". Dêrmei wurdt ferwiist nei de hurde [[bonke|bonkige]] platen dêr't de [[kop]] en it boppelichem fan dizze [[fisken]] mei bedutsen wie. De rest fan it lichem wie glêdhûdich of mei [[skob]]ben oerdutsen, al neigeraden de [[soarte]]. [[File:DunkleosteusSannoble.JPG|left|thumb|250px|In [[fossyl]] fan 'e ''Dunkleosteus sannoble'', ien fan 'e earste [[rôfdier]]en mei in [[wringe (rêchbonke)|wringe]].]] ==Taksonomy== De pânserfisken hearden ta de earste [[kaakdieren|fisken mei kaken]]. Dy [[kaak (lichemsdiel)|kaken]] ûntjoegen har by dizze bisten nei alle gedachten út 'e eardere [[kiuw]]bôgen. Pânserfisken wiene ek de earste bisten dy't echte [[tosk]]en krigen en dy't [[fin (fisk)|búkfinnen]] ûntwikkelen, dêr't by lettere [[kaakdieren]] de efterpoaten út fuortkomme soene. [[Fossyl|Fossilen]] fan soarten út trije ûnderskate [[skaai (taksonomy)|skaaien]] (''[[Incistoscutum]]'', ''[[Materpiscis]]'' en ''[[Austroptyctodus]]'') fan 'e pânserfisken fertsjintwurdigje de ierst bekende foarmen fan [[berte|libbene berte]] (ynstee fan it lizzen fan [[aai (bist)|aaien]]). De earste pânserfisken ûntstiene yn it lette [[Siluer]], en de groep diversifiëarre him yn it iere en midden-[[Devoan]] yn in grut tal rjochtings, mar stoar tsjin 'e ein fan dat tiidrek, sa'n 360 miljoen jier lyn, út. Lykwols komme ek alle lettere kaakdieren (wêrûnder [[sûchdieren]], [[reptilen]], [[fûgels]], [[amfibyen]] en de measte [[fisken]]) út dizze groep fuort, dat wat dat oangiet libje de pânserfisken noch altyd fuort. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''pânserfisken''' (''Placodermi'') † ** skift ''[[Acanthothoraci]]'' † ** skift ''[[Antiarchi]]'' † ** skift ''[[Arthrodira]]'' † ** skift ''[[Brindabellaspida]]'' † ** skift ''[[Petalichthyida]]'' † ** skift ''[[Phyllolepida]]'' † ** skift ''[[Ptyctodontida]]'' † ** skift ''[[Rhenanida]]'' † ** skift ?''[[Pseudopetalichthyida]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ?''[[Stensioellida]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Placodermi ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Placodermi}} }} {{DEFAULTSORT:Panserfisken}} [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Fisk]] [[Kategory:Bisteklasse]] c2vgkwnklx9j0f806hgg1c6twmbeqik 0 72099 1171647 1171509 2024-10-27T15:16:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171647 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Mestpier volwassen.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[reinwjirm]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[domein (taksonomy)|domein]]: | namme2 = [[eukaryoaten]] (''Eukaryota'') | takson3 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme3 = '''dieren''' (''Animalia'') | takson4 = [[ûnderryk]]: | namme4 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson5 = (sûnder rang): | namme5 = '''orgaandieren''' (''Eurmetazoa'') | takson6 = | namme6 = | takson7 = | namme7 = | takson8 = | namme8 = | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Buetschli, 1910 }} De '''orgaandieren''' of '''weefseldieren''' ([[Latyn]]ske namme: ''Eumetazoa'') foarmje in rangleaze [[taksonomy]]ske groep fan it [[ryk (taksonomy)|ryk]] fan 'e [[dieren]] (''Animalia'') en it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''). Ta dizze groep hearren hast alle bisten, útsein de [[sturtselligen]] (''Choanozoa'') en de [[spûnsdieren]] (''Parazoa''). De sturtselligen wurde soms net iens ta de bisten rekkene, en nij ûndersyk liket út te wizen dat de orgaandieren en de spûnsdieren har los faninoar ûntwikkele hawwe út in mienskiplike foarâlderlike bistekloft. De orgaandieren kinne sadwaande definiëarre wurde as bisten mei folslein differinsjearre [[weefsel (biology)|weefsels]]. Se wurde ek wolris lykslein mei de echte dieren (''Metazoa''), om't de taksonomyske yndieling op dit nivo noch net alhiel útkristallisearre is. De orgaandieren falle útinoar yn 'e [[radiaaldieren]] (''Radiata''), oftewol de [[kwabben]] en besibbe libbensfoarmen, en de [[twasidigen]] (''Bilateria''), dêr't alle oare bisten ta hearre. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 650px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''orgaandieren''' (''Eumetazoa'') ** tuskenryk [[radiaaldieren]] (''Radiata'') *** stamme [[netteldieren]] (''Cnidaria'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[ribkwabben]] (''Ctenophora'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenryk [[twasidigen]] (''Bilateria'') *** boppestamme [[termleazen]] (''Acoelomorpha'') **** stamme [[echte termleazen]] (''Acoela'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[snoerhûdigen]] (''Nemertodermata'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas tuskentakson [[termdieren]] (''Nephrozoa'') **** boppestamme [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') ***** stamme [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') ****** ûnderstamme [[manteldieren]] of sturtgorda's (''Tunicata'', foarhinne ''Urochordata'') ******* klasse [[mantelfiskjes]] (''Appendicularia'') ******* klasse [[salpen]] (''Thaliacea'') ******* klasse [[sekpipen]] (''Ascidiacea'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[sorberaten]] (''Sorberacea'') ****** ûnderstamme [[plasseleazen]] of kopgorda's (''Cephalochordata'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[lansetfiskjes]] (''Leptocardii'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}} ûnderstamme [[wringedieren]] (''Vertebrata'') ******* ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) ******** {{Stambeam2/ein tûke}} boppeklasse [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha'') ********* klasse ''[[Anaspida]]'' † ********* klasse ''[[Cephalospidomorphi]]'' † ********* klasse ''[[Conodonta]]'' † ********* klasse [[njoggeneagen en sibben]] (''Petromozontida'' of ''Hyperoartia'') ********* klasse ''[[Pteraspidomorphi]]'' † ********* klasse [[slymnjoggeneagen]] (''Myxini'') ********* {{Stambeam2/ein tûke}} klasse ''[[Thelodonti]]'' † ******* {{Stambeam2/ein tûke}} tuskenstamme [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') ******** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) ********* klasse [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') ********* klasse [[pânserfisken]] (''Placodermi'') † ********* {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[stikelhaaien]] (''Acanthodii'') † ******** boppeklasse [[bienfiskeftigen]] (''Osteichthyes'') ********* klasse [[kwastfinnigen]] (''Sarcopterygii'') ********* {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}} boppeklasse [[fjouwerpoatigen]] (''Tetrapoda'') ********* klasse [[amfibyen]] (''Amphibia'') ********* rangleas tuskentakson [[sauropsiden]] (''Sauropsida'') ********** klasse [[fûgels]] (''Aves'') ********** {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[reptilen]] (''Reptilia'') ********* {{Stambeam2/ein tûke}} rangleas tuskentakson [[synapsiden]] (''Synapsida'') ********** {{Stambeam2/ein tûke}} klasse [[sûchdieren]] (''Mammalia'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas tuskentakson [[krûpwjirms]] (''Ambulacraria'') ****** stamme [[ikelwjirms]] (''Hemichordata'') ****** stamme [[riedselwjirms]] (''Xenoturbellida'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[stikelhûdigen]] (''Echinodermata'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}boppestamme [[oermûnigen]] (''Protostomata'') ***** stamme [[pylkwjirms]] (''Chaetognatha'') ***** rangleas tuskentakson [[ferfellingsdieren]] (''Ecdysozoa'') ****** stamme [[beardieren (wjirms)|beardieren]] (''Tardigrada'') ****** stamme [[ferwielwjirms]] (''Onychophora'') ****** stamme [[hynstehierwjirms]] (''Nematomorpha'') ****** stamme [[korsetdieren]] (''Loricifera'') ****** stamme [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'') ****** stamme [[peniswjirms]] (''Priapulida'') ****** stamme [[rûnwjirms]] (''Nematoda'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[stikelwjirms]] (''Kinorhyncha'') ***** rangleas tuskentakson [[platwjirmeftigen]] (''Platyzoa'') ****** stamme [[bûkhierrigen]] (''Gastrotricha'') ****** stamme [[heakwjirms]] (''Acanthocephala'') ****** stamme [[krânsdieren]] (''Cycliophora'') ****** stamme [[lytstoskdieren]] (''Micrognathozoa'') ****** stamme [[platwjirms]] (''Platyhelminthes'') ****** stamme [[rêddieren]] (''Rotifera'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[toskmûlwjirms]] (''Gnathostomulida'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas tuskentakson [[kaamkrânsdieren]] (''Lophotrochozoa'') ****** rangleas tuskentakson [[kaamdieren]] (''Trochozoa'') ******* stamme [[ringwjirms]] (''Annelida'') ******* stamme [[slurfwjirms]] (''Echiura'') ******* stamme [[snoerwjirms]] (''Nemertea'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[weakdieren]] (''Mollusca'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas tuskentakson [[tentakelkrânsdieren]] (''Lophophorata'') ******* stamme [[earmpoatigen]] (''Brachipoda'') ******* stamme [[hoefizerwjirms]] (''Phoronida'') ******* stamme [[moasdieren]] (''Bryozoa'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}stamme [[tsjelkwjirms]] (''Entoprocta'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Eumetazoa ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Diereryk]] qu02oxmm7zbb6c1sto57qxczanocjqx 0 72219 1171692 903193 2024-10-27T15:50:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171692 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =White shark.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[minskehaai]] of wite haai. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[tuskenstamme]]: | namme11 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson12 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme12 = '''kreakbienfisken''' (''Chondrichthyes'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Huxley, 1880 }} De '''kreakbienfisken''' ([[Latyn]]ske namme: ''Chondrichthyes'') foarmje in [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''). De [[wittenskiplike namme]] fan dizze [[taksonomy]]ske groep komt fan it [[Gryksk]]e χονδρ, ''chondr-'', dat "kreakbien" betsjut, en ἰχθύς, ''ichthys'', dat "fisk" betsjut. ==Skaaimerken== Kreakbienfisken binne [[kaakdieren|fisken mei kaken]], dy't oer yn pearen foarkommende [[fin (lichemsdiel)|finnen]] beskikke. Har [[hûd]] is oerdutsen mei tige fine [[skob]]kes, en wurdt yn beskate [[minske|minsklike]] [[kultuer]]en wol brûkt om [[hout]] en oare materialen mei te skjirjen. Fierders [[sykheljen|sykhelje]] kreakbienfisken troch [[kiuw]]en. Se ûnderskiede har fan 'e [[bienfiskeftigen]] (''Osteichthyes''), de oare grutte fiskegroep, trochdat har [[skelet]] folslein út [[kreakbien]] bestiet ynstee fan út [[bien]]. [[File:Pristis pristis - Georgia Aquarium Jan 2006.jpg|left|thumb|300px|In [[seachfisk]].]] ==Ferdieling== De klasse fan 'e kreakbienfisken falt útinoar yn twa [[ûnderklasse]]n: dy fan 'e [[seekateftigen (ûnderklasse fan fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali''), mei as iennichste noch libbene groep de [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Chimaeriformes''), en dy fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), dêr't, sa't de namme al oanjout, de [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') en de [[roggen]] (''Batoidea'') ta hearre. Under de haaien binne guon fan 'e grutste [[see]][[rôfdier]]en dy't noch besteane, lykas de [[minskehaai]] of wite haai (''Carcharodon carcharias''), de [[tigerhaai]] (''Galeocerdo cuvier'') en de [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas''). Dizze [[soarte]]n meitsje elts jier wol inkele deadlike slachtoffers ûnder [[minske|minsklike]] [[swimmen|swimmers]] en [[wettersport]]ers. [[Megalodon]], in útstoarne haaiesoarte út it [[Senozoïkum]] dy't yn alle [[oseaan|oseanen]] foarkaam, koe 20⅓&nbsp;m lang wurde en wie nei alle gedachten it grutste seerôfdier út 'e skiednis fan 'e [[wringedieren]]. De grutste rôfhaai fan hjoed de dei is de minskehaai, dy't in lingte fan likernôch 6&nbsp;m berikke kin. Oare haaien binne krekt foar minsken folslein ûngefaarlike wetterfilterders, dy't [[soöplankton]] út it seewetter seve en hielendal gjin [[gebit]] hawwe. Foarbylden dêrfan binne de [[reuzehaai]] (''Cetorhinus maximus'') en de [[walfiskhaai]] (''Rhincodon typus''), de grutste fisk fan 'e wrâld, dy't wol 16&nbsp;m lang wurde kin. Roggen kinne omskreaun wurde as ôfplatte haaien, dy't op 'e seeboaiem libje. Ek dy binne net ûngefaarlik foar minsken, mei't se faak in gemien skerpe stikel oan 'e [[sturt]] hawwe. ==Klassifikaasje== [[File:Whale_shark_Georgia_aquarium.jpg|right|thumb|250px|In [[walfiskhaai]], de grutste libbene fiskesoarte.]] [[File:Sphyrna_mokarran_at_georgia.jpg|right|thumb|250px|In [[hammerhaai]].]] [[File:VMNH_megalodon.jpg|right|thumb|250px|In artistike ympresje fan 'e útstoarne [[megalodon]], de grutste rôfhaaiesoarte ea, mei in lingte fan goed 20&nbsp;m.]] {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * klasse '''kreakbienfisken''' (''Chondrichthyes'') ** ûnderklasse [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') *** skift ''[[Squatinactiformes]]'' † *** skift ''[[Protacrodontiformes]]'' † *** tuskenklasse ''[[Cladoselachimorpha]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Cladoselachiformes]]'' † *** tuskenklasse ''[[Xenacanthimorpha]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Xenacanthiformes]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenklasse [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') **** skift ''[[Ctenacanthiformes]]'' † **** difyzje ''[[Hybodonta]]'' † ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Hybodontiformes]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}difyzje [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') ***** ûnderdifyzje [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') ****** boppeskift [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') ******* skift [[baaksterhaaien]] (''Orectolobiformes'') ******* skift [[bargehaaien]] (''Heterodontiformes'') ******* skift [[grûnhaaien]] (''Carcharhiniformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[echte haaien]] (''Squalomorphi'') ******* skift [[grauwe haaien]] (''Hexanchiformes'') ******* skift [[pakhaaien]] (''Squatiniformes'') ******* skift ''[[Protospinaciformes]]'' † ******* skift [[seachhaaien]] (''Pristiophoriformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toarnhaai-eftigen]] (''Squaliformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderdifyzje [[roggen]] (''Batoidea'') ****** skift [[echte rocheftigen]] (''Rajiformes'') ****** skift [[pylkrocheftigen]] (''Myliobatiformes'') ****** skift [[seachfiskeftigen]] (''Pristiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[skokrocheftigen]] (''Torpediniformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderklasse [[seekateftigen (fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali'') *** boppeskift ''[[Paraselachimorpha]]'' † **** skift ''[[Debeeriiformes]]'' † **** skift ''[[Eugeneodontiformes]]'' † **** skift ''[[Helodontiformes]]'' † **** skift ''[[Iniopterygiformes]]'' † **** skift ''[[Orodontiformes]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Petalodontiformes]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Holocephalimorpha'') **** skift ''[[Chondrenchelyiformes]]'' † **** skift ''[[Coliodontiformes]]'' † **** skift ''[[Copodontiformes]]'' † **** skift [[draakfisken]] (''Chimaeriformes'') **** skift ''[[Menaspiformes]]'' † **** skift ''[[Psammodontiformes]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Squalorajiformes]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Chondrichthyes ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Chondrichthyes}} }} [[Kategory:Kreakbienfisk| ]] [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Fisk]] [[Kategory:Bisteklasse]] 7szcom7g57ols8ldtafgjdcfd91s5qp 14 72221 1171693 707073 2024-10-27T15:50:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171693 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Fisk]] [[Kategory:Bisteklasse]] svciaj0tlacpp3ew1k3v7ffanuph3ib 0 72222 1171649 1019497 2024-10-27T15:27:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171649 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Gadus morhua-Cod-Atlanterhavsparken-Norway.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[kabeljau]] (''Gadus morhua''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[ûnderryk]]: | namme3 = [[echte dieren]] (''Metazoa'') | takson4 = (sûnder rang): | namme4 = [[weefseldieren]] (''Eumetazoa'') | takson5 = [[tuskenryk]]: | namme5 = [[twasidigen]] (''Bilateria'') | takson6 = (sûnder rang): | namme6 = [[termdieren]] (''Nephrozoa'') | takson7 = [[boppestamme]]: | namme7 = [[nijmûnigen]] (''Deuterostomata'') | takson8 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme8 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson9 = [[ûnderstamme]]: | namme9 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson11 = [[tuskenstamme]]: | namme11 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson12 = [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]]: | namme12 = '''bienfiskeftigen''' (''Osteichthyes'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Huxley, 1880 }} De '''bienfiskeftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Osteichthyes'') foarmje in [[boppeklasse (taksonomy)|boppeklasse]] fan it [[ûnderryk]] fan 'e [[echte dieren]] (''Metazoa''), de [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata'') en de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''). De [[wittenskiplike namme]] fan dizze [[taksonomy]]ske groep komt fan it [[Gryksk]]e οστ, ''ost-'', dat "bien" betsjut, en ἰχθύς, ''ichthys'', dat "fisk" betsjut. De bienfiskeftigen, dêr't sa'n 28.000 fiskesoarten ta hearre, is hjoed oan 'e dei de grutste groep [[wringedieren]] dy't mar bestiet. De âldst bekende bienfiskeftige [[fossyl|fossilen]] datearje fan 420 miljoen jier lyn. Ut 'e bienfiskeftigen hawwe har letter alle lânwringedieren (wêrûnder [[sûchdieren]]) ûntwikkele. ==Skaaimerken== De bienfiskeftigen foarmje de grutste groep fan 'e [[fisken]], en se ûnderskiede har fan oare groepen troch it hawwen fan [[kaak (lichemsdiel)|kaken]], dy't ûntbrekke by de [[kaakleaze fisken]] (''Agnatha''), en in [[skelet]] fan [[bien]], dêr't de [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') net oer beskikke. In oar skaaimerk fan bienfiskeftigen is dat se in [[swimblaas]] hawwe kinne, dy't helpt om yn it lichem in neutrale balâns te hâlden tusken sinken en driuwen. By in protte [[soarte]]n mist sa'n swimblaas lykwols, wylst er him by de [[longfisken]] (''Dipnomorpha'') ûntwikkele hat ta primitive [[long]]en. Fierders hawwe bienfiskeftigen in [[operkulum]], dat makket dat se [[sykheljen|sykhelje]] kinne sûnder dat se hoege te swimmen (yn tsjinstelling ta in protte [[kreakbienfisken]], lykas [[haaien]], dy't allegeduerigen swimmende bliuwe moatte, om't se oars stikke). ==Ferdieling== De bienfiskeftigen kinne opdield wurde yn twa [[klasse (taksonomy)|klassen]], nammentlik de [[kwastfinnigen]] (''Sarcopterygii'') en de [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii''). Ut 'e kwastfinnigen binne de lânwringedieren fuortkommen, en dy klasse omfiemet tsjintwurdich noch mar acht libbene soarten, mei as bekendsten de [[longfisken]] (''Dipnoi'') en de [[selakanten]] (''Latimeria''). Fierwei de grutste subgroep wurdt sadwaande foarme troch de strielfinnigen, dêr't 99,9% fan alle bienfiskeftigen ta heart. Binnen de strielfinnigen foarmje de [[bearseftigen]] (''Perciformes'') de grutste groep, mei 40% fan alle libbene fiskesoarten. ==Klassifikaasje== [[File:Carassius carassius.jpg|right|thumb|200px|In [[strielfinnigen|strielfinnige]].]] [[File:Coelacanth-bgiu.png|right|thumb|200px|In [[kwastfinnigen|kwastfinnige]].]] {| class="wikitable" style="width: 750px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * boppeklasse '''bienfiskeftigen''' (''Osteichthyes'') ** klasse [[kwastfinnigen]] (''Sarcopterygii'') *** ûnderklasse [[longfisken en fjouwerpoatigen]] (''Rhipidistia'' of ''Dipnotetrapodomorpha'') **** tuskenklasse [[fjouwerpoatigen en sibben]] (''Tetrapodomorpha'') ***** famylje ''[[Rhizodontida]]'' † ***** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift ''[[Osteolepidida]]'' ****** skift ''[[Osteolepiformes]]'' † ******* {{Stambeam2/ein tûke}}famylje ''[[Tristichopteridae]]'' † ****** skift ''[[Panderichthyida]]'' † ****** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeklasse [[fjouwerpoatigen]] (''Tetrapoda'') ******* klasse [[amfibyen]] (''Amphibia'') ******* rangleas takson [[sauropsiden]] (''Sauropsida'') ******** klasse [[fûgels]] (''Aves'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse [[reptilen]] (''Reptilia'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[synapsiden]] (''Synapsida'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse [[sûchdieren]] (''Mammalia'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenklasse [[longfiskeftigen]] (''Dipnomorpha'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderklasse [[longfisken]] (''Dipnoi'') ****** skift [[Afrikaanske en Súdamerikaanske longfisken]] (''Lepidosireniformes'') ******* famylje [[Afrikaanske longfisken]] (''Protopteridae'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[Súdamerikaanske longfisken]] (''Lepidosirenidae'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[Australyske longfisken]] (''Ceratodontiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenklasse [[franjefinnigen]] (''Crossopterygii'') **** skift ''[[Onychodontida]]'' † **** skift ''[[Porolepiformes]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderklasse [[selakanteftigen en sibben]] (''Actinistia'') ***** famylje ''[[Diplocercidae]]'' † ***** famylje ''[[Hadronectoridae]]'' † ***** famylje ''[[Laugiidae]]'' † ***** famylje ''[[Miguashaiidae]]'' † ***** famylje ''[[Rhabdodermatidae]]'' † ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[selakanteftigen]] (''Coelacanthiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}klasse [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') *** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Peltopleuriformes]]'' † *** ûnderklasse [[oerstrielfinnigen]] (''Cladistia'') **** skift ''[[Guildayichthyiformes]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[kwastsnoekeftigen]] (''Polypteriformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[echte strielfinnigen]] (''Actinopteri'') **** ûnderklasse [[kreakbienganoïden]] (''Chondrostei'') ***** skift ''[[Cheirolepidiformes]]'' † ***** skift ''[[Luganoiiformes]]'' † ***** skift ''[[Palaeonisciformes]]'' † ***** skift ''[[Perleidiformes]]'' † ***** skift ''[[Phanerorhynchiformes]]'' † ***** skift ''[[Pholidopleuriformes]]'' † ***** skift ''[[Ptycholepiformes]]'' † ***** skift ''[[Saurichthyiformes]]'' † ***** skift [[steureftigen]] (''Acipenseriformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Tarrasiiformes]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderklasse [[moderne bienfiskeftigen]] (''Neopterygii'') ***** tuskenklasse [[bienganoïden]] (''Holostei'') ****** skift [[biensnoekeftigen]] (''Lepisosteiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[dreksnoekeftigen]] (''Amiiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenklasse [[bienfisken]] (''Teleostei'') ****** boppeskift [[bientongfiskeftigen]] (''Osteoglossomorpha'') ******* skift [[bientongfisken]] (''Osteoglossiformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toskhjerringeftigen]] (''Hiodontiformes'') ****** boppeskift [[djipseefisken]] (''Stenopterygii'') <small>(omstriden; heart mooglik ta de salmeftigen)</small> ******* skift [[djipseelobben]] (''Ateleopodiformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[drakefiskeftigen]] (''Stomiiformes'') ****** boppeskift [[hjerringfisken]] (''Clupeomorpha'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[hjerringeftigen]] (''Clupeiformes'') ****** boppeskift [[lantearnefiskeftigen (boppeskift)|lantearnfiskeftigen]] (''Scopelomorpha'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[lantearnefiskeftigen]] (''Myctophiformes'') ****** boppeskift [[marfallen en koarpereftigen]] (''Ostariophysi'') ******* skift [[koarpereftigen]] (''Cypriniformes'') ******* skift [[koarpersalmeftigen]] (''Characiformes'') ******* skift [[marfaleftigen]] (''Siluriformes'') ******* skift [[mêsieleftigen]] (''Gymnotiformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[sânfiskeftigen]] (''Gonorhynchiformes'') ****** boppeskift [[salmfisken]] (''Protacanthopterygii'') ******* skift [[salmeftigen]] (''Salmoniformes'') ******* skift [[sânieleftigen]] (''Argentiniformes'') ******* skift [[snoekeftigen]] (''Esociformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[spjirringeftigen]] (''Osmeriformes'') ****** rangleas takson [[stikelfisken]] (''Acanthomorpha'') ******* boppeskift [[burdfiskeftigen]] (''Polymyxiipterygii'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[burdfisken]] (''Polymixiiformes'') ******* boppeskift [[kabbeljaufisken]] (''Paracanthopterygii'') ******** skift [[bearssalmen]] (''Percopsiformes'') ******** skift [[finearmigen]] (''Lophiiformes'') ******** skift [[kabbeljau-eftigen]] (''Gadiformes'') ******** skift [[nullefiskeftigen]] (''Ophidiiformes'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[podfisken]] (''Batrachoidiformes'') ******* boppeskift [[keningsfiskeftigen]] (''Lampripterygii'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[keningsfisken]] (''Lampriformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[stikelfinnigen]] (''Acanthopterygii'') ******** skift [[bearseftigen]] (''Perciformes'') <small>(omfiemet 40% fan alle libbene fiskesoarten)</small> ******** skift [[eachfiskeftigen]] (''Atheriniformes'') ******** skift [[gibeftigen]] (''Beloniformes'') ******** skift [[hardereftigen]] (''Mugiliformes'') ******** skift [[kiuwspjaltielen]] (''Synbranchiformes'') ******** skift [[kûgelfiskeftigen]] (''Tetraodontiformes'') ******** skift [[platfisken]] (''Pleuronectiformes'') ******** skift [[seenulle-eftigen]] (''Syngnathiformes'') ******** skift [[sinnefiskeftigen]] (''Zeiformes'') ******** skift [[skorpioenfiskeftigen]] (''Scorpaeniformes'') ******** skift [[skyldfiskeftigen]] (''Gobiesociformes'') ******** skift [[slymkopfiskeftigen]] (''Beryciformes'') ******** skift [[toarndereftigen]] (''Gasterosteiformes'') ******** skift [[toarnfiskeftigen]] (''Stephanoberyciformes'') ******** skift [[toskkoarpereftigen]] (''Cyprinodontiformes'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[walfiskkopeftigen]] (''Cetomimiformes'') ****** boppeskift [[tarpon- en ieleftigen]] (''Elopomorpha'') ******* skift [[gratefiskeftigen]] (''Albuliformes'') ******* skift [[ieleftigen]] (''Anguilliformes'') ******* skift [[kielsekielen]] of djipsee-ielen (''Saccopharyngiformes'') ******* skift [[stikelieleftigen]] (''Notacanthiformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[tarponeftigen]] (''Elopiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[triedseilfiskeftigen]] (''Cyclosquamata'') <small>(omstriden; heart mooglik ta de salmeftigen)</small> ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[triedseilfisken]] (''Aulopiformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Osteichthyes ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Osteichthyes}} }} [[Kategory:Wringedier]] [[Kategory:Fisk]] [[Kategory:Bienfiskeftige| ]] eov5ykq71n6iw472gwskvwo6t2pt91w 0 81478 1171705 965464 2024-10-27T15:54:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171705 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Pristis pristis - Georgia Aquarium Jan 2006.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[seachfisk]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = '''haaien en roggen''' (''Elasmobranchii'') | takson8 = | namme8 = | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Bonaparte, 1838 }} De '''haaien en roggen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Elasmobranchii'') foarmje in [[ûnderklasse]] fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') en de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't fan uterlik tige by tige op "echte" fisken (oftewol [[bienfiskeftigen]]) liket, mar kwa ynterne lichemsbou sa sterk fan harren ferskilt dat se yn in apart klasse pleatst binne. Sa't de namme al oanjout, hearre ta de haaien en roggen de [[haaien]] (''Selachii'') en de [[roggen]] (''Batoidea''). ==Skaaimerken== De haaien en roggen binne ien fan 'e beide [[ûnderklasse]]n fan [[kreakbienfisken]]; de sustergroep wurdt foarme troch de [[seekateftigen (fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali''). Haaien en roggen ûnderskiede har fan oarsoartige fisken trochdat se gjin [[swimblaas]] hawwe. Ynstee hawwe se grutte [[lever]]s dy't fol sitte mei in oaljige substânsje, en dêrmei behâlde se har driuwfermogen, krekt sa't de measte [[bienfiskeftigen]] dat dogge mei in swimblaas. By djipseehaaien kin de lever sadwaande oant wol 20% fan it lichemsgewicht útmeitsje. Haaien en roggen beskikke oer fiif oant sân [[kieu]]spjalten dy't yndividuële horizontale iepenings oan wjerskanten fan it foarlichem foarmje. Fierders hawwe se in stive [[fin (lichemsdiel)|rêchfin]] en lytse [[skob]]plaatsjes, dy't har hûd tige rûch makket. Haaien en roggen komme rûnom foar yn [[tropen|tropyske]] en tuskenbeiden wetters, mar binne seldsum yn 'e [[poalstreek|poal]][[see]]ën. ==Klassifikaasje== [[File:Whale_shark_Georgia_aquarium.jpg|right|thumb|250px|In [[walfiskhaai]], de grutste libbene fiskesoarte.]] {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderklasse '''haaien en roggen''' (''Elasmobranchii'') ** skift ''[[Squatinactiformes]]'' † ** skift ''[[Protacrodontiformes]]'' † ** tuskenklasse ''[[Cladoselachimorpha]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Cladoselachiformes]]'' † ** tuskenklasse ''[[Xenacanthimorpha]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Xenacanthiformes]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenklasse [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') *** skift ''[[Ctenacanthiformes]]'' † *** difyzje ''[[Hybodonta]]'' † **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Hybodontiformes]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}difyzje [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') **** ûnderdifyzje [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') ***** boppeskift [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') ****** skift [[baaksterhaaien]] (''Orectolobiformes'') ****** skift [[bargehaaien]] (''Heterodontiformes'') ****** skift [[grûnhaaien]] (''Carcharhiniformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[echte haaien]] (''Squalomorphi'') ****** skift [[grauwe haaien]] (''Hexanchiformes'') ****** skift [[pakhaaien]] (''Squatiniformes'') ****** skift ''[[Protospinaciformes]]'' † ****** skift [[seachhaaien]] (''Pristiophoriformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toarnhaai-eftigen]] (''Squaliformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderdifyzje [[roggen]] (''Batoidea'') ***** skift [[echte rocheftigen]] (''Rajiformes'') ***** skift [[pylkrocheftigen]] (''Myliobatiformes'') ***** skift [[seachfiskeftigen]] (''Pristiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[skokrocheftigen]] (''Torpediniformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Elasmobranchii ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Elasmobranchii}} }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] mrz0y5fei7xmoouflsfimg00kfaets2 0 81484 1171707 965441 2024-10-27T15:55:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171707 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Pristis pristis - Georgia Aquarium Jan 2006.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[seachfisk]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = '''echte haaien en roggen''' (''Euselachii'') | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Hay, 1902 }} De '''echte haaien en roggen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Euselachii'') foarmje in [[tuskenklasse]] fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') en de [[Underklasse|ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't de [[haaien]] (''Selachii''), de [[roggen]] (''Batoidea'') en al harren [[fossyl|fossile]] sibben omfiemet, útsein de tuskenklassen fan 'e ''[[Cladoselachimorpha]]'' en de ''[[Xenacanthimorpha]]'' en de [[skift]]en fan 'e ''[[Squatinactiformes]]'' en de ''[[Protacrodontiformes]]''. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * tuskenklasse '''echte haaien en roggen''' (''Euselachii'') ** skift ''[[Ctenacanthiformes]]'' † ** difyzje ''[[Hybodonta]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Hybodontiformes]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}difyzje [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') *** ûnderdifyzje [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') **** boppeskift [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') ***** skift [[baaksterhaaien]] (''Orectolobiformes'') ***** skift [[bargehaaien]] (''Heterodontiformes'') ***** skift [[grûnhaaien]] (''Carcharhiniformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[echte haaien]] (''Squalomorphi'') ***** skift [[grauwe haaien]] (''Hexanchiformes'') ***** skift [[pakhaaien]] (''Squatiniformes'') ***** skift ''[[Protospinaciformes]]'' † ***** skift [[seachhaaien]] (''Pristiophoriformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toarnhaai-eftigen]] (''Squaliformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderdifyzje [[roggen]] (''Batoidea'') **** skift [[echte rocheftigen]] (''Rajiformes'') **** skift [[pylkrocheftigen]] (''Myliobatiformes'') **** skift [[seachfiskeftigen]] (''Pristiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[skokrocheftigen]] (''Torpediniformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Elasmobranchii ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] 2a3z569eyc3jc361v696pegbz76xuw5 0 81487 1171706 965501 2024-10-27T15:55:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171706 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Pristis pristis - Georgia Aquarium Jan 2006.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[seachfisk]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') | takson9 = difyzje: | namme9 = '''moderne haaien en roggen''' (''Neoselachii'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Compagno, 1977 }} De '''moderne haaien en roggen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Neoselachii'') foarmje in difyzje fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') en de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't alle moderne [[haaien]] (''Selachii'') en [[roggen]] (''Batoidea'') omfiemet, mar net harren [[fossyl|fossile]] sibben en foarâlden. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * difyzje '''moderne haaien en roggen''' (''Neoselachii'') ** ûnderdifyzje [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') *** boppeskift [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') **** skift [[baaksterhaaien]] (''Orectolobiformes'') **** skift [[bargehaaien]] (''Heterodontiformes'') **** skift [[grûnhaaien]] (''Carcharhiniformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[echte haaien]] (''Squalomorphi'') **** skift [[grauwe haaien]] (''Hexanchiformes'') **** skift [[pakhaaien]] (''Squatiniformes'') **** skift ''[[Protospinaciformes]]'' † **** skift [[seachhaaien]] (''Pristiophoriformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toarnhaai-eftigen]] (''Squaliformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderdifyzje [[roggen]] (''Batoidea'') *** skift [[echte rocheftigen]] (''Rajiformes'') *** skift [[pylkrocheftigen]] (''Myliobatiformes'') *** skift [[seachfiskeftigen]] (''Pristiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[skokrocheftigen]] (''Torpediniformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Neoselachii ''Sources'', op dizze side]. }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] 7v0riainmt44btoousj1lyk3u809voy 0 81489 1171704 965463 2024-10-27T15:53:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171704 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Tiburón.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[grize rifhaai]] (''Carcharhinus amblyrhynchos''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') | takson9 = difyzje: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') | takson11 = ûnderdifyzje: | namme11 = '''haaien''' (''Selachii'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Romer, 1962 }} De '''haaien''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Selachii'' of ek wol ''Selachimorpha'') foarmje in ûnderdifyzje fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') en de difyzje fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't sa'n 505 ûnderskate [[soarte]]n omfiemet. De haaien binne nau besibbe oan 'e [[roggen]] (''Batoidea''), dy't men omskriuwe kinne soe as ôfplatte haaien. De oantsjutting haaien wurdt ek brûkt foar de [[fossyl|fossile]] sibben fan dizze beide groepen, en yn dy sin ûntstiene de ierste haaien mear as 420 miljoen jier lyn, yn it [[Siluer]]. Tsjintwurdich wurde in protte haaiesoarten yn har fuortbestean bedrige troch [[minske|minsklike]] aktiviteiten. ==Soarten== Yn grutte rinne haaien útinoar fan 'e lytse [[dwerchlantearnehaai]] (''Etmopterus perryi''), in soarte dy't yn 'e djipsee libbet en mar sa'n 17&nbsp;sm lang is, oant de [[walfiskhaai]] (''Rhincodon typus''), dat mei 16&nbsp;m de grutste [[fisken|fisk]] fan 'e wrâld is. De grutste soarten, lykas de al neamde walfiskhaai en de [[reuzehaai]] (''Cetorhinus maximus''), binne foar minsken folslein ûngefaarlike wetterfilterders, dy't [[soöplankton]] út it seewetter seve en hielendal gjin [[gebit]] hawwe. Beskate oare soarten, lykas de [[minskehaai]] of wite haai (''Carcharodon carcharias''), de [[tigerhaai]] (''Galeocerdo cuvier'') en de [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas'') binne lykwols pontinsjeel wol deeglik tige gefaarlik. En [[Megalodon]], in útstoarne haaiesoarte út it [[Senozoïkum]] dy't yn alle [[oseaan|oseanen]] foarkaam, koe 20⅓&nbsp;m lang wurde en wie nei alle gedachten it grutste seerôfdier út 'e skiednis fan 'e [[wringedieren]]. De grutste tsjintwurdige rôfhaai is de minskehaai of wite haai. [[File:Megalodon scale.svg|left|thumb|280px|De beide grutste soarten [[megalodon]]s (griis en read), mei de [[walfiskhaai]] (lila), de [[minskehaai]] (grien) en ta ferliking in [[minske]].]] ==Skaaimerken== Haaien komme yn alle seeën foar, mar se binnen it algemienst yn [[tropen|tropyske]] en tuskenbeiden wetters, benammen op djipten oant 2.000&nbsp;m. Yn 'e regel kinne se net oer [[swiet wetter]], en komme se sadwaande net yn [[rivier]]en (mar wol yn riviermûnings) foar, mar der binne in pear soarten, wêrûnder de pontinsjeel tige gefaarlike [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas''), dy't wól oer swiet wetter kinne, en dêrom gauris hûnderten kilometers fier rivieren as de [[Ganges]], de [[Sambezy]], de [[Amazône (rivier)|Amazône]] of de [[Mississippy (rivier)|Mississippy]] opswimme. Haaien [[sykheljen|sykhelje]] troch twa pear fan elts fiif oant sân [[kieu]]spjalten, dy't allegearre in ôfsûnderlike lichemsiepening oan 'e sydkant fan it foarliif hawwe. De [[hûd]] fan haaien bestiet út tige fine [[skob]]kes, en wurdt yn beskate [[minske|minsklike]] [[kultuer]]en wol brûkt om [[hout]] en oare materialen mei te skjirjen. Rôfhaaien hawwe in [[gebit]] fan ferfangbere [[tosk]]en, dy't faak kartele binne om better troch fleis hinne seagje te kinnen. Guon haaien ferlieze yn har libben wol 30.000 tosken, dy't dan elk mei 8 dagen oant in moanne wer troch in nijenien ferfongen wurde. It [[skelet]] fan haaien bestiet folslein út [[kreakbien]], en se hawwe stive [[fin (lichemsdiel)|rêchfinnen]], dy't yn ûndjip wetter of as se fuort ûnder it wetteroerflak swimme, boppe it wetter útstykje. Sûnt de [[film]] ''[[Jaws (film)|Jaws]]'', út 'e santiger jierren, is sa'n rêchfin it ikoanyske driigjende byld wurden dêr't de measte minsken it earst oan tinke as se it wurd "haai" hearre. [[File:Tiger shark teeth.jpg|right|thumb|250px|De skeane, kartele [[tosk]]en fan in [[tigerhaai]], bedoeld om mei troch fleis hinne te seagjen.]] ==Oanfallen op minsken== Oanfallen fan haaien meitsje elts jier wol inkele deadlike slachtoffers ûnder [[minske|minsklike]] [[swimmen|swimmers]] en [[wettersport]]ers. Neffens de ''[[International Shark Attack File]]'' (ISAF), in organisaasje dy't oanfallen troch haaien registrearret, wiene der tusken [[2001]] en [[2006]] wrâldwiid 96 bewearde haaie-oanfallen, wêrfan't se nei ûndersyk fêststelden dat it by 78 ek wier-wier om haaie-oanfallen gie. Fan dy 78 waarden 16 oanfallen klassifisearre as útlokke, en 62 as ûnútlokke. It tal deadlike slachtoffers troch haaie-oanfallen wie tusken 2001 en 2006 wrâldwiid 4,3 minsken it jier. Dêr moat by oantekene wurde dat jiers mear minsken omkomme trochdat se troch de [[wjerljocht]] of troch in fallende [[kokosnút]] troffen wurde. Nettsjinsteande it idee dat ûnder de measte minsken libbet dat alle haaien gefaarlik binne, is eins mar in fjouwertal soarten (fan 505) ferantwurdlik foar in betsjuttend oantal deadlike, ûnútlokke oanfallen, te witten: de minskehaai of wite haai (''Carcharodon carcharias''), de [[wytpuntoseaanhaai]] (''Carcharhinus longimanus''), de [[tigerhaai]] (''Galeocerdo cuvier'') en de [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas''). Om in ûnútlokke oanfal safolle mooglik foar te kommen, moat men gjin glânzjende metalen dragen (lykas sieraden), en net te folle omspatterje en -plûnzgje, mei't dat foar rôfhaaien klinkt as in ferwûne fisk en dus in maklike [[proai]]. De iennichste folslein wisse manear om in haaie-oanfal foar te kommen, is troch út 'e see wei te bliuwen. [[File:Scyliorhinus_canicula_foetus_in_an_egg.jpg|left|thumb|180px|In haaie-aai.]] Nettsjinsteande har reputaasje as moardmasines, besitte haaien [[harsens]] dy't kwa grutte yn ferhâlding ta har lichem in ferlykbere massa hawwe as de harsens fan [[sûchdieren]] en [[fûgels]]. [[Wittenskip]]lik ûndersyk hat sûnt [[1990]] útwiisd dat haaien yn it wyld soms boartlik gedrach fertoane, en dat se nijsgjirrich binne nei nije dingen, en dy ûndersykje troch se mei de [[bek]] te "betaasten". It liket der sterk op dat de measte "oanfallen" fan haaien op minsken eins it nijsgjirrige ûndersykjen troch de haai fan in foar him nuver wêzen is; dy teory wurdt ûnderstipe troch it feit dat slachtoffers fan haaie-oanfallen gauris nei it strân ta ûntkomme kinne sûnder dat se efterfolge wurde, en trochdat haaien faak net trochbite. Dat der sa'n soad skea oanrjochte wurdt by sokke konfrontaasjes, komt troch de fjoerskerpe tosken fan 'e haai en de kwetsberens fan 'e minske. Guon oare oanfallen, benammen dy op [[surfen|surfers]], lykje almeast in kwestje fan fersin te wêzen, mei't haaien sokke lju peddeljend op har surfplanke oansjogge foar [[seeliuw]]en. ==Haaien yn 'e minsklike kultuer== ===Byldfoarming=== Haaien foarmje in prominint ûnderdiel fan 'e [[kultuer]]en en [[mytology]]en fan [[folk]]en út it gebiet fan 'e [[Stille Oseaan]], lykas op [[Hawaï]] en [[Fidzjy]]. Op Hawaï besteane bgl. ferskate folksferhalen dy't fertelle oer minsken mei haaiekaken op 'e rêch, dy't lju op it strân warskôgje op net de see yn te gean om't der in minske-itende haai omswimme soe. De strângongers laitsje sa'n man dan ornaris út en geane dochs de see yn, wêrnei't se opiten wurde troch de man dy't har warskôge hie, dy't himsels yn in haai feroare hat. [[File:White shark.jpg|right|thumb|250px|In [[minskehaai]] of wite haai.]] Yn it prekoloniale Hawaï joegen [[fisker]]s harren deaden faak in [[seemangrêf]], mei as bedoeling dat se as haai reynkarnearje soene. De ''[[sjamaan|kahuna]]'' tsjutte dan letter oan 'e famylje fan 'e deade út hoe't de tekening fan in beskate haai de klean fan 'e deade neigalme. Sa'n haai, in ''[[aumakua]]'', waard neitiid yn 'e regel behannele as in soarte fan [[húsdier]] fan 'e famylje, dy't fuorre waard en neffens de ferhalen holp by it fiskjen troch de fisk yn it net te driuwen. Men koe in ''aumakua'' ek foar kwea-aardige doelen brûke, lykas om in fijân te deadzjen, mar de stamhaden leine yn 'e regel it near op sokke [[tsjoenderij]]. De bekendste haaiegod út 'e Hawaïaanske [[mytology]] wie [[Kamohoali'i]], de âldere broer fan 'e [[fulkaan]]goadinne [[Pele (goadinne)|Pele]], dy't sawol de foarm fan in minske as dy fan in haai oannimme koe. Op it eilân [[Molokai]] wie yn 'e earste helte fan 'e [[njoggentjinde iuw]] in timpel (''heiau'') oan Kamohoali'i wijd op elts [[skiereilân]]. Op [[Fidzjy]] wie [[Dakuwanga]] in haaiegod dy't ferdwaalde minsklike [[siel]]en opfriet. Yn skerp kontrast mei it yngewikkelde byld dat der yn 'e [[Stille Oseaan|Pasifyske]] kultueren fan haaien bestie, waard de Westerske byldfoarming fan dizze bisten oer it algemien karakterisearre troch eangstme en boasaardichheid. It idee dat haaien gefaarlike, net te fertrouwen bisten binne, krong de Westerske kultuer foar it earst binnen troch de grutte mediapublisiteit dy't jûn waard oan isolearre oanfallen, lykas [[haaie-oanfallen yn Nij-Jersey (1916)|dy yn Nij-Jersey]], yn [[1916]]. Troch de ûnbidige populariteit fan 'e grizelfilm ''[[Jaws (film)|Jaws]]'', út [[1975]], fan [[regisseur]] [[Steven Spielberg]], waarden haaien dêrnei lange tiid troch frijwol alle westerlingen lykslein mei minske-itende meunsters. Pas fan 'e ein fan 'e njoggentiger jierren ôf wisten djipdobjende [[dokumintêre]]s wat oan dat byld te feroarjen. [[File:Sharksfin.jpg|left|thumb|180px|Haaiefinnesop, in [[Aazje|Aziatysk]] gerjocht dêr't elts jier withoefolle haaien foar deamakke wurde.]] ===Fiskerij=== Der wurdt rûsd dat jiers sa'n 100 miljoen haaien deade wurde troch minsklik tadwaan, benammen troch de kommersjele en ferdivedearjende [[fiskerij]]. Yn [[East-Aazje]], fral yn [[Sina]], wurdt [[haaiefinnesop]] as in delikatesse beskôge en boppedat as befoarderlik foar de sûnens. Yn wurklikheid binne haaien ien fan fjouwer groepen fisken (mei [[swurdfisken]], [[keningsmakriel]]en en [[tegelfisk]]en), dy't troch de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] ''[[Food and Drug Administration]]'' oanmurken wurde foar tige skealik foar de sûnens, benammen de sûnens fan bern en froulju dy't [[swierwêzen|swier]] binne, fanwegen har hege [[kwik]]gehalte. Likegoed wurdt elts jier 1,4 ton oan haaiefinnen garre. De fiskerijfoarm dy't dêrop rjochte is, wurdt "[[haaiefinjen]]" (''shark finning'') neamd, en dêrby wurde haaien fongen wêrnei't har alle finnen ôfhoud wurde, om har dan faak noch libjend wer oerboard te smiten. Werom yn 'e see stjerre sokke bisten in stadige dea troch [[ferstikking]] of [[predaasje]]. De haaiefinnen brochten yn [[2009]] sa'n $300 it pûn op. Haaiefinjen wurdt op grutte skaal yllegaal dien, mar de measte lannen pakke it net oan. De hiele haai wurdt ek wol iten, benammen yn [[Japan]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]]; yn 'e Australyske steat [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] is haaiefleis sels de meast brûkte fisk yn 'e snack ''[[fish and chips]]''. Yn ''fish and chips shops'' wurdt lykwols net fan ''shark'' sprutsen, mar wurdt haaiefleis ''flake'' neamd. Yn súdlik [[Yndia]] wurde jonge haaien op 'e fiskmerk ferkocht ûnder de namme ''sora''. Om't dy bisten noch net folwoeksen binne, falt it fleis by it sieden útinoar yn in poeiereftige substânsje, dy't dan frituere wurdt yn krûde oalje. Oan 'e kust fan [[Tamil Nadu]] wurdt soks as in delikatesse beskôge. Op [[Iislân]] wurdt de [[Grienlânske haai]] wol fongen (al giet it dêrby fral om byfangst), dy't in soarte fan [[antyfries]] yn syn [[bloed]] hat sadat er yn 'e [[poalstreek|poal]][[see]] oerlibje kin. Om't it fleis dêrtroch giftich is foar minsken wurdt it yn grutte brokken snien dy't in sekuer bewurkmastere ferrottingsproses trochrinne om se fan har gif te ûntdwaan. It sterk nei [[ammoniak]] rûkende einprodukt hjit fan ''[[hákarl]]'', en wurdt beskôge as in nasjonaal Iislânsk gerjocht. [[File:Hammerhead shark.jpg|right|thumb|250px|De [[hammerhaai]] mei syn apartfoarmige kop, mooglik bedoeld om 'e rooksin te ferbetterjen troch de noasters fierder útinoar te pleatsen.]] ==Status== Om't haaien oer it algemien pas nei in stikmannich jierren geslachtsryp wurde, en se har yn ferhâlding ta oare bejage fiskesoarten mar hiel stadich fuortplantsje, hat de haaiefiskerij tige negative konsekwinsjes hân foar it fuortbestean fan 'e ûnderskate haaiesoarten. Dêrby skrilje haaiefinnestreupers der net foar tebek om jonge haaien te deadzjen, dy't har noch net fuortplantsje kinnen hawwe, wat fansels hielendal desastreuze gefolgen hat. Sadwaande hawwe de [[Feriene Steaten]], yn [[2000]], en de [[Jeropeeske Uny]], yn [[2003]], de praktyk fan it haaiefinjen folslein ferbean. Doe't yn [[2008]] bliek dat der in mesk yn 'e Amerikaanske wetjouwing siet, waard de wet tsjin it haaiefinjen yn [[2011]] oanpast, en de Jeropeeske Uny die itselde yn [[2013]]. Yn [[2010]] waard [[Hawaï]] de earste Amerikaanske steat dy't net inkeld it haaiefinjen, mar ek it besit, de ferkeap en de fersprieding fan haaiefinnen en de hannel deryn ferbea. Yn [[2009]] makke de [[IUCN]] bekend dat 64 haaiesoarten, in trêde fan alle soarten dy't yn 'e iepen see foarkomme, mei útstjerren bedrige wurde fanwegen oerbefisking en haaiefinjen. ==Klassifikaasje== [[File:Whale_shark_Georgia_aquarium.jpg|right|thumb|250px|In [[walfiskhaai]], de grutste libbene fiskesoarte.]] {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderdifyzje '''haaien''' (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') ** boppeskift [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') *** skift [[baaksterhaaien]] (''Orectolobiformes'') *** skift [[bargehaaien]] (''Heterodontiformes'') *** skift [[grûnhaaien]] (''Carcharhiniformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[echte haaien]] (''Squalomorphi'') *** skift [[grauwe haaien]] (''Hexanchiformes'') *** skift [[pakhaaien]] (''Squatiniformes'') *** skift ''[[Protospinaciformes]]'' † *** skift [[seachhaaien]] (''Pristiophoriformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toarnhaai-eftigen]] (''Squaliformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Shark ''References'' en ''Other reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Shark}} }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] [[Kategory:Haai]] 8rd0jtoen1umiyf98l6ii3mn8o0dhtt 1171715 1171704 2024-10-27T16:03:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171715 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Tiburón.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[grize rifhaai]] (''Carcharhinus amblyrhynchos''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') | takson9 = difyzje: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') | takson11 = ûnderdifyzje: | namme11 = '''haaien''' (''Selachii'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Romer, 1962 }} De '''haaien''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Selachii'' of ek wol ''Selachimorpha'') foarmje in ûnderdifyzje fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') en de difyzje fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't sa'n 505 ûnderskate [[soarte]]n omfiemet. De haaien binne nau besibbe oan 'e [[roggen]] (''Batoidea''), dy't men omskriuwe kinne soe as ôfplatte haaien. De oantsjutting haaien wurdt ek brûkt foar de [[fossyl|fossile]] sibben fan dizze beide groepen, en yn dy sin ûntstiene de ierste haaien mear as 420 miljoen jier lyn, yn it [[Siluer]]. Tsjintwurdich wurde in protte haaiesoarten yn har fuortbestean bedrige troch [[minske|minsklike]] aktiviteiten. ==Soarten== Yn grutte rinne haaien útinoar fan 'e lytse [[dwerchlantearnehaai]] (''Etmopterus perryi''), in soarte dy't yn 'e djipsee libbet en mar sa'n 17&nbsp;sm lang is, oant de [[walfiskhaai]] (''Rhincodon typus''), dat mei 16&nbsp;m de grutste [[fisken|fisk]] fan 'e wrâld is. De grutste soarten, lykas de al neamde walfiskhaai en de [[reuzehaai]] (''Cetorhinus maximus''), binne foar minsken folslein ûngefaarlike wetterfilterders, dy't [[soöplankton]] út it seewetter seve en hielendal gjin [[gebit]] hawwe. Beskate oare soarten, lykas de [[minskehaai]] of wite haai (''Carcharodon carcharias''), de [[tigerhaai]] (''Galeocerdo cuvier'') en de [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas'') binne lykwols pontinsjeel wol deeglik tige gefaarlik. En [[Megalodon]], in útstoarne haaiesoarte út it [[Senozoïkum]] dy't yn alle [[oseaan|oseanen]] foarkaam, koe 20⅓&nbsp;m lang wurde en wie nei alle gedachten it grutste seerôfdier út 'e skiednis fan 'e [[wringedieren]]. De grutste tsjintwurdige rôfhaai is de minskehaai of wite haai. [[File:Megalodon scale.svg|left|thumb|280px|De beide grutste soarten [[megalodon]]s (griis en read), mei de [[walfiskhaai]] (lila), de [[minskehaai]] (grien) en ta ferliking in [[minske]].]] ==Skaaimerken== Haaien komme yn alle seeën foar, mar se binnen it algemienst yn [[tropen|tropyske]] en tuskenbeiden wetters, benammen op djipten oant 2.000&nbsp;m. Yn 'e regel kinne se net oer [[swiet wetter]], en komme se sadwaande net yn [[rivier]]en (mar wol yn riviermûnings) foar, mar der binne in pear soarten, wêrûnder de pontinsjeel tige gefaarlike [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas''), dy't wól oer swiet wetter kinne, en dêrom gauris hûnderten kilometers fier rivieren as de [[Ganges]], de [[Sambezy]], de [[Amazône (rivier)|Amazône]] of de [[Mississippy (rivier)|Mississippy]] opswimme. Haaien [[sykheljen|sykhelje]] troch twa pear fan elts fiif oant sân [[kieu]]spjalten, dy't allegearre in ôfsûnderlike lichemsiepening oan 'e sydkant fan it foarliif hawwe. De [[hûd]] fan haaien bestiet út tige fine [[skob]]kes, en wurdt yn beskate [[minske|minsklike]] [[kultuer]]en wol brûkt om [[hout]] en oare materialen mei te skjirjen. Rôfhaaien hawwe in [[gebit]] fan ferfangbere [[tosk]]en, dy't faak kartele binne om better troch fleis hinne seagje te kinnen. Guon haaien ferlieze yn har libben wol 30.000 tosken, dy't dan elk mei 8 dagen oant in moanne wer troch in nijenien ferfongen wurde. It [[skelet]] fan haaien bestiet folslein út [[kreakbien]], en se hawwe stive [[fin (lichemsdiel)|rêchfinnen]], dy't yn ûndjip wetter of as se fuort ûnder it wetteroerflak swimme, boppe it wetter útstykje. Sûnt de [[film]] ''[[Jaws (film)|Jaws]]'', út 'e santiger jierren, is sa'n rêchfin it ikoanyske driigjende byld wurden dêr't de measte minsken it earst oan tinke as se it wurd "haai" hearre. [[File:Tiger shark teeth.jpg|right|thumb|250px|De skeane, kartele [[tosk]]en fan in [[tigerhaai]], bedoeld om mei troch fleis hinne te seagjen.]] ==Oanfallen op minsken== Oanfallen fan haaien meitsje elts jier wol inkele deadlike slachtoffers ûnder [[minske|minsklike]] [[swimmen|swimmers]] en [[wettersport]]ers. Neffens de ''[[International Shark Attack File]]'' (ISAF), in organisaasje dy't oanfallen troch haaien registrearret, wiene der tusken [[2001]] en [[2006]] wrâldwiid 96 bewearde haaie-oanfallen, wêrfan't se nei ûndersyk fêststelden dat it by 78 ek wier-wier om haaie-oanfallen gie. Fan dy 78 waarden 16 oanfallen klassifisearre as útlokke, en 62 as ûnútlokke. It tal deadlike slachtoffers troch haaie-oanfallen wie tusken 2001 en 2006 wrâldwiid 4,3 minsken it jier. Dêr moat by oantekene wurde dat jiers mear minsken omkomme trochdat se troch de [[wjerljocht]] of troch in fallende [[kokosnút]] troffen wurde. Nettsjinsteande it idee dat ûnder de measte minsken libbet dat alle haaien gefaarlik binne, is eins mar in fjouwertal soarten (fan 505) ferantwurdlik foar in betsjuttend oantal deadlike, ûnútlokke oanfallen, te witten: de minskehaai of wite haai (''Carcharodon carcharias''), de [[wytpuntoseaanhaai]] (''Carcharhinus longimanus''), de [[tigerhaai]] (''Galeocerdo cuvier'') en de [[bollehaai]] of Sambezyhaai (''Carcharhinus leucas''). Om in ûnútlokke oanfal safolle mooglik foar te kommen, moat men gjin glânzjende metalen dragen (lykas sieraden), en net te folle omspatterje en -plûnzgje, mei't dat foar rôfhaaien klinkt as in ferwûne fisk en dus in maklike [[proai]]. De iennichste folslein wisse manear om in haaie-oanfal foar te kommen, is troch út 'e see wei te bliuwen. [[File:Scyliorhinus_canicula_foetus_in_an_egg.jpg|left|thumb|180px|In haaie-aai.]] Nettsjinsteande har reputaasje as moardmasines, besitte haaien [[harsens]] dy't kwa grutte yn ferhâlding ta har lichem in ferlykbere massa hawwe as de harsens fan [[sûchdieren]] en [[fûgels]]. [[Wittenskip]]lik ûndersyk hat sûnt [[1990]] útwiisd dat haaien yn it wyld soms boartlik gedrach fertoane, en dat se nijsgjirrich binne nei nije dingen, en dy ûndersykje troch se mei de [[bek]] te "betaasten". It liket der sterk op dat de measte "oanfallen" fan haaien op minsken eins it nijsgjirrige ûndersykjen troch de haai fan in foar him nuver wêzen is; dy teory wurdt ûnderstipe troch it feit dat slachtoffers fan haaie-oanfallen gauris nei it strân ta ûntkomme kinne sûnder dat se efterfolge wurde, en trochdat haaien faak net trochbite. Dat der sa'n soad skea oanrjochte wurdt by sokke konfrontaasjes, komt troch de fjoerskerpe tosken fan 'e haai en de kwetsberens fan 'e minske. Guon oare oanfallen, benammen dy op [[surfen|surfers]], lykje almeast in kwestje fan fersin te wêzen, mei't haaien sokke lju peddeljend op har surfplanke oansjogge foar [[seeliuw]]en. ==Haaien yn 'e minsklike kultuer== ===Byldfoarming=== Haaien foarmje in prominint ûnderdiel fan 'e [[kultuer]]en en [[mytology]]en fan [[folk]]en út it gebiet fan 'e [[Stille Oseaan]], lykas op [[Hawaï]] en [[Fidzjy]]. Op Hawaï besteane bgl. ferskate folksferhalen dy't fertelle oer minsken mei haaiekaken op 'e rêch, dy't lju op it strân warskôgje op net de see yn te gean om't der in minske-itende haai omswimme soe. De strângongers laitsje sa'n man dan ornaris út en geane dochs de see yn, wêrnei't se opiten wurde troch de man dy't har warskôge hie, dy't himsels yn in haai feroare hat. [[File:White shark.jpg|right|thumb|250px|In [[minskehaai]] of wite haai.]] Yn it prekoloniale Hawaï joegen [[fisker]]s harren deaden faak in [[seemangrêf]], mei as bedoeling dat se as haai reynkarnearje soene. De ''[[sjamaan|kahuna]]'' tsjutte dan letter oan 'e famylje fan 'e deade út hoe't de tekening fan in beskate haai de klean fan 'e deade neigalme. Sa'n haai, in ''[[aumakua]]'', waard neitiid yn 'e regel behannele as in soarte fan [[húsdier]] fan 'e famylje, dy't fuorre waard en neffens de ferhalen holp by it fiskjen troch de fisk yn it net te driuwen. Men koe in ''aumakua'' ek foar kwea-aardige doelen brûke, lykas om in fijân te deadzjen, mar de stamhaden leine yn 'e regel it near op sokke [[tsjoenderij]]. De bekendste haaiegod út 'e Hawaïaanske [[mytology]] wie [[Kamohoali'i]], de âldere broer fan 'e [[fulkaan]]goadinne [[Pele (goadinne)|Pele]], dy't sawol de foarm fan in minske as dy fan in haai oannimme koe. Op it eilân [[Molokai]] wie yn 'e earste helte fan 'e [[njoggentjinde iuw]] in timpel (''heiau'') oan Kamohoali'i wijd op elts [[skiereilân]]. Op [[Fidzjy]] wie [[Dakuwanga]] in haaiegod dy't ferdwaalde minsklike [[siel]]en opfriet. Yn skerp kontrast mei it yngewikkelde byld dat der yn 'e [[Stille Oseaan|Pasifyske]] kultueren fan haaien bestie, waard de Westerske byldfoarming fan dizze bisten oer it algemien karakterisearre troch eangstme en boasaardichheid. It idee dat haaien gefaarlike, net te fertrouwen bisten binne, krong de Westerske kultuer foar it earst binnen troch de grutte mediapublisiteit dy't jûn waard oan isolearre oanfallen, lykas [[haaie-oanfallen yn Nij-Jersey (1916)|dy yn Nij-Jersey]], yn [[1916]]. Troch de ûnbidige populariteit fan 'e grizelfilm ''[[Jaws (film)|Jaws]]'', út [[1975]], fan [[regisseur]] [[Steven Spielberg]], waarden haaien dêrnei lange tiid troch frijwol alle westerlingen lykslein mei minske-itende meunsters. Pas fan 'e ein fan 'e njoggentiger jierren ôf wisten djipdobjende [[dokumintêre]]s wat oan dat byld te feroarjen. [[File:Sharksfin.jpg|left|thumb|180px|Haaiefinnesop, in [[Aazje|Aziatysk]] gerjocht dêr't elts jier withoefolle haaien foar deamakke wurde.]] ===Fiskerij=== Der wurdt rûsd dat jiers sa'n 100 miljoen haaien deade wurde troch minsklik tadwaan, benammen troch de kommersjele en ferdivedearjende [[fiskerij]]. Yn [[East-Aazje]], fral yn [[Sina]], wurdt [[haaiefinnesop]] as in delikatesse beskôge en boppedat as befoarderlik foar de sûnens. Yn wurklikheid binne haaien ien fan fjouwer groepen fisken (mei [[swurdfisken]], [[keningsmakriel]]en en [[tegelfisk]]en), dy't troch de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] ''[[Food and Drug Administration]]'' oanmurken wurde foar tige skealik foar de sûnens, benammen de sûnens fan bern en froulju dy't [[swierwêzen|swier]] binne, fanwegen har hege [[kwik]]gehalte. Likegoed wurdt elts jier 1,4 ton oan haaiefinnen garre. De fiskerijfoarm dy't dêrop rjochte is, wurdt "[[haaiefinjen]]" (''shark finning'') neamd, en dêrby wurde haaien fongen wêrnei't har alle finnen ôfhoud wurde, om har dan faak noch libjend wer oerboard te smiten. Werom yn 'e see stjerre sokke bisten in stadige dea troch [[ferstikking]] of [[predaasje]]. De haaiefinnen brochten yn [[2009]] sa'n $300 it pûn op. Haaiefinjen wurdt op grutte skaal yllegaal dien, mar de measte lannen pakke it net oan. De hiele haai wurdt ek wol iten, benammen yn [[Japan]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]]; yn 'e Australyske steat [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] is haaiefleis sels de meast brûkte fisk yn 'e snack ''[[fish and chips]]''. Yn ''fish and chips shops'' wurdt lykwols net fan ''shark'' sprutsen, mar wurdt haaiefleis ''flake'' neamd. Yn súdlik [[Yndia]] wurde jonge haaien op 'e fiskmerk ferkocht ûnder de namme ''sora''. Om't dy bisten noch net folwoeksen binne, falt it fleis by it sieden útinoar yn in poeiereftige substânsje, dy't dan frituere wurdt yn krûde oalje. Oan 'e kust fan [[Tamil Nadu]] wurdt soks as in delikatesse beskôge. Op [[Iislân]] wurdt de [[Grienlânske haai]] wol fongen (al giet it dêrby fral om byfangst), dy't in soarte fan [[antyfries]] yn syn [[bloed]] hat sadat er yn 'e [[poalstreek|poal]][[see]] oerlibje kin. Om't it fleis dêrtroch giftich is foar minsken wurdt it yn grutte brokken snien dy't in sekuer bewurkmastere ferrottingsproses trochrinne om se fan har gif te ûntdwaan. It sterk nei [[ammoniak]] rûkende einprodukt hjit fan ''[[hákarl]]'', en wurdt beskôge as in nasjonaal Iislânsk gerjocht. [[File:Hammerhead shark.jpg|right|thumb|250px|De [[hammerhaai]] mei syn apartfoarmige kop, mooglik bedoeld om 'e rooksin te ferbetterjen troch de noasters fierder útinoar te pleatsen.]] ==Status== Om't haaien oer it algemien pas nei in stikmannich jierren geslachtsryp wurde, en se har yn ferhâlding ta oare bejage fiskesoarten mar hiel stadich fuortplantsje, hat de haaiefiskerij tige negative konsekwinsjes hân foar it fuortbestean fan 'e ûnderskate haaiesoarten. Dêrby skrilje haaiefinnestreupers der net foar tebek om jonge haaien te deadzjen, dy't har noch net fuortplantsje kinnen hawwe, wat fansels hielendal desastreuze gefolgen hat. Sadwaande hawwe de [[Feriene Steaten]], yn [[2000]], en de [[Jeropeeske Uny]], yn [[2003]], de praktyk fan it haaiefinjen folslein ferbean. Doe't yn [[2008]] bliek dat der in mesk yn 'e Amerikaanske wetjouwing siet, waard de wet tsjin it haaiefinjen yn [[2011]] oanpast, en de Jeropeeske Uny die itselde yn [[2013]]. Yn [[2010]] waard [[Hawaï]] de earste Amerikaanske steat dy't net inkeld it haaiefinjen, mar ek it besit, de ferkeap en de fersprieding fan haaiefinnen en de hannel deryn ferbea. Yn [[2009]] makke de [[IUCN]] bekend dat 64 haaiesoarten, in trêde fan alle soarten dy't yn 'e iepen see foarkomme, mei útstjerren bedrige wurde fanwegen oerbefisking en haaiefinjen. ==Klassifikaasje== [[File:Whale_shark_Georgia_aquarium.jpg|right|thumb|250px|In [[walfiskhaai]], de grutste libbene fiskesoarte.]] {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderdifyzje '''haaien''' (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') ** boppeskift [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') *** skift [[baaksterhaaien]] (''Orectolobiformes'') *** skift [[bargehaaien]] (''Heterodontiformes'') *** skift [[grûnhaaien]] (''Carcharhiniformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[echte haaien]] (''Squalomorphi'') *** skift [[grauwe haaien]] (''Hexanchiformes'') *** skift [[pakhaaien]] (''Squatiniformes'') *** skift ''[[Protospinaciformes]]'' † *** skift [[seachhaaien]] (''Pristiophoriformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toarnhaai-eftigen]] (''Squaliformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Shark ''References'' en ''Other reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Shark}} }} [[Kategory:Haai| ]] [[Kategory:Kreakbienfisk]] s2adc0684fmrrb6wct7dc0avb5ktzxf 0 81494 1171708 965518 2024-10-27T15:56:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171708 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Spotted_Eagle_Ray_(Aetobatus_narinari)2.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[bûnte earnroch]] (''Aetobatus narinari''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') | takson9 = difyzje: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') | takson11 = ûnderdifyzje: | namme11 = '''roggen''' (''Selachii'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Case, 1978 }} De '''roggen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Batoidea'' of ek wol ''Rajomorphii'') foarmje in ûnderdifyzje fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') en de difyzje fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't sa'n 560 ûnderskate [[soarte]]n omfiemet. De roggen binne nau besibbe oan 'e [[haaien]] (''Selachii''), en men soe se wol omskriuwe kinne as ôfplatte haaien. De earste roggen ûntjoegen har út [[fossyl|fossile]] haai-eftigen oan it begjin fan it [[Trias]], sa'n 252 miljoen jier lyn. [[File:Manta birostris-Thailand4.jpg|left|thumb|250px|De [[reuzemanta]], de grutste roggesoarte.]] ==Skaaimerken== Roggen kinne ûnderskaat wurde troch harren ôfplatte liif en har fergrutte [[fin (lichemsdiel)|boarstfinnen]], dy't by guon soarten rûnich binne en har in bytsje in [[platfisk]]eftich uterlik jouwe, wylst se by oare soarten puntich fansiden útstekke en op [[wjuk]]ken lykje. Karakteristyk foar roggen is fierders dat de [[kieu]]spjalten en de [[bek]] by har oan 'e [[búk]]side (oftewol de ûnderkant fan it lichem) sitte. Se hawwe gjin [[fin (lichemsdiel)|earsfinnen]]. Roggen binne nau besibbe oan [[haaien]], en hawwe krekt as haaien in [[skelet]] dat útslutend út [[kreakbien]] bestiet. De measte soarten roggen libje op 'e [[see]]boaiem (dêrfandinne de ôfplatte lichemsfoarm), mar se komme foar yn in ferskaat oan [[geografy]]ske regio's, fan [[tropen|tropyske]] en [[subtropysk klimaat|subtropyske]] wetters oant seeën yn gebieten mei in tuskenbeiden of sels in kâld [[klimaat]]. De measte roggen libje deunby de kust, mar guon komme foar yn djipper wetter oant teminsten 3.000&nbsp;m djipte. In hantsjefol soarten hat him oanpast oan 'e iepen see; dat binne ek krekt dy soarten dy't net op 'e seeboaiem libje. De bekendste dêrfan is de [[reuzemanta]] (''Manta birostris''), dat ek de grutste roch is, mei in spanwiidte (fan finpunt oant finpunt) fan 9&nbsp;m en in gewicht fan 1.350&nbsp;kg. Inkele roggen komme foar yn [[swiet wetter]] en guon oaren kinne yn [[brak wetter]] libje, benammen yn [[rivier]]mûnings. Roggen beskikke oer sterke, rûne [[tosk]]en, dy't bedoeld binne om [[skaaldier]]en lytsman mei te meitsjen, lykas [[moksels]], [[oesters]], [[slakken]], [[krabben]] en [[kreeften]]. Datoangeande binne se foar minsken folslein ûngefaarlik, mar in protte soarten hawwe in gemiene stikel oan 'e [[sturt]] sitten, en dêr kinne se, as se provosearre wurde, rare wûnen mei meitsje. Soms falle dêrby deadlike slachtoffers, lykas yn [[2006]] barde mei de ferneamde [[Austraalje (lân)|Australyske]] natoerfilmer [[Steve Irwin]], dy't troch in [[stikelroch]] yn it boarst stutsen waard. De grutste soarten, de [[manta's]], hawwe gjin [[gebit]] en binne folslein ûngefaarlike wetterfilterders, dy't libje fan it [[plankton]] dat se út it seewetter seve. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderdifyzje '''roggen''' (''Batoidea'') ** skift [[echte rocheftigen]] (''Rajiformes'') ** skift [[pylkrocheftigen]] (''Myliobatiformes'') ** skift [[seachfiskeftigen]] (''Pristiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[skokrocheftigen]] (''Torpediniformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Batoidea ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Batoidea}} }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] [[Kategory:Roch]] qj7c37vmwqevsqnb2mhdf07pt13d6h0 1171716 1171708 2024-10-27T16:03:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171716 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Spotted_Eagle_Ray_(Aetobatus_narinari)2.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[bûnte earnroch]] (''Aetobatus narinari''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') | takson9 = difyzje: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii'') | takson11 = ûnderdifyzje: | namme11 = '''roggen''' (''Selachii'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Case, 1978 }} De '''roggen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Batoidea'' of ek wol ''Rajomorphii'') foarmje in ûnderdifyzje fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii'') en de difyzje fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]] dy't sa'n 560 ûnderskate [[soarte]]n omfiemet. De roggen binne nau besibbe oan 'e [[haaien]] (''Selachii''), en men soe se wol omskriuwe kinne as ôfplatte haaien. De earste roggen ûntjoegen har út [[fossyl|fossile]] haai-eftigen oan it begjin fan it [[Trias]], sa'n 252 miljoen jier lyn. [[File:Manta birostris-Thailand4.jpg|left|thumb|250px|De [[reuzemanta]], de grutste roggesoarte.]] ==Skaaimerken== Roggen kinne ûnderskaat wurde troch harren ôfplatte liif en har fergrutte [[fin (lichemsdiel)|boarstfinnen]], dy't by guon soarten rûnich binne en har in bytsje in [[platfisk]]eftich uterlik jouwe, wylst se by oare soarten puntich fansiden útstekke en op [[wjuk]]ken lykje. Karakteristyk foar roggen is fierders dat de [[kieu]]spjalten en de [[bek]] by har oan 'e [[búk]]side (oftewol de ûnderkant fan it lichem) sitte. Se hawwe gjin [[fin (lichemsdiel)|earsfinnen]]. Roggen binne nau besibbe oan [[haaien]], en hawwe krekt as haaien in [[skelet]] dat útslutend út [[kreakbien]] bestiet. De measte soarten roggen libje op 'e [[see]]boaiem (dêrfandinne de ôfplatte lichemsfoarm), mar se komme foar yn in ferskaat oan [[geografy]]ske regio's, fan [[tropen|tropyske]] en [[subtropysk klimaat|subtropyske]] wetters oant seeën yn gebieten mei in tuskenbeiden of sels in kâld [[klimaat]]. De measte roggen libje deunby de kust, mar guon komme foar yn djipper wetter oant teminsten 3.000&nbsp;m djipte. In hantsjefol soarten hat him oanpast oan 'e iepen see; dat binne ek krekt dy soarten dy't net op 'e seeboaiem libje. De bekendste dêrfan is de [[reuzemanta]] (''Manta birostris''), dat ek de grutste roch is, mei in spanwiidte (fan finpunt oant finpunt) fan 9&nbsp;m en in gewicht fan 1.350&nbsp;kg. Inkele roggen komme foar yn [[swiet wetter]] en guon oaren kinne yn [[brak wetter]] libje, benammen yn [[rivier]]mûnings. Roggen beskikke oer sterke, rûne [[tosk]]en, dy't bedoeld binne om [[skaaldier]]en lytsman mei te meitsjen, lykas [[moksels]], [[oesters]], [[slakken]], [[krabben]] en [[kreeften]]. Datoangeande binne se foar minsken folslein ûngefaarlik, mar in protte soarten hawwe in gemiene stikel oan 'e [[sturt]] sitten, en dêr kinne se, as se provosearre wurde, rare wûnen mei meitsje. Soms falle dêrby deadlike slachtoffers, lykas yn [[2006]] barde mei de ferneamde [[Austraalje (lân)|Australyske]] natoerfilmer [[Steve Irwin]], dy't troch in [[stikelroch]] yn it boarst stutsen waard. De grutste soarten, de [[manta's]], hawwe gjin [[gebit]] en binne folslein ûngefaarlike wetterfilterders, dy't libje fan it [[plankton]] dat se út it seewetter seve. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderdifyzje '''roggen''' (''Batoidea'') ** skift [[echte rocheftigen]] (''Rajiformes'') ** skift [[pylkrocheftigen]] (''Myliobatiformes'') ** skift [[seachfiskeftigen]] (''Pristiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[skokrocheftigen]] (''Torpediniformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Batoidea ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Batoidea}} }} [[Kategory:Roch| ]] [[Kategory:Kreakbienfisk]] 05odn4gc3n53yapzybdbh06fs07gqch 0 81507 1171709 965521 2024-10-27T15:56:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171709 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Hydrolagus colliei.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De [[bûnte draakfisk]] (''Hydrolagus colliei''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = '''seekateftigen''' (''Holocephali'') | takson8 = | namme8 = | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Bonaparte, 1831 }} De '''seekateftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Holocephali'') foarmje in [[ûnderklasse]] fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') en de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]], mei as iennichste libbene subgroep de [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Holocephalimorpha''), net te betiizjen mei in [[seekatten (inketfisken)|groep fan inketfisken mei deselde namme]]. Seekateftigen binne binnen de klasse fan 'e kreakbienfisken de sustergroep fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''). ==Skaaimerken== De seekateftigen hawwe beskate skaaimerken fan 'e iere [[kreakbienfisken]] út it [[Paleosoïkum]] beholden, dy't by de [[haaien en roggen]] ferlern gien binne. Yn oare opsichten foarmje se lykwol in kurieuze nuveraardichheid. Se libje deun by de seeboaiem en frette [[weakdieren]] en oare wringeleazen. Har [[sturt]] is lang en tin en se swimme troch dêr swaaiende bewegings mei te meitsjen. By guon soarten is de rjochtoppige stikel, dy't foar de [[fin (lichemsdiel)|rêchfin]] sit, giftich. Seekateftigen hawwe gjin [[mage]], en de funksjes fan 'e mage wurde by har ferfolle troch de [[terms]]. Har [[bek]] is lyts en wurdt omjûn troch [[lippe]]n. ==Untwikkeling== De âldste [[fossyl|fossilen]] dy't fan seekateftigen fûn binne, datearje út it [[Devoan]]. Sokke fossilen binne net rare seldsum, mar besteane foar it meastepart út net folle mear as it [[gebit]] omdat it út [[kreakbien]] opboude [[skelet]] mar selden de tosk fan 'e tiid trochstien hat. Sadwaande moat men yn 'e regel mar wat riede moat nei de lichemsfoarm. Njonken it [[boppeskift]] fan 'e [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Holocephalimorpha''), dat it noch libbene [[skift]] fan 'e [[draakfisken]] (''Chimaeriformes'') en seis fossile skiften omfiemet, wurde ornaris ek de útstoarne skiften fan 'e ''[[Debeeriiformes]]'', ''[[Eugeneodontiformes]]'', ''[[Helodontiformes]]'', ''[[Iniopterygiformes]]'', ''[[Orodontiformes]]'' en ''[[Petalodontiformes]]'' ta de seekateftigen rekkene, en dêrta yn in twadde boppeskift pleatst, dat fan 'e ''[[Paraselachimorpha]]''. Mei't der lykwols oer gjinien soarte fan 'e ''Paraselachimorpha'' in protte bekend is, fermoedzje de measte saakkundigen dat dit boppeskift in koepelterm is dy't yn 'e takomst fan gjinderlei [[taksonomy]]ske wearde blike sil te wêzen. ==Klassifikaasje== [[File:Hydrolagus mirabilis.jpg|right|thumb|220px|In [[gruteachdraakfisk]] (''Hydrolagus mirabilis'').]] {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderklasse '''seekateftigen''' (''Holocephali'') ** boppeskift ''[[Paraselachimorpha]]'' † *** skift ''[[Debeeriiformes]]'' † *** skift ''[[Eugeneodontiformes]]'' † *** skift ''[[Helodontiformes]]'' † *** skift ''[[Iniopterygiformes]]'' † *** skift ''[[Orodontiformes]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Petalodontiformes]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Holocephalimorpha'') *** skift ''[[Chondrenchelyiformes]]'' † *** skift ''[[Coliodontiformes]]'' † *** skift ''[[Copodontiformes]]'' † *** skift [[draakfisken]] (''Chimaeriformes'') *** skift ''[[Menaspiformes]]'' † *** skift ''[[Psammodontiformes]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Squalorajiformes]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Holocephali ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Holocephali}} }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] 6t4r3450is467vxghf3mpv9llckn5wt 0 81509 1171710 965522 2024-10-27T15:56:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1171710 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Hydrolagus colliei.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De [[bûnte draakfisk]] (''Hydrolagus colliei''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[seekateftigen (fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = '''seekatten''' (''Holocephalimorpha'') | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Grogan & Lund, 2004 }} De '''seekatten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Holocephalimorpha'') foarmje in [[boppeskift]] fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') en de [[ûnderklasse]] fan 'e [[seekateftigen (fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]], mei as iennichste libbene subgroep de [[draakfisken]] (''Chimaeriformes''). De seekatten moatte net te betize wurde mei de [[seekatten (inketfisken)|groep fan inketfisken mei deselde namme]]. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * boppeskift '''seekatten''' (''Holocephalimorpha'') ** skift ''[[Chondrenchelyiformes]]'' † ** skift ''[[Coliodontiformes]]'' † ** skift ''[[Copodontiformes]]'' † ** skift [[draakfisken]] (''Chimaeriformes'') ** skift ''[[Menaspiformes]]'' † ** skift ''[[Psammodontiformes]]'' † ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift ''[[Squalorajiformes]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Chimaera ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Holocephalimorpha}} }} [[Kategory:Kreakbienfisk]] ocspz2vz2wb1jkta3sxyjii1vq7tdai 0 81514 1171697 1063890 2024-10-27T15:51:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171697 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Chimaera_monstrosa_haogjydling.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[gewoane draakfisk]] (''Chimaera monstrosa''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[seekateftigen (fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Holocephalimorpha'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''draakfisken''' (''Chimaeriformes'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Obruchev, 1953 }} De '''draakfisken''' ([[Latyn]]ske namme: ''Chimaeriformes'') foarmje in [[skift]] fan 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[rêchstringdieren]] (''Chordata''), de [[ûnderstamme]] fan 'e [[wringedieren]] (''Vertebrata''), de [[tuskenstamme]] fan 'e [[kaakdieren]] (''Gnathostomata''), de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[seekateftigen (fisken)|seekateftigen]] (''Holocephali'') en it [[boppeskift]] fan 'e [[seekatten (fisken)|seekatten]] (''Holocephalimorpha''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep fan [[fisken]], dy't de iennichste libbene subgroep foarmet binnen de seekateftigen. De seekateftigen binne de sustergroep fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''). ==Skaaimerken== Draakfisken kinne oant 1.50&nbsp;m lang wurde, al moat dêrby oantekene wurde dat dan de lange sturt meirekkene wurdt, en dat it eigentlike lichem dus folle koarter is. Se hawwe in [[skelet]] dat inkeld út [[kreakbien]] bestiet en fierders in frij pimitive [[fysiology]], sûnder [[mage]] (de funksjes fan 'e mage wurde ferfolle troch de [[terms]]). It binne djipseefisken dy't oer it algemien op 'e seeboaiem fan [[oseaan|oseänen]] mei in tuskenbeiden [[klimaat]] libje, op in djipte oant 2.600&nbsp;m ûnder seenivo. In útsûndering wurdt datoangeande foarme troch guon soarten fan it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[ploechnoasdraakfisken (skaai)|ploechnoasdraakfisken]] (''Callorhinchus''), dy't pleatslik of periodyk yn ûndjip wetter foarkomme kinne. (Dêrom binne dat ek de soarten dêr't it measte oer bekend is en dy't men yn [[iepenbier akwarium|iepenbiere akwaria]] oantreft.) Draakfisken wurde sa neamd om't se der bizar útsjogge, mei in frij smel lichem (fan boppen besjoen), oergrutte [[fin (lichemsdiel)|finnen]], in lange [[sturt]], en faak in útstykjende rjochtoppige stikel foar de [[fin (lichemsdiel)|rêchfin]], dy't by guon soarten giftich is. By in protte soarten is de [[snút]] útgroeid ta in yngewikkeld [[sintúch]]lik [[orgaan (lichemsdiel)|orgaan]]. Draakfisken lykje har sa'n 420 miljoen jier lyn, yn it [[Siluer]], ûntjûn te hawwen, en de ûnderskate [[famylje (taksonomy)|famyljes]] fan it skift begûnen oan 'e ein fan it [[Sjuera (tiidrek)|Sjuera]], sa'n 170 miljoen jier lyn, oan in eigen ûntwikkeling. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skift '''draakfisken''' (''Chimaeriformes'') ** famylje ''[[Echinochimaeridae]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Echinochimaera]]'' † ** famylje [[koartnoasdraakfisken]] (''Chimaeridae'') *** skaai [[echte koartnoasdraakfisken]] (''Chimaera'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ûnechte koartnoasdraakfisken]] (''Hydrolagus'') ** famylje [[langnoasdraakfisken]] (''Rhinochimaeridae'') *** skaai [[echte langnoasdraakfisken]] (''Rhinochimaera'') *** skaai [[sichtefindraakfisken]] (''Neoharriotta'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[smelnoasdraakfisken]] (''Harriotta'') ** famylje [[ploechnoasdraakfisken (famylje)|ploechnoasdraakfisken]] (''Callorhinchidae'') *** skaai ''[[Edaphodon]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ploechnoasdraakfisken (skaai)|ploechnoasdraakfisken]] (''Callorhinchus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje ''[[Squalorajidae]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Squaloraja]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Chimaera ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Chimaeriformes}} }} [[Kategory:Kreakbienfiskeskift]] phaz25n4crgq81us1khcjt3jnzx7o6s 0 82499 1171724 1156992 2024-10-27T16:08:39Z Drewes 2754 * en † plak 1171724 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Stamp of Armenia h331.jpg|thumb|400px|Armeenske postsegel mei in ôfbyld fan Artjom Mikojan]] '''Artjom Ivanovitsj Mikojan''' ([[Armeensk]]: Արտյոմ Հովհաննեսի Միկոյան ''Artjom Hovhannesi Mikojan'' of Անուշավան Հովհաննեսի Միկոյան ''Anoesjavan Hovhannesi Mikojan''; [[Russysk]]: Артём Ива́нович Микоя́н) ([[Sanahin]], [[5 augustus]] (âlde kalinder: 23 july) [[1905]] - [[Moskou]], [[9 desimber]] [[1970]]) wie in yn [[Armeenje]] berne [[fleanmasine]]ûntwerper fan gefjochtsfleantugen yn de eardere [[Sowjet-Uny]]. ==MiG== It fan Artjom Mikojan en [[Michail Goerevitsj (fleanmasineûntwerper)|Michail Goerevitsj]] oprjochte ûntwerpburo, doetiids "Mikojan-Goerevitsj", ûntwurp [[jachtfleantúch|jachtfleantugen]]. Meast wurdt de ôfkoarting [[Mikojan|MiG]] foar dy fleantugen brûkt, fan it Russyske "Микоян и Гуревич" ("Mikojan en Goerevitsj"). It bedriuw waard nei de dea fan Mikojan yn [[1970]] omneamd ta "Mikojan" en is no mei [[Iljoesjin]], [[Irkoet (bedriuw)|Irkoet]], [[Soechoj]], [[Tupolev]] en [[Jakovlev]] diel fan in nij bedriuw, [[Feriene Fleantúchboukorporaasje]]. De fan "Mikojan-Goerevitsj" ûnwurpen gefjochtsfleantugen waarden brûkt troch de Sowjet-Uny en de lannen fan it [[Warsjaupakt]], mar ek troch ûnder oaren Sina, Yndia, Noard-Korea, Noard-Fjetnam, Egypte en Syrië. Sy hawwe yn ferskate wapene konflikten, lykas de [[Koreaanske Oarloch]] en de [[Fjetnamoarloch]], in wichtige rol spile. ==Underskiedingen en prizen== Artjom Mikojan waard faak dekorearre. Under oaren: *Twaris de titel [[Held fan de Sosjalistyske Arbeid (Sovjet-Uny)]] *Seis kear de [[Leninoarder]] *De [[Oarder fan de Reade Banier]] *De [[Oarder fan de Patriottyske Oarloch]] Ie Klasse (in djoere gouden stjer) *Twaris de [[Oarder fan de Reade Stjer (Sovjet-Uny)|Oarder fan de Reade Stjer]] *Laureaat fan de eksklusive [[Leninpriis]] (1962) *Seis kear de [[Stalinpriis]] (1941, 1947, 1948, 1949, 1952, 1953) {{CommonsBalke|Artem Mikoyan|Artjom Mikojan}} {{DEFAULTSORT:Mikojan, Artjom}} [[Kategory:Armeensk yngenieur]] [[Kategory:Armeensk ûndernimmer]] [[Kategory:Armeensk fleantúchbouwer]] [[Kategory:Russysk yngenieur]] [[Kategory:Russysk ûndernimmer]] [[Kategory:Russysk fleantúchbouwer]] [[Kategory:Persoan berne yn 1905]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1970]] 2tlwmm5vkrmv7zcfth00l4g6qkkz6yi 0 83482 1172020 1140773 2024-10-28T05:10:28Z 2604:3D08:9476:BE00:BCC3:28A7:CC61:F78A 1172020 wikitext text/x-wiki {{Bedriuw | ôfbylding = Amazon 2024.svg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = 250px | namme = | histoaryske namme = | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | type = publyk | sektor = [[ynternet]] | haadkertier = [[Seattle]] ([[Washington (steat)|Washington]]) | oprjochte = [[1994]] | opdoekt = | oprjochter = [[Jeff Bezos]] | eigner = oandielhâlders | fuortkommen út = | memme-ûndernimming = | dochterûndernimmings = | omset = $89 miljard <small>([[2014]])</small> | winst = $178 miljoen <small>([[2014]])</small> | wearde = $54,5 miljard <small>([[2014]])</small> | aktyf yn = de hiele wrâld | wurknimmers = >154.000 <small>(des. [[2014]])</small> | tal lokaasjes = | webside = [http://www.amazon.com www.amazon.com] }} '''Amazon.com, Inc.''' is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] bedriuw dat him taleit op [[e-commerce]] (de hannel oer it [[ynternet]]). It waard yn [[1994]] oprjochte en is fêstige yn [[Seattle]], yn 'e [[Amerikaanske steat|steat]] [[Washington (steat)|Washington]]. Amazon begûn oarspronklik as in [[ynternet]][[boekhannel]], en de ferkeap fan [[boek]]en en byld- en lûdsdragers is noch altyd ien fan 'e wichtichste sektors foar it bedriuw. Lykwols hâldt it him tsjintwurdich ek mei oare saken dwaande. Amazon.com operearret yn 'e hiele wrâld, en hat him ûntjûn ta ien fan 'e bekendste en meast foaroansteande ynternetûndernimmings ea. ==Skiednis== Amazon.com waard yn [[july]] [[1994]] oprjochte troch [[Jeff Bezos]], dy't earder yn 'e Amerikaanske finansjele sektor op [[Wall Street]] wurke hie. It nije bedriuw operearre yn 't earstoan fanút de garaazje fan Bezos syn hûs yn [[Belleview (Washington)|Belleview]]. Earst droech it bedriuw de namme fan Cadabra.com, mar it waard al rillegau omneamd ta Amazon, om't Cadabra tefolle op "kadaver" liek, en Bezos in namme mei in A hawwe woe om yn alfabetyske listen boppe-oan te stean. Yn [[jannewaris]] [[1995]] gie de [[webside]] fan Amazon fan start, wêrnei't yn july fan dat jier it earste boek ferkocht waard. Nei't er in ferslach lêzen hie wêryn't foarsein waard dat ynternethannel jierliks mei 2.300% groeie soe, hie Bezos in listke makke mei tweintich mooglike produkten dy't er fia Amazon oer it ynternet ferkeapje koe. Dêrûnder wiene [[cd|cd's]], [[kompjûter]]s, [[software]], [[VHS]]-fideo's en [[boek]]en. Hy keas úteinlik foar boeken, om't dêr wrâldwiid in net sêd te krijen fraach nei bestiet. Boppedat liek in ynternetboekhannel him in streekje foar te hawwen boppe gewoane boekwinkels, mei't in ynternetboekhannel in ûnbegrinzge oanbod biede kin om't in firtueel pakhûs ûnbegrinzge grut is (de wiere pakhuzen dêr't Amazon gebrûk fan makket, binne dy fan 'e eigentlike [[útjouwerij]]en fan 'e oanbeane boeken). Yn 'e earste pear moannen fan it bestean as boekhannel ferkocht Amazon.com al boeken oan klanten yn alle fyftich [[Amerikaanske steaten]] en dêropta yn 45 oare lannen. Binnen twa moannen waard der oant $20.000 oan boeken wyks ferkocht. [[File:Jeff Bezos' iconic laugh.jpg|left|thumb|200px|Amazon-oprjochter [[Jeff Bezos]].]] Yn [[1997]] gie Amazon nei de [[beurs (oandielen)|beurs]], dêr't de oandielen lykwols mar dreech ferkocht waarden. Bezos syn bedriuwsmodel foarseach der nammentlik yn dat der pas yn it fjirde of fyfde jier fan it bestean fan Amazon.com winst makke wurde soe, en dat noaske de measte effektehannelers mar min. Lykwols oerlibbe it bedriuw de [[dot-comkrisis]] ridlik ûnskansearre, en waard úteinlik foar it earst winst útkeard oan 'e oandielhâlders yn it fjirde kwartaal fan [[2001]], ter grutte fan 1¢ per oandiel. Hoewol't dat fansels wol hiel beskieden wie, waard dêrmei wol bewiisd dat Bezos mei syn bedriuwsmodel gelyk hie. Yn [[1999]] wie Bezos trouwens troch ''[[Time Magazine]]'' al útroppen ta persoan fan it jier, fanwegen syn krewearjen foar it revolúsjonarisearjen fan ''[[online]]''-winkeljen. Nei syn begjin as ynternetboekhannel begûn Amazon syn oanbod al gau út te wreidzjen. Tsjintwurdich wurde sadwaande net inkeld boeken ferkocht, mar ek [[dvd|dvd's]], [[cd|cd's]], [[fideospultsje|fideo]]- en [[kompjûterspultsje]]s, [[software]] en oare kompjûternedichheden (lykas [[USB]]-kabels en sa), fideodownloads, [[elektroanika]], húshâldlik guod, [[meubilêr]], [[iten]], [[klean]], [[kosmetika]], [[túnkjen|túnguod]], [[húsdier]]en, [[muzyk]]ynstruminten, [[sport]]nedichheden, ark en reau, [[boartersguod]], [[horloazje]]s en [[juwiel]]len. Teffens produsearret Amazon no sels konsuminte-elektroanika, wêrûnder ''[[e-reader]]s'' fan it merk [[Amazon Kindle|Kindle]] en [[tabletkompjûter]]s, [[tillefyzje]]s en [[mobile tillefoan]]s fan it merk [[Kindle Fire|Fire]]. Ek jout it bedriuw sûnt [[2009]] sels boeken út. Dêrnjonken hat Amazon him ûntjûn ta in wichige ''[[provider]]'' fan ''[[cloud]]''-tsjinsten (foar de sintrale opslach fan digitale gegevens). Amazon ûnderhâldt ferskillende [[webwinkel]]siden op it ynternet, foar de [[Feriene Steaten]] (amazon.com), [[Austraalje (lân)|Austraalje]] (amazon.au), [[Brazylje]] (amazon.com.br), [[Dútslân]] (amazon.de), [[Frankryk]] (amazon.fr), [[Yndia]] (amazon.in), [[Japan]] (amazon.co.jp), [[Grut-Brittanje]] (amazon.co.uk), [[Itaalje]] (amazon.it), [[Kanada]] (amazon.ca), [[Meksiko]] (amazon.com.mx), [[Nederlân]] (amazon.nl), [[Sina]] (amazon.cn) en [[Spanje]] (amazon.es). Dêrnjonken binne der plannen om ek yn [[Poalen]] en [[Sweden]] in eigen webside op te setten. Yn [[2008]] waard de webside www.amazon.com allinnich al 615 miljoen kear besocht. Yn [[2014]] kaam 63% fan alle boeken dy't oer it ynternet ferkocht waarden, by Amazon wei, wylst 40% fan alle boeken dêr kocht waarden. ==Difyzjes== * [[Amazon Appstore]]: ferkeap fan [[app]]s foar [[Android]]-apparaten (sûnt 2011) * [[Amazon Art]]: merkwebside foar it keapjen en ferkeapjen fan [[keunst]] (sûnt 2013) * [[Amazon AutoRip]]: digitale muzyktsjinst dy't in fergese [[MP3]]-ferzje leveret by muzyk-cd's kocht op Amazon.com (sûnt 2013) * [[AmazonBasics]]: ferkeap fan ienfâldige kompjûternedichheden lykas [[USB]]-kabels * [[Amazon Dash]]: ferkeap fan net-ytber húshâldlik guod (lykas [[wc-papier]], skjinmakmiddels, ensfh.) * [[Amazon Elastic Compute Cloud]] (Amazon EC2): in ''[[cloud]]''-tsjinst foar de opslach fan digitale data (sûnt 2006) * [[AmazonFresh]]: ferkeap fan koart en lang hâldbere [[iten]]sprodukten * [[Amazon Game Studios]]: ûntwikkeling fan [[fideospultsje|fideo]]- en [[kompjûterspultsje]]s (sûnt 2012) ** [[Double Helix Games]]: ûntwikkeling fan fideo- en kompjûterspultsjes (oernommen yn 2014) ** [[Reflexive Entertainment]]: ûntwikkeling fan fideo- en kompjûterspultsjes (oernommen yn 2008) ** [[Twitch.com]]: ''streaming''-webside foar fideospultsjes (oernommen yn 2014) * [[Amazon Glacier]]: in goedkeape ''online''-opslachtsjinst foar digitale gegevens (sûnt 2012) * [[Amazon Instant Video]]: ynternettsjinst foar ''video on demand'' (ferlykber mei [[Netflix]]) * [[Amazon Kindle]]: produksje en ferkeap fan ''[[e-reader]]s'' en ferkeap fan downloads fan [[e-boek]]en (sûnt 2007) ** [[Kindle Fire]]: produksje en ferkeap fan [[tabletkompjûter]]s, [[tillefyzje]]s en [[mobile tillefoan]]s ** [[Kindle Matchbook]]: tsjinst dy't in fergese e-boekferzje leveret by boeken kocht op Amazon.com (sûnt 2013) * [[Amazon Marketplace]]: merkwebside foar de keap en ferkeap fan twaddehâns [[boek]]en, [[cd|cd's]], [[dvd|dvd's]] en oare produkten * [[Amazon Music]]: ferkeap fan [[muzyk]]downloads (sûnt 2007; foarhinne Amazon MP3) * [[Amazon Prime Pantry]]: ferkeap fan koart en lang hâldbere [[iten]]sprodukten * [[Amazon Publishing]]: in [[útjouwerij]] mei as wichtichste [[ymprint]] [[AmazonEncore]] (sûnt 2009) * [[Amazon Shorts]]: ferkeap fan downloads fan [[koart ferhaal|koarte ferhalen]] en [[non-fiksje]] fan [[bestseller]]auteurs (sûnt 2005) * [[Amazon Simple Storage Service]] (Amazon S3): in opslachtsjinst foar digitale data (sûnt [[2006]]) * [[Amazon Small and Light]]: ferkeap fan lyts en lichtgewicht guod (sûnt 2015) * [[Amazon Studios]]: produksjemaatskippij foar [[tillefyzje]]programma's, [[film]]s en [[tekenfilm]]s (sûnt 2010) * [[Amazon Supply]]: ferkeap fan kantoarartikels en wittenskiplik guod, û.m. foar ûnderhâld en reparaasje fan [[kompjûter]]s, [[kopiëarmasine]]s, ensfh. (sûnt 2012) * [[Amazon Wireless]]: ferkeap fan [[mobile tillefoan]]s en tsjinsten foar mobile tillefoans (sûnt 2009) [[File:Seattle-PacMed-2571.JPG|right|thumb|250px|It eardere haadkertier fan Amazon.com yn [[Seattle]].]] * [[Audible.com]]: ferkeap en produksje fan [[audioboek]]en en oare artikels foar dôven en min-hearrenden (oernommen yn 2008) * [[Brilliance Audio]]: útjouwerij fan [[audioboek]]en (oernommen yn 2007) * [[ComiXology]]: digitaal platfoarm foar it downloaden fan [[stripferhaal|strips]] (oernommen yn 2014) * [[Goodreads]]: webside foar it publisearjen fan resinsjes, [[blôch]]s, diskusjes en oar kommentaar op of oer boeken (oernommen yn 2013) * [[Quidsi]] (oernommen yn 2010) ** [[Diapers.com]]: ferkeap fan [[ruft]]en en oare nedichheden foar poppen en pjutten ** [[Vine.com]]: ferkeap fan [[miljeufreonlik|griene]] produkten, wêrûnder iten, húshâldlik guod en klean ** [[Wag.com]]: ferkeap fan [[húsdier]]en en nedichheden foar it hâlden fan húsdieren ** [[YoYo.com]]: ferkeap fan [[boartersguod]] * [[Shelfari]]: webside foar it publisearjen fan resinsjes, diskusjes en oar kommentaar op of oer boeken (oernommen yn 2008) * [[Shopbop.com]]: ferkeap fan [[moade|damesmoade]] * [[Woot.com]]: ferkeap fan [[klean]], húshâldlik guod, ensfh. * [[Zappos.com]]: ferkeap fan [[klean]] en [[skuon]] ==Skandalen en krityk== Sûnt syn ûntstean hat Amazon allegeduerigen krityk krigen om't it klanten by de "echte" bakstien-en-flierbedekking-[[boekhannel]]s weilokje soe. Yn [[1997]] waard Amazon.com foar de [[rjochter]] dage troch de Amerikaanske boekhannel [[Barnes & Noble]], dy't úthold dat de bewearing fan Amazon dat it "wrâlds grutste boekhannel" wie, klearbare bedragerij wie. Barnes & Nobles liet in ferklearring útgean wêryn't steld waard: ''"[Amazon] is hielendal gjin boekhannel. It is in boekmakelerdij."'' De saak waard úteinlik bûten de rjochter om skikt, wêrnei't Amazon trochgie mei it publisearjen fan 'e bewearing dy't by Barnes & Noble oanstjit jûn hie. Bykommende beskuldigings op dit mêd oan it adres fan Amazon hawwe fral te krijen hân mei it út 'e merk drukken fan lytse boekhannels troch boeken ûnder de kostpriis te ferkeapjen. Oare krityk op Amazon gie ûnder mear oer it brûken fan privee-gegevens fan lêzers en it op ôfstân wiskjen fan e-boeken fia Amazon Kindle ''e-readers''; de rang dy't Amazon tawiisde fan boeken skreaun troch [[homoseksualiteit|homo's en lesbiënnes]] of mei ynhâld oer de homomienskip (dy't de homomienskip yn 'e Feriene Steaten as [[diskriminaasje]] beskôge); en de ferkeap fan wurken wêrfan't de ynhâld [[kwealaster]] befette of oansette ta it hâlden fan [[hûnegefjocht]]en, [[hoannegefjocht]]en of it praktisearjen fan [[pedofily]]. Ien fan 'e wichtichste skandalen gie oer de behanneling fan it personeel yn 'e pakhuzen, dat bgl. yn [[2011]] yn [[Breinigsville (Pennsylvania)|Breinigsville]] syn wurk dwaan moast by in temperatuer fan 38°&nbsp;C, wêrby't it management net woe dat de pakhúsdoarren iepenset waarden om't men bang wie foar [[dieverij]]. Ferskate meiwurkers wiene ûnder dy omstannichheden fan 'e hjittens net goed wurden. Doe't dat bekend waard, wie de earste reäksje fan 'e direksje fan Amazon om in ambulânse klear te setten om sokke wurknimmers ôf te fieren. Ferskate oare gefallen fan minne behanneling en/of yntimidaasje fan pakhûsmeiwurkers kamen neitiid oan it ljocht, en teffens die Amazon.com war om it wurk fan [[fakbûn]]en ûnmooglik te meitsjen en fakbûnsleden safier te krijen dat se út harsels ûntslach namen. ==Keppelings om utens== *{{en}}[http://www.amazon.com Offisjele webside fan Amazon.com] {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Amazon.com ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Amazon.com}} }} [[Kategory:Amazon.com| ]] [[Kategory:Amerikaanske boekhannel]] [[Kategory:Amerikaansk ynternetbedriuw]] [[Kategory:Amerikaansk webstee]] [[Kategory:Ynternetboekhannel]] [[Kategory:Ingelsktalich webstee]] [[Kategory:Meartalich webstee]] [[Kategory:Webstee oprjochte yn 1994]] [[Kategory:Bedriuw oprjochte yn 1994]] cvpu10edgczwospht5uxff5e803ev86 0 85183 1172021 1146853 2024-10-28T05:36:53Z Gliwi 39066 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Trechtingshausen.png]] → [[File:DEU Trechtingshausen COA.svg]] PNG → SVG 1172021 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = | ôfbylding = Ribera del Rin, Trechtingshausen 2.jpg | ôfbyldingsbreedte = 260px | ôfbyldingstekst = | wapen = [[Ofbyld:DEU Trechtingshausen COA.svg|60px]] | ynwennertal = 1.020 <small>(2022)</small>| | oerflak = 7,67 km² | befolkingstichtens = 133 ynw./km² | stêdekloft = | hichte = 97 m | lân = {{Flagge DE}} [[Dútslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = [[dielsteat]] | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of Rhineland-Palatinate.svg|20px]] [[Rynlân-Palts]] | bestjoerlike ienheid 2 = [[lânkring]] | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flagge Landkreis Mainz-Bingen.svg|20px]] [[Mainz-Bingen]] | bestjoerlike ienheid 3 = [[ferbânsgemeente]] | namme bestjoerlike ienheid 3= [[Rhein-Nahe]] | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | postkoade = 55413 | Tiidsône = [[UTC]]+1 | Simmertiid = UTC+2 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|50_0_48_N_7_50_51_E_scale:12500_type:landmark_region:DE|50° 0' N 7° 50' E}} | webside = [http://www.trechtingshausen.de/ www.trechtingshausen.de] | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Rynlân-Palts | lat_deg = 50 | lat_min = 0 | lat_sec = 48 | lat_dir = N | lon_deg = 7 | lon_min = 50 | lon_sec = 51 | lon_dir = E }} '''Trechtingshausen''' is in plak yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[dielsteat]] [[Rynlân-Palts]] yn 'e [[Landkreis|lânkring]] [[Mainz-Bingen]]. It plak hat 1020 ynwenners <small>(2022)</small>. ==Bestjoer== Trechtingshausen is in ''[[Ortsgemeinde]]'' en heart by de [[Verbandsgemeinde|ferbânsgemeente]] [[Rhein-Nahe]]. ==Monuminten== * De letromaanske [[Klemenskapel (Trechtingshausen)|Klemenskapel]] (''Clemenskapelle'') út 1220-1230 leit krekt bûten it plak. Ea wie it de [[parochy]]tsjerke fan Trechtingshausen. By de tsjerke is in [[bientsjekou]], de saneamde Michaelkapel (''Michaelskapelle''). * De nije parochytsjerke Sint-Klemens yn it plak sels waard yn it begjin fan 'e 19e iuw boud en yn 'e jierren 1920 renovearre troch de arsjitekt Ludwig Hofmann. * Fan 'e eardere stedsfêsting bleaune noch in pear poarten, stikken muorren en in toer bewarre. * Boppe it plak leit it kastiel [[Reichenstein (Trechtingshausen)|Reichenstein]]. * In stik de stream op leit noch op 'e himrik fan Trechtingshausen de boarch [[Rheinstein]]. ==Ofbylden== <gallery> Clemenskapelle Trechtingshausen 2014-04-20 14.39.16.jpg|''Kleminskapel'' Clemenskapelle Trechtingshausen 2009-08-01 06.jpg|''Bienkou'' Trechtingshausen - Burg Reichenstein - panoramio.jpg|''Reichenstein'' </gallery> <gallery> Rheinstein 18.JPG|''Rheinstein'' Trechtingshausen Rathaus 20101006.jpg|''Riedhûs'' </gallery> {{CommonsBalke|Trechtingshausen}} [[Kategory:Trechtingshausen| ]] [[Kategory:Plak yn Rynlân-Palts]] 2ogxtcgrjkd0wzy8bxrnq46v4gal341 0 87829 1171573 1171531 2024-10-27T13:58:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171573 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= cuvierblomkoalkwab| Ofbyld= | Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[netteldieren]] (''Cnidaria'')| Klasse= [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa'')| Skift= [[blomkoalkwabeftigen]] (''Rhizostomae'') | Famylje= [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') | Skaai= [[echte blomkoalkwabben]] (''Rhizostoma'') | Wittenskiplike namme = Rhizostoma cuvieri | Beskriuwer, jier= Péron & Lesueur, 1810 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net beoardiele |lânkaart= }} De '''cuvierblomkoalkwab''' of '''Cuviers blomkoalkwab''' ([[Latyn]]ske namme: ''Rhizostoma cuvieri'', soms stavere as ''Rhizostoma cuvierii'') is in [[netteldieren|netteldier]] út 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[echte blomkoalkwabben]] (''Rhizostoma''). Der is net in protte oer dizze [[soarte]] [[kwab]] bekend. De cuvierblomkoalkwab waard foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun yn [[1810]], troch de [[Frankryk|Frânske]] [[see]][[biolooch|biologen]] [[François Péron]] en [[Charles Alexandre Lesueur]]. Dizze soarte is nau besibbe oan 'e folle bekendere [[seepoddestoel]] (''Rhizostoma pulmo''). {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Rhizostoma_cuvierii ''Bronnen, noten en/of referenties'', op dizze side]. }} [[Kategory:Skiifkwabbesoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] 67kcxk6q78yh3b4lngvhtb6so8tz7fu 0 87833 1171574 1171532 2024-10-27T13:58:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171574 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= giele blomkoalkwab| Ofbyld= | Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[netteldieren]] (''Cnidaria'')| Klasse= [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa'')| Skift= [[blomkoalkwabeftigen]] (''Rhizostomae'') | Famylje= [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') | Skaai= [[echte blomkoalkwabben]] (''Rhizostoma'') | Wittenskiplike namme = Rhizostoma luteum | Beskriuwer, jier= Quoy & Gaimard, 1827 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net beoardiele |lânkaart= }} De '''giele blomkoalkwab''' ([[Latyn]]ske namme: ''Rhizostoma luteum'') is in [[netteldieren|netteldier]] út 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[echte blomkoalkwabben]] (''Rhizostoma''). Der is net in protte oer dizze [[soarte]] [[kwab]] bekend. De giele blomkoalkwab waard foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun yn [[1827]], troch de [[Frankryk|Frânske]] [[see]][[biolooch|biologen]] [[Jean René Constant Quoy]] en [[Joseph Paul Gaimard]]. Dizze soarte is nau besibbe oan 'e folle bekendere [[seepoddestoel]] (''Rhizostoma pulmo''). {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Rhizostoma_luteum ''Bronnen, noten en/of referenties'', op dizze side]. }} [[Kategory:Skiifkwabbesoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] lr89hxszc6ycu84xeozcea3fi5uq662 0 88077 1171576 1171529 2024-10-27T13:59:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171576 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= nomurakwab| Ofbyld= [[File:Nemopilema nomurai1.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[netteldieren]] (''Cnidaria'')| Klasse= [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa'')| Skift= [[blomkoalkwabeftigen]] (''Rhizostomae'') | Famylje= [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') | Skaai= '''nomurakwabben''' (''Nemopilema'') | Wittenskiplike namme = Nemopilema nomurai| Beskriuwer, jier= Kishinouye, 1922| IUCN-status= [[IUCN-status]]: ''noch net evaluëarre'' |lânkaart= }} De '''nomurakwab''' of '''Nomura's kwab''' ([[Latyn]]ske namme: ''Nemopilema nomurai'') is in tige grutte [[kwab]] út 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa''), it [[skift]] fan 'e [[blomkoalkwabeftigen]] (''Rhizostomae''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[blomkoalkwabben]] (''Rhizostomatidae'') en it [[monotypysk]]e (út mar ien inkele [[soarte]] besteande) [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[nomurakwabben]] (''Nemopilema''). It is ien fan 'e grutste soarten kwabben fan 'e wrâld. De nomurakwab wurdt yn [[Japan]] wol iten, mar wurdt dêr net beskôge as in [[delikatesse]]. De [[Japansk]]e namme foar de nomurakwab is エチゼンクラゲ, ''echizen kurage''. ==Fersprieding== Nomurakwabben libje yn 'e [[see]]ën tusken [[Japan]] en de kust fan it [[East-Aazje|Eastaziatyske fêstelân]] yn, benammen yn 'e [[Giele See]] en de [[Eastsineeske See]]. [[File:Nomurajelly.svg|left|thumb|200px|Ferliking fan 'e grutte fan in nomurakwab en in [[minske]].]] ==Uterlike skaaimerken== In folwoeksen nomurakwab is justjes grutter as in trochsneed [[minske]]. De klokfoarm fan 'e kwab kin oant 2&nbsp;m yn trochsneed wurde en oant 200&nbsp;kg weagje. Yn [[2009]] kapseisde in [[Japan]]ske [[fisktrawler]] fan 11&nbsp;ton, de ''Diasan Shinsho-maru'', yn 'e [[Baai fan Tokio]] by it opheljen fan in [[net (fiskersark)|net]] dêr't tsientallen nomurakwabben yn sieten. De trijekoppige bemanning waard rêden troch in oare fiskersboat. ==Taksonomy== De nomurakwab is ferneamd nei in Kanichi Nomura, dy't yn 'e [[1920]]-er jierren direkteur-generaal wie fan it Prefekturale Fiskerij-ûndersyksstasjon fan [[Fukui (prefektuer|Fukui]]. Dyselde stjoerde nammentlik begjin [[desimber]] [[1921]] in fongen eksimplaar yn in houtene tank fan 72&nbsp;liter nei de [[biolooch]] [[perfester]] [[Kamakichi Kishinouye]], dy't fêststelde dat it om in ûnbekende kwabbesoarte gie en der yn [[1922]] de earste [[wittenskip]]like beskriuwing fan opstelde. ==Status== De [[fuortplanting]]seksploazjes fan 'e nomurakwab binne sûnt [[1990]] yn frekwinsje tanommen. Mooglike redens dêrfoar kinne wêze dat it in reäksje is op [[klimaatferoaring]] of op [[oerbefisking]], of dat der troch minsklike aktiviteiten mear sedimint de see yn streamt, en dêr foar mear substraat soarget dêr't de [[polyp (netteldier)|polipen]] fan 'e nomurakwab har [[ûngeslachtlike fuortplanting|ûngeslachtlik op fuortplantsje]] kinne. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Nomura's_jellyfish ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Nemopilema nomurai}} }} [[Kategory:Skiifkwabbesoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Grutte Oseaan]] 2o1n8p2sbr5560gfh50u8pr4c89t04b 0 90531 1171571 1171530 2024-10-27T13:57:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Blauwe hierkwabben yn finzenskip */ kt 1171571 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= blauwe hierkwab| Ofbyld= [[File:Blue jellyfish in Brofjorden at Sandvik 5 - cropped.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[netteldieren]] (''Cnidaria'')| Klasse= [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa'')| Skift= [[flachbekkwabben]] (''Semaeostomeae'')| Famylje= [[hierkwabben]] (''Cyaneidae'')| Skaai= [[echte hierkwabben]] (''Cyanea'')| Wittenskiplike namme = Cyanea lamarckii | Beskriuwer, jier= Péron & Lesueur, 1810 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: noch net evaluëarre |lânkaart= }} De '''blauwe hierkwab''' ([[Latyn]]ske namme: ''Cyanea lamarckii'') is in [[kwabben|kwab]] út 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa''), it [[skift]] fan 'e [[flachbekkwabben]] (''Semaeostomeae''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[hierkwabben]] (''Cyaneidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[echte hierkwabben]] (''Cyanea''). Dit is ien fan 'e bekendere kwabbesoarten, dy't û.m. foarkomt yn 'e [[Noardsee]] en gauris oanspield op 'e [[Nederlân]]ske [[strân|strannen]]. Guon [[soölooch|soölogen]] binne fan betinken dat alle oare soarten [[hierkwabben]] as [[ûndersoarte]]n fan ien [[soarte]] beskôge wurde moatte. Dat wol oaren net oan, û.m. om't de blauwe hierkwab yn 'e [[Noardsee]] njonken in oare soarte út itselde skaai bestiet, de [[giele hierkwab]] (''Cyanea capillata''). ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e blauwe hierkwab omfiemet de it noardeasten fan 'e [[Atlantyske Oseaan]], ynkl. de [[Noardsee]], [[it Kanaal]], de [[Golf fan Biskaje]], de [[Ierske See]], de [[Skotske See]], de [[Noarske See]], it [[Skagerrak]] en it [[Kattegat]]. Foar de [[Nederlân]]ske kust is de blauwe hierkwab folle algemiener as de besibbe en gruttere [[giele hierkwab]] (''Cyanea capillata''), mar by de [[Britske Eilannen]] komt de giele hierkwab mear foar. ==Uterlike skaaimerken== De kleur fan 'e blauwe hierkwab rint nettsjinsteande de namme útinoar fan blekich giel oant blau. It is in platte kwab, mei in skiiffoarm dy't in diameter berikke kin fan 30&nbsp;sm, hoewol't eksimplaren út [[Skandinaavje|Skandinavyske]] wetters selden in gruttere diameter krije as 15&nbsp;sm. It skiiffoarmige lichem fan 'e blauwe hierkwab bestiet út 32 lobben, dy't elts oant maksimaal 65 lange, tinne, op [[hier (begroeiïng)|hier]] lykjende [[tentakel]]s hawwe. Dy tentakels befetsje stekkende [[nettelsel]]len, en kinne wol 1&nbsp;m lang wurde. De [[mûle]] fan 'e blauwe hierkwab, dy't ek tsjinst docht as [[anus]], sit oan 'e ûnderkant yn 'e midden fan 'e skiiffoarm en wurdt omjûn troch fjouwer grutte, franje-eftige mûlearms. [[File:Blå_brandmand_(Cyanea_lamarckii).jpg|left|250px|thumb|In blauwe hierkwab oan it [[strân]].]] ==Hâlden en dragen== Krekt as oare kwabben kinne blauwe hierkwabben har sawol [[geslachtlike fuortplanting|geslachtlik fuortplantsje]] yn har [[polyp (netteldier)|polyp]]foarm as [[ûngeslachtlike fuortplanting|ûngeslachtlik fuortplantsje]] yn har [[medusa]]foarm. Se hawwe fjouwer libbensstadia: [[larve]], [[polyp (netteldier)|polyp]], [[efyra]] en [[medusa]]. De [[frou]]like kwab draacht de befruchte [[aai (bist)|aai]]kes mei yn har tentakels dêr't se útgroeie ta larven. As dy grutternôch binne, set de kwab se út op in hurde ûndergrûn, dêr't se har ûntjouwe ta polipen. De polipen plantsje har ûngeslachtlik fuort en produsearje dêrby steapels lytse wêzens dy't efyra's neamd wurde. De efyra's brekke los fan 'e steapels en begjinne frij om te swimmen, wêrby't se har ta medusa's ûntwikkelje en echte kwabben wurde. De oergong fan it polypstadium nei frij omswimmende efyra's fynt yn 'e súdlike [[Noardsee]] en yn 'e wetters om 'e [[Britske Eilannen]] hinne tusken [[jannewaris]] en [[maart]] plak. Blauwe hierkwabben ferpleatse har troch harren lichems gear te lûken en wer te ûntspannen. Hoewol't se dêrmei net genôch faasje ûntwikkelje om tsjin 'e streaming yn te swimmen, kinne se troch fertikale ferpleatsing yn 'e wetterkolom wol ynfloed útoefenje op 'e rjochting dy't se út driuwe, om't op ferskillende wetterdjipten streamings faak ferskillende rjochtings hawwe. By [[stoarm]]en binne se lykwols helpeleas, en as der in sterke oanlânige [[wyn (waar)|wyn]] stiet, kinne blauwe hierkwabben massaal yn ûndjip wetter foarkomme. Blauwe hierkwabben frette [[soöplankton]] en lytse [[fisk]]jes dy't ferdôve wurde troch kontakt mei de nettelsellen yn 'e tentakels en neitiid troch de tentakels nei de mûle brocht wurde om opiten te wurden. De wichtichste natuerlike fijân fan 'e blauwe hierkwab is de [[see-anjelier]], in soarte fan [[see-anemoan]]. ==Blauwe hierkwabben yn finzenskip== It yn finzenskip hâlden fan blauwe hierkwabben is frij dreech, mei't de soarte net goed oer kontakt mei hurd materiaal kin. Yn in gewoan [[akwarium]] binne se sadwaande net te hâlden, mei't de glêzen wanden har fataal wurde. Soms wurde se yn spesjaal ûntwurpen rûne bakken holden wêryn't it wetter yn 'e rûnte pompt wurde, sadat se sa min mooglik mei de wanden yn oanrekking komme. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Blue_jellyfish ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Cyanea lamarckii}} }} [[Kategory:Skiifkwabbesoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardsee]] 31tkqgek6stdwf2yqlq7l1zyfbtso0u 0 91070 1171575 1171539 2024-10-27T13:59:23Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Kontakt mei minsken */ kt 1171575 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= giele hierkwab| Ofbyld= [[File:Largelionsmanejellyfish.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[netteldieren]] (''Cnidaria'')| Klasse= [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa'')| Skift= [[flachbekkwabben]] (''Semaeostomeae'')| Famylje= [[hierkwabben]] (''Cyaneidae'')| Skaai= [[echte hierkwabben]] (''Cyanea'')| Wittenskiplike namme = Cyanea capillata| Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: noch net evaluëarre |lânkaart= }} De '''giele hierkwab''' ([[Latyn]]ske namme: ''Cyanea capillata'') is in [[kwabben|kwab]] út 'e [[stamme (taksonomy)|stamme]] fan 'e [[skiifkwabben]] (''Scyphozoa''), it [[skift]] fan 'e [[flachbekkwabben]] (''Semaeostomeae''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[hierkwabben]] (''Cyaneidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[echte hierkwabben]] (''Cyanea''). Dit is de grutste bekende [[soarte]] [[kwab]]. De giele hierkwab libbet yn it noarden fan 'e [[Atlantyske Oseaan]], ynkl. de [[Noardsee]]. Guon [[soölooch|soölogen]] binne fan betinken dat alle oare soarten [[hierkwabben]] as [[ûndersoarte]]en fan 'e giele hierkwab beskôge wurde moatte. Dat wol oaren net oan, û.m. om't de giele kwab yn 'e [[Noardsee]] njonken in oare soarte út itselde skaai bestiet, de [[blauwe hierkwab]] (''Cyanea lamarckii''). ==Fersprieding== De giele hierkwab libbet yn 'e kâlde wetters fan 'e noardlike [[Atlantyske Oseaan]] en de [[Noardlike Iissee]]. Hy komt in protte foar yn 'e [[Noardsee]], [[it Kanaal]], de [[Ierske See]], de [[Skotske See]], de [[Noarske See]], it [[Skagerrak]] en it [[Kattegat]]. Guon eksimplaren driuwe mei op 'e seestreaming nei it westlike part fan 'e [[Eastsee]], dêr't se har net [[fuortplanting|fuortplantsje]] kinne fanwegen de lege [[sâlt]]heidsgraad fan it seewetter dêre. Oan 'e eastkust fan [[Noard-Amearika]] komt de giele hierkwab foar yn ferskate [[baai]]en, lykas de [[Chesapeakebaai]]. Ferlykbere [[kwabben]], dy't soms as [[ûndersoarte]]n beskôge wurde, komme foar yn it noarden fan 'e [[Stille Oseaan]], yn 'e seeën om [[Japan]] hinne, en yn 'e [[Súdlike Iissee]] by [[Austraalje (lân)|Austraalje]] en [[Nij-Seelân]]. Foar de [[Nederlân]]ske kust is de giele hierkwab folle minder algemien as de besibbe [[blauwe hierkwab]] (''Cyanea lamarckii''). [[File:Lion's_Mane_Jellyfish.jpg|left|thumb|250px|In giele hierkwab fan boppen besjoen.]] ==Uterlike skaaimerken== De giele hierkwab bestiet lykas alle [[kwabben]] út in sjelei-eftich klok- of paraplufoarmich lichem, mei oan 'e ûnderkant in [[mûle]] dy't ek tsjinst docht as [[anus]]. It lichem is ferdield yn acht lobben. Om 'e mûle hinne sit in kleurryk tal mûlearmen, dy't folle koarter binne as de withoefolle tinne [[tentakel]]s dy't út 'e râne fan 'e klokfoarm fuortkomme. Dy tentakels binne groepearre yn acht klusters, dy't elts út 70-150 ûnderskate tentakels besteane. De namme fan 'e giele hierkwab komt fan 'e likenis fan 'e tinne tentakels mei [[hier (begroeiïng)|hier]]. De tentakels binne tige lang en hiel plakkerich, en foarsjoen fan stekkende [[nettelsel]]len, sadat de kwab der syn iten mei fange kin. Giele hierkwabben binne de grutste bekende kwabbesoarte, en har lichem kin in diameter fan mear as 2&nbsp;m berikke. It grutste eksimplaar dat ea oantroffen is, spielde yn [[1870]] oan op 'e kust fan 'e [[Baai fan Massachusetts]], yn 'e noardeastlike [[Feriene Steaten]]. Dy kwab hie in diameter fan 2.30&nbsp;m en [[tentakel]]s dy't 37&nbsp;m lang wiene. Yn 'e regel fariëarje giele hierkwabben sterk yn grutte, wêrby't eksimplaren dy't yn súdliker, waarmere wetters libje, oansjenlik lytser bliuwe as eksimplaren dy't noardliker libje. Súdlike giele hierkwabben hawwe trochinoar in diameter fan mar 50&nbsp;sm. De grutte is ek beslissend foar de kleur; grutte eksimplaren binne felread oant dûnkerpears, wylst lytsere eksimplaren dûnkergiel oant oranjich binne. [[File:Jellyfish and shark - Sant Hall - Smithsonian.JPG|right|thumb|200px|In model fan in giele hierkwab op wiere grutte yn it [[Smithsonian Ynstitút]] yn [[Washington, D.C.]].]] ==Biotoop== De giele hierkwab is folslein oanpast oan kâlde wetters en kin net oerlibje yn waarmere [[klimaat]]sônes. Hy bringt it grutste part fan syn libben yn 'e [[oseaan|iepen see]] troch, mar tsjin 'e ein fan syn libbensspanne, dy't mar ien jier beslacht, siket er faak ûndjippe kustwetters op. Yn 'e iepen see fungearret de giele hierkwab as in oäze foar lytsere seebisten, lykas [[garnaal|garnalen]], [[swartfisken]] en [[grutbekken]], dy't har tusken de tentakels nei wenjen sette ta beskerming foar [[rôfdier]]en, en om mei te iten fan 'e fangst fan 'e kwab. ==Hâlden en dragen== Krekt as oare kwabben kinne giele hierkwabben har sawol [[geslachtlike fuortplanting|geslachtlik fuortplantsje]] yn har [[polyp (netteldier)|polyp]]foarm as [[ûngeslachtlike fuortplanting|ûngeslachtlik fuortplantsje]] yn har [[medusa]]foarm. Se hawwe fjouwer libbensstadia: [[larve]], [[polyp (netteldier)|polyp]], [[efyra]] en [[medusa]]. De [[frou]]like kwab draacht de befruchte [[aai (bist)|aai]]kes mei yn har tentakels dêr't se útgroeie ta larven. As dy grutternôch binne, set de kwab se út op in hurde ûndergrûn, dêr't se har ûntjouwe ta polipen. De polipen plantsje har ûngeslachtlik fuort en produsearje dêrby steapels lytse wêzens dy't efyra's neamd wurde. De efyra's brekke los fan 'e steapels en begjinne frij om te swimmen, wêrby't se har ta medusa's ûntwikkelje en echte kwabben wurde. [[File:Cyanea_kils.jpg|left|thumb|200px|In giele hierkwab.]] Giele hierkwabben bliuwe foar it meastepart deunby it wetteroerflak, en komme selden djipper as 20&nbsp;m dêrûnder. Troch harren klokfoarmige lichems gear te lûken en wer te ûntspannen kinne se har swakjes op eigen krêft fuortbewege, mar om har oer gruttere ôfstannen te ferpleatsen, binne se ôfhinklik fan 'e seestreamings, dêr't se har op fuortdriuwe litte. Giele hierkwabben wurde it faakst waarnommen oan 'e ein fan 'e [[simmer]] en yn 'e [[hjerst]], as se har folwoeksen grutte berikt hawwe en de streamings har tichter by de kust bringe. Natuerlike fijannen fan dizze kwabben binne ferskate soarten [[seefûgel]]s, gruttere [[fisken]], lykas de [[moannefisk]], ferskate oare kwabbesoarten en [[seeskylpodden]]. Oan 'e eastkust fan [[Kanada]] libbet de [[learskylpodde]] simmerdeis suver allinnich mar fan giele hierkwabben. Sels ite giele hierkwabben [[soöplankton]], lytse [[fisk]]en en lytsere [[kwabben]], dy't se fange yn har kleverige en stekkende tentakels. ==Kontakt mei minsken== Foar de [[minske]] feroarsaakje de measte oanrekkings mei de tentakels fan in giele hierkwab tydlike [[pine]] en reade ferkleurings op 'e [[hûd]]. Yn normale omstannichheden heart soks foar sûne lju net deadlik te wêzen. As men in swak [[hert]] hat, bestiet der lykwols kâns dat it in hiel oar ferhaal wurdt. [[Jittik]] is in effektyf middel om 'e plakken te behanneljen dêr't men in tentakel fan in giele hierkwab oanrekke hat, mar fanwegen it grutte tal tentakels fan ien inkele giele hierkwab wurdt sterk oanret om yn alle gefallen [[genêskunde|medyske]] fersoarging te sykjen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lion's_mane_jellyfish ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Cyanea capillata}} }} [[Kategory:Skiifkwabbesoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardlike Iissee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardsee]] 22d25adsgjsn97vn8qnxjcqskxl0toi 0 92071 1171752 1139604 2024-10-27T20:31:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171752 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =House sparrow04.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[hûsmosk]] (''Passer domesticus''). | namme = moderne fûgels | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = '''moderne&nbsp;fûgels'''&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = | namme7 = | takson8 = | namme8 = | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Gadow, 1893 }} De '''moderne fûgels''' ([[Latyn]]ske namme: ''Neornithes'') foarmje in [[ûnderklasse]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''). Ta dizze groep hearre alle libbene fûgels, yn totaal mear as 10.500 ûnderskate [[soarte]]n. Ynsafier't dat bekend is, wiene alle fûgels dy't nei it [[geology]]ske tiidrek fan it [[Kryt (tiidrek)|Kryt]] libbe hawwe, moderne fûgels. [[Ornitolooch|Ornitologen]] en [[paleöntolooch|paleöntologen]] tochten foarhinne wol dat de moderne fûgels fuortkamen út ien inkele groep fan 'e klasse fan 'e fûgels dy't it grutte útstjerren fan 65 miljoen jier lyn oerlibbe hie. Dy riddenearring is lykwols ûntkrêfte troch de fynst fan ferskate [[fossyl|fossilen]] dy't oantoane dat de opspjalting fan 'e moderne fûgels yn 'e beide grutte [[tuskenklasse]]n fan 'e [[âldkakigen]] (''Palaeognathae'') en de [[nijkakigen]] (''Neognathae'') al omtrint 119 miljoen jier lyn plakfûn hawwe moat, wylst de opspjalting tusken de beide nijkakige [[boppeskift]]en fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae'') en de [[nije fûgels]] (''Neoaves'') 90 miljoen jier lyn syn beslach krige. ==Underklasse-opbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderklasse '''moderne fûgels''' (''Neornithes'') ** tuskenklasse [[âldkakigen]] (''Palaeognathae'') *** skift ''[[Lithornithiformes]]'' † *** skift [[strúsfûgeleftigen]] (''Struthioniformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[echte âldkakigen]] (''Notopalaeognathae'') **** skift [[moä-eftigen]] (''Dinornithiformes'') † **** skift [[nandoe-eftigen]] (''Rheiformes'') **** skift [[tinamû-eftigen]] (''Tinamiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[nije rinfûgels]] (''Novaeratitae'') ***** skift [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes'') ***** skift [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes'') † ** {{Stambeam2/ein tûke}}tuskenklasse [[nijkakigen]] (''Neognathae'') *** boppeskift [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae'') **** rangleas takson [[hineftigen en sibben]] (''Pangalliformes'') ***** famylje ''[[Gallinuloididae]]'' † ***** famylje ''[[Paraortygidae]]'' † ***** famylje ''[[Quercymegapodiidae]]'' † ***** famylje ''[[Sylviornithidae]]'' † ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[hineftigen]] (''Galliformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}[[toskgoeseftigen]] (''Odontoanserae'') ***** skift [[falsktoskigen]] (''Odontopterygiformes'') † ***** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[goesfoarmigen]] (''Anserimorphae'') ****** skift [[diatryma-eftigen]] (''Gastornithiformes'') † ****** skift [[fegaviseftigen]] (''Vegaviiformes'') † ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}boppeskift [[nije fûgels]] (''Neoaves'') **** skift [[hoätzineftigen]] (''Opisthocomiformes'') **** rangleas takson [[kraanfoarmigen]] (''Gruimorphae'') ***** skift [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[wilstereftigen]] (''Charadriiformes'') **** rangleas takson [[trapfoarmigen]] (''Otidimorphae'') ***** skift [[koekoekeftigen]] (''Cuculiformes'') ***** skift [[toerako-eftigen]] (''Musophagiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[trapeftigen]] (''Otidiformes'') **** rangleas takson [[hegere fûgels]] (''Metaves'') ***** rangleas takson [[dofoarmigen]] (''Columbimorphae'') ****** skift [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') ****** skift [[sânhineftigen]] (''Pteroclidiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[steltraleftigen]] (''Mesitornithiformes'') ***** rangleas takson [[flamingo- en dûkereftigen]] (''Mirandornithes'') ****** skift [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes'') ***** rangleas takson [[kagû-eftigen]] (''Eurypygimorphae'') ****** skift [[kagû's en sinnerallen]] (''Eurypygiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[kearkringfûgeleftigen]] (''Phaethontiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[toer- en nachtsweleftigen]] (''Cypselomorphae'' of ''Strisores'') ****** skift [[nachtsweleftigen]] (''Caprimulgiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[toer- en dwerchnachtsweleftigen]] (''Daedalornithes'') ******* skift [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toersweleftigen]] (''Apodiformes'') **** rangleas takson [[lânfûgels]] (''Telluraves'') ***** rangleas takson [[bitterfûgels]] (''Afroaves'') ****** skift [[giereftigen fan de Nije Wrâld]] (''Cathartiformes'') ****** skift [[koeroleftigen]] (''Leptosomatiformes'') ****** skift [[mûsfûgeleftigen]] (''Coliiformes'') ****** skift [[noashoarnfûgeleftigen]] (''Bucerotiformes'') ****** skift [[rôffûgels]] (''Accipitriformes'') ****** skift [[rôldereftigen]] (''Coraciiformes'') ****** skift [[spjochteftigen]] (''Piciformes'') ****** skift [[trogons en kwetzals]] (''Trogoniformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[ûle-eftigen]] (''Strigiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[súdfûgels]] (''Australaves'') ****** skift [[siselkloereftigen]] (''Cariamiformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[falkfoarmigen]] (''Eufalconimorphae'') ******* skift [[falkeftigen]] (''Falconiformes'') ******* {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[mosk- en pappegaai-eftigen]] (''Psittacopasserae'') ******** skift [[moskeftigen]] (''Passeriformes'') ******** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[pappegaai-eftigen]] (''Psittaciformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[wetterfûgels]] (''Aequornithes'') ***** skift [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') ***** skift [[ginteftigen]] (''Suliformes'') ***** skift [[mokeftigen]] (''Procellariiformes'') ***** skift [[pilekaaneftigen]] (''Pelecaniformes'') ***** skift [[pinguineftigen|pinguïneftigen]] (''Sphenisciformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[seedûkereftigen]] (''Gaviiformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://nl.wikipedia.org/wiki/Neornithes ''Bronnen, noten en/of referenties'', op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] jeov192i3mwttfz7cif3q03768977we 0 92151 1171746 870938 2024-10-27T20:27:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Tuskenklasse-opbou */ red 1171746 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Struthio_camelus_-_Etosha_2014_(1) white background.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[strúsfûgel]] (''Struthio camelus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = '''âldkakigen'''&nbsp;(''Palaeognathae'') | takson8 = | namme8 = | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Pycraft, 1900 }} De '''âldkakigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Palaeognathae'') foarmje in [[tuskenklasse]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves'') en de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''). Dit is in relatyf lytse groep fan sa'n 60 [[soarte]]n [[fûgels]], besteande út 'e [[tinamû's]] en grutte [[rinfûgel]]s, mei as bekendste fertsjintwurdiger de [[strúsfûgel]] (''Struthio camelus''). De âldkakigen foarmje it [[takson|sustertakson]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''), dêr't alle oare libbene fûgelsoarten ta hearre, mear as 10.000 yn oantal. De namme 'âldkakigen', in letterlike oersetting fan it Latynske ''Palaeognathae'', ferwiist nei de 'âlde' (''palaeo'') struktuer fan 'e [[kaak (lichemsdiel)|kaak]] (''gnath'') by dizze fûgels, dy't nammentlik 'primitivere' (d.w.s. [[reptyl]]eftige) skaaimerken fertoane soe as de kaakstruktuer fan 'e nijkakigen. Nettsjinsteande de offisjele nammejouwing bestiet oer dit punt lykwols gjin [[wittenskip]]like konsensus. ==Underferdieling== It tuskenskift fan 'e âldkakigen is opboud út fiif [[skift]]en fan libbene fûgels, wêrfan't de [[tinamû-eftigen]] (''Tinamiformes'') mei 47 soarten de grutste is. Fierders binne der 5 libbene soarten [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes''); 4 libbene soarten [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes'') (in fyfden rekke útstoarn yn 'e histoaryske perioade); 2 libbene soarten [[nandoe-eftigen]] (''Rheiformes''); en 2 libbene soarten [[strúsfûgeleftigen]] (''Struthioniformes''). Fierders wurde der trije útstoarne skiften ta de âldkakigen rekkene, de ''[[Lithornithiformes]]'', de [[moä-eftigen]] (''Dinornithiformes'') en de [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes''). Der binne noch oare útstoarne groepen dy't troch guon saakkundigen by de âldkakigen yndield wurde, mar dêr bestiet gjin wittenskiplike konsensus oer. ==Tuskenklasse-opbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * tuskenklasse '''âldkakigen''' (''Palaeognathae'') ** skift ''[[Lithornithiformes]]'' † ** skift [[strúsfûgeleftigen]] (''Struthioniformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[echte âldkakigen]] (''Notopalaeognathae'') *** skift [[moä-eftigen]] (''Dinornithiformes'') † *** skift [[nandoe-eftigen]] (''Rheiformes'') *** skift [[tinamû-eftigen]] (''Tinamiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[nije rinfûgels]] (''Novaeratitae'') **** skift [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes'') **** skift [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes'') † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Palaeognathae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Palaeognathae}} }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] lgbnot0jzbunpbtsxviamqvu63f0fm7 0 92392 1171754 1139606 2024-10-27T20:32:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171754 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Toulouse_-_Sturnus_vulgaris_-_2012-02-26_-_3.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =In [[protter]] (''Sturnus vulgaris'') | namme = nije fûgels | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = '''nije fûgels''' (''Neoaves'') | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Sibley, Ahlquist & Monroe, 1988 }} De '''nije fûgels''' ([[Latyn]]ske namme: ''Neoaves'') foarmje in [[boppeskift]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') en de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''). Ta dit boppeskift hearre alle libbene [[soarte]]n [[fûgels]], útsein de [[âldkakigen]] (''Palaeognathae'', de [[tinamû's]] en [[rinfûgel]]s) en de [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''). De nije fûgels foarmje sadwaande in ûnbidich grutte groep dy't útinoar rint fan 'e [[ûlen]] oant de [[pinguins]] en fan 'e [[flamingo's]] oant de [[sjongfûgels]]. It grutste [[skift]] fan dizze groep is dat fan 'e [[moskeftigen]] (''Passeriformes''), dêr't 60% fan alle libbene fûgelsoarten ta heart. Dêrmei is dat skift mear as twa kear sa grut as it skift fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia'') en likernôch fiif kear sa ferskaat as dat fan 'e [[flearmûzen]] (''Chiroptera''), de beide grutste [[sûchdier]]eskiften. ==Boppeskiftopbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * boppeskift '''nije fûgels''' (''Neoaves'') ** skift [[hoätzineftigen]] (''Opisthocomiformes'') ** rangleas takson [[kraanfoarmigen]] (''Gruimorphae'') *** skift [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[wilstereftigen]] (''Charadriiformes'') ** rangleas takson [[trapfoarmigen]] (''Otidimorphae'') *** skift [[koekoekeftigen]] (''Cuculiformes'') *** skift [[toerako-eftigen]] (''Musophagiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[trapeftigen]] (''Otidiformes'') ** rangleas takson [[hegere fûgels]] (''Metaves'') *** rangleas takson [[dofoarmigen]] (''Columbimorphae'') **** skift [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') **** skift [[sânhineftigen]] (''Pteroclidiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[steltraleftigen]] (''Mesitornithiformes'') *** rangleas takson [[flamingo- en dûkereftigen]] (''Mirandornithes'') **** skift [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes'') *** rangleas takson [[kagû-eftigen]] (''Eurypygimorphae'') **** skift [[kagû's en sinnerallen]] (''Eurypygiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[kearkringfûgeleftigen]] (''Phaethontiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[toer- en nachtsweleftigen]] (''Cypselomorphae'' of ''Strisores'') **** skift [[nachtsweleftigen]] (''Caprimulgiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[toer- en dwerchnachtsweleftigen]] (''Daedalornithes'') ***** skift [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toersweleftigen]] (''Apodiformes'') ** rangleas takson [[lânfûgels]] (''Telluraves'') *** rangleas takson [[bitterfûgels]] (''Afroaves'') **** skift [[giereftigen fan de Nije Wrâld]] (''Cathartiformes'') **** skift [[koeroleftigen]] (''Leptosomatiformes'') **** skift [[mûsfûgeleftigen]] (''Coliiformes'') **** skift [[noashoarnfûgeleftigen]] (''Bucerotiformes'') **** skift [[rôffûgels]] (''Accipitriformes'') **** skift [[rôldereftigen]] (''Coraciiformes'') **** skift [[spjochteftigen]] (''Piciformes'') **** skift [[trogons en kwetzals]] (''Trogoniformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[ûle-eftigen]] (''Strigiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[súdfûgels]] (''Australaves'') **** skift [[siselkloereftigen]] (''Cariamiformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[falkfoarmigen]] (''Eufalconimorphae'') ***** skift [[falkeftigen]] (''Falconiformes'') ***** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[mosk- en pappegaai-eftigen]] (''Psittacopasserae'') ****** skift [[moskeftigen]] (''Passeriformes'') ****** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[pappegaai-eftigen]] (''Psittaciformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[wetterfûgels]] (''Aequornithes'') *** skift [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') *** skift [[ginteftigen]] (''Suliformes'') *** skift [[mokeftigen]] (''Procellariiformes'') *** skift [[pilekaaneftigen]] (''Pelecaniformes'') *** skift [[pinguineftigen|pinguïneftigen]] (''Sphenisciformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[seedûkereftigen]] (''Gaviiformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Neoaves ''References'' op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] db5fjnrsodgqlew1ly4h75pdxc3rt1c 0 92396 1171749 870964 2024-10-27T20:30:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171749 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Eurypyga_helias_-Smithsonian_National_Zoological_Park,_USA-8.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =In [[sinneral]] (''Eurypyga hellas'') | namme = hegere fûgels | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = '''hegere fûgels''' (''Metaves'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Fain & Houde, 2004 }} De '''hegere fûgels''' ([[Latyn]]ske namme: ''Metaves'') foarmje in noch rangleaze [[taksonomy|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae'') en it [[boppeskift]] fan 'e [[nije fûgels]] (''Neoaves''). Ta dizze groep hearre 10 [[skift]]en [[fûgels]], wêrûnder de [[do-eftigen]] (''Columbiformes''), de [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes'') en de [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes''), lykas de [[hjerringslynder]]. As [[takson]] steane de hegere fûgels op ien rang mei trije soartgelikense groepen binnen de [[nije fûgels]], nammentlik de [[trapfoarmigen]] (''Otidimorphae''), de [[lânfûgels]] (''Telluraves'') en de [[wetterfûgels]] (''Aequornithes''). ==Groepsopbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''hegere fûgels''' (''Metaves'') ** rangleas takson [[dofoarmigen]] (''Columbimorphae'') *** skift [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') *** skift [[sânhineftigen]] (''Pteroclidiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[steltraleftigen]] (''Mesitornithiformes'') ** rangleas tuskentakson [[flamingo- en dûkereftigen]] (''Mirandornithes'') *** skift [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes'') ** rangleas takson [[kagû-eftigen]] (''Eurypygimorphae'') *** skift [[kagû's en sinnerallen]] (''Eurypygiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[kearkringfûgeleftigen]] (''Phaethontiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas tuskentakson [[toer- en nachtsweleftigen]] (''Cypselomorphae'' of ''Strisores'') *** skift [[nachtsweleftigen]] (''Caprimulgiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas tuskentakson [[toer- en dwerchnachtsweleftigen]] (''Daedalornithes'') **** skift [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toersweleftigen]] (''Apodiformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Metaves ''References'' op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] q5hjqhc44s0z5xil8mi8gux0r8vrwq4 0 92414 1171748 965452 2024-10-27T20:29:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171748 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Lightmatter flamingo.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | namme = flamingo- en dûkereftigen | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[hegere fûgels]] (''Metaves'') | takson11 = ''sûnder rang'': | namme11 = '''flamingo- en dûkereftigen''' (''Mirandornithes'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Sangster, 2005 }} De '''flamingo- en dûkereftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Mirandornithes'' of ek wol ''Phoenicopterimorphae'') foarmje in noch rangleaze [[taksonomy|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''), it [[boppeskift]] fan 'e [[nije fûgels]] (''Neoaves'') en de rangleaze groep fan 'e [[hegere fûgels]] (''Metaves''). Ta dizze groep hearre 2 [[skift]]en [[fûgels]], nammentlik de [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes''), lykas de (gewoane) [[flamingo]], en de [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes''), lykas de [[hjerringslynder]]. De definiëarring fan dizze groep wie problematysk, mei't de fûgelsoarten yn 'e beide skiften alhiel net opinoar lykje. De flamingo-eftigen waarden sadwaande lange tiid by de [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') pleatst, dy't ek lange [[poat]]en hawwe, wylst de dûkereftigen lang op ien bulte smiten waarden mei de [[seedûkereftigen]] (''Gaviiformes''). Resint [[genetika|genetysk ûndersyk]] hat lykwols útwiisd dat de flamingo-eftigen en de dûkereftigen nau besibbe [[takson|sustertaksons]] binne. ==Groepsopbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas tuskentakson '''flamingo- en dûkereftigen''' (''Mirandornithes'') ** skift [[dûkereftigen]] (''Podicipediformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[flamingo-eftigen]] (''Phoenicopteriformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Mirandornithes ''References'' op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Flamingo- en dukereftigen}} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] leo8sys9b74g8zn0vwjqz9exm6jadoj 0 92417 1171751 1139608 2024-10-27T20:30:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171751 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Eurypyga_heliasPCCA20051227-2000B.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =In [[sinneral]] (''Eurypyga helias'') | namme = kagû-eftigen | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[hegere fûgels]] (''Metaves'') | takson11 = ''sûnder rang'': | namme11 = '''kagû-eftigen''' (''Eurypygimorphae'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Fürbringer, 1888 }} De '''kagû-eftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Eurypygimorphae'', ek wol stavere as ''Eurypgimorphae'') foarmje in noch rangleaze [[taksonomy|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''), it [[boppeskift]] fan 'e [[nije fûgels]] (''Neoaves'') en de rangleaze groep fan 'e [[hegere fûgels]] (''Metaves''). Ta dizze groep hearre 2 [[skift]]en [[fûgels]], nammentlik de [[kagû's en sinnerallen]] (''Eurypygiformes'') en de [[kearkringfûgeleftigen]] (''Phaethontiformes''). De sibskipsrelaasje tusken dizze beide skiften waard pas yn [[2013]] ûntdutsen troch [[genetika|genetyske]] analyze. Foarhinne waarden de kearkringfûgeleftigen ûnderbrocht by de [[pilekaaneftigen]] (''Pelecaniformes''), wylst de kagû's en sinnerallen yn it skift fan 'e [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') pleatst waarden. ==Groepsopbou== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''kagû-eftigen''' (''Eurypygimorphae'') ** skift [[kagû's en sinnerallen]] (''Eurypygiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[kearkringfûgeleftigen]] (''Phaethontiformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Eurypgimorphae ''References'' op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] m4sajwglyh62a0tgl8tnwtqgrcicyvz 0 92420 1171757 1035161 2024-10-27T20:34:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171757 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Common Nighthawk.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[Amerikaanske nachtswel]] (''Chordeiles minor''). | namme = toer- en nachtsweleftigen | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[hegere fûgels]] (''Metaves'') | takson11 = ''sûnder rang'': | namme11 = '''toer- en nachtsweleftigen''' (''Cypselomorphae'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Huxley, 1867 }} De '''toer- en nachtsweleftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Cypselomorphae'' of ek wol ''Strisores'') foarmje in noch rangleaze [[taksonomy|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''), it [[boppeskift]] fan 'e [[nije fûgels]] (''Neoaves'') en de rangleaze groep fan 'e [[hegere fûgels]] (''Metaves''). Ta dizze groep hearden foarhinne 3 [[skift]]en [[fûgels]], nammentlik de [[nachtsweleftigen]] (''Caprimulgiformes''), de [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes'') en de [[toersweleftigen]] (''Apodiformes''). De beide lêste groepen binne nauwer mei-inoar besibbe as mei de nachtsweleftigen, en binne dêrom ûnderbrocht yn in fierder rangleas [[takson|tuskentakson]]: dat fan 'e [[toer- en dwerchnachtsweleftigen]] (''Daedalornithes''). Ferskate [[fossyl|fossile]] taksons (fariëarjend fan it lette [[Paleoseen]] oant it iere [[Oligoseen]]) wurde ûnder foarbehâld ek yn 'e groep fan 'e toer- en nachtsweleftigen pleatst. Sûnt [[2020]] wurdt it eardere skift fan 'e nachtsweleftigen as [[parafyletysk]] en dus ûnjildich beskôge. De trije [[famylje (taksonomy)|famyljes]] út dy groep binne dêrom ta selsstannige skiften befoardere: de [[reuzenachtsweleftigen]] (''Nyctibiiformes''), [[fetfûgels]] (''Steatornithiformes'') en [[kikkertbekeftigen]] (''Podargiformes''). ==Groepsopbou== {| class="wikitable" style="width: 550px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''toer- en nachtsweleftigen''' (''Cypselomorphae'' of ''Strisores'') ** ''incertae sedis'' (fierdere ûnderferdieling ûnwis) *** skaai ''[[Eocypselus]]'' † *** skaai ''[[Paraprefica]]'' † *** skaai ''[[Hassiavis]]'' † *** skaai ''[[Protocypselomorphus]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje ''[[Archaeotrogonidae]]'' † ** skift [[fetfûgeleftigen]] (''Steatornithiformes''), 1 famylje: *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[fetfûgels]] (''Steatornithidae''), 1 skaai, 1 soarte ** skift [[reuzenachtsweleftigen]] (''Nyctibiiformes''), 1 famylje: *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[reuzenachtswellen]] (''Nyctibiidae''), 1 skaai, 7 soarten ** skift [[kikkertbekeftigen]] (''Podargiformes''), 1 famylje: *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[kikkertbekken]] (''Podargidae''), 3 skaaien, 16 soarten ** skift [[nachtsweleftigen]] (''Caprimulgiformes''), 1 famylje: *** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[deisliepers]] (''Caprimulgidae''), 20 skaaien, 97 soarten ** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[toer- en dwerchnachtsweleftigen]] (''Daedalornithes'') *** skift [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes''), 1 famylje: **** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[dwerchnachtswellen]] (''Aegothelidae''), 1 skaai, 9 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toersweleftigen]] (''Apodiformes''), 2 famyljes: **** famylje [[beamgierswellen]] (''Hemiprocnidae''), 1 skaai, 4 soarten **** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[toerswellen]] (''Apodidae''), 19 skaaien, 113 soarten {{Stambeam2/ein}} |- |} ==Keppelings om utens== *[https://www.worldbirdnames.org/new/updates/update-diary/ IOC World Bird List, 11.1, Updates maart 2021] {{boarnen|boarnefernijing= Foar oare boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cypselomorphae ''References'' op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] i58w0rczrv6a6ldyb626t00jgyxfv9e 0 92423 1171756 965529 2024-10-27T20:34:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171756 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Hummingbird hovering in flight.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[rôze kolibry]] (''Selasphorus rufus''). | namme = toer- en dwerchnachtsweleftigen | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[hegere fûgels]] (''Metaves'') | takson11 = ''sûnder rang'': | namme11 = [[toer- en nachtsweleftigen]] (''Cypselomorphae'') | takson12 = ''sûnder rang'': | namme12 = '''toer- en dwerchnachtswel-eftigen''' (''Daedalornithes'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Sangster, 2005 }} De '''toer- en dwerchnachtsweleftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Daedalornithes'') foarmje in noch rangleaze [[taksonomy|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''), it [[boppeskift]] fan 'e [[nije fûgels]] (''Neoaves'') en de rangleaze groepen fan 'e [[hegere fûgels]] (''Metaves'') en de [[toer- en nachtsweleftigen]] (''Cypselomorphae'' of ''Strisores''). Ta dizze groep hearre 2 nau besibbe [[skift]]en [[fûgels]], nammentlik de [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes'') en de [[toersweleftigen]] (''Apodiformes''). Ta dy lêste groep hearre ek de [[kolibrys]] (''Trochilidae''). ==Groepsopbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''toer- en dwerchnachtsweleftigen''' (''Daedalornithes'') ** skift [[dwerchnachtsweleftigen]] (''Aegotheliformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[toersweleftigen]] (''Apodiformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cypselomorphae ''References'' op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] dj9yrwtf3w9prfm4dnxbc2vwczyckth 0 92431 1171753 1019948 2024-10-27T20:32:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171753 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =House Sparrow mar08.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =In [[hûsmosk]] (''Passer domesticus'') | namme = mosk- en pappegaai-eftigen | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]<br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[lânfûgels]] (''Telluraves'') | takson11 = ''sûnder rang'': | namme11 = [[súdfûgels]] (''Australaves'') | takson12 = ''sûnder rang'': | namme12 = '''falkfoarmigen'''<br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Eufalconimorphae'') | takson13 = ''sûnder rang'': | namme13 = '''mosk- en pappegaai-eftigen''' (''Psittacopasserae'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Suh et al., 2011 }} De '''mosk- en pappegaai-eftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Psittacopasserae'') foarmje in pas yn [[2011]] definiëarre en dêrom noch rangleaze [[taksonomy|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[nijkakigen]] (''Neognathae''), it [[boppeskift]] fan 'e [[nije fûgels]] (''Neoaves'') en de rangleaze groepen fan 'e [[lânfûgels]] (''Telluraves''), de [[súdfûgels]] (''Australaves'') en de [[falkfoarmigen]] (''Eufalconimorphae''). Ta dizze groep hearre 2 [[skift]]en [[fûgels]], nammentlik de [[moskeftigen]] (''Passeriformes'') en de [[pappegaai-eftigen]] (''Psittaciformes''). Ut resint [[genetika|genetysk]] ûndersyk hat bliken dien dat dy beide groepen nau oaninoar besibbe binne, en wat minder nau mei de [[falkeftigen]] (''Falconiformes''), dêr't se de gruttere groep fan 'e [[falkfoarmigen]] (''Eufalconimorphae'') mei opmeitsje. It ûndersyk wiist derop dat de lêste mienskiplike foarâlder fan dizze trije skiften fûgels nei alle gedachten in [[rôffûgels|rôffûgel]] wie, wat betsjut dat de moskeftigen en de pappegaai-eftigen har fan [[karnivoar]]en ûntjûn hawwe ta [[herbivoar]]en en [[ynsektivoar]]en. Earder waarden de mosk- en pappegaai-eftigen wol op ien bulte smiten mei oare fûgelskiften yn groepen dy't bekendstiene as de '''''Psittacimorphae''''' en de '''''Passerimorphae''''', mar dy nammen binne no efterhelle. Alle moskeftigen kinne [[fûgelsang|sjonge]], en de pappegaai-eftigen hawwe in grut talint foar it neibearen fan lûden. It wurdt dêrom wierskynlik achte dat dy beide fermogens fuortkomme út ien oarspronklik talint dêr't in mienskiplike foarâlder fan 'e mosk- en pappegaai-eftigen oer beskikt hawwe moat. ==Groepsopbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''mosk- en pappegaai-eftigen''' (''Psittacopasserae'') ** skift [[moskeftigen]] (''Passeriformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[pappegaai-eftigen]] (''Psittaciformes'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Psittacopasserae ''References'' op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] gfuk3uo57e7hf733icnlped22buwoze 0 92482 1171747 965436 2024-10-27T20:28:54Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171747 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Rhea americana qtl2.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[nandoe]] (''Rhea americana''). | namme = echte âldkakigen | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[âldkakigen]]&nbsp;(''Palaeognathae'') | takson8 = ''sûnder rang'': | namme8 = '''echte âldkakigen''' <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Notopalaeognathae'') | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Yuri et al., 2013 }} De '''echte âldkakigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Notopalaeognathae'') foarmje in pas yn [[2013]] identifisearre en sadwaande noch rangleaze [[takson|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') en de [[tuskenklasse]] fan 'e [[âldkakigen]] (''Palaeognathae''). Ta dizze groep wurde de [[skift]]en fan 'e [[nandoe-eftigen]] (''Rheiformes''), de [[tinamû-eftigen]] (''Tinamiformes'') en de útstoarne [[moä-eftigen]] (''Dinornithiformes'') rekkene, mei dêropta de rangleaze groep fan 'e [[nije rinfûgels]] (''Novaeratitae''), mei as lidskiften de [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes''), de [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes'') en de útstoarne [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes''). It [[takson|sustertakson]] fan 'e echte âldkakigen wurdt foarme troch de [[strúsfûgeleftigen]] (''Struthionidae''). De presize ûnderlinge relaasjes fan 'e skiften dy't ta de echte âldkakigen hearre, wurde troch [[ornitolooch|ornitologen]] pas sûnt koartby, troch [[genetika|genetysk]] ûndersyk, begrepen. Sa blike de moä-eftigen fan [[Nij-Seelân]] in mienskiplike foarâlder te hawwen mei de tinamû-eftigen fan [[Súd-Amearika]], wylst de kiwy-eftigen, ek út Nij-Seelân, folle nauwer besibbe wiene oan 'e útstoarne oaljefantsfûgeleftigen fan [[Madagaskar]]. Dy ferrassende útkomsten betsjutte dat de ferskillende groepen [[rinfûgel]]s harren fermogen ta fleanen ûnôfhinklik faninoar ferlern hawwe moatte. ==Tuskenklasse-opbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''echte âldkakigen''' (''Notopalaeognathae'') ** skift [[moä-eftigen]] (''Dinornithiformes'') † ** skift [[nandoe-eftigen]] (''Rheiformes'') ** skift [[tinamû-eftigen]] (''Tinamiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}rangleas takson [[nije rinfûgels]] (''Novaeratitae'') *** skift [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes'') *** skift [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes'') † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Notopalaeognathae ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] badjpj0l09w2qlu6gcedangs7a24bc2 0 92484 1171755 965506 2024-10-27T20:33:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171755 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Casuarius_casuarius_-upper_body_-captive-8a-2c.jpg | ôfbyldingsbreedte = 200px | ôfbyldingstekst = In [[helmkasuaris]] (''Casuarius casuarius''). | namme = nije rinfûgels | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[âldkakigen]]&nbsp;(''Palaeognathae'') | takson8 = ''sûnder rang'': | namme8 = [[echte âldkakigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Notopalaeognathae'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = '''nije rinfûgels''' (''Novaeratitae'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Yuri et al., 2013 }} De '''nije rinfûgels''' ([[Latyn]]ske namme: ''Novaeratitae'') foarmje in pas yn [[2013]] identifisearre en sadwaande noch rangleaze [[takson|taksonomyske groep]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[moderne fûgels]] (''Neornithes''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[âldkakigen]] (''Palaeognathae'') en de rangleaze groep fan 'e [[echte âldkakigen]] (''Notopalaeognathae''). Ta dizze groep wurde de [[skift]]en fan 'e [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes''), de [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes'') en de útstoarne [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes'') rekkene. De presize ûnderlinge relaasjes fan 'e skiften dy't ta de nije rinfûgels hearre, wurde troch [[ornitolooch|ornitologen]] pas sûnt koartby, troch [[genetika|genetysk]] ûndersyk, begrepen. Sa hat bliken dien dat de kiwy-eftigen, út [[Nij-Seelân]], folle nauwer besibbe wiene oan 'e útstoarne oaljefantsfûgeleftigen fan [[Madagaskar]] as oan 'e (krektlyk útstoarne) [[moä-eftigen]] (''Dinornithiformes'') dy't ek út Nij-Seelân kamen. De oaljefantsfûgeleftigen binne sadwaande de iennichste nije rinfûgels dy't fan bûten [[Oseaanje]] komme. Dat ferrassende resultaat betsjut dat de ferskillende groepen [[rinfûgel]]s harren fermogen ta fleanen ûnôfhinklik faninoar ferlern hawwe moatte. ==Tuskenklasse-opbou== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * rangleas takson '''nije rinfûgels''' (''Novaeratitae'') ** skift [[kasuariseftigen]] (''Casuariiformes'') ** skift [[kiwy-eftigen]] (''Apterygiformes'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skift [[oaljefantsfûgeleftigen]] (''Aepyornithiformes'') † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Novaeratitae ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Fûgel nei taksonomy]] egmx5u0ixc2y0f6eqzvxg2kwqg9gol1 0 114336 1171580 1142292 2024-10-27T14:04:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Bestriding */ kt 1171580 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= ierdappelkrobbe| Ofbyld= [[File:Colorado potato beetle.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[lidpoatigen]] (''Arthropoda'')| Klasse= [[ynsekten]] (''Insecta'')| Skift= [[krobben]] (''Coleoptera'') | Famylje= [[blêdhoantsjes]] (''Chrysomelidae'') | Skaai= [[ierdappelkrobben]] (''Leptinotarsa'') | Wittenskiplike namme = Leptinotarsa decemlineata | Beskriuwer, jier= [[Thomas Say|Say]], 1824 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''ierdappelkrobbe''' (''Leptinotarsa decemlineata'') is in [[krobbe]] dy’t by de famylje fan de [[blêdhoantsjes]] (Chrysomelidae) heart. De krobbe (of ''tuorre'') wurdt sawat in sintimeter lang en liket troch syn bolle en rûne lichem wat op in [[ingeltsje (dier)|ingeltsje]]. De ierdappelkrobbe is giel oant gieloranje fan kleur oan de boppekant en hat altyd streken yn stee fan plakken. It is in maklik te werkennen soarte troch de giele kleur en de dekskylden en de tsien swarte streken; fiif oan elke kant. De soarte komt oarspronklik út súdlik [[Noard-Amearika]] mar is meireizge mei de ekspânsje fan de gebieten dêr’t ierdappels ferboud waarden. De ierdappelkrobbe is in wichtige pleach foar de ierdappelplant, benammen de larven derfan binne slim fretterich en kinne ierdappellannen folslein it blêd ûntnimme. Yn de [[19e iuw]] waarden de earste eksimplaren op it fêstelân fan [[Jeropa]] oantroffen. De tuorre hat in soad skea oanrjochte en de gefolgen dêrfan wiene grut. Sawol it leger as grutte tallen bern en wurkleazen waarden ynset om de bisten te ferbaarnen dan wol te sammeljen. Se ha besocht om de krobben út te rûgjen op de meast útienrinnende wizen, mar dy binne sûnder útsûndering mislearre. Tsjintwurdich komt de ierdappelkrobbe yn alle wrâlddielen foar. De wyfkes lizze grutte tallen aaikes en de larven binne fergiftich, sadat se net in soad fijannen hawwe. Yn nij kolonisearre gebieten kamen sels hielendal gjin natuerlike fijannen foar, sadat de krobben ha tige flot fuortplantsje koene. Alle besykjen om natuerlike fijannen te yntrodusearjen yn troch de ierdappelkrobbe nij kolonisearre gebieten is mislearre. ==Nammejouwing en taksonomy== [[File:Thomas Say.jpg|thumb|left|130px|[[Thomas Say]]]] De soart waard foar it earst wittenskiplik beskreaun troch [[Thomas Say]] yn [[1824]]. Say wie in ynsektekundige dy’t by in wittenskiplike ekspedysje yn opdracht fan de Amerikaanske oerheid de ierdappelkrobbe ûntdiek yn it gebiet eastlik fan de [[Rocky Mountains]]. Oarspronklik waard de wittenskiplike namme ''Chrysomela decemlineata'' brûkt en letter waard de soarte yn it net mear erkende skaai ''Doryphora'' pleatst.<ref name="DAYSIE">http://www.europe-aliens.org/pdf/Leptinotarsa_decemlineata.pdf</ref> Dizze namme is ioflaat fan it [[Gryksk]]e δορυφόρος, dat speardrager betsjut. De wittenskiplike skaainamme ''Leptinotarsa'' is ôflaat fan de [[Latynsk]]e wurden ''leptino'' ‘lytse’ en ''tarsus'' ‘klauwen’. De soartoantsjutting ''decemlineata'' komt ek út it Latynsk en betsjut ‘tsienstrekich’ (''decem'' ''lineatus''). Dy lêste namme slacht op de tsien donkere lingtestreken op de dekskylden fan de krobbe. De Fryske namme ‘ierdappelkrobbe’ referearret oan de plant dêr’t de krobbe him omraak troch ferspriede koe. De Nederlânske namme ‘coloradokever’ slacht op de Amerikaanske steat [[Kolorado]]. Se tochten lange tiid dat de krobbe dêr oarspronklik weikaam, mar yn werklikheid kaam de soarte súdliker foar.<ref name="FLORIDA">url = http://entnemdept.ufl.edu/creatures/veg/leaf/potato_beetles.htm|</ref> De namme ‘coloradokever’ wie lykwols ynboargere en wurdt ek yn it Ingelsk brûkt. Oare Ingelstalige nammen binne 'ten striped spearman', 'Colorado potato beetle' en 'potato bug’. Dy lêste namme is wat betiizjend, want mei ‘bugs’ wurde meast wantsen oantsjut en dit is in oare groep fan ynsekten. Yn it [[Frânsk]] en it [[Spaansk]] wurdt de namme 'doríphore / dorífora’ faak brûkt, in ferwizing nei de ferâldere skaainmme ''Doryphora''. Yn it Spaansk en [[Dútsk]] wurdt de soarte ek wol lykas yn it Frysk ‘ierdappelkrobbe’ neamd; respektivelik 'escarabajo de la patata' en ‘kartoffelkäfer'. De ierdappelkrobbe heart by de famylje [[blêdhoantsjes]] of Chrysomelidae, dat is in tige grutte groep fan blêditende krobben dy’t fertsjintwurdige wurdt troch sawat 37.000 soarten. It skaai 'Leptinotarsa'' hat tolve ferskillende soarten, wêrfan’t de ierdappelkrobbe fierwei de bekendste is.<ref name="ITIS">http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=719649</ref> == Fersprieding en habitat == [[File:Kartoffelkaefer fg01 no tags.jpg|thumb|270px|<br/> {{Leginda|yellow|Oarspronklike fersprieding}}<br /> {{Leginda|green|Oarsprong fan de ierdappelplant}}<br /> {{Leginda|orange|Hjoeddeisk ferspriedingsgebiet}} ]] De krobbe kaam oarspronklik foar yn parten fan [[Nij Meksiko]] [[Feriene Steaten]] yn it noarden oant rûchwei [[Koahuila de Zaragoza|Koahuila]] ([[Meksiko]]) yn it suden. Dit ferspriedingsgebiet behapte de eastlike gebieten fan de Rocky Mountains, dêr’t de krobbe sawat allinnich libbe op syn [[waardplant]], de [[stikelhûnebei]] (''Solanum rostratum''). De ierdappelplant komt fan oarsprong foar by de westkust fan noardlik [[Súd-Amearika]] lâns, mar heart ta itselde skaai en is der bot oan besibbe. Lange tiid kaam de ierdappel net foar yn de streken dêr’t de krobbe libbe, oant de minske op grutte skaal ierdappels begûn te ferbouwen yn [[Noard-Amearika]]. De ierdappellannen waarden earst yn it easten fan de [[Feriene Steaten]] beplante,en letter waarden mear nei it westen hieltyd mear ierdappels ferboud. Om 1850 hinne begûn it ierdappellân it natuerlike ferspriedingsgebiet fan de ierdappelkrobbe te oerlaapjen. De ierdappel bliek geskikt as foer foar de krobbe, wêrtroch’t dy him ferspriede koe.<ref name="WINKLER">Kleine Winkler Prins, Dieren encyclopedie deel 2: COE - GIB, s. 321 - 322, 1980, Winkler Prins, ISBN = 90 10 02845 3</ref> De krobben ferspraten har net allinnich troch fan plant nei plant te fleanen mar waarden ek massaal troch de wyn meinommen. De ierdappelkrobbe fersprate him earst binnen de Feriene Steaten fan west nei east. Yn [[1859]] waard de krobbe foar it earst op ierdappelplanten ûntdutsen yn de westlike steat [[Nebraska]].<ref name="SPECTRUM" /> Letter waard de soart ek oantroffen yn [[South Dakota]]. Yn [[1872]] berikten de krobben de steat [[New York (steat)|New York]] en yn [[1876]] waard de Amerikaanske eastkust berikt. De krobben hiene har ûnderwilens oer in ôfstân fan 2500 kilometer ferpleatst fan west nei east. Dêrnjonken wie it ferspriedingsgebiet seishûndert kilometer nei it noarden ferskood.<ref name="SPECTRUM" /> It hjoeddeisk ferspriedingsgebiet is ûnbidich en beslacht sa’n acht miljoen kante kilometer yn Noard-Amearika en seis miljoen yn Jeropa, [[Azië]] en [[Noard-Afrika]]. Koartlyn is de soarte oantroffen yn [[Sina]] en [[Iran]]<ref name="WIMER" /> Biologen fermoedzje dat de krobbe him yn de takomst fierder ferspriede sil yn parten fan Azië dêr’t de soart no noch net foarkomt, lykas [[Korea]] en [[Japan]]. Ek sil de krobbe him mooglik yn de waarmere gebieten yn it súdlik healrûn manifestearje.<ref name="ADW">http://animaldiversity.org/accounts/Leptinotarsa_decemlineata/ ''Leptinotarsa decemlineata'', Brandon Bodnariuk en Brian Scholtens - Animal Diversity Web</ref> [[File:Propagation du doryphore en Amérique du Nord.svg|270px|thumb|Migraasje yn Noard-Amearika]] Yn Kanada is de krobbe oantroffen yn de steaten [[Alberta]], [[Britsk-Kolumbia]], [[Manitoba]], [[New Brunswick]], [[Nova Scotia]], [[Ontario]], [[Prins Edwardeilân]], [[Quebec (provinsje)|Quebec]] en [[Saskatchewan]]. De krobbe komt yn de Feriene Steaten foar yn de folgjende steaten: [[Alabama]], [[Arizona]], [[Arkansas]], [[Kolorado]], [[Konettikut]], [[Delaware]], [[Florida]], [[Georgia]], [[Idaho]], [[Illinois (steat)|Illinois]], [[Indiana]], [[Iowa]], [[Kansas]], [[Kentucky]], [[Louisiana]], [[Maine]], [[Maryland]], [[Massachusetts]], [[Michigan]], [[Minnesota]], [[Mississippi (steat)|Mississippi]], [[Missouri (steat)|Missouri]], [[Montana]], [[Nebraska]], [[New Hampshire]], [[New Jersey]], [[New Mexico]], [[New York (steat)|New york]], [[North Carolina]], [[North Dakota]], [[Ohio]], [[Oklahoma]], [[Oregon]], [[Pennsylvania]], [[Rhode Island]], [[South Carolina]], [[South Dakota]], [[Tennessee]], [[Texas]], [[Utah]], [[Virginia]], [[Washington (steat)|Washington]], [[West Virginia]], [[Wisconsin]] en [[Wyoming]].<ref name="DATA">http://www.cabi.org/isc/datasheet/30380 ''Leptinotarsa decemlineata'' (Colorado potato beetle), Invasive Species Compendium</ref> Yn Azië en it Arabysk Skiereilân is de soart waarnommen yn de lannen [[Armeenje]], [[Azerbeidzjan]], [[Sina]], [[Georgje]], [[Irak]], [[Iran]], [[Kazachstan]], [[Kirgyzje]], [[Oezbekistan]], [[Tadzjikistan]], [[Turkije]] en [[Turkmenistan]].<br />Yn [[Midden-Amearika]] komt de soart foar yn [[Kuba]] en [[Gûatemala]]. Foarhinne is de krobbe ek yn [[Kosta Rika]] waarnommen mar dêr is er op ’t heden ferdwûn. Yn Afrika is in waarnimming trochjûn út [[Libië]] mar dat giet foar ’t neist om in fersin. Yn Jeropa komt de krobbe foar yn [[Albanië]], [[Andorra]], [[Wyt-Ruslân|Belarus]], [[België]], [[Bosnië en Herzegovina]], [[Bulgarije]], [[Dútslân]], [[Estlân]], [[Finlân]], [[Frankryk]], [[Grikelân]], [[Hongarije]], [[Itaalje]], [[Kroatië]], [[Letlân]], [[Litouwen]], [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]], [[Masedoanje]], [[Moldavië]], [[Nederlân]], [[Oekraïne]], [[Eastenryk]], [[Poalen]], [[Portugal]], [[Roemeenje]], [[Ruslân]], [[Servië]], [[Slowakije]], [[Sloveenje]], [[Spanje]], [[Tsjechië]], en [[Switserlân]]. De krobbe hie him eartiids ek ferspraat yn de lannen [[Denemarken]], [[Grut-Brittanje]] ([[Ingelân]], de [[Kanaaleilannen]] en [[Wales]]) en as lêste yn [[Sweden]], mar is hjir rûnom útrûge. [[File:Doryphore - expansion en Europe.svg|thumb|270px|Doryphore - expansion en Europe.svg|Migraasje yn Jeropa (1921 - 1964)]] Yn [[1877]] waard de krobbe foar it earst út de Amerikaanske steat Kolorado wei nei Jeropa brocht. Begjinnende broeiplakken yn Ingelân en Dútslân yn de omjouwing fan havens waarden hieltyd útrûge. Om [[1900]] hinne waarden de krobben by fersin mei sekken ierdappels ynfierd yn [[Dútslân]].<ref name="FEIT">Laurence Mound en Steve Brooks, 1001 feiten over insecten, s. 140, 1995, Sesam Junior, ISBN = 90 261 3182 8</ref> Oant [[1920]] slagge it knap om de krobben te isolearjen en út te rûgjen mar yn [[1922]] kaam de ierdappelkobbe yn de omjouwing fan [[Bordeaux (stêd)|Bordeaux]] in soad foar. Dêrútwei fersprate de soart him oer hiel Jeropa. De krobbe teach hieltyd fierder nei it easten en berikte [[Ruslân]] om [[1940]] hinne. De earste ynfaazjes koene noch ferneatige wurde mar lang om let festige de krobbe him permanint. Dat soarge doe foar in grutte politike opskuor: de Russen holden út dat de krobben troch de West-Dútsers yn opdracht fan de Amerikaanske [[Central Intelligence Agency|CIA]] út fleantugen dropt wiene boppe Russysk grûngebiet. De Amerikanen ûntkenden en lieten de West-Dútsers by wize fan grap brievekaarten mei in ôfbylding fan de krobbe boppe East-Dútslân útstruie. Dêr wie de [[propaganda]]tekst ''F'' fan ''Freiheit'' op set.<ref name="KLAUS">http://www.dhm.de/archiv/ausstellungen/kalter_krieg/brosch_04.htm| Politische Broschüren im Kalten Krieg 1967 bis 1963, Klaus Körner</ref> ===België en Nederlân=== Yn [[1935]] waard de krobbe foar it earst yn [[België]] sjoen en waard besocht de krobben te sammeljen troch it ynsetten fan skoalbern en soldaten en se te ferneatigjen. Yn 1938 kaam yn België slimme skea foar. Yn [[Nederlân]] blykt de krobbe oan de noardlike râne fan har klimatologysk útmakke ferspriedingsgebiet te sitten en jout allinnich yn beskate waarme jierren skea. Yn [[1937]] waard de krobbe foar it earst yn Nederlân yn [[Limboarch]] en [[Brabân]] fûn. Yn 1938 waarden súdlik fan de [[Maas]] 161 gemeenten mei 607 fynplakken bekend.<ref name="SPECTRUM" /> Der is noch besocht de krobbe yn Nederlân út te rûgjen troch de krobben mei man en macht te sammeljen en te fergiftigjen, mar dat is net slagge. Foarhinne gou by it oantreffen fan in ierdappelkrobbe meldingsplicht by de [[Plantesyktekundige Tsjinst]] fan doe. Yn Nederlân spiele se bytiden yn grutte hoemannichten oan op it strân.<ref name="SAND"> Åke sandhall en Carl H. Lindroth, Kevers, s. 26, 28, 29, 80, 1979, Elmar, ISBN = 906120 1543</ref> Oant healwei de foarige iuw waarden de oanspielde krobben troch soldaten fan de [[Nederlânske kriichsmacht]] mei [[flammesmiter]]s ferbaarnd op it strân. [[File:NL-HaNA 2.24.01.09 0 903-9790.jpg|thumb|left|Bern sykje nei oanspielde ierdappelkrobben op it strân fan Sandfoart.]] ===Habitat=== Opmerklik is dat de ierdappelkrobbe yn tsjinstelling ta de measte ynsekten net bûn is oan in beskaat habitat. Ek it klimaat fan in gebiet spilet amper in rol foar de krobbe. Likegoed yn woastyneftige gebieten yn súdlik Noard-Amearika as yn koele kontreien yn [[Kanada]] kin de soart oantroffen wurde. Iennichst betingst dêr’t in gebiet oan foldwaan moat om him te festigjen is de oanwêzigens fan de ierdappelplant. Yn West-Jeropeeske lannen lykas België en Nederlân komme de krobben mar in bytsje foar op ierdappellân om’t [[ynsektiside]]n brûkt wurde. De ierdappelkrobbe libbet hjir benammen op fertutearzge grientetunen en braaklizzend lân dêr’t ierdappels groeie. Se libje dêr faak op allinnichsteande planten.<ref name="ADW" /> ==Uterlike skaaimerken== [[File:Leptinotarsa decemlineata edited, tagged.png|thumb|280px|De wichtichste lichemsskaaimerken {{Kolommen2| Kolom1= A = [[Kop (ynsekt)|Kop]] <br /> B = [[Boarststik]] <br /> C = [[Efterliif (ynsekt)|Efterliif]] <br /> 1 = [[Kopskyld]] <br /> 2 = [[antenne (ynsekt)|Antenne]] <br /> 3 = [[Pronotum|Halsskyld]]<br /> 4 = Foarpoat ([[bil (boppeskonk)|bil]] of femur) | Kolom2= 5 = [[Dekskyld|Middennaad]] <br /> 6 = Middenpoat ([[skynbonke|tibia]] of skine)<br /> 7 = [[Dekskyld]] <br /> 8 = [[Efterpoat]] ([[Tarsus (ynsekt)|tarsus]] of foet)<br /> 9 = [[Scutellum]] }} ]] De ierdappelkrobbe krijt in lichemslingte fan 8,8 oant 11,3 mm en in breedte fan sawat 7 mm. It lichem hat fan boppe-ôf besjoen in ovale omtrek en is opfallend bolrûn en dik, wat typysk is foar de measte blêdhoantsjes. De lichemskleur is giel oant gielbrún of -oranje. De kop is oranjegiel fan kleur en leit ferskûle ûnder it kopskyld, dat as beskerming tsjinnet. De eagen fan de krobbe binne swart fan kleur en langwerpich fan foarm. De antennes en teisters binne segmintearre. De antennes binne koarter as it lichem. De útein fan de maksilêre teister is silindrysk fan foarm en koarter as it foarôfgeande segmint. It boarststik draacht oan de ûnderkant trije pear poaten en wurdt oan de boppekant beskerme troch it halsskyld of [[pronotum]] oan de foarkant en de dekskylden of [[elytra]] oan de efterkant. De dekskylden bedekke ek it hiele efterliif. De trije lichemsparten fan de krobbe (kop, boarst en efterliif) binne dus net daliks te werlieden fan de boppekant ôf. Under de dekskylden is it efterliif brún fan kleur en it boarststik swart. De dekskylden wurde ek wol [[foarwjuk]]ken neamd mar se binne stiif en tsjok en kinne net brûkt wurde om mei te fleanen. Under de dekskylden sitte de [[efterwjuk]]ken dy’t tin en fluezich binne, dy efterwjukken ha in donkerreade kleur en komme allinnich foar ’t ljocht as de krobbe syn dekskylden optilt om te fleanen. Op elk dekskyld sitte fiif swarte lingtestreken, dus tsien meielkoar. Ek de middennaad dêr’t de dekskylden tsjininoar oan lizze is swart fan kleur. De earste streek leit ticht by de bûtenkant fan it dekskyld lâns, de twadde streek is dúdlik koarter as de earste. De tredde en fjirde streek op de dekskylden rinne gear oan de efterkant fan de dekskylden. De fyfde streek as lêste leit ticht by de middennaad op de boppekant. By de swarte streken lâns sitte lytse, yn ûnregelmjittige rigen dobkes dy’t mei it bleate each min te sjen binne. Op it halsskyld sitte ûnregelmjittige swarte plakjes, meast binne dat fjirtjin.<ref name="NEDGOUD">http://home.zonnet.nl/winkelman114/LEPT/LEPTDECE/LEPTDECE.fT.htm| ''Leptinotarsa decemlineata'', Jaap K. Winkelman - De Nederlandse Goudhaantjes</ref> De poaten binne aardich lang en kinne hielendal ûnder it efterliif dien wurde mar se binne dan noch wol te sjen. Se kinne het hielendal ûnder it lichem dien wurde lykas by de [[ingeltsje (dier)|ingeltsjes]] it gefal is. De poaten binne oranjebrún fan kleur, oan de ein fan it bil sit in swart plak.<ref name="FLORIDA" /> De úteinen fan de poaten wurde klaukes of [[tarsus]]sen neamd en besteane by elk poatespan hieltyd út fiif segminten. Mantsjes en wyfkes ha ferskillende oanpassings fan de klaukes. De hierkes op de klaukes fan de mantsjes binne spesjaal oanpast om har fêst te heakjen oan de dekskylden fan it wyfke. De klaukes fan de wyfkes binne geskikter om har oan de blêden fan de planten te hechtsjen..<ref name="ADW" /> ===Underskied mei oare soarten=== De ierdappelkrobbe is troch syn giele kleure bolle lichem en streke dekskylden allinnich te betiizjen mei oare soarten út it skaai ''[[Leptinotarsa]]''. De measte soarten yn dit skaai binne ienfâldich te ûnderskieden lykas ''[[Leptinotarsa rubiginosa]]'', dy’t in helderreade kleur dekskylden hat. De soart ''[[Leptinotarsa juncta]]'' hat in donkere, metaaleftige blauwe oant griene kleur en is net streke. '[[Leptinotarsa juncta]]'' hat wol sawat deselde kleuren mar is dochs makliker te werkennen; dy krobbe hat tusken de swarte streken op de dekskylden ek trije brune streken. De soart '[[Leptinotarsa texana]]'' as lêste hat in ljochtere streek oan de kant fan de middennaad en dy naad hat faak de kleur fan de dekskylden. ==Fuortplanting en ûntwikkeling== De krobben komme yn de maitiid út harren ûndergrûnske wintersliep en sykje allerearst iten op. Mantsjes fleane út om in partner te sykjen wylst wyfkes benammen sykje nei planten dy’t te iten binne foar de neiteam en de mantsjes ôfwachtsje. Yn België en Nederlân binne de krobben fan april ôf te finen. De krobbe kin jiers hûnderten aaikes ôfsette op planten. Yn Nederlân komt meast mar ién generaasje foar mar yn oare parten fan de wrâld kinne har twa of trije generaasjes ûntwikkelje. Under geunstige omstannichheden lykas hegere temperatueren en genôch iten kinne de larven fan de ierdappelkrobbe har binnen twa oant trije wike ûntwikkelje fan jonge larve oant pop. In inkelde krobbe kin yn ién seizoen foar tûzenen neikommelingen soargje.<ref name="SPECTRUM" /> De earste generaasje krobben fljocht yn België en Nederlân fan april ôf wêrby’t de mantsjes de wyfkes opsykje om te [[pearje]]n. De wyfkes wurde net fisueel lokalisearre mar op rook trochdat de mantsjes sykje nei rookstoffen dy’t de waardplanten útskiede. De mantsjes sitte by de pearing op it wyfke wylst se oan de efterkant kontakt meitsje. De wyfkes pearje mei meardere mantsjes yn har libben mar de pearing mei it mantsjes yn de maitiid befruchtet de measte aaikes dy’t ôfset wurde.<ref name="ADW" /> <center> <gallery caption="Ofbyldings: Fuortplantingsstadia"> File:Leptinotarsa decemlineata UGA1233183.jpg|Pearing File:Leptinotarsa decemlineata eggs estonia 01.JPG|Aaien File:Leptinotarsa decemlineata UGA1243045.jpg|Jonge larven File:Leptinotarsa decemlineata 02.JPG|Aldere larven </gallery> </center> ===Aai=== [[File:PSM V07 D727 Bogus colorado potato beetle egg shape.png|thumb|100px|Skets fan de kromme aai-foarm.]] De aaien wurde ôfset fan juny ôf, en allinnich as de temperatuer boppe de 17&nbsp;°C is, de aaikes wurde fêstplakt oan de blêden fan de ierdappelplant. Ierdappelkrobben lizze har aaikes twa oant trije wike lang op de ûnderkant fan de blêden. De aaikes binne lyts en ha in oranjegiele kleur, se binne sa’n 1,7 oant 1,8 mm lang en sawat 0,8 mm breed. In wyfke kin 300 oant 800 aaien meitsje dy’t yn groepkes lein wurde, yn trochsneed sawat 12 oant 25 aaien it lechsel. De aaien wurde yn in rangskikte struktuer ôfset en wurde mei de punt oan it blêd klibbe. De aaien fan de measte ynsekten binne hielendal twasidich [[symmetry|symmetrysk]], mar de aaien fan de ierdappelkrobbe ha in kromme, niereftige foarm; se binne oan beide úteinen ôfrûne mar de iene kant is koarter as de oare. As de aaikes folslein ûntwikkele binne kleurje se donkerder. De aaikes komme allegearre binnen koarte tiid tagelyk út. ===Larve=== [[File:Larve de doryphore tagged & edited2.png|thumb|280px|Lichemsdielen fan in larve {{Kolommen2| Kolom1= A = [[Kop (ynsekt)|Kop]]<br /> B = [[Boarststik]]<br /> C = [[Efterliif (ynsekt)|Efterliif]]<br /> 1 = [[Ocellus|Ocelli]]<br /> 2 = [[Mandibel (lidpoatigen)|Tsjeak]]<br /> 3 = [[Wjuk (ynsekt)|Wjukoanset]] | Kolom2= 4 = [[Skonk (ledemaat)|Poaten]]<br /> 5 = Underste plakkerige<br /> 6 = [[Stigma (ynsekt)|Stigma]]<br /> 7 = [[Propoat|Neiskower]] }} ]] Ofhinklik fan de temperatuer komme de larven nei 5 oant 21 dagen út de aaikes. De jonge grizige larven ite earst de resten fan de aaiskaal op en ferkleurje nei in pear dagen nei ljochtread, wat letter oergiet yn in donkerreade kleur. Om’t de krobben har net syngronisearre fuortplantsje kinne de ferskate larvestadiums trochinoar fûn wurde oan de ein fan de simmer. De larve hat krekt as de folwoeksen krobbe in yn trijen ferparte lichem wêrby’t it boartstik dúdlik yn trije segminten ferdield is en it efterliif telt njoggen segminten. De kop fan de larve is swart fan kleur en hat lytse antennes dy’t amper te sjen binne mei it bleate each. Efter de antennes sitte de [[ocellus|ocelli]], dat binne inkelfâldige eachjes dy’t gjin skerp byld foarmje kinne mar allinnich groffe ljochtferoarings waarnimme. De tsjeaken of [[Mandibel (lidpoatigen)|mandibel]]s fan de larve hawwe fiif toskeftige útsteksels om it iten te fermeallen. De wjukoanset op it prothorax deun efter de kop is read oan de basis mar swart oan de efterkant. De larven hawwe trije pear boarstpoaten en gjin pseudopoaten oan it lichem. Oan de efterkant fan it lichem sit wol in pseudopoat, dy wurdt de [[Propoat|neiskower]] neamd. De boarspoaten hawwe trije segminten en oan de útein fan elke poat sit in lyts klauke. It lichem fan de larven is bol en sterke bochele; it efterliif hat in dúdlike ferdikking oan de boppekant. It efterliif is ferparte yn njoggen segminten. Op it efterste stik fan it boarststik en it efterliif sitte oan elke kant fan it lichem twa rigen swarte plakjes. Dy plakjes binne fan it [[mesothorax]] en op alle njoggen de efterliifsegminten. De boppeste rige plakken komme allinnich foar op it efterliif; op elk segmint ien. Dy plakken sitte om in azemiepening of [[Stigma (ynsekt)|stigma]] hinne, op it efterste lichemssegmint nei. Dêr sit it stigma tusken de twa plakken fan de boppeste en ûnderste rige. De plakken oan de ûnderste plakkerige binne lytser, dy komme foar fan de mesothorax oant it efterste efterliifsegmint. De larve ferfellet yn trije oant fiif wike trije kear en elk opienfolgjend larvestadium wurdt in [[Stadium (biology)|ynstar]] neamd. Der binne dus fjouwer larvale stadia en hieltyd sjocht de larve der wat oars út. Nei elke ferfelling wurdt de larve grutter en nei de lêste ferfelling is de ûntwikkeling hast klear. De larve wurdt ljochter oant oranjeread fan kleur as dy folslein ûntwikkele is en it hast oan ferpopkjen ta is. In folgroeide larve wurdt op syn meast 15 mm lang. Flak foar it ferpopkjen lit de larve him op de boaiem falle en krûpt inkelde sintimeters de grûn yn.<ref name="ADW" /> ===Pop en adult=== [[File:Leptinotarsa decemlineata UGA1243047 - no watermark.jpg|thumb|260px|right|[[Ferpopkjen|Pop]] fan de krobbe.]] De pop is oranjegiel oant read fan kleur, it halsskyld fan de pop hat in soad lytse hierkes ([[setae]]), op de rest fan it boarststik sit mar in bytsje hier. Op it efterliif sitte oan wjerskanten fan de boppekant bûtenrigen dy’t sterk behierre binne. De pop komt ûnder normale omtannichheden nei sawat seis dagen út wêrnei’t de folwoeksen krobbe foar ’t ljocht komt. By kâldere omstannichheden krûpt de folwoeksen krobbe nei twa wike út de pop, foar’t de winter ynfalt. De winter wurdt ûnder de grûn trochbrocht as folwoeksen krobbe, dat wurdt wol it [[diaskoft]] neamd. De krobbe bliuwt yn it keammerke (de [[poppewidze]]) dêr’t it bist him yn ferpopket. De measte oerwintere krobben yn België en Nederlân befrieze en stjerre as de temperatuer boppe de grûn ûnder de -7&nbsp;°C komt. Yn kâldere lannen lykas [[Grut-Brittanje]] komt de ierdappelkrobbe dêrtroch mar spoaradysk foar en kin gjin pleach foarmje. As de temperatuer heger bliuwt as sân graden ûnder nul komme de krobben yn de maitiid manmachtich foar ’t ljocht. Se geane daliks op syk nei ierdappelplanten en as dy net yn de omkriten binne lizze se in soad kilometers ôf op syk nei iten.<ref name="SPECTRUM">D Hillenius e.o., Spectrum Dieren Encyclopedie Deel 1, s. 357, 358, 1971, Utjouwerij Het Spectrum, ISBN = 90 274 2097 1</ref> De measte folwoeksen krobben yn koelere gebieten oerlibje de winter net en as se út in tredde generaasje fan in jier komme libje se mar in pear wike oant moannen. Yn waarmere kontreien oerwinterje sels de krobben fan de earste generaasje en der binne waarnimmings bekend fan eksimplaren dy’t ek in twadde oerwintering en inkeld sels in tredde oerlibje. Dy eksimplaren wurde twa oant trije jier.<ref name="ADW" /> ==Iten== [[File:Kol-dzuk.jpg|thumb|right|260px|De larven ite de blêden fan de [[ierdappel|ierdappelplant]].]] De ierdappelkrobbe kin slim skealik foar de [[ierdappel]] wêze, om’t de krobben mar benammen de fretterige larven fan de [[blêd (plant)|blêden]] skrânzgje. Allinnich de blêden wurde opiten en de stâlen en woartels litte se gewurde. Omdat de larven massaal foarkomme kinne wurde grutte hoemannichten blêd slynd sadat de plant in soad fiedingsstoffen kwytrekket en minder blêdoerflak oerhâldt foar de [[fotosyntese]].^Boarne? It gefolch dêrfan is dat knollen (ierdappel) of fruchten (tomaat) net genôch of sels hielendal net ta ûntwikkeling komme en it gewaaks as ferlern beskôge wurde moat. De folwoeksen krobben kjiffe stikjes út de blêdrâne mar de larven binne wiere fretmasines dy’t grutte hoemannichten blêden ite. Yn koarte tiid kinne se in hiel stik ierdappellân keal frette. De ierdappelplant is net hiel gefoelich foar de fretskea oan it blêd en as de blêden oanfretten wurde wurdt dat troch de plant ‘fernommen’ sadat der gemyske synjaalstoffen frijkomme. De plant makket dêrfoar ekstra blêd oan en inkeld is der sels in foarm fan oerkompinsaasje wêrby’t der folle mear ekstra blêd foarme wurdt as iten wurde kin.<ref name="PEST">http://www.iobcnrs.com/mm_uploads/Weber-Potato_Insect_Pest_Biocontrol-2013.pdf Insect Pests of Potato Globed Perspectives on Biology Management, Philippe Giordanengo, Charles Vincent en Andrei Alyokhin</ref> De ierdappelkrobbe libbe oerspronklik allinnich op de planten [[stikelhûnebei]] (''Solanum rostratum'') en ek mar minder op [[bitterswiet]] (''Solanum dulcamara''), ''[[Solanum carolinense]]'', ''[[Solanum sarrachoides]]'', ''[[Solanum elaegnifolium]]'', ''[[Solanum dimidiatum]]'' en [[bilzekruid]] (''Hyoscyamus niger'').<ref name="HOST">https://www.zin.ru/Animalia/Coleoptera/pdf/clark_ledoux_et_al_2004.pdf Plants of Leaf Beetle Species Occurring in the United States and Canada|, Shawn M. Clark, Douglas G. LeDoux, Terry N. Seeno, Edward G. Riley, Arthur L. Gilbert, and James M. Sullivan</ref> Letter kaam de krobbe yn oanrekking mei de ierdappelplant en sprong dêr op oer. Dêrnjonken iet de krobbe ek de blêden en blommen fan oare hûnebei-eftigen dy’t kommersjeel kweekt wurde lykas [[tomaat]] (''Solanum lycopersicum''), [[Aubergine (plant)|aubergine]] (''Solanum melongena'') en soms ek op de [[piper]] (''[[Capsicum annuum]]''). Dizze planten komme allegearre út de [[hûnebeifamylje]], de ierdappelkrobbe yt gjin oare planten as soarten út dizze spesifike famylje. Sa’n foarkar foar in beskate groep fan fiedsel(planten) wurdt ek wol [[oligofagy|oligofaach]] neamd.<ref name="WIMER">https://vtechworks.lib.vt.edu/bitstream/handle/10919/23232/Wimer_AF_D_2013.pdf?sequence=1 Resistance evaluation and management of Colorado potato beetle, ''Leptinotarsa decemlineata'' (Say), using novel chemistries, Adam Francis Wimer</ref> Hoewol’t de larven it leafst blêden ite is wol bekend dat se inkeld begjinne te kjiffen fan blêdstâlen of sels fan houtige stâlen. ==Fijannen en ferdigening== [[File:Coleomegilla maculata UGA1475029.jpg|thumb|260px|De [[rintuorren]] ''[[Coleomegilla maculata]]'' ite fan de aaien.]] De ierdappelkrobbe hat yn syn natuerlike ferspriedingsgebiet ferskate fijannen, lykas [[fûgel]]s, [[spin (dier)|spinnen]] en [[langpoat]]en en mear as tritich ferskillende [[ynsekt]]en. Foarbylden fan ynsekten dy’t de krobbe en of de larven oanfalle binne ferskillende soarten rôfjende krobben ([[rintuorre]]n), [[weakskyldkrobbe]], [[wapsen]], [[wantsen]] en [[miggen]] wêrûnder [[glûpmich|glûpmiggen]] dy’t de aaikes yn de larven lizze.<ref name="SPECTRUM" /> Sokke ynsekten binne generalisten dy’t ek in soad oare soarten ite. Der binne lykwols ek spesjalistyske soarten bekend dy’t spesifyk de ierdappelkrobbe foar kar nimme. De wants ''[[Perillus bioculatus]]'' is in rôfwants dy’t de krobbe en de larven mei syn nudlefoarmige sûchsnút leech sûcht. De [[rintuorre]] '[[Lebia grandis]]'' jeit benammen op larven en de aaien fan de ierdappelkrobbe en ek de larven fan de rintuorre binne slim fretterich. In oare fijân fan is de [[skimmel]] ''[[Beauveria bassiana]]''. Dy skimmel taast ferskate lidpoatigen oan troch it lichem yn te kringen en it dier lang om net dea te meitsjen. Dêrnei wurdt de bûtenkant fan it lyk foarsjoen fan in laachje spoarefoarmjende lichemkes dy’t wer oare ynsekten besmette.<br />De krobbe wurdt ek besocht troch ferskillende [[parasyt|parasiten]] lykas de [[myt]] '[[Chrysomelobia labidomerae]]''. Dy myt festiget him ûnder de dekskylden en sûcht de lichemsoppen fan de krobbe op. De [[slûpbij]] ''[[Horismenus puttleri]]'' taast de aaien fan de ierdappelkrobbe oan troch der sels in aai yn ôf te setten. Dy slûpbij is yn steat om it grutste part fan de aaien fan ierdappelkrobben te ferneatigjen. De [[slûpmich|slûpmiggen]] ''[[Myiopharus doryphorae]]'' en ''[[Myiopharus aberrans]]'' sette de aaien ôf yn de larven fan de ierdappelkrobbe.<ref name="PEST" /> ===Ferdigening=== De folwoeksen krobbe en de larven hawwe gjin foarmen fan aktive ferdigening, ôfsjoen fan it opbrekken fan iten of it útskieden fan fekaliën. De larven kinne kronkeljende bewegings meitsje as se oanfallen wurde. De folwoeksen krobben lûke har poatsjes yn en litte har nei ûnderen falle as de planten dêr’t se op sitte oanrekke wurde.<ref name="ADW" /> De ierdappelkrobbe ken wol foarmen fan passive ferdigening; de felreade kleur fan de larven hâldt fijannen op ôfstân. Dit ferskynsel wurdt ek wol mei [[apesematyske kleuring]] oantsjut. De bloedfloeistof of hemolymfe fan sawol de krobbe as de larve binne fergiftich, krekt as de útskiedings fan de larve. De [[stikelhûnebei]] (''Solanum rostratum'') is krekt as in soad oare soarten út it skaai [[hûnebei]] slim fergiftich. De larven en de folwoeksen krobben dy’t de plant ite binne ses ek net te iten. Dat komt wol mear foar by ynsekten dy’t fan fergiftige planten ite en it fergif opnimme en brûke as ferdigening. In foarbyld binne de rûpen en flinters fan de [[monarchflinter]]. De ierdappelkrobbe lykwols makket gjin gebrûk fan plantefergif mar makket sels in fergiftige stof oan. De fergiftige stoffen fan stikelhûnebei besteane út [[glysoalkaloïde]]n en fan likegoed de krobbe as de larve is bekend dat se eventueel glysoalkaloïden opnimme as útskiede. It fergif dat yn de krobbe oantroffen is wurdt [[leptinotarsine]] neamd. De offisjele namme is β-leptinotarsine-'''h''' (ôfkomstich fan de soart ''[[Leptinotarsa haldemani|'''''h'''''aldemani]]'') en β-leptinotarsine-'''d''' fan de ierdappelkrobbe (soartnamme '''''d'''ecemlineata''). ==Bestriding== [[File:Cartepostale Doryphore 1935.jpg|thumb|left|260px|Postkaart út Belgje mei in warskôging foar de krobbe.]] De ierdappelkrobbe taast ierdappelplanten oan dy’t as iten foar minsken bedoeld binne en wurdt dêrom fûl bestriden. Benammen yn Noard-Amearika en Jeropa is de krobbe ien fan de skealikste ynsekten as it de ierdappelproduksje oangiet. Yn de Feriene Steaten hat de krobbe der ‘eigenhandich’ foar soarge dat se op [[wikselbou]] oergean moasten. De krobbe hat lykwols net sa desastreus west as de [[ierdappelsykte]] dy’t feroarsake wurdt troch de [[skimmel]] ''[[Phytophthora infestans]]''. Troch dy skimmel wurde bytiden hiele kontreien ûntfolke troch hongersneed. Eartiids feroarsake de ierdappelkrobbe yn Jeropa in soad skea, mar tsjintwurdich kinne se goed ûnder kontrôle holden wurden. Ferskate regearings ha besocht de krobbe yn it omtinken fan it grutte publyk te bringen. Sa waarden postkaarten en postsegels útbrocht mei ôfbyldings fan de krobbe om it publyk te ynformearjen. De lannen dy’t oansletten wiene by it [[Warschaupakt]] namen yn ‘e mande maatregels om de ierdappelkrobbe oan te pakken. [[File:Bundesarchiv Bild 183-11213-0003, Magdeburg, Unterricht über den Kartoffelkäfer.jpg|thumb|Bern dy’t de krobben en larven sykje sille krije útlis oer hoe’t se der útsjogge, Dútslân, 1951.]] De wichtichste reden foar de flotte opmars fan de krobbe yn eastlik Amearika en Jeropa is it ûntbrekken fan natuerlike fijannen. Yn it natuerlike ferspriedingsgebiet hâlde fijannen, sykten en parasiten de populaasjegruttes stabyl. Der is yn it ferline besocht om fijannen en parasiten yn Jeropa te yntrodusearjen mar dat hat net in soad resultaat hân.<ref name="SAND" /> By de bestriding fan de krobbe troch it brûken fan bestridingsmiddels kinne de jonge larven it bêste bespuite wurde want de âldere larven binne minder gefoelich foar ynsektisiden. De ierdappelkrobbe is ienfâldich mei de hân te sykjen want as it bist oanrekke wurdt lit it him fuortendaliks falle. Yn it ferline binne grutte tallen bern en wurkleazen ynset om de krobben letterlik fan it ierdappellân te sykjen. Nettsjinsteande de grutte hoemannichten dy’t sa fongen en deamakke waarden ha sokke aksjes mar in bytsje effekt sortearre. De krobbe waard yn it ferline bestriden mei slim fergiftige bestridingsmiddels, lykas leadwetterstofarsenaat (PbHAsO4). It Nederlânsk regear dielde yn de tritiger jierren 300 ton fan dy stof út oan boeren. Letter waard it ek fergiftige [[kalsiumarsenaat]] brûkt en noch letter waard [[Digloardifenyltrigloaretaan|DDT]] tapast, dizze middels binne ek fergiftich en meie hjoeddedei net mear ferkocht wurde. Yn de Feriene Steaten waard ek it fergiftige [[koperasetoarsenyt|Parysk grien]] (koperasetoarsenyt) brûkt. Njonken ynsektisiden waard ek eksperimintearre mei oare stoffen om fan de krobben ôf te kommen, lykas [[wetter]], [[sjippe (skiekunde)|sjippe]], [[Kalsiumhypogloryt|gloarkalk]] en [[Fenol|karbolsoer]]. Njonken gemyske bestriding is ek besocht bisten yn te setten om de krobben op te iten, lykas [[ein (fûgel)|einen]], [[guozzen]], [[kalkoenen]] en [[hin (fûgel)|hinnen]].<ref name="STAAT">http://www.hetvirtueleland.be/cag/exhibits/show/coloradokever-plaag Het Virtuele Land - Staatsvijand nr. 1: de coloradokever, Thomas Bostoen</ref> [[File:NL-HaNA 2.24.01.04 0 911-3135.jpg|thumb|left|260px|Ynfaazje fan ierdappelkrobben yn Folendam yn 1960, bestriding ûnder oare troch bern.]] Om de krobbe te bestriden wurde tsjintwurdich ferskillende bestridingsmiddels brûkt. [[Spinosad]] is effektyf tsjin de larven fan de krobbe, mar dit middel is och sa fergiftich foar bijen en mei net brûkt wurde as de te beskermjen planten (of it túch dat der tusken en omhinne stiet) yn bloei steane. Ek is it skealik foar wetterorganismen en kin it better net brûkt wurde oan de râne fan oerflaktewetters. Ek [[asetamiprid]] wurdt ynset, dit middel wurket ek tsjin oare plante-itende ynsekten en befettet [[neonisotinoïden]]. Yn Frankryk waard yn 1933 it Komitee Antidoryphorique oprjochte om de opmars fan de krobbe te stopjen. Nei de [[Twadde Wrâldkriich]] waard it [[European Plant Protection Organisation]] opset mei as doel ynsektepleagen yn te damjen. It [[Colorado Beetle Campaign Committee]] wie dêr in ûnderdiel fan en rjochte har spesjaal op de ierdappelkrobbe.<ref name="STAAT" /> {{Boarnen|boarnefernijing= *University of Florida - Entomology and Nematology Department - Colorado potato beetle - [http://entnemdept.ufl.edu/creatures/veg/leaf/potato_beetles.htm Website] *-homas Bostoen - Het Virtuele Land - Staatsvijand nr. 1: de coloradokever - [http://www.hetvirtueleland.be/cag/exhibits/show/coloradokever-plaag Website] *D Hillenius ea - Spectrum Dieren Encyclopedie Deel 1 (1971) - Pagina 357, 358 - Uitgeverij Het Spectrum - ISBN 90 274 2097 1 *Brandon Bodnariuk en Brian Scholtens - Animal Diversity Web - ''Leptinotarsa decemlineata'' - [http://animaldiversity.org/accounts/Leptinotarsa_decemlineata/ Website] *Kleine Winkler Prins - Dieren encyclopedie deel 2: COE - GIB – Pagina 321 - 322 – 1980 – Uitgeverij Winkler Prins - ISBN 90 10 02845 3 <references/>}} [[Kategory:Ynsektesoarte]] [[Kategory:Blêdhoantsje]] [[Kategory:Plantesykte]] [[Kategory:Ierdappel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Eksoat yn Abgaazje]] [[Kategory:Eksoat yn Albaanje]] [[Kategory:Eksoat yn Andorra]] [[Kategory:Eksoat yn Armeenje]] [[Kategory:Eksoat yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Eksoat yn Belgje]] [[Kategory:Eksoat yn Bosnje]] [[Kategory:Eksoat yn Bulgarije]] [[Kategory:Eksoat yn Denemark]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Eastenryk]] [[Kategory:Eksoat yn Estlân]] [[Kategory:Eksoat yn Frankryk]] [[Kategory:Eksoat yn Fryslân]] [[Kategory:Eksoat yn Georgje]] [[Kategory:Eksoat yn Gibraltar]] [[Kategory:Eksoat yn Grikelân]] [[Kategory:Eksoat yn Hongarije]] [[Kategory:Eksoat yn Itaalje]] [[Kategory:Eksoat yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Kazachstan]] [[Kategory:Eksoat yn Kosovo]] [[Kategory:Eksoat yn Kroaasje]] [[Kategory:Eksoat yn Letlân]] [[Kategory:Eksoat yn Lychtenstein]] [[Kategory:Eksoat yn Litouwen]] [[Kategory:Eksoat yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Eksoat yn Malta]] [[Kategory:Eksoat yn Moldaavje]] [[Kategory:Eksoat yn Monako]] [[Kategory:Eksoat yn Montenegro]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Eksoat yn de Oekraïne]] [[Kategory:Eksoat yn Poalen]] [[Kategory:Eksoat yn Portegal]] [[Kategory:Eksoat yn Roemeenje]] [[Kategory:Eksoat yn San Marino]] [[Kategory:Eksoat yn Servje]] [[Kategory:Eksoat yn Sibearje]] [[Kategory:Eksoat yn Sloveenje]] [[Kategory:Eksoat yn Slowakije]] [[Kategory:Eksoat yn Spanje]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Eksoat yn Switserlân]] [[Kategory:Eksoat yn Syprus]] [[Kategory:Eksoat yn Tsjechje]] [[Kategory:Eksoat yn Turkije]] [[Kategory:Eksoat yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Irak]] [[Kategory:Eksoat yn Iran]] [[Kategory:Eksoat yn Kirgyzje]] [[Kategory:Eksoat yn Libanon]] [[Kategory:Eksoat yn Mongoalje]] [[Kategory:Eksoat yn Oezbekistan]] [[Kategory:Eksoat yn Syrje]] [[Kategory:Eksoat yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Eksoat yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn Belize]] [[Kategory:Eksoat yn El Salvador]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Gûatemala]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Eksoat yn Algerije]] [[Kategory:Eksoat yn Lybje]] [[Kategory:Eksoat yn Tuneezje]] jr4kl1zcsrt7pl11dwmtq2dp38qa0sy 0 114377 1171567 1138417 2024-10-27T13:48:18Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171567 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= ''Globodera rostochiensis'' | Ofbyld= [[File:PotatoNematodeCysts.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[rûnwjirms]] (''Nemetoda'')| Klasse= ''[[Secernentea]]'' | Skift= ''[[Tylenchida]]'' | Famylje= ''[[Heteroderidae]]'' | Skaai= ''[[Globodera]]'' | Wittenskiplike namme = Globodera rostochiensis | Beskriuwer, jier= Wollenweber, 1923 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} '''''Globodera rostochiensis''''' is in [[rûnwjirm|ierdappelsyste-ieltsje]] dat [[ierdappelwurgens]] feroarsaket, mar ek op [[tomaat|tomaten]] foarkomt. It syste-ieltsje is ferneamd nei it earste fynplak fan dizze sykte yn Jeropa oan it begjin fan de [[20e iuw]]. Dat wie yn [[Rostok]] yn it noardeasten fan [[Dútslân]]. Binnen dizze soarte komme ferskillende [[patotype]]n foar. Patotipen ferskille yn har fermogen om har te fermearderjen op resistinte rassen. Der binne op ’t heden 5 patotypen bekend: Ro1, Ro2, Ro3, Ro4 en Ro5. Ro1 komt yn Nederlân it meast foar en Ro4 en Ro5 it minste. == Biology == De nematoade hat fjouwer [[larve|larvale]] stadia. It folwoeksen stadium is allinnich foar de reproduksje.<ref name="orga euro"> Organisation européenne et méditerranéenne pour la protection des plantes et Commonwealth Agricultural Bureau International, op. cit.</ref>. De larven fan it twadde larvale stadium foarmje systen, Se wurde lokt troch útskiedings fan de woartel en kringe mei in [[stilet]], dy’t yn de mûleholte sit, de woartelsel yn. Yn it folwoeksen stadium bliuwt it wyfke oan de woartel fêstsitten, wylst it mantsje him troch de grûn nei it wyfke beweecht. Nei de [[befruchting]] giet it mantsje dea en ûntwikkelet it wyfke har fierder.<ref name="orga euro"/>. Se ferkleuret fan wyt nei goudgiel<ref name="Bélair"> Bélair, op. cit. </ref>. De aaikes ûntwikkelje har yn it lichem fan it wyfke. As de aaikes ryp binne falt it wyfke fan de woartel en giet dea, wêrby’t de hûd fan it wyfke donkerbrún kleuret. Dy systen binne sawat 1 mm grut mei in leareftige hûd. Yn dy systen sitte yn it oanbegjin sa’n 400 aaien mei jonge larven. De deade syste kin de aaikes oant 20 jier beskermje.<ref name="Bélair"/>. Jierliks giet sawat in tredde part fan de aaien dea. Earst as der ierdappels yn de grûn set wurde, komme de larven út de aaien. == Resistinsje == De ferskillende [[Ras (plant)|rassen]] fan ierdappel ferskille yn resistinsje tsjin de ferskillende patotypen. It is mooglik om oan de hân fan in meunster út te meitsjen hokker patotypen yn de grûn sitte, en dêr de kar fan de rassen fan ôfhingje te litten. Hoe sterk ierdappelsyste-ieltsjes har op de woartels fan in ierdappelras fermearderje is it jier, it ras en it persiel oars. Dêrom wurdt der oan relative fetberens wurke, de resistinsje fan in resistint ras foar in fetber ras oer. By it kweken fan in *heechresisting (HR) ras nimt de ieltsjepopulaasje mei mear as 80% ôf (pf/pi=0,00-0,20). De relative fetberens is 0,0-0,5%. *resistint (R) ras nimt de ieltsjepopulaasje mei 35-80% ôf (pf/pi=0,20-0,65). De relative fetberens is 0,6-1,6%. *licht fetber (LF) ras kin de ieltsjepopulaasje ôfnimme mei 35, mar op syn meast ek 300% tanimme (pf/pi=0,65-3,0). De relative fetberens is 1,7-9,0%. *fetber (F) ras nimt de ieltsjepopulaasje mei mear as 300% ta (pf/pi⇒3,0). De relative fetberens is 9,1-100%. De pf/pi is de ferhâlding fan de einpopulaasje ieltsjes foar de begjinpopulaasje oer. Sa is by in pf/pi fan 0,1 de einpopulaasje noch mar 10% fan de begjinpopulaasje. {| class="wikitable" ! colspan="2" style="text-align:center;"| Jeropeeske klasse-yndieling fan de Relative Fetberens |- | style="text-align:center;" |'''Relative fetberens''' || style="text-align:center;"| '''Klasse-yndieling''' |- | style="text-align:center;"|< 1 ||style="text-align:center;"| 9 |- | style="text-align:center;"|1,1 – 3|| style="text-align:center;"|8 |- | style="text-align:center;"|3,1 – 5|| style="text-align:center;"|7 |- | style="text-align:center;"|5,1 – 10|| style="text-align:center;"|6 |- | style="text-align:center;"|10,1 – 15|| style="text-align:center;"|5 |- |style="text-align:center;"|15,1 – 25||style="text-align:center;"|4 |- |style="text-align:center;"|25,1 – 50|| style="text-align:center;"|3 |- | style="text-align:center;"|50,1 – 100 ||style="text-align:center;"|2 |- | style="text-align:center;"|> 100 ||style="text-align:center;"|1 |} == Sjoch ek == [[Ierdappelwurgens]] == Eksterne links == *[http://www.kennisakker.nl/kenniscentrum/document/resistentieonderzoek-aardappelmoeheid Resistentieonderzoek-aardappelmoeheid] *[http://www.kennisakker.nl/files/Kennisdocument/BROCHURE_AARDAPPELMOEHEID_0506.pdf Brochure Aardappelmoeheid] *[http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/persberichten/2010/06/28/nieuwe-bestrijdingsrichtlijn-aardappelmoeheid-per-1-juli-2010.html Nieuwe bestrijdingsrichtlijn aardappelmoeheid per 1 juli 2010] *[http://www.vwa.nl/onderwerpen/plantenziekten-en-plagen/dossier/aardappelmoeheid/resistentie-aardappelrassen/lijst-aardappelrassen-met-het-bijbehorende-resistentieniveau-am Lijst-aardappelrassen-met-het-bijbehorende-resistentieniveau-am] *[http://www.vwa.nl/onderwerpen/plantenziekten-en-plagen/dossier/aardappelmoeheid Aardappelmoeheid regelgeving] {{Boarnen|boarnefernijing= <references/>}} [[Kategory:Plantesykte]] [[Kategory:Rûnwjirmsoarte]] saorh3el1ts7ezwxsnlu6plb5sfbtw2 1171569 1171567 2024-10-27T13:50:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171569 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= ''Globodera rostochiensis'' | Ofbyld= [[File:PotatoNematodeCysts.jpg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[rûnwjirms]] (''Nemetoda'')| Klasse= ''[[Secernentea]]'' | Skift= ''[[Tylenchida]]'' | Famylje= ''[[Heteroderidae]]'' | Skaai= ''[[Globodera]]'' | Wittenskiplike namme = Globodera rostochiensis | Beskriuwer, jier= Wollenweber, 1923 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} '''''Globodera rostochiensis''''' is in [[rûnwjirm|ierdappelsyste-ieltsje]] dat [[ierdappelwurgens]] feroarsaket, mar ek op [[tomaat|tomaten]] foarkomt. It syste-ieltsje is ferneamd nei it earste fynplak fan dizze sykte yn Jeropa oan it begjin fan de [[20e iuw]]. Dat wie yn [[Rostock]] yn it noardeasten fan [[Dútslân]]. Binnen dizze soarte komme ferskillende [[patotype]]n foar. Patotipen ferskille yn har fermogen om har te fermearderjen op resistinte rassen. Der binne op ’t heden 5 patotypen bekend: Ro1, Ro2, Ro3, Ro4 en Ro5. Ro1 komt yn Nederlân it meast foar en Ro4 en Ro5 it minste. == Biology == De nematoade hat fjouwer [[larve|larvale]] stadia. It folwoeksen stadium is allinnich foar de reproduksje.<ref name="orga euro"> Organisation européenne et méditerranéenne pour la protection des plantes et Commonwealth Agricultural Bureau International, op. cit.</ref>. De larven fan it twadde larvale stadium foarmje systen, Se wurde lokt troch útskiedings fan de woartel en kringe mei in [[stilet]], dy’t yn de mûleholte sit, de woartelsel yn. Yn it folwoeksen stadium bliuwt it wyfke oan de woartel fêstsitten, wylst it mantsje him troch de grûn nei it wyfke beweecht. Nei de [[befruchting]] giet it mantsje dea en ûntwikkelet it wyfke har fierder.<ref name="orga euro"/>. Se ferkleuret fan wyt nei goudgiel<ref name="Bélair"> Bélair, op. cit. </ref>. De aaikes ûntwikkelje har yn it lichem fan it wyfke. As de aaikes ryp binne falt it wyfke fan de woartel en giet dea, wêrby’t de hûd fan it wyfke donkerbrún kleuret. Dy systen binne sawat 1 mm grut mei in leareftige hûd. Yn dy systen sitte yn it oanbegjin sa’n 400 aaien mei jonge larven. De deade syste kin de aaikes oant 20 jier beskermje.<ref name="Bélair"/>. Jierliks giet sawat in tredde part fan de aaien dea. Earst as der ierdappels yn de grûn set wurde, komme de larven út de aaien. == Resistinsje == De ferskillende [[Ras (plant)|rassen]] fan ierdappel ferskille yn resistinsje tsjin de ferskillende patotypen. It is mooglik om oan de hân fan in meunster út te meitsjen hokker patotypen yn de grûn sitte, en dêr de kar fan de rassen fan ôfhingje te litten. Hoe sterk ierdappelsyste-ieltsjes har op de woartels fan in ierdappelras fermearderje is it jier, it ras en it persiel oars. Dêrom wurdt der oan relative fetberens wurke, de resistinsje fan in resistint ras foar in fetber ras oer. By it kweken fan in *heechresisting (HR) ras nimt de ieltsjepopulaasje mei mear as 80% ôf (pf/pi=0,00-0,20). De relative fetberens is 0,0-0,5%. *resistint (R) ras nimt de ieltsjepopulaasje mei 35-80% ôf (pf/pi=0,20-0,65). De relative fetberens is 0,6-1,6%. *licht fetber (LF) ras kin de ieltsjepopulaasje ôfnimme mei 35, mar op syn meast ek 300% tanimme (pf/pi=0,65-3,0). De relative fetberens is 1,7-9,0%. *fetber (F) ras nimt de ieltsjepopulaasje mei mear as 300% ta (pf/pi⇒3,0). De relative fetberens is 9,1-100%. De pf/pi is de ferhâlding fan de einpopulaasje ieltsjes foar de begjinpopulaasje oer. Sa is by in pf/pi fan 0,1 de einpopulaasje noch mar 10% fan de begjinpopulaasje. {| class="wikitable" ! colspan="2" style="text-align:center;"| Jeropeeske klasse-yndieling fan de Relative Fetberens |- | style="text-align:center;" |'''Relative fetberens''' || style="text-align:center;"| '''Klasse-yndieling''' |- | style="text-align:center;"|< 1 ||style="text-align:center;"| 9 |- | style="text-align:center;"|1,1 – 3|| style="text-align:center;"|8 |- | style="text-align:center;"|3,1 – 5|| style="text-align:center;"|7 |- | style="text-align:center;"|5,1 – 10|| style="text-align:center;"|6 |- | style="text-align:center;"|10,1 – 15|| style="text-align:center;"|5 |- |style="text-align:center;"|15,1 – 25||style="text-align:center;"|4 |- |style="text-align:center;"|25,1 – 50|| style="text-align:center;"|3 |- | style="text-align:center;"|50,1 – 100 ||style="text-align:center;"|2 |- | style="text-align:center;"|> 100 ||style="text-align:center;"|1 |} == Sjoch ek == [[Ierdappelwurgens]] == Eksterne links == *[http://www.kennisakker.nl/kenniscentrum/document/resistentieonderzoek-aardappelmoeheid Resistentieonderzoek-aardappelmoeheid] *[http://www.kennisakker.nl/files/Kennisdocument/BROCHURE_AARDAPPELMOEHEID_0506.pdf Brochure Aardappelmoeheid] *[http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/persberichten/2010/06/28/nieuwe-bestrijdingsrichtlijn-aardappelmoeheid-per-1-juli-2010.html Nieuwe bestrijdingsrichtlijn aardappelmoeheid per 1 juli 2010] *[http://www.vwa.nl/onderwerpen/plantenziekten-en-plagen/dossier/aardappelmoeheid/resistentie-aardappelrassen/lijst-aardappelrassen-met-het-bijbehorende-resistentieniveau-am Lijst-aardappelrassen-met-het-bijbehorende-resistentieniveau-am] *[http://www.vwa.nl/onderwerpen/plantenziekten-en-plagen/dossier/aardappelmoeheid Aardappelmoeheid regelgeving] {{Boarnen|boarnefernijing= <references/>}} [[Kategory:Plantesykte]] [[Kategory:Rûnwjirmsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropa]] jym4wigdi6meudpyh7xbwldx1nij8wt 14 114379 1171565 867127 2024-10-27T13:44:56Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171565 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Runwjirm}} [[Kategory:Oermûnige]] [[Kategory:Bistestamme]] [[Kategory:Plantesykte]] a7w66r3tykwyb6b3wjkufgjinc5jasu 14 114435 1171612 867484 2024-10-27T14:56:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171612 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Flinterfamylje]] b244xdmhvq7n8tuto4yb16z8dfadtgm 14 114437 1171617 867496 2024-10-27T15:01:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171617 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Flinterfamylje]] b244xdmhvq7n8tuto4yb16z8dfadtgm 14 114441 1171625 867538 2024-10-27T15:05:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171625 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Flinterfamylje]] b244xdmhvq7n8tuto4yb16z8dfadtgm 14 114444 1171639 867543 2024-10-27T15:12:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171639 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Flinterfamylje]] b244xdmhvq7n8tuto4yb16z8dfadtgm 14 114625 1171622 868130 2024-10-27T15:05:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171622 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Pilksturtflinter}} [[Kategory:Flinterfamylje]] d6agpyuuooe0keepftrbenyv3zfhxs9 14 114637 1171616 1140403 2024-10-27T15:00:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171616 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Lanmjitter (flinterfamylje)}} [[Kategory:Flinterfamylje]] 3x7ozit71bc80sf3tq7n233adv22fzo 14 114685 1171686 868269 2024-10-27T15:44:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Soarte bienfiskeftige]] omneamd ta [[Kategory:Bienfiskesoarte]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868269 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeftige]] [[Kategory:Fiskesoarte|Bienfiskeftige]] 4f654lmf3gm1fvlipvnj6609xaqn4pl 1171688 1171686 2024-10-27T15:44:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171688 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeftige|Soarte]] [[Kategory:Fiskesoarte|Bienfiskeftige]] riskaoy5zf9h7dmhw6bl4nzmw4qfsvd 14 114686 1171672 868304 2024-10-27T15:39:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171672 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeskift]] nifjbpzdvgudpsalra31j8akqf2pg2r 14 114689 1171666 868311 2024-10-27T15:37:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171666 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskefamylje]] [[Kategory:Bearseftige]] ibqvwehjpzw5tjx83ixjhn9urgcyixr 14 114692 1171667 868310 2024-10-27T15:37:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171667 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskefamylje]] qq3x1vy4k6pp0hzltlt1fpn95mv6kv0 1171671 1171667 2024-10-27T15:38:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 1171671 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeskift]] nifjbpzdvgudpsalra31j8akqf2pg2r 14 114693 1171669 868315 2024-10-27T15:38:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171669 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskefamylje]] [[Kategory:Ieleftige]] da5wkcpblcsw4jmgqw8xd68havgxuhl 14 114694 1171670 868307 2024-10-27T15:38:34Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171670 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeskift]] nifjbpzdvgudpsalra31j8akqf2pg2r 14 114695 1171674 868318 2024-10-27T15:40:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171674 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskefamylje]] [[Kategory:Kabbeljau-eftige]] nevyy2jbyskyi61lg7g7kz5qsrscgml 14 114696 1171675 868308 2024-10-27T15:40:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171675 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeskift]] nifjbpzdvgudpsalra31j8akqf2pg2r 14 114697 1171678 868313 2024-10-27T15:41:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171678 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskefamylje]] [[Kategory:Koarpereftige]] rqgnxhfme6tpwyfm7i1ntazn1di1k9c 14 114698 1171661 868309 2024-10-27T15:34:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171661 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeskift]] nifjbpzdvgudpsalra31j8akqf2pg2r 14 114699 1171662 868317 2024-10-27T15:34:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171662 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskefamylje]] [[Kategory:Salm (fiskeskift)]] 6fp5zak6moy00hqvom1k4na71xm37an 14 114701 1171680 868306 2024-10-27T15:42:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Skift bienfiskeftigen]] omneamd ta [[Kategory:Bienfiskeskift]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868306 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeftige]] [[Kategory:Fiskeskift|Bienfiskeftige]] rjz23z2tm5xss1dwp608u8mwxfx5etc 1171682 1171680 2024-10-27T15:43:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171682 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeftige|skift]] [[Kategory:Fiskeskift|Bienfiskeftige]] si2yqn6pv67fgialp9e6wbyyb2povl5 14 114703 1171683 868316 2024-10-27T15:43:34Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Famylje bienfiskeftigen]] omneamd ta [[Kategory:Bienfiskefamylje]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868316 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeftige]] [[Kategory:Fiskefamylje|Bienfiskeftige]] e4ca3gsaem7xe3slhs9rl8wtlqsv1aq 1171685 1171683 2024-10-27T15:43:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171685 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Bienfiskeftige|Famylje]] [[Kategory:Fiskefamylje|Bienfiskeftige]] 3tdhtns58jjnazcupxm0yvwroqqpbqr 14 114704 1171698 868320 2024-10-27T15:52:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Skift kreakbienfisken]] omneamd ta [[Kategory:Kreakbienfiskeskift]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868320 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk]] [[Kategory:Fiskeskift|Kreakbienfisk]] k4x5uyxrb3r64ulrj8g5ngoj8321nho 1171700 1171698 2024-10-27T15:52:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171700 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk|Skift]] [[Kategory:Fiskeskift|Kreakbienfisk]] 0hmg5i1gk8pid4h2d6uemgidlq3vik2 14 114705 1171694 868322 2024-10-27T15:51:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Famylje kreakbienfisken]] omneamd ta [[Kategory:Kreakbienfiskefamylje]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868322 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk]] [[Kategory:Fiskefamylje|Kreakbienfisk]] gypq6obc29vrsw9rwt2q5gts821wf3z 1171696 1171694 2024-10-27T15:51:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171696 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk|Famylje]] [[Kategory:Fiskefamylje|Kreakbienfisk]] k8suqy2845zggzypywj5vrsyu9vkt0r 14 114706 1171701 868323 2024-10-27T15:52:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Soarte kreakbienfisk]] omneamd ta [[Kategory:Kreakbienfiskesoarte]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868323 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk]] [[Kategory:Fiskesoarte|Kreakbienfisk]] n6dgeuiikr03a8tc8g18kb9q66jqag8 1171703 1171701 2024-10-27T15:52:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171703 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk|Soarte]] [[Kategory:Fiskesoarte|Kreakbienfisk]] 1lp93whl9y6yt2lomsd7l3h4oirelqy 14 114707 1171657 868324 2024-10-27T15:32:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Soarte kaakleaze fisk]] omneamd ta [[Kategory:Kaakleaze-fiskesoarte]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868324 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kaakleaze fisk]] [[Kategory:Fiskesoarte|kaakleaze fisk]] bqy4p3nhoiy924uqo82u3z312nziz81 14 114708 1171651 868325 2024-10-27T15:30:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Famylje kaakleaze fisken]] omneamd ta [[Kategory:Kaakleaze-fiskefamylje]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868325 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kaakleaze fisk]] [[Kategory:Fiskefamylje|Kaakleaze fisken]] 57wvjgtnazxjhkmp6bt3n6teqte9gho 14 114709 1171655 868326 2024-10-27T15:32:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Skift kaakleaze fisken]] omneamd ta [[Kategory:Kaakleaze-fiskeskift]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 868326 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kaakleaze fisk]] [[Kategory:Fiskeskift|Kaakleaze fisken]] ei9fjfmdoytyo9hop8l0a8xv7uqpalp 0 121607 1172112 1139593 2024-10-28T11:41:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Famylje-opbou */ red 1172112 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Fulica atra, adult and chick.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[merkel]] (''Fulica atra'') mei in pykje. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[raleftigen]] (''Ralli'') | takson8 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme8 = '''ralfûgels''' (''Rallidae'') | takson9 = | namme9 = | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Vigors, 1826 }} De '''ralfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Rallidae'') foarmje in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[skift]] fan 'e [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') en it [[ûnderskift]] fan 'e [[raleftigen]] (''Ralli''). Ta dizze famylje hearre teminsten 130 [[libben]]e [[soarte]]n, wêrûnder de yn [[Fryslân]] bekende [[merkel]] (''Fulica atra'') en it [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus''). Dêropta binne der noch 23 oant 25 resint (yn 'e lêste fiifhûndert jier) útstoarne soarten. Ralfûgels binne lytse oant middelgrutte fûgels dy't in oansjenlik ferskaat oan oanpassings fertoane. Hoewol't in protte soarten assosjearre wurde mei [[sompe]]n en oare [[oerflaktewetter|wetterrike kriten]], komme se oeral op 'e wrâld foar, útsein yn drûge [[woastinen]], yn 'e [[poal]]kriten en boppe de [[sniegrins]] yn [[heechberchtme]]n. Frijwol alle soarten ralfûgels hâlde fan tichte [[plant]]egroei dêr't se har yn ferskûlje kinne. ==Untwikkeling== De [[wjuk]]ken fan 'e ralfûgels binne koart en rûn, en de soarten dy't fleane kinne, binne sadwaande gjin loftakrobaten. Wol kinne se, as se ienris yn 'e loft binne, harren flecht lange tiid folhâlde. By [[stoarm]] wurde se lykwols maklik fan koerts blaasd, wat de reden is dat de ralfûgels safolle ôfhandige [[eilannen]] kolonisearre hawwe. Fan 'e mear as 150 histoarysk bekende soarten ralfûgels hawwe 31 soarten har ûntjûn ta [[flechtleaze fûgel]]s. Dat is in earsten foarbyld fan [[parallelle evolúsje]] yn it [[bisteryk]]. Behalven de swakke flechtfermogens spile dêrby ek in rol dat in soad ralfûgels leaver te foet útnaaie as fuortfleane as der gefaar driget, yn 't bysûnder as der sprake is fan tichte begroeiïng dy't beskûl biede kin. Guon fleanende soarten ferlieze fierders dochs al tydlik it fermogen om te fleanen as se [[ferfearjen|ferfearje]]. En ta einbeslút waard troch it libben op eilannen dy't ûnberikber wiene foar [[rôfdier|grûnrôfdieren]] de needsaak om te fleanen eliminearre. ==Famylje-opbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * <big>famylje '''ralfûgels''' (''Rallidae'')</big> ** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) *** skaai ''[[Aletornis]]'' of ''Protogrus'' † *** skaai [[Amsterdameilânrallen]] (noch gjin witt. namme) † *** skaai ''[[Australlus]]'' † *** skaai [[Barbadosrallen]] (noch gjin witt. namme) † *** skaai ''[[Baselrallus]]'' † *** skaai ''[[Belgirallus]]'' † *** skaai [[Bokaaktrapguozzen]] (noch gjin witt. namme) † *** skaai ''[[Capellirallus]]'' † *** skaai ''[[Creccoides]]'' † *** skaai ''[[Eocrex]]'' † *** skaai ''[[Euryonotus]]'' † *** skaai [[Fernando de Noronha-rallen]] (noch gjin witt. namme) † *** skaai ''[[Fulicaletornis]]'' † *** skaai ''[[Hovacrex]]'' † *** skaai ''[[Ibidopsis]]'' † *** skaai ''[[Latipons]]'' † *** skaai ''[[Miofulica]]'' † *** skaai ''[[Miorallus]]'' † *** skaai ''[[Nesophalaris]]'' † *** skaai ''[[Palaeoaramides]]'' † *** skaai ''[[Palaeorallus]]'' † *** skaai ''[[Paraortygometra]]'' † *** skaai ''[[Parvirallus]]'' † *** skaai ''[[Pastushkinia]]'' † *** skaai [[Peaske-eilânrallen]] (noch gjin witt. namme) † *** skaai ''[[Quercyrallus]]'' † *** skaai ''[[Rallicrex]]'' † *** skaai ''[[Rhenanorallus]]'' † *** skaai [[rougetrallen]] of Rougets rallen (''Rougetius''), 1 soarte: *** skaai [[Tahityguozzen]] (noch gjin witt. namme) † *** skaai ''[[Viti Levu-rallen]] (''Vitirallus'') † *** skaai ''[[Wanshuina]]'' † *** skaai ''[[Westyndyske grotrallen]] (''Nesotrochis'') † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Youngornis]]'' † ** ûnderfamylje [[echte ralfûgels]] (''Rallinae'') *** skaai [[Afrikaanske teaperts]] (''Crecopsis''): 1 soarte *** skaai [[bleateachrallen]] (''Gymnocrex''): 3 soarten *** skaai [[Chathameilânske rallen]] (''Cabalus'') †: 1 soarte resint útstoarn *** skaai [[flemingrallen]] of Flemings rallen (''Pleistorallus'') † *** skaai [[hawkinsrallen]] of Hawkins' rallen (''Diaphorapteryx'') †: 1 soarte resint útstoarn *** skaai [[krúnrallen]] (''Anurolimnas''): 3 soarten *** skaai [[lewinrallen]] of Lewins rallen (''Lewinia''): 3 soarten *** skaai [[Madagaskarrallen]] (''Biensis''): 1 soarte <small>(faak ûnderbrocht by de wetterrallen, ''Rallus'')</small> *** skaai [[Oseänyske rallen]] (''Gallirallus''): 9 soarten + nochris 8 resint útstoarn *** skaai [[reade rallen]] of Mauritsiusrallen (''Aphanapteryx'') †: 1 soarte resint útstoarn *** skaai [[Rodriguesrallen]] of Rodrigueseilânrallen (''Erythromachus'') † *** skaai [[teaperts]] (''Crex''): 1 soarte *** skaai [[wetterrallen]] (''Rallus''): 13 of 14 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytkielrallen]] (''Dryolimnas''): 1 soarte + noch 1 resint útstoarn ** ûnderfamylje [[poarperhinfûgels]] (''Porphyrioninae'') *** tûke [[poarperhineftigen]] (''Porphyrionini'') **** skaai [[poarperhinnen]] (''Porphyrio''): 10 soarten + nochris 2 resint útstoarn **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Sint-Helenapoarperhinnen]] (''Aphanocrex'') †: 1 soarte, resint útstoarn *** tûke [[strewelhineftigen]] (''Himantornithini'') **** skaai [[Afrikaanske porsleinhinnen]] (''Aenigmatolimnas''): 1 soarte **** skaai [[brune rallen]] (''Amaurornis'' of ''Poliolimnas''): 11 soarten **** skaai [[kasuarisrallen]] (''Megacrex''): 1 soarte **** skaai [[Nkulegurallen]] (''Himantornis''): 1 soarte **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wetterhoannen]] (''Gallicrex''): 1 soarte *** tûke [[teapertrallen fan de Alde Wrâld]] (''Zaporniini'') **** skaai [[kastanjerallen]] (''Rallina''): 5 soarten **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[teapertrallen]] (''Zapornia''): teminsten 1 soarte (mooglik mear) *** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[teapertrallen fan de Nije Wrâld]] of dwerchraleftigen (''Laterallini'') **** skaai [[Ascensionrallen]] (''Mundia'') †: 1 soarte resint útstoarn **** skaai [[brúnkrúnrallen]] (''Rufirallus''): 1 soarte **** skaai [[dwerchrallen]] (''Laterallus''): 7 soarten **** skaai [[gerslânrallen]] (''Coturnicops''): 3 soarten **** skaai [[gielbúkporsleinhinnen]] (''Hapulocrex''): 1 soarte **** skaai [[Inaccesible-eilânrallen]] (''Creciscus'' of ''Atlantisia''): 1 soarte **** skaai [[schomburgkrallen]] of Schomburgks rallen (''Micropygia''): 1 soarte **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytkieldwerchrallen]] (''Limnocrex''): 2 soarten ** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderfamylje [[reidhinfûgels]] (''Gallinulinae'') *** tûke [[boskraleftigen]] (''Pardirallini'') **** skaai [[boskrallen]] (''Aramides''): 9 soarten **** skaai [[effen rallen]] (''Amaurolimnas''): 1 soarte **** skaai [[grize rallen]] (''Pardirallus''): 3 soarten **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[muskusrallen]] (''Mustelirallus''): 3 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[reidhineftigen]] (''Gallinulini'') **** skaai [[Australyske reidhinnen]] (''Tribonyx''): 3 soarten **** skaai [[reidhinnen]] of echte reidhinnen (''Gallinula''): 6 soarten + noch 1 resint útstoarn **** skaai [[merkels]] of markols (''Fulica''): 10 soarten + noch 1 resint útstoarn **** skaai [[porsleinhinnen]] (''Porzana''): 11 soarten + nochris 6 resint útstoarn **** skaai [[Samoäreidhinnen]] (''Pareudiastes'') †?: 2 soarten, beide mooglik útstoarn **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ûnechte reidhinnen]] (''Paragallinula''): 1 soarte {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Rallidae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Rallidae}} }} {{DEFAULTSORT:Ralfugels}} [[Kategory:Ralfûgel| ]] [[Kategory:Kraanfûgeleftige]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] cdhbjvv3qpzy5rq6jw3b747ukmjlob6 0 121611 1172130 1139591 2024-10-28T11:49:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172130 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Red-Legged Crake.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[readpoatral]] (''Rallina fasciata''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[raleftigen]] (''Ralli'') | takson8 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme8 = [[ralfûgels]] (''Rallidae'') | takson9 = [[ûnderfamylje]]: | namme9 = '''poarperhinfûgels''' <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Porphyrioninae'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Reichenbach, 1850 }} De '''poarperhinfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Porphyrioninae'') foarmje in [[ûnderfamylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[skift]] fan 'e [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes''), it [[ûnderskift]] fan 'e [[raleftigen]] (''Ralli'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''). Ta dizze [[taksonomy]]ske groep hearre 47 [[libben]]e [[soarte]]n mei dêropta nochris 4 resint (d.w.s. yn 'e lêste fiifhûndert jier) útstoarne soarten. ==Famylje-opbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * <big>ûnderfamylje '''poarperhinfûgels''' (''Porphyrioninae'')</big> ** tûke [[poarperhineftigen]] (''Porphyrionini'') *** skaai [[poarperhinnen]] (''Porphyrio''): 10 soarten + nochris 2 resint útstoarn *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Sint-Helenapoarperhinnen]] (''Aphanocrex'') †: 1 soarte, resint útstoarn ** tûke [[strewelhineftigen]] (''Himantornithini'') *** skaai [[Afrikaanske porsleinhinnen]] (''Aenigmatolimnas''): 1 soarte *** skaai [[brune rallen]] (''Amaurornis'' of ''Poliolimnas''): 11 soarten *** skaai [[kasuarisrallen]] (''Megacrex''): 1 soarte *** skaai [[Nkulegurallen]] (''Himantornis''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wetterhoannen]] (''Gallicrex''): 1 soarte ** tûke [[teapertrallen fan de Alde Wrâld]] (''Zaporniini'') *** skaai [[kastanjerallen]] (''Rallina''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[teapertrallen]] (''Zapornia''): teminsten 1 soarte (mooglik mear) ** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[teapertrallen fan de Nije Wrâld]] of dwerchraleftigen (''Laterallini'') *** skaai [[Ascensionrallen]] (''Mundia'') †: 1 soarte resint útstoarn *** skaai [[brúnkrúnrallen]] (''Rufirallus''): 1 soarte *** skaai [[dwerchrallen]] (''Laterallus''): 7 soarten *** skaai [[gerslânrallen]] (''Coturnicops''): 3 soarten *** skaai [[gielbúkporsleinhinnen]] (''Hapulocrex''): 1 soarte *** skaai [[Inaccesible-eilânrallen]] (''Creciscus'' of ''Atlantisia''): 1 soarte *** skaai [[schomburgkrallen]] of Schomburgks rallen (''Micropygia''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytkieldwerchrallen]] (''Limnocrex''): 2 soarten {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Rallidae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Porphyrioninae}} }} [[Kategory:Ralfûgel]] mkm165rfshwt6by888fqfedvdddq6kf 0 121613 1172131 1139594 2024-10-28T11:50:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Famylje-opbou */ kt 1172131 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Fulica atra, adult and chick.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[merkel]] (''Fulica atra'') mei in pykje. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[raleftigen]] (''Ralli'') | takson8 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme8 = [[ralfûgels]] (''Rallidae'') | takson9 = [[ûnderfamylje]]: | namme9 = '''reidhinfûgels''' (''Gallinulinae'') | takson11 = | namme11 = | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = G.R. Gray, 1840 }} De '''reidhinfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Gallinulinae'') foarmje in [[ûnderfamylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[skift]] fan 'e [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes''), it [[ûnderskift]] fan 'e [[raleftigen]] (''Ralli'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''). Ta dizze [[taksonomy]]ske groep hearre 47 oant 49 [[libben]]e [[soarte]]n mei dêropta nochris teminsten 8 resint (d.w.s. yn 'e lêste fiifhûndert jier) útstoarne soarten. De bekendste soarten reidhinfûgels binne de [[merkel]] (''Fulica atra'') en it [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus''), dy't ek yn [[Fryslân]] rûnom foarkomme. Reidhinfûgels binne mear noch as oare ralfûgels echte [[wetterfûgels]], en komme sadwaande gauris yn [[sompe]]n en oarre [[oerflaktewetter|wetterrike kriten]] foar. ==Famylje-opbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * <big>ûnderfamylje '''reidhinfûgels''' (''Gallinulinae'')</big> ** tûke [[boskraleftigen]] (''Pardirallini'') *** skaai [[boskrallen]] (''Aramides''): 9 soarten *** skaai [[effen rallen]] (''Amaurolimnas''): 1 soarte *** skaai [[grize rallen]] (''Pardirallus''): 3 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[muskusrallen]] (''Mustelirallus''): 3 soarten ** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[reidhineftigen]] (''Gallinulini'') *** skaai [[Australyske reidhinnen]] (''Tribonyx''): 3 soarten *** skaai [[echte reidhinnen]] (''Gallinula''): 6 soarten + noch 1 resint útstoarn *** skaai [[merkels]] of markols (''Fulica''): 10 soarten + noch 1 resint útstoarn *** skaai [[porsleinhinnen]] (''Porzana''): 11 soarten + nochris 6 resint útstoarn *** skaai [[Samoäreidhinnen]] (''Pareudiastes'') †?: 2 soarten, beide mooglik útstoarn *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ûnechte reidhinnen]] (''Paragallinula''): 1 soarte {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Rallidae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Gallinulinae}} }} [[Kategory:Ralfûgel]] na2ct1c85vyrna0dbjtg86xuaqapsul 0 121627 1172134 1139597 2024-10-28T11:51:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Famylje-opbou */ kt 1172134 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Corncrake2.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[teapert]] (''Crex crex''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[raleftigen]] (''Ralli'') | takson8 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme8 = [[ralfûgels]] (''Rallidae'') | takson9 = [[ûnderfamylje]]: | namme9 = [[echte ralfûgels]] (''Rallinae'') | takson11 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme11 = '''teaperts''' (''Crex'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Bechstein, 1803 }} De '''teaperts''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Crex'') foarmje ien of twa [[skaai (taksonomy)|skaai]]en fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[skift]] fan 'e [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes''), it [[ûnderskift]] fan 'e [[raleftigen]] (''Ralli''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae'') en de [[ûnderfamylje]] fan de [[echte ralfûgels]] (''Rallinae''). Ta dit skaai waarden foarhinne twa [[libben]]e [[soarte]]n, te witten: de [[teapert]] (''Crex crex''), dy't yn it [[ferline]] ek yn [[Fryslân]] rûnom foarkaam, en de [[Afrikaanske teapert]] (''Crex egregia''). De Afrikaanske teapert wurdt tsjintwurdich frij algemien yn in eigen skaai pleatst, fan 'e [[Afrikaanske teaperts]] (''Crecopsis''). ==Skaaimerken== Sawol de teapert as de Afrikaanske teapert hat in koarte [[snaffel]], in [[swart]]-[[brún]] [[lichem (biology)|boppeliif]] en in foar it meastepart [[blau]]-[[griis]] [[lichem (biology)|ûnderliif]]. De teapert is in stik grutter as syn Afrikaanske wjergader. Oars as de measte [[ralfûgels]] binne teaperts bewenners fan drûch [[gers]]lân ynstee fan [[oerflaktewetter|wetterrike gebieten]]. Beide soarten hawwe in karakteristike, lûde, kreakjende rop, dy't se ynsette om yn 'e [[briedtiid]] konkurrinten har [[territoarium (biology)|territoarium]] út te bonsjoeren. Se binne foar it meastepart [[dei|oerdeis]] aktyf, en as se fersteurd wurde, naaie se ornaris te foet út troch it lange gers of fleane se in lyts eintsje nei begroeiïng dy't har beskûl biedt. De bried- en oerwinteringsgebieten lizze by beide soarten fier útinoar. De [[migraasje (fûgels)|migraasje]] tusken dy kriten fynt [[nacht]]s plak en it fermogen dêrta is oanberne en wurdt troch de piken net leard fan folwoeksen eksimplaren. De teapert [[brieden (fûgels)|briedt]] yn [[Jeropa]] en [[Sintraal-Aazje]] en [[wintergast|oerwinteret]] yn [[East-Afrika]] en [[Súdlik Afrika]], wylst de Afrikaanske teapert hinne en wer migrearret binnen [[Afrika]]. Hoewol't teaperts ûnbidich grutte [[ferspriedingsgebiet]]en hawwe, binne se op guon plakken yn 'e [[tweintichste iuw]] yn 'e benearing kommen troch de [[meganisaasje]] en yntinsifearring fan 'e [[lânbou]]. ==Famylje-opbou== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * <big>skaai '''teaperts''' (''Crex'')</big> ** [[Afrikaanske teapert]] (''Crecopsis egregia'' of ''Crex egregia'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[teapert]] (''Crex crex'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= *[http://www.worldbirdnames.org IOC World Bird List 11.1, jan. 2021] Foar fierdere boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Crex ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Crex}} }} [[Kategory:Teapert| ]] [[Kategory:Ralfûgel]] [[Kategory:Fûgelskaai]] 48qnpye83kqv05wghapkdd3x6xsfy1f 14 121629 1172133 1139581 2024-10-28T11:50:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172133 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Ralfûgel]] [[Kategory:Fûgelskaai]] qfvx16auqjh7a47kkffgrpzxrtc4a5g 0 121636 1172132 1153561 2024-10-28T11:50:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172132 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= teapert| Ofbyld= [[File:Corncrake2.jpg|250px]]| lûd=[[File:Crex crex, July 2010.ogg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse= [[fûgels]] (''Aves'')| Skift= [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') | Famylje= [[ralfûgels]] (''Rallidae'') | Skaai= [[teaperts]] (''Crex'') | Wittenskiplike namme = Crex crex| Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758| IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de teapert (Crex crex).png|center|250px]]<small>{{Color box|#FFFF00}} [[simmerfûgel]] en [[brieden (fûgels)|briedgebiet]]<br>{{Color box|#0080FF}} [[wintergast]]</small> }} De '''teapert''', ek: '''kreaker''', '''kreakhintsje''' of '''miedkreaker''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Crex crex'', foarh. ek wol ''Crex pratensis''), is in [[fûgels|fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[teaperts]] (''Crex''), dy't yn [[Jeropa]] en [[Sintraal-Aazje]] [[brieden (fûgels)|briedt]] en yn [[East-Afrika|East]]- en [[Súdlik Afrika]] [[wintergast|oerwinteret]]. Eartiids kaam dit bist ek rûnom yn [[Fryslân]] en de rest fan [[Nederlân]] foar, mar troch de [[meganisaasje]] fan 'e [[lânbou]] is er omtrint de midden fan 'e [[tweintichste iuw]] yn [[Nederlân]] seldsum wurden, wylst er yn Fryslân suver hielendal weiwurden is. De [[Latyn]]ske [[namme]] ''crex'' is in [[onomatopee]] op basis fan it [[Gryksk]]e κρεξ, ''krex'', dat ferwiist nei de kreakjende rop fan 'e teapert. Yn it [[Nederlânsk]] stiet de teapert bekend as de ''kwartelkoning'', wat ta it misbegryp laat hat dat dizze fûgel besibbe wêze soe oan 'e [[kwartel]] (''Coturnix coturnix''). Dat is lykwols net sa, mei't de kwartel ta in totaal ferskillende famylje heart (ntl. de [[fazanteftigen]], ''Phasianidae''). ==Fersprieding== ===Algemien foarkommen=== De teapert is in [[simmerfûgel]] yn grutte dielen fan [[Jeropa]] en [[Sintraal-Aazje]], dêr't er [[brieden (fûgels)|briedt]] en him [[fuortplanting|fuortplantet]]. Datoangeande mijt er lykwols [[Ingelân]], [[Wales]], de súdwestpunt fan [[Ierlân]], [[Bretanje]] it grutste part fan it [[Ibearysk Skiereilân]], [[Itaalje]], [[Albaanje]], [[Grikelân]], [[Iislân]], [[Jutlân]], it noarden en it binnenlân fan [[Skandinaavje]] en it noarden fan [[Ruslân]]. Bûten Jeropa komt er wol wer foar yn [[Anatoalje]], de [[Kaukasus]], noardlik [[Iraan]], súdwestlik [[Sibearje]] oant en mei de krite fan 'e [[Baikalmar]], noardlik en eastlik [[Kazachstan]], noardwestlik [[Mongoalje]] en in diel fan 'e [[Sina|Sineeske]] regio [[Sinkiang-Oeigoerje]]. As [[wintergast]] ferbliuwt de teapert yn dielen fan [[East-Afrika]] en [[Súdlik Afrika]], te witten: de súdlike helte fan [[Tanzania]], hiel [[Mozambyk]], [[Malawy]], [[Simbabwe]], [[Lesoto]] en [[Swazylân]], it súdeasten fan 'e [[Demokratyske Republyk Kongo]], it noarden en easten fan [[Botswana]], it uterste noardeasten fan [[Namybje]] en de eastlike helte fan [[Súd-Afrika]]. Foar de [[fûgeltrek]], [[hjerst]]mis nei it suden en by 't [[maityd]] nei it noarden ta, besteane twa haadrûtes: in westlikenien oer [[Marokko]], [[Algerije]] en it [[Ibearysk Skiereilân]], en in eastlikenien, dy't mear brûkt wurdt, oer [[Egypte]] en it [[Midden-Easten]] hinne. Fierders binne teaperts as [[dwaalgast]]en waarnommen yn [[Noard-Amearika]], [[Sry Lanka]], [[Fjetnam]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]], op 'e [[Seysjellen]], [[Bermuda]], [[Grienlân]], [[Iislân]], de [[Fêreu-eilannen]], de [[Azoaren]], [[Madeara]] en de [[Kanaryske Eilannen]]. [[File:Crex crex00.jpg|left|thumb|200px|In pear [[folwoeksen]] teaperts mei in [[pykje]].]] ===Foarkommen yn Nederlân en Fryslân=== Oant it begjin fan 'e [[tweintichste iuw]] wie de teapert in frij algemiene briedfûgel yn [[Fryslân]] en de rest fan [[Nederlân]]. Tsjûge dêrfan is it [[gedicht]] ''[[Geale' Sliepke]]'', fan [[Eeltsje Hiddes Halbertsma]], út [[1829]]. Dêryn jout de [[dichter]] in [[idylle|idyllysk]] byld fan it Fryske [[plattelân]] en neamt dêrby de teapert as in folslein normaal ûnderdiel dêrfan. Troch de [[meganisaasje]] fan 'e [[lânbou]] ferdwûn de fûgel lykwols fan 'e midden fan 'e [[tweintichste iuw]] ôf út it lân, oant der tsjin [[1970]] noch mar in pear kriten yn Nederlân wiene dêr't er foarkaam: yn 'e [[uterwaard]]en fan 'e [[Ryn]], de [[Waal]] en de [[Isel]] en yn eastlik [[Grinslân]]. Hoewol't der yn 'e [[1990]]-er jierren in lytse taname wie, begûn it tal teaperts yn Nederlân nei [[2000]] wer te sakjen. Yn [[2004]] waard de fûgel as 'kwetsber' op 'e [[Nederlânske reade list (fûgels)|Nederlânske reade list]] set. ==Uterlike skaaimerken== De teapert is in middelgrutte [[ralfûgel]], mei in lichemslingte fan 27-30&nbsp;sm en in wjukspanne fan 42-53&nbsp;sm. [[Mantsje]]s weagje trochinoar 165&nbsp;g en [[wyfke]]s binne yn trochsneed justjes lichter mei 145&nbsp;g. [[Folwoeksen]] mantsjes hawwe in brún-swarte [[krún]] en in boppelichem fan deselde [[kleur]], mei dêrtrochhinne streken fan griis of bêzje. De [[wjuk]]ken binne in opfallende kastanjebrune kleur mei in pear witige streken. De foarside fan 'e [[kop]], de [[hals (lichemsdiel)|hals]] en it [[boarstkast (lichemsdiel)|boarst]] binne blau-griis, de [[bealch]] wyt, de [[poat]]en fealgriis en de ûnderkant fan 'e [[sturt]] hat kastanjebrune en wite streken. De sterke [[snaffel]] is fleiskleurich en dêrwei rint in bleek brunige streek oer it [[wang]] nei de fierste [[each]]hoeke. Wyfkes sjogge der min ofte mear itselde út, mar it boppeliif hat in wat waarmere kleurnuânse en de wangstreek is smeller en minder brún. By healwoeksen eksimplaren skynt it boppelichem wat út 'en gielens, en de [[pyk (fûgel)|piken]] hawwe swart [[dûns (fearren)|dûns]], krektlyk as alle ralfûgelpiken. Folwoeksen teaperts [[ferfearjen|ferfearje]] nei de [[peartiid]], yn [[augustus]], ear't se ôfsette nei [[Afrika]], en foar't se Afrika wer ferlitte is der nochris in ferfearring, mar dêrmei binne inkeld de [[fear (fûgel)|fearren]] fan 'e kop, it boppeliif en de sturt muoid. De teapert liket kwa kleur sterk op 'e nau besibbe [[Afrikaanske teapert]] (''Crex egregia''), dêr't er syn oerwinteringsgebiet mei dielt, mar kin dêrfan ûnderskaat wurde trochdat er in slach grutter is. [[File:Haymaking_-_geograph.org.uk_-_38831.jpg|right|thumb|250px|[[Meganisaasje|Meganisearre]] [[ûngetiid]]zjen is funest foar it wolwêzen fan 'e teapertpopulaasje.]] ==Lûd== Yn 'e [[peartiid]] en de [[briedtiid]] is geregeldwei de karakteristike, kreakjende rop fan 'e mantsjeteaperts te hearren, in lûd en trochkringend ''krek-krek''. Dy rop kin op in ôfstân fan oardel [[km]] heard wurde, en is bedoeld om oare manlike teaperts út it eigen [[territoarium (biology)|territoarium]] te ferdriuwen en om wyfkes oan te lûken. Undersyk hat útwiisd dat de rop soms wol 20.000 kear yn ien [[nacht]] troch ien en deselde teapert werhelle wurdt, mei in dúdlike pyk tusken [[midsnacht]] en 3.00 oere [[moarn (deidiel)|moarns]]. Wyfketeaperts uterje soms in rop dy't sterk op dy fan 'e mantsjes liket en in oaren dy't fan ''tsjiip'' giet, mar hâlde har oer it algemien stil, behalven as se piken hawwe, dy't se mei in ''û-û-û''-lûd roppe. Yn it oerwinteringsgebiet yn Afrika swije de teaperts. ==Biotoop== De teapert is foar it meastepart in fûgel fan it leechlân, mar briedt ek yn [[berchtme]]n oant in hichte fan 3.000&nbsp;m (hoewol yn 'e [[Alpen]] net heger as 1.400&nbsp;m). It meast gaadlike [[biotoop]] wurdt lykwols foarme troch [[greidlân]] en [[steppe]]n. Minder as de measte [[ralfûgels]] is de teapert oan [[oerflaktewetter]] bûn, hoewol't er [[rivier]]siggen net oerslacht. In fereaske is wol dat de [[plant|begroeiïng]] 50&nbsp;sm heech of heger is. Dat is ek ien fan 'e redens dat de teapert tsjintwurdich yn [[Fryslân]] net of frijwol net mear foarkomt, mei't de [[boer]]en it [[gers]] tsjintwurdich nea mear sa lang groeie litte. [[File:Hay_Crop_-_geograph.org.uk_-_34715.jpg|left|thumb|250px|It [[biotoop]] dêr't de teapert yn [[Jeropa]] yn libbet.]] ==Hâlden en dragen== De teapert hat in goede [[skutkleur]], en is yn it wyld dreech te sjen. Ornaris hâldt er him beskûl yn lange [[fegetaasje]], mar soms weaget er him eefkes op 'e iepen romte. Der binne inkele gefallen bekend fan teaperts dy't tige nuet wiene; sa kuiere in teapert op it [[Skotlân|Skotske]] [[eilân]] [[Tiree]] fiif jier efterinoar samar de [[koken]] fan in [[hûs]] binnen, wylst in oarenien op it Skotske eilân [[Barra]] yn [[1999]] by in [[pleats]] kaam om mei te fretten as de [[hin]]nen fuorre waarden. Yn [[Afrika]] hâlde en drage teaperts har oer it algemien folle skouwer as yn [[Jeropa]]. Teaperts binne [[dei|oerdeis]] it aktyfst op 'e iere [[moarn (deidiel)|moarn]] en de lette [[jûn]], en nei swiere [[rein (delslach)|rein]] en ûnder lichte rein. Se binne gjin krêftige fleaners, hoewol't se troch harren gruttere gewicht op 'e wjuk better út 'e fuotten kinne as de [[Afrikaanske teapert]]. De teapert rint op heechstappende wize, en kin tige fluch troch it lange gers drave, wêrby't er syn lichem horizontaal hâldt, mei de snaffel rjocht foarút stykjend. As er fersteurd wurdt, is te foet útnaaien syn earste reäksje. Helpt dat net, dan fljocht er fuort, mar oer it algemien net fierder as 50&nbsp;m, wêrby't er dan sa mooglik lânet oare kant wat [[strewelleguod]] of in pear [[beam]]men. Teaperts kinne ek [[swimmen|swimme]], mar dogge dat inkeld as it in saak fan libben en dea is. As se pakt wurde, hâlde se har faak foar dea oant se in kâns sjogge om dochs noch út te piken. [[File:Corncrake.jpg|right|thumb|180px|In folwoeksen teapert gluorket tusken de begroeiïng troch.]] Yn 'e oerwinteringsgebieten yn Afrika libje teaperts in [[solitêr]] bestean, wêrby't elts eksimplaar in (oerlaapjend) [[territoarium (biology)|territoarium]] hat fan 4,2 oant 4,9&nbsp;[[hektare|ha]]. Foar de [[fûgeltrek|trek]] foarmje se swaarmen fan oant 40 fûgels, dy't har soms oanslute by gruttere swaarmen [[kwartel]]s, in ferskynsel dêr't de [[Nederlânsk]]e namme ''kwartelkoning'' op weromgiet (krekt as it [[Dútsk]]e ''Wachtelkönig'' en it [[Frânsk]]e ''roi de caille''). De migraasje fynt nachts plak, wylst se oerdeis útrêste. It fermogen ta migraasje is oanberne, en dat leare de jongen dus net fan 'e [[âlden]]. Sterker noch, út ûndersyk hat bliken dien dat teapertpiken dy't tsien [[generaasje]]s lang yn [[Jeropa]] yn finzenskip holden wiene, gjin inkele muoite hiene om it paad nei de oerwinteringsgebieten yn Afrika te finen. Lange tiid waard oannommen dat teaperts [[monogamy|monogame]] fûgels binne, mar yn [[1995]] waard ûntdutsen dat mantsjes soms mei twa of noch mear wyfkes [[pearje]]. De grutte fan territoaria fan 'e mantsjes yn 'e briedgebieten rint útinoar fan 3 oant 51&nbsp;[[hektare|ha]], mar bedraacht yn trochsneed 15,7&nbsp;ha. Wyfkes hawwe in folle lytser territoarium, fan trochinoar 5,5&nbsp;ha. Mantsjes ferdigenje har territoarium tsjin (manlike) ynkringers, earst troch te roppen, en, as dat net helpt, troch harren sa grut mooglik te meitsjen, mei [[kop]] en [[skouder]]s omheech en de [[wjuk]]ken hingjend oant op 'e grûn. As de tsjinstanner dan net belies jout, mar ynstee deselde hâlding oannimt, kin der in wier gefjocht ûntstean, wêrby't de fûgels opspringe en nei inoar pikke en soms ek skoppe. Wyfkes hawwe oan dit alles part noch diel. [[File:Crex crex MHNT.ZOO.2010.11.69.1.jpg|thumb|left|250px|Teapert[[aai (bist)|aai]]en.]] Om in wyfke te winnen docht in mantsje in koarte [[balts]], wêrby't der de [[hals (lichemsdiel)|hals]] útrekt en de kop hingje lit, wylst er de [[sturt]] opset en de wjukken spriedt. As dêr geunstich op reägearre wurdt, sil er besykje en kom it wyfke fan efteren benei, sadat er op har [[rêch]] springe en mei har [[pearje]] kin. It [[fûgelnêst|nêst]], mei in [[diameter]] fan 12-15&nbsp;sm en in djipte fan 3-4&nbsp;sm, wurdt yn 'e regel op 'e grûn mank it lange [[gers]] makke, mar soms ûnder in [[hage]] of tusken de [[woartel (plant)|woartels]] fan in solitêre beam. Dêryn leit it wyfke 6-14, mar ornaris 8-12 [[aai(bist)|aai]]en, yn 'e regel mei tuskenskoften fan in [[dei]]. It [[brieden (fûgels)|brieden]] wurdt troch it wyfke allinnich dien. It [[ynstinkt]] om stil sitten te bliuwen en sa min mooglik te bewegen as der gefaar driget, om dan op it alderlêste momint út te naaien, liedt yn 'e moderne [[lânbou]] ta in protte stjergefallen. De aaien komme nei 19-20 dagen út, en teapertpiken binne [[nêstflechters]], dy't al mei twa dagen it nêst ferlitte en mei 34-38 dagen selsstannich libje. De âlden begjinne likernôch 42 dagen nei it earste in nij briedsel, wêrfan't de aaien al nei 16-18 dagen útkomme. De healwoeksen jongen bliuwe faak by de mem oant se ôfsette nei Afrika. As se net fersteurd wurde troch [[ûngetiid]]zjen, oerlibbet 80-90% fan 'e teaperts fan pyk oant healwoeksen eksimplaar. Hoewol't in folwoeksen teapert minder as 30% kâns hat om in jier te oerlibjen, hat ûndersyk útwiisd dat guon teaperts yn it wyld 5 oant 7 jier âld wurde kinne. [[Rôfdier]]en dy't teaperts frette, binne û.m. de [[hûskat]], de [[Amerikaanske nerts]] (as [[eksoat]] yn Jeropa), de [[murd]], de [[foks]] en ferskate soarten [[fûgel]]s, lykas de [[mûzefalk]] en de [[skierroek]]. Teapertpiken kinne ek it slachtoffer wurde fan 'e [[earrebarre]], wylst yn [[Litouwen]] de út [[East-Aazje]] yntrodusearre [[waskbearhûn]] jacht bliek te meitsjen op folwoeksen eksimplaren. [[File:Bewickland rail.jpg|right|thumb|250px|In [[yllustraasje]] fan in teapert troch [[Thomas Bewick]].]] ==Fretten== Teaperts binne [[omnivoar]]en, mar har menu bestiet fierhinne út lyts wrimelt lykas [[wjirms]], [[slakken]], [[spin]]nen, [[toarre]]n, [[libelle]]n, [[sprinkhoanne]]n en oare [[ynsekten]]. Fierders frette se ek wol lytse [[kikkert]]s en [[sûchdier]]en, en [[plant]]aardich materiaal, lykas [[gers]]sied en [[nôt]]. Yn 'e oerwinteringsgebieten yn [[Afrika]] fret de teapert foar it meastepart itselde, oanfolle mei dingen dy't dêre beskikber binne, lykas [[termiten]], [[kakkerlak]]ken en [[dongtoarre]]n. Piken krije oer it algemien [[dier]]lik fretten foarset. Krekt as oare [[ralfûgels]] slokke teaperts lytse [[stien]]tsjes troch, dy't yn 'e [[mage]] helpe om it fretten te fermeallen. ==Status== De teapert stiet yn [[Nederlân]] as 'kwetsber' op 'e [[Nederlânske reade list (fûgels)|reade list]] fan bedrige fûgelsoarten, mar ynternasjonaal hat er de [[IUCN-status]] fan "net bedrige". It [[ferspriedingsgebiet]] waard nammentlik yn [[2010]] rûsd op 12,4 miljoen [[km²]], en dêr komt er noch rûnom foar, mei in populaasje dy't ridlik stabyl liket te wêzen. De simmerpopulaasje is benammen konsintrearre yn [[Ruslân]] en [[Kazachstan]] en hat dêr noch alle romte. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Corn_crake ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Crex crex}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Teapert]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] r41uzjh4tsfn2an159o7zpt9fyp1gz6 0 124954 1171734 914712 2024-10-27T18:16:51Z Sinaech 51397 1171734 wikitext text/x-wiki [[File:Bitcoin logo.svg|thumb|Logo fan Bitcoin]] '''Bitcoin''' ('''₿''') is in [[kryptofaluta]] dy't yn 2009 ta stân kaam troch [[Satoshi Nakamoto]] (skûlnamme fan in ûnbekende persoan of groep). It útgongspunt fan de betinkers wie it mooglik meitsjen fan digitale betellings tusken brûkers, sûnder dat dêr in tredde partij by belutsen wurdt. In wichtich ûnderskied tusken Bitcoin en oare faluta is dat Bitcoin net troch in [[sintrale bank]] beheard wurdt en dêrom beskerme is tsjin politike ynfloeden. De earste Bitcoinbetelling fûn plak op 3 jannewaris 2009.[https://nipoto.com/bitcoin] == Keppeling om utens == *[https://bitcoin.org/nl/ Offisjeel webstee Bitcoin Nederlân] [[Kategory:Bitcoin| ]] [[Kategory:Kryptofaluta]] [[Kategory:Yntroduksje út 2009]] jdey7esujsjstefd0dtw7duxvyg8xq2 1171735 1171734 2024-10-27T18:17:11Z Tanbiruzzaman 45972 Bewurkings fan "[[Wiki:Contributions/Sinaech|Sinaech]]" ([[Meidogger oerlis:Sinaech|oerlis]]) werom set ta de ferzje fan "Ieneach fan 'e Esk". 914712 wikitext text/x-wiki [[File:Bitcoin logo.svg|thumb|Logo fan Bitcoin]] '''Bitcoin''' ('''₿''') is in [[kryptofaluta]] dy't yn 2009 ta stân kaam troch [[Satoshi Nakamoto]] (skûlnamme fan in ûnbekende persoan of groep). It útgongspunt fan de betinkers wie it mooglik meitsjen fan digitale betellings tusken brûkers, sûnder dat dêr in tredde partij by belutsen wurdt. In wichtich ûnderskied tusken Bitcoin en oare faluta is dat Bitcoin net troch in [[sintrale bank]] beheard wurdt en dêrom beskerme is tsjin politike ynfloeden. De earste Bitcoinbetelling fûn plak op 3 jannewaris 2009. == Keppeling om utens == *[https://bitcoin.org/nl/ Offisjeel webstee Bitcoin Nederlân] [[Kategory:Bitcoin| ]] [[Kategory:Kryptofaluta]] [[Kategory:Yntroduksje út 2009]] 8fgwg0lqacsagzlruud06fdo5qxj1ei 0 136627 1171819 1142481 2024-10-27T21:07:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171819 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= toarteldo| Ofbyld= [[File:Streptopelia turtur on a branch.jpg|250px]]| lûd=[[File:European Turtle Dove (Streptopelia turtur) (W STREPTOPELIA TURTUR R2 C3).ogg|250px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse= [[fûgels]] (''Aves'')| Skift= [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') | Famylje= [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') | Skaai= [[toarteldowen]] (''Streptopelia'')| Wittenskiplike namme = Streptopelia turtur | Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758| IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber ---- |lânkaart=[[File:StreptopeliaTurturIUCN.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[brieden (fûgels)|briedgebiet]] <br>{{Color box|#007FFF}} restearjend lânseigen ferspriedingsgebiet</small> }} De '''toarteldo''' (''Streptopelia turtur''; ek bekend ûnder de namme '''simmertoartel''') is in Europeeske dowesoart. Sûnt de jierren 1980 is it tal gewoane toarteldowen yn Nederlân bot ôfnommen. Yn Fryslân is de soarte as briedfûgel hast útstoarn. Neffens de lêste telling (2019) is der yn Fryslân allinne noch in briedpearke yn [[Noardwâlde (Weststellingwerf)|Noardwâlde]].<ref>Frysk Deiblêd, 01.06.2019; side 21</ref> == Beskriuwing == It toarteldoke mjit 27 oant 29 sintimeter en weecht likernôch 160 gram. Dêrmei is de toarteldo in stik lytser as in gewoane do. Wyfkes binne yn 'e regel wat lytser as it mantsje en binne fan minder glânzgjend fan kleur. De toarteldo is boppe brúneftich, wylst de kiel en it boppeste diel fan it boarst readeftich binne. De skouders en dielen fan de fleugels hawwe in brune kleur mei donkere flekken. De rêch is blau-griis en wurdt nei de sturt ta wer wat bruner. Folwoeksen fûgels hawwe oan de kanten fan de nek ferskate smelle, swarte dwersbannen op in wite eftergrûn. De sturt bestiet út tolve blau-swarte fearren, dy't oan de úteinen wyt binne. De twa bûtenste sturtfearren hawwe wite bûtenflaggen. De búk en de ûnderste sturtôfdekkings binne ljocht fan kleur. Jonge fûgels ûnderskiede harren fan de âldere eksimplaren troch in brunere kleur oan de kop, rêch en op de fleugels. De foar de folwoeksen fûgels karakteristike dwersbannen oan de nekke ûnsteane by jonge fûgels pas nei in pear moannen. == Undersoarten == [[File:Streptopelia turtur in an English zoo.jpg|thumb|left|260px|<center>''Toarteldoke yn Grut-Brittanje''</center>]] Fan de fûgel binne fjouwer ûndersoarten bekend: * ''Streptopelia turtur turtur'' (Linnaeus, 1758) komt foar yn Europa, op [[Madeira]] en de [[Kanaryske Eilannen]] oant yn westlik Sibearje. * ''Streptopelia turtur arenicola'' (Ernst Hartert, 1894) libbet fan it noardwesten fan Afrika oant it westen fan Sjina. * ''Streptopelia turtur hoggara'' (Geyr von Schweppenburg, 1916) komt foar yn it [[Aïr-massyf]] en it Ahaggar-geberchte foar. * ''Streptopelia turtur rufescens'' (Christian Ludwig Brehm, 1845) hat syn ferspriedingsgebiet yn [[Egypte]] en it noarden fan [[Sûdan]]. == Foarkommen == De toartedo libbet yn grutte dielen fan it westlike en sintrale [[Paléarktysk gebiet]] fan noardlik Afrika, it [[Ibearysk Skiereilân]] en [[Grut-Brittanje]] nei it easten oer it [[Midden-Easten]] oant noardwest [[Sjina]] en [[Mongoalje]]. De noardlike grins fan de fersprieding rint yn Europa oer it midden fan Ingelân, [[Denemark]] en dan by de [[Eastsee]] lâns troch [[Estlân]] en [[Ruslân]] nei de [[Oaral (geberchte)|Oeral]]. De toarteldo libbet benammen yn flak lân en komme net of komselden yn tichte bosken of geberchtes foar. Ek libje toarteldowen yn mingd bosk, houtwâlen, parken, greiden, boskjes, hôven en griene romten yn stêden. De yn Noard-Afrika libjende ûndersoarte ''Streptopelia turtur rufescens'' briedt graach yn boufallen. It ferspriedingsgebiet fan de toarteldo yn Fryslân lei benammen yn it easten en súdeasten fan de provinsje. == Nêst == [[File:Tourterelle des bois MHNT.jpg|thumb|right|220px|<center>''Aai fan in toarteldo''</center>]] Briede dogge toarteldowen ornaris mar ien kear yn 't jier fan maaie oant augustus. It nêst is mar lyts en wudt troch beide âlden mei lytse twiichjes yn boskjes en beammen boud. It wyfke leit twa wite aaien, dy't nei fyftjin dagen útkomme. Nei it útkommen ferlitte de jonge fûgels nei twa wiken it nêst. Dan kinne se lykwols noch net fleane en bliuwe dan yn de boskjes of beam tichteby it nêst. == Oerwintering == Yn Sintraal-Europa bliuwe toarteldowen fan maaie oant septimber. Begjin septimber sammelje de dowen harren om dan healwei septimber yn grutte swarms nei de oerwinteringsgebieten te fleanen. Dat binne de lannen om de [[Middellânske See]] en [[Afrika]] súdlik fan de [[Sahara]]. Ien fan de wichtichste gebieten om ûnderweis te rêsten is Malta. Op hast alle rûtes dy't de toarteldokes brûke om de Middellânske See oer te stekken wurdt der yntinsyf op se jage. Yn de maaitiid komme de toarteldokes relatyf let werom nei Sintraal-Europa, meastentiids sa om it begjin oant healwei maaie hinne. Somtiden wurdt it noch letter en oant begjin juny kinne der noch reizgjende toarteldokes oer de Middellânske See sjoen wurde. == Bedrigings == Sûnt de jierren 1980 is it tal toarteldokes yn Nederlân slim efterút gien, fan sa'n 35.000 briedpearkes oant hjoeddedei (2019) likernôch 1.400. It toarteldoke wurdt yn in soad lannen bejage, lykas benammen [[Spanje]], [[Itaalje]], [[Malta]] en Afrika. Mei tastimming fan de [[Jeropeeske Uny|EU]] wurde bygelyks allinnich al op Malta offisjeel sa'n 20.000 toarteldokes mei fangnetten fongen. Undersyk fan de Universiteit fan Gießen wiisde yn 2016 út dat de lannen om de [[Middellânske See]] ferantwurdlik binne foar it alle jierren wer ôfsjitten fan sa'n twa oant trije miljoen toarteldokes. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.sovon.nl/nl/soort/6870 Sovon] * [http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=vogels&id=231&menuentry=soorten Soortenbank] ---- {{reflist}} ---- {{Commonscat|Streptopelia turtur}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Toarteldo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] 4gvsq9wo9sb3m6s6njsx0fu9fh0fm4e 0 137288 1171750 971130 2024-10-27T20:30:18Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1171750 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Haritsjavank<br><small>Հառիճավանք</small> | ôfbylding = Harichavank-Harich2 - Copy.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Sjirak]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = Haritsj | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_36_23.27_N_43_59_57.92_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°36'N 43°59'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 7e iuw-13e iuw; 19e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 36 | lat_sec = 23.27 | lat_dir = N | lon_deg = 43 | lon_min = 59 | lon_sec = 57.92 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Haritsjavank''' ([[Armeensk]]: Հառիճավանք) is in [[Armeenje|Armeensk]] kleaster út de 7e iuw. It kleaster stiet by it doarp [[Haritsj]] (Հառիճ) yn 'e provinsje [[Sjirak]] fan de [[Armeenje|Republyk Armeenje]]. It doarp leit 3 kilometer súdeast fan 'e stêd [[Artik]]. == Skiednis == Haritsjavank is ien fan 'e grutste en bêst bewarre kleasters fan Armeenje. Alhoewol't it jier fan oprjochting ûnbekend is, foel de stifting mooglik gear mei de bou fan 'e earste tsjerke yn 'e 7e iuw. Oan 'e ein fan 'e 12e iuw waard in nije tsjerke boud en krige it kompleks ferdigeningsmuorren en in tal nije tsjinstromtes. De privileezjes fan 'e foarsten droegen by oan 'e ûntwikkeling fan it kleaster as in kultureel en fernijend sintrum fan it [[Midsiuwen|midsiuwske]] Armeenje. Oan 'e ein fan 'e 12e en begjin fan 'e 13e iuw waarden der twa monumintale [[narteks]]en boud fan grutte stiennen, guon mei in ôfmjitting fan 3,5 meter. Yn 'e iuwen dêrnei fûnen der meardere rekonstruksjes plak en waarden der kapellen en oare gebouwen byboud. Foaral yn 'e twadde helte fan 'e 19e iuw ûndergyng it kleaster in grutte ferbouwing, doe't it yn 1850 de simmerresidinsje waard fan 'e katolikos fan [[Katedraal fan Edzjmiatsin|Edzjmiatsin]]. Der fûn in noardlike útwreiding plak, dy't ek in muorre mei tuorren krige. Nije gebouwen waarden tafoege, lykas kantoaren, in [[refektoarium|refter]] mei in keuken en in bakkerij, in skoalle en ferbliuwen foar muontsen, in herberch, winkels en skuorren foar it fee. Ek krige it kleaster in plantekas. It kleaster hat oars as wênst gjin tsjerkhôf. == Tsjerken == [[Ofbyld:Plan of Haricavank.jpg|thumb|left|Grûnplan fan 'e tsjerken en de narteks.]] It âldste gebou fan it kleasterkompleks is de 7e-iuwske Gregoariustsjerke (''Soerb Grigor''), dy't boud is ûnder de arsjitekturale ynfloed fan 'e Jehannes de Dopertsjerke fan [[Mastara]]. De Gregoariustsjerke is in [[sintraalbou]] mei oan eltse side in like grutte [[apsis]] dy't fan binnen healrûn en fan bûten fiifhoekich is. Tsjin 'e ein fan 'e 12de iuw waard súd fan 'e Gregoariustsjerke in ''[[gavit]]'' (in soarte fan [[narteks]]) tafoege, tsjintwurdich in ruïne. Noardlik waard in noch besteande yn 1224 gavit oanboud. De haadtsjerke is de Mem Gods-tsjerke (''Soerb Astvatsatsin''), dy't yn 1201 boud waard. Súd fan 'e Gergoariustsjerke leit de ruïne fan in oare, 7e-iuwske narteks. Súdwest fan it kleaster stiet op in steile rots in kapel. In [[ierdskodding]] hat de rots losskuord, sadat it gebou tsjintwurdich net sûnder klimtechnyk tagongklik is. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Harichavank_Monastery Armeniapedia, oproppen 05.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Harichavank|Haritsjavank}} }} {{DEFAULTSORT:Haritsjavank}} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 7e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 19e iuw]] g3gwjfgarr4pvluezt35k7ibbbglku1 0 137303 1172026 1017202 2024-10-28T08:04:46Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172026 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Noravank<br><small>Նորավանք</small> | ôfbylding = Նորավանքը11.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Vajots Dzor]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = by [[Jeghegnadzor]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|39_41_2.62_N_45_13_58.34_E_type:city_zoom:16_region:AM|39°41'N 45°13'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = de muonts Momik | yngenieur = | boujier = 13e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 39 | lat_min = 41 | lat_sec = 2.62 | lat_dir = N | lon_deg = 45 | lon_min = 13 | lon_sec = 58.34 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Noravank''' ([[Armeensk]]: Նորավանք, it "Nije Kleaster") is in [[Armeenje|Armeensk]] kleaster út de 13e iuw en wie oant de 19e iuw it plak dêr't de foarsten fan 'e Orbeljan-dynasty begroeven waarden. It kleaster heart ta de wichtichste toeristyske attraksjes fan Armeenje en stiet sûn 1996 op 'e nominaasje om ynskreaun te wurden yn it [[wrâlderfgoed]] fan [[UNESCO]]. Noravank leit tichteby de stêd [[Jeghegnadzor]] yn 'e provinsje Vajots Dzor yn in spektakulêr lânskip tusken reade en grize kalkrotsen. De kleastergebouwen stamme út de 13e iuw en binne opmerklik orizjineel yn it ûntwerp, dat taskreaun wurdt oan 'e muonts en arsjitekt Momik. == Stifting == Noravank waard yn 1205 boud yn opdracht fan biskop Hovhannes, in eardere abt fan [[Vahanavank]] by de hjoeddeiske stêd [[Kapan]] yn [[Sjûnik]]. Dat barde nei't in ierdskodding it âlde, 9e of 10e iuwske, kompleks ferneatige hie. Binnen en bûten de kleastermuorren lizze ruïnes fan ferskate oare gebouwen. [[Ofbyld:Noravank early 20th century.jpg|thumb|left|De Soerp Astvatsatsin oan it begjin fan 'e 20e iuw foar de restauraasje.]] It hjoeddeiske kleasterkompleks bestiet út in 13e iuwske Dopertsjerke of Sint-Karapettsjerke (''Soerb Karapet''), de Sint-Grigoriuskapel (''Soerb Grigor'') mei in oerwulve hal en in Mem-Godstsjerke (''Soerb Astvatsatsin''), de mausoleumtsjerke dy't yn 'e jierren 1331–1339 boud waard. Noravank wie it plak dêr't de leden fan 'e Orbeljan-dynasty oant yn 'e 19e iuw harren lêste rêstplak fûnen. Noravank wie ea de sit fan 'e biskoppen fan Sjûnik en foarme mei it [[skriptoarium]] en it atelier fan Momik in wichtich kultureel Armeensk sintrum. De arsjitekt Siranes en de muonts-skilder-byldhouwer Momik wurken hjir yn it lêste diel fan 'e 13e iuw. De muorren om it kleaster datearje út de 17e oant 18e iuw. Ek de ruïne fan in Alde Dopertsjerke leit noch binnen dy muorren. Nei ferwoastiging troch [[ierdskodding]]s yn 1841 en 1931 waard Noravank yn 'e jierren 1948-1949 en 1982-1999 renovearre. == Tsjerken fan Noravank == ==== Soerb Astvatsatsin ==== [[Ofbyld:2014 Prowincja Wajoc Dzor, Klasztor Norawank, Kościół Matki Boskiej (19).jpg|thumb|260px|Soerb Astvatsatsin (Mem Gods-tsjerke).]] It grutste bouwurk is de twa ferdjippings tellende ''Soerb Astvatsatsin'' ("Hillige Mem Gods"); ek wol ''Burtelashen'' ("bouwurk fan Burtel") neamd ta eare fan prins Burtel Orbeljan, dy't de bou fan de tsjerke betelle en dêr begroeven waard. De tsjerke leit súdeastlik fan de ''Soerb Karapet'' (Sint-Karapettsjerke). Soerb Astvatsatsin waard yn 1339 foltôge en is in masterwurk fan 'e tige betûfte byldhouwer en miniatuerenskilder Momik. Momik levere it ûntwerp en it wie ek syn lêste wurk want hy stoar noch foar de foltôging. Oant noch net sa lang lyn hie de tsjerke in [[wolvedak|skylddak]], mar yn 1997 waard de oanspronklike yn 1840 ferneatige trommel mei de koanyske koepel yn 'e foarm fan besteande fragminten wer opboud. In smelle trep oan 'e westlike gevel liedt nei de tagong fan 'e tsjerke. Boppe de yngong is in reliëf te sjen fan Kristus mei oan wjerskanten [[Petrus (apostel)|Petrus]] en [[Paulus]]. [[Ofbyld:Noravanq 2015 jul pic 125.JPG|thumb|left|Soerb Karapet (Dopertsjerke).]] ==== Soerb Karapet ==== De haadtsjerke ''Soerb Karapet'' wurdt ek wol ''Soerb Stephanos'' neamd. De bou wurdt datearre op 1216 oant 1223 of 1221 oant 1227. De tsjerke is krúsfoarmich mei fjouwer hoekkapellen en hie earder in achthoekige koepel, mar krige by de restauraasje yn 'e jierren 1990 in rûne trommel mei in koanysk dak. ==== Soerb Grigor ==== De sydkapel ''Soerb Grigor'' of ''Smbat Orbelian Kapel'' (om't dêr it grêf fan Smbat is ûnderbrocht) waard troch de arsjitekt Siranes yn 1275 noardlik fan 'e Soerb Karapet oanboud ûnder it bewâld fan Smbats broer Tarssayitj Orbeljan. It is in [[Skip (tsjerke)|ienskippich]] gebou mei in [[tonferwulft]]. Op in ferheging stiet in healrûn alter. Yn 'e tsjerke binne noch resten fan fresko's, dy't lykwols min te ûnderskieden binne. De Soerb Grigor hat meardere grêven fan familyleden fan Smbat Orbeljan. De tagong is mei in rûnbôgich timpaan en pylders fersierd en de alterapsis is oan wjerskanten dekorearre mei chatsjkar's (krússtiennen) en foarstellings fan dowen yn reliëf. == Gavit == De rjochthoekige ''gavit'' (in soarte fan [[narteks]]) waard nei alle gedachten fuort nei de bou fan Soerb Karapet boud. Yn 1261 waard de gavit lykwols ûnder foarst Smbat Orbeljan ferboud. Mooglik waard it dak yn 1321 troch in ierdskodding ferneatige en dêrnei ferfongen troch it tsjintwurdige swiere kleasterferwulft. Yn it gebou binne moaie dekoraasjes en in soad grêfstiennen te sjen. It timpaan waard fanwegen de oerienkomsten yn styl mei de tsjerke fan it doarp Areni taskreaun oan Momik. == Ofbylden == <center><gallery perrow=6 widths="150px" heights="100px"> Noravank, Surp Astvatsatsin E detail.jpg|Geveldekoraasje Soerb Astvatsatsin (Mem Gods-tsjerke). Khachqars around Noravanq Mo.jpg|Chatskar's. Նորավանք 03.jpg|Byldhouwurk oan de Soerb Astavatsatsin. 2014 Prowincja Wajoc Dzor, Klasztor Norawank, Budynek muzeum.jpg|Museum. </gallery></center> {{Boarnen|boarnefernijing= [http://www.armeniapedia.org/index.php?title=Noravank_Monastery Armeniapedia, oproppen 07.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Noravank}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] 8fzixvf6xp5i4q77x5bawlmsms4p7or 0 137310 1172029 1017203 2024-10-28T08:50:29Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172029 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Tatev-kleaster<br><small>Տաթևի վանք</small> | ôfbylding = ..Tatev Monastery.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Sjûnik]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Tatev]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_33_50.1_N_45_0_38.91_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°33'N 45°0'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 9e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = [http://tatever.am/en/tatev-monastery-complex Side fan it kleaster] | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 33 | lat_sec = 50.1 | lat_dir = N | lon_deg = 45 | lon_min = 0 | lon_sec = 38.91 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} It '''Tatev-kleaster''' ([[Armeensk]]: Տաթևի վանք) is in fan oarsprong 9e-iuwsk Armeensk kleaster op in grut plato fan basalt by it doarp Tatev yn 'e provinsje [[Sjûnik]] yn súdeastlik [[Armeenje]]. Tatev ferwiist ornaris nei it kleaster, dat oan 'e hoeke fan in djippe kleau oan de Vorotan-rivier stiet. It kleaster spile in wichtige rol yn 'e skiednis fan 'e regio as in sintrum fan ekonomyske, politike, religieuze en kulturele aktiviteit. Yn 'e 14e en 15e iuw foarme it kleasterkompleks ek ien fan 'e wichtichste Armeenske universiteiten út de [[midsiuwen]]. De Universiteit fan Tatev droech by oan 'e ûntwikkeling fan wittenskip, religy en filosofy. It kleaster droech by oan de produksje fan boeken en de wittenskippers fan 'e universiteit droegen by oan it behâld fan de Armeenske kultuur yn in tiidrek dat as ien fan de meast rûzige fan 'e skiednis fan it lân wurdt beskôge. Hjoed-de-dei ferbynt in moderne kabelbaan Tatev mei it doarp [[Halidzor]]. == Etimology == Neffens de tradysje waard it kleaster ferneamd nei Eustathius fan Antiochje, ien fan 'e folgelingen fan [[Judas Taddéus|Taddéus de Apostel]], dy't yn dy omkriten preke en de [[martler]]dea stoar. Syn namme soe evaluearre wêze nei Tatev. In oare leginde wol ha dat de namme ferwiist nei in barren by de krekt foltôge bou fan 'e haadtsjerke. It slagge doe ien fan 'e bouwers net om by it setten fan 'e krús op 'e koepel der wer ôf te kommen. Hy ferlear it fet op de koepel en by syn fal rôp er noch gau "Mei God my fleugels jaan" (yn it Armeensk: ''Togh astvats indz ta-tev''). == Skiednis == [[OFbyld:2014 Prowincja Sjunik, Klasztor Tatew (46).jpg|thumb|left|De 10e-iuwske skommeljende pylder.]] It kleaster giet werom op 'e 9e iuw, doe't it de sit waard fan 'e biskop fan Sjûnik. Yn syn ''Skiednis fan de Provinsje Sjûnik'' beskreau de histoarikus Stepanos Orbeljan de bou fan in nije tsjerke yn 848 njonken in âldere mei finansjele help fan ien fan 'e prinsen fan Sjûnik. Mei it tanimmen fan it ekonomyske en politike belang fan it kleaster wiene de gebouwen langer net tarikkend en waard in nij kleaster boud. It Tatev-kleaster wie in feodale organisaasje en waard koart nei de oprjochting in ynfloedryk sintrum mei in soad grûnbesit en in grut tal doarpen. Fuort nei de oerdracht fan 'e grûn oan it kleaster troch prins Asjot wiisden boeren fan guon doarpen de autoriteit fan it kleaster ôf en setten útein mei in lange striid tsjin it kleaster. Guon histoarisy ferbine dy opstannen mei in foarm fan [[ketterij]], dy't likernôch yn 'e selde tiid opkaam en ek delslein waard. [[Ofbyld:Tatev around 1920.png|thumb|260px|It kleaster om 1920 hinne mei de noch yntakte 17e iuwske klokketoer.]] It bisdom Tatev besiet 47 doarpen en hie it rjocht op 'e tsienden fan nochris 677 oare doarpen. Dêrmei krige it sa'n grutte ekonomyske macht, dat biskop Hakob yn 940-950 besocht him ôf te skieden fan [[Edzjmiadsin]], it kultureel-religieuze sintrum fan it lân. Oan dy separatistyske dream fan Hakob waard it near lein mei't katolikos Anania Mokatsi oer Hakob in flok útspriek. Oare gebieten hellen foardiel út de doe ûnsteane swakkere posysje fan Tatev. Se wiisden de supremaasje ôf en stiften harren eigen bisdommen. Yn 958 wist biskop Vahan in diel fan 'e rjochten en eigendommen werom te winnen en yn 1006 slagge biskop Hovhannes V der yn om de aartsbiskoplike privileezjes fan it bisdom te werstellen. Yn it begjin fan 'e 11e iuw wennen der yn Tatev wol sa'n 1.000 muontsen en in grut tal keunstners. Yn 1044 foelen de oanbuorjende emiraten it kleaster oan en ferneatigen de Grigoriustsjerke (''Soerb Grigor'') en omlizzende gebouwen. Al gau dêrnei fûn weropbou plak en yn 1087 waard oan de noardwestlike kant in Mem-Godstsjerke (''Soerb Astvatsatsin'') boud. De ynfallen fan 'e [[Seltsjoeken]] en in [[ierdskodding]] brochten it kleaster yn 'e 12e iuw nije fernielings. Yn 1170 plonderen de Seltsjoekske Turken it kleaster en ferbaarnden de likernôch 10.000 [[manuskript]]en. Tsjin de ein fan 'e 13e iuw waard it kleaster ûnder biskop Stepanos wer rekonstruearre. It wist it ekonomyske belang mei help fan 'e Orbeljan-famylje werom te krijen en de monastike ynfloed naam ta doe't de Orbeljan's de kontrole krigen oer it kleaster. Stepanos Orbeljan waard wijd ta metropolyt en wist in tal oanbuorjende bisdommen te ferienigjen mei syn bisdom. It kleaster ûntwikkele him ta in yntellektueel sintrum en tusken 1390 en 1453 wie it ek in universiteit. In soad belangrike teologen yn dat tiidrek studearren oan dy universiteit. Dêrnjonken wie it in polityk sintrum fan it foarstendom Sjûnik en de sit fan 'e aartsbiskop fan Sjûnik, dy't in pear kilometer eastlik syn simmerresidinsje yn it kleaster Bgheno-Noravank hie. It kleaster waard ek slachtoffer fan 'e plondertochten yn Sjûnik (1381-1387) fan [[Timoer Lenk]]. It waard plondere, ferbaarnd en rekke in grut part fan 'e besittings kwyt. De ynfaazje fan syn soan Sjah Rukh yn 1434 brocht nochris in grutte slach oan it kleaster. Under de wrede Aga Mahmet Khan waard it kleaster yn 1796 troch Perzyske troepen plondere. De status fan it kleaster feroare yn 1836 doe't Ruslân it bisdom Sjûnik by it bisdom Jerevan foege. In ierdskodding yn 1931 brocht grutte skea oan it kleaster; sawol de koepel fan 'e Paulus- as Petrustsjerke en de klokketoer stoarten yn. Undertusken is de koepel fan 'e Paulus en Petrustsjerke rekonstruearre, mar de klokketoer is oant hjoed-de-dei noch net werboud. == Tsjerken == It Tatev-kleaster bestiet út trije tsjerken: de Paulus- en Petrustsjerke (''Soerb Poghos-Petros''), de Sint-Grigoriusstsjerke (''Soerb Grigor'') en de Mem Gods-tsjerke (''Soerb Astvatsatsin''). Fierder is der in bibleteek, de refter, de klokketoer, in [[mausoleum]] en oare gebouwen. === Petrus en Paulustsjerke === [[OFbyld:Monasterio de Tatev, Armenia, 2016-10-01, DD 83-85 HDR.jpg|thumb|left|Petrus- en Paulustsjerke.]] De oan 'e apostels [[Paulus]] en [[Petrus (apostel)|Petrus]] wijde tsjerke waard tusken 895 en 906 boud. De tsjerke wurdt ek wol Apostelstsjerke neamd of gewoanwei katedraal. De katedraal waard mooglik boud op 'e lokaasje fan in âldere tsjerke. Oan 'e westlike muorre fan 'e tsjerke bleau de wijstien fan biskop Hovhannes bewarre, dy't wichtige ynformaasje jout oer de bou fan 'e tsjerke. De tsjerke is it de âldste bouwurk yn it kleasterkompleks en waard op ynisjatyf fan biskop Hovhannes boud mei help fan prins Asjot, syn frou prinses Shushan en de prinsen Grigor Supan en Dzagik. It giet om in rjochthoekich gebou mei in eastlike oriïntaasje. Yn 'de eastlike [[apsis (arsjitektuer)|apsis]] is it alter ûnderbrocht. Oan 'e eastlike gevel binne nissen mei reliëfportretten fan prins Asjot en prinses Shushan, elk begrinzge troch beskermjende slangen. Yn 930 waard de tsjerke mei fresko's beskildere. It wurk waard útfierd troch [[Frankryk|Frânske]] keunstners út [[Konstantinopel]] dy't gearwurken mei Armeenske skilders. De eastlike apsis is fersierd mei in troanende [[Jezus (tradisjoneel-kristlik)|Kristus]], apostels en hilligen, wylst de westlike muorre it [[Lêste Oardiel|Jongste Gerjocht]] útbyldet. Op 'e noardlike muorre wurde foarstellings fan 'e berte fan Jezus ôfbylde. De fresko's binne allinne fragmintarysk bewarre bleaun. === Gregoariuskapel === [[OFbyld:Tatevats Gravestone2.jpg|thumb|260px|Kapel Gregorius de Ferljochter.]] De Kapel fan [[Gregoarius de Ferljochter]] waard oan 'e súdlike muorre fan de Petrus- en Paulustsjerke oanboud. De earste tsjerke waard tusken 836 en 848 boud, mar yn 'e 11e iuw nei de Seltsjoekske plonderings renovearre en folslein ferneatige by de ierdskodding fan 1138. In werbou fûn folle letter yn 1295 plak. De Gregoariustsjerke is in ienfâldich bouwurk sûnder koepel. De tagong is fersierd mei detailearre geometryske dekoraasjes. === Mem Gods-tsjerke === [[Ofbyld:2014 Prowincja Sjunik, Klasztor Tatew (42).jpg|thumb|left|Mem Gods-tsjerke.]] De Mem Gods-tsjerke stiet by de noardlike fêstingwurken fan it kleasterkompleks. De tsjerke waard boud yn 1087 as in twadde ferdjipping oer it mausoleum by de yngong. De ierdskodding fan 1931 brocht grutte skea oan it gebou, mar tsjin it ein fan 'e 20e iuw folge de restauraasje. == Gavazan == De saneamde Gavazan (betsjutting: "stêf") is in pylder dy't yn 'e 10e iuw nei de foltôging fan 'e Paulus- en Petrustsjerke boud waard. De pylder oerlibbe alle ierdskoddings en ynvaazjes en is ûngefear 8,3 meter heech. It oan 'e [[Trije-ienheid]] wijde krús op 'e pylder is 18e-iuwsk en fan it ''[[chatsjkar]]''-type. Nei alle gedachten hat it de foarm fan it krús dat earder op 'e pylder stien hat. It doel fan 'e pylder is te warskôgjen by lytse ierdskoddings. Al by de lytste skok beweecht de pylder en nimt dêrnei fuort wer de fertikale posysje oan. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Tatev Monastery]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Tatev}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 10e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] r33qx5qwusoc08jq2hhanerhuur805x 0 137323 1172028 968135 2024-10-28T08:29:20Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172028 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Sevanavank<br><small>Սևանավանք</small> | ôfbylding = Sevanavanq 2015 jun pic 27.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Gegharkûnik]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = net fier fan de stêd [[Sevan (stêd)|Sevan]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_33_50.1_N_45_0_38.91_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°33'N 45°0'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 9e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 33 | lat_sec = 50.1 | lat_dir = N | lon_deg = 45 | lon_min = 0 | lon_sec = 38.91 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Sevanavank''' ([[Armeensk]]: Սևանավանք; '''Sevan Kleaster''') is in kleasterkompleks op in [[skiereilân]] oan 'e noardwestlike kust fan 'e [[Mar fan Sevan]] yn 'e provinsje [[Gegharkûnik]] fan [[Armeenje]], net fier fan 'e stêd [[Sevan (stêd)|Sevan]]. Oarspronklik stie it kleaster oan 'e súdlike kust op in lyts eilân mar troch it keunstmjittich ôfwetterjen fan 'e mar yn 'e tiid fan 'e [[Jozef Stalin|Stalin]] sakke it wetternivo sa'n 20 meter en waard it eilân in skiereilân. Oan 'e súdlike kust fan it nije skiereilân waard in hotel fan it Armeenske Skriuwersbûn boud, de eastlike kant wurdt beset troch de simmerresidinsje fan 'e presidint, wylst it noch altiten aktive [[seminaarje]] ferhûze nei nije gebouwen oan 'e noardlike kant fan it skiereilân. It kleaster is net mear bewenne en fan 'e muorren stiet noch mar in diel oerein. De tsjerken wurde lykwols noch in soad troch pylgers en toeristen besocht. Fanwegen de ferbining mei it fêstelân, in goede rykswei, in spoarferbining mei de Armeenske haadsstêd [[Jerevan]], in goede toeristyske ynfrastruktuer yn 'e tichteby lizzende stêd Sevan en de moaie lokaasje is Sevanavank ien fan 'e meast besochte toeristyske lokaasjes fan it lân. == Skiednis == [[Ofbyld:Sevanakmonasterys.jpg|thumb|left|It kleaster yn 1869.]] Neffens in ynskripsje yn ien fan 'e tsjerken waard it kleaster yn 874 stifte troch prinses Marjam, de dochter fan Asjot I (dy't tsien jier letter kening waard). Yn dy tiid besocht Armeenje himsels noch hieltiten te befrijdzjen fan it jûk fan 'e Arabieren. It wie in strikt kleaster en ornearre foar muontsen fan [[Edzjmiatsin]] dy't sûndige hiene. Jean-Marie Chopin, in Frânske ûntdekkingsreizger fan 'e [[Kaukasus]], besocht it kleaster yn 1830 en skreau oer in rezjym sûnder fleis, wyn, jongerein en froulju. In oare ûntdekkingsreizger besocht Sevanavank yn 1850 en beskreau hoe't manuskripten noch altiten mei de hân waarden oerskreaun. == Tsjerken == De twa tsjerken fan it kleasterkompleks, wijd oan de ''Soerb Arakelots'' (Hillige Apostels) en de ''Soerb Astvatsatsin'' (Hillige Mem fan God), binne krúsfoarmige gebouwen mei in sintrale achthoekige toer. De tsjerken hawwe in soad fan inoar. Oan 'e tsjerke grinzgjend leit de ruïne fan 'e ''[[gavit]]'', in Armeenske narteks. It dak dêrfan waard droegen troch seis houten pylders. Resten fan 'e gavit en de pylders binne hjoeddedei yn it Histoarysk Museum fan Jerevan te sjen. It kompleks waard yn 'e jierren 1956-1957 restaurearre. == Ofbylden == <gallery perrow=6 widths="200px" heights="140px"> Sevan Monastey, Armenia 04.JPG|Soerb Arakelots. 366 Khatchkars à l'église de Sevanavank.JPG|Chatsjkar's (krússtiennen). Église de Sevanavank 3.jpg|Soerb Astvatsatsin. </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Sevanavank]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sevanavank}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 9e iuw]] 42mcnjmntfuft0voy8smc2hp6zpktvj 0 137350 1171545 1002751 2024-10-27T13:19:47Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1171545 wikitext text/x-wiki {{Wrapper}} |{{Ynfoboks kleaster | namme = Kleaster fan Haghpat<br><small>Հաղպատավանք</small> | ôfbylding = Վանական Համալիր Հաղպատ 003.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = Haghpat | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|41_5_38_N_44_42_43_E_type:city_zoom:16_region:AM|41°5'N 44°42'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 10e-13e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 41 | lat_min = 5 | lat_sec = 38 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 42 | lon_sec = 43 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} |- |{{Ynfoboks wrâlderfgoed | soarte = | namme = De Kleasters fan Haphpat en Sanahin | ôfbylding = | tekst = | lân = Armeenje | plak = | kritearia = (ii)(iv) | namme ûnderdiel = | UNESCO-regio = West-Aazje | UNESCO folchnû. = [https://whc.unesco.org/en/list/777 777] | ynskriuwing = 1996 | útwreiding = 2000 | koördinaten = | gebiet = 2.65 ha | buffersône = 23.8 ha | bedrige = | webside = | mapname = | mapwidth = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | tekst by posysjekaart = }} | |} It '''Kleaster fan Haghpat''' ([[Armeensk]]: Հաղպատավանք) is in [[Armeensk-Apostoalyske Tsjerke|Armeensk-apostoalysk]] kleaster yn [[Haghpat]] yn 'e provinsje Lori yn it noarden fan [[Armeenje]]. It yn 'e 10e iuw stifte kleaster bleau útsein in pear lytsere renovaasjes yn 'e 11e en 12e iuw foar it grutste part yn 'e oarspronklike steat. It kleaster stiet tegearre mei it fjouwer kilometer fierderop lizzende kleaster fan [[Sanahin (kleaster)|Sanahin]] op 'e [[wrâlderfgoed]]list fan [[UNESCO]]. == Skiednis == [[Ofbyld:Ахпат 004 - panoramio.jpg|thumb|left|Fresko Kristus Pantokrator yn 'e apsis fan 'e haadtsjerke.]] Lykas de oare kleasters yn it noard fan Armeenje leit it kleaster net sa as de kleasters fan it drûge suden op in isolearre lokaasje, mar by in besteand doarp. It waard yn 976 stifte troch keninginne Chosrovanûjsj, de frou fan de Armeenske kening Asjot III de Barmhertige. Under lieding fan de Armeenske arsjitekt Trdat fûn de bou plak en út dy tiid datearret it âldste monumint fan it kompleks, de Hillich-Krústsjerke (''Soerp Nsjan''), dy't yn 991 foltôge waard. Troch eksterne omstannichheden rekke it kleaster yn 'e 11e en 12e iuw yn it neigean. It [[Byzantynske Ryk]] ferovere yn 1045 de Armeenske haadstêd [[Ani]] en de lêste Armeenske kening waard ôfset. Tsjin 'e ein fan dy iuw feroveren ek de [[Seltsjoeken]] grutte dielen fan Armeenje, sadat it kleaster yn in gebiet ûnder [[Islaam|islamitysk]] bewâld kaam te fallen. Dêroerhinne kaam nochris de [[ierdskodding]] yn 1150, dy't it kleaster grutte skea brocht. Nettsjinsteande dat bleau de religieuze ynfloed fan it kleaster ek yn dy tiid noch grut. It kleaster makke op 'e nij in grutte bloei troch ûnder de Zakarjans, dy't it kleaster krigen foar harren militêre tsjinsten foar de Orbelian-foarsten yn [[Georgje]]. De Zakarjans makken tsjin 'e ein fan 'e 12e iuw in ein oan 'e Seltsjoekske oerhearsking fan it gebiet. Yn dy tiid wennen wol hûnderten muontsen yn it Haghpatavank (vank = kleaster). In [[dormitoarium]] hie it kleaster net om't de muontsen yn de doarpen fan 'e delling wennen. Doe't oan 'e ein fan 'e 13e iuw de Mongoalske [[Gouden Heap]] Armeenje binnenfoel waard Haghpatavank op 'e nij ferneatige. It monastike libben gyng lykwols fierder en yn 'e rin fan 'e tiid bouden se oan 'e fersterking fan 'e beskermjende muorren, dy't tusken de 14e en 17e iuw faak skeind rekken, mar in ynname fan it kompleks tefoarren wisten te kommen. Yn 1639 waard it east fan Armeenje in part fan [[Perzje]]. De rêst en frede yn it gebiet joech it kleaster doe wer de mooglikheid in sintrum te wurden foar ûnderwiis en de produksje fan [[manuskript]]en. Tusken 1651 en 1677 liet de Armeensk-Apoastolyske Tsjerke it kleaster wer renovearje. De meast bekende 18e-iuwske ynwenner fan it kleaster wie [[Sajat Nova]] (1722-1795), in Armeenske dichter-trûbadoer, dy't yn it kleaster ûnthalze waard troch Agha Mohammad Khan Qajar om't er wegere him ta de islaam te bekearen.<ref>Charles Dowsett (1997). Sayatʻ-Nova: an 18th-century troubadour: a biographical and literary study. Leuven: Peeters Publishers. Side 362. ISBN 90-6831-795-4</ref>. De ierdskodding fan 7 desimber 1988 soarge op 'e nij foar skea oan it kleaster. Aldere plannen om it kompleks te restaurearjen waarden pas útfierd nei't Armeenje yn 1991 wer in ûnôfhinklike republyk waard. == Kleastertsjerken == [[Ofbyld:Monasterio de Haghpat, Armenia, 2016-09-30, DD 19.jpg|thumb|left|Kleastertsjerke.]] [[Ofbyld:Hakhpat-gp-ares1-l.jpg|thumb|260px|Plattegrûn fan it kleaster.]] [[Ofbyld:Monasterio de Haghpat, Armenia, 2016-09-30, DD 18.jpg|thumb|260px|Klokketoer.]] De Tsjerke fan it Hillich Krús (of ''Soerp Nsjan'') is ien fan 'e acht gebouwen en it âldste bouwurk fan it kleaster. It giet om in [[Skip (tsjerke)|ienskippige]] tsjerke, fan bûten rjochthoekich mar fan binnen krúsfoarmich. De sintrale koepel rêst op fjouwer oan 'e sydmuorren steande pylders. De tsjerke stiet model foar de Armeenske arsjitektuer fan 'e 10 iuw. De ynrjochting is foar in grut part tafoege troch de feodale hearskers fan Armeenje. De foarst Chûtlû Bûga joech opdracht om it fresko fan [[Panbtokrator|Kristus Pantrokrator]] yn 'e [[apsis]] te meitsjen. Yn it súdlike [[transept]] is in ôfbyld fan 'e foarst te sjen. Op in basreliëf oan 'e eastlike gevel binne de soannen te sjen fan 'e stiftster fan 'e tsjerke, de prinsen Smbat en Gurgen, dy't mei it gesicht nei inoar ta steane en in model fan 'e tsjerke fêsthâlde. By de noardlike tagong fan 'e tsjerke stiet in stien mei in foarstelling fan 'e krusiging, de ''Amenaprkich [[khachkar]]'', dy't út 1273 stamt. De Gregoariustsjerke of ''Soerb Grigor'' (3) datearret fan 1023 en stiet súdlik fan 'e westlike narteks fan 'e haadtsjerke. Noardlik fan dy narteks stiet de lytse Mem Gods-tsjerke of ''Soerp Astvatsatsin'' (4). == Oare kleastergebouwen == [[Ofbyld:Monasterio de Haghpat, Armenia, 2016-09-30, DD 12-14 HDR.jpg|thumb|left|Ynterieur fan 'e narteks út 1257.]] It kompleks bestiet fierder út in westlik fan 'e tsjerke oansletten [[narteks]] of ''[[gavit]]'' (2), in [[skriptoarium]] (6), twa gongen mei grêven (5), it Hûs fan Hamazasp (1257), in klokketoer (8), meardere kapellen, tombes en krússtiennen (''chatsjkars'') en wurdt omklamme troch in hege 10e-11e iuwske wâl, dy't yn 'e rin fan 'e tiid ferskate kearen mei gebrûk fan it oarspronklike materiaal rekonstruearre waarden. Noard fan 'e haadtsjerke liet abt Hamazasp yn 1257 in grut fjouwerkant bouwurk delsette (in gavit, dy't bekend stiet ûnder de namme it "Hûs fan Hamazasp") mei in oerwulve dak dat troch fjouwer sintrale pylders droegen wurdt en in iepening hat yn it dak foar it ôffieren fan reek en it ynlitten fan ljocht. Oan 'e eastlike kant slút de lytse oerwulve Kapel fan Hamazasp oan. Oan de westkant fan 'e haadtsjerke grinzget de begjin 13e-iuwske yn opdracht fan prinses Mariam boude gavit. It skriptoarium is in kompakt fjouwerhoekich bouwurk, dat yn 'e jierren 1258-1268 fuort eastlik efter de tsjerke boud waard. De romte tusken de haadtsjerke, de gavit en it skriptoarium waard oerwulve doe't it yn 'e 13e iuw omfoarme waard ta in gong foar grêven. De gong rint oan 'e eastlike kant fan 'e tsjerke troch. De frijsteande achthoekige klokketoer datearret út 1245 en stiet op it heechste plak fan it kleaster. == Ofbylden == <gallery perrow=6 widths="180px" heights="120px"> Monasterio de Haghpat, Armenia, 2016-09-30, DD 28-30 HDR.jpg|Ynterieur Hillich-Krústtsjerke. 2014 Prowincja Lorri, Hachpat, Klasztor Hachpat (12).jpg|Tsjerke fan 'e Mem Gods (lofts) en de gavit (rjochts). Monasterio de Haghpat, Armenia, 2016-09-30, DD 21.jpg|Sint-Gregoariustsjerke. </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armenianheritage.org/en/monument/Haghpat/96 Armenian Heritage, oproppen 11.07.2019] * [https://whc.unesco.org/en/list/777 Side UNESCO, oproppen 11.07.2019] * [http://fresnostate.edu/artshum/armenianstudies/resources/haghpat.html Armenian Studies Program. California State University, Fresno. oproppen 11.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Haghpat}} }} {{DEFAULTSORT:Haghpat}} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Wrâlderfgoed yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 10e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 11e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] felgz1y3q9ew9wca3pjxli0xgp8wxfl 0 137393 1171566 968790 2024-10-27T13:47:53Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1171566 wikitext text/x-wiki {{Wrapper}} |{{Ynfoboks kleaster | namme = Kleaster fan Sanahin<br>Սանահին վանք | ôfbylding = Sanahin-external-view.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Ferlossertsjerke (''Soerp Amenaprkich'') | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Sanahin]] | adres = | koördinaten = | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 10e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = | mapwidth = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | tekst by posysjekaart = }} |- |{{Ynfoboks wrâlderfgoed | soarte = | namme = De Kleasters fan Haphpat en Sanahin | ôfbylding = | tekst = | lân = Armeenje | plak = | kritearia = (ii)(iv) | namme ûnderdiel = | UNESCO-regio = West-Aazje | UNESCO folchnû. = [https://whc.unesco.org/en/list/777 777] | ynskriuwing = 1996 | útwreiding = 2000 | koördinaten = | gebiet = 2.65 ha | buffersône = 23.8 ha | bedrige = | webside = | mapname = | mapwidth = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | tekst by posysjekaart = }} | |} It '''Kleaster fan Sanahin''' ([[Armeensk]]: Սանահին վանք) is in 10e-iuwsk kleaster yn [[Sanahin]] yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Lori (provinsje)|Lori]]. It kleaster stiet mei it [[Haghpat (kleaster)|kleaster fan Haghpat]] sûnt 1996 op 'e list fan it wrâlderfgoed fan [[UNESCO]]. De namme betsjut letterlik: "dizze is âlder as dy". It liket der op dat dêrmei eartiids ornearre waard dat it kleaster âlder is as it tichteby lizzende kleaster fan Haghpat. De twa doarpen [[Haghpat]] en [[Sanahin]] en harren kleasters hawwe arsjitektoanysk en skiedkundich in soad oerienkomsten en wurde ek wol susterkleasters neamd. Se lizze beide op in plato en wurde troch in djippe kleau, dy't foarme is troch de rivier de [[Debed]], fan inoar skieden. De twa kleasters wurde troch jimmeroan gruttere tallen [[pylger]]s en toeristen besocht, om't se yn 'e rûte's fan in grut tal Armeenske reisburo's opnommen binne. It kompleks is eigendom fan de [[Armeensk-Apostoalyske Tsjerke]]. == Skiednis == [[Ofbyld:Monasterio de Sanahin, Armenia, 2016-09-30, DD 47-49 HDR.jpg|thumb|left|Narteks mei grêven.]] De [[Katolikon|haadtsjerke]] is wijd oan 'e Hillige Ferlosser en tusken de jierren 967 en 970 boud yn opdracht fan keniginne Chosrovanûjsj, de frou fan 'e Armeenske kening Asjot III de Barmhertige. Sanahin wie yn 'e 10e en 11e iuw it bestjoerssintrum en it plak dêr't de leden fan it Bagratiden-skaai byset waarden. Ek wie it oant de 11e iuw de biskoplike residinsje fan it bisdom. Dy funksjes soargen foar de bou fan in soad tsjerken en oare gebouwen. Yn 'e kleasters, mar benammen yn Sanahin, waarden [[minskwittenskip|humane wittenskippen]], muzyk en medisinen studearre, wittenskiplike ferhannelings skreaun en miniatueren skildere. Krekt lykas it kleaster fan Haghpat waard ek Sanahin plondere, nei't de [[Gouden Heap|Mongoalen]] earst it fort Akner, dat tusken de twa kleasters boud wie om se te beskermjen, ynnommen hiene. == Kleastertsjerken == It kleaster bestiet út trije tsjerken: de Hillige Mem Gods (''Soerp Astvatsatsin''), de Hillige Ferlosser (''Soerp Amenaprkich'') en de Hillige Grigoarius (''Soerp Grigor''). [[Ofbyld:Sanahin-g-plan-ares3-l.jpg|thumb|left|Plattegrûn fan it kleaster.]] De Tsjerke fan 'e Mem Gods (nû. 1 op 'e plattegrûn) is in [[Krústsjerke|krúsfoarmige]] tsjerke mei in sintrale koepel. De tsjerke waard boud yn opdracht fan keninginne Chosrovanûjsj. Fuort njonken de relatyf lytse tsjerke liet de keninginne yn 966 oan 'e súdlike kant de folle gruttere Ferlossertsjerke (3) bouwe. Oarspronklike wiene beide tsjerken mei fresko's fersierd, mar dêr is hjoed-de-dei neat mear fan oerbleaun. Oan 'e eastlike gevel is as ûnderdiel fan in timpaan in gevelstien ferwurke, mei dêrop in basreliëf fan 'e twa soannen Giurgen en Smbat fan it keningspear. Hja drage yn harren hannen in tsjerkemodel. [[Ofbyld:Sanahin - Armenia (2933435803).jpg|thumb|260px|Gevelstien fan de prinsen Giurgen en Smbat mei it tsjerkemodel.]] De tredde tsjerke is de lytse Gregoariustsjerke (6), dy't oan 'e súdeastlike hoeke fan 'e portiko en de bibleteek (8) oanboud waard. De koepel fan 'e kapel waard yn 1652 by in renovaasje rekonstruearre. Súdeast fan it kleaster steane de resten fan noch in pear tsjerken. [[Ofbyld:2014 Prowincja Lorri, Sanahin, Klasztor Sanahin (24).jpg|thumb|260px|Bibleteek en Grigoariustsjerke.]] De [[narteks]]en (yn it Armeensk ''[[gavit]]'') fan 'e twa grutte tsjerken binne de grutste gebouwen fan it kleaster. De flierren fan 'e narteksen, dy't meardere funksjes hiene, binne belein mei grêven fan û.o. religieuze lieders en leden fan 'e keninklike famylje. De [[Skip (tsjerke)|trijeskippige]] narteks fan 'e Mem Gods-tsjerke (2) datearret út 1211, de narteks fan 'e Ferlossertsjerke is âlder en stamt út 1181 (4). Tusken de Tsjerke fan 'e Mem Gods en de Ferlossertsjerke slút op 'e eastlike ein fan 'e narteks fan 'e Tsjerke fan 'e Mem Gods it [[seminaarje]] of de saneamde ''Magistros Akadeemje'' oan (ein 10e, begjin 11e iuw). De rigen nissen yn 'e muorren tsjinnen foar studinten om te sitten by lêzings. De klokketoer (9) is in trije ferdjippings tellend gebou en waard boud tusken 1211 en 1235. Yn 'e westlike gevel is in grut krús fan reade tufstien ferwurke. Op 'e noardeastlike hoeke fan it kompleks stiet ien fan 'e meast ynteressante gebouwen fan Sanahin. De bibleteek (7) út 1063 fertsjintwurdiget in foar dy tiid heech nivo fan boargerlike arsjitektuer. It fjouwerkante bouwurk hat in achthoekich tintedak, dat rêst op diagonale bôgen op heale pylders yn de muorren. Op it kleasterkompleks binne fierder sa'n fyftich krússtiennen ([[Chatsjkar]]s) bewarre bleaun. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armenianheritage.org/en/monument/Sanahin Armenian Heritage, oproppen 13.07.2019] * [https://whc.unesco.org/en/list/777 Side UNESCO, oproppen 13.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sanahin}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Wrâlderfgoed yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 10e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 11e iuw]] 42f7eas7pvm80yc4fdhk0e3pis8mu0l 1171572 1171566 2024-10-27T13:57:58Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1171572 wikitext text/x-wiki {{Wrapper}} |{{Ynfoboks kleaster | namme = Kleaster fan Sanahin<br><small>Սանահին վանք</small> | ôfbylding = Sanahin-external-view.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Ferlossertsjerke (''Soerp Amenaprkitsj'') | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Sanahin]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|41_5_13.36_N_44_39_58.24_E_type:city_zoom:16_region:AM|41°5'N 44°39'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 10e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 41 | lat_min = 5 | lat_sec = 13.36 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 39 | lon_sec = 58.24 | lon_dir = | tekst by posysjekaart = }} |- |{{Ynfoboks wrâlderfgoed | soarte = | namme = De Kleasters fan Haphpat en Sanahin | ôfbylding = | tekst = | lân = Armeenje | plak = | kritearia = (ii)(iv) | namme ûnderdiel = | UNESCO-regio = West-Aazje | UNESCO folchnû. = [https://whc.unesco.org/en/list/777 777] | ynskriuwing = 1996 | útwreiding = 2000 | koördinaten = | gebiet = 2.65 ha | buffersône = 23.8 ha | bedrige = | webside = | mapname = | mapwidth = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | tekst by posysjekaart = }} | |} It '''Kleaster fan Sanahin''' ([[Armeensk]]: Սանահին վանք) is in 10e-iuwsk kleaster yn [[Sanahin]] yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Lori (provinsje)|Lori]]. It kleaster stiet mei it [[Haghpat (kleaster)|kleaster fan Haghpat]] sûnt 1996 op 'e list fan it wrâlderfgoed fan [[UNESCO]]. De namme betsjut letterlik: "dizze is âlder as dy". It liket der op dat dêrmei eartiids ornearre waard dat it kleaster âlder is as it tichteby lizzende kleaster fan Haghpat. De twa doarpen [[Haghpat]] en [[Sanahin]] en harren kleasters hawwe arsjitektoanysk en skiedkundich in soad oerienkomsten en wurde ek wol susterkleasters neamd. Se lizze beide op in plato en wurde troch in djippe kleau, dy't foarme is troch de rivier de [[Debed]], fan inoar skieden. De twa kleasters wurde troch jimmeroan gruttere tallen [[pylger]]s en toeristen besocht, om't se yn 'e rûte's fan in grut tal Armeenske reisburo's opnommen binne. It kompleks is eigendom fan de [[Armeensk-Apostoalyske Tsjerke]]. == Skiednis == [[Ofbyld:Monasterio de Sanahin, Armenia, 2016-09-30, DD 47-49 HDR.jpg|thumb|left|Narteks mei grêven.]] De [[Katolikon|haadtsjerke]] is wijd oan 'e Hillige Ferlosser en tusken de jierren 967 en 970 boud yn opdracht fan keniginne Chosrovanûjsj, de frou fan 'e Armeenske kening Asjot III de Barmhertige. Sanahin wie yn 'e 10e en 11e iuw it bestjoerssintrum en it plak dêr't de leden fan it Bagratiden-skaai byset waarden. Ek wie it oant de 11e iuw de biskoplike residinsje fan it bisdom. Dy funksjes soargen foar de bou fan in soad tsjerken en oare gebouwen. Yn 'e kleasters, mar benammen yn Sanahin, waarden [[minskwittenskip|humane wittenskippen]], muzyk en medisinen studearre, wittenskiplike ferhannelings skreaun en miniatueren skildere. Krekt lykas it kleaster fan Haghpat waard ek Sanahin plondere, nei't de [[Gouden Heap|Mongoalen]] earst it fort Akner, dat tusken de twa kleasters boud wie om se te beskermjen, ynnommen hiene. == Kleastertsjerken == It kleaster bestiet út trije tsjerken: de Hillige Mem Gods (''Soerp Astvatsatsin''), de Hillige Ferlosser (''Soerp Amenaprkitsj'') en de Hillige Grigoarius (''Soerp Grigor''). [[Ofbyld:Sanahin-g-plan-ares3-l.jpg|thumb|left|Plattegrûn fan it kleaster.]] De Tsjerke fan 'e Mem Gods (nû. 1 op 'e plattegrûn) is in [[Krústsjerke|krúsfoarmige]] tsjerke mei in sintrale koepel. De tsjerke waard boud yn opdracht fan keninginne Chosrovanûjsj. Fuort njonken de relatyf lytse tsjerke liet de keninginne yn 966 oan 'e súdlike kant de folle gruttere Ferlossertsjerke (3) bouwe. Oarspronklike wiene beide tsjerken mei fresko's fersierd, mar dêr is hjoed-de-dei neat mear fan oerbleaun. Oan 'e eastlike gevel is as ûnderdiel fan in timpaan in gevelstien ferwurke, mei dêrop in basreliëf fan 'e twa soannen Gûrgen en Smbat fan it keningspear. Hja drage yn harren hannen in tsjerkemodel. [[Ofbyld:Sanahin - Armenia (2933435803).jpg|thumb|left|Gevelstien fan 'e prinsen Gûrgen en Smbat mei it tsjerkemodel.]] De tredde tsjerke is de lytse Gregoariustsjerke (6), dy't oan 'e súdeastlike hoeke fan 'e portiko en de bibleteek (8) oanboud waard. De koepel fan 'e kapel waard yn 1652 by in renovaasje rekonstruearre. Súdeast fan it kleaster steane de resten fan noch in pear tsjerken. [[Ofbyld:2014 Prowincja Lorri, Sanahin, Klasztor Sanahin (24).jpg|thumb|260px|Bibleteek en Grigoariustsjerke.]] De [[narteks]]en (yn it Armeensk ''[[gavit]]'') fan 'e twa grutte tsjerken binne de grutste gebouwen fan it kleaster. De flierren fan 'e narteksen, dy't meardere funksjes hiene, binne belein mei grêven fan û.o. religieuze lieders en leden fan 'e keninklike famylje. De [[Skip (tsjerke)|trijeskippige]] narteks fan 'e Mem Gods-tsjerke (2) datearret út 1211, de narteks fan 'e Ferlossertsjerke is âlder en stamt út 1181 (4). Tusken de Tsjerke fan 'e Mem Gods en de Ferlossertsjerke slút op 'e eastlike ein fan 'e narteks fan 'e Tsjerke fan 'e Mem Gods it [[seminaarje]] of de saneamde ''Magistros Akadeemje'' oan (ein 10e, begjin 11e iuw). De rigen nissen yn 'e muorren tsjinnen foar studinten om te sitten by lêzings. De klokketoer (9) is in trije ferdjippings tellend gebou en waard boud tusken 1211 en 1235. Yn 'e westlike gevel is in grut krús fan reade tufstien ferwurke. Op 'e noardeastlike hoeke fan it kompleks stiet ien fan 'e meast ynteressante gebouwen fan Sanahin. De bibleteek (7) út 1063 fertsjintwurdiget in foar dy tiid heech nivo fan boargerlike arsjitektuer. It fjouwerkante bouwurk hat in achthoekich tintedak, dat rêst op diagonale bôgen op heale pylders yn de muorren. Op it kleasterkompleks binne fierder sa'n fyftich krússtiennen ([[Chatsjkar]]s) bewarre bleaun. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armenianheritage.org/en/monument/Sanahin Armenian Heritage, oproppen 13.07.2019] * [https://whc.unesco.org/en/list/777 Side UNESCO, oproppen 13.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sanahin}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Wrâlderfgoed yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 10e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 11e iuw]] n7oa9gtotyqn5otslkve11htnrxbuwf 0 137410 1172030 1000577 2024-10-28T09:23:12Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172030 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Tanahat<br><small>Օձունի վանք</small> | ôfbylding = Tanahat monastery (35702291160).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Vajots Dzor]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = 7 kilometer súdeast fan [[Vernasjen]] (Վերնաշեն) | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|39_46_49.73_N_45_23_56.76_E_type:city_zoom:16_region:AM|39°46'N 45°23'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 13e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 39 | lat_min = 46 | lat_sec = 49.73 | lat_dir = N | lon_deg = 45 | lon_min = 23 | lon_sec = 56.76 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Tanahat''' ([[Armeensk]]: Թանահատ) of '''Tanahativank''' (Թանահատի Վանք) is in [[midsiuwen|midsiuwsk]] [[kleaster]] yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Vajots Dzor]]. Fan it kleaster bleaune njonken ruïnes de krúskoepeltsjerke ''Soerb Stepanos'' en de lytsere oanboude tsjerke ''Soerb Nsjan'' út de 13e iuw bewarre. Guon gelearden leauwe dat Tanahat it plak west hat, dêr't yn 1282 de ferneamde Universiteit fan Gladzor stifte waard, dêr't tal fan Armeenske gelearden en keunstners harren foarming krigen. == Skiednis == De oarsprong fan Tanahat is net bekend, mar it kleaster soe neffens de 13e-iuwske Armeenske histoarikus Stephanos Orbeljan werom gean oant it jier 735. Yn 'e 13e iuw waard it kleaster hielendal op 'e nij boud. Yn 1970 waarden by opgravings súd fan 'e noch oerbleaune bouwurken ferskate resten fan gebouwen ûntdutsen. De lokaasje waard yn 1980 restaurearre. [[Ofbyld:Tanahat Monastery IMG 8138.jpg|thumb|left|Timpaan fan de Tsjerke fan it Teken.]] Mooglik wie it kleaster de lokaasje fan 'e stifting fan 'e midsiuwske Universiteit fan Gladzor. Dy ynstelling ferdwûn tsjin it lêst fan 'e [[Gouden Heap|Mongoalske]] ynfallen, mar it 700-jierrich jubileum waard yn 1984 op it plak betocht. Sân kilometer fan Tanahat is in museum, dy't oan 'e universiteit wijd is. De krekte lokaasje fan 'e universiteit bliuwt lykwols in saak fan striideraasjes. == Tsjerken == It kleaster bestiet foar it measte út de haadtsjerke Soerb Stephanos (Sint-Stefanustsjerke) en de kapel Soerb Nsjan (Tsjerke fan it Teken), beide boud fan basaltstien. De haadtsjerke waard yn 'e jierren 1273-1279 boud. It ynterieur hat útsein de omlisting fan finsters en doarren net in soad dekoraasjes, mar de bûtenkant fan 'e tsjerke kent ryk byldhouwurk. Op 'e súdlike gevel binne gevelstiennen fan in hauk dy't in do grypt en in sinnewizer mei twa dowen dy't út in tsjelk drinke te sjen. Op 'e [[Tamboer (boukunde)|tamboer]] set in liuw syn tosken yn in okse en hâldt in earn in raam yn syn klauwen (wapens fan foaroansteande Armeenske famyljes). Under de dakrâne fan 'e spits binne mear foarstellings fan bisten, lykas fûgels en in oksekop. Noardlik fan 'e Soerb Stephanos stiet de 13e-iuwske [[Skip (tsjerke)|ienskippige]] Soerb Nsjan. De westlike tagong is boppe mei in tige ekspressyf basreliëf fersierd. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armenianheritage.org/en/monument/tanahat/936, Armenian Heritage, oproppen 15.07.2019] * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Tanahati_Monastery, Armeniapedia, 15.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Tanahat}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] r6a38w42and9aa02s2bdvjwl9wk8enb 0 137498 1172031 1171458 2024-10-28T09:28:39Z RomkeHoekstra 10582 transliteraasje namme. 1172031 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Hillige Trije-ienheidstsjerke<br><small>Սուրբ Երրորդություն Եկեղեցի</small> | ôfbylding = The Holy Trinity Church, Malatia-Sebastia district, Yerevan, Armenia adjusted.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = | namme bestjoerlike ienheid 1= | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[File:Flag of Yerevan.svg|20px]] [[Jerevan]] | adres = 11 Raffi strj., Malatia-Sebastia | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_10_27.62_N_44_26_32.65_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°10'N 44°26'E}} | tsjerkegenoatskip = [[Armeensk-Apostoalyske Tsjerke]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = Baghdasar Arzûmanjan | yngenieur = | boujier = 2003-2005 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = [http://www.holytrinity.am/ Side tsjerke] | mapname = Jerevan | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 10 | lat_sec = 27.62 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 26 | lon_sec = 32.65 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Hillige Trije-ienheidstsjerke''' ([[Armeensk]]: Սուրբ Երրորդություն Եկեղեցի; ''Soerb Jerrordûtjûn'') is in [[Armeensk-Apostoalyske Tsjerke|Armeensk-apostoalysk]] [[tsjerkegebou]] yn it Malatia-Sebastia-distrikt fan 'e [[Armeenje|Armeenske]] haadstêd [[Jerevan]]. Foar de yn 2003 boude tsjerke stie de 7e-iuwske [[Zvartnots]]-katedraal model. De bou fan 'e tsjerke sette yn maart 2001 útein neffens in plan fan 'e arsjitekt Baghdasar Arzûmanjan en waard mooglik makke troch Louise Simone Manoogjan, in Amearikaanske fan Armeenske komôf. Op 9 novimber 2004 liede katolikos [[Karekin II]] de konsekraasjerite fan 'e krúsen fan 'e Trije-ienheidstsjerke. De wijing fûn troch Karakin II plak op 20 novimber 2005. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Holy Trinity Church, Yerevan]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Holy Trinity, Yerevan|Trije-ienheidstsjerke (Jerevan)}} }} {{DEFAULTSORT:Trije-ienheidstsjerke, Jerevan}} [[Kategory:Bouwurk yn Jerevan]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út 2005]] [[Kategory:Armeensk-apostoalysk tsjerkegebou]] ojn6uncddhffbvkxbvfyuxdkjv3ileh 0 137894 1172027 985065 2024-10-28T08:14:48Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172027 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Saghmosavank<br><small>Սաղմոսավանք</small> | ôfbylding = Saghmosavank 2023.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Aragatsotn]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | adres = by [[Saghmosavan]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_22_49.93_N_44_23_48.02_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°22'N 44°23'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 1215-1221 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 22 | lat_sec = 49.93 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 23 | lon_sec = 48.02 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Saghmosavank''' ([[Armeensk]]: Սաղմոսավանք, Kleaster fan 'e Psalmen) is in 13e-iuwsk [[kleaster]] by it doarp [[Saghmosavan]] yn 'e provinsje [[Aragatsotn]], [[Armeenje]]. Lykas it kleaster [[Hovhannavank]], dat fiif kilometer súdliker leit, stiet Saghmosavank boppe oan in steile kleau dy't troch de [[Kasagh (rivier)|Kasagh]]-rivier útsnien waard. De twa kleasters oerhearskje it byld fan 'e beide doarpen en tekenje harren skerp ôf tsjin de achtergrûn fan it berchtme, dat bekroand wurdt troch de berch [[Aragats]]. == Skiednis == It kleaster waard tagelyk mei de kleasters [[Hovhannavank]] en [[Kleaster Tegher|Tegher]] stifte, nei't prins Vatsje it gebiet yn 1215 oerkocht fan 'e bruorren Zakarian. Hy joech opdracht om de Siontsjerke (1215) en de Karapettsjerke (1216-1221) te bouwen. Alle twa tsjerken binne boud as krúsfoarmige koepeltsjerken mei tafoegings fan twa ferdjippings yn alle hoeken fan it gebou. De foarst en syn frou waarden yn de ''[[gavit]]'' fan it tusken 1213 en 1232 boude kleaster Tegher byset. De yn it westen fan 'e tsjerke fan Saghmosavank oanboude gavit ûntstie koart nei 1215. Under de opvolger fan Vatsje waard yn 1255 útein set mei de bou fan in bibleteek. Yn 'e 13e en 14e iuw hie it kleaster slim te lijen fan in rige fan ynfallen troch de Turksk-Mongoalske folken. Doe't tsjin it ein fan 'e 14e iuw it gebiet tafoel oan de [[Islaam|islamityske]] oerweldiger [[Timoer Lenk]] rekke it kleaster ferlitten. Yn 'e folgjende iuwen soarge de striid tusken de [[Osmaanske Ryk|Osmanen]] en de [[Safewiden]] foar grutte ferwoastgingen en hongersneed yn it hiele lân. Pas yn 'e 17e iuw stabiliseare de politike en ekonomyske sitewaasje fan Armeenje en kaam der romte om it kleaster te renovearjen. Ek de swiere [[ierdskodding]]s fan 1679 en 1827 brochten skea. Nei de skea fan 'e grutte ierdskodding fan 1988 waard it kleaster oant 2000 restaurearre. == Galery == <gallery mode="packed" heights="120px"> Saghmosavank, gavit.jpg Saghmosavank 2015-4.jpg Saghmosavank 2015-5.jpg Saghmosavank, gavit cupola.jpg </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Saghmosavank_Monastery Armeniapedia, oproppen 19.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Saghmosavank}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] 3xeocs3aujf9ap86es0uzaxozvq8l65 0 137905 1171817 970739 2024-10-27T21:03:50Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1171817 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Hovhannavank<br><small>Հովհաննավանք</small> | ôfbylding = Hovanavank and Qasakh River Canyon.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Aragatsotn]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = by [[Ohanavan]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_20_21.95_N_44_23_19.14_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°20'N 44°23'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 13e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 20 | lat_sec = 21.95 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 23 | lon_sec = 19.14 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Hovhannavank''' ([[Armeensk]]: Հովհաննավանք; "Jehanneskleaster") is in [[Midsiuwen|midsiuwsk]] [[kleaster]] op it doarpsgebiet fan [[Ohanavan]] yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Aragatsotn]], likernôch 20 kilometer noadwest fan 'e haadstêd [[Jerevan]]. It kleaster stiet op 'e râne fan in djippe kleau, foarme troch de [[Kasagh]]-rivier. De measte gebouwen stamme út de 13e iuw, lykas ek de tusken 1216 en 1221 boude katedraal. It kleaster leit likernôch fiif kilometer súd fan it troch deselde prins Vatsje I stifte kleaster [[Saghmosavank]]. == Skiednis == Fan 'e muorre dy't it kleaster ea omklamme bleaune allinne noch wat bouresten oer. Neffens de oerlevering waard it kleaster yn 'e 4e iuw troch [[Gregoarius de Ferljochter]] stifte. De ''Soerp Karapet'' ([[Jehannes de Doper]]tsjerke) is it âldste bouwurk fan it kompleks en grinzget oan 'e letter boude katedraal. It houten dak waard yn it jier 554 ferfongen troch in reiten tek. Tusken 1652 en 1734 ûndergyng de tsjerke in yngreven renovaasje. [[Ofbyld:Hovhannavank - tympanum.jpg|thumb|left|Timpaan mei de Wize en Sleauwe Fammen.]] Yn it sintrum fan it kleaster stiet de katedraal, dy't tusken 1216 en 1221 ûnder prins Vatsje I boud waard. De katedraal hat in krúsfoarmige plattegrûn en in toer mei in foar Armeenje unike paraplufoarmige koepel. It neamen wurdich is de yn stien úthoude foarstelling fan 'e [[Likenis fan de Tsien Jongfammen|Wize en Sleauwe Jongfammen]] ([[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]] 25:1-13) op it timpaan. De soan fan Vatsje I liet yn 1250 west fan 'e katedraal in [[narteks]] (''[[gavit]]'') oanbouwe. De narteks wurdt droegen troch fjouwer pylders en krige yn 1274 in sintrale koepel, dy't op tolve pylders rêst. Tusken de 12e en 17e iuw stie it kleaster bekend as in wichtich teologysk en edukatyf sintrum fan East-Armeenje. It hie in [[skriptoarium]] dêr't [[manuskript]]en skreaun en ylluminearre waarden en is ryk oan yn stien útbeitele ynskripsjes. Nettsjinsteande de grutte [[ierdskodding]] fan 1679 bleau it kleaster bewenne. In twadde ierdskodding yn 1918 soarge foar de ferneatiging fan 'e koepel en in oar diel fan 'e katedraal. De restauraasje fan it monumint folge sûnt 1982, mar it waard op 'e nij troffen by de ierdskodding fan 1988. Troch it ynsammeljen fan jild by de Armeenjers yn 'e diaspora wie it mooglik om it kompleks wer te restaurearjen en op te bouwen. == Ofbylden == <gallery mode="packed" heights="120px"> Hovhannavank (complex) (29).jpg Karapet detail.jpg| Karapet portal.jpg| Dome of Hovhannavank Monastery.jpg| Hovhannavank - katoghike.jpg| Hovhannavank gavit.jpg </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armenica.org/cgi-bin/armenica.cgi?490876818615110=2=ba=4====baz0009=== Armenica.org, oproppen 21.07.2019] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Hovhannavank}} }} {{DEFAULTSORT:Hovhannavank}} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 5e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] 1gp3q2ltcrscihyaym0i318ws8jecs0 0 137932 1172024 971998 2024-10-28T06:52:15Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172024 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Makenjats Vank<br><small>Մաքենյաց վանք</small> | ôfbylding = Մաքենյաց վանք Ս-Մ 119.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[Ofbyld:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Gegharkûnik]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = Makenis | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_7_30.22_N_45_36_47.73_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°7'N 45°36'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 9e-13e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 7 | lat_sec = 30.22 | lat_dir = N | lon_deg = 45 | lon_min = 36 | lon_sec = 47.73 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Makenjats Vank''' ([[Armeensk]]: Մաքենյաց վանք) is in 9e- oant 13e-iuwsk [[kleaster]] op sa'n 5 kilometer súdlik fan 'e [[Mar fan Sevan]] yn [[Makenis]] yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Gegharkûnik]]. == Skiednis == It kleaster waard mei de bou fan 'e ''Soerp Astvatsatsin'' (Tsjerke fan 'e Mem Gods) yn 851 stifte troch prins Grigor Supan II, de soan fan prinses Mariam, dy't ek stifter wie fan [[Kotavank]] yn [[Nerkin Getasjen]], Armeenje. It kleaster wie foar de midsiuwske provinsje Gegharkûnik as in wichtich kultureel en kennissintrum. Hjoed-de-dei wurdt it kleaster net mear bewenne. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Makenyats Vank Khachkars.JPG|thumb|left|Grêfstiennen.]] De krúsfoarmige haadtsjerke is oan 'e Mem fan God wijd en hat in koanyske koepel op in rûne [[Tamboer (boukunde)|tamboer]]. Fjouwer ramen yn 'e tamboer ferljochtsje it ynterieur fan 'e tsjerke. Boppe it haadportaal is oan 'e binnenkant in reliëf te sjen fan in grut hynder. Noch in reliëf fan in hynder is te sjen oan 'e basis fan de súdwestlike pylder. Boppe de súdwestlike earm fan 'e krúskoepeltsjerke stiet in lyts klokketuorke. Under it dak fan dy earm stiet ek it doopfont. De ''[[gavit]]'' fan 'e tsjerke is foar it measte net mear oanwêzich. Fan it kompleks bleau fierder allinne in kapel yn it súdwestlike diel bewarre. Tsjin de muorren fan 'e tsjerke en de muorren om it kleaster hinne steane noch in mannichte krússtiennen. Om 'e tsjerke hinne leit in [[tsjerkhôf]] mei benammen oan 'e westlike kant grêven, dy't sawol út de midsiuwen as resintere tiden stamme. Yn 'e súdwestlike hoeke fan it kompleks bleau in midsiuwske latrine bewarre. {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Makenyats monastery|Makenjats}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 9e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] 5159691l5gvhoqbf319rk87t19gmurk 0 137935 1171772 970886 2024-10-27T20:46:51Z RomkeHoekstra 10582 1171772 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Hnevank<br><small>Հնեվանք</small> | ôfbylding = Hnevank 017.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = by Koertan | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_57_10.63_N_44_35_3.3_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°57'N 44°352'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = 7e iuw | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 12e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 57 | lat_sec = 10.63 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 35 | lon_sec = 3.3 | lon_dir = | tekst by posysjekaart = }} '''Hnevank''' ([[Armeensk]]: Հնեվանք Hnevank, "Ald Kleaster"") is oarspronklik in kleaster fan 'e [[Armeensk-Apostoalyske Tsjerke]] yn 'e noardlike [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Lori (provinsje)|Lori]]. De skiednis fan it kleaster giet werom op 'e 7e iuw, mar it is tsjintwurdich foar in grut diel in ruïne. == Skiednis == Yn 1244 liet prins Smbat út it skaai fan 'e Orbeljans it kleaster op grutte skaal ferbouwe. In [[Georgysk]] ynskrift yn 'e [[Tamboer (boukunde)|tamboer]] fan 'e haadtsjerke betinkt dat feit. Tusken 1186 en 1208 fûn de bou fan in ''[[gavit]]'' plak. De Orbeljans wiene besibbe oan 'e Liparitiden. Hja hearden ta de meast ynfloedrike feodale hearskers fan [[Georgje]], oant se yn 'e 12e iuw ferballe waarden en harren yn Armeenje nei wenjen setten. Smbat sels wie de foarfaar fan 'e Armeenske foarsten fan 'e dynastsy fan [[Sjûnik]]. It Armeenske regear liet it kleaster in jiermannich lyn wer opknappe en by dy restauraasje waard ek de slim skeinde tsjerke wer rekonstruearre. == Lokaasje == [[Ofbyld:Hnevank-raffi kojian-DCP 4488.JPG|thumb|left|Haadtsjerke foar de werbou.]] It kleaster leit op in heuvel yn 'e omkriten fan it doarp Koertan yn in kleau fan 'e rivier Gargar, dy't in eintsje fierderop yn 'e [[Dzoraget (rivier)|Dzoraget]] útmûnet. De haadstêd [[Jerevan]] leit 164 kilometer fierder. Njonken de haadtsjerke bestiet it kompleks ferspraat oer it kleasterhiem noch út twa oare tsjerken, in gavit en ferskillende wen- en bedriuwsferbliuwen. De gebouwen binne ryklik fersierd mei reliëfs. Súdwestlik fan 'e tsjerke stiet in frijsteande klokketoer. De haadtsjerke waard oarspronklik yn 'e 7e iuw as krúskoepeltsjerke boud. Fan bûten is de tsjerke rjochthoekich, wylst it oerflak binnen krúsfoarmich is. {{Boarnen|boarnefernijing= * Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Hnevank]] * [https://visitarmenia.tours/hnevank-monastery/ Beskriuwing kleaster op Visit Armenia] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Hnevank}} }} {{DEFAULTSORT:Hnevank}} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn de 7e iuw]] m95bl60eqpftucuwtj13nlscd767wht 0 137937 1171742 970910 2024-10-27T20:17:01Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1171742 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Hajravank<br><small>Հայրավանք</small> | ôfbylding = Lake Sevan9.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[Ofbyld:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Gecharkûnik]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = Noardeastlik fan [[Hajravank]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_25_57.82_N_45_6_28.33_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°25'N 45°6'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 9e oant 12e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 25 | lat_sec = 57.82 | lat_dir = N | lon_deg = 45 | lon_min = 6 | lon_sec = 28.33 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Hajravank'''' ([[Armeensk]]: Հայրավանք) is in kleaster út de 9e oant 12e iuw noardeastlik fan it doarp [[Hajravank]] oan 'e súdwestlike kust fan 'e [[Mar fan Sevan]] yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje Gecharkûnik. It kompleks bestiet út in tsjerke, in kapel en in ''[[gavit]]''. Om it kompleks leit in lyts tsjerkhôf mei tal fan [[chatsjkar's]] en grêven. Noardwest fan it kleaster binne de resten fan fortifikaasjes en de fûneminten fan in delsetting, dy't fan 'e [[brûnstiid]] oant de [[midsiuwen]] datearje. [[Archeology]]sk ûndersyk brochten tal fan saken oan it ljocht út sawol de brûnstiid as de [[izertiid]]. De gebouwen binne oerdutsen mei [[koarstmoas]], dat it kompleks in read-oranje kleur jout. == Beskriuwing == [[Ofbyld:16102022 Khachkars in Hayravank 11.jpg|thumb|left|Chatsjkar's.]] De 9e-iuwske tsjerke hat in plattegrûn fan in [[fjouwerpas]] mei fjouwer healrûne [[apsis]]sen dy't inoar kruse om sa [[Tromp (arsjitektuer)|trompen]] te realisearjen foar de achthoekige [[Tamboer (boukunde)|tamboer]] en de koanyske koepel. Yn 'e 10e iuw waard in lytse kapel tafoege, dy't fanút de súdeastlike hoeke fan 'e tsjerke tagonklik is. De bou fan 'e gavit fûn plak yn 'e 12 iuw en dêrmei waard it kleaster foltôge. Ut de ''[[gavit]]'' wei liedt in portaal nei de tsjerke; der wurdt oannommen dat dat portaal earne yn 'e 12e-13e iuw tafoege is. Oan 'e súdlike kant fan 'e tsjerke is noch in twadde yngong. [[File:Hayravank (35702285470).jpg|thumb|left|Tsjerke, gavit en kapel.]] De struktuer fan 'e bûtenmuorren fan 'e tsjerke ferskilt fan 'e rest fan it kompleks om't dêr ûnregelmjittige brokken stien yn 'e gevels ferwurke binne. De tamboer en koepel binne by in restauraasje fan 1977 oant 1989, nei't de oarspronklike koepel earder ynstoart wie, wer opboud. Om de tsjerke hinne steane in tal chatsjkar's, keunstsinnich bewurke grêf- en betinkingsstiennen. Fan 'e oare gebouwen, lykas de wenferbliuwen, de bibleteek, de skoalle ensafuorthinne, bleau neat bewarre. {{Boarnen|boarnefernijing= * Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Hayravank Monastery]] * [http://www.traveltoarmenia.am/gd/sacred-sights/hayravank/83/ Beskriuwing kleaster op Travel to Armenia] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Hayravank monastery}} }} {{DEFAULTSORT:Hajravank kleaster}} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 9e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]] 8zqo60xxqb3x0z2mg155tt3saeau38b 0 137962 1172022 971033 2024-10-28T06:33:04Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172022 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Ketsjaris Vank<br><small>Կեչառիս Վանք</small> | ôfbylding = -Կեչառիսի վանք.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[Ofbyld:Flag of Armenia.svg|border|20px]] [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Kotajk]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Tsaghkadzor]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_32_2.16_N_44_42_58.53_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°32'N 44°42'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = 11e iuw | oprjochter = Grigor Magistros | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 11e oant 13e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 32 | lat_sec = 2.16 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 42 | lon_sec = 58.53 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Ketsjaris Vank''' ([[Armeensk]]: Կեչառիս Վանք) is in oan it begjin fan 'e 11e iuw troch Grigor Magistros stifte [[Midsiuwen|midsiuwsk]] kleaster yn [[Armeenje]]. It stiet op 60 kilometer fan [[Jerevan]] yn 'e wintersportstêd [[Tsaghkadzor]]. It folslein restaurearre kleaster is fanôf de skypystes goed te sjen. De gebouwen datearje út de 11e oant de 13e iuw. De koepels fan 'e twa grutte tsjerken rekken slim skeind by de [[ierdskodding]] fan 1927. Yn 'e [[Sovjet-Uny|Sovjet]]-tiid waard fierder ferfal tefoarren kommen, mar de werbou sette útein yn 'e jierren 1980. Lannelike swierrichheden makken lykwols ynearsten wer in ein oan it herstel. Yn 1988 waard it lân slim troffen troch in nije ierdskodding, yn 1991 foel de Sovjet-Uny út inoar en briek de kriich yn [[Nagorno-Karabach]] út en dêrnjonken waard Armeenje hurd troffen troch de blokkade fan [[Turkije]] en [[Azerbeidzjan]]. Yn 1998 makke in donaasje fan Vladimir Harûtjûnjan, in Armeenjer út [[Wenen]], it mooglik dat de restauraasje wer oppakt wurde koe, dy't mei de jefte syn âlden betinke woe. == Kompleks == [[Ofbyld:Kecharis monastery plan.jpg|thumb|left|Plattegrûn kleaster.]] It kompleks bestiet út trije tsjerken, twa kapellen en in ''[[gavit]]'' en west dêrvan, in hûndert meter fierder oan 'e wei nei it bosk, in oare tsjerke, de ''Soerp Harûtsjûn'' (Tsjerke fan it Teken, 1220). Om de monuminten hinne steane noch in soad grêfmonuminten. De âldste tsjerke is de ''Soerp Grigor'' út 1033. * 1: Tsjerke fan Gregoarius de Ferljochter (''Soerp Grigor'',1033). * 2: Tsjerke fan it Teken (''Soerp Nsjan''; op basis fan details datearre yn 'e 11e iuw, mooglik fuort nei de bou fan de Gregoariustsjerke). * 3: Katedraal (foltôge yn 1214). * 4: Gavit. (''Net op de kaart stiet de Tsjerke fan de Hillige Opstanning (Soerp Harûtsjûn; 1220), in grêfkapel dy't west fan it kleasterkompleks stiet'') == Keppeling om utens == * [http://kotaykitem.am/ Side bisdom Kotajk] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.armeniapedia.org/wiki/Kecharis_Monastery Armeniapedia, oproppen 27.07.2019] * [https://armeniadiscovery.com/en/place/kecharis-monastery Beskriuwing kleaster op Discover Armenia] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Kecharis|Ketsjaris Vank}} }} {{DEFAULTSORT:Ketsjaris, kleaster}} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 11e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] 7bxsi2v6yhwmkd6thlsvfamo8dtxcq9 0 138080 1172025 971450 2024-10-28T07:06:56Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1172025 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks kleaster | namme = Kleaster Marmasjen<br><small>Մարմաշենի վանք</small> | ôfbylding = Eglise de Marmashen3.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = [[File:Flag of Artsakh.svg|border|20px]] [[Republyk Artsach]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Sjirak]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = by Marsmasjen | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_50_33.68_N_43_45_20.81_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°50'N 43°45'E}} | denominaasje = | tsjerkeprovinsje = | bisdom = | aartsbisdom = | oarde = | kongregaasje = | oprjochting = | oprjochter = | opheffing = | weriepening = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 10e iuw | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | oare gegevens = | webside = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 50 | lat_sec = 33.68 | lat_dir = N | lon_deg = 43 | lon_min = 45 | lon_sec = 20.81 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} It '''Kleaster Marmasjen''' ([[Armeensk]]: Մարմաշենի վանք) is in 10e-iuwsk kleasterkompleks by it doarp [[Marmasjen]] yn 'e provinsje [[Sjirak]] yn [[Armeenje]]. De gebouwen fan it kleaster hawwe wat styl oanbelanget in soad oerienkomsten mei it eartiidske [[Chtskonk' (kleaster)|Chtskonk']]-kleaster. == Skiednis == De oarspronklik oan [[Stefanus (martelder)|Stefanus]] (''Soerp Stepanos'') wijde katedraal waard tusken 988 en 1029 yn opdracht fan prins Vahram Pahlavûni boud. Nei de ynfaazje fan 'e [[Seltsjoeken]] waard de heal ferneatige tsjerke troch de pakesizzers fan Vahram Pahlavûni om 1225 hinne wer opboud. [[Ofbyld:2014 Prowincja Szirak, Klasztor Marmaszen (10).jpg|thumb|left|Stefanuskatedraal.]] Yn 'e [[midsiuwen]] wie Marmasjen in wichtige lokaasje foar de regio mei sels betsjutting foar it hiele keninkryk. Wat ôfmjittings oanbelanget hearde it by de gruttere kleasters fan it ryk. Tusken 1220 en 1403 waard it kleaster 15 kear oerfallen troch de [[Goude Heap|Mongoalen]]. Fierder hie it te lijen fan [[Koerden|Koerdyske]] kriichshearen, [[Seltsjoeken]] en dêrnei [[Osmaanske Ryk|Osmanen]], mar ek fan 'e ierdskoddings yn 'e jierren 1139, 1275, 1668 en 1926. Op 'e ferwoastigings folgen gjin grutte restauraasjes of renovaasjes. Pas oan 'e ein fan 'e 19e iuw wie der in earste besykjen om de gebouwen foar de takomst te bewarjen. De ynname fan Aleksandropol (it tsjintwurdige [[Gjûmri]]) troch de Turken late ta nije plonderingen fan it kleaster. Yn 'e [[Sovjet-Uny|Sovjet]]-tiid nei 1945 waarden der in pear restauraasjes útfierd. De skea fan 'e grutte ierdskodding yn 1988 foel ta en waard troch in Italjaansk restauraasjeteam ferholpen. == Tsjerken == It tsjintwurdige kompleks bestiet út de Stefanuskatedraal (''Soerp Stepanos''), dêr't eartiids oan 'e westlike kant in 13e iuwske ''[[gavit]]'' oan grinzge, en de súdlik dêrfan lizzende, folle lytsere Petrustsjerke (''Soerp Petros''). De yn it noarden oan 'e haadtsjerke grinzgjende Tsjerke fan 'e Mem Gods (''Soerp Astvatsatsin'') is foar in part ruïneus. In fjirde tsjerke stie westlik en hie in rûn grûnplan. Fan dy tsjerke bleau allinne it fûnemint bewarre. Likernôch 150 meter noardlik fan dy tsjerken stiet noch in muorrediel fan in fyfte tsjerke. Yn 'e jierren 1950 waarden dielen fan 'e ferdigeningsmuorren bleatlein, dy't ea it kompleks omklammen. == Etymology == De namme Marmasjen soe ôfstamme fan ''Marmarasjen'' ("fan moarmer makke"), alhoewol't foar de bou gjin moarmer mar allinne rozekleurige [[dowestien]] tapast waard. == Galery == <gallery mode="packed" heights="125px"> Armenien, das Kirchenensemble des Klosters Marmaschen.jpg|Stefanustsjerke Marmashen smaller church.jpg|Petrustsjerke. MA18.jpg|Ruïne Mem Godstsjerke. Marmashen - circular church.jpg|Rûne basis fan tsjerke. Marmashen-chapel1.jpg|Tsjerkhôf. 2014 Prowincja Szirak, Klasztor Marmaszen (14).jpg|Krússtien. </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Marmaschen]] * [http://www.virtualani.org/marmashen/index.htm Virtual Ani] * [http://www.armeniapedia.org/index.php?title=Marmashen_Monastery Armeniapedia] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Marmashen|Marmasjen}} }} [[Kategory:Kleaster yn Armeenje]] [[Kategory:Bouwurk út de 10e iuw]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn de 10e iuw]] oghcazmyfl7ig4kqhk9jpmd8f5en393 0 145276 1171738 1023883 2024-10-27T18:28:02Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171738 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks hillige | ôfbylding = Boppard, Sint-Severustsjerke, byld patroanhillige.jpg | ôfbyldingstekst = ''Byld fan Sevearus yn de Sevearusbasilyk fan [[Boppard]]'' | ôfbyldingsbreedte = | namme = | bertenamme = | nasjonaliteit = | bertedatum = 4e iuw | berteplak = [[Ravenna (stêd)|Ravenna]] | stjerdatum = 344/346 | stjerplak = Ravenna | etnisiteit = | regionale identiteit = | berop = | kleasteroarder = | funksjes = | titels = | prizen = | funksje1 = | amtsperioade1 = | foargonger1 = | opfolger1 = | funksje2 = | amtsperioade2 = | foargonger2 = | opfolger2 = | funksje3 = | amtsperioade3 = | foargonger3 = | opfolger3 = | funksje4 = | amtsperioade4 = | foargonger4 = | opfolger4 = | sillich ferklearre = | hillich ferklearre = | fereare troch = [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] | hjeldei = [[1 febrewaris]] | hillichdom = | attributen = do | patroan fan = wevers en spinners, plysjes en makkers fan doek, hoazen, moffen- en huoddenmakkers | tradysje = | wichtichste wurken = | webside = }} De hillige '''Sevearus''' ([[Ravenna (stêd)|Ravenna]], ? - dêre, [[1 febrewaris]] [[344]]/[[346]]) wie fan ± 342 oant ± 344/346 biskop fan Ravenna. == Libben == Neffens de oerlevering moast yn it jier 342 op [[pinkster]]snein yn Ravenna in nije biskop keazen wurde. Yn de ierkristlike tsjerke wie it wenst dat de biskop troch de hiele gemeente keazen waard. Doe't der keazen wurde koe op de eins net kandidearre wolwever Sevearus fleach in do nei binnen, dy't efkes boppe Sevearus sweve en dêrnei oant trije kear op it skouder fan Sevearus sitten gyng. Foar de gemeente wie dat in godlik teken dat Sevearus de nije biskop wurde moast. Histoarysk is oer syn libben mei wissens te sizzen dat Sevearus dielnommen hat oan it Konsylje fan Serdica (it tsjintwurdige [[Sofia]]) yn 342/343. Ek is wis dat Sevearus de 11e opfolger fan [[Apollinaris fan Ravenna|Apollinaris]], de earste biskop fan Ravenna, wie. Sevearus waard yn 344 yn Classe begroeven, it tsjintwurdich net mear besteande havengebiet fan Ravenna. Syn bonken waarden yn 836 troch de aartsbiskop Otgar fan Mainz mei nei [[Mainz]] nommen en lang om let nei [[Erfurt]] yn [[Thüringen]] brocht, dêr't se yn in monumintale [[sarkofaach]] yn de Severikirche op de Domberg te rêste lein waarden. == Ferearing == Sevearus wurdt al sûnt de 5e iuw fereare. Hy wurdt ôfbylde yn ien fan de [[apsis (arsjitektuer)|apsismozaiken]] fan de 6e-iuwske ''Basilica di Sant'Apollinare in Classe'' yn Ravenna. Al gau nei syn dea waard Sevearus hillich ferklearre en mei de pinkster fan it jier 582 wijde Jehannes Romanus de nije Sevearusbasilyk fan Ravenna. Sevearus wurdt op 1 febrewaris, de dei fan syn ferstjerren, betocht. Hy is beskermhillige fan wevers en spinners, plysjes en makkers fan doek, hoazen, moffen en huodden. == Ikonografy == Sevearus wurdt faak as biskop mei in do útbylde. Ek hâldt de hillige somtiden weversreau yn 'e hannen {{boarnen|boarnefernijing= * [https://www.heiligenlexikon.de/BiographienS/Severus_von_Ravenna.htm Heiligenlexikon, 07.08.2020] ---- {{Commonscat|Saint Severus of Ravenna|Sevearus fan Ravenna}} }} [[Kategory:Persoan berne yn de 4e iuw]] [[Kategory:Persoan stoarn yn de 4e iuw]] [[Kategory:Ravenna]] [[Kategory:Romeinsk biskop]] [[Kategory:Romeinsk hillige]] [[Kategory:Roomsk-katolyk hillige]] 32b6h5ikjsn6599w6rrkgq73fcr02ky 0 147320 1172127 1028817 2024-10-28T11:48:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172127 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Fulica atra.jpg|thumb|markol]] De '''markols''' of '''merkels''' (''Fulica'') binne in fûgelskaai yn 'e famylje fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''). It skaai omfettet 10 libbene soarten en 1 útstoarne soarte. * Skaai: [[markols]] (''Fulica'') ** (''Fulica rufifrons''), Súd-Amerika ** (''Fulica cornuta''), Súd-Amerika ** (''Fulica gigantea''), Súd-Amerika ** (''Fulica armillata''), Súd-Amerika ** [[markol]] of [[merkel]] (''Fulica atra''), Jeropa, Afrika, Aazje, Austraalje ** [[knobbelmarkol]] (''Fulica cristata''), Súd-Jeropa, Afrika ** [[Maskarenenmarkol]] (''Fulica newtoni''), útstoarn ** [[Hawaïmarkol]] (''Fulica alai''), Hawaï ** [[Amerikaanske markol]] (''Fulica americana''), Noard- en Súd-Amerika ** (''Fulica ardesiaca''), Súd-Amerika ** [[wytwjukmarkol]] (''Fulica leucoptera''), Súd-Amerika [[Kategory:Markol| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] hc6a6iffrs7harebbovkkli71hj9ets 0 147344 1171823 1139611 2024-10-27T21:10:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171823 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Podiceps cristatus.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[hjerringslynder]] (''Podiceps cristatus'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''dûkereftigen''' (''Podicipediformes'') | takson11 = | namme11 = | beskriuwer, jier = Fürbringer, 1888 }} De '''dûkereftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Podicipediformes'') foarmje in [[skift]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''). Ta dit skift hearre mar ien [[famylje (taksonomy)]] fûgels, de [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae''), dy 6 skaaien en 21 libbene soarten omfettet. ==Skiftopbou== * ''skift'': '''dûkereftigen''' (''Podicipediformes'') ** ''famylje'': [[dûkerfûgels]] (''Podicipedidae'') {{DEFAULTSORT:Dukereftigen}} [[Kategory:Dûkereftige| ]] [[Kategory:Fûgelskift]] 7azcb88cbqygh2tgw4vi59ewz3fgdb4 0 147346 1171831 1029077 2024-10-27T21:15:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ red 1171831 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Ciconia ciconia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[earrebarre]] (''Ciconia ciconia'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''eiberteftigen''' (''Ciconiiformes'') | takson11 = | namme11 = | beskriuwer, jier = Bonaparte, 1854 }} De '''eiberteftigen''' of '''[[earrebarre-eftigen]]''' (''Ciconiiformes'') binne in skift yn de klasse fan de fûgels (Aves). Der is mar ien famylje yn dit skift: de [[earrebarren]] of eiberts. Foarhinne waarden ek oare famyljes, lykas de ielguozzen (''Phalacrocoracidae'') ta de earrebarre-eftigen rekkene, mar dy binne no part fan de ginteftigen (''Sulidae''). == Klassifikaasje == * ''Klasse'' [[fûgels]] (''Aves'') ** ''Skift'' '''eiberteftigen''' (''Ciconiiformes'') *** ''Famylje'' [[eibertfûgels]]], eiberts of earrebarren (''Ciconiidae'') [[Kategory:Fûgelskift]] [[Kategory:Eiberteftige| ]] 1zwx00y2vofkjbxnoobgmo8a5d2h9n6 1171832 1171831 2024-10-27T21:15:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ red 1171832 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Ciconia ciconia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[earrebarre]] (''Ciconia ciconia'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''eiberteftigen''' (''Ciconiiformes'') | takson11 = | namme11 = | beskriuwer, jier = Bonaparte, 1854 }} De '''eiberteftigen''' of '''[[earrebarre-eftigen]]''' (''Ciconiiformes'') binne in skift yn de klasse fan de fûgels (Aves). Der is mar ien famylje yn dit skift: de [[earrebarren]] of eiberts. Foarhinne waarden ek oare famyljes, lykas de ielguozzen (''Phalacrocoracidae'') ta de earrebarre-eftigen rekkene, mar dy binne no part fan de ginteftigen (''Sulidae''). == Klassifikaasje == * ''Klasse'' [[fûgels]] (''Aves'') ** ''Skift'' '''eiberteftigen''' (''Ciconiiformes'') *** ''Famylje'' [[eibertfûgels]], eiberts of earrebarren (''Ciconiidae'') [[Kategory:Fûgelskift]] [[Kategory:Eiberteftige| ]] jcdy7ssq4edp2n1c01r084gre20zouf 0 147348 1171833 1030112 2024-10-27T21:15:54Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Earrebarren]] omneamd ta [[Eibertfûgels]] fan de trochferwizing: red 1030112 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Mycteria ibis.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[nimmersêd]] (''Mycteria ibis'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''earrebarren''' (''Ciconiidae'') | beskriuwer, jier = Gray, 1840 }} De '''earrebarren''' of '''eiberts''' (Latynske namme: ''Ciconiidae'') foarmje de ienichste famylje fan it skift fan 'e earrebarre-eftigen (''Ciconiiformes''). Ta dizze famylje hearre 19 soarten, dy oer 6 skaaien ferdield binne. ==Klassifikaasje== * ''Skift'': eiberteftigen (''Ciconiiformes'') ** ''Famylje'': earrebarren of eiberts (''Ciconiidae'') *** ''Skaai'': (''Mycteria''), 4 soarten: **** ''Soarte'': [[kealkopearrebarre]] (''Mycteria americana'') **** ''Soarte'': [[Maleiske nimmersêd]] (''Mycteria cinerea'') **** ''Soarte'': [[Afrikaanske nimmersêd]] (''Mycteria ibis'') **** ''Soarte'': [[Yndyske nimmersêd]] (''Mycteria leucocephala'') *** ''Skaai'': (''Anastomus''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[Afrikaanske gapper]] (''Anastomus oscitans'') **** ''Soarte'': [[Aziatyske gapper]] (''Anastomus lamelligerus'') *** ''Skaai'': (''Ciconia''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[swarte earrebarre]] (''Ciconia nigra'') **** ''Soarte'': [[Abdimearrebarre]] (''Ciconia abdimii'') **** ''Soarte'': [[biskopsearrebarre]] (''Ciconia episcopus'') **** ''Soarte'': [[Sûnda-earrebarre]] (''Ciconia stormi'') **** ''Soarte'': [[Maguari-earrebarre]] (''Ciconia maguari'') **** ''Soarte'': [[earrebarre]] (''Ciconia ciconia'') **** ''Soarte'': [[swartsnaffelearrebarre]] (''Ciconia boyciana'') *** ''Skaai'': (''Ephippiorhynchus''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[swarthalsearrebarre]] (''Ephippiorhynchus asiaticus'') **** ''Soarte'': [[sealbekearrebarre]] (''Ephippiorhynchus senegalensis'') *** ''Skaai'': (''Jabiru''), 1 soarte: **** ''Soarte'': [[Jabiru]] of [[reuze-earebarre]] (''Jabiru mycteria'') *** ''Skaai'': (''Leptoptilos''), 3 soarten: **** ''Soarte'': [[lytse maraboe]] (''Leptoptilos javanicus'') **** ''Soarte'': [[Yndyske maraboe]] (''Leptoptilos dubius'') **** ''Soarte'': [[Afrikaanske maraboe]] (''Leptoptilos crumenifer'') [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Eiberteftige]] cyn9d48cyrymcs03stafw2vj2d54tf6 1171835 1171833 2024-10-27T21:16:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171835 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Mycteria ibis.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[nimmersêd]] (''Mycteria ibis'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''eibertfûgels''' (''Ciconiidae'') | beskriuwer, jier = Gray, 1840 }} De '''eibertfûgels''', ek: '''eiberts''' of '''earrebarren''' (Latynske namme: ''Ciconiidae''), foarmje de ienichste famylje fan it skift fan 'e earrebarre-eftigen (''Ciconiiformes''). Ta dizze famylje hearre 19 soarten, dy oer 6 skaaien ferdield binne. ==Klassifikaasje== * ''Skift'': eiberteftigen (''Ciconiiformes'') ** ''Famylje'': earrebarren of eiberts (''Ciconiidae'') *** ''Skaai'': (''Mycteria''), 4 soarten: **** ''Soarte'': [[kealkopearrebarre]] (''Mycteria americana'') **** ''Soarte'': [[Maleiske nimmersêd]] (''Mycteria cinerea'') **** ''Soarte'': [[Afrikaanske nimmersêd]] (''Mycteria ibis'') **** ''Soarte'': [[Yndyske nimmersêd]] (''Mycteria leucocephala'') *** ''Skaai'': (''Anastomus''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[Afrikaanske gapper]] (''Anastomus oscitans'') **** ''Soarte'': [[Aziatyske gapper]] (''Anastomus lamelligerus'') *** ''Skaai'': (''Ciconia''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[swarte earrebarre]] (''Ciconia nigra'') **** ''Soarte'': [[Abdimearrebarre]] (''Ciconia abdimii'') **** ''Soarte'': [[biskopsearrebarre]] (''Ciconia episcopus'') **** ''Soarte'': [[Sûnda-earrebarre]] (''Ciconia stormi'') **** ''Soarte'': [[Maguari-earrebarre]] (''Ciconia maguari'') **** ''Soarte'': [[earrebarre]] (''Ciconia ciconia'') **** ''Soarte'': [[swartsnaffelearrebarre]] (''Ciconia boyciana'') *** ''Skaai'': (''Ephippiorhynchus''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[swarthalsearrebarre]] (''Ephippiorhynchus asiaticus'') **** ''Soarte'': [[sealbekearrebarre]] (''Ephippiorhynchus senegalensis'') *** ''Skaai'': (''Jabiru''), 1 soarte: **** ''Soarte'': [[Jabiru]] of [[reuze-earebarre]] (''Jabiru mycteria'') *** ''Skaai'': (''Leptoptilos''), 3 soarten: **** ''Soarte'': [[lytse maraboe]] (''Leptoptilos javanicus'') **** ''Soarte'': [[Yndyske maraboe]] (''Leptoptilos dubius'') **** ''Soarte'': [[Afrikaanske maraboe]] (''Leptoptilos crumenifer'') [[Kategory:Eibertfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Eiberteftige]] jwafe3efek5qwy7l5g6gcgfy9tlbg4m 1172059 1171835 2024-10-28T11:09:42Z Ruurd Jorritsma 38557 /* Klassifikaasje */ 1172059 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Mycteria ibis.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[nimmersêd]] (''Mycteria ibis'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''eibertfûgels''' (''Ciconiidae'') | beskriuwer, jier = Gray, 1840 }} De '''eibertfûgels''', ek: '''eiberts''' of '''earrebarren''' (Latynske namme: ''Ciconiidae''), foarmje de ienichste famylje fan it skift fan 'e earrebarre-eftigen (''Ciconiiformes''). Ta dizze famylje hearre 19 soarten, dy oer 6 skaaien ferdield binne. ==Klassifikaasje== * ''Skift'': eiberteftigen (''Ciconiiformes'') ** ''Famylje'': earrebarren of eiberts (''Ciconiidae'') *** ''Skaai'': (''Anastomus''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[Afrikaanske gapper]] (''Anastomus oscitans'') **** ''Soarte'': [[Aziatyske gapper]] (''Anastomus lamelligerus'') *** ''Skaai'': (''Leptoptilos''), 3 soarten: **** ''Soarte'': [[Afrikaanske maraboe]] (''Leptoptilos crumenifer'') **** ''Soarte'': [[lytse maraboe]] (''Leptoptilos javanicus'') **** ''Soarte'': [[Yndyske maraboe]] (''Leptoptilos dubius'') *** ''Skaai'': (''Mycteria''), 4 soarten: **** ''Soarte'': [[kealkopearrebarre]] (''Mycteria americana'') **** ''Soarte'': [[Afrikaanske nimmersêd]] (''Mycteria ibis'') **** ''Soarte'': [[Yndyske nimmersêd]] (''Mycteria leucocephala'') **** ''Soarte'': [[Maleiske nimmersêd]] (''Mycteria cinerea'') *** ''Skaai'': (''Jabiru''), 1 soarte: **** ''Soarte'': [[jabiru]] of [[reuze-earebarre]] (''Jabiru mycteria'') *** ''Skaai'': (''Ephippiorhynchus''), 2 soarten: **** ''Soarte'': [[swarthalsearrebarre]] (''Ephippiorhynchus asiaticus'') **** ''Soarte'': [[sealbekearrebarre]] (''Ephippiorhynchus senegalensis'') *** ''Skaai'': (''Ciconia''), 8 soarten: **** ''Soarte'': [[Abdimearrebarre]] (''Ciconia abdimii'') **** ''Soarte'': [[wolhalsearrebarre]] (''Ciconia microscelis'') **** ''Soarte'': [[biskopsearrebarre]] (''Ciconia episcopus'') **** ''Soarte'': [[Sûnda-earrebarre]] (''Ciconia stormi'') **** ''Soarte'': [[swarte earrebarre]] (''Ciconia nigra'') **** ''Soarte'': [[Maguari-earrebarre]] (''Ciconia maguari'') **** ''Soarte'': [[earrebarre]] (''Ciconia ciconia'') **** ''Soarte'': [[swartsnaffelearrebarre]] (''Ciconia boyciana'') [[Kategory:Eibertfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Eiberteftige]] 2v4dfbnlezb4bqdss7th4yykupghu2d 0 147369 1171843 1029073 2024-10-27T21:24:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Skiftopbou */ red 1171843 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Nazca_Booby_(Sula_granti)_in_flight_-Ecuador.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Nazcagint]] (''Sula granti'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''ginteftigen''' (''Suliformes'') | takson11 = | namme11 = | beskriuwer, jier = Sharpe, 1891 }} De '''ginteftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Suliformes'') foarmje in [[skift]] fan de [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan de [[fûgels]] (''Aves''), en it [[boppeskift]] fan de [[nije fûgels]] (''Neoaves''). Ta dit skift hearre 60 ûnderskate [[soarte]]n fûgels. De ginteftigen komme yn grutte dielen fan de wrâld foar, altyd op of deunby it wetter fan seeën en oseanen ([[ginten]] en [[fregatfûgels]]) of seeën, marren en rivieren ([[ielguozzen]] en [[slangehalsfûgels]]). Foar it meastepart libje de fûgels fan dit skift fan fisk. ==Taksonomy== De gearhing tusken de ginteftigen en de oanbuorjende skiften fan de [[pilekaaneftigen]] (''Pelicaniformes'') en [[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes'') is kompleks en haw forskate resinte taksonomyske oanpassingen meibrocht. Tsjintwurdich wurde de ginteftigen opdield yn fjouwer famyljes. De grutste famylje is dy't fan de [[ielguozzen]] en dit skift fan de ginteftigen wurdt dêrum ek wol als ielgoeseftigen (''Phalacrocoraciformes'') oantsjut. ==Skiftopbou== * skift '''ginteftigen''' (''Suliformes'') ** famylje [[fregatfûgels]] (''Fregatidae''), 1 skaai, 5 soarten ** famylje [[gintfûgels]] (''Sulidae''), 3 skaaien, 10 soarten ** famylje [[slangehalsfûgels]] (''Anhingidae''), 1 skaai, 4 soarten ** famylje [[ielgoesfûgels]] (''Phalacrocoracidae''), 3 (of mear) skaaien, 41 soarten [[Kategory:Fûgelskift]] [[Kategory:Ginteftige| ]] b1zpma659u456hd7jo5tr19v9ry45ro 0 147372 1171845 1034175 2024-10-27T21:25:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Ielguozzen]] omneamd ta [[Ielgoesfûgels]] fan de trochferwizing: red 1034175 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Phalacrocorax_carbo02.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[ginteftigen]] (''Suliformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = [[ielguozzen]] (''Phalacrocoracidae'') | beskriuwer, jier = Reichenbach, 1850 }} De '''ielguozzen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phalacrocoracidae''), ek ielgoesfûgels of skolfers neamd, binne in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan [[wetterfûgels]] yn it [[skift (taksonomy)|skift]] fan de [[ginteftigen]] (''Suliformes''). De famylje telt sa'n 35-43 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer 1-5 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Alle ielguozzen binne foar it meastepart swarte of swarteftige fûgels mei in lingte fan 50-100 cm. ==Taksonomy== ==Famyljeopbou== * ''Famylje'': ielguozzen (''Phalacrocoracidae'') ** ''Skaai'': lytse ielguozzen (''Microcarbo''), 5 soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[langsturtielgoes]] (''Microcarbo africanus'') *** ''Soarte'': [[dwerchielgoes]] (''Microcarbo pygmaeus'') *** ''Soarte'': [[Yndyske dwerchielgoes]] (''Microcarbo niger'') ** ''Skaai'': ielguozzen (''Phalacrocorax''), 21 libbene en 1 útstoarne soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[blaukielielgoes]] (''Phalacrocorax penicillatus'') *** ''Soarte'': [[readmaskerielgoes]] (''Phalacrocorax urile'') *** ''Soarte'': [[pelagyske ielgoes]] (''Phalacrocorax pelagicus'') *** ''Soarte'': [[Arabyske ielgoes]] (''Phalacrocorax nigrogularis'') *** ''Soarte'': [[Yndyske ielgoes]] (''Phalacrocorax fuscicollis'') *** ''Soarte'': [[Japanske ielgoes]] (''Phalacrocorax capillatus'') *** ''Soarte'': [[wytboarstielgoes]] (''Phalacrocorax lucidus'') *** ''Soarte'': [[ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'') *** ''Soarte'': [[toefielgoes]] (''Phalacrocorax aristotelis'', ek wol ''Gulosus aristotelis'') *** ''Soarte'': [[dûbeltoefielgoes]] (''Phalacrocorax auritus'') ** ''Skaai'': wytbûkielguozzen (''Leucocarbo''), 15 soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[keizerielgoes]] (''Leucocarbo atriceps'') [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Ginteftige]] qttmw7u69wujx1tumoedmosci3vczi2 1171847 1171845 2024-10-27T21:27:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171847 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Phalacrocorax_carbo02.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[ginteftigen]] (''Suliformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''ielgoesfûgels''' (''Phalacrocoracidae'') | beskriuwer, jier = Reichenbach, 1850 }} De '''ielgoesfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phalacrocoracidae''), ek '''skolfers''' neamd, binne in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan [[wetterfûgels]] yn it [[skift (taksonomy)|skift]] fan de [[ginteftigen]] (''Suliformes''). De famylje telt sa'n 35-43 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer 1-5 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Alle ielguozzen binne foar it meastepart swarte of swarteftige fûgels mei in lingte fan 50-100 cm. ==Famyljeopbou== * ''Famylje'': '''ielgoesfûgels''' (''Phalacrocoracidae'') ** ''Skaai'': [[lytse ielguozzen]] (''Microcarbo''), 5 soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[langsturtielgoes]] (''Microcarbo africanus'') *** ''Soarte'': [[dwerchielgoes]] (''Microcarbo pygmaeus'') *** ''Soarte'': [[Yndyske dwerchielgoes]] (''Microcarbo niger'') ** ''Skaai'': [[ielguozzen]] (''Phalacrocorax''), 21 libbene en 1 útstoarne soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[blaukielielgoes]] (''Phalacrocorax penicillatus'') *** ''Soarte'': [[readmaskerielgoes]] (''Phalacrocorax urile'') *** ''Soarte'': [[pelagyske ielgoes]] (''Phalacrocorax pelagicus'') *** ''Soarte'': [[Arabyske ielgoes]] (''Phalacrocorax nigrogularis'') *** ''Soarte'': [[Yndyske ielgoes]] (''Phalacrocorax fuscicollis'') *** ''Soarte'': [[Japanske ielgoes]] (''Phalacrocorax capillatus'') *** ''Soarte'': [[wytboarstielgoes]] (''Phalacrocorax lucidus'') *** ''Soarte'': [[ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'') *** ''Soarte'': [[toefielgoes]] (''Phalacrocorax aristotelis'', ek wol ''Gulosus aristotelis'') *** ''Soarte'': [[dûbeltoefielgoes]] (''Phalacrocorax auritus'') ** ''Skaai'': [[wytbûkielguozzen]] (''Leucocarbo''), 15 soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[keizerielgoes]] (''Leucocarbo atriceps'') [[Kategory:Iesgoesfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Ginteftige]] hjdd4ern04o1fq8nfrpdzux4mrqzxdr 1171848 1171847 2024-10-27T21:27:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171848 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Phalacrocorax_carbo02.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[ginteftigen]] (''Suliformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''ielgoesfûgels''' (''Phalacrocoracidae'') | beskriuwer, jier = Reichenbach, 1850 }} De '''ielgoesfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phalacrocoracidae''), ek '''skolfers''' neamd, binne in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan [[wetterfûgels]] yn it [[skift (taksonomy)|skift]] fan de [[ginteftigen]] (''Suliformes''). De famylje telt sa'n 35-43 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer 1-5 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Alle ielguozzen binne foar it meastepart swarte of swarteftige fûgels mei in lingte fan 50-100 cm. ==Famyljeopbou== * ''Famylje'': '''ielgoesfûgels''' (''Phalacrocoracidae'') ** ''Skaai'': [[lytse ielguozzen]] (''Microcarbo''), 5 soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[langsturtielgoes]] (''Microcarbo africanus'') *** ''Soarte'': [[dwerchielgoes]] (''Microcarbo pygmaeus'') *** ''Soarte'': [[Yndyske dwerchielgoes]] (''Microcarbo niger'') ** ''Skaai'': [[ielguozzen]] (''Phalacrocorax''), 21 libbene en 1 útstoarne soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[blaukielielgoes]] (''Phalacrocorax penicillatus'') *** ''Soarte'': [[readmaskerielgoes]] (''Phalacrocorax urile'') *** ''Soarte'': [[pelagyske ielgoes]] (''Phalacrocorax pelagicus'') *** ''Soarte'': [[Arabyske ielgoes]] (''Phalacrocorax nigrogularis'') *** ''Soarte'': [[Yndyske ielgoes]] (''Phalacrocorax fuscicollis'') *** ''Soarte'': [[Japanske ielgoes]] (''Phalacrocorax capillatus'') *** ''Soarte'': [[wytboarstielgoes]] (''Phalacrocorax lucidus'') *** ''Soarte'': [[ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'') *** ''Soarte'': [[toefielgoes]] (''Phalacrocorax aristotelis'', ek wol ''Gulosus aristotelis'') *** ''Soarte'': [[dûbeltoefielgoes]] (''Phalacrocorax auritus'') ** ''Skaai'': [[wytbûkielguozzen]] (''Leucocarbo''), 15 soarten, dêrûnder: *** ''Soarte'': [[keizerielgoes]] (''Leucocarbo atriceps'') [[Kategory:Ielgoesfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Ginteftige]] f1ne2p8wnvxhps7rtq8r3phdr8kq9yi 0 147377 1171849 1030390 2024-10-27T21:32:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Ginten]] omneamd ta [[Gintfûgels]]: red 1030390 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Gannet coming in.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Kaapske gint]] (''Morus capensis'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[ginteftigen]] (''Suliformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = [[ginten]] (''Sulidae'') | beskriuwer, jier = Reichenbach, 1849 }} De '''ginten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Sulidae'') foarmje in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan [[wetterfûgels]] yn it [[skift (taksonomy)|skift]] fan de [[ginteftigen]] (''Suliformes''). De famylje telt 10 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer 3 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. ==Famyljeopbou== * ''Famylje'': ginten of gintfûgels (''Sulidae'') ** ''Skaai'': (''Morus''), 3 soarten: *** ''Soarte'': [[gint (fûgel)|gint]] (''Morus bassanus'') *** ''Soarte'': [[Kaapske gint]] (''Morus capensis'') *** ''Soarte'': [[Australyske gint]] (''Morus serrator'') ** ''Skaai'': (''Papasula''), 1 soarte: *** ''Soarte'': [[Abbottgint]] (''Papasula abbotti'') ** ''Skaai'': (''Sula''), 6 soarten: *** ''Soarte'': [[blaupoatgint]] (''Sula nebouxii'') *** ''Soarte'': [[Humboldtgint]] (''Sula variegata'') *** ''Soarte'': [[maskergint]] (''Sula dactylatra'') *** ''Soarte'': [[Nazcagint]] (''Sula granti'') *** ''Soarte'': [[readpoatgint]] (''Sula sula'') *** ''Soarte'': [[brune gint]] (''Sula leucogaster'') [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Ginteftige]] rq8p2okxwgwvj9o76f7ewmyrm8mxy4i 1171851 1171849 2024-10-27T21:35:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171851 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Gannet coming in.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Kaapske gint]] (''Morus capensis'') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[ginteftigen]] (''Suliformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''gintfûgels''' (''Sulidae'') | beskriuwer, jier = Reichenbach, 1849 }} De '''gintfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Sulidae'') foarmje in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan [[wetterfûgels]] yn it [[skift (taksonomy)|skift]] fan de [[ginteftigen]] (''Suliformes''). De famylje telt 10 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer 3 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. ==Famyljeopbou== * ''Famylje'': '''gintfûgels''' (''Sulidae'') ** ''Skaai'': [[ginten]] (''Morus''), 3 soarten: *** ''Soarte'': [[gint (fûgel)|gint]] (''Morus bassanus'') *** ''Soarte'': [[Kaapske gint]] (''Morus capensis'') *** ''Soarte'': [[Australyske gint]] (''Morus serrator'') ** ''Skaai'': [[abbottginten]] (''Papasula''), 1 soarte: *** ''Soarte'': [[abbottgint]] (''Papasula abbotti'') ** ''Skaai'': [[tropyske ginten]] (''Sula''), 6 soarten: *** ''Soarte'': [[blaupoatgint]] (''Sula nebouxii'') *** ''Soarte'': [[Humboldtgint]] (''Sula variegata'') *** ''Soarte'': [[maskergint]] (''Sula dactylatra'') *** ''Soarte'': [[Nazcagint]] (''Sula granti'') *** ''Soarte'': [[readpoatgint]] (''Sula sula'') *** ''Soarte'': [[brune gint]] (''Sula leucogaster'') [[Kategory:Gintfûgel| ]] [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Ginteftige]] eqdgcpxvl3w2ptght5bfqkijrr7bccw 0 147584 1171759 1152532 2024-10-27T20:36:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171759 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = Rock Pigeon Columba livia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Rotsdo]] (‘’Columba livia’') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''do-eftigen''' (''Columbiformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = [[dowen]] (''Columbidae'') | beskriuwer, jier = Latham, 1790 }} De '''do-eftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columbiformes'') binne it [[skift (taksonomy)|skift]] fan [[fûgels]]. It skift hat mar ien grutte famylje, de [[dowen]] (''Columbidae''). It skift en de famylje telle sa'n 350 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer sa'n 50 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Foarhinne waarden de útstoarne [[dodo]] en besibbe soarten as in aparte famylje ''Raphidae'' binnen de do-eftigen besjoen, mar no falle hja ek ûnder de dowefamylje. ==Skiftopbou== * ''Skift'': [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') ** ''Famylje'': [[dofûgels]] of dowen (''Columbidae''), 50 skaaien, 350 soarten *** ''Skaai'': [[fjilddowen fan de Âlde Wrâld]] (''[[Columba]]''), 35 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[rotsdo]] (''Columba livia'') **** [[blaudoke]] (''Columba oenas'') **** [[hôfdo]] (''Columba palumbus'') **** [[kanieldo]] (''Columba larvata'') *** ''Skaai'': [[Amerikaanske fjilddowen]] (''[[Patagioenas]]''), 16 soarten *** ''Skaai'': [[halsbândowen]] of [[toarteldowen]] (''[[Streptopelia]]''), 15 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[toarteldo]] (''Streptopelia turtur'') **** [[Turkske toarteldo]] (''Streptopelia decaocto'') *** ''Skaai'': [[kroandowen]] (''Goura'') *** ''Skaai'': [[moannedowen]] (''Caloenas'') *** ''Skaai'': [[sebradowen]] (''Geopelia'') *** ''Skaai'': [[treurdowen]] (''Zenaida'') *** ''Skaai'': [[griendowen]] (''Treron'') [[Kategory:Do-eftige| ]] [[Kategory:Fûgelskift]] m0xdkfsrf3wu30df28ujqbgm0eo8h4u 1171767 1171759 2024-10-27T20:45:18Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171767 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = Rock Pigeon Columba livia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Rotsdo]] (‘’Columba livia’') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')<br><small>[[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1790</small> | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae'')<br><small>[[William Elford Leach|Leach]], 1819 | beskriuwer, jier = }} De '''do-eftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columbiformes'') binne it [[skift (taksonomy)|skift]] fan [[fûgels]]. It skift hat mar ien grutte famylje, de [[dofûgels]] of dowen (''Columbidae''). It skift en de famylje telle sa'n 350 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer sa'n 50 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Foarhinne waarden de útstoarne [[dodo]] en besibbe soarten as in aparte famylje ''Raphidae'' binnen de do-eftigen besjoen, mar no falle hja ek ûnder de dowefamylje. ==Skiftopbou== * ''Skift'': '''do-eftigen''' (''Columbiformes'') ** ''Famylje'': '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae''), 50 skaaien, 350 soarten *** ''Skaai'': [[fjilddowen fan de Âlde Wrâld]] (''[[Columba]]''), 35 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[rotsdo]] (''Columba livia'') **** [[blaudoke]] (''Columba oenas'') **** [[hôfdo]] (''Columba palumbus'') **** [[kanieldo]] (''Columba larvata'') *** ''Skaai'': [[Amerikaanske fjilddowen]] (''[[Patagioenas]]''), 16 soarten *** ''Skaai'': [[halsbândowen]] of [[toarteldowen]] (''[[Streptopelia]]''), 15 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[toarteldo]] (''Streptopelia turtur'') **** [[Turkske toarteldo]] (''Streptopelia decaocto'') *** ''Skaai'': [[kroandowen]] (''Goura'') *** ''Skaai'': [[moannedowen]] (''Caloenas'') *** ''Skaai'': [[sebradowen]] (''Geopelia'') *** ''Skaai'': [[treurdowen]] (''Zenaida'') *** ''Skaai'': [[griendowen]] (''Treron'') [[Kategory:Do-eftige| ]] [[Kategory:Fûgelskift]] j4sh7ay2tqioia9jz3zunhtz1xxhhre 1172032 1171767 2024-10-28T10:05:51Z Ruurd Jorritsma 38557 /* Skiftopbou */ 1172032 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = Rock Pigeon Columba livia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Rotsdo]] (‘’Columba livia’') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')<br><small>[[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1790</small> | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae'')<br><small>[[William Elford Leach|Leach]], 1819 | beskriuwer, jier = }} De '''do-eftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columbiformes'') binne it [[skift (taksonomy)|skift]] fan [[fûgels]]. It skift hat mar ien grutte famylje, de [[dofûgels]] of dowen (''Columbidae''). It skift en de famylje telle sa'n 350 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer sa'n 50 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Foarhinne waarden de útstoarne [[dodo]] en besibbe soarten as in aparte famylje ''Raphidae'' binnen de do-eftigen besjoen, mar no falle hja ek ûnder de dowefamylje. ==Skiftopbou== * ''Skift'': '''do-eftigen''' (''Columbiformes'') ** ''Famylje'': '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae''), 50 skaaien, 350 soarten *** ''Skaai'': [[fjilddowen fan de Âlde Wrâld]] (''[[Columba]]''), 35 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[rotsdo]] (''Columba livia'') **** [[blaudoke]] (''Columba oenas'') **** [[hôfdo]] (''Columba palumbus'') **** [[kanieldo]] (''Columba larvata'') *** ''Skaai'': [[Amerikaanske fjilddowen]] (''[[Patagioenas]]''), 16 soarten *** ''Skaai'': [[halsbândowen]] of [[toarteldowen]] (''[[Streptopelia]]''), 15 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[toarteldo]] (''Streptopelia turtur'') **** [[Turkske toarteldo]] (''Streptopelia decaocto'') *** ''Skaai'': [[kroandowen]] (''Goura'') *** ''Skaai'': [[moannedowen]] (''Caloenas'') *** ''Skaai'': [[sebradowen]] (''Geopelia'') *** ''Skaai'': [[treurdowen]] (''Zenaida'') *** ''Skaai'': [[pappegaaidowen]] (''Treron'') [[Kategory:Do-eftige| ]] [[Kategory:Fûgelskift]] 6apoiydwx59rfpnzej47ov9th3362zc 1172033 1172032 2024-10-28T10:55:27Z Ruurd Jorritsma 38557 /* Skiftopbou */ 1172033 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = Rock Pigeon Columba livia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst =[[Rotsdo]] (‘’Columba livia’') | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')<br><small>[[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1790</small> | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae'')<br><small>[[William Elford Leach|Leach]], 1819 | beskriuwer, jier = }} De '''do-eftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columbiformes'') binne it [[skift (taksonomy)|skift]] fan [[fûgels]]. It skift hat mar ien grutte famylje, de [[dofûgels]] of dowen (''Columbidae''). It skift en de famylje telle sa'n 350 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer sa'n 50 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Foarhinne waarden de útstoarne [[dodo]] en besibbe soarten as in aparte famylje ''Raphidae'' binnen de do-eftigen besjoen, mar no falle hja ek ûnder de dowefamylje. ==Skiftopbou== * ''Skift'': '''do-eftigen''' (''Columbiformes'') ** ''Famylje'': '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae''), 50 skaaien, 350 soarten *** ''Skaai'': [[fjilddowen fan de Âlde Wrâld]] (''[[Columba]]''), 35 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[rotsdo]] (''Columba livia'') **** [[blaudoke]] (''Columba oenas'') **** [[hôfdo]] (''Columba palumbus'') *** ''Skaai'': [[Amerikaanske fjilddowen]] (''[[Patagioenas]]''), 16 soarten *** ''Skaai'': [[trekdo]] (''Ectopistes''), 1 soarte, Amearika, ústoarn *** ''Skaai'': ''[[Nesoenas]]'', 3 soarten *** ''Skaai'': [[halsbândowen]] of [[toarteldowen]] (''[[Streptopelia]]''), 15 soarten, dêrûnder de ek yn Fryslân bekende: **** [[toarteldo]] (''Streptopelia turtur'') **** [[Turkske toarteldo]] (''Streptopelia decaocto'') *** ''Skaai'': ''[[Spilopelia]]'', 2 soarten, Afrika, Aazje: **** [[peareltoarteldo]] (''Spilopelia chinesis'') **** [[palmtoarteldo]] (''Spilopelia senegalensis'') *** ''Skaai'': ''[[Macropygia]]'', 13 soarten *** ''Skaai'': ''[[Reinwardtoena]]'', 3 soarten *** ''Skaai'': ''[[Touracoena]]'', 3 soarten *** ''Skaai'': [[Afrikaanske boskdowen]] (''[[Turtur]]''), 5 soarten *** ''Skaai'': [[maskerdowen]] ([[Oena]]), 1 soarte, Afrika, SW-Aazje: **** [[maskerdôke]] (''Oena capensis'') *** ''Skaai'': [[sebradowen]] (''Geopelia''), 5 soarten, Austraalje *** ''Skaai'': [[treurdowen]] (''Zenaida''), 7 soarten, Amearika *** ''Skaai'': [[moannedowen]] (''Caloenas''), 1 libbene soarte *** ''Skaai'': [[kroandowen]] (''Goura''), 4 soarten, Austraalje *** ''Skaai'': [[dodo]] (''Raphus''), 1 soarte, útstoarn *** ''Skaai'': [[pappegaaidowen]] (''Treron''), 30 soarten, Afrika, Aazje [[Kategory:Do-eftige| ]] [[Kategory:Fûgelskift]] ljz5m19i672qx1qn9zzsye7xhz7lam9 0 148149 1172106 1051637 2024-10-28T11:36:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelings om utens */ kt 1172106 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Large Hawk Cuckoo (Hierococcyx sparverioides).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[Grutte sparwerkoekoek]] (''Hierococcyx sparverioides'') | takson1 = | namme1 = | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[trapfoarmigen]]&nbsp;(''Otidimorphae'') | takson11 = [[skift]] | namme11 = [[koekoekeftigen]] (''Cuculiformes'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[koekoekfûgels]] (''Cuculidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = '''echte koekoeken''' of '''briedparasitêre koekoeken''' (''Cuculinae'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | beskriuwer, jier }} De '''echte koekoeken''' of '''briedparasitêre koekoeken''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Cuculinae'') foarmje in [[ûnderfamylje]] fan de [[koekoekeftigen]] (''Cuculidae''). Dizze koekoeken komme yn de Âlde Wrâld: Jeraazje, Afrika, Austraalje, foar. Yn Jeropa komt allienich de 'gewoane' [[koekoek]] (''Cuculus canorus'') foar, yn Súd-Jeropa ek noch de [[toefkoekoek]] (''Clamator glandarius''). ==Taksonomy== De ûnderfamylje fan de echte (briedparasiêre) koekoeken omfet 11-14 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. De posysje fan de [[toefkoekoeken]] (skaai: ''Clamator'') en fan de [[Amerikaanske koekoeken]] (skaaien: û.o. ''Coccyzus'') is boarne fan diskusje. Hjir wurde de toefkoekoeken meirekkene, mar wurde de Amerikaanske koekoeken by de [[koekoeken fan de Nije Wrâld]] (ûnderfamylje ''Phaenicophaeinae'') yndield. ==Underfamylje-opbou== * ''Skaai'': ''Clamator'' ([[toefkoekoeken]]), 4 soarten: ** [[Koromandelkoekoek]] (''Clamator coromandus'') ** [[toefkoekoek]] (''Clamator glandarius'') ** [[streke toefkoekoek]] (''Clamator levaillantii'') ** [[Jakobynkoekoek]] (''Clamator jacobinus'') * ''Skaai'': ''Pachycoccyx'' ([[toefkoekoeken]]), 1 soarte: ** (''Pachycoccyx audeberti'') * ''Skaai'': ''Microdynamis'', 1 soarte ** (''Microdynamis parva'') * ''Skaai'': ''Eudynamys'', 3 soarten, û.o.: ** [[Aziatyske koel]] (''Eudynamys scolopaceus'') * ''Skaai'': ''Urodynamis'', 1 soarte: ** (''Urodynamis taitensis'') * ''Skaai'': ''Scythrops'', 1 soarte: ** (''Scythrops novaehollandiae'') * ''Skaai'': ''Chrysococcyx'' ([[brûnskoekoeken]]), 11 soarten, û.o.: ** [[Aziatyske brûnskoekoek]] (''Chrysococcyx maculatus'') ** [[diederikkoekoek]] (''Chrysococcyx caprius'') ** [[klaaskoekoek]] (''Chrysococcyx klaas'') ** [[smaragdkoekoek]] (''Chrysococcyx cupreus'') * ''Skaai'': ''Cacomantis'', 10 soarten, û.o.: ** [[feale koekoek]] (''Cacomantis pallidus'') ** [[kleikoekoek]] (''Cacomantis merulinus'') ** [[griisbûkkoekoek]] (''Cacomantis passerinus'') * ''Skaai'': ''Cercococcyx'', 3 soarten, û.o.: ** (''Cercococcyx mechowi'') * ''Skaai'': ''Surniculus'', 4 soarten, û.o.: ** (''Surniculus velutinus'') * ''Skaai'': ''Hierococcyx'' ([[sparwerkoekoeken]]), 8 soarten, û.o.: ** [[grutte sparwerkoekoek]] (''Hierococcyx sparverioides'') ** [[sparwerkoekoek]] (''Hierococcyx varius'') * ''Skaai'': ''Cuculus'', 11 soarten: ** [[swarte koekoek]] (''Cuculus clamosus'') ** [[heremytkoekoek]] (''Cuculus solitarius'') ** [[lytse koekoek]] (''Cuculus poliocephalus'') ** [[Selebeskoekoek]] (''Cuculus crassirostris'') ** [[koartwjukkoekoek]] (''Cuculus micropterus'') ** [[Madagaskarkoekoek]] (''Cuculus rochii'') ** [[Afrikaanske koekoek]] (''Cuculus gularis'') ** [[Himalayakoekoek]] (''Cuculus saturatus'') ** [[boskkoekoek]] (''Cuculus optatus'') ** [[Sûndakoekoek]] (''Cuculus lepidus'') ** [[koekoek]] (''Cuculus canorus'') ==Keppelings om utens== *[http://www.worldbirdnames.org IOC World Bird List 11.1, jan. 2021] [[Kategory:Koekoekfûgel]] gg87wtmiqbrdkw51ss1khjolu6fx763 0 148152 1172107 1142403 2024-10-28T11:37:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelings om utens */ kt 1172107 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=koekoek |Ofbyld= [[File:Cuculus_canorus_vogelartinfo_chris_romeiks_CHR0791_cropped.jpg|250px]] |lûd=[[File:Cuculus canorus.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[koekoekeftigen]] (''Cuculiformes'') |Famylje= [[koekoekfûgels]] (''Cuculidae'') |Skaai= [[echte koekoeken]] (''Cuculus'') |Wittenskiplike namme= Cuculus canorus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:CuculusCanorusIUCNver2019 3.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#AAFFAA}} mooglik simmerfûgel |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] }}</small> }} De '''koekoek''' (''Cuculus canorus'') is de bekendste soarte fan de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[koekoekfûgels]] en it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] fan de koekoeken. De griis ta blaugrize fûgel is 32-35 grut, sawat tusken in hôfdo en in Turkske toartel, mei in lange sturt en in streke bûk. == Namme == De namme 'koekoek' of 'koekút' is in [[onomatopee]], dy't it karakteristyke roppen fan 'e koekoek werjout. Yn oare talen hat de koekoek min ofte mear deselde namme: Noardfrysk: ''Kukütj'', Dútsk: ''Kuckuck'', Fransk: ''Coucou'', Ingelsk: ''Cuckoo'', e.s.f.. == Fersprieding == De koekoeken plantsje harren fuort yn [[Jeraazje]] en oerwinterje yn tropysk Afrika en it Oriïntaalsk gebiet. Yn Nederlân komt de koekoek yn april út it suden oan en de folwoeksen fûgels geane ein juny wer fuort. De jonge fûgels geane pas folle letter fuort. Yn Nederlân stiet de koekoek op de [[Reade list fan fûgels]] as kwetsber. Yn 2013-2015 wiene der sa'n 5700-7000 briedpearen. De efterútgong wurdt mooglik feroarsake troch de efterútgong fan de waardfûgels en fan it beskikbere fiedsel. Fryslân telt in pear hûndert briedpearen, de measte yn en om de Alde Feanen en op de Waadeilânnen, de minste yn de Greidhoeke en de Westlike Bouhoeke. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Reed_warbler_cuckoo.jpg|left|thumb|Jonge koekoek yn nest fan in karrekyt. De parasyt is al fierste grut foar it nest.]] [[File:Cuculus canorus canorus MHNT.ZOO.2010.11.149.48.jpg|thumb| ''Cuculus canorus canorus'' + ''Acrocephalus arundinaceus'']] [[File:Cuculus canorus bangsi MHNT.ZOO.2010.11.149.13.jpg|thumb| ''Cuculus canorus bangsi'' + ''Phoenicurus moussieri'']] De koekoek is in briedparasyt. Dat wol sizze dat de fûgel har aaien yn it nest fan in briedende 'waardfûgel' leit en har aai útbriede lit en it jong fuorje lit troch de waardfûgel. Omdat it koekoeksjong folle grutter is as de waardfûgeljongskes, kriget it koekoeksjong it measte foer, en stjerre de measte waardfûgeljongen. It koekoekswyfke leit begjin juny 10-25 aaien, yn ferskillende nêsten. De waerdfûgels binne meastal [[sjongfûgels]]. Favorite waardfûgels yn Nederlân binne de [[karrekyt]] en de [[graupiper]]. == Undersoarten == De koekoek hat fjouwer ûndersoarten: * ''Cuculus canorus canorus'', Jeropa, Midden-Easten, M-Aazje ta Japan * ''Cuculus canorus bangsi'', Ibearysk skiereilân, NW-Afrika * ''Cuculus canorus subtelephonus'', Turkmenistan ta SW-Mongoalje * ''Cuculus canorus bakeri'', Tibet, S-Sina, N-Yndia ta NW-Tailân. == Keppelings om utens == *[https://stats.sovon.nl/stats/soort/7240 Sovon Koekoek] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Koekoekfûgel]] [[Kategory:Briedparasyt]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] bi4n0gwn353wfh1fjt7eq3loma225mb 0 148203 1172055 1143094 2024-10-28T11:08:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Underfamylje-opbou */ kt 1172055 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = echte fazanten | ôfbylding =Pheasant.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De [[fazant]] (''Phasianus colchicus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = '''echte fazanten''' (''Phasianinae'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Thomas Horsfield|Horsfield]], 1821 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''echte fazanten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phasianinae'') foarmje in [[ûnderfamylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''). Ta dizze [[taksonomy]]ske kloft hearre û.o. de [[fazanten]], [[frankolinen]], [[kaamhinnen]] (dêr't de gewoane [[hin]] ta heart), [[kalkoenen]], [[kuorhinnen]], [[kwartels]], [[patrizen]] en [[pauwen]]. ==Yndieling== De [[patrizen|patriisfûgels]] (''Perdix'') foarmen foarhinne in eigen ûnderfamylje, de ''Perdicinae'', mar nij ûndersyk nei it [[mitogondriaal DNA]] fan 'e ûnderskate [[soarte]]n hat útwiisd dat dy kloft [[parafyly|parafyletysk]] wie, mei't guon [[skaai (taksonomy)|skaaien]] patriisfûgels nauwer besibben wiene mei de [[kaamhinnen]] (''Gallus''), wylst oaren mear gemien hiene mei de [[fazanten]] (''Phasianus''). Yn 'e nije [[taksonomy]]ske yndieling, dy't yn [[2021]] formeel akseptearre waard troch de gesachhawwende [[Ynternasjonale Uny fan Ornitologen]] (IOU), wurde de skaaien fan 'e pratriisfûgels dêrom oer de ûnderskate [[tûke (taksonomy)|tûken]] fan 'e echte fazanten ferdield. Ek de [[kalkoenfûgels]] en de [[rûchpoathinnen]] dy't foarhinne wol as selsstannige [[ûnderfamylje]]s (''Meleagridinae'', resp. ''Tetraodinae'') beskôge waarden, binne op basis fan nij [[genetika|genetysk]] ûndersyk yn 'e echte fazanten ynpast. De wichtichste opdieling fan 'e echte fazanten is in opspjalting midstwa yn in pear [[takson|kladen]] dy't noch gjin taksonomyske namme krigen hawwe, mar oantsjut wurde as de "rjochtoppige" klade en de "ûnrjochtoppige" klade. It tinken is dat beide groepen útinoar giene yn it iere [[Oligoseen]], likernôch 30&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. It ferskil is dat by soarten út 'e "rjochtoppige" klade by in normale stân de [[kop]] him rjocht of hast rjocht boppe de [[poat]]en befynt. By soarten út 'e "ûnrjochtoppige" klade befynt de kop him by in normale lichemsstân in stik foarliker as de poaten. ==Beskriuwing== Echte fazanten wurde karakterisearre troch in sterke [[seksuele dimorfy]], wêrby't de [[mantsje]]s faak felle [[kleur]]en hawwe om yn 'e [[peartiid]] mei te pronkjen en ek tarist binne mei oare fersiersels, lykas [[kaam (fûgels)|kammen]], [[lel (fûgels)|lellen]] en ûnfunksjoneel lange [[sturt]]en, wylst de [[wyfke]]s saaie kleuren hawwe, lykas [[brún]] en [[griis]], sadat se net opfalle as se op it [[nêst (fûgels)|nêst]] sitte te [[brieden (fûgels)|brieden]]. De mantsjes binne fierders yn 'e regel ek in slach(je) grutter as de wyfkes. Se spylje ornaris gjin rol by it [[opfieding|grutbringen]] fan 'e [[fûgelpyk|piken]]. It dieet fan echte fazanten bestiet benammen út [[sied (plant)|sied]] mei wat [[blêd (plant)|blêdgrien]], oanfolle troch [[ynsekten]] en oar lyts wrimelt, lykas [[spinnen]] en [[wjirms]]. ==Underfamylje-opbou== {| class="wikitable" style="width: 475px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderfamylje '''echte fazanten''' (''Phasianinae'') ** "rjochtoppige" klade *** ''incertae cedis'' <small>(yndieling ûnwis)</small> **** skaai [[bloedfazanten]] (''Ithaginis'') **** skaai [[Yndyske boskpatrizen]] (''Rhizothera'') **** skaai [[patrizen]] (''Perdix'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[sniepatrizen]] (''Lerwa'') *** tûke [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini'') **** skaai [[earfazanten]] (''Crossoptilon'') **** skaai [[fazanten]] of gewoane fazanten (''Phasianus'') **** skaai [[hoannefazanten]] (''Lophura'') **** skaai [[kraachfazanten]] (''Chrysolophus'') **** skaai [[langsturtfazanten]] (''Syrmaticus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wallichfazanten]] of Wallichs fazanten (''Catreus'') *** tûke [[glânsfazantfûgels]] (''Lophophorini'') **** skaai [[glânsfazanten]] (''Lophophorus'') **** skaai [[kylsturthinnen]] (''Tetraophasis'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[saterhinnen]] (''Tragopan'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') **** skaai [[auerhinnen]] (''Tetrao'') **** skaai [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus'') **** skaai [[boskhinnen]] (''Tetrastes'') **** skaai [[bosksniehinnen]] (''Canachites'') **** skaai [[kalkoenen]] (''Meleagris'') **** skaai [[koklasfazanten]] (''Pucrasia'') **** skaai [[kraachhinnen]] (''Bonasa'') **** skaai [[kuorhinnen]] of bjirkhinnen (''Lyrurus'') **** skaai [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') **** skaai [[sichtewjukhinnen]] (''Falcipennis'') **** skaai [[sniehinnen]] (''Lagopus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[waaierhinnen]] (''Centrocercus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}"ûnrjochtoppige" klade *** ''incertae cedis'' <small>(yndieling ûnwis)</small> **** skaai [[dwerchfazanten]] (''Galloperdix'') **** skaai [[Eastaziatyske boskpatrizen]] (''Tropicoperdix'') **** skaai [[paufazanten]] of spegelpauwen (''Polyplectron'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[readkopboskpatrizen]] (''Haematortyx'') *** tûke [[kaamhinfûgels]] (''Gallini'') **** skaai [[bamboepatrizen]] (''Bambusicola'') **** skaai [[fjildfrankolinen]] (''Campocolinus'') **** skaai [[frankolinen]] (''Francolinus'') **** skaai [[kaamhinnen]] (''Gallus'') **** skaai [[kwartelfrankolinen]] (''Ortygornis'') **** skaai [[lathampatrizen]] of Lathams patrizen (''Peliperdix'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[rûchfearfrankolinen]] (''Scleroptila'') *** tûke [[kwartelfûgels]] (''Coturnicini'') **** skaai [[berchhinnen]] (''Tetraogallus'') **** skaai [[dwerchpatrizen]] (''Perdicula'') **** skaai [[Himalayakwartels]] (''Ophrysia'') **** skaai [[kwartels]] (''Coturnix'') **** skaai [[Madagaskarpatrizen]] (''Margaroperdix'') **** skaai [[patriisfrankolinen]] (''Pternistis'') **** skaai [[stienpatrizen]] (''Alectoris'') **** skaai [[súdlike kwartels]] (''Synoicus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[woastynpatrizen]] (''Ammoperdix'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[paufûgels]] (''Pavonini'') **** skaai [[argusfazanten]] (''Argusianus'') **** skaai [[Kongopauwen]] (''Afropavo'') **** skaai [[pauwen]] (''Pavo'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[toefargusfazanten]] (''Rheinardia'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Phasianinae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Phasianinae}} }} [[Kategory:Fazanteftige]] f6hweabjo0ldutbys0kcqnn91j9ndo2 0 148254 1172103 1147618 2024-10-28T11:29:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelings om utens */ kt 1172103 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = rûchpoathinnen | ôfbylding =Tetrao urogallus, Glenfeshie, Scotland 1.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[auerhin|auerhoanne]] (''Tetrao urogallus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = '''rûchpoathinnen''' (''Tetraonini'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[William Elford Leach|Leach]], 1819 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''rûchpoathinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetraonini'') foarmje in [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae''). Earder waard dizze [[taksonomy]]ske kloft wol yndield as in ûnderfamylje (''Tetraoninae'') of as in selsstannige famylje (''Tetraonidae''), mar yn 'e op ûndersyk fan [[mitogondriaal DNA]] basearre yndieling dy't yn [[2021]] troch de [[Ynternasjonale Uny fan Ornitologen]] (IOU) oanfurde waard, is it in tûke fan 'e echte fazanten wurden. Ta dizze groep hearre 22 [[soarte]]n, wêrûnder de [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''), de [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''), de [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus'') en de [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''). ==Fersprieding== Rûchpoathinnen libje yn 'e [[tuskenbeiden klimaat|tuskenbeiden]] en [[Subarktis|subarktyske]] kontreien fan it [[noardlik healrûn]], fan 28°&nbsp;[[Noarderbreedte|NB]] yn noardlik [[Grienlân]] (de [[Alpensniehin]]) oant 83°&nbsp;NB yn [[Teksas]] (de [[prêrjehin]]). Se bewenje tige ferskate [[biotopen]], fan [[nullewâld]]en oant iepen [[flakte]]n en fan [[heide]] oant [[berchtme]]n. ==Beskriuwing== Rûchpoathinnen binne middelgrutte oant grutte fûgels. De hoannen (mantsjes) binne faak in stik grutter as de hinnen (wyfkes). De grutste soarte is mei 130&nbsp;[[sintimeter|sm]] de [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''), dy't lang yndield is by in eigen [[ûnderfamylje]] (de [[kalkoenfûgels]], ''Meleagridinae''), mar dy't op basis fan nij [[DNA]]-ûndersyk by de rûchpoathinnen heart. Dêrnei folget de [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') mei 90–100&nbsp;sm. De lytste is de [[wytsturtsniehin]] (''Lagopus leucura'') mei 30&nbsp;sm. Yn gewicht rinne rûchpoathinnen útinoar fan 270&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] (de [[swartboarstboskhin]], ''Tetrastes sewerzowi'') oant 10&nbsp;[[kg]] (de kalkoen). Guon soarten, lykas de [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus'') krije [[hjerst]]mis by it [[ferfearjen]] in [[wyt]] kleed foar it [[winter]]healjier, sadat se in [[skutkleur]] hawwe dy't harren helpt om wei te wurden tsjin in [[snie]]ïge eftergrûn. By de [[sniehinnen]] (''Lagopus'') binne de [[skonk]]en alhiel oerdutsen mei [[fear (fûgels)|fearren]]. Winterdeis krije se ek fearren of [[skob]]ben op 'e [[tean]]nen, sadat se oer de snie [[rinne]] kinne. Krekt as in protte oare [[hineftigen]] hawwe ek by de rûchpoathinnen de mantsjes in protte fersiersels om mei te pronkjen, lykas [[kaam (anatomy)|kammen]], [[lel (fûgels)|lellen]] (yn it gefal fan 'e kalkoen), [[sturt|waaiersturten]] en opblaasbere, fel kleure stikjes keale [[hûd]]. Oars as by oare hineftigen hawwe de rûchpoathinnen (op 'e [[kalkoenen]] nei) gjin [[spoar (anatomy)|spoaren]]. ==Tûke-opbou== {| class="wikitable" style="width: 600px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * tûke '''rûchpoathinnen''' (''Tetraonini'') ** skaai [[auerhinnen]] (''Tetrao'') *** [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[rotsauerhin]] of Sachalinauerhin (''Tetrao urogalloides'') ** skaai [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus'') *** [[blauwe sniehin]] (''Dendragapus obscurus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[skiere sniehin]] (''Dendragapus fuliginosus'') ** skaai [[boskhinnen]] (''Tetrastes'') *** [[boskhin]] (''Tetrastes bonasia'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[swartboarstboskhin]] (''Tetrastes sewerzowi'') ** skaai [[bosksniehinnen]] (''Canachites'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[bosksniehin]] (''Canachites canadensis'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[franklinbosksniehin]] of Franklins bosksniehin (''Canachites canadensis franklinii'') ** skaai [[kalkoenen]] (''Meleagris'') *** [[groupoatkalkoen]] of súdwestlike kalkoen (''Meleagris crassipes'') † *** [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'') † *** [[kalkoen]] of wylde kalkoen (''Meleagris gallopavo'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[nuete kalkoen]] (''Meleagris gallopavo domesticus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[paukalkoen]] (''Meleagris ocellata'') ** skaai [[koklasfazanten]] (''Pucrasia'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[koklasfazant]] (''Pucrasia macrolopha'') ** skaai [[kraachhinnen]] (''Bonasa'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[kraachhin]] (''Bonasa umbellus'') ** skaai [[kuorhinnen]] of bjirkhinnen (''Lyrurus'') *** [[Kaukazyske kuorhin]] of Kaukazyske bjirkhin (''Lyrurus mlokosiewiczi'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[kuorhin]] of bjirkhin (''Lyrurus tetrix'') ** skaai [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') *** [[lytse prêrjehin]] (''Tympanuchus pallidicinctus'') *** [[prêrjehin]] of grutte pêrjehin (''Tympanuchus cupido'') ****{{Stambeam2/ein tûke}} [[heidehin]] (''Tympanuchus cupido cupido'') † *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[stikelsturthin]] (''Tympanuchus phasianellus'') ** skaai [[sichtewjukhinnen]] (''Falcipennis'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[skerpwjukhin]] (''Falcipennis falcipennis'') ** skaai [[sniehinnen]] (''Lagopus'') *** [[Alpensniehin]] (''Lagopus muta'') *** [[moerassniehin]] of sompesniehin (''Lagopus lagopus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[Skotske sniehin]] (''Lagopus lagopus scotica'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[wytsturtsniehin]] (''Lagopus leucura'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[waaierhinnen]] (''Centrocercus'') *** [[Gunnisonwaaierhin]] (''Centrocercus minimus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[waaierhin]] of gewoane waaierhin (''Centrocercus urophasianus'') {{Stambeam2/ein}} |- |} == Keppelings om utens == *[http://www.worldbirdnames.org IOC World Bird List, 11.1, jan. 2021] {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetraoninae}} }} {{DEFAULTSORT:Ruchpoathinnen}} [[Kategory:Fazanteftige]] t8x99eqn0az7fj74azij4e2f7l7fii8 0 148258 1172080 1145888 2024-10-28T11:19:51Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172080 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=paukalkoen |Ofbyld= [[File:Ocellated Turkey.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kalkoenen]] (''Meleagris'') |Wittenskiplike namme= Meleagris ocellata |Beskriuwer, jier= [[Georges Cuvier|Cuvier]], 1820 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de paukalkoen (Meleagris ocellata).png|center|250px]] }} De '''paukalkoen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Meleagris ocellata'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kalkoenen]] (''Meleagris''). It is dêrmei de neiste libbene sibbe fan 'e (gewoane) [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''). De paukalkoen is in relatyf grutte fûgel dy't inkeld foarkomt op it [[Jûkatanskiereilân]] en oanbuorjende kriten yn [[Midden-Amearika]]. It is in [[omnivoar]], dy't it meastepart fan 'e tiid op 'e [[grûn]] trochbringt. De [[IUCN]] klassifisearret de paukalkoen as gefoelich. ==Taksonomy== De paukalkoen waard yn [[1820]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Frankryk|Frânske]] [[biolooch]] [[Georges Cuvier]]. Foarhinne wie dizze fûgel yndield yn in eigen [[taksonomy]]sk [[skaai (taksonomy)|skaai]], dat fan 'e '''paukalkoenen''' (''Agriocharis''), as ''Agriocharis ocellata''. Tsjintwurdich wurdt it ûnderskie mei de (gewoane) [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo'') en besibbe [[fossile]] [[soarte]]n lykas de [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'') en de [[groupoatkalkoen]] (''Meleagris crassipes'') beskôge as te lyts om 'e yndieling yn in apart skaai te rjochtfeardigjen. [[File:Ocellated_turkey_(Meleagris_ocellata)_Orange_Walk_2.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e paukalkoen dy't net oan it pronkjen is.]] ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e paukalkoen is beheind ta in diel fan [[Midden-Amearika]], dat mar sa'n 130.000&nbsp;[[km²]] beslacht. It omfettet it [[Meksiko|Meksikaanske]] diel fan it [[Jûkatanskiereilân]], mei de steaten [[Quintana Roo]], [[Campeche (steat)|Campeche]] en [[Jûkatan (steat)|Jûkatan]], en fierders de steat [[Tabasco (steat)|Tabasco]] en it noarden fan [[Chiapas]]. Der binne ek inkele isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] yn 'e steat [[Oaxaca]]. Bûten Meksiko komt de paukalkoen op it súdlike Jûkatanskiereilân ek foar yn noardlik [[Belize]] en noardlik [[Gûatemala]]. ==Uterlike skaaimerken== De paukalkoen is in relatyf foarse fûgel mei in kop-sturtlingte fan 70–122&nbsp;[[sintimeter|sm]]. Dêrmei binne paukalkoenen gâns lytser as gewoane [[kalkoenen]]. Wat de grutte oangiet, bestiet der by de paukalkoengâns [[seksuele dimorfy]]: de [[mantsje|hoannen]] mjitte trochinoar 100&nbsp;sm, en de [[wyfke|hinnen]] 80&nbsp;sm. It tochsneed gewicht bedraacht foar hoannen 5&nbsp;[[kg]] en foar hinnen 3&nbsp;kg. Yn 'e [[peartiid]] kinne hoannen lykwols oant 6&nbsp;kg weagje en hinnen (foar it lizzen fan 'e [[aai]]en) oant 4&nbsp;kg. Fan uterlik is de seksuele dimorfy by de paukalkoen folle lytser as wat lichemsgrutte oanbelanget. Beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] hawwe [[fear (fûgels)|fearren]] yn in [[brûns (kleur)|brûnzene]] en [[grien]]e [[kleur]] dêr't in [[metaal]]eftige glâns oerhinne leit. De [[wjuk]]ken binne grienich oant [[turkwaze]], mei in brûnzene bân by de basis fan 'e [[slachpin]]nen lâns, dy't sels [[swart]]-[[wyt]] streke binne. De [[rêch]], de [[bealch]] en it [[boarstkas|boarst]] hawwe in folle dûnkerder kleur fan út 'e grienens skinend [[brún]]. De [[sturt]] kin, lykas by de gewoane kalkoen, opstet wurde ta in [[waaier]]. Oars as by de gewoane kalkoen, mar krekt as by de [[blauwe pau]] (''Pavo cristatus''), hawwe de sturtfearren op twa hichten (oan 'e úteinen en healwei) in patroan dat sjoen wurde kin as de ôfbylding fan in each. Dat is wêr't dizze fûgel syn gewoane (paukalkoen) en [[wittenskiplike namme]] (''Meleagris ocellata'') oan tanket (''ocelli'' is [[Latyn]] foar "eachjes"). [[File:Ocellated_turkey_(Meleagris_ocellata)_male_head_Peten.jpg|left|thumb|150px|De [[kop]] fan in paukalkoenehoanne.]] De [[hals]] en [[kop]] fan 'e paukalkoen binne keal, mei in [[ronfel]]e [[hûd]] dy't fel [[himelsblau]] kleure is (ynstee fan [[rôze|rôs]][[read]], lykas by de gewoane kalkoen). Beide geslachten hawwe boppe de [[eagen]], boppe-op 'e kop en fersille oer de hals ferskate tsientallen rûne knobbeltsjes, dy't fel [[giel]], [[oranje]] of [[read]] binne. By mantsjes binne de knobbeltsjes grutter en opfallender. De eagen sels binne swart en wurde omjûn troch in râne fan [[dûnkerread]]e hûd, dy't fral yn 'e [[peartiid]] tige fel kleure is. De keale [[poat]]en binne ek dûnkerread, mar koarter en tinner as by de gewoane kalkoen. Hoannen fan mear as in jier âld hawwe [[spoar (anatomy)|spoaren]] oan 'e efterkant fan 'e poaten, dy't yn trochsneed 4&nbsp;sm lang binne, hoewol't der dokumintearre gefallen binne fan eksimplaren mei 6&nbsp;sm lange spoaren. Dat binne gemiene stekwapens dy't de hoannen brûke yn ûnderlinge gefjochten oer dominânsje (benammen yn 'e peartiid), en soms om har te ferwarren tsjin oanfallen troch [[rôfdier]]en. [[File:Flickr - ggallice - Petén turkeys foraging, El Mirador.jpg|right|thumb|250px|Paukalkoenen oan it foerazjearjen yn noardlik [[Gûatemala]].]] ==Biotoop== Paukalkoenen binne fûgels fan it [[tropysk reinwâld]], wêrby't se de foarkar jouwe oan frij ticht [[bosk]] mei yn 'e neite wat iepen plakken dêr't se omskarreljend foerazjearje kinne. ==Hâlden en dragen== De paukalkoen is in sosjaal bist, dat yn famyljegroepen libbet. De fûgels bringe it meastepart fan 'e tiid op 'e [[grûn]] troch, dêr't se op 'e [[wâldflier]] har kostje byinoar foerazjearje. As it [[jûn]]s [[skimer]]ich wurdt, jouwe se har lykwols del op in gaadlike [[beamtûke]], om, ek wer yn groepsferbân, te [[sliep]]en op in plak dêr't se feilich binne foar [[rôfdier]]en dy't [[nachtdier|by tsjuster jeie]], lykas [[jagûar]]s. Utnaaien foar gefaar dogge paukalkoenen leaver [[draven]]de as troch fuort te [[fleanen]], mar as it nypt en wedernypt geane se wol op 'e wjuk. Krekt as gewoane [[kalkoen]]en hawwe paukalkoenen in breed ferskaat oan fokalisaasjes. Dy komme grutdiels oerien mei de fokalisaasjes fan 'e gewoane kalkoen, mar krekt even oars. It "gabbeljen" ([[Ingelsk]]: ''gobble'') fan 'e paukalkoen klinkt bygelyks hiel oars as dat fan 'e gewoane kalkoen. De [[peartiid]] set foar de paukalkoen útein yn begjin [[febrewaris]], berikt in hichtepunt yn [[maart]] en einiget tsjin 'e ein fan [[april]]. Paukalkoenehoannen pronkje troch op grutske wize om te stappen mei de [[sturt]] yn 'e waaier, de [[wjuk]]ken delhingjend, de [[kop]] nei efteren en it [[boarstkas|boarst]] nei foarren. Op dy wize besykje se yndruk te meitsjen op 'e hinnen. As dat slagget, folget de [[pearing]], wêrnei't de hin in [[nêst (fûgels)|nêst]] makket op 'e grûn. It nêst bestiet út in mei planten en [[fear (fûgel)|fearren]] beklaaid, ûndjip dobke dat útskrabe is yn 'e wâldflier op in plak dat ferskûle leit tusken de [[plant|ûndergroei]]. De hin leit 8–15&nbsp;[[aai]]en, dy't útkomme nei in [[briedtiid]] fan 28&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]], dy't yn 't earstoan oerdutsen binne mei [[dûns (fûgels)|dûns]] yn in [[readbrunige]] [[skutkleur]], binne [[nêstflechter]]s, dy't nei ien nacht it nêst al ferlitte. Se folgje de hin, dy't harren net fuorret, mar wol sjen lit wat se ite moatte. Yn it neijier binne de jongen [[folwoeksen]] en geane se by de hin wei. ==Fretten== Paukalkoenen binne [[omnivoar]]en, dy't net sinnich binne wat [[iten]] oangiet. Se frette benammen [[sied (plant)|sieden]] fan [[gerzen]], op 'e [[wâldflier]] fallen [[nút (frucht)|nuten]] en [[blêd (plant)|blêden]] fan [[strewelleguod]], mar dêrnjonken ek in protte [[ynsekt]]en, lykas [[toarren]], [[motten]] en [[eamelders]]. Yn [[jannewaris]], foar it begjin fan 'e [[peartiid]], frette paukalkoenehoannen oansjenlik mear as oars om in [[fet (weefsel)|fetfoarrie]] op te bouwen dêr't se op tarre kinne ûnder de peartiid, mei't se dan amper noch oan iten takomme. [[File:Meleagris_ocellata_-Guatemala-8a.jpg|right|thumb|250px|In paukalkoen.]] ==Status== De paukalkoen hat sûnt [[2009]] de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", wat sizze wol dat de sitewaasje yn 'e rekken holden wurde moat, mar dat der (noch) gjin sprake is fan in [[bedrige soarte]]. Mar dat kin fluch feroarje mei sa'n beheind [[ferspriedingsgebiet]] en in [[populaasje (biology)|populaasje]] dy't nei skatting út 20.000–40.000 eksimplaren bestiet. De wichtichste bedriging foar de paukalkoen en de oarsaak fan 'e negative populaasjetrend fan 'e fûgel is [[habitat]]ferlies troch [[ûntbosking]]. In bykommend elemint dat problematysk wurde kin, is dat de paukalkoen troch de [[jacht (aktiviteit)|jacht]] in substansjeel diel útmakket fan it menu fan fjouwer grutte [[Yndianen|lânseigen]] [[etnyske groep]]en op it [[Jûkatanskiereilân]]. ==Undersoarten== De paukalkoen is in monotypyske [[soarte]], wat betsjut dat der gjin [[ûndersoarte]]n binne. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Ocellated_turkey ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Meleagris ocellata}} }} [[Kategory:Kalkoen]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] g8kecagc0wncldcs7jk66vuoek1mcql 0 148262 1172075 1145373 2024-10-28T11:18:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172075 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = kalkoenen | ôfbylding =Meleagris gallopavo Wild Turkey.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[kalkoenen]] (''Meleagris'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''kalkoenen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Meleagris'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). Foarhinne waarden de kalkoenen op [[taksonomy]]sk mêd klassifisearre yn in eigen ûnderfamylje fan 'e fazanteftigen, te witten: de '''kalkoenfûgels''' (''Meleagridinae''). Nije ynsichten dy't it resultaat binne fan [[DNA]]-ûndersyk hawwe útwiisd dat de kalkoenen eins by de rûchpoathinnen yndield wurde moatte, yn 'e ûnderfamylje fan 'e echte fazanten. Dy nije yndieling waard yn [[2021]] formeel oanfurde troch de [[Ynternasjonale Uny fan Ornitologen]] (IOU). ==Skaaibeskriuwing== Dit skaai omfettet twa libbene [[soarte]]n, wêrfan't de [[kalkoen]] fierwei de bekendste is. Dy komt foar yn tige ferskate [[biotopen]] yn grutte dielen fan [[Noard-Amearika]]. De minder bekende [[paukalkoen]] komt inkeld foar yn it [[tropysk reinwâld]] op it [[Jûkatanskiereilân]] fan [[Midden-Amearika]]. De [[nuete kalkoen]] is de [[domestisearre]] [[ûndersoarte]] fan 'e (wylde) kalkoen. Fierders binne der noch in pear [[fossile]] soarten. De [[Kalifornyske kalkoen]] libbe yn it [[Pleistoseen]] en it [[Holoseen|Ier-Holoseen]] fan [[Kalifornje]] en [[útstjerren (biology)|stoar likernôch 10.000&nbsp;jier lyn út]]. De [[súdwestlike kalkoen]] kaam yn deselde snuorje foar yn [[Nij-Meksiko]]. De kalkoenen ûntjoegen har nei skatting 20&nbsp;miljoen&nbsp;jier lyn yn Noard-Amearika, dêr't de nuete kalkoen sa'n 2.000&nbsp;jier lyn troch [[Yndianen|Yndiaanske]] [[folk]]en domestisearre waard. De [[wittenskiplike namme]] ''Meleagris'' waard yn [[1758]] yntrodusearre troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende edysje fan syn gesachhawwende ''[[Systema Naturae]]''. De namme komt út it [[Aldgryksk]], fan μελεαγρις, ''meleagris'', dat "[[pearelhinnen|pearelhin]]" betsjut. De kalkoenen binne, mei in gewicht dat oprinne kin oant 10&nbsp;[[kg]], fierwei de grutste leden fan 'e tûke fan 'e [[rûchpoathinnen]]. Se binne fierders opmerklik om 'e pronkjende [[sturt|waaiersturt]]en en [[lel (fûgels)|lellen]] fan 'e [[mantsje|hoannen]]. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''kalkoenen''' (''Meleagris'') ** [[groupoatkalkoen]] of súdwestlike kalkoen (''Meleagris crassipes'') † ** [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'') † ** [[kalkoen]] of wylde kalkoen (''Meleagris gallopavo'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[nuete kalkoen]] (''Meleagris gallopavo domesticus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[paukalkoen]] (''Meleagris ocellata'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Turkey_(bird) ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Meleagris}} }} [[Kategory:Kalkoen| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 3gg0wmuxbei429lzdvxlh6teokgio7l 0 148267 1172077 1145375 2024-10-28T11:19:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1172077 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=kalkoen |Ofbyld= [[File:Wild Turkey, Creekside Park, 8 May 2014 (14145843695).jpg|250px]]<br><small>hoanne</small><br>[[File:Wild Turkey (female) - Meleagris gallopavo, Occoquan Bay National Wildlife Refuge, Woodbridge, Virginia.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd=[[File:Gobbler.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kalkoenen]] (''Meleagris'') |Wittenskiplike namme= Meleagris gallopavo |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de wylde kalkoen (Meleagris gallopavo).png|center|250px]] }} De '''kalkoen''' of '''wylde kalkoen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Meleagris gallopavo'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kalkoenen]] (''Meleagris''). Dizze fûgel komt foar yn it grutste diel fan 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]], noardlik [[Meksiko]] en dielen fan súdlik [[Kanada]]. It is ien fan twa libbene [[soarte]]n kalkoenen en de grutste fan alle [[hineftigen]]. Nettsjinsteande dat is it in behindige [[fleanen|fleaner]]. De kalkoen is de wylde [[foarâlder]] fan 'e [[domestisearre]] [[nuete kalkoen]] (''Meleagris gallopavo domesticus''). By dizze fûgelsoarte bestiet gâns [[seksuele dimorfy]], mei't de [[mantsje|hoanne]] folle grutter en swierder en folle opfallender [[kleur]]e is. De kalkoen is in [[omnivoar]] mei in sosjale libbenswize. De [[IUCN]] klassifisearret dizze soarte as net bedrige. ==Fersprieding== De kalkoen hat yn [[Noard-Amearika]] in grut [[ferspriedingsgebiet]], dat benammen yn 'e eastlike helte fan 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] hast oanienslutend is. Eastlik fan 'e [[Mississippy (rivier)|Mississippy]] ûntbrekt dizze fûgel inkeld yn noardlik [[Wisconsin]], noardeastlik [[Illinois]], noardlik [[Indiana]] en [[Ohio]], it suden fan [[Neder-Michigan]], de [[Mississippydelta]] fan [[Louisiana]], de [[Everglades]] oan 'e súdpunt fan it [[Floaridaskiereilân]] en guon lytsere kriten by de [[kust]] fan 'e [[Atlantyske Oseaan]] lâns. Bewesten de Mississippy is de fersprieding fragmintarysk, hoewol net yn [[Louisiana]], westlik en sintraal [[Arkansas]], [[Missouri (steat)|Missouri]], [[Iowa]], súdeastlik [[Minnesota]], [[Kansas]], [[Oklahoma]] en sintraal [[Teksas]]. Fierders libje der oer it algemien mear kalkoenen op 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] as yn 'e [[Rocky Mountains]] bewesten de [[flakte]]n, en mear yn 'e Rocky Mountains as yn 'e [[woastyn]]gebieten westlik fan 'e [[berchtme|bergen]]. By de westkust lâns, fral yn [[Kalifornje]], dêr't de lânseigen [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'') likernôch 10.000&nbsp;jier lyn [[útstjerren (biology)|útstoar]], mar ek yn [[Nevada]], [[Oregon]] en westlik en noardlik [[Utah]], is de kalkoen eins in [[eksoat]], dy't der yn 'e [[1960-er jierren|1960-er]] en [[1970-er jierren]] troch de [[minske]] yntrodusearre is út [[Teksas]] en [[Oklahoma]] wei. Yn súdwestlik [[Washington (steat)|Washington]] libbet in yntrodusearre [[populaasje (biology)|populaasje]] dy't fan 'e eastkant de Mississippy komt. [[File:Wild_Turkey_(25473218982).jpg|left|thumb|250px|Kalkoenen binne, nettsjinsteande harren gewicht, behindige [[fleanen|fleaners]].]] Bûten de Feriene Steaten is de kalkoen ek lânseigen yn 'e [[Westlike Sierra Madre]] (it ferlingde fan 'e súdlike Rocky Mountains), yn it binnenlân fan noardlik [[Meksiko]] en yn in lytser diel fan 'e [[Eastlike Sierra Madre]], tichter by de kust fan 'e [[Golf fan Meksiko]]. Foarhinne bestie der ek in [[populaasje (biology)|populaasje]] op it [[Plato fan Anáhuac]] (it súdlike part fan it [[Heechlân fan Meksiko]]) en dêrwei nei it suden ta oant de [[Súdlike Sierra Madre]], mar dat is it diel fan Meksiko dat yn it [[Prekolumbiaanske Tiidrek]] it sintrum fan ferskate [[Meso-Amearika|Meso-Amerikaanske]] [[beskaving]]s wie, en dêr't no it swiertepunt fan 'e Meksiko leit, mei yn 'e midden de [[Delling fan Meksiko]] en de [[stêdekloft]] fan [[Meksiko-Stêd]]. Troch de [[minsklik]]e befolkingsdruk komme dêr no amper noch kalkoenen yn it wyld foar. Yn [[Kanada]] komme kalkoenen foar yn súdlik [[Ontario]] en lytse dielen fan it suden fan [[Kebek (provinsje)|Kebek]], [[Manitoba]], [[Saskatchewan]], [[Alberta]] en [[Britsk-Kolumbia]]. Mooglik hawwe se har resintlik ek ferspraat nei de [[Kanadeeske Kustprovinsjes]]. Fierders komt de kalkoen as [[eksoat]] ek foar op guon plakken bûten Noard-Amearika, wêrûnder [[Nij-Seelân]] en [[Hawaï]] (op 'e eilannen [[Lanaï]], [[Molokaï]], [[Maui]], [[Hawaï (eilân)|Hawaï]] en [[Oähû]]). Yn 'e [[achttjinde iuw]] besocht de [[Keninkryk Grut-Brittanje|Britske]] [[kening]] [[George II fan Grut-Brittanje|George&nbsp;II]] kalkoenen yn it wyld yn [[Richmond Park]] by [[Londen]] te yntrodusearjen, mar dat mislearre om't de fûgels te maklik te snippen wiene foar [[streuperij|streupers]]. Uteinlings moast de kening syn plan ôfblaze om't de gefjochten mei streupers te gefaarlik waarden foar syn [[jachtopsjenner]]s. Letter kamen der ferskate oare populaasjes wylde kalkoenen yn [[Grut-Brittanje (eilân)|Grut-Brittanje]] en [[Ierlân (eilân)|Ierlân]], guon mei opsetsin yntrodusearre, oaren ûntsnapt út finzenskip. Mar allegearre strûpten se der lang om let ûnder. Op 't heden komme der gjin wylde kalkoenen mear foar op 'e [[Britske Eilannen]], mar wol besteane der noch inkele populaasjes yn [[Dútslân]] en [[Tsjechje]]. ==Uterlike skaaimerken== De kalkoen fertoant oansjenlike [[seksuele dimorfy]] (ferskil fan uterlik tusken de [[geslacht (sekse)|geslachten]]). In [[folwoeksen]] [[mantsje|hoanne]] hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 100–125&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in gewicht fan 5–11&nbsp;[[kg]]. In folwoeksen [[wyfke|hin]] is folle lytser, mei in kop-sturtlingte fan 76–95&nbsp;sm en in gewicht fan 2^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–5^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;kg. It gemiddelde gewicht fan in hoanne bedraacht 7,6&nbsp;kg, en dat fan in hin is 4,3&nbsp;kg. It dokumintearre rekôrgewicht fan in wylde kalkoenhoanne wie 16,9&nbsp;kg. Hoannen mei in gewicht fan likernôch 14&nbsp;kg binne ûngewoan, mar net seldsum. Dêrmei is de kalkoen de op ien nei swierste fûgel fan [[Noard-Amearika]], nei de [[trompetswan]] (''Cygnus buccinator''). Dêrby moat wol oantekene wurde dat de kalkoen noch ferskate oare fûgels foargean litte moat as it om it gewichtgemiddelde giet: de [[wite pilekaan]] (''Pelecanus erythrorhynchos''), de [[fluitswan]] (''Cygnus columbianus columbianus''), de [[Kalifornyske kondor]] (''Gymnogyps californicus'') en de [[trompetkraanfûgel]] (''Grus americana''). De [[fear (fûgels)|fearren]] binne by de hoannen oer it algemien [[swart]]ich of [[dûnkergriis]], of soms [[grizich]] [[brún]], mar mei in [[koper]]ige glâns dy't komplekser wurdt neigeraden dat de fûgel [[âlderdom|âlder]] is. It fearrekleed fan 'e hinnen is brunich of griisbrunich, mei swarte streekjes en spikkels. Se sjogge der saaier út, mar hawwe in bettere [[skutkleur]]. De [[wjuk]]ken fan 'e kalkoen binne relatyf lyts foar sa'n grutte fûgel, en de [[wjukspanne]] bedraacht 1.25–1.44&nbsp;m. De [[sturt]] is by beide geslachten ferhâldingsgewiis lang, en mjit 24^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–50^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;sm. De hoannen kinne de sturtfearren opsette ta in ymposante [[waaier]]sturt. Ek hawwe se in 'burd', in toppe op [[hier (begroeiïng)|hier]] lykjende, foarútstekkende filaminten ('mesofiloplommen') dy't har út 'e midden fan it [[boarstkas|boarst]] groeie. [[File:Wild turkey and juveniles.jpg|left|thumb|180px|In [[wyfke|hin]] mei in fjouwertal healwoeksen [[fûgelpyk|piken]].]] De [[snaffel]] is by beide geslachten relatyf lyts, mei in lingte fan sa'n 2–3,2&nbsp;sm. [[Hals]] en [[kop]] binne keal. De hals is lang en by de hoannen ûnderoan fel read, in kleur dy't hegerop ferdizenet ta feal [[rôze]] mei in [[pears|pearzige]] of [[ljochtblau]]wige kleur om 'e [[eagen]] hinne. By de hinnen is de [[hûd]] fan 'e hals griisbrunich, deselde kleur as de fearren. De hoannen hawwe ferskate [[lel (fûgels)|lellen]] ûnderoan 'e hals (de halslellen), mar ek ien ûnder de snaffel (it kinlel) en ien dy't boppe de snaffel groeit en derby delhinget (de snútlel). In oar skaaimerk fan 'e hoannen dat by de hinnen ûntbrekt, wurdt foarme troch de nei efteren wizende [[spoar (anatomy)|spoaren]] dy't se oan eltse poat hawwe, njonken trije nei foarren wizende [[tean]]nen en ien dy't nei efteren wiist, dêr't de hinnen ek oer beskikke. De spoaren wurde brûkt as stekwapens yn gefjochten mei oare hoannen of mei [[rôfdier]]en. ==Biotoop== Wylde kalkoenen jouwe de foarkar oan in [[biotoop]] fan [[mingd wâld]] mei fersprate iepen plakken, lykas [[greide]]n, [[ikker]]s, [[hôf (perseel mei fruchtbeammen)|hôven]] en [[sompe]]n. Mar se lykje har oanpasse te kinnen oan hast eltse tichtbegroeide [[plant]]emienskip salang't der mar iepen plakken yn falle. Iepen, folwoeksen [[wâld]]lân mei in ferskaat oan [[beam]]soarten trochinoarhinne hawwe se it leafste. Yn [[berchtme]]n komme se inkeld yn it [[heuvel]]ige foarlân foar. Yn [[woastinen]] is de fersprieding beheind ta boskige stripen lân by [[rivier]]en lâns. [[File:09-03_NFlaWildTurkeys.JPG|right|thumb|250px|In groep eastlike kalkoenen (''Meleagris gallopavo silvestris'').]] ==Hâlden en dragen== Kalkoenen binne sosjale fûgels, dy't fral [[winter]]deis foarkomme yn groepen. Se libje oerdeis foar it meastepart op 'e [[grûn]], dêr't se soms yn kloften foerazjearje mei oarsoartige bisten, lykas [[harteftigen|harten]] en [[iikhoarntsjes]]. It komt sels foar dat se mei sokke bisten [[boartsjen|boartsje]]. Troch mei-inoar nei fretten te sykjen, kinne de bisten inoar helpe om [[rôfdier]]en op 'e tiid gewaar te wurden. Kalkoenen hawwe in tige goed [[gesichtsfermogen]], mar kinne troch harren koarte lingte yn boskgebieten net fier sjen. Iikhoarntsjes dy't yn in beam sitte, sjogge wol oer de ûndergroei hinne. En harten foegje dêr in tige sterke [[rooksin]] en bysûnder skerp [[gehoar]] oan ta. Hoewol't se oerdeis tige goed sjogge, hawwe kalkoenen gjin [[nachtsicht]]. Om't se by nacht folle kwetsberder binne, sykje se by it ynfallen fan 'e [[jûnsskimer]] yn 'e regel in [[beam]] op om yn te [[sliep]]en. Nettsjinsteande harren gewicht binne wylde kalkoenen, oars as harren [[nuete kalkoen|nuete wjergaders]], goede [[fleanen|fleaners]]. Se fleane fluch, behindich en faak ticht by de grûn, mar ornaris net fierder as 400&nbsp;[[meter|m]]. Kalkoenen hawwe in ferskaat oan [[lûd|fokalisaasjes]], wêrfan't it 'gabbeljen' (''gobble''), sa't it yn it [[Ingelsk]] neamd wurdt, de bekendste is. Se kinne ek gjalpe, klokje, spinne, keakelje en tsjotterje. De [[mantsje|hoannen]] allinne bringe soms in leechtoanich 'trommeljend' lûd fuort, dat se produsearje mei de beweging fan [[lucht]] yn in luchtpûde yn it [[boarstkas|boarst]]. De [[peartiid]] falt foar kalkoenen yn [[maart]] en [[april]]. De [[mantsje|hoannen]] binne [[polygyny|polygyn]], wat betsjut dat se besykje te [[pearjen]] mei safolle mooglik ûnderskate [[wyfke|hinnen]]. By de [[balts]] pronkje de hoannen mei opsette [[fear (fûgels)|fearren]], útsprate waaiersturt en oer de grûn slepende [[wjuk]]ken, wylst harren [[hals]], [[kop]] en [[lel (fûgels)|lellen]] fel [[read]], [[wyt]] en/of [[blau]] kleure binne. De [[kleur]] kin feroarje mei it [[humeur|sin]] fan 'e hoanne, en in hielendal wite kop is in teken fan 'e grutste [[opwining]]. 'Gabbeljen' en 'trommeljen' wurdt brûkt as middel om sosjale dominânsje foar oare hoannen oer te toanen en om hinnen oan te lokjen. [[File:Wild turkey eggs from Ontario.jpg|left|thumb|180px|In [[nêst (fûgels)|nêst]] kalkoene-[[aai]]en.]] Nei de [[pearing]] skrabet de hin mei de poat in ûndjip dobke yn 'e grûn út op in plak dat ferskûle leit middenmank [[strewelleguod]]. Yn dat [[nêst (fûgels)|nêst]] leit se 10–14&nbsp;[[aai]]en, ornaris ien op in [[dei]]. It [[brieden (fûgels)|brieden]] set útein as it lêste aai lein is en duorret teminsten 28&nbsp;dagen. De [[pyk (fûgel)|piken]] fan 'e kalkoen binne [[nêstflechter]]s, dy't likernôch 12–24&nbsp;[[oere]]n nei se út it aai kommen binne it nêst al ferlitte. De piken wurde net fuorre; datoangeande rêde se harsels fan it begjin ôf oan en frette dêrby [[ynsekten]], [[bei]]en en [[sied (plant)|sieden]]. De hin hâldt tafersjoch en liedt de piken nei plakken ta dêr't it goed foerazjearjen is. De piken bliuwe by de hin oan 'e ein fan 'e [[simmer]] ta, wannear't se selsstannich binne. De [[libbensferwachting]] fan kalkoenen bedraacht 10–12&nbsp;[[jier]]. ==Fretten== Kalkoenen binne [[omnivoar]]en, dy't har kostje op 'e [[grûn]] byinoar skarrelje of troch yn [[strewelle]]n of lytse [[beam]]kes te klimmen. De foarkar hawwe [[ikel]]s en oare [[nút (frucht)|núten]], lykas [[hazzenút (frucht)|hazzenuten]], [[kastanje (frucht)|kastanjes]] en nuten fan [[Amerikaanske nutebeam]]men (''Carya''), mar se frette ek [[sied (plant)|sieden]] út û.o. de [[dinne-apel]]s fan [[pinjondinnen]] (''Pinus'' subseksje ''Cembroides''), [[bei]]en fan û.m. [[jeneverbeibeam]]men (''Juniperus'') en de [[bearedrúf]] (''Arctostaphylos ava-ursi''), en fierders [[knop (plant)|knoppen]], [[blêd (plant)|blêden]], [[fearplant|fearblêden]], [[woartel (plant)|woartels]] en [[ynsekten]]. Ut en troch meitsje se ek lytse [[amfibyen]] en [[reptilen]] lytsman, lykas [[salamanders]] en [[hagedissen]]. [[File:Wild_turkey_with_chicks.jpg|right|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] mei [[fûgelpyk|piken]].]] ==Natuerlike fijannen== Mei't de kalkoen op 'e grûn [[nêst (fûgels)|nêstelet]] stiet er bleat oan in protte [[predaasje]] troch lândieren. [[Rôfdier]]en dy't de aaien fan 'e kalkoen úthelje en opfrette, binne û.o. de [[waskbear]] (''Procyon lotor''), de [[Firginia-opossum]] (''Didelphis virginiana''), it [[streekte stjonkdier]] (''Mephitis mephitis''), ferskate soarten [[bûnte stjonkdieren]] (''Spilogale''), de [[reade foks]] (''Vulpes vulpes''), de [[grize foks]] (''Urocyon citnereoargenteus''), de [[boskmarmot]] (''Marmota monax'') en ferskate oare soarten grutte [[kjifdieren]], ferskate soarten [[ratteslangen]] (''Elaphe''), de (gewoane) [[bolleslange]] (''Pituophis catenifer'') en ferskate oare soarten [[bolleslangen]] (''Pituophis''). [[Rôfdier|Rôffûgels]] dy't it foarsjoen hawwe op kalkoenepiken binne û.o. de [[Amerikaanske see-earn]] (''Haliaeetus leucocephalus''), de [[readskoudermûzefalk]] (''Buteo lineatus''), de [[readsturtmûzefalk]] (''Buteo jamaicensis''), de [[wytsturtmûzefalk]] (''Geranoaetus albicaudatus''), de [[woastynmûzefalk]] (''Parabuteo unicinctus''), de [[coopersparwer]] (''Accipiter cooperii''), de [[breedwjukmûzefalk]] (''Buteo platypterus'') en de [[streekte boskûle]] (''Strix varia''). Behalven piken wurde [[wyfke|hinnen]] en healwoeksen kalkoenen (mar net, ynsafier bekend, [[folwoeksen]] [[mantsje|hoannen]]) ek bejage troch de [[hauk]] (''Accipiter gentilis''), de [[Amerikaanske oehoe]] (''Bubo virginianus''), de [[hûn]] (''Canis lupus familiaris''), de [[kat]] (''Felis silvestris catus'') en de [[reade foks]] (''Vulpes vulpes''). Rôfdieren dy't ek folwoeksen hoannen bejeie en opfrette, binne de [[grize wolf]] (''Canis lupus''), de [[prêrjewolf]] (''Canis latrans''), de [[reade lynks]] (''Lynx rufus''), de [[Kanadeeske lynks]] (''Lynx canadensis''), de [[poema]] (''Puma concolor''), de [[Mississipy-alligator]] (''Alligator mississippiensis''), de [[keningsearn]] (''Aquila chrysaetos'') en mooglik de [[Amerikaanske swarte bear]] (''Ursus americanus''), dy't ek hiele nêsten aaien opfret as er se fynt. De earste reäksje fan 'e kalkoen op in oanfal fan in rôfdier is om út te naaien, mar as se yn it nau dreaun wurde, skromje kalkoenen net om sels oan te fallen. Fral grutte hoannen kinne yn sa'n sitewaasje [[agressyf]] út 'e hoeke komme en de [[spoar (anatomy)|spoaren]] oan har [[poaten]] as stekwapens ynsette. Dêrnjonken brûke se harren mânske [[lichem (biology)|lichem]] om rôfdieren te ramen, wêrnei't se mei de skerpe [[snaffel]] fan har ôf pikke. In wolf, poema of bear sil him dêr foar it neist net troch ôfskrikke litte, mar in foks, hûn of sels lynks miskien wol. Behalven út selsferdigening geane hinnen ek wolris de striid oan mei rôffûgels dy't it op harren piken foarsjoen hawwe. Der binne dokumintearre gefallen fan teminsten twa soarten [[mûzefalken]] dy't troch kalkoenhinnen oanfallen en fuortjage waarden. [[File:Wild Turkeys Foraging in Pennsylvania.jpg|left|thumb|250px|In groepke kalkoenen oan it foerazjearjen yn [[Pennsylvania]].]] Yn it grutste part fan it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e kalkoen is de [[minske]] tsjintwurdich syn wichtichste bejager, benammen yn it neijier, wannear't der yn 'e [[Feriene Steaten]] mei [[hjeldagen]] as [[Thanksgiving (Feriene Steaten)|Thanksgiving]] en [[kryst]] [[tradysje|tradisjoneel]] kalkoen op it menu stiet. By moetings mei minsken binne wylde kalkoenen lykwols oer it algemien alhiel net agressyf, of it moat wêze dat se yn it nau dreaun, [[eangst|bangmakke]] of op in oare manear ferge wurde. In oanfal komt it faakst foar as men in kalkoen skrikke lit troch him oer it mad te kommen, as er [[narjen|narre]] wurdt, bygelyks troch [[bern (persoan)|bern]], of wannear't men te tichtby komt. Salang't men lykwols in foechsume ôfstân hâldt, is der oer it algemien neat te rêden. Wylde kalkoenen dy't wend binne oan minsken, bgl. yn [[park]]en of op [[kampearterrein]]en, kinne sels sa nuet wêze dat se út 'e hân fuorre wurde kinne. Soms falle hoannen [[parkearjen|parkearre]] [[auto's]] oan om't se yn 'e wjerspegeling fan 'e [[lakferve|lak]] in [[konkurrinsje (biology)|konkurrint]] miene te bespeuren, mar as men de auto start is it leven fan 'e rinnende [[motor]] ornaris genôch om se fuort te jeien. [[File:Wild turkey in Concord California .jpg|right|thumb|220px|De [[Yndianen]] brûkten de [[fear (fûgels)|fearren]] fan wylde kalkoenen as pronk foar harren [[klean]].]] ==Status== De kalkoen hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. Foar de oankomst fan 'e [[Jeropa|Jeropeänen]] yn 'e [[Nije Wrâld]] kamen kalkoenen fan súdlik [[Kanada]] oant súdlik-sintraal [[Meksiko]] yn 'e miljoenen foar, hoewol net yn [[Kalifornje]], [[Arizona]], [[Nevada]], [[Utah]] en it [[Amerikaanske Noardwesten]]. Yn Arizona en in diel fan [[Nij-Meksiko]] kaam earder de [[groupoatkalkoen]] of súdwestlike kalkoen (''Meleagris crassipes'') foar, wylst yn [[Súdlik Kalifornje]] de [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'') libbe. It [[útstjerren (biology)|útstjerren]] fan dy beide soarten, omtrint 10.000&nbsp;jier lyn, soarge foar in "kalkoenfrij" gebiet yn it westen fan [[Noard-Amearika]]. Yn it [[Prekolumbiaanske Tiidrek]] (foar [[1492]]) waard de [[nuete kalkoen]] op syn letst om it begjin fan 'e [[Westerske jiertelling]] hinne [[domestisearre]] yn [[Meksiko]] en [[Nij-Meksiko]]. Dy foarm fan 'e kalkoen waard neitiid troch de [[Spanjerts]] yn [[Jeropa]] yntrodusearre en is sûnt wrâldwiid ien fan 'e wichtichste soarten [[plomfee]] wurden. Fierder noardlik spile de wylde kalkoen in wichtige rol yn 'e [[kultuer]]en fan in protte [[Yndianen|Yndiaanske]] [[folken]]. Se fandelen de [[aai]]en gear en [[jacht (aktiviteit)|bejagen]] de fûgels foar it [[fleis]], mar brûkten ek de [[fear (fûgel)|fearren]] foar [[rituelen]] en om [[holdeksel]]s mei te fersieren. Sa droegen bygelyks de [[opperhaden]] fan 'e [[Katôba (folk)|Katôba]] (''Catawba'') út wat no [[Súd-Karolina]] is, [[tradysje|tradisjoneel]] [[fearretoai]]en makke fan kalkoenefearren. By de [[Kriik (folk)|Kriik]] (''Creek'') út [[Georgia]] en de [[Wampanôk (folk)|Wampanôk]] (''Wampanoag'') út [[Massachusetts]] droegen minsken fan kwizekwânsje kalkoenefearrene [[mantel]]s. De karakteristike manear fan bewegen fan kalkoenen foarme by de [[Keddo (folk)|Keddo]] (''Caddo'') fan [[Teksas]] en [[Oklahoma]] de [[ynspiraasje (keunst)|ynspiraasje]] foar de [[kalkoenedûns]]. Yn 'e [[mytology]] fan 'e [[Navaho (folk)|Navaho]] (''Navajo'') fan it [[Amerikaanske Súdwesten]] brocht Kalkoen harren [[foarâlden]] [[stynske weet]] om te [[bou (lânbou)|ferbouwen]]. Dêrom is de kalkoen noch altyd ien fan 'e [[hilligens|hillige]] fûgels fan 'e Navaho. [[File:2003-08-16 Wild turkeys crossing the road in Wyoming.jpg|left|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] mei in espel healwoeksen [[fûgelpyk|piken]] stekt in [[wei]] oer yn [[Wyoming]].]] De Jeropeeske [[kolonist]]en, dy't har fan it begjin fan 'e [[santjinde iuw]] ôf yn Noard-Amearika fêstigen, en harren neikommelingen wisten neat fan 'e libbenssyklus fan 'e kalkoen, en de ûntjouwing fan 'e [[ekology]] as [[wittenskip]] kaam te let om in ferskil te meitsjen. [[Oerbejaging]] fan 'e fûgels sette al yn 'e [[santjinde iuw]] útein. Grutskalige [[ûntbosking]] ûntnaam de fûgels in gaadlik [[habitat]]. De ferneatiging fan beskate typen [[biotoop]], lykas [[prêrje]] yn it [[Amerikaanske Midwesten]], [[bamboereid]]fjilden yn it [[Amerikaanske Suden]] en [[din]]nebosken yn 'e hege [[woastyn]] makke dat kalkoenen har net mear súksesfol [[fuortplanting|fuortplantsje]] koene, mei't der nearne skûlplakken foar harren [[nêst (fûgels)|nêsten]] wiene. De populaasje sakke dêrtroch yn. Der wurdt rûsd dat der yn 'e twadde helte fan 'e [[1930-er jierren]] noch mar 30.000 wylde kalkoenen yn 'e hiele Feriene Steaten oer wiene. Yn 'e [[1940-er jierren]] stoar de wylde kalkoen yn Kanada hielendal út. Om it folsleine útstjerren fan 'e soarte tsjin te kearen, besocht men fan dy tiid ôf kalkoenen mei de hân grut te bringen en dêrnei yn it wyld út te setten, mar dat mislearre jammerdearlik om't der op dy manear feitliks nuete kalkoenen produsearre waarden dy't op minsken ymprinte wiene en dy't harsels yn it wyld net fiede koene. Dêrom waard ynstee úteinset mei in kampanje om 'e fûgels en it soarte [[habitat]] dêr't se ferlet fan hawwe, te beskermjen. Kalkoenen plantsje har fluch en maklik fuort, dat der koene yn 'e beskerme gebieten al rillegau 'oerstallige' eksimplaren fongen wurde, dy't dan oerpleatst waarden nei in oar gaadlik habitat dêr't gjin kalkoenen mear libben. Sa waard de kalkoen yn 'e Feriene Steaten yn in perioade fan likernôch in fearnsiuw fan 'e ûndergong rêden. Tsjin [[1973]] wiene der wer 1,3&nbsp;miljoen fan 'e fûgels yn it lân. Kalkoenen waarden sels yntrodusearre yn gebieten, lykas Kalifornje en de rest fan 'e westkust, dêr't se earder net foarkommen wiene. Anno [[2013]] wie de totale wylde populaasje yn alle trije lannen oanwoeksen oant likernôch 7&nbsp;miljoen fûgels. [[File:Folsom City Hall parking lot turkeys - panoramio.jpg|right|thumb|250px|Wylde kalkoenen oan it foerazjearjen yn in [[plantsoen]] by in [[parkearterrein]] binnen de [[beboude kom]] fan [[Folsom (Kalifornje)]].]] ==Undersoarten== [[File:Gould Wild turkey.jpg|right|thumb|250px|In Noardmeksikaanske kalkoen (''Meleagris gallopavo mexicana'').]] [[File:Wild Turkey Walking.jpg|right|thumb|250px|In Rio Grandekalkoen (''Meleagris gallopavo intermedia''), te werkennen oan 'e [[poat]]en, dy't langer binne as by oare [[ûndersoarte]]n.]] Der binne 6 wylde en 1 [[domestisearre]] <small>(stân fan saken yn 2023)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e kalkoen (''Meleagris gallopavo''): *eastlike kalkoen (''M. g. silvestris'') :<small>(súdlik [[Ontario]], it uterste suden fan [[Kebek (provinsje)|Kebek]], [[Manitoba]] en [[Saskatchewan]] en de eastlike helte fan 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]], oant en mei [[Noard-Dakota]] en [[Iowa]] en it easten fan [[Súd-Dakota]], [[Kansas]], [[Oklahoma]] en [[Teksas]] ta, mar útsein it [[Floaridaskiereilân]]; populaasje: 5,1–5,3&nbsp;miljoen)</small> *osceolakalkoen of Osceola's kalkoen (''M. g. osceola'') :<small>(it [[Floaridaskiereilân]] útsein de [[Everglades]]; ferneamd nei it [[Seminoalen|Seminoalske]] [[opperhaad]] [[Osceola]]; populaasje: 80.000–100.000)</small> *Rio Grandekalkoen (''M. g. intermedia'') :<small>(súdlik [[Nebraska]], westlik [[Kansas]], eastlik [[Colorado]], sintraal en westlik [[Oklahoma]], eastlik [[Nij-Meksiko]], noardlik, sintraal en súdlik [[Teksas]] en de [[Eastlike Sierra Madre]] yn [[Meksiko]]; as in troch de minske yntrodusearre [[eksoat]] ek yn [[Kalifornje]], [[Oregon]], [[Nevada]], súdeastlik [[Washington (steat)|Washington]], súdlik [[Idaho]], noardlik en westlik [[Utah]] en de eilannen [[Lanaï]], [[Molokaï]], [[Maui]], [[Hawaï (eilân)|Hawaï]] en [[Oähû]] yn [[Hawaï]]; ferneamd nei de [[Rio Grande]]; populaasje: ±1&nbsp;miljoen)</small> *merriamkalkoen of Merriams kalkoen (''M. g. merriami'') :<small>(it uterste suden fan [[Britsk-Kolumbia]] en [[Alberta]], sintraal en eastlik [[Washington (steat)|Washington]], noardlik en sintraal [[Idaho]], hiel [[Montana]] en [[Wyoming]], it uterste súdwesten fan [[Noard-Dakota]], sintraal en westlik [[Súd-Dakota]], noardlik en westlik [[Nebraska]], sintraal en westlik [[Colorado]], súdeastlik [[Utah]], hiel [[Arizona]], sintraal en westlik [[Nij-Meksiko]] en it uterste suden fan [[Kalifornje]]; ferneamd nei de [[biolooch]] [[Clinton Hart Merriam]]; populaasje: 335.000–345.000)</small> *Noardmeksikaanske kalkoen (''M. g. mexicana'') :<small>(de [[Westlike Sierra Madre]] yn [[Meksiko]], it uterste suden fan [[Arizona]] en de [[Hakke fan Nij-Meksiko]]; populaasjegrutte ûnbekend)</small> *Súdmeksikaanske kalkoen (''M. g. gallopavo'') :<small>(nettsjinsteande de namme yn sintraal en net súdlik [[Meksiko]], op it [[Plato fan Anahuac]] oant yn 'e [[Súdlike Sierra Madre]]; dizze ûndersoarte is [[bedrige soarte|krityk bedrige]] en komt amper noch yn it wyld foar)</small> *nuete kalkoen (''M. g. domesticus'') :<small>(stammet ôf fan 'e Súdmeksikaanske kalkoen, dy't yn [[Meso-Amearika]] troch de [[Yndianen]] fan 'e preklassike [[beskaving]]s [[domestisearre]] waard)</small> De [[paukalkoen]] (''Meleagris ocellata''), dy't op it [[Jûkatanskiereilân]] fan súdlik [[Meksiko]] foarkomt, is gjin ûndersoarte fan 'e kalkoen, mar in aparte [[soarte]]. ==Sjoch ek== * [[groupoatkalkoen]] * [[Kalifornyske kalkoen]] * [[nuete kalkoen]] * [[paukalkoen]] {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Wild_turkey ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Meleagris gallopavo}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kalkoen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Tsjechje]] r6q82arue5retkma4hrtgopsjai2gng 0 149497 1172109 1139584 2024-10-28T11:38:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Skaai-opbou */ kt 1172109 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk|ôfbylding=Dusky moorhen442.jpg|namme8=[[ralfûgels]] (''Rallidae'')|namme12=|takson12=|namme11='''reidhinnen''' (''Gallinula'')|takson11=[[skaai (taksonomy)|skaai]]:|namme9='''reidhinfûgels''' (''Gallinulinae'')|takson9=[[ûnderfamylje]]:|takson8=[[famylje (taksonomy)|famylje]]:|ôfbyldingsbreedte=|namme7=[[raleftigen]] (''Ralli'')|takson7=[[ûnderskift]]:|namme6=[[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'')|takson6=[[skift]]:|namme5=[[fûgels]] (''Aves'')|takson5=[[klasse (taksonomy)|klasse]]:|ôfbyldingstekst=In [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'')|beskriuwer, jier=Brisson, 1760}} De (echte) '''reidhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Gallinula'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''), en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[reidhinfûgels]] (''Gallinulinae''). Ta dizze [[Taksonomy|taksonomyske]] groep hearre 7 [[Libben|libbene]] [[Soarte|soarten]] en ien útstoarne soarte. Fan 'e libbene soarten binne neffens de [[Reade List fan de IUCN]] trije bedrige of krytyk (= hast útstoarn). de twa hast útstoarne soarten wurde ek wol ta it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Pareudiastes'' rekkene. Ien oare fan 'e reidhinsoarten wurdt hoed de dei ta in apart skaai, de [[Afrikaanske reidhintsjes]] (''Paragallinula'') rekkene. De bekendste soarte fan 'e reidhinnen is it [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus''), dy't ek yn [[Fryslân]] rûnom foarkomt. == Skaai-opbou == * ''Skaai'': '''reidhinnen''' (''Gallinula'') ** ''Soarte'': [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'') ** ''Soarte'': [[Amerikaansk reidhintsje]] (''Gallinula galeata'') ** ''Soarte'': [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus'') ** ''Soarte'': [[Tristanreidhintsje]] (''Gallinula nesiotis'') (útstoarn) ** ''Soarte'': [[Goughreidhintsje]] (''Gallinula comeri'') (bedrige) ** ''Soarte'': [[Makirareidhintsje]] (''Gallinula silvestris'' of ''Pareudiastes silvestris'') (krityk) ** ''Soarte'': [[Samoäreidhintsje]] (''Gallinula pacifica'' of ''Pareudiastes pacificus'') (krityk) [[Kategory:Echte reidhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] b861ecnse7lc07csjj3un2yueldckno 1172111 1172109 2024-10-28T11:40:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 1172111 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk|ôfbylding=Dusky moorhen442.jpg|namme8=[[ralfûgels]] (''Rallidae'')|namme12=|takson12=|namme11='''echte reidhinnen''' (''Gallinula'')|takson11=[[skaai (taksonomy)|skaai]]:|namme9='''reidhinfûgels''' (''Gallinulinae'')|takson9=[[ûnderfamylje]]:|takson8=[[famylje (taksonomy)|famylje]]:|ôfbyldingsbreedte=|namme7=[[raleftigen]] (''Ralli'')|takson7=[[ûnderskift]]:|namme6=[[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'')|takson6=[[skift]]:|namme5=[[fûgels]] (''Aves'')|takson5=[[klasse (taksonomy)|klasse]]:|ôfbyldingstekst=In [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'')|beskriuwer, jier=Brisson, 1760}} De '''echte reidhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Gallinula'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''), en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[reidhinfûgels]] (''Gallinulinae''). Ta dizze [[Taksonomy|taksonomyske]] groep hearre 7 [[Libben|libbene]] [[Soarte|soarten]] en ien útstoarne soarte. Fan 'e libbene soarten binne neffens de [[Reade List fan de IUCN]] trije bedrige of krytyk (= hast útstoarn). de twa hast útstoarne soarten wurde ek wol ta it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Pareudiastes'' rekkene. Ien oare fan 'e reidhinsoarten wurdt hoed de dei ta in apart skaai, de [[Afrikaanske reidhintsjes]] (''Paragallinula'') rekkene. De bekendste soarte fan 'e reidhinnen is it [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus''), dy't ek yn [[Fryslân]] rûnom foarkomt. == Skaai-opbou == * ''Skaai'': '''echte reidhinnen''' (''Gallinula'') ** ''Soarte'': [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'') ** ''Soarte'': [[Amerikaansk reidhintsje]] (''Gallinula galeata'') ** ''Soarte'': [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus'') ** ''Soarte'': [[Tristanreidhintsje]] (''Gallinula nesiotis'') (útstoarn) ** ''Soarte'': [[Goughreidhintsje]] (''Gallinula comeri'') (bedrige) ** ''Soarte'': [[Makirareidhintsje]] (''Gallinula silvestris'' of ''Pareudiastes silvestris'') (krityk) ** ''Soarte'': [[Samoäreidhintsje]] (''Gallinula pacifica'' of ''Pareudiastes pacificus'') (krityk) [[Kategory:Echte reidhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] bh00jlzgvda4z3jubfbfv6942ni1ql2 1172113 1172111 2024-10-28T11:41:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Echte reidhinnen]] omneamd ta [[Reidhinnen]]: red 1172111 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk|ôfbylding=Dusky moorhen442.jpg|namme8=[[ralfûgels]] (''Rallidae'')|namme12=|takson12=|namme11='''echte reidhinnen''' (''Gallinula'')|takson11=[[skaai (taksonomy)|skaai]]:|namme9='''reidhinfûgels''' (''Gallinulinae'')|takson9=[[ûnderfamylje]]:|takson8=[[famylje (taksonomy)|famylje]]:|ôfbyldingsbreedte=|namme7=[[raleftigen]] (''Ralli'')|takson7=[[ûnderskift]]:|namme6=[[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'')|takson6=[[skift]]:|namme5=[[fûgels]] (''Aves'')|takson5=[[klasse (taksonomy)|klasse]]:|ôfbyldingstekst=In [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'')|beskriuwer, jier=Brisson, 1760}} De '''echte reidhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Gallinula'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''), en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[reidhinfûgels]] (''Gallinulinae''). Ta dizze [[Taksonomy|taksonomyske]] groep hearre 7 [[Libben|libbene]] [[Soarte|soarten]] en ien útstoarne soarte. Fan 'e libbene soarten binne neffens de [[Reade List fan de IUCN]] trije bedrige of krytyk (= hast útstoarn). de twa hast útstoarne soarten wurde ek wol ta it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Pareudiastes'' rekkene. Ien oare fan 'e reidhinsoarten wurdt hoed de dei ta in apart skaai, de [[Afrikaanske reidhintsjes]] (''Paragallinula'') rekkene. De bekendste soarte fan 'e reidhinnen is it [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus''), dy't ek yn [[Fryslân]] rûnom foarkomt. == Skaai-opbou == * ''Skaai'': '''echte reidhinnen''' (''Gallinula'') ** ''Soarte'': [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'') ** ''Soarte'': [[Amerikaansk reidhintsje]] (''Gallinula galeata'') ** ''Soarte'': [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus'') ** ''Soarte'': [[Tristanreidhintsje]] (''Gallinula nesiotis'') (útstoarn) ** ''Soarte'': [[Goughreidhintsje]] (''Gallinula comeri'') (bedrige) ** ''Soarte'': [[Makirareidhintsje]] (''Gallinula silvestris'' of ''Pareudiastes silvestris'') (krityk) ** ''Soarte'': [[Samoäreidhintsje]] (''Gallinula pacifica'' of ''Pareudiastes pacificus'') (krityk) [[Kategory:Echte reidhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] bh00jlzgvda4z3jubfbfv6942ni1ql2 1172115 1172113 2024-10-28T11:42:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1172115 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk|ôfbylding=Dusky moorhen442.jpg|namme8=[[ralfûgels]] (''Rallidae'')|namme12=|takson12=|namme11='''reidhinnen''' (''Gallinula'')|takson11=[[skaai (taksonomy)|skaai]]:|namme9='''reidhinfûgels''' (''Gallinulinae'')|takson9=[[ûnderfamylje]]:|takson8=[[famylje (taksonomy)|famylje]]:|ôfbyldingsbreedte=|namme7=[[raleftigen]] (''Ralli'')|takson7=[[ûnderskift]]:|namme6=[[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'')|takson6=[[skift]]:|namme5=[[fûgels]] (''Aves'')|takson5=[[klasse (taksonomy)|klasse]]:|ôfbyldingstekst=In [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'')|beskriuwer, jier=Brisson, 1760}} De '''reidhinnen''' of '''echte reidhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Gallinula'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[ralfûgels]] (''Rallidae''), en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[reidhinfûgels]] (''Gallinulinae''). Ta dizze [[Taksonomy|taksonomyske]] groep hearre 7 [[Libben|libbene]] [[Soarte|soarten]] en ien útstoarne soarte. Fan 'e libbene soarten binne neffens de [[Reade List fan de IUCN]] trije bedrige of krytyk (= hast útstoarn). de twa hast útstoarne soarten wurde ek wol ta it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Pareudiastes'' rekkene. Ien oare fan 'e reidhinsoarten wurdt hoed de dei ta in apart skaai, de [[Afrikaanske reidhintsjes]] (''Paragallinula'') rekkene. De bekendste soarte fan 'e reidhinnen is it [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus''), dy't ek yn [[Fryslân]] rûnom foarkomt. == Skaai-opbou == * ''Skaai'': '''reidhinnen''' of '''echte reidhinnen''' (''Gallinula'') ** ''Soarte'': [[swart reidhintsje]] (''Gallinula tenebrosa'') ** ''Soarte'': [[Amerikaansk reidhintsje]] (''Gallinula galeata'') ** ''Soarte'': [[reidhintsje]] (''Gallinula chloropus'') ** ''Soarte'': [[Tristanreidhintsje]] (''Gallinula nesiotis'') (útstoarn) ** ''Soarte'': [[Goughreidhintsje]] (''Gallinula comeri'') (bedrige) ** ''Soarte'': [[Makirareidhintsje]] (''Gallinula silvestris'' of ''Pareudiastes silvestris'') (krityk) ** ''Soarte'': [[Samoäreidhintsje]] (''Gallinula pacifica'' of ''Pareudiastes pacificus'') (krityk) [[Kategory:Reidhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] 8jtzeygtolzhnwy7llj0cnidy3fvedt 0 151588 1171718 1045176 2024-10-27T16:04:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171718 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Basking_Shark.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[reuzehaai]] (''Cetorhinus maximus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Euselachii'') | takson9 = [[takson|difyzje]]: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neoselachii'') | takson11 = [[takson|ûnderdifyzje]]: | namme11 = [[haaien]] (''Selachii'') | takson12 = [[boppeskift]]: | namme12 = [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = '''makrielhaaien''' (''Lamniformes'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = L.S. Berg, 1958 }} De '''makrielhaaien''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lamniformes'') foarmje in [[skift]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii''), de [[takson|difyzje]] fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''), de [[takson|ûnderdifyzje]] fan 'e [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha'') en it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi''). De wittenskiplike namme fan dit skift is ôflaat fan it [[Gryksk]]e [[wurd]] ''lamna'', dat letterlik "[[rôfdier|rôffisk]]" betsjut. __TOC__ ==Beskriuwing== De makrielhaaien foarmje in [[taksonomy]]ske groep dêr't guon fan 'e bekendste [[soarte]]n [[haaien]] ûnder falle, lykas de [[wite haai]] (''Carcharodon carcharias'') en de [[reuzehaai]] ''Cetorhinus maximus''). De leden fan dit skift ûnderskiede har fan oare haaien troch it besit fan twa [[rêchfin]]nen, in [[earsfin]], fiif [[kiuw]]skreven, [[eagen]] sûnder in [[trêde eachlid]] en in [[mûle|mûle-iepening]] dy't oan 'e sydkanten fan 'e [[kop]] oant efter de eagen trochrint. Ek hawwe makrielhaaien, oars as oare haaien, in hegere lichems[[temperatuer]] as it [[wetter]] dêr't se yn [[swimme]]. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 550px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} *skift '''makrielhaaien''' (''Lamniformes'') **famylje [[breedtoskhaaien]] (''Cardabiodontidae'') † ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte breedtoskhaaien]] (''Cardabiodon'') † **famylje [[foarhjerringhaaien]] (''Eoptolamnidae'') † ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Leptostyrax]]'' † **famylje [[foksehaaien]] (''Alopiidae'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte foksehaaien]] (''Alopias'') **** [[foksehaai]] of gewoane foksehaai (''Alopias vulpinus'') **** [[gruteachfoksehaai]] (''Alopias superciliosus'') **** [[pelagyske foksehaai]] (''Alopias pelagicus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}oare foksehaaiesoarten, noch net beskreaun **famylje [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') † ***skaai ''[[Cretalamna]]'' † ***skaai [[karteltoskhaaien]] (''Carcharocles'') † **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[megalodon]] (''Carcharocles megalodon'') ***skaai ''[[Kenolamna]]'' † ***skaai ''[[Megalolamna]]'' † ***skaai ''[[Megaselachus]]'' † ***skaai ''[[Otodus]]'' † ***skaai ?''[[Palaeocarcharodon]]'' † ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Parotodus ]]'' † **famylje [[hjerringhaaien]] (''Lamnidae'') ***skaai [[echte hjerringhaaien]] (''Lamna'') **** [[hjerringhaai]] of noashaai (''Lamna nasus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[salmhaai]] (''Lamna ditropis'') ***skaai [[finmakrielhaaien]] (''Isurus'') **** [[koartfinmakrielhaai]] (''Isurus oxyrinchus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[langfinmakrielhaai]] (''Isurus paucus'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[minskehaaien]] (''Carcharodon'') **** [[hubbellminskehaai]] of Hubbells minskehaai (''Carcharodon hubbelli'') † **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[wite haai]] of minskehaai (''Carcharodon carcharias'') **famylje [[koboldhaaien]] (''Mitsukurinidae'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte koboldhaaien]] (''Mitsukurina'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[koboldhaai]] (''Mitsukurina owstoni'') **famylje [[krieëhaaien]] (''Anacoracidae'') † ***skaai ''[[Myledaphus]]'' † ***skaai ''[[Pseudocorax]]'' † ***skaai ''[[Squalicorax]]'' † ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Telodontaspis]]'' † **famylje [[krokkedilhaaien]] (''Pseudocarchariidae'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte krokkedilhaaien]] (''Pseudocarcharias'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[krokkedilhaai]] (''Pseudocarcharias kamoharai'') **famylje [[reuzebekhaaien]] (''Megachasmidae'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte reuzebekhaaien]] (''Megachasma'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[reuzebekhaai]] (''Megachasma pelagios'') **famylje [[reuzehaaien]] of grutte haaien (''Cetorhinidae'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte reuzehaaien]] of echte grutte haaien (''Cetorhinus'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[reuzehaai]] of grutte haai (''Cetorhinus maximus'') **famylje [[sântigerhaaien]] (''Odontaspididae'') ***skaai [[echte sântigerhaaien]] (''Odontaspis'') **** [[gruteachsântigerhaai]] (''Odontaspis noronhai'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[lytstosksântigerhaai]] (''Odontaspis ferox'') ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[karteltosksântigerhaaien]] (''Carcharias'') **** {{Stambeam2/ein tûke}} [[sântigerhaai]] (''Carcharias taurus'') **{{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[skerpnoashaaien]] (''Cretoxyrhinidae'') † ***{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[echte skerpnoashaaien]] (''Cretoxyrhina'') † {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lamniformes ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Makrielhaai| ]] [[Kategory:Kreakbienfiskeskift]] [[Kategory:Haai]] kv2ka0ay0m5wvdevx9rs9556msj16os 0 151591 1171717 1045180 2024-10-27T16:04:18Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171717 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Isurus_oxyrinchus_by_mark_conlin2.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[koartfinmakrielhaai]] (''Isurus oxyrinchus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Euselachii'') | takson9 = [[takson|difyzje]]: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neoselachii'')| takson11 = [[takson|ûnderdifyzje]]: | namme11 = [[haaien]] (''Selachii'') | takson12 = [[boppeskift]]: | namme12 = [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | takson14 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme14 = '''hjerringhaaien''' (''Lamnidae'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = J.P. Müller en Henle, 1838 }} De '''hjerringhaaien''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lamnidae'') foarmje in [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii''), de [[takson|difyzje]] fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''), de [[takson|ûnderdifyzje]] fan 'e [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha''), it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') en it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep dy't fiif libbene en in grut tal [[fossile]] [[soarte]]n grutte [[haaien]] omfettet, wêrûnder de bekendste fan allegear, de [[wite haai]]. ==Etymology== De [[wittenskiplike namme]] fan dizze famylje is ôflaat fan it [[Gryksk]]e [[wurd]] ''lamna'', dat letterlik "[[rôfdier|rôffisk]]" betsjut. Dat wurd wie sels wer ôflaat fan '[[lamia]]' de namme foar in [[mytysk wêzen]] út 'e [[folkloare]], dat heal [[frou]], heal [[slange]] wie. ==Beskriuwing== Hjerringhaaien binne grutte rôffisken wêrfan't de grutste [[soarte]], de [[wite haai]], in lingte fan mooglik 7&nbsp;[[meter|m]] berikke kin. Se ûnderskiede har fan oare [[makrielhaaien]] troch in puntige [[snút]], in spoelfoarmich [[lichem (biology)|liif]] en grutte [[kiuw]]iepenings. De foarste [[rêchfin]] is grut, heech en stiif, en krommet oan 'e foarkant nei efteren ta. De efterste rêchfin en de [[earsfin]] binne tige lyts. Fierders hawwe se grutte [[tosk]]en en in saneamde [[sturtkyl]] (in langwerpige, fersterkjende útstulping oan 'e sydkant fan it tinste part fan 'e [[sturt]]). De fyfde (en lêste) kiuwspjalt stiet foàr de [[boarstfin]]. Hjerringhaaien binne nettsjinsteande harren grutte dochs kompakt boude bisten, dy't soms mear as twa kear safolle weagje kinne as haaien út oare famyljes dy't like grut binne. De measte soarten hjerringhaaien hearre ta de fluchst [[swimmen]]de [[fisken]] dy't der binne; inkeld de wite haai is trager fanwegen syn grutte omfang. ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} *famylje '''hjerringhaaien''' (''Lamnidae'') **skaai ''[[Carchariolamna]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}''[[Carchariolamna heroni]]'' † **skaai ''[[Corax (skaai)|Corax]]'' † **skaai ''[[Cosmopolitodus]]'' † *** [[breedtoskfinmakrielhaai]] (''Cosmopolitodus hastalis'') † *** {{Stambeam2/ein tûke}}''[[Cosmopolitodus escheri]]'' † **skaai [[echte hjerringhaaien]] (''Lamna'') *** [[hjerringhaai]] of noashaai (''Lamna nasus'') *** ''[[Lamna attenuata]]'' † *** ''[[Lamna carinata]]'' † *** ''[[Lamna hectori]]'' † *** ''[[Lamna marginalis]]'' † *** ''[[Lamna quinquelateralis]]'' † *** ''[[Lamna trigeri]]'' † *** ''[[Lamna trigonata]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[salmhaai]] (''Lamna ditropis'') **skaai [[finmakrielhaaien]] (''Isurus'') *** ''[[Isurus desori]]'' † *** ''[[Isurus flandricus]]'' † *** ''[[Isurus minutus]]'' † *** ''[[Isurus nakaminatoensis]]'' † *** ''[[Isurus planus]]'' † *** ''[[Isurus praecursor]]'' † *** ''[[Isurus rameshi]]'' † *** [[koartfinmakrielhaai]] (''Isurus oxyrinchus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[langfinmakrielhaai]] (''Isurus paucus'') **skaai ''[[Isurolamna]]'' † *** ''[[Isurolamna affinis]]'' † *** ''[[Isurolamna bajarunasi]]'' † *** ''[[Isurolamna gracilis]]'' † ***{{Stambeam2/ein tûke}} ''[[Isurolamna inflata]]'' † **skaai ''[[Karaisurus]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}''[[Karaisurus demidkini]]'' † **skaai ''[[Lamiostoma]]'' † *** ''[[Lamiostoma belyaevi]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}''[[Lamiostoma stolarovi]]'' † **skaai ''[[Lethenia]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}''[[Lethenia vandenbroecki]]'' † **skaai ''[[Macrorhizodus]]'' † *** ''[[Macrorhizodus americanus]]'' † *** {{Stambeam2/ein tûke}}''[[Macrorhizodus nolfi]]'' † **{{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[minskehaaien]] (''Carcharodon'') *** ''[[Carcharodon caifassii]]'' † *** [[hubbellminskehaai]] of Hubbells minskehaai (''Carcharodon hubbelli'') † *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[wite haai]] of minskehaai (''Carcharodon carcharias'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lamnidae ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Hjerringhaai| ]] [[Kategory:Kreakbienfiskefamylje]] [[Kategory:Makrielhaai]] 9oycr7g5rnovhg21k97298d9dw88fxg 14 151593 1171722 1045181 2024-10-27T16:06:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171722 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fiskefamylje]] [[Kategory:Makrielhaai]] qgcgziw4k8u32bpnho36wdgcc32nkqm 0 151594 1171720 1045182 2024-10-27T16:05:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Klassifikaasje */ kt 1171720 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = White shark.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[wite haai]] (''Carcharodon carcharias''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Euselachii'') | takson9 = [[takson|difyzje]]: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neoselachii'')| takson11 = [[takson|ûnderdifyzje]]: | namme11 = [[haaien]] (''Selachii'') | takson12 = [[boppeskift]]: | namme12 = [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | takson14 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme14 = [[hjerringhaaien]] (''Lamnidae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''minskehaaien''' (''Carcharodon'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Andrew Smith, 1838 }} De '''minskehaaien''' of '''wite haaien''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Carcharodon'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[tuskenklasse]] fan 'e [[echte haaien en roggen]] (''Euselachii''), de [[takson|difyzje]] fan 'e [[moderne haaien en roggen]] (''Neoselachii''), de [[takson|ûnderdifyzje]] fan 'e [[haaien]] (''Selachii'' of ''Selachimorpha''), it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi''), it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[hjerringhaaien]] (''Lamnidae''). Dit is in [[taksonomy]]ske groep dy't mar ien libbene [[soarte]] omfiemet: de [[wite haai]]. ==Etymology== De [[wittenskiplike namme]] fan it skaai, ''Carcharodon'', komt fan 'e [[Gryksk]]e [[wurd]]en ''karcharos'' ("skerp" en/of "kartele") en ''odous'', dat "[[tosk]]" betsjut. ==Beskriuwing== De minskehaaien omfetsje op 't heden trije [[soarte]]n: de [[wite haai]] (''Carcharodon carcharias''), dat de bekendste haaiesoarte fan allegear is, en twa [[fossile]] soarten, de [[hubbellminskehaai]] (''Carcharodon hubbelli'') en de ''[[Cacharodon caifassii]]''. Foarhinne waard ek de reuseftige [[megalodon]] yn dit skaai pleatst, mar nije ynsichten wolle lykwols hawwe dat de wite haai en de megalodon folle minder nau besibbe binne as earder tocht waard, hoewol't se noch wol beide ta it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') rekkene wurde. Ynstee wurdt no tocht dat wite haai folle nauwer besibbe is oan 'e fossile [[breedtoskfinmakrielhaai]] (''Cosmopolitodus hastalis''), in teory dy't ûnderstipe liket te wurden troch de ûntdekking fan 'e fossilisearre [[kaak|kaken]] mei 222 tosken en 45 [[wringe (draaibonke)|wringebonken]] fan 'e hubbellminskehaai yn [[1988]] (publisearre yn [[2012]]). Yn 'e nije teory wurdt de megalodon yn it skaai [[karteltoskhaaien]] (''Carcharocles'') pleatst, yn 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae''). ==Klassifikaasje== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''minskehaaien''' (''Carcharodon'') ** ''[[Carcharodon caifassii]]'' † ** [[hubbellminskehaai]] of Hubbells minskehaai (''Carcharodon hubbelli'') † ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[wite haai]] of minskehaai (''Carcharodon carcharias'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lamnidae ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Kreakbienfiskeskaai]] [[Kategory:Hjerringhaai]] j992vyvdxeuku1a90rnr3sm9a1xc386 0 151602 1171721 1138431 2024-10-27T16:06:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171721 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= wite haai| Ofbyld= [[File:White shark.jpg|270px]]| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse= [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'')| Skift= [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | Famylje= [[hjerringhaaien]] (''Lamnidae'') | Skaai= [[minskehaaien]] (''Carcharodon'') | Wittenskiplike namme = Carcharodon carcharias | Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 | IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber ---- |lânkaart=[[File:Cypron-Range Carcharodon carcharias.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#3660A6}} wrâldwide lânseigen fersprieding anno 2010 }} De '''wite haai''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Carcharodon carcharias''), ek wol '''minskehaai''' neamd, is in [[haai]] út it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi''), it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[hjerringhaaien]] (''Lamnidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[minskehaaien]] (''Carcharodon''). [[Folwoeksen]] eksimplaren kinne in lingte fan mear as 8&nbsp;[[meter|m]] berikke, en dêrmei is it de grutste moderne [[rôfdier|rôffisk]] (hoewol't der gruttere [[fossilen]] weromfûn binne). Wite haaien komme foar deunby it oerflak yn [[oerflaktewetter|wetters]] fan tuskenbeiden oant [[waarm]]e [[temperatuer]]. Se libje by de [[kust]]en lâns en yn iepen [[see]] yn alle trije [[oseänen]] en de [[Middellânske See]], mar ûntbrekke yn 'e [[see]]ën fan 'e [[poalstreken]]. Wite haaien steane yn see oan 'e top fan it [[fiedingskeatling]] en hawwe as natuerlike fijân inkeld de [[orka]]. De wite haai is berucht om't er ferantwurdlik is foar de measte [[haaie-oanfal|oanfallen op minsken]], al liket it dêrby foar it meastepart om misidentifikaasje (fan minsken as [[seesûchdier]]en) te gean of om in út 'e hân rûne nijsgjirrigens. Nettsjinsteande de ynkorrekte [[ynformaasje]] dy't [[horrorfilm]]s as ''[[Jaws (film)|Jaws]]'' de wrâld ynholpen hawwe, binne [[minske]]n beslist <u>net</u> de favorite [[proai]] fan wite haaien. Krektoarsom: troch [[bejaging]] troch minsken is de wite haai mei de [[IUCN-status|status "kwetsber"]] opnommen yn 'e [[Reade List fan 'e IUCN]]. ==Wittenskiplike namme== De [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] joech de wite haai yn [[1758]] syn earste [[wittenskiplike namme]], ''Squalus carcharius''. De namme ''carcharius'' kaam fan it [[Gryksk]]e [[wurd]] ''karcharos'', dat "skerp" en/of "kartele" betsjut, en ferwiist nei de kartele [[tosk]]en fan it bist. Yn [[1833]] pleatste de [[Grut-Brittanje|Britske]] [[soölooch]] [[sir]] [[Andrew Smith (soölooch)|Andrew Smith]] de wite haai yn it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Carcharodon'', wêrfan't er ynsafier bekend de iennichste oant yn 'e moderne tiid oerlibjende soarte is. ''Carcharodon'' komt fan 'e Grykske wurden ''karcharos'' ("skerp" en/of "kartele") en ''odous'', dat "tosk" betsjut. [[File:Carcharodon_carcharias_01.jpg|left|thumb|160px|In 4 [[sintimeter|sm]] lange [[fossile]] [[tosk]] fan in wite haai út it [[Mioseen]] fan 'e [[Atakamawoastyn]] yn [[Sily]].]] ==Oarsprong== De wite haai ûntstie yn syn hjoeddeistige foarm yn it Mid-[[Mioseen]], en de ierste [[fossilen]] datearje fan dy tiid, likernôch 16&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. Hoe't de soarte him krekt ûntwikkele hat, is lykwols noch altyd in striidkwestje. De oarspronklike [[teory]] wie dat de wite haai nau besibbe wie oan 'e [[megalodon]], in haaiesoarte mei [[tosk]]en dy't op it earste gesicht sterk op dy fan 'e wite haai lieken, mar dy't folle grutter wiene. Hoewol't de [[kreakbien]]skeletten fan haaien net fossilisearje, waard oan 'e hân fan 'e grutte fan 'e tosken skatten dat de megalodon 18&nbsp;[[meter|m]] lang wie. Fanwegen de ekstreme lichaamlike grutte fan beide soarten en ûnderskate oare oerienkomsten waard de megalodon as ''Carcharodon megalodon'' yn itselde skaai as de wite haai yndield. Nije ynsichten wolle lykwols hawwe dat de wite haai en de megalodon folle minder nau besibbe binne as earder tocht waard, hoewol't se noch wol beide ta it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') rekkene wurde. Ynstee wurdt no tocht dat wite haai folle nauwer besibbe is oan 'e fossile [[breedtoskfinmakrielhaai]] (''Cosmopolitodus hastalis''), in teory dy't ûnderstipe liket te wurden troch de ûntdekking, yn [[1988]] (mar publisearre yn [[2012]]), fan 'e fossilisearre [[kaak|kaken]] mei 222 tosken en 45 [[wringe (draaibonke)|wringebonken]] fan 'e [[útstjerren (biology)|útstoarne]] soarte [[hubbellminskehaai]] (''Carcharodon hubbelli''). Yn 'e nije teory wurdt de megalodon yn it skaai [[karteltoskhaaien]] (''Carcharocles'') pleatst, yn 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae''). [[File:Great White Shark (14730796397).jpg|right|thumb|250px|In wite haai.]] ==Fersprieding== ===Algemien foarkommen=== De wite haai komt foar yn hast alle [[oerflaktewetter|wetters]] by de [[kust]] lâns en yn iepen [[see]] dy't in [[temperatuer]] hawwe fan tusken de 12 en 24&nbsp;[[°C]]. Dat omfiemet de [[Atlantyske Oseaan]], de [[Stille Oseaan]] en de [[Yndyske Oseaan]], mar net de [[Noardlike Iissee]] of de [[Súdlike Oseaan]] (útsein de súdkust fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]] en de [[Grutte Australyske Bocht]]). Wite haaien komme ek foar yn [[binnensee]]ën, lykas de [[Middellânske See]], de [[Reade See]], de [[Perzyske Golf]], de seeën tusken de [[eilannen]] fan 'e [[Yndyske Arsjipel]], de [[Japanske Binnensee]], de [[Beringsee]], de [[Golf fan Kalifornje]], de [[Golf fan Meksiko]] en de [[Karibyske See]]. De populaasjes wite haaien binne lykwols konsintrearre oan 'e kusten fan [[Nij-Ingelân]] en [[Kalifornje]] yn 'e [[Feriene Steaten]], [[Hawaï]] en [[Fidzjy]] en oare [[Oseaanje|eilânsteaten]] yn 'e [[Stille Súdsee]], [[Queenslân]] en [[Nij-Súd-Wales]] yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]], en fierders [[Súd-Afrika]], [[Sily]], [[Japan]] en guon dielen fan 'e [[Middellânske See]]. Ien fan 'e tichtstbefolke gebieten, wat wite haaien oangiet, is it eilantsje [[Dyer (eilân yn Súd-Afrika)|Dyer]] foar de Súdafrikaanske kust, dêr't hast alle [[wittenskiplik ûndersyk]] nei de bisten ferrjochte wurdt. Neffens ûndersyk út [[2006]] [[migraasje (bisten)|migrearret]] de populaasje wite haaien foar de kust fan it [[Kalifornysk Skiereilân]] hinne en wer nei [[Hawaï]], dêr't se dan likernôch hûndert [[dagen]] bliuwe ear't se weromkeare nei Kalifornje. In wite haai dy't yn Súd-Afrika fan in beaken foarsjoen wie, swom binnen in jier hinne en wer nei de kust fan [[Súd-Austraalje]], wylst in oarenien yn njoggen [[moanne (tiid)|moannen]] út Súd-Afrika nei de noardwestkust fan Austraalje en werom swom, in reis fan 20.000&nbsp;[[km]]. It is noch ûndúdlik wat de bisten driuwt om sokke fiere reizen te meitsjen; saakkundigen tinke oan seizoensbûne [[iten]]sboarnen of [[fuortplanting]]. In ûndersyk út [[2013]] wiisde út dat de populaasje wite haaien by [[Kalifornje]], [[Hawaï]] en it [[Meksiko|Meksikaanske]] [[eilân]] [[Guadalupe (eilân)|Guadalupe]] [[genetysk]] ôfwykt fan oare populaasjes dêr't blykber al langere tiid gjin kontakt mear mei west hat. [[File:Carcharodon_carcharias.jpg|left|thumb|250px|In wite haai by it [[Meksiko|Meksikaanske]] [[eilân]] [[Guadalupe (eilân)|Guadalupe]], yn 'e [[Stille Oseaan]].]] ==Uterlike skaaimerken== ===Lichemsfoarm=== Wite haaien hawwe in streamline foarm, dy't begjint mei in spitse [[snút]] en dêrwei yn floeiende foarm fertsjûket ta in rûne [[lichem (biology)|romp]] dy't fierder nei efteren wer fertinnet ta in spitse [[sturt]]. De snút is robúst, grut en rûn, en einiget yn in punt. De iennichste útstulpings binne de beide lange [[boarstfin]]nen, de omheech en omleech útstykjende grutte [[sturtfin]]nen, de lytse efterste [[rêchfin]] en [[earsfin]] (oan 'e búkkant) en de mânske, rjocht omheech stekkende foarste [[rêchfin]]. As men dy rêchfin yn profyl (fansiden ôf) sjocht, krommet de foarkant stadichoan nei efteren, wylst de efterkant fan 'e punt ôf min ofte mear [[fertikaal]] nei de [[rêch]] rint. Oan it wetteroerflak of yn ûndjip wetter stiket de foarste rêchfin fan 'e wite haai boppe wetter út, wat in foar minsken [[eangst]]oanjeiende oankundiging fan 'e oanwêzigens fan it bist wêze kin. De wite haai hat in [[wite]] ûnderkant en in [[grize]] (of soms [[brún]]grize of [[blau]]grize) boppekant. Dat hjit [[tsjinkleuring]], en it helpt om it bist ûnder wetter te ferbergjen foar sawol [[rôfdier|fijannen]] as [[proai]]dieren: as men fan boppen út it [[ljocht]] it [[tsjuster]] ynsjocht, sjocht men del op it grize boppeliif, wylst men, as men fan ûnderen út it tsjuster nei it ljocht omheechsjocht, opsjocht nei it wite ûnderliif. It [[gebit]] fan 'e wite haai bestiet út in grut tal fjoerskerpe, kartele [[tosk]]en, dy't by hinne en wer bewegen as it blêd fan in [[seage]] troch it [[fleis]] fan in proai hinne geane. Efter dy tosken hawwe wite haaien, krekt as in protte oare soarten haaien, rigen oare tosken, dy't ree binne om ien fan 'e tosken út 'e haadrige te ferfangen mocht dy ôfbrekke. Yn [[2008]] waard by in ûndersyk fêststeld dat in grutte wite haai in [[biten|bytkrêft]] hat fan mear as 18.000&nbsp;[[newton (ienheid)|newton]]. [[File:Wite haai 1945 Kuba.jpg|right|thumb|250px|De [[foto]] fan in wite haai fan 6.40&nbsp;[[meter|m]] lang en 3.175&nbsp;[[kg]] swier, dy't yn [[1945]] by [[Kuba]] fongen waard.]] ===Lichemsgrutte=== [[Wyfke]]s binne grutter as [[mantsje]]s. [[Folwoeksen]] mantsjes binne 3.50 oant 4.00&nbsp;[[meter|m]] lang as se [[geslachtsryp]] wurde, en wyfkes 4.50 oant 5.00&nbsp;m. Beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] groeie dêrnei noch troch. Yn trochsneed binne folwoeksen wite haaien 4.00 oant 5.20&nbsp;m lang mei in gewicht fan 680 oant 1.100&nbsp;[[kg]]. Op it punt fan 'e maksimale grutte fan wite haaien is sprake fan in beskate kontroverse omt der ferslaggen binne fan gruttere eksimplaren wêrfan't de lingte troch omstannichheden inkeld skatten (ynstee fan sekuer opmetten) wurde koe en fan mjittings dy't ûnder twifelige omstannichheden plakfûn hawwe. Sa waard yn 'e [[1870-er jierren]] in wite haai by [[Port Fairy (Fiktoaria)|Port Fairy]], foar de kust fan 'e Australyske steat [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]], fongen dy't 10.90&nbsp;m lang west hawwe soe en rekke yn 'e [[1930-er jierren]] ien ferstrikt yn [[fisknet]]ten foar de kust fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] provinsje [[Nij-Breunswyk]], dy't 11.30&nbsp;m lang west hawwe soe. Hjoeddeistige ûndersikers loeken dy sifers yn twifel om't se sa fier boppe de wenstige lingte fan 'e bisten út stieken. It fraachstik fan 'e haai fan Port Fairy waard yn 'e [[1970-er jierren]] besljochte, doe't saakkundige J.E.&nbsp;Randall de kaken fan it bist ûndersocht en oan 'e hân dêrfan fêststelde dat er net langer west hawwe koe as 5&nbsp;m. Fan 'e haai út Nij-Breunswyk wurdt oer it algemien oannommen dat it net in wite haai wie, mar in misidentifisearre [[reuzehaai]] (in ûngefaarlike [[plankton]]sever), dy't kwa lichemstype wol wat liket op in wite haai, oant men yn 'e [[bek]] sjocht, dêr't gjin tosken yn sitte. [[File:Great_white_shark_caught_in_Seven_Star_Lake_in_1997.jpg|left|thumb|250px|In wite haai dy't yn [[maaie]] [[1997]] fongen waard foar de [[kust]] fan [[Taiwan]]. Neffens de ferslaggen wie it bist hast 7&nbsp;[[meter|m]] lang en 2.500&nbsp;[[kg]] swier.]] Neffens J.E. Randall wie de grutste, sekuer opmetten wite haai wêrfan't it mjittingsproses sûnder mear as betrouber beskôge wurde kin, in eksimplaar dat yn [[1987]] by [[Ledge Point (West-Austraalje)|Ledge Point]] yn [[West-Austraalje]] ûndersocht waard, mei in lingte fan 6.00&nbsp;m. In oare wite haai, dy't yn [[augustus]] [[1988]] troch David McKendrick út [[Prins Edwardeilân]] yn 'e [[Saint Lawrencebaai]] fongen waard, meat 6.10&nbsp;m en dy mjitting waard ferifiëarre troch it Kanadeesk Haaie-ûndersykssintrum (CSRC). Ferskate ekspêrs hawwe fierders de mjitting fan in eksimplaar fan 6.40&nbsp;m lang en 3.324&nbsp;kg swier dat yn [[1945]] yn [[Kuba]] fongen waard, foar betrouber oannommen. Yn [[april]] [[1987]] waard by [[Kangoeroe-eilân]], foar de kust fan [[Súd-Austraalje]], in eksimplaar sjoen dat nei skatting teminsten 7.00&nbsp;m lang wie, wylst yn [[april]] fan datselde jier by [[Malta]] in eksimplaar fongen waard wêrfan't de lingte op 7.13&nbsp;m rûsd waard. Fan beide eksimplaren waard letter troch saakkundigen dy't der net direkt by belutsen wiene, útholden dat se folle lytser wiene (5.80-6.40&nbsp;m, resp. 5.30-5.70&nbsp;m), mar [[fotografy]]sk bewiismateriaal suggerearret dat se dúdlik grutter wiene. ==Biotoop== De wite haai is in [[rôfdier]] dat him sawol oan 'e [[kust]] as yn iepen [[see]] op syn gemak fielt. Hy komt nei de kust ta om't dêr in protte fan syn [[iten]]sboarnen binne. Yn iepen see is registrearre hoe't er oan in djipte fan teminsten 1.200&nbsp;m ta dûke kin. Nettsjinsteande dat bliuwt er it meastepart fan 'e tiid tichter by it wetteroerflak. Dat er him yn iepen see sa goed rêde kin, sprekt lykwols it tradisjonele byld tsjin dat dit bist in kustsoarte is. [[File:Great_white_shark_1001.jpg|right|thumb|250px|In foarbyswimmende wite haai mei de [[rêchfin]] en de boppepunt fan 'e [[sturt]] boppe wetter út.]] ==Hâlden en dragen== ===Sosjale ynteraksje=== It [[hâlden en dragen]] en de [[maatskiplik|sosjale]] [[hierargy]] fan wite haaien wurdt noch net goed begrepen. Yn Súd-Afrika liket de hierargy benammen te krijen te hawwen mei [[geslacht (sekse)|geslacht]], lichemsgrutte en bewenning: wyfkes dominearje mantsjes, gruttere bisten dominearje lytseren, en bisten dy't al in skoft yn in krite tahâlde, dominearje nijynkommelingen. As se by de [[jacht (aktiviteit)|jacht]] soartgenoaten tsjinkomme, losse wite haaien ûnderlinge konflikten almeast op troch [[rituelen]] en fertoan, ynstee dat se har taflecht nimme ta it brûken fan [[geweld]]. Dat lêste komt skynber mar komselden foar, om't it noch nea waarnommen is, mar der binne wol yndividuën dy't [[groede]]n hawwe fan [[biten|bytwûnen]] fan oare haaien, dat hielendal ûnbesteand kin it ek wer net wêze. Gruttere wite haaien hâlde en drage har soms wol tige [[agresje|agressyf]] foar lytsere soartgenoaten oer; sa waard yn [[2009]] by [[Brisbane]] yn [[Queenslân]] in wite haai fan 3&nbsp;m hast midstwa biten troch ien fan hast 6&nbsp;m. By sokke gefallen giet it lykwols net om it fêststellen fan dominânsje, mar om [[kannibalisme]]. Wite haaien binne oer it algemien tige [[nijsgjirrigens|nijsgjirrige]] bisten, dy't ek in sosjale kant hawwe. By [[Seehûneilân]], yn Súd-Afrika, komme en geane guon fan harren op jierlikse basis yn stabile '[[clan]]s' fan twa oant seis yndividuën. It is ûndúdlik oft dat [[famylje (besibskip)|famylje]]groepen binne. Saakkundigen ferlykje de sosjale rangoarder yn sa'n clan mei dy yn in [[ridel]] [[wolven]], mei't elts lid in dúdlike rang hat en eltse clan in [[ridel|alfalieder]] hat. As leden fan ferskillende clans inoar foar it earst moetsje, stelle se troch in breed skala oan freedsume ynteraksjes fêst wa fan beide oft dominant is. In ûnderdiel dêrfan is 'spegeljen', wêrby't se njonkeninoar swimme om inoars lingte yn ferhâlding ta harren eigen op te nimmen. [[File:Surfacing_great_white_shark.jpg|left|thumb|250px|In wite haai sit efter [[lokies]] oan.]] ===''Spy-hopping'' en ''breaching''=== De wite haai is ien fan 'e beide soarten haaien dy't geregeldwei de kop boppe it wetteroerflak úttild om earne nei te sjen, lykas in [[proai]]. Dat hâlden en dragen wurdt ''[[spy-hopping]]'' neamd. It is ek waarnommen by ien populaasje [[swartpuntrifhaai]]en, mar men nimt oan dat dy it oanleard hawwe troch harren ynteraksje mei minsken. As wite haaien [[jacht (aktiviteit)|jeie]] yn relatyf djip wetter, 'beslûpe' se har proai gauris fan ûnderen en meitsje dan sa'n [[faasje]] dat se heal of hielendal boppe it wetteroerflak út springe. Dat hâlden en dragen wurdt ''[[breaching]]'' neamd (letterlik: "brekken", te witten: fan it wetteroerflak), en it wurdt benammen sjoen by de jacht op 'e [[súdlike pelsrob]] by [[Seehûneilân]] en yn 'e [[Falske Baai]] yn Súd-Afrika. Yn [[2011]] sprong in wite haai fan 3&nbsp;m by fersin oan board fan in sânpersoansboat dy't ûndersyk die en dêrfoar [[sardine]]s as [[ies (fiskefretten)|ies]] brûkte. ===Fuortplanting=== Fan 'e [[fuortplanting]] fan wite haaien is suver neat bekend. Der besteane oanwizings dat in hommelse oerfloed oan fretten (lykas in [[walfisk]]kadaver), dêr't ferskate haaien op ôf komme, in suver [[bedwelming|bedwelmend]] effekt op 'e bisten hat dat ta [[pearjen]] liede kin. Foarhinne waard tocht dat wite haaien mei 15&nbsp;[[jier]] [[geslachtsryp]] wiene, mar no is dúdlik dat dat folle langer duorret. Mantsjes binne mei 26&nbsp;jier geslachtsryp, en wyfkes pas mei 33&nbsp;jier. Dat betsjut dat de wite haai troch in lette geslachtsripens, in lege fuortplantingsfaasje en in stadige groei in stik kwetsberder is foar [[oerbefisking]] as earder tocht waard. De maksimale libbensdoer waard foarhinne op goed 30&nbsp;jier rûsd, mar út in ûndersyk fan it [[Woods Hole Oseanografysk Ynstitút]] yn [[2014]] nei de groeiringen yn 'e [[wringe (draaibonke)|wringen]] fan wite haaien die bliken dat se teminsten in goede 70&nbsp;jier wurde kinne: it âldste wyfke yn it ûndersyk wie 40&nbsp;jier en it âldste mantsje 73&nbsp;jier. [[File:Great_white_shark_at_his_back11.jpg|right|thumb|220px|In wite haai draait op syn [[rêch]] wylst er efter [[tonyn]]ies oan sit.]] Der is amper wat bekend oer it hâlden en dragen fan wite haaien by de fuortplanting, en de [[berte]] fan in wite haai is noch nea waarnommen. Wyfkes dy't [[swierwêzen|swier]] wiene, binne lykwols wol ûndersocht. Wite haaien binne [[aailibbenbernjendheid|aailibbenbernjend]], wat sizze wol dat de [[aai]]en, oars as by de measte oare fisken, har yn it [[limoer]] ûntwikkelje en dêr ek útkomme. Dêrnei ûntjouwe de jonge haaikes har fierder yn it limoer oant de [[berte]], dy't nei in [[draachtiid]] fan likernôch alve [[moanne (tiid)|moannen]] plakfynt. De noch net berne haaikes fiede har yn it limoer troch [[oöfagy]], wêrby't se de aaien ite dy't troch de [[mem]] produsearre wurde. De berte fynt plak yn 'e [[maityd]] of de [[simmer]]. Men fermoedet dat de populaasje wite haaien yn 'e noardlike [[Stille Oseaan]] him yn 'e neite fan 'e [[Golf fan Kalifornje]] fuortplantet, fanwegen tsjûgenissen fan pleatslike [[fisker]]s dy't se dêr yn harren netten fongen hawwe. ===Natuerlike fijannen=== De wite haai stiet yn 'e see oan 'e top fan it [[fiedingskeatling]] en hat amper [[rôfdier|natuerlike fijannen]]. Inkeld de [[orka]] of swurdwalfisk kin de wite haai oan, mar oer it algemien litte de beide soarten inoar gewurde. Yn guon gebieten dêr't se deselde [[proai]]en bejeie, kin der [[konkurrinsje]] ûntstean. Op [[4&nbsp;oktober]] [[1997]] waard der by de [[Faralloneilannen]], foar de kust fan 'e [[Amerikaanske steat]] [[Kalifornje]] ter hichte fan [[San Francisco]], lykwols in tige nijsgjirrich ynsidint dokumintearre, wêrby't in orkawyfke fan nei skatting 4.70 oant 5.30&nbsp;m lang in wite haai fan nei skatting 3 oant 4&nbsp;m grypte en ûnderstboppest draaide, sadat de haai yn in steat fan [[toanyske ymmobiliteit]] rekke. De orka hold de haai fyftjin [[minuten]] yn dy posysje, sadat er [[ferstikking|stikte]], want wite haaien moatte swimme om wetter troch de [[kiuw]]en te krijen sadat se [[sykheljen|sykhelje]] kinne. Nei't de haai [[dea]] wie, friet de orka syn [[lever]] op. [[File:Carcharodon_carcharias_skeleton.jpg|left|thumb|300px|It [[skelet]] fan in wite haai, dat frijwol hielendal fan [[kreakbien]] is.]] Saakkundigen ferûnderstelle dat de [[rook]] fan it [[kadaver]] fan 'e haai de reden wie dat alle oare wite haaien yn 'e omkriten fan 'e Faralloneilannen fuortendaliks útnaaiden. In oare, soartgelikense oanfal fan in orka op in haai fûn by de eilannen nei't it skynt plak yn [[2000]], mar hoe't dat betearde, is ûnbekend. Wol is dúdlik dat nei beide ynsidinten de pleatslike populaasje wite haaien tydlik ferdwûn. Nei it ynsidint yn [[2000]] doek in wite haai dy't tarist wie mei in [[satellyt]]beaken daliks nei in djipte fan 500&nbsp;m en swom nei [[Hawaï]]. ==Fretten== De wite haai is in [[karnivoar]] en teffens de grutste noch libbene [[rôfdier|rôffisk]]. Hy is gjin sinnige iter en fret [[fisk]] (lykas [[tonyn]], [[roggen]] en oare soarten [[haaien]]), [[walfiskeftigen]] (lykas [[brúnfisken]], [[dolfinen]] en [[walfisk]]en), [[finpoatigen]] (lykas [[seehûnen]], [[pelsrobben]], [[seeliuwen]] en [[see-oaljefanten]]), [[seeskylpodden]], [[see-otter]]s en [[seefûgel]]s. Wite haaien binne tige opportunistysk en dogge it mei wat tafallich beskikber is. Se ite soms sels dingen dy't se net fertarje kinne. Jongere wite haaien frette benammentlik fisk, om't harren [[kaken]] noch net sterk genôch binne foar it iten fan finpoatigen en walfiskeftigen oant se in lingte fan likernôch 3&nbsp;m berikke. As se de lingte fan sa'n 4&nbsp;m berikt hawwe, stappe se hast folslein oer op in menu fan [[seesûchdier]]en. Wite haaien jouwe de foarkar oan [[fet (stof)|fet]] [[fleis]] mei in hege fiedingswearde. Undersiker Peter Klimley sleepte by de Kalifornyske [[Faralloneilannen]] efter syn boat de kadavers fan in [[seehûn]], in [[baarch]] en in [[skiep]] troch it wetter; de wite haaien griepen se alle trije, mar spuiden it skiep wer út. [[File:White shark (Carcharodon carcharias) scavenging on whale carcass - journal.pone.0060797.g004-A.png|right|thumb|250px|In wite haai fret [[ies (kadaver)|ies]] fan in [[walfisk]]kadaver.]] Jachtmetoaden lykje te ferskillen nei de populaasje wite haaien. Yn [[Súd-Afrika]] falle wite haaien de [[súdlike pelsrob]] faak fan ûnderen oan, wêrby't se sa'n [[faasje]] meitsje dat se hielendal of foar in diel boppe it wetteroerflak út springe (''breaching''). Dat ddogge se it meast [[moarn (deidiel)|moarns ier]], binnen twa [[oere]]n nei [[sinne-opkomst]], as it sicht noch beheind is. Se hawwe dêrby yn trochsneed súkses yn 55% fan 'e gefallen. Tsjin 'e lette moarn is dat sifer omleech gien nei 40%, wêrnei't de oanfallen hielendal ophâlde om't se net mear leanje. Foar de kust fan [[Kalifornje]] soargje wite haaien mei in byt yn it efterliif dat de mânske [[noardlike see-oaljefant]] net mear ûntkomme kin, wêrnei't se wachtsje oant harren slachtoffer [[deablieden|deabliedt]]. Dy taktyk wurdt benammen ynset tsjin folwoeksen see-oaljefanten, dy't yn 'e regel grutter binne as de haai sels. Oare, minder gefaarlike proaien, lykas [[gewoane seehûn]]en en [[Kalifornyske seeliuw]]en, wurde fan ûnderen oanfallen en meiskuord ûnder wetter, oant se net mear tsjinakselje en rêstich bepluze wurde kinne. Foar de kust fan [[Nij-Ingelân]] fange wite haaien [[grize seehûn]]en troch in efterfolging op folle [[faasje]]. Dolfinen wurde fan boppen, ûnderen of efteren oanfallen, om't de haaien witte dat se oars troch [[echolokaasje]] opmurken wurde sille. As [[iesiter]]s romje wite haaien ek de omdriuwende kadavers fan [[walfisk]]en op, in ferskynsel dat faak ta ynteraksje mei soartgenoaten liedt dy't op itselde fretten ôfkommen binne. It soe skoan kinne dat soks in grutte ynfloed hat op sawol it [[ekosysteem]] fan 'e [[oseaan]] as de sosjale hierargy fan wite haaien. It is waarnommen dat gruttere wite haaien earst frette meie, wylst lytsere eksimplaren ôfwachtsje moatte oft der noch wat foar harren oerbliuwt. Se skine in foarleafde foar de [[walfisksturt]] te hawwen, dy't it earst opfretten wurdt, folge troch it [[walfiskspek]] en dêrnei it gewoane fleis. Der bestiet in teory dat de lange reizen dy't wite haaien ûndernimme, dêr't se de oseänen by trochkruse, alteast foar in part ynjûn binne troch in syktocht nei [[dea]]de, [[ferstjerren|stjerrende]] of slim [[ferwûne]] walfisken. Der is teminsten ien gefal dokumintearre, wêrby't wite haaien in walfiskkadaver dielden mei [[tigerhaai]]en. [[File:Great_white_shark_size_comparison.svg|left|thumb|300px|Ferliking yn grutte fan in [[minske]] en in wite haai.]] ==Relaasje mei de minske== ===Oanfallen op minsken=== Fan alle soarten [[haaien]] is de wite haai ferantwurdlik foar fierwei it grutste tal registrearre ûnútlokke [[haaie-oanfal|oanfallen op minsken]] wêrby't de soarte fan 'e oanfaller identifisearre waard. Oant en mei it [[jier|kalinderjier]] [[2012]] wiene dat der 272, wêrby't yn 74 gefallen minsken om it libben kamen. Tusken [[1990]] en [[2011]] wiene it der 139, wêfan 29 deadlik. Dat is eins mar in tige lyts oantal, en men rint mear kâns om troch de [[wjerljocht]] troffen te wurden as om troch in wite haai oanfallen te wurden. (En as men net de see yngiet, is dy kâns 0,0.) Nettsjinsteande dat hat de wite haai yn 'e [[minsklik]]e [[beskaving]] it [[imago]] krigen fan in [[ûnmeilydsumens|ûnmeilydsume]] moardmasine en [[minskesliner]]. Om dat byld ûnútwiskber yn te kervjen yn it [[kollektyf ûnthâld]] hawwe de [[roman]] ''[[Jaws (roman)|Jaws]]'' fan [[Peter Benchley]] en de [[Jaws (film)|ferfilming dêrfan]] út [[1975]] troch [[regisseur]] [[Steven Spielberg]] mear dien as lykfol hokker dokumintearre wiere oanfal ek. Der bestiet tsjintwurdich sels in [[subsjenre]] fan 'e [[horrorfilm]] dat him folslein taleit op oanfallen troch haaien, ornaris wite haaien. Foarbylden binne [[film]]s as ''[[Deep Blue See (film út 1999)|Deep Blue Sea]]'' ([[1999]]), ''[[The Shallows (film út 2016)|The Shallows]]'' ([[2016]]) en ''[[47 Meters Down]]'' ([[2017]]). De wurklikheid is lykwols oars. Hoewol't wite haaien yndie soms minsken oanfalle en hoewol't dêrby yn 27% fan 'e gefallen ien of mear minsken omkomme, geane wite haaien der net op út mei de bedoeling om minsken te iten. [[Wittenskip]]lik ûndersyk hat sûnt [[1990]] útwiisd dat wite haaien yn it wyld soms [[boartsjen|boartlik]] [[gedrach]] fertoane, en dat se nijsgjirrich binne nei nije dingen, dy't se ûndersykje troch se mei de [[bek]] te "betaasten". It liket der sterk op dat de measte "oanfallen" fan wite haaien op minsken eins it nijsgjirrige ûndersykjen troch de haai fan in foar him nuver wêzen is; dy teory wurdt ûnderstipe troch it feit dat slachtoffers fan haaie-oanfallen gauris nei it [[strân]] of nei in [[boat]] ta ûntkomme kinne sûnder dat se efterfolge wurde, en trochdat haaien faak net trochbite. Dat der sa'n soad skea oanrjochte wurdt by sokke konfrontaasjes, soe neffens dizze teory komme troch de fjoerskerpe [[tosk]]en fan 'e haai en de kwetsberens fan 'e minske. Wite haaien binne ek waarnommen wylst se op deselde wize (troch lichtsjes te biten) dingen ûndersochten lykas in [[boei]] of driuwend wrakhout. [[File:White_shark1.jpg|right|thumb|250px|In wite haai byt yn in [[fisk]]ekop dy't by in [[dûkerskoai]] holden wurdt yn 'e [[Falske Baai]] yn [[Súd-Afrika]].]] Guon oare oanfallen, benammen dy op [[surfen|surfers]], lykje neffens guon saakkundigen almeast in kwestje fan fersin te wêzen, mei't haaien sokke lju peddeljend op har [[surfplanke]] oansjen soene foar [[seeliuw]]en of [[seehûn]]en. Oare haaie-ûndersikers hechtsje gjin wearde oan dy teory en wize derop dat de measte oanfallen plakfine yn troebel wetter, by [[twiljocht]] of yn oare sitewaasjes dêr't haaien minsken net op dy wize mei proaidieren betiizje kinne om't se harren fan in ôfstân net gewaarwurde kinne. It liket wol as hâlde wite haaien net fan 'e [[smaak (sintúch)|smaak]] fan minskefleis, of fine se dy smaak alteast nuver en ûnbekend. Fierder ûndersyk hat útwiisd dat se mei ien byt witte oft eat de muoite wurdich is om oan te fallen en op te iten. Minsken binne wat dat oangiet te [[bonke|bonkich]] en net fet genôch foar harren smaak. De [[spiisfertarring]] fan wite haaien is te stadich om 'e hege ferhâlding fan bonken ta fleis en fet, dy't minsken hawwe, de muoite wurdich te meitsjen. Deadlike slachtoffers by haaie-oanfallen komme sadwaande almeast om troch [[bloedferlies]] feroarsake troch de earste (en iennichste) byt. Guon ûndersikers hawwe lykwols in hiel oare [[hypoteze]] op 't aljemint brocht. Sy riddenearje dat de reden dat net mear haaie-oanfallen op minsken in deadlike ôfrin hawwe, net is om't haaien net fan 'e smaak fan minskefleis hâlde of minsken te bonkich fine, mar om't minsken nei de earste byt faak witte te ûntsnappen. Yn 'e [[1980-er jierren]] murk John McCosker, [[heechlearaar]] [[Biology|Wetterbiology]] oan 'e [[Kalifornyske Akademy fan Wittenskippen]], op dat dûkers dy't der allinne op út gien wiene en oanfallen waarden troch in wite haai, ornaris teminsten foar in part ferslynd waarden, wylst dûkers dy't mei syn twaen of mei mear wiene, ornaris rêden wurde koene troch harren maten. Neffens McCosker en Timothy C. Tricas, heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Hawaï]], suggerearret dat, dat wite haaien by oanfallen op minsken in standertgedrachspatroan folgje, wêrby't se earst in flinke byt tabringe en dan ôfwachtsje oant de ferwûne minske ferswakke rekket of deabliedt foar't se weromkomme om him op te fretten. It fermogen fan 'e minske om mei help fan soartgenoaten feilichheid te berikken soe neffens dy teory net by wite haaien opkomme om't se dêr mei harren oare proaien gjin [[ûnderfining]] mei hawwe. [[File:Great_white_aqurium.jpg|left|thumb|250px|In wite haai yn it [[Monterey Bay Aquarium]] yn [[septimber]] [[2006]].]] ===Oanfallen op boaten=== It binne net inkeld [[swimmer]]s en [[surfen|surfers]] dy't troch wite haaien oanfallen wurde, mar ek [[kajak]]kers. Dat kaam yn 'e [[tweintichste iuw]] oan 'e westkust fan 'e [[Feriene Steaten]] foar by 5 fan 'e 108 dokumintearre ûnútlokke oanfallen fan wite haaien dêre. Dêrby foel de haai yn 'e regel fan efteren en fan ûnderen oan, en stompte de kajak om sadat de kajakker yn it wetter rôle. Oanfallen op echte [[boat]]en binne ek foarkommen, mar leverje oer it algemien inkeld lichte skea op oan 'e bûtenkant fan 'e boat. Ut [[1936]] is in gefal bekend dat in grutte wite haai oan board sprong fan 'e Súdafrikaanske [[fisktreiler]] ''Lucky Jim'', wêrby't ien [[bemanning]]slid oerboard smiten waard. Underwetterobservaasje troch Tricas en McCosker wiist derop dat wite en oare haaien oanlutsen wurde ta boaten troch de lichte [[elektrysk]]e fjilden dy't dy opwekje. ===Wite haaien yn finzenskip=== Foarôfgeande oan [[1981]] wie it nea slagge en hâldt in wite haai yn finzenskip mear as 11 [[dagen]] yn libben. Yn [[augustus]] fan dat jier oerlibbe ien lykwols 16 dagen fan finzenskip yn [[SeaWorld San Diego]] foar't er wer útset waard yn 'e see. Yn [[2003]] waard yn it [[Monterey Bay Aquarium]] yn [[Monterey (Kalifornje)]] in wite haai fiif dagen holden, wêrby't it foar it earst slagge om it bist yn finzenskip te fuorjen. Yn [[septimber]] [[2004]] waard yn itselde [[iepenbier akwarium]] yn it ramt fan ûndersyk nei de soarte foar it earst foar langere tiid in wite haai holden, yn in [[akwarium|wettertank]] fan 3,8&nbsp;miljoen&nbsp;[[liter]] wetter. Nei 198 dagen waard it bist, in wyfke, yn [[maart]] [[2005]] loslitten. Fan [[augustus]] [[2006]] oant [[jannewaris]] [[2007]] waard in mantsje 137 dagen yn it Monterey Bay Aquarium holden, en fan [[augustus]] [[2007]] oant [[febrewaris]] [[2008]] hold it akwarium in healwoeksen mantsje, dy't yn syn 162 dagen finzenskip groeide fan 1.40&nbsp;m ta 1.80&nbsp;m. Neitiid waarden noch ferskate wite haaien yn Monterey in ferlykbere perioade fêstholden. [[File:Great white Dyer island 2010-07.jpg|right|thumb|250px|In wite haai by it [[eilantsje]] [[Dyer (eilân yn Súd-Afrika)|Dyer]] yn [[Súd-Afrika]], [[foto]]grafearre út in [[dûkerskoai]] wei.]] ===Haaietoerisme=== [[Koaidûken]] is in aktiviteit wêrby't [[toerist]]en mei in boat de see opgeane nei in plak dêr't wite haaien in protte komme. Foarhinne waarden de haaien dan lokke troch [[chumming|chum]] (in mingsel fan it [[yngewant]] en it [[bloed]] fan [[fisken]]) yn see te smiten, mar dat is tsjintwurdich yn in protte lannen ferbean om't it de haaien yn in [[jacht (aktiviteit)|jachtmodus]] bringt en harren leart om minsken mei iten te assosjearjen. As der ienris haaien sinjalearre binne, wurdt der in stevige [[dûkerskoai]] yn it wetter litten, dêr't de toeristen yn krûpe, wêrnei't de [[koai (ynslútplak)|koai]] oant in beskate djipte omleech litten wurdt yn 'e see. De toeristen kinne dan út 'e koai wei de wite haaien besjen, wylst de haaien net by de toeristen komme kinne. Koaidûken is in wichtich ûnderdiel fan 'e [[toeristyske yndustry]] yn [[Súd-Afrika]], [[Súd-Austraalje]] (benammen by de [[Neptune-eilannen]]), op it [[Meksiko|Meksikaanske]] eilân [[Guadalupe (eilân)|Guadalupe]] yn 'e [[Stille Oseaan]], en op beskate oare plakken. Soms wurde de haaien nei de koai ta lokke troch ies oan in heak (''hang bait'') troch it wetter te slepen yn 'e rjochting fan 'e koai. Dy praktyk is yllegaal yn Meksiko, mar wurdt yn Súd-Afrika en Austraalje noch altyd brûkt. Yn Austraalje wurdt ek eksperimintearre mei it ôfspyljen fan [[rock]]muzyk ûnder wetter om haaien te lokjen. [[File:Chuming_the_water.jpg|left|thumb|250px|De [[bemanning]] fan in [[boat]] foar [[toerisme|haaietoerisme]] smyt [[chumming|chum]] út om wite haaien te lokjen.]] Dit haaietoerisme hat it neidiel dat haaien op ûnnatuerlike wize bejegene wurde, mar dat weaget neffens de measte saakkundigen net op tsjin it foardiel dat de oanwêzigens fan haaien no [[jild]] wurdich is, wylst se foarhinne inkeld as gefaarlik ûngedierte sjoen waarden. Yn Súd-Afrika bringe de kaken mei tosken fan in wite haai mooglik oant [[£]]20.000 op. Dat is lykwols mar in fraksje fan 'e wearde fan in libbene haai. Mei 30 toeristen per boat per dei tsjin in priis fan £50 oant £150 per persoan bringt in libbene haai dy't by eltse boat lâns swimt eltse dei op 'e nij £9.000 oant £27.000 op. Soks hat soarge foar it ûntstean fan oansjenlike finansjele redens om 'e wite haai te beskermjen. ==Status== De wite haai hat de [[IUCN-status]] fan "kwetsber", mei't der ûnfoldwaande ynformaasje foarhâns is oer de wrâldwide populaasje fan 'e soarte. Wol is dúdlik dat dy sûnt de [[1970-er jierren]] lytser wurden is. Om't wite haaien yn ferhâlding ta soarten mei in like grut [[ferspriedingsgebiet]] seldsum binne, hat men besletten dat it bist ferlet hat fan beskerming. Neffens in stúdzje fan [[Barbara Block]] fan 'e [[Universiteit fan Stanford]], út [[2010]], soe de wrâldpopulaasje fan 'e wite haai út minder as 3.500 eksimplaren bestean. In oar ûndersyk, út [[2014]], fan [[George H. Burgess]] fan it [[Natoerhistoarysk Museum fan Floarida]] en de [[Universiteit fan Floarida]], soe de populaasje foar de kust fan Kalifornje allinnich al út sa'n 2.000 bisten bestean, wat hast tsien kear safolle is as Block har skatting fan 219 fan fjouwer jier earder. Wite haaien wurde, fanwegen harren grutte en gefaarlikens en ek fanwegen harren seldsumens minder as oare soarten haaien it slachtoffer fan [[fiskerij]]. As der alris ien fongen wurdt, sa't bgl. soms yn 'e [[Middellânske See]] bart, wurdt it fleis ferkocht ûnder de misliedende namme '[[smooth-hound shark]]'. [[File:Great_white_shark_and_cage_diving_2.wmv.OGG|right|thumb|250px|In wite haai komt in [[dûkerskoai]] mei [[toerist]]en benei.]] Yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]] waard de wite haai yn [[1999]] ta in kwetsbere bistesoarte ferklearre, mar de beskerming fan 'e soarte is fierhinne it domein fan 'e ôfsûnderlike steaten. De wite haai waard fan [[1999]] ôf beskerme yn [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] en fan [[2013]] ôf ek yn [[West-Austraalje]]. Yn [[2014]] stelde [[premier]] [[Colin Barnett]] fan West-Austraalje lykwols it belied yn om wite haaien te deadzjen dy't te ticht by de kust kamen, nei't der tusken [[2010]] en [[2013]] sân minsken omkommen wiene by haaie-oanfallen. [[Drum lines]] mei [[lokies]] oan grutte [[fiskheak]]ken dy't ûntwurpen binne op haaien fêst te hâlden, waarden neitiid útset yn 'e neite fan populêre [[strân|strannen]]. Haaien dy't noch libben oantroffen waarden, skeat men dea. It regear fan West-Austraalje hold út dat it hjirby net gie om it [[romjen]] fan wite haaien, mar om in "rjochte, lokalisearre strategy foar gefaarsfersêfting". Premier Barnett omskreau wjerstân tsjin syn belied as "bespotlik" en "ekstremistysk", en sei dat der neat wie dat him yn dizze kwestje fan gedachten feroarje litte koe. Yn [[Nij-Seelân]] waard de wite haai yn [[2007]] útroppen ta in beskerme bistesoarte oant op in ôfstân fan 370&nbsp;[[km]] út 'e kust. Ek bûten dat gebiet is it [[skip]]pen dy't ûnder de flagge fan Nij-Seelân farre ferbean om op lykfol hokker wize diel te nimmen oan 'e jacht op wite haaien. De maksimale [[straf]] dy't op it brekken fan dy [[wet]] stiet, is in [[boete (jildstraf)|boete]] fan [[Nijseelânske dollar|NZ$]]250.000 en seis moannen [[finzenisstraf]]. Yn [[2013]] waard de wite haai yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Kalifornje]] op 'e list mei bedrige bistesoarten set. ==Sjoch ek== *[[minskesliner]] {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Great_white_shark ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Carcharodon carcharias}} }} [[Kategory:Kreakbienfiskesoarte]] [[Kategory:Hjerringhaai]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Atlantyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Grutte Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Yndyske Oseaan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Middellânske See]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten ]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hawaï]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fidzjy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] rhifj9j1ojc7tyh0yjtik7ciwtj40tp 0 155862 1171551 1140471 2024-10-27T13:28:11Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1171551 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = ''Nikolaastsjerke'' | ôfbylding = Nikolaastsjerke, Westerlân.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Hollands kroon vlag.svg|border|20px]] [[Hollâns Kroan]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerland]] | adres = Westerlanderweg | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|52_53_23_N_4_55_27.1_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52° 53'N 4° 55'E}} | tsjerkegenoatskip = [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = [[Nikolaas fan Myra]] | status = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = toer: ier 16e-iuwsk <br> skip: 1828 | sloopjier = | boustyl = [[Gotyk]] (toer) | hichte = | monumintale status = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = tsjerke 38937 <ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/38937 Rykstsjinst foar it kultureel Erfgoed]</ref> <br> toer: 38936 <ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/38936 Rykstsjinst foar it kultureel Erfgoed]</ref> | webside = [http://www.pgwieringen.nl/home Side Protestantske gem. Wieringen] | mapname = Noard-Hollân | mapwidth = | lat_deg = 52 | lat_min = 53 | lat_sec = 23 | lat_dir = N | lon_deg = 4 | lon_min = 55 | lon_sec = 27.1 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Nikolaastsjerke''' is de tsjerke fan it doarp [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerland]] yn de [[Noard-Hollân]]ske gemeente [[Hollâns Kroan]]. De tsjerke giet werom op de 12e of 13e iuw, mar it âldste diel fan it hjoeddeiske gebou is de ier 16e-iuwske toer, wylst de tsjerke 19e-iuwsk is. == Skiednis == [[Ofbyld:Westerlanderkerk Westerland 2.JPG|thumb|175px|left|''Gevelstientsje boppe de tagong'']] It oarspronklike oan [[Nikolaas fan Myra]] wijde [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] tsjerkje stie op in ferhege tsjerkhôf. Yn 1778 besocht de skilder Pieter van Cuyck it eilân en dy beskreau de tsjerke as in [[dowestien|dowestiennen]] tsjerkje mei in frijsteande stompe toer. De midsiuwske tsjerke waard yn de 19e iuw ôfbrutsen en yn 1826-1828 waard tsjin de âlde toer in lyts [[Eklektisisme (arsjitektuer)|eklektysk]] [[Sealtsjerke|sealtsjerkje]] mei in trijesidich [[Koer (tsjerke)|koer]] oanboud. It âldste diel fan 'e toer datearret út it begjin fan de 16e iuw. De toer is letter ophege en mei in [[piramidedak]] ôfsletten. Eartiids lei by de tsjerke in galgefjild. Yn de toer hinget in klok dy't troch J. Godefridi yn 1510 getten is. De klok waard yn de [[Twadde Wrâldkriich]] foardere, mar is neitiid werom kommen. Yn 1953 waarden by de tsjerke in pear 12e-iuwske [[Sarkofaach|sarkofagen]] fûn. Ien dêrfan is nei de [[Hippolytustsjerke (Hippolytushoef)|tsjerke]] fan [[Hippolytushoef]] brocht, de oare nei it Aldheidkundich Museum op [[Skoklân]]. Fragminten fan oare fynsten bleaune yn Westerland. == Ynterieur == De tsjerke hat in ienfâldige [[preekstoel]] út it begjin fan 'e 19e iuw mei in koperen 17e-iuwske kroantsje. Van Cuyck skreau oer syn besite oan de tsjerke dat der sarken en deakisten stiene, dy't fersierd wiene mei reliëfs, wêrfan de betsjutting ûndúdlik wie. Neffens de skilder soene dy út de tiid fan de [[Wytsings]] datearre ha. De stiennen binne sûnder ûndersyk yn it ferline ferlern gien. == Oargel == It oargel komt oarspronklik fan 'e yn 1952 boude Ingelske Tsjerke oan de Ary van der Spuyweg yn [[De Haach]] en waard troch Pels boud. Oan it begjin fan 'e jierren 1960 waard dat oargel ferfongen troch in grutter Pels-oargel en it oerstallige lytse oargel waard doe ferkocht oan de herfoarme gemeente fan Westerland, dêr't it tsjintwurdich op de westlike kreake stiet. It oargel besit 17 registers op twa manualen en pedaal. == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/westerland-hervormde-kerk/ Orgelsite: disposysje oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.dbnl.org/tekst/berg229west01_01/colofon.php Herma M. van den Berg,, Westfriesland, Tessel en Wieringen (Steatsprinterij en Utjouwersbedriuw, De Haach, 1955)] * [https://reliwiki.nl/index.php/Westerland,_Westerlanderweg_65_-_Nicolaaskerk Reliwiki, oproppen 10 febrewaris 2022] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Nederlands Hervormde Kerk (Westerland)|Nikolaastsjerke, Westerlân}} }} {{Koördinaten|52_53_23.0_N_4_55_27.1_E_region:NL_scale:10000|52° 53' NB 4° 55' EL}} [[Kategory:Hollâns Kroan]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Hollân]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Hollân]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 17e iuw]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] 3eo5jvo29qkknditmnarafbto96qvpe 1171679 1171551 2024-10-27T15:42:05Z Drewes 2754 1 dinkje noch 1171679 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = ''Nikolaastsjerke'' | ôfbylding = Nikolaastsjerke, Westerlân.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Hollands kroon vlag.svg|border|20px]] [[Hollâns Kroan]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerland]] | adres = Westerlanderweg | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|52_53_23_N_4_55_27.1_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52° 53'N 4° 55'E}} | tsjerkegenoatskip = [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = [[Nikolaas fan Myra]] | status = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = toer: ier 16e-iuwsk <br> skip: 1828 | sloopjier = | boustyl = [[Gotyk]] (toer) | hichte = | monumintale status = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = tsjerke 38937 <ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/38937 Rykstsjinst foar it kultureel Erfgoed]</ref> <br> toer: 38936 <ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/38936 Rykstsjinst foar it kultureel Erfgoed]</ref> | webside = [http://www.pgwieringen.nl/home Side Protestantske gem. Wieringen] | mapname = Noard-Hollân | mapwidth = | lat_deg = 52 | lat_min = 53 | lat_sec = 23 | lat_dir = N | lon_deg = 4 | lon_min = 55 | lon_sec = 27.1 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Nikolaastsjerke''' is de tsjerke fan it doarp [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerland]] yn de [[Noard-Hollân]]ske gemeente [[Hollâns Kroan]]. De tsjerke giet werom op de 12e of 13e iuw, mar it âldste diel fan it hjoeddeiske gebou is de ier 16e-iuwske toer, wylst de tsjerke 19e-iuwsk is. == Skiednis == [[Ofbyld:Westerlanderkerk Westerland 2.JPG|thumb|175px|left|''Gevelstientsje boppe de tagong'']] It oarspronklike oan [[Nikolaas fan Myra]] wijde [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] tsjerkje stie op in ferhege tsjerkhôf. Yn 1778 besocht de skilder Pieter van Cuyck it eilân en dy beskreau de tsjerke as in [[dowestien|dowestiennen]] tsjerkje mei in frijsteande stompe toer. De midsiuwske tsjerke waard yn de 19e iuw ôfbrutsen en yn 1826-1828 waard tsjin de âlde toer in lyts [[Eklektisisme (arsjitektuer)|eklektysk]] [[Sealtsjerke|sealtsjerkje]] mei in trijesidich [[Koer (tsjerke)|koer]] oanboud. It âldste diel fan 'e toer datearret út it begjin fan de 16e iuw. De toer is letter ophege en mei in [[piramidedak]] ôfsletten. Eartiids lei by de tsjerke in galgefjild. Yn de toer hinget in klok dy't troch J. Godefridi yn 1510 getten is. De klok waard yn de [[Twadde Wrâldkriich]] foardere, mar is neitiid werom kommen. Yn 1953 waarden by de tsjerke in pear 12e-iuwske [[Sarkofaach|sarkofagen]] fûn. Ien dêrfan is nei de [[Hippolytustsjerke (Hippolytushoef)|tsjerke]] fan [[Hippolytushoef]] brocht, de oare nei it Aldheidkundich Museum op [[Skoklân]]. Fragminten fan oare fynsten bleaune yn Westerland. == Ynterieur == De tsjerke hat in ienfâldige [[preekstoel]] út it begjin fan 'e 19e iuw mei in koperen 17e-iuwske kroantsje. Van Cuyck skreau oer syn besite oan de tsjerke dat der sarken en deakisten stiene, dy't fersierd wiene mei reliëfs, wêrfan't de betsjutting ûndúdlik wie. Neffens de skilder soene dy út de tiid fan de [[Wytsings]] datearre ha. De stiennen binne sûnder ûndersyk yn it ferline ferlern gien. == Oargel == It oargel komt oarspronklik fan 'e yn 1952 boude Ingelske Tsjerke oan de Ary van der Spuyweg yn [[De Haach]] en waard troch Pels boud. Oan it begjin fan 'e jierren 1960 waard dat oargel ferfongen troch in grutter Pels-oargel en it oerstallige lytse oargel waard doe ferkocht oan de herfoarme gemeente fan Westerland, dêr't it tsjintwurdich op de westlike kreake stiet. It oargel besit 17 registers op twa manualen en pedaal. == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/westerland-hervormde-kerk/ Orgelsite: disposysje oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.dbnl.org/tekst/berg229west01_01/colofon.php Herma M. van den Berg,, Westfriesland, Tessel en Wieringen (Steatsprinterij en Utjouwersbedriuw, De Haach, 1955)] * [https://reliwiki.nl/index.php/Westerland,_Westerlanderweg_65_-_Nicolaaskerk Reliwiki, oproppen 10 febrewaris 2022] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Nederlands Hervormde Kerk (Westerland)|Nikolaastsjerke, Westerlân}} }} {{Koördinaten|52_53_23.0_N_4_55_27.1_E_region:NL_scale:10000|52° 53' NB 4° 55' EL}} [[Kategory:Hollâns Kroan]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Hollân]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Hollân]] [[Kategory:Bouwurk út de 13e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út de 17e iuw]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] m1ztc2756gtis3wivwrkem6zrqeu1a5 0 156407 1171713 1066436 2024-10-27T16:02:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Famylje-opbou */ kt 1171713 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Shark teeth in stone.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[Tosk]]en fan 'e ''Otodus obliquus''. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Euselachii'') | takson9 = [[takson|difyzje]]: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neoselachii'') | takson11 = [[takson|ûnderdifyzje]]: | namme11 = [[haaien]] (''Selachii'') | takson12 = [[boppeskift]]: | namme12 = [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | takson14 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme14 = '''gruttoskhaaien''' (''Otodontidae'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Gluckman, 1964 }} De '''gruttoskhaaien''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Otodontidae'') foarmje in [[fossyl|fossile]] [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[takson|ûnderdifyzje]] fan 'e [[haaien]] (''Selachii''), it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') en it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes''). __TOC__ ==Beskriuwing== Gruttoskhaaien bestiene fan it iere [[Kryt (geologysk tiidrek)|Kryt]] oant it [[Plioseen]], wat rûchwei delkomt op 'e perioade fan 110&nbsp;miljoen oant 2,6&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. De famylje bestie út teminsten acht [[skaai (taksonomy)|skaaien]], wylst de pleatsing yn dizze famylje fan in njoggende skaai ûnwis is. De bekendste skaaien binne ''[[Carcharoclus]]'' en ''[[Otodus]]''. Guon [[soarte]]n gruttoskhaaien wiene reuseftige grut, lykas de [[megalodon]] (''Carcharocles megalodon''), dy't in lingte berikke koe fan teminsten 18&nbsp;[[meter|m]]. Undersyk út [[2016]] nei it nij ûntdutsen skaai ''[[Megalolamna]]'' liket derop te wizen dat de soarten út it skaai ''Carcharocles'' eins in lette ûntjouwing fan ''Otodus'' fertsjintwurdigje en dat de beide skaaien dus [[synonym]] binne. ==Famylje-opbou== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * famylje '''gruttoskhaaien''' (''Otodontidae'') † ** skaai ''[[Carcharocles]]'' † ** skaai ''[[Cretolamna]]'' † ** skaai ''[[Dwardius]]'' † ** skaai ''[[Kenolamna]]'' † ** skaai ''[[Megalolamna]]'' † ** skaai ''[[Megaselachus]]'' † ** skaai ''[[Otodus]]'' † ** skaai ''[[Palaeocarcharodon]]'' † **{{Stambeam2/ein tûke}}skaai ''[[Parotodus]]'' † {{Stambeam2/ein}} |- |} De tafoeging fan it skaai ''[[Palaeocarcharodon]]'' wurdt bekreaud, mei't dat ek wol yn 'e famylje ''[[Cretoxyrhinidae]]'' pleatst wurdt. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Otodontidae ''References'', op dizze side]. }} [[Kategory:Gruttoskhaai| ]] [[Kategory:Makrielhaai]] [[Kategory:Kreakbienfiskefamylje]] o5ivbvt0jab3c2w0esmlwryaq5sa6md 14 156408 1171723 1066437 2024-10-27T16:07:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171723 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fiskefamylje]] [[Kategory:Makrielhaai]] qgcgziw4k8u32bpnho36wdgcc32nkqm 0 156410 1171711 1066440 2024-10-27T15:57:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1171711 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Carcharocles megalodon 10317.JPG | ôfbyldingsbreedte =180px | ôfbyldingstekst = Close-upbyld fan it [[gebit]] fan 'e [[megalodon]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Euselachii'') | takson9 = [[takson|difyzje]]: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neoselachii'') | takson11 = [[takson|ûnderdifyzje]]: | namme11 = [[haaien]] (''Selachii'') | takson12 = [[boppeskift]]: | namme12 = [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | takson14 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme14 = [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''''Carcharocles''''' | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Jordan, 1923 }} '''''Carcharocles''''' is in [[fossyl]] [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[takson|ûnderdifyzje]] fan 'e [[haaien]] (''Selachii''), it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi''), it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae''). De haaien fan dit skaai libben fan it [[Eoseen|Let-Eoseen]] oant it [[Plioseen|Let-Plioseen]], rûchwei yn it tiidrek fan 35&nbsp;miljoen oant 2,6&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. ==Taksonomy== Undersyk út [[2016]] nei it nij ûntdutsen skaai ''[[Megalolamna]]'' út 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') liket derop te wizen dat de [[soarte]]n út it skaai ''Carcharocles'' eins in lette ûntjouwing fan it skaai ''[[Otodus]]'' fertsjintwurdigje en dat de beide skaaien dus [[synonym]] binne. As dat sa is (wat noch net fêststiet), soe it betsjutte dat ''Carcharocles'' in [[ûnderskaai]] fan ''Otodus'' is, en dat de soarten út dit skaai omneamd wurde moatte nei ''Otodus''. De bekendste soarte fan ''Carcharocles'' is de reuseftige [[megalodon]] (''Carcharocles megalodon''). De pleatsing fan dy soarte yn ''Carcharocles'' is lykwols net alhiel wis; guon [[taksonomy]]ske autoriteiten pleatse de soarte yn in oar skaai fan 'e gruttoskhaaien. ==Beskriuwing== ''Carcharocles'' wurdt karakterisearre troch robúste [[tosk]]en mei kartele snijflakken. De soarten hiene trochinoar in [[folwoeksen]] [[lichem (biology)|lichemslingte]] fan 13&nbsp;[[meter|m]], mar de [[megalodon]] koe teminsten 18&nbsp;m lang wurde en miskien wol langer. Alle soarten fan ''Carcharlocles'' libben yn [[waarm]]e [[see]]ën. De tosken fan dizze soarten wurde gauris weromfûn yn ôfsettings dy't ryk binne oan [[fossilen]] fan [[seesûchdier]]en dy't mooglik de wichtichste [[proai]]en fan dizze haaien wiene. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 650px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''''Carcharocles''''' ** ''[[Carcharocles auriculatus]]'' <small>([[typesoarte]]; 35-25 mln jier lyn)</small> ** ''[[Carcharocles angustidens]]'' <small>(33-22 mln jier lyn)</small> ** ''[[Carcharocles chututensis]]'' <small>(28-5 mln jier lyn)</small> **{{Stambeam2/ein tûke}} [[megalodon]] (''Carcharocles megalodon'') <small>(15,9-2,6 mln jier lyn; pleatsing yn ''Carcharocles'' net folslein wis)</small> {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Carcharocles ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Carcharocles}} }} {{DISPLAYTITLE:''{{PAGENAME}}''}} [[Kategory:Haai]] [[Kategory:Gruttoskhaai]] [[Kategory:Kreakbienfiskeskaai]] 1999vmmn4nwxaujzg0frri0bsaixxwr 1171714 1171711 2024-10-27T16:02:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1171714 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =Carcharocles megalodon 10317.JPG | ôfbyldingsbreedte =180px | ôfbyldingstekst = Close-upbyld fan it [[gebit]] fan 'e [[megalodon]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[tuskenstamme]]: | namme5 = [[kaakdieren]] (''Gnathostomata'') | takson6 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme6 = [[kreakbienfisken]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Chondrichthyes'') | takson7 = [[ûnderklasse]]: | namme7 = [[haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Elasmobranchii'') | takson8 = [[tuskenklasse]]: | namme8 = [[echte haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Euselachii'') | takson9 = [[takson|difyzje]]: | namme9 = [[moderne haaien en roggen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Neoselachii'') | takson11 = [[takson|ûnderdifyzje]]: | namme11 = [[haaien]] (''Selachii'') | takson12 = [[boppeskift]]: | namme12 = [[helmhaaien]] (''Galeomorphi'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | takson14 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme14 = [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''''Carcharocles''''' | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Jordan, 1923 }} '''''Carcharocles''''' is in [[fossyl]] [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes''), de [[ûnderklasse]] fan 'e [[haaien en roggen]] (''Elasmobranchii''), de [[takson|ûnderdifyzje]] fan 'e [[haaien]] (''Selachii''), it [[boppeskift]] fan 'e [[helmhaaien]] (''Galeomorphi''), it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae''). De haaien fan dit skaai libben fan it [[Eoseen|Let-Eoseen]] oant it [[Plioseen|Let-Plioseen]], rûchwei yn it tiidrek fan 35&nbsp;miljoen oant 2,6&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. ==Taksonomy== Undersyk út [[2016]] nei it nij ûntdutsen skaai ''[[Megalolamna]]'' út 'e [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') liket derop te wizen dat de [[soarte]]n út it skaai ''Carcharocles'' eins in lette ûntjouwing fan it skaai ''[[Otodus]]'' fertsjintwurdigje en dat de beide skaaien dus [[synonym]] binne. As dat sa is (wat noch net fêststiet), soe it betsjutte dat ''Carcharocles'' in [[ûnderskaai]] fan ''Otodus'' is, en dat de soarten út dit skaai omneamd wurde moatte nei ''Otodus''. De bekendste soarte fan ''Carcharocles'' is de reuseftige [[megalodon]] (''Carcharocles megalodon''). De pleatsing fan dy soarte yn ''Carcharocles'' is lykwols net alhiel wis; guon [[taksonomy]]ske autoriteiten pleatse de soarte yn in oar skaai fan 'e gruttoskhaaien. ==Beskriuwing== ''Carcharocles'' wurdt karakterisearre troch robúste [[tosk]]en mei kartele snijflakken. De soarten hiene trochinoar in [[folwoeksen]] [[lichem (biology)|lichemslingte]] fan 13&nbsp;[[meter|m]], mar de [[megalodon]] koe teminsten 18&nbsp;m lang wurde en miskien wol langer. Alle soarten fan ''Carcharlocles'' libben yn [[waarm]]e [[see]]ën. De tosken fan dizze soarten wurde gauris weromfûn yn ôfsettings dy't ryk binne oan [[fossilen]] fan [[seesûchdier]]en dy't mooglik de wichtichste [[proai]]en fan dizze haaien wiene. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 650px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''''Carcharocles''''' ** ''[[Carcharocles auriculatus]]'' <small>([[typesoarte]]; 35-25 mln jier lyn)</small> ** ''[[Carcharocles angustidens]]'' <small>(33-22 mln jier lyn)</small> ** ''[[Carcharocles chututensis]]'' <small>(28-5 mln jier lyn)</small> **{{Stambeam2/ein tûke}} [[megalodon]] (''Carcharocles megalodon'') <small>(15,9-2,6 mln jier lyn; pleatsing yn ''Carcharocles'' net folslein wis)</small> {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Carcharocles ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Carcharocles}} }} {{DISPLAYTITLE:''{{PAGENAME}}''}} [[Kategory:Gruttoskhaai]] [[Kategory:Kreakbienfiskeskaai]] 3kd5u5lfy624fn223fq4nxrq55td5wd 0 156412 1171719 1138432 2024-10-27T16:05:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Yn 'e popkultuer */ kt 1171719 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= megalodon| Ofbyld= [[File:Megalodon_NT.jpg|250px]] <br><small>Artistike ympresje.</small>| Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse= [[kreakbienfisken]] (''Chondrichthyes'')| Skift= [[makrielhaaien]] (''Lamniformes'') | Famylje= [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') | Skaai= ''[[Carcharocles]]'' | Wittenskiplike namme = Carcharocles megalodon | Beskriuwer, jier= Agassiz, 1843 | IUCN-status= |lânkaart= }} De '''megalodon''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Carcharocles megalodon'' of mooglik ''Carcharodon megalodon'') is in [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[haai]] út it [[skift]] fan 'e [[makrielhaaien]] (''Lamniformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae'') en wierskynlik it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''[[Carcharocles]]''. Dizze [[soarte]] libbe fan it [[Mioseen|Mid-Mioseen]] oant it [[Plioseen|Let-Plioseen]], rûchwei fan 15,9&nbsp;miljoen oant 2,6&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. De namme 'megalodon' betsjut letterlik "gruttosk" of "machtige tosk", fan it [[Gryksk]]e μέγας, ''megas'' ("grut" of "machtich") en ὀδoύς, ''odoús'' ("tosk"; wêrfan't de [[stam (grammatika)|stam]] fan oarsprong ''odont-'' is, sa't noch te sjen is yn 'e [[twadde namfal]] ὀδόντος, ''odóntos''). De megalodon wurdt beskôge as ien fan 'e grutste en sterkste [[rôfdier]]en út 'e [[skiednis]] fan 'e [[wringedieren]], mei in [[folwoeksen]] lingte fan teminsten 18&nbsp;[[meter|m]]. [[Fossilen]] binne op gâns plakken fûn en tsjutte in algemiene [[areaal|fersprieding]] yn [[waarm]]e [[see]]ën oan. ==Untdekking== De reuseftige trijehoekige [[fossile]] [[tosk]]en dy't gauris oantroffen waarden yn [[rots]]formaasjes, waarden oarspronklik oansjoen foar de ferstienne [[tonge]]n (''[[glossopetrae]]'') fan [[draken]] en [[slangen]]. Yn [[1667]] wie de [[Denemark|Deenske]] [[biolooch|natoerûndersiker]] [[Nicolaus Steno]] de earste dy't de dingen weromkoe as haaietosken. Hy beskreau syn konklúzjes yn in [[boek]] dat as [[titel (namme)|titel]] hie "De Kop fan 'e Haai Untleed". De [[Switserlân|Switserske]] [[biolooch]] [[Louis Agassiz]] joech de megalodon yn [[1843]] yn syn wurk ''Recherches sur les Poissons Fossiles'' ("Undersyk nei Fossile Fisken") foar it earst in [[wittenskiplike namme]]: ''Carcharodon megalodon''. ==Taksonomy== Nei krapoan twa [[iuw]]en fan ûndersyk is it debat oer de [[taksonomy]]ske yndieling fan 'e megalodon noch altyd net útiten. Der besteane datoangeande twa teoryen. Oarspronklik waard de megalodon yndield by it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Carcharodon'' (de [[minskehaaien]]) dat ta de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[hjerringhaaien]] (''Lamnidae'') heart. De reden dy't dêrfoar oanfierd wurdt, is dat de tosken fan 'e megalodon kwa foarm en struktuer de measte likenis fertoane (hoewol't se fansels folle grutter binne) mei de tosken fan 'e [[wite haai]] (''Carcharodon carcharias''). Tsjintwurdich hinget noch altyd in oansjenlik diel fan 'e saakkundigen dy teory oan. De megalodon soe op dy manear de (âldere) sustersoarte fan 'e moderne wite haai wêze, mei't de beide soarten fan in mienskiplike [[foarâlder]]soarte ôfstamje soene, de ''[[Palaeocarcharodon|Palaeocarcharodon orientalis]]''. In protte oare saakkundigen sjogge de oerienkomsten op it mêd fan [[gebit]] tusken de beide [[soarte]]n lykwols as it gefolch fan [[parallelle evolúsje]]: de ûntwikkeling fan net nau besibbe bistesoarten ta in oerienkomstige lichemsfoarm dy't it gefolch is fan ynfloeden fan bûtenôf. Dizze kloft wittenskippers wol dêrom dat de megalodon pleatst wurdt yn it skaai ''[[Carcharocles]]'' fan 'e famylje fan 'e [[gruttoskhaaien]] (''Otodontidae''), dat yn [[1923]] troch [[David Starr Jordan]] foarslein waard om 'e fossile haai ''[[Carcharocles auriculatus]]'' yn ûnder te bringen. Dyselde soe mei de megalodon ôfstamje fan in eardere reuseftige haai, de ''[[Otodus obliquus]]'', dy't libbe yn it [[Paleoseen]] en it [[Eoseen]]. Neffens de ''Carcharocles''-teory soe ''Otodus obliquus'' evoluëarre wêze ta ''[[Otodus aksuaticus]]'', dy't him ûntjoech ta ''Carcharocles auriculatus'', en dêrnei ta ''[[Carcharocles angustidens]]'' en doe ta ''[[Charcharocles chubutensis]]'' en úteinlik ta de megalodon. [[File:Megalodon_tooth_with_great_white_sharks_teeth-3-2.jpg|left|thumb|250px|De [[tosk]] fan in megalodon mei dêrnjonken twa tosken fan in [[wite haai]], de grutste [[rôfdier|rôffisk]] fan ús tiid.]] Dizze twadde teory hat de measte oanhing en yn 'e measte taksonomyen wurdt de megalodon dêrom by ''Carcharocles'' ûnderbrocht. Dat komt om't de wite haai nauwer besibbe liket te wêzen oan 'e prehistoaryske [[breedtoskfinmakrielhaai]] (''Isurus hastalis'') as oan 'e megalodon. Om't dy ta it skaai fan 'e [[finmakrielhaaien]] (''Isurus'') heart, dat krekt as ''Carcharodon'' yn 'e famylje fan 'e makrielhaaien pleatst wurdt, moat de megalodon dus wol ta in oare famylje behearre, sa riddenearje de foarstanners fan 'e ''Carcharocles''-teory. As ''Carcharocles'' trouwens wier út ''[[Otodus]]'' fuortkaam, binne de nammen eins [[synonym]] en moatte de ''Carcharocles''-soarten omneamd wurde ta ''Otodus''. Dêr wurdt no ûndersyk nei dien. ==Fossilen== ===Beskriuwing=== Om't de megalodon, krekt as alle [[haaien]], in [[skelet]] hie dat bestie út [[kreakbien]] ynstee fan [[bien]], is der gjin folslein [[fossyl]] weromfûn en sil dat nei alle gedachten ek nea barre. (Want kreakbien fergiet maklik en fossilisearret net of amper.) Sadwaande binne fral [[tosk]]en weromfûn. De tosken fan 'e megalodon, frijwol it iennichste dat fan dizze [[soarte]] bewarre bleaun is, binne trijehoekich fan foarm, mei in robúste struktuer, fine kartelrânen en in sichtber V-foarmige [[toskhals]]. Se binne faak tige grut en kinne mear 18&nbsp;[[sintimeter|sm]] mjitte yn diagonale hichte (dus by de toskrâne lâns fan toskhals oant punt). It binne de grutste tosken fan alle bekende haaiesoarten. Njonken tosken binne der ek inkele fossilisearre [[wringe (draaibonke)|wringebonkjes]] fan 'e megalodon weromfûn. It opmerklikst is datoangeande in foar in diel bewarre bleaune [[rêchbonke]] fan ien inkeld eksimplaar, dat yn [[1926]] by [[Antwerpen]] opdold waard troch M.&nbsp;Leriche. Dy fynst bestiet út 150 wringemiddens, dy't fan 5,5&nbsp;sm oant 15,5&nbsp;sm útinoar rinne. In oare foar in part bewarre bleaune rêchbonke fan in megalodon waard yn [[1983]] yn [[Denemark]] opdold troch Bendix-Almgeen. Dat eksimplaar bestiet út 20 wringemiddens, dy't yn grutte útinoar rinne fan 10&nbsp;sm oant 23&nbsp;sm. [[File:Megalodon_shark_jaws_museum_of_natural_history_068.jpg|right|thumb|250px|In model fan 'e [[kaken]] fan in megalodon yn it [[Amerikaansk Natoerhistoarysk Museum]] yn [[New York (stêd)|New York]].]] ===Fersprieding=== Fossilen fan 'e megalodon binne oer in grut part fan 'e wrâld ferspraat oantroffen. Sa binne se bekend út [[Noard-Amearika]] ([[Floarida]], [[Jamaika]], [[Kuba]], [[Maryland]], [[Panama]], [[Porto Riko]] en [[Sint-Finsint en de Grenadinen]]), [[Súd-Amearika]] ([[Perû]]), [[Jeropa]] ([[Belgje]], [[Denemark]] en [[Malta]]), [[Afrika]] (de [[Kanaryske Eilannen]]), [[Aazje]] ([[Yndia]] en [[Japan]]) en [[Oseaanje]] ([[Austraalje (lân)|Austraalje]] en [[Nij-Seelân]]). De tosken fan it bist binne ek fan 'e seeboaiem omheech brocht op plakken dy't fier fan alle [[kontinint]]en ôf lizze, lykas yn 'e [[Marianentrôch]] yn 'e [[Stille Oseaan]]. ===Datearring=== Oarspronklik waard tocht dat de âldste fossilen fan 'e megalodon datearren út it [[Oligoseen|Let-Oligoseen]], fan likernôch 28&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. Tsjintwurdich hâlde de measte saakkundigen it derop dat de [[soarte]] him ûntjoech yn it [[Mioseen|Mid-Mioseen]], sa'n 15,9&nbsp;miljoen jier lyn. Hoewol't megalodonfossilen fierhinne ôfwêzich binne yn ôfsettings fan nei de oergong ta it [[Tertiêr]], binne se wol weromfûn út ôfsettings dy't datearje út it dêrop folgjende [[Pleistoseen]]. It tinken is dat de megalodon [[útstjerren (biology)|útstoarn]] is tsjin 'e ein fan it [[Plioseen]], wierskynlik omtrint 2,6&nbsp;mijoen jier lyn. Tosken dy't út lettere [[geologysk tiidrek|geologyske tiidrekken]] komme soene, wurde no sjoen as saneamde "[[werbewurke fossyl|werbewurke fossilen]]" (oftewol opsetlike [[ferfalsking]]s). ==Uterlike skaaimerken== De megalodon wurdt beskôge as ien fan 'e grutste en krêftichste [[rôfdier]]en út 'e [[skiednis]] fan 'e wrâld. Saakkundigen geane derfan út dat er de lichemsfoarm hie fan in gnobsk (kompakt) boude [[wite haai]], mar dan folle grutter. Om't der fan it [[lichem (biology)|lichem]] fan it bist sels gjin fossilen bewarre bleaun binne, moat de lingte fan 'e megalodon ekstrapolearre wurde oan 'e hân fan 'e grutte fan 'e tosken yn ferhâlding ta dy fan 'e tosken fan 'e wite haai. De earste dy't dat besocht te dwaan wie [[Bashford Dean]] yn [[1909]], dy't tocht dat de megalodon krapoan 30&nbsp;[[meter|m]] lang west hawwe moast. [[File:Megalodon scale.svg|left|thumb|300px|De megalodon ([[griis]] en [[read]], maksimale en minimale lingte), yn ferliking mei in [[walfiskhaai]], de grutste [[haai]]esoarte dy't tsjintwurdich bestiet ([[lila]]); in [[wite haai]], de grutste rôfhaaiesoarte dy't tsjintwurdich bestiet ([[grien]]); en in [[minske]] ([[swart]]).]] Bettere [[kennis]] fan it [[gebit]] fan haaien en akkuratere werjeften fan [[spier]]struktueren soarge derfoar dat dy lingte letter nei ûnderen ta bysteld waard. Yn 'e [[1990-er jierren]] wiene [[marine biology|marine biologen]] as Patrick J. Schembri en Staphon Papson noch fan betinken dat de megalodon in maksimale lingte berikke koe fan 24 oant 25&nbsp;m. M.D. Gottfried et al. sloegen lykwols foar dat 20,3&nbsp;m de absolute maksimumlingte wêze moast. Tsjin 'e ein fan 'e [[2000-er jierren]] ûntstie der in [[konsensus]] ûnder saakkundigen dat de megalodon in lingte hie fan yn elts gefal mear as 16&nbsp;m. C. Pimiento en C.F. Clements ornearren yn [[2014]] dat de maksimale lingte wierskynlik om 'e 18&nbsp;m hinne lein hawwe moat. Op it mêd fan it lichemsgewicht ûntwikkelen Gottfried-en-dy in metoade om 'e lichemsmassa fan 'e wite haai fêst te stellen oan 'e hân fan 'e grutte fan syn tosken. Troch dyselde metoade ta te passen op 'e tosken fan 'e megalodon koene se ta in wierskynlik gewicht foar dy soarte komme. Neffens harren model soe in megalodon fan 15,9&nbsp;m lang 48&nbsp;[[ton (massa)|ton]] woegen hawwe; in megalodon fan 17&nbsp;m lang 59&nbsp;ton; en in megalodon fan 20,3&nbsp;m lang 103&nbsp;ton. ==Biotoop== Ut 'e fynplakken fan 'e fossilen fan 'e megalodon kin ôflaat wurde dat de soarte in frijwol algemiene [[areaal|fersprieding]] yn [[tropen|tropyske]], [[subtropen|subtropyske]] en [[tuskenbeiden klimaatsône]]s hie. Mei't de [[see]]ën yn 'e [[geologysk tiidrek|geologyske perioaden]] wêryn't de megalodon libbe, [[waarm]]er wiene as no, wie de soarte frijwol wrâldwiid oanwêzich. De megalodon koe him maklik genôch oanpasse om in breed ferskaat oan [[habitat]]s te bewenjen, wêrûnder de [[djipsee]], ûndjippere [[kust]]wetters en sels [[lagune]]s, hoewol't de grutste, [[folwoeksen]] eksimplaren nei alle gedachten oer it algemien djipper wetter opsocht hawwe sille om't se har dêr frijer yn bewege koene. [[File:VMNH_megalodon.jpg|right|thumb|250px|It artistike ympresje fan in megalodon dy't efter in pear [[walfisk]]en út it [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Eobalaenoptera'' ([[oerdwerchwalfisken]]) oan sit.]] ==Fretten== Wittenskippers binne fan betinken dat de megalodon mooglik it meast formidabele [[rôfdier]] wie dat ea op 'e [[Ierde (planeet)|Ierde]] foarkommen hat. Syn mânske grutte, fermogen om mei [[faasje]] te [[swimmen]], krêftige [[kaken]] en fjoerskerpe [[tosk]]en makken it bist ta in [[superrôfdier]] dat amper noch te ferbetterjen wie. It liket dêrom fêst te stean dat er in grutte ynfloed hân hawwe moat op 'e [[evolúsjelear|evolúsje]] fan syn [[proai]]dieren. Fossile fynsten wize derop dat megalodons [[jacht (aktiviteit)|jagen]] op [[dolfinen]] en [[walfisken]], wêrûnder [[potfisk]]en, [[Grienlânske walfisk]]en en [[finfisken]]. Dêrnjonken soene se ek [[seerôfdieren]] ([[seeliuwen]] en [[seehûnen]]) fretten hawwe, grutte [[fisk]]esoarten, [[brúnfisken]], [[seekij]] en [[seeskylpod]]den. Ut 'e fynplakken fan fossilen docht bliken dat oare grutte rôfhaaiesoarten, lykas de [[wite haai]], de kriten mijden dêr't in protte megalodons foarkamen. Dat wiist derop dat megalodons ek op oare haaiesoarten jagen. Krekt as in protte hjoeddeistige haaiesoarten hong de meglodon nei alle gedachten ek oer nei [[kannibalisme]]. De megalodon libbe tagelyk mei reuseftige rôf[[toskwalfisken]] dy't besibbe wiene oan 'e hjoeddeistige potfisk, en dy't mei de megalodon [[konkurrinsje (biology)|konkurrearren]] om proaidieren. It liket der sterk op dat dy rôftoskwalfisken evoluëarren ta in soarte dy't yn groepen libbe en jage fanwegen it gefaar dat ien fan harren allinne rûn yn in konfrontaasje mei in megalodon. ==Utstjerren== De reden fan it [[útstjerren (biology)|útstjerren]] fan 'e megalodon wurdt noch ûndersocht. Saakkundigen hawwe ferskate mooglike oarsaken op 't aljemint brocht. Sa soe it útstjerren kommen wêze kinne troch it ôfkuoljen fan 'e [[oseänen]] dy't yn gong sette nei it Mioseensk Klimaktysk Optimum, likernôch 15 oant 17&nbsp;miljoen jier lyn. In bykommende faktor soe yn dat ferbân it sakjen fan it [[seenivo]] west hawwe kinne, dat feroarsake waard troch it ûntstean fan 'e [[poaliiskape]]n, dêr't in protte seewetter yn fêstlein waard. It ûntstean fan 'e poalkapen soarge wer foar it foarkommen fan [[iistiden]], dy't de oseänen noch fierder ôfkuolje lieten. De megalodon, dy't in dúdlike foarkar foar waarmere seeën hie, soe hiel goed min oer dy feroarings kinnen hawwe kinne. [[File:Megalodon_jaws_on_display_at_the_National_Baltimore_Aquarium.jpg|left|thumb|250px|De rekonstruëarre [[kaken]] fan in megalodon yn it [[Nasjonaal Akwarium yn Baltimore]].]] In oare mooglike oarsaak foar it útstjerren fan 'e megalodon soe wêze kinne dat der te min grutte proaidieren kamen om sa'n reuseftich rôfdier te fieden. [[Baleinwalfisken]] berikten nammentlik harren grutste diversiteit yn it [[Mioseen]], doe't der mear as tweintich ferskillende [[skaai (taksonomy)|skaaien]] fan sokke bisten wiene (en tsjintwurdich noch mar seis). Tsjin 'e ein fan it Mioseen wiene in protte soarten baleinwalfisken útstoarn rekke, en it leit yn 'e reden dat de oerlibjende soarten, dy't har better oanpasse koene, krekt de fluchste swimmers wiene, dy't har mar dreech ferskalkje lieten. Doe't de seeën begûnen ôf te kuoljen, kamen alle walfiskesoarten dy't har oanpasten oan 'e kâlde poalseeën boppedat bûten berik fan 'e megalodon te libjen. In trêde mooglike reden foar it feit dat de megalodon it ôflei, soe wêze kinne dat de grutte rôfhaai te meitsjen krige mei nije konkurrinsje dêr't er net tsjin op koe. Men tinkt dan benammen oan grutte rôfdolfinen fan it skaai fan 'e [[swurdwalfisken]] (''Orcinus''), dy't yn it [[Plioseen]] foar it earst ta ûntwikkeling kamen. (Hjoed de dei hat dat skaai noch mar ien libbene soarte, de [[orka]]). De measte hjoeddeistige wittenskippers hâlde it op in kombinaasje fan 'e neamde faktoaren. ==Yn 'e popkultuer== De megalodon is, omreden fan syn reuseftige grutte en ferskuorrende krêft, in populêr ûnderwerp foar moderne [[fiksje]] oer [[seemeunster]]s. De measten fan sokke wurken wolle hawwe dat der yn 'e ûnbidige djipten fan 'e [[djipsee]] teminsten noch in reliktpopulaasje fan 'e megalodon oerbleaun is, wêrfan't ien of mear eksimplaren op 'e iene of oare wize it wetteroerflak witte te berikken, itsij troch yngripen fan 'e [[minske]], itsij troch natuerlike foarfallen. De iersten fan sokke foarmen fan fiksje geane werom op 'e ûntdekking fan in megalodontosk troch leden fan 'e [[bemanning]] fan 'e [[HMS Challenger (skip út 1858)|HMS&nbsp;''Challenger'']] yn [[1872]], wêrfan't guon lju oannimme dat dy net âlder is as 10.000 jier. Foarbylden fan it foarkommen fan 'e megalodon yn 'e hjoeddeistige [[popkultuer]] binne de [[roman]] ''[[Meg: A Novel of Deep Terror]]'' fan [[Steve Alten]] út [[1997]] en de dêrop basearre [[horrorfilm]] ''[[The Meg]]'' fan [[regisseur]] [[Jon Turteltaub]] út [[2018]]. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Megalodon ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Carcharocles megalodon}} }} [[Kategory:Kreakbienfiskesoarte]] [[Kategory:Gruttoskhaai]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Plioseen]] [[Kategory:Fossyl yn Austraalje]] [[Kategory:Fossyl yn Belgje]] [[Kategory:Fossyl yn Denemark]] [[Kategory:Fossyl yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Fossyl yn Yndia]] [[Kategory:Fossyl yn Jamaika]] [[Kategory:Fossyl yn Japan]] [[Kategory:Fossyl yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Fossyl yn Kuba]] [[Kategory:Fossyl yn Malta]] [[Kategory:Fossyl yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Fossyl yn Panama]] [[Kategory:Fossyl yn Perû]] [[Kategory:Fossyl yn Porto Riko]] [[Kategory:Fossyl yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] p838l8njitwwiy05n8el9qnuprna9rk 0 158187 1171780 1152169 2024-10-27T20:49:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Skaaiopbou */ kt 1171780 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk |ôfbylding=Columba palumbus 1 (Marek Szczepanek).jpg |ôfbyldingsbreedte= |ôfbyldingstekst=[[Hôfdo]] (''Columba palumbus'') |takson1= |namme1= |takson2=[[ryk (taksonomy)|ryk]]: |namme2=[[dieren]] (''Animalia'') |takson3=[[stamme (taksonomy)|stamme]]: |namme3=[[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |takson5=[[klasse (taksonomy)|klasse]]: |namme5=[[fûgels]] (''Aves'') |takson8=[[boppeskift]]: |namme8=[[nije fûgels]] (''Neoaves'') |takson9=[[skift]]: |namme9=[[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |takson11=[[famylje]]: |namme11=[[dowen]] (''Columbidae'') |takson13=[[skaai (taksonomy)|skaai]]: |namme13=[[hôfdowen]] (''Columba'') |beskriuwer, jier=Linnaeus, 1758 }} De '''hôfdowen''', '''houtdowen''', '''wâlddowen''' of '''fjilddowen fan de Alde Wrâld''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columba'') binne in [[Skaai (taksonomy)|skaai]] fan fûgels yn de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[dowen]] (''Columbidae''). It skaai telt 35 [[Soarte (taksonomy)|soarten]]. De [[Amerikaanske fjilddowen]] wurde no as in apart skaai ''Patagioenas'' besjoen. == Skaaiopbou == * ''Skaai'': [[hôfdowen]], 33 libbene en 2 ûtstoarne soarten: ** [[rotsdo]] (''Columba livia'') - Jeraazje, N-Afrika ** [[klippedo]] (''Columba rupestris'') - Sintraal- en East-Aazje ** [[sniedo]] (''Columba leuconota'') - Sintraal-Aazje ** [[spikkeldo]] (''Columba guinea'') - Afrika ** [[wytkraachdo]] (''Columba albitorques'') - [[Etioopje]] ** [[blaudoke]] (''Columba oenas'') - Jeropa en West-Aazje ** [[gieleachdo]] (''Columba eversmanni'') - West-Aazje ** [[Somalyske do]] (''Columba oliviae'') - [[Somaalje]] ** [[hôfdo]] (''Columba palumbus'') - Jeropa en West-Aazje ** [[trocazdo]] (''Columba trocaz'') - [[Madeira]] ** [[Kanaryske do]] (''Columba bollii'') - [[Kanaryske Eilannen]] ** [[laurierdo]] (''Columba junoniae'') - [[Kanaryske Eilannen]] ** [[afrykaanske hôfdo]] (''Columba unicincta'') - Sintraal- en West-Afrika ** [[olivedo]] (''Columba arquatrix'') - East- en Súd-Afrika ** (''Columba sjostedti'') - [[Kameroen]] ** (''Columba thomensis'') - [[Sao Tomee]] ** (''Columba pollenii'') - [[Komoaren]] ** [[sulverkopdo]] (''Columba hodgsonii'') - Sintraal-Aazje ** [[wytnakkedo]] (''Columba albinucha'') - Sintraal-Afrika ** [[laaigrize do]] (''Columba pulchricollis'') - Sintraal- en East-Aazje ** (''Columba elphinstonii'') - Yndia ** (''Columba torringtoniae'') - [[Sry Lanka]] ** (''Columba punicea'') - SE-Aazje ** [[sulverdo]] (''Columba argentina'') - [[Yndoneezje]] ** (''Columba palumboides'') - [[Andamanen]] en Nikobaren ** [[swarte hôfdo]] (''Columba janthina'') - [[Ryukyu-eilannen]] en Bonin (Japan) ** (''Columba versicolor'') - útstoarn ** (''Columba jouyi'') - útstoarn ** (''Columba vitiensis'') - [[Filipinen]] ** (''Columba leucomela'') - East-[[Austraalje (lân)]] ** (''Columba pallidiceps'') - Bismarck- en [[Salomonseilannen]] ** (''Columba delegorguei'') - East-Afrika ** (''Columba iriditorques'') - West- en Sintraal-Afrika ** (''Columba malherbii'') - [[Sao Tomee en Prinsipe|Sao Tomee]] ** [[kanieldo]] (''Columba larvata'') - East- en Súd-Afrika {{DEFAULTSORT:Hofdowen}} [[Kategory:Hôfdo| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Dofûgel]] 9r9r5rpym0juz3h685n2srk51wtxip6 0 165466 1171988 1139400 2024-10-28T00:12:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171988 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swarthalsswan |Ofbyld= [[File:Cygnus melancorypha01.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[swannen]] (''Cygnus'') |Wittenskiplike namme= Cygnus melancoryphus |Beskriuwer, jier= Molina, 1782 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Cygnus melancoryphus map.svg|center|180px]]<small>{{Color box|#aa87de}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#ff9955}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#87aade}} [[wintergast]]</small> }} De '''swarthalsswan''' of '''swartnekswan''' (''Cygnus melancoryphus'') is in fûgel út it skaai fan de [[swannen]] dy't foarkomt yn [[Súd-Amearika]]. == Foarkommen == De swarthalsswan is in 110-140 sm grutte [[fûgel]] dy't in gewicht hat tusken de 3,5 en 6,5 kilogram. It mantsje is in stik grutter as it wyfke. De fûgel sit hielendal wyt yn de fearren útsein de hals en de kop dy't swart binne. Fierder hat der by de eagen noch in wite streek sitten. De [[snaffel]] is griis mei in reade knobbel. == Fersprieding == It briedgebiet fan de swarthalsswan leit yn it suden fan Súd-Amearika, fan it midden fan [[Sily]] oant yn [[Fjoerlân]] en ek op de [[Falklâneilannen]]. Yn de winter lûke de fûgels út de súdlikste briedgebieten rjochting it noarden nei [[Paraguay]] en it súdeasten fan [[Brazylje]]. De swannen libje by't it wetter, by marren en yn sompen. Yn de winter hâlde se harren ek wol op oan de seekust yn beskutte seebochten. [[Ofbyld:Cygnus_melancoryphus_MHNT.ZOO.2010.11.11.1.jpg|thumb|left|150px|Aai fan 'e swarthalsswan.]] == Iten == De swarthalsswan yt foaral wetterplanten en algen dy't der yn it ûndjippe wetter omheech hellet. == Fuortplanting == It brieden begjint al yn July dat it betide foarjier is op it [[súdlik healrûn]] en dourret oant novimber. It [[Nêst (fûgels)|nêst]] wurd meast op in lyts eilântsje oan de wâlkant boud. It wyfke leit 3-8 [[Aai (bist)|aaien]] en briedt dy allinich yn sa'n 5 wike út. Underwilens beskermet it mantsje it nêst tsjin ynkringers. De grize jongen ferlitte nei it útkommen fuort it nêst en wurde faak troch de âlden op de rêch droegen. Nei likernôch 3 moanne kinne de jongen fleane. [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Swan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] fm9rk9n8zpb3cunavdo4j22xnyq2t8m 0 165926 1171842 1139928 2024-10-27T21:21:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppelings om utens */ kt 1171842 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=flamingo |Ofbyld= [[File:Greater flamingo, Camargue.jpg|250px]] |lûd=[[File:Phoenicopterus roseus (Rosaflamingo - Greater Flamingo) — Weltvogelpark Walsrode 2013.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[flamingo-eftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Phoenicopteriformes'') |Famylje= [[flamingofûgels]] (''Phoenicopteridae'') |Skaai= [[flamingo's]] (''Phoenicopterus'') |Wittenskiplike namme= Phoenicopterus roseus |Beskriuwer, jier= [[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1811 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''flamingo''' (''Phoenicopterus roseus''), ek wol '''gewoane flamingo''' of '''Jeropeeske flamingo''' neamd, is de grutste fan de seis flamingosoarten fan de wrâld en de iennichste dy't yn [[Jeropa]] yn it wyld foarkomt. == Foarkommen == De flamingo sit yn haadsaak wyt yn de fearren, mei wat rôze. De fûgel hat in ekstreem lange nekke, in stompe, hoekige snaffel mei in swart utein, ekstreem lange poaten en koarte teanen mei swimfluesen. De lingte is sa’n 150 sm en it gewicht 3-4 kg. == Fersprieding == De flamingo komt wiidferspraat foar yn [[Afrika]] en yn it Súdwesten en Suden fan Sintraal-[[Jeraazje]]. De fûgels komme yn ferskate swiet- en sâltwetterbiotopen foar, foaral yn undjippe, sâlte marren, [[estuaria]] en [[lagune]]s. Yn [[Jeropa]] komt de flamingo foar yn de [[Camargue (gebied)|Camargue]] yn Súd-[[Frankryk]], dat de measte Jeropeeske fûgels herberget. Dêrneist komt de flamingo yn [[Portegal]], [[Spanje]], [[Itaalje]], de Westlike [[Balkan]] en [[Grikelân]] foar. Yn Nederlân komme jierliks inkelde tsientallen flamingo’s as trekfûgel of wintergast foar; yn Fryslân soms oan de Waadseekust. <ref> https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/flamingo], Fûgelbeskerming</ref> == Keppelings om utens == * [https://www.sovon.nl/flamingo Sovon] Oantallen en fersprieding fan de Flamingo yn Nederlân {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Flamingofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Maldiven]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Seysjellen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] 0bw7wl08e4ofj8r8zrbzjpro3j30xce 0 168618 1171758 1127183 2024-10-27T20:35:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171758 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = HemiprocneComata.LipKee.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[lytse beamgierswel]] (''Hemiprocne comata''). | takson1 = | namme1 = | takson5 = [[klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]]&nbsp;(''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = ''sûnder rang'': | namme9 = [[hegere fûgels]] (''Metaves'') | takson11 = ''sûnder rang'': | namme11 = [[toer- en nachtsweleftigen]] (''Cypselomorphae'') | takson12 = ''sûnder rang'': | namme12 = [[toer- en dwerchnachtsweleftigen]] (''Daedalornithes'') | takson13 = [[skift]]: | namme13 = '''toersweleftigen''' | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = Peters, 1940 }} De '''toersweleftigen''' ([[Latyn]]ske namme: ''Apodiformes'') foarmje in [[skift]] fan grutwjukkige fûgels. Ta dit skift hearre trije [[famylje]]s fan [[fûgels]], nammentlik de [[beamgierswelfûgels]] (''Hemiprocnidae''), de [[toerswelfûgels]] (''Apodidae'') en de [[kolibrys]] (''Trochilidae''). Guon ûndersikers beskôgje dizze trije famyljes as ûnderdiel fan it [[skift]] fan de [[nachtsweleftigen]] (''Caprimulgiformes''). ==Skiftopbou== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skift '''toersweleftigen''' (''Apodiformes'') ** famylje [[beamgierswelfûgels]] (''Hemiprocnidae'') ** famylje [[toerswelfûgels]] (''Apodidae'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}famylje [[kolibrys]] (''Trochilidae'') {{Stambeam2/ein}} |- |} ==Keppeling om utens== * [https://www.worldbirdnames.org IOC World Bird List 13.1 jan. 2023] [[Kategory:Fûgelskift]] dre9rmdm0iaepr639tczjk3b4plbdhv 14 168774 1171932 1127952 2024-10-27T23:45:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171932 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 0 170953 1171744 1136578 2024-10-27T20:24:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171744 wikitext text/x-wiki {{stobbe}} [[Ofbyld:Barnevelder Cock.png|thumb|In hin]] De '''hin''', ek wol '''pyk''' neamd ([[Latyn]]: ''Gallus Gallus Domesticus''), is in [[Domestisearjen|domestisearre]] [[Fûgels|fûgel]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan de [[fazanteftigen]] ([[Fazanteftigen|''Phasianidae'']]). It is de meast foarkommende [[Fûgels|fûgel]] yn 'e wrâld, mei miljarden hinnen. [[Kategory:Hin| ]] [[Kategory:Plomfee]] [[Kategory:Húsdier]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazanteftige]] 0fbbpgjrxv21wpno4maqq9g6sw2z5bw 0 171272 1171665 1138480 2024-10-27T15:36:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171665 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme= snoekbears |Ofbyld= [[File:Gös, Iduns kokbok.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[strielfinnigen]] (''Actinopterygii'') |Skift= [[bearseftigen]] (''Perciformes'') |Famylje= [[echte bearzen]] (''Percidae'') |Skaai= [[snoekbearzen]] (''Sander'') |Wittenskiplike namme = Sander lucioperca |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Snoekbears''' (''Sander lucioperca''), is in [[fisk]] mei in kop dy't wat wei hat fan in [[snoek]]ekop en de strepen fan in [[bears]]. De snoekbears kin oant 120 sm lang wurde, mar dan is er al tige lang. It is in fisk dy't yn de Benelúks lânseigen foarkomt, mar de soarte kaam earder út de omkriten fan de [[Swarte See]] en de [[Donau]]. Hy komt foar yn swiet en brak wetter. De [[wittenskiplike namme]] fan de soart waard as ''Perca lucioperca'' yn 1758 publisearre troch [[Carolus Linnaeus]]. {{Stobbe|bist}} [[Kategory:Bienfiskesoarte]] [[Kategory:Echte bears]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Albaanje]] [[Kategory:Eksoat yn Algerije]] [[Kategory:Eksoat yn de Azoaren]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Grikelân]] [[Kategory:Eksoat yn Guernsey]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Itaalje]] [[Kategory:Eksoat yn Jersey]] [[Kategory:Eksoat yn Kazachstan]] [[Kategory:Eksoat yn Kirgyzje]] [[Kategory:Eksoat yn Kosovo]] [[Kategory:Eksoat yn Kroaasje]] [[Kategory:Eksoat yn Marokko]] [[Kategory:Eksoat yn Montenegro]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Eksoat yn Portegal]] [[Kategory:Eksoat yn San Marino]] [[Kategory:Eksoat yn Sibearje]] [[Kategory:Eksoat yn Skotlân]] [[Kategory:Eksoat yn Sloveenje]] [[Kategory:Eksoat yn Tuneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Wales]] 8i8072yo7lq13nsshvq3a2h6fvwc6ov 0 171289 1172135 1139600 2024-10-28T11:51:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172135 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme= wetterhintsje| Ofbyld = [[Ofbyld:Water rail (Rallus aquaticus).jpg|260px]]| lûd = [[Ofbyld:Rallus aquaticus - Water Rail XC387327.mp3|260px]]| Ryk = [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse = [[fûgels]] (''Aves'')| Skift = [[kraanfûgeleftigen]] (''Gruiformes'') | Famylje = [[ralfûgels]] (''Rallidae'')| Skaai = [[wetterrallen]] (''Rallus'') | Wittenskiplike namme = Rallus aquaticus | Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758| IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[Ofbyld:RallusAquaticusIUCNver2019-2.png|center|260px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[simmergast]] <br>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br> {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]] <br> {{Color box|#FF8080}} mooglik útstoarn}} It '''wetterhintsje''' (''Rallus aquaticus'') is in fûgel út de famylje fan 'e [[ralfûgels]] (Rallidae). == Beskriuwing == It wetterhintsje wurdt likernôch 22 oant 28 sm lang. De fearren besteane út in kastanjebrune boppeside mei swarte strepen en in blaugrize ûnderkant mei streepte flanken en in wite ûndersturt. De fûgel hat in lange, tinne reade snaffel, reade eagen en rôzebrune poaten. == Iten == De fûgel is net sinnich mei iten en yt wat er yn 'e dridze fynt: wjirmkes, ynsekten, tongerkopkes en woartels fan planten, mar ek wol lytse fiskjes, kikkerts en lytse skaaldieren. == Aaikes == [[Ofbyld:Rallus aquaticus MWNH 2042.JPG|thumb|left|''Aaikes fan it wetterhintsje'']] It wetterhintsje leit fiif oant tolve brutsen wite oant ljocht gielbrune aaikes mei readbrune plakjes, dy't yn in reiten nêst lein wurde. == Biotoop == Wetterhintsjes komme hast oeral yn Europa foar, mar net yn it Hege Noarden. Yn Fryslân is it wetterhintsje fral te finen yn it suden en it easten fan 'e provinsje, mar op 'e klaai komme se net foar. Hja libje yn reidsompen en binne dreech te sjen. Foar wetterhintsjes moatte de reitfjilden net te bot trochsjitte mei begroeiing en wetterhintsjes ferdwine ek as it lân droeger wurdt. De jonge sompen yn 'e [[Lauwersmar]]krite binne bygelyks in goed hinnekommen foar in groeiend tal wetterhintsjes. In oantal fan ús wetterhintsjes oerwinteret yn [[Ingelân]] en [[Frankryk]], wylst de bliuwende fûgels dan mei wetterhintsjes út kâldere dielen fan Europa oanfolle wurde. Winterdeis binne wetterhintsjes minder bûn oan 'e reitlannen en komme se ek by kanalen en fearten foar. De measte wetterhintsjes binne dan yn 'e westlike provinsjes tichteby de kust te finen. Yn Fryslân is de Lauwersmar winterdeis in plak mei in soad wetterhintsjes.<ref>[https://vogelatlas.nl/static/vogelatlas/docs/Inkijkexemplaar9789021570051_biw_Inkijk_vogelatlas.pdf Vogelatlas - Waterral, side 220-221]</ref> == Undersoarten == Der wurde trije ûndersoarten ûnderskieden: * ''R. a. hibernans'': [[Yslân]]. * ''R. a. aquaticus'': [[Europa]], noardlik [[Afrika]] en westelik [[Aazje]]. * ''R. a. korejewi'': fan 'e [[Aralmar]] en [[Iran]] oant noardwestlik [[Sina]] en [[Kasjmir]]. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/waterral Fûgelbeskerming Nederlân] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Rallus aquaticus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Wetterral]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] d7tt3usecgzds8srvamesugxirda4bk 14 171483 1171840 1139146 2024-10-27T21:20:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171840 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Wikel (fûgel)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Falkfûgel]] n92iz9predf2wtfou1hx922c9xrrth6 0 171551 1171952 1139574 2024-10-27T23:54:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Ofbylden */ kt 1171952 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:Pair of mandarin ducks.jpg|260px]]<br><small>''Lofts in jerk (♂); rjochts in sijke (♀)''</small>. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[boskeinen]] (''Aix'') |Wittenskiplike namme= Aix galericulata |Beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Aix galericulata dis.PNG|center|260px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1={{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FFFF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#00FFFF}} [[trochtrekker]] |Kolom2= {{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#00FF00}} [[eksoat]] }}</small> }} De '''mandarynein''' (''Aix galericulata'') is in fûgel út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan de soarte waard yn 1758 troch [[Carolus Linnaeus]] as ''Anas galericulata'' publisearre. Fan oarsprong is de mandarynein in [[Aazje|Aziatyske]] fûgel, dy't syn nêst op grutte hichte boud yn ferlitten [[Spjochtfûgels|spjochte]]nêsten. Mandaryneinen wurde al iuwenlang as sierwetterfûgel holden. Yn West-Europa binne ferwyldere populaasjes. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Detailshot frtom the 5 Mandarin duck chickens Schaarsbergen - panoramio.jpg|thumb|left|''Einepiken fan 'e mandarynein.'']] De mandarynein is in lyts eintsje. Jerkjes binne kleurryk en hawwe in donkerreade snaffel, in lang hingjende túf, kastanjebrune bakkeburdsjes, in wite eachsbroustreep dy't fan it each oant yn 'e nekke rinte en hy hat twa oranjekleurige syltsjes op 'e fleugels, dy't opset wurde kinne om yndruk te meitsjen op de wyfkes. De sijkes en jongen binne brúneftich griis mei ljochte flekjes op it boarst en de flanken. Wyfkes hawwe in opfallende wite streek efter it each en in wyt kin. De mandarynein is in stille fûgel, allinne it mantsje makket in fluitend lûd. De mandarynein is 41 oant 49 sm, de ein hat in spanwiidte fan 65-75 sm en weecht likernôch 600 gram. == Nêst == [[Ofbyld:Aix galericulata MHNT.ZOO.2010.11.27.5.jpg|thumb|left|''Aaien fan 'e mandarynein.'']] Yn Europa briedt de mandarynein fan april oant juny. Yn dy tiid hat de fûgel ien nêst fan 8 oant 12 aaien. De mandarynein hat syn nêst yn holtes fan beammen. It brieden bart troch beide âlden en hja bringe ek tegearre de jongen grut. As de jongen berne wurde binne se lykas de mem griisbrún fan kleur. In pearke bliuwt yn 'e regel in libben lang tegearre. Nei 28 oant 31 dagen brieden komme de aaien út. Nei de earste dei geane de einepykjes it nêst út en dan komme ek net werom. De âlden fersoargje harren piken op it wetter en yn it gers. Nei 60 dagen kinne se fleane en wurde se selsstannich. == Fersprieding == De mandarynein is oarspronklik lânseigen yn it easten fan [[Sina]] en it noarden fan [[Noard-Koreä]]. Winterdeis bliuwe dy fûgels yn it noarden fan [[Yndo-Sina]]. Yn [[Japan]] is de ein in stânfûgel. As [[eksoat]] komt de Mandarynein lokaal foar yn [[Nederlân]], [[Belgje]], [[Frankryk]], [[Ingelân]], [[Denemark]], [[Dútslân]], [[Eastenryk]], [[Switserlân]] en [[Sloveenje]]. De hiele populaasje fan 'e wrâld wurdt op likernôch 65.000 einen rûsd. It tal mandaryneinen nimt stadichoan ôf. It earst bekend Nederlânske briedgefal yn it wyld wie yn 1964 yn 'e dunen by [[Wassenaar]]. Sûnt wiene der mear briedpearen yn parken om [[De Haach]] en letter yn 'e jierren 1960 ek yn [[Gelderlân]] oan de [[Isel]] by [[Heerde]]. Yn 'e rin fan 'e jierren 1970 wreide de soarte him út nei de omkriten fan [[Arnhim]] en [[Wageningen]]. Om 1994 hinne waarden der sa'n 100 pearkes rûsd. Foar de omjouwing fan Arnhim waard it tal waarnimmingen yn in rige fan jierren goed byholden. Dêrút koe opmakke wurde dat der yn it jier 2000 al sa'n 500 pearkes wiene, mar nei 2002 sakke it oantal wer. Neffens SOVON binne der lannelik te min gegevens foar in betroubere trendberekkening. In strange winter draacht by oan it tebekrinnnen fan it tal mandaryneinen. De mandarynein hat ek yn Fryslân bret, mar hiel lokaal. Om't de tebekgong minder as 30% yn tsien jier is (minder as 3,5% yn 't jier), stiet de mandarynein net as in bedrige soarte op 'e Reade List fan IUCN. == Ofbylden == <gallery mode="packed" heights="150" style="font-size:85%"> Aix galericulata male portrait.jpg|''Jerkje'' Mandarin portraits4 (8750220831) (cropped).jpg|''Sijke'' Aix galericulata (Küken) - Nymphenteich Zürichhorn 2011-06-10 16-22-24.jpg|''Einepyk'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1780 SOVON] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/mandarijneend Fûgelbeskerming Nederlân] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/mandarin-duck-aix-galericulata/details ''Factsheet Birdlife''] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Mandarijneend]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Aix galericulata}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Boskein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Eksoat yn Belgje]] [[Kategory:Eksoat yn Denemark]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Eastenryk]] [[Kategory:Eksoat yn Frankryk]] [[Kategory:Eksoat yn Fryslân]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Sloveenje]] [[Kategory:Eksoat yn Switserlân]] azzifvedh3qo8r36sn2yk1y9ulwr83k 0 171552 1171951 1147266 2024-10-27T23:54:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Ofbylden */ kt 1171951 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:Wood ducks (32824040474).jpg|260px]]<br><small>''Jerk (eftergrûn) en sijke (foargrûn)''</small>. |lûd = [[File:Aix sponsa - Wood Duck - XC63109.ogg|260px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[boskeinen]] (''Aix'') |Wittenskiplike namme= Aix sponsa |Beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Aix sponsa dis1.PNG|center|260px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#0080FF}} [[wintergast]]</small> }} De '''Karolina-ein''' (''Aix sponsa'') is in fûgel út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soarte waard yn 1758 troch [[Carolus Linnaeus]] publisearre. == Beskriuwing == In folwoeksen Karolina-ein hat in 47 oant 54 sm lang bealchje en in spanwiidte tusken 66 en 73 sm. It gewicht fan 'e ein leit tusken 454 en 862 gram. It folwoeksen jerkje hat tige moaie, kleurryk irisearjende fearren en reade eagen, mei in opfallende wite gloed lâns de nekke. It wyfke is minder kleurryk, hat in wite eachring en in wyteftige kiel. Beide folwoeksen fûgels hawwe in túf. It ''speculum'' is irisearjend blaugrien mei swarte en wite rânen oan 'e ûnderkant fan 'e fearren. == Nêst == [[Ofbyld:Wood duck Nestbox2.jpg|thumb|left|''Nêstkasten foar de Karolina-ein'']] In nêst bestiet út ljochtbune aaien yn in beamholte by it wetter. Fakentiden wurde ferlitten [[Spjochten|spjochte]]nêsten brûkt of nêstkasten op goede hichte. It komt foar dat [[Griis iikhoarntsje|grize iikhoarntsjes]] de nestkasten brûke', dy't eins foar de Karolina-einen ornearre wiene. Oars as de measte oare einen hawwe Karolina-einen skerpe klaukes om yn beammen sitte te kinnen en kin er yn súdlike kontrijen twa kear yn ien seizoen briede. As nêstkasten te tich byinoar set wurde kinne de sijkes harren aaien yn it nêst fan 'e buorlju lizze, sadat dêr wol oant tritich aaien yn lizze mei as gefolch in mislearre ynkubaasje. Dat gedrach stiet bekend as [[briedparasitisme]]. De sân oant achttjin aaien wurde yn likernôch 30 dagen útbret en in dei letter ferlitte de einepiken it nêst. De eintsjes kinne dan al swimme en harren eigen iten fine. Karolina-einen nestelje leafst boppe it wetter, sadat de einepiken sêft delkomme. Sa'n sechtich dagen letter kinne se fleane.   == Iten == De Karolina-ein yt ikels, beien, sied, planten en ynsekten. == Fersprieding == De ein is lânseigen yn gebieten mei sompen, rivieren of markes yn it grutste diel fan 'e eastlike helte fan de [[Feriene Steaten]] en op guon plakken oer de grins fan [[Kanada]]. Yn it súdlike diel dêrfan, in stripe lân oan de westlike kust fan de Feriene Steaten en it easten fan [[Kuba]] is de ein in [[stânfûgel]]. Oerwinteringsgebieten lizze oant yn it noarden fan [[Meksiko]]. Troch jacht fanwegen it fleis en de moaie fearren wie de Karolina-ein oan it begjin fan 'e 20e iuw in seldsume fûgel woarn. Nei de ynfiering fan beskermende maatregels begûn de populaasje nei de jierren 1920 wer te groeien. It oanbringen fan nêstkasten holp de ein fierder mei it werstel fan de populaasje. Ek de groeiende populaasje fan de [[Kanadeeske bever|bever]] yn Noard-Amerika (''Castor canadensis'') yn it ferspriedingsgebiet fan 'e Karolina-ein, droech by oan it werstel fan 'e Karolina-ein, om't bevers meihelpe om in goed leefgebiet foar de fûgel te kreëarjen. Mei't de fûgel in Europa in sierwetterfûgel is en der guon wisten út te piken, is de Karolina-ein ek yn dielen fan Europa in lokale briedfûgel. == Ofbylden == <gallery mode="packed" heights="150" style="font-size:85%"> Wood Duck (Aix sponsa), Parc du Rouge-Cloître, Brussels.jpg|''Jerkje'' Female Wood Duck (Aix sponsa), Parc du Rouge-Cloître, Brussels.jpg|''Sijke'' Wood duck female with ducklings (73499).jpg|''Wyfke mei einepiken'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1770 SOVON] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/mandarijneend Fûgelbeskerming Nederlân] * [https://www.allaboutbirds.org/guide/Wood_Duck/overview All about birds] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:WoodDuck]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Aix sponsa}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Boskein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Skotlân]] [[Kategory:Eksoat yn Wales]] t4e1168yv0gmc74or8999gurs8lkgyw 0 171608 1171899 1139973 2024-10-27T23:30:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fersprieding */ kt 1171899 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Tadorna tadornoides male 1 - Perth.jpg|250px]]<br><small>''Jerke''<br>[[Ofbyld:Tadorna tadornoides female 1 - Perth.jpg|250px]]<br>''Sijke''</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[bercheinen]] (''Tadorna'') |Wittenskiplike namme= Tadorna tadornoides |Beskriuwer, jier= ([[William Jardine, 7. Baronet of Applegarth|Jardine]] & [[Prideaux John Selby|Selby]], 1828) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[Ofbyld:Australian Shelduck2.png|center|250px]] }} De '''Australyske berchein''' (''Tadorna tadornoides'') of de '''Australyske kasarka''' is in ein út de famylje fan 'e ''[[einfûgels|Anatidae]]''. De ein is in fûgelsoarte dy't yn [[Austraalje]] [[Endemy (biogeografy)|endemysk]] is. As [[dwaalgast]] wurdt de fûgel somtiden ek yn [[Nij-Seelân]] sjoen. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Bibralake gnangarra-103.JPG|thumb|left|''In pearke Australyske bercheinen''.]] De Australyske berchein is like grut as de yn Fryslân bekende [[berchein]] en mjit tusken de 55 en 73,5 sm. It is in grutte ein fan 1,3 oant 1,6 kg swier mei in opfallend fearrekleed. De jerk is foar it measte donker kleure en hat in kastanjebrune búk, in wite ring om 'e nekke en in donkergriene kop. It hijke en it sijke hawwe op 'e fleugels in opfallend griene spegel en in grutte wite flek. It sijke is lytser as it jerkje. Dêrnjonken hat it sijke in wite, ûnlykmjittige eachring, dy't by de jerke hielendal ûntbrekt. Ek ûnderskiedend is it wyt by de basis fan 'e snaffel by it wyfke. Lykas it mantsje hat ek it sijke in wite ring om 'e nekke, mar dy is minder opfallend en by guon hielendal ôfwêzich. Winterdeis binne de fearren fan it wyfke oer it generaal wat ljochter. == Iten == Australyske bercheinen sykje iten op greidelân en yn ûndjip wetter. Lykas de oan de fûgel besibbe berchein siket de Australyske berchein syn iten ek yn 'e kwelders fan 'e kust. Mar it meast binne gerskjende fûgels te sjen op it lân en dan binne se faak op grutte ôfstân fan wetter. Fierder ite Australyske bercheinen skaaldieren, weakdieren en ynsekten. == Nêst == De Australyske berchein begjin yn maart of april mei brieden, as yn Austraalje it winterske reinseizoen begjint. Der wurde likernôch 10 oant 14 [[Krêm (kleur)|krêm]]kleurige aaien lein yn in holte fan beammen of grûn tichteby wetter. Nei likernôch 30 dagen komme de aaien út. Geskikte nêstlokaasjes wurde faker brûkt. == Fersprieding == De fûgel komt foar yn it suden fan Austraalje en dan benammen yn 'e súdeastlike en súdwestlike hoeke en op [[Tasmaanje]]. De ein libbet by grutte wettergebieten mei ûndjip swiet en brak wetter, mar wurdt ek by sânôfgravings en op ikkerlân mei koart gewaaks of strewelleguod sjoen. De fûgel hâldt fan iepen, goed oer te eagjen lân mei heechút hjir en dêr in beam. Yn 'e tiid fan it ferfearjen foarmje de Australyske bercheinen grutte groepen op it wetter. Yn 'e winter geane in soad fûgels nei noardliker plakken yn Austraalje. De Australyske berchein wurdt net as bedrige beskôge, mar wurdt yn Austraalje wol beskerme. {{boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Halsbandgans]] * [https://ebird.org/species/ausshe1 ebird.org] <References/> ---- {{CommonsBalke|Tadorna tadornoides|Australyske berchein}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Berchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] p8pf9wuj8y8yt7s98nuqb31xdrc3vtl 0 171623 1171903 1140039 2024-10-27T23:32:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Fersprieding */ kt 1171903 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = kasarka |Ofbyld = [[Ofbyld:Огарь, Ботанический сад.jpg|250px]]<br><small>''Jerke''<br>[[Ofbyld:Ruddy Shelduck (19995776846).jpg|250px]]<br>''Sijke''</small> |lûd = [[File:Artis, casarca - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[bercheinen]] (''Tadorna'') |Wittenskiplike namme= Tadorna Ferruginea |Beskriuwer, jier= ([[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1764) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[Ofbyld:TadornaFerrugineaIUCN.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''kasarka''' (''Tadorna ferruginea'') is in oranjebrune [[Einfûgels|einfûgel]]. De fûgel komt briedt yn it noardeasten fan [[Afrika]], Súdeast-[[Europa]], Sintraal [[Aazje]] en Súdwest-[[Sina]] en oerwinteret yn [[Yndia]] en Súdeast-Aazje. == Beskriuwing == De fûgel hat in lingte fan 58 oant 70 sm en in spanwiidte fan 110 oant 135 sm. De kasarka is grutter as in ein en lytser as de measte guozzesoarten. De kasarka liket wat grutte oanbelanget in soad op 'e [[berchein]], dy't feitlik gjin echte ein mar in healgoes is. It fearrekleed fan 'e jerke en it sijke is by beide helder oranjebrûn. It kopke fan it sijke is wat ljochter, mear kanielkleurich. De jerke hat simmerdeis boppedat in swarte halsring. De snaffel is swart de poaten binne swarteftich. De eagen fan 'e kasarka binne donkerbrún. == Iten == Kasarka's ite fral planten en gerskje op fjild en greidelân, dat somtiden hiel fier fan it wetter ôf leit. Yn ûndjip wetter itw se ek wetterplanten. Dêrnjonken ite kasarka's lytse skaaldieren, wjirms en ynsekten en somtidens sels fiskjes of amfibiën. == Nêst == [[Ofbyld:Tadorna ferruginea MHNT.ZOO.2010.11.21.1.jpg|thumb|left|''Aaien.'']] [[Ofbyld:Tadorne de Casarca. - Flickr - Ferdinand23.jpg|thumb|left|''Pearke kasarka's mei piken.'']] De kasarka is in monogame ein. Yn it twadde jier wurde pearkes foarme. Se brieden yn steppegebieten, oan 'e iggen fan marren, sâlte sompen en rivieren, somtiden ek yn hoalen op keale berchhellingen fier fan it wetter. It nêst kin ek yn holle beammen of yn begroeiïng tichteby wetter lizze. Ek nêstkasten foar rôffûgels wurde troch de kasarka brûkt om te brieden. Der wurde 6 oant 12 aaien lein en nei likernôch 29 dagen útbret. Jonge fûgels lykje in soad op it folwoeksen sijke, mar hawwe fakentiden in grize foarfleugel yn stee fan in witenien. == Fersprieding == De fûgel komt oarspronklik yn Súdeast-Europa om de [[Swarte See]] hinne foar oant Midden-Aazje en Noardwest-Afrika en gebieten oan 'e [[Nyl]] oant yn [[Etioopje]]. Yn Europa binne wylde populaasjes, mar dat giet yn 'e regel om fûgels dy't út finzenskip ôfkomstich binne. Sa is de kasarka ek yn Nederlân al in skoft in briedfûgel, mar it tal briedpearkes is mar lyts. Winterdeis wiene der wat mear, mar it bleaune lytse oantallen. Sûnt de jierren 1990 is der yn Nederlân simmerdeis in taname fan 'e ferfearrende kasarka's. Ynearsten fral yn 'e Iemmar en letter ek by De Kreupel, de Ventjagersplaten en yn 'e [[Lauwersmar]]. It oantal groeide yn 'e simmer fan 2018 nei goed 2000 kasarka's. De fûgels komme healwei juny en binne tsjin it ein fan augustus wer fuort. [[Ofbyld:Brahminy Duck 02.JPG|thumb|left|''Einepiken.'']] Ut ûndersyk hat blieken dien dat de measte fûgels út Nederlân dan nei Súd-Dútslân en fral [[Switserlân]] fleane om dêr te oerwinterjen.<ref>[https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/de-casarcas-van-het-eemmeer-mysterie-ontrafeld Fûgelbeskerming: ''De casarca’s van het Eemmeer: mysterie ontrafeld'' 27 juny 2020]</ref> De fûgel wurdt yn West-Europa as [[eksoat]] beskôge om 't de measte kasarka's út finzenskip ôfkomstich binne of dêr neiteam fan is. Yn Switserlân is de fûgel yntusken aardich ynboargere, itjinge net sûnder problemen is foar de ynhiemske fûgels. Yn 'e briedtiid is de kasarka nammentlik tige agressyf en dan ferdriuwt er alle oare einen út syn territoarium. Yn guon kantons wurdt der dan ek op de fûgel jage of wurde de aaien trochprikt.<ref>[https://www.vogelwarte.ch/en/birds-of-switzerland/ruddy-shelduck/ Fûgelwacht Switserlân, oproppen 6 desimber 2023]</ref> Yn 2015 waard de hiele populaasje yn 'e wrâld op sa'n 170.000 oant 220.000 fûgels rûsd. Of it goed of net goed giet mei de fûgel is net bekend. Yn it súdeasten fan Europa foarmet de jacht in bedriging foar de fûgel. Dêrnjonken kinne lânboukundige feroarings of de taname fan de ynfloed fan minsken op it leefgebiet syn biotoop ferniele. De fûgel hat lykwols in grut leefgebiet en der is gjin sprake fan in fluch tebekrinnen fan de soarte. Dêrom stiet de fûgel net op de Reade Lust fan 'e IUCN. Kasarka's wurde faak tegearre mei [[Nylgoes|Nylguozzen]] sjoen. {{boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Halsbandgans]] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1710 SOVON] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/casarca Fûgelbeskerming] {{reflist}} ---- {{CommonsBalke|Tadorna ferruginea|''Kasarka''}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Berchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Switserlân]] 0iyfrswno6rm1f4s277cwvvp5c0aap0 0 171624 1171904 1147648 2024-10-27T23:32:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171904 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Kaapske kasarka |Ofbyld = [[Ofbyld:Tadorna cana - 01.jpg|250px]]<br>''Jerk''</small><br>[[Ofbyld:Cape Shelduck RWD.jpg|250px]]<br>''Sijke''</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[bercheinen]] (''Tadorna'') |Wittenskiplike namme= Tadorna cana |Beskriuwer, jier= ([[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= }} De '''kaapske kasarka''' of '''griiskopkasarka''' (''Tadorna cana''; [[Afrikaansk]]: ''kopereend'') is in algemien foarkommende [[stânfûgel]] yn [[Súd-Afrika]] en [[Namybje]]. De fûgel is endemysk yn it gebiet. == Beskriuwing == De kaapske kasarka is in grutte fûgel en in folwoeksen eksimplaar hat in trochsnit lingte fan 64 sm. De ein hat in soad fan in gewoane [[kasarka]], is koperkleurich (dêrfandinne ek de Afrikaanske namme ''kopereend'') en hat in swarte snaffel en swarte poatsjes. Tusken mantsjes en wyfkes is net in soad ferskil. Jerken binne grutter as sijkes en de jerk hat in grize kop en it sijke in wyt en grize kop (de [[Dútslân|Dútske]] namme ''Graukopfkasarka'' ferwiist nei dy grize kop). == Nêst == [[Ofbyld:Tadorna cana MHNT.ZOO.2010.11.21.2.jpg|thumb|left|''Aaien'']] De fûgels begjinne ôfhinklik fan de reintiid en it oanbod fan iten te brieden. Sy hawwe dan in grut territoarium en ferdigenje dat fûl. Der wurde 10 oant 14 aaien yn holtes lein. Sokke holtes binne faak troch ierdbargen makke. Hiel faak lizze de nêsten in ein fan it wetter. Nei 30 dagen komme de aaien út. Jonge fûgels binne yn it twadde jier geslachtsryp . Nei't de jongen grutbrocht binne foarmje kaapske kasarka groepen. == Fersprieding == De kaapske kasarka briedt yn súdlik Afrika, mar de sintra fan syn leefgebiet binne Súd-Afrika en Namybje. As it winter wurdt yn Súd-Afrika lûkt in grut part fan de populaasje yn noardeastlike rjochting om dêr te ferfearjen. Likernôch 75% fan de hiele populaasje komt yn dy tiid op in pear marren en rivieren tegearre. It tal fûgels fan 'e soarte wurdt op likernôch 42.000 eksimplaren rûsd. De kaapske kasarka libbet op grutte marren en rivieren. Se profitearje ek fan de foar it boerelân oanleine opslachmarren. == Europa == Oant 1940 waarden kaapske kasarka's selden troch dieretunen ymportearre. De fûgels yn Europa stamme foar it measte út de ymport fan 'e jierren 1960. De kaapske kasarka's binne ynfâldich te hâlden en wurde as de sterkste fan 'e ''Tadorna'' beskôge. Se binne lykwols tige agressyf, sadat se meast yn yndividuele ûnderkommens holden wurde. {{boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Halsbandgans]] * [https://harteman.nl/tadornacana SOVON] * [https://ebird.org/species/soashe1 eBird] * [https://www.vogelatlas.nl/atlas/soorten/soort/1715 Fûgelatlas] {{reflist}} ---- {{CommonsBalke|Tadorna cana|''Kaapske kasarka''}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Berchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] 0iozyppmsad1p4khikfv5hduixl7xgj 0 171627 1171905 1140097 2024-10-27T23:33:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Hâlden fan paradyskasarka's */ kt 1171905 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Paradyskasarka |Ofbyld = [[Ofbyld:Paradise Shelduck - New Zealand (38299750585).jpg|250px]]<br><small>''Sijke (lofts) en jerke (rjochts)''</small> |lûd = [[Ofbyld:Paradise-duck-song.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[bercheinen]] (''Tadorna'') |Wittenskiplike namme= Tadorna variegata |Beskriuwer, jier= ([[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Ferspriedingsgebiet fan de paradyskasarka (Tadorna variegata).png|250px]] }} De '''paradyskasarka''' (''Tadorna variegata'') is in fûgel út de famylje fan 'e [[Anatidae]]. De soarte hat wat it skaai oanbelanget in opfallend grut ûnderskie yn 'e kleur fan 'e fearren fan 'e beide geslachten. Yn Nij-Seelân is de paradyskasarka ien fan 'e pear oarspronklike soarten, dy't fan 'e feroaringen fan it lânskip troch minsken wisten te profitearjen. As kultuerfolger komt de fûgel in soad foar en der mei op jage wurde. Alle jierren wurde der likernôch 100.000 fûgels fan 'e soarte sketten. De jacht is lykwols wat oan bannen lein nei't de populaasje yn guon gebieten bot ôfnaam. == Beskriuwing == [[OFbyld:Paradise-Shelduck-pair.jpg|thumb|left|''Pearke paradyskasarka's.'']] De Paradyskasarka is in lytsere kasarkasoarte, is tusken 63 sm en 71 sm lang en weecht tusken de 1,5 en 2 kg. Opfallend is de [[seksuële dimorfy]] fan 'e paradyskasarka. As prachtkleed hawwe de jerken in swartgriene kop en hals. De rest fan it bealchje is donker befearre. Under de sturt is de fûgel sprekkend liembrún. De snaffel is neffens de kop fan 'e fûgel mar koart en swart fan kleur. De poaten binne donkergriis en de eagen swart. It wyfke hat as prachtkleed in wite kop en hals. De rêch is donkergriis, wylst de flanken en de ûndersturt kastanjeread binne. Poatsjes, snaffel en eagen binne lyk kleurd as dy fan it mantsje. Jonge fûgels lykje op de folwoeksen mantsjes. De fearkes fan harren bealchjes binne donkerbrún en swartgriis. Se hawwe fleugels lykas dy fan folwoeksen fûgels, mar de grutte dekfearren binne dan griis en net wyt. It kopke is swartgriis en de basis fan 'e snaffel en de eagen binne ljochter. Jonge wyfkes binne wat lytser as jonge jerkjes en sy hawwe in wite snaffelbasis. Harren rêch en de flanken binne ek wat bruner. De wite kop dy't sa karakteristyk is foar de wykes sjogge wy by de jonge froulike paradyskasarka's earst sûnt it twadde jier. De folwoeksen wyfkes [[Ferfearjen|ferfearje]] tusken jannewaris en maart as de piken likernôch 40 dagen âld binne. Yn dy tiid kinne se 28 oant 42 dagen net fleane. == Nêst == [[Ofbyld:Tadorna variegata -Opunake Beach -NZ-8.jpg|thumb|left|''Paradyskasarka mei piken.'']] Paradyskasarka's binne yn it twadde jier geslachtsryk, mar likernôch mar de helte fan 'e wyfkes begjint dan te brieden. Dat komt om't de fûgels yn it jier dêrfoar al [[Djoeie|djoeid]] en in briedgebiet beset hawwe moatte. De fûgels foarmje pearkes foar faak in libben lang. It territoarium wurdt fûl ferdigene troch sawol de jerk as it wyfke. Fan augustus oant oktober wurde 6 oant 12 wite aaien lein yn in nêst yn beamholtes, holtes ûnder omfallen beammen, kninegatten of yn spalten fan rotsen. De briedplakken lizze by lytse markes en sompen. In lyts diel fan 'e populaasje briedt oan 'e mûning fan rivieren en flakke kustgebieten. Yn 'e bergen fine hja ek wol gaadlike plakken op flakke dielen lân mei stadich streamend wetter. It nêst wurdt mei fearren en gers ôfset. It wyfke leit maksimaal 9 [[Krêm (kleur)|krêmkleurige]] aaien. It wyfke sit op 'e aaien en it mantsje bliuwt yn 'e buert en helpt om de piken grut te bringen. It ferlies oan piken is relatyf lyts en troch de bank nommen komme seis piken út it nêst ta fleanen. De grutste deadsoarsaak fan jonge paradyskasarka's binne ûngeunstige waarsomstannichheden. Ek hawwe jonge piken lêst fan katten. == Fersprieding == [[Ofbyld:Male shelduck. NZ. (Tadorna variegata) (9715854412).jpg|thumb|260px|''Jerk yn prachtkleed.'']] De paradyskasarka is in endemyske soarte fan Nij-Seelân. [[Dwaalgast]]en komme yn eastlike rjochting foar oant de [[Chathameilannen]] en yn noardwestlike rjochting somtiden oant it [[Lord Howe-eilân]]. Foar de kolonisaasje fan Nij-Seelân kaam de fûgel allinne foar op it is súdlike eilân. Noardlik fan 39°SB kaam de paradyskasarka selden. De fûgels wiene allinne yn sompen te sjen, dy't begroeid wiene mei gerspôlen. Om't sok biotoop net in soad foarkaam wie de paradyskasarka nei alle gedachten in seldsume fûgel. [[Ofbyld:Paradise Shelduck, NZ (9046976673).jpg|thumb|260px|''Sijke yn prachtkleed.'']] Mei't de minsken bosk yn greide feroaren, ûntstie der foar de kasarka mear geskikt biotoop en koe de soarte him oer hiel Nij-Seelân útwreidzje. De fûgel siket op greide syn iten en is dêrom faak te sjen op lân dat agrarysk brûkt wurdt. De fûgel komt ek yn parken mei fivers foar. Alhoewol't der op de fûgel jage wurdt, nimt de populaasje ta. Yn it jier 2001 bestie de totale populaasje út mear as 300.000 eksimplaren. De paradyskasarka is in [[stânfûgel]] en it ferfearjen bart net fier fan it briedplak. == Hâlden fan paradyskasarka's == Foar it earst koenen paradyskasarka's yn Europa yn 1863 yn 'e dieretún fan [[Londen]] sjoen wurde. De dieretún fan [[Berlyn]] krige yn 1869 ek paradyskasarka's. Al gau waarden paradyskasarka's mei sukses fokt en sûnt ferskynden se ek yn oare dieretunen. De fûgels wurde hjoed-de-dei ek wol troch partikulieren as sierwetterfûgel holden. Se binne net sa gefoelich foar kjeld en binne ek net sa agressyf tsjin lytsere einesoarten. Foar [[guozzen]] en [[swannen]] oer binne paradyskasarka's lykwols agressyf. {{boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Paradiesgans]] * [https://ebird.org/species/parshe1 eBird] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=DE&avibaseid=AB08E5C486099B84 Avibase] {{reflist}} ---- {{CommonsBalke|Tadorna variegata|''Paradyskasarka''}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Berchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] ke6tfp53egf5vi0q67qvey50s06wy2w 0 171670 1171906 1140343 2024-10-27T23:33:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Utstjerren */ kt 1171906 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Shiryou k.jpg|250px]]<br><small>''Preparearre eksimplarern fan 'e toefkasarka; <br> rjochts: jerke - lofts: sijke.''</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[bercheinen]] (''Tadorna'') |Wittenskiplike namme= Tadorna cristata |Beskriuwer, jier= ([[Nagamichi Kuroda|Kuroda]], 1917) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: krityk bedrige, mooglik útstoarn. ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Sea of Japan Map en.png|250px]]<br><small>''It gebiet dêr't de ein oarspronklik libbe, it hjoeddeiske foarkommen is ûnbekend.</small> }} De '''toefkasarka''' (''Tadorna cristata'') is in nei alle gedachten útstoarne fûgel út it skaai fan 'e ''Tadorna''. Oarspronklik kaam de fûgel yn 'e kontrijen fan 'e [[Amoer (rivier)|Amoer]], noardeastlik [[Sina]], [[Noard-Korea|Noard-]] en [[Súd-Korea]] en mooglik ek op it [[Japan]]ske eilân [[Hokkaidō]] foar. Neffens Japanske en [[Sina|Sineeske]] keunst moat de soarte eartiids gewoaner west ha en de fûgel waard ek troch minsken holden. De fûgel wurdt ek yn in âld Japansk [[ornitology|ornitologysk]] wurk neamd. Sûnt 1877 is de fûgel ek yn 'e Westerske wrâld bekend en in pear wittenskippers, lykas bygelyks [[Philip Lutley Sclater]], gyngen der fanút dat it om in [[hybride]] út in [[kasarka]] en in [[grienkopein]] gie, mar dy teory waard yn 1917 yn de earste wittenskiplike beskriuwing fan 'e fûgel troch de Japanske [[Ornitology|ornitolooch]] [[Nagamichi Kuroda]] ôfwiisd. == Beskriuwing == [[Ofbyld:TadornaCristata.svg|thumb|left|''Foarstelling fan de jerk en it sijke.'']] De lingte fan 'e fûgel wie 58 sm, de fleugellingte 35 sm en de sturt wie likernôch 11,7 sm lang. Fan 'e oare besibbe soarten wie de toefkasarka fral troch syn lange toefe op 'e kop te ûnderskieden. De boppeste fleugeldekfearren wiene wyt, wylst it ''speculum'' irisearjend grien wie. Under de sturt wie de fûgel okerkleurich. It mantsje hie yn syn ferûnderstelde prachtkleed in griene kape mei in griis gesicht en in swarte, maskereftige eachstreek, it wyfke hie in swarte kape mei in wyt gesicht en in swart bân ûnder de eagen. De rêch fan it mantsje wie griis en dy fan it sijke griisbrún. De búk wie donkerbrún mei fine, ljochtbrune diagonaal rinnende streken. De snaffel en de poaten wiene rôze. Oer it ferfearjen fan 'e soart is fierder neat bekend. == Biotoop == De toefkasarkas libben yn 'e bosken fan bergen oan rivieren en beken en mooglik ek marren. Winterdeis waarden de fûgels by de mûnings fan rivieren en oan kustgebieten sjoen. == Fuortplanting == Nei alle gedachten hie de fûgel syn nêst lykas oare kasarka's yn holtes fan beammen, mar wittenskiplik is der neat oer nêsten, de aaien en it brieden beskreaun. == Utstjerren == De toefkasarka hat nei alle gedachten de lêste trije iuwen fan syn bestean al seldsum west. Tusken 1716 en 1736 waarden guon fûgels foar de fokkerij fanút Korea nei Japan eksportearre. Mear fan dy fûgels waarden yn alle gefallen noch oant 1854 nei Japan útfierd. Fan dy yn finzenskip holden toefkasarka's bestiet hjoed-de-dei gjin neiteam mear. [[File:Tadorna cristata Smit.jpg|thumb|left|''Yllustraasje fan [[Joseph Smit]] út 1890.'']] Yn 1877, 1913 en 1916 binne der toefkasarka's sketten, dy't (twa sijkes en ien jerk) hjoed-de-dei bewarre wurde yn 'e musea fan [[Kopenhagen]] en [[Tokio]]. Op 16 maaie 1964 fûnen [[Ruslân|Russyske]] studinten trije eksimplaren (in mantsje en twa wyfkes) yn 'e kraj Primorje (op it eilân [[Bolsjoi Pelis]] yn 'e [[Japanske See]] by [[Vladivostok]]), dy't dêr tekeningen fan makken. Sûnt de jierren 1970 binne der mar in pear ûnbefêstige waarnimmingen, wêrfan de lêste yn 1985. De Sineeske minister fan Boskbou love in beleaning út oan elts dy't it bewiis leverje koe foar it bestean fan 'e fûgelsoarte, mar dat hie gjin sukses. As de soarte noch libbet, dan is de kâns it grutst om eksimplaren te finen yn it ûntagonklike gebiet op de grins fan Sina en Noard-Korea. De fûgel stiet op 'e [[Reade List fan de IUCN]] as earnstich bedrige (krityk). Redens foar it ferdwinen fan 'e toefkasarka's binne de ferneatiging fan it biotoop en de jacht. {{boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Schopfgans]] {{reflist}} ---- {{CommonsBalke|Tadorna cana|''Toefkasarka''}} }} [[Kategory:Bist útstoarn yn de 20e iuw]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Berchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] 48yfgq7owvmhhkynjbz2r97on2h7m1h 14 171732 1171623 1140538 2024-10-27T15:05:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171623 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Flinterfamylje]] b244xdmhvq7n8tuto4yb16z8dfadtgm 14 171953 1172019 1141263 2024-10-28T00:30:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172019 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] 5ef7ykhyrm4xmhmjmmoqnalil8pfqmk 0 172324 1172042 1143106 2024-10-28T11:03:34Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172042 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = auerhinnen | ôfbylding =David Palmer Capercaillie.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[auerhinnen]] (''Tetrao'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''auerhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrao'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet twa [[soarte]]n, dy't benammentlik [[bosk]]eftige gebieten bewenje yn it noarden fan [[Jeraazje]]. It skaai fan 'e auerhinnen waard yn [[1758]] yn 'e [[taksonomy]] yntrodusearre troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende edysje fan syn gesachhawwende ''[[Systema Naturae]]''. Linnaeus joech it skaai de namme ''Tetrao'', in [[Latyn]]sk wurd foar in fûgel dy't yn 'e [[Romeinske Tiid]] faak [[jacht (aktiviteit)|bejage]] waard. It is net alhiel wis hokker fûgel dêrmei oantsjut waard, mar foar 't neist gie it om 'e [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''). Oarspronklik wie dy soarte troch Linnaeus by de auerhinnen yndield, mar letter is er ôfspjalte ta it skaai fan 'e [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). De auerhinnen binne de grutste [[rûchpoathinnen]] fan 'e [[Alde Wrâld]], en yn 'e [[Nije Wrâld]] binne inkeld de [[kalkoenen]] (''Meleagris'') grutter. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''auerhinnen''' (''Tetrao'') ** [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[rotsauerhin]] of Sachalinauerhin (''Tetrao urogalloides'') {{Stambeam2/ein}} |- |} Dêrnjonken binne der noch fiif [[fossile]] soarten bekend: *''Tetrao conjugens'' <small>(ier [[Plioseen]] fan [[Midden-Jeropa]])</small> *''Tetrao rhodopensis'' <small>(ier Plioseen fan [[Bulgarije]])</small> *''Tetrao partium'' <small>(ier Plioseen oant ier [[Pleistoseen]] fan 'e [[Balkan]])</small> *''Tetrao macropus'' <small>(let Plioseen oant ier Pleistoseen fan [[Hongarije]])</small> *''Tetrao praeurogallus'' <small>(ier oant midden Pleistoseen fan [[East-Jeropa]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Tetrao ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrao}} }} [[Kategory:Auerhin (skaai)]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 05rfczrsyixztnols3y51zq9gdawvc3 1172043 1172042 2024-10-28T11:03:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172043 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = auerhinnen | ôfbylding =David Palmer Capercaillie.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[auerhinnen]] (''Tetrao'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''auerhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrao'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet twa [[soarte]]n, dy't benammentlik [[bosk]]eftige gebieten bewenje yn it noarden fan [[Jeraazje]]. It skaai fan 'e auerhinnen waard yn [[1758]] yn 'e [[taksonomy]] yntrodusearre troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende edysje fan syn gesachhawwende ''[[Systema Naturae]]''. Linnaeus joech it skaai de namme ''Tetrao'', in [[Latyn]]sk wurd foar in fûgel dy't yn 'e [[Romeinske Tiid]] faak [[jacht (aktiviteit)|bejage]] waard. It is net alhiel wis hokker fûgel dêrmei oantsjut waard, mar foar 't neist gie it om 'e [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''). Oarspronklik wie dy soarte troch Linnaeus by de auerhinnen yndield, mar letter is er ôfspjalte ta it skaai fan 'e [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). De auerhinnen binne de grutste [[rûchpoathinnen]] fan 'e [[Alde Wrâld]], en yn 'e [[Nije Wrâld]] binne inkeld de [[kalkoenen]] (''Meleagris'') grutter. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''auerhinnen''' (''Tetrao'') ** [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[rotsauerhin]] of Sachalinauerhin (''Tetrao urogalloides'') {{Stambeam2/ein}} |- |} Dêrnjonken binne der noch fiif [[fossile]] soarten bekend: *''Tetrao conjugens'' <small>(ier [[Plioseen]] fan [[Midden-Jeropa]])</small> *''Tetrao rhodopensis'' <small>(ier Plioseen fan [[Bulgarije]])</small> *''Tetrao partium'' <small>(ier Plioseen oant ier [[Pleistoseen]] fan 'e [[Balkan]])</small> *''Tetrao macropus'' <small>(let Plioseen oant ier Pleistoseen fan [[Hongarije]])</small> *''Tetrao praeurogallus'' <small>(ier oant midden Pleistoseen fan [[East-Jeropa]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Tetrao ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrao}} }} [[Kategory:Auerhin (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 49e5rbrztt26pmuhqqq26cuzisra9ul 0 172326 1172045 1143109 2024-10-28T11:04:34Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172045 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = beamsniehinnen | ôfbylding =Dendragapus obscurus USNPS.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[blauwe sniehin]] (''Dendragapus obscurus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[beamsniehinnen]]<br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Dendragapus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Daniel Giraud Elliot|Elliot]], 1864 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''beamsniehinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Dendragapus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet twa [[soarte]]n, dy't [[berchtme|bercheftige]] kontreien yn it westen fan [[Noard-Amearika]] bewenje, de [[skiere sniehin]] yn it [[Kustberchtme (Noard-Amearika)|Kustberchtme]] by de [[kust]] fan 'e [[Stille Oseaan]] lâns en yn 'e [[Sierra Nevada (Feriene Steaten)|Sierra Nevada]], en de [[blauwe sniehin]] yn 'e [[Rocky Mountains]]. Foar it meastepart fan 'e [[tweintichste iuw]] waarden de beide soarten beskôge as [[ûndersoarte]]n fan ien en deselde soarte. Yn [[2004]] die lykwols út ûndersyk nei it [[DNA]] fan 'e fûgels troch [[G.F. Barrowclough|Barrowclough]] ''et al.'' bliken dat it wol deeglik twa ferskillende soarten wiene, sa't se oarspronklik yn 'e [[njoggentjinde iuw]] ek beskreaun wiene. De resultaten fan dat ûndersyk waarden yn [[2006]] akseptearre troch it [[Amerikaansk Ornitologysk Genoatskip]] (AOS). ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 370px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''beamsniehinnen''' (''Dendragapus'') ** [[blauwe sniehin]] (''Dendragapus obscurus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[skiere sniehin]] (''Dendragapus fuliginosus'') {{Stambeam2/ein}} |- |} Dêrnjonken binne der noch twa [[fossile]] soarten út it [[Pleistoseen|Let-Pleistoseen]] bekend: ''Dendrogapus gilli'' út 'e westlik-sintrale [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]], dy't earst yn it selsstannige monotypyske [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Palaeotetrix'' pleatst wie, en ''Dendragapus lucasi'', dy't inkeld bekend is út it [[Nasjonaal Monumint Fossil Butte]] yn [[Wyoming]]. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Dendragapus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Dendragapus}} }} [[Kategory:Beamsniehin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] ayj1agxbli6a5ecbw7arh9hy38tfgvh 0 172328 1172049 1143111 2024-10-28T11:06:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172049 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = boskhinnen | ôfbylding =Tetrastes bonasia.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[boskhin]] (''Tetrastes bonasia''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[boskhinnen]] (''Tetrastes'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Alexander Keyserling|Keyserling]] & [[Johann Heinrich Blasius|J.H. Blasius]], 1840 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''boskhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrastes'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). Dit skaai omfettet twa [[soarte]]n, dy't foarkomme yn noardlik en eastlik [[Jeraazje]]. Beide soarten libje yn [[nullewâld]]en en [[mingde wâlden]] yn koele kontreien. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 350px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''boskhinnen''' (''Tetrastes'') ** [[boskhin]] (''Tetrastes bonasia'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[swartboarstboskhin]] (''Tetrastes sewerzowi'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Tetrastes ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrastes}} }} [[Kategory:Boskhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] cke82gyk902yi7y5j2u1ldjj0dsaitn 0 172330 1172094 1143113 2024-10-28T11:25:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172094 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = kuorhinnen | ôfbylding =Birkhahn.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[kuorhinnen]] (''Lyrurus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[William John Swainson|Swainson]], 1832 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''kuorhinnen''' of '''bjirkhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lyrurus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet twa [[soarte]]n, dy't fan [[Skotlân]] oant [[Sina]] foarkomme en benammentlik yn iepen romten libje, lykas op [[steppe]]s, [[heide]]n, [[greide]]n en [[berchgreide]]n. It skaai waard yn [[1832]] yn 'e [[taksonomy]] yntrodusearre troch de [[Ingelân|Ingelske]] [[biolooch]] [[William John Swainson]]. De [[wittenskiplike namme]] ''Lyrurus'' kombinearret twa [[Aldgryksk]]e eleminten: ''lura'', dat "[[lier (muzykynstrumint)|lier]]" (yn 'e sin fan [[muzykynstrumint]]) betsjut, en ''-ouros'', dat "[[sturt]]" betsjut. Earder wiene de kuorhinnen yndield by it skaai fan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao''). ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''kuorhinnen''' of bjirkhinnen (''Lyrurus'') ** [[Kaukazyske kuorhin]] of Kaukazyske bjirkhin (''Lyrurus mlokosiewiczi'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[kuorhin]] of bjirkhin (''Lyrurus tetrix'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lyrurus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lyrurus}} }} [[Kategory:Kuorhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] exv3hr8e7svmh9z7uxdwsf44h41rvk8 0 172333 1172087 1143116 2024-10-28T11:22:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172087 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = prêrjehinnen | ôfbylding =Tympanuchus pallidicinctus-1jpg.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[lytse pêrjehin]] (''Tympanuchus pallidicinctus). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus) | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Constantin Wilhelm Lambert Gloger|Gloger]], 1841 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''prêrjehinnen''', ek [[stavere]] as '''prêryhinnen''' of '''prairiehinnen''', ([[wittenskiplike namme]]: ''Tympanuchus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet trije [[soarte]]n lytsere [[rûchpoathinnen]], dy't foarkomme yn [[Noard-Amearika]] en benammentlik op 'e [[prêrje]] libje. Eltse soarte is oanpast oan in oar type prêrje. By de [[balts]] meitsje de [[mantsje|hoannen]] toetsjende [[lûd]]en en [[dûns]]je mei de [[kop]] útrutsen nei foarren ta, de [[sturt]] omheech en harren [[kleur]]rike [[hals]]pûden opset mei [[lucht]]. De [[wittenskiplike namme]] fan it skaai, dat yn [[1841]] troch de [[Dútslân|Dútske]] [[soölooch]] [[Constantin Wilhelm Lambert Gloger]] yn 'e [[taksonomy]] yntrodusearre waard, kombinearret de [[Aldgryksk]]e [[wurd]]en ''tympanon'' of ''tumpanon'', dat "[[pauk]]" betsjut mei ''echeo'', dat "leven meitsje" betsjut. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''prêrjehinnen''' (''Tympanuchus'') ** [[lytse prêrjehin]] (''Tympanuchus pallidicinctus'') ** [[prêrjehin]] of grutte pêrjehin (''Tympanuchus cupido'') ***{{Stambeam2/ein tûke}} [[heidehin]] (''Tympanuchus cupido cupido'') † ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[stikelsturthin]] (''Tympanuchus phasianellus'') {{Stambeam2/ein}} |- |} De [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[heidehin]] fan 'e eastkust fan 'e [[Feriene Steaten]] wurdt ornaris beskôge as in [[ûndersoarte]] fan 'e [[prêrjehin]], mar guon autoriteiten behannelje dat bist as in selsstannige soarte. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Tympanuchus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tympanuchus}} }} {{DEFAULTSORT:Prerjehinnen}} [[Kategory:Prêrjehin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] jftvr6tlik2ty8xn8u0e4co3d7gimce 0 172337 1172036 1143120 2024-10-28T10:59:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172036 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = sniehinnen | ôfbylding =Ptarmigan.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[Alpensniehin]] (''Lagopus muta''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[sniehinnen]] (''Lagopus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Mathurin Jacques Brisson|Brisson]], 1760 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''sniehinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lagopus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet trije [[soarte]]n, dy't yn [[Jeraazje]] en [[Noard-Amearika]] foarkomme en libje op 'e [[toendra]] en yn it [[heechberchtme]]. As skaai waarden de sniehinnen yn [[1760]] yn 'e [[taksonomy]] yntrodusearre troch de [[Frankryk|Frânske]] [[soölooch]] [[Mathurin Jacques Brisson]]. Dyselde stalde de [[wittenskiplike namme]] gear út twa [[Aldgryksk]]e [[wurd]]en: λαγος, ''lagos'', dat "[[hazze]]" of "[[wylde knyn|knyn]]" betsjut, en πους, ''pous'', dat "[[foet]]" betsjut. De oantsjutting "hazzepoat" is in ferwizing nei de [[fear (fûgels)|befearre]] [[poat]]en en [[tean]]nen dy't karakteristyk binne foar sniehinnen, en dy't Brisson nei't it skynt de swier [[hier (begroeiïng)|behierre]] poaten fan [[hazze-eftigen]] út [[kâld]]e kontreien yn 't sin brochten, lykas de [[Amerikaanske hazze]] (''Lepus americanus''). In oare oanpassing fan 'e sniehinnen is dat se [[hjerst]]mis by it [[ferfearjen]] foar it [[winter]]healjier har [[brune]] [[kleur]] ferruilje foar in [[wyt]] kleed, sadat se [[skutkleur|net opfalle]] tsjin in [[snie]]ïge eftergrûn. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''sniehinnen''' (''Lagopus'') ** [[Alpensniehin]] (''Lagopus muta'') ** [[moerassniehin]] of sompesniehin (''Lagopus lagopus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}} [[Skotske sniehin]] (''Lagopus lagopus scotica'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[wytsturtsniehin]] (''Lagopus leucura'') {{Stambeam2/ein}} |- |} De [[Skotske sniehin]] (''Lagopus lagopus scotica'') waard foarhinne as in selsstanige [[soarte]] beskôge, mar wurdt no troch hast alle [[ornitologen]] yndield as in [[ûndersoarte]] fan 'e [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus''). Njonken dizze libbene soarten binne der ek noch twa [[fossile]] soarten bekend: *''Lagopus atavus'' <small>(ier oant let [[Plioseen]] fan [[Bulgarije]])</small> *''Lagopus balcanicus'' <small>(let Plioseen fan Bulgarije)</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lagopus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lagopus}} }} [[Kategory:Sniehin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] a0yp7npgytpmd4b8zx6j1rcc2w2wsxk 0 172339 1172083 1147619 2024-10-28T11:20:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172083 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = waaierhinnen | ôfbylding =Centrocercus urophasianus -USA -male-8.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[waaierhin]] (''Centrocercus urophasianus). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = [[waaierhinnen]] (''Centrocercus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[William John Swainson|Swainson]], 1832 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''waaierhinnen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Centrocercus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). ==Beskriuwing== Dit skaai omfettet twa [[soarte]]n, dy't foarkomme yn it westen fan [[Noard-Amearika]]. Se libje benammen yn iepen [[lânskip]]pen, lykas [[steppe]]s, [[healwoastinen]] en [[flakte]]n, fral as dy begroeid binne mei [[aalst]]. Krekt as by oare soarten [[rûchpoathinnen]] bestiet ek by waaierhinnen sterke [[seksuele dimorfy]]. Beide soarten waaierhinnen binne yn 'e problemen kommen troch [[habitat]]ferlies as gefolch fan [[minsklik]]e aktiviteiten. De [[Gunnisonwaaierhin]] is [[bedrige soarte|bedrige]], wylst de sitewaasje fan 'e gewoane [[waaierhin]] troch de [[IUCN]] oantsjut wurdt as "gefoelich". ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''waaierhinnen''' (''Centrocercus'') ** [[Gunnisonwaaierhin]] (''Centrocercus minimus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[waaierhin]] of gewoane waaierhin (''Centrocercus urophasianus'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Centrocercus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Centrocercus}} }} [[Kategory:Waaierhin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 2yc2gnpksdfdt1t2hsk5jn2mc16w0ac 0 172343 1172040 1171239 2024-10-28T11:02:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172040 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=auerhin |Ofbyld= [[File:Capercaillie (8751340764).jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Tetrao urogallus -Bayerischer Wald, Europe -female-8a (1).jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd=[[File:Western Capercaillie (Tetrao urogallus) (W1CDR0001418 BD47).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[auerhinnen]] (''Tetrao'') |Wittenskiplike namme= Tetrao urogallus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Western Capercaillie Tetrao urogallus distribution map.png|center|250px]]<small>It folsleine ferspriedingsgebiet.</small><br>[[File:Western Capercaillie Tetrao urogallus distribution in Europe map.png|center|250px]]<small>Fersprieding yn [[Jeropa]].</small> }} De '''auerhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrao urogallus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao''). Dizze [[soarte]] is in [[stânfûgel]], dy't foarkomt yn grutte dielen fan [[Jeropa]] en [[Noard-Aazje]], mar net (mear) yn [[Nederlân]]. It is de grutste rûchpoathin fan 'e [[Alde Wrâld]] en nei de [[kalkoenen|beide kalkoenesoarten]] ek fan 'e hiele wrâld. Krekt as by de measte [[echte fazanten]] bestiet der by de auerhin gâns [[seksuele dimorfy]]. De [[mantsje|hoanne]] stiet bekend om syn ornate [[balts]]gedrach, wêrby't er klepperjende [[lûd]]en fuortbringt. De auerhin libbet benammen op 'e [[boskflier]] yn âldere [[nullewâld]]en. It is in [[omnivoar]] dy't behalven [[plant]]aardich guod ek [[ynsekten]] en oare wrimelt fret. De [[IUCN]] klassifisearret de auerhin as net bedrige. ==Namme== It [[wurd]] "auerhin" is in [[lienwurd]] út it [[Dútsk]] fan ''Auerhuhn''. It soartspesifike diel fan 'e [[wittenskiplike namme]] ''Tetrao urogallus'' is foar in part in [[homofoan]] (''uro-'') fan it Dútske ''Auer-'', en foar in part in [[oersetting]] (''gallus'' is [[Latyn]] foar "hin"). Yn it [[Ingelsk]] wurdt dit bist in ''capercaillie'' ([[útspr.]]: [kæpəɹˈkeːli], likernôch: "kep-per-<u>kee</u>-ly") neamd. Dat is in [[ferbastering]] fan it [[Skotsk-Gaelysk]]e ''capall coille'', dat letterlik "wâldlânhynder" betsjut. ==Taksonomy== De auerhin waard foar it earst yn [[1758]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende [[edysje]] fan syn gesachhawwende ''[[Systema Naturae]]''. De neiste libbene sibbe fan 'e auerhin is de [[rotsauerhin]] (''Tetrao urogalloides''), dy't yn eastlik [[Sibearje]] foarkomt. Tegearre foarmje de beide soarten it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao''). [[File:Western Capercaillie Spain.jpg|left|thumb|250px|In auerhoanne [[fûgelsang|sjongt]] yn 'e [[peartiid]] yn 'e [[Spanje|Spaanske]] [[Pyreneeën]].]] ==Fersprieding== De auerhin komt foar yn grutte parten fan [[Jeropa]]. Der bestiet in grut oaniensletten [[ferspriedingsgebiet]] yn [[Skandinaavje]] en [[East-Jeropa]], dat [[Noarwegen]], [[Sweden]] en [[Finlân]] omfettet útsein it uterste noarden fan dy [[lannen en territoaria|lannen]], en fierders it hiele [[Baltikum]] en [[Wyt-Ruslân]], it noarden en it sintrale diel fan [[Jeropeesk Ruslân]], it noarden fan 'e [[Oekraïne]] en it súdeasten fan [[Poalen]]. Yn 'e rest fan Jeropa is de fersprieding mear fersnipele. Yn [[Roemeenje]] en it oanbuorjende part fan 'e westlike Oekraïne komme auerhinnen foar yn 'e [[Karpaten]], en yn súdlik [[Poalen]] en noardlik [[Slowakije]] libje se yn 'e [[Tatra]]. Se komme foar yn it [[Ertsberchtme]] op 'e grins fan [[Dútslân]] en [[Tsjechje]], en yn dielen fan sintraal en súdlik Dútslân, lykas it [[Swarte Wâld]] en it [[Beierske Wâld]]. Fierders libje se yn 'e [[Alpen]] fan [[Eastenryk]] en [[Sloveenje]] yn it easten oant [[Frankryk]] yn it westen. Yn Frankryk besteane der ek [[populaasje (biology)|populaasjes]] yn 'e [[Elzas]], de [[Fogezen]] en de [[Sjuera (berchtme)|Sjuera]]. Op 'e [[Balkan]] komme se foar yn westlik [[Bulgarije]] en noardlik [[Grikelân]] en yn 'e [[Dinaryske Alpen]] en oanslutende [[berchtme]]n fan [[Kroaasje]] oant [[Albaanje]]. Folslein isolearre populaasjes besteane oan 'e Poalske [[Eastsee]]kust yn [[Pommeren]], yn noardlik [[Skotlân]] (reyntrodusearre), yn 'e [[Pyreneeën]] en oan 'e [[Spanje|Noardspaanske]] kust yn [[Kantaabrje]] en [[Astuerje]]. Yn [[Aazje]] hat de auerhin in grut, oaniensletten ferspriedingsgebiet dan him útstrekt fan 'e [[Oeral]] yn it westen oant de [[Transbaikal]] yn it easten. Behalven it grutste diel fan [[Sibearje]] omfettet dat ek de eastpunt fan [[Kazachstan]], it uterste noarden fan [[Sinkiang-Oeigoerje]] en parten fan noardlik [[Mongoalje]]. Yn [[Nederlân]] komt de auerhin al [[iuw]]enlang net mear foar. It eksimplaar dat yn [[2020]] [[dea]] oantroffen waard by [[Loo (Duiven)|Loo]], yn [[Gelderlân]], wie nei alle gedachten in bist dat út finzenskip ûntsnapt wie. Yn [[Belgje]] stoar de auerhin yn [[1820]] út as [[briedfûgel]]. Letter binne der eksimplaren útset yn 'e [[Ardinnen]], dêr't yn [[1932]] noch in briedende populaasje bestien hawwe soe. Tsjintwurdich komt ek yn Belgje de auerhin net mear foar. ==Uterlike skaaimerken== Der is by auerhinnen gâns [[seksuele dimorfy]], mei't de [[mantsje|hoannen]] folle grutte binne as de [[wyfke|hinnen]]. Sterker noch, de auerhin is ien fan 'e meast seksueel dimorfe fûgelsoarten dy't der binne, yn 'e mande mei beskate soarten [[fazanten]] en [[trappen]]. De [[mantsje|hoanne]] fan 'e auerhin hat trochinoar in lingte fan 74–85&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in [[wjukspanne]] fan 90–125&nbsp;sm en in trochsneed gewicht fan 4,1&nbsp;[[kg]]. De grutste wylde auerhoannen kinne in lingte fan 1&nbsp;[[meter|m]] berikke, mei in gewicht fan 6,7&nbsp;kg. It grutste eksimplaar dat ea yn finzenskip dokumintearre is, hie in gewicht fan 7,2&nbsp;kg. De [[wyfke|hin]] is folle lytser, mei in lingte fan 54–64&nbsp;sm, in wjukspanne fan likernôch 70&nbsp;sm en in gewicht fan 1^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–2^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;kg, mei in [[gemiddelde]] fan 1,8&nbsp;kg. Dêrmei binne hinnen mar heal sa swier as hoannen. [[File:Tetrao urogallus - Eurasian Capercaille - Tjäder.jpg|left|thumb|180px|In auerhinwyfke.]] Ek kwa uterlik ferskille de beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] fan 'e auerhin tige faninoar. By de hoanne binne de [[fear (fûgel)|fearren]] op 'e [[kop]], [[rêch]], [[wjuk]]ken en [[sturt]] [[dûnkergriis]] oant [[dûnkerbrún]]. Op it [[boarstkas|boarst]] hawwe se in metaaleftige tint [[dûnkergrien]], en de [[bealch]] en de ûnderkant fan 'e sturt fariëarje yn [[kleur]] fan [[swart]] oant [[wyt]], al neigeraden de [[ûndersoarte]]. Yn sintraal en eastlik [[Sibearje]] binne de hoannen op dy plakken suver folslein wyt, mar wat fierder westlik men komt, wat dûnkerder de kleur wurdt. Yn 'e [[Alpen]], de [[Fogezen]] en de [[Pyreneeën]] binne auerhoannen op 'e bealch en de ûnderkant fan 'e sturt suver poer swart, mei inkeld in pear wite plakjes. Op harren [[waaier]]sturt hawwe hoannen lytse wite plakjes lykfolwêr yn harren ferspriedingsgebiet se wei komme. As ekstra pronk beskikke se oer fel [[read]]e "[[wynbrau]]wen" boppe de [[eagen]], dy't eins lytse healrûne [[kaam (anatomy)|kammen]] binne. De hin hat op 'e kop, rêch, wjukken en sturt brune fearren dy't yn 'e breedterjochting swarte en [[sulver (kleur)|sulverne]] streken hawwe. Op 'e bealch en de ûnderkant fan 'e sturt hawwe hinnen in ljochtere kleur, [[bêzje]] oant [[krêm (kleur)|krêm]]. Hinnen fertoane suver gjin regionale fariaasje kwa kleuring. Beide geslachten hawwe in wyt plak op 'e wjukbôge. De [[poat]]en binne befearre, fral yn it [[winter]]healjier, sadat se goed beskerme binne tsjin 'e [[kjeld]]. De [[tean]]nen beskikke oer lytse útsteksels fan [[hoarn (anatomy)|hoarnstof]], dy't de fûgels effektyf in soarte fan [[snieskoech]] jouwe (dêrfandinne de namme '[[rûchpoathinnen]]' foar de auerhin en in stikmannich besibbe soarten). De [[snaffel]] fan 'e auerhin is [[giel]] en stevich, en kin in duchtich [[wapen]] wêze. [[File:Il gallo gedroni nel Parco Nazionale dello Stelvio.jpg|right|thumb|250px|In auerhoanne oan it [[fûgelsang|sjongen]] en pronkjen yn 'e [[Itaalje|Italjaanske]] [[Alpen]].]] ==Biotoop== De auerhin is in [[wâld]]fûgel, dy't libbet yn folwoeksen [[nullewâld]]en mei ferskate [[soarte]]n [[beam]]men en in relatyf iepen [[blêdetek]]. Yn it [[leechlân]] waard sa'n soarte [[biotoop]] troch de iuwen hinne ûntwikkele troch it [[weidzjen]] fan [[fee]] tusken de beammen. Yn [[heuvel]]lânskippen en by de râne fan [[berchtme]]n lâns, en ek yn 'e [[taiga]] fan it hege noarden, kamen sokke wâlden ta stân troch [[klimaat|klimatologyske]] omstannichheden. De [[wâldflier]] moat fierders in beskate begroeiïng fan [[strewelleguod|leechhout]] hawwe, mar moat net tichtbegroeid wêze. Jonge nullewâlden mijt de auerhin ek, om't dêr noch genôch fretten, noch genôch beskûl foar sa'n grutte fûgel is. ==Hâlden en dragen== Auerhinnen binne [[deidier]]en dy't it meastepart fan har libben op 'e [[wâldflier]] trochbringe. Dêr skarrelje se har kostje byinoar fan 'e [[strûk]]en en tusken de ôffallen [[blêd (plant)|blêden]] en oar plantaardich materiaal. Se bringe de [[nacht]] troch yn in [[beam]], mar oerdeis geane se yn it [[simmer]]healjier inkeld yn beammen sitten as se fierder om har hinne sjen wolle of wannear't se ûnrie bespeure en fan 'e grûn ôf moatte. De [[wyfke|hinnen]] bliuwe yn 'e [[brieden (fûgels)|briedtiid]] ek nachts op 'e grûn, wylst se by 't [[winter]] ek oerdeis mar komselden út 'e beammen komme. Printen yn 'e [[snie]] binne dêrom frijwol altyd fan [[mantsje|hoannen]]. Auerhinnen binne gjin elegante fleaners omreden fan harren lichemsgewicht en de koarte rûne [[wjuk]]ken. By it opstiigjen produsearje se mei de wjukken in hommels, tongerjend [[lûd]] dêr't [[rôfdier]]en faak [[skrik|kjel]] fan wurde. By it eigentlik fleanen produsearje se in fluitsjend lûd. De auerhin is yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]] in [[stânfûgel]] dy't it jier rûn yn deselde kontreien bliuwt. De hoannen fan 'e auerhin binne sterk territoriaal; de wyfkes folle minder. By 't [[maityd]] beslacht it [[territoarium (biology)|territoarium]] fan in hoanne yn optimale omstannichheden 50–60&nbsp;[[hektare|ha]], en dat fan in hin sa'n 40&nbsp;ha. De territoaria fan hoannen en hinnen oerlaapje inoar, mar dy fan bisten fan itselde geslacht net. By 't [[winter]], as de fûgels yn [[berchtme]]n troch [[stoarm]] en [[snie]] twongen binne om in legere terreinhichte op te sykjen, sadat se tichter opinoar sitte, binne de territoaria fan needs lytser. Soms foarmje se winterdeis lytse kloften dy't yn groepsferbân foerazjearje, mar dy binne skaat nei geslacht, dus hoannen by hoannen en hinnen by hinnen. [[File:Capercaillie(2).JPG|left|thumb|220px|In auerhoanne lit in [[kuierjen|kuierder]] yn 'e [[Finlân|Finske]] [[taiga]] witte dat dit syn [[territoarium (biology)|territoarium]] is.]] Wannear't de [[peartiid]] foar de auerhin begjint, hinget ôf fan sokke faktoaren as it [[waar]] yn 'e [[maityd]], de ûntwikkeling fan 'e [[plant|fegetaasje]] en de hichte boppe [[seenivo]]. Oer it algemien kin lykwols sein wurde dat de peartiid duorret fan [[maart]] of [[april]] oant [[maaie]] of [[juny]]. Trijefearn fan dy snuorje wurdt yn beslach nommen troch de territoriale rivaliteit tusken de hoannen út oanbuorjende territoaria of hoannen dy't itselde [[balts]]terrein brûke. Om yndruk te meitsjen op 'e hinnen pronkje de hoannen op in [[tûke (beam)|tûke]] yn in beam mei harren [[sturt|waaiersturt]] opset, de [[wjuk]]ken by it [[lichem (biology)|lichem]] wei holden en de [[kop]] omheech, wylst se harren aparte baltsliet [[fûgelsang|sjonge]]. Dat bestiet út in rige dûbele klikken dy't wol wat wei hawwe fan it [[lûd]] fan in potsje [[tafeltennis]]. It giet stadichoan flugger oant it kulminearret yn in ploplûd as fan in [[koark]] dy't út in [[wyn (drank)|wynflesse]] komt, folge troch skraabjende lûden. Tsjin 'e ein fan 'e peartiid arrivearje einlings en te'n lêsten de hinnen, oan wa't it meastepart fan it krewearjen fan 'e hoannen foarbygien is. It pronkjen en sjongen fan 'e hoannen giet dan fierder op 'e grûn, en as it allegearre de goedkarring fan in hin weidrage kin, folget de [[pearing]], wêrby't de hin op 'e grûn lizzen giet en de hoanne der boppe-op klimt. As der mear hoannen oanwêzich binne, is it de heechste yn 'e pikoarder dy't pearje mei. Hinnen binne tige fetber foar steurings en naaie út by de minste of geringste oanwizing dat der in [[rôfdier]] of in [[minske]] oan komt. By hoannen is it krektoarsom: dy ferlieze yn 'e peartiid troch in oerskot oan it [[hormoan]] [[testosteron]] krekt alle natuerlike [[eangst]] foar minsken. [[File:Grand Tétras MHNT.jpg|right|thumb|230px|[[Aai]]en fan 'e auerhin.]] Likernôch 3&nbsp;[[dagen]] nei de pearing begjint de hin mei it lizzen fan 'e [[aai]]en, wat 10&nbsp;dagen duorje kin. In nêst kin 4–12&nbsp;aaien befetsje, mar ornaris binne der likernôch 8. De hoanne hat nei de pearing neat mear mei it [[opfieding|grutbringen]] fan syn [[neiteam]] te krijen. It [[brieden (fûgels)|brieden]] duorret 26–28&nbsp;dagen, en de hin bliuwt dei en nacht op it [[nêst (fûgels)|nêst]], dat se op 'e grûn makke hat. Oan it begjin fan 'e briedtiid binne de hinnen skrikfallich en springe se samar fan it nêst om beskûl yn 'e beammen te sykjen, mar tsjin 'e ein hawwe se troch [[gewenning]] leard om lytse fersteurings te duldzjen. Se komme nea mear as in [[oere]] deis fan it nêst om te foerazjearjen. Nei't de aaien útkommen binne, bliuwe de [[fûgelpyk|piken]] yn 't earstoan noch folslein ôfhinklik fan 'e hin foar [[waarmte]]. Lykas alle [[nêstflechter]]s hawwe auerhinpiken daliks al in eigen kleed fan [[dûns (fearren)|dûns]], mar se kinne noch net har eigen [[lichemstemperatuer]] (41&nbsp;[[°C]]) op peil hâlde. Har fretten sykje se fan it begjin ôf al selsstannich, ûnder tafersjoch fan 'e hin. De piken frette benammen [[ynsekten]], lykas [[eamel]]s, [[toarre]]n, [[rûp]]en en [[larve]]n. Se groeie fluch en kinne mei 3–4&nbsp;[[wike]]n al in bytsje fleane. Fan dy tiid ôf bringe se de nacht troch yn in beam. Mei 6&nbsp;wiken kinne se har lichemstemperatuer regulearje, mei't it dûns ferfongen is troch it [[fear (fûgel)|fearrekleed]] fan in [[adolesint]]. As se in fearnsjier âld binne [[ferfearje]] se op 'e nij en krije se har folwoeksen oansjen. Fan dy tiid ôf kinne hoannen en hinnen fan op ôfstân faninoar ûnderskaat wurde. Om begjin [[septimber]] hinne geane de piken by de mem wei, earst de hoannen en letter ek de hinnen. [[File:Ferdinand von Wright - Taistelevat metsot - 1886 - oljymaalaus - Ateneumin taidemuseo.png|left|thumb|250px|It [[skilderij]] ''De Fjochtsjende Auerhoannen'' fan [[Ferdinand von Wright]] út [[1886]].]] ==Fretten== De auerhin is in [[omnivoar]], dy't by't [[simmer]] en [[hjerst]]mis in tige ferskaat dieet hat, besteande út [[knop (plant)|knoppen]] fan 'e [[bûk (beam)|bûk]] en de [[koetsebeibeam]], [[blêd (plant)|blêden]], [[bei]]en (fral [[blebberbei]]en), [[gers|gerzen]] en [[ynsekt]]en en oar lyts wrimelt lykas [[spinnen]], [[tûzenpoaten]] en [[wjirm]]s. [[Winter]]deis yt er benammen [[nulle (plant)|nullen]] fan [[konifearen]], benammen fan soarten [[dinnen]], [[spjirren]] en [[sulverspjirren (skaai)|sulverspjirren]]. Om sokke taaie winterkost te [[fertarring|fertarjen]], hawwe auerhinnen ferlet fan [[gastrolyt|gastroliten]]: lytse [[stien]]tsjes dy't se trochslokke, wêrnei't se troch de nullen yn 'e [[mage]] te pletsjen helpe by de fertarring. ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier]]en dy't auerhinnen [[jacht (aktiviteit)|bejeie]], binne de [[Jeraziatyske lynks]] (''Lynx lynx'') en de [[wolf]] (''Canis lupus''), hoewol't dy eins de foarkar jouwe oan wat gruttere [[proai]]en. De [[brune bear]] (''Ursus arctos'') snipt ek wolris in auerhin. Lytsere rôfdieren, lykas de [[foks]] (''Vulpes vulpes''), de [[stienmurd]] (''Martes martes''), de [[beamotter]] (''Martes foina'') en ek in [[omnivoar]] as it [[everswyn]] (''Sus scrofa'') binne benammen gefaarlik foar [[aai]]en en [[fûgelpyk|piken]], mar net foar folwoeksen auerhinnen salang't se dy wache bisten net alhiel oer it mad komme. Wat [[rôffûgels]] oangiet, binne de [[keningsearn]] (''Aquila chrysaetos''), de [[hauk]] (''Accipiter gentilis'') en de [[oehoe]] (''Bubo bubo'') de wichtichste natuerlike fijannen fan 'e auerhin. De [[goesearn]] (''Haliaeetus albicilla'') hat it mear op [[wetterfûgel]]t foarsjoen, mar der binne dokumintearre gefallen út 'e kontreien fan 'e [[Wite See]] dat er ynstee de auerhin bejage. ==Status== De auerhin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de populaasje stabyl liket te wêzen. Yn [[Jeropa]] allinnich al libje nei skatting 1,5–2&nbsp;miljoen auerhinnen, hoewol't der oanwizings binne dat der in delgeande trend bestiet. Dizze fûgel is [[tradysje|tradisjoneel]] [[jachtwyld]] yn frijwol syn hiele [[ferspriedingsgebiet]], mar yn [[West-Jeropa]] hat er no frijwol oeral in beskerme status, yn [[Skotlân]] en [[Dútslân]] al sûnt mids [[1980-er jierren]]. Yn guon lannen yn [[East-Jeropa]] kin [[oerbejaging]] pleatslik in bedriging foar [[populaasje (biology)|populaasjes]] fan 'e auerhin ynhâlde. ==Undersoarten== [[File:Keski-Suomi Coat of Arms.svg|right|thumb|180px|It [[wapen (heraldyk)|wapen]] fan 'e [[regio]] [[Midden-Finlân]] bestiet út in [[swart]]e auerhoanne op in [[sulver (kleur)|sulveren]] fjild.]] Der binne 12 <small>(stân fan saken yn 2024)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e auerhin (''Tetrao urogallis''): *Akwitaanske auerhin (''T. u. aquitanicus'') <small>(de [[Pyreneeën]])</small> *gewoane auerhin (''T. u. urogallus'') <small>([[Skandinaavje]] en [[Skotlân]])</small> *grousnaffelauerhin (''T. u. crassirostris'') <small>(de [[Alpen]] oant [[Estlân]])</small> *Kantabryske auerhin (''T. u. cantabricus'') <small>([[Kantaabrje]] en [[Astuerje]])</small> *Karelyske auerhin (''T. u. karelicus'') <small>([[Finlân]] en [[Autonome Republyk Kareelje|Kareelje]])</small> *lonnbergauerhin of Lonnbergs auerhin (''T. u. lonnbergi'') <small>(it [[Kolaskiereilân]])</small> *Noardrussyske auerhin (''T. u. obsoletus'') <small>(noardlik [[Jeropeesk Ruslân]])</small> *Oeralauerhin (''T. u. uralensis'') <small>(de [[Oeral]] en westlik [[Sibearje]])</small> *pleske-auerhin of Pleske's auerhin (''T. u. pleskei'') <small>([[Wyt-Ruslân]])</small> *rudolfauerhin of Rudolfs auerhin (''T. u. rudolfi'') <small>([[Bulgarije]] oant de súdwestlike [[Oekraïne]])</small> *taczanowski-auerhin of Taczanowski's auerhin (''T. u. taczanowskii'') <small>(sintraal en eastlik Sibearje, eastlik [[Kazachstan]], noardlik [[Sinkiang-Oeigoerje]] en noardlik [[Mongoalje]])</small> *Wolga-auerhin (''T. u. volgensis'') <small>(sintraal Jeropeesk Ruslân)</small> De Kantabryske auerhin (''T. u. cantabricus'') is slim [[bedrige bistesoarte|bedrige]], mei in [[populaasje (biology)|populaasje]] fan mar in seishûndert eksimplaren. Yn [[Skotlân]] waard de lânseigen populaasje tusken [[1770]] en [[1785]] útrûge troch [[oerbejaging]] en [[habitat]]ferlies. Dat wie foar 't neist in trettjinde ûndersoarte, dy't lykwols [[útstjerren (biology)|útstoar]] foar't er wittenskiplik beskreaun wurde koe. De hjoeddeistige populaasje auerhinnen yn Skotlân is dêr letter út [[Skandinaavje]] wei reyntrodusearre. Njonken de ûnderskate ûndersoarten fan 'e auerhin, besteane der ek [[hybride (biology)|hybriden]] fan 'e auerhin mei de [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''). Sokke krusings ûnderskiede har fan 'e (gielsnaffelige) auerhin troch in swarte [[snaffel]]. Yn it [[Dútsk]] wurdt sa'n bist oantsjut as ''Rackelhuhn''. Yn it easten fan it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e auerhin, yn [[Sibearje]], komme ek hybriden foar fan 'e auerhin mei de nau besibbe [[rotsauerhin]] (''Tetrao urogalloides''). {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Western_capercaillie ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrao urogallus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Auerhin (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lienwurd út it Dútsk]] 0t73ci7w1c7f8gi2ahp310efuedyhsq 0 172370 1172044 1143349 2024-10-28T11:04:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172044 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=rotsauerhin |Ofbyld= [[File:Tetrao urogalloides (cropped).jpg|250px]] <br><small>mantsje</small><br>[[File:Tétras à bec noir.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[auerhinnen]] (''Tetrao'') |Wittenskiplike namme= Tetrao urogalloides |Beskriuwer, jier= [[Alexander von Middendorff|Middendorff]], 1853 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de rotsauerhin (Tetrao urogalloides).png|center|250px]] }} De '''rotsauerhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrao urogalloides'', [[synonym|syn.]] ''Tetrao parvirostris''), ek wol de '''Sachalinauerhin''' neamd, is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao''). Dit bist komt foar yn eastlik [[Sibearje]] en [[Mongoalje]]. It is in [[stânfûgel]] dy't him better as de gewoane [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') oanpasse kin oan iepen [[biotopen]]. [[Lichem (biology)|Lichaamlik]] is de rotsauerhin in slachje lytser as de gewoane auerhin. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e rotsauerhin beslacht de eastlike helte fan [[Sibearje]], útsein it [[Arktis|Arktyske]] noarden. De westgrins fan it areaal rint fan 'e kontreien fan [[Irkûtsk]], bewesten de [[Baikalmar]], noardoan troch it [[Middensibearysk Berchlân]] nei it streamgebiet fan 'e [[rivier]] de [[Kotuj (rivier)|Kotuj]]. Yn it uterste easten omfiemet it yn it noarden it [[Kolymaberchtme]] en folget dan de [[kust]] fan 'e [[See fan Ochotsk]] nei it suden oant healwei it [[Kustterritoarium]] fan it [[Russyske Fiere Easten]]. Ek de noardlike helte fan it grutte [[eilân]] [[Sachalin]] heart derta. Oan 'e súdkant hearre inkele noardlike dielen fan 'e [[Sina|Sineeske]] [[regio]] [[Mantsjoerije]] ta it ferspriedingsgebiet fan 'e rotsauerhin, en teffens it noarden en noardeasten fan [[Mongoalje]]. In isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] libbet op it Russyske [[Kamtsjatkaskiereilân]]. ==Uterlike skaaimerken== Krekt as by oare [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') bestiet der frijwat [[seksuele dimorfy]] by de rotsauerhin. [[Mantsje|Hoannen]] hawwe trochinoar in kop-sturtlingte fan 89–97&nbsp;[[sintimeter|sm]] en in gewicht fan 3,4–4,6&nbsp;[[kg]], wylst [[wyfke|hinnen]] trochinoar in lingte hawwe fan 69–75&nbsp;sm en in gewicht fan 1,7–2,2&nbsp;kg. De [[wjukspanne]] fan 'e rotsauerhin bedraacht 75–115&nbsp;sm. Yn ferhâlding ta syn bekendere miich, de yn [[Jeropa]] foarkommende [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''), is de rotsauerhin in slachje lytser en lichter en hat er in ranker lichemsprofyl en in langere [[hals]]. Ek de [[sturt]] is wat langer en kylfoarmiger. Mar it dúdlikste ferskil is dat de rotsauerhin in [[swart]]e [[snaffel]] hat, wylst dy by de gewoane auerhin [[giel]] is. It [[fear (fûgel)|fearrekleed]] fan 'e hoanne fan 'e rotsauerhin is [[swart]] oant [[dûnkerbrún]] op 'e [[kop]] en [[hals]] en yn 'e [[nekke]]. De [[rêch]] en [[sturt]] hawwe deselde [[kleur]], yn 't bysûnder de fearren dy't de [[waaier]] fan 'e sturt foarmje. De rest fan 'e sturt is bespikkele mei gâns [[wite]] plakken. It [[boarstkas|boarst]] hat in metaaleftige dûnkere [[turkwaze]] kleur. De [[bealch]] en [[wjuk]]ken binne [[brún]] mei safolle wite plakjes dat men wol sprekke kin fan spikkelbûntens. Boppe de [[eagen]] hat de hoanne [[read]]e "[[wynbrau]]wen", dat eins lytse healrûne [[kaam (anatomy)|kammen]] binne. De hin hat op 'e kop, rêch, wjukken en sturt [[griis]][[brune]] fearren dy't yn 'e breedterjochting swarte en [[sulver (kleur)|sulverne]] streken hawwe en op 'e sturt ek wite plakken. Op 'e bealch en de ûnderkant fan 'e sturt hawwe hinnen in ljochtere kleur, [[bêzje]] oant [[krêm (kleur)|krêm]]. ==Biotoop== De rotsauerhin is in [[wâld]]fûgel, dy't libbet yn folwoeksen [[nullewâld]]en fan 'e [[taiga]] mei in relatyf iepen [[blêdetek]], benammentlik besteande út [[liere (beam)|lieren]]. Yn ferhâlding ta de [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') kin de rotsauerhin him better oanpasse oan mear iepen [[biotopen]]. Hy mijt ticht begroeide wâlden, dêr't er mei syn grutte troch romtegebrek net út 'e fuotten kin. ==Hâlden en dragen== Rotsauerhinnen binne [[deidier]]en, dy't har fretten op 'e [[wâldflier]] byinoar sykje. De [[nacht]] bringe se troch yn 'e [[beam]]men om feilich te wêzen foar [[rôfdier]]en. Se binne [[territoarium (biology)|territoriaal]], fral de hoannen, mar dat spilet benammen yn it [[simmer]]healjier in rol. Neffens in ûndersyk fan 'e [[Universiteit fan Nebraska]] soene de territoaria fan rotsauerhinnen ornaris likernôch 30 by 30&nbsp;[[meter|m]] mjitte en dus in [[oerflak]] hawwe fan 900&nbsp;[[m²]]. Dat komt oerien mei de grutte fan 'e territoaria fan 'e [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''), mar is folle lytser as de territoaria fan 'e gewoane [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''). Yn 'e [[peartiid]], dy't let yn 'e [[maityd]] falt, binne de [[mantsje|hoannen]] fan 'e rotsauerhin fan moarns ier oant jûns let besteld mei pronkjen om 'e oandacht fan 'e [[wyfke|hinnen]] te lûken. Dat dogge se troch har [[fear (fûgel)|fearren]] op te setten, har [[sturt]] as in waaier út te sprieden, de [[wjuk]]ken út te stekken nei de grûn en de [[kop]] opheech te rjochtsjen nei de [[loft]]. Harren [[fûgelsang|sang]] bestiet út it fuortbringen fan klepperjende en kreakjende [[lûd]]en, dy't oant op oardel [[kilometer]] ôfstân te hearren binne (folle lûder as de sang fan 'e gewoane auerhin). In oare taktyk fan 'e hoannen om 'e belangstelling fan 'e hinnen op te wekjen is om oant 2&nbsp;m heech fan 'e grûn ôf te springen en dan wer del te [[fladderjen]]. Dêrby wurdt troch it klapwjukjen in tongerjend lûd feroarsake. Nei de [[pearing]] leit de hin har [[aai]]en yn in [[nêst (fûgel)|nêst]] op 'e grûn. It [[brieden (fûgel)|brieden]] en letter it [[opfieding|grutbringen]] fan 'e [[fûgelpyk|piken]] bemuoie de hoannen har net mei. De piken binne [[nêstflechter]]s, dy't harsels al rillegau fierhinne rêde kinne en inkeld ferlet hawwe fan 'e [[mem]] foar [[waarm]] en tafersjoch. Tsjin 'e ein fan 'e [[simmer]] binne de jongen selsstannich en geane se by de hin wei. ==Fretten== De rotsauerhin fret yn it simmerhealjier benammen [[sied (plant)|sied]] en [[blêd (plant)|blêden]], mar ek wol [[ynsekten]] en oar lyts wrimelt, lykas [[spinnen]] en [[wjirm]]s. [[Winter]]deis bestiet it menu hast hielendal út 'e [[nulle (beam)|nullen]] fan [[lierebeam]]men. ==Status== De rotsauerhin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de populaasje stabyl liket te wêzen. ==Undersoarten== Der binne 2 <small>(stân fan saken yn 2024)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e rotsauerhin (''Tetrao urogalloides''): *gewoane rotsauerhin (''T. u. urogalloides'') <small>(eastlik [[Sibearje]], it [[Russyske Fiere Easten]], noardlik [[Mongoalje]] en noardlik [[Mantsjoerije]])</small> *Kamtsjatkarotsauerhin (''T. u. kamtschaticus'') <small>(it [[Kamtsjatkaskiereilân]])</small> Yn it westen fan it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e rotsauerhin, yn sintraal Sibearje, besteane fierders [[hybride (biology)|hybriden]] troch natuerlik foarkommende [[krusing (biology)|krusings]] mei de gewoane [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''). {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Black-billed_capercaillie ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrao urogalloides}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Auerhin (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] aedz0jprjm59w9aegetaxboe84pkn1n 0 172412 1172047 1147538 2024-10-28T11:05:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172047 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=blauwe sniehin |Ofbyld= [[File:Dendragapus obscurus USNPS.jpg|250px]] <br><small>mantsje</small><br>[[File:Dendragapus obscurus NPS.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus'') |Wittenskiplike namme= Dendragapus obscurus |Beskriuwer, jier= [[Thomas Say|Say]], 1822 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Dendragapus obscurus map.svg|center|250px]] }} De '''blauwe sniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Dendragapus obscurus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus''). Dizze fûgel komt foar yn 'e [[Rocky Mountains]] fan [[Noard-Amearika]] en libbet foar it meastepart yn [[wâld]]en. De blauwe sniehin is nau besibbe oan 'e [[skiere sniehin]] (''Dendragapus fuliginosus''), sasear sels dat de beide fûgels foarhinne beskôge waarde as [[ûndersoarte]]n fan deselde [[soarte]]. De [[IUCN]] klassifisearret de blauwe sniehin as net bedrige. ==Fersprieding== De blauwe sniehin komt foar yn 'e [[Rocky Mountains]] fan [[Noard-Amearika]]. Yn [[Kanada]] libbet er yn it suden fan 'e [[Yukon]], it súdwesten fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], de hiele eastlike helte fan 'e [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]] en de westlike grinskrite fan it oanbuorjende [[Alberta]]. Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] komt dizze fûgel benammen foar yn it noardwesten, yn it noardeasten fan [[Washington (steat)|Washington]], it noarden en de midden fan [[Idaho]], it westen en suden fan [[Montana]], it noardeasten fan [[Oregon]] en it noardwesten fan [[Wyoming]]. Fierder súdlik hat de blauwe sniehin in fragmintaryske [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] yn 'e [[Amerikaanske steaten]] [[Nevada]], [[Utah]], [[Colorado]], it noarden fan [[Nij-Meksiko]] en ek it easten en súdwesten fan Wyoming. [[File:Dendragapus obscurus USNPS1.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e blauwe sniehin.]] ==Uterlike skaaimerken== De blauwe sniehin hat trochinoar in kop-sturtplingte fan 39–53&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in gewicht fan likernôch 1&nbsp;[[kg]]. De [[mantsje|hoanne]] hat op [[kop]], [[hals]], [[nekke]], [[rêch]] en [[boarstkas|boarst]] in [[dûnkergriis]] oant [[brunich]] [[fear (fûgel)|fearrekleed]]. De [[sturt]] is wat dûnkerder, suver [[swart]], mar de sturtfearren hawwe grize úteinen. De [[bealch]] en [[poat]]en binne wat ljochter, mei [[wite]] spikkels. De soartenamme ferwiist nei it feit dat de fearren by in beskate ljochtfal wat út 'e [[blau]]wens skine. De sturt is lang en wat fjouwerkantich as er opset wurdt. Boppe de [[eagen]] hawwe de hoannen in soarte fan '[[wynbrau]]' yn 'e foarm fan in healrûne [[kaam (anatomy)|kaam]], dy't [[dûnkergiel]] oant [[read]] wêze kin. Ek beskikke se oer keale [[kielpûde]]n oan wjerssiden fan 'e [[kiel]], dêr't de [[hûd]] in opfallende [[goud (kleur)|goudgiele]] [[kleur]] hat. De keale plakken wurde omjûn troch in ring fan [[wite]] fearren. De [[wyfke|hinnen]] binne oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]] [[bêzje]], moarmere mei swarte streken en plakken, wat in treflike [[skutkleur]] opsmyt. ==Biotoop== Blauwe sniehinnen libje yn [[berchtme|bercheftige]] gebieten oant in hichte fan 3.600&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. Harren favorite [[biotoop]] is de râne fan [[nullewâld]] of [[mingd wâld]]. ==Hâlden en dragen== De blauwe sniehin is yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]] in [[stânfûgel]]. Lykwols bringt er de [[winter]] net troch yn syn [[simmer]]ske [[habitat]], mar djipper yn it [[wâld]], dêr't it ûnder it beskûl fan 'e [[beam]]men [[waarm]]er is. Dy ôfstân leit er foar it meastepart [[rinnen]]de ôf, mei út in troch in koart eintsje [[fleanen]]. Nuver genôch bewege blauwe sniehinnen har nei har oerwinteringsoarden berchop ynstee fan berchôf. Yn 'e [[peartiid]] fêstiget de [[mantsje|hoanne]] in [[territoarium (biology)|territoarium]], dêr't er pronket mei opsteande [[sturt|waaiersturt]], oppompte giele [[kielpûde]]n en omheechholden kop, wylst er klapwjukket en djiptoanige toetsjende [[lûd]]en fuortbringt, dy't fier drage. Mei dat [[balts]]gedrach lokket er [[wyfke|hinnen]] nei him ta. Nei de [[pearing]] ferlit de hin it territoarium fan 'e hoanne wer, dy't fierders neat mei de [[fuortplanting]] út te stean hat. [[File:Dusky Grouse (50365593086).jpg|left|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] fan 'e blauwe sniehin.]] Yn in [[nêst (fûgels)|nêst]] ûnder in [[strûk]], besteande út in ûndjip dobke yn 'e [[grûn]] dat mei [[dinnen|dinnenullen]] en [[gers]] beklaaid is, leit de hin 5–10&nbsp;[[aai]]en, dy't [[krêmkleur]]ich binne mei [[brune]] spikkels. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s en sykje nei it útkommen fan 'e aaien al rillegau sels har kostje byinoar, ûnder tafersjoch fan 'e hin. De earste [[wiken]] frette se [[ynsekten]], oant har [[spiisfertarring]] safierhinne ûntwikkele is dat se oerstappe kinne op (foar it meastepart) [[plant]]aardich fretten. ==Fretten== [[Simmer]]deis frette blauwe sniehinnen de [[blêd (plant)|blêden]] fan [[earnefearren (planteskaai)|earnefearren]] (''Pteridium'') en [[wylgen]] (''Salix'') en de [[bei]]en fan [[skynbeiplanten]] (''Gaultheria''), [[mahoanjeplanten]] (''Mahonia''), [[toarnbeien (skaai)|toarnbeiplanten]] (''Rubus'') en [[blebberbeien (skaai)|blebberbeiplanten]] (''Vaccinium''). Ek meitsje se [[ynsekten]] en oare lytse [[wringeleazen]] lytsman, yn 't bysûnder [[eamels]], [[toarren]], [[imerkes]] en [[sprinkhoannen]]. By 't [[winter]] libje blauwe sniehinnen suver útslutend op in dieet fan 'e [[nulle (plant)|nullen]] fan [[sulverspjirren (skaai)|sulverspjirren]] (''Abies'') en [[douglasspjirren]] (''Pseudotsuga''). ==Status== De blauwe sniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de populaasje stabyl liket te wêzen. ==Undersoarten== Der binne 4 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e blauwe sniehin (''Dendragapus obscurus''): *''D. o. obscurus'' <small>([[Wyoming]] oant [[Nij-Meksiko]])</small> *''D. o. oreinus'' <small>(eastlik [[Nevada]], westlik [[Utah]] en midden fan [[Idaho]])</small> *''D. o. pallidus'' <small>(súdeastlik [[Britsk-Kolumbia]], noardeastlik [[Oregon]] en westlik Wyoming)</small> *''D. o. richardsonii'' <small>(de súdlike [[Yukon]] en it súdwestlike part fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], noardlik, sintraal en súdwestlik Britsk-Kolumbia, noardeastlik [[Washington (steat)|Washington]], noardlik Idaho, westlik [[Montana]] en noardwestlik Wyoming)</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Dusky_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Dendragapus obscurus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Beamsniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] kie532osovti29yr6spudx71kn6bjhi 0 172429 1172048 1147539 2024-10-28T11:05:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172048 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=skiere sniehin |Ofbyld= [[File:A male sooty grouse displaying apteria (featherless patches of colored skin) to attract a mate. (842c612f-b4ac-40b8-9efb-fa3036eb5e3f).jpeg|250px]] <br><small>mantsje</small><br>[[File:085 - SOOTY GROUSE (6-15-2014) fr 19N01, thompson ridge, 4 m n-e of happy camp, siskiyou co, ca -01 (14396034127).jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus'') |Wittenskiplike namme= Dendragapus fuliginosis |Beskriuwer, jier= [[Robert Ridgway|Ridgway]], 1873 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Dendragapus fuliginosus map.svg|center|250px]] }} De '''skiere sniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Dendragapus fuliginosis'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus''). Dizze fûgel komt foar yn it [[Pasifysk Kustberchtme]] fan [[Noard-Amearika]]. De skiere sniehin. is nau besibbe oan 'e [[blauwe sniehin]] (''Dendragapus obscurus''), en lange tiid ornearren [[ornitologen]] dat de beide fûgels [[ûndersoarte]]n wiene fan deselde [[soarte]]. Krekt as in protte oare rûchpoathinnen fertoant de skiere sniehin gâns [[seksuele dimorfy]]. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e skiere sniehin beslacht benammen it [[Pasifysk Kustberchtme]] fan [[Noard-Amearika]]. De noardlike útein omfiemet it meastepart fan [[Súdeast-Alaska]]. It areaal rint by de [[kust]] fan 'e [[Stille Oseaan]] lâns nei it suden troch it westen fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]] en yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] troch it westen fan [[Washington (steat)|Washington]] en [[Oregon]] en it noardwesten fan [[Kalifornje]]. De súdlike útein fan 'e fersprieding falt gear mei de [[Sierra Nevada (Feriene Steaten)|Sierra Nevada]], it [[berchtme]] op 'e [[grins (line)|grins]] fan Kalifornje mei [[Nevada]]. De skiere sniehin komt ek foar op 'e [[eilannen]] foar de kust, wêrûnder de [[Aleksanderarsjipel]] yn [[Alaska]] en de [[Keninginne Sjarlotte-eilannen]] en [[Vancouvereilân]] yn Britsk-Kolumbia. [[File:Dendragapus fuliginosus 5769.JPG|left|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] fan 'e skiere sniehin.]] ==Uterlike skaaimerken== De skiere sniehin hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 50&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in gewicht fan 750&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] oant 1,3&nbsp;[[kg]]. It [[fear (fûgel)|fearrekleed]] fan 'e [[mantsje|hoanne]] hat op 'e boppeste lichemsdielen in [[dûnkerbrune]] [[kleur]]. De [[bealch]] en de [[poat]]en binne wat ljochter en bespikkele mei [[wite]] plakjes. De fjouwerkantige [[sturt]] is dûnker, mar de úteinen fan 'e sturtfearren binne [[griis]], sadat de sturt in ljochtere râne liket te hawwen. Boppe de [[eagen]] hawwe de hoannen in soarte fan '[[wynbrau]]' yn 'e foarm fan in [[giel]]e healrûne [[kaam (anatomy)|kaam]]. Ek beskikke se oer keale [[kielpûde]]n oan wjerssiden fan 'e [[kiel]], dêr't de [[hûd]] ek in giele kleur hat. De keale plakken wurde omjûn troch in ring fan [[wite]] fearren. As de fearren plat lizze, sjocht men inkeld in wite streek. De [[wyfke|hinnen]] binne oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]] [[bêzje]] oant [[ljochtbrún]], mei dûnkere streken en spikkels dertrochhinne. Se hawwe boppedat in langere, rankere [[hals]] en in slanker [[lichem (biology)|lichem]] as de hoannen. ==Biotoop== Skiere sniehinnen libje yn [[nullewâld]]en yn it [[berchtme|berchlân]], benammen oan 'e rânen fan 'e bosken. ==Hâlden en dragen== De skiere sniehin is yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]] in [[stânfûgel]]. Lykwols bringt er de [[winter]] net troch yn syn [[simmer]]ske [[habitat]], mar djipper yn it [[wâld]], dêr't it ûnder it beskûl fan 'e [[beam]]men [[waarm]]er is. Dy ôfstân leit er foar it meastepart [[rinnen]]de ôf, mei út in troch in koart eintsje [[fleanen]]. Nuver genôch bewege skiere sniehinnen har nei har oerwinteringsoarden berchop ynstee fan berchôf. Yn 'e [[peartiid]] fêstiget de [[mantsje|hoanne]] in [[territoarium (biology)|territoarium]], dêr't er pronket mei opsteande [[sturt|waaiersturt]], folpompte giele [[kielpûde]]n en omheechholden kop, wylst er klapwjukket mei de [[wjuk]]ken en in [[lûd]] fuortbringt, as slacht er op in [[grutte tromme]]. Mei dat [[balts]]gedrach lokket er [[wyfke|hinnen]] nei him ta. Nei de [[pearing]] ferlit de hin it territoarium fan 'e hoanne wer, dy't fierders neat mei de [[fuortplanting]] út te stean hat. Yn in [[nêst (fûgels)|nêst]] ûnder in [[strûk]], besteande út in ûndjip dobke yn 'e [[grûn]] dat mei [[dinnen|dinnenullen]] en [[gers]] beklaaid is, leit de hin 5–10&nbsp;[[aai]]en, dy't [[krêmkleur]]ich binne mei [[brune]] spikkels. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s en sykje nei it útkommen fan 'e aaien al rillegau sels hat kostje byinoar, ûnder tafersjoch fan 'e hin. De earste [[wiken]] frette se [[ynsekten]], oant har [[spiisfertarring]] safierhinne ûntwikkele is dat se oerstappe kinne op (foar it meastepart) [[plant]]aardich fretten. [[File:Dendragapus fuliginosus 5076.JPG|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e skiere sniehin.]] ==Fretten== Skiere sniehinnen frette [[winter]]deis almast [[nulle (plant)|nullen]] fan [[sulverspjirren (skaai)|sulverspjirren]] (''Abies'') en [[douglasspjirren]] (''Pseudotsuga''), en út en troch ek fan [[piipkrûdspjirren]] (''Tsuga'') en [[dinnen]] (''Pinus''). By 't [[simmer]] frette se [[blêd (plant)|blêden]] fan [[earnefearren (planteskaai)|earnefearren]] (''Pteridium'') en [[wylgen]] (''Salix''), [[bei]]en fan [[skynbeiplanten]] (''Gaultheria''), [[mahoanjeplanten]] (''Mahonia''), [[toarnbeien (skaai)|toarnbeiplanten]] (''Rubus'') en [[blebberbeien (skaai)|blebberbeiplanten]] (''Vaccinium''), en [[ynsekten]] lykas [[eamels]], [[toarren]], [[imerkes]] en [[sprinkhoannen]]. Lykas in protte fûgels meitsje skiere sniehinnen gebrûk fan [[gastrolyt|gastroliten]]: lytse [[stien]]tsjes dy't se trochslokke, wêrnei't dy yn 'e [[mage]] it [[plant]]aardige iten plette en sa helpe by de [[spiisfertarring]]. ==Status== De skiere sniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de populaasje oer it algemien stabyl liket te wêzen. Dêrby moat oantekene wurde dat de fûgel oan 'e súdein fan syn [[ferspriedingsgebiet]] mei in delgeande trend te krijen hat dy't feroarsake wurdt troch [[habitat]]ferlies. ==Undersoarten== Der binne 4 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e skiere sniehin (''Dedragapus fuliginosis''): *''D. f. fuliginosis'' <small>(noardlik [[Britsk-Kolumbia]] oant noardwestlik [[Kalifornje]])</small> *''D. f. howardi'' <small>([[Noardlik Kalifornje]])</small> *''D. f. sierrae'' <small>(fan [[Washington (steat)|Washington]] oant de [[Sierra Nevada (Feriene Steaten)|Sierra Nevada]] op 'e grins fan Kalifornje en [[Nevada]])</small> *''D. f. sitkensis'' <small>([[Súdeast-Alaska]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Sooty_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Dendragapus fuliginosis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Beamsniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] ddmyo6yq28b80p209a7fryebenx87dx 0 172458 1172051 1144549 2024-10-28T11:07:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172051 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=boskhin |Ofbyld= [[File:Tetrastes bonasia.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[boskhinnen]] (''Tetrastes'') |Wittenskiplike namme= Tetrastes bonasia |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Tetrastes bonasia distribution revise map.png|center|250px]] }} {{Net te betiizjen|de '''[[bosksniehin]]''' (''Canachites canadensis''), in oare soarte rûchpoathin}} De '''boskhin'''<ref>{{Berjocht:Frysk-Nederlânsk|132}}</ref><ref>{{Berjocht:Nederlânsk-Frysk|272}}</ref><ref>{{Berjocht:Frysk Hânwurdboek|228}}</ref> ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrastes bonasia'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[boskhinnen]] (''Tetrastes''). It is lytseftige fûgel dy't yn [[Jeraazje]] foarkomt fan [[Skandinaavje]], de [[Ardinnen]] en de [[Alpen]] yn it westen oant [[Japan]] en [[Koreä]] yn it easten. De boskhin is in [[stânfûgel]] yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]] en libbet benammen yn [[nullewâld]]en en [[mingde wâlden]]. De [[IUCN]] klassifisearret de dizze [[soarte]] as net bedrige. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e boskhin beslacht in grut part fan [[Jeraazje]]. Yn [[Aazje]] rint it fan 'e [[Oeral]] yn it westen oan de [[kust]] fan 'e [[See fan Ochotsk]] en it [[Berchtme fan Verchojansk]] yn it easten. Yn 'e [[Arktis|poalstreek]] en de [[Subarktis|subpolêre regio]] ûntbrekt dizze fûgel, mar hy komt wol foar yn it noarden fan [[Kazachstan]], [[Sinkiang-Oeigoerje]] en [[Mongoalje]]. Ek libbet de boskhin yn [[Mantsjoerije]], op it [[Koreaanske Skiereilân]] en yn it [[Kustterritoarium]] fan it [[Russyske Fiere Easten]]. Der besteane isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] op [[Hokkaido]], it noardlikste haadeilân fan [[Japan]]; noardlik dêrfan op it [[Ruslân|Russyske]] eilân [[Sachalin]]; en teffens yn it [[Kolymaberchtme]] fan eastlik Sibearje benoarden de [[Golf fan Sjelichov]]. [[File:Haselhuhn-01.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e boskhin, werkenber oan syn [[swart]]e [[kiel]].]] Yn [[Jeropa]] is der in grutte, oaniensletten fersprieding dy't it noarden en sintrale diel fan [[Jeropeesk Ruslân]] omfiemet en fierders it noarden fan 'e [[Oekraïne]], de [[Karpaten]] en de [[Tatra]] fan [[Roemeenje]] en [[Slowakije]], eastlik [[Poalen]], [[Wyt-Ruslân]], it [[Baltikum]], [[Finlân]], [[Sweden]] en it suden en de [[Trøndelag]] fan [[Noarwegen]]. Westlik dêrfan bestiet in fragmintaryske fersprieding mei foar it meastepart isolearre populaasjes yn westlik [[Bulgarije]], noardlik [[Grikelân]], yn 'e [[Dinaryske Alpen]] en oanbuorjende berchtmen op 'e westlike [[Balkan]], yn 'e [[Alpen]], it [[Boheemske Wâld]] yn westlik [[Tsjechje]], it [[Beierske Wâld]] en oare berchtmen yn súdlik [[Dútslân]], de [[Ardinnen]] fan [[Belgje]] en [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]], en yn [[Frankryk]] de [[Fogezen]], de [[Sjuera (berchtme)|Sjuera]], de [[Alpen]] en it [[Sintraal Massyf]]. ==Uterlike skaaimerken== De boskhin is relatyf lyts foar in [[rûchpoathin]], mei in kop-sturtlingte fan 35–39&nbsp;[[sintimeter|sm]] en in gewicht fan yn trochsneed 430&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. De [[fear (fûgels)|fearren]] hawwe in fyn patroan fan dûnkere plakken oer in ljochtere ûndergrûn hinne, mar rûchwei kin sein wurde dat er op [[kop]], [[hals]], [[nekke]], [[rêch]], [[boarstkas|boarst]] en [[sturt]] [[dûnkergriis]] is, op 'e [[wjuk]]ken [[brún]] en op 'e [[bealch]] en [[poat]]en [[wyt]] oant [[krêmkleur]]ich mei [[kastanjebrune]] spikkels. [[File:Bonasa bonasia -Bayerischer Wald, Europe-8a.jpg|right|thumb|250px|In boskhin op 'e [[rêch]] sjoen yn it [[Beierske Wâld]].]] Der bestiet by dizze fûgel in beskate [[seksuele dimorfy]]: de [[mantsje|hoanne]] hat in koarte [[toef (anatomy)|toef]], dy't er opsette kin, en in [[swart]]e [[kiel]] mei in wite râne. De [[wyfke|hin]] hat in koartere toef mar gjin swart op 'e kiel. Yn 'e [[fleanen|flecht]] lit de boskhin (fan ûnderen) in swartpuntige grize sturt sjen. ==Biotoop== Boskhinnen libje benammen yn 'e [[nullewâld]]en fan 'e [[taiga]], mar komme ek foar yn [[mingde wâlden]]. De noardgrins fan harren fersprieding wurdt foarme troch de noardgrins fan 'e sletten taigagurdle. Dizze fûgels hawwe ferlet fan [[strewelle|strewelrike]] bosken. Pleatslik komme se ek foar op 'e [[wâldsteppe]]. Yn [[berchtme]]n lykas de [[Alpen]] libje boskhinnen oant op 2.000&nbsp;[[meter|m]] hichte. ==Hâlden en dragen== De [[fûgelsang|fokalisaasje]] fan 'e [[mantsje|hoanne]] is in heechtoanich "''ti-ti-ti-ti-ti''", wylst de [[wyfke|hin]] in floeiend "''tet-tet-tet-tet-tet''" fuortbringt. Dy roppen binne, yn 'e mande mei it rûzjen fan 'e [[wjuk]]ken as se fuortfleane, faak de iennichste oanwizing foar de oanwêzigens fan 'e boskhin, mei't it in tige [[skouwens|skouwe]] fûgel is, dy't troch syn treflike [[skutkleur]] yn bosklân frijwol ûnsichtber is. Ornaris fljocht in fersteurde boskhin net fierder as sa'n 100&nbsp;[[meter|m]] foar't er wer lânet. As er beskûl siket, flechtet er yn 'e regel fan 'e grûn, dêr't er syn measte tiid trochbringt, nei in [[tûke (beam)|tûke]] fan in [[nullebeam]] op in hichte fan 5–7&nbsp;m. Dêr bliuwt er, deunby de [[beamstamme]], ûnferweechlik sitten oant it gefaar weken is. [[File:Bonasa bonasia.JPG|left|thumb|250px|In [[fûgelpyk|pyk]] fan 'e boskhin.]] De [[winter]] bringe boskhinnen yn [[kâld]]e, [[snie]]ïge kontreien troch yn in [[hoale]] dy't se ûnder it snietek útgrave. By in ûndersyk yn 'e [[oblast|provinsje]] [[Leningrad (oblast)|Leningrad]], yn noardwestlik [[Ruslân]], die bliken dat in boskhin dêr by in [[temperatuer]] fan –10&nbsp;[[°C]] oant –20&nbsp;°C syn sniehoale mar ienris deis ferliet foar in perioade fan 1^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–4&nbsp;[[oere]]n of oars 30–40&nbsp;[[minuten]] koart foar [[sinne-opgong]] en nochris 2&nbsp;oeren [[moarn (deidiel)|midsmoarns]]. De rest fan 'e tiid bleau er binnendoar of gied er by [[sinne]]skynwaar yn in kûle yn 'e snie lizzen te [[sinnebaaien]]. By [[waarm]]er winterwaar bringe boskhinnen mear tiid bûtendoar troch om te foerazjearjen, mar hieltyd foar net langer as 40–60&nbsp;minuten foar't se wer nei binnen geane om op te waarmjen. By tige kâlde temperatueren fan –40&nbsp;°C, dy't yn bgl. it [[Berchtme fan Verchojansk]] hast elts jier wol foarkomme, komme boskhinnen mar 30–40&nbsp;minuten deis op 'e lapen om fluch-fluch wat iten te sykjen. De boskhin is in [[monogame]] fûgel, dy't yn 'e [[peartiid]] [[territoarium (biology)|territoriaal]] wurdt. De [[balts]] fynt al yn 'e [[hjerst]] plak, wêrby't har pearkes foarmje dy't de hiele [[winter]] troch byinoar bliuwe. Pas by 't [[maityd]] komt it lykwols ta in [[pearing]]. De peartiid begjint yn 'e súdlike kontreien fan it [[ferspriedingsgebiet]] yn begjin [[maart]] en yn it noarden oan 'e ein fan dy [[moanne (tiid)|moanne]]. Boskhinnen [[brieden (fûgels)|briede]] op 'e grûn, yn in [[nêst (fûgels)|nêst]] dat net mear as in ûndjip dobke yn 'e ûndergrûn is, ornaris op in plak dêr't de [[strewelle]]n fan it wâld, de [[beamwoartels|woartels fan in beam]] of de [[stien]]nen fan in [[rots]]partij beskûl biede. It wurdt troch de hin beklaaid mei farske en/of drûge plantedielen en hat in [[diameter]] fan likernôch 20&nbsp;[[sintimeter|sm]]. [[File:Tetrastes_bonasia_rupestris_MHNT.ZOO.2010.11.4.11.jpg|right|thumb|250px|[[Aai]]en fan 'e boskhin.]] De hin leit oer in perioade fan 10–14&nbsp;[[dagen]] 5–10&nbsp;[[aai]]en. Dy binne [[krêmkleur]]ich, licht bespikkele mei [[brún]], en weagje yn trochsneed 17,2&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Sadree't it bruod folslein is, set de hin útein mei [[brieden (fûgels)|brieden]]. De [[briedtiid]] duorret 21–27&nbsp;dagen. De [[fûgelpyk|piken]] fan 'e boskhin binne [[nêstflechter]]s, en sadree't alle aaien útkommen binne, liedt de hin har jongen by it nêst wei. De piken kinne harsels fierhinne rêde en binne inkeld tafersjoch en út en troch [[waarmte]] fan 'e [[mem]] nedich. Se frette yn 't earstoan benammen [[ynsekten]], oant har [[spiisfertarring]] genôch ûntwikkele is om [[plant]]aardich fretten oan te kinnen. Mei 3&nbsp;[[wike]]n [[ferfearje]] de piken foar it earst en krije se har folwoeksen fearrekleed. De hin bliuwt de hiele [[simmer]] by de piken, dy't tsjin it begjin fan 'e [[hjerst]] selsstannich binne. ==Fretten== It dieet fan 'e boskhin is foar it meastepart [[herbivoar]], wêrby't de haadbestândielen nei [[jiertiid]] feroarje. By 't [[maityd]] en [[simmer]]deis fret er benammen griene [[plant]]edielen, lykas [[blêd (plant)|blêden]], mar yn 'e [[neisimmer]] en [[hjerst]]mis bestiet it menu yn haadsaak út [[bei]]en. By 't [[winter]] en yn 'e iere maityd fret er fral [[knop (plant)|knoppen]] fan [[leafbeam]]men en [[wylgekatsje]]s. [[File:Tetrastes bonasia 2.jpg|left|thumb|250px|In boskhin wurdt troch syn [[skutkleur]] suver wei tsjin 'e eftergrûn fan 'e [[wâldflier]].]] ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan 'e boskhin binne de [[hauk]] (''Accipiter gentilis''), de [[sparwer]] (''Accipiter nisus''), de [[foks]] (''Vulpes vulpes''), de [[warch]] (''Gulo gulo''), de [[beamotter]] (''Martes foina''), de [[sabelmarter]] (''Martes zibellina'') en de [[harmeling]] (''Mustela erminea''). ==Status== De boskhin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de populaasje stabyl liket te wêzen. Dat is opfallend, om't it iuwenlang ien fan 'e meast troch de [[minske]] [[jacht (aktiviteit)|bejage]] fûgels wie. Nei skatting komme der yn [[Jeropa]] noch 2,5–3,1&nbsp;miljoen briedpearen fan dizze fûgel foar, wêrfan 1,9–2,2&nbsp;miljoen yn [[Jeropeesk Ruslân]]. Dêrnei folget [[Finlân]] mei 300.000–500.000 briedpearen en [[Sweden]] mei 80.000–120.000 briedpearen. Yn [[Midden-Jeropa]] libje nei skatting noch 53.000–83.000 briedpearen. De grutste [[populaasje (biology)|populaasjes]] dêre binne yn [[Poalen]], [[Slowakije]] en de [[Alpen]] fan [[Eastenryk]] en [[Switserlân]]. [[File:Gelinotte.jpg|right|thumb|250px|[[Tekening]] fan in boskhinpearke.]] ==Undersoarten== Der binne 11 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e boskhin (''Tetrastes bonasia''): *Amoerboskhin (''T. b. amurensis'') <small>(it streamgebiet fan 'e [[Amoer (rivier)|Amoer]] yn it [[Russyske Fiere Easten]], mei dêropta [[Mantsjoerije]] en [[Koreä]])</small> *gewoane boskhin (''T. b. bonasia'') <small>([[Skandinaavje]], [[Estlân]] en noardwestlik [[Ruslân]])</small> *grize boskhin (''T. b. griseonota'', syn. ''T. b. volgensis'') <small>(sintraal en noardlik [[Jeropeesk Ruslân]], [[Letlân]], [[Litouwen]], [[Wyt-Ruslân]], eastlik [[Poalen]], [[Slowakije]], de noardlike [[Oekraïne]] en de [[Karpaten]] yn [[Roemeenje]])</small> *Japanske boskhin (''T. b. vicinitas'') <small>(it [[Japan]]ske eilân [[Hokkaido]])</small> *Kolymaboskhin (''T. b. kolymensis'') <small>(it [[Kolymaberchtme]] fan eastlik [[Sibearje]])</small> *Middenjeropeeske boskhin (''T. b. rupestris'') <small>(súdlik [[Dútslân]] en [[Tsjechje]])</small> *Rynboskhin (''T. b. rhenanus'') <small>(de [[Ardinnen]] fan [[Belgje]] en [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]] en oanbuorjende dielen fan Dútslân lykas de [[Eifel]] en it [[Swarte Wâld]])</small> *Sachalinboskhin (''T. b. yamashinai'') <small>(it eilân [[Sachalin]] foar de easkust fan Sibearje)</small> *schiebelboskhin of Schiebels boskhin (''T. b. schiebeli'') <small>(berchgebieten fan 'e westlike [[Balkan]], westlik [[Bulgarije]] en noardlik [[Grikelân]])</small> *Sibearyske boskhin (''T. b. sibiricus'') <small>(it meastepart fan Sibearje, fan 'e [[Oeral]] yn it westen oant en mei yn it easten de [[Transbaikal]], de [[kust]] fan 'e [[See fan Ochotsk]] en it [[Berchtme fan Verchojansk]])</small> *Stiermarkske boskhin (''T. b. styriacus'') <small>(de [[Alpen]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Hazel_grouse ''References'', op dizze side], en [http://de.wikipedia.org/wiki/Haselhuhn ''Literatur'' en ''Einzelnachweise'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrastes bonasia}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Boskhin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] t83qhg6o3k2jdaueke4rs8uz9zcm2a6 0 172500 1172052 1143948 2024-10-28T11:07:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172052 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=swartboarstboskhin |Ofbyld= [[File:TetrastesSewerzowi.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[boskhinnen]] (''Tetrastes'') |Wittenskiplike namme= Tetrastes sewerzowi |Beskriuwer, jier= [[Nikolaj Michailovitsj Przewalski|Przewalski]], 1876 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de swartboarstboskhin (Tetrastes sewerzowi).png|center|250px]] }} De '''swartboarstboskhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tetrastes sewerzowi'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[boskhinnen]] (''Tetrastes''). It is in [[stânfûgel]] dy't foarkomt yn sintraal [[Sina]]. It soartspesifike diel fan 'e wittenskiplike namme ferwiist nei de [[Ruslân|Russyske]] [[ûntdekkingsreizger]] en [[biolooch|natoerûndersiker]] [[Nikolaj Aleksejevitsj Severtzov]]. De [[IUCN]] klassifisearret de swartboarstboskhin as gefoelich, mar de Sineeske [[oerheid]] beskôget it as in [[bedrige soarte]]. ==Fersprieding== De swartboarstboskhin komt inkeld foar yn it sintrale diel fan [[Sina]]. It [[ferspriedingsgebiet]] rikt fan 'e midden fan [[Gansu]] oant it suden fan [[Qinghai]], it easten fan [[Tibet]], it noardwesten fan [[Yunnan]] en it noardwesten fan [[Sichuan]]. ==Uterlike skaaimerken== De swartboarstboskhin is ien fan 'e lytste [[rûchpoathinnen]], mei in kop-sturtlingte fan trochinoar 33–36&nbsp;[[sintimeter|sm]]. De [[mantsje|hoannen]] hawwe in gewicht fan 290–375&nbsp;[[gram (gewicht)|g]], mar de [[wyfke|hinnen]] weagje mar 270–310&nbsp;g. Fan uterlik liket de swartboarstboskhin tige sterk op syn neiste sibbe, de [[boskhin]] (''Tetrastes bonasia''), allinnich in slachje lytser. Beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] binne op 'e boppedielen fan it [[lichem (biology)|lichem]] [[grizich]] [[brún]] en fan ûnderen [[witich]] oant [[krêmkleur]]ich mei brune spikkels. De [[snaffel]] is kompakt en [[swart]]. De [[seksuele dimorfy]] is frij subtyl foar in rûchpoathin: de hoanne ûnderskiedt him fan 'e hin (behalven trochdat er justjes grutter is) troch in [[readbrune]] [[toef]] en in wyt omrâne swart plak op 'e [[kiel]]. ==Biotoop== Swartboarstboskhinnen binne fûgels dy't fral yn [[bosk]]en yn [[berch]]lân foarkomme. Se jouwe dêrby de foarkar oan berchbosken dy't dominearre wurde troch [[nullebeam]]men, mar dêr't ek in protte [[bjirken]], [[jeneverbeibeam]]men en [[wylgen]] groeie. Ek meie se graach oer de neite fan [[rivier]]en. Yn hichte is de swartboarstboskhin beheind ta in fersprieding tusken 2.400 en 4.700&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. ==Hâlden en dragen== De libbenswize fan 'e swartboarstboskhin moat noch neier ûndersocht wurde, mar saakkundigen geane derfan út dat de fûgel strikt [[monogaam]] is. De [[solitêr]] libjende [[mantsje|hoannen]] fêstigje [[territoarium (biology)|territoaria]] dy't se yn 'e regel ek [[winter]]deis beset hâlde. Ut en troch foarmje har lykwols bûten de [[peartiid]] om groepkes hoannen, dy't dan omtrint [[maart]] wer útinoar geane. Yn 'e peartiid, dy't begjin [[maaie]] úteinset, dogge hoannen war om mei ymposante sprongen by de [[wyfke|hinnen]] op te fallen. Dêrby meitsje se in protte leven troch te klapwjukjen. Nei de [[pearing]] leit de hin 5–8&nbsp;[[aai]]en yn in [[nêst (fûgels)|nêst]] dat se op in skûlplak makke hat. De [[briedtiid]] duorret trochinoar 25&nbsp;[[dagen]]. Winterdeis grave swartboarstboskhinnen gjin [[hoale]]n yn 'e [[snie]], lykas de nau besibbe [[boskhin]] (''Tetrastes bonasia'') docht, mei't dêr yn it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e swartboarstboskhin net genôch snie foar falt. Ynstee bringe de fûgels de [[nacht]] troch yn 'e [[tûke (beam)|tûken]] fan [[dinnen]] of [[spjirren]], dêr't se deunby de [[beamstamme]] yn 'e rêst geane. Oerdeis befine se har ornaris oer de grûn om te foerazjearjen. Foar de [[minske]] oer is de swartboarstboskhin net botte [[skouwens|skou]]; se duldzje sels in neieroankommen oant likernôch 2^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;[[meter|m]]. ==Fretten== De swartboarstboskhin is in [[herbivoar]], foar wa't [[bjirken]] en [[wylgen]] in grutte rol yn it menu spylje. Undersyk fan beskate regionale [[populaasje (biology)|populaasjes]] hat útwiisd dat wol oant 80% fan it dieet by 't winter bestiet út [[wylgekatsje]]s en [[knop (plant)|knoppen]] en [[twigen]] fan dy beide beamsoarten. [[Simmer]]deis is it ferskaat oan fretten grutter en omfettet it ek de [[sied (plant)|sieden]] fan in protte oare planten. ==Status== De swartboarstboskhin hat de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", mei't der in delgeande trend yn 'e populaasjegrutte waarnimber is. De totale [[populaasje (biology)|populaasje]] bestie neffens in skatting út [[2007]] út 10.000&nbsp; eksimplaren. De [[oerheid]] fan 'e [[Folksrepublyk Sina]] hat de fûgel dêrom [[wet]]lik ta in [[bedrige soarte]] ferklearre. De oarsaken fan 'e efterútgong fan 'e swartboarstboskhin binne [[ûntbosking]] en dêrtroch [[habitat]]ferlies en fragmintaasje fan populaasjes. ==Undersoarten== Der binne 2 <small>(stân fan saken yn 2013)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e swartboarstboskhin (''Tetrastes sewerzowi''): *''T. s. sewerzowi'' <small>(noardlike ûndersoarte)</small> *''T. s. secunda'' <small>(súdlike ûndersoarte)</small> De skieding tusken de beide ûndersoarten liket de [[Giele Rivier]] te wêzen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_grouse ''References'', op dizze side], en [http://de.wikipedia.org/wiki/Schwarzbrust-Haselhuhn ''Literatur'' en ''Einzelnachweise, op dizze side]. ---- {{commonscat|Tetrastes sewerzowi}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Boskhin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] i5iccu43wrechuz57j8mpamg1uc9g49 0 172606 1172053 1144552 2024-10-28T11:07:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172053 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=bosksniehin |Ofbyld= [[File:Sgrouse1.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Falcipennis-canadensis-001.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= '''bosksniehinnen''' (''Canachites'') <br><small>[[Leonhard Stejneger|Stejneger]], 1885</small> |Wittenskiplike namme= Canachites canadensis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Falcipennis canadensis map2.svg|center|250px]] }} {{Net te betiizjen|de '''[[boskhin]]''' (''Tetrastes bonasia''), in oare soarte rûchpoathin}} De '''bosksniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Canachites canadensis'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it monotypyske (út mar ien [[soarte]] besteande) [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''bosksniehinnen''' (''Canachites''). Dizze middelgrutte fûgel komt foar yn it meastepart fan [[Kanada]] en [[Alaska]]. De [[taksonomy]]ske [[skiednis]] fan 'e bosksniehin is frijwat betize, en de fûgel is sadwaande yn âldere [[ornitology]]ske [[tekst]]en ek wol bekend as ''Tetrao canadensis'', ''Dendragapus canadensis'' of ''Falcipennis canadensis''. De bosksniehin is in [[stânfûgel]] dy't foarkomt yn 'e [[taiga]] fan [[Noard-Amearika]]. It is ien fan 'e meast [[beam]]bewenjende rûchpoathinnen. De [[seksuele dimorfy]] is grut by de bosksniehin. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. ==Taksonomy== De bosksniehin waard foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Ingelân|Ingelske]] [[biolooch|natoerûndersiker]] [[George Edwards (biolooch)|George Edwards]] yn syn ''A Natural History of Uncommon Birds'', op basis fan in preparearre [[froulik]] eksimplaar dat út 'e kontreien fan 'e [[Hudsonbaai]] yn wat letter [[Kanada]] wurde soe, nei [[Londen]] stjoerd wie troch in beämte fan 'e [[Hudsonbaaikompanjy]]. Yn [[1750]] foege er ek de [[mantsje|hoanne]] ta yn 'e trêde [[edysje]] fan syn boek. Yn [[1758]] waard de bosksniehin op 'e nij wittenskiplik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] biolooch [[Carolus Linnaeus]], dy't it bist de [[wittenskiplike namme]] ''Tetrao canadensis'' joech. Dêrmei pleatste er de fûgel by de oare [[rûchpoathinnen]] yn ''Tetrao'', dat no it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[auerhinnen]] is. [[File:Male and female spruce grouse Nelson BC.jpg|left|thumb|250px|In pearke bosksniehinnen yn [[Britsk-Kolumbia]].]] Yn [[1885]] skoep [[Leonhard Stejneger]] foar de bosksniehin it monotypyske skaai fan 'e [[bosksniehinnen]] (''Canachites''). Yn 'e [[tweintichste iuw]] waard de fûgel ferpleatst nei it skaai fan 'e [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus'') ûnder de namme ''Dendragapus canadensis''. Dêrmei waard er in sustersoarte fan 'e [[blauwe sniehin]] (''Dendragapus obscurus''), dy't yn [[Noard-Amearika]] foar in diel deselde [[nullewâld]][[habitat]]s bewennet. Lykwols, mei't der [[lichem (biology)|lichaamlike]] ferskillen besteane tusken de bosksniehin en de blauwe sniehin dy't ûntbrekke tusken de bosksniehin en de [[skerpwjukhin]] (''Falcipennis falcipennis'') út [[Sibearje]], waard de boskniehin wer letter oerhevele nei it skaai fan 'e [[sichtewjukhinnen]] (''Falcipennis'') as ''Falcipennis canadensis''. Mar nij [[taksonomy]]sk ûndersyk op basis fan [[mitogondriaal DNA]] hat yn 'e [[ienentweintichste iuw]] útwiisd dat de yndieling fan 'e bosksniehin en de skerpwjukhin yn ien skaai [[parafyly|parafyletysk]] is om't de skerpwjukhin neat nauwer oan 'e bosksniehin besibbe is as oan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao'') en de [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). Sadwaande is de bosksniehin yn [[2021]] wer werompleatst yn syn eigen skaai ''Canachites''. ==Fersprieding== De bosksniehin komt foar yn it grutste part fan [[Alaska]], útsein it noarden fan 'e [[Aleksanderarsjipel]] yn [[Súdeast-Alaska]], de [[Kodiakarsjipel]] yn it suden fan 'e steat, op it [[Alaskaskiereilân]] en de [[Aleoeten]] yn it súdwesten, it [[Sewardskiereilân]] en de eilannen yn 'e [[Beringsee]] yn it westen en de [[Noarderbedelte (Alaska)|Noarderbedelte]] yn it noarden. Yn [[Kanada]] komt dizze fûgel ek foar yn it meastepart fan it lân, útsein de [[kust]] fan [[Britsk-Kolumbia]] en de eilannen yn 'e [[Stille Oseaan]], lykas de [[Keninginne Sjarlotte-eilannen]] en [[Vancouvereilân]]; de [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] fan súdlik [[Alberta]], [[Saskatchewan]] en [[Manitoba]]; de súdpunt fan [[Ontario]]; en it [[Arktis|Arktyske]] noarden, wêrûnder it noarden fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], de [[Arktyske Arsjipel]], [[Nûnavût]], [[Nûnavik]] en de noardpunt fan [[Labrador (regio)|Labrador]]. [[File:Spruce Grouse.jpg|left|thumb|220px|In healwoeksen [[mantsje|hoanne]] (wer te kennen oan 'e [[read|rodzige]] [[kaam (anatomy)|kaam]] boppe syn [[each]]), dy't noch net syn folwoeksen [[fear (fûgels)|fearrekleed]] hat, "ferstoppet" him yn in [[beam]] yn súdlik [[Ontario]].]] Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] is de bosksniehin lânseigen yn 'e [[nullewâld]]en fan 'e [[berch]]eftige dielen fan it [[Amerikaanske Noardwesten]] yn [[Washington (steat)|Washington]], [[Oregon]], [[Idaho]] en westlik [[Montana]], en fierders it uterste noarden fan [[Minnesota]] en [[Wisconsin]], hiel [[Opper-Michigan]], it uterste noarden fan [[Neder-Michigan]], it [[Adirondackberchtme]] yn [[New York (steat)|New York]] en it noarden fan [[Nij-Ingelân]] mei dielen fan [[Vermont]], [[Nij-Hampshire]] en [[Maine]]. As [[eksoat]] is de bosksniehin oanwêzich op twa Kanadeeske eilannen yn 'e [[Atlantyske Oseaan]]. Dêrby giet it om [[Nijfûnlân]], dêr't de fûgels yn [[1964]] troch de [[minske]] yntrodusearre waarden, en it ta de [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Kebek (provinsje)|Kebek]] hearrende [[Anticosti (eilân)|Anticosti]], dêr't se yn [[1985]] en [[1986]] útset waarden. ==Uterlike skaaimerken== De bosksniehin is in middelgrutte [[fûgel]] mei trochinoar in kop-sturtlingte fan 38–43&nbsp;[[sintimeter|sm]] en in [[wjukspanne]] fan 54^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–57^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;sm. De [[mantsje|hoannen]] hawwe in gewicht fan 550–650&nbsp;[[gram (gewicht)|g]], wylst de [[wyfke|hinnen]] 450–550&nbsp;g weagje. It gewicht is net de iennichste foarm fan [[seksuele dimorfy]] by de bosksniehin, mei't de [[geslacht (sekse)|geslachten]] ek gâns fan uterlik ferskille. Der bestiet wat ûnderskie op it mêd fan [[kleur]]ing tusken de ferskate [[ûndersoarte]]n, yn 't bysûnder wat it kleurpatroan fan 'e sturtfearren oangiet en hoefolle [[wyt]] der op 'e ûnderste lichemsdielen sit. Mar oer it algemien kin sein wurde dat de hoannen foar it meastepart [[griis]] binne op [[kop]], [[nekke]], [[rêch]] en [[sturt]], en [[swart]] op [[bealch]], [[boarstkas|boarst]], [[hals]], [[wjuk]]ken en [[poat]]en. Oan 'e sydkanten fan 'e bealch en op 'e skieding tusken hals en boarst sitte wite plakken. De sturt hat in [[kastanjebrune]] râne trochdat de úteinen fan 'e sturtfearren dy [[kleur]] hawwe. Krekt as in protte oare [[manlik]]e [[rûchpoathinnen]] hawwe de hoannen fan 'e bosksniehin in healrûne [[kaam (anatomy)|kaam]] boppe elts [[each]] (as wie it in [[wynbrau]]), dy't fel [[read]] is. [[File:Tetras-du-Canada.jpg|right|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] yn it [[Nasjonaal Park Grands-Jardins]] yn [[Kebek (provinsje)|Kebek]].]] It fearrekleed fan 'e hinnen is spikkelbûnt [[brún]] of spikkelbûnt [[griis]], beide kearen mei [[dûnkerbrune]] oant swarte en wite streken oer de bealch. Healwoeksen eksimplaren lykje op hinnen. De hin fan 'e bosksniehin kin betize wurde mei de hin fan 'e [[kraachhin]] (''Bonasa umbellus''), dy't fierhinne itselde [[ferspriedingsgebiet]] hat. De wyfkes fan beide soarten kinne útinoar holden wurde trochdat hinnen fan 'e boskniehin in dûnkere sturt mei in ljochte râne hawwe, wylst hinnen fan 'e kraachhin in ljochte sturt mei in dûnkere râne hawwe. ==Biotoop== Bosksniehinnen libje yn 'e [[taiga]] fan [[Noard-Amearika]], dêr't se de foarkar jouwe oan [[nullebeam]]men boppe [[leafbeam]]men. Se lykje gjin foarkoar te hawwe foar [[dinnen]], [[spjirren]] of [[sulverspjirren]], mar wol foar jongere [[wâld]]en. ==Hâlden en dragen== Bosksniehinnen binne stilder as hast alle oare [[rûchpoathinnen]], mar se hawwe dochs inkele roppen om te warskôgjen foar [[rôfdier]]en, om soartgenoaten fan itselde [[geslacht (sekse)|geslacht]] út har [[territoarium (biology)|territoarium]] te ferdriuwen, en om in groepke [[fûgelpiken|piken]] byinoar te hâlden. De bosksniehin is in [[stânfûgel]] yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]], mar yn [[Alberta]] reizgje 35% fan 'e [[wyfke|hinnen]] en 7% fan 'e [[mantsje|hoannen]] jierliks op en del fan harren [[briedgebiet]] nei in oerwinteringsoarde, dy't maksimaal 11&nbsp;[[km]] útinoar lizze kinne. Itselde soarte seizoenale hinne-en-werjen is dokumintearre yn [[Alaska]] en [[Nij-Breunswyk]]. [[File:Spruce Grouse (Falcipennis canadenis) RWD.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] yn it [[Nasjonaal Park Acadia]] yn [[Maine]].]] De bosksniehin is ien fan 'e meast [[beam]]bewenjende [[rûchpoathinnen]]. [[Winter]]deis komt er suver net oer de grûn, mar by 't [[simmer]] moat er wol foar it foerazjearjen en de [[fuortplanting]]. Bosksniehinnen hawwe ek in dúdlike foarkar foar [[rinnen]] boppe [[fleanen]], oft se har no op 'e [[boskflier]] befine of yn 'e [[tûke (beam)|tûken]] fan 'e beammen. Se fleane eins allinne mar koarte stikjes, en dan suver inkeld mar om fan 'e grûn yn 'e beammen te kommen en werom. Dat wol net sizze dat se net goed fleane kinne, want om oan [[predaasje]] te ûntkommen fleane se wól langere stikken. Harren earste strategy is lykwols om te fertrouwen op har [[skutkleur]], dy't fral de hinnen tsjin 'e eftergrûn fan it [[nullewâld]] suver ûnsichtber makket. As in [[rôfdier]] deunby komt, bliuwe se dêrom yn earste ynstânsje ûnferweechlik stil sitten. Dat hâlde se lang fol, want [[minske]]n kinne in bosksniehin benei komme oant op in ôfstân fan minder as in [[meter]] foar't de fûgel úteinlings fan ruten spilet. De fuortplanting is by de bosksniehin yn 'e regel [[polygyn]]: de hoannen [[pearjen|pearje]] mei ferskate hinnen, mar de hinnen mar mei ien hoanne. De hoannen fêstigje by 't [[maityd]] in [[territoarium (biology)|territoarium]] dêr't se yn 'e [[peartiid]], dy't fan [[april]] oant begjin [[juny]] falt, pronkje by de [[balts]] en sa de oandacht fan hinnen lûke. Nei de pearing hat de hoanne ornaris neat mear mei de fuortplanting út te stean, mar soms helpt er letter de hin om op 'e [[fûgelpyk|piken]] te passen en om 'e piken byinoar te hâlden. De hin, dy't hast altyd mar ien kear yn 't jier aaien leit, makket in [[nêst (fûgels)|nêst]] troch op in sideplak ûnder in [[strûk]] of in oare foarm fan beskûl in lytse holte út te skraabjen, dy't beklaaid wurdt mei [[gers|gerzen]], [[blêd (plant)|blêden]] en in pear [[fear (fûgels)|fearren]]. Dêryn leit se oer in perioade fan sa'n 10&nbsp;[[dagen]] oant 10, mar ornaris 4–7&nbsp;[[aai]]en, dy't [[krêmkleur]]ich oant [[bêzje]] binne, mei [[brune]] spikkels. [[File:Spruce Grouse Chick.jpg|right|thumb|250px|In [[fûgelpyk|pykje]] fan 'e bosksniehin.]] De [[briedtiid]], dy't by de bosksniehin rint fan begjin [[maaie]] oant begjin [[july]], set útein sadree't it lêste aai fan it bruod lein is en duorret fan dat stuit ôf trochinoar 24&nbsp;[[dagen]]. As se út it aai komme, weagje de piken 15&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Mei't se [[nêstflechter]]s binne, kinne se it nêst rinnende ferlitte as se opdrûge binne, wat likernôch 8&nbsp;[[oere]]n nei it útkommen is. Sadree't it lêste út it aai kommen jong safier is, ferlitte se de lokaasje fan it nêst yn groepsferbân ûnder begelieding fan 'e hin. De earste [[wike]] frette de piken allinne mar [[ynsekten]] en oare [[lidpoatigen]]. Dêrnei, as harren [[spiisfertarring]] it oankin, stappe se oer op [[bei]]en en [[skimmel]]s. Mei 1&nbsp;wike kinne de piken al omheech fladderje nei in tûke yn in beam. Se bliuwe by de hin, dy't harren eltse [[nacht]] [[waarm]] hâldt en deis út en troch ek oant se 3–5&nbsp;wiken âld binne. Dat waarmhâlden wurdt dien troch op 'e piken sitten te gean, sadat de piken de [[lichemswaarmte]] fan 'e hin diele. It is in type [[hâlden en dragen]] dat by de hin inisjalisearre liket te wurden troch spesifike roppen fan 'e piken as se [[kâld]] binne. Mei 70–100&nbsp;dagen binne de jongen selsstannich en ferlitte se de hin en harren nêstgenoaten. Bosksniehinnen binne [[geslachtsryp]] mei likernôch in [[jier]], wannear't de hinnen foar it earst oan 'e fuortplanting dielnimme. De measte hoannen nimme dêr pas mei 2&nbsp;jier oan diel. De [[libbensferwachting]] fan 'e bosksniehin bedraacht yn it wyld 5–6&nbsp;jier, mar yn finzenskip kinne se teminsten 13&nbsp;jier âld wurde. [[File:Spruce_grouse_at_Moosehorn_National_Wildlife_Refuge._Credit-_USFWS_(11713901455).jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] yn it [[Nasjonaal Faunareservaat Moosehorn]] yn [[Maine]].]] ==Fretten== [[Simmer]]deis foerazjearje bosksniehinnen op 'e grûn en frette se [[bei]]en, [[blêd (plant)|blêden]] fan [[strewelle]]n, [[skimmel]]s en ek wolris [[ynsekten]]. By 't [[winter]] frette se hast útslutend [[nulle (beam)|nullen]] fan [[konifearen]] lykas [[spjirren]], [[dinnen]] en [[sulverspjirren]], dy't se streekrjocht fan 'e [[tûke (beam)|tûken]] ôf roppe. Om dy te [[spiisfertarring|fertarren]] meitsje bosksniehinnen gebrûk fan [[gastrolyt|gastroliten]]: lytse [[stien]]tsjes dy't se trochslokke en dy't yn 'e [[mage]] de nullen plette. ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan bosksniehinnen binne de [[Amerikaanske marter]] (''Martes americana''), de [[Pasifyske marter]] (''Martes caurina''), de [[Kanadeeske lynks]] (''Lynx canadensis''), de [[prêrjewolf]] (''Canis latrans''), de [[foks]] (''Vulpes vulpes''), de [[grize wolf]] (''Canis lupus''), de [[poema]] (''Puma concolor'') en ferskate soarten [[hauken]] en [[ûlen]], lykas de [[Amerikaanske oehoe]] (''Bubo virginianus''). [[Aai]]en en [[fûgelpiken|piken]] kinne ek ta proai falle oan 'e [[grize foks]] (''Urocyon cinereoargenteus''), de [[wezeling]] (''Mustela nivalis'') en de [[Amerikaanske harmeling]] (''Mustela richardsonii''). Allinnich de aaien wurde ek wol snipt troch it [[Amerikaansk read iikhoarntsje]] (''Tamiasciurus hudsonicus'') en ferskate soarten [[kriefûgels]]. [[File:A_spruce_grouse_sits_on_a_tree_branch_near_Igloo_Canyon_on_Saturday,_September_16,_2017._(a937286c-76a8-46b1-8955-2148e6ed32b3)_(cropped).JPG|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e bosksniehin yn it súdlik [[Alaska]].]] ==Status== De bosksniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn it meastepart fan syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] oer it algemien stabyl liket te wêzen. It wie lange tiid ien fan 'e meast [[jacht (aktiviteit)|bejage]] fûgels fan [[Noard-Amearika]], wêrfan't yn 'e [[1970-er jierren]] elts jier yn [[Kanada]] 360.000 sketten waarden en yn 'e [[Feriene Steaten]] 188.000. Tsjintwurdich mei de bosksniehin yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Alaska]] noch frij bejage wurde fan [[10&nbsp;augustus]] oant en mei [[31&nbsp;maart]] (en yn sommige regio's oant en mei [[15&nbsp;maaie]]. Yn 'e measte dielen fan 'e [[legere 48 steaten]] dêr't de bosksniehin foarkomt, hat er lykwols in beskerme status. Sa stiet er yn [[New York (steat)|New York]] en [[Vermont]] te boek as [[bedrige soarte|bedrige]] en yn [[Wisconsin]] as [[bedrige soarte|krityk bedrige]]. De isolearre populaasje yn it [[Adirondackberchtme]] fan noardlik New York bestie yn [[2022]] noch mar út 175–315&nbsp;eksimplaren. Om 'e delgong te kearen is dêr in behearplant opsteld. ==Undersoarten== Der binne 6 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e bosksniehin (''Canachites canadensis''): *''C. c. atratus'' <small>(súdlik, westlik en sintraal [[Alaska]])</small> *''C. c. canadensis'' <small>(sintraal [[Alberta]] oant [[Labrador (regio)|Labrador]] en [[Nij-Skotlân]]; ek as [[eksoat]] op [[Nijfûnlân]] en [[Anticosti (eilân)|Anticosti]])</small> *''C. c. canace'' <small>(súdeastlik [[Kanada]] en de noardeastlike [[Feriene Steaten]])</small> *[[franklinbosksniehin]] of Franklins bosksniehin (''C. c. franklinii'') <small>(de [[Noardwestlike Territoaria]], [[Britsk-Kolumbia]], Alberta en de noardwestlike [[legere 48 steaten]] fan 'e Feriene Steaten)</small> *''C. c. isleibi'' <small>(it suden fan 'e [[Aleksanderarsjipel]] fan [[Súdeast-Alaska]])</small> *''C. c. osgoodi'' <small>(noardlik Alaska)</small> De [[franklinbosksniehin]] (''C. c. franklinii'') wurdt troch party autoriteiten, wêrûnder de [[IUCN]], erkent as in selsstannige [[soarte]] mei ''C. c. isleibi'' as ûndersoarte. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Spruce_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Canachites canadensis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazanteftige]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] 36jwc1pmtt9k6ov2lh9cyioi482k9jm 1172066 1172053 2024-10-28T11:13:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172066 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=bosksniehin |Ofbyld= [[File:Sgrouse1.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Falcipennis-canadensis-001.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= '''bosksniehinnen''' (''Canachites'') <br><small>[[Leonhard Stejneger|Stejneger]], 1885</small> |Wittenskiplike namme= Canachites canadensis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Falcipennis canadensis map2.svg|center|250px]] }} {{Net te betiizjen|de '''[[boskhin]]''' (''Tetrastes bonasia''), in oare soarte rûchpoathin}} De '''bosksniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Canachites canadensis'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it monotypyske (út mar ien [[soarte]] besteande) [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''bosksniehinnen''' (''Canachites''). Dizze middelgrutte fûgel komt foar yn it meastepart fan [[Kanada]] en [[Alaska]]. De [[taksonomy]]ske [[skiednis]] fan 'e bosksniehin is frijwat betize, en de fûgel is sadwaande yn âldere [[ornitology]]ske [[tekst]]en ek wol bekend as ''Tetrao canadensis'', ''Dendragapus canadensis'' of ''Falcipennis canadensis''. De bosksniehin is in [[stânfûgel]] dy't foarkomt yn 'e [[taiga]] fan [[Noard-Amearika]]. It is ien fan 'e meast [[beam]]bewenjende rûchpoathinnen. De [[seksuele dimorfy]] is grut by de bosksniehin. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. ==Taksonomy== De bosksniehin waard foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Ingelân|Ingelske]] [[biolooch|natoerûndersiker]] [[George Edwards (biolooch)|George Edwards]] yn syn ''A Natural History of Uncommon Birds'', op basis fan in preparearre [[froulik]] eksimplaar dat út 'e kontreien fan 'e [[Hudsonbaai]] yn wat letter [[Kanada]] wurde soe, nei [[Londen]] stjoerd wie troch in beämte fan 'e [[Hudsonbaaikompanjy]]. Yn [[1750]] foege er ek de [[mantsje|hoanne]] ta yn 'e trêde [[edysje]] fan syn boek. Yn [[1758]] waard de bosksniehin op 'e nij wittenskiplik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] biolooch [[Carolus Linnaeus]], dy't it bist de [[wittenskiplike namme]] ''Tetrao canadensis'' joech. Dêrmei pleatste er de fûgel by de oare [[rûchpoathinnen]] yn ''Tetrao'', dat no it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[auerhinnen]] is. [[File:Male and female spruce grouse Nelson BC.jpg|left|thumb|250px|In pearke bosksniehinnen yn [[Britsk-Kolumbia]].]] Yn [[1885]] skoep [[Leonhard Stejneger]] foar de bosksniehin it monotypyske skaai fan 'e [[bosksniehinnen]] (''Canachites''). Yn 'e [[tweintichste iuw]] waard de fûgel ferpleatst nei it skaai fan 'e [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus'') ûnder de namme ''Dendragapus canadensis''. Dêrmei waard er in sustersoarte fan 'e [[blauwe sniehin]] (''Dendragapus obscurus''), dy't yn [[Noard-Amearika]] foar in diel deselde [[nullewâld]][[habitat]]s bewennet. Lykwols, mei't der [[lichem (biology)|lichaamlike]] ferskillen besteane tusken de bosksniehin en de blauwe sniehin dy't ûntbrekke tusken de bosksniehin en de [[skerpwjukhin]] (''Falcipennis falcipennis'') út [[Sibearje]], waard de boskniehin wer letter oerhevele nei it skaai fan 'e [[sichtewjukhinnen]] (''Falcipennis'') as ''Falcipennis canadensis''. Mar nij [[taksonomy]]sk ûndersyk op basis fan [[mitogondriaal DNA]] hat yn 'e [[ienentweintichste iuw]] útwiisd dat de yndieling fan 'e bosksniehin en de skerpwjukhin yn ien skaai [[parafyly|parafyletysk]] is om't de skerpwjukhin neat nauwer oan 'e bosksniehin besibbe is as oan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao'') en de [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). Sadwaande is de bosksniehin yn [[2021]] wer werompleatst yn syn eigen skaai ''Canachites''. ==Fersprieding== De bosksniehin komt foar yn it grutste part fan [[Alaska]], útsein it noarden fan 'e [[Aleksanderarsjipel]] yn [[Súdeast-Alaska]], de [[Kodiakarsjipel]] yn it suden fan 'e steat, op it [[Alaskaskiereilân]] en de [[Aleoeten]] yn it súdwesten, it [[Sewardskiereilân]] en de eilannen yn 'e [[Beringsee]] yn it westen en de [[Noarderbedelte (Alaska)|Noarderbedelte]] yn it noarden. Yn [[Kanada]] komt dizze fûgel ek foar yn it meastepart fan it lân, útsein de [[kust]] fan [[Britsk-Kolumbia]] en de eilannen yn 'e [[Stille Oseaan]], lykas de [[Keninginne Sjarlotte-eilannen]] en [[Vancouvereilân]]; de [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] fan súdlik [[Alberta]], [[Saskatchewan]] en [[Manitoba]]; de súdpunt fan [[Ontario]]; en it [[Arktis|Arktyske]] noarden, wêrûnder it noarden fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], de [[Arktyske Arsjipel]], [[Nûnavût]], [[Nûnavik]] en de noardpunt fan [[Labrador (regio)|Labrador]]. [[File:Spruce Grouse.jpg|left|thumb|220px|In healwoeksen [[mantsje|hoanne]] (wer te kennen oan 'e [[read|rodzige]] [[kaam (anatomy)|kaam]] boppe syn [[each]]), dy't noch net syn folwoeksen [[fear (fûgels)|fearrekleed]] hat, "ferstoppet" him yn in [[beam]] yn súdlik [[Ontario]].]] Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] is de bosksniehin lânseigen yn 'e [[nullewâld]]en fan 'e [[berch]]eftige dielen fan it [[Amerikaanske Noardwesten]] yn [[Washington (steat)|Washington]], [[Oregon]], [[Idaho]] en westlik [[Montana]], en fierders it uterste noarden fan [[Minnesota]] en [[Wisconsin]], hiel [[Opper-Michigan]], it uterste noarden fan [[Neder-Michigan]], it [[Adirondackberchtme]] yn [[New York (steat)|New York]] en it noarden fan [[Nij-Ingelân]] mei dielen fan [[Vermont]], [[Nij-Hampshire]] en [[Maine]]. As [[eksoat]] is de bosksniehin oanwêzich op twa Kanadeeske eilannen yn 'e [[Atlantyske Oseaan]]. Dêrby giet it om [[Nijfûnlân]], dêr't de fûgels yn [[1964]] troch de [[minske]] yntrodusearre waarden, en it ta de [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Kebek (provinsje)|Kebek]] hearrende [[Anticosti (eilân)|Anticosti]], dêr't se yn [[1985]] en [[1986]] útset waarden. ==Uterlike skaaimerken== De bosksniehin is in middelgrutte [[fûgel]] mei trochinoar in kop-sturtlingte fan 38–43&nbsp;[[sintimeter|sm]] en in [[wjukspanne]] fan 54^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–57^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;sm. De [[mantsje|hoannen]] hawwe in gewicht fan 550–650&nbsp;[[gram (gewicht)|g]], wylst de [[wyfke|hinnen]] 450–550&nbsp;g weagje. It gewicht is net de iennichste foarm fan [[seksuele dimorfy]] by de bosksniehin, mei't de [[geslacht (sekse)|geslachten]] ek gâns fan uterlik ferskille. Der bestiet wat ûnderskie op it mêd fan [[kleur]]ing tusken de ferskate [[ûndersoarte]]n, yn 't bysûnder wat it kleurpatroan fan 'e sturtfearren oangiet en hoefolle [[wyt]] der op 'e ûnderste lichemsdielen sit. Mar oer it algemien kin sein wurde dat de hoannen foar it meastepart [[griis]] binne op [[kop]], [[nekke]], [[rêch]] en [[sturt]], en [[swart]] op [[bealch]], [[boarstkas|boarst]], [[hals]], [[wjuk]]ken en [[poat]]en. Oan 'e sydkanten fan 'e bealch en op 'e skieding tusken hals en boarst sitte wite plakken. De sturt hat in [[kastanjebrune]] râne trochdat de úteinen fan 'e sturtfearren dy [[kleur]] hawwe. Krekt as in protte oare [[manlik]]e [[rûchpoathinnen]] hawwe de hoannen fan 'e bosksniehin in healrûne [[kaam (anatomy)|kaam]] boppe elts [[each]] (as wie it in [[wynbrau]]), dy't fel [[read]] is. [[File:Tetras-du-Canada.jpg|right|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] yn it [[Nasjonaal Park Grands-Jardins]] yn [[Kebek (provinsje)|Kebek]].]] It fearrekleed fan 'e hinnen is spikkelbûnt [[brún]] of spikkelbûnt [[griis]], beide kearen mei [[dûnkerbrune]] oant swarte en wite streken oer de bealch. Healwoeksen eksimplaren lykje op hinnen. De hin fan 'e bosksniehin kin betize wurde mei de hin fan 'e [[kraachhin]] (''Bonasa umbellus''), dy't fierhinne itselde [[ferspriedingsgebiet]] hat. De wyfkes fan beide soarten kinne útinoar holden wurde trochdat hinnen fan 'e boskniehin in dûnkere sturt mei in ljochte râne hawwe, wylst hinnen fan 'e kraachhin in ljochte sturt mei in dûnkere râne hawwe. ==Biotoop== Bosksniehinnen libje yn 'e [[taiga]] fan [[Noard-Amearika]], dêr't se de foarkar jouwe oan [[nullebeam]]men boppe [[leafbeam]]men. Se lykje gjin foarkoar te hawwe foar [[dinnen]], [[spjirren]] of [[sulverspjirren]], mar wol foar jongere [[wâld]]en. ==Hâlden en dragen== Bosksniehinnen binne stilder as hast alle oare [[rûchpoathinnen]], mar se hawwe dochs inkele roppen om te warskôgjen foar [[rôfdier]]en, om soartgenoaten fan itselde [[geslacht (sekse)|geslacht]] út har [[territoarium (biology)|territoarium]] te ferdriuwen, en om in groepke [[fûgelpiken|piken]] byinoar te hâlden. De bosksniehin is in [[stânfûgel]] yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]], mar yn [[Alberta]] reizgje 35% fan 'e [[wyfke|hinnen]] en 7% fan 'e [[mantsje|hoannen]] jierliks op en del fan harren [[briedgebiet]] nei in oerwinteringsoarde, dy't maksimaal 11&nbsp;[[km]] útinoar lizze kinne. Itselde soarte seizoenale hinne-en-werjen is dokumintearre yn [[Alaska]] en [[Nij-Breunswyk]]. [[File:Spruce Grouse (Falcipennis canadenis) RWD.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] yn it [[Nasjonaal Park Acadia]] yn [[Maine]].]] De bosksniehin is ien fan 'e meast [[beam]]bewenjende [[rûchpoathinnen]]. [[Winter]]deis komt er suver net oer de grûn, mar by 't [[simmer]] moat er wol foar it foerazjearjen en de [[fuortplanting]]. Bosksniehinnen hawwe ek in dúdlike foarkar foar [[rinnen]] boppe [[fleanen]], oft se har no op 'e [[boskflier]] befine of yn 'e [[tûke (beam)|tûken]] fan 'e beammen. Se fleane eins allinne mar koarte stikjes, en dan suver inkeld mar om fan 'e grûn yn 'e beammen te kommen en werom. Dat wol net sizze dat se net goed fleane kinne, want om oan [[predaasje]] te ûntkommen fleane se wól langere stikken. Harren earste strategy is lykwols om te fertrouwen op har [[skutkleur]], dy't fral de hinnen tsjin 'e eftergrûn fan it [[nullewâld]] suver ûnsichtber makket. As in [[rôfdier]] deunby komt, bliuwe se dêrom yn earste ynstânsje ûnferweechlik stil sitten. Dat hâlde se lang fol, want [[minske]]n kinne in bosksniehin benei komme oant op in ôfstân fan minder as in [[meter]] foar't de fûgel úteinlings fan ruten spilet. De fuortplanting is by de bosksniehin yn 'e regel [[polygyn]]: de hoannen [[pearjen|pearje]] mei ferskate hinnen, mar de hinnen mar mei ien hoanne. De hoannen fêstigje by 't [[maityd]] in [[territoarium (biology)|territoarium]] dêr't se yn 'e [[peartiid]], dy't fan [[april]] oant begjin [[juny]] falt, pronkje by de [[balts]] en sa de oandacht fan hinnen lûke. Nei de pearing hat de hoanne ornaris neat mear mei de fuortplanting út te stean, mar soms helpt er letter de hin om op 'e [[fûgelpyk|piken]] te passen en om 'e piken byinoar te hâlden. De hin, dy't hast altyd mar ien kear yn 't jier aaien leit, makket in [[nêst (fûgels)|nêst]] troch op in sideplak ûnder in [[strûk]] of in oare foarm fan beskûl in lytse holte út te skraabjen, dy't beklaaid wurdt mei [[gers|gerzen]], [[blêd (plant)|blêden]] en in pear [[fear (fûgels)|fearren]]. Dêryn leit se oer in perioade fan sa'n 10&nbsp;[[dagen]] oant 10, mar ornaris 4–7&nbsp;[[aai]]en, dy't [[krêmkleur]]ich oant [[bêzje]] binne, mei [[brune]] spikkels. [[File:Spruce Grouse Chick.jpg|right|thumb|250px|In [[fûgelpyk|pykje]] fan 'e bosksniehin.]] De [[briedtiid]], dy't by de bosksniehin rint fan begjin [[maaie]] oant begjin [[july]], set útein sadree't it lêste aai fan it bruod lein is en duorret fan dat stuit ôf trochinoar 24&nbsp;[[dagen]]. As se út it aai komme, weagje de piken 15&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Mei't se [[nêstflechter]]s binne, kinne se it nêst rinnende ferlitte as se opdrûge binne, wat likernôch 8&nbsp;[[oere]]n nei it útkommen is. Sadree't it lêste út it aai kommen jong safier is, ferlitte se de lokaasje fan it nêst yn groepsferbân ûnder begelieding fan 'e hin. De earste [[wike]] frette de piken allinne mar [[ynsekten]] en oare [[lidpoatigen]]. Dêrnei, as harren [[spiisfertarring]] it oankin, stappe se oer op [[bei]]en en [[skimmel]]s. Mei 1&nbsp;wike kinne de piken al omheech fladderje nei in tûke yn in beam. Se bliuwe by de hin, dy't harren eltse [[nacht]] [[waarm]] hâldt en deis út en troch ek oant se 3–5&nbsp;wiken âld binne. Dat waarmhâlden wurdt dien troch op 'e piken sitten te gean, sadat de piken de [[lichemswaarmte]] fan 'e hin diele. It is in type [[hâlden en dragen]] dat by de hin inisjalisearre liket te wurden troch spesifike roppen fan 'e piken as se [[kâld]] binne. Mei 70–100&nbsp;dagen binne de jongen selsstannich en ferlitte se de hin en harren nêstgenoaten. Bosksniehinnen binne [[geslachtsryp]] mei likernôch in [[jier]], wannear't de hinnen foar it earst oan 'e fuortplanting dielnimme. De measte hoannen nimme dêr pas mei 2&nbsp;jier oan diel. De [[libbensferwachting]] fan 'e bosksniehin bedraacht yn it wyld 5–6&nbsp;jier, mar yn finzenskip kinne se teminsten 13&nbsp;jier âld wurde. [[File:Spruce_grouse_at_Moosehorn_National_Wildlife_Refuge._Credit-_USFWS_(11713901455).jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] yn it [[Nasjonaal Faunareservaat Moosehorn]] yn [[Maine]].]] ==Fretten== [[Simmer]]deis foerazjearje bosksniehinnen op 'e grûn en frette se [[bei]]en, [[blêd (plant)|blêden]] fan [[strewelle]]n, [[skimmel]]s en ek wolris [[ynsekten]]. By 't [[winter]] frette se hast útslutend [[nulle (beam)|nullen]] fan [[konifearen]] lykas [[spjirren]], [[dinnen]] en [[sulverspjirren]], dy't se streekrjocht fan 'e [[tûke (beam)|tûken]] ôf roppe. Om dy te [[spiisfertarring|fertarren]] meitsje bosksniehinnen gebrûk fan [[gastrolyt|gastroliten]]: lytse [[stien]]tsjes dy't se trochslokke en dy't yn 'e [[mage]] de nullen plette. ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan bosksniehinnen binne de [[Amerikaanske marter]] (''Martes americana''), de [[Pasifyske marter]] (''Martes caurina''), de [[Kanadeeske lynks]] (''Lynx canadensis''), de [[prêrjewolf]] (''Canis latrans''), de [[foks]] (''Vulpes vulpes''), de [[grize wolf]] (''Canis lupus''), de [[poema]] (''Puma concolor'') en ferskate soarten [[hauken]] en [[ûlen]], lykas de [[Amerikaanske oehoe]] (''Bubo virginianus''). [[Aai]]en en [[fûgelpiken|piken]] kinne ek ta proai falle oan 'e [[grize foks]] (''Urocyon cinereoargenteus''), de [[wezeling]] (''Mustela nivalis'') en de [[Amerikaanske harmeling]] (''Mustela richardsonii''). Allinnich de aaien wurde ek wol snipt troch it [[Amerikaansk read iikhoarntsje]] (''Tamiasciurus hudsonicus'') en ferskate soarten [[kriefûgels]]. [[File:A_spruce_grouse_sits_on_a_tree_branch_near_Igloo_Canyon_on_Saturday,_September_16,_2017._(a937286c-76a8-46b1-8955-2148e6ed32b3)_(cropped).JPG|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e bosksniehin yn it súdlik [[Alaska]].]] ==Status== De bosksniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn it meastepart fan syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] oer it algemien stabyl liket te wêzen. It wie lange tiid ien fan 'e meast [[jacht (aktiviteit)|bejage]] fûgels fan [[Noard-Amearika]], wêrfan't yn 'e [[1970-er jierren]] elts jier yn [[Kanada]] 360.000 sketten waarden en yn 'e [[Feriene Steaten]] 188.000. Tsjintwurdich mei de bosksniehin yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Alaska]] noch frij bejage wurde fan [[10&nbsp;augustus]] oant en mei [[31&nbsp;maart]] (en yn sommige regio's oant en mei [[15&nbsp;maaie]]. Yn 'e measte dielen fan 'e [[legere 48 steaten]] dêr't de bosksniehin foarkomt, hat er lykwols in beskerme status. Sa stiet er yn [[New York (steat)|New York]] en [[Vermont]] te boek as [[bedrige soarte|bedrige]] en yn [[Wisconsin]] as [[bedrige soarte|krityk bedrige]]. De isolearre populaasje yn it [[Adirondackberchtme]] fan noardlik New York bestie yn [[2022]] noch mar út 175–315&nbsp;eksimplaren. Om 'e delgong te kearen is dêr in behearplant opsteld. ==Undersoarten== Der binne 6 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e bosksniehin (''Canachites canadensis''): *''C. c. atratus'' <small>(súdlik, westlik en sintraal [[Alaska]])</small> *''C. c. canadensis'' <small>(sintraal [[Alberta]] oant [[Labrador (regio)|Labrador]] en [[Nij-Skotlân]]; ek as [[eksoat]] op [[Nijfûnlân]] en [[Anticosti (eilân)|Anticosti]])</small> *''C. c. canace'' <small>(súdeastlik [[Kanada]] en de noardeastlike [[Feriene Steaten]])</small> *[[franklinbosksniehin]] of Franklins bosksniehin (''C. c. franklinii'') <small>(de [[Noardwestlike Territoaria]], [[Britsk-Kolumbia]], Alberta en de noardwestlike [[legere 48 steaten]] fan 'e Feriene Steaten)</small> *''C. c. isleibi'' <small>(it suden fan 'e [[Aleksanderarsjipel]] fan [[Súdeast-Alaska]])</small> *''C. c. osgoodi'' <small>(noardlik Alaska)</small> De [[franklinbosksniehin]] (''C. c. franklinii'') wurdt troch party autoriteiten, wêrûnder de [[IUCN]], erkent as in selsstannige [[soarte]] mei ''C. c. isleibi'' as ûndersoarte. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Spruce_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Canachites canadensis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Bosksniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] n9a8egxrk6dz33sg398wpmbs4w0w5x9 0 172611 1172054 1144557 2024-10-28T11:07:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172054 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Bosksniehin]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 3irpoumox4stv6dtrsotwlhotmx1occ 1172068 1172054 2024-10-28T11:15:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172068 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Bosksniehin]] [[Kategory:Bosksniehin| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 6xn5146jo6lwntblau759jt0ih0zwu4 0 172716 1172069 1148988 2024-10-28T11:15:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172069 wikitext text/x-wiki {{Biste-ûndersoarte |Namme=franklinbosksniehin |Ofbyld= [[File:Franklinspruce.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[bosksniehinnen]] (''Canachites'') |Soarte= [[bosksniehin]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Canachites canadensis'') |Wittenskiplike namme= Canachites canadensis franklinii |Beskriuwer, jier= Douglas, 1829 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de franklinbosksniehin (Canachites canadensis franklinii).png|center|250px]] }} De '''franklinbosksniehin''' of '''Franklins bosksniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Canachites canadensis franklinii'', syn. ''Falcipennis canadensis franklinii''), ek de '''franklinsniehin''' of '''Franklins sniehin''' neamd, is in [[ûndersoarte]] fan 'e [[bosksniehin]] (''Canachites canadensis''). Dat is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[bosksniehinnen]] (''Canachites''). De franklinbosksniehin komt foar in noardwestlik [[Noard-Amearika]]. Dizze fûgel wurdt troch guon autoriteiten beskôge as in selsstannige [[soarte]] (''Canachites franklinii'', syn. ''Falcipennis franklinii''). De [[IUCN]] klassifisearret de franklinbosksniehin as net bedrige. ==Taksonomy== Sûnt [[2014]] erkent de [[IUCN]], wat oars in gesachhawwende autoriteit is op it mêd fan 'e [[taksonomy]], de franklinbosksniehin as in selsstannige soarte (''Canachites franklinii''), los fan 'e bosksniehin (''Canachites canadensis''). Lykwols holden oare gesachhawwende autoriteiten, lykas de [[Ynternasjonale Uny fan Ornitologen]] (IOU) en it [[Amerikaansk Ornitologysk Genoatskip]] (AOS) anno [[2021]] noch altyd fêst oan 'e yndieling fan 'e franklinbosksniehin as in [[ûndersoarte]] fan 'e bosksniehin. ==Fersprieding== De franklinbosksniehin komt foar yn it grutste part fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsje|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]], útsein it uterste noardwesten, de [[kust]]stripe, de [[Keninginne Sjarlotte-eilannen]] en [[Vancouvereilân]]. Dizze fûgel komt ek foar yn it súdwesten fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]] en it westen fan [[Alberta]]. Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] libbet er yn 'e noardlike [[Cascades]] yn [[Washington (steat)|Washington]] en yn 'e [[Rocky Mountains]] yn noardlik en sintraal [[Idaho]], westlik [[Montana]] en eastlik [[Oregon]]. In isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]], ''Canachites canadensis isleibi'' of ''Canachites franklinii isleibi'' as de franklinbosksniehin as in aparte soarte erkend wurdt, libbet op it eilân [[Prince of Wales (eilân yn Alaska)|Prince of Wales]] en oanbuorjende lytsere eilannen yn 'e súdlike [[Aleksanderarsjipel]] fan [[Súdeast-Alaska]]. ==Uterlike skaaimerken== De franklinbosksniehin is in middelgrutte [[fûgel]] mei trochinoar in kop-sturtlingte fan 38–43&nbsp;[[sintimeter|sm]] en in [[wjukspanne]] fan 54^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–57^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;sm. De [[mantsje|hoannen]] hawwe in gewicht fan 550–650&nbsp;[[gram (gewicht)|g]], wylst de [[wyfke|hinnen]] 450–550&nbsp;g weagje. Fan uterlik liket de franklinbosksniehin tige sterk op 'e oare ûndersoarten fan 'e [[bosksniehin]] (sjoch [[Bosksniehin#Uterlike skaaimerken|dêre]]), mei as ferskil dat de [[sturt]] fan 'e [[mantsje|hoanne]] [[swart]] mei [[wite]] spikkels is ynstee fan [[griis]], en de [[kastanjebrune]] râne mist dy't de sturten fan 'e hoannen fan 'e oare ûndersoarten hawwe. ==Biotoop== Franklinbosksniehinnen libje yn 'e [[taiga]] fan westlik [[Noard-Amearika]], dêr't se de foarkar jouwe oan [[nullebeam]]men boppe [[leafbeam]]men. Se lykje gjin foarkoar te hawwe foar [[dinnen]], [[spjirren]] of [[sulverspjirren]], mar wol foar jongere [[wâld]]en boppe âldere. ==Hâlden en dragen== It [[hâlden en dragen]] fan 'e franklinbosksniehin komt fierhinne oerien mei de libbenswize fan 'e oare ûndersoarten fan 'e [[bosksniehin]] (sjoch [[Bosksniehin#Hâlden en dragen|dêre]]). Inkeld by de franklinbosksniehin komt it fertoan fan [[mantsje|hoannen]] yn 'e [[peartiid]] foar, wêrby't se nei in koart stikje [[fleanen]] de [[wjuk]]ken byinoar bringe efter de [[rêch]] en twa korte klappen produsearre mei in tuskenskoft fan likernôch ^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;[[sekonde]]. De klappen binne lûd genôch om troch in [[minske]] op 150&nbsp;[[meter|m]] ôfstân heard te wurden. It is in ôfbeakenjen fan it [[territoarium (biology)|territoarium]], dat soms útlokke wurde kin troch op deselde wize yn 'e hannen te klappen. Undersikers brûke dy technyk om 'e territoaria fan hoannen te ûntdekken en de populaasjetichtheid te skatten. ==Fretten== De franklinbosksniehin fret by 't [[simmer]] [[bei]]en, [[blêd (plant)|blêden]], [[skimmel]]s en ek wolris [[ynsekten]]. [[Winter]]deis bestiet er op in dieet fan hast útslutend [[nulle (beam)|nullen]] fan [[konifearen]] lykas [[spjirren]], [[dinnen]] en [[sulverspjirren]]. ==Status== De franklinbosksniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. ==Undersoarten== As de franklinbosksniehin (''Canachites canadensis franklinii'') beskôge wurdt as in selsstannige [[soarte]] (''Canachites franklinii''), sa't guon autoriteiten dogge, dan hat dy soarte twa [[ûndersoarte]]n: *''C. f. franklinii'' <small>(de [[Noardwestlike Territoaria]], [[Britsk-Kolumbia]], Alberta en de noardwestlike [[legere 48 steaten]] fan 'e Feriene Steaten)</small> *''C. f. isleibi'' <small>(it suden fan 'e [[Aleksanderarsjipel]] fan [[Súdeast-Alaska]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Franklin's_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Canachites canadensis franklinii}} }} [[Kategory:Fûgelûndersoarte]] [[Kategory:Bosksniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] rkagd2y6ntr1ox98k0igr8d1ed65j2y 0 172726 1172074 1145376 2024-10-28T11:18:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172074 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=groupoatkalkoen |Ofbyld= |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kalkoenen]] (''Meleagris'') |Wittenskiplike namme= Meleagris crassipes |Beskriuwer, jier= [[Loye Miller|Miller]], 1940 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: '''útstoarn''' |lânkaart= }} De '''groupoatkalkoen''' of '''súdwestlike kalkoen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Meleagris crassipes'') wie in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kalkoenen]] (''Meleagris''). Dizze [[soarte]] kalkoen kaam oant it begjin fan it [[Holoseen]] foar yn [[Noard-Amearika]], yn wat no de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steaten]] [[Arizona]] en [[Nij-Meksiko]] binne. Sa't de namme al oanjout, ûnderskate dizze fûgel him fan 'e gewoane [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo'') troch grouwere [[poat]]en, mar ek troch in lytsere lichemsgrutte. De groupoatkalkoen [[útstjerren (biology)|stoar út]] yn 'e [[lêste iistiid]] (yn [[Noard-Amearika]] bekend as it [[Wiskonsinaan]]), likernôch 10.000&nbsp;jier lyn. De groupoatkalkoen is bekend fan 'e fynsten fan [[fossilen]] yn it [[Amerikaanske Súdwesten]]. De reden fan it útstjerren is ûnbekend, mar mooglike oarsaken dy't foar de hân lizze, binne [[oerbejaging]] troch de [[minske]] of dat de fûgel him oan 'e ein fan 'e [[iistiid]] net oanpasse koe oan 'e [[klimaatferoaring]]. {{boarnen|boarnefernijing= *[https://recentlyextinctspecies.com/galliformes-francolins-junglefowl-mound-builders-pheasants-turkeys-etc/meleagris-crassipes Beskriuwing fan 'e groupoatkalkoen op ''RecentlyExtinctSpecies.com''.] }} [[Kategory:Fossile fûgel]] [[Kategory:Kalkoen]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Holoseen]] [[Kategory:Fossyl yn de Feriene Steaten]] qc6kfumdoeczgaczt6e8vw0lo5jteqq 0 172733 1172076 1145377 2024-10-28T11:18:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Taksonomy */ kt 1172076 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=Kalifornyske kalkoen |Ofbyld= [[File:Meleagris NT.jpg|250px]]<br><small>In artistike ympresje fan 'e Kalifornyske kalkoen en syn grutte yn ferhâlding ta de minske.</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kalkoenen]] (''Meleagris'') |Wittenskiplike namme= Meleagris californica |Beskriuwer, jier= [[Loye Miller|Miller]], 1909 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: '''útstoarn''' |lânkaart= }} De '''Kalifornyske kalkoen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Meleagris californica'') wie in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kalkoenen]] (''Meleagris''). Dizze [[soarte]] kalkoen kaam yn it [[Pleistoseen]] en it iere [[Holoseen]] foar yn it suden fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Kalifornje]] en is bekend fan [[fossilen]]. Saakkundigen rûze dat de Kalifornyske kalkoen likernôch 10.000&nbsp;jier lyn [[útstjerren (biology)|útstoarn]] is. ==Beskriuwing== De Kalifornyske kalkoen wie in fûgel dy't nau besibbe wie oan 'e gewoane [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''). Hy hie in gnobskere lichemsbou en in koartere, bredere [[snaffel]], mar hie fierders fierhinne in gelikens uterlik. It tinken is dat de Kalifornyske kalkoen kwa grutte de midden hold tusken de lytsere [[groupoatkalkoen]] (''Meleagris crassipes'') út it [[Amerikaanske Súdwesten]] en de gruttere gewoane kalkoen. [[File:Meleagris californica Page.jpg|left|180px|thumb|It [[skelet]] fan in Kalifornyske kalkoen yn it [[Page Museum]] by de [[Tarreputten fan La Brea]].]] Wat [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] oanbelange, wie de Kalifornyske kalkoen beheind ta in frij lyts gebiet yn wat no [[Súdlik Kalifornje]] is, fan [[Orange County (Kalifornje)|Orange County]] yn it suden oant [[Santa Barbara County (Kalifornje)|Santa Barbara County]] yn it noarden. Dy krite falt likernôch gear mei de hjoeddeistige [[stêdekloft]] fan [[Los Angeles]]. [[Paleöntologen]] geane derfan út dat de Kalifornyske kalkoen ôfstamme fan oare kalkoenesoarten dy't al yn it [[Mioseen]] yn Súdlik Kalifornje foarkamen. Dat dizze fûgel sa'n soad op 'e gewoane kalkoen liket, komt dan ek net troch nauwe besibskip, mar suggerearret earder in fierhinne gelikense [[evolúsjeteory|evolúsjonêre]] druk, dy't ta in [[parallelle evolúsje]] late. Nei alle gedachten wie de Kalifornyske kalkoen yn elts gefal troch de [[woastinen]] beëasten syn ferspriedingsgebiet isolearre fan kontakt mei de gewoane kalkoen. It tinken mank saakkundigen is dat it [[útstjerren (biology)|útstjerren]] fan 'e Kalifornyske kalkoen feroarsake waard troch in kombinaasje fan oanhâldende [[drûchte]], dy't de bisten twong om har te konsintrearjen yn 'e neite fan 'e oerbleaune [[wetter]]boarnen, en [[oerbejaging]] troch de [[minske]], dy't doe mooglik noch mar frij resint yn Súdlik Kalifornje arrivearre wie. Men ornearret dat it útstjerren likernôch 10.000&nbsp;jier lyn plakfûn hawwe moat. ==Taksonomy== Der binne in protte [[fossilen]] fan 'e Kalifornyske kalkoen bewarre bleaun yn 'e [[Tarreputten fan La Brea]]. De soarte waard foar it earst yn [[1909]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch [[Loye Miller]]. Dyselde pleatste de fûgel yn it [[taksonomy]]ske [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Pavo'', by de [[pauwen]]. Jierren letter reklassifisearre er de Kalifornyske kalkoen as in tuskenfoarm tusken de [[blauwe pau]] (''Pavo cristatus'') en de [[paukalkoen]] (''Meleagris ocellata''). Uteinlik korrizjearren oare [[biologen]] dy yndieling en kaam de Kalifornyske kalkoen mei de oare [[kalkoenen]] ta it skaai ''Meleagris'' te hearren. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Californian_turkey ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Meleagris californica}} }} [[Kategory:Fossile fûgel]] [[Kategory:Kalkoen]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Holoseen]] [[Kategory:Fossyl yn de Feriene Steaten]] iu8jmm09h6j7ratw4kpo67v1p405nw6 14 172775 1172078 1145374 2024-10-28T11:19:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172078 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] [[Kategory:Plomfee]] degvvxrnuyir2xdvuz1kxgmy2ss6bzq 0 172806 1172079 1148989 2024-10-28T11:19:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Kalkoenefleis */ kt 1172079 wikitext text/x-wiki {{Biste-ûndersoarte |Namme=nuete kalkoen |Ofbyld= [[File:Male_north_american_turkey_supersaturated.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kalkoenen]] (''Meleagris'') |Soarte= [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo'') |Wittenskiplike namme= Meleagris gallopavo domesticus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: n.f.t. <small>([[domestisearre]] bist)</small> |lânkaart= }} De '''nuete kalkoen''' of '''hûskalkoen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Meleagris gallopavo domesticus'') is de [[domestisearre]] [[ûndersoarte]] fan 'e [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''). Dit bist waard teminsten twatûzen [[jier]] lyn en miskien noch wol earder nuet makke troch de [[Yndianen|Yndiaanske]] [[beskaving]]s fan [[Meso-Amearika]], en mooglik letter nochris yn 'e [[Amerikaanske Súdwesten|súdwestlike kontreien]] fan wat no de [[Feriene Steaten]] binne. Alle hjoeddeistige nuete kalkoenerassen stamje lykwols ôf fan 'e kalkoenen dy't domestisearre waarden yn sintraal [[Meksiko]] en dêrwei troch de [[Spanje]]rts fan 'e [[sechstjinde iuw]] ôf yn [[Jeropa]] yntrodusearre waarden. De nuete kalkoen is tsjintwurdich nei de [[hin]] ien fan 'e [[populêr]]ste soarten [[plomfee]], om't it libbensûnderhâld fan 'e fûgel goedkeap is yn ferhâlding ta de hoemannichte [[fleis]] dy't er leveret. ==Skiednis== De nuete kalkoen stammet ôf fan 'e Súdmeksikaanske kalkoen (''M. g. gallopavo''), de súdlikste [[ûndersoarte]] fan 'e [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''). Dy is lânseigen op it [[Plato fan Anahuac]], de súdlike helte fan it [[Heechlân fan Meksiko]], dêr't no de [[stêdekloft]] fan [[Meksiko-Stêd]] leit. Eksimplaren fan dy ûndersoarte waarden djip yn it [[Prekolumbiaanske Tiidrek]], omtrint it begjin fan 'e [[Westerske jiertelling]] of mooglik noch earder, [[domestisearre]] troch de [[Yndianen]] fan 'e preklassike [[beskaving]]s fan [[Meso-Amearika]]. Yn [[2010]] kaam by nij ûndersyk oan it ljocht dat der letter, tusken [[200]] en [[500]], mooglik in twadde domestikaasje fan 'e kalkoen plakfûn troch de [[foarâlden]] fan 'e lettere [[Pueblokultuer]] yn [[Arizona]] en [[Nij-Meksiko]]. It [[fleis]] en de [[aai]]en fan 'e nuete kalkoen foarmen foar de Yndianen in wichtige boarne fan [[proteïne|aaiwiten]], wylst de [[fear (fûgels)|fearren]], benammen út 'e [[sturt]] en fan 'e [[wjuk]]ken, brûkt waarden as fersiering foar [[klean|pronkdracht]]. De [[Azteken]] assosjearren de kalkoen mei de [[god]]like [[trickster]] [[Tezcatlipoca]], mooglik fanwegen it as [[humor|grappich]] opfette [[hâlden en dragen]] fan 'e fûgels. [[File:Turkey_Whistle_LACMA_M.86.296.172.jpg|left|thumb|250px|In [[keramyk|keramysk]] [[fluit]]sje yn 'e foarm fan in kalkoen út 'e [[Westmeksikaanske skachttombekultuer]] ([[200&nbsp;f.Kr.]]–[[500|500&nbsp;n.Kr.]]).]] Nei de oerweldiging fan it [[Azteekske Ryk]] troch de [[Spanje|Spaanske]] ''[[conquistador]]'' [[Hernán Cortés]] yn [[1521]] waarden nuete kalkoenen troch de Spanjerts nei [[Jeropa]] brocht. De [[sechstjinde-iuwsk]]e [[seefarder]] [[William Strickland (seefarder)|William Strickland]] wurdt ornaris sjoen as dejinge dy't de kalkoen út Spanje wei yn it [[Keninkryk Ingelân]] yntrodusearre. Syn [[wapen (heraldyk)|famyljewapen]] is ien fan 'e ierst bekende ôfbyldings fan in kalkoen. Yn [[1573]] wie de kalkoen yn Ingelân al sadanich ynboargere dat kalkoenefleis troch [[boer]] en [[dichter]] [[Thomas Tusser]] neamd waard as in, miskien doe noch net [[tradysje|tradisjoneel]], mar al wol gebrûklik ûnderdiel fan it [[krystmiel]] fan [[rykdom|begoedige]] lju. Ek doe't de Ingelsen fan [[1608]] ôf sels [[koloanje]]s yn [[Noard-Amearika]] stiften, waarden kalkoenen dêr net, sa't men faaks ferwachtsje soe, út it wyld wei domestisearre, mar ynstee út Ingelân wei meinommen werom nei de [[Nije Wrâld]]. Yn Jeropa ûnstiene troch de iuwen hinne út 'e nuete kalkoen troch [[fokkerij|selektyf fokken]], krekt as by oare domestisearre bistesoarten, ferskate [[list fan kalkoenerassen|rassen]]. Oant yn 'e [[njoggentjinde iuw]] wie kalkoenefleis yn Ingelân rikeljusiten, wylst de [[arbeidersklasse]] ek mei de [[kryst]] almeast [[goes]] of [[kowefleis]] iet. Yn it ferneamde [[krystferhaal]] ''[[A Christmas Carol]]'', fan [[Charles Dickens]], keapet de [[earmoede|earme]] [[klerk]] Bob Cratchit fan it hongerleantsje dat de [[rykdom|rike]] frek [[Ebeneezer Scrooge]] him betellet earst in goes om mei de kryst mei syn [[húshâlding]] op te iten, oant Scrooge troch it besyk fan 'e [[spûk|geasten]] fan 'e kryst fan it [[ferline]], it [[hjoed]] en de [[takomst]] in [[geast|mentale]] werberte trochmakket ta in [[goederjouskens|goederjouske]] [[goeddiedichheid|woldogger]] en de Cratchits in kalkoen bringt. [[File:Bourbon red turkey Tom-r2.jpg|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan it ras [[reade fan Bourbon County]].]] Fan 'e [[1940-er jierren]] ôf waard de [[priis (kosten)|priis]] fan kalkoenefleis op drastyske wize ferlege troch de yntroduksje fan [[yntinsive lânbou|yntinsive feehâlderij]]. Dêrtroch waard it ek foar de legere [[maatskiplike klasse]]n betelber. Letter yn 'e [[tweintichste iuw]] makke de útfining fan [[kuolkast|meganyske kuolling]] dat hiele kalkoenen [[froast|beferzen]] nei fiere [[merk (ekonomy)|merken]] [[transport]]earre wurde koene sûnder [[ferrotting|ferkeard]] te wurden. Noch wer letter waarden ferskate stappen foarút set op it mêd fan 'e bestriding fan [[sykte]]n, mei as gefolch dat de kalkoeneproduksje noch fierder útwreide wurde koe. Kalkoenefleis is dêrtroch tsjintwurdich in goedkeap en hast oeral beskikber soarte fleis wurden. ==Uterlike skaaimerken== De [[mantsje|hoanne]] fan 'e [[wylde kalkoen]] hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 100–125&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in gewicht fan 5–11&nbsp;[[kg]]. De nuete kalkoen is fan dyselde grutte, mar iuwen fan fokken foar de bêste [[fleis]]produksje hat him folle grouwer en swierder makke, oant 39&nbsp;kg. Dêrmei is de nuete kalkoen op it mêd fan maksimale [[massa (gewicht)|massa]] de op sân nei grutste libbene fûgelsoarte op 'e wrâld wurden. Troch it gewicht binne se [[flechtleaze fûgel|semy-flechtleas]]: jongere en lytsere eksimplaren kinne noch wol koarte ôfstannen [[fleanen|fleane]], mar neigeraden dat se âlder en grouwer wurde, ferlieze se dat fermogen. De swierste kalkoenen krije harren gewicht sels mei [[fladderjen]] as in [[hin]] net mear fan 'e grûn ôf. Kwa [[kleur]] besteane der grutte ferskillen tusken de ûnderskate [[List fan kalkoenerassen|kalkoenerassen]], mei't it fearrekleed útinoar rinne kin fan hielendal [[swart]] oant bûnt of [[brún]] oant hielendal [[wyt]]. [[File:Baby turkey in FL.jpg|left|thumb|250px|In kalkoenepykje.]] ==Hâlden en dragen== Jonge nuete kalkoenen kinne maklikernôch koart ôfstannen [[fleanen|fleane]], op [[tûke (beam)|tûken]] yn [[beam]]men lânje en dêr [[sliep]]e. Mar wat âlder (en grouwer) de fûgels wurde, wat minder faak se dat dogge. Uteinlik berikke se in gewicht dat harren [[wjuk]]ken hielendal net mear drage kinne. Nettsjinsteande dat klimme [[folwoeksen]] fûgels mei gragens op net al te hege foarwerpen, lykas in pak [[strie]], om mar net op 'e grûn sliepe te hoegen. Dêr hawwe se nammentlik in [[ynstinkt]]ive wjersin tsjin, dy't berne is út 'e [[eangst]] foar [[rôfdier]]en út 'e tiid dat se noch yn it wyld libben. Jonge fûgels begjinne gauris spontaan en om skynber frivoale redens te [[draven]], wat yn 'e kalkoenehâlderij yn 'e [[Ingelsk|Angelsaksyske wrâld]] ''frolicking'' ("mâltjirgjen") neamd wurdt. It tsjinnet gjin doel en liket poer in foarm fan [[boartsjen]] te wêzen. Nuete kalkoenen fertoane in wiid ferskaat oan [[hâlden en dragen]] dat op it eigen komfôr rjochte is, lykas klapwjukjen, it opsetten fan 'e [[fear (fûgel)|fearren]], it útrekken fan 'e [[poat]]en en it nimmen fan in [[stofbad]] (wat in foarm fan [[parasyt]]bestriding is). In protte types hâlden en dragen fan dizze fûgels binne sosjaal fasilitearjend, wat sizze wol dat it foarkommen fan sok hâlden en dragen by ien yndividu de kâns sterk fergruttet dat oare yndividuën út 'e selde groep dat type hâlden en dragen ek fertoane sille. Nuete kalkoenen [[stim|fokalisearje]] in protte, en de 'sosjale spannings' binnen in groep kinne (troch lju dy't wat fan kalkoenen witte) ôflêzen wurde oan 'e fokalisaasjes fan 'e leden fan 'e groep. In heechtoanige 'gjalp' wiist derop dat de fûgels [[agressyf]] wurde, wat liede kin ta [[slaanderij]] wêrby't de kalkoenen inoar oanfeane mei harren lange, skerpe [[kloer]]en en besykje inoar te pikken. Folwoeksen fûgels fertoane mear agresje as jonge eksimplaren. [[File:Turkeybird.JPG|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] oan it pronkjen.]] Nuete kalkoenen binne tige sosjale bisten, dy't oerstjoer reitsje as se isolearre wurde fan soartgenoaten. As se troch omstannichheden allinnich libje, sykje se oar selskip. Der binne bygelyks dokumintearre gefallen fan nuete kalkoenen dy't '[[freonskip]]' sleaten mei [[hûn]]en. Folwoeksen kalkoenen merke it fuortendaliks as der in nij yndividu arrivearret. It pleatsen fan in frjemde fûgel yn in fêstige groep sil hast altyd resultearje yn in oanfal fan 'e groep op 'e nijynkommeling, mei soms de [[dea]] fan 'e 'ynkringer' ta gefolch. [[Mantsje|Hoannen]] besteegje in oansjenlik diel fan harren tiid oan it pronkjen om [[wyfke|hinnen]] te lokjen. Dat hâlden en dragen liket tige sterk op it pronkjen fan wylde kalkoenhoannen yn 'e [[peartiid]], wêrby't de sturtfearren opsteane ta in [[waaier]], wylst de rest fan it fearrekleed opset wurdt, de wjukken delhingje nei de grûn, it [[boarstkas|boarst]] foarút treaun wurdt en de [[hals]] efteroer bûgd wurdt om 'e [[lel (fûgels)|lellen]] en [[kop]] sa opfallend mooglik te toanen. De [[hûd]] fan 'e kop en de lellen is dêrby fel kleure yn [[read]], [[wyt]] en [[blau]], wylst de 'snútlel' (boppe de [[snaffel]]) langer wurdt. De fûgel 'proest' mei geregelde tuskenskoften wylst er grutsk omstapt en in 'gabbeljende' rop uteret. [[File:Black Spanish toms and hen.jpg|left|thumb|250px|In pear [[mantsje|hoannen]] en in [[wyfke|hin]] fan it ras [[Spaanske swarte]].]] ==Kalkoenerassen== {{Apart|List fan kalkoenerassen}} Der besteane gâns kalkoenerassen. De bekendste is nei alle gedachten de [[Amerikaanske wite (kalkoeneras)|Amerikaanske wite]], in ras dat, alteast yn 'e [[Feriene Steaten]], it meast holden wurdt as fleiskalkoen. Oare bekende rassen binne de [[Amerikaanske brûnskalkoen]], de [[standertbrûnskalkoen]], de [[reade fan Bourbon County]], de [[Amerikaanske blauwe (kalkoeneras)|Amerikaanske blauwe]], de [[Spaanske swarte]] (yn [[Ingelân]] de swarte fan Norfolk neamd), de [[Narragansett (kalkoeneras)|Narragansett]], de [[sûkelarjebrune]], de [[lytse wite fan Beltsville]] en de [[wite dwerch (kalkoeneras)|wite dwerch]]. ==Kalkoenehâlderij== Yn 'e [[kommersje]]le kalkoenehâlderij leverje spesjalisearre fokbedriuwen kalkoene-aaien oan bedriuwen dy't fleiskalkoenen produsearje. De aaien wurde yn in [[ynkubator (aaien)|ynkubator]] [[brieden (fûgels)|útbret]], wêrnei't de [[mantsje|hoannen]] en de [[wyfke|hinnen]] apart faninoar grutbrocht wurde om't se ferskillende groeifaasjes hawwe. [[File:Domestic turkey in Pakistan.jpg|right|thumb|250px|In nuete kalkoen yn [[Pakistan]].]] Yn it [[Feriene Keninkryk]] giet it by de kalkoenefokkerij sa om en ta. De earste [[wike]] fan harren libben wurde de [[fûgelpyk|piken]] yn kloften yn rûne bakken mei in [[diameter]] fan 2^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;[[meter|m]] holden. Foar de rûne foarm is keazen om't de piken de râne fan 'e bak folgje en sa altyd by [[fretten]] en [[wetter|drinkwetter]] lâns komme. Om it fretten oan te fiterjen wurde de [[lampe]]n boppe de bak de earst 48&nbsp;[[oere]]n faak oan ien wei troch oan holden. Om 'e piken te helpen by [[termoregulearring|it op peil hâlden fan 'e eigen lichemstemperatuer]] wurdt de [[temperatuer]] yn 'e bakken de earste trije [[dagen]] op in konstante 35&nbsp;[[°C]] holden. Dêrnei giet de temperatuer eltse twa dagen mei 3&nbsp;°C omleech oant er op 't lêst op 18&nbsp;°C útkomt. Nei in wike wurde de rûne bakken fuorthelle, sadat de piken de hiele [[loads (gebou)|loads]] troch kinne, dêr't soms wol tsientûzenen fan harren holden wurde. Dêr wurde se fierder fetmesten oant se nei it [[slachthûs]] geane. Hinnen wurde [[slachtsjen|slachte]] as se 14–16&nbsp;wiken âld binne, en hoannen mei 18–20&nbsp;wiken. Tsjin dy tiid weagje de hoannen al mear as 20&nbsp;[[kg]], wylst folwoeksen wylde kalkoenhoannen maksimaal 11&nbsp;kg weagje. [[File:Turkeys.jpg|left|thumb|250px|Nuete kalkoenen yn in moderne kalkoenefokkerij.]] Hoe ticht oft kalkoenen yn kommersjele plomfeehâlderijen opinoar holden wurde meie, ferskilt per lân. Yn [[Dútslân]], bygelyks, jild in maksimum fan 52&nbsp;[[kg]]/[[m²]] foar kalkoenhoannen en 58&nbsp;kg/m² foar kalkoenhinnen, wylst it maksimum yn it Feriene Keninkryk foar beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] op 61&nbsp;kg/m² leit (oftewol 8&nbsp;fûgels de m²). De [[RSPCA]], de Britske [[bistebeskerming]], riedt lykwols in populaasjetichtens oan fan maksimaal 25&nbsp;kg/m². Kalkoenen dy't holden wurde by de populaasjetichtens fan kommersjele fokkerijen fertoane mear en gruttere sûnensswierrichheden (yn ferhâlding ta fûgels dy't by legere tichtheden holden wurde), lykas problemen by it [[rinnen]], [[swolm]]s oan [[heup]]en en [[poat]]en, [[brutsen bonke|brutsen]] [[wjuk]]ken en in leger lichemsgewicht. Ek de ljochtmanipulaasje yn grutte fokkerijen liedt ta swierrichheden; sa kinne lange ljochtperioaden kombinearre mei lege ljochtyntensiteit by de kalkoenen liede ta [[blinens]]. In oar probleem is it (sels) útroppen fan fearren. Dit wurdt troch saakkundigen beskôge as in misse utering fan foerazjeargedrach, feroarsake troch in foerazjear-earm libbensfermidden. Om dat foar te kommen wurde gauris de [[snaffel]]s fan 'e kalkoen byknipt. Kalkoenen pikke inoar ek nei de kop. Yn in fermidden dêr't se sa ticht opinoar sitte dat útwiken of flechtsjen net mooglik is, liedt dat gauris ta de dea fan it slachtoffer. De fûgels moatte dêrom geregeldwei yn 'e rekken holden wurde, benammen as it giet om hoannen dy't hast folwoeksen binne, mei't dy it agressyfst binne. As in yndividu nei in skoft fan 'e kloft isolearre west te hawwen, reyntrodusearre wurdt, bestiet der grutte kâns dat er oanfallen wurde sil. As in hoanne by fersin by in kloft hinnen set wurdt, sil er nei alle wierskyn ek oanfallen wurde. As in hin by fersin by in kloft hoannen set wurdt, sille dy har fertraapje yn harren haast om mei har te [[pearjen]]. ==Kalkoenefleis== Likernôch 620&nbsp;miljoen kalkoenen wurde elts jier slachte foar it fleis. [[Tradysje|Tradisjoneel]] wurde kalkoenen fral yn 'e [[Ingelsk|Angelsaksyske wrâld]] iten as diel fan it [[krystmiel]] en yn 'e [[Feriene Steaten]] ek mei [[Thanksgiving (Feriene Steaten)|Thanksgiving]]. Dêrby keapet men in hiele kalkoen (minus kop, kloeren en yngewant), dy't dan yn 'e [[ûne]] [[bakken|bakt]] of [[roasterjen|roastere]] wurdt. Yn 'e Feriene Steaten bestiet de aparte wizânsje dat elts jier by de [[Nasjonale Thanksgivingkalkoenpresintaasje]] ien kalkoen fan 'e [[Amerikaanske presidint]] "presidinsjele [[amnesty]]" kriget, wat betsjut dat er net slachte en opiten wurde sil. [[File:Thanksgiving Turkey.jpg|right|thumb|250px|In kalkoen tamakke foar [[Thanksgiving (Feriene Steaten)|Thanksgiving]].]] De rest fan it jier wurdt der yn 'e Angelsaksyske wrâld ek in protte kalkoen iten, mar dan fral as [[bôlebelis]], kocht yn foarferpakte plakken. Kalkoenefleis wurdt faak oanpriizge as in sûn(er) alternatyf foar [[kowefleis]] en [[bargefleis]] om't der folle minder [[fet (stof)|fet]] yn sit. Behalven nuete kalkoen yt men yn 'e Feriene Steaten mei de kryst of Thanksgiving ek faak [[wylde kalkoen]], dy't dan troch [[jacht (aktiviteit)|jagers]] sels sketten wurdt. Hoewol't nuete en wylde kalkoenen winliken deselde soarte binne, hat it fleis fan wylde kalkoen in hiel oare smaak as dat fan nuete kalkoen. It ferskil is ferlykber mei it ferskil tusken [[hin]]nefleis en it fleis fan wylde fûgels dy't yn [[Nederlân]] wol sketten wurde, lykas [[fazant]]. De smaak fan wylde kalkoen is folle sterker as dy fan nuete kalkoen, wat ferbân hâldt mei it fretten fan 'e bisten. Ek tusken wylde kalkoenen ûnderling bestiet in seizoenaal smaakferskil: oan 'e ein fan 'e [[simmer]], as se moannenlang njonken [[plant]]aardich guod ek [[ynsekten]] fretten hawwe, smakket it fleis folle sterker as winterdeis, wannear't se in strikt plantaardich dieet folgje. Oars as [[aai]]en fan [[hin]]nen, [[nuete ein|einen]] en [[kwartel]]s wurde kalkoene-aaien oer it algemien net (mear) troch de minske iten. Dat hat dermei te krijen dat kalkoenen folle minder aaien lizze en dat alle aaien dêrom nedich binne om piken te produsearjen foar de kalkoenefokkerij. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Domesticated_turkey ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Turkeys}} }} [[Kategory:Fûgelûndersoarte]] [[Kategory:Kalkoen]] [[Kategory:Plomfee]] ou0dmo4ikowgz51ch9bbxv28ahkptnh 0 172903 1172096 1146050 2024-10-28T11:26:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172096 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=koklasfazant |Ofbyld= [[File:Koklass_Pheasant_Manila3.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Koklass_pheasant_-_Female_(Pucrasia_macrolopha)-7631.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= '''koklasfazanten''' (''Pucrasia'')<br><small>[[George Robert Gray|G.R. Gray]], 1841</small> |Wittenskiplike namme= Pucrasia macrolopha |Beskriuwer, jier= [[René-Primevère Lesson|Lesson]], 1829 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de koklasfazant (Pucrasia macrolopha).png|center|250px]] }} De '''koklasfazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Pucrasia macrolopha'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it monotypyske (út ien [[soarte]] besteande) [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''koklasfazanten''' (''Pucrasia''). Dizze fûgel komt foar yn sintraal en eastlik [[Sina]] en yn 'e westlike [[Himalaya]]. Nettsjinsteande de namme is de koklasfazant mar út 'e fierte besibbe oan 'e echte [[fazanten]] (''Phasianus'') en hat er eins folle mear gemien mei û.o. de [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''), de [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix'') en de [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo''). It earste nammediel, "koklas-", is in [[onomatopee]] (klankneibearing) fan it [[lûd]] dat dizze fûgel makket. Krekt as by de measte oare rûchpoathinnen is de [[seksuele dimorfy]] by de koklasfazant relatyf grut. De [[IUCN]] klassifisearret dizze soarte as net bedrige. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e koklasfazant is sterk diskontinu. Yn 'e westlike [[Himalaya]] komt dizze fûgel foar yn dielen fan eastlik [[Afganistan]], noardlik [[Pakistan]], [[Kasjmier]], noardlik [[Yndia]] en westlik [[Nepal]]. Fierder nei it easten ta komt de koklasfazant pas yn noardlik [[Birma]] wer foar, en dêrwei rint it ferspriedingsgebiet nei it noarden en easten ta yn trije grutte parten fan sintraal en eastlik [[Sina]], wêrby't yn it easten hast de [[kust]] fan 'e [[Eastsineeske See]] berikt wurdt en yn it noarden de súdlikste dielen fan [[Binnen-Mongoalje]] en [[Mantsjoerije]]. [[File:PucrasiaXanthospilaWolf.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] (rj.) en in [[wyfke|hin]] fan 'e [[ûndersoarte]] gielnekkoklasfazant (''Pucrasia macrolopha xanthospila'').]] ==Uterlike skaaimerken== De koklasfazant is in middelgrutte fûgel mei trochinoar in kop-sturtlingte fan 58–64&nbsp;[[sintimeter|sm]], wêrfan't de [[sturt]] 22–28&nbsp;sm yn beslach nimt. It gewicht bedraacht foar [[mantsje|hoannen]] 1.135–1.415&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] en foar [[wyfke|hinnen]] 1.025–1.135&nbsp;g. De hoannen binne op 'e [[rêch]], [[wjuk]]ken en [[sturt]] oerdutsen mei in [[sulver (kleur)|sulver]][[griis]] fearrekleed, mei in [[swart]]e streek yn 'e langte oer de midden fan eltse [[fear (fûgel)|fear]]. It [[boarstkas|boarst]], de [[bealch]] en de ûnderkant fan 'e sturt binne [[kastanjebrún]]. Hoannen hawwe ek it unike skaaimerk fan in [[swart]]e [[kop]], mei oan wjerskanten in tige opfallend [[wyt]] plak op 'e fierders [[swart]]e [[hals]]. By de sintrale [[ûndersoarte]]n wurde de swarte en wite flakken fan 'e hals skaat fan it griis fan it [[lichem (biology)|lichem]] troch in [[goudgiel]]e of [[oranje]] 'halsbân'. Op it efterste diel fan 'e kop hat de hoanne in [[toef (fearren)|toef]] besteande út twa boskjes fan in stikmannich swarte fearren dy't likernôch 7^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;sm nei efteren ta fan 'e kop útstekke, sadat de fûgel wol útwindige [[ear (anatomy)|earen]] liket te hawwen. De koklasfazant fertoand gâns [[seksuele dimorfy]]. De hinnen ferskille net inkeld yn gewicht fan 'e hoannen, mar binne ek in stik lytser. Fierders binne se op 'e rêch, wjukken en sturt [[ljochtbrún]] mei wyt of [[krêm (kleur)|krêm]] dertrochhinne, sadat se wol spikkelbûnt lykje. De kop is dûnkerbrún, mei wol deselde wite plakken oan 'e sydkant fan 'e hals dy't de hoanne ek hat. Krekt as de hoanne hat de hin in opfallende sturt, dy't folle langer is as er eins hoecht te wêzen. ==Biotoop== Koklasfazanten binne in fûgelsoarte dy't benammen oanpast is oan it libben yn [[bosk]]eftige [[biotopen]]. Se komme foar yn [[nullewâld]]en en [[mingde wâlden]] yn [[berchtme]]n, soms op tige steile berchskeanten. Wat hichte oangiet, binne se yn harren [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] it grutste part fan it jier beheind ta 2.000–4.000&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]], mar [[winter]]deis sakje se ôf oant 1.600&nbsp;m boppe seenivo en by swiere [[snie]]fal op dy hichte noch leger. ==Hâlden en dragen== Koklasfazanten binne sosjale fûgels, dy't it hiele jier rûn yn pearkes of lytse famyljegroepen foarkomme. Se libje foar it meastepart oer de [[grûn]], dêr't se foerazjearje en [[brieden (fûgel)|briede]], mar de [[nacht]]en bringe se [[sliep]]end troch op 'e [[tûke (beam)|tûke]] fan in [[beam]] of op in [[rots]]richel, it leafst ûnder in bekaping dy't wat smoute jout. De koklasfazant kin goed [[fleanen|fleane]] en ferpleatst him bytiden op dy wize oer tsientallen [[kilometer]]s. Dat is bysûnder foar in [[rûchpoathin]], mei't de measte naust besibbe fûgelsoarten wol fleane kinne, mar dat it leafst net dogge en dêrom op 'e wjuk nea mear as koarte eintsjes ôflizze. Koklasfazanten binne ien fan 'e seldsume fûgels dy't geregeldwei berchop fljocht (ynstee fan berchôf) om oan gefaar te ûntkommen. [[File:Koklass_pheasant_-_Pangot_2018-05-15.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]].]] Hoewol't se har ornaris ûnder it beskûl fan [[strewelleguod]] ophâlde, wat direkte waarnimming dreech makket, litte koklasfazanten harren oanwêzigens yn 'e [[briedtiid]] en op 'e nij [[hjerst]]mis blike troch lûde roppen krekt foar de [[moarnsdage]]. De [[fûgelsang|fokalisaasje]] fan 'e [[mantsje|hoanne]] fan 'e koklasfazant om syn [[territoarium (biology)|territoarium]] te beskermjen, is "''kok-kok-kok-kokras''" of "''kok-kok-kok-koklas''", en op basis dêrfan is de oantsjutting "koklas-" ûntstien, dy't in [[onomatopee]] of klankneibearing is (ferlykber mei "[[koekoek]]"). De alaarmrop fan 'e hoanne is "''kwak-kwak-kwak!''" en dy't fan 'e hin is "''kwy-kwyk! kwy-kwyk! kwy-kwyk!''" Koklasfazanten binne foar 't neist [[monogaam]], mar mei in lichte niging nei [[polyandry]]. De [[peartiid]] falt tusken [[april]] en [[juny]], wêrby't de hoannen in [[balts]] opfiere om yndruk te meitsjen op 'e hinnen. Dat dogge se troch om in hin hinne te draaien mei leadrjocht omheech wizende "ear"-fearren, útsprate waaiersturt, oer de grûn slepende wjukeinen en opsette halsfearren, sadat de wite halsplakken noch mear opfalle. As de hin passend ûnder de yndruk rekket en ree is foar neier ta-inoarkommen, giet se langút plat op 'e grûn sitten. De hoanne beklimt har en de [[pearing]] folget. It [[nêst (fûgels)|nêst]], dat de hin yn 'e grûn útskrabet, leit ferburgen ûnder [[plant|leechgroei]]. De hin leit dêr 5–7 (of selden 8 of 9) [[aai]]en yn, mei in grutte fan 51&nbsp;×&nbsp;38&nbsp;[[mm]], dy't [[krêmkleur]]ich binne mei in lichte [[readbrune]] bespikkeling. Oer de lingte fan 'e [[briedtiid]] ferskille de boarnen fan miening: guon hâlde út dat dy 26–27&nbsp;[[dagen]] duorret, oaren sprekke fan 20–21&nbsp;dagen. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't it nêst ferlitte koart nei't se út it aai kommen binne. Se wurde [[opfieding|grutbrocht]] troch beide âlderfûgels tegearre, yn 'e sin dat dy de piken begeliede, beskermje en tafersjoch hâlde, mar de piken fuorje harsels. ==Fretten== It foerazjearjen fynt by koklasfazanten benammen [[moarn (deidiel)|moarns]] en [[jûn]]s plak. Dêrby wrotte se op iepen plakken of lichtbegroeide dielen fan it wâld de grûn om op 'e siik nei fretten. It menu fan 'e koklasfazant is fierhinne [[herbivoar]], mei [[gers]], [[moas]], de [[blêd (plant)|blêden]] fan [[rintfearren]], [[nút (frucht)|nuten]], [[bei]]en, [[knop (plant)|knoppen]], [[bamboe]]spruten en [[sied (plant)|sied]]. Yn 'e [[waarm]]ere [[moanne (tiid)|moannen]], dy't gearfalle mei de [[peartiid]], de [[briedtiid]] en de tiid dat de [[fûgelpyk|piken]] grutbrocht wurde, wurde koklasfazanten sterk [[ynsektivoar]], wêrby't se hast útslutend [[eamelders]] frette. ==Status== De koklasfazant hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. [[File:Koklass_Pheasant.jpg|right|thumb|180px|In [[mantsje|hoanne]].]] ==Undersoarten== Der binne 9 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e koklasfazant (''Pucrasia macrolopha''), ferdield oer 3 besibskipsgroepen: *westlike of ''Macrolopha''-groep <small>(ûnderskiedt him troch in dûnkerder fearrekleed)</small> **gewoane koklasfazant (''P. m. macrolopha'') <small>(de westlike [[Himalaya]] fan [[Yndia]] tusken de [[Kullu]]delling en [[Kumaon]])</small> **Kasjmierske koklasfazant (''P. m. biddulphi'') <small>([[Kasjmier]] en fierder nei it easten oant de Kulludelling)</small> **Nepaleeske koklasfazant (''P. m. nipalensis'') <small>(westlik [[Nepal]])</small> **westlike koklasfazant (''P. m. castanea'') <small>(eastlik [[Afganistan]] en noardlik [[Pakistan]])</small> *sintrale of ''Xanthospila''-groep <small>(ûnderskiedt him troch in ljochter fearrekleed mei in [[goudgiel]]e oant [[oranje]] halsbân)</small> **gielnekkoklasfazant (''P. m. xanthospila'') <small>(sintraal [[Shaanxi]], westlik [[Hebei]], súdeastlik [[Binnen-Mongoalje]] en súdwestlik [[Heilongjiang]])</small> **meyerkoklasfazant of Meyers koklasfazant (''P. m. meyeri'') <small>(westlik en súdwestlik [[Sichuan]], noardwestlik [[Yunnan]], súdeastlik [[Tibet]] en it uterste noarden fan [[Birma]])</small> **readhalsbânkoklasfazant (''P. m. ruficollis'') <small>(westlik Sichuan, súdlik [[Gansu]] en súdlik Shaanxi)</small> *eastlike of ''Darwini''-groep <small>(ûnderskiedt him troch in ljochter fearrekleed sûnder goudgiele halsbân)</small> **darwinkoklasfazant of Darwins koklasfazant (''P. m. darwini'') <small>(súdwestlik Sichuan, [[Hubei]], [[Zhejiang]] en [[Fujian]]; [[útstjerren (biology)|útstoarn]] yn noardwestlik Fujian en noardlik [[Guangdong]])</small> **joretkoklasfazant of Jorets koklasfazant (''P. m. joretiana'') <small>([[Anhui]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Koklass_pheasant ''References'', op dizze side], en ûnder: [http://de.wikipedia.org/wiki/Koklasfasan ''Literatur'' en ''Einzelnachweise'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Pucrasia macrolopha}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazanteftige]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] hnxqxl3qxnq2r70yowobe2whphjqb2a 0 172906 1172097 1146053 2024-10-28T11:26:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172097 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Koklasfazant]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] n8qadcar085rf2unmfpvsh4nu9hvfeu 0 172959 1172098 1146239 2024-10-28T11:27:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172098 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=kraachhin |Ofbyld= [[File:Ruffed_Grouse_(18645551408).jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Bonasa-umbellus-001edit1.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd=[[File:Bonasa-umbellus.20100830.ogg|center|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= '''kraachhinnen''' (''Bonasa'') <br><small>[[James Francis Stephens|Stephens]], 1819</small> |Wittenskiplike namme= Bonasa umbellus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1766 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Bonasa umbellus map.svg|center|250px]] }} De '''kraachhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Bonasa umbellus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it monotypyske (út ien [[soarte]] besteande) [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''kraachhinnen''' (''Bonasa''). It is in [[stânfûgel]] yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]], dat rûchwei de noardlike helte fan [[Noard-Amearika]] omfettet. De kraachhin is in middelgrutte fûgel mei in [[fear (fûgels)|fearrekleed]] yn [[skutkleur]]en by sawol de [[mantsje|hoannen]] as de [[wyfke|hinnen]]. Der is folle minder [[seksuele dimorfy]] tusken de [[geslacht (sekse)|geslachten]] as by guon oare [[rûchpoathinnen]], mar wol besteane der twa [[kleur]]farianten, dy't los steane fan 'e geslachten en de [[ûndersoarte]]n. De [[IUCN]] klassifisearret de kraachhin as net bedrige. ==Taksonomy en nammen== De kraachhin waard foar it earst yn [[1766]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tolfde [[edysje]] fan syn ''[[Systema Naturæ]]''. Hy pleatste de fûgel as ''Tetrao umbellus'' yn it [[skaai (taksonomy)|skaai]] by de [[Jeropa|Jeropeeske]] [[rûchpoathinnen]]. Yn [[1819]] ferskode de [[Feriene Keninkryk|Britske]] biolooch [[John Francis Stephens]] de kraachhin nei in eigen skaai, dat de namme ''Bonasa'' krige. [[File:Grouse3DonLJohnson.jpg|left|thumb|250px|In pronkjende [[mantsje|hoanne]].]] Yn [[Noard-Amearika]], dêr't de kraachhin in [[populêr]]e foarm fan [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]] is, stiet de fûgel bekend ûnder ferskate ûnspesifike of planút foutive beneamings. Sa wurdt er gauris ''partridge'' ("[[patriis]]") neamd, hoewol't er mar hiel út 'e fierte oan 'e [[patrizen]] (''Perdix'') besibbe is. Dêrby wurdt ''partridge'' dan gauris [[ferbastere]] ta ''pa'tridge'' (sûnder [[r]]), en dêrfan komt de [[ôfkoarting]] ''pat''. Ek wurdt de kraachhin faak in "[[fazant]]" of in "[[prêrjehin]]" neamd, ek al binne dat eins hiel oare fûgels. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e kraachhin omfettet yn [[Alaska]] it meastepart fan [[Binnenlân fan Alaska|it binnenlân]] mei yn it suden in útrinner nei it [[Chugachberchtme]] en teffens in diel fan [[Súdeast-Alaska]], mar net de [[eilannen]] fan 'e [[Aleksanderarsjipel]]. Yn [[Kanada]] komt dizze fûgel foar yn 'e [[Yukon]] útsein it uterste noarden, yn it suden en westen fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], hiel [[Britsk-Kolumbia]], [[Alberta]] útsein it sudeasten, hiel [[Saskatchewan]], [[Manitoba]] útsein it uterste noarden, [[Ontario]] útsein de [[kust]]stripe fan 'e [[Hudsonbaai]], súdlik en sintraal [[Kebek (provinsje)|Kebek]] (ynkl. it eilân [[Anticosti]] yn 'e [[Saint Lawrencebaai]]), súdlik [[Labrador (regio)|Labrador]], de noardwestlike helte fan [[Nijfûnlân]], en de [[Kanadeeske Kustprovinsjes]]. Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] beslacht it ferspriedingsgebiet fan 'e kraachhin de kuststripe fan [[Washington (steat)|Washington]], [[Oregon]] en [[Noardlik Kalifornje]], de noardlike [[Rocky Mountains]] yn eastlik Washington, noardeastlik Oregon, noardlik, sintraal en súdeastlik [[Idaho]], westlik [[Montana]] en noardlik en westlik [[Wyoming]]. It rikt yn it suden oan noardlik en sintraal [[Utah]] ta. Der bestiet in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] yn 'e [[Black Hills]] fan westlik [[Súd-Dakota]]. Fierder eastlik libje der ek kraachhinnen yn it noardeasten fan [[Noard-Dakota]], noardlik [[Minnesota]], [[Wisconsin]] en [[Opper-Michigan|Opper]]- en [[Neder-Michigan]]. Se komme ek foar yn [[Nij-Ingelân]], [[New York (steat)|New York]], [[Pennsylvania]], [[Nij-Jersey]] en de [[Appalachen]] oan noardlik [[Georgia]] ta. ==Uterlike skaaimerken== De kraachhin is in middelgrutte fûgel mei in trochsneed kop-sturtlingte fan 40–50&nbsp;[[sintimeter|sm]], in [[wjukspanne]] fan 50–64&nbsp;sm en in gewicht fan 450–750&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Wat it [[fear (fûgel)|fearrekleed]] oangiet, komt dizze fûgel foar yn twa ferskillende foarmen: [[griis]] en [[brún]]. By grize kraachhinnen binne de [[kop]], [[hals]], [[nekke]] en [[rêch]] grizich brún, it [[boarstkas|boarst]] ljochter mei [[swart]]e streken en hat de [[bealch]] in protte [[wyt]]. De [[sturt]] hat winliken deselde [[kleur]] as de rêch, mar mei deunby de útein lâns (subterminaal) in brede bân swart. By brune kraachhinnen hat de sturt deselde kleuren en itselde patroan, mar is de rest fan it [[lichem (biology)|lichem]] folle bruner mei hast gjin wyt op 'e bealch en folle minder swarte spikkels en streken. Dêrtroch liket er in folle unifoarmere kleur te hawwen, útsein de grizere sturt, dy't troch de ôfwikende kleur mear opfalt. Der besteane oergongsfoarmen tusken de beide kleurtypen. Oer it algemien komme brune kraachhinnen mear foar yn [[waarm]]ere en wietere libbensomstannichheden, wylst grize kraachhinnen de boppehân fiere yn [[kâld]]ere en drûgere gebieten. [[File:Ruffed Grouse (1).jpg|left|thumb|250px|In kraachhin lit de subterminale bân op syn [[sturt]] sjen.]] Beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] hawwe in 'kraach' yn 'e [[nekke]] en oan 'e sydkanten fan 'e [[hals]] dêr't de [[fear (fûgel)|fearren]] fan opset wurde kinne. Se hawwe ek in [[toef (fearren)|toef]] boppe-op 'e kop dy't soms plat leit. Beide geslachten hawwe deselde kleuren yn itselde patroan, sadat se dreech útinoar holden wurde kinne, sels as men se fongen of sketten hat en yn 'e hân hâldt. De subterminale swarte bân op 'e sturt is by [[wyfke|hinnen]] faak ûnderbrutsen, wylst dat by de [[mantsje|hoannen]] oer it algemien net it gefal is. Mar yn seldsume gefallen kinne hoannen in ûnderbrutsen subterminale bân hawwe en hinnen in ûnûnderbrutsen-ien. In oar ridlik sekuer ûnderskie is dat de fearren op 'e [[stuten]] by hinnen almeast mar ien wite stip hawwe, wylst se by hoannen mear as ien wite stip hawwe of wyt bespikkele binne. ==Biotoop== Kraachhinnen libje benammen yn [[biotopen]] mei [[bosk]]en, wêrby't se de foarkar jouwe oan [[mingd wâld]] mei in protte [[esp]]en. Yn 'e [[berchtme|bergen]] komme se op hast alle hichten wol foar, mar binne se it algemienst tusken de 750–1.250&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. [[File:Yellowstone_sound_library_-_Ruffed_Grouse_-_001.mp3|right|thumb|250px|It 'trommeljen' fan in [[mantsje|kraachhoanne]].]] ==Hâlden en dragen== De kraachhin libbet, krekt as oare [[rûchpoathinnen]], foar it meastepart op 'e [[grûn]], dêr't er op 'e [[wâldflier]] syn kostje byinoar foerazjearret. Hy siket lykwols ek wol fretten yn 'e [[beam]]men, dêr't er op in [[tûke (beam)|tûke]] de [[nacht]] trochbringt. As kraachhinnen [[eangst|kjel]] wurde, [[fleanen|fleane]] se soms ynienen op, wêrby't de beweging fan 'e [[wjuk]]ken in tige lûd leven makket. [[Winter]]deis grave se in ûndjippe [[hoale]] út ûnder it [[snie]]tek om [[waarm]] te bliuwen. As in minske of in [[rôfdier]] dêr te deunby komt, sjitte se soms dwers troch de snie fan it dak fan 'e hoale hinne omheech om te ûntkommen. Kraachhinen binne [[polygyn]], wat betsjut dat de hoannen mei safolle mooglik hinnen [[pearje]], wylst hinnen mar mei ien hoanne pearje. Krekt as by oare soarten [[rûchpoathinnen]] pronkje de [[mantsje|hoannen]] yn 'e [[peartiid]] om harren [[territoarium (biology)|territoaria]] ôf te setten en [[wyfke|hinnen]] te lokjen, mar oars as by besibbe soarten wurde dêrby gjin [[fûgelsang|fokalisaasjes]] fuortbrocht. It iennichste leven dat makke wurdt, is wat dat 'trommeljen' neamd wurdt: in wjukklapjen dat in leechtoanich [[lûd]] feroarsaket troch stadich te begjinnen en hieltyd flugger te gean: "''bom… bom… bom bom-bom-bom-bom''". Sels yn tichte wâlden is dat noch op in ôfstân fan 400&nbsp;[[meter|m]] of mear te hearren. Hoannen geane by it pronkjen soms op in omfallen [[beamstamme]]n sitten. Der wurdt wol sein dat se trommelje troch op 'e stammen te slaan mei har wjukken, mar dat is net wier: se reitsje de stamme net by it klapwjukjen en brûke de stamme inkeld as in soarte fan [[poadium]]. Hinnen pronkje soms op krekt deselde manear as hoannen. [[File:Grouseeggsinnest.jpg|left|thumb|250px|In [[nêst (fûgels)|nêst]] fan 'e kraachhin, heal ferstoppe ûnder in omfallen [[beam]].]] Nei de [[pearing]] makket de hin op 'e wâldflier in [[nêst (fûgels)|nêst]] troch in ûndjip dobke yn 'e grûn út te skraabjen, dat ferburgen leit tusken de [[woartel (plant)|woartels]] fan in [[beam]], efter in omfallen [[beamstamme]] of tusken [[strewelleguod]]. Dêr leit se trochinoar 11–12 [[krêmkleur]]ige [[aai]]en yn. Mocht it earst lechsel ferlern gean, om hokfoar reden ek, dan leit se nei in twadde pearing in twadde nêst dat yn trochsneed út 7–8 aaien bestiet. It lizzen fan 'e aaien giet mei tuskenskoften fan likernôch 36&nbsp;[[oere]]n en it [[brieden (fûgels)|brieden]] begjint pas nei't it lêste aai lein is. Yn 'e briedtiid, dy't 23–26&nbsp;[[dagen]] duorret, ferlit de hin mar twaris deis it nêst om 20–40&nbsp;[[minuten]] lang eefkes wat te foerazjearjen. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't oeren nei't se út it aai kommen binne it nêst al ferlitte. Under tafersjoch fan 'e [[mem]] sykje se fan it begjin ôf oan sels har kostje byinoar. Mei 10–12&nbsp;dagen kinne se ek al fleane. De maksimale [[libbensferwachting]] fan in kraachhin bedraacht 11&nbsp;[[jier]], hoewol't de measten net âlder wurde as 1&nbsp;jier. ==Fretten== Kraachhinnen binne [[omnivoar]]en, dy't benammen [[knop (plant)|knoppen]], [[blêd (plant)|blêden]], [[bei]]en, [[sied (plant)|sieden]] en [[ynsekten]] frette. Soms snippe se ek lytse [[wringedier]]en, lykas [[salamanders]], [[hagedis]]sen of lytse [[slange]]n. Neffens saakkundigen is it ferskaat fan fretten dat foar dizze fûgel op it menu stiet, de reden dat er him oer sa'n grut [[ferspriedingsgebiet]] útwreidzje kinnen hat. ==Status== De kraachhin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. Kraachhinnen wurde in protte [[jacht (aktiviteit)|bejage]], benammen yn 'e noardlike en westlike [[Feriene Steaten]], mar ek yn [[Kanada]]. De jacht giet ornaris mei [[jachtgewear]]en, mar soms ek mei [[jachthûn]]en. [[File:Bonasa_umbellus_MWNH_1111.JPG|right|thumb|250px|In [[aai]] fan 'e kraachhin.]] ==Undersoarten== Der binne 13 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e kraachhin (''Bonasa umbellus''): *Appalachenkraachhin (''B. u. umbellus'') <small>([[Appalachen]])</small> *eastlike kraachhin (''B. u. togata'') <small>([[Nij-Ingelân]] en súdeastlik [[Kanada]])</small> *Grutte-Marrenkraachhin (''B. u. monticola'') <small>([[Neder-Michigan]], súdlik [[Ontario]], [[Pennsylvania]], [[New York (steat)|New York]])</small> *Kanadeeske kraachhin (''B. u. umbelloides'') <small>([[Súdeast-Alaska]], sintraal [[Kanada]], sintraal [[Oregon]], westlik [[Montana]] en noardwestlik [[Wyoming]])</small> *Labradorkraachhin (''B. u. labradorensis'') <small>([[Labrador (regio)|Labrador]])</small> *Olympyske kraachhin (''B. u. castanea'') <small>([[Olympysk Skiereilân]])</small> *Ontariokraachhin (''B. u. obscura'') <small>(noardlik en sintraal [[Ontario]])</small> *Pasifyske kraachhin (''B. u. sabini'') <small>(westkust fan 'e [[Noardlik Kalifornje]], [[Oregon]], [[Washington (steat)|Washington]] en [[Britsk-Kolumbia]])</small> *Rocky-Mountainskraachhin (''B. u. phaios'') <small>([[Rocky Mountains]] fan súdeastlik [[Britsk-Kolumbia]] oant súdeastlik [[Idaho]] en eastlik [[Oregon]])</small> *sintrale kraachhin (''B. u. mediana'') <small>(noardlik [[Minnesota]], [[Wisconsin]] en [[Opper-Michigan]])</small> *súdlike kraachhin (''B. u. incana'') <small>([[Rocky Mountains]] fan súdeastlik [[Idaho]] oant sintraal [[Utah]])</small> *Vancouvereilânske kraachhin (''B. u. brunnescens'') <small>([[Vancouvereilân]])</small> *Yukonkraachhin (''B. u. yukonensis'') <small>([[Alaska]] en it hege noardwesten fan [[Kanada]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Ruffed_grouse ''References'', op dizze side], en ûnder: [http://de.wikipedia.org/wiki/Kragenhuhn ''Literatur'' en ''Einzelnachweise'', op dizze side], ---- {{commonscat|Bonasa umbellus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazanteftige]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] k3f9o216susfm5k6fgin8i5fkiuxsyf 0 172962 1172099 1146242 2024-10-28T11:27:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172099 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kraachhin]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 4752zndxlgu5zy0cbttv0pn0cy4crev 0 173015 1172092 1146502 2024-10-28T11:24:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172092 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=Kaukazyske kuorhin |Ofbyld= [[File:Tetrao_mlokosiewiczi_67094840.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kuorhinnen]] (''Lyrurus'') |Wittenskiplike namme= Lyrurus mlokosiewiczi |Beskriuwer, jier= [[Władysław Taczanowski|Taczanowski]], 1875 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de Kaukazyske kuorhin (Lyrurus mlokosiewiczi) close-up.png|center|250px]] }} De '''Kaukazyske kuorhin''' of '''Kaukazyske bjirkhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lyrurus mlokosiewiczi'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). It is in [[stânfûgel]] dy't foarkomt yn dielen fan 'e [[Kaukasus]] en oanbuorjende [[berchtme]]n. De Kaukazyske kuorhin is nau besibbe oan 'e folle algemienere (gewoane) [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''). De [[IUCN]] klassifisearret de Kaukazyske kuorhin as gefoelich. ==Taksonomy== De Kaukazyske kuorhin waard foar it earst yn [[1875]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Poalen|Poalske]] [[biolooch]] [[Władysław Taczanowski]]. It soartespesifike diel fan 'e [[wittenskiplike namme]] ''Lyrurus mlokosiewiczi'' ferwiist nei de Poalske biolooch [[Ludwyk Młokosiewicz]]. ==Fersprieding== De Kaukazyske kuorhin komt foar yn 'e [[Grutte Kaukasus]] fan súdlik [[Ruslân]], noardlik [[Abgaazje]], noardlik [[Georgje]] en noardlik [[Súd-Osseesje]]. Fierder eastlik bestiet in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] yn 'e Grutte Kaukasus op [[grins (line)|grins]] fan súdlik Ruslân mei noardlik [[Azerbeidzjan]]. Behalven yn 'e Grutte Kaukasus hat dizze fûgel ek yn it [[Pontysk Berchtme]] fan noardeastlik [[Turkije]] in relatyf grutte [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]]. Yn 'e [[Lytse Kaukasus]] fan súdlik Georgje, noardeastlik Turkije, sintraal en súdlik [[Armeenje]], westlik Azerbeidzjan en noardwestlik [[Iraan]] is de fersprieding mear fragmintearre. ==Uterlike skaaimerken== De Kaukazyske kuorhin ken gâns [[seksuele dimorfy]]. De [[mantsje|hoanne]] hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 50–55&nbsp;[[sintimeter|sm]], wylst de [[wyfke|hin]] folle lytser is, mei in kop-sturtlingte fan 37–42&nbsp;sm. It gewicht fan 'e Kaukazyske kuorhin bedraacht 712&nbsp;g oant 1&nbsp;[[kg]]. Fan uterlik is de hoanne tige opfallend, mei in [[dûnkerbrún]] oant [[swart]] [[fear (fûgel)|fearrekleed]] útsein by de wjukline en oan 'e ûnderkant fan 'e [[wjuk]]ken, dêr't er [[wyt]] is. Hy hat boppe elts each in [[read|fjoerreade]] [[kaam (anatomy)|kaam]] dy't wol wat wei hat fan in healrûne reade [[wynbrau]]. It folle saaiere fearrekleed fan 'e hin is eins in folle bettere [[skutkleur]], dêr't se ek ferlet fan hat as se op it [[nêst (fûgel)|nêst]] oan it [[brieden (fûgel)|brieden]] is, nammentlik [[ljochtbrún]] trochhelle mei swarte oerdwerse streekjes. De [[sturt]] fan 'e Kaukazyske kuorhin is lang en hat de foarm fan in [[boereswel#Uterlike skaaimerken|swellesturt]]. ==Biotoop== It [[biotoop]] dêr't de Kaukazyske kuorhin libbet, wurdt foarme troch frij keale [[berch]]skeanten mei hjir en dêr wat [[rododendron]]s of oar [[jimmergrien|grienbliuwend]] [[strewelleguod]]. Der moatte wol [[leafwâld]] yn 'e neite wêze, oars siket dizze fûgel gaadliker oarden op. ==Hâlden en dragen== De Kaukazyske kuorhin is in [[stânfûgel]] yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]]. Yn [[maaie]] en [[juny]] komme de fûgels yn groepkes byinoar op 'e iepen romte, wêrnei't de hoannen yn [[kompetysje]] mei-inoar harren [[balts]] opfiere om 'e hinnen ta [[pearing]] te bewegen. Oars as de nau besibbe (gewoane) [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix'') makket de Kaukazyske kuorhin frijwol gjin leven, útsein in tin floitsjen feroarsake troch it klapwjukjen wannear't de hoanne (as ûnderdiel fan 'e balts) omheech springt en yn 'e loft in heale slach om syn as draait. Dêrby is ek in flits wyt te sjen wannear't de ûnderwjukfearren koart eefkes sichtber wurde. [[File:Tetras_du_caucase_jogo_0g.jpg|right|thumb|180px|Yllustraasje fan in Kaukazyske kuorhoanne sittend (foargrûn) en fleanend (eftergrûn) en in Kaukazyske kuorhin (wyfke) (ek eftergrûn).]] De hin kiest op basis fan 'e prestaasjes fan 'e hoannen in partner út dy't in foechsume fitaliteit oan 'en dei leit. Nei de [[pearing]] hat de hoanne fierders neat mear mei it hiele [[fuortplanting]]sproses te krijen. De hin siket in gaadlik plak, ferskûle ûnder [[strewelle]]guod of yn in [[rots]]spjalt, dêr't se in mei [[plant|fegetaasje]] en [[fear (fûgel)|fearren]] beklaaid [[nêst (fûgel)|nêst]] makket yn in ûndjip dobke yn 'e grûn. Dêr leit se 5–6 [[krêmkleur]]ige [[aai]]en dy't nei in [[briedtiid]] fan 20–25&nbsp;[[dagen]] útkomme. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't binnen [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst ferlitte kinne. De hin hâldt tafersjoch en liedt se nei plakken dêr't fretten te finen is, mar de piken moatte harsels fuorje. Dat dogge se yn 't earstoan mei [[ynsekten]] en oar lyts [[wringeleas]] wrimelt, oant harren [[spiisfertarring]] safierhinne ûntwikkele is dat se it [[fegetarysk]]e dieet fan 'e [[folwoeksen]] fûgels oankinne. De piken bliuwe by de hin oant de ein fan 'e [[simmer]], wannear't se selsstannich binne. ==Status== De Kaukazyske kuorhin is ien fan 'e minst bestudearre [[rûchpoathinnen]] en dêrom wie de soarte foarhinne troch de [[IUCN]] klassifisearre as "ûnbekend troch te min [[ynformaasje]]". Undersyk út [[2008]] hat oan it ljocht brocht dat der in lichte delgeande trend bestiet, en dêrom hat de Kaukazyske kuorhin no de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", ek yn ferbân mei it frij beheinde [[ferspriedingsgebiet]]. Yn [[2010]] waard de hiele wrâldpopulaasje fan 'e Kaukazyske kuorhin skatten op 30.000–60.000&nbsp;eksimplaren. It krewearjen om dizze fûgel te behâlden giet earmke-om mei it oanfiterjen fan [[ekotoerisme]] yn 'e [[Kaukasus]] as in manear om bewustwêzen te kweken by de [[minsklik]]e [[befolking]] fan it areaal fan 'e Kaukazyske kuorhin. ==Undersoarten== De Kaukazyske kuorhin is in monotypyske [[soarte]] dy't gjin [[ûndersoarte]]n hat. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Caucasian_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lyrurus mlokosiewiczi}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kuorhin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] ddcxns2apmqxjjappv52nmdancsxqzt 0 173058 1172095 1146632 2024-10-28T11:25:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172095 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=kuorhin |Ofbyld= [[File:Flickr - Rainbirder - Black Grouse (Tetrao tetrix) Male.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Teeri.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd=[[File:Black Grouse (Tetrao tetrix) (W1CDR0001396 BD3).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kuorhinnen]] (''Lyrurus'') |Wittenskiplike namme= Lyrurus tetrix |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Black Grouse Lyrurus tetrix distribution map.png|center|250px]]<small><center>hiele ferspriedingsgebiet</center></small><br> [[File:Black Grouse Lyrurus tetrix distribution in Europe map.png|center|250px]]<small><center>fersprieding yn [[Jeropa]]</center></small> }} De '''kuorhin''' of '''bjirkhin'''<ref>{{Berjocht:Nederlânsk-Frysk|363}}</ref> ([[wittenskiplike namme]]: ''Lyrurus tetrix'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). It is in relatyf grutte [[stânfûgel]], dy't yn noardlik [[Jeraazje]] foarkomt. Yn [[Nederlân]] is er sûnt de [[njoggentjinde iuw]] seldsum, en yn [[Fryslân]] komt er hielendal net mear foar. Kuorhinnen libje [[simmer]]deis op [[heide]]fjilden en [[steppe]]s, mar [[winter|oerwinterje]] yn tichte [[wâld]]en. Dizze fûgel fertoant in sterke [[seksuele dimorfy]]. De [[mantsje|hoannen]] steane bekend om har pronkjen yn 'e [[peartiid]], mar de [[wyfke|hinnen]] bringe allinnich de [[fûgelpyk|piken]] grut. De neiste sibbe fan dizze fûgel is de [[Kaukazyske kuorhin]] (''Lyrurus mlokosiewiczi''), dy't allinne mar yn 'e [[Kaukasus]] foarkomt. De [[IUCN]] klassifisearret de kuorhin as net bedrige. ==Fersprieding== ===Algemien foarkommen=== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e kuorhin beslacht yn [[Jeropa]] it [[Skandinavysk Skiereilân]] en [[Finlân]] útsein it uterste noarden, mei oanslutende gebieten yn [[Ruslân]], wêrûnder it [[Kolaskiereilân]] en [[Autonome Republyk Kareelje|Kareelje]]. It rint fierder yn noardlik en sintraal Ruslân en omfiemet de [[Baltyske lannen]] en [[Wyt-Ruslân]] hielendal, mei dêropta eastlik [[Poalen]] en de noardwestlike [[Oekraïne]]. Westlik fan dat oaniensletten gebiet is de fersprieding folle mear fragmintearre, útsein yn 'e [[Alpen]], dêr't kuorhinnen foarkomme fan súdeastlik [[Frankryk]] oant noardlik [[Sloveenje]]. Isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] komme op it [[fêstelân]] fan Jeropa foar yn noardlik en súdlik [[Albaanje]], noardlik [[Roemeenje]], de westlike [[Oekraïne]], súdlik [[Poalen]], westlik [[Slowakije]], noardlik en súdwestlik [[Tsjechje]], súdlik, sintraal en noardwestlik [[Dútslân]], de [[Ardinnen]] fan [[Belgje]] en [[Lúksemboarch (gruthartochdom)|Lúksemboarch]] en dielen fan eastlik [[Nederlân]]. Yn [[Bulgarije]] ferdwûn de kuorhin yn 'e [[njoggentjinde iuw]]. Yn [[Denemark]] waard dizze fûgel yn [[2001]] foar [[útstjerren (biology)|útstoarn]] ferklearre. Op 'e [[Britske Eilannen]] komt de kuorhin foar yn in grut diel fan [[Skotlân]] en in oanslutend part fan noardlik [[Ingelân]] oant en mei it [[Penninysk Berchtme]]. Ek yn westlik [[Wales]] libbet er. Yn súdlik Ingelân is de kuorhin no útstoarn. Bûten Jeropa bestiet der in grut oaniensletten ferspriedingsgebiet yn noardlik [[Aazje]], dat súdwestlik en súdlik [[Sibearje]] beslacht, oanfolle mei noardlik [[Kazachstan]], eastlik [[Kirgyzje]], noardlik [[Sinkiang-Oeigoerje]], noardlik en westlik [[Mongoalje]], de [[Transbaikal]], noardlik en eastlik [[Mantsjoerije]], it westen fan it [[Kustterritoarium]] yn it [[Russyske Fiere Easten]] en in diel fan it noarden fan [[Noard-Koreä]]. [[File:Black_Grouse_Nationalpark_Bayerischer_Wald.jpg|left|thumb|160px|In kuorhoanne yn it [[Beierske Wâld]] lit syn '[[liere (muzykynstrumint)|liere]]'-foarmige [[sturt]] en ien fan syn [[read]]e [[kaam (anatomy)|eachkammen]] sjen.]] ===Foarkommen yn Nederlân en Fryslân=== Yn [[Fryslân]] kamen kuorhinnen yn it [[ferline]] foar op 'e [[heide]]gebieten yn it súdeasten fan 'e provinsje, lykas de [[Liphúster Heide]], de [[Duerswâldmer Heide]] en de [[Dellebuorster Heide]]. Dêr stoar dizze fûgel omtrint de [[Twadde Wrâldoarloch]] út. Yn [[Nederlân]] komt dizze fûgel no inkeld noch hiel ferspraat foar yn [[Twinte]], de [[Achterhoeke]] en miskien súdeastlik [[Drinte]]. ==Uterlike skaaimerken== De kuorhin is in relatyf grutte fûgel. De [[mantsje|hoanne]]n hawwe trochinoar in kop-sturtlingte fan 49–60&nbsp;[[sintimeter|sm]]. Harren gewicht bedraacht yn trochsneed 1,1–1,3&nbsp;[[kg]], mei útsjitters nei wol 2,1&nbsp;kg. De [[wyfke|hinnen]] binne in stik lytser, mei in lingte fan 40–45&nbsp;sm en in gewicht fan 750&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] oant 1,1&nbsp;kg. Fan uterlik is de [[seksuele dimorfy]] fan 'e [[geslacht (sekse)|geslachten]] noch grutter. De hoanne hat op [[kop]], [[hals]], [[nekke]], [[rêch]], [[wjuk]]ken, [[boarstkas|boarst]], [[bealch]] en [[sturt]] [[fear (fûgel)|fearren]] yn in [[swart]] mei [[dûnkerbrún]] pronkkleed, dêr't in djip [[blau]]we glâns oer leit. Dy [[kleur]]en kontrastearje gâns mei de [[wite]] fearren by de wjukline lâns en op 'e [[stuten]], ûnder de sturt, en ek mei de fel [[read]]e [[kaam (anatomy)|kammen]] dy't de hoannen as in soarte fan healrûne [[wynbrau]]wen boppe de [[eagen]] hawwe. De hin fan 'e kuorhin is folle saaier kleure, mei [[ljochtbrune]] fearren oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]], dy't yn 'e breedte swarte streken hawwe. Dat is in folle bettere [[skutkleur]] as dat de hoannen hawwe, en de hinnen hawwe fan dy [[kamûflaazje]] ek ferlet as se op it [[nêst (fûgels)|nêst]] sitte te [[brieden (fûgels)|brieden]]. De [[sturt]] fan 'e kuorhin hat by beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] (mar it opfallendst by de hoannen) oan wjerskanten in fear, dy't langer is as de middelste fearren en dy't nei bûten ta krollet. Dat jout de sturt de foarm fan in [[liere (muzykynstrumint)|liere]] en hat oanlieding jûn ta de [[wittenskiplike namme]] fan it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kuorhinnen]], ''Lyrurus'', dat yn it [[Gryksk]] letterlik "lieresturt" bestjut. ==Biotoop== Kuorhinnen libje yn twa ferskillende [[biotopen]]. Se bringe de [[simmer]] troch yn iepen gebieten: almeast [[heide]] of [[steppe]], mar ek wol [[greide]]n. Se [[winter|oerwinterje]] lykwols yn tichte [[nullewâld]]en of [[mingde wâlden]]. Sadwaande komme se gauris foar by de [[wâldsigge]]n lâns. [[File:Tuusniemi.vaakuna.svg|right|thumb|160px|It [[wapen (heraldyk)|wapen]] fan it [[Finlân|Finske]] [[Tuusniemi]] befettet in kuorhin.]] ==Hâlden en dragen== De kuorhin bringt it [[simmer]]healjier troch op 'e iepen romte fan almeast [[heide]]fjilden en [[steppe]]s, mar [[winter|oerwinteret]] yn groepsferbân yn tichte [[nullewâld]]en of [[mingde wâlden]]. Kuorhinnen binne [[stânfûgel]]s mei dizze kanttekening dat se yn 'e noardlikste parten fan harren [[ferspriedingsgebiet]] faak hûnderten [[kilometer]]s fier omdoarmje op 'e sneup nei gaadlik fretten. Dat dogge se faak ek wer yn in groep. Winterdeis grave se, yn gebieten dêr't in protte [[snie]] falt, [[hoale]]n ûnder it snietek. Dêr lûke se har sawol [[dei|oerdeis]] as [[nacht]]s yn werom om [[enerzjy]] te besparjen, mei't se fan dy enerzjy yn dy tiid fan it jier ferlet hawwe om [[waarm]] te bliuwen. Kuorhinnen hawwe in tige ûnderskate en goed dokumintearre [[balts]]. Eltse [[moarn (deidiel)|moarn]] yn 'e [[maityd]] geane de [[mantsje|hoannen]] in [[kompetysje]] mei-inoar oan om in [[territoarium (biology)|territoarium]] ôf te beakenjen yn 'e hoop om [[wyfke|hinnen]] te lokjen dy't [[pearje]] wol. Dêrby stappe se pronkjend om mei as doel om harren fitaliteit en [[krêft]] te toanen, wylst se de [[sturt]] útteare ta in waaierfoarm, en de [[hals]]fearren opsette. De [[fûgelsang|sang fan 'e hoannen]] bestiet út in lang, boarreljend roekoejen as fan [[dowen]]. Hinnen dy't it plak fan it fertoan besykje, kieze de [[sûnens|sûnst]] útstjende hoanne út om mei te pearjen. Yn [[West-Jeropa]] komme mar selden mear as 40&nbsp;fûgels gear om te pronkjen of in pearingspartner út te kiezen, mar yn [[Ruslân]] is in oantal fan 150&nbsp;eksimplaren net ûngewoan en binne gefallen dokumintearre dat der wol 200&nbsp;fûgels gearkamen. [[File:Baltsende_korhoen-4961843.webm|left|thumb|250px|In kuorhoanne oan it [[balts]]jen.]] Behalven mei partners fan deselde [[soarte]], kinne kuorhinnen op plakken dêr't [[ferspriedingsgebiet]]en oerlaapje ek [[hybride (biology)|hybriden]] produsearje mei besibbe [[rûchpoathinnen]]. Dêrby giet it benammen om 'e [[auerhin]] (''Tetrao urogallus''), de [[rotsauerhin]] (''Tetrao urogalloides''), de [[boskhin]] (''Tetrastes bonasia''), de [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus'') en de [[skerpwjukhin]] (''Falcipennis falcipennis''). Der binne fierders dokumintearre gefallen dat in kuorhin peare en hybride neikommelingen produsearre mei de folle minder nau besibbe [[fazant]] (''Phasianus colchicus''). Nei de pearing hat de hoanne fierders mei it hiele [[fuortplanting]]sproses neat mear út te stean. De hin fljocht fuort om in gaadlik plak foar in [[nêst (fûgels)|nêst]] te sykjen. It nêst is in ûndjip dobke fan 23–28&nbsp;[[sintimeter|sm]] lang by 10–11&nbsp;sm breed, dat se útskrabet yn 'e grûn en dat ferburgen leit tusken opgeande [[plant|begroeiïng]], tusken de [[woartels fan in beam]] of yn in [[rots]]spjalt. It wurdt beklaaid mei [[gers]], [[blêd (plant)|blêden]] en [[fear (fûgel)|fearren]]. Hiel selden wurdt in 'twaddehâns' [[rôffûgel]]nêst útkeazen, dat him hielendal net op 'e grûn, mar oant wol 7&nbsp;[[meter|m]] heech yn in [[beam]] befynt. De hin leit 6–11 [[krêmkleur]]ige, hiel lichtsjes bespikkele [[aai]]en. De [[briedtiid]] duorret by kuorhinnen 23–28&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s dy't binnen [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst ferlitte kinne. Se wurde troch de hin net fuorre, mar nei plakken ta begelaat dêr't se harsels fuorje kinne. Yn 't earstoan frette se [[ynsekten]] en oare lytse [[wringeleazen]], oant har [[spiisfertarring]] safierhinne ûntwikkele is dat se oerstappe kinne op it [[plant]]aardich dieet fan 'e [[folwoeksen]] fûgels. Mei 10–14&nbsp;dagen kinne se al koarte eintsjes [[fleanen|fleane]]. Tsjin 'e ein fan 'e simmer binne se selsstannich en geane se by de hin wei. [[File:Tétras_lyre_MHNT.jpg|right|thumb|160px|In [[aai]] fan in kuorhin.]] ==Fretten== Yn it [[simmer]]healjier frette kuorhinnen [[bei]]en, útsprutende [[planten]] en [[stâle (plant)|stâlen]]. Wat de beien oangiet, hawwe se in foarkar foar [[reade blebberbei]] (''Vaccinium vitis-idaea''), [[blauwe blebberbei]] (''Vaccinium myrtillus'') en [[lytse feanbei]] (''Vaccinium oxycoccos''). As se [[winter]]deis tahâlde yn [[nullewâld]]en of [[mingde wâlden]], geane se oer op in menu fan [[knop (plant)|knoppen]] fan û.m. de (gewoane) [[din]] (''Pinus sylvestris''), de [[Sibearyske liere]] (''Larix sibirica''), de [[blanke bjirk]] (''Betula pendula'') en de [[esp]] (''Populus tremula''). [[File:Birkhahn.jpg|left|thumb|250px|In kuorhoanne oan it pronkjen.]] ==Status== De kuorhin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn it grutste part fan syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] dêre stabyl liket te wêzen. Yn it westlike part fan it ferspriedingsgebiet, benammen yn [[West-Jeropa]], is it mei dizze fûgel lykwols slim yn it neigean rekke en is er folslein út ferskate gebieten ferdwûn, wêrûnder [[Bulgarije]], [[Denemark]], súdlik [[Ingelân]] en [[Fryslân]]. Yn guon oare gebieten, wêrûnder eastlik [[Nederlân]], komme allinnich noch mar restpopulaasjes foar. It belúnjen fan 'e kuorhinnepopulaasje falt yn sokke gefallen faak ien-op-ien gear mei it weiwurden fan gaadlike [[habitat]]s, lykas [[heide]]gebieten. Yn 'e [[Sjuera (berchtme)|Sjuera]] en de [[Alpen]] yn [[Frankryk]] is in protte ûndersyk dien nei it risiko dat kuorhinnen rinne om tsjin [[skylift]]en oan te fleanen. Ek yn [[Mantsjoerije]] (noardeastlik [[Sina]]) is it mei de kuorhin yn it neigean rekke: de populaasje belune dêre tusken [[1950]] en [[2000]] mei 39%. Op plakken dêr't er noch genôch foarkomt, is de kuorhin lykwols in fûgel dy't graach troch de minske [[jacht (aktiviteit)|bejage]] wurdt. Behalven dat it [[fleis]] iten wurdt, waarden kuorhinnen foarhinne (en miskien noch wol) gauris sketten om 'e [[fear (fûgel)|sturtfearren]], dy't populêre fersiersels binne. Sa wurdt yn 'e [[Skotske dracht]] as plom op [[Balmoral-baret]]ten, [[glengarry (holdeksel)|glengarrys]] en [[tam o' shanter (holdeksel)|tam o' shanters]] gauris in kuorhinnefear droegen, ek troch [[fluit]]spilers fan Skotske [[muzykkorps]]en en as ûnderdiel fan it [[parade-unifoarm]] fan beskate [[rezjimint]]en fan it [[Britske Leger]] (de [[Royal Scots]], de [[King's Own Scottish Borderers]] en de [[Royal Regiment of Scotland]]). [[File:Black Grouse.jpg|right|thumb|250px|In yllustraasje fan in kuorhoanne (foar) en in kuorhin (efter).]] ==Undersoarten== Der binne 6 <small>(stân fan saken yn 2012)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e kuorhin (''Lyrurus tetrix''): *Baikalkuorhin (''L. t. baikalensis'') <small>(de [[Transbaikal]], noardlik [[Mongoalje]] en noardwestlik [[Mantsjoerije]])</small> *Britske kuorhin (''L. t. britannicus'') <small>([[Skotlân]], noardlik [[Ingelân]] en [[Wales]])</small> *gewoane kuorhin (''L. t. tetrix'') <small>(it [[fêstelân]] fan [[Jeropa]] en it [[Skandinavysk Skiereilân]] oant noardeastlik [[Sibearje]])</small> *Mongoalske kuorhin (''L. t. mongolicus'') <small>(eastlik [[Kazachstan]], eastlik [[Kirgyzje]], noardlik [[Sinkiang-Oeigoerje]], súdlik sintraal [[Sibearje]] en westlik [[Mongoalje]])</small> *Oessoerikuorhin (''L. t. ussuriensis'') <small>(eastlik [[Sibearje]], eastlik [[Mantsjoerije]] en noardwestlik [[Koreä]])</small> *Russyske kuorhin (''L. t. viridanus'') <small>(súdeastlik [[Ruslân]], súdwestlik [[Sibearje]] en noardlik [[Kazachstan]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- Foar oare boarnen en fierdere literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Black_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lyrurus tetrix}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kuorhin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] meo5v3ucig37ja77c5yji7lga6cbbxj 0 173133 1172089 1149077 2024-10-28T11:23:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172089 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lytse prêrjehin |Ofbyld= [[File:Lesser Prairie Chicken, New Mexico.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') |Wittenskiplike namme= Tympanuchus pallidicinctus |Beskriuwer, jier= [[Robert Ridgway|Ridgway]], 1873 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">kwetsber</span> ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de lytse prêrjehin (Tympanuchus pallidicinctus).png|center|250px]] }} De '''lytse prêrjehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tympanuchus pallidicinctus''), ek wol [[stavere]] as '''lytse prêryhin''' of '''lytse prairiehin''', is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus''). It is in [[stânfûgel]], dy't foarkomt op in diel fan 'e súdlike [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] yn 'e [[Feriene Steaten]]. De lytse prêrjehin is in middelgrutte fûgel, dy't nau besibbe is oan 'e [[grutte prêrjehin]] (''Tympanuchus cupido''). Oars as by de measte soarten rûchpoathinnen is de [[seksuele dimorfy]] by de lytse prêrjehin beheind. De [[soarte]] is yn 'e ferdrukking kommen troch [[habitat]]ferneatiging troch de [[minske]]. It beheinde [[ferspriedingsgebiet]] yn acht nommen, hat de [[IUCN]] de fûgel dêrom klassifisearre as kwetsber. ==Taksonomy== De lytse prêrjehin waard yn [[1873]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[ornitolooch]] [[Robert Ridgway]]. Dyselde beskôge de fûgel as in [[ûndersoarte]] fan 'e [[grutte pêrjehin]] en joech him dêrom de [[wittenskiplike namme]] ''Cupidonia cupido pallidicincta''. Letter waarden de [[prêrjehinnen]] yndield yn in eigen [[skaai (taksonomy)|skaai]], dat ''Tympanuchus'' kaam te hjitten (in [[Gryksk]]e gearstalling dy't letterlik "klinkend as in [[pauk]]" betsjut). De lytse prêrjehin bliek úteinlings in aparte [[soarte]] te wêzen. De soartspesifike wittenskiplike oantsjutting ''pallidicinctus'' is [[Latyn]]sk en betsjut "bleekstreekt", fan ''pallidus'' ("bleek") en ''cinctus'' ("streekt"). ==Fersprieding== De lytse prêrjehin libbet yn it súdwesten fan 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] fan [[Noard-Amearika]]. Dêr komt er foar yn it súdwesten fan 'e [[Amerikaanske steat]] [[Kansas]], it uterste súdeasten fan [[Colorado]], it westen fan [[Oklahoma]] (benammen de eastlike helte fan 'e [[Oklahoma Panhandle]]), it noarden en noardwesten fan [[Teksas]] en it súdeasten fan [[Nij-Meksiko]]. Yn it [[ferline]] wie it [[ferspriedingsgebiet]] folle minder fragmintearre en fral yn Teksas gâns grutter, mei't it suver oan 'e [[Rio Grande]] ta rikte, dy't de [[grins (line)|grins]] mei [[Meksiko]] foarmet. Der binne [[fossilen]] fan 'e lytse prêrjehin fûn by Rocky Arroyo yn it [[Guadalupeberchtme]] yn 'e [[Transpecos]] fan [[Teksas]] en it súdeasten fan [[Nij-Meksiko]], dêr't de fûgel blykber djip yn 'e [[prehistoarje]] ek foarkaam, mar dat in ein bûten it [[histoarysk]] bekende areaal fan 'e fûgel leit. De ynkrimping fan it ferspriedingsgebiet nei wêr't de lytse prêrjehin libbe doe't de earste [[jeropide ras|blanke]] [[kolonist]]en de súdlike Grutte Flakten berikten, moat neffens [[paleöntology]]sk ûndersyk omtrint 10.000&nbsp;jier lyn plakfûn hawwe, oan 'e ein fan 'e [[lêste iistiid]]. It tinken is dat de fûgel it by de doetiidske [[klimaatferoaring]] net mear roaie koe yn it [[drûchte|drûchste]] diel fan syn areaal. ==Uterlike skaaimerken== De lytse prêrjehin is in middelgrutte fûgel mei in kop-sturtlingte dy't yn trochsneed 38–41&nbsp;[[sintimeter|sm]] bedraacht. De [[mantsje|hoannen]] binne mei in gewicht fan trochinoar 790&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] wat foarser as de [[wyfke|hinnen]], dy't trochinoar 700&nbsp;g weagje. Beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] hawwe in [[fear (fûgels)|fearrekleed]] dat oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]] fyn [[brún]]-[[wyt]] streke is. Dêrmei is de [[seksuele dimorfy]] by de lytse prêrjehin in stik beheinder as by de measte oare [[rûchpoathinnen]]. [[File:LesserPrairieChicken.JPG|left|thumb|230px|In lytse prêrjehoanne.]] Beide geslachten hawwe ek in koarte [[sturt]] dy't rûnich fan foarm is, en in [[toef (fearren)|toef]] fan ferlinge fearren boppe-op 'e [[kop]], dy't rjochtop set of plat yn 'e [[nekke]] lein wurde kin. De toef is by hinnen sichtber koarter as by hoannen. It dúdlikste ûnderskie tusken de beide geslachten wurdt lykwols foarme troch de [[giel|felgiele]] [[kaam (anatomy)|kaam]] dy't de hoannen boppe elts fan 'e [[eagen]] hawwe, as wie it in healrûne [[wynbrau]], en troch de keale [[oranje]] [[kielpûde]]n dy't hoannen oan wjerskanten fan 'e [[hals]] hawwe en dy't fol [[lucht]] pompt wurde kinne om mei te pronkjen. ==Biotoop== Lytse prêrjehinnen libje op 'e iepen [[flakte]]n op [[prêrje]]s mei begroeiïng fan [[aalst]]planten (''Artemisia''). ==Hâlden en dragen== Yn [[peartiid]], dy't foar de lytse prêrjehin yn [[april]] en [[maaie]] falt, komme de [[mantsje|hoannen]] yn groepen gear op plakken sûnder folle [[plant|begroeiïng]]. Dêr wediverje se mei-inoar om 'e belangstelling fan 'e [[wyfke|hinnen]] troch it opfieren fan in [[balts]]. Ornaris dogge 10–15&nbsp;hoannen dat op itselde plak, mar der besteane ek dokumintearre gefallen dat 40&nbsp;hoannen of mear dêrfoar gearkamen. Elts fan 'e hoannen set by de balts in eigen lyts [[territoarium (biology)|territoarium]] ôf, dêr't er pronkjend omstapt mei de [[sturt]] yn in waaierfoarm, de [[toef (fearren)|toef]] rjocht omheech en de [[kielpûde]]n oan wjerskanten fan 'e [[hals]] fol mei lucht. Dêrby makket er djip yn it liif in [[lûd]] as fan in [[grutte tromme]] en ek in knippend leven mei de fearren fan 'e sturt. [[File:Lesser Prairie Chicken.jpg|right|thumb|250px|In lytse prêrjehoanne.]] Nei de [[pearing]] hat de hoanne fierders neat mear mei it hiele [[fuortplanting]]sproses út te stean. De hin giet in ein by it baltsterrein wei en siket in gaadlik plak op 'e [[grûn]] om yn 'e beskutting fan wat hegere [[planten]] in [[nêst (fûgels)|nêst]] te meitsjen. Dêr leit se 12–14 tige ljocht kleure [[aai]]en. De [[briedtiid]] duorret likernôch 24&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't it nêst al ferlitte kinne koart nei't se út it aai kommen binne. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee meinommen op sleeptou nei plakken dêr't se harsels fuorje kinne. Mei in [[wike]] as fjouwer kinne se [[fleanen|fleane]] en mei 10–12&nbsp;wiken binne se selsstannich en geane se by de hin wei. ==Fretten== It menu fan 'e lytse prêrjehin bestiet foar it meastepart út [[sied (plant)|sied]] en [[bei]]en, mar [[simmer]]deis fret er dêrnjonken griene dielen fan [[planten]] en teffens [[ynsekten]], lykas [[sprinkhoannen]], [[imerkes]] en [[toarren]]. ==Status== De lytse prêrjehin hat de [[IUCN-status]] fan "kwetsber", wat de leechste fan 'e trije gradaasjes fan "[[bedrige soarte|bedrige]]" is. Dat komt om't syn [[ferspriedingsgebiet]] sûnt de midden fan 'e [[njoggentjinde iuw]] sa ynkrompen is, dat it noch mar 15% fan it oarspronklike areaal beslacht. De grutte fan 'e [[populaasje (biology)|populaasje]] is yn dyselde tiid mei 99% efterút gien. De oarsaak dêrfan is [[habitat]]ferlies troch de oanhâldende útwreiding fan [[minsklik]]e aktiviteiten wêrfoar't it [[ekosysteem]] fan 'e [[aalst]]prêrje ferneatige (oftewol [[ûntginning|ûntgûn]]) wurdt dêr't de lytse prêrjehin foar syn bestean fan ôfhinklik is. Der besteane oanwizings dat de lêste [[desennia]] ek [[klimaatferoaring]] in negative ynfloed hân hat op dizze fûgel. De helte fan 'e hjoeddeistige wrâldpopulaasje fan lytse prêrjehinnen libbet yn 'e súdwesthoeke fan [[Kansas]]. ==Undersoarten== De lytse prêrjehin is in monotypyske [[soarte]], wat betsjut dat der gjin [[ûndersoarte]]n binne. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lesser_prairie_chicken ''References'', op dizze side], en ûnder: [http://de.wikipedia.org/wiki/Oklahomapräriehuhn ''Literatur'' en ''Einzelnachweise'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tympanuchus pallidicinctus}} }} {{DEFAULTSORT:Litse prerjehin}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Prêrjehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] l4qwdvisv290vx8hxvkz1kj2k8ndnzp 0 173144 1172090 1147541 2024-10-28T11:24:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172090 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=prêrjehin |Ofbyld= [[File:Prairie_Chicken.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') |Wittenskiplike namme= Tympanuchus cupido |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de prêrjehin (Tympanuchus cupido).png|center|250px]] <small>{{Color box|#FF1493}} hjoeddeistige fersprieding <br>{{Color box|#FF69B4}} histoaryske fersprieding }} De '''prêrjehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tympanuchus cupido''), ek wol [[stavere]] as '''prêryhin''' of '''prairiehin''' en ta ûnderskie fan 'e nau besibbe [[lytse prêrjehin]] (''Tympanuchus pallidicinctus'') ek wol de '''grutte prêrjehin''' neamd, is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus''). It is in [[stânfûgel]], dy't yn 'e [[Feriene Steaten]] foarkomt op dielen fan 'e noardlike [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]], mei inkele isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] mear nei it easten en suden ta. Troch [[habitat]]ferlies en [[oerbejaging]] is de prêrjehin [[útstjerren (biology)|útstoarn]] yn it grutste part fan syn oarspronklike [[ferspriedingsgebiet]], wêrûnder de súdlike Grutte Flakten, en ek de noardeastlike [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] [[kust]]stripe, dêr't earder de [[heidehin]] (''T. c. cupido'') foarkaam, dy't in [[ûndersoarte]] fan 'e prêrjehin wie. De prêrjehin is in middelgrutte fûgel dy't bekend stiet om syn opfallende [[balts]]gedrach. Oars as by de measte soarten rûchpoathinnen is de [[seksuele dimorfy]] by dizze [[soarte]] beheind. De [[IUCN]] klassifisearret de prêrjehin as gefoelich. ==Taksonomy== De prêrjehin waard foar it earst yn [[1758]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende [[edysje]] fan syn ''[[Systema Naturæ]]''. Dizze fûgel waard doe de [[wittenskiplike namme]] ''Tetrao cupido'' taparte, en waard ûnderbrocht by de [[Jeropa|Jeropeeske]] [[rûchpoathin]]nen, lykas de [[auerhin]] (''Tetrao urogallus'') en de [[kuorhin]] (''Lyrurus tetrix''). De [[Dútslân|Dútske]] [[soölooch]] [[Constantin Wilhelm Lambert Gloger]] helle de prêrjehin dêr yn [[1841]] by wei om him yn it ôfspjalte [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') te pleatsen. De namme ''Tympanuchus'' kombinearret de [[Aldgryksk]]e [[wurd]]en ''tympanon'' of ''tumpanon'', dat "[[pauk]]" betsjut mei ''echeo'', dat "leven meitsje" of "klinke" betsjut. De oantsjutting ferwiist nei it lûd dat prêrjehoannen útbringe by de [[balts]]. [[File:Descent of Man - Burt 1874 - Fig 39.png|left|thumb|250px|In prêrjehin, yn [[1874]] tekene troch [[T.W. Wood]] foar de twadde edysje fan [[Charles Darwin]] syn boek ''The Descent of Man''.]] ==Fersprieding== Tsjintwurdich is it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e prêrjehin beheind ta twa grutte, net op inoar oanslutende dielen fan 'e noardlike [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]]. It noardlike part omfettet it súdeasten fan 'e [[Amerikaanske steat]] [[Noard-Dakota]] mei dêropta in lyts rântsje fan it midwesten fan [[Minnesota]] en it midnoarden fan [[Súd-Dakota]]. It súdlike part omfiemet sintraal en súdeastlik [[Súd-Dakota]], sintraal, noardeastlik en súdeastlik [[Nebraska]], noardlik [[Kansas]] en it uterste noardeasten fan [[Colorado]]. Fierders binne der noch inkele folle lytsere, isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] yn sintraal [[Minnesota]], sintraal [[Wisconsin]], súdlik [[Illinois]], eastlik en súdwestlik [[Iowa]], noardlik en westlik [[Missouri (steat)|Missouri]], súdwestlik [[Oklahoma]] en by de [[Golf fan Meksiko|Golfkust]] fan súdlik [[Teksas]] lâns. Foarhinne rûn it ferspriedingsgebiet fan 'e prêrjehin hielendal troch oan 'e [[Golf fan Meksiko]] ta yn súdlik [[Teksas]] en súdwestlik [[Louisiana]] en mooglik oant yn [[Tamaulipas]] yn [[Meksiko]]. It areaal besloech doe ek noardeastlik en westlik [[Noard-Dakota]], noardlik en eastlik [[Súd-Dakota]], noardeastlik [[Montana]], noardwestlik en eastlik [[Nebraska]], súdlik en eastlik [[Kansas]], sintraal en eastlik [[Oklahoma]], sintraal [[Arkansas]], hast hiel [[Missouri (steat)|Missouri]], hiel [[Iowa]] en [[Illinois]], súdwestlik [[Minnesota]], westlik en súdlik [[Wisconsin]], noardlik, westlik en súdlik [[Indiana]], it westlike twatrêdepart fan [[Kentucky]], it uterste midnoarden fan [[Tennessee]], súdwestlik en noardwestlik [[Ohio]] en it suden fan [[Neder-Michigan]]. Yn [[Kanada]] kaam de prêrjehin doe foar yn it suden fan [[Alberta]], [[Saskatchewan]], [[Manitoba]] en [[Ontario]]. Dêrnjonken bestie der eastlik fan 'e [[Appalachen]] in aparte populaasje (de [[heidehin]]) yn it noardeasten fan [[Firginia]], eastlik [[Maryland]], hiel [[Delaware]] en it [[federaal distrikt]] [[Washington, D.C.|Columbia]], it súdeasten fan [[Pennsylvania]], hiel [[Nij-Jersey]], [[Long Island]] en it uterste súdeasten fan it [[fêstelân]] fan [[New York (steat)|New York]], hiel [[Connecticut]] en [[Rhode Island]] en de súdeastlike helte fan [[Massachusetts]]. ==Uterlike skaaimerken== De prêrjehin is in middelgrutte fûgel mei trochinoar in kop-sturtlingte fan 43&nbsp;[[sintimeter|sm]], in [[wjukspanne]] fan 69^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>} oant 72^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;sm en in gewicht fan 700&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] oant 1,2&nbsp;[[kg]]. De [[sturt]] is koart en rûnich. By beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] binne de [[fear (fûgels)|fearren]] oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]] fyn [[brún]]-[[wyt]] streke. [[File:Tympanuchus cupido -Illinois, USA -male displaying-8 (1).jpg|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] oan it [[balts]]en yn [[Illinois]].]] Prêrjehinnen fertoane folle minder [[seksuele dimorfy]] as de measte soarten [[rûchpoathinnen]]. De [[mantsje|hoannen]] binne justjes foarser en swierder as de [[wyfke|hinnen]], mar fierders ûnderskiede se har hast inkeld fan 'e hinnen troch de [[goud (kleur)|goudgiele]] [[kaam (anatomy)|kaam]] dy't se boppe elts fan 'e [[eagen]] hawwe, as wie it in healrûne [[wynbrau]], en troch in rûn keal plak oan wjerskanten fan 'e [[hals]], dêr't de [[hûd]] ek goudgiel fan [[kleur]] is. Dy plakken binne [[kielpûde]]n, dy't folpompt wurde kinne om by de [[balts]] mei te pronkjen. Beide geslachten hawwe ek in [[toef (fearren)|toef]] fan ferlinge fearren boppe-op 'e [[kop]], dy't rjochtop set of plat yn 'e [[nekke]] lein wurde kin. De toef is by hinnen sichtber koarter as by hoannen. ==Biotoop== Prêrjehinnen libje op 'e iepen romte, dêr't se sterk de foarkar jouwe oan [[prêrje]]s mei lang [[gers]]. Se kinne in mingsel fan [[ikker]]s en prêrje ferdrage, mar wat mear yn kultuer brocht in gebiet is, wat minder prêrjehinnen der foarkomme sille. Yn sintraal [[Wisconsin]] wie it hjoeddeistige ferspriedingsgebiet fan 'e prêrjehin oarpronklik [[bosk]]lân dêr't de fûgels net foarkamen. Mar de iere [[kolonist]]en besochten der te buorkjen en roaiden de bosk. Doe't it lân te [[fruchtberens|ûnfruchtber]] bliek, ferlieten se it gebiet wer. Neitiid rekke it efterlitten ikkerlân oerwoekere troch prêrje, dy't in ûntwyk waard foar de prêrjehinnen dy't op 'e oarspronklike prêrje fierder nei it suden en westen ta net mear libje koene om't dy [[ûntginning|ûntgûn]] waard foar de [[lânbou]]. ==Hâlden en dragen== De prêrjehin is in [[stânfûgel]], dy't it hiele jier troch yn itselde wengebiet ferbliuwt. Yn 'e [[peartiid]], dy't foar dizze soarte yn [[maart]] en [[april]] falt, komme kloften fan inkele tsientallen prêrjehinnen gear op plakken mei koart [[gers]] of keale of [[rots]]ige grûn, dêr't de [[mantsje|hoannen]] in lyts [[territoarium (biology)|territoarium]] ôfbeakenje. Dêre fiere se harren [[balts]] op om [[wyfke|hinnen]] oan te lûken. By de balts skoddet de hoanne syn [[fear (fûgels)|fearren]] op, set de [[toef (fearren)|toef]] op syn kop rjochtop en foarmet syn [[sturt]] ta in waaier. Hy stapt pronkjend om en pompt de goudgiele [[kielpûde]]n oan wjerskanten fan syn [[hals]] fol, wylst er út syn liif [[lûd]]en fuortbringt as fan in [[grutte tromme]], en in knippend leven makket mei de sturtfearren. De hinnen nimme sels net diel oan 'e balts, mar steane oan 'e sydline en beächtsje de hoannen oant se in kar meitsje en in hoanne útkieze om mei te [[pearjen]]. It is dêrby sa dat ien of twa fan 'e dominantste hoannen 90% fan 'e pearingskânsen krije, wylst de rest it neisjen hat. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Baltsgedrach fan prêrjehoannen''' <gallery mode=packed heights=150px style="text-align:left"> File:Greater Prairie Chicken -male displaying and spinning.theora.ogv| File:Greater Prairie Chicken - males displaying to a female 700.theora.ogv| File:Tympanuchus cupido -Illinois, USA -male jumps and displays-8.ogv| </gallery> De pearing is de iennichste bydrage fan 'e hoanne oan it [[fuortplanting]]sproses. Neitiid ferlitte de hinnen it baltsplak en sykje binnen in [[diameter]] fan 3&nbsp;[[km]] in gaadlik plak om in [[nêst (fûgels)|nêst]] te meitsjen. Dat dogge se op 'e grûn, ferskûle tusken it [[gers]]. De hin leit 5–17&nbsp;[[aai]]en (by de attwaterprêrjehin, de súdlike ûndersoarte, 10–14&nbsp;aaien), dêr't lykwols mar 3–10 fan útkommen, mei't de rest ferlern giet troch [[predaasje]]. De [[briedtiid]] duorret 23–24&nbsp;dagen (trochinoar 26 foar de attwaterprêrjehin). De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't gau nei't se út it aai kommen binne, it nêst ferlitte. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee troch har op sleeptou nommen nei plakken dêr't se harsels fuorje kinne. Mei 1–4&nbsp;[[wike]]n kinne de piken [[fleanen|fleane]], en mei 10–12&nbsp;wiken (foar de attwaterprêrjehin mei likernôch 6&nbsp;wiken) geane se by de hin wei en binne se folslein selsstannich. In [[jier]] nei't se út it aai kommen binne, berikke se [[geslachtsripens]]. ==Fretten== Op it menu steane foar pêrjehinnen benammen [[sied (plant)|sieden]] en [[bei]]en, mar [[simmer]]deis frette se ek wol [[blêd (plant)|blêden]] en [[stâle (plant)|stâlen]] fan planten en dêropta [[ynsekten]] lykas [[sprinkhoannen]], [[imerkes]] en [[toarren]]. ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan 'e prêrjehin binne [[rôffûgels]] lykas [[hauken]] en [[ûlen]], en lânrôfdieren as de [[prêrjewolf]] (''Canis latrans'') en de [[reade lynks]] (''Lynx rufus''). De [[aai]]en en [[fûgelpyk|piken]] fan prêrjehinnen wurde fretten troch it [[streekt stjonkdier|streekte stjonkdier]] (''Mephitis mephitis''), de [[waskbear]] (''Procyon lotor''), de [[Firginia-opossum]] (''Didelphis virginiana'') en ferskate soarten [[slangen]]. ==Status== De prêrjehin hat de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", mei't it [[ferspriedingsgebiet]] beheind en fragmintearre is en de [[populaasje (biology)|populaasje]] gâns ynkrompen is fan [[histoarysk]]e oantallen. Yn 'e [[njoggentjinde iuw]] libben allinnich al yn [[Illinois]] miljoenen prêrjehinnen, mar yn 'e [[1930-er jierren]] [[útstjerren (biology)|stoar de soarte hast út]] troch [[oerbejaging]] en [[habitat]]ferlies. De totale wrâldpopulaasje fan 'e fûgel waard anno [[2021]] rûsd op 500.000&nbsp;eksimplaren. [[File:Attwater's Prairie Chicken.jpg|left|thumb|250px|In [[balts]]ende [[mantsje|hoanne]] fan 'e [[bedrige soarte|bedrige]] [[ûndersoarte]] attwaterprêrjehin út súdlik [[Teksas]].]] Yn [[maaie]] [[2000]] waard de prêrjehin yn [[Kanada]] foar útstoarn ferklearre, hoewol't der út en troch noch altyd eksimplaren sinjalearre wurde yn it suden fan [[Saskatchewan]] en [[Alberta]]. Anno [[2019]] wiene der noch likernôch 200&nbsp;prêrjehinnen yn Illinois, ferspraat oer lytse perseeltsjes beskerme [[prêrje]]lân. Yn steaten as [[Iowa]] as [[Missouri (steat)|Missouri]], dêr't histoarysk hûnderttûzenen prêrjehinnen libben, is de populaasje no sakke nei 500&nbsp;eksimplaren. Yn Missouri is úteinset mei in konservervaasjeprogramma wêrby't men prêrjehinnen út [[Kansas]] en [[Nebraska]] hellet om yn it wyld út te setten. Sa hopet men de populaasje yn Missouri wer te fergrutsjen ta 3.000&nbsp;eksimplaren. Yn sintraal [[Wisconsin]] libje noch sa'n 600&nbsp;prêrjehinnen, in grutte tebekgong fan 'e 55.000 dy't dêr noch wiene doe't de [[jacht (aktiviteit)|jacht]] op dizze soarte dêr yn [[1954]] ferbean waard. De wichtichste bedriging foar de prêrjehin is [[habitat]]ferlies, mei't mear as 95% fan syn prêrjebiotoop [[ûntginning|ûntgûn]] is ta [[ikker]]s of [[greide]]n foar de [[lânbou]]. Ut in ûndersyk fan 'e [[Steatsuniversiteit fan Kansas]] bliek fierders dat prêrjehinnen net [[nêst (fûgels)|nêstelje]] woene tichter as 400&nbsp;[[meter|m]] by [[heechspanningskeabel]]s en tichter as 550&nbsp;m by [[ferhurde wegen]]. De oanwêzigens fan [[rôfdier]]en as it [[streekt stjonkdier|streekte stjonkdier]] (''Mephitis mephitis''), de [[waskbear]] (''Procyon lotor'') en de [[Firginia-opossum]] (''Didelphis virginiana''), dy't it op 'e [[aai]]en fan 'e prêrjehin foarsjoen hawwe, soarget foar in oansjenlik legere kâns foar aaien om [[brieden (fûgels)|útbret]] te wurden. En der binne folle mear fan sokke rôfdieren as foarhinne it gefal wie om't de minske gruttere rôfdieren, lykas de [[grizzlybear]] (''Ursus arctos horribilis''), de [[grize wolf]] (''Canis lupus'') en de [[poema]] (''Puma concolor''), dy't de populaasjes fan 'e lytsere rôfdieren binnen de stringen holden, yn it ferspriedingsgebiet fan 'e prêrjehin hielendal of frijwol hielendal útrûge hat. Noch wer in oar probleem foarmet de [[fazant]] (''Phasianus colchicus''), in út [[Jeropa]] wei yntrodusearre [[eksoat]], dy't [[nêstparasitisme]] bedriuwt troch syn eigen aaien yn 'e [[nêst (fûgel)|nêsten]] fan 'e prêrjehin te lizzen. Mei't de aaien fan 'e fazant gauwer útkomme, mient de prêrjehin dan dat it brieden klear is ferlit er it nêst mei de fazantepiken, sadat de eigentlike prêrjehinne-aaien net útkomme troch gebrek oan [[brieden (fûgels)|bebrieden]]. Yn gebieten dêr't de populaasjes prêrjehinnen lyts wurden binne, leit it gefaar fan [[yntylt]] op 'e loer, wat sokke populaasjes noch lytser makket trochdat in diel fan 'e jongen net libbensfetber is. Yn [[Illinois]] wurde dêrom yn sokke lytse populaasjes mei sin eksimplaren út Kansas en Nebraska yntrodusearre om der nij bloed yn te bringen. [[File:Tympanuchus cupido cupido.jpg|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan 'e (no [[útstjerren (biology)|útstoarne]]) [[heidehin]] (''Tympanuchus cupido cupido'') yn [[1900]].]] ==Undersoarten== Der binne 3 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e prêrjehin (''Tympanuchus cupido''), wêrfan't ien [[útstjerren (biology)|útstoarn]] is: *gewoane prêrjehin (''T. c. pinnatus'') <small>(noardlike [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] en inkele isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] mear nei it easten en suden)</small> *attwaterprêrjehin of Attwaters prêrjehin (''T. c. attwateri'') <small>(in [[bedrige bistesoarte|bedrige]] ûndersoarte, dy't inkeld noch foarkomt op twa plakken by de [[Golf fan Meksiko|Golfkust]] fan súdlik [[Teksas]] lâns, te witten yn it [[Nasjonaal Faunareservaat foar de Attwaterprêrjehin]] by [[Eagle Lake (Teksas)|Eagle Lake]], súdwestlik fan [[Houston]], en op priveelân by [[Goliad (Teksas)|Goliad]], benoarden [[Corpus Christi (Teksas)|Corpus Christi]]; foarhinne kaam dizze ûndersoart foar by de hiele kust lâns fan [[Louisiana]] oant yn [[Tamaulipas]] yn [[Meksiko]])</small> *[[heidehin]] (''T. c. cupido'') <small>(kaam foarhinne by de [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] kust lâns foar fan noardeastlik [[Firginia]] oant súdeastlik [[Massachusetts]]; útstoarn yn [[1932]])</small> It is mooglik dat de heidehin eins in aparte [[soarte]] wie. As dat ea bewiisd wurde kin, sil de [[wittenskiplike namme]] fan 'e prêrjehin automatysk feroarje yn ''Tympanuchus pinnatus'' en sille de beide oare ûndersoarten ''Tympanuchus pinnatus pinnatus'' en ''Tympanuchus pinnatus attwateri'' wurde. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Greater_prairie_chicken ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tympanuchus cupido}} }} {{DEFAULTSORT:Prerjehin}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Prêrjehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] k6lc1e45a6zpk3um31pyapgp6i8z3rq 0 173197 1172085 1148987 2024-10-28T11:21:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Ynfloed */ kt 1172085 wikitext text/x-wiki {{Biste-ûndersoarte |Namme=heidehin |Ofbyld= [[File:Tympanuchus_cupido_cupido.jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') |Soarte= [[prêrjehin]] (''Tympanuchus cupido'') |Wittenskiplike namme= Tympanuchus cupido cupido |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: '''<u>útstoarn</u>''' ---- |lânkaart=[[File:Histoaryske fersprieding fan de heidehin (Tympanuchus cupido cupido).png|center|250px]]<small><center>Histoaryske fersprieding fan 'e heidehin.</center></small> }} De '''heidehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tympanuchus cupido cupido'') is in [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[ûndersoarte]] fan 'e [[prêrjehin]] (''Tympanuchus cupido''), dy't lânseigen wie yn it noardeasten fan 'e [[Feriene Steaten]]. Dizze [[fûgel]] hearde ta it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus''). Doe't de earse [[Jeropa|Jeropeeske]] [[kolonist]]en har yn 'e [[santjinde iuw]] yn [[Noard-Amearika]] nei wenjen setten, kamen heidehinnen dêr yn 'e miljoenen foar. Sels mids [[achttjinde iuw]] wiene se noch tige algemien. Mar yn 'e earste helte fan 'e [[njoggentjinde iuw]] kamen se troch [[oerbejaging]] slim yn 'e swierrichheden, en yn [[1870]] wiene se op it [[fêstelân]] útrûge. It lêste bolwurk fan 'e heidehin wie it [[eilân]] [[Martha's Vineyard]], foar de [[kust]] fan [[Massachusetts]]. Dêr krige dizze soarte oan it begjin fan 'e [[tweintichste iuw]] in beskerme status, yn 't earstoan mei hoopfolle resultaten. Mar in ûngelokkige gearrin fan omstannichheden soarge der omtrint [[1916]] foar dat it mei de heidehin slim yn it neigean rekke. Yn [[1928]] wie der noch mar [[einling|noch mar ien fûgel]] oer, dy't yn [[1932]] deagie. ==Taksonomy== De heidehin waard yn [[1758]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende edysje fan syn ''[[Systema Naturæ]]''. Dizze fûgel waard brûkt as it typeras foar de beskriuwing fan 'e [[prêrjehin]] as [[soarte]], mei't de oare ûndersoarten pas troch de [[Westerske wrâld|Westerske]] wittenskip ûntdutsen waarden troch de [[Ekspedysje fan Lewis en Clark]] yn [[1804]]–[[1806]]. [[File:Tympanuchus_cupido_cupidoAEP11LA.png|left|thumb|250px|Yllustraasje fan twa [[balts]]ende [[mantsje|hoannen]] fan 'e heidehin, mei op 'e eftergrûn in tasjende [[wyfke|hin]].]] Modern ûndersyk nei it [[mitogondriaal DNA]] fan prêrjehinnen fan 'e oare beide ûndersoarten en fan preservearre [[museum]]eksimplaren fan 'e heidehin wiisde yn [[2004]] út dat de heidehin [[genetysk]] teminsten likefolle fan 'e oare ûndersoarten fan 'e prêrjehin ferskilde as de [[lytse prêrjehin]] (''Tympanuchus pallidicinctus''), dy't rûnom as in selsstannige soarte erkend wurdt. Wat dat oanbelanget, liket it derop dat de heidehin ek in aparte, sij it nau besibbe, soarte wie. In twadde ûndersyk út [[2006]] wiisde sels út dat de heidehin nauwer besibbe liek te wêzen oan 'e lytse prêrjehin as oan 'e (grutte) prêrjehin. Mar Jeff A. Johnson en Peter O. Dunn, de biologen dy't it lêste ûndersyk útfierden, wize derop dat it byld oangeande de pleatsing fan 'e heidehin yn it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') ferdizene wurdt trochdat de museumeksimplaren fan 'e heidehin frijwol allegearre út 'e eintiid fan 'e fûgel komme, doe't him al in genetyske 'fersmelling' foardien hie trochdat de [[populaasje (biology)|populaasje]] noch mar út inkele hûnderten eksimplaren bestie. It is bekend dat yn sa'n sitewaasje maklik frij willekeurige genetyske [[mutaasje]]s foarkomme kin, in ferskynsel dat [[genetyske drift]] hjit. Dêrom is eins net te sizzen oft de heidehin no in selsstannige soarte wie, ja of nee. Anno [[2024]] wurdt de fûgel troch ornitologen oer it algemien noch altyd behannele as in ûndersoarte fan 'e prêrjehin. ==Fersprieding== It [[histoarysk]]e [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e heidehin lei oan 'e [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] [[kust]] yn it noardeasten fan 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]]. De westgrins waard foarme troch de [[Appalachen]]. It areaal omfette it noardeasten fan [[Firginia]], eastlik [[Maryland]], hiel [[Delaware]] en it [[federaal distrikt]] [[Washington, D.C.|Columbia]], it súdeasten fan [[Pennsylvania]], hiel [[Nij-Jersey]], [[Long Island]] en it uterste súdeasten fan it [[fêstelân]] fan [[New York (steat)|New York]], hiel [[Connecticut]] en [[Rhode Island]], de súdeastlike helte fan [[Massachusetts]] en it uterste suden fan [[Nij-Hampshire]]. [[File:Heath Hens.jpg|right|thumb|180px|Yllustraasje fan in [[mantsje|hoanne]] (l.) en in [[wyfke|hin]] (rj.) fan 'e heidehin.]] ==Uterlike skaaimerken== De heidehin liek tige op 'e oare [[ûndersoarte]]n fan 'e [[prêrjehin]], dy't op 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] en yn [[Teksas]] oan 'e [[Golf fan Meksiko|Golfkust]] foarkomme, allinnich wied er justjes lytser. De trochsneed heidehin hie kop-sturtlingte fan 43&nbsp;[[sintimeter|sm]] en in gewicht fan 900&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. In eksimplaar fan krapoan 1,4&nbsp;[[kg]] waard beskreaun troch de iere [[ornitolooch]] [[Alexander Wilson (ornitolooch)|Alexander Wilson]], mar syn lettere [[kollega's]] hawwe dat sifer yn twifel lutsen. De [[sturt]] wie [[grizich]] [[brún]], koart en rûnich, en by beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] wiene de [[fear (fûgels)|fearren]] oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]] fyn [[brún]]-[[wyt]] streke. Oars as by de oare ûndersoarten fan 'e prêrjehin wie it brún fan it fearrekleed by de heidehinnen oer it algemien wat [[read|rodziger]], fral op it [[boarstkas|boarst]]. En de brune streken wiene by har tsjûker as de de wite streken, wylst se by de oare ûndersoarten min ofte mear like tsjûk binne. De [[mantsje|hoannen]] ûnderskaten har benammen fan 'e justjes minder foarse [[wyfke|hinnen]] troch de [[goud (kleur)|goudgiele]] [[kaam (anatomy)|kaam]] dy't se boppe elts fan 'e [[eagen]] hiene, as wie it in healrûne [[wynbrau]], en troch in rûn keal plak oan wjerskanten fan 'e [[hals]], dêr't de [[hûd]] ek goudgiel fan [[kleur]] wie. Dy plakken wiene [[kielpûde]]n, dy't folpompt wurde koene om by de [[balts]] mei te pronkjen. Beide geslachten hiene fierders in [[toef (fearren)|toef]] fan ferlinge fearren boppe-op 'e [[kop]], dy't rjochtop set of plat yn 'e [[nekke]] lein wurde koe. De toef wie by hinnen sichtber koarter as by hoannen. [[File:Heath Hen, Boston.jpg|left|thumb|180px|In [[taksidermy|opsette]] [[wyfke|hin]] fan 'e heidehin yn it [[Boston Museum of Science]].]] ==Biotoop== Heidehinnen libben yn mei boskjes [[din]]nebeammen en [[strewelleguod]] besprinzge [[heide]]gebieten. Mar ek yn [[greidlân]] kamen se wol foar. ==Utstjerren== Heidehinnen kamen ekstreem folle foar yn harren oarspronklike [[ferspriedingsgebiet]] oan 'e noardeastkust. Om't it in [[hineftige]] [[fûgel]] wie, begûn de [[jacht (aktiviteit)|bejaging]] troch [[Jeropa|Jeropeeske]] [[kolonist]]en sadree't yn [[1608]] de earste [[Ingelân|Ingelske]] [[koloanje]] yn dy kontreien fêstige wie. Sadwaande wurdt wol sein dat de '[[kalkoen]]' dy't troch de saneamde ''[[pilgrim (Plymouthkoloanje)|pilgrims]]'' út 'e [[Plymouthkoloanje]] op it earste [[Thanksgiving (Feriene Steaten)|Thanksgiving]] [[iten]] waard, eins wierskynlik in heidehin west hawwe moat. Tsjin 'e ein fan 'e [[achttjinde iuw]] hie heidehin de [[reputaasje]] krigen fan [[earmoede|earmeljusiten]] om't it sa goedkeap en maklik te krijen wie. Healwei dy iuw skriuw de Amerikaanske [[politikus]] [[Thomas L. Winthrop]] dat de fûgels foarkamen op 'e [[Boston Common]] yn [[Boston]], yn dy tiid in [[mienskar]] (''common''), dêr't û.o. [[kij]] [[weidzjen|weide]] waarden, en dat [[tsjinstfolk]] soms yn in [[arbeidskontrakt]] mei in nije [[wurkjouwer]] betong dat harren net faker as twa of trije kear [[wike|wyks]] heidehinnefleis foarset wurde soe. [[File:Heath Hen display.jpg|right|thumb|250px|In heidehoanne oan it [[balts]]en yn [[1900]].]] Tsjin it begjin fan 'e [[njoggentjinde iuw]] moat de heidehinnepopulaasje merkber oan it belúnjen west hawwe, mar de [[oerbejaging]] gie ûnfermindere troch. Mooglik spile [[habitat]]ferlies ek in rol by it yn 'e nederklits reitsjen fan dizze fûgel, troch it [[ûntginnen]] fan 'e [[heide]]gebieten dêr't de heidehin fierhinne fan ôfhinklik wie. Mooglik al yn 'e [[1840-er jierren]], mar yn elts gefal tsjin [[1870]], wie de heidehin op it [[fêstelân]] fan [[Noard-Amearika]] folslein útrûge. Inkeld op it [[eilân]] [[Martha's Vineyard]], foar de súdeastkust fan [[Massachusetts]], wie noch in [[populaasje (biology)|populaasje]] fan 300 eksimplaren oer. Tsjin [[1890]] wie dat oantal troch [[streuperij]] en [[predaasje]] troch [[ferwyldere kat]]ten lykwols ôfnommen oant 120–200 fûgels, en om 'e iuwwiksel hinne wiene der noch mar 70 heidehinnen oer. Dy lêste restpopulaasje waard doe beskerme troch in jachtferbod en troch de oprjochting, yn [[1908]], fan it Heidehinnereservaat (no it [[Steatswâld Manuel F. Corellus]]). Dat die fertuten, en de populaasje woeks binnen in jier as sân wer oan ta krapoan 2.000&nbsp;eksimplaren. Tsjin 'e midden fan 'e [[1910-er jierren]] wie it observearjen fan it [[balts]]gedrach fan 'e fûgels in soartemint [[toerist]]yske attraksje wurden, sadat it behâld fan 'e populaasje foar de bewenners fan Martha's Vineyard ek [[jild|finansjeel]] fan belang waard. [[File:Booming_Ben,_the_last_heath_hen.jpg|left|thumb|180px|In [[stânbyld]] dat it plak op [[Martha's Vineyard]] markearret dêr't de [[einling]] Booming Ben foar it lêst waarnommen waard.]] Omtrint de [[briedtiid]] fan [[1916]] sloech it needlot lykwols ta troch in ûngelokkige gearrin fan omstannichheden. Ien dêrfan waard foarme troch swierrichheden yn ferbân mei [[yntylt]], dy't har al langere tiid foardiene. Mar ferskate ekstreem strange [[winter]]s, in oerskot oan [[mantsje|hoannen]], in ferwoastgjende [[natoerbrân]], in útbraak fan [[swartekoppesykte]] dy't mooglik oerbrocht wie fia kontakt mei [[hin|plomfee]], en in ûngewoane ynfluks fan eksimplaren fan 'e [[hauk]] (''Accipiter gentilis'') dy't op it minst mooglike momint foar in oanboazjende predaasjedruk soarge, makken dat it mei de heidehin wer hielendal mis gie. Der bleaune mar in pear hûndert eksimplaren oer, en nei in lêste oplibbing yn [[1920]], doe't de populaasje oanwoeks ta 600&nbsp;fûgels, sette de definitive delgong yn. Dat gie relatyf fluch: begjin [[1927]] wiene der noch mar 11 hoannen en 2 hinnen oer. Nettsjinsteande dat alles wat doedestiden beskikber wie, út 'e kast helle waard om 'e heidehin te rêden, wiene der oan 'e ein fan dat jier noch mar 5 eksimplaren oer, allegearre hoannen. Nei [[8&nbsp;desimber]] [[1928]] wie der skynber noch mar ien: in [[einling]] dy't de namme 'Booming Ben' taparte krige fanwegen de [[lûd]]en dy't er by syn ienlike balts fuortbrocht, as fan in [[grutte tromme]]. Hy waard op [[11&nbsp;maart]] [[1932]] foar it lêst sjoen op syn tradisjonele baltsterrein tusken [[West Tisbury (Massachusetts)|West Tisbury]] en it plak dêr't hjoed de dei it [[Fleanfjild Martha's Vineyard]] leit. Dat wie ier yn 'e [[peartiid]] en dat er dêrnei net mear sjoen of heard is, makket it suver wis dat er dy deis of hiel koart dêrnei deagien is. Bylden fan Booming Ben, opnommen troch [[Alfred Otto Gross]] yn 'e iere [[1930-er jierren]], waarden yn [[2017]] digitalisearre en binne no beskikber yn 'e spesjale kolleksje fan it [[Bowdoin Kolleezje]] yn [[Brunswick (Maine)]]. ==Ynfloed== De heidehin wie ien fan 'e earste [[bist]]en dy't men yn 'e [[Feriene Steaten]] besocht te beskermjen. Dat begûn al yn [[1791]], doe't it [[Steatskongres fan New York]] in [[wet]] oannaam foar "de konservearring fan 'e heidehin en oar jachtwyld", dy't lykwols neityd ûnútfierber bliek. Hoewol't alle krewearjen om 'e heidehin te helpen mislearre, wie it wichtich en faak baanbrekkend wurk, dat it paad klearre foar de beskerming en it úteinlike behâld fan oare [[bedrige soarte]]n. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Heath_hen ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tympanuchus cupido cupido}} }} [[Kategory:Fûgelûndersoarte]] [[Kategory:Prêrjehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn 1932]] lhs5grcpvlud8l8lmshp9tytue7lpgo 0 173218 1171855 1147408 2024-10-27T23:11:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Gedrach */ kt 1171855 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:African Pygmy-Geese (Nettapus auritus) pair ... (52231179201).jpg|260px]]<br><small>''Jerk (foargrûn) en sijke (eftergrûn)''</small>. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[dwercheinen]] (''Nettapus'') |Wittenskiplike namme= Nettapus auritus |Beskriuwer, jier = [[Pieter Boddaert|Boddaert]], 1783 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Nettapus map.svg|center|260px]]<small>{{Color box|#000080}} Ferspriedingsgebiet Afrikaanske dwerchein }} De '''Afrikaanske dwerchein''' (''Nettapus auritus'') is in tropyske [[einfûgel]] fan it skaai [[dwercheinen]] (''Nettapus''). De soarte libbet yn sompige gebieten mei in soad planten yn [[Afrika]] besuden de [[Sahara]] en op [[Madagaskar]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:NettopusAuritusDavies.jpg|thumb|left|''Tekening fan in pearke Afrikaanske dwercheinen''<br>C.G. Finch-Davies (1875–1920)]] Alhoewol't de dwerchein in snaffel hat lykas in goes, binne se mear besibbe oan 'e einen. It is de lytste wetterfûgel fan Afrika en ien fan 'e lytste wetterfûgels fan 'e wrâld. De ein is 27 oant 33 sm lang en 260 oant 290 g swier. It mantsje hat in wyt gesicht en in irisearjende swarte streek, dy't op 'e krún begjin en oer de efterkant fan 'e hals trochrint oant op 'e rêch. Op 'e sydkant fan 'e kop en de hals sit in ovale, griene flek omseame fan in swarte râne. De rêch is [[Metallic-kleur|metallic]] grien. De sechtjin sturtfearren binne swart. De fearren fan 'e wjukken binne swart mei in metallic griene irisaasje op 'e dekfearren mei in wite balke oer de sekundêre earmfearren. De boppekant fan it boarst en de flanken binne ljocht kastanjebrún en de búk is wyt. De ein hat in smelle wite ring om ' e hals. Wyfkes hawwe in griis gesicht mei in donkerbrune eachstreek en flekkerige brún op 'e wangen en nekke. Se ha in donkerbrune foarholle, krún en efterkant fan 'e nekke mei wat irisaasje, mar minder glânzgjend as it mantsje. In griene flek lykas by it mantsje ûntbrekt. It boarst en de flanken hawwe in donkere kastanjekleur en de rêch is donkerbrún. De fearren fan 'e wjukken binne brúnswart mei útsûndering fan in wite balke op 'e sekundêre earmfearren. It ûnderste diel fan 'e snaffel is giel, it boppeste diel is flekkerich mei brún en in donkerbrune punt. De poaten binne donkergriis oant swart. == Nêst == De Afrikaanske dwerchein boud faak in nêst fan gers yn beamholtes, mar der binne fariaasjes. Der wurden likernôch 6 oant 12 (yn 'e regel 9) aaien lein, dy't troch it wyfke útbret wurde. It mantsje bliuwt tichteby en ferdigenet it territoarium. == Leefgebiet == De ein is net honkfêst en libbet fan [[Senegal]] yn it west oant [[Eritreä]] en [[Somaalje]] yn it east en nei it suden ta oant yn it meast eastlike diel fan [[Súd-Afrika]] en op Madagaskar, mar net yn it súdwesten fan Afrika. Hy mei graach yn sompige gebieten, marren en stadich streamend wetter wêze mei in soad planten lykas wetterleeljes. Yn [[Etioopje]], [[Sambia]] en Madagaskar wurdt de fûgel ek yn berchgebieten oan 1800 m hichte oantroffen. == Fersprieding == [[Ofbyld:African Pygmy Geese, Moremi Reserve, Botswana.jpg|thumb|left|''Afrikaanske dwercheinen yn it Moremi Reservaat, Botswana'']] It ferspriedingsgebiet fan 'e Afrikaanske dwerchein is tige grut en sadwaande is de kâns op útstjerren lyts. Hoefolle fûgels der binne is net bekend. It is wol dúdlik dat it oantal tebek rint. Dat hat te meitsjen troch de yntroduksje fan frjemde fisksoarten, dy't foar de ynhiemske wetterplanten net goed binne. Ek it droechlizzen fan sompen troch minsken soargje foar minder dwercheinen. De efterútgong giet lykwols net hurd en is minder as 30% yn 'e tsien jier. Dêrom stiet de Afrikaanske dwerchein net op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. == Gedrach == De Afrikaanske dwerchein libbet fan it sied fan wetterleeljes en oar sied fan driuwende planten, mar ek ynsekten en lytse wingeleaze dierkes. Se wurde faak yn pearkes en lytse groepkes waarnommen. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/afrpyg1 Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:African pygmy goose]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Nettapus auritus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] h4rc64c33ahgbajnsa29427y2ja0h0h 1171964 1171855 2024-10-28T00:01:51Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Gedrach */ kt 1171964 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:African Pygmy-Geese (Nettapus auritus) pair ... (52231179201).jpg|260px]]<br><small>''Jerk (foargrûn) en sijke (eftergrûn)''</small>. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[dwercheinen]] (''Nettapus'') |Wittenskiplike namme= Nettapus auritus |Beskriuwer, jier = [[Pieter Boddaert|Boddaert]], 1783 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Nettapus map.svg|center|260px]]<small>{{Color box|#000080}} Ferspriedingsgebiet Afrikaanske dwerchein }} De '''Afrikaanske dwerchein''' (''Nettapus auritus'') is in tropyske [[einfûgel]] fan it skaai [[dwercheinen]] (''Nettapus''). De soarte libbet yn sompige gebieten mei in soad planten yn [[Afrika]] besuden de [[Sahara]] en op [[Madagaskar]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:NettopusAuritusDavies.jpg|thumb|left|''Tekening fan in pearke Afrikaanske dwercheinen''<br>C.G. Finch-Davies (1875–1920)]] Alhoewol't de dwerchein in snaffel hat lykas in goes, binne se mear besibbe oan 'e einen. It is de lytste wetterfûgel fan Afrika en ien fan 'e lytste wetterfûgels fan 'e wrâld. De ein is 27 oant 33 sm lang en 260 oant 290 g swier. It mantsje hat in wyt gesicht en in irisearjende swarte streek, dy't op 'e krún begjin en oer de efterkant fan 'e hals trochrint oant op 'e rêch. Op 'e sydkant fan 'e kop en de hals sit in ovale, griene flek omseame fan in swarte râne. De rêch is [[Metallic-kleur|metallic]] grien. De sechtjin sturtfearren binne swart. De fearren fan 'e wjukken binne swart mei in metallic griene irisaasje op 'e dekfearren mei in wite balke oer de sekundêre earmfearren. De boppekant fan it boarst en de flanken binne ljocht kastanjebrún en de búk is wyt. De ein hat in smelle wite ring om ' e hals. Wyfkes hawwe in griis gesicht mei in donkerbrune eachstreek en flekkerige brún op 'e wangen en nekke. Se ha in donkerbrune foarholle, krún en efterkant fan 'e nekke mei wat irisaasje, mar minder glânzgjend as it mantsje. In griene flek lykas by it mantsje ûntbrekt. It boarst en de flanken hawwe in donkere kastanjekleur en de rêch is donkerbrún. De fearren fan 'e wjukken binne brúnswart mei útsûndering fan in wite balke op 'e sekundêre earmfearren. It ûnderste diel fan 'e snaffel is giel, it boppeste diel is flekkerich mei brún en in donkerbrune punt. De poaten binne donkergriis oant swart. == Nêst == De Afrikaanske dwerchein boud faak in nêst fan gers yn beamholtes, mar der binne fariaasjes. Der wurden likernôch 6 oant 12 (yn 'e regel 9) aaien lein, dy't troch it wyfke útbret wurde. It mantsje bliuwt tichteby en ferdigenet it territoarium. == Leefgebiet == De ein is net honkfêst en libbet fan [[Senegal]] yn it west oant [[Eritreä]] en [[Somaalje]] yn it east en nei it suden ta oant yn it meast eastlike diel fan [[Súd-Afrika]] en op Madagaskar, mar net yn it súdwesten fan Afrika. Hy mei graach yn sompige gebieten, marren en stadich streamend wetter wêze mei in soad planten lykas wetterleeljes. Yn [[Etioopje]], [[Sambia]] en Madagaskar wurdt de fûgel ek yn berchgebieten oan 1800 m hichte oantroffen. == Fersprieding == [[Ofbyld:African Pygmy Geese, Moremi Reserve, Botswana.jpg|thumb|left|''Afrikaanske dwercheinen yn it Moremi Reservaat, Botswana'']] It ferspriedingsgebiet fan 'e Afrikaanske dwerchein is tige grut en sadwaande is de kâns op útstjerren lyts. Hoefolle fûgels der binne is net bekend. It is wol dúdlik dat it oantal tebek rint. Dat hat te meitsjen troch de yntroduksje fan frjemde fisksoarten, dy't foar de ynhiemske wetterplanten net goed binne. Ek it droechlizzen fan sompen troch minsken soargje foar minder dwercheinen. De efterútgong giet lykwols net hurd en is minder as 30% yn 'e tsien jier. Dêrom stiet de Afrikaanske dwerchein net op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. == Gedrach == De Afrikaanske dwerchein libbet fan it sied fan wetterleeljes en oar sied fan driuwende planten, mar ek ynsekten en lytse wingeleaze dierkes. Se wurde faak yn pearkes en lytse groepkes waarnommen. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/afrpyg1 Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:African pygmy goose]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Nettapus auritus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dwerchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] 7476825bbn36lze7ouwzrb0sn54bkst 0 173221 1171962 1147447 2024-10-28T00:00:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Nêst */ kt 1171962 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:Green Pygmy Goose 3009.jpg|260px]]<br><small>''Jerk''</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[dwercheinen]] (''Nettapus'') |Wittenskiplike namme= Nettapus pulchellus |Beskriuwer, jier = [[John Gould|Gould]], 1842 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Nettapus map.svg|center|260px]]<small>{{Color box|#ffff80}} Ferspriedingsgebiet griene dwerchein }} De '''griene dwerchein''' (''Nettapus pulchellus'') is in in lyts eintsje mei in [[goes]]eftige snaffel út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). De griene ein libbet op wetter yn [[Nij-Guineä]] en tropysk [[Austraalje]]. == Beskriuwing == De griene dwerchein hat in lingte fan 30 oant 36 sm en de wjukken hawwe in spanwiidte fan likernôch 48 oant 60 sm. It trochsnit gewicht fan in jerk is 310 g en it trochsnit gewicht fan in wyfke 304 g. [[Ofbyld:Nettapus pulchellus (Elizabeth Gould).jpg|thumb|left|''Yllustraasje fan in pearke troch Elizabeth Gould.'']] It mantsje hat in donkergriene kop, nekke en boppedielen mei in grutte wite wangflek. De snaffel is leadgriis en hat in opfallende rôze punt. De wjukken binne grien en wyt, de búk is wyt, mei in swym fan griis. De griene dwerchein hat donkere, oliifgriene poaten en de eagen binne donkerbrún. Wyfkes en mantsjes hawwe gjin grutte ferskillen en winterdeis binne dy mar hiel lyts. De wyfkes hawwe lykwols gjin griene hals en de opfallende kleur fan 'e snaffel mei in rôze punt. De krún is donker en it wyfke hat in brúneftige wynbraustreek. Meiïnoar is de boppe kant oant op eachhichte griisbrún. De einepiken binne hiel lyts en hawwe in fearrekleed dat liket op dat fan 'e wyfkes, mar de kleuren binne minder skerp ôftekene. == Fersprieding == It ferspriedingsgebiet fan 'e griene dwerchein leit yn it tropyske noarden fan Austraalje en it súdlike leechlân fan Nij Guineä. Dêrnjonken komt de ein ek op in pear eilannen yn it easten fan [[Yndoneezje]] foar. Fral op dy eilannen is de status net wis en der is gjin bewiis dat de fûgel dêr ek briedt. Yn it tropyske noarden fan Austraalje hat de ein in grut ferspriedingsgebiet, mar nearne binne de dwercheinen yn grutte oantallen. Foar safier der in geskikt biotoop oanwêzich is, binne de griene dwercheinen net honkfêst. Ynfierde wetterbuffels en kij binne neidielich foar de dwercheinen, om 't dy de wetterbegroeiing beynfloedzje. It oantal griene dwercheinen wurdt op likernôch 10.000 yndividuën rûsd. == Gedrach en iten == [[Ofbyld:Green pygmy-goose (Nettapus pulchellus) male in flight Kakadu.jpg|thumb|left|''Flecht fan 'e griene dwerchein''.]] De dwercheinen ite hast allinne plantaardich materiaal fan it wetteroerflak. As it wetter net te djip is kin de ein oant 30 sm dûke om oan planten te kommen. It grutste diel fan it iten bestiet lykwols út wetterleeljes en it sied dêrfan. Se sykje fral moarsier en by it lemieren harren iten. Oerdeis rêste de einen tusken it grien fan 'e driuwende wetterplanten. De griene dwerchein is hast nea op lân te sjen. Ek in rêstend dwercheintsje bliuwt sûnder him te ferweegjen op it wetter driuwen. Hiel út en troch is er op in sânbank of op tûken, dy't boppe it wetter útstekke, te opstrewearjen. De dwerchein fleant meast leech oer it wetter. Griene dwercheinen binne hast net yn dieretunen te sjen. Der binne al sûnt 1935 griene dwercheinen nei Europa helle, mar se aardzje hjir net goed. Sûnt 1972 wurde yn Australyske dieretunen dwercheinen holden, mar de fersoarging dêrfan is ek dêr dreech. Om 't de eksport yn Austraalje fan wylde bisten ferbean waard, binne yn 'e jierren 1990 út Nij-Guineä noch griene dwercheinen nei Europa helle, mar mear as de helte oerlibbe dat net. Ek slagge it net om neiteam te fokken. == Nêst == Oer it brieden is net in soad bekend en der binne mar in pear nêsten fûn. De briedtiid falt tegearre mei de reintiid. Der wurdt oannnommen dat se harren nêsten meastentiids yn beamholtes bouwe. In nêst bestiet út likernôch 10 aaien. Oannommen wurdt dat de pearkes lang by inoar bliuwe. Se komme bûten de briedtiid yn gruttere groepen foar. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/grnpyg1?siteLanguage=nl Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Australische Zwergente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Nettapus pulchellus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dwerchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn East-Timor]] ibexdyyeyo3btav86ziok4u7xe2m9om 0 173231 1171854 1147508 2024-10-27T23:11:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171854 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = dwercheinen | ôfbylding =Cotton pygmy goose 07.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De [[Koromandelein]] (''Nettapus coromandelianus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = '''dwercheinen''' (''Nettapus'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Johann Friedrich von Brandt|Brandt]], 1836 | soarten = ● ''[[Afrikaanske dwerchein|Nettapus auritus]]''<br>● ''[[Nettapus coromandelianus|Koromandel-dwerchein]]''<br>● ''[[Griene dwerchein|Nettapus pulchellus]]'' | lânkaart = Nettapus map.svg | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = {{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#000080}}'' N. auritus''<br> {{Color box|#008000}} ''N. c. coromandelianus'' |Kolom2= {{Color box|#008080}} ''N. c. albipennisauritus''<br>{{Color box|#ffff80}} ''N. pulchellus'' }} }} '''Dwercheinen''' foarmje in groep hiele lyts eintsjes fan it skaai ''Nettapus''. De eintsjes briede yn [[Afrika]] besuden de [[Sahara]], it suden fan [[Aazje]] en [[Austraalje]]. It binne de alderlytste wetterfûgels. Der binne trije soarten dwercheinen: {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! Wittenskiplike <br> namme !! Fryske namme !! Fersprieding |- |[[Ofbyld:African pygmy goose, Nettapus auritus, at Muirhead Dams, Royal Macadamia Plantations, Machado, Limpopo, South Africa - male (26144126211).jpg|120px]] || ''Nettapus auritus'' || [[Afrikaanske dwerchein]] || [[Afrika]] besuden de [[Sahara]] |- |[[Ofbyld:Green Pygmy Goose 3009.jpg|120px]] || ''Nettapus pulchellus'' || [[Griene dwerchein]] || Tropysk [[Austraalje]] en súdlik [[Nij-Guineä]] |- |[[Ofbyld:Cotton Pgymy Goose I2- Kolkata IMG 4808.jpg|120px]] || ''Nettapus coromandelianus'' || [[Koromandel-dwerchein]] || Noardlik [[Austraalje]] en it suden fan [[Aazje]] |- |} {{CommonsBalke|Nettapus}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] eo4grsqb7i7ecu1mes4fngaob94u5cg 1171966 1171854 2024-10-28T00:02:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171966 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = dwercheinen | ôfbylding =Cotton pygmy goose 07.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De [[Koromandelein]] (''Nettapus coromandelianus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = '''dwercheinen''' (''Nettapus'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Johann Friedrich von Brandt|Brandt]], 1836 | soarten = ● ''[[Afrikaanske dwerchein|Nettapus auritus]]''<br>● ''[[Nettapus coromandelianus|Koromandel-dwerchein]]''<br>● ''[[Griene dwerchein|Nettapus pulchellus]]'' | lânkaart = Nettapus map.svg | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = {{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#000080}}'' N. auritus''<br> {{Color box|#008000}} ''N. c. coromandelianus'' |Kolom2= {{Color box|#008080}} ''N. c. albipennisauritus''<br>{{Color box|#ffff80}} ''N. pulchellus'' }} }} '''Dwercheinen''' foarmje in groep hiele lyts eintsjes fan it skaai ''Nettapus''. De eintsjes briede yn [[Afrika]] besuden de [[Sahara]], it suden fan [[Aazje]] en [[Austraalje]]. It binne de alderlytste wetterfûgels. Der binne trije soarten dwercheinen: {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! Wittenskiplike <br> namme !! Fryske namme !! Fersprieding |- |[[Ofbyld:African pygmy goose, Nettapus auritus, at Muirhead Dams, Royal Macadamia Plantations, Machado, Limpopo, South Africa - male (26144126211).jpg|120px]] || ''Nettapus auritus'' || [[Afrikaanske dwerchein]] || [[Afrika]] besuden de [[Sahara]] |- |[[Ofbyld:Green Pygmy Goose 3009.jpg|120px]] || ''Nettapus pulchellus'' || [[Griene dwerchein]] || Tropysk [[Austraalje]] en súdlik [[Nij-Guineä]] |- |[[Ofbyld:Cotton Pgymy Goose I2- Kolkata IMG 4808.jpg|120px]] || ''Nettapus coromandelianus'' || [[Koromandel-dwerchein]] || Noardlik [[Austraalje]] en it suden fan [[Aazje]] |- |} {{CommonsBalke|Nettapus}} [[Kategory:Dwerchein| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] g4ca2h6f3l9rq89256d0ldmis4w4209 0 173234 1171965 1147509 2024-10-28T00:02:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sierein */ kt 1171965 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Cotton pygmy goose 07.jpg|260px]]<br><small>''Jerkje en wyfke.'' |lûd = [[Ofbyld:Cotton Pygmy-Goose (Nettapus coromandelianus) from Pullazhi ML151614891.mp3|260px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[dwercheinen]] (''Nettapus'') |Wittenskiplike namme= Nettapus coromandelianus |Beskriuwer, jier = [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[Ofbyld:Nettapus map.svg|center|260px]]<small>'' {{Color box|#008000}} Nettapus coromandelianus''<br>{{Color box|#008080}} ''N. c. albipennis''</small> }} De '''Yndyske dwerchein''' of de '''Koromandelein''' (''Nettapus coromandelianus'') is in lyts eintsje dat yn it suden en súdeasten fan [[Aazje]] oan yn it noardeasten fan [[Austraalje]] ([[Queensland]]) libbet. Se hearre ta de lytste wetterfûgels fan 'e wrâld en wurde oantroffen op bygelyks marren mei in soad begroeiing. Meastentiids wurde se sjoen yn pearkes en ek yn gruttere groepen bliuwe se by inoar. Se hawwe harren nêst yn beammen yn 'e buert fan wetter. De briedttiid falt yn it reinseizoen. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Nettapus coromandelianus male - Bueng Boraphet.jpg|thumb|left|''Jerkje (Bueng Boraphet, [[Tailân]]).'']] [[Ofbyld:Nettapus coromandelianus female - Bueng Boraphet.jpg|thumb|left|''Wyfke (Bueng Boraphet, [[Tailân]]).'']] Folwoeksen fûgels hawwe in lingte fan 30 oant 37 sm en wege tusken de 250 en 403 gram. Fan 'e Yndyske dwerchein is in ûndersoarte dy 't troch de bank nommen 125 gram swierder is. It mantsje is yn 'e briedtiid grien fan boppe mei in smelle, donkere bân oer it boarst, in wyt gesicht mei in donkere krún . De poaten binne griisgrien en de [[goes]]eftige snaffel is gielich. De fûgel hat reade eachjes. In folwoeksen wyfke hat in donkere eachstreek, in wat gruttere flek op 'e krún en in gieleftige snaffel. Winterdeis binne de ferskillen tusken jerkjes en wyfkes lytser, mar it jerkje hâldt dan mear wyt op it kopke. De piken hawwe wite wynbroustreken dy't op 'e efterkant fan it kopke gearkommen, dat fierder swart is. Op it wyteftige gesicht is in donkere eachstreek. De boppekant fan 'e hals is griis en de mantel is griisbrún mei grutte wite flekken op 'e skouders. == Fersprieding == De Yndyske dwerchein is in briedfûgel fan it [[Yndia|Yndyske subkontinint]] en komt ek yn [[Sri Lanka]] en it suden fan [[Sina]] foar. Se binne somtiden, mar yn folle lytsere oantallen, te finen op de [[Andamanen]], yn it noarden fan 'e [[Filipinen]], [[Borneo]], [[Sumatra]], [[Java]], [[Sulawesi]] en it noarden fan [[Nij-Guineä]]. De Australyske ûndersoarte komt yn it (sub)tropyske noardeasten fan [[Austraalje]] foar. It belangrykste gebiet dêr is de kuststreek fan [[Queensland]]. De Yndyske dwerchein is in [[stânfûgel]], mar yn guon gebieten wol se yn 'e droege tiid wol trekke en sa komme se as dwaalgasten wol westliker as Yndia foar, lykas yn [[Bahrein]], [[Oman]], [[Pakistan]] en [[Iran]]. De Yndyske dwerchein is in wetterfûgel dy't bûn is oan marren en dobben mei genôch fegetaasje. Yn Yndia binne de fûgels lykwols ek op beammen en dakken fan timpels te sjen, mar yn Austraalje komme se net fan it wetter. Oerdeis rêste se op it wetter tusken de planten. Der binne allinne rûzings oer de oantallen fan 'e Yndyske dwerchein. Rûge rûzings geane der fan út dat der fan 'e nominaatfoarm 1 miljoen eksimplaren binne, wylst de Australyske ûndersoarte op sa 7.500 yndividuën rûsd wurdt. De fûgel wurdt net as bedrige beskôge. Fan 'e Australyske ûndersoarte wiene der yn 'e jierren 1960 noch mar 1.500 yndividuën; de populaasje is sûnt dy tiid wer wat groeid. [[Ofbyld:Pygmy Cotton Goose Habitat Shot.jpg|thumb|left|''Biotoop fan 'e Yndyske dwerchein.'']] De Yndyske dwerchein yt fral driuwplanten, somtiden wat oanfolle mei ynsekten. Se binne by it lemieren en it skimerjen it meast aktyf. It ynfieren fan 'e wetterhyasint is foar de ein in bedriging, om dy plant de ferstikking fan 'e ynhiemske fegetaasje feroarsaket en dêrmei ek it iten fan 'e Australyske ûndersoarte. == Undersoarten == Der binne twa ûndersoarten. De nominaatfoarm libbet fan Yndia nei it easten ta yn Nij-Guineä. In populaasje yn it easten fan Austraalje is yndield yn 'e ûndersoarte ''albipennis'', dy't foar it earste troch [[John Gould]] yn 1842 beskreaun waard. De Australyske ûndersoarte is krekt wat grutter as de nominaatfoarm. == Fuortplantsjen == [[Ofbyld:Cotton pygmy Goose.jpg|thumb|260px|''Fleanend jerkje yn 'e pronkfearren.'']] Oer it fuortplantsjen fan 'e Yndyske dwerchein is niet in soad bekend. De nêsten wurde yn 'e regel yn beamholtes boud, mar somtiden ek by of yn gebouwen. Yn Yndia is de briedtiid july oant augustus, yn it noardeasten fan Austraalje novimber oant febrewaris. It wyfke briedt de 6 oant 9 (mooglik oant 12) [[Krêm (kleur)|krêm]] oant [[wyt|wite]] aaikes út en beide âlders fuorje de piken. It jerkje en wyfke bliuwe lang trou oan inoar, ek as se groepen mei oare dwercheinen foarmje. == Sierein == De Yndyske dwerchein wurdt net faak yn dieretunen holden. Yn 'e jierren 1930 waarden fan 'e nominaatfoarm fûgels nei Europa helle, mar it slagge net om se te fokken. Sûnt de jierren 1950 binne der wer guon nei Europa helle en sûnt de jierren 1980 yn gruttere oantallen. De Australyske ûndersoarte is nea yn dieretunen te sjen. De Yndyske dwercheinen binne yn finzenskip tige gefoelich en yn it begjin stoaren de eintsjes al hiel gau. It fûgelpark Walsrode hold de eintsjes yn in tropyske hal en slagge der yn om se in langer skoft te hâlden. De earste Europeeske fok slagge yn 1989 troch in Britske partikulier. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/copgoo1/L3481578 Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Coromandel-Zwergente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Nettapus coromandelianus}} }} {{DEFAULTSORT:Indyske dwerchein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dwerchein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brûnei]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] sg5z7bvwdy8wqzba7pcj720s21ak3vl 0 173243 1171901 1147511 2024-10-27T23:31:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171901 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = bercheinen | ôfbylding = Common shelduck, male, female (Tadorna tadorna).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''Tadorna tadorna'' | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[bercheinfûgels]] (''Tadorninae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''bercheinen''' (''Tadorna'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Friedrich Boie|Boie]], 1822 | soarten = ● ''[[Kaapske kasarka|T. cana]]''<br> ● ''[[Toefkasarka|T. cristata]]'' <br> ● ''[[Kasarka|T. ferruginea]]'' <br> ● ''[[Berchein|T. tadorna]]'' <br> ● ''[[Australyske berchein|T. tadornoides]]''<br>● ''[[Paradyskasarka|T. variegata]]''<br> | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Bercheinen''' (''Tadorna'') is in [[Fûgels|fûgelskaai]] út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai bestiet út seis ferskillende soarten. Ien dêrfan is nei alle gedachten útstoarn. It is in groep fan gruttere [[wetterfûgel]]s, dy't ek wol op lân te sjen binne. It skaai komt yn 'e [[Alde Wrâld]] en [[Austraalje]] foar. Wat de [[morfology]] oanbelanget sitte se earne tusken einen en guozzen. It wyfke is by de soarten trochstrings wat ljochter fan it kleur as it jerkje. Se ite fral wringeleaze dierkes, gers en wetterplanten. == Soarten == {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme !! Fryske <br> namme !! Status |- |[[Ofbyld:Common.shelduck.2.arp.750pix.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Gravand (Tadorna-tadorna)- Ystad-2017.jpg|120px]] || ''T. tadorna'' || [[Berchein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Tadorna ferruginea (Pallas 1764).jpg|120px]] || [[Ofbyld:Rostgans Tadorna ferruginea Zoo Augsburg-01.jpg|120px]] || ''T. ferruginea'' || [[Kasarka]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Tadorna cana - 01.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Cape Shelduck RWD.jpg|120px]] || ''T. cana'' || [[Kaapske kasarka]] || | net bedrige |- |[[Ofbyld:Tadorna tadornoides male 1 - Perth.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Tadorna tadornoides female 1 - Perth.jpg|120px]] || ''T. tadornoides'' || [[Australyske berchein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Tadorna variegata -New Zealand -male-8.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Tadorna variegata -near Kekerengu, South Island, New Zealand -female-8.jpg|120px]] || ''T. variegata'' || [[Paradyskasarka]] || net bedrige |- | colspan="2"; align="center"|[[Ofbyld:Shiryou k.jpg|120px]] || ''T. cristata'' || [[Toefkasarka]] || mooglik útstoarn |- |} {{CommonsBalke|Tadorna}} [[Kategory:Berchein| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] esvtic8bacrqub5bkzywxk4yxuh28fa 0 173248 1171934 1147515 2024-10-27T23:47:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171934 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = boskeinen | ôfbylding = Mandarinente 2008.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Jerkjes fan 'e mandarynein (lofts) en de Karolina-ein (rjochts). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''boskeinen''' (''Aix'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Friedrich Boie|Boie]], 1828 | soarten = ● ''[[Karolina-ein|Aix sponsa]]''<br> ● ''[[mandarynein|Aix galericulata]]'' | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Boskeinen''' (''Aix'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai bestiet út twa soarten: de [[mandarynein]] en de [[Karolina-ein]]. De manadarynein komt oarspronklik út it easten fan [[Aazje]], de Karolina-ein út [[Noard-Amearika]]. Der bestiet in grutte ôfstân yn it ferspriedingsgebiet fan 'e twa soarten, mar de twa einen binne dochs oan inoar besibbe. Mei't de mandarynein en de Karolina-ein yn [[Europa]] populêre fûgels binne om te hâlden en der yn it ferline guon útpykten, binne de soarten yntusken ferwyldere en ûnstiene der lytse, lokaal foarkommende Europeeske populaasjes. Dat jildt lykwols folle mear foar de mandarynein en minder foar de Karolina-ein. {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme !! Fryske <br> namme !! Status |- |[[Ofbyld:Wood Duck - Aix sponsa, Reifel Refuge, Ladner, British Columbia.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Carolina-eend, vrouw.jpg|120px]] || ''Aix sponsa'' || [[Karolina-ein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Aix galericulata 001.JPG|120px]] || [[Ofbyld:Female Mandarin Duck 800.jpg|120px]] || ''Aix galericulata'' || [[mandarynein]] || net bedrige |- |- |} {{CommonsBalke|Aix}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 62b2xh1kamhgjhenannwekm89axswb2 1171949 1171934 2024-10-27T23:53:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171949 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = boskeinen | ôfbylding = Mandarinente 2008.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Jerkjes fan 'e mandarynein (lofts) en de Karolina-ein (rjochts). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''boskeinen''' (''Aix'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Friedrich Boie|Boie]], 1828 | soarten = ● ''[[Karolina-ein|Aix sponsa]]''<br> ● ''[[mandarynein|Aix galericulata]]'' | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Boskeinen''' (''Aix'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai bestiet út twa soarten: de [[mandarynein]] en de [[Karolina-ein]]. De manadarynein komt oarspronklik út it easten fan [[Aazje]], de Karolina-ein út [[Noard-Amearika]]. Der bestiet in grutte ôfstân yn it ferspriedingsgebiet fan 'e twa soarten, mar de twa einen binne dochs oan inoar besibbe. Mei't de mandarynein en de Karolina-ein yn [[Europa]] populêre fûgels binne om te hâlden en der yn it ferline guon útpykten, binne de soarten yntusken ferwyldere en ûnstiene der lytse, lokaal foarkommende Europeeske populaasjes. Dat jildt lykwols folle mear foar de mandarynein en minder foar de Karolina-ein. {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme !! Fryske <br> namme !! Status |- |[[Ofbyld:Wood Duck - Aix sponsa, Reifel Refuge, Ladner, British Columbia.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Carolina-eend, vrouw.jpg|120px]] || ''Aix sponsa'' || [[Karolina-ein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Aix galericulata 001.JPG|120px]] || [[Ofbyld:Female Mandarin Duck 800.jpg|120px]] || ''Aix galericulata'' || [[mandarynein]] || net bedrige |- |- |} {{CommonsBalke|Aix}} [[Kategory:Boskein| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] o3d1x2bjxxp2w7bj9vjjd1un78evr9q 0 173250 1171885 1147534 2024-10-27T23:24:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171885 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Amerikaanske smjunt |Ofbyld = [[File:American wigeon oakley street 12.26.21 DSC 3615.jpg|250px]]<br><small>mantsje</small><br>[[File:American wigeon oakley street 12.27.19 DSC 0922.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca americana |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Mareca americana map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''Amerikaanske smjunt''' (''Mareca americana'', synonym: ''Anas americana'') is in [[Fûgels|fûgel]] út it skaai [[smjunten]], dy't yn [[Noard-Amearika|Noard-]], [[Midden-Amearika|Midden-]] en [[Súd-Amearika]] libbet. == Beskriuwing == De Amerikaanske smjunt wurdt 45 oant 55 sm lang en hat in spanwiidte fan 75 oant 90 sm. It gewicht fan 'e fûgel leit tusken 600 en 850 gram. [[Ofbyld:American Wigeon pair.JPG|thumb|left|''Pearke Amerikaanske smjunten.'']] Jerken hawwe yn 'e pronkfearren in rôze boarst in in swart efterdiel. De romp is readbrún en giet nei de rêch ta oer yn in sulvergrize kleur. De fearren op de rêch binne yn in patroan fan fine weachjes griisbrún, itjinge nei de flanken ta minder wurdt. It ûnderbealchje is helder wyt. De fûgel hat in opfallende wite [[spegel]] (''speculum''), dy't sawol yn 'e rêst as yn 'e flecht te sjen is. De kop is griiseftich mei in griene streek fan it each oant yn 'e nekke en dêre yn swart wite flekken einiget. Tusken de snaffel oant de foarholle is de kop gielich. De sturt bestiet út twa of trije langere fearren. Bûten de briedtiid lykje de jerkjes op de wyfkes. It wyfke is ljochtbrún en hat in soad fan it wyfke fan 'e [[wylde ein]]. Troch de foarm fan it bealchje is de Amerikaanske smjunt wol fan oare soarten te ûnderskieden, útsein de smjunt. De smjunt hat lykwols oars as de Amerikaanske smjunt in wat donkerder kop en in grize ûnderkant fan 'e wjukken. Alles by inoar binne de wyfkes fan de smjunt wat grizer fan kleur mei in swym fan fiolet. By jerkjes en wyfkes binne de snaffels blaugriis mei in swart puntsje en in swarte snaffelbasis. De poatsjes binne blaugriis. == Fersprieding == [[Ofbyld:Male american wigeon in flight-1274.jpg|thumb|left|''Jerk yn 'e flecht.'']] De Amerikaanske smjunt briedt yn in grut part fan [[Kanada]], yn [[Alaksa]] en oan 'e [[Grutte Marren]]. De fûgel oerwinteret yn [[Teksas]], [[Louisiana]] en oan 'e kust fan 'e [[Golf fan Meksiko]]. De Amerikaanske smjunt is út en troch as [[dwaalgast]] yn West-Europa te sjen. == Hâlden en dragen == De Amerikaanske smjunt libbet yn iepen gebieten mei wetter en yt grondeljend of gerskjend planten. Likernôch 90% fan it iten bestiet út planten. De rest bestiet út wetterdierkes, dy't mei it iten fan 'e planten ynnommen wurde. Faak wurde Amearikaanske smjunten yn groepen fan [[dûkeinen]] sjoen, fan wa't se de wetterplanten stelle as dy wer boppe komme. [[Ofbyld:Anas americana 1.jpg|thumb|left|''Wyfke mei einepiken''.]] Yn maaie komme de Amerikaanske smjunten út harren oerwinteringsgebieten yn 'e briedgebieten oan. De [[balts]] ferrint net opfallend. It nêst wurdt 1tichteby wetter op 'e grûn boud, leafst yn tichte begroeiing of goed begroeide eilannen en bestiet út 6 oant 12 [[Krêm (kleur)|krêm]]kleurige aaien. Allinne it wyfke briedt en bringt de einepiken ek allinne grut. It jerkje bliuwt tichteby it wyfke oant it [[ferfearjen]]. De jonge fûgels fleane trochstrings nei 45 oant 63 dagen út. == Status == It oantal Amerikaanske smjunten wurdt op likernôch 2.700.000 rûsd. De populaasje nimt stadichoan ôf, mei in trochsnit fan 0,3% it jier.<ref>[Birdlife, oproppen 24 febrewaris 2024]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/amewig?siteLanguage=nl Ebird] * [https://waarneming.nl/species/799/ Waarneming.nl] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/amerikaanse-smient Fûgelbeskerming Nederlân] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Nordamerikanische Pfeifente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mareca americana}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Anguilla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Arûba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bonêre]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dominika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grenada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûadelûp]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kurasau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Martinyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montserrat]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] 2qr72vou57l1aws1p9e95vp5i16sypq 0 173252 1171895 1147525 2024-10-27T23:28:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sierfûgel */ kt 1171895 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Sileenske smjunt |Ofbyld = [[File:Chiloe Wigeon (29674020187).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca sibilatrix |Beskriuwer, jier= [[Eduard Friedrich Poeppig|Poeppig]], 1829 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart = [[File:Mareca sibilatrix map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#aa87de}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#87aade}} [[wintergast]]</small> }} De '''Sileenske smjunt''' (''Mareca sibilatrix'') is in einesoart út it skaai [[smjunten]] (''Mareca''). De [[Fûgels|fûgel]] libbet yn it súdlike diel fan [[Súd-Amearika]] en op 'e [[Falklâneilannen]]. Alhoewol't de soarte yn [[Sily]] bot bejage wurdt, wurdt de ein neffens it [[IUCN]] net yn syn bestean bedrige. == Beskriuwing == Sileenske smjunten wurde tusken de 43 en 54 sm lang en harren wjukken binne tusken de 23,5 en 27,4 sm. Se wege tusken 828 en 939 gram. Jerkjes binne trochstrings wat grutter en swierder boud. De [[seksuële dimorfy]] is fierder beheind. [[Ofbyld:Chiloe wigeon.jpg|thumb|left|''Jerkje en wyfke.'']] Oant it each is de kop oan 'e foarkant wyt, fierder is de hals en efter de kop swart mei tusken it swart op it wang noch in ljochte flek. De swarte dielen fan 'e kop glânzgje grien, dat by it jerkje opfallender is as by it wyfke. It mantsje hat op 'e flanken readbrune kleuren, wylst it readbrún fan it wyfke dêr skier is. De fearren op 'e rêch binne griis mei wyt. It boarst is wyt mei in patroan fan fine swarte weachjes. Fanwegen de fariaasjes yn 'e fearrren is it lykwols net mooglik om mei wissichheid it geslacht op basis fan 'e fearren fêst te stellen. De snaffel is blaugriis mei in swarte snaffelpunt. De poatsjes binne griis en de eagen donkerbrûn. Grutte einepiken lykje wat de kleuren oanbelanget in soad op 'e folwoeksen fûgels, mar de readbrune kleuren op de flanken binne net of minder oanwêzich. == Fersprieding == De Sileenske smjunt libbet yn it suden fan Súd-Amearika. De noardlike grins fan 'e fersprieding fan it briedgebiet leit yn [[Argentynje]] by 36° S en yn Sily byi 40° S. In lyts diel fan 'e populaasje briedt op 'e Falklâneilannen. [[Dwaalgast]]en komme somtiden op [[Súd-Georgje]], de [[Súdlike Orkneyeilannen]] en de [[Súdlike Shetlâneilannen]] foar. [[Ofbyld:Anas sibilatrix -Puerto Natales, Patagonia, Chile -family-8 (1).jpg|thumb|left|''Pearke mei einepykjes.'']] Sileenske smjunten binne foar in part [[trekfûgel]]s as it gebiet dêr't se libje dat needsaaklik makket. De fûgels fan it súdlikste stik fan Súd-Amearika oerwinterje yn it noarden oant yn it suden fan [[Brazylje]]. De populaasje op de Falklâneilannen binne [[stânfûgel]]s. De IUCN rûst it oantal Sileenske smjunten op 100.000 oant 1.000.000 folwoeksen yndividuën en giet der fan út dat it oantal yn it fierder grutte ferspriedingsgebiet stabyl is. Sileenske smjunten libje oan flakke [[lagune]]s, oan marren fan 'e [[Pampa]] en [[Patagoanje]], oan rivieren en lytse opslachmarren en hawwe in foarkar foar fosfaatryk wetter. Se ite foar de haadsaak planten, leafst wetterplanten, mar ek gers. Ut en troch wurde se ek opstrewearre as se grienwier fan rotsen oan 'e kant fan marren frette. == Gedrach == [[Ofbyld:Mareca sibilatrix MHNT.ZOO.2010.11.32.5.jpg|thumb|250px|''Aaien fan 'e Sileenske smjunt.'']] De briedtiid leit tusken septimber en desimber as it op it súdlike healrûn maaitiid is. De pearkes bouwe harren nêst yn it gers en ûnder strewellen. Der wurdt acht oant tsien wite of ljocht-[[Krêm (kleur)|krêm]]kleurige aaien lein, dy't nei 24-25 dagen útkomme. Ek it jerkje helpt by it grutbringen fan 'e piken, mar ferlit it wyfke mei de piken as it oan it [[ferfearjen]] ta is. As it ferfearjen oer is komt er werom by syn famylje. == Sierfûgel == De earste Sileenske smjunten binne tusken 1870 en 1871 nei Europa brocht en krigen al gau mei sukses piken yn 'e dieretunen. Fanwegen de moaie kleuren wurdt de fûgel ek hjoed-de-dei in soad as sierfûgel holden. Ut en troch wurdt de Sileenske smjunt as [[eksoat]] ek yn Nederlân sjoen. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680167 IUCN] * [https://ebird.org/species/chiwig1?siteLanguage=nl Ebird] * [https://waarneming.nl/species/1403/ Waarneming.nl] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1801 Sovon] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Chilepfeifente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mareca sibilatrix}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] fw1sr1xkui25eqlbhsgqgldy5t02sip 0 173267 1172091 1147637 2024-10-28T11:24:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172091 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=stikelsturthin |Ofbyld= [[File:Sharp-Tailed Grouse (26089894256) (cropped).jpg|250px]]<br><small>hoanne</small><br>[[File:Sharp-tailed Grouse.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd=[[File:Tympanuchus phasianellus.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus'') |Wittenskiplike namme= Tympanuchus phasianellus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Tympanuchus phasianellus map.svg|center|250px]] }} De '''stikelsturthin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Tympanuchus phasianellus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[prêrjehinnen]] (''Tympanuchus''). It is in [[stânfûgel]], dy't foarkomt yn sintraal en noardwestlik [[Noard-Amearika]]. De stikelsturthin is in middelgrutte fûgel mei in [[herbivoar]] dieet dat [[simmer]]deis ek [[ynsektivoar]] wurdt. It [[biotoop]] moat iepen romte hawwe, mar ek opgeande [[plant|begroeiïng]]. De stikelsturthin is de offisjele provinsjale fûgel fan [[Saskatchewan]]. De [[IUCN]] klassifisearret dizze soarte as net bedrige. ==Taksonomy== De stikelsturthin waard foar it earst beskreaun troch de [[Ingelân|Ingelske]] [[biolooch|natoerûndersiker]] [[George Edwards (biolooch)|George Edwards]], dy't dizze fûgel yn [[1750]] opnaam yn it trêde diel fan syn wurk ''A Natural History of Uncommon Birds'' ("In Natoerhistoarje fan Ungewoane Fûgels"). De hânkleure [[ets]], dy't er tafoege, basearre er op in preserveare eksimplaar dat him út 'e krite fan 'e [[Hudsonbaai]] brocht wie troch [[James Isham]], in haadfaktor fan 'e [[Hudsonbaaikompanjy]] yn 'e [[faktorij]] te [[York Factory]]. [[File:Sharp-tailed Grouse (2).jpg|left|thumb|250px|In stikelsturthoanne oan it [[balts]]en.]] De earste wittenskiplike beskriuwing fan 'e stikelsturthin datearret út [[1758]], doe't de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] de fûgel opnaam yn 'e tsiende [[edysje]] fan syn ''[[Systema Naturæ]]''. Linnaeus joech de fûgel de [[wittenskiplike namme]] ''Tetrao phasianellus'', mei't er him yndielde by it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[Jeropa|Jeropeeske]] [[rûchpoathinnen]] (''Tetrao''). It soartspesifike diel fan 'e wittenskiplike namme is in [[Latyn]]ske [[ferlytsingsfoarm]] fan ''phasianus'', mei de betsjutting "fazantsje". Yn [[1841]] yntrodusearre de [[Dútslân|Dútske]] biolooch [[Constantin Wilhelm Lambert Gloger]] it skaai ''Tympanuchus'' foar de [[prêrjehinnen]], dêr't de stikelsturthin sûnt altyd by yndield west hat. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e stikelsturthin beslacht in grut oaniensletten gebiet yn sintraal en noardwestlik [[Noard-Amearika]]. It omfettet it [[Binnenlân fan Alaska]] en dielen fan [[Súdlik Sintraal-Alaska]], mei dêropta in diel fan [[Súdeast-Alaska]]. Yn [[Kanada]] heart it suden fan 'e [[Yukon]] derta, en fierders it westen fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], it noarden en easten fan [[Britsk-Kolumbia]], hiel [[Alberta]] en sa goed as hiel [[Saskatchewan]], [[Manitoba]] útsein it uterste noarden, [[Ontario]] útsein it suden, en it uterste westen en de kust fan 'e [[Jamesbaai]] yn [[Kebek (provinsje)|Kebek]]. Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] komt de stikelsturthin foar yn it noarden fan 'e [[Cascades]] yn [[Washington (steat)|Washington]] en yn 'e [[Rocky Mountains]] fan westlik [[Montana]], súdeastlik [[Idaho]], westlik en noardeastlik [[Wyoming]], noardlik [[Utah]] en noardeastlik [[Colorado]]. Op 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] libbet dizze fûgel yn noardwestlik [[Kansas]], westlik [[Nebraska]], westlik [[Súd-Dakota]], eastlik [[Montana]] en hiel [[Noard-Dakota]] útsein it uterste súdeasten. Fierder eastlik komt er ek foar yn noardlik [[Minnesota]], noardlik en sintraal [[Wisconsin]] en [[Opper-Michigan]]. Der bestiet in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] yn westlik [[Colorado]]. ==Uterlike skaaimerken== De stikelsturthin hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 38,1–48,3&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in [[wjukspanne]] fan 62–65&nbsp;sm en in gewicht fan 596–880&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. De [[sturt]] is relatyf koart, mei twa langere sintrale sturtfearren, dy't dêrtroch útstykje tusken de koartere en ljochter kleure bûtenste sturtfearren. Dêrfandinne de namme 'stikelsturthin'. It [[fear (fûgels)|fearrekleed]] is op 'e [[rêch]], [[kop]], [[nekke]], [[hals]], [[wjuk]]ken en de boppekant fan 'e sturt [[brún]] oerdutsen mei [[wite]] spikkels. It [[boarstkas|boarst]] is wyt, bespikkele mei brún. De [[kiel]], [[stuten]] en ûnderkant fan 'e sturt binne wyt. De [[bealch]] is ek wyt, mar mei hiel ljochtbrune V-foarmige plakken. [[File:Sharp-tailed grouse displaying (16195566580).jpg|left|thumb|250px|In stikelsturthoanne oan it pronkjen.]] De [[seksuele dimorfy]] uteret him by de stikelsturthin trochdat de [[wyfke|hinnen]] lytser binne as de [[mantsje|hoannen]] en trochdat it spikkelbûnte patroan by hinnen oars is (horizontaal) op eltse fear as by de hoannen (ûngeregeld). It dúdlikste ûnderskie is lykwols dat de hoannen in [[giel|felgiel]] kleure [[kaam (anatomy)|kaam]] boppe elts [[each]] hawwe en in keal, rûn, [[pears]] stik [[hûd]] oan wjerskanten fan 'e hals. Dat binne [[kielpûde]]n, dy't by de [[balts]] fol mei [[lucht]] pompt wurde om mei te pronkjen. Hinnen hawwe wol kammen, mar dy hawwe in folle minder opfallende kleur. ==Biotoop== De stikelsturthin komt foar yn ferskate [[biotopen]], fan 'e mei [[dinnebeammen]] bespikkele [[savanne]] fan it noardeastlike [[Midwesten (Feriene Steaten)|Midwesten]] oant de mei boskjes [[strewelleguod]] besprinzge [[prêrje]] fan 'e noardlike [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]]. It biotoop moat iepen genôch wêze, mei net folle hege [[beam]]men, mar der moat ek genôch [[strewelleguod]] wêze om it [[nêst (fûgels)|nêst]] yn te ferskûljen. Fierders moatte der ek beammen wêze om [[winter]]deis yn te foerazjearjen en ûndergroei om beskûl yn te sykjen tsjin 'e [[kjeld]]. [[File:Sharp-tailed Grouse Nest (14512312945).jpg|right|thumb|180px|In [[nêst (fûgels)|nêst]] mei de [[aai]]en fan in stikelsturthin.]] ==Hâlden en dragen== Yn 'e [[peartiid]], dy't foar de stikelsturthin fan [[maart]] oant [[july]] rint, fiere de [[mantsje|hoannen]] har [[balts]] op om [[wyfke|hinnen]] te lokjen en ta [[pearjen]] te bewegen. Soms docht ien hoanne dat allinnich, mar ornaris sammelje se har om yn [[kompetysje]] mei-inoar te baltsen. Almeast wurdt dat dien yn groepkes fan 8–12&nbsp;eksimplaren, mar yn ekstreme gefallen komme der wol mear as 20 byinoar. It hichtepunt fan 'e peartiid falt yn ein [[april]] en yn [[maaie]], hoewol't de krekte datearring fan jier ta jier fluktuëarje kin ôfhinklik fan it [[waar]]. By de balts stampe de hoannen hurd mei de [[poat]]en, likernôch 20&nbsp;kear per [[sekonde]], en rattelje se mei harren [[sturt]]fearren wylst se al rûntsjedraaiend mei útsprate [[wjuk]]ken en folpompte [[kielpûde]]n nei foarren komme. De hinnen sjogge ta en kieze ien fan 'e dominantste hoannen út om mei te pearjen. Dêrnei ferlitte se it baltsterrein en hawwe de hoannen fierders neat mear te krijen mei de hiele [[fuortplanting]]ssyklus. De hin siket in plak op ûnder it beskûl fan opgeande [[plant|fegetaasje]], dêr't se in [[nêst (fûgels)|nêst]] makket troch in ûndjip dobke yn 'e ierde út te skraabjen en dat te beklaaien mei [[gers]] en [[blêd (plant)|blêden]]. Dêryn leit se neitiid trochinoar 12&nbsp;[[aai]]en, ien deis. De [[briedtiid]], dy't begjint as it lêste aai lein is, duorret by de stikelsturthin 21–23&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't binnen [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst al ferlitte kinne. Fan it begjin ôf oan sykje se ûnder begelieding fan 'e hin sels har kostje byinoar. Tsjin 'e ein fan 'e [[simmer]] binne se selsstannich en geane se by de [[mem]] wei. Stikelsturthinnen hawwe in maksimale [[libbensferwachting]] fan 7^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}&nbsp;[[jier]]. ==Fretten== Stikelsturthinnen foerazjearje by 't [[simmer]] op 'e [[grûn]] en [[winter]]deis, as de grûn oerdutsen is troch in tsjûk [[snie]]tek, yn 'e [[beam]]men. Se frette it grutste part fan it jier [[sied (plant)|sied]], [[knop (plant)|knoppen]], [[bei]]en en [[blêd (plant)|blêden]], wat har ta [[herbivoar]]en meitsje soe. Fral simmerdeis, lykwols, frette se ek [[ynsekten]], yn 't bysûnder [[sprinkhoanne]]n. ==Status== De stikelsturthin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] ridlik stabyl liket te wêzen. Nettsjinsteande dat bestiet der in licht delgeande populaasjetrend, dy't benammen feroarsake wurdt troch [[habitat]]ferlies. Stikelsturthinnen binne foar harren fuortbestean ôfhinklik fan iepen lân, mar dat is hieltyd dreger te finen, mei't [[prêrje]] en [[savanne]]lân hieltyd faker tichtgroeit mei beammen. Yndirekt is de [[minske]] feranwurdlik foar dat probleem, troch de ûnderdrukking fan [[natoerbrannen]] (dy't beammegroei yn iepen gebieten binnen de stringen hâlde), mar ek troch it mei opsetsin oanplantsjen fan beammen en de yntroduksje fan [[eksoat]]yske [[hout]]ige planten. Ek de [[ûntginning]] fan prêrje om der [[bou (lânbou)|boulân]] fan it meitsjen ferneatiget de brûkberens fan it gebiet as [[habitat]] foar de stikelsturthin. [[Feehâlderij]], benammen fan [[kij]], kin lykwols yn it foardiel fan 'e fûgels wurkje, salang't [[oerbeweiding]] foarkomd wurdt. [[File:Lac Du Bois grasslands…searching for Sharptailed Grouse…2 of them in flight (8666788539).jpg|right|250px|thumb|In pearke stikelsturthinnen [[fleanen|op 'e wjuk]].]] ==Undersoarten== Der binne 7 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e stikelsturthin (''Tympanuchus phasianellus''), wêrfan't ien [[útstjerren (biology)|útstoarn]] is: *Alaskastikelsturthin (''T. p. caurus'') <small>(it [[Binnenlân fan Alaska]], [[Súdlik Sintraal-Alaska]], [[Súdeast-Alaska]], de súdlike [[Yukon]], noardlik [[Britsk-Kolumbia]] en noardlik [[Alberta]].)</small> *Columbiastikelsturthin (''T. p. columbianus'') <small>(eastlik [[Britsk-Kolumbia]], noardlik [[Washington (steat)|Washington]], [[Idaho]], [[Wyoming]], westlik [[Montana]], [[Colorado]] en [[Utah]])</small> *flaktestikelsturthin (''T. p. jamesi'') <small>(súdlik [[Alberta]], súdlik [[Saskatchewan]], eastlik [[Montana]], noardeastlik [[Wyoming]], de [[Dakota's]], [[Nebraska]] en [[Kansas]])</small> *gewoane stikelsturthin (''T. p. phasianellus'') <small>([[Manitoba]], noardlik [[Ontario]] en westlik [[Kebek (provinsje)|Kebek]])</small> *Nijmeksikaanske stikelsturthin (''T. p. hueyi'') <small>([[Nij-Meksiko]], mar [[útstjerren (biology)|útstoarn]])</small> † *noardwestlike stikelsturthin (''T. p. kennicotti'') <small>(yn 'e [[Noardwestlike Territoaria]] fan 'e [[rivier]] de [[Mackenzie (rivier)|Mackenzie]] oant de [[Grutte Slavemar]])</small> *prêrjestikelsturthin (''T. p. campestris'') <small>(noardlik [[Saskatchewan]], noardlik en súdeastlik [[Manitoba]], súdwestlik [[Ontario]], noardlik [[Minnesota]], [[Wisconsin]] en [[Opper-Michigan]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Sharp-tailed_grouse ''References'' en ''Further Reading'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Tympanuchus phasianellus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Prêrjehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] 7362h1acudotwj25ixt53f7fejnlupm 0 173275 1171896 1149023 2024-10-27T23:28:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171896 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Amsterdamsmjunt |Ofbyld = |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[smjunten]] (''Mareca'') |Wittenskiplike namme= Mareca marecula |Beskriuwer, jier= Olson & Jouventin 1996 |IUCN-status= útstoarn ---- |lânkaart = [[File:Orthographic projection centred over Ile Amsterdam.png|250px]] }} De '''Amsterdamsmjunt''' (''Mareca marecula'', earder ''Anas marecula'') wie in [[einfûgels|einesoarte]], dy't [[Endemisme|endemysk]] wie op it [[Amsterdam (eilân)|Île Amsterdam]] fan 'e [[Frânske Súdlike en Antarktyske Lannen]]. It wie in [[wetterfûgel]], dy't net fleane koe en nei alle gedachten troch de jacht fan seelju en ymportearre [[rôt|rotten]] om 1800 hinne útstoar. Yn 1894 besocht in natoerûndersiker it eilân foar it earst, mar doe wie de ein al útstoarn. De fûgel is allinne bekend fan bonken. De earste bonken fan de soarte binne yn 1955-1956 fûn. Doe waard tocht dat de fûgel it meast oan 'e [[skiertsjilling]] besibbe wie. Yn 1987 waarden yn grotten bonken fan 'e fûgel fan teminsten 33 yndividuën ûntdutsen. Ut dy fynst die bliken dat it om in hiele lytse einesoarte gie, mei in koarte, puntige snaffel lykas dy fan [[smjunten]]. De sterke poatsjes, in redusearre einebok en lytse wjukken binne in oanwizing dat de fûgel net fleane koe. Undersyk fan 'e plasse, wêrút bliken die dat de fûgel mar in bytsje of gjin sâlt wetter dronk, en dat de bonken oant op in hichte fan 500 meter fûn waarden, wize der op dat de fûgel net fuort oan 'e kust libbe. De fûgel krige de namme ''Anas marecula'', nei it smunteskaai ''Mareca''. By in besite fan 'e ûntdekker John Barrow oan it likernôch 80 km fierder lizzende [[Saint-Paul (eilân)|Île Saint-Paul]] op 2 febrewaris 1793 rapportearre dy oer it bestean fan in lytse brune ein, dy't net folle grutter as in [[Lysterfûgels|klyster]] wie. Op it eilân wiene de fûgels it favorite iten fan 'e fiif seehûnejagers dy't op dat eilân wennen. Om 't it eilân in ein fierder as Île Amsterdam lei, soene dy ek útstoarne eintsjes in aparte soarte fertsjintwurdige ha, dy't te ferlikenjen wie mei de Amsterdamsmjunt. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Amsterdam wigeon]] {{reflist}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Smjunt (skaai)]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn de 19e iuw]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Frânske Súdlike en Antarktyske Lannen]] 5hzlkyuv07ahi3wkevls235nxoqx2t4 0 173287 1172104 1147638 2024-10-28T11:29:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172104 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=skerpwjukhin |Ofbyld= [[File:Dikusha_bur.jpg|250px]]<br><small>hoanne</small><br>[[File:Азиатская Дикуша - Falcipennis falcipennis.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= '''sichtewjukhinnen''' (''Falcipennis'')<br><small>[[Daniel Giraud Elliot|D.G. Elliot]], 1864</small> |Wittenskiplike namme= Falcipennis falcipennis |Beskriuwer, jier= [[Gustav Hartlaub|Hartlaub]], 1855 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de skerpwjukhin (Falcipennis falcipennis).png|center|250px]] }} De '''skerpwjukhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Falcipennis falcipennis'') in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it monotypyske (út ien [[soarte]] besteande) [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''sichtewjukhinnen''' (''Falcipennis''). It is in [[stânfûgel]] dy't foarkomt yn it [[Russyske Fiere Easten|Fiere Easten]] fan [[Sibearje]]. De skerpwjukhin is in middelgrutte fûgel mei in koart stal dat wat rûnich fan foarm is. Foarhinne waard tocht dat de [[bosksniehin]] (''Canachites canadensis'') út [[Noard-Amearika]] nau oan 'e skerpwjukhin besibbe wie, mar nij ûndersyk hat útwiisd dat dat net sa is. De [[IUCN]] klassifisearret de skerpwjukhin as gefoelich. ==Taksonomy== De skerpwjukhin waard yn [[1855]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Dútslân|Dútske]] [[soölooch]] [[Gustav Hartlaub]]. Dyselde parte de fûgel de [[wittenskiplike namme]] ''Dendragapus falcipennis'' ta en dielde him yn by de [[beamsniehinnen]] (''Dendragapus''). Yn [[1864]] pleatste [[Daniel Giraud Elliot]] de skerpwjukhin oer nei in eigen [[skaai (taksonomy)|skaai]], dat fan 'e [[sichtewjukhinnen]] (''Falcipennis''). Dêr waard ek de [[bosksniehin]] (''Canachites canadensis'') út [[Noard-Amearika]] by yndield, wêrfan't lange tiid oannommen waard dat er nau oan 'e skerpwjukhin besibbe wie. Mar yn 'e [[ienentweintichste iuw]] hat nij [[taksonomy]]sk ûndersyk op basis fan [[mitogondriaal DNA]] útwiisd dat de yndieling fan 'e bosksniehin en de skerpwjukhin yn ien skaai [[parafyly|parafyletysk]] is om't de skerpwjukhin neat nauwer oan 'e bosksniehin besibbe is as oan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao'') en de [[kuorhinnen]] (''Lyrurus''). Sadwaande is de bosksniehin yn [[2021]] wer werompleatst yn syn eigen skaai ''Canachites''. [[File:Falcipennis falcipennis Female.jpg|left|250px|thumb|In skerpwjukhinwyfke yn 'e beam.]] ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e skerpwjukhin leit yn súdeastlik [[Sibearje]]. It rint fan it [[Sichote-Alin]]berchtme yn it [[Kustterritoarium]] fan it [[Russyske Fiere Easten]] by de [[kust]] fan 'e [[Tataresont]] lân nei it noarden ta. De [[mûning]] fan 'e [[rivier]] de [[Amoer (rivier)|Amoer]] heart derta en teffens it [[Dzjûgdzjoerberchtme]] oan 'e westkust fan 'e [[See fan Ochotsk]]. Behalven dielen fan it Kustterritoarium beslacht it areaal fan 'e skerpwjukhin op it [[fêstelân]] fan Sibearje ek dielen fan 'e [[oblast|provinsje]] [[Amoer (oblast)|Amoer]] en it [[kraj|terriroarium]] [[Chabarovsk (kraj)|Chabarovsk]]. Fierders heart dêrta ek it grutste part fan it [[eilân]] [[Sachalin]], foar de Eastsibearyske kust, útsein it súdeastlike part. Foarhinne wie der ek in lytse [[populaasje (biology)|populaasje]] yn [[Sina]], yn it noardeasten fan [[Mantsjoerije]], mar dêr is dizze fûgel no [[útstjerren (biology)|útstoarn]]. ==Uterlike skaaimerken== De skerpwjukhin hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 38–43&nbsp;[[sintimeter|sm]]. It gewicht ferskilt justjes nei [[geslacht (sekse)|geslacht]]. De [[mantsje|hoannen]] weagje trochinoar 580–735&nbsp;[[gram (gewicht)|g]], wylst de [[wyfke|hinnen]] in gewicht hawwe fan 650–740&nbsp;g. Dêrmei binne de hinnen troch de bank nommen justjes swierder as de hoannen, wat unyk is ûnder de [[rûchpoathinnen]]. De [[sturt]] is relatyf koart en de [[wjuk]]ken, dy't by in protte rûchpoathinnen in wat ôfrûne foarm hawwe, rinne by de skerpwjukhin út op in punt (dêrfandinne de namme). De hoannen hawwe in [[fear (fûgel)|fearrekleed]] dat oer it meastepart fan it [[lichem (biology)|lichem]] [[dûnkerbrún]] oant [[swart]] is, wylst de kleur fan 'e hinnen [[ljochtbrún]] is mei dûnkerbrune streken dertrochhinne. Beide geslachten hawwe oer dy grûnkleuren hinne in yngewikkeld patroan fan ljochtbrune streekjes op 'e [[rêch]] en fan [[wite]] spikkels op 'e [[bealch]], [[side (anatomy)|siden]] en de ûnderkant fan 'e [[sturt]]. Der sitte wite streken oer de ûnderkant fan 'e [[wjuk]]ken en op 'e [[stuten]], en de sturt hat oan 'e útein in wite bân. De hoannen hawwe fan suver swarte fearren in soarte fan kraach om 'e [[nekke]] hinne sitten en in swarte bef mei in wite râne op 'e [[hals]]. Boppe elts fan 'e [[eagen]] hawwe se in [[read]]e [[kaam (anatomy)|kaam]] dy't wol in healrûne [[wynbrau]] liket. By de hinnen ûntbrekke kraach en bef, wylst de eachkammen gjin felle [[kleur]] hawwe en dêrom amper opfalle. [[File:Falcipennis_falcipennis_displaying.jpg|left|thumb|250px|In skerpwjukhoanne oan it pronkjen mei opsette kraach.]] ==Biotoop== Skerpwjukhinnen jouwe de foarkar oan fochtige [[nullewâld]]en mei gâns [[skaad]] en in tichte [[strewelle|ûndergroei]] fan [[bei]]estrûken en [[moas]]. It [[wâld]] moat bestean út in mingeling fan [[dinnen]], [[spjirren]] en [[lieren (beammen)|lieren]], mar mei ek [[leafbeam]]men omfetsje en útskaaie nei [[mingd wâld]] mei [[iepen plak (wâld)|iepen plakken]]. ==Hâlden en dragen== Skerpwjukhinnen foerazjearje [[simmer]]deis op 'e [[wâldflier]] en by 't [[winter]] yn 'e beammen. Se oernachtsje yn 'e [[tûke (beam)|tûken]] fan [[beam]]men om feilich te wêzen foar [[nachtdier|nachtjeiende]] [[rôfdier]]en, lykas de [[Jeraziatyske lynks]] (''Lynx lynx'') en it [[Amoerloaihoars]] (''Panthera pardus orientalis''). It binne sosjale fûgels, dy't inoar oerdeis opsykje, mar dy't nachts útinoar geane om sa min mooglik ûnwinske oandacht te lûken fan rôfdieren dy't harren ek yn 'e beammen berikke kinne, lykas de [[oehoe]] (''Bubo bubo'') en oare grutte [[ûlen]]. Undersyk hat útwiisd dat se om deselde reden winterdeis ek war dogge om net op 'e [[snie]] te lânjen, mei't de [[spoar (print)|spoaren]] dy't dat neilit foar rôfdieren in yndikaasje fan harren oanwêzigens binne. By 't [[maityd]] beakenje de [[mantsje|hoannen]] fan 'e skerpwjukhin harren [[territoarium (biology)|territoaria]] ôf troch in knippend lûd mei har [[sturt]]fearren te meitsjen en har kraach rjochtop te setten. De [[balts]] bestiet fierder út in sêft [[breikjen]]d [[roekoejen]] dat hieltyd heger fan [[toan (lûd)|toan]] wurdt, folge troch in sprong wêrby't de hoanne twaris [[horizontaal]] om syn as draait en yn 'e loft mei de wjukken klapt. Fan ein [[april]] oant mids [[maaie]] binne de [[wyfke|hinnen]] taskôgers by dat spektakel. Se kieze in hoanne út om mei te [[pearjen]] basearre op syn fitaliteit. Dêrby giet it foar it meastepart om hoannen fan trije jier en âlder. [[File:Falcipennis falcipennis-Nest and Clutch.jpg|right|250px|thumb|It [[nêst (fûgels)|nêst]] fan in skerpwjukhin.]] Nei de pearing hat de hoanne neat mear mei de [[fuortplanting]] út te stean. De hin leit in [[nêst (fûgels)|nêst]] oan troch op in beskut plakje middenmank de [[strewelle|ûndergroei]] in dobke yn 'e wâldflier út te skraabjen, dat beklaaid wurdt mei [[twiich]]jes en de [[nulle (plant)|nullen]] fan [[nullebeam]]men. Dêr leit se 6–12 [[roastbrún|roastkleurich]] bespikkele [[bêzje]]kleurige [[aai]]en. De [[briedtiid]] duorret 23-24&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] fan 'e skerpwjukhin binne [[nêstflechter]]s, dy't koart nei se út it aai kommen binne it nêst al ferlitte. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee troch har nei plakken ta laat dêr't se harsels fuorje kinne. Oan 'e ein fan 'e [[simmer]] binne de piken selsstannich en geane se by de [[mem]] wei. ==Fretten== Skerpwjukhinnen frette it grutste part fan it jier benammen [[nulle (beam)|nullen]] en [[bei]]en. Simmerdeis wreidzje se dat menu út nei [[blêd (plant)|blêden]] en oare griene plantedielen. ==Status== De skerpwjukhin hat de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] beheind is en ûnder druk stiet troch [[oerbejaging]] en yllegale [[houtkap]] en troch [[klimaatferoaring]] oanboazjende [[boskbrannen]] dy't syn [[habitat]] ferneatigje. Ek is de skerpwjukhin fetber foar [[sykte]]n dy't ferspraat wurde troch oare wylde fûgels of [[plomfee]]. De lange, tige [[kâld]]e [[winter]]s fan syn areaal ûnderdrukke nammentlik de fersprieding fan in protte [[baktearje]]s en [[firus (biology)|firussen]], sadat de skerpwjukhin der mar komselden oan bleatsteld wurdt en dus ek gjin [[ymmúnstelsel|ymmuniteit]] opbout. Yn kontakt mei de [[minske]] toant de skerpwjukhin him alhiel net [[skrutenens|skruten]]: as in minske him benei komt, ferstivet er of giet er gewoan troch mei wêr't er mei dwaande wie, mar útnaaie komt almeast net yn him op. ==Undersoarten== De skerpwjukhin is in monotypyske [[soarte]], wat betsjut dat der gjin [[ûndersoarte]]n besteane. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Siberian_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Falcipennis falcipennis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazanteftige]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] pxtf9ojclvyq5ck9148up7982znbdvo 0 173290 1172105 1147641 2024-10-28T11:29:54Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172105 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Skerpwjukhin]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] 1ihl33bzrkdv3acstmb6f2kv7k71koq 0 173292 1171872 1147685 2024-10-27T23:19:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171872 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = swarte ein |Ofbyld = [[File:American black ducks mill pond (22837452542).jpg|250px]]<br> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas rubripes |Beskriuwer, jier= [[William Brewster|Brewster]], 1902 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Anas rubripes map.svg|center|250px]]<small><br>{{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''swarte ein''' (''Anas rubripes'') is in ein út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De swarte ein libbet yn it easten fan [[Noard-Amearika]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Blackduckmallard.jpg|thumb|left|''Ferskil tusken de swarte en de wylde ein.'']] De swarte ein is likernôch like grut as de [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos''). Ek de wyfkes fan 'e twa soarten lykje op inoar, al binne se wat donkerder. De einen binne 48 oant 63 sm lang en hawwe in spanwiidte fan likernôch 88 oant 96 sm. Se binne 720 oant 1640 gram swier. Der is net in soad ferskil tusken jerkjes en wyfkes. Allinne de snaffel jout dúdlik ûnderskied. Dy is by jerkjes giel en by wyfkes grieneftich. == Fersprieding == Swarte einen libje op marren, dobben, rivieren, yn sompen, oan rânen fan brakke wettergebieten fan 'e mûning fan rivieren en dridzich lân yn it noarden fan [[Saskatchewan]], [[Manitoba]], [[Ontario]], [[Quebec]] en de oare [[Kanada|Kanadeeske]] provinsjes oan 'e [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] kust en it gebiet om 'e [[Grutte Marren]] fan 'e [[Feriene Steaten]] hinne. De swarte ein krúst noch alris mei de wylde ein en dêrtroch wurdt de populaasje swarte einen jimmeroan lytser en nimt it tal krusings ta. == Nêst == [[Ofbyld:American Black Duck (8574371991).jpg|thumb|left|''Nêst mei einepiken fan 'e swarte ein'']] De [[balts]] fynt fan febrewaris oant maart plak. De populaasje hat in heech oandiel jerkjes, sadat yn it earste jier in soad jerkjes net ta pearen komt. Oer it algemien bliuwe pearkes langer by inoar as by de wylde ein. It nêst wurdt troch it wyfke boud, dat net folle foarsteld en faak net mear as in mei fearkes beklaaide kûle is. Under it brieden wurdt it nêst mei dûns ôfset en as it wyfke it nêst ferlit bestoppet se de oant 11 krêmwite aaien mei dûns. Allinne it wyfke briedt en de aaien komme nei 23 oant 25 dagen út. It ferlies fan lechsels is by de swarte ein tige heech. Yn 'e Chesapeake Bay wurde bygelyks mar 38% fan 'e lechsels piken útbret. Predatoaren dy't faak aaien frette en wyfkes deadzje binne rôffûgels, foksen en waskbearen. Nei it ferlies fan in lechsel besiket in wat âldere swarte ein op 'e nij aaien út te brieden, oant wol trije kear ta. == Status == De populaasje waard yn 2020 op 700.000 folwoeksen yndividuën rûsd. De [[IUCN]] hat de ein op de [[Reade list]] as net bedrige opnommen. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680174 Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Dunkelente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas rubripes}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] tckvrnl5i2ng37er8smqf978fx3v7jt 0 173294 1171874 1148099 2024-10-27T23:19:51Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171874 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Kaapske ein |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas capensis -Lake Nakuru, Kenya-8.jpg|250px]]<br>''Kaapske einen yn Kenia.'' |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas capensis |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} {{Net te betiizjen|de '''[[muskusein]]''', in oare soarte einfûgel, dy't yn it Nederlânsk ek wol ''Kaapse eend'' neamd wurdt}} De '''Kaapske ein''' (''Anas capensis'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] fan it skaai [[einen]] (''Anas''). De Kaapske ein libbet yn it suden en easten fan [[Afrika]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Teal Cape 2015 08 22 10 26 45 9538.jpg|thumb|left|''Yn 'e flecht is it griene en wite speculum fan 'e Kaapske ein goed te sjen.'']] De Kaapske ein is in lytse, kompakte ein fan 44 oant 46 sm lang. De ein is maklik oan syn ljochtgrize fearren en de readrôze snaffel te herkennen. Yn 'e flecht is syn griene en wite spegel (''speculum'') goed te sjen. Yn it noarden fan it ferspriedingsgebiet komt ek de moarmerein foar, mar dy is by de eagen donker, hat in grize snaffel en gjin wjukkespegel. Lykas by in soad oare einesoarten yn Afrika bestiet der hast gjin uterik ferskil tusken jerken en wyfkes. De wyfkes binne allinne noch wat lytser. Ek binne Kaapske ein yn 'e [[briedtiid]] itselde as oars. De fearren fan it bealchje binne feal brúngriis oant sulvergriis. De rêch is wat donkerder, de flanken hawwe opfallende flekken. Oan 'e rôze snaffel is te sjen dat it om in folwoeksen fûgel giet. De snaffel is by de basis swart. It each is ljochtbrún oant oranjeread en de poatsjes binne gielich. De jongere einen binne wakker allyk, mar wat matter en se hawwe in ljochtreade snaffel mei grize rânen. == Fersprieding == De Kaapske ein komt yn trije aparte dielen fan Afrika foar. In lytse populaasje libbet op en om de [[Tsjaadmar]] oan 'e súdlike râne fan 'e [[Sahara]]. De wetterspegel fan dy mar is yn 'e lêste tiid slim sonken en mei it kommen en gean fan 'e reintiid feroaret dy wetterspegel. Reint it, dan komt in kilometers grut gebiet ûnder wetter te stean en mei it kommen fan 'e drûge tiid lûkt de mar him werom. Grutte dielen fan 'e mar binne net djipper as in meter. Mei't it wetter gau ferdampt, feroaret ek de wettergrins hieltyd. Oannommen wurdt dat de populaasje fan 'e Kaapske ein yn dit gebiet nomadysk is. Kaapske einen út it gebiet wurde oant yn [[Israel]] as [[dwaalgast]]en oantroffen. In twadde populaasje libbet eastlik fan 'e [[Grutte Slink]]. Yn [[Kenia]] is it [[rift]] it djipste yn it noarden fan [[Nairobi]]. Dêr is gjin wetterôffier en binne marren ûntstien mei in heech mineraalgehalte. Troch ferdamping fan it wetter ûnsteane dêr sâltmarren en sâltôfsettings. De fûgel komt dêr lokaal in soad foar. De tredde populaasje libbet yn in grut gebiet fan súdlik Afrika. == Gedrach == [[Ofbyld:Cape Teal, Anas capensis, Marievale Nature Reserve, Gauteng, South Africa (43064310362).jpg|thumb|left|''Kaapske ein yn Súd-Afrika''.]] De ein libbet yn pearkes of yn lytse groepkes. Yn dielen fan it ferspriedingsgebiet is de fûgel nomadysk en as de marren útdroegje trekt de fûgel hiele einen fierder. Oan 'e [[Kaap]] ringe einen wurde bygelyks wol 1.850 km fierder noardliker yn [[Namybje]] en [[Mozambyk]] werom fûn. De ein is fral by it skimerjen aktyf en siket it plantaarich iten grondeljend en mei de snaffel swyljend yn ûndjip wetter. Ut en troch dûkt de ein om oan iten te kommen. == Fuortplanting == Somtiden ha de jerkjes meardere wyfkes tagelyk, mar yn 'e regel bliuwe se langer byinoar. De briedtiid hinget nau gear mei it fallen fan rein en as gefolch dêrfan it gruttere oanbod fan iten. Under geunstige omstannichheden kinne de einen gau briede en de lechsels wurde it hiele jier troch lein. Soks jildt ek foar it yn ferhâlding kâldere [[Súd-Afrika]]. It nêst wurdt op 'e grûn of tusken driuwplanten boud. As it heal kin briedt de Kaapske ein it leafst op eilantsjes. Trochstrings leit it wyfke 8,2 aaien. Allinne it wyfke briedt en nei 26 oant 30 dagen komme de aaien út. It mantsje helpt by it fuorjen fan 'e pykjes. Nei 42 oant 56 dagen kinne de einepiken fleane. Oannommen wurdt dat de Kaapske ein alle jierren mar ien lechsel hat. == Sierfûgel == De Kaapske einen waard foar it earst yn 1938 nei [[Ingelân]] yn Europa ymportearre. In Britske partikulier wist noch yn itselde jier neiteam te fokken. Kaapske ein binne net hiel dreech te hâlden en ek faak yn dieretunen te sjen. Ek yn Europa hat de soarte gjin fêste tiid foar it lizzen fan aaien. In lang skoft rein kin de ein yn Europa ek ta brieden bringe. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/captea1?siteLanguage=nl Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Fahlente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas capensis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] o81pemm942qx5qlhcmtv9cdzm8xp108 0 173300 1171881 1147726 2024-10-27T23:22:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171881 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Amerikaanske piiptsjilling |Ofbyld = [[File:Anas carolinensis m Sam Smith Toronto2.jpg|250px]]<br>Jerkje<br>[[File:Green-winged Teal (female) (11160178556).jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas carolinensis |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Anas carolinensis dis.png|center|250px]]<small><br>{{Color box|#00FF00}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#0080FF}} [[wintergast]]</small> }} De '''Amerikaanske piiptsjilling''' (''Anas carolinensis'') is in lytse [[Einen|ein]], dy't in soad op 'e (Euraziatyske) [[piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]] liket en foarhinne ek as ûndersoarte ''A. crecca carolinensis'' beskôge waard. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Green Winged Teal Pair Seedskadee NWR (16388996884).jpg|thumb|left|''Pearke Amerikaanske piiptsjillings''.]] De Amerikaanske piiptsjilling is 31 oant 398 sm lang en hat in spanwiidte fan 52-59 sm. It eintsje weecht 140 oant 500 gram. De fûgel liket wat oansjen en gedrach oanbelanget in soad op 'e piiptsjilling. By de wyfkes is hast gjin ûnderskie, mar by it mantsje fan 'e Amerikaanske piiptsjilling is de griene maskerflek fan it kopke in bytsje omseame mei in brúngiele râne, wylst dy by de Euraziatyske soarte dúdliker en helder giel is. Amerikaanske piiptsjillings hawwe boppedat in opfallende wite streek oan wjerskanten fan it boarst dy't by de Euraziatyske ein ûntbrekt. Oarsom hat de Euraziatyske piiptsjilling in horizontale wite streek op 'e flanken, dy't de Amerikaanske soarte net hat. == Fersprieding == De ein briedt yn [[Alaska]], [[Kanada]] en it noarden fan 'e [[Feriene Steaten]] en oerwinteret súdliker oant yn [[Midden-Amearika]]. As [[dwaalgast]] wurdt de Amerikaanske piiptsjilling somtiden oant op [[Hawaï]] oantroffen. De Amerikaanske piiptsjilling mei graach oer ryk begroeid, dridzich gerslân en wetter mei in soad ûnderwetterplanten. It oantal folwoeksen einen fan 'e Amerikaanske piiptsjilling wurdt op likernôch 3.900.000 rûsd. De fûgel liket yn oantal ta te nimmen. == Gedrach == De Amerikaanske piiptsjilling fan it noarden is in [[trekfûgel]] en oerwinteret folle súdliker fan syn briedgebiet. Bûten de briedtiid foarmet de fûgel grutte groepen. == Nederlân == Yn Nederlân is de soarte in [[dwaalgast]]. == Ofbylden == {| class="wikitable" border="1" |- | <center>[[Ofbyld:Anas carolinensis m Sam Smith Toronto7.jpg|200x175px]]</center> | <center>[[Ofbyld:PikiWiki Israel 60294 hula lake - anas crecca.jpg|200x150px]]</center> |- | <center><small>''Jerkje Amerikaanske piiptsjilling.''</small></center> | <center><small>''Jerkje Euraziatyske piiptsjilling.''</small></center> |- | <center>[[Ofbyld:Female Green-winged Teal- Bolsa Chica Wetlands (4412427221).jpg|200x175px]]</center> | <center>[[Ofbyld:Sarcelle d'hiver Anas crecca aDSC 4251 (51529036554).jpg|200x175px]]</center> |- | <center><small>''Wyfke Amerikaanske piiptsjilling.''</small></center> | <center><small>''Wyfke Euraziatyske piiptsjilling.''</small></center> |} {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/amerikaanse-wintertaling Fûgelbeskerming Nederlân] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1844 SOVON] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/green-winged-teal-anas-carolinensis Birdlife] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas carolinensis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] 5xxsz7j3g5xdffrvkykwrmslfzi62ov 0 173305 1172005 1147729 2024-10-28T00:21:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172005 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = moarmerein |Ofbyld = [[Ofbyld:Marmaronetta angustirostris at Martin Mere.jpg|250px]]<br>Jerkje<br>[[File:Marmaronetta angustirostris 2.jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[moarmereinen]] (''Marmaronetta'') |Wittenskiplike namme= Marmaronetta angustirostris |Beskriuwer, jier= [[Édouard Ménétries|Ménétries]], 1832 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''moarmerein''' (''Marmaronetta angustirostris'') is in [[Fûgels|fûgel]] út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De moarmerein komt foar yn Súd-Europa, it Midden-Easten en it Súdwest-Aazje. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Marmaronetta angustirostris, London Wetland Centre, UK - Diliff.jpg|thumb|left|''Jerkje''.]] De moarmerein is in 39 oant 42 sm lange ein mei in spanwiidte fan 63 oant 70 sm. De ein is ljochtbrún mei wyteftige flekken oer it hiele bealchje en in donkere flek op 'e sydkant fan 'e kop om it each hinne. De wjukken binne lang en hawwe gjin spegel (''speculum''), de snaffel is lang, tin en swart. De sturt is ek lang en de poatsjes binne swart. It jerkje is te werkennen oan 'e langere fearren oan 'e ûnderkant fan syn kop, krekt as begjint dêr in toefe. It wyfke hat op 'e basis fan 'e snaffel in griene flek en gjin langere fearren efter op 'e kop. == Fersprieding == De ein libbet yn it suden fan Europa, dielen fan it Midden-Easten en dielen fan Noard-Afrika. Yn 'e briedtiid sitte se by en op ûndjippe, lytse dobben mei in soad begroeiing oan 'e kant en ûnderwetterplanten of op rêstige rivieren yn in fierder drûge omjouwing. Yn Nederlân is de moarmerein in [[dwaalgast]]. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Marmaronetta angustirostris MHNT.ZOO.2010.11.18.5.jpg|thumb|left|''Aaien fan 'e moarmerein''.]] De moarmerein briedt allinne of yn lytsere groepkes yn strûken by in mar of in dobbe, somtiden ek yn dridzich gerslân. It wyfke leit yn juny of july 7 oant 12 giel- oant brúneftige aaien, dy't yn 25-27 dagen troch it wyfke útbret wurde. Jerkjes foarmje dan groepkes en [[Ferfearjen|ferfearje]] en nimme it brieden somtiden eefkes fan 'e wyfkes oer. By it driigjen fan gefaar fleant it jerkje mei in soad leven om 'e fijân hinne. As de aaien útkomme, bringt it wyfke se nei it wetter en fersoarget se oant se fleane kinne. == Iten == De moarmereinen ite planten, sied en wringeleaze wetterdierkes. == Status == De populaasje nimt al in skoft ôf en wurdt op 10.000-42.000 yndividuën rûsd (opjefte 2023). De moarmerein hat te lijen fan biotoopferlies as gefolch fan it oanmeitsjen fan lânbougrûn. Ek brûkt de lânbou yn it ferspriedingsgebiet fan 'e fûgel in soad wetter út de gebieten dêr't de moarmerein libbet, lykas dat it gefal is mei it [[Nasjonaal park Doñana]]. De moarmerein is yntusken al yn [[Syprus]], [[Noard-Masedoanje]], [[Kaapverdje]] en it grutste diel fan [[Turkije]] útstoarn.<ref>[https://www.iucnredlist.org/species/22680339/205917761 IUCN, oproppen 26 febrewaris 2024]</ref> De fûgels is dêrom as gefoelich op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] opnommen. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/martea1?siteLanguage=nl Ebird] * [https://waarneming.nl/species/782/ Waarneming.nl] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/marbled-teal-marmaronetta-angustirostris Birdlife] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Marmaronetta angustirostris}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] sqdoov8ov38lr9dwnwbsx6b937qn2c8 0 173307 1172004 1147716 2024-10-28T00:21:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172004 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = moarmereinen | ôfbylding = Marmaronetta angustirostris, London Wetland Centre, UK - Diliff.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''moarmerein'' | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = '''moarmereinen''' (''Marmaronetta'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Heinrich Gottlieb Ludwig Reichenbach|Reichenbach]], 1853 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Moarmereinen''' (''Marmaronetta'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út de famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai bestiet út mar ien soarte: * de [[moarmerein]] (''Marmaronetta angustirostris'') {{CommonsBalke|Marmaronetta}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 4ppetrecnl6iwcxgw5xwyolwue4zo5m 0 173317 1171990 1147761 2024-10-28T00:13:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171990 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = kroanein |Ofbyld = [[Ofbyld:Netta rufina m2.jpg|250px]]<br>Jerkje<br>[[Ofbyld:Netta rufina - Rapperswil Hafen 2011-03-22 16-58-04.jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[kroaneinen]] (''Netta'') |Wittenskiplike namme= Netta rufina |Beskriuwer, jier= [[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1773 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[File:NettaRufinaIUCNverz2018 2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''kroanein''' (''Netta rufina'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). In folwoeksen kroanein is likernôch like grut as de [[wylde ein]]. It is net in talrike briedfûgel, mar sûnt it earste briedgefal yn 1942 binne de oantallen tanommen. == Beskriuwing == De fûgels binne 53 oant 57 sm lang en hawwe in spanwiidte fan 85 oant 90 sm. [[Ofbyld:Red-crested pochard 16.jpg|thumb|left|''Jerkje en wyfke''.]] De ein hat in opfallend grutte rûne kop en like opfallend is de brede ljochte streek op 'e wjukken mei in smelle, swarte efterrâne. It jerkje hat in readbrune kop, in koraalreade snaffel en in swarte boarst en búk. De rêch is ljochtbrún en de flanken smoarchwyt fan kleur. It wyfke is effen griisbrún, fan boppe donkerde en op 'e flanken wat ljochter. De krún oant it each is donkerbrún en dêrûnder is de kop wer folle ljochter griisbrún. It wyfke hat in donkere snaffel. It jerkje sjocht der nei it [[ferfearjen]] hast itselde út, mar hat dan as ûnderskied noch wol de reade snaffel. == Iten == It iten bestiet út wetterplanten, dy't er yn ûndjip wetter siket, lytse fiskjes, ynsekten en oare lytse wetterdierkes. == Nêst == It nêst wurdt op in eilantsje boud by wetter. It lechsel bestiet út seis oant tolve griiseftige oant ljochtgriene aaien, dy't nei 28 dagen útkomme. == Fersprieding == [[Ofbyld:Red Crested Pochard (Netta rufina) (16).jpg|thumb|left|''Fleanend jerkje''.]] Yn West-Europa is it briedgebiet tesnipele mei in soad lokale populaasjes. De kroanein komt fierder yn dielen fan Lyts-Aazje, Midden-Aazje oant noadwest Sina en it west fan Mongoalje foar. De Aziatyske fûgels oerwinterje op 'e [[Swarte See|Swarte]] en de [[Kaspyske See]], mar ek op it [[Yndia|Yndyske]] subkontinint en fierder eastlik oant yn [[Birma]]. De kroanein mei graach oer grutte plassen mei brede reitkragen en begroeiing, baaien, lagunes en sâlte sompen. === Nederlân === De kroanein komt yn Nederlân net in hiel soad foar. Sûnt 1942 is der foar it earst mei wissen in briedend pearke fêststeld. Fral tusken 1990 en 2010 binne it tal briedpearkes tanommen oant likernôch 440 oant 520. De fûgel komt frâl yn [[Súd-Hollân]], de [[Finkefeanske Plassen]] en de [[Iselmar]]kust foar. Yn Fryslân briede kroaneinen yn 'e [[Makkumerwaard]] en it [[Hegewiersterfjild]] ûnder [[Harns]]. == Status == De kroanein hat in grut ferspriedingsgebiet. It is net bekend hoefolle fûgels der binne, mar it ferspriedingsgebiet is grut en de populaasje is yn alle gefallen sa grut, dat de kâns op útstjerren lyts is. Rûge rûzings geane fan in wrâldpopulaasje fan 420.000-600.000 yndividuën út. De Europeeske populaasje soe delkomme op 55.000-86.000 folwoeksen fûgels.<ref>[https://www.wetlands.org/publication/annual-review-and-accounts-2015/ Wetlands International 2015]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/krooneend Fûgelbeskerming Nederlân] * [https://waarneming.nl/species/10/ Waarneming.nl] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/red-crested-pochard-netta-rufina/text Birdlife] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1960 SOVON] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Netta rufina}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kroanein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] 0014udp88be1cnjisskt26iihj8arkr 0 173318 1171992 1147750 2024-10-28T00:14:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171992 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = kroaneinen | ôfbylding = NettaRufinaGronvold.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''Pearke kroaneinen.'' | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = '''kroaneinen''' (''Netta'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Johann Jakob Kaup|Kaup]], 1829 | soarten = ''[[Netta erythrophthalma]]''<br>''[[Netta peposaca]]''<br>''[[Netta rufina]]'' | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Kroaneinen''' (''Netta'') binne in [[Fûgels|fûgelskaai]] út 'e famylje einfûgels (''Anatidae''). It skaai telt trije soarten.<ref>{{en}}{{aut|Gill F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2023.}} [https://www.worldbirdnames.org/new/ IOC World Bird List (v13.1).]</ref> == Soarten == {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme !! Fryske <br> namme !! Status |- |[[Ofbyld:Southern Pochard (Netta erythrophthalma) (9720118692).jpg|120px]] || [[Ofbyld:Netta erythrophthalma Germany01.jpg|120px]] || ''Netta erythrophthalma'' || [[brune kroanein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Kolbenente (6) (34640667960).jpg|120px]] || [[Ofbyld:Red-crested pochard 03.jpg|120px]] || ''Netta rufina'' || [[kroanein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Netta peposaca, Costanera Sur 4.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Netta peposaca (Rosy-billed Pochard - Peposakaente) - Weltvogelpark 2012-01.jpg|120px]] || ''Netta peposaca'' || [[Peposaka-ein]] || net bedrige |- |} {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/captea1?siteLanguage=nl Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Netta}} }} [[Kategory:Kroanein| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] mdodmiy08832i491iaa8fdc87730spy 0 173324 1171883 1147777 2024-10-27T23:23:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sierfûgel */ kt 1171883 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Amazônetsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Amazonetta brasiliensis.jpg|250px]]<br>Jerkje |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[Amazônetsjillings]] (''Amazonetta'') |Wittenskiplike namme= Amazonetta brasiliensis |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Amazonetta brasiliensis map.svg|center|250px]] }} De '''Amazônetsjilling''' (''Amazonetta brasiliensis'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). == Beskriuwing == Amazônetsjillings hawwe in lingte oant 40 sm en wurde oant 600 gram swier. Tusken jerkjes en wyfkes fan 'e Amazônetsjilling besteane in pear opfallende ferskillen. Jerkjes hawwe in reade snaffel, reade poaten en hawwe in helder grize kop en hals. Wyfkes hawwe yn it gesicht wat wite fearkes en by har ûntbrekt de helder grize tekening oan 'e kop en hals. De snaffel fan 'e wyfkes is griis, de poaten binne ek read, mar matter. Juvinilen lykje op folwoeksen fûgels, mar binne wat ljochter. As de piken noch yn it dûns sitte, ha se in brune snaffel, in donkerbrune iris en oranjereade poatsjes. It boppebealchje is foar it measte swartbrún, it gesicht en it ûnderbealchje goudgiel oant striegiel. Al nei 28 dagen nei it útkommen kinne de geslachten fan 'e piken bepaald wurde. Dan begjint it snaffeltsje fan it jerkje al read te wurden. De ûndersoarte ''Amazonetta brasiliensis ipecutiri'' is dúdlik grutter as de ''Amazonetta brasiliensis ipecutiri''. {| class="wikitable" border="1" |- | <center>[[Ofbyld:Amazonetta brasiliensis-male.jpg|200x150px]]</center> | <center>[[Ofbyld:Amazonetta brasiliensis-female.jpg|200x175px]]</center> |- | <center><small>''Jerkje Amazônetsjilling.''</small></center> | <center><small>''Wyfke Amazônetsjilling.''</small></center> |- |} == Fersprieding en gedrach == Amazôneeinen libje yn pearkes of yn lytse groepkes oan 'e rânen fan marren, fivers en sompen yn 'e tropyske bosken fan Súd-Amerika eastlik fan 'e [[Andes]]. Se ite wetterplanten, dy't se swyljend mei de snaffel en grondeljend út ûndjip wetter fiskje. [[Ofbyld:Brazilian Teals (Amazonetta brasiliensis) couple (male left) (29061603735).jpg|thumb|left|''Pearke Amazônetsjillings.'']] Se briede it hiele jier troch en bouwe harren nêsten yn 'e begroeiing oan 'e wetterkant of driuwend op it wetter. In nêst hat sa'n 8 oant 12 aaien, dy't nei 23 oant 28 dagen útbret wurde. By Amazônetsjillings briedt allinne it wyfke, mar de jerkjes helpe by it grutbringen fan 'e piken, dy't nei in jier folgroeid binne. Yn it wyld wurde Amazônetsjillings likernôch 10 jier. == Undersoarten == Der binne twa ûndersoarten: De lytse Amazônetsjilling (A. b. brasiliensis) is de troch Gmelin yn 1789 beskreaune nominaatfoarm. Dy komme yn [[Brazylje]], [[Suriname]], [[Guyana]], [[Frânsk-Guyana]], sintraal [[Fenezuëla]], it easten fan [[Kolombia]] en it noardeasten fan [[Perû]] foar. De grutte Amazônetsjilling (A. b. ipecutiri) waard yn 1816 troch Louis Pierre Vieillot beskreaun en libbet yn Brazylje, it noarden fan [[Argentynje]], it easten fan [[Bolivia]], [[Oerûguay]] en [[Paraguay]]. == Status == De [[IUCN]] giet der fan út dat de fûgel net bedrige wurdt. De populaasje en it ferspriedingsgebiet is grut, mar liket ôf te nimmen. == Sierfûgel == Amazônetsjillings wurde sûnt 1850 yn Europa holden. De earste fok slagge yn 1878 yn 'e dieretún fan [[Londen]] en sûnt 1884 yn 'e dieretún fan [[Berlyn]]. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/brazilian-teal-amazonetta-brasiliensis Birdlife] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Amazonetta brasiliensis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Suriname]] l17411uiuw40oon0im385t2okaxbk4c 0 173325 1171884 1147897 2024-10-27T23:23:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarte(n) */ kt 1171884 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Amazônetsjillings | ôfbylding = Amazonetta brasiliensis (Brazilian Teal - Amazonasente) - Weltvogelpark Walsrode 2011.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = jerkje Amazônetsjilling | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = [[Amazônetsjillings]] (''Amazonetta'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Hans von Boetticher|Boetticher]], 1929 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Amazônetsjillings''' (''Amazonetta'') foarmje in [[Fûgels|fugelskaai]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai bestiet út mar ien soarte. == Soarte(n) == * ''[[Amazônetsjilling]]'' (''Amazonetta brasiliensis'') {{CommonsBalke|Amazonetta}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 26yvuh3rredfopp3ftfo1nrp2yvqve6 0 173350 1172007 1148011 2024-10-28T00:22:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172007 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = muskusein |Ofbyld = [[Ofbyld:Muscovy Duck (Cairina moschata) male ... (48300658492).jpg|250px]]<br>Jerkje |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[muskuseinen]] (''Cairina'') |Wittenskiplike namme= Cairina moschata |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Cairina moschata map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} Oarspronklik ferspriedingsgebiet <br>{{Color box|#800080}} Yntrodusearre ferwyldere populaasjes }} De '''muskusein''' (''Cairina moschata''), is in grutte einesoarte út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De [[Fûgels|fûgel]] komt út [[Súd-Amearika]] en is de iennige soarte fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] ''Cairina''. It is de wylde soarte fan 'e [[Húsdier|domestisearre]] 'warte-ein'. De fûgel waard foar it earst yn 1758 ûnder wittenskiplike namme ''Anas moschata'' troch [[Carolus Linnaeus|Carl Linnaeus]] beskreaun. De nuete foarm wurdt yn it [[Frânsk]] ek wol 'Barbarijske ein' (''Canard de Barbarie'') neamd. Oare nammen binne fanwegen syn stille oanwêzigens 'stomme ein', of, fanwegen it wartige gesicht 'warte-ein'. == Oarspronklike fersprieding == [[Ofbyld:Cairina moschata -Peru-8.jpg|thumb|left|''Wylde muskuseinen yn Perû.'']] De oarspronklike wylde muskusein komt yn lege, boskeftige, tropyske kustgebieten yn Sintraal- en Súd-Amerika foar. Yn lytsere oantallen wurde se ek op en om 'e hegere berchmarren en yn drûgere gebieten oantroffen. It binne [[stânfûgel]]s, se binne honkfêst. De soarte bestiet al lang en fan 'e muskuseinen binne [[Fossyl|fossilen]] út it [[Pleistoseen]] fûn yn [[Panama]] en [[Brazylje]]. Hjoed-de-dei binne der ek ferwyldere populaasjes yn [[Noard-Amearika]], Europa, [[Austraalje]] en [[Nij-Seelân]]. Yn Nederlân komt de ein yn lytse oantallen as [[eksoat]] yn it wyld foar. It tal pearkes dat yn it wyld briedt wurdt troch SOVON op 50-100 rûsd. Winterdeis binne der gruttere tallen muskuseinen yn 'e Nederlânske natoer en benammen yn [[Súd-Hollân]]. Sûnt de jierren 1970 nimt it tal muskuseinen yn 'e Nederlânske natoer stadichoan ta.<ref>Vogelatlas van Nederland, ISBN 978 90 2157 0051, sechde printing, oktober 2019</ref> == Beskriuwing == [[Ofbyld:Muscovy duck portrait.jpg|thumb|left|''It warteftige gesicht fan 'e muskusein''.]] Hiel karakteristyk foar de soarte is it neakene gesicht, dat by de basis fan 'e snaffel en it each fan 'e jerkjes read en knobbelich is. Op de kop hat de fûgel in toefe, dy't opset wurde kinne. Oan 'e teannen sitte lange neils, dy't de fûgel hâld jouwe by it sitten op tûken yn beammen. De kop, hals, de toefe en de búk binne swart mei in griene en poarperen glâns op 'e rêch en wjukken. De spegel (de grutte en lytse dekfearren) fan 'e wjukken binne foar in part wyt, dy't mei it âlder wurden grutter wurdt en by it wyfke trochstrings lytser is. It each is ljocht- oant donkerbrún. De kleur fan 'e snaffel is swart mei oan 'e basis in blauwite bân. De sturt is breed en flak. Wylst de wylde muskuseinen fral swart binne, mei op 'e wjukken wyt, komme de nuete muskuseinen yn in soad ferskillende kleuren en kleurpatroanen foar. == Libben == [[Ofbyld:Nest 21.jpg|thumb|250px|''Nêst''.]] Muskuseinen libje fral yn 'e Súd-Amearikaanske boskgebieten mei wetter. Se ite planten, dy't se gerskjend op lân of grondeljend yn ûndjip wetter ynnimme. Ek lytse wringeleaze dierkes, ynsekten, kreeften, termiten, wjirms en kikkertsfiskjes wurde meiïten. Se ite fral jûns, nachts en op moarntiid. Muskuseinen briede oant trije kear yn 't jier. It lechsel kin wol oprinne oant 21 aaien, dy't meast yn in beamholte lein wurde. Nei 35 dagen komme de aaien út. De piken ferlitte lykas by oare einesoarten it nêst fuortendaliks en springe nei it útkommen út de beamholte de djipte yn. == Domestikaasje == [[Ofbyld:Birds (99758979).jpeg|thumb|left|''Domestisearre foarm fan muskuseinen.'']] Foardat de Europeanen yn Súd-Amearika kamen, waard de fûgel dêr al holden en fokt fanwegen it fleis. Yn 1514 waarden muskuseinen troch [[Spanje|Spaanske]] ûndekkingsreizgers mei werom nei [[Europa]] brocht. Fan dêrwei waard de ein yn Noard-[[Afrika]], [[Madagaskar]] en tropysk [[Aazje]] brocht. De namme fan it skaai tsjut op de stêd [[Kairo]]. Foar syn beskriuwing fan 'e soarte brûkte Carolus Linnaeus in beskriuwing út [[Yndia]] om de soarte yn te dielen. De wylde foarm waard wittenskiplik foar it earst yn 1902 beskreaun. Yn 'e nuete ferskining fariearje de fearren fan wite en grize kleuren oant blauwe, brune of de wylde kleuren. Njonken ienkleurige muskuseinen binne der ek flekte einen. Fanwegen de moaie kleuren wurde muskuseinen net allinne holden foar ekonomysk doelen, mar ek as sierein. De ferskillen tusken jerken en wyfkes binne by de nuete einen grutter as yn 'e wyldfoarm. Wyfkes fan fjouwer moanne wege likernôch 2 kg, wylst de jerken dan 3 oant 4 kg swier binne. Folwoeksen fûgels ha in gewicht fan 5 kg (wyfkes) of 7 kg (jerken). Njonken de domestisearre muskusein wurde ek krusings mei de [[Pekingein]] oanbean as muskuseinen, de saneamde ''mularden'' (Frânsk: mulard). Dy einen wurde allinne foar it fleis holden, om't de [[Hybride (biology)|hybriden]] yn 'e regel ûnfruchtber binne. == Status == De soarte komt yn in hiel grut gebiet foar en wurdt neffens [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Moschusente]] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/muskuseend Fûgelbeskerming Nederlân] * [https://waarneming.nl/species/151/ Waarneming.nl] * [https://ebird.org/species/musduc Ebird] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1750 SOVON] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Cairina moschata}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Suriname]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Spanje]] [[Kategory:Eksoat yn Eastenryk]] h84o5o0ir9ugjrs19fqtrj51h6knbv2 0 173363 1172006 1147956 2024-10-28T00:22:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172006 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Muskusein | ôfbylding = Muscovy Duck (Cairina moschata) male (29039391935).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = [[muskuseinen]] | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[John Fleming|Fleming]], 1822 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Muskuseinen''' (''Cairina'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai hat ien soarte. == Soarte(n) == * ''[[Muskusein]] (''Cairina moschata'') {{CommonsBalke|Cairina}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] aust7nbg33rhjblnbkm21asqe5zbnt7 0 173369 1171865 1148024 2024-10-27T23:17:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171865 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = muskusein |Ofbyld = [[Ofbyld:Hawaiian duck.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas wyvilliana |Beskriuwer, jier= [[Philip Lutley Sclater|Sclater]], 1878 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart= }} De '''Hawaï-ein''' (''Anas wyvilliana''; lokale namme ''koloa maoli'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). It is in [[Endemy|endemyske]] fûgel fan [[Hawaï]], dy't bedrige wurdt. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Hawaiian Duck RWD3.jpg|thumb|left|Wyfke (lofts) en jerkje (rjochts).]] De Hawaï-ein is in lytse einesoarte fan 44 oant 51 sm lang. Jerkjes hawwe in oliifgriene snaffel mei donkere tekeningen op 'e boppekant. De wjukken binne foar it grutste part bleker fan kleur as de rest fan it bealchje. De spegel fan 'e wjukken is smaragdgrien oant fioletblau. In donkerder fariant fan it jerkje èn alle wyfkes hawwe brúnflekte fearren, mei in readeftige waas op it boarst en in donkere snaffel mei donkergiele oant oranjekleurige tekeningen. De ljochte fariant fan jerkjes hat in griene tekening op 'e kop en de nekke en in readeftige ôftekening op it boarst. == Fersprieding == Oarspronklik komt de ein op alle eilannen fan Hawaï foar, útsein de eilannen [[Lānai]] und [[Kaho'olawe]]. Hjoed-de-dei hat allinne it eilân [[Kauai]] noch in in autochtoane populaasje fan de Hawaï-ein, dy't 80% fan 'e hiele popylaasje útmakket. De populaasjes op de oare eilannen binne troch heryntroduksje ûntstien en tige lyts. Tusken 1975 en 1982 waarden 200 yndividuën op it haadeilân Hawaï útset. Lytse populaasjes binne ek op Oʻahu, dêr't tusken 1958 en 1982 326 fûgels útset binne, en Maui, dêr't yn 1989 tolve fûgels frijlitten binne, De Hawaï-ein wennet yn sompelân fan Hawaï oant op in hichte fan 3000 m. Neffens in resint ûndersyk binne allinne de populaasjes op Kauai en [[Niihau]] genetysk noch suvere Hawaï-einen. == Libben == De Hawaï-ein siket it iten yn ûndjippe sompen, net djipper as 13 sm. De ein libbet ek op fjilden dêr't [[taro]] ferboud wurdt, mar dy fjilden binne bot ôfnommen. De einen binne wat iten oanbelanget net sinnich en libje fan slakken, larven, wjirms, sied, algen en blêd fan wetterplanten. Hawaï-einen bouwe harren nêst op 'e grûn, tichteby wetter. De wyfkes lizze acht oant tsien aaien. It hiele jier troch kin de ein briede, mar tusken jannewaris oant maaie is de briedaktiviteit it heechst. Yn maksimaal 30 dagen wurde de aaien útbret, al bestiet der gjin ûndersyk nei de krekte briedtiid. == Bedrigingen == It lechsel en de piken wurde troch ynfierde [[katten]], [[hûnen]], [[Rôt|rotten]] en [[mangoesten]] bedrige. Yn 'e lêste 100 jier is likernôch in tredde fan it somplân oan 'e kust drûchlein. Maatregels tsjin oerstreaming feroaren de hydrology fan 'e briedgebieten en yntrodusearre planten feroarsaken it ferdwinen fan iepen wetter- en iggegebieten fierder. Ek waard der bot op 'e Hawaï-ein jage, sadat der yn 1949 noch mar 520 einen teld waarden. [[Ofbyld:NRCSHI03027 - Hawaii (2119)(NRCS Photo Gallery).jpg|thumb|250px|Hawaï-einen op Kauai.]] Sûnt der reservaten foar de ein ynrjochte binne, bestiet it grutste gefaar troch de krusing mei de út de [[Feriene Steaten]] ynfierde [[wylde ein]]en. Sûnt de 19e iuw en fral yn 'e jierren 1950 en 1960 binne hûnderten wylde einen ynfierd om se foar de jacht út te setten of as hûsdier te hâlden. In soad fan dy einen ferwylderen en krusten mei ynhiemske Hawaï-einen en ek dy einen krusten wer fierder ensafuorthinne. Op it eilân Oʻahu binne de measte einen yntusken hybride einen. Tsjin 'e ein fan 'e jierren 1980 binne ynfierbeheinings foar wylde einen ynsteld, mar it duorre noch oant yn 2002, dat der in folslein ymportferbod fan fûgels folge. De reden dêrfoar wie net om de eigen soarten beskermjen, mar om it gefaar fan 'e ynfier fan it [[Westnylfirus]] te kearen, dat fan fûgels op minsken oerdroegen wurde kin. == Status == Yn de jierren 1990 waard de populaasje Hawaï-einen op 2000 yndividuën rûsd. De folsleine populaasje wurdt hjoed-de-dei (2024) op minder as 1000 folwoeksen einen rûsd. Undersyk yn 'e jierren 2012-2016 op it eilân Kauai resultearre nammentlik yn 947 yndividuën, in oantal dat om te setten is yn 600 folwoeksen einen. Om't de einen fan Niihau net yn 'e telling opnommen binne en ek de berchstreamen, dêr't de ein foarkomt, net meinommen binne, is it echte oantal heger. Ut foarsoarch wurdt it oantal folwoeksen Hawaï-einen tusken de 700 en 999 rûsd.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/hawaiian-duck-anas-wyvilliana/text Birdlife, factsheet, oproppen 28 febrewairs 2024.]></ref> [[IUCN]] neamt de posysje fan 'e Hawaï-ein kwetsber.<ref>[https://ebird.org/species/hawduc?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 28 febrewaris 2024]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Hawaiiente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/hawaiian-duck-anas-wyvilliana/text Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas wyvilliana}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hawaï]] 8h95j2vn9rgje4i8u0oevhik3dy7d1o 0 173372 1171957 1152524 2024-10-27T23:57:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1171957 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = rinkelein |Ofbyld = [[Ofbyld:Common Goldeneye (Bucephala clangula).jpg|250px]]<br>jerkje<br>[[Ofbyld:NZ7 8201 (52914717221).jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[rinkeleinen]] (''Bucephala'') |Wittenskiplike namme= Bucephala clangula |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Bucephala clangula map.svg|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]] }}</small> }} De '''rinkelein''' (''Bucephala clangula'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[rinkeleinen]] út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soarte waard yn 1758 as ''Anas clangula'' publisearre troch [[Carolus Linnaeus]]. De namme ''clangula'' waard fan Conrad Gesner oernommen, dy't him as skaainamme foar deselde soarte brûkte. == Beskriuwing == Rinkeleinen wurde 45 oant 50 sm lang en ha in spanwiidte oant 80 sm. It eintsje weecht tusken de 500 en 1.300 gram. [[Ofbyld:OrnithologiaNeerlandica01Pl75.png|thumb|left|Brildûker neffens plaat 75 fan ''Ornithologia Neerlandica, deel 1'' (1922), E.D. van Oort (kleurplaat fan M.A. Koekkoek.]] Tusken de fearren fan 'e jerkjes en wyfkes bestiet in grut ferskil. It jerkje hat swart-wite fearren en in donkergriene, glânzgjende kop. Tusken de eagen en de swarte snaffel is in grutte wite flek. Opfallend binne de ljochtgiele eachjes fan 'e jerkjes, dy't de ein de [[Ingelsk]]e namme ''Goldeneye'' joegen. Bûten de briedtiid hawwe jerkjes deselde fearren as de wyfkes. Folwoeksen mantsjes binne dan lykwols noch troch it karakteristike patroan op 'e fleugels fan 'e wyfkes te ûnderskieden. Wyfkes hawwe grize fearren en in donkerbrune kop, sûnder wite flek. By wyfkes is de iris parelwyt. De poaten binne readeftich. De noch net folwoeksen rinkeleinen lykje op de folwoeksen wyfkes, mar binne oer it generaal wat bruner. It wite diel fan 'e wjukken is lytser en minder opfallend. De iris hat in ljochtgrize kleur. De jerkjes fan 'e juvenilen binne troch in wat gruttere omfang fan jonge wyfkes te ûnderskieden. Jerkjes hawwe yn 'e earste pronkklaaiïng noch in brune kop en dêrtusken swarte fearren. De Amerikaanske ûndersoarte ''Bucephala clangula americana'' is wat grutter as de Europeeske nominaatfoarm ''B. c. clangula''. D == Fersprieding == [[Ofbyld:NZ7 5113 (52812350858).jpg|thumb|left|Jerkje en wyfke.]] De rinkelein komt yn in ûnbidich grut gebiet op it [[Noardlik healrûn]] yn [[Noard-Amearika]], [[Europa]] en [[Aazje]] foar oant de beamgrins. De súdlike grins fan it ferspriedingsgebiet wurdt foarme troch de [[wâldsteppe]]. Súd dêrfan komme ek noch in soad brildûkers foar, mar mear lokaal. It Europeeske ferspriedingsgebiet bestiet út grutte dielen fan [[Skandinaavje]], dielen fan 'e [[Dútslân|Noarddútske leechflakte]], it noarden fan [[Poalen]] en it Europeeske diel fan [[Ruslân]]. == Gedrach == [[Ofbyld:Common Goldeneye with Northern Crayfish on Seedskadee NWR (24188167270).jpg|thumb|left|Rinkelein mei proai.]] Rinkeleinen ite slakken, kreeften, planten, lyte fiskjes, ynsekten en larven. De brildûker kin om syn fretten ûnder wetter te heljen goed dûke, oant wol acht meter djip. De rinkeleinen libje by en op marren en wide plassen. Oarspronklik is it in soarte dy't op fiedselearm wetter foarkaam, mar hjoed-de-dei kolonisearje de einen ek fiedselryk wetter yn Sintraal-Europa. Ek wurde de fûgels by en op stadich streamend wetter sjoen, as der genôch gelegenheid bestiet om dêr te brieden. Bûten de briedtiid sammelje de fûgels har yn groepen op gruttere marren en oan rêstich wetter oan 'e iepen kust. [[Ofbyld:Sask duck.jpg|thumb|260px|Wyfke mei in grut tal piken.]] It wyfkes leit acht oant alve grienblauwe aaien, dy't yn 30 dagen útbret wurde. De piken binne brún- oant swartwyt as se útkomme. Om't by de rinkelein [[Briedparasyt|briedparasitisme]] foarkomt, kin in lechsel oprinne oant wol 20 aaien. Nêsten binne yn likernôch 45 sm djippe holtes yn beammen. Faak brûkt de ein nêsten fan in [[swarte spjocht]]. Yn [[Skandinaavje]] wurde in soad nêstkasten ophongen by de rânen fan marren. == Status == [[Ofbyld:Bucephala clangula EM1B9784 (34375185890).jpg|thumb|left|Einepiken.]] It Europeeske tal fûgels wurdt op likernôch 250.000 briedpearkes rûsd. De hiele populaasje rust it [[IUCN]] op mear as 2 miljoen fûgels. De soarte wurdt net as bedrige beskôge. Troch de opwaarming fan it klimaat soe de rinkelein tsjin 'e ein fan 'e 21e iuw út grutte dielen fan it súdlike en westlike diel fan it ferspriedingsgebiet ferdwine kinne, dêrfoaroer soe de noardlike ferspriedingsgrins fierder nei it noarden opskowe kinne. Yn Nederlân is de rinkelein in seldsume briedfûgel mei sa'n 5 oant 10 briedpearkes. Tusken [[Swol]] en [[Dimter]] wurde oan 'e [[Isel]] út en troch nêsten oantroffen yn 'e holten fan [[Wylgebeam|knotwylgen]]. Bûten de briedtiid is dat oars en yn 'e wintermoannen binne der tûzenen einen yn 'e rivierendelta, op 'e [[Iselmar]] en oare marren en plakken. Tichteby, yn Dútslân, nimt it tal rinkeleinen yn [[Sleeswyk-Holstein]], [[Meklenburch-Foarpommeren]] en [[Beieren]] ta, ek al ha de fûgels yn Sleeswyk-Holstein in soad lêst fan 'e predaasje fan [[beamotter|beamotters]]. == Undersoarten == Der binne twa ûndersoarten: * ''B. c. clangula'': noardlik Euraazje; * ''B. c. americana'': noardlik Noard-Amearika. {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Sijke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme |- |[[Ofbyld:Schellente (4) (34183866024).jpg|150px]] || [[Ofbyld:Knipa Common Goldeneye (14082843445).jpg|160px]] || ''B. c. clangula'' |- |[[Ofbyld:Bucephala clangula m Humber Bay Park Toronto1.jpg|150px]] || [[Ofbyld:GOLDENEYE, COMMON (11-27-07) fem, oso -04 (2069484011).jpg|160px]] || ''B. c. americana'' |- |} {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Schellente]] * [https://ebird.org/species/comgol Ebird] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/brilduiker Fûgelbeskerming Nederlân] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/2180 Sovon] * [https://waarneming.nl/species/80/ Waarneming.nl] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Bucephala clangula}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Rinkelein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] mfc2xblt6rytdsu6uhux0nl6ur1cvuh 0 173378 1171956 1148133 2024-10-27T23:56:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171956 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Rinkeleinen | ôfbylding = NZ7 5113 (52812350858).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Pearke rinkeleintsjes. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = [[rinkeleinen]] (''Bucephala'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Spencer Fullerton Baird| Baird]], 1858 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''rinkeleinen''' (''Bucephala'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De namme is ôflaat fan it [[Gryksk]]e βουκεφαλος (boukephalos), dat okse- of bollekop betsjut. De namme ferwiist nei de yn ferhâlding grutte kop fan 'e einen, dy't fral by de [[buffelkopein]] opfalt. == Soarten == It skaai bestiet út trije soarten: {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme !! Fryske <br> namme !! Status |- |[[Ofbyld:Bucephala-albeola-007.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Bucephala-albeola-010.jpg|120px]] || ''Bucephala albeola'' || [[buffelkopein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:Goldeneye 5 (6353852183).jpg|120px]] || [[Ofbyld:NZ7 6539 (52872724512).jpg|120px]] || ''Bucephala clangula'' || [[rinkelein]] || net bedrige |- |[[Ofbyld:At Isobel lake…male Barrow's Goldeneye (8728259168).jpg|120px]] || [[Ofbyld:Barrow's Goldeneye (female) (6881754634).jpg|120px]] || ''Bucephala islandica'' || [[Yslânske rinkelein]] || net bedrige |- |} Fiif oare soarten binne allinne fan fossilen bekend. {{CommonsBalke|Bucephala}} [[Kategory:Rinkelein| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] men68p08f2ogblhcuvty9wcxbpl74nz 0 173382 1171958 1152523 2024-10-27T23:57:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171958 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Yslânske rinkelein |Ofbyld = [[Ofbyld:At Isobel lake…male Barrow's Goldeneye (8728259168).jpg|250px]]<br>jerkje<br>[[Ofbyld:At Isobel lake…female Barrow's Goldeneye (8727146741).jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[rinkeleinen]] (''Bucephala'') |Wittenskiplike namme= Bucephala islandica |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Bucephala islandica map.svg|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br> }}</small> }} De '''Yslânske rinkelein''' (''Bucephala islandica'') is in einesoarte fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[rinkeleinen]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatinae''). Oare einen yn it skaai binne de yn [[Europa]] en [[Aazje]] foarkommende gewoane [[rinkelein]] (''Bucephala clangula'') en de Noard-Amerikaanske [[buffelkopein]] (''Bucephala albeola''). Sa wol yn it uterlik as de libbenswize binne der tusken de soarten net grutte ferskillen. De Yslânske rinkelein komt yn it noarden oant de [[Arktyske sône]] foar yn [[Noard-Amearika]] en [[Yslân]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:At Isobel lake…Barrow's Goldeneye pair (8727141821).jpg|thumb|left|Pearke Yslânske rinkelein.]] Yslânske rinkeleinen binne 40 oant 48 sm lang en hawwe in spanwiidte fan 62 oant 77 sm. Alles byinoar nommen ferskilt de soarte net in soad fan 'e Euraziatyske rinkelein. Sa yn it fjild binne de soarten net fan inoar te ûnderskieden. As de jerkjes fol yn 'e kleur sitte ha se ovale, fiolet-poarper glânzgjende kop (dy't by gewoane rinkeleine grien is). De snaffel is koart en de foar mantsjes yn 'e pronkfearren karakteristike wite flek tusken de snaffel en eagen is yn ferlikening mei de mantsjes fan 'e gewoane rinkelein nei boppe ta grutter en einiget heger as it each yn it punt. De wyfkes hawwe in brune kop en in griis bealchje. Yn it pronkkleed is de snaffel swart, bûten de briedtiid wurdt de snaffel oranjekleurich. == Fersprieding == De grutste populaasjes binne yn 'e kustgebieten fan it noardwestlike diel fan Noard-Amearika fan [[Oregon]] oant [[Alaska]]. In oar diel libbet op it [[Labrador (skiereilân)|Labrador-skiereilân]] yn it noardeasten fan [[Kanada]]. De Yslânske rinkelein briedt boppedat yn it súdwesten fan Grienlân en op Yslân. Se binne te finen op marren, plassen en rivieren yn iepen en boskeftich gebiet en komme oant op in hichte fan 3.000 m yn 'e [[Rocky Mountains]] foar. De einen oerwinterje fral yn 'e lijte fan 'e kustgebieten tichteby de plakken dêr't se briede, mar ek op marren en rivieren yn it binnenlân. Yn Europa is de soarte in seldsume [[dwaalgast]] en dan it meast yn [[Grut-Brittanje]] en [[Noarwegen]]. == Iten == [[Ofbyld:Barrow's Goldeneye - Flickr - Fyn Kynd.jpg|thumb|left|De Yslânske rinkelein yn 'e flecht.]] It grutste part (70-80%) fan it iten bestiet út kreeften en wetterynsekten. Dêrnjonken ite se ek fiskjes, wetterplanten, algen en sied. == Nêst == [[Ofbyld:Bucephala islandica01(js).jpg|thumb|250px|Wyfke mei piken.]] De fûgels meitsje foar de bou fan in nêst in soad gebrûk fan beamholtes, mar op Yslân brûke se ek skuorren yn lavafjilden. It nêst wurdt mei dûns ôfset. Ein maaie oant begjin juny begjinne de wyfkes mei it lizzen fan aaien. In lechsel bestiet yn 'e regel út 10 oant 14 blaugriene aaien en nei likernôch 30 dagen komme se út. De earste dagen helpt it wyfke de pykjes noch, mar al gau fine se harren iten selsstannich. Nei 55 oant 65 dagen kinne se fleane. De fûgels begjinne net earder te brieden as se twa jier binne. == Status == De wrâldpopulaasje fan 'e Yslânske rinkelein wurdt op 175.000 oant 200.000 fûgels (2020) rûsd. De Europeeske populaasje fan 'e Yslânske rinkelein wurdt op 800 oant 900 pearkes (2015) rûsd. De populaasje is stabyl en dêrom wurdt de soarte neffens [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Moschusente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/barrows-goldeneye-bucephala-islandica/details Ebird] * [https://waarneming.nl/observation/41623461/ Waarneming.nl] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Bucephala islandica}} }} {{DEFAULTSORT:Islanske rinkelein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Rinkelein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] gwf1098ak8w9r0beqjqt4a73ehh6acm 0 173386 1172015 1148083 2024-10-28T00:27:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172015 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Sibearyske tsjillingen | ôfbylding = OrnithologiaNeerlandica01Pl59.png | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Ofbyld Sibearyske tsjillingen (M.A. Koekkoek). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = [[Sibearyske tsjillingen]] (''Sibirionetta'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Hans von Boetticher|Boetticher]], 1929 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''Sibearyske tsjillingen''' (''Sibirionetta'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It [[Skaai (taksonomy)|skaai]] bestiet mar út ien soarte. == Soarte == * [[Sibearyske tsjilling]] (''Sibirionetta formosa''). {{CommonsBalke|Sibirionetta}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 7fca7ezvttxg9rga1kyhp4bljjhmcuf 0 173389 1171913 1158359 2024-10-27T23:36:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1171913 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = sulvertsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Silver Teal (Spatula versicolor) RWD3.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula versicolor |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1816 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Spatula versicolor map.svg|250px]]<br>{{Color box|#ff9955}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#aa87de}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#87aade}} [[wintergast]] }} De '''sulvertsjilling''' (''Spatula versicolor'', Syn.: ''Anas versicolor'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]]. It is in lytse ein, dy't yn 'e súdlike helte fan [[Súd-Amearika]] en op 'e [[Falklâneilannen]] foarkomt. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Anas versicolor versicolor)- Macho.jpg|thumb|left|Jerk.]] Oars as by in soad oare soarten fan it skaai is it ûnderskied tusken de jerken en wyfkes mar lyts. De jerkjes fan 'e sulvertsjilling binne mei in trochsnit fan likernôch 440 gram wat swierder en grutter as de wyfkes, dy't 370 gram wege. De einen binne tusken de 38 en 45 sm lang. Beide geslachten hawwe in donkere, sûkeladebrúne oant swarte matte op 'e kop, wêrby't by wyfkes de kleuren mei de rest fan 'e kop wat minder skerp ôftekene binne. Oan 'e flanken hawwe de einen brede swarte en wite dwersbannen, wylst de boppekant fan it bealchje en it boarst okerkleurige fearren ha. De piken hawwe al fuort in donkere, swartbrune matte op 'e kop. De rest fan it dûns fan 'e piken is sulverwyt. Poatsjes en snaffel binne donkergriis. Juvenilen binne wat matter as de folwoeksen fûgels. Harren matte op 'e kop is boppedat wat bruner. Fanwegen de opfallende kleuren op 'e kop kin de fûgel yn syn ferspriedingsgebiet net mei oare einen betiizge wurde. == Biotoop en iten == Sulvertsjillings libje yn 'e briedtiid foar it measte op en by ûndjippe plassen, marren en somplân yn in iepen lânskip. Se komme in soad foar yn 'e greidegebieten fan 'e Falklâneilannnen, dêr't yntinsyf buorke wurdt, en yn 'e omjouwing fan [[Buenos Aires]]. Bûten de briedtiid komt de ein ek yn groepen mei oare einesoarten foar. Sulvertsjillings ite swyljend en grondeljend. It iten bestiet foar it measte út sied en it grien fan wetterplanten. == Nêst == [[Ofbyld:Anas versicolor MHNT.ZOO.2010.11.32.4.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e sulvertsjilling.]] Yn Súd-Amearika falt de briedtiid tusken oktober en novimber. De nêsten wurde yn it hege gers by de kant fan wetter boud. It wyfke briedt de sân oant tsien aaien yn 24 oant 26 dagen út. == Undersoarten == De sulvertsjilling hat twa ûndersoarten: * ''S. v. versicolor'' (nominaatfoarm): fan sintraal [[Sily]] oant súdlik [[Brazylje]] en súdlik [[Argentynje]]. * ''S. v. fretensis'': súdlik Sili, súdlik Argentynje en de [[Falklâneilannen]]. ''S. v. fretensis'' is wat grutter as de nominaatfoarm en ek wat donkerder fan kleur. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Versicolorente]] * [https://ebird.org/species/siltea1 Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula versicolor}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] 6731ldxx0qt3lwja77fdwqzk19a0zce 0 173398 1171954 1152522 2024-10-27T23:55:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171954 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = buffelkopein |Ofbyld = [[Ofbyld:Bufflehead (26918237148).jpg|250px]]<br>jerkje<br>[[Ofbyld:Bufflehead oakley street 12.27.19 DSC 0573 edit.jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[rinkeleinen]] (''Bucephala'') |Wittenskiplike namme= Bucephala clangula |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Bucephala albeola map.svg|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#FFDD55}} [[trekfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]] }}</small> }} De '''buffelkopein''' (''Bucephala albeola'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De soarte komt allinne yn [[Noard-Amearika]] foar. De buffelkopein is oan 'e [[rinkelein]] besibbe en hat dêr ek in soad fan, mar is in stik lytser en likernôch like grut as in [[Piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Bufflehead in CP (41046)2.jpg|thumb|left|Jerk.]] Mei in lingte fan 33 oant 40 sm en in gewicht fan 330 oant 450 gram heart de buffelkopein ta de lytse einen. Jerkjes binne wat sterker boud as wyfkes en hawwe op harren rêch in swart fearrekleed en binne op 'e flanken, búk en stút wyt. It kopke hat boppe en oan 'e foarkant en om 'e hiele hals irisearjende swarte fearkes, dy't ôfhinklik fan it ljocht pears en grien glânzgje. De fearkes fan it efterdiel en de sydkanten fan 'e kop binne wyt. De snaffel is ljochtgriis mei in swarte punt, de iris donkerbrún. [[Ofbyld:Buffleheads indian river inlet 12.26.20 DSC 3855.jpg|thumb|left|Fleanende wyfkes.]] Wyfkes binne minder opfallend yn 'e fearren as jerkjes. Se hawwe in brúngrize rêch, grize flanken en in ljochtgrize búk en boarst mei op 'e wjukken in pear helderwite fearren. De kop fan it wyfke is brún mei in op 'e wangen ûnder it each begjinnende horizontale wite flek. De snaffel en iris lykje op dy fan it jerkje, mar de snaffel liket faak krekt wat donkerder. Juvenilen lykje op 'e folwoeksen wyfkes, mar hawwe oer it generaal wat mear brune fearren en in folle lytsere wite flek op 'e wangen fan harren kopke. De poaten fan 'e buffelkopein binne oranjerôze en sitte minder fier yn it efterse diel fan it bealchje as de oare einen yn it skaai. De koarte en wide sturt wurdt brûkt by stjoeren as de ein dûkt. == Fersprieding == Buffelkopeinen briede simmerdeis yn it noardlike binnenlân fan it Noard-Amerikaanske kontinint. Dan is de fûgel te sjen yn [[Alaska|Sintraal-Alaska]], yn 'e [[Noardwestlike Territoaria]], yn 'e kontreien fan 'e [[Yukon (rivier)|Yukon]] oant yn it noarden fan [[Kebek (provinsje)|Kebek]]. Los fan Alaska briedt de buffelkopein allinne yn it noardwesten fan in pear [[Feriene Steaten|Amearikaanske]] staten. Winterdeis is de fûgel te sjen oan 'e hiele kust fan de Feriene Steaten, fral by mûnings fan rivieren, westlik [[Kanada]] en it suden fan Alaska. Ek is de fûgel yn it binnenlân op iisfrije marren fan it suden fan 'e Feriene Steaten en [[Meksiko]] te sjen. == Nêst == [[Ofbyld:Bucephala albeola MHNT.ZOO.2010.11.17.1.jpg|thumb|left|Aaikes fan 'e buffelkopeinen.]] Tusken april en maaie begjint it brieden. De einen lizze 5 oant 12 aaien yn in holte tichteby wetter, fakentiden yn in holte fan [[spjochten]]. De aaien komme tusken de 29 en 31 dagen út en it dûns fan 'e piken is dan fan boppe brún en fan ûnder wyt. Nei 50 oant 55 dagen kinne se fleane. == Iten == Buffelkopeinen ite wringeleaze dierkes dy't se by it dûken fange, oanfolle mei plantaardich guod en sied. Lytse fisken wurden selden iten. == Status == De populaasje wurdt op 1.300.000 yndividuën rûsd. Se ha in ûnbidich grut ferspriedingsgebiet mei in tanimmende trend en wurde troch [[IUCN]] as net bedrige beskôge (2024).<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/bufflehead-bucephala-albeola Birdlife, oproppen 1 maart 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Büffelkopfente]] * [https://ebird.org/species/buffle Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Bucephala clangula}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Rinkelein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] bliyvh3wkpg101z8u2bwyxzj63bjf3m 0 173405 1171915 1158347 2024-10-27T23:37:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1171915 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = kanieltsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:033 - CINNAMON TEAL (4-25-07) sloco, ca (2) (8711195637).jpg|250px]]<br>jerkje en wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula versicolor |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Spatula cyanoptera map.svg|250px]]<br>{{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]]<br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trekfûgel]] }} De '''kanieltsjilling''' (''Spatula cyanoptera'', syn.: ''Anas cyanoptera'') is in [[Fûgels|fûgel]] út de famylje fan 'e [[einfûgels]]. De lytse ein komt foar op it [[Noard-Afrika|Noard-]] en [[Súd-Amearika]]anske kontinint. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Cinnamon Teal on Seedskadee National Wildlife Refuge (26995308750).jpg|thumb|left|Cinnamon Teal on Seedskadee National Wildlife Refuge (26995308750)|Jerkje.]] Kanieltsjillings binne lytsere einen fan likernôch 41 sm lang, de wjukken binne 19 sm lang en se ha in gewicht fan goed 340 gram. Jerken yn 'e pronkfearren binne readbrún, it bealchje efter en de sturt is foar it measte donkerbrún en de rêch is ljochtbrún mei grien. De boppewjukken binne ljochtblau en grien, dat goed te sjen is yn 'e flecht, wylst de rest fan 'e wjukken de kleur fan it bealchje ha en ûnder foar in grut part wyt binne. De spatelfoarmige snaffel is swart en de poaten binne oranjegiel. It jerkje hat in oranjereade iris. [[Ofbyld:Cinnamon Teal on Seedskadee National Wildlife Refuge (26544725620).jpg|thumb|left|Wyfke yn it [[Nasjonaal Faunareservaat Seedskadee]]]] It ljochtbrune wyfke hat ek in ljochtblauwe foarwjuk en in griene spegel. Fierder binne de fierren foar it measte brún mei ljochtbrune rânen. De iris fan it wyfke is donkerder as dy fan it mantsje en de spatelfoarmige snaffel is ek donker, mar krekt wat ljochter as dy fan it mantsje. == Fersprieding == De kanieltsjilling hat in grut ferspriedingsgebiet yn it west fan Noard-Amearika en Súd-Amearika oant yn it suden yn it Fjoerlân. De ein is te finen yn ûndjip wetter en sompich gebiet, dêr't se yn pearkes foarkomme of yn lytse groepkes, somtiden ek tegearre mei oare einesoarten. == Gedrach == Kanieltsjillings binne wetterfûgels, mar kinne har ek goed op it lân rêde. Yn 'e loft binne it tûke fleaners, dy't synchronisearre flechtpatroanen foarmje as se yn grutte groepen trekke. [[Ofbyld:Teal landing on seasonal wetland on Seedskadee National Wildlife Refuge 01 (15335206719).jpg|thumb|left|Flecht kanieltsjillings.]] Yn 'e briedtiid binne jerkjes tige territoriaal en ferdigenje se harren territorium fûl tsjin oare kanieltsjillings en fijannen. Wyfkes beskermje harren lechsel troch harsels foar de oandacht te bringen en sa fijannen by it nêst wei te lokjen. De noardelike en súdlike populaasjes binne [[trekfûgel]]s dy't yn 'e regel yn it suden fan Noard-Amearika en it noarden fan Súd-Amearika oerwinterje. == Iten == It iten fan 'e kanieltsjilling bestiet fral út wetterplanten, lytse lidpoatigen, ynsekten, slakken, gers en fruchten. == Nêst == Nei in jier is de kanieltsjilling geslachtsryp. Yn 'e noardlike ferspriedingsgebieten is de briedtiid yn maaie, yn 'e súdlike gebieten yn novimber oant desimber. Pearkes bliuwe ien seizoen by inoar. It wyfkes leit acht oant tsien readbrune aaien fan likernôch 4,8 sm lang en briedt dy yn 24 dagen út. It mantsje beweitst it nêst en giet nei it útkommen fan 'e aaien syn eigen gong wer. Fuort nei it útkommen fan 'e aaien ferlitte de piken it nêst. Wylst it wyfke de jongen noch fuorret bliuwe se in skoftke by de kant omswimmen. Nei likernôch 50 dagen kinne de jonge fûgels fleane en binne se selsstannich. Yn it earste jier stjert likernôch 70% fan 'e piken, yn it twadde jier nochris 40% fan 'e rest. In kanieltsjilling wurdt yn frijheid likernôch tolve jier âld. == Undersoarten == [[Ofbyld:Cinnamon teal on Seedskadee National Wildlife Refuge (35184501275).jpg|thumb|250px|Jerk yn it [[Nasjonaal Faunareservaat Seedskadee]].]] De kanieltsjilling is te ferdielen yn sân ferskillende ûndersoarten * ''Spatula cyanoptera cyanoptera'' – [[Perû]], [[Argentynje]] en de [[Falklâneilannen]]. Op de Falklâneilannen is de kanieltsjilling mei mar 12 oant 22 pearkes in tige seldsume soarte, dy't sûnt 1953 in beskerme status hat.<ref>Wood, S. 96.</ref> * ''Spatula cyanoptera borreroi'' ([[Lester Lynn Snyder|Snyder]] & [[Harry Gordon Lumsden|Lumsden]], 1951) – [[Kolombia]]. Oars as ''A. c. tropica'', dy't yn it leechlân fan Kolombia libbet, is dizze soarte yn it heechlân te finen. * ''Spatula cyanoptera orinoma'' ([[Harry Church Oberholser|Oberholser]], 1906) – Perû, [[Bolivia]] en [[Sily]]. Dizze ûndersoarte libbet op it heechlân fan 'e [[Andes]]. It is de grutste ûndersoarte fan 'e kanieltsjillings. * ''Spatula cyanoptera septentrionalium'' (Snyder & Lumsden, 1951) – noardwest fan [[Noard-Amearika]]. It is de iennige ûndersoarte fan 'e kanieltsjillings, dy 't yn [[Holarktis]] foarkomst. It ferspriedingsgebiet leit fan it west fan [[Teksas]] oer [[Kalifornje]] oant [[Washington]] en [[Montana]] en [[Kanada|Kanadeesk]] [[Britsk Kolumbia]]. Yn Meksiko is de ûndersoarte meast in [[stânfûgel]]. * ''Spatula cyanoptera tropica'' (Snyder & Lumsden, 1951) – Kolombia. Dizze ûndersoarte is de lytste fan 'e kanieltsjillings en hat in tige stippelich boarst. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Zimtente]] * [https://ebird.org/species/cintea/US-TX-053 Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula cyanoptera}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] t5g8zl3w71p1i93p8x1979c8pd5lqea 0 173410 1172010 1148184 2024-10-28T00:23:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172010 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = ringtsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Ringed Teal pair RWD2.jpg|250px]]<br>wyfke en jerkje |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[tsjillings]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Callonetta leucophrys |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1816 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Callonetta leucophrys map.svg|250px]] }} De '''ringtsjilling''' (''Callonetta leucophrys''), ek '''readskouderein''', is de iennige soarte fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[ringtsjillings]] (''Callonetta''). De fûgel libbet yn sintraal [[Súd-Amearika]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Callonetta leucophrys (male) - Ringed Teal, London Wetlands Centre,, UK - Diliff.jpg|thumb|left|Jerkje.]] It jerkje hat fan 'e foarholle oant yn 'e nekke swarte in streek oer de kop, dy't ûnder de hals breder wurdt. Fierder is kopke ljochtbrúnich mei donkere streekjes. It boarst is rôze mei swarte, rûne flekken en de búk en de flanken binne ljochtgriis mei in hiele fine donkere bandearing. Syn skouderfearren binne readbrún en de rêch, stút en sturt binne swart, dy't grien glânzgje. Op 'e ûndersturt sit in grutte wite flek. De wjukken binne swart mei in grutte wite flek op 'e dekfearren en hawwe in brûnsgriene spegel. De snaffel is blaugriis en de poaten binne rôze. [[Ofbyld:Callonetta leucophrys (female) - Ringed Teal, London Wetlands Centre,, UK - Diliff.jpg|thumb|left|Wyfke.]] Wyfkes hawwe in donkerbrune krún mei fierder in brún en wyt kopke. De kleurferdieling is by wyfkes fariabel. Fierder is de boppekant fan it bealchje foar it measte brún, dat nei ûnder ta grizer en ôfwiksele wurdt mei brede brune dwersbannen. De snaffel fan it wyfke hat oan 'e ein wat blau, mar is foar in grut part brún- oant griiseftich. == Fersprieding == De ringtsjilling libbet yn [[Brazylje]], [[Bolivia]], [[Argentynje]], [[Oerûguay]] en [[Paraguay]] yn plassen en op sompelân yn iepen, tropysk bosk op 'e oergong fan [[reinwâld]] nei de [[pampa]]. == Status == De populaasje ringtsjillings wurdt op 25.000-100.000 (2021) rûsd. De ein stiet as net-bedrige op de list fan 'e [[IUCN]]. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/rintea1?siteLanguage=nl Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Callonetta leucophrys}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] cinxgi8dg4vjki4fnbjvt3ty9pvxtu5 0 173412 1172009 1148187 2024-10-28T00:23:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172009 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Ringtsjillings | ôfbylding = Calonetta leucophrys10.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Pearke rinkeleintsjes mei piken. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = ringtsjillings (''Callonetta'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Jean Theodore Delacour|Delacour]], 1936 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''Ringtsjillings''' (''Callonetta'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It [[Skaai (taksonomy)|skaai]] bestiet mar út ien soarte, de ringtsjilling.<ref>[https://www.worldbirdnames.org/ Gill, F., D. Donsker & P. Rasmussen. (2021). IOC World Bird Names (version 11.2). {{en}}]</ref> == Soarte == * [[Ringtsjilling]] (''Callonetta leucophrys'') {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Callonetta}} }} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] t9gxq69q97rcu3l9bloabe7rr0nw1p5 0 173420 1171997 1149025 2024-10-28T00:17:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Beskriuwing */ kt 1171997 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Marianenein |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas platyrhynchos oustaleti last male.jpg|250px]]<br>Ofbyld fan it lêste mantsje. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas oustaleti |Beskriuwer, jier= [[Tommaso Salvadori|Salvadori]], 1894 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: útstoarn ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Anas oustaleti distri map.png|250px]] <center>Earder foarkommen fan 'e Marianenein.</center> }} De '''Marianenein''' of '''Oustaletein''' (''Anas oustaleti'') is in útstoarne [[Einen|einesoarte]] dy't endemysk wie op 'e [[Marianen]], in eilannegroep yn 'e [[Grutte Oseaan]]. Oer de [[Taksonomy|taksonomyske]] status wurdt noch jimmeroan debatearre. It wurdt beskôge as in selsstannige soarte, in ûndersoarte fan 'e [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos'') of fan 'e [[wynbrau-ein]] (''Anas superciliosa'') en somtiden fan 'e [[Yndiaaske fleksnaffelein]] (''Anas poecilorhyncha''). == Taksonomy == De taksonomyske status fan 'e Marianenein is in striidkwestje, om't de op in tuskenfoarm liket fan 'e wylde ein en de wynbrau-ein, twa oan inoar besibbe soarten dy't faak meiïnoar kruse. [[Tommaso Salvadori]] beskreau de fûgel foar it earst wittenskiplik as in aparte soarte fan it skaai einen (''Anas''). De ein waard ferneamd nei de [[Frankryk|Frânske]] zoölooch [[Emile Oustalet]], dy't de ein sammele hie. Neffens Salvadori wie de Marianenein besibbe oan 'e wynbrau-ein. [[Ofbyld:Oustalet's Gray Duck.jpg|thumb|left|De Marianenein (tredde fan lofts) neffens Allan Brooks.]] Oare taksonomen lykas [[Dean Amadon]] en [[Ernst Mayr]] beskôgen de fûgel as in ûndersoarte fan 'e wylde ein. [[Yoshimaro Yamashina]] bestudearre eksimplaren yn 1948 yn [[Japan]]ske musea en konkludearre dat de Marianenein in foarbyld wie fan in [[Hybride (biology)|hybride]], dy't him as soarte ûntwikkele en fan 'e wylde ein en de ûndersoarte ''Anas superciliosa pelewensis'' fan 'e wynbrau-ein stamde. Guon oare wittenskippers, lykas [[Jean Théodore Delacour|Jean Delacour]], beskôge de Marianenein as in gewoane hybride en hy naam de fûgel dêrom ek net op yn syn fjouwerdielich wurk oer einen. De ein waard ek net op de [[Reade List fan de IUCN|Reade List]] fan [[IUCN]] neamd. Fossilen fan Marianeneinen en harren foarâlders binne net bekend en dat betsjut dat der twifel is oer de ferûnderstelling dat der op 'e Marianen foar in lang skoft in populaasje wynbrau-einen west hat. De measte skûlpakken en grotten op 'e Marianen waarden by de [[Slach om Gûam (1944)|Slach om Gûam]] (21 july - 10 augustus 1944) ferneatige. Der is troch in prehistoaryske bonke in soarte fan rinein bekend, dat yn 1994 op it eilân Rota fûn waard, dy't lykwols net bot besibbe wie oan 'e Marianenein. == Fersprieding == De fûgels kamen foar op de eilannen [[Gûam]], [[Saipan]] en [[Tinian]]. Der binne yn 1945 twa fûgels op [[Rota (Marianen)|Rota]] sjoen, mar dat wiene nei alle gedachten tafallich swalkjende einen. == Utstjerren == De fûgels rekken harren biotoop kwyt troch it droechlizzen fan 'e ''wetlands'' foar lânbou en bebouwing. Der wie yn 'e Japanske tiid (1914-1945) in ferbod op wapens, mar de fûgel waard in soad mei fallen fongen. It wapenferbod waard nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] opheft en yn 'e jierren 1940 wiene swarmen fan mear as tolve fûgels al seldsum. Op Guam waard de fûgel foar it lêst yn 1949 en 1967 sjoen. Mei't Saipan in better en in minder goed tagonklik biotoop foar de ein hie, al hie dat ek te lijen fan fersmoarging, hold de fûgel it dêr noch wat langer út. Yn 1977 waard de ein op 'e list fan [[United States Fish and Wildlife Service]] as bedrige opnommen. Yn 1979 waarden op Saipan noch twa jerken en wyfkes fongen, ien fan 'e jerkjes waard letter wer frijlitten en dat wie de lêste, wylde Marianenein dy't ea sjoen is. It pearke waard nei [[Hawaï]] brocht en letter nei [[San Diego]], dêr't besocht waard om se yn finzenskip te fokken. Dat wie lykwols gjin sukses en de soarte stoar mei it ferstjerren fan 'e lêste ein yn 1981 út. De jierren dêrnei waard der noch ûndersyk dien, mar it is wis dat de soarte doe al ferdwûn. Fanwegen it útstjerren waard de Marianenein op 23 febrewaris 2004 fan 'e list fan bedrige fûgels skrast. == Beskriuwing == Marianeneinen wiene 51 oant 56 sm lang en hiene in gewicht fan likernôch 1 kilo, dêrmei wiene se wat lichter as gewoane wylde einen. Fan 'e jerkjes wiene twa ferskillende kleurfarianten bekend, dy't mei it type "platyrhynchos" en "superciliosa" oantsjut waarden, nei de soarten dêr't se mear op liken. [[Ofbyld:Anas oustaleti.jpg|thumb|left|De Marianenein op in foto út 1949.]] Alline it type "platyrhynchos" hie in dúdlik pronkkleed yn 'e briedtiid: de kop wie lykas by jerken fan wylde einen grien, mar minder glânzgjend, mei wat bleekgiele fearren oan 'e sydkanten, in donkerbrune eachstreek en in dizige, wyteftige ring oan 'e basis fan 'e nek. It boppeboarst wie donker rôzich, kastanjebrún mei swartbrune flekken. De spegel en de sturt hiene fan dy fan 'e jerken fan 'e wylde ein en de brune eksimplaren fan 'e wynbrau-ein. De snaffel wie oan 'e basis swart en oliifgrien oan 'e punt, de poaten readeftich oranje mei donkere fluezen tusken de klauwen en in brune iris. Nei it [[ferfearjen]] like de ein op in donkere wylde ein nei it ferfearjen. De jerkjes fan 'e "superciliosa" liken op 'e wynbrau-ein en hiene in minder dúdlik tekene kop. De streek boppe it each en de wangen wiene bleekgiel en de wangstreek (''malaire'') wie hast net te sjen. De boppeboarst, de flank- en skouderfearren hiene bredere bleekgiele rânen en de ûnderwjukken wiene ljochter. De spegel wie meastentiid fan it type "platyrhynchos", dus lykas dy fan 'e wylde einen, mar teminsten twa eksimplaren hiene de griene spegel fan 'e wynbrau-ein. De snaffel like op dy fan ''A. superciliosa'', en de iris en poaten liken op dy fan it "platyrhynchos"-type. Wyfkes liken in soad op it donkere wyfke fan 'e wylde ein. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Mariana mallard]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas oustaleti}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn 1981]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardlike Marianen]] kdlwunfdpw3q46apz78ff1helb76esc 1171998 1171997 2024-10-28T00:17:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Beskriuwing */ korr 1171998 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Marianenein |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas platyrhynchos oustaleti last male.jpg|250px]]<br>Ofbyld fan it lêste mantsje. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas oustaleti |Beskriuwer, jier= [[Tommaso Salvadori|Salvadori]], 1894 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: útstoarn ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Anas oustaleti distri map.png|250px]] <center>Earder foarkommen fan 'e Marianenein.</center> }} De '''Marianenein''' of '''Oustaletein''' (''Anas oustaleti'') is in útstoarne [[Einen|einesoarte]] dy't endemysk wie op 'e [[Marianen]], in eilannegroep yn 'e [[Grutte Oseaan]]. Oer de [[Taksonomy|taksonomyske]] status wurdt noch jimmeroan debatearre. It wurdt beskôge as in selsstannige soarte, in ûndersoarte fan 'e [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos'') of fan 'e [[wynbrau-ein]] (''Anas superciliosa'') en somtiden fan 'e [[Yndiaaske fleksnaffelein]] (''Anas poecilorhyncha''). == Taksonomy == De taksonomyske status fan 'e Marianenein is in striidkwestje, om't de op in tuskenfoarm liket fan 'e wylde ein en de wynbrau-ein, twa oan inoar besibbe soarten dy't faak meiïnoar kruse. [[Tommaso Salvadori]] beskreau de fûgel foar it earst wittenskiplik as in aparte soarte fan it skaai einen (''Anas''). De ein waard ferneamd nei de [[Frankryk|Frânske]] zoölooch [[Emile Oustalet]], dy't de ein sammele hie. Neffens Salvadori wie de Marianenein besibbe oan 'e wynbrau-ein. [[Ofbyld:Oustalet's Gray Duck.jpg|thumb|left|De Marianenein (tredde fan lofts) neffens Allan Brooks.]] Oare taksonomen lykas [[Dean Amadon]] en [[Ernst Mayr]] beskôgen de fûgel as in ûndersoarte fan 'e wylde ein. [[Yoshimaro Yamashina]] bestudearre eksimplaren yn 1948 yn [[Japan]]ske musea en konkludearre dat de Marianenein in foarbyld wie fan in [[Hybride (biology)|hybride]], dy't him as soarte ûntwikkele en fan 'e wylde ein en de ûndersoarte ''Anas superciliosa pelewensis'' fan 'e wynbrau-ein stamde. Guon oare wittenskippers, lykas [[Jean Théodore Delacour|Jean Delacour]], beskôge de Marianenein as in gewoane hybride en hy naam de fûgel dêrom ek net op yn syn fjouwerdielich wurk oer einen. De ein waard ek net op de [[Reade List fan de IUCN|Reade List]] fan [[IUCN]] neamd. Fossilen fan Marianeneinen en harren foarâlders binne net bekend en dat betsjut dat der twifel is oer de ferûnderstelling dat der op 'e Marianen foar in lang skoft in populaasje wynbrau-einen west hat. De measte skûlpakken en grotten op 'e Marianen waarden by de [[Slach om Gûam (1944)|Slach om Gûam]] (21 july - 10 augustus 1944) ferneatige. Der is troch in prehistoaryske bonke in soarte fan rinein bekend, dat yn 1994 op it eilân Rota fûn waard, dy't lykwols net bot besibbe wie oan 'e Marianenein. == Fersprieding == De fûgels kamen foar op de eilannen [[Gûam]], [[Saipan]] en [[Tinian]]. Der binne yn 1945 twa fûgels op [[Rota (Marianen)|Rota]] sjoen, mar dat wiene nei alle gedachten tafallich swalkjende einen. == Utstjerren == De fûgels rekken harren biotoop kwyt troch it droechlizzen fan 'e ''wetlands'' foar lânbou en bebouwing. Der wie yn 'e Japanske tiid (1914-1945) in ferbod op wapens, mar de fûgel waard in soad mei fallen fongen. It wapenferbod waard nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] opheft en yn 'e jierren 1940 wiene swarmen fan mear as tolve fûgels al seldsum. Op Guam waard de fûgel foar it lêst yn 1949 en 1967 sjoen. Mei't Saipan in better en in minder goed tagonklik biotoop foar de ein hie, al hie dat ek te lijen fan fersmoarging, hold de fûgel it dêr noch wat langer út. Yn 1977 waard de ein op 'e list fan [[United States Fish and Wildlife Service]] as bedrige opnommen. Yn 1979 waarden op Saipan noch twa jerken en wyfkes fongen, ien fan 'e jerkjes waard letter wer frijlitten en dat wie de lêste, wylde Marianenein dy't ea sjoen is. It pearke waard nei [[Hawaï]] brocht en letter nei [[San Diego]], dêr't besocht waard om se yn finzenskip te fokken. Dat wie lykwols gjin sukses en de soarte stoar mei it ferstjerren fan 'e lêste ein yn 1981 út. De jierren dêrnei waard der noch ûndersyk dien, mar it is wis dat de soarte doe al ferdwûn. Fanwegen it útstjerren waard de Marianenein op 23 febrewaris 2004 fan 'e list fan bedrige fûgels skrast. == Beskriuwing == Marianeneinen wiene 51 oant 56 sm lang en hiene in gewicht fan likernôch 1 kilo, dêrmei wiene se wat lichter as gewoane wylde einen. Fan 'e jerkjes wiene twa ferskillende kleurfarianten bekend, dy't mei it type "platyrhynchos" en "superciliosa" oantsjut waarden, nei de soarten dêr't se mear op liken. [[Ofbyld:Anas oustaleti.jpg|thumb|left|De Marianenein op in foto út 1949.]] Alline it type "platyrhynchos" hie in dúdlik pronkkleed yn 'e briedtiid: de kop wie lykas by jerken fan wylde einen grien, mar minder glânzgjend, mei wat bleekgiele fearren oan 'e sydkanten, in donkerbrune eachstreek en in dizige, wyteftige ring oan 'e basis fan 'e nek. It boppeboarst wie donker rôzich, kastanjebrún mei swartbrune flekken. De spegel en de sturt hiene fan dy fan 'e jerken fan 'e wylde ein en de brune eksimplaren fan 'e wynbrau-ein. De snaffel wie oan 'e basis swart en oliifgrien oan 'e punt, de poaten readeftich oranje mei donkere fluezen tusken de klauwen en in brune iris. Nei it [[ferfearjen]] like de ein op in donkere wylde ein nei it ferfearjen. De jerkjes fan 'e "superciliosa" liken op 'e wynbrau-ein en hiene in minder dúdlik tekene kop. De streek boppe it each en de wangen wiene bleekgiel en de wangstreek (''malaire'') wie hast net te sjen. De boppeboarst, de flank- en skouderfearren hiene bredere bleekgiele rânen en de ûnderwjukken wiene ljochter. De spegel wie meastentiid fan it type "platyrhynchos", dus lykas dy fan 'e wylde einen, mar teminsten twa eksimplaren hiene de griene spegel fan 'e wynbrau-ein. De snaffel like op dy fan ''A. superciliosa'', en de iris en poaten liken op dy fan it "platyrhynchos"-type. Wyfkes liken in soad op it donkere wyfke fan 'e wylde ein. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Mariana mallard]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas oustaleti}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn 1981]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Noardlike Marianen]] liky2xpb1zitl19gpnr6qfc5nxbfcfh 0 173440 1172034 1148310 2024-10-28T10:58:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172034 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=Alpensniehin |Ofbyld= [[File:Lagopus muta japonica Mount Tsubakuro.jpg|250px]] <br><small>mantsje yn simmerkleed</small><br>[[File:Schneehuhn im Sommer - panoramio.jpg|250px]]<br><small>wyfke yn simmerkleed</small> |lûd=[[File:Ptarmigan (Lagopus mutus) (W1CDR0001418 BD38).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[sniehinnen]] (''Lagopus'') |Wittenskiplike namme= Lagopus muta |Beskriuwer, jier= [[Lars Montin|Montin]], 1781 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de Alpensniehin (Lagopus muta).png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#FF0000}} troch de minske yntrodusearre as [[eksoat]]</small> }} De '''Alpensniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lagopus muta'', foarh. ''Lagopus mutus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[sniehinnen]] (''Lagopus''). Dit bist komt foar yn it uterste noarden fan [[Jeraazje]] en [[Noard-Amearika]], mar ek yn ferskate [[berchtme]]n op legere [[breedtegraad|breedtegraden]] en yn súdlik [[Sibearje]]. It is in [[stânfûgel]] yn it meastepart fan syn [[ferspriedingsgebiet]]. Oars as de measte fûgelsoarten út 'e [[poalstreken]] bout de Alpensniehin gjin [[fet (weefsel)|fetfoarrie]] op foar de [[winter]]. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. De Alpensniehin is de offisjele [[list fan provinsjale en territoriale fûgels fan Kanadeeske provinsjes en territoaria|territoriale fûgel]] fan it [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske territoaria|territoarium]] [[Nûnavût]], dêr't er bekend stiet as de ᐊᕐᑭᒡᒋᖅ ᐊᑕᔪᓕᒃ, ''aqiggiq atajulik''. It is ek de offisjele [[jacht (aktiviteit)|jacht]]fûgel fan 'e [[Kanadeeske provinsje]] [[Nijfûnlân en Labrador]]. ==Nammejouwing== De fûgel hjit de 'Alpensniehin', hoewol't er yn 'e [[poalstreek]] folle algemiener is, om't de earste bekende eksimplaren út 'e [[Alpen]] kamen. De soartspesifike [[wittenskiplike namme]] ''muta'' is [[Latyn]] en betsjut "[[stommens|stom]]", ferwizend nei it kreakjende [[lûd]] dat de [[mantsje|hoanne]] fan 'e Alpensniehin fuortbringt. Lang waard de wittenskiplike namme [[stavering|misstavere]] as ''Lagopus mutus'', fanwegen it misferstân dat de lêste beide [[letter]]s fan ''Lagopus'' in [[geslacht (grammatika)|manlike útgong]] foarmje. Yn it Latyn hie dat ek grif sa west, mar ''Lagopus'' is [[Aldgryksk]] en betsjut "hazzepoat", ferwizend nei de [[fear (fûgel)|befearre]] [[poat]]en fan 'e [[sniehinnen]]. It lêste diel is sadwaande in latinisearring fan it Grykske πους, ''pous'', dat "poat" betsjut. Dat is in [[geslacht (grammatika)|froulik]] wurd, en it eigenskipswurd dat derop folget, moat dêrom ek froulik wêze, dus waard it ''Lagopus muta''. [[File:Albeck Seebachern Bretthoehe Alpenschneehuhn 25102013 621 (cropped).jpg|left|thumb|230px|In Alpensniehoanne yn [[winter]]kleed.]] ==Fersprieding== De Alpensniehin komt foar yn grutte dielen fan fral it noarden fan [[Jeraazje]] en [[Noard-Amearika]]. Yn [[Jeropa]] libbet dizze fûgel yn it [[Skandinavysk Heechlân]] en yn it noarden fan [[Skandinaavje]], op it [[Kolaskiereilân]] fan noardlik [[Ruslân]] en yn 'e [[Oeral]]. Der besteane isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] op [[Iislân]], [[Spitsbergen]], yn 'e [[Skotske Heechlannen]], de [[Alpen]], de [[Pyreneeën]] en it [[Rodopeberchtme]] yn súdwestlik [[Bulgarije]]. Yn 'e [[Lêste Iistiid]] wie de fersprieding fan 'e Alpensniehin yn Jeropa folle algemiener, en de hjoeddeistige fragmintaasje bestiet sadwaande út [[reliktpopulaasje]]s. Yn [[Aazje]] komt de Alpensniehin foar yn it noarden fan westlik en sintraal [[Sibearje]] en de hiele eastpunt fan Sibearje, it [[Kamtsjatkaskiereilân]], it [[Tsjûkotkaskiereilân]] en de [[Koerilen]] ynbegrepen. It [[ferspriedingsgebiet]] bûcht dêr by de [[kust]] fan 'e [[See fan Ochotsk]] ôf nei it suden en omfettet ek súdeastlik Sibearje mei de kontreien om 'e [[Baikalmar]] hinne en it [[Altaiberchtme]]. Ek de eastpunt fan [[Kazachstan]], de westlike helte fan [[Mongoalje]] en de noardpunten fan 'e [[Sina|Sineeske]] gebietsdielen [[Sinkiang-Oeigoerje]] en [[Mantsjoerije]] hearre ta it areaal fan 'e Alpensniehin. Dêropta besteane der isolearre populaasjes yn it [[Pamirberchtme]] fan eastlik [[Tadzjikistan]] en westlik [[Sina]], yn 'e [[Sichote-Alin]] fan it [[Kustterritoarium]] fan it [[Russyske Fiere Easten]], yn 'e [[Japanske Alpen]] op it [[Japan]]ske eilân [[Honsjû]] en op 'e Russyske [[arsjipel]] [[Frâns Joazeflân]] yn 'e [[Noardlike Iissee]] fan 'e hege [[Arktis]]. Yn it uterste westen fan [[Noard-Amearika]] libbet de Alpensniehin yn grutte dielen fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Alaska]], it grutste part fan 'e [[Aleoeten]] ynbegrepen, mar útsein de [[Yukon-Kuskokwimdelta]] en it [[Binnenlân fan Alaska]]. As [[stânfûgel]] komt de Alpensniehin yn [[Kanada]] foar yn 'e [[Yukon]], it noarden fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]], it meastepart fan [[Nûnavût]] (de [[Arktyske Arsjipel]] ynbegrepen), de noardpunt fan [[Kebek (provinsje)|Kebek]] en [[Labrador (regio)|Labrador]] en de westlike helte fan it eilân [[Nijfûnlân]]. As [[wintergast]] is er ek bekend yn [[Britsk-Kolumbia]] bewesten de [[Rocky Mountains]] (en in lyts hoekje fan 'e oanbuorjende Amerikaanske steat [[Washington (steat)|Washington]]), it suden fan 'e Noardwestlike Territoaria en Nûnavût, it noarden fan [[Alberta]], [[Saskatchewan]], [[Manitoba]] en [[Ontario]], it sintrale diel fan Kebek en it suden fan Labrador. As [[eksoat]] is de Alpensniehin troch de [[minske]] yntrodusearre op it [[Sudereilân (Nij-Seelân)|Sudereilân]] fan [[Nij-Seelân]], dêr't er yn 'e [[Nijseelânske Alpen]] libbet, en ek op ferskate [[eilannegroep]]en yn 'e [[Súdlike Oseaan]]. Dêrby giet it om [[Súd-Georgje]], dat diel útmakket fan it [[Feriene Keninkryk|Britske]] gebietsdiel [[Súd-Georgje en de Súdlike Sandwicheilannen]], en [[Kerguëlen]] en de [[Crozeteilannen]], dy't beide hearre ta de [[Frânske Súdlike en Antarktyske Lannen]]. [[File:Rock Ptarmigan (Lagopus Muta).jpg|right|thumb|250px|In pearke Alpensniehinnen yn [[maityd]]skleed yn [[Noarwegen]].]] ==Uterlike skaaimerken== De Alpensniehin hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 34–36&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in [[wjukspanne]] fan 54–60&nbsp;sm en in gewicht fan 440–640&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Dêrmei is er in slachje (likernôch 10%) lytser as syn miich, de [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus''). De Alpensniehin hat in [[swart]]e [[snaffel]] en befearre [[poat]]en. Boppe de [[eagen]] hat er in healrûne [[kaam (anatomy)|kaam]], dy't yn 'e [[peartiid]] by de [[mantsje|hoannen]] fel [[read]] kleuret. It [[fear (fûgel)|fearrekleed]] fan 'e Alpensniehin is [[simmer]]deis op 'e [[kop]], [[hals]], [[nekke]], [[rêch]] en it [[boarstkas|boarst]] [[grizich]] [[brún]] en op 'e [[bealch]], [[poat]]en en [[wjuk]]ken [[wyt]]. De [[kleur]] fan 'e hoannen en hinnen ûntrint inoar net sa bot, mar it brún fan 'e hoannen is oer it algemien wat dûnkerder, wylst it brún fan 'e hinnen mear moarmere is. [[Hjerst]]mis, by it [[ferfearjen]], krije hoannen en hinnen lykwols in folslein wite [[skutkleur]], útsein in swarte line fan 'e [[eagen]] nei de [[snaffel]] en de bûtenste [[sturt]]fearren, dy't ek swart bliuwe. De Alpensniehin kin fan 'e nau besibbe moerassniehin ûnderskaat wurde troch syn rankere snaffel en de swarte streek fan syn eagen nei de snaffel. Teffens jout de Alpensniehin de foarkar oan noardlikere, of (yn 'e [[berchtme|bergen]]) heger leine, gebieten as de moerassniehin. [[File:Lagopède Alpin MHNT.jpg|left|thumb|250px|[[Aai]]en fan 'e Alpensniehin.]] ==Biotoop== Alpensniehinnen libje benammen yn 'e [[poalstreek]] en op 'e [[toendra]]. Dêrnjonken komme se ek foar yn [[heechberchtme]]n, mar inkeld boppe de [[beamgrins]]. ==Hâlden en dragen== Oars as de measte oare [[fûgel]]soarten dy't yn 'e [[poalstreek]] oerwinterje, winne Alpensniehinnen net yn substansjele mjitte oan yn gewicht om harsels ta te rieden op 'e kommende [[winter]]. [[Wittenskiplik ûndersyk]] hat útwiisd dat Alpensniehinnen mar hiel beheind it fermogen hawwe om [[enerzjy]] yn ûnderhûdsk [[fetweefsel]] op te slaan. De hyperboreäle Alpensniehin, dy't op [[Spitsbergen]] en [[Frâns Joazeflân]] foarkomt, is de iennichste [[ûndersoarte]] fan 'e Alpensniehin dy't foar de winter, as de útsûndering op 'e regel, wól oansjenlik yn gewicht oanwint. De [[mantsje|hoannen]] fan 'e Alpensniehin fêstigje yn 'e [[peartiid]] in [[territoarium (biology)|territoarium]] dat se ferdigenje tsjin oare hoannen. Dêrby komme fysike gefjochten lykwols mar komselden foar. Om [[wyfke|hinnen]] te lokjen pronkje de hoannen op 'e [[grûn]] troch de [[sturt]] op te setten ta in waaierfoarm, de [[hals]] út te rekken nei foarren ta en de [[wjuk]]ken fansiden en omleech hingje te litten. Yn 'e [[loft]] fiere se aktrobatyske fleanmaneuvers út. Ek bringe se in repertoire oan gnoarjende, kreakjende en ratteljende [[lûd]]en fuort, mei as hichtepunt, by it delkommen út in oandachtlûkende fleanmaneuver, in racheljend "''ah-AAH-ah-AAH-ah-ah-ah-ah-ah-ah!''", dat wol omskreaun wurdt as in stôk dy't fluch oer de fertikale plankjes fan in houten túnstek hinne helle wurdt. Nei de [[pearing]] leit de hin 1–6&nbsp;[[aai]]en yn in [[nêst (fûgels)|nêst]] dat foarme wurdt troch in ûndjip dobke yn 'e grûn. De [[briedtiid]] beslacht by de Alpensniehin trochinoar 21&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s dy't har al rillegau min ofte mear sels rêde kinne. Mei 6&nbsp;[[moanne (tiid)|moannen]] binne se [[geslachtsryp]]. [[File:Lagopus muta japonica (juvenile).JPG|right|thumb|230px|In [[fûgelpyk|pyk]] fan 'e Alpensniehin.]] ==Fretten== Alpensniehinnen binne foar it meastepart [[herbivoar]], en frette benammen de griene dielen fan [[krûd (plant)|krûden]] en [[strewelleguod]], mei dêropta [[bei]]en en [[blom]]men yn 'e dielen fan it jier dat dy der binne. Yn gebieten dêr't [[beam]]men foarkomme, lykas súdlik en westlik [[Alaska]], frette se ek [[knop (plant)|knoppen]] fan û.o. [[esp]]en, [[bjirken]] en [[wylgen]]. [[fûgelpyk|Piken]] frette behalven plantaardich guod ek [[ynsekten]], [[larven]] en [[slakken]]. ==Natuerlik fijannen== Mei't se fier yn it noarden of heech yn 'e [[berchtme|bergen]] libje, hawwe de Alpensniehinnen net in protte natuerlike fijannen. De wichtichste [[rôfdier]]en dêr't se mei te krijen hawwe, binne de [[poalfoks]] (''Vulpes lagopus'') en soms in hongerige [[iisbear]] (''Ursus maritimus'') yn 'e poalstreken en [[rôffûgels]] as de [[keningsearn]] (''Aquila chrysaetos'') yn 'e bergen. ==Status== De Alpensniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de populaasje stabyl liket te wêzen. Nettsjinsteande dat is de Alpensniehin in populêre jachtfûgel. Yn [[Iislân]] is it [[fleis]] fan Alpensniehinnen in [[delikatesse]] dat [[tradysje|tradisjoneel]] by feestmielen optsjinne wurdt. Omreden fan 'e weromrinnende [[populaasje (biology)|populaasje]] op it eilân waard de [[jacht (aktiviteit)|jacht]] op Alpensniehinnen yn [[2003]] ferbean. Fan [[2005]] ôf waard it wer tastien, mar sûnt is it bûn oan tige strange regels (it mei bgl. inkeld op beskate dagen) en it mei allinnich mar foar eigen konsumpsje: alle [[hannel]] yn Alpensniehinnefleis is yllegaal. Neilibbing fan dat ferbod wurdt ôftwongen mei hege [[boete (jild)|boetes]]. Neffens ''A History of British Birds'' fan [[Thomas Bewick]], in boek dat publisearre waard yn [[1797]], hat it fleis fan Alpensniehinnen "soms in wat [[bitter]]e, mar net ûnoangename [[smaak (sintúch)|smaak]]; it is dûnker fan [[kleur]] en smakket wol wat nei [[hazze]]fleis." ==Undersoarten== [[File:Ptarmigan (winter plumage) 3.jpg|right|thumb|250px|In pearke Alpensniehinnen yn [[winter]]kleed wurdt wei tsjin 'e [[snie]]ïge eftergrûn yn [[Glencoe]], yn [[Skotlân]].]] Der binne 23 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e Alpensniehin (''Lagopus muta''): *Atkasniehin (''L. m. atkhensis'') <small>(de eilannen [[Tanaga (eilân)|Tanaga]], [[Adak (eilân)|Adak]] en [[Atka (eilân)|Atka]] yn 'e sintrale [[Aleoeten]])</small> *Attusniehin (''L. m. evermanni'') <small>(it eilân [[Attu (eilân)|Attu]] yn 'e westlike [[Aleoeten]])</small> *''L. m. dixoni'' <small>([[Súdeast-Alaska]])</small> *gewoane Alpensniehin (''L. m. helvetica'') <small>(de [[Alpen]])</small> *grutsturtalpensniehin (''L. m. macruros'') <small>(noardeastlik [[Grienlân]])</small> *hyperboreäle Alpensniehin (''L. m. hyperborea'') <small>([[Spitsbergen]] en [[Frâns Joazeflân]])</small> *Iislânske Alpensniehin (''L. m. islandorum'') <small>([[Iislân]])</small> *Japanske Alpensniehin (''L. m. japonica'') <small>(de [[Japanske Alpen]] op [[Honsjû]])</small> *Karaginskysniehin (''L. m. gerasimovi'') <small>(it eilân [[Karaginsky (eilân)|Karaginsky]] yn [[Ruslân]])</small> *Kiskasniehin (''L. m. townsendi'') <small>(de eilannen [[Kiska (eilân)|Kiska]], [[Amchitka]], [[Lyts-Sitkin]] en de [[Rotte-eilannen]] yn 'e westlike [[Aleoeten]])</small> *Koerilensniehin (''L. m. kurilensis'') <small>(de [[Koerilen]])</small> *Kommandeurseilânske Alpensniehin (''L. m. ridgwayi'') <small>(de [[Kommandeurseilannen]])</small> *''L. m. nadezdae'' <small>(súdlik [[Sibearje]] en westlik [[Mongoalje]])</small> *Nijfûnlânske Alpensniehin (''L. m. welchi'') <small>([[Nijfûnlân]])</small> *Pyreneeske sniehin (''L. m. pyrenaica'') <small>(de [[Pyreneeën]])</small> *''L. m. pleskei'' <small>(noardlik [[Sibearje]])</small> *''L. m. reinhardi'' <small>(súdlik [[Grienlân]])</small> *''L. m. rupestris'' <small>(noardlik [[Noard-Amearika]])</small> *''L. m. saturata'' <small>(noardwestlik [[Grienlân]])</small> *Skandinavyske Alpensniehin (''L. m. muta'') <small>(it [[Skandinavysk Heechlân]], noardlik [[Skandinaavje]] en it [[Kolaskiereilân]])</small> *Skotske Alpensniehin (''L. m. millaisi'') <small>(de [[Skotske Heechlannen]])</small> *Unalaskasniehin (''L. m. nelsoni'') <small>(de eilannen [[Unimak (eilân)|Unimak]] en [[Unalaska (eilân)|Unalaska]] yn 'e eastlike [[Aleoeten]], ek yn [[Súdwest-Alaska]])</small> *Yunaskasniehin (''L. m. yunaskensis'') <small>(it eilân [[Yunaska (eilân)|Yunaska]] yn 'e sintrale [[Aleoeten]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Rock_ptarmigan ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lagopus muta}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Sniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Georgje en de Súdlike Sandwicheilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn de Frânske Súdlike en Antarktyske Lannen]] pb1p302oxfttkn6rmygxpcwoujj7eht 0 173465 1172037 1148361 2024-10-28T11:00:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172037 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=moerassniehin |Ofbyld= [[File:Ptarmigan9.jpg|250px]] <br><small>hoanne yn (heal) winterkleed</small><br>[[File:Lagopus lagopus Alaska 2.jpg|250px]]<br><small>hin yn simmerkleed</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[sniehinnen]] (''Lagopus'') |Wittenskiplike namme= Lagopus lagopus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de moerassniehin (Lagopus lagopus).png|center|250px]]<small>{{Color box|#00FF00}} [[stânfûgel]] (en wintergast) <br>{{Color box|#008000}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#A7FC00}} [[wintergast]]</small> }} De '''moerassniehin''', '''sompesniehin''' of koartwei '''sniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lagopus lagopus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[sniehinnen]] (''Lagopus''). It [[ferspriedingsgebiet]] fan dit bist beslacht it noarden fan [[Jeraazje]] en [[Noard-Amearika]]. De moerassniehin is de meast foarkommende fan 'e trije [[soarte]]n sniehinnen. De [[Skotske sniehin]] (''Lagopus lagopus scotica'') is in [[ûndersoarte]] dy't foarhinne as in nau besibbe mar selsstannige [[soarte]] beskôge waard. De moerassniehin libbet benammen yn [[bjirk]]ebosken, op [[heide]] en op 'e [[toendra]], en kriget [[hjerst]]mis by it [[ferfearjen]] foar de doer fan it [[winter]]healjier in [[wyt]] [[fear (fûgel)|fearrekleed]]. Der bestiet oansjenlike [[seksuele dimorfy]] tusken de [[mantsje|hoannen]] en de [[wyfke|hinnen]]. De [[IUCN]] klassifisearret de moerassniehin as net bedrige. De moerassniehin is de offisjele [[list fan steatsfûgels fan de Feriene Steaten|steatsfûgel]] fan [[Alaska]]. ==Fersprieding== De moerassniehin komt foar yn it noarden fan [[Jeraazje]] en [[Noard-Amearika]]. It is in [[simmerfûgel]] (dy't inkeld komt om te [[brieden (fûgel)|brieden]]) yn in net alhiel sirkumpolêre bân. Dat gebiet omfettet yn [[Jeraazje]] it uterste noarden fan it [[Skandinavysk Skiereilân]] en [[Finlân]], it [[Kolaskiereilân]] yn [[Ruslân]] en it uterste noarden fan [[Jeropeesk Ruslân]] en [[Sibearje]] fan 'e [[kust]] fan 'e [[Wite See]] oant yn it [[Russyske Fiere Easten]]. Yn Noard-Amearika hearre dêr fierder noch ta: noardlik [[Alaska]] en it noarden fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske territoaria|territoaria]] [[Yukon]], de [[Noardwestlike Territoaria]] en [[Nûnavût]] en de noardpunt fan 'e [[Kanadeeske provinsje]] [[Kebek (provinsje)|Kebek]]. [[File:Lagopus in Abisko.jpg|left|thumb|250px|In hin fan 'e moerassniehin yn [[simmer]]kleed.]] Yn in oer it algemien folle bredere bân súdlik dêrfan is de moerassniehin in [[stânfûgel]] (dy't it hiele jier rûn bliuwt). Dêrby giet it yn Noard-Amearika om sintraal en súdlik Alaska, it diel fan 'e Kanadeeske provinsje [[Britsk-Kolumbia]] bewesten de [[Rocky Mountains]], it suden fan 'e Yukon, de Noardwestlike Territoaria en Nûnavût, it uterste noarden fan 'e provinsjes [[Manitoba]] en [[Ontario]], it sintrale diel fan Kebek, de regio [[Labrador (regio)|Labrador]] yn 'e provinsje [[Nijfûnlân en Labrador]] en de súdlike helte fan it eilân [[Nijfûnlân]]. Op 'e [[Britske Eilannen]] giet it om it meastepart fan it [[eilân Ierlân]], hast hiel [[Skotlân]], noardlik [[Ingelân]] oant en mei it [[Penninysk Berchtme]], de [[heechlân|heechlannen]] fan [[Wales]] en de [[heide]]n fan [[Devon (greefskip)|Devon]]. Op it [[fêstelân]] fan Jeraazje giet it om súdlik en sintraal [[Noarwegen]], sintraal en noardlik [[Sweden]], it meastepart fan [[Finlân]] en it [[Baltikum]], de noardlike helte fan [[Wyt-Ruslân]], it noarden en sintrale diel fan Jeropeesk Ruslân, frijwol hiel Sibearje (it [[Kamtsjatkaskiereilân]] en it eilân [[Sachalin]] ynbegrepen), noardlik [[Kazachstan]], westlik [[Mongoalje]] en it uterste noarden fan [[Sinkiang-Oeigoerje]] en [[Mantsjoerije]] dat dielen fan [[Sina]] binne. Yn Kanada sit oan 'e eastkant fan 'e Rocky Mountains súdlik fan 'e stânfûgelbân noch in bân dêr't de moerassniehin inkeld foarkomt as [[wintergast]], mar yn Jeraazje komt sa'n gebiet net foar. ==Uterlike skaaimerken== De moerassniehin is in middelgrutte, op 'e [[grûn]] libjende [[fûgel]] mei trochinoar in kop-sturtlingte fan 35–44&nbsp;[[sintimeter|sm]], in [[wjukspanne]] fan 60–65&nbsp;sm en in gewicht fan 430–810&nbsp;[[gram (gewicht)|gram]]. De [[mantsje|hoannen]] en de [[wyfke|hinnen]] ûntrinne inoar kwa grutte net safolle. De [[hals]] is frij lang, de [[snaffel]] breed en relatyf koart, de [[sturt]] ridlik koart en rûn en de [[poat]]en koart en befearre. Nei dy befearre poaten ferwiist de [[wittenskiplike namme]] ''lagopus'': dat is in gearstalling fan twa [[Aldgryksk]]e wurden: λαγως, ''lagos'' (dat "[[hazze]]" of "[[wylde knyn|knyn]]" betsjut) en πους, ''pous'' ("poat"). [[Simmer]]deis is it [[fear (fûgel)|fearrekleed]] fan 'e hoannen moarmere [[brún]] fan [[kleur]]. Op 'e [[hals]] en it [[boarstkas|boarst]] skynt dat brún út 'en [[read]]ens. Fierders is de sturt [[swart]] en de [[bealch]] en de ûnderkant fan 'e [[wjuk]]ken binne [[wyt]]. Boppe elts [[each]] hat de hoanne in lytse healrûne [[kaam (anatomy)|kaam]] sitten, dy't wol wat op in [[wynbrau]] liket. Yn 'e [[peartiid]] wurde de kammen fel [[read]] om mei te pronkjen. De hin is simmerdeis frij gelikens fan uterlik, mar mei brune fearren trocht it wyt op 'e bealch hinne. De eachkammen binne by hinnen folle lytser en ek yn 'e peartiid bliuwe se brún en ûnopfallend. [[Hjerst]]mis by it [[ferfearjen]] wurde by beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] de fearren op 'e [[rêch]], de boppekant fan 'e wjukken, yn 'e [[nekke]], op 'e hals en it boarst foar it [[winter]]healjier wyt. Ek de beide sintrale sturtfearren wurde wyt, mar de rest fan 'e sturt bliuwt swart. [[File:Lagopus lagopus foot.jpg|left|thumb|180px|De [[fear (fûgel)|befearre]] [[poat]] fan in moerassniehin.]] De moerassniehin kin ûnderskaat wurde fan 'e nau besibbe [[Alpensniehin]] (''Lagopus muta'') en [[wytsturtsniehin]] (''Lagopus leucura'') trochdat er in slach grutter is, mei in grouwere snaffel. Ek komt de moerassniehin, oars as de Alpensniehin en de wytsturtsniehin, yn [[berchtme]]n ornaris net foar boppe de [[beamgrins]]. De [[Skotske sniehin]] (''Lagopus lagopus scotica'') is in [[ûndersoarte]] fan 'e moerassniehin dy't foarhinne faak as in selsstannige soarte beskôge waard. Dit bist wykt fan 'e moerassniehin ôf troch in [[readbrún]] fearrekleed oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]], útsein de poaten, dy't wyt befearre binne. ==Biotoop== Moerassniehinnen bewenje benammentlik [[subalpine sône|supalpine]] en [[subarktis|subpolêre]] [[biotopen]] dy't krap begroeid binne mei [[bosk]]en besteande út [[bjirken]], [[wylgen]], [[elzen]] en [[dinnen]], of oars [[heide]]lânskippen, skraach begroeide [[berch]]skeanten en [[toendra]]. [[File:Lagopus lagopus MWNH 2031.JPG|right|thumb|250px|In [[aai]] fan 'e moerassniehin.]] ==Hâlden en dragen== De hoannen fan 'e moerassniehin fêstigje by 't [[maityd]] [[territoarium (biology)|territoaria]] dy't se op [[agressive]] wize ferdigenje tsjin soartgenoaten. Foar de hinnen pronkje se troch mei ophefte kop, útsette waaiersturt en opsette [[fear (fûgel)|fearren]] te paradearjen. Ek fiere se loftmaneuvers út om yndruk te meitsjen. De hin is dejinge dy't de partner útkiest. Nei de [[pearing]] leit se yn in [[nêst (fûgels)|nêst]] op 'e grûn 6–10&nbsp;[[aai]]en. It nêst is yn 'e regel net mear as in ûndjip dobke yn 'e grûn, dat lykwols ferskûle sit tusken opgeande [[plant|begroeiïng]]. De [[briedtiid]] duorret 21–23&nbsp;[[dagen]]. In lytse minderheid fan 'e moerassniehoannen is [[polygyn]] (pearet mei ferskate hinnen) en sjocht net nei syn partners of [[neiteam]] om. De grutte mearderheid is lykwols [[monogaam]] en docht war om yn 'e briedtiid sawol syn partner as it nêst te ferdigenjen. Hoewol't by de measte oare soarten [[rûchpoathinnen]] it wyfke der by it [[opfieding|grutbringen]] fan 'e piken allinnich foar stiet, helpt de moerassniehoanne ek by it fuorjen en ferdigenjen fan 'e piken. As de hin wat oerkomt, nimt er de soarch foar de piken hielendal oer. By de ferdigening fan harren nêst en piken hawwe moerassniehinnen twa strategyen: it mei in dûkflecht út 'e loft wei oanfallen fan it [[rôfdier]], en it fuortlokjen fan it rôfdier troch te bearen dat se in [[brutsen bonke|brutsen]] wjuk hawwe. Nettsjinstande alle ynspannings fan 'e âlderfûgels hellet mar 35% fan 'e piken de [[leeftyd]] fan 11&nbsp;[[moanne (tiid)|moannen]] en noch minder berikke [[folwoeksenens]]. Tsjin [[septimber]] foarmje de hinnen mei de piken fan dat jier groepen wêryn't se út it briedgebiet yn it uterste noarden nei (justjes) súdliker kontreien fleane om 'e winter troch te bringen. Hoannen foarmje ek groepen, mar oerwinterje tichter by it briedgebiet. Yn berchlân sakje hinnen en piken ôf nei legere hichte, wylst de hoannen ornaris boppe yn 'e bergen bliuwe. ==Fretten== As [[fûgelpyk|pyk]] en [[adolesint]] fret de moerassniehin ek wol [[ynsekten]], mar it meastepart fan syn libben is er in [[herbivoar]]. Hy fret dan [[bei]]en, [[blom]]men, [[blêd (plant)|blêden]], [[knop (plant)|knoppen]], [[twigen]] en [[sied (plant)|sied]]. It menu fan 'e moerassniehin bliuwt [[simmer]]s en [[winter]]s frijwol gelyk. Der moat al in ûngewoan tsjûk [[snie]]tek lizze as dizze fûgel net mear by syn gebrûklike iten komme kin. [[File:Willow ptarmigan winter plumage.png|right|thumb|250px|In moerassniehin yn [[winter]]kleed yn it [[Nasjonaal Faunareservaat Kenai]] yn [[Alaska]].]] [[File:Lagopus lagopus - adult (Denali, 2010).jpg|right|thumb|250px|In yninoar dûkte moerassniehin yn [[simmer]]kleed yn it [[Nasjonaal Park Denali]] yn [[Alaska]].]] ==Status== De moerassniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. ==Undersoarten== Der binne 16 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e moerassniehin (''Lagopus lagopus''): *Alaskamoerassniehin (''L. l. alascensis'') <small>([[Alaska]])</small> *Aleksanderarsjipelmoerassniehin (''L. l. alexandrae'') <small>([[Aleksanderarsjipel]] fan [[Súdeast-Alaska]] en [[Britsk-Kolumbia]])</small> *gewoane moerassniehin (''L. l. lagopus'') <small>(noardlik [[Sweden]], noardlik [[Noarwegen]], [[Finlân]] en noardlik [[Jeropeesk Ruslân]])</small> *grutte moerassniehin (''L. l. maior'') <small>(noardlik [[Kazachstan]] en súdwestlik [[Sibearje]])</small> *koartsnaffelmoerassniehin (''L. l. brevirostris'') <small>(it [[Altaiberchtme]] en it [[Sayanberchtme]])</small> *''L. l. koreni'' <small>(eastlik [[Sibearje]], it [[Kamtsjatkaskiereilân]] en it [[Tsjûkotkaskiereilân]])</small> *''L. l. kozlowae'' <small>(noardlik [[Mongoalje]] en súdlik [[Sibearje]])</small> *Nijfûnlânske moerassniehin (''L. l. alleni'') <small>([[Nijfûnlân]])</small> *Noarske moerassniehin (''L. l. variegata'') <small>(súdlik en sintraal [[Noarwegen]])</small> *Russyske moerassniehin (''L. l. rossica'') <small>(it [[Baltikum]], noardlik [[Wyt-Ruslân]] en sintraal [[Jeropeesk Ruslân]])</small> *Sachalinmoerassniehin (''L. l. okadai'') <small>([[Sachalin]])</small> *''L. l. serebrowsky'') <small>(noardeastlik [[Mongoalje]], súdeastlik [[Sibearje]] en noardlik [[Mantsjoerije]])</small> *[[Skotske sniehin]] (''L. l. scotica'') <small>(de [[Britske Eilannen]])</small> *Ungavemoerassniehin (''L. l. ungaves'') <small>(noardlik [[Kebek (provinsje)|Kebek]] en [[Labrador (regio)|Labrador]])</small> *wite moerassniehin (''L. l. alba'') <small>(noardlik [[Kanada]])</small> *wytwjukmoerassniehin (''L. l. leucoptera'') <small>(de [[Arktyske Arsjipel]] fan [[Kanada]])</small> De Skotske sniehin (''L. l. scotica'') waard foarhinne rûnom beskôge as in selsstannige [[soarte]], mar wurdt tsjintwurdich oer it algemien beskôge as in ûndersoarte fan 'e moerassniehin. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Willow_ptarmigan ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lagopus lagopus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Sniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] klsdeq0tsmh8qhsdn23j8fif9nezjn7 0 173476 1171864 1148491 2024-10-27T23:16:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171864 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = wynbrau-ein |Ofbyld = [[Ofbyld:Brown duck resting in the sun at Hunmpybong Creek. (307899519).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas superciliosa |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:PBD range.svg|250px]] }}De '''wynbrau-ein''' (''Anas superciliosa'') is in [[Fûgels|fûgel]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). De soarte waard foar it earst wittenskiplik beskreaun yn 1789 troch [[Johann Friedrich Gmelin]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Portrait of Anas superciliosa by Graham Winterflood.jpg|thumb|left|Kop fan 'e wynbrau-ein.]] De fûgel wurdt 54 oant 61 sm en in spanwiidte fan 80 oant 100 sm. De ein hat in donker bealchje en in bleker kopke mei in donkere kroan en donkere streken op it gesicht. Ek ûnder de wjukken is de fûgel bleker. De griene spegel fan 'e ein is fral yn 'e flecht goed te sjen. Jerken binne yn 'e regel grutter as wyfkes. De snaffel is swarteftich mei donker oliifgrien. Der binne fariaasjes en op guon eilannen binne de fûgels wat donkerder of lytser as de haadfoarm. De ein komt net foar op 'e [[Marianen]], mar is dêr somtiden by de migraasje te sjen. Op de Marianen libbe earder de útstoarne [[Marianenein]], nei alle gedachten in [[Hybride (biology)|hybride]] fan 'e wynbrau-ein en de [[wylde ein]] wie. == Fersprieding == De ein komt yn in grut gebiet yn en om it Australyske kontinint foar en hat twa erkende ûndersoarten: * ''A. s. superciliosa'' (Gmelin, 1789): [[Yndoneezje]], súdlik [[Nij-Guineä]], [[Austraalje]] en [[Nij-Seelân]]. * ''A. s. pelewensis'' (Hartlaub & Finsch, 1872) : fan noardlik en sintraal Nij-Guineä oant de [[Salomonseilannen]] en [[Polyneezje|Frânsk-Polyneezje]]. In tredde ûndersoartes, de ''A. s. rogersi'' út Austraalje, wurdt somtiden as ûndersoarte neamd, mar is genetysk en fenotypysk net te ûnderskieden fan 'e nominaatfoarm. == Nêst == [[Ofbyld:Pacific Black Duck - AndrewMercer - DSC07814.jpg|thumb|left|Wyfke mei piken.]] It nêst sit yn 'e regel yn in holte fan in beam. Somtiden wurdt der gebrûk makke fan in âld nêst fan oare fûgels. Ut en troch briedt de ein ek op 'e grûn. It lechsel bestiet út 8 oant 10 aaien, dy't troch it wyfke útbret wurde. Nei 26 oant 32 dagen komme de aaien út en as de pykjes drûch binne hippe se it nêst út en past it wyfke fierder op se. Nei 58 dagen kinne de piken fleane. == Status == It is net bekend hoefolle fûgels der fan 'e wynbrau-ein binne. ''[[Wetland International]]'' rûsde yn 2006 de populaasje op 180.000-1.200.000 fûgels. Beide ûndersoarten binne sûnt 1970 wol yn oantallen foars efterút gien. De Nij-Seelânske populaasje fan 'e ''superciliosa'' waard yn 'e jierren 1970 noch op 1,5 miljoen fûgels rûsd. Yn 'e jierren 1990 wie dat oantal tebek rûn nei 500.000 (Barry Heather en Hugh Robertson 1997) of sels 80.000 oant 150.000 (Rose en Scott, 1997) fûgels. De ûndersoarte ''pelewensis'' wurdt op 10.000-25.000 fûgels rûsd en liket stabyl. Yn Nij-Seelân wurdt de tebekgong oan biotoopferlies taskreaun, ek is in grut part fan 'e populaasje ferlern gien troch krusing mei de ynfierde [[wylde ein]]. Yn [[Melaneezje]] giet de soarte stadichoan efterút troch jacht en ferlies oan biotoop. Ek yn Austraalje is der ferlies oan biotoop, mar de fûgels lykje harren dêr better oan te passen.<ref>[https://www.harteman.nl/pages/anassuperciliosa Harteman Wildfowl, oproppen 4 maart 2024]</ref> Der is gjin sicht op de hjoeddeiske ûntwikkeling fan 'e omfang fan 'e populaasje. Mar de soarte komt yn in grut ferspriedingsgebiet foar en de populaasje is noch grut genôch. Dêrom wurdt de fûgel troch [[IUCN]] as net-bedrige beskôge (2024).<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/pacific-black-duck-anas-superciliosa Birdlife, oproppen 4 maart 2024]</ref> {| class="wikitable" |- ! '''Wynbrau-ein''' !! '''Hybride fan 'e <br> wynbrau-ein en wylde ein''' |- |[[Ofbyld:Pacific Black Duck (35887061804).jpg|160px]] || [[Ofbyld:PBD hybrid.jpg|175px]] |- |} {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Pacific black duck]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas superciliosa}} }} {{DEFAULTSORT:Winbrau-ein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Salomonseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn East-Timor]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Kaledoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fanûatû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fidzjy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Polyneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tonga]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Samoä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Amerikaansk-Samoä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tûvalû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wallis en Fûtûna]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tokelau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kiribaty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niûé]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Cookeilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mikroneezje (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Naurû]] lzbzby2sckia77hfnw4w1nuuzvtdhk1 0 173480 1171862 1148449 2024-10-27T23:16:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171862 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = gielsnaffelein |Ofbyld = [[Ofbyld:Yellow-billed Duck pair RWD.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas superciliosa |Beskriuwer, jier= [[Charles Frédéric Dubois|Dubois]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''gielsnaffelein''' of '''gielbekein''' (''Anas undulata'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). [[Alain Dubois]] publisearre yn 1839 foar it earste de wittenskiplike namme fan 'e ein. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Anas undulata00.jpg|thumb|left|Fleanende gielsnaffelein yn Súd-Afrika.]] De ein is in likernôch 51 oant 58 sm lange fûgel mei in trochsnit gewicht fan 900 gram. Der is net in soad ferskil tusken jerkjes en wyfkes. De einen binne fral griis en hawwe in donkerdere kop. De wjukken binne fan ûnder wyteftich en it speculum is grien mei wite rânen. It mantsje is wat grutter as it wyfke en hat in wat langere hals. Se ha in felle, gieloranje snaffel mei op 'e boppesnaffel in swarte flek en oan 'e ein in swart punt. It is gjin trekfûgel, mar yn 'e drûge tiid giet er sykjen nei wetter. Bûten it brieden is de fûgel sosjaal en libbet er yn groepen. == Fersprieding == De soarte komt yn sintraal en súdliuk Afrika foar. == Undersoarten == Der binne twa ûndersoaten fan 'e gielsnaffelein: * ''A. u. undulata'' (Dubois, 1839), de nominaatfoarm: fan súdlik Kenia oant [[Angoala]] en westlik [[Súd-Afrika]]. * ''A. u. ruppelli'' ([[Edward Blyth|Blyth]], 1855): eastlik [[Sûdan]], [[Etioopje]] en noardlik [[Kenia]]. De ''A. u. ruppelli'' is donkerder en hat in blau speculum. == Status == [[Ofbyld:Yellow-billed Ducks (Anas undulata) and Common Moorhen (Gallinula chloropus) (31823168727).jpg|thumb|left|''Gielsnaffeleinen fan de nominaatfoarm.]] Beide ûndersoarten wurde neffens [[IUCN]] net bedrige. De ljochte ûndersoarte libbet oan 'e marren fan 'e iepen Afrikaanske savannen en wurdt in soad yn eastlik Súd-Afrika sjoen. It oantal wurdt op 60.000 fûgels rûsd. De donkere ûndersoarte libbet yn lytse populaasjes yn it Etyopyske heechlân oant in hichte fan 4.000 m boppe de seespegel. Dêrnjonken is de ûndersoarte ek by en op East-Afrikaanske wettergebieten te sjen. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.harteman.nl/pages/anasundulata Harteman Wildfowl, oproppen 4 maart 2024] * [https://ebird.org/species/yebduc1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 4 maart 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas undulata}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] c8asxaf65751630bl1ieqzsxfzg8tq9 0 173485 1171875 1148493 2024-10-27T23:20:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171875 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=pylksturt |Ofbyld= [[File:Anas bahamensis qtl1.jpg|250px]]<br>wyfke |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje= [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai= [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas bahamensis |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Anas bahamensis map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 }}</small> }} De '''Bahamapylksturt''' (''Anas bahamensis'') is in [[Fûgels|fûgel]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). [[Carolus Linnaeus]] beskreau yn 1758 de ein foar it earst wittenskiplik. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Bahama Pintail From The Crossley ID Guide Eastern Birds.jpg|thumb|left|Bahamapylksturten.]] Lykas by in soad oare súdlike einesoarten binne de ferskillen tusken de geslachten lyts. De ein is fral brún en hat opfallende wite wangen en in grize snaffel mei read by de basis (jonge fûgels misse dy kleur op 'e snaffel). == Fersprieding == Baahamapylksturten komme yn trije aparte ûndersoarten yn dielen oer it hiele Súd-Amearikaanske kontinint oant yn [[Kuba]] foar. Ien fan 'e ûndersoarten, de ''Anas bahamensis galapagensis'', dy't somtiden ek as in aparte soarte beskôge wurdt, is op it [[Galapagoseilannen|Galapagos-eilân]] Fernandina (Narborough Island) thús. Dêr libbet de ein yn ûndjip brak en sâlt wetter en yn [[mangrove]]s oan 'e kust. De Bahamapylksturt is lykwols ek yn fiedselryk binnenwetter te finen. == Libben == Bahamapylsturten ite planten, dy't se grondeljend ynnimme. It begjin fan 'e briedtiid ferskilt lokaal. De [[Kariben|Karibyske]] populaasje begjint yn juny en july te brieden en de populaasje fan 'e [[Lytse Antillen]] briedt fan augustus oant novimber. Yn Súd-Amearika is de briedtiid yn maaie en oktober en op 'e Galapagos-eilannen yn oktober oant july. It lechsel bestiet út 8 oant 12 liemkleurige aaien, dy't yn 25 oant 26 dagen útbret wurde. De pykjes ha dan in gewicht fan 30 gram. It wyfke fuorret de piken, dy't nei 20 dagen de fearren fan juvenilen krije. De einen kinne nei likernôch sân oant acht wiken fleane. Tsjin 'e ein fan it earste libbensjier binne se geslachtryp. == Undersoarten == De Bahamapylkstut is yn trije ûndersoarten te ferdielen: [[Ofbyld:Red-cheeked Pintail (40841842803).jpg|thumb|left|''Anas bahamensis galapagensis'']] * ''A. b. bahamensis'' (Linnaeus, 1758), de nominaatfoarm is de noardlike Bahamapylksturt, dy't yn Midden-Amearika en yn it noardeasten fan Súd-Amearika libbet. * ''Anas bahamensis rubrirostris'' (Vieillot, 1816) is in ûndersoarte dy't mei likernôch 700 gram swierder is as de nominaatfoarm. It is in ûndersoarte dy't yn it suden fan Súd-Amearika libbet. * ''Anas bahamensis galapagensis'' (Ridgway, 1890), de ûndersoarte dy't op it Galapagos-eilân Fernandina (Narborough) libbet. == Status == Alhoewol't de populaasje liket ôf te nimmen, hat de soarte noch in grut ferspriedingsgebiet en giet it ôfnimmen net sa hurd dat de Bahamapylksturt as kwetsber beskôge wurde kin. De populaasje is grut en wurdt dêrom as net bedrige beskôge <ref>[https://ebird.org/species/whcpin?siteLanguage=nl. eBird, oproppen 5 maart 2024]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.harteman.nl/pages/anasbahamensis Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas bahamensis}} }} {{DEFAULTSORT:Bahamapilksturt}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Anguilla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Arûba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bonêre]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dominika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grenada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûadelûp]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kurasau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Martinyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montserrat]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Galapagoseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Suriname]] 3hgkubbjm5qs3nva5dy9wm5c3nl0dvv 0 173499 1171876 1148494 2024-10-27T23:21:00Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171876 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = readsnaffelpylksturt |Ofbyld = [[Ofbyld:Red-billed Teal south africa RWD.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas erythrorhyncha |Beskriuwer, jier= [[Charles Frédéric Dubois|Dubois]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''readsnaffelpylksturt''' of '''readbekpylksturt''' (''Anas erythrorhyncha'') is in [[Fûgels|fûgel]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]] beskreau de soarte yn 1789 foar it earst wittenskiplik. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Red-billed Teal - Lac Alarobia - Madagascar S4E6807 (15101185178).jpg|thumb|left|Ofbyld fan in readsnaffelpylksturt dêr't de slachpinnen fan te sjen binne.]] De readsnaffelpylksturt is in lytse ein fan 43 oant 48 sm lang en hat in reade snaffel en oant ûnder in each in donkerbrune oant swarte krún, wylst de rest fan 'e kop ljocht fan kleur is. Ek de nekke is swart. De fearren fan it bealchje binne dof donkerbrún mei ljochte rânen. Yn 'e flecht is te sjen dat de boppekant fan 'e sekundêre slachpinnen ljochtgiel binne mei boppe de fearren in swarte streek der oer hinne. De poatsjes fan 'e readsnaffelpylksturt binne griis, de eagen brún. Jerken en wyfkes binne likernôch itselde, mantsjes binne krekt wat grutter, mar juvenilen dêrfoaroer binne wat fletser fan kleur as folwoeksen fûgels. == Iten == De fûgel yt plantaardich materiaal en sied, dat op it wetter mar somtiden ek op it lân socht wurdt. == Fuortplantsjen == Readsnaffeleinen briede ôfhinklik fan de reintiid yn alle moannen fan it jier. It hichtepunt falt yn it suden fan Afrika yn 'e moannen oktober oant maaie. Yn 'e [[Kaapprovinsje]] falt it hichtepunt yn 'e moannen augustus oant oktober. [[Ofbyld:Anas erythrorhyncha MHNT.ZOO.2010.11.32.3.jpg|thumb|left|Aaien fan 'e readsnaffelpylksturten.]] De nêsten wurde yn 'e regel tichteby de kant tusken de beplanting yn it wetter boud. It wyfke siket it plak sels op en boud ek it nêst. De jerken binne dêrby passyf oanwêzich. Trochstrings bestiet in nêst út sa'n 10 aaien. Allinne it wyfke briedt en nei 25 oant 28 dagen komme de aaien út. Ek it fuorjen is in saak fan it wyfke. De jerkjes binne dan ôfwêzich en yn groepen oan it [[ferfearjen]]. Nei in jier binne de jonge fûgels geslachtsryp. == Fersprieding == [[Ofbyld:Anas erythrorhyncha01.jpg|thumb|250px|readsnaffelpylksturt yn 'e flecht.]] De readsnaffelpylksturt komt fral yn it easten en suden fan Afrika foar yn it gebiet tusken [[Oeganda]], [[Kenia]] en [[Etioopje]] oant [[Súd-Afrika]].Yn it ferspriedingsgebiet is de ein in fûgel dy't in soad foarkomt, yn in soad gebieten is it sels de meast foarkommende ein. Dat jildt ek foar [[Madagaskar]], dêr't de ein in soad fan syn biotoop ferlear. De populaasje wurdt yn Súd-Afrika op 500.000 oant 1 miljoen fûgels rûsd, 100.000 oant 300.000 einen yn East-Afrika en likernôch 15.000 oant 25.000 einen op Madagaskar. [[Ofbyld:Red-billed Teal, Anas erythrorhyncha at Borakalalo National Park, South Africa (9900191526).jpg|thumb|left]] De einen libje op en by ûndjippe marren, ''wetlands'', opslachfivers ensafuort hinne. Op Madagaskar binne se ek by mûnings fan rivieren te sjen. Bûten it briedseizoen wurde de einen yn grutte groepen sjoen, fakentiden mei oare einesoarten. == Status == It liket der op dat de soarte der op efterút giet, der wie bygelyks biotoopferlies op [[Madagaskar]] en der is in soad op 'e ein jage, mar it ferspriedingsgebiet en de populaasje binne noch grut. Dêrom wurdt de fûgel yn 'e [[Reade list]] fan it [[IUCN]] as net bedrige neamd. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Rotschnabelente]] * [https://ebird.org/species/rebduc1 Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas erythrorhyncha}} }} {{DEFAULTSORT:Readsnaffelpilksturt}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] hdide8pkfrh1hel715y3qgu6khjc1y2 0 173505 1171878 1148501 2024-10-27T23:21:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171878 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = súdlike pylksturt |Ofbyld = [[Ofbyld:Canards d'Eaton à l'anse du Pacha - panoramio.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas eatoni |Beskriuwer, jier= [[Richard Bowdler Sharpe|Sharpe]], 1875 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart= }} De '''súdlike pylksturt''' (''Anas eatoni'') is in einesoarte út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e fûgel is ferneamd nei de [[Ingelân|Ingelske]] natoerûndersiker Alfred Edwin Eaton, dy't in eksimplaar fan 'e ein sammele hie op [[Kerguelen]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:DafilaKeulemans.jpg|thumb|left|Tekening fan 'e súdlike pylksturt;<br>John Gerrard Keulemans]] De ein is in lytse soarte fan 35 oant 40 sm lang. De spanwiidte is 65 oant 70 sm en de fûgel weecht 400 oant 500 gram. Tusken jerkjes en wyfkes is hast gjin ferskil. Allinne troch de griene kleuren fan 'e spegel op 'e wjukken, dy't by it fleanen te sjen is, en de langere sintrale sturtfearren fan it jerkje is der ûnderskied. De fûgel is foar it grutste diel kanielkleurich. De kop hat donkerbrune wangflekken, wylst de snaffel slank, koart en blaugriis is mei in donkere streek boppe oer de snaffel. Yn 'e regel binne de einen te sjen op binnenwetter, lykas markes en oan beken of op sompelân. Winterdeis binne de fûgels yn groepen fan somtiden wol 200 einen oan 'e kust te sjen. Troch syn lytse formaat en de kanieleftige kleur is de ein maklik te ûnderskieden fan 'e iennige oare einesoarte yn syn gebiet, de [[wylde ein]]. == Fersprieding == De ein komt foar op Kerguelen, de [[Crozeteilannen]], [[Saint-Paul (eilân)|Saint-Paul]] en [[Amsterdam (eilân)|Amsterdam]] yn it súdlike diel fan 'e [[Yndyske Oseaan]]. == Undersoarten == [[Ofbyld:Canard d'Eaton - panoramio.jpg|thumb|left|Súdlike pylksturt.]] Der binne twa ûndersoarten fan 'e súdlike pylksturt: * ''A. e. eatoni'': Kerguelen. * ''A. e. drygalskii'': de Crozeteilannen. == Status == Yn it ferline is der in soad op 'e ein jage. Hjoed-de-dei wurde der tusken maaie en oktober likernôch 300 fûgels sketten. Problematysker binne de yntrodusearre ferwyldere kanten, dy't yn 1956 útset waarden om rotten en mûzen te bestriden. In oare bedriging foarmje de ynfierde kninen, dy't de begroeiïng opfrieten, lykas de Kerguelen-koalfjilden, dêr't de ein by it ferfearjen fan ôfhinklik is as er dan net fleane kin. Sûnt healwei de jierren 1990 wurdt der besocht om de oarspronklike begroeiïng wer oan te plantsjen. Op trije eilannen binne de kninen by in testfaze útroege en troch it oanspielen fan sied koe de oarspronklike begroeiïng dêr werom komme. Op 'e [[Reade list]] fan [[IUCN]] is de soarte as kwetsber opnommen. De populaasje waard yn 1999 rûsd op 31.000 oant 41.000 folwoeksen fûgels. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680306 Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas eatoni}} }} {{DEFAULTSORT:Sudlike pylksturt}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Frânske Súdlike en Antarktyske Lannen]] qnf747mek94zal2rc5umqhtfdu9e28n 0 173510 1171873 1148533 2024-10-27T23:19:34Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171873 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Meksikaanske ein |Ofbyld = [[Ofbyld:DUCKY.jpg|250px]]<br>Jerk<br>[[Ofbyld:029 - MEXICAN MALLARD (1-21-2017) female, patagonia lake, santa cruz co, az -01 (32482525295).jpg|250px|]]<br>.Wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas diazi |Beskriuwer, jier= [[Robert Ridgway|Ridgway]], 1886 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/mallard-anas-platyrhynchos/details Birdlife, oproppen 6 maart 2024.]</ref> |lânkaart= }} De '''Meksikaanske ein''' (''Anas diazi'') is in einesoarte fan 'e famylje [[einfûgels]]. De ein briedt yn [[Meksiko]] en it súdwesten fan 'e [[Feriene Steaten]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:029 - MEXICAN DUCK (1-5-11) patagonia lake, scc, az (2) (8710773979).jpg|thumb|left|Pearke Meksikaanske einen.]] Jerken en wyfkes lykje alletwa op in donker wyfke fan 'e wylde ein en hawwe in lingte fan 51 oant 56 sm. De snaffel fan 'e jerk is gieleftich, wylst dy fan it wyfke oranje mei swart is. Yn 'e flecht stekke de helderwite ûnderwjukken tsjin it donkere bealchje ôf. De spegel boppe de fleugel is blau mei oan wjerkanten in swarte en wite streek. Dy wite streek ûntbrekt by de Flekte ein, dy't in soad liket op de Meksikaanske ein en foar in part yn itselde ferspriedingsgebiet foarkomt. De ein is yn 'e regel yn pearkes of lytse groepen te sjen. Yn guon gebieten komt de ein ek yn stedsparken foar, dêr't er dan minder skou is as yn 'e natoer. Yn guon gebieten fan it súdwesten fan 'e Feriene Steaten hybridisearret de ein mei de wylde ein. == Fersprieding == Yn it grutste part fan it ferspriedingsgebiet is de ein in [[stânfûgel]], mar in diel fan 'e noardlike fûgels trekt winterdeis nei Meksiko. De soarte hat ek in grut ferspriedingsgebiet yn 'e Feriene Steaten, mar komt dêr net yn grutte oantallen foar. De Meksikaanske ein is by wetterpartijen, rivieren en fivers te finen. De nêsten wurde yn 'e regel by wetter boud, mar somtiden ek mear it lân yn. == Iten == De ein siket grondeljend syn iten yn it wetter of gerskjend op it lân. Meksikaanske einen binne sljocht op de griene alfalfa-leaten fan 'e luzerneplant. == Status == De ein giet stadichoan mar wis yn oantal efterút. De jacht en biotoopferlies binne de oarsaken dêrfan. Dêrnjonken hybridisearret de ein mei de wylde ein, dy't him better oanpast oan in biotoop mei in soad aktiviteit fan minsken en yn hieltiten gruttere oantallen foarkomt yn it ferspriedingsgebiet fan 'e Meksikaanske ein. De soarch bestiet dat de kombinaasje fan dy oarsaken lang om let de ferdwining betsjut fan 'e Meksikaanske ein as in werkenbere taksonomyske soarte. It behâld fan it biotoop en de jacht op 'e wylde ein soene dat tefoarren komme kinne. De Meksikaanske ein waard yn 1967 troch de ''Fish and Wildlife Service'' fan 'e Feriene Steaten as in bedrige soarte neamd, mar yn 1978 wer fan 'e list ferwidere. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Mexican duck]] * [https://ebird.org/species/mexduc/US-TX Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas diazi}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] pxpppju72kelc1aah9ejkgyty6xxji2 0 173522 1171897 1151997 2024-10-27T23:29:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171897 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Andesein |Ofbyld = [[Ofbyld:Zoo Praha 0251.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[Andeseinen]] (''Lophonetta'') |Wittenskiplike namme= Lophonetta specularioides |Beskriuwer, jier= [[Parker King|King]], 1828 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Lophonetta specularioides map.svg|250px]] }} De '''Andesein''' of (fanwegen de [[toef (fearren)|toefe]]) '''toefertsein''' (''Lophonetta specularioides'') is in [[Fûgels|fûgel]] út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). [[Philip Parker King]] beskreau yn 1828 de soarte foar it earst wittenskiplik. De Andesein waard eartiids as ''Anas specularioides'' ta it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e echte [[einen]] rekkene, mar om 't de Andesein him yn 'e ûntwikkeling al ier fan 'e oare soarten yn de famylje einfûgels ôfspjalte, wurdt de Andesein as in apart skaai beskôge. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Crested Duck.jpg|thumb|left|Andesein yn 'e flecht.]] De Andesein is in middelgrutte, griisbrún flekte ein fan likernôch 50 oant 60 sm lang. De ein is tusken de 900 gram en 1,1 kilo swier. Jerken binne grutter as wyfkes, hawwe in dúdliker markearing en de toefe fan 'e jerk is wat langer as dy fan it wyfke, mar fierder is der gjin [[Seksuele dimorfy|geslachtsdimorfisme]] tusken de geslachten. De nekke, it kin en it gesicht binne ljochtgriis. De fearren fan 'e mantel, rêch en de boppedekfearren fan 'e wjukken binne donkerbrún mei ljochtere dielen. De krún fan 'e ein is donkerbrún. Om it each is it swart, de eagen sels fariearje fan read oant giel. Snaffel en poaten binne donkergriis. It ''speculum'' is oan 'e bûtenkant irisearjend pears of brûns en hat in brede wite râne. Juvenilen hawwe in soad fan 'e folwoeksen fûgels, mar ha gjin toefe en it swarte gebiet om it each ûntbrekt. == Fuortplanting == De einen briede twa oant trije kear yn 't jier en de briedtiid hinget ôf fan 'e geografyske lokaasje. Yn 'e [[Andes]] briedt de ein yn 'e moannen oktober oant april en yn it suden fan Súd-Amearika yn 'e regel fan septimber oant jannewaris. Yn 'e briedtiid binne toeferteinen foar oare einen oer tige fûl by it ferdigenjen fan it territoarium. Se binne dêrby net benaud en jeije sels folle gruttere einfûgels lykas guozzen fuort. It nêst leit op 'e grûn tichteby de kant fan it wetter. It lechsel bestiet út fiif oant acht krêmkleurige aaien. It wyfke briedt de aaien yn 30 dagen út en it jerkje helpt by it grutbringen fan 'e piken, dy't nei tsien oant alve wiken fleane kinne. == Undersoarten en fersprieding == De Andeseinen hat twa ûndersoarten: * ''L. s. alticola'': fan sintraal [[Perû]] oant sintraal [[Sily]] en it noarwesten fan [[Argentynje]]. * ''L. s. specularioides'' [[Ofbyld:Lophonetta specularioides -Puerto Natales, Patagonia, Chile-8.jpg|thumb|left|Patagoanyske tûfertsein.]] De nominaatfoarm fan 'e Patagoanyske toefertsein (''L. s. specularioides'') is in [[stânfûgel]] en foar in part [[trekfûgel]] en libbet yn it suden fan [[Sily]] en [[Argentynje]] oant yn [[Fjoerlân]]. De trekfûgels binne de einen, dy't yn 'e hegere dielen libje. Op 'e [[Falklâneilannen]] is de ein ien fan 'e meast foarkommende einen en in stânfûgel. It oantal fan dizze ûndersoarte wurdt op 10.000 oant 25.000 pearkes rûsd. De Andes-toefertsein (''L. s. alticola'') is in briedfûgel fan 'e heechlizzende Andesmarren fan [[Perû]] en komt yn súdlike rjochting oant de regio [[Junín (regio)|Junín]] foar. De ûndersoarte komt ek yn it suden fan [[Bolivia]], it noarden fan Sily en it uterste westen fan Argentynje foar. Yn 'e saneamde [[Puna (gestlân)|Puna]]sône is it de meast foarkommende einfûgel. It oantal wurdt op 100.000 yndividuën rûsd. Winterdeis trekke se nei hichten fan 2.000 boppe seenivo. == Status == Neffens de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] is de populaasje stabyl. Dêrom hat de Andesein de status fan net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Mexican duck]] * [https://ebird.org/species/creduc1#:~:text=A%20distinctive%2C%20rather%20large%20duck,bill%20and%20legs%20dark%20gray. Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Lophonetta specularioides}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] 347liypnk0hmb8pst63q852qlrz7aan 0 173526 1171898 1148583 2024-10-27T23:29:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarte(n) */ kt 1171898 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Andeseinen | ôfbylding = Kachna vlasatá 0355u.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Andesein. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = [[Andeseinen]] (''Lophonetta'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Joseph Harvey Riley|Riley]], 1914 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Andeseinen''' (''Lophonetta'') foarmje in [[Fûgels|fûgelskaai]] út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai telt mar ien soarte. == Soarte(n) == *''[[Andesein]]'' (''Lophonetta specularioides'') {{CommonsBalke|Lophonetta specularioides}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 3pht6c6lgxdazx5mda9fllp9mic6m28 0 173528 1171866 1148595 2024-10-27T23:17:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171866 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Laysanein |Ofbyld = [[Ofbyld:Laysan Duck pair on Eastern Island on Midway Atoll (14997442439).jpg|250px]]<br>''Pearke Laysaneinen.'' |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas laysanensis |Beskriuwer, jier= [[Lionel Walter Rothschild|Rothschild]], 1892 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: krityk ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Anas laysanensis distribution map.png|250px]] }} De '''Laysanein''' (''Anas laysanensis'') is in tige bedrige [[Einen|einesoarte]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De ein libbet yn [[Hawaï]] en wie yn 1911 hast útstoarn. Nei 't de lêste populaasje wer genôch oangroeid wie, is de soarte op oare plakken heryntrodusearre. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Laysan duck on Midway Atoll Photo by- E.J. Peiker (15006192938).jpg|thumb|left|Jerkje.]] De ein waard eartiids wol as ûndersoarte beskôge fan 'e [[wylde ein]], mar de Laysanein is mei in gewicht fan 420 oant 500 gram en in lingte fan 38 sm oant 43 sm in stik lytser as dy ein (de wylde ein is 50 oant 60 sm). De ein waard dêrom ek wol Laysantsjilling neamd, alhoewol't de [[Piiptsjilling (fûgel)|piiptsjilling]] noch lytser is (35 sm). De ein is foar it measte kastanjebrún. De hals en de kop binne wat donkerder. Om it each is der wat wyt. Der is fierder net in soad ferskil yn 'e fearren tusken jerkjes en wyfkes. Se ha in grien ''speculum''. De jerkjes hawwe oranje poaten en wyfkes readbrune. Dêrnjonken hat it wyfke ek wat wite fearren op 'e kiel en de hals. == Biotoop == [[Ofbyld:Starr-170615-0206-Brassica oleracea-compost pile with Laysan duck and ducklings-Hydroponics Town Sand Island-Midway Atoll (35524750284).jpg|thumb|left|Wyfke mei piken.]] De lêste populaasje fan 'e Laysanein foar de heryntroduksje op oare eilannen libbe op en om in [[lagune]] fan it eilân Laysan. Dêr ieten se fral nachts lytse garnalen en ynsekten. Fierder ite se planten en wetterplanten en de rûpen fan motten, dy't dêr foarkomme. Se hawwe harren nêst ûnder strûken oan de kust fan lagunes. It lechsel bestiet út 5 oant 6 grutte, grieneftige aaien, dy't nei 26 dagen útkomme. De pykjes wege dan likernôch 30 gram. == Fersprieding == Oarspronklik kaam de ein yn 'e hiele arsjipel fan Hawaï foar, mar yn 'e lêste 150 jier allinne noch op it eilân Laysan en op 'e noardwestike eilannen fan 'e arsjipel. Oan it begjin fan 'e 20e iuw wie de ein oeral útstoarn, útsein op it eilân Laysan, dêr't yn 1911 noch mar 20 fûgels telt waarden. Troch in beskermingsprojekt oerlibbe dy lytse populaasje op it eilân [[Laysan]] en wiene der yn 1987 wer likernôch 500 einen. Troch drûchte en sykte bleaune dêr yn 1993 noch 100 fan oer, mar de populaasje herstelde him en yn 2006 wie it tal wer tusken de 503 en 682. [[Ofbyld:Starr-150328-0780-Tribulus cistoides-Laysan Duck-Sunset Seep Eastern Island-Midway Atoll (25242909316).jpg|thumb|250px|Laysaneinen op it eilân Midway.]] Krekt wat earder wie besletten om in tal einen te ferhûzjen nei it eilân [[Midway (eilân)|Midway]] om dêr in nije populaasje mooglik te meitsjen. De populaasje groeide ek op Midway, mar [[botulisme]] en in [[tsunami]] yn 2011 soargen op 'e nij foar in foarse tebekslach. Yn 2014 binne der 28 einen oerbrocht nei it [[Kure Atol]], it meast efterôf lizzende eilân fan 'e noardwestike Hawaïaanske eilannen. In jier letter waard bekend dat de yntroduksje ek dêr sukses hie en der yn alle gefallen 19 einepiken telt waarden.<ref>[https://dlnr.hawaii.gov/dofaw/ Department of Land and Natural Resources Division of Forestry and Wildlife, oproppen 7 maart 2024]</ref> Mei de slagge heryntroduksjes op Midway en Kure is de kâns op útstjerren fermindere. == Status == De status fan 'e ein wurdt op de [[Reade list]] fan [[IUCN]] noch altiten krityk neamd. De populaasje fan 'e Laysanein ûndergiet noch altiten grutte fluktuaasjes en ek in mooglike stiging fan it seenivo foarmet in grutte bedriging foar de ein. It tal einen wurdt neffens Birdlife (oproppen op 7 maart 2024) op 500 oant 680 folwoeksen fûgels rûsd.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680203 Birdlife, oproppen 7 maart 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Laysanente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680203 Birdlife] * [https://ebird.org/species/layduc?siteLanguage=nl Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas laysanensis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hawaï]] a00vjh3hng76fvq62bp8fblidn1cjkc 0 173531 1172008 1148626 2024-10-28T00:22:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Ofbylden ferskil readkopein/karein/grutte karein */ kt 1172008 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = readkopein |Ofbyld = [[Ofbyld:Redhead in Central Park (15489).jpg|250px]]<br><small>jerk</small><br>[[Ofbyld:Aythya americana female.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[jollings]] (''Aythya'') |Wittenskiplike namme= Mareca americana |Beskriuwer, jier= [[Thomas Campbell Eyton|Eyton]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Aythya americana map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#FFDD55}} [[trekfûgel]]</small> <br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} De '''readkopein''' (''Aythya americana'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[jollings]] út 'e famylje fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). Readkopeinen libje yn [[Noard-Amearika]] en hawwe in soad fan 'e Europeeske [[karein]]en en de yn Noard-Amearika briedende grutte karein. == Beskriuwing == Folgroeid wurde jerken tusken de 44 en 54 sm grut, wyfkes binne wat lytser en ha in lingte fan 41,5 oant 51,5 sm. It gewicht is trochstrings 970 gram, as se oerwinterje binne se by oankomst lichter, mar as hja werom geane nei de briedgebieten wege se sa'n 1110 gram. [[Ofbyld:REDHEAD (10-28-11) pena blanca lake, scc, az -08 (6289745143).jpg|thumb|left|Pearke readkopeinen.]] Readkopeinen ha in soad fan 'e by ús bekende kareinen. It kopke is lykwols wat rûner en de romp wat donkerder. Tusken jerken en wyfkes binne de ferskillen grut. It jerkje hat in readbrune kop, in swart boarst in sulverkleurige romp en in giel oant oranje iris. De snaffel is ljocht blaugriis; in oar ferskil mei de karein, dy't folle mear swart op 'e bek hat. Wyfkes fan beide soarten binne brún fan kleur en dreger te ûnderskieden, alhoewol't se meastentiids ek itselde snaffelpatroan ha. De readkopein is in dûkein, mar hy grondelt mear as oare dûkeinen. == Iten == De readkopein yt fral planten en lytse wetterdierkes. == Fersprieding == De ein libbet yn Noard-Amearika en briedt oan plassen en markes mei tichte beplanting op de [[prêrje]] yn it noardwest fan it kontinint. Readkopeinen oerwinterje op gruttere marren en gebieten oan 'e kust en delta's, dy't beskerme binne tsjin weachslach. Somtiden is de ein ek as [[dwaalgast]] yn Europa te sjen, mar wurdt hjir dan net altiten as sadanich herkend. Yn [[Ierlân]], [[Ingelân]] en op [[Yslân]] binne tige seldsume briedgefallen bekend.<ref>[https://www.dutchavifauna.nl/species/amerikaanse_tafeleend Dutch Avifauna, oproppen 8 maart 2024.]</ref> == Fuortplanting == [[Ofbyld:A Readhead Hen Swimming with her Babies (8600075443).jpg|thumb|left|Wyfke mei piken.]] Opfallend is it briedparasitisme by readkopeinen. Se lizze nochal ris harren aaien yn 'e nêsten fan oare einen, somtiden ek fan oare soarten einen. Hiel faak siket de readkopein foar dat doel in nêst út fan 'e [[grutte karein]] (''Aythya valisineria''). De measte nêsten fan dy soarte hawwe altiten wol ien aai fan 'e readkopein. In diel fan 'e readkopeinen leit de aaien yn it eigen nêst, in oar diel hat in eigen lechsel, mar lizze ek aaien yn oare nêsten en in diel briedt sels hielendal net en leit alle aaien yn oare nêsten. == Status == De populaasje fan readkopeinen wurdt op 1.200.000 fûgels rûsd en it tal fûgels tanimt en de status is net bedrige. == Ofbylden ferskil readkopein/karein/grutte karein == {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Namme |- |[[Ofbyld:Redhead in Central Park (15503).jpg|150px]] || [[Ofbyld:041 - REDHEAD bosque del apache, nm (4) (8715923968).jpg|160px]] || readkopein |- |[[Ofbyld:Aythya ferina Sandwell 2.jpg|150px]] || [[Ofbyld:Aythya ferina - Busskirch 2011-02-12 16-03-54.jpg|160px]] || karein |- |[[Ofbyld:CANVASBACK (12-6-01) patagonia lake, scc, az -07 (5239683752).jpg|150px]] || [[Ofbyld:Canvasback (female) - Aythya valisineria, Oakley Street, Cambridge, Maryland.jpg|160px]] || grutte karein |- |} {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://ebird.org/species/redhea?siteLanguage=nl Ebird] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Rotkopfente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Aythya americana}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Jolling]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] of1gqpqcbf5qje5307ruvidpj3sv751 0 173545 1172038 1149016 2024-10-28T11:00:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172038 wikitext text/x-wiki {{Biste-ûndersoarte |Namme=Skotske sniehin |Ofbyld= [[File:2014-04-21_Lagopus_lagopus_scotica,_Hawsen_Burn_1.jpg|250px]] |lûd=[[File:Red_Grouse_(Lagopus_lagopus)_(W1CDR0001407_BD28).ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[sniehinnen]] (''Lagopus'') |Soarte= [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus'') |Wittenskiplike namme= Lagopus lagopus scotica |Beskriuwer, jier= [[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1787 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de Skotske sniehin (Lagopus lagopus scotica).png|center|250px]] }} De '''Skotske sniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lagopus lagopus scotica'', foarh. ''Lagopus lagopus scoticus'') is in [[ûndersoarte]] fan 'e [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus''). Dat is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[sniehinnen]] (''Lagopus''). Nettsjinsteande syn namme komt de Skotske sniehin net inkeld yn [[Skotlân]] foar, mar yn ferskate dielen fan 'e [[Britske Eilannen]]. Hy ûnderskiedt him benammen fan oare ûndersoarten fan 'e moerassniehin toch in [[readbrún]] [[fear (fûgel)|fearrekleed]] dat [[winter]]deis deselde [[kleur]] hâldt (en dus net [[ferfearjen|ferfearret]] ta in [[wite]] [[skutkleur]]). De Skotske sniehin is in wichtige fûgel foar de [[jacht (aktiviteit)|jacht]]. It is ek it [[logo]] fan it [[whisky]]merk [[The Famous Grouse]] ("De Ferneamde Sniehin") en spilet yn [[tekenfilm|animearre]] foarm in rol yn 'e [[reklamespotsje]]s foar dat produkt. Fierders is de Skotske sniehin it embleem fan it [[ornitology]]ske [[tydskrift]] ''[[British Birds]]''. De [[IUCN]] klassifisearret de Skotske sniehin as net bedrige. ==Taksonomy en nammejouwing== De Skotske sniehin waard foarhinne rûnom beskôge as in selsstannige [[soarte]], mar wurdt tsjintwurdich oer it algemien sjoen as in [[ûndersoarte]] fan 'e [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus''). Lang waard de [[wittenskiplike namme]] [[stavering|misstavere]] as ''Lagopus lagopus scoticus'', fanwegen it misferstân dat de lêste beide [[letter]]s fan ''Lagopus'' in [[geslacht (grammatika)|manlike útgong]] oanjouwe. Yn it [[Latyn]] hie dat ek grif sa west, mar ''Lagopus'' is [[Aldgryksk]] en betsjut "hazzepoat", ferwizend nei de [[fear (fûgel)|befearre]] [[poat]]en fan 'e [[sniehinnen]]. It lêste diel is sadwaande in latinisearring fan it Grykske πους, ''pous'', dat "poat" betsjut. Dat is in [[geslacht (grammatika)|froulik]] [[wurd]], en it [[eigenskipswurd]] dat derop folget, moat dêrom ek froulik wêze, dus waard it ''Lagopus lagopus scotica''. ==Fersprieding== Yn [[Skotlân]] komt de Skotske sniehin yn hast it hiele lân foar, de measte ôfhandige [[eilannegroep]]en ynbegrepen, lykas de [[Bûtenste Hebriden]], de [[Orkney-eilannen]] en sels de [[Sjetlâneilannen]]. De fûgel ûntbrekt inkeld yn tichtbefolke gebieten, lykas de kriten om [[Glasgow]] en [[Edinburgh]] hinne. Oars as de namme liket oan te jaan, is de Skotske sniehin yn syn [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] net inkeld beheind ta Skotlân. Hy komt ek foar yn noardlik [[Ingelân]]: yn [[Kumbria]], [[Noardumberlân]], it [[greefskippen fan Ingelân|greefskip]] [[Durham (greefskip)|Durham]], it meastepart fan [[Yorkshire]] en it [[Penninysk Berchtme]]. Yn súdwestlik Ingelân libbet in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] op 'e [[heide]] fan [[Dartmoor]], yn [[Devon (greefskip)|Devon]]. In oare isolearre populaasje op 'e heide fan [[Exmoor]], yn itselde greefskip, liket no [[útstjerren (biology)|útstoarn]] te wêzen. In [[eksoat|yntrodusearre]] populaasje yn [[Suffolk]], yn it súdeasten fan Ingelân, stoar tsjin it begjin fan 'e [[tweintichste iuw]] út, en in oare yntrodusearre populaasje op [[Cannock Chase]] yn [[Staffordshire]] yn 'e rin fan dy iuw. Yn [[Wales]] komt de Skotske sniehin foar yn [[berchtme|bercheftige]] kriten, mei as wichtichste bolwurken [[Snowdonia]] yn it noarden, it [[Kambrysk Berchtme]] yn it easten en de [[Brecon Beacons]] yn it suden. Yn it súdeasten rint it ferspriedingsgebiet troch nei [[Shropshire]], oer de grins mei Ingelân. Op it eilân [[Man (eilân)|Man]], yn 'e [[Ierske See]], is de Skotske sniehin konsintrearre yn it [[heuvel]]ige suden. Yn [[Ierlân]] en [[Noard-Ierlân]] is de fersprieding fersnipele, mei ferskate wichtige isolearre populaasjes yn it westlike greefskip [[Mayo (greefskip)|Mayo]], op it [[plato (lânfoarm)|plato]] fan [[Antrim (greefskip)|Antrim]] yn it noarden, en yn it [[Slieve Bloomberchtme]] yn sintraal Ierlân en it [[Knockmealdownberchtme]] yn it suden. Der libbet ek noch altyd in lytse isolearre populaasje besuden [[Dublin]]. [[File:Red Grouse (May 2008).jpg|left|thumb|250px|In Skotske sniehin tusken de [[heide]]begroeiïng.]] Oan it begjin fan 'e [[1890-er jierren]] waarden der troch de [[rykdom|rike]] [[Dútslân|Dútske]] [[tekstyl]]fabrikant Scheibler út [[Monschau]] mear as 70&nbsp;briedpearen fan 'e Skotske sniehin as [[eksoat]] yn it wyld útset yn it doe ta it [[Keizerryk Dútslân]] hearrende [[Hege Feanen]], in diel fan 'e saneamde [[Eastkantonnen]], dy't nei de [[Earste Wrâldoarloch]] by [[Belgje]] kamen te hearren. Al yn [[1904]] koene trije [[jacht (aktiviteit)|jagers]] dêre op ien dei 40&nbsp;fûgels sjitte. It bestân yn dy krite waard doe op 1.000 Skotske sniehinnen rûsd. Yn [[1911]] rekke it mei de yntrodusearre populaasje yn it neigean troch in grutte [[natoerbrân|feanbrân]] en fan it oerbleaune bestân sette tsjin [[1930]] in grutte weromgong yn. Tusken [[1960]] en [[1962]] kamen se yn it gebiet inkeld noch yn foar op it [[Sinjaal fan Botrange]] (in heuveltop), mar tsjin it begjin fan 'e [[1970-er jierren]] wiene se folslein weiwurden. ==Uterlike skaaimerken== De reade sniehin ferskilt kwa grutte en gewicht net fan 'e oare ûndersoarten fan 'e [[moerassniehin]]. Hy hat in kop-sturtlingte fan 35–44&nbsp;[[sintimeter|sm]], in [[wjukspanne]] fan 60–65&nbsp;sm en in gewicht fan 430–810&nbsp;[[gram (gewicht)|gram]]. Der bestiet tusken [[mantsje|hoannen]] en [[wyfke|hinnen]] net folle [[seksuele dimorfy]] wat grutte en gewicht oangiet. It [[fear (fûgel)|fearrekleed]] fan 'e Skotske sniehin is fel [[readbrún]], wat de reden is foar de [[Ingelsk]]e namme foar de fûgel, ''red grouse'' ("reade sniehin"). Dat is in grut ferskil mei oare ûndersoarten fan 'e moerassniehin, dy't [[brún]] binne. In oar wichtich ûnderskie is dat de Skotske sniehin [[hjerst]]mis by it [[ferfearjen]] syn readbrune [[kleur]] hâldt, wylst de oare ûndersoarten dan in [[wyt]] winterkleed krije om yn it [[winter]]healjier in [[skutkleur]] te hawwen. De [[sturt]] fan 'e Skotske sniehin is [[swart]] en hy hat [[wite]] streken oer de ûnderkant fan 'e [[wjuk]]ken. Boppe de [[eagen]] sitte healrûne [[read]]e [[kaam (anatomy)|kammen]], dy't wol [[wynbrau]]wen lykje. De hinnen fan 'e Skotske sniehin hawwe minder [[read|rodzige]] fearren as de hoannen en ek de eachkammen binne by harren minder opfallend. Healwoeksen eksimplaren binne fealer fan kleur en hawwe hielendal gjin kammen boppe de eagen. Skotske sniehinnen fan 'e [[populaasje (biology)|populaasjes]] op it eilân [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] binne wat bleker fan kleur as dy op it eilân [[Grut-Brittanje (eilân)|Grut-Brittanje]], en de hinnen hawwe in wat nei [[giel]]ens útskaaiend fearrekleed dat op 'e [[bealch]] fyn streekbûnt is. Soms wurde de Skotske sniehinnen út Ierlân op basis fan dat ûnderskie beskôge as in aparte ûndersoarte fan 'e moerassniehin: de Ierske sniehin (''Lagopus lagopus hibernica''). [[File:Lagopede d'Ecosse MHNT.jpg|right|thumb|250px|[[Aai]]en fan 'e Skotske sniehin.]] ==Biotoop== De Skotske sniehin libbet benammentlik yn [[heide]]- en [[heechfean]]gebieten, en teffens op kealige [[heuvel]]- en [[berch]]skeanten. ==Hâlden en dragen== De Skotske sniehin kin op it [[gehoar]] identifisearre wurde oan syn rop "''tsjat-tsjat-tsjat-tsjat-tsjat-tsjat!''" of oan 'e fokalisaasje dy't [[Ingelsk]]sprekkers ynterpretearje as "''goback-goback-goback!''" (letterlik: "geanwerom-geanwerom-geanwerom!") [[Mantsje|Hoannen]] en [[wyfke|hinnen]] fan 'e Skotske sniehin foarmje [[hjerst]]mis pearkes, dy't de hiele [[winter]] troch byinoar bliuwe. De hoannen wurde yn dy snuorje wat langer wat mear [[territoarium (biology)|territoriaal]]. De [[peartiid]] falt yn [[april]] en [[maaie]]. De hin skrabet yn 'e [[grûn]] in ûndjip dobke út mei in [[diameter]] fan 20&nbsp;sm, dat beklaaid wurdt mei [[plant|fegetaasje]]. Dat docht tsjinst as [[nêst (fûgels)|nêst]] foar de 6–9&nbsp;[[aai]]en dy't se nei de [[pearing]] leit. De aaien hawwe in [[striegiel|fealgiele]] grûnkleur en binne swier bespikkele mei [[dûnkerbrune]] plakjes. De [[briedtiid]] duorret 19–25&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|pykjes]] binne [[nêstflechter]]s, dy't koart nei't se út it aai kommen binne, it nêst al ferlitte kinne. Under tafersjoch fan 'e hin sykje se fan dy tiid ôf op eigen manneboet har kostje al byinoar. Mei 12–13&nbsp;dagen kinne de piken [[fleanen|fleane]] en mei 30–35&nbsp;dagen binne se [[folwoeksen]]. ==Fretten== De Skotske sniehin is foar it meastepart in [[herbivoar]], dy't benammentlik [[blêd (plant)|blêden]], [[sied (plant)|sied]] en [[blom]]men fan [[heideplanten]] fret. Ek fret er wol [[bei]]en en [[nôt]] en soms follet er syn menu oan mei [[ynsekten]]. [[File:Grouse grit.jpg|left|thumb|250px|'Sniehinnegrit' struid op in plak dêr't Skotske sniehinnen in protte foarkomme. It grit is [[medisyn|medisinaal]] behannele om 'e [[parasyt]] ''[[Trochstrongylus tenuis]]'' te bestriden.]] ==Status== De Skotske sniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. Yn totaal wurdt it bestân op 250.000 briedpearen rûsd, wêrfan mar 1.000 oant 5.000 yn hiel [[Ierlân (eilân)|Ierlân]]. De Skotske sniehin is fral yn it [[Feriene Keninkryk]] foar de [[jacht (aktiviteit)|jacht]] ien fan 'e wichtichste fûgels en wurdt elts jier yn grutte oantallen ôfsketten. It jachtseizoen foar Skotske sniehinnen begjint [[tradysje|tradisjoneel]] op [[12&nbsp;augustus]], in dei dy't bekend stiet as de [[Glorieuze Tolfde]]. Der bestiet gâns [[konkurrinsje]] tusken foaroansteande [[Londen]]ske [[restaurant]]s om op 'e [[jûn]] fan dy deis farsk sketten Skotske sniehin oan 'e gasten foar te setten. Dêrfoar wurde de fûgels halje-trawalje mei [[loftfeart|loftferfier]] fan 'e jachtgebieten nei Londen ta brocht. Populaasjes fan 'e Skotske sniehin fertoane in periodike syklus, wêrby't se oanwinne oant in tige hege populaasjedruk om dan nei in pear jier yn te stoarten, wêrnei't de opbou op 'e nij begjint. De wichtichste oarsaak fan dat rûngeande patroan is neffens de measte saakkundigen in [[parasyt|parasitêre]] [[rûnwjirm]], ''[[Trichostrongylus tenuis]]''. Yn syn [[boek]] ''Evolution through Group Selection'' út [[1986]] skreau [[V.C. Wynne-Edwards]] lykwols dat de primêre reden foar de periodike hege [[stjerte]] yn populaasjes Skotske sniehinnen de (ûn)beskikberens fan fretten is, en dat 'sniehinnesykte' feroarsake troch ''Trichostrongulus tenuis'' in foutive diagnoaze is fan 'e neiwurking fan sosjale bûtensluting. Hoe dan ek, om 'e stân fan 'e [[ekonomy]]sk wichtige Skotske sniehin tsjin 'e rûnwjirm te beskermjen, wurdt der sûnt likernôch it begjin fan 'e [[ienentweintichste iuw]] [[medisyn|medisinaal]] behannele grit struid op plakken dêr't de fûgels foarkomme. Skotske sniehinnen hawwe it nammentlik foar de moade en slok [[stien]]tsjes troch, saneamde [[gastrolyt|gastroliten]], dy't harren helpe by de [[spiisfertarring]] troch it iten yn 'e [[mage]] te pletten. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Red_grouse ''References'', op dizze side], en ûnder: [http://de.wikipedia.org/wiki/Schottisches_Moorschneehuhn ''Literatur'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lagopus lagopus scotica}} }} [[Kategory:Fûgelûndersoarte]] [[Kategory:Sniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] lghc4xcppftqdt2hox8um8alrbxbkq9 0 173548 1171914 1148680 2024-10-27T23:37:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171914 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = reade slob |Ofbyld = [[Ofbyld:Red shoveler, Anas platalea.JPG|250px]]<br>Jerk.<br>[[Ofbyld:Anas platalea female.JPG|250px]]<br>Wyfke. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula '') |Wittenskiplike namme= Spatula platalea |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1816 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Spatula platalea map.svg|center|250px]] }} De '''reade slob''' of '''reade slobein''' (''Spatula platalea'' syn.: ''Anas platalea'') is in [[Fûgels|fûgel]] út 'e famylje [[einfûgels]] [[Anatidae]]. [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]] beskreau yn 1816 de soarte foar it earst wittenskiplik. == Beskriuwing == Reade slobben binne de lytste einen fan it skaai. Folwoeksen fûgels binne 45 oant 56 sm lang, se wege 523 oant 608 gram en ha in spanwiidte fan 66 oant 73 sm. De ein hat in leppeleftige, brede snaffel. Reade slobben hawwe in útsprutsen seksueel dimorfisme. Wyfke ha oer it generaal in brúngiele basiskleur mei swartbrune ôftekenings op it fearrekleed. Jerken hawwe in ljochtbrúne oant grize kop mei in swart linepatroan en syn bealchje is readbrún mei donkerbrúne flekjes. De fûgel hat in griene spegel, ljochtblauwe boppedekfearren en in brede sturt. == Iten == De fûgels ite krûden, gers, wetterplanten, grienwier en seegers. Ek ite se lytse wringeleaze dierkes. De bek fan reade snaffeleinen ha fine lamellen, dy't brûkt wurde om lytse itersresten mei út te seevjen. == Nêst == [[File:Anas platalea MHNT.ZOO.2010.11.34.1.jpg|thumb|left|Aaien.]] In lechsel bestiet út likernôch 7-8 aaien, dy't nei 25-26 dagen útbret wurde. Jongen kinne nei 40 oant 45 dagen útfleane. == Fersprieding == De reade slob komt yn it suden fan [[Súd-Amearika]] foar, benammen yn Sintraal-[[Sily]] en súdlik [[Brazylje]], oant [[Fjoerlân]] en súdlik [[Perû]]. De fûgels binne foar in part [[trekfûgel]]s. De measte súdlike fûgels fleane foar it winterseizoen nei it noarden. == Status == Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] wurdt de soarte as net bedrige beskôpe. {{Boarnen|boarnefernijing=* Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Red shoveler]] * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/redsho1/cur/introduction?media=illustrations Birds of the World] * [https://ebird.org/species/redsho1/CL Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula platalea}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] 8awpaj2qcd77g6p9pqlh3byjog9wxo7 0 173551 1171907 1160806 2024-10-27T23:34:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171907 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Australyske slob |Ofbyld = [[Ofbyld:Australasian Shoveler - Goulds Lagoon Wildlife Sanctuary.jpg|250px]]<br>Jerkje.<br>[[Ofbyld:Australasian Shoveler- Goulds Lagoon Wildlife Sanctuary.jpg|250px]]<br>Wyfke. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula rhynchotis |Beskriuwer, jier= [[John Lathan|Latham]], 1801 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Australyske slob''' of '''Australyske slobein''' (''Spatula rhynchotis'', syn.: ''Anas rhynchotis'') is in [[fûgels|fûgelsoarte]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[slobeinen]] yn 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). Yn [[Austraalje]] is de fûgel in beskerme diersoarte. De Australyske slob waard yn 1801 foar it earst wittenskiplik beskreaun troch de [[Ingelân|Ingelske]] ornitolooch John Latham. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Australasian shoveler with outstretched wings.jpg|thumb|left|Jerk.]] [[Ofbyld:Anatidae Spatula rhynchotis variegata 2.3.jpg|thumb|left|Wyfke.]] De fûgel wurdt likernôch 46 oant 53 sm lang. Se driuwe leech yn it wetter en ite mei de kop ûnder wetter. Jerken hawwe in blaugrize kop mei in fertikale heale moanne tusken de snaffel en it each. Wylst it each fan 'e jerken giel is, hawwe de brúnkleurige wyfkes donkere eagen. De poaten binne feloranje. == Fersprieding == De Australyske slob is monotypysk en libbet yn [[Austraalje]], [[Tasmaanje]] en [[Nij-Seelân]] yn swietwetter mei in soad fegetaasje. == Undersoarten == Hjoed-de-dei is de gewoane namme foar de ''Spatula rhynchotis'' Australyske slob. It makket net mear út yn hokker lân de fûgel fûn wurdt. Eartiids wie de ein ferdield yn twa ûndersoarten: * ''S. rhynchotis rhynchotis'' of de Australyske slob foar it nominaatras, dy't libbet yn it súdwesten en it súdeasten fan Austraalje en yn Tasmaanje. * ''S. rhynchotis variegata'' of de Nijseelânske slob foar de Nijseelânske populaasje. == Status == De populaasje fan 'e Australyske slob is stabyl en de fûgel wurdt as net bedrige kategorisearre.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680243 Birdlife, oproppen 8 maart 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing=* Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Australasian shoveler]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula rhynchotis}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] ccdrb8suavl9t6dgxzc4k03zkwh4jsc 0 173559 1172039 1151832 2024-10-28T11:01:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172039 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=wytsturtsniehin |Ofbyld= [[File:White-tailed Ptarmigan. Highwood, Alberta.jpg|250px]] <br><small>simmerkleed</small><br>[[File:White-tailed Ptarmigan (Lagopus leucura) (19728015794).jpg|250px]]<br><small>winterkleed</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[sniehinnen]] (''Lagopus'') |Wittenskiplike namme= Lagopus leucura |Beskriuwer, jier= [[John Richardson (natoerûndersiker)|Richardson]], 1831 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de wytsturtsniehin (Lagopus leucura).png|center|250px]] }} De '''wytsturtsniehin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Lagopus leucura''; foarh. ''Lagopus leucurus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[sniehinnen]] (''Lagopus''). It is in [[stânfûgel]] yn syn hiele [[ferspriedingsgebiet]], dat benammen it suden fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Alaska]] en de [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]] en omkriten beslacht. De wytsturtsniehin is de lytste fan 'e trije [[sniehinnen|sniehinnesoarten]]. Krekt as de oare beide soarten hat ek de wytsturtsniehin by 't [[winter]] in [[wite]] [[skutkleur]]. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. ==Taksonomy== De wytsturtsniehin waard yn [[1831]] foar it earst beskreaun troch de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[biolooch|natoerûndersiker]] [[John Richardson (natoerûndersiker)|John Richardson]]. Dyselde joech it bist de soartspesifike [[wittenskiplike namme]] ''leucurus'', dat in gearstalling is fan 'e [[Gryksk]]e [[wurd]]en ''leuko'' ("[[wyt]]") en ''oura'' ("[[sturt]]"). [[File:Lagopus leucura.jpg|left|thumb|250px|In wytsturtsniehin.]] Yn 't earstoan wie de wytsturtsniehin yn it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[auerhinnen]] (''Tetrao'') pleatst, mar doe't de [[sniehinnen]] letter harren eigen skaai krigen, waard dizze soarte ''Lagopus leucurus'' neamd. Dat kaam troch it misferstân dat de lêste beide [[letter]]s fan ''Lagopus'' in [[geslacht (grammatika)|manlike útgong]] foarmje. Yn it Latyn hie dat ek perfoarst sa west, mar ''Lagopus'' is [[Aldgryksk]] en betsjut "hazzepoat", ferwizend nei de [[fear (fûgel)|befearre]] [[poat]]en fan 'e sniehinnen. It lêste diel is sadwaande in latinisearring fan it Grykske πους, ''pous'', dat "poat" betsjut. Dat is in [[geslacht (grammatika)|froulik]] wurd, en it eigenskipswurd dat derop folget, moat dêrom ek froulik wêze, dus waard de namme lang om let feroare yn ''Lagopus leucura''. Undersyk nei it [[mitogondriaal DNA]] fan 'e wytsturtsniehin en syn neiste sibben hat útwiisd dat de wytsturtsniehin yn it skaai fan 'e sniehinnen korrekt pleatst is en dat it de sustersoarte is fan 'e [[Alpensniehin]] (''Lagopus muta''). De relaasje fan dy beide soarten mei it trêde lid fan it skaai, de [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus'') is minder nau, mei't dêr wat mear [[genetysk]]e ferwidering mei bestiet. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e wytsturtsniehin beslacht yn [[Alaska]] de [[Alaska#Regio's|regio]] [[Súdlik Sintraal-Alaska]], it [[Kenaiskiereilân]] ynbegrepen, mar útsein de omkriten fan 'e [[Cook Inlet]]. Teffens komt er foar yn 'e regio [[Súdeast-Alaska]]. Yn [[Kanada]] libbet de wytsturtsniehin yn 'e hiele [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]], útsein de [[Keninginne Sjarlotte-eilannen]], mar ynklusyf [[Vancouvereilân]]. Ek libbet dizze fûgel yn 'e oanbuorjende dielen fan súdwestlik en westlik [[Alberta]], it súdwesten fan 'e [[Noardwestlike Territoaria]] en it súdwesten en easten fan 'e [[Yukon]]. Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] is de fersprieding fragmintearre. Der binne twa útrinners dy't mei it gruttere areaal yn Britsk-Kolumbia ferbûn binne: ien yn 'e [[Cascades]] fan 'e steat [[Washington (steat)|Washington]] en oarenien yn 'e noardlike [[Rocky Mountains]] fan [[Montana]]. Fierders binne der isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] yn 'e Rocky Mountains fan súdwestlik Montana, sintraal [[Idaho]], noardwestlik [[Wyoming]], sintraal en súdwestlik [[Colorado]] en noardeastlik [[Nij-Meksiko]]. [[File:Ptarmigan Calling Her Young.jpg|left|thumb|250px|In wytsturtsniehin.]] Wytsturthinnen binne troch de minske yntrodusearre op ferskate plakken yn 'e legere 48 steaten. Sa waarden se yn [[1967]] en [[1968]] loslitten yn it [[Wallowaberchtme]] fan [[Oregon]]. Hoewol't dêr yn 'e [[simmer]] fan [[1969]] noch inkelen fan 'e fûgels waarnommen waarden, wie dy yntroduksje om 'e nocht. Yn 'e [[1970-er jierren]] waarden der ek, en mei mear súkses, wytsturtsniehinnen útset yn 'e [[Sierra Nevada (Feriene Steaten)|Sierra Nevada]], op 'e [[grins (line)|grins]] fan [[Kalifornje]] en [[Nevada]], en yn it [[Uintaberchtme]] fan [[Utah]]. It tinken mank [[biologen]] wie dat de wytsturtsniehin fan oarsprong ek yn 'e Sierra Nevada foarkommen hie, mar dat er der yn it iere [[Pleistoseen]] [[útstjerren (biology)|útstoarn]] wie omreden fan [[klimaat|klimatologyske]] feroarings dêr't er him net gau genôch oan oanpasse koe. ==Uterlike skaaimerken== De wytsturtsniehin hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 30–31&nbsp;[[sintimeter|sm]] mei in gewicht fan 330–480&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Dêrmei is it net allinnich it lytste lid fan it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[sniehinnen]] (''Lagopus''), mar ek fan 'e [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini''). De wytsturtsniehin is in gnobsk boude fûgel mei rûne wjukeinen, in fjouwerkantige [[sturt]], in lytse [[swart]]e [[snaffel]] en koarte [[poat]]en dy't oant en mei de [[tean]]nen (mar net op 'e [[soal (anatomy)|soallen]]) befearre binne. It [[fear (fûgel)|fearrekleed]] hat by 't [[simmer]] op [[kop]], [[hals]], [[nekke]], [[rêch]] en [[boarstkas|boarst]] in spikkelbûnte [[grizich]] [[brune]] [[kleur]] en is op 'e [[bealch]], [[poaten]], [[wjuk]]ken en [[sturt]] [[wyt]]. Tsjin 'e [[hjerst]] hat it in mear [[readbrune]] kleur krigen, dêr't wite fearren al trochhinne begjinne te groeien. It [[ferfearjen]] giet by de wytsturtsniehin tige stadich, en pas tsjin it begjin fan 'e [[winter]] hat de fûgel in folslein wyt kleed krigen. By 't [[maityd]] ferfearret de wytsturtsniehin fannijs om syn simmerkleuren werom te krijen. Beide [[geslacht (sekse)|geslachten]] hâlde it hiele jier rûn wite wjukken en in wite sturt. [[File:White-tailed Ptarmigan, Rocky Mountains, Alberta.jpg|right|thumb|250px|In wytsturthin yn 'e [[Rocky Mountains]] fan [[Alberta]].]] Yn syn op fine wize griis streke simmerkleed is de wytsturtsniehin maklik te ûnderskieden fan 'e brunere [[moerassniehin]] (''Lagopus lagopus'') en [[Alpensniehin]] (''Lagopus muta''). [[Mantsje|Hoannen]] ûnderskiede har by de wytsturtsniehin inkeld fan 'e [[wyfke|hinnen]] troch de healrûne [[kaam (anatomy)|kammen]] dy't har as in soarte fan [[wynbrau]]wen boppe de [[eagen]] groeie, en dy't yn 'e [[peartiid]] in fel [[read]]e kleur oannimme. ==Biotoop== De wytsturtsniehin is in berchbewenjende fûgelsoarte, dy't it hiele jier rûn deunby of boppe de [[beamgrins]] bliuwt. Hy libbet op iepen grûn en mijt [[bosk]]en. Ta de [[biotopen]] dêr't dit bist foarkomt, hearre mei [[rots]]blokken besiedde [[berch]]skeanten, [[púnskeante]]n, [[snie]]fjilden en [[strewelleguod]] dat boppe de beamgrins in sieltôgjend bestean liedt. ==Hâlden en dragen== De wytsturtsniehin fljocht gâns mear as boskbewenjende [[rûchpoathinnen]], mar likegoed jout er de foarkar oan [[rinnen]] en [[draven]] boppe [[fleanen]]. Dêr hat er it frij ek ta, want trochdat er sa heech yn 'e bergen libbet, hat er frijwol gjin natuerlike fijannen dy't op 'e grûn libje. Wol moat er goed oppasse foar de [[keningsearn]] (''Aquila chrysaetos'') en sporadysk foar oare grutte [[rôffûgels]]. Wytsturtsniehinnen hâlde har ornaris hielendal stil, mar soms meitsje se súntsjes toetsjende en klokjende lûden. Wytsturtsniehoannen binne yn 'e regel [[monogaam]] en bliuwe ien briedseizoen by harren hin. Om hinnen oan te lûken, stappe de hoannen by de [[balts]] pronksk om en sette se in waaiersturt op. Nei de [[pearing]] leit de hin in ienfâldich [[nêst (fûgels)|nêst]] oan yn in ûndjip dobke op 'e [[grûn]] yn in gebiet dat [[snie]]frij is, wylst de de hoanne as [[skyldwacht]] fungearret. De hurde rotsgrûn wurdt fersêfte mei in tin bêd fan [[gers]] en wat [[fear (fûgel)|fearren]]. Oan ien kant jout it nêst ornaris tagong ta in flugge ûntsnappingsrûte. [[File:White-tailed Ptarmigan on Alert (6944623586).jpg|left|thumb|250px|In wytsturtsniehin yn 'e [[snie]].]] As it nêst klear is, leit de hin 2–8&nbsp;[[aai]]en, dy't it meastepart fan 'e briedtiid in effen [[bêzje]]-eftige [[kleur]] behâlde, mar brune plakken ûntjouwe as se hast útkomme sille. It [[brieden (fûgels)|brieden]] wurdt troch de hin dien en duorret likernôch 23&nbsp;[[dagen]]. De hoanne bliuwt sa lang yn 'e neite fan it nêst omhingjen, mar jout him ôf as de aaien útkommen binne. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't 6–12&nbsp;[[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst al ferlitte. Yn 't earstoan binne se oerdutsen mei [[dûns (fûgels)|dûns]], mar mei 7–10&nbsp;dagen krije se in echt fearrekleed. De piken frette earst in skoft [[ynsekten]]. Nei't har [[spiisfertarring]]sstelsel better ûntwikkele is, geane se oer op it freten fan [[blom]]men en [[blêd (plant)|blêden]]. De hin nimt har jongen mei oer foerazjearpaden dêr't in protte [[proteïne]]rike planten groeie dy't fan krúsjaal belang binne foar de fierdere ûntjouwing fan 'e piken. De jongen wurde troch de hin aktyf nei sokke planten ta roppen, wat suggerearret dat jonge wytsturtsniehinnen net of minder goed sûnder it tafersjoch fan 'e [[mem]] kinne. De jonge fûgels bliuwe de rest fan 'e [[simmer]] en de [[hjerst]] by de hin. Tsjin it begjin fan 'e [[winter]] binne se [[folwoeksen]] en geane se har eigen wegen. ==Fretten== [[Folwoeksen]] wytsturtsniehinnen binne [[herbivoar]]e fûgels, dy't in ferskaat oan [[krûd (plant)|krûden]] frette, lykas by 't [[maityd]] de [[stikstof]]rike [[blêd (plant)|blêden]] fan 'e [[sniebûterblom]] (''Ranunculus nivalis'') en [[simmer]]deis de [[blom]]men fan it [[sulverkrûd]] (''Dryas octopetala'') en fan [[spoarblommen]] (''Cerastium''), en ek [[wylch|wylgekatsjes]]. [[Hjerst]]mis en by 't [[winter]] besteane wytsturtsniehinnen op in dieet fan [[sied (plant)|sieden]], [[twigen]], de [[nulle (plant)|nullen]] fan [[dinnebeammen]] en de [[knop (plant)|knoppen]] fan [[wylgen]] en [[elzen]]. It winterfretten hat in folle heger [[selluloaze]]gehalte as it simmerdieet, mar [[baktearjes]] yn syn [[yngewant]] helpe de wytsturtsniehin om it allegearre doch te [[spiisfertarring|fertarren]]. [[File:Lagopus leucurus 7191.JPG|right|thumb|250px|De wytsturtsniehin hat ek [[simmer]]deis in [[skutkleur]].]] ==Status== De wytsturtsniehin hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] ridlik stabyl liket te wêzen. Guon dielpopulaasjes fertoane lykwols in wat delgeande trend, dy't foar biologen reden is om goed troch it gat te gnuven. ==Undersoarten== Der binne 5 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e wytsturtsniehin (''Lagopus leucura''): *gewoane wytsturtsniehin (''L. l. leucura'') *heechlânwytsturtsniehin (''L. l. altipetens'') *[[Mount Rainier]]-wytsturtsniehin (''L. l. rainierensis'') *rotswytsturtsniehin (''L. l. saxatilis'') *skiereilânwytsturtsniehin (''L. l. peninsularis'') {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/White-tailed_ptarmigan ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Lagopus leucura}} }} {{DEFAULTSORT:Witsturtsniehin}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Sniehin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] kepqd2hvgy7wh0brdcvd0udwx3hflq3 0 173616 1172081 1149367 2024-10-28T11:20:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172081 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=Gunnisonwaaierhin |Ofbyld= [[File:Gunnison Sage Grouse (47460635881) (cropped).jpg|250px]]<br><small>hoanne</small><br>[[File:079 - GUNNISON SAGE GROUSE (7-22-2015) rte 38, south of gunnison, gunnison co, co -17 (19475948523) (cropped).jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[waaierhinnen]] (''Centrocercus'') |Wittenskiplike namme= Centrocercus minimus |Beskriuwer, jier= Young, Braun, Oyler-McCance, Hupp & Quinn, 2000 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">bedrige</span> ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de Gunnisonwaaierhin (Centrocercus minimus).png|center|250px]] }} De '''Gunnisonwaaierhin''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Centrocercus minimus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[waaierhinnen]] (''Centrocercus''). It is in [[stânfûgel]], dy't foarkomt yn it streamgebiet fan 'e [[rivier]] de [[Gunnison (rivier)|Gunnison]] yn 'e súdlike [[Rocky Mountains]] fan 'e [[Feriene Steaten]]. De Gunnisonwaaierhin waard pas yn [[2000]] as [[soarte]] ûntdutsen en is nau besibbe oan 'e gruttere (gewoane) [[waaierhin]] (''Centrocercus urophasianus''). It is in middelgrutte fûgel, dy't yn 'e knipe kommen is troch [[habitat]]ferlies. De [[IUCN]] klassifisearret dizze soarte dêrom as [[bedrige soarte|bedrige]]. ==Taksonomy== Nettsjinsteande it feit dat er foarkomt yn 'e [[Feriene Steaten]], in lân dêr't gâns ûndersyk dien is nei [[fûgels]], waard de Gunnisonwaaierhin iuwenlang troch [[ornitologen]] oer de holle sjoen fanwegen syn uterlike oerienkomsten mei de (gewoane) [[waaierhin]] (''Centrocercus urophasianus''). Pas yn [[2000]] waard dit bist as selsstannige [[soarte]] ûntdutsen en foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch J.R. Young, C.E. Braun, S.J. Oyler-McCance, J.W. Hupp en T.W. Quinn. Dêrmei wie it de earste nije fûgelsoarte yn 'e Feriene Steaten sûnt de [[njoggentjinde iuw]]. [[File:Gunnison_Grouse_Centrocercus_minimus_distribution_map.png|left|thumb|250px|In close-up fan it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e gunnisonwaaierhin.]] ==Fersprieding== De Gunnisonwaaierhin komt foar yn 'e súdlike [[Rocky Mountains]] fan 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]]. It [[ferspriedingsgebiet]] is fragmintearre, mar fierwei de grutste [[populaasje (biology)|populaasje]] libbet yn it streamgebiet fan 'e [[rivier]] de [[Gunnison (rivier)|Gunnison]], dêr't de fûgel nei ferneamd is, yn it súdwesten fan 'e [[Amerikaanske steat|steat]] [[Colorado]]. Lytsere, isolearre populaasjes komme westlik dêrfan foar, yn westlik en súdwestlik Colorado en yn it easten fan it oanbuorjende [[Utah]]. Foarhinne kaam de Gunnisonwaaierhin ek foar yn [[Arizona]], [[Nij-Meksiko]] en [[Oklahoma]], mar dêr is er no [[útstjerren (biology)|útstoarn]]. ==Uterlike skaaimerken== De Gunnisonwaaierhin liket sterk op 'e (gewoane) [[waaierhin]] (''Centrocercus urophasianus''), mar is likernôch in trêdepart lytser. Hy hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 44–51&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in gewicht fan 1–2,4&nbsp;[[kg]]. De [[sturt]] is lang en puntich en op 'e [[poat]]en rint de [[fear (fûgel)|befearring]] troch oant op 'e [[tean]]nen. De [[mantsje|hoannen]] hawwe boppe elts [[each]] in [[giel]]e [[kaam (anatomy)|kaam]], dy't wol oansjoen wurde kin foar in healrûne [[wynbrau]]. Ek beskikke se oan 'e beide sydkanten fan 'e [[hals]] oer in keal, gielich stik [[hûd]]; dat binne [[kielpûde]]n dy't se by de [[balts]] folpompe mei [[lucht]] om mei te pronkjen. It fearrekleed fan 'e hoannen is spikkelbûnt [[grizich]] [[brún]] op 'e [[rêch]], [[dûnkerbrún]] op 'e [[kiel]], [[wyt]] op it [[boarstkas|boarst]] en yn 'e [[nekke]] en [[swart]] op 'e [[bealch]]. De sturt is brún mei grutte wite spikkels. De [[wyfke|hinnen]] binne spikkelbûnt griis-brún mei in ljochtbrune kiel en in dûnkere bealch. [[File:Centrocercus minimus.jpg|left|thumb|250px|In Gunnisonwaaierhoanne oan it [[balts]]en.]] Yn ferhâlding mei de (gewoane) waaierhin is by de Gunnisonwaaierhin de sturt ljochter fan [[kleur]]. Ek hat de hoanne mear swarte sierfearren en mear swart op 'e bealch. De eachkammen binne smeller as by de waaierhin. ==Biotoop en fretten== Gunnisonwaaierhinnen binne alhiel ôfhinklik fan [[biotopen]] dy't dominearre wurde troch begroeiïng mei [[aalst]]planten. Dy foarmje ntl. it hiele jier rûn in ûnderdiel fan krúsjaal belang yn it dieet fan 'e fûgels. Ek sykje se frijwol útslutend aalst op foar beskûl. It biotoop moat lykwols ek [[blêd (plant)|breedblêdige]] [[plant]]en omfetsje en [[blom]]men dy't [[ynsekten]] oanlûke, om't de [[fûgelpyk|piken]] yn 't earstoan [[blêd (plant)|blêden]] fan sokke planten en ynsekten frette. [[Kij]] en [[skiep]] frette dat soarte planten lykwols ek, en [[oerbeweiding]] is sadwaande in wichtige oarsaak fan it yn it neigean reitsjen fan 'e Gunnisonwaaierhin. ==Hâlden en dragen== Gunnisonwaaierhinnen hawwe komplekse [[balts]]rituelen. Eltse [[maityd]] tusken ein [[febrewaris]] en ein [[april]], sadree't de grûn fierhinne [[snie]]frij is, sammelje [[mantsje|hoannen]] har op in lyts keal of rotsich stik lân omjûn troch [[aalst]]strûken. Dêr pronkje se ferskate [[oere]]n yn 'e iere [[moarn (deidiel)|moarn]] en [[jûn]]s foar't it [[tsjuster]] wurdt mei de [[sturt]] yn 'e waaier, de [[wjuk]]ken ôfhingjend nei de grûn ta en de kraach opset. Groepkes [[wyfke|hinnen]] sjogge fan 'e sydline ôf ta en kieze de [[seksuele oantrekking|oantreklikste]] hoanne út om mei te [[pearjen]]. Fan inkele tsientallen hoannen binne der mar in pear, de dominantsten, dy't dêrfoar útornearre wurde. Nei de pearing is de rol fan 'e hoanne by de [[fuortplanting]] útspile. De hin ferlit dan it baltsterrein en siket in gaadlik plak om ûnder beskûl fan aalststrewellen in [[nêst (fûgels)|nêst]] oan te lizzen besteande út in dobke dat yn 'e grûn útskrabe is, beklaaid mei plantedielen. Dêryn wurde 6–8&nbsp;[[aai]]en lein. De [[briedtiid]] duorret by de Gunnisonwaaierhin 25–27&nbsp;dagen. Der bestiet in hege mjitte fan [[predaasje|nêstpredaasje]] troch [[rôfdier]]en as it [[streekt stjonkdier|streekte stjonkdier]] (''Mephitis mephitis''), de [[waskbear]] (''Procyon lotor'') en de [[Firginia-opossum]] (''Didelphis virginiana''). De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't koart nei't se út it aai kommen binne, it nêst ferlitte kinne. Dat dogge se ûnder begelieding fan 'e hin, dy't harren net fuorret, mar ynstee nei plakken ta bringt dêr't se harrensels fuorje kinne. Tsjin 'e ein fan 'e [[simmer]] binne de piken selsstannich. [[File:Gunnison Sage Grouse (32518887747).jpg|right|thumb|250px|In trio Gunnisonwaaierhinnen by 't [[winter]].]] ==Status== De Gunnisonwaaierhin hat de [[IUCN-status]] fan "[[bedrige soarte|bedrige]]". Yn [[2014]] waard der rûsd dat de trotale [[populaasje (biology)|wrâldpopulaasje]] út minder as 4.000 eksimplaren bestie. By in telling yn [[2019]] waard dúdlik dat der yn [[Colorado]], dêr't fierwei de measte Gunnisonwaaierhinnen foarkomme, noch mar 1.800 eksimplaren libben, wêrûnder net mear as 429 [[geslachtsripe]] [[mantsje|hoannen]]. Dat it mei de soarte sa yn it neigean rekke is, komt benammen troch [[habitat]]ferlies, in ferskynsel dat te witen is oan [[minsklik]]e aktiviteiten. [[Untginning]] fan [[aalst]][[prêrje]] foar de [[bou (lânbou)|bou]] fan [[lânbougewaaks]]en of foar de [[urbanisaasje|útwreiding fan stêden]] is in wichtige oarsaak, mar ek [[oerbeweiding]] troch [[kij]] of [[skiep]] komt in protte foar. Sok [[fee]] fret krekt dy planten op dêr't [[fûgelpyk|piken]] fan 'e Gunnisonwaaierhin ferlet fan hawwe om yn har ierste [[jonkheid]] te oerlibjen. ==Undersoarten== De gunnisonwaaierhin is in [[monotypyske soarte]], wat sizze wol dat der gjin [[ûndersoarte]]n binne. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Gunnison_grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Centrocercus minimus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Waaierhin]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] fidy85gdxgc9ujjdp2e4q7t1bm6acum 0 173712 1172084 1152192 2024-10-28T11:21:23Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172084 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=waaierhin |Ofbyld= [[File:Centrocercus_urophasianus_-USA_-male-8.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Centrocercus_urophasianus_Bighorn_National_Forest.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[waaierhinnen]] (''Centrocercus'') |Wittenskiplike namme= Centrocercus urophasianus |Beskriuwer, jier= [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1827 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de waaierhin (Centrocercus urophasianus).png|center|250px]] }} De '''waaierhin''', ek wol de '''gewoane waaierhin''' of '''grutte waaierhin''' neamd, ([[wittenskiplike namme]]: ''Centrocercus urophasianus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[waaierhinnen]] (''Centrocercus''). Dizze soarte komt foar yn it westen fan 'e [[Feriene Steaten]] en [[Kanada]]. It is in mânske [[stânfûgel]] mei in fierhinne [[herbivoar]] dieet, dy't [[nêst (fûgels)|nêstelet]] ûnder [[aalst]]strûken. Yn [[2000]] waard de nau besibbe [[Gunnisonwaaierhin]] (''Centrocercus minimus'') erkend as in aparte [[soarte]]. De waaierhin hat te lijen ûnder [[habitat]]ferlies. De [[IUCN]] klassifisearret dizze soarte dêrom as gefoelich. ==Taksonomy== De waaierhin waard foar it earst yn [[1827]] [[wittenskip]]lik beskreaun, troch de [[Frankryk|Frânske]] [[soölooch]] [[Charles Lucien Bonaparte]]. It soartspesifike diel fan 'e [[wittenskiplike namme]] dy't er de fûgel meijoech, ''urophasianus'', betsjut letterlik "sturtfazant". Lange tiid waard ornearre dat it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[waaierhinnen]] (''Centrocercus'') [[monotypysk]] wie, d.w.s. út mar ien inkele soarte bestie. Yn [[2000]] waard lykwols fêststeld dat de [[Gunnisonwaaierhin]] (''Centrocercus minimus''), dy't yn 'e súdlike [[Rocky Mountains]] foarkomt yn it streamgebiet fan 'e [[rivier]] de [[Gunnison (rivier)|Gunnison]], eins in selsstannige [[soarte]] is. It wie foar it earst sûnt de [[njoggentjinde iuw]] dat der yn 'e [[Feriene Steaten]] in nije fûgelsoarte ûntdutsen waard. It soe skoan wêze kinne dat de [[populaasje (biology)|populaasje]] fan 'e waaierhin yn 'e [[Monodobbe]] fan [[Noardlik Kalifornje]] eins ek in aparte soarte foarmet; dêr moat noch neier ûndersyk nei ferrjochte wurde. [[File:Greater sage-grouse at Seedskadee National Wildlife Refuge (29079398688).jpg|left|thumb|250px|In waaierhin yn it [[Nasjonaal Faunareservaat Seedskadee]].]] ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e waaierhin beslacht dielen fan it westen fan [[Noard-Amearika]]. Yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] heart dêrta it uterste westen fan 'e noardlike [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] yn it súdwesten fan [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Noard-Dakota]], it noardwesten fan [[Súd-Dakota]] en it easten fan [[Montana]], en in oanslutend gebiet yn it suden fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsjes]] [[Saskatchewan]] en [[Alberta]]. It swiertepunt fan 'e fersprieding leit lykwols yn 'e [[berchtme|berchgebieten]] fan 'e súdlike [[Rocky Mountains]] yn súdwestlik Montana, hiel [[Wyoming]], sintraal en noardwestlik [[Colorado]] en eastlik [[Utah]]. Westlik dêrfan komt de waaierhin ek foar yn 'e [[Grutte Dobbe]] yn noardlik en westlik Utah, noardlik, eastlik en westlik [[Nevada]], súdeastlik [[Oregon]], súdlik [[Idaho]] en tige lytse dielen fan noardlik [[Arizona]] en [[Nij-Meksiko]]. Noch fierder westlik hearre ek de [[Cascades]] fan eastlik [[Washington (steat)|Washington]] en [[Noardlik Kalifornje]] en de [[Sierra Nevada (Feriene Steaten)|Sierra Nevada]] op 'e [[grins (line)|grins]] fan [[Kalifornje]] en Nevada ta it areaal fan dizze soarte. De waaierhinnen yn 'e Cascades fan Washington foarmje in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]]. ==Uterlike skaaimerken== De waaierhin is in relatyf grutte fûgel. De [[mantsje|hoannen]] hawwe trochinoar in kop-sturtlingte fan 66–76&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in gewicht fan 1,8–3,2&nbsp;[[kg]]. De [[wyfke|hinnen]] binne in slach lytser, mei in kop-sturtlingte fan 48–58&nbsp;sm en in gewicht fan 900&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] oant 1,8&nbsp;kg. Ek fan uterlik is der frijwat [[seksuele dimorfy]] tusken de [[geslacht (sekse)|geslachten]]. De hoanne is spikkelbûnt [[grizich]] [[brún]] op 'e [[rêch]] en [[wjuk]]ken, mei in [[wyt]] [[boarstkas|boarst]], in [[dûnkerbrune]] [[kiel]] en in [[swart]]e [[bealch]]. Hy hat in kraach fan [[fear (fûgel)|fearren]] om 'e [[nekke]] dy't wyt fan [[kleur]] is, in [[giel]]e [[kaam (anatomy)|kaam]] boppe elts [[each]] en oan 'e sydkanten fan 'e [[hals]] twa keale, gielige stikken [[hûd]]. Dat binne [[kielpûde]]n, dy't de hoanne by de [[balts]] folpompt mei [[lucht]] om mei te pronkjen. De hin is spikkelbûnt grizich ljochtbrún op 'e boppeste [[lichem (biology)|lichemsdielen]] mei in ljochtbrune kiel en in dûnkerbrune bealch. ==Biotoop== Waaierhinnen libje op 'e [[prêrje]] en [[steppe]] dy't begroeid is mei [[aalst]]planten (''Artemisia'') en [[jeneverbeibeam|jeneverbeistrûken]] (''Juniper''). Op guon plakken komme se ek yn [[woastinen]] foar, mar inkeld as der pôltsjes mei aalstplanten groeie. [[File:Greater_sage-grouse_(Centrocercus_urophasianus).jpg|left|thumb|250px|In waaierhoanne oan it [[balts]]en.]] ==Hâlden en dragen== Waaierhinnen steane bekend om harren komplekse [[balts]]rituelen. Eltse [[maityd]], tusken ein [[febrewaris]] en ein [[april]], komme de [[mantsje|hoannen]] gear op in keal of [[rots]]ich plak, dêr't se op deistige basis, ornaris inkele [[oere]]n op 'e iere [[moarn (deidiel)|moarn]] en inkele oeren foar it fallen fan it [[tsjuster]], mei-inoar wediverje om it opfieren fan 'e moaiste balts. De [[wyfke|hinnen]] sjogge ta fan 'e sydline ôf en kieze de fitaalste hoanne út foar de [[pearing]]. De dominantste hoanne pearet yn 'e regel mei 80% fan 'e hinnen. De restearjende 20% fan 'e hinnen pearet almeast mei de op ien nei dominantste hoanne, sadat alle oare hoannen it neisjen hawwe. Nei de pearing is de rol fan 'e hoannen yn it [[fuortplanting]]sproses útspile. De hin leit binnen 7–10&nbsp;[[dagen]] in [[nêst (fûgels)|nêst]] oan ûnder beskûl fan [[aalst]]planten, ornaris net fier fan it baltsterrein ôf. Party fleane lykwols wol 32&nbsp;[[km]] om in gaadlik(er) nêstplak te finen. Der mei net te min beskûl wêze, mar tefolle is ek wer net goed, dat it komt krekt. It nêst is in ûndjip dobke dat yn 'e grûn útskrabe is en dat de hin beklaaid hat mei wat [[plant|fegetaasje]]. Dêryn leit se 6–8&nbsp;[[aai]]en. De [[briedtiid]] duorret by de waaierhin 25–27&nbsp;dagen, mar der bestiet by dizze soarte in relatyf heech persintaazje gefallen fan nêstferlitting (troch de hin) en [[predaasje|nêstpredaasje]] (troch [[rôfdier]]en). Gegevens út ferskate wittenskiplike ûndersiken nei dat ûnderwerp litte by de waaierhin in briedsúkses fan 23,7–60,3% sjen. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't binnen oeren nei't se út it aai kommen binne, it nêst ferlitten kinne. Se wurde net troch de hin fuorre, mar ynstee begelaat nei plakken dêr't se harrensels fuorje kinne. Yn 'e earste libbenswike frette de piken foar it meastepart [[ynsekten]], yn 't bysûnder [[eamelders]] en [[toarren]]. Dêrnei geane se oer op [[knop (plant)|knoppen]] fan [[planten]]. Mei 2&nbsp;[[wike]]n kinne se min ofte mear [[fleanen|fleane]], hoewol't se yn 'e loft knoffelich binne oant se teminsten 3&nbsp;wiken âld binne. Mei 5–6&nbsp;wiken kinne se langere flechten meitsje. De piken kinne selsstannich oerlibje tsjin 'e tiid dat se mei 10–12&nbsp;wiken foar it earst [[ferfearre]] binne. Se ferlitte de [[mem]] oan 'e ein fan 'e [[simmer]]. ==Fretten== Waaierhinnen frette benammen dielen fan [[aalst]]planten (''Artemisia''). Tusken [[desimber]] en [[febrewaris]] is dat sawat it iennichste wat der op it menu stiet. Allinne fan [[juny]] oant [[septimber]] sakket it oandiel fan aalst yn it dieet fan dizze fûgel nei 60%. Oars as de measte oare soarten [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') misse waaierhinnen in [[spiermage]]. Dêrom kinne se gjin [[sied (plant)|sieden]] [[spiisfertarring|fertarre]] en ite se inkeld sêfte, griene plantedielen. Behalven fan aalst betrekke se dy't yn it [[simmer]]healjier fan in ferskaat oan [[krûd (plant)|krûden]], lykas [[hynsteblommen]] (''Taraxacum''), [[klavers]] (''Fabaceae''), [[skieppegerfen]] (''Achillea'') en [[wylde slaadplanten]] (''Lactuca''). Ynsekten binne foar [[folwoeksen]] waaierhinnen in bykomstichheid en meitsje simmerdeis mar 2% fan it dieet út. Se helje har focht út 'e planten dy't se ite en hawwe net beslist ferlet fan [[wetter]]. As it beskiber is, [[drinke]] se it lykwols al. [[File:Greater_sage-grouse_hen_and_brood.webm|right|thumb|250px|[[Fideo]] fan in waaierhinwyfke mei [[fûgelpyk|piken]] dy't in [[rôfdier]] gewaar wurdt en har bruod beskûl sykje lit.]] ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan 'e waaierhin binne de [[prêrjewolf]] (''Canis latrans''), de [[reade lynks]] (''Lynx rufus''), de [[Kanadeeske lynks]] (''Lynx canadensis''), de [[sulverdas]] (''Taxidea taxus'') en ferskate soarten [[earnen]]. [[Rôfdier|Rôffûgels]] lykas [[falken]], [[hauken]] en [[earnen]], en ek [[kriefûgels]] en [[eksters]], frette wol piken op. Datselde jildt foar beskate grutte soarten [[grûniikhoarntsjes]]. ==Status== De waaierhin hat de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", mei't dizze [[soarte]] yn 'e ôfrûne [[hûndert jier]] sterk tebekrûn is wat [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] en oantal oangiet. [[Histoarysk]] kamen waaierhinnen yn sechstjin Amerikaanske steaten foar en yn trije Kanadeeske provinsjes. Omtrint [[1910]] wiene der noch sa'n 16&nbsp;miljoen eksimplaren, wylst der anno [[2010]] nei skatting noch mar 200.000–500.000 oer wiene. Dat de soarte yn 'e nederklits rekke is, komt benammen troch [[habitat]]ferlies, mei't de mei [[aalst]] begroeide [[prêrje]]s en [[steppe]]s dêr't de waaierhin ôfhinklik fan is, almar mear [[Untginning|ûntgûn]] wurde foar de [[lânbou]] of beboud wurde by [[urbanisaasje|útwreiding fan stêden]]. Fral yn [[Kanada]] is de sitewaasje krityk. Yn [[2012]] waard de waaierhin yn [[Britsk-Kolumbia]] foar [[útstjerren (biology)|útstoarn]] ferklearre. Yn [[Alberta]] wiene der noch mar 40–60&nbsp;eksimplaren, en yn [[Saskatchewan]] noch mar 55–80&nbsp;eksimplaren. Yn [[2014]] sette de [[Calgary Zoo]] yn [[Calgary]] útein mei in fokprogramma fan 'e waaierhin, dat nije eksimplaren opleverje moat om yn it wyld út te setten. ==Undersoarten== Der binne 2 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e waaierhin (''Centrocercus urophasianus''): *Cascadeswaaierhin (''C. u. phaios'') <small>(in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] yn 'e [[Cascades]] fan eastlik [[Washington (steat)|Washington]], foarhinne ek yn súdlik [[Britsk-Kolumbia]])</small> *gewoane waaierhin (''C. u. urophasianus'') <small>([[Kalifornje]], [[Nevada]], [[Oregon]], [[Idaho]], [[Utah]], [[Arizona]], [[Nij-Meksiko]], [[Colorado]], [[Wyoming]], [[Montana]], de [[Dakota's]], [[Saskatchewan]] en [[Alberta]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Greater_sage-grouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Centrocercus urophasianus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Waaierhin]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] 74o8fztedqgyu9kx00vnofj3s82v65k 0 173812 1172056 1150321 2024-10-28T11:08:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Tûke-opbou */ kt 1172056 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = echte fazanten | ôfbylding = A beautiful pheasant in full glory searching food along the Rhine river - panoramio.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[fazant]] (''Phasianus colchicus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = '''echte fazantfûgels''' (''Phasianini'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Thomas Horsfield|Horsfield]], 1821 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''echte fazantfûgels''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phasianini'') foarmje in [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae''). Ta dizze tûke hearre likernôch 25 [[soarte]]n dy't foarkomme yn [[Jeropa]] en [[Aazje]]. De echte fazanten waarden foar it earst yn [[1821]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[ornitolooch]] [[Thomas Horsfield]]. De yndieling waard ûnderstipe troch in nije analyze fan 'e [[taksonomy]] fan 'e hineftigen dy't yn [[2021]] akseptearre waard troch de [[Ynternasjonale Uny fan Ornitologen]] (IOU). ==Tûke-opbou== {| class="wikitable" style="width: 650px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * tûke '''echte fazantfûgels''' (''Phasianini'') ** skaai [[earfazanten]] (''Crossoptilon'') *** [[blauwe earfazant]] (''Crossoptilon auritum) *** [[brune earfazant]] (''Crossoptilon mantchuricum) *** [[Tibetaanske earfazant]] (''Crossoptilon harmani'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wite earfazant]] (''Crossoptilon crossoptilon'') ** skaai [[fazanten]] (''Phasianus'') *** [[fazant]] (''Phasianus colchicus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[griene fazant]] (''Phasianus versicolor'') ** skaai [[hoannefazanten]] (''Lophura'') *** [[Borneooske fjoerrêchfazant]] (''Lophura pyronota'') *** [[Borneooske toeffjoerrêchfazant]] (''Lophura ignita'') *** [[bulwerfazant]] of Bulwers fazant (''Lophura bulweri'') *** [[edwardsfazant]] of Edwards' fazant (''Lophura edwardsi'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Fjetnameeske fjoerrêchfazant]] (''Lophura hatinhensis'')¹ *** [[keizerfazant]] (''Lophura × imperialis'')² *** [[Maleiske fjoerrêchfazant]] (''Lophura erythrophthalma'') *** [[Maleiske toeffjoerrêchfazant]] (''Lophura rufa'') *** [[Nepaleeske fazant]] (''Lophura leucomelanos'') *** [[salvadorifazant]] of Salvadori's fazant (''Lophura inornata'') **** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Atjeefazant]] (''Lophura inornata hoogerwerfi'') *** [[sulverfazant]] (''Lophura nycthemera'') *** [[swinhoefazant]] of Swinhoe's fazant (''Lophura swinhoii'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[toefleaze prelaatfazant]] (''Lophura diardi'') ** skaai [[kraachfazanten]] (''Chrysolophus'') *** [[goudfazant]] (''Chrysolophus pictus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[lady-amherstfazant]] of Lady Amhersts fazant (''Chrysolophus amherstiae'') ** skaai [[langsturtfazanten]] (''Syrmaticus'') *** [[elliotfazant]] of Elliots fazant (''Syrmaticus ellioti'') *** [[frou-humefazant]] of frou Hume's fazant (''Syrmaticus humiae'') *** [[keningsfazant]] (''Syrmaticus reevesi'') *** [[koperfazant]] (''Syrmaticus soemmerringii'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[mikadofazant]] (''Syrmaticus mikado'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wallichfazanten]] of Wallichs fazanten (''Catreus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wallichfazant]] of Wallichs fazant (''Catreus wallichii'') {{Stambeam2/ein}} <small>¹) foarhinne beskôge as in selsstannige soarte; no beskôge as in wat ôfwikende [[populaasje (biology)|populaasje]] fan 'e edwardsfazant.</small><br> <small>²) foarhinne beskôge as in selsstannige soarte; no is dúdlik dat it in seldsume natuerlik foarkommende [[hybride (biology)|hybride]] is fan 'e edwardsfazant mei de sulverfazant.</small> |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Phasianini ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Phasianini}} }} [[Kategory:Fazanteftige]] bdc5eslopij7hr84wqhj3xpx2kgf3d2 0 173814 1172102 1150014 2024-10-28T11:28:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172102 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = patrizen | ôfbylding = 20170228_0886_HemisNP_Perdrix_de_Hodgson.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[Tibetaanske patriis]] (''Perdix hodgsoniae''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme14 = [[patrizen]] (''Perdix'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Mathurin Jacques Brisson|Brisson]], 1760 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''patrizen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Perdix'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae''). Ta dit skaai hearre trije [[soarte]]n, dy't foarkomme yn [[Aazje]] en [[Jeropa]]. Ien soarte, de (gewoane) [[patriis]], komt as [[eksoat]] ek foar yn [[Noard-Amearika]], [[Súdlik Afrika]] en [[Australaazje]]. ==Taksonomy== It [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e patrizen waard yn [[1760]] troch de [[Frankryk|Frânske]] [[soölooch]] [[Mathurin Jacques Brisson]] yntrodusearre. De [[wittenskiplike namme]] ''Perdix'' is it [[Latyn]]ske [[wurd]] foar "[[patriis]]", dat eins in [[lienwurd]] is op basis fan it [[Aldgryksk]]e πέρδιξ, ''perdiks'', mei deselde betsjutting. De fûgel waard yn it Gryksk lykwols ferneamd nei in figuer út 'e [[Grykske mytology]], in [[Perdiks]], dy't de [[omkesizzer]] fan [[Daedalus]] wie. Perdiks wie in jongeman dy't [[stalferwikseling|feroare waard]] yn in fûgel doe't syn [[omke]] him út [[jaloerskens]] [[fermoarde]] troch him fan in hege [[heuvel]] ôf te smiten dy't [[hillich plak|hillich]] wie foar de [[goadinne]] [[Pallas Atene]]. Sa leine de Griken út dat patrizen hege plakken mije en harren [[nêst (fûgels)|nêsten]] net yn [[beam]]men meitsje mar op 'e grûn. De patrizen binne yndield by de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae''), om't se frij nau besibbe binne oan 'e [[rûchpoathinnen]] (''Tetraonini'') en de [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini''). Mar it krekte plak dat de patrizen yn 'e ûnderfamylje ynnimme is noch net alhiel dúdlik, en sadwaande wurde se binnen it ferbân fan 'e echte fazanten klassifisearre as ''incertae cedis'' ("yndieling ûnwis"). Mei de oare 'patrizen' út [[subtropysk]]e kontreien, lykas de [[stienpatrizen]] (''Alectoris'') en de [[Yndyske boskpatrizen]] (''Rhizothera''), dy't sa neamd wurde om't se de echte patrizen kwa [[lichem (biology)|lichemsbou]] belykje, binne de patrizen net bysûnder nau besibbe. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 350px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''patrizen''' (''Perdix'') ** [[patriis]] (''Perdix perdix'') ** [[burdpatriis]] (''Perdix daurica'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Tibetaanske patriis]] (''Perdix hodgsoniae'') {{Stambeam2/ein}} |- |} Der binne ek inkele [[fossile]] soarten fan dit skaai bekend: *''Perdix margaritae'' *''Perdix palaeoperdix'' De lêste soarte wie yn it [[Pleistoseen]] tige algemien yn [[Súd-Jeropa]] en foarme troch [[bejaging]] in wichtige itensboarne foar de [[Neändertaler]]s en de [[Cro Magnon-minske]]n. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Perdix ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Perdix}} }} [[Kategory:Patriis| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] dqnajaj23pv9v0v79azww09169z45g7 0 173817 1172100 1150119 2024-10-28T11:28:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172100 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=patriis |Ofbyld= [[File:Nurmkana (cropped).jpg|250px]] |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[patrizen]] (''Perdix'') |Wittenskiplike namme= Perdix perdix |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de patriis (Perdix perdix).png|center|250px]] <small>{{Color box|#008000}} lânseigen fersprieding <br>{{Color box|#FF0000}} yntrodusearre troch de minske as [[eksoat]]</small> }} De '''patriis''' (de [[stavering]] en [[útspraak]] '''patrys''' mei ek; [[wittenskiplike namme]]: ''Perdix perdix'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (Phasianidae) en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[patrizen]] (''Perdix''). Dizze [[soart]]e is lânseigen yn [[Jeraazje]] fan 'e [[Britske Eilannen]] oant [[Mongoalje]], en komt tsjintwurdich as [[eksoat]] ek foar yn [[Noard-Amearika]] en oare dielen fan 'e wrâld. De patriis is in middelgrutte [[stânfûgel]] mei in fierhinne [[herbivoar]] dieet, dy't [[brieden (fûgels)|briedt]] op [[ikker]]s middenmank opgeande [[lânbougewaaks]]en. Dizze fûgel is tige [[populêr]] [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]]. De [[IUCN]] klassifisearret de patriis as net bedrige. ==Taksonomy== De patriis waard foar it earst yn [[1758]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]], yn 'e tsiende [[edysje]] fan dy syn ''[[Systema Naturæ]]''. De soartspesifike [[wittenskiplike namme]] dy't de fûgel dêrby taparte waard, wie ''perdix''. Dat is it [[Latyn]]ske [[wurd]] foar "patriis", dat [[etymology]]sk sjoen in [[lienwurd]] út it [[Aldgryksk]] is, dêr't ''perdiks'' ek de namme foar dizze fûgel wie. Nei't it skynt kaam dy namme fan [[Perdiks]], in figuer út 'e [[Grykske mytology]], mar mooglik wie it fan oarsprong eins in [[onomatopee]] of klankneibearing (krekt as "[[koekoek]]"), op basis fan 'e rop ''pierrr-ik'', dy't de fûgel fuortbringt. It [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[patrizen]], dat ek ''Perdix'' hjit, omfettet noch twa oare soarten, dy't yn [[Aazje]] libje en in folle beheindere [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] hawwe. [[File:Perdix_perdix_(Marek_Szczepanek).jpg|left|thumb|250px|In patriis.]] ==Fersprieding== ===Algemien foarkommen=== It lânseigen foarkommen fan 'e patriis is yn [[Jeropa]] en it noardwesten fan [[Aazje]]. De westlikste [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] fan dizze fûgel beslacht de [[Britske Eilannen]], dêr't er inkeld ûntbrekt yn 'e [[Skotske Heechlannen]], westlik [[Wales]] en it grutste part fan it [[eilân Ierlân]], en teffens op ôfhandige [[eilannen]] lykas de op 'e [[Sjetlâneilannen]], de [[Orkaden]], de [[Hebriden]] en [[Man (eilân)|Man]]. Op it [[fêstelân]] fan Jeropa komt de patriis rûnom foar, útsein yn dielen fan súdlik [[Frankryk]], de [[Alpen]], de eilannen yn 'e [[Middellânske See]], it suden fan it [[Italjaansk Skiereilân]] en it meastepart fan [[Grikelân]]. Op it [[Ibearysk Skiereilân]] is de fersprieding beheind ta de [[Pyreneeën]]regio en de noardkust fan [[Spanje]], mei in útrinner nei it uterste noardeasten fan [[Portegal]]. Op it [[Skandinavysk Skiereilân]] komt de patriis inkeld foar yn súdlik [[Sweden]] en yn 'e krite om 'e [[Noarwegen|Noarske]] [[haadstêd]] [[Oslo]] hinne. Yn [[Finlân]] libbet dizze fûgel yn it suden fan it lân en by de eastkust fan 'e [[Botnyske Golf]] lâns. Yn 'e [[Kaukasus]] wurdt it areaal yn it westen ôffrede troch de súdkant fan 'e [[Grutte Kaukasus]], mar yn it easten rint it troch nei it suden oant yn noardwestlik [[Iraan]] en noardeastlik [[Irak]]. Yn it binnenlân fan [[Lyts-Aazje]] bestiet in grutte [[populaasje (biology)|populaasje]] dy't fan 'e rest fan 'e fersprieding isolearre is. Yn [[Jeropeesk Ruslân]] ûntbrekt de patriis inkeld yn it uterste noarden en op it [[Kolaskiereilân]] yn it noardwesten. Yn Aazje rint it ferspriedingsgebiet troch fia westlik en noardlik [[Kazachstan]] oant de westpunt fan [[Mongoalje]] en it noarden fan [[Sinkiang-Oeigoerje]], dat ta [[Sina]] heart. [[File:Flickr - Rainbirder - Grey Partridge (Perdix perdix) on a grey day.jpg|right|thumb|250px|right|In groepke patrizen oan it foerazjearjen.]] As [[eksoat]] komt de patriis tsjintwurdich ek foar yn oare dielen fan 'e wrâld, dêr't er troch de minske útset is as [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]]. Yn [[Noard-Amearika]] bestiet in grut, oaniensletten ferspriedingsgebiet dat de súdlike helten fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsjes]] [[Alberta]], [[Saskatchewan]] en [[Manitoba]] beslacht en teffens it hiele grûngebiet fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steaten]] [[Noard-Dakota]] en [[Iowa]], mei dêropta súdlik en noardwestlik [[Minnesota]], súdlik [[Wisconsin]], noardwestlik [[Illinois]], de noardlike râne fan [[Missouri (steat)|Missouri]], de eastlike helte fan [[Nebraska]], [[Súd-Dakota]] útsein de [[Black Hills]], it noarden, noardeasten en súdwesten fan [[Montana]], it noardeasten fan [[Wyoming]], it suden en westen fan [[Idaho]], noardlik [[Nevada]], en [[Washington (steat)|Washington]] en [[Oregon]] beëasten de [[Cascades]]. Fierders besteane der lytsere, isolearre populaasjes yn westlik en noardlik Washington, súdlik [[Britsk-Kolumbia]], westlik Alberta, súdlik [[Ontario]], op 'e [[lâningte]] dy't [[Nij-Skotlân]] ferbynt mei [[Nij-Breunswyk]] en op [[Prins Edwardeilân]]. De patriis komt as eksoat ek foar yn [[Nij-Seelân]], it súdeasten fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]] en by [[Kaap de Goede Hoop]] yn [[Súd-Afrika]]. [[File:The_Soviet_Union_1957_CPA_1986_stamp_(Gray_Partridge).jpg|left|thumb|180px|In [[postsegel]] fan 'e [[Sovjet-Uny]] út [[1957]] mei in patriis derop, wêrby't goed de [[oranje|oranjige]] [[kiel]] en it flinterfoarmige plak op 'e [[bealch]] te sjen binne.]] ===Foarkommen yn Nederlân=== Yn [[Nederlân]] is de patriis tsjintwurdich noch benammen te finen yn [[Seelân]], [[Noard-Brabân]], dielen fan [[Limburch (Nederlân)|Limburch]], de [[Betuwe]], de [[Achterhoeke]], [[Twinte]], [[Kennemerlân]], [[West-Fryslân]], de [[Wieringermarpolder]] en de grutskalige [[bou (lânbou)|bou]]kriten yn it [[Aldamt]] en [[Westerwâlde]] yn it easten fan [[Grinslân]]. Yn [[Fryslân]] kaam de patriis foarhinne fral foar yn 'e [[Bouhoeke]], mar dêr is er no seldsum. ==Uterlike skaaimerken== De patriis is in middelgrutte fûgel mei in rûnige lichemsfoarm. Hy hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 30–33&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in [[wjukspanne]] fan 53–56&nbsp;sm en in gewicht fan 390–500&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. It [[fear (fûgels)|fearrekleed]] is op 'e [[hals]], de [[nekke]] en boppe-op 'e [[kop]] [[griis]], mar de [[kiel]] en it [[gesicht]] binne [[ljochtbrún]] útskaaiend nei [[oranje]]. De [[bealch]] is hiel [[ljochtgriis]] oant [[wyt]] en de [[rêch]], [[wjuk]]ken en [[side (anatomy)|siden]] hawwe dyselde [[kleur]] as grûnkleur, mei dêroerhinne [[brune]] plakken op 'e rêch en wjukken en ljochtbrune op 'e siden. Alle [[mantsje|hoannen]] en in protte fan 'e [[wyfke|hinnen]] hawwe in [[hoefizer]]foarmich of [[flinter]]foarmich brún plak midden yn it ljochtgriis/wyt fan 'e bealch. De [[sturt]] is spikkelbûnt ljochtgriis/wyt mei brún. [[File:Perdix_perdix_Sri_Mesh.jpg|right|thumb|180px|In patriis as [[eksoat]] yn [[Alberta]].]] Der bestiet in beheinde foarm fan [[seksuele dimorfy]] by de patriis, mei't it plak op 'e bealch by wyfkes, as dy it al hawwe, folle lytser en dizeniger is. Foar it iennichste ferskil tusken de [[geslacht (sekse)|geslachten]] dat altyd oanwêzich is, moat men nei de tertiêre dekfearren sjen, dy't by de hinnen markearre binne mei twa oerdwerse bannen yn 'e foarm fan in [[Loataringsk krús]] (d.w.s. mei twa dwersbalken). Hoannen hawwe dêr mar ien sa'n oerdwerse bân. Dat ferskil bestiet by alle fûgels dy't âlder as 16&nbsp;[[wike]]n binne en troch it earste [[ferfearjen]] it [[folwoeksen]] fearrekleed krigen hawwe. Jonge eksimplaren binne foar it meastepart [[giel]]ich [[brún]], sûnder it plak op 'e bealch en de ljochtbrún oant oranje markearring op 'e kiel en yn it gesicht. ==Biotoop== Patrizen binne fan natuere fûgels fan 'e [[steppe]], mar se hawwe har mei grut súkses oanpast oan in bestean yn [[bou (lânbou)|bou]]kriten, dêr't se libje yn [[ikker]]s mei [[nôt]] en by de mei opgeande [[plant|fegetaasje]] begroeide rânen fan sokke ikkers lâns, mar ek yn [[greide]]n, [[braaklizzen]]de stikken lân, [[houtwâl]]en en [[hage]]n. Dêrby jouwe se de foarkar oan [[lânbou]]gebieten mei lytsskalige eleminten. De [[Ibearysk Skiereilân|Ibearyske]] [[ûndersoarte]] ''Perdix perdix hispaniensis'' komt yn 'e [[Pyreneeën]] en it [[Kantabrysk Berchtme]] foar yn [[lânskip]]pen mei ticht [[strewelleguod]] ôfwiksele mei krûderike [[berchgreide]]n. Dy gebieten moatte lykwols mei [[beweiding]] troch [[fee]] yn stân holden wurde, oars reitsje se oerwoekere mei [[hout]]ige [[planten]] en wurde dêrtroch foar de patriis ûngaadlik. [[File:Insect-friendly_field_margin_at_Morden_Grange_Farm_-_geograph.org.uk_-_510188.jpg|left|thumb|250px|In patriisfreonlike [[ikker]] yn [[Ingelân]].]] ==Hâlden en dragen== Patrizen binne sosjale fûgels, dy't faak yn lytse groepkes foarkomme. It binne [[stânfûgel]]s yn har hiele ferspriedingsgebiet, al tsjogge se yn hege [[berchtme]]n, lykas de [[Kaukasus]], yn [[oktober]] of [[novimber]] út 'e hichten omleech nei de [[delling]]s om dêr te oerwinterjen, foar't se mei de [[maityd]] wer berchop sette. De [[fûgelsang|sang]] fan 'e pratriis, sawol fan 'e [[mantsje|hoannen]] as de [[wyfke|hinnen]], is in heas, raspjend en heechtoanich ''kierrr-ik'' of ''pierrr-ik'', dat ferskate kearen werhelle wurdt mei koarte tuskenskoften. Fral yn 'e [[jûnsskimer]], [[nacht]]s of by it [[lemieren]] kin dat gauris beharke wurde. Soms bringe de fûgels ek in skerp, koart ''prrry-prrry-prrry'' of ''rik-rik-rik'' fuort, fral as se opfleane. Krekt as in protte fûgels dy't populêr [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]] binne, hâldt de patriis net fan [[fleanen]]. As er fersteurd wurdt, fljocht er dêrom mar in koart eintsje om dan wer beskûl te sykjen middenmank opgeande planten. De [[peartiid]] ferskilt by de patriis nei [[breedtegraad]] en [[klimaat]]. Op 'e [[Britske Eilannen]] wurdt der [[pearing|peare]] yn [[april]], yn [[Midden-Jeropa]] yn [[maaie]] en begjin [[juny]] en yn súdlik [[Sweden]] yn [[juny]]. Foarhinne waard tocht dat it brune plak op 'e bealch by de hoannen in rol spile by de [[fuortplanting]], mar út in eksperimint út [[1995]] troch Beani en Dessi-Fulgheri (wêrby't dat plak foar in part of hielendal ferdizene waard by testfûgels) die bliken dat it útkiezen fan in pearingspartner troch de hinnen útslutend basearre is op 'e sjongkwaliteiten fan 'e hoannen. [[File:Perdix_perdix_MWNH_2036.JPG|right|thumb|180px|In patrize-aai.]] De hin makket nei de pearing in [[nêst (fûgels)|nêst]] fan in ûndjip dobke yn 'e grûn dat útskrabe is mei de [[poat]], beklaaid mei plantedielen, en ferskûle middenmank opgeande [[plant|fegetaasje]]. De lokaasje fan it nêst is ornaris oan 'e râne fan in [[nôt]]fjild, spesifyk almeast [[weet]]. Dêryn leit de hin 15–17 en soms wol 20&nbsp;[[aai]]en. As it earste lechsel om 'e iene of oare reden ferlern giet of net útkomt, wurdt it faak yn [[augustus]] of [[septimber]] nochris besocht. It twadde lechsel omfettet lykwols minder aaien. De [[briedtiid]] duorret 23–25&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't al hiel gau nei't se út it aai kommen binne, it nêst ferlitte kinne. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee troch har by de rânen fan nôtikkers lâns laat, dêr't se sels foerazjearje kinne. De earste 10&nbsp;dagen fan harren libben frette de piken inkeld [[ynsekten]], dy't foar de patrizejongen in fitale boarne fan [[proteïne]]n foarmje. Pas neitiid is harren [[spiisfertarring]] safierhinne ûntwikkele, dat se stadichoan oergean kinne op it fretten fan plantaardich guod. [[File:Nurmkanad.jpg|left|thumb|250px|In kwartet parizen by 't [[winter]].]] ==Fretten== De patriis is in fûgel dy't foar it meastepart [[sied (plant)|sied]] fret. De rest fan it dieet bestiet út [[blêd (plant)|blêd]]en fan [[gers|gerzen]] en fan [[krûd (plant)|krûden]] lykas [[klaver]]. [[Ynsekten]] meitsje foar [[folwoeksen]] fûgels mar in tige beheind diel fan it menu út. ==Status== De patriis hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt. Sûnt it begjin fan 'e [[tweintichste iuw]] is lykwols oeral in delgeande trend yn 'e [[populaasje (biology)|populaasje]]s waar te nimmen (fan 3,5% yn 't jier), dy't feroarsake wurdt troch in gebrek oan [[ynsekten]] troch oermjittich gebrûk fan [[lânbougif]]. Mei't de [[fûgelpyk|piken]] yn 'e earste tsien dagen folslein ôfhinklik binne fan 'e beskikberens fan ynsekten, [[ferhongering|ferhongerje]] in protte fan harren foar't se dat stadium fan har libben ûntgroeie kinne. In bykommende faktor is it belúnjen fan 'e [[nêst (fûgels)|nêstgelegenheid]] troch taname fan 'e [[yntinsive lânbou]], dêr't lytsskalige eleminten as [[krûd (plant)|krûderike]] [[ikker]]srânen en [[hage]]n foar wike moatte. Ek rinne nêsten en piken faak it risiko om [[meanen|útmeand]] te wurden. Yn [[Nederlân]] gie de patrizestân tusken [[1950]] en [[1970]] al mei 40–60% efterút. Yn [[2007]] waard rûsd dat der yn it hiele lân noch mar 10.000 briedpearen oer wiene. Yn Nederlân wurdt de patriis dêrom oanmurken foar "kwetsber". [[File:Perdix_perdix_hispaniensis_MHNT_PHAS_1996_18.jpg|right|thumb|250px|In Ibearyske patriis.]] ==Undersoarten== Der binne 8 <small>(stân fan saken yn 2021)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e patriis (''Perdix perdix''): *Armorikaanske patriis (''P. p. armoricana'') <small>([[Bretanje]] en oanbuorjende kriten yn westlik en súdwestlik [[Frankryk]])</small> *eastlike patriis (''P. p. lucida'') <small>([[Finlân]], it [[Baltikum]], de [[Oekraïne]], [[Wyt-Ruslân]] en [[Jeropeesk Ruslân]] oan 'e [[Kaukasus]] en de [[Oeral]] ta)</small> *feanpatriis (''P. p. sphagnetorum'') <small>(noardeastlik [[Nederlân]] en noardwestlik [[Dútslân]]; de jildigens fan dizze ûndersoarte stiet yn 'e kiif, om't er [[genetysk]] sjoen net folle ferskilt fan 'e nominaat ''P. p. perdix'')</small> *gewoane patriis (''P. p. perdix'') <small>(de [[Britske Eilannen]], it [[Skandinavysk Skiereilân]] en it [[fêstelân]] fan [[Jeropa]] fan [[Denemark]] oant noardlik [[Itaalje]] en de [[Balkan]])</small> *Ibearyske patriis (''P. p. hispaniensis'') <small>(de [[Pyreneeën]], [[Baskelân (autonome mienskip)|Spaansk-Baskelân]], [[Kantaabrje]], [[Astuerje]], [[Kastylje-Leön]] en noardeastlik [[Portegal]])</small> *Italjaanske patriis (''P. p. italica'') <small>(op it [[Apenynsk Skiereilân]], nei't oannommen wurdt [[útstjerren (biology)|útstoarn]] yn it wyld, mar no reyntrodusearre)</small> *Sibearyske patriis (''P. p. robusta'') <small>(súdwestlik [[Sibearje]], noardlik [[Kazachstan]], westlik [[Mongoalje]] en noardlik [[Sinkiang-Oeigoerje]])</small> *súdlike patriis (''P. p. canescens'') <small>([[Lyts-Aazje]], [[Transkaukaazje]], noardwestlik [[Iraan]] en noardeastlik [[Irak]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Grey_partridge ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Perdix perdix}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Patriis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Afrika]] 52z41l9sffoqlajs8gy2no9ig0rr0u5 0 173899 1172064 1150414 2024-10-28T11:12:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172064 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = fazanten | ôfbylding = A beautiful pheasant in full glory searching food along the Rhine river - panoramio.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[fazant]] (''Phasianus colchicus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''fazanten''' (''Phasianus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''fazanten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phasianus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini''). Ta dit skaai hearre twa [[soarte]]n, wêrûnder de (gewoane) [[fazant]] (''Phasianus colchicus''), dy't as [[eksoat]] ek yn [[Fryslân]] foarkomt. De fazanten steane bekend om harren grutte [[seksuele dimorfy]]. ==Taksonomy== It [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e fazanten waard yn [[1758]] troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yntrodusearre yn 'e tsiende [[edysje]] fan syn ''[[Systema Naturæ]]''. De [[wittenskiplike namme]] ''Phasianus'' is it [[Latyn]]ske [[wurd]] foar "fazant". [[Etymology]]sk komt it fan it [[Aldgryksk]]e φἀσιἀνος, ''fasianos'', dat letterlik "[fûgel] fan 'e [[Fasis (rivier)|Fasis]]" betsjut. Sokke fûgels waarden sjoen troch de [[De Tocht fan de Argonauten|Argonauten]] oan 'e [[igge]] fan 'e [[rivier]] de Fasis (no de [[Rioni]]) yn it lân [[Kolchis]] oan 'e eastkant fan 'e [[Swarte See]] (no westlik [[Georgje]]). ==Soarten== Ta de fazanten hearre twa libbene [[soarte]]n: de (gewoane) [[fazant]] (''Phasianus colchicus'') út [[Aazje]], dy't as [[eksoat]] yn [[Jeropa]] en [[Noard-Amearika]] yntrodusearre is en dêr alhiel húsriem wurden is, en de [[griene fazant]] (''Phasianus versicolor'') út [[Japan]]. In trêde soarte, de [[Bulgaarske fazant]] (''Phasianus bulgaricus'') waard yn [[2020]] foar it earst wittenskiplik beskreaun oan 'e hân fan [[fossilen]] dy't fûn wiene yn [[Bulgarije]]. Dy datearje út it [[Mioseen]], mear as 5&nbsp;miljoen [[jier]] lyn. {| class="wikitable" style="width: 350px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''fazanten''' (''Phasianus'') ** [[Bulgaarske fazant]] (''Phasianus bulgaricus'') † ** [[fazant]] (''Phasianus colchicus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[griene fazant]] (''Phasianus versicolor'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Phasianus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Phasianus}} }} [[Kategory:Fazant (skaai)| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] bu0q5c3ca7lqc9ufoqynur2sium17tu 0 173906 1172062 1150422 2024-10-28T11:11:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172062 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=fazant |Ofbyld= [[File:Common Pheasant (Hybride).jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Common pheasant (Phasianus colchicus) female.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd=[[File:Phasianus_colchicus.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[fazanten]] (''Phasianus'') |Wittenskiplike namme= Phasianus colchicus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de fazant (Phasianus colchicus).png|center|250px]] <small>{{Color box|#008000}} oarspronklike, lânseigen fersprieding <br>{{Color box|#FF0000}} yntrodusearre troch de minske as [[eksoat]]</small> }} De '''fazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phasianus colchicus''), ta ûnderskie mei besibbe [[soarte]]n soms ek wol oantsjut as de '''gewoane fazant''', is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[fazanten]] (''Phasianus''). Dizze fûgel is lânseigen fan it [[Koreaansk Skiereilân]] yn [[East-Aazje]] oant de [[Balkan]] yn [[Súdeast-Jeropa]], mar hy waard al yn 'e [[Aldheid]] troch de [[minske]] yn oare dielen fan [[Jeropa]] yntrodusearre, dêr't er sûnt folslein ynboargere rekke is. Folle letter waard de fazant ek as [[eksoat]] ynfierd yn [[Noard-Amearika]], [[Nij-Seelân]], [[Austraalje (lân)|Austraalje]], [[Japan]], [[Hawaï]] en oare gebieten. It is in middelgrutte [[stânfûgel]] mei in lange [[sturt]] en in [[omnivoar]] dieet, dy't sosjaal is en bûten de [[peartiid]] om faak yn losse groepen libbet. De [[seksuele dimorfy]] is tige grut by dizze soarte. De fazant is [[populêr]] as [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]]. De [[IUCN]] klassifisearret dizze fûgel as net bedrige. ==Taksonomy== De fazant waard foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun yn [[1758]], troch de [[Sweden|Sweedske]] [[biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] yn 'e tsiende [[edysje]] fan dy syn ''[[Systema Naturæ]]''. De [[wittenskiplike namme]] ''Phasianus'' is it [[Latyn]]ske [[wurd]] foar "fazant". [[Etymology]]sk komt it fan it [[Aldgryksk]]e φἀσιἀνος, ''fasianos'', dat letterlik "[fûgel] fan 'e [[Fasis (rivier)|Fasis]]" betsjut. Sokke fûgels waarden sjoen troch de [[De Tocht fan de Argonauten|Argonauten]] oan 'e [[igge]]n fan 'e [[rivier]] de Fasis (no de [[Rioni]]) yn it lân [[Kolchis]] oan 'e eastkant fan 'e [[Swarte See]] (no westlik [[Georgje]]). It soartspesifike diel fan 'e wittenskiplike namme, ''colchicus'', betsjut sadwaande ek "fan Kolchis". De nauste sibbe fan 'e fazant is de [[griene fazant]] (''Phasianus versicolor''), dy't foarkomt yn [[Japan]]. Soms wurdt de griene fazant as in [[ûndersoarte]] fan 'e fazant sjoen, om't de beide soarten [[hybride (biology)|hybride]] [[neiteam]] produsearje kinne. Mar dat is winliken ienfâldichwei in skaaimerk fan [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), dy't yn ferhâlding ta oare [[fûgels]] mar amperoan oer in [[sygoate|postsygoatysk]] [[isolearmeganisme]] beskikke. [[File:Common Ring Neck Pheasant (4602223218).jpg|left|thumb|250px|In fazantehoanne trappearre by it iten.]] Hoewol't foarhinne oannommen waard dat de fazant ek tige nau besibbe wie oan 'e [[hin]] (''Gallus gallus domesticus''), is út ûndersyk nei it [[mitogondriaal DNA]] fan 'e beide fûgelsoarten yn [[2020]] en [[2021]] oan it ljocht kommen dat dat eins net sa is. Dêrom binne se no yndield by ferskillende [[tûke (taksonomy)|tûken]] fan 'e ûnderfamylje [[echte fazanten]] (''Phasianinae''): de fazant by de [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini''), en de hin by de [[kaamhinfûgels]] (''Gallini''). ==Fersprieding== ===Lânseigen foarkommen=== De fazant is benammen yn dielen fan [[Aazje]] lânseigen. Yn it easten rikt syn oarspronklike [[ferspriedingsgebiet]] oant en mei [[Taiwan]] en it ta [[Súd-Koreä]] hearrende [[eilân]] [[Djedjû]] yn 'e [[Eastsineeske See]]. Op it Aziatyske fêstelân komt dizze fûgel foar op it [[Koreaansk Skiereilân]], yn it [[Kustterritoarium]] fan it [[Russyske Fiere Easten]], it streamgebiet fan 'e [[rivier]] de [[Amoer (rivier)|Amoer]], [[Mantsjoerije]], de eastpunt fan [[Mongoalje]], noardeastlik, súdeastlik en súdlik [[Sina]], oant yn noardlik [[Fjetnam]] en [[Birma]] en it uterste noarden fan [[Laos]]. Fierder westlik libbet de fazant ek yn it westen fan Mongoalje, sintraal Sina, de noardlike en westlike dielen fan [[Sinkiang-Oeigoerje]], sintraal en súdlik [[Kazachstan]], súdlik [[Kirgyzje]], westlik [[Tadzjikistan]], noardlik en noardwestlik [[Afganistan]], súdlik en westlik [[Oezbekistan]], súdlik, eastlik en noardeastlik [[Turkmenistan]] en noardlik [[Iraan]]. Yn [[Transkaukaazje]] komt de fazant as lânseigen fûgel foar yn súdlik [[Armeenje]], hast hiel [[Azerbeidzjan]] en hast hiel [[Georgje]] útsein it noardwesten. Oan 'e noardkant fan 'e [[Grutte Kaukasus]] yn [[Jeropeesk-Ruslân]] hearre [[Tsjetsjeenje]], [[Dagestan]] en de [[Wolga]]delta noch ta it oarspronklike ferspriedingsgebiet. De fersprieding by de noardkust fan [[Lyts-Aazje]] lâns waard foarhinne al beskôge as troch de [[minske]] yntrodusearre, mar nije ynsichten út 'e [[ienentweintichste iuw]] hâlde yn dat de [[populaasje (biology)|populaasje]] dy't fan 'e [[Lytse Kaukasus]] yn súdwestlik Georgje by de súdigge fan 'e [[Swarte See]] lâns hielendal oan 'e [[See fan Marmara]] en de grins fan [[Jeropa]] ta rikt, nei alle gedachten lânseigen is. Itselde jildt foar de populaasje op 'e súdlike [[Balkan]]. It gauris opdiste ferhaal dat de [[Alde Griken]] de fazant yn 'e [[sechsde iuw f.Kr.]] út [[Kolchis]] (no Georgje) helle hawwe om 'e fûgel yn [[Grikelân]] te yntrodusearjen, kin net wier wêze of is oars mar de heale wierheid, want [[argeology]]ske fynsten fan fazantebonken op 'e súdlike Balkan geane tebek oant yn it [[sechsde milennium f.Kr.]] [[File:Phasianus_colchicus_1_(Marek_Szczepanek).jpg|right|thumb|250px|In fazantehin hat in [[skutkleur]] dy't it dreech makket de fûgel te ûnderskieden.]] Men giet der sadwaande no fan út dat de fazant de súdeastlike Balkan op eigen krêft berikt hat en dêr dus as lânseigen beskôge wurde moat. De lêste populaasje lânseigen swarthalsfazanten yn [[Grikelân]], besteande út sa'n 100–250&nbsp;eksimplaren, libbet yn 'e [[rivierdelta|delta]] fan 'e [[rivier]] de [[Nestos (rivier)|Nestos]] yn [[West-Traasje]], oan 'e kust fan 'e [[Egeyske See]] boppe it eilân [[Tasos]]. Yn súdlik [[Bulgarije]] ferdwûn de lêste lânseigen populaasje yn 'e [[1970-er jierren]] troch [[hybride (biology)|hybridisearring]] mei fazanten dy't út East-Aazje wei yntrodusearre wiene. ===Foarkommen as eksoat=== Om't de fazant sok [[populêr]] [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]] is, waard de fûgel al fan 'e [[Aldheid]] ôf troch de [[minske]] as [[eksoat]] yntrodusearre yn gebieten dêr't er fan oarsprong net foarkaam. Sa is er oer hast hiel [[Jeropa]] ferspraat rekke, dêr't er nei tûzen oant mear as twatûzen jier no folslein ynboargere is. Ta it Jeropeeske ferspriedingsgebiet fan 'e fazant hearre frijwol hiel [[East-Jeropa|East]]-, [[Midden-Jeropa|Midden]]- en [[Noardwest-Jeropa]], útsein de [[Alpen]]regio fan eastlik [[Frankryk]] oant [[Eastenryk]] en [[Sloveenje]]. Op 'e [[Balkan]] ûntbrekt er inkeld yn it uterste noardeasten fan [[Grikelân]] en it westen fan it [[Turkije|Turkske]] [[East-Traasje]]. Op 'e eilannen yn 'e [[Middellânske See]] komt er net foar, behalven op [[Majorka]] en yn it noardwesten fan [[Korsika]]. Op it [[Apenynsk Skiereilân]] ûntbrekt er yn [[Kalaabrje]] (de "Tean" fan 'e Lears fan Itaalje). [[File:Ring-necked_pheasants_on_shore_of_the_Severn_Estuary_at_Newport_Wetlands_RSPB_Reserve.JPG|left|thumb|250px|In pearke fazanten oan it foerazjearjen yn 'e [[Newport Wetlands]] yn [[Ingelân]].]] Op it [[Ibearysk Skiereilân]] is de fersprieding tige fragmintarysk, mei lytse isolearre populaasjes ferspraat oer noardlik en noardeastlik [[Spanje]] en westlik [[Portegal]]. Op 'e súdpunt fan Spanje, mei [[Gibraltar]], komt de fazant ek foar, en oanslutend bestiet der oarekant de [[Strjitte fan Gibraltar]] in fersprieding by de noardwestkust fan [[Marokko]] lâns. De [[Britske Eilannen]] hearre hielendal ta it areaal fan dizze fûgel, útsein ôfhandige eilantsjes lykas de [[Sjetlâneilannen]], de [[Orkaden]], de [[Hebriden]] en [[Man (eilân)|Man]]. Op it [[Skandinavysk Skiereilân]] komt de fazant foar yn it suden fan [[Sweden]] en [[Noarwegen]], mei isolearre populaasjes yn 'e omkriten fan 'e Noarske stêd [[Stavanger]] en op it Sweedske eilân [[Gotlân]]. Yn it [[Baltikum]] is de fersprieding beheind ta súdlik [[Litouwen]] en de eastkust fan 'e [[Golf fan Riga]]. Yn [[Finlân]] komt de fazant foar yn brede stripen by de kusten fan 'e [[Botnyske Golf]] en de [[Finske Golf]] lâns. De noardeastgrins fan 'e fersprieding rint troch noardlik [[Wyt-Ruslân]] en sintraal [[Ruslân]] om by de [[Wolga]]delta út te kommen. Yn [[Noard-Amearika]] hat de fazant as eksoat in grut ferspriedingsgebiet, dat yn 'e [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] it suden fan 'e [[Amerikaanske steaten|steaten]] [[Maine]], [[Nij-Hampshire]] en [[Vermont]] beslacht, hiel [[Massachusetts]] (útsein [[Martha's Vineyard]] en [[Nantucket]]), [[Rhode Island]] en [[Connecticut]], westlik, noardwestlik en súdeastlik [[New York (steat)|New York]] ([[Long Island]] ynbegrepen), hiel [[Nij-Jersey]], noardlik [[Maryland]], súdeastlik en noardwestlik [[Pennsylvania]], noardeastlik en westlik [[Ohio]], noardlik en súdeastlik [[Indiana]], it suden fan [[Neder-Michigan]], noardlik en sintraal [[Illinois]], súdlik [[Wisconsin]], súdlik en sintraal [[Minnesota]], hiel [[Iowa]] op 'e súdeastpunt nei, de noardwestpunt fan [[Missouri (steat)|Missouri]], westlik en noardeastlik [[Kansas]], de [[Oklahoma Panhandle]], it noarden fan 'e [[Teksaanske Panhandle]], eastlik en noardwestlik [[Nij-Meksiko]], hiel [[Colorado]], [[Nebraska]], [[Súd-Dakota]], [[Noard-Dakota]] en [[Montana]], noardlik en eastlik [[Wyoming]], frijwol hiel [[Utah]], de noardrâne fan [[Arizona]], eastlik, noardlik en westlik [[Nevada]], it uterste noardeasten fan [[Kalifornje]], súdlik en westlik [[Idaho]], en [[Washington (steat)|Washington]] en [[Oregon]] beëasten de [[Cascades]]. Oanslutend komt de fazant yn [[Kanada]] foar yn it suden fan 'e [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]], súdlik en sintraal [[Alberta]], súdlik [[Saskatchewan]], súdwestlik [[Manitoba]], súdlik [[Ontario]], súdlik [[Nij-Breunswyk]] en hiel [[Nij-Skotlân]] (mei [[Cape Bretoneilân]]) en [[Prins Edwardeilân]]. Isolearre populaasjes besteane yn Noard-Amearika yn 'e [[Sintrale Delling (Kalifornje)|Sintrale Delling]] fan Kalifornje bewesten fan 'e [[Sierra Nevada (Feriene Steaten)|Sierra Nevada]], yn it súdwesten fan Nij-Meksiko oan 'e [[igge]] fan 'e [[Rio Grande]], en by de kust fan 'e [[Stille Oseaan]] lâns fan [[Noardlik Kalifornje]] fia westlik Oregon en Washington oant it [[Legere Fêstelân]] fan Britsk-Kolumbia en de súdlike helte fan [[Vancouvereilân]]. [[File:A beautiful pheasant in full glory searching food along the Rhine river - panoramio.jpg|right|thumb|250px|In fazantehoanne yn oan 'e [[igge]] fan 'e [[Ryn]] yn [[Dútslân]].]] Yn [[Japan]] komt de fazant as eksoat foar op it hiele noardlike haadeilân [[Hokkaido]], dielen fan 'e súdeastkust fan [[Honsjû]], yn it westen fan [[Sjikokû]], yn it noarden en suden fan [[Kjûsjû]], op it lytse eilantsje [[Tsushima]] yn 'e [[Koreästrjitte]] en op 'e [[Rjûkjû-eilannen]], dy't yn in keatling fan súdlik Japan nei [[Taiwan]] rinne. Yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]] komme isolearre populaasjes fazanten foar by de súdwestkust lâns fan [[Perth (West-Austraalje)|Perth]] oant [[Busselton (West-Austraalje)|Busselton]] yn [[West-Austraalje]], by [[Carins (Queenslân)|Cairns]] en [[Townsville (Queenslân)|Townsville]] oan 'e noardeastkust fan [[Queenslân]], yn westlik [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] en yn deselde steat by [[Melbourne]] en [[Bairnsdale (Fiktoaria)|Bairnsdale]], op 'e eilantsjes [[King (eilân yn Tasmaanje)|King]] en [[Flinders (eilân)|Flinders]] yn 'e [[Bass-strjitte]] en yn it noardwesten, noardeasten en easten fan [[Tasmaanje]]. Oare plakken op 'e wrâld dêr't de fazant as eksoat foarkomt, binne it [[Noardereilân (Nij-Seelân)|Noardereilân]] fan [[Nij-Seelân]], [[Hawaï]] (frijwol alle eilannen), it eilân [[Eleuthera (eilân)|Eleuthera]] yn 'e [[Bahama's]], it eilân [[Juventud (eilân)|Juventud]] yn súdwestlik [[Kuba]], en lytse dielen fan [[Argentynje]], [[Sily]], [[Oerûguay]], [[Brazylje]] en [[Perû]]. ===Foarkommen yn Nederlân en Fryslân=== Yn [[Nederlân]] komt de fazant yn frijwol it hiele lân foar yn gaadlike [[habitat]]s, lykas [[bou (lânbou)|boulân]] en [[natoergebiet]]en. Mar yn bgl. [[stêd|stedske]] fermiddens of yn iepen [[greide]]n sil men dizze fûgel omdôch sykje. Yn [[Fryslân]] libbet er benammen yn 'e [[Bouhoeke]] en it [[beam]]rike súdeasten fan 'e provinsje. ==Uterlike skaaimerken== De fazant is in middelgrutte fûgel. De [[mantsje|hoanne]] hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 60–89&nbsp;[[sintimeter|sm]], dêr't de lange [[sturt]] krapoan 50&nbsp;sm fan yn beslach nimme kin. [[Wyfke|Hinnen]] binne in slach lytser en hawwe in kop-sturtlingte fan 50–63&nbsp;sm, mei in sturt dy't maksimaal 20&nbsp;sm mjit. De [[wjukspanne]] bedraacht by fazanten 56–86&nbsp;sm. Hoannen weagje ^{<small>1</small>}/_{<small>2</small>}–3&nbsp;[[kg]], wylst hinnen yn trochsneed in gewicht hawwe fan 900&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. [[File:Male_and_female_pheasant.jpg|left|thumb|250px|In [[wyfke|hin]] (l.) en in [[mantsje|hoanne]] (rj.) fan 'e fazant. Dizze fûgelsoarte is in skoallefoarbyld fan [[seksuele dimorfy]]: it ferskillen fan uterlik nei [[geslacht (sekse)|geslacht]].]] It fearrekleed fan 'e hoannen is oer hast it hiele [[lichem (biology)|lichem]] blinkend [[goud (kleur)|goud]] of fel [[koperbrún]] mei [[kastanjebrune]] oerdwerse streekjes op 'e [[fear (fûgels)|fearren]]. Dêroerhinne leit faak in blinkende glâns fan [[grien]] oant [[pears]]. De lange sturtfearren, dy't net funksjoneel binne en inkeld tsjinje om mei te pronkjen, binne ljochter fan [[kleur]], mar mei deselde oerdwerse streekjes, dy't dêr lykwols útskaaie nei [[swart]]. De ûnderkanten fan 'e [[wjuk]]ken binne [[wyt]] of [[krêmkleur]]ich. De [[stuten]] binne soms wat [[blau]]wich. Om 'e [[hals]] hawwe in protte [[ûndersoarte]]n en de measte [[hybride (biology)|hybridisearre]] fazanten in brede wite bân. Dy ûntbrekt lykwols by de de westlikste ûndersoarten. De [[kop]] liket troch de ljochtfal op 'e glinsterjende fearren faak blau te wêzen, mar is eins [[flessegrien]]. Om 'e [[eagen]] hinne, mar fral oan 'e ûnderkant en yn 'e rjochting fan 'e [[snaffel]] hawwe fazantehoannen in keale, [[read|felreade]] [[lel (fûgels)|lel]]. Op 'e [[efterholle]] sitte twa lytse [[toef (fearren)|toefen]], dy't wol wat wei hawwe fan [[ear (anatomy)|earen]]. It uterlik fan 'e fazant is in skoallefoarbyld fan [[seksuele dimorfy]], mei't de hin der folslein oars útsjocht. Dy hat gjin felle kleuren of lange sturt, mar ynstee in saai, [[ljochtbrún]] fearrekleed dat bespikkele en bestreke is mei [[dûnkerbrún]]. De sturt is folle koarter, de halsbân ûntbrekt altyd en datselde jildt foar de reade lel en de toefen. Healwoeksen eksimplaren hawwe, ek as it hoantsjes binne, deselde kleuring as de hinnen, oant se mei 10&nbsp;[[wike]]n ta har [[folwoeksen]] fearrekleed [[ferfearje]]. Njonken de hjirboppe beskreaune natuerlike kleuren besteane der ek [[albinisme|albinistyske]] (wite), [[melanisme|melanistyske]] (swarte) en [[flavisme|flavistyske]] (giele) fazanten. Hoewol't dy kleurings ek yn it wyld foarkomme as [[genetyske mutaasje]], giet it hjirby almeast om [[domestisearre]] (of ferwyldere domestisearre) fazanten, dy't foar har kleur fokt binne. ==Biotoop== Fazanten libje yn [[wâld]]en, op [[bou (lânbou)|boulân]] en [[steppe]]s, yn gebieten mei [[strewelleguod]] en yn [[moeras]]sen. [[Greide]]n sûnder [[beam]]guod is foar harren in marzjinaal [[biotoop]], dat foar [[populaasje (biology)|populaasjes]] net libbensfetber is. Yn [[berchtme]]n komt de fazant oer it algemien foar op in hichte fan 1.500–3.000&nbsp;[[meter|m]]. [[File:Pheasant_3858.jpg|right|thumb|250px|In fazantehoanne [[fleanen|op 'e wjuk]].]] ==Hâlden en dragen== De fazant libbet fierhinne op 'e grûn, mar bringt de [[nacht]] troch yn 'e [[beam]]men. Fazanten binne sosjale fûgels, dy't bûten de peartiid om losse groepen foarmje. [[Domestisearre]] fazanten litte lykwols gauris in sterke skieding nei [[geslacht (sekse)|geslacht]] sjen, wêrby't [[mantsje|hoannen]] by hoannen bliuwe en [[wyfke|hinnen]] by hinnen. As se ienris [[jacht (aktiviteit)|bejage]] binne en dêrom [[minske]]n mei gefaar assosjearje, binne fazanten tige [[skouwens|skouwe]] fûgels, dy't har amper sjen litte. De fazant is gjin geweldige fleaner. Hoewol't er sûnder swierrichheden lytse ôfstannen [[fleanen]]d ôflizze kin, jout er der dúdlik de foarkar oan om himsels geandefoets te ferpleatsen, sels as der gefaar driget. As er oer it mad kommen wurdt, kin er lykwols hommels en mei grutte krêft opfleane, wêrby't er de [[fûgelsang|alaarmrop]] ''kok-kok-kok'' uteret om soartgenoaten te warskôgjen. Ornaris fleane fazanten mar mei in [[faasje]] fan 43–61&nbsp;[[km]]/[[oere|h]], mar as se efterfolge wurde, kinne se in maksimumfaasje fan 90&nbsp;km/h berikke. De [[peartiid]] duorret fan ein [[maart]] oant [[juny]]. Fazanten binne [[polygyn]], wat betsjut dat de hoannen mei safolle mooglik hinnen pearje, wylst de hinnen mar mei ien hoanne pearje. Nei de [[pearing]] makket de hin in [[nêst (fûgels)|nêst]] op 'e grûn, dat bestiet út in ûndjip útskrabe dobke beklaaid mei wat [[gers]] of [[blêd (plant)|blêden]]. It leit op in beskut plak, ornaris ûnder beskûl fan [[strewelleguod]] of oare opgeande [[plant|fegetaasje]], soms ûnder in [[hage]] en hiel selden yn in [[hea]]berch dêr't net folle minsklike aktiviteit omhinne is. It komt ek foar dat de fazanthin in âld nêst fan in oare fûgel oernimt. [[File:Phasianus_colchicus_MHNT.jpg|left|thumb|200px|In fazante-[[aai]].]] By gelegenheid binne fazanten [[briedparasitisme|briedparasiten]], dy't har [[aai]]en yn it nêst fan in oare fûgel lizze om se troch dy ûnwittende gastâlder útbriede te litten. Yn [[Noard-Amearika]] hat benammen de [[prêrjehin]] (''Tympanuchus cupido'') dêr lêst fan. De fazantepiken smite de echte jongen fan harren 'pleechâlden' net út it nêst, lykas [[koekoek]]spiken dogge, mar fazante-aaien komme wol earder út as prêrjehinne-aaien, mei as gefolch dat de prêrjehin it brieden fan har eigen aaien net foltôget en mei de fazantepiken it nêst ferlit. Foarbylden fan oare fûgelsoarten dy't ûnder it briedparasitisme fan 'e fazant te lijen hawwe, binne de [[patriis]] (''Perdix perdix''), de [[kalkoen]] (''Meleagris gallopavo'') en ferskate soarten [[einfûgels|einen]], [[ralfûgels|rallen]] en [[rûchpoathinnen]]. Fazantehinnen produsearje ornaris 8–15&nbsp;aaien it lechsel, dy't bleek [[oliif (kleur)|oliifkleurich]] binne en oer in perioade fan 2–3&nbsp;[[wike]]n lein wurde. De [[briedtiid]] duorret 22–27&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't inkele [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst al op eigen krêft ferlitte. Se bliuwe ferskate wiken deunby de hin, dy't harren lykwols net fuorret. Ynstee liedt se har bruod nei plakken ta dêr't de piken harrensels fuorje kinne. Mei 12–14&nbsp;dagen kinne de piken [[fleane]], en mei 15&nbsp;wiken binne se [[folwoeksen]]. ==Fretten== Fazanten binne [[omnivoar]]en, dy't in breed ferskaat oan dingen frette. In oansjenlik diel dêrfan is [[plant]]aardich: [[sied (plant)|sieden]], [[frucht (plant)|fruchten]] lykas [[bei]]en, [[nút (frucht)|nuten]] lykas [[ikel]]s, [[blêd (plant)|blêden]] en oare griene plantedielen. Mar se frette ek in ferskaat oan [[wringeleas]] [[dierte]]: [[ynsekt]]en lykas [[sprinkhoannen]], [[larve]]n, [[rûp]]en en [[eamelder]]saaien, mar ek [[wjirm]]s, lytse [[hagedis]]sen (lykas yn [[Nederlân]] de poatleaze [[blynslange]]) en sels lytse [[wrotmûseftigen|wrotmûzen]] en [[fûgelpiken]]. [[File:PheasantChicks.png|right|thumb|250px|In groepke [[fûgelpyk|piken]] fan 'e fazant dy't noch mar in [[oere]] lyn út it [[aai]] kommen binne.]] ==Status== De fazant hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] op 'e measte plakken stabyl liket te wêzen. It is de offisjele [[List fan steatsfûgels fan Amerikaanske steaten|steatsfûgel]] fan [[Súd-Dakota]], ien fan mar twa steatsfûgels fan [[Amerikaanske steaten]] dy't net lânseigen binne yn 'e [[Feriene Steaten]]. ===Domestikaasje=== Behalven yn it wyld komt de fazant ek foar yn finzenskip, op [[kommersje]]le [[bedriuw]]en dêr't er fokt wurdt foar de [[slacht]], mar ek as pronkfûgel troch [[foliêre]]hâlders. Hoewol't der har by de fazant noch gjin ûnderskate rassen ûntwikkele hawwe sa't dat by oar [[plomfee]] it gefal is (lykas [[hinneras]]sen of [[kalkoeneras]]sen), kin de fazant likegoed as semy-[[domestisearre]] beskôge wurde. ===Jachtfûgel=== De fazant is ien fan 'e meast [[jacht (aktiviteit)|bejage]] fûgels fan 'e wrâld. Fazantejacht wurdt ornaris bedreaun troch mei [[jachtgewear]]en tariste jagers dy't kalm troch gaadlike [[habitat]]s foar de fûgels banjerje en [[hûn]]en ynsette om 'e fazanten op te spoaren, opfleane te litten, en se, nei't se sketten binne, op te heljen. Dêrfoar wurde [[steande hûn]]en en [[spaniel]]s brûkt. [[File:Kerygma_Cockers_Echo_%26_Pheasant.JPG|left|thumb|180px|In [[Ingelske cockerspaniel]] hat in sketten fazant by syn baaske brocht.]] Fazanten binne sûnt de [[Romeinske Tiid]] as jachtwyld mei opsetsin op withoefolle plakken troch de [[minske]] yntrodusearre. Op 'e [[Britske Eilannen]], bygelyks, waard de fazant yn [[1059]] as [[eksoat]] naturalisearre, al is it mooglik dat dat ek al troch de [[Romeinen]] dien wie en dat de fûgel ûnderwilens [[útstjerren (biology)|útstoarn]] wie. De yntrodusearre fûgel wie fan 'e Transkaukazyske ûndersoarte (''Phasianus colchicus colchicus''), dy't gjin wite bân om 'e [[hals]] hat. Dizze fûgel kaam yn [[Ingelân]] neitiid by fersin bekend te stean as de "âlde Ingelske fazant", dy't tsjin 'e iere [[santjinde iuw]] útstoar. Yn 'e [[achttjinde iuw]] folge in nije yntroduksje, diskear fan 'e Sineeske ûndersoarte (''Phasianus colchicus torquatus''), dy't wól in wite halsbân hat. Mar pas yn 'e [[1830-er jierren]] waard de fûgel yn Ingelân werûntdutsen as jachtwyld. De [[populariteit]] fan 'e fazant as jachtfûgel hat tsjintwurdich sokke foarmen oannommen dat yn it [[Feriene Keninkryk]], benammen yn sintraal en súdlik Ingelân, elts jier 50&nbsp;miljoen kommersjeel fokte fazanten yn it wyld útset wurde foar it [[jachtseizoen]]. De measten dêrfan is mar in koarte frijheid beskern foar't se ôfsketten wurde, mar guon slúchslimme of gewoan lokkige eksimplaren ûntkomme oan 'e slachting. Ien en oar hat in omraak fluktuëarjende populaasjegrutte ta gefolch, dy't yn [[july]] sa'n 55&nbsp;miljoen fûgels bedraacht en [[juny]] fan it jier dêrop noch mar 5&nbsp;miljoen. Yn [[Noard-Amearika]] waard de fazant yn [[1773]] út Ingelân wei yntrodusearre. It is dêr no in tige algemiene fûgel, benammen yn 'e [[Rocky Mountains]] en op 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]]. De jacht op fazanten is yn 'e [[Feriene Steaten]] fral yn 'e Flaktesteaten populêr. Allinnich al yn [[Súd-Dakota]] wurde jiers mear as in miljoen fazanten sketten troch mear as 200.000 jagers. It grutste part fan 'e fazanten dy't dêrby sketten wurde, bestiet, oars as yn it Feriene Keninkryk, út wylde fûgels. [[File:Game_birds_Borough_Market.jpg|right|thumb|250px|Sketten fazanten te keap yn [[Londen]].]] Yn [[Nederlân]] waarden yn 'e [[tweintichste iuw]] ek in protte fazanten yn finzenskip fokt en koart foar it jachtseizoen yn it wyld útset, mar yn [[1993]] hat de [[oerheid]] it near lein op dy praktyk. Fan gefolgen wurde der sûnt elts jier mear fazanten sketten as dat der troch natuerlike [[fuortplanting]] by komme, wat betsjut dat de populaasje yn Nederlân stadichoan fierder ynkrimpt. Mei't de fazant, nettsjinsteande it feit dat er hjir al mear as tûzen jier foarkomt, offisjeel noch altyd beskôge wurdt as in eksoat, wurdt dat fan oerheidswegen net as in ferkeard ding sjoen. ==Undersoarten== Der binne 30 <small>(stân fan saken yn 2023)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e fazant (''Phasianus colchicus''). In protte dêrfan rinne it gefaar om te ferdwinen troch [[hybride (biology)|hybridisearring]] mei [[eksoat|yntrodusearre]] fazanten út oare gebieten. De ûndersoarten wurde ûnderskaat nei de [[lichem (biology)|lichaamlike]] skaaimerken fan 'e [[mantsje|hoannen]]. [[Wyfke|Hinnen]] fan ferskillende ûndersoarten kinne yn 'e regel net útinoar holden wurde, sels net troch ekspêrs. De ûndersoarten wurde ornaris opdield yn in stikmannich kloften. De beide [[klade|haadkladen]], de readstútfazanten of Westerske fazanten en de griisstútfazanten of Easterske fazanten, ûnderskiede har net inkeld nei uterlik, mar ek nei [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]]: de Westerske fazanten komme rûchwei foar yn [[Sintraal-Aazje]], [[Transkaukaazje]] en [[Lyts-Aazje]], wylst de Easterske fazanten beheind binne ta [[East-Aazje]]. De skieding tusken beide kloften wurdt foarme troch de hege [[berchtme]]n yn it westen fan [[Sina]]. It tinken mank [[ornitologen]] is dat de beide groepen it ûnderlinge kontakt ferlearen yn 'e [[lêste iistiid]], doe't der mear en gruttere [[woastinen]] foarkamen trochdat der sa'n soad [[wetter]] fêstsiet yn 'e [[iiskape]]n. Dat duorre lykwols net lang genôch om 'e beide kloften ta aparte [[soarte]]n útgroeie te litten. [[File:PheasantImpact2.jpg|right|thumb|250px|It [[kadaver]] fan in [[dea]]riden fazant sit fêst yn 'e [[bumper]] fan in [[auto]]. Elts jier wurde tûzenen fazanten it [[slachtoffer]] fan it [[ferkear]].]] [[File:A_monograph_of_the_pheasants_(10052517376).jpg|right|thumb|250px|In ôfbylding fan 'e Transkaukazyske ûndersoarte (P. c. colchicus'').]] {{Stambeam2}} *ûndersoarten <small>(de kloften binne werjûn yn folchoarder fan west nei east)</small>: **readstútfazanten of Westerske fazanten ***swarthalsfazanten (''colchicus''-kloft) ****Perzyske fazant (''P. c. persicus'') <small>(noardlik sintraal [[Iraan]] en súdwestlik [[Turkmenistan]])</small> ****Siskaukazyske fazant (''P. c. septentrionalis'') <small>(de [[Wolga]]delta oant [[Dagestan]] oan 'e noardkant fan 'e [[Kaukasus]])</small> ****Talisjyske fazant (''P. c. talischensis'') <small>(it [[Kaspyske See|Kaspysk]] [[leechlân]] fan noardwestlik [[Iraan]] en súdeastlik [[Azerbeidzjan]])</small> ****{{Stambeam2/ein tûke}}Transkaukazyske fazant (''P. c. colchicus'') <small>([[Transkaukaazje]], noardwestlik [[Iraan]], de noardkust fan [[Lyts-Aazje]] en de delling fan 'e rivier de [[Nestos (rivier)|Nestos]] yn noardeastlik [[Grikelân]]; foarhinne ek yn [[Bulgarije]])</small> ***wytwjukfazanten (''chrysomelas''/''prinicipalis''-kloft) ****Jarkandfazant (''P. c. shawii'') <small>(de [[Jarkand]]regio yn [[Sinkiang-Oeigoerje]])</small> ****Oezbeekske fazant (''P. c. bianchii'') <small>(súdlik [[Oezbekistan]], súdwestlik [[Tadzjikistan]] en it uterste noarden fan [[Afganistan]])</small> ****prins-fan-Walesfazant (''P. c. principalis'') <small>(súdeastlik [[Turkmenistan]], [[Afganistan]] en it uterste noarden fan [[Iraan]])</small> ****Turkmeenske fazant (''P. c. chrysomelas'') <small>(noardlik [[Turkmenistan]] en westlik [[Oezbekistan]])</small> ****Zarafsjanfazant (''P. c. zerafschanicus'') <small>(de delling fan 'e rivier [[Zarafsjan]] yn [[Oezbekistan]])</small> ****{{Stambeam2/ein tûke}}zarudnyfazant of Zarudny's fazant (''P. c. zarudnyi'') <small>(delling fan 'e rivier de [[Amû Darja]] yn eastlik [[Turkmenistan]] en westlik [[Oezbekistan]])</small> ***Toerkestaanske fazanten (''mongolicus''-kloft) ****Mongoalske fazant (''P. c. mongolicus'') <small>(westlik [[Mongoalje]], eastlik [[Kazachstan]], noardlik [[Sinkiang-Oeigoerje]], it [[Altaiberchtme]] yn súdlik [[Sibearje]])</small> ****{{Stambeam2/ein tûke}}Syr-Darjafazant (''P. c. turcestanicus'') <small>(de delling fan 'e rivier de [[Syr-Darja]] yn súdlik [[Kazachstan]])</small> ***{{Stambeam2/ein tûke}}Tarimfazanten (''tarimensis''-kloft) ****{{Stambeam2/ein tûke}}Tarimfazant (''P. c. tarimensis'') <small>(it [[Tarimbekken]] yn westlik [[Sina]])</small> **{{Stambeam2/ein tûke}}griisstútfazanten of Easterske fazanten ***Yunnanfazanten (''elegans''-kloft) ****rothschildfazant of Rothschilds fazant (''P. c. rothschildi'') <small>(súdlik [[Yunnan]], noardeastlik [[Fjetnam]], noardlik [[Laos]] en noardeastlik [[Birma]])</small> ****{{Stambeam2/ein tûke}}stonefazant of Stone's fazant (''P. c. elegans'') <small>(eastlik [[Tibet]], westlik [[Sichuan]] en noardwestlik [[Yunnan]])</small> ***westlike griisstútfazanten (''strauchi''/''vlangallii''-kloft) ****Ala-Shanfazant (''P. c. alaschanicus'') <small>([[oäze]]n yn 'e [[Ala-Shanwoastyn]] yn [[Ningxia]] en súdlik [[Mongoalje]])</small> ****Gansufazant (''P. c. satscheuensis'') <small>(noardwestlik [[Gansu]])</small> ****Qinghaifazant (''P. c. vlangallii'') <small>([[Qinghai]])</small> ****Ruo Shui-fazant (''P. c. edzinensis'') <small>(streamgebiet fan 'e [[Ruo Shui]] yn [[Sina]])</small> ****Shanxifazant (''P. c. kiangsuensi'') <small>([[Shanxi]] en oanbuorjende kriten fan noardeastlik [[Sina]])</small> ****Sichuanfazant (''P. c. suehschanensis'') <small>(noardwestlik [[Sichuan]] en eastlik [[Tibet]])</small> ****Sohokhotofazant (''P. c. sohokhotensis'') <small>(de [[Sohokhoto]]-oäze yn eastlik [[Gansu]])</small> ****{{Stambeam2/ein tûke}}strauchfazant of Strauchs fazant (''P. c. strauchi'') <small>([[Gansu]] oant [[Sichuan]] yn sintraal [[Sina]])</small> ***Sineeske fazanten (''torquatus''-kloft) ****Guizhoufazant (''P. c. decollatus'') <small>([[Guizhou]], eastlik [[Sichuan]], westlik [[Hubei]] en noardeastlik [[Yunnan]])</small> ****Kobdofazant (''P. c. hagenbecki'') <small>([[Kobdodelling]] yn [[Mongoalje]])</small> ****Koreaanske fazant (''P. c. karpowi'') <small>(sintraal en eastlik [[Mantsjoerije]], it [[Koreaansk Skiereilân]] en it eilân [[Djedjû]] yn 'e [[Eastsineeske See]])</small> ****Mantsjoerijske fazant (''P. c. pallasi'') <small>(eastlik [[Binnen-Mongoalje]], noardlik en noardeastlik [[Mantsjoerije]], noardeastlik [[Noard-Koreä]], it [[Kustterritoarium]] fan it [[Russyske Fiere Easten]] en it streamgebiet fan 'e [[rivier]] de [[Amoer (rivier)|Amoer]])</small> ****Sineeske fazant (''P. c. torquatus'') <small>(eastlik [[Sina]])</small> ****{{Stambeam2/ein tûke}}Tonkineeske fazant (''P. c. takatsukasae'') <small>(súdeastlik [[Sina]] en noardlik [[Fjetnam]])</small> ***{{Stambeam2/ein tûke}}Taiwaneeske fazanten (''formosasus''-kloft) ****{{Stambeam2/ein tûke}}Taiwaneeske fazant (''P. c. formosanus'') <small>([[Taiwan]])</small> {{Stambeam2/ein}} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Common_pheasant ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Phasianus colchicus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazant (skaai)]] [[Kategory:Plomfee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn Albaanje]] [[Kategory:Eksoat yn Belgje]] [[Kategory:Eksoat yn Bosnje]] [[Kategory:Eksoat yn Bulgarije]] [[Kategory:Eksoat yn Denemark]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Eastenryk]] [[Kategory:Eksoat yn Estlân]] [[Kategory:Eksoat yn Finlân]] [[Kategory:Eksoat yn Frankryk]] [[Kategory:Eksoat yn Fryslân]] [[Kategory:Eksoat yn Gibraltar]] [[Kategory:Eksoat yn Grikelân]] [[Kategory:Eksoat yn Guernsey]] [[Kategory:Eksoat yn Hongarije]] [[Kategory:Eksoat yn Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Itaalje]] [[Kategory:Eksoat yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Jersey]] [[Kategory:Eksoat yn Kazachstan]] [[Kategory:Eksoat yn Kosovo]] [[Kategory:Eksoat yn Kroaasje]] [[Kategory:Eksoat yn Letlân]] [[Kategory:Eksoat yn Litouwen]] [[Kategory:Eksoat yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Eksoat yn Man]] [[Kategory:Eksoat yn Moldaavje]] [[Kategory:Eksoat yn Monako]] [[Kategory:Eksoat yn Montenegro]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Eksoat yn Noarwegen]] [[Kategory:Eksoat yn de Oekraïne]] [[Kategory:Eksoat yn Poalen]] [[Kategory:Eksoat yn Portegal]] [[Kategory:Eksoat yn Roemeenje]] [[Kategory:Eksoat yn San Marino]] [[Kategory:Eksoat yn Servje]] [[Kategory:Eksoat yn Sibearje]] [[Kategory:Eksoat yn Skotlân]] [[Kategory:Eksoat yn Sloveenje]] [[Kategory:Eksoat yn Slowakije]] [[Kategory:Eksoat yn Spanje]] [[Kategory:Eksoat yn Sweden]] [[Kategory:Eksoat yn Switserlân]] [[Kategory:Eksoat yn Tsjechje]] [[Kategory:Eksoat yn Turkije]] [[Kategory:Eksoat yn Wales]] [[Kategory:Eksoat yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Argentynje]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn de Bahama's]] [[Kategory:Eksoat yn Brazylje]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Japan]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Marokko]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Oerûguay]] [[Kategory:Eksoat yn Perû]] [[Kategory:Eksoat yn Sily]] 0d30recxxwe7zjyr2k08j0u895l8mti 0 174122 1172065 1151558 2024-10-28T11:12:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172065 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=griene fazant |Ofbyld= [[File:Phasianus_versicolor_in_Japan.JPG|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Phasianus_versicolor_female.JPG|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[fazanten]] (''Phasianus'') |Wittenskiplike namme= Phasianus versicolor |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1825 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de griene fazant (Phasianus versicolor).png|center|250px]] }} De '''griene fazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Phasianus versicolor'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[fazanten]] (''Phasianus''). It is de neiste [[besibskip|sibbe]] fan 'e gewoane [[fazant]] (''Phasianus colchicus''). De griene fazant is yn syn [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] beheind ta [[Japan]], wêrfan't it de [[list fan nasjonale fûgels|nasjonale fûgel]] is. It is in middelgrutte [[stânfûgel]] mei in lange [[sturt]], in [[omnivoar]] dieet en in [[seksuele dimorfy|seksueel dimorf]] uterlik. De [[IUCN]] klassifisearret de griene fazant as net bedrige. ==Taksonomy== De griene fazant waard foar it earst yn [[1825]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Frankryk|Frânske]] [[ornitolooch]] [[Louis Pierre Vieillot]]. Fral yn it [[ferline]] waard gauris ornearre dat de griene fazant in [[ûndersoarte]] wêze moast fan 'e [[gewoane fazant]] (''Phasianus colchicus''). As argumint dêrfoar waard oanfierd dat de beide soarten [[hybride (biology)|hybride]] [[neiteam]] produsearje kinne. Mar dat is winliken ienfâldichwei in skaaimerk fan [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), dy't yn ferhâlding ta oare [[fûgels]] mar amperoan oer in [[sygoate|postsygoatysk]] [[isolearmeganisme]] beskikke. As gefolch dêrfan hybridisearring tusken besibbe soarten tige maklik. Tsjintwurdich wurdt de griene fazant oer it algemien as in selsstannige [[soarte]] behannele. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e griene fazant is beheind ta [[Japan]], dêr't dizze fûgel rûnom foarkomt op trije fan 'e fjouwer haadeilannen: [[Honsjû]], [[Kjûsjû]] en [[Sjikokû]]. Dêrnjonken komt er ek foar op ferskate lytsere [[eilannen]] dy't deun foar de [[kust]] fan 'e trije neamde haadeilannen lizze. Fan 'e lytsere eilannen dêr't de griene fazant foarkomt, leit nkeld [[Sado (eilân)|Sado]] fierder yn see, te witten yn 'e [[Japanske See]], westlik fan sintraal Honsjû. [[File:Phasianus_versicolor_-Japan_-male-8.jpg|left|thumb|250px|In griene-fazantehoanne.]] As [[eksoat]] is de griene fazant troch de [[minske]] ek yntrodusearre yn [[Hawaï]]. In fierder besykjen ta yntroduksje yn [[Noard-Amearika]], as [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]], wie om 'e nocht. Der wiene yn it [[ferline]] wol inkele yntrodusearre wylde (of ferwyldere) [[populaasje (biology)|populaasjes]] yn [[West-Jeropa]], mar dy binne ferdwûn troch [[hybride (biology)|hybridisearring]] mei de [[gewoane fazant]] (''Phasianus colchicus''). ==Uterlike skaaimerken== De griene fazant is in middelgrutte fûgel. [[Mantsje|Hoannen]] hawwe trochinoar in kop-sturtlingte fan 81–90&nbsp;[[sintimeter|sm]], dêr't de [[sturt]] wol twatrêdepart fan útmakket. [[Wyfke|Hinnen]] hawwe yn trochsneed in lingte fan 56–59&nbsp;sm. It gewicht fan 'e hoannen bedraacht 1,2–1,4&nbsp;[[kg]], en dat fan 'e hinnen is 900&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] oant 1&nbsp;kg. It [[fear (fûgels)|fearrekleed]] fan 'e hoannen is [[dûnkergrien]] op it [[boarst]], de [[rêch]] en de [[side (anatomy)|siden]]. De [[wjuk]]ken binne in ljochtere tint fan [[ljochtgrien|fealgrien]], mei [[brune]] markearrings. De sturt is ek fealgrien, mar skaait oan 'e útein út nei brún. De langste sturtfearren hawwe oerdwerse streken dy't [[swart]] fan [[kleur]] binne. De [[hals]] en de [[kop]] binne in glinsterjende, dûnkere kleur [[turkwaze]] oant [[blau]]. Om 'e [[eagen]] hinne, mar fral oan 'e ûnderkant en yn 'e rjochting fan 'e [[snaffel]] hawwe fazantehoannen in keale, [[read|felreade]] [[lel (fûgels)|lel]]. Op 'e [[efterholle]] sitte twa lytse [[toef (fearren)|toefen]], dy't wol wat wei hawwe fan [[ear (anatomy)|earen]]. De griene fazant fertoant in protte [[seksuele dimorfy]], en de hin liket dan ek alhiel net op 'e hoanne. De hin is in slach lytser, mei in folle koartere sturt en in [[ljochtbrún]] fearrekleed, dat markearre is mei lytse [[dûnkerbrune]] oant swarte oerdwerse streekjes op 'e fearren. De lel en de toefen ûntbrekke by de hin alhiel. ==Biotoop== De griene fazant komt fan natuere foar yn iepen [[wâld]]en, by de [[boskrâne]]n fan tichtere wâlden lâns en yn gebieten mei in protte [[strewelleguod]]. Yn mear iepen [[greide|greidlân]] kin dizze fûgel bestean as der genôch beskûl is, lykas yn 'e foarm fan [[houtwâl]]en. De griene fazant hat him fierders oanpast om ek yn [[park]]en yn [[stêd|stedske]] fermiddens foar te kommen. ==Hâlden en dragen== [[File:Phasianus_versicolor(Male_female).jpg |right|thumb|250px|In pearke griene fazanten, de [[mantsje|hoanne]] lofts en de [[wyfke|hin]] rjochts.]] De [[peartiid]] falt foar de griene fazant tusken ein [[maart]] of begjin [[april]] en mids of ein [[juny]]. Nei de [[pearing]] is de rol fan 'e [[mantsje|hoanne]] by it [[fuortplanting]]sproses útspile. De [[wyfke|hin]] siket in beskut plak op om in [[nêst (fûgels)|nêst]] te meitsjen, dat bestiet út in útskrabe dobke yn 'e grûn, beklaaid mei wat [[plant]]egrien. Dêryn leit se 6–15&nbsp;[[bêzje]] [[aai]]en. De [[briedtiid]] duorret 23–25&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't koart nei't se út it aai kommen binne, it nêst al ferlitte. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee troch har nei plakken ta laat dêr't se harsels fuorje kinne. Griene fazanten binne mei likernôch 1&nbsp;[[jier]] [[geslachtsryp]]. De yntroduksje fan 'e [[gewoane fazant]] (''Phasianus colchicus'') yn [[Japan]] is fierhinne mislearre om't dy fûgel yn [[konkurrinsje (ekology)|konkurrinsje]] mei de griene fazant belies jaan moat. Beide fûgels binne nau [[besibskip|besibbe]], mar hawwe ferskillende [[ekology]]ske nedichheden; en de gewoane fazant is minder goed oanpast oan 'e ekology fan it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e griene fazant. [[File:Faisan_versicolore_MHNT.jpg|left|thumb|160px|It [[aai]] fan in griene fazant.]] ==Fretten== Griene fazanten binne [[omnivoar]]en, dy't sawol [[plant]]aardich as [[dier]]lik guod frette. Op it menu steane benammen [[sied (plant)|sieden]], [[bei]]en, [[nút (frucht)|nuten]], [[blêd (plant)|blêden]] en oare griene plantedielen, mar ek in protte [[ynsekten]] en oar lyts wrimelt, oan lytse [[wringedier]]en lykas [[hagedis]]sen ta. ==Status== De griene fazant hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt. Nettsjinsteande dat is der in delgeande [[populaasje (biology)|populaasje]]trend waarnimber. Griene fazanten wurde yn [[Japan]] [[jacht (aktiviteit)|bejage]] foar it [[fleis]] en om [[taksidermy|op te setten]] as [[jachttrofee]]. se wurde troch [[hobby]]isten ek wol holden as [[foliêre]]fûgels. ==Undersoarten== Der binne 4 <small>(stân fan saken yn 2011)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e griene fazant (''Phasianus versicolor''): *noardlike griene fazant (''P. v. robustipes'') <small>(noardwestlik [[Honsjû]] en it lytsere eilân [[Sado (eilân)|Sado]])</small> *Pasifyske griene fazant (''P. v. tamensis'') <small>(súdeastlik Honsjû en eastlik [[Kjûsjû]])</small> *súdlike griene fazant (''P. v. versicolor'') <small>(westlik Honsjû en westlik Kjûsjû)</small> *súdwestlike griene fazant (''P. v. tohkaidi'') <small>(sintraal en súdwestlik Honsjû en [[Sjikokû]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Green_pheasant ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Phasianus versicolor}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Fazant (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] clf85k43rpi5k7rlgd7j0s0nlc9aulu 0 174124 1172072 1151560 2024-10-28T11:17:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172072 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = kraachfazanten | ôfbylding = Male Golden Pheasant DC.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[goudfazant]] (''Chrysolophus pictus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''kraachfazanten''' (''Chrysolophus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[John Edward Gray|Gray]], 1834 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''kraachfazanten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Chrysolophus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini''). Ta dit skaai hearre twa [[soarte]]n, wêrûnder de [[goudfazant]] (''Chrysolophus pictus''), dy't in populêre [[foliêre]]fûgel is. ==Taksonomy== It [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e kraachfazanten waard yn [[1834]] troch de [[Ingelân|Ingelske]] [[biolooch]] [[John Edward Gray]] yntrodusearre. De [[wittenskiplike namme]] ''Chrysolophus'' komt fan it [[Aldgryksk]]e χρυσολοφος, ''chrysolofos'', dat letterlik "goudtoefd" betsjut. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 500px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''kraachfazanten''' (''Chrysolophus'') ** [[goudfazant]] (''Chrysolophus pictus'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[lady-amherstfazant]] of Lady Amhersts fazant (''Chrysolophus amherstiae'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Chrysolophus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Chrysolophus}} }} [[Kategory:Kraachfazant| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] b56blqkpzzf80t2sgbreqv94mlrao4u 0 174178 1171860 1151825 2024-10-27T23:15:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171860 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Brûnswjukein |Ofbyld = [[Ofbyld:Bronze-winged Duck pair RWD.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[brûnswjukeinen]] (''Speculanas'') |Wittenskiplike namme= Speculanas specularis |Beskriuwer, jier= [[Parker King|King]], 1828 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= [[Ofbyld:Speculanas specularis map.svg|250px]] }} De '''brûnswjukein''' (''Speculanas specularis'') is in fûgel út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soarte is foar earst publisearre yn 1828 troch [[Phillip Parker King|King]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Anatidae Speculanas specularis 1.1.jpg|thumb|left|Jerkje en wyfke.]] Tusken jerken en wyfkes binne gjin grutte ferskillen. De kop en hals binne donkerbrun. Foar de eagen en oan 'e kiel hat de ein in opfallende wite flek. De kielflek wreidet him nei de hals út yn 'e foarm fan in heale rûnte. De fearren op 'e rêch binne swartbrún oant swarteftich mei in ljochtere râne. It boarst en it ûnderbealchje binne strekerich of puntich ljochtbrún en donkerbrún. Op 'e ljochtbrune flanken binne gruttere donkerbrune oant swarteftige flekken. De sturt is donkerbrún en de wjukken binne donkerbrún oant swartfiolet. De wjukken hawwe in opfallend brûnskleurich ''speculum'', dy't op 'e rânen mei in smelle swarte en wite streek ôfset is. De snaffel is blaugriis, de poaten binne oranje oant donkergiel en de iris fan 'e ein is brún. By it wyfke is de wite flek yn it gesicht wat rûner, wylst dy by it jerkje krekt wat langwerpiger is. De kleuren fan it wyfke binne wat doffer en sy is ek wat lytser. Juvenilen ha noch gjin wite flek yn 't gesicht en oan 'e kiel en oars binne se noch net dúdlik ôftekene. It boarst is boppedat wat strekeriger as by folwoeksen fûgels. == Fersprieding == De soarte komt yn it suden fan [[Sily]] en [[Argentynje]] oant [[Fjoerlân]] foar en libbet yn 'e marren fan 'e [[Andes]] oant in hichte fan 1500 meter. Brûnswjukeinen binne meast by marren en hurd streamend wetter yn gebieten mei in soad bosk te finen. Ut en troch komme se ek by stadich rinnend wetter yn in mear iepen lânskip foar. De marren yn 'e Andes binne fakentiden earm oan iten, itjinge de grutte territoaria fan brûnswjukeinen ferklearret. De brûnswjukein is foar in part in trekfûgel, dy't winterdeis it legerop siket en foar in part nei it noarden trekt. Se libje meast yn pearkes of yn lytse famyljegroepen. Oant no ta binne der groepen fan maksimaal 18 fûgels waarnommen. Njonken marren is de ein ek te finen yn streamend wetter yn bosk. == Nêst == [[File:Spectacled Duck (Speculanas specularis) (15336139873).jpg|thumb|left|Brûnswjukein mei piken.]] De fuortplantingstiid fan brûnswjukeinen begjint yn septimber oant oktober. Yn oktober oant novimber wurde 4-6 krêmkleurige oant ljochtbrune aaien lein. Allinne it wyfke sit op 'e aaien, jerkjes helpe wol by it grutbringen. It stjertesifer fan 'e piken is net heech en dêrfandinne is it lechsel ek net grut yn ferlikening mei oare einesoarten. De aaien kommme tusken desimber en begjin jannewaris út. De fûgels besette tige grutte briedgebieten. It nêst wurdt op 'e grûn boud en fûn op lytse eilannen. == Status == De populaasje waard yn 2002 op 1500-7000 folwoeksen fûgels rûsd. Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de fûgel de status gefoelich. Predaasje fan 'e [[Amerikaanske nerts]], it tanommen toerisme yn bygelyks it Los Glaciares National Park, en de kweek fan salm en it útsetten fan forel op 'e Sileenske rivieren foarmje in bedriging foar de brûnswjukein.<ref>[https://www.harteman.nl/pages/speculanasspecularis Harteman.nl, oproppen 11 april 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/425 Birdlife] Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Kupferspiegelente]] (ferzje 11 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Speculanas specularis}} }} {{DEFAULTSORT:Brunswjukein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] 8mf66oeipp6s3yk0psy00umkljdr28v 0 174179 1171953 1151826 2024-10-27T23:55:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171953 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Brûnswjukeinen |Ofbyld = [[Ofbyld:Kupferspiegelente Anas specularis Tiergarten Bernburg 06-09-2007 087.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[brûnswjukeinen]] (''Speculanas'') |Wittenskiplike namme= Speculanas |Beskriuwer, jier= [[Hans von Boetticher|Boetticher]], 1929 |IUCN-status= |lânkaart= }} '''Brûnswjukeinen''' (''Speculanas'') foarmje in [[fûgel]]skaai út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). It skaai bestiet út ien soarte. == Soarte(n) == * [[Brûnswjukein]] (''Speculanas specularis''). {{CommonsBalke|Speculanas}} {{DEFAULTSORT:Brunswjukeinen}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5bsabfmgcksenb3zo4ypkledsf1aiww 0 174186 1171999 1151965 2024-10-28T00:18:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1171999 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = moä-nalo's | ôfbylding =Moa Nalo Maui Nui.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In artistike foarstelling fan 'e [[Mauimoä-nalo]] (''Thambetochen chauliodous''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (''Anatidae'') | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 =[[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme15 ='''moä-nalo's''' (''Thambetochenini'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Bradley C. Livezey|Livezey]], 1996 }} '''Moä-nalo's''' binne in [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan endemyske [[einfûgels]] (''Anatidae''), dy't oant har útstjerren libben op 'e [[Hawaï-eilannen]]. De namme is in gearfoeging fan 'e [[Hawaïaansk]]e wurden 'fûgel' (''moa'') en 'ferlern' of 'fergetten' (''nalo''). Moä-nalo's koene net mear fleane. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Thambetochen xanion (1).jpg|thumb|left|Snaffel en boarstbien fan 'e ''Thambetochen xanion''.]] De skoudergurdles en de wjukken fan 'e moä-nalo's wiene ekstreem redusearre, noch mear as by de Nij-Seelânske [[Moä's|Sudereilânreuzemoä's]] (''Dinornis robustus''), en ek de einebokkaam (''Carina sterni'') wie hast folslein ferdwûn. De poaten dêrfoar oer wiene sterk ûntwikkele en hiene dikke en krêftige bonken. Ek wie der dúdlik sprake fan regressy fan 'e skouder- en ravebonke (''Coracoid''). By in diel fan 'e soarten is de ravebonke òf mei it skouderblêd òf mei de einebok fergroeid. De foarkebonke (''Furcula'') wie tige swak ûntwikkele en miste mooglik by in populaasje. Yn ferhâlding ta de grutte fan 'e fûgel wiene de wjukbonken tige lyts en faak ferfoarme; de piipbonke (''Ulna'') en de speakbonke (''Radius'') wiene meast ta ien bonke fergroeid, de iepening tusken de twa bonkedielen fan 'e ''Carpometacarpus'' wie faak sletten en fergroeid mei de earste keat fan 'e grutte finger. De snaffels wiene grut, krêftich en hiene in ûngewoane foarm. == Gedrach == [[Ofbyld:Cyanea platyphylla.jpg|thumb|left|De Cyanea mei de stikels, dy't nei alle gedachten ûntwikkele waarden om him te ferdigenjen tsjin de moä-nola's.]] Ear't de Polyneziërs op 'e eilannen kamen, wiene de fûgels de grutste plantefretters op 'e Hawaï-eilannen. Hja wiene der yn spesjalisearre om de plantetriedden efter yn 'e grutte terms te fertarren. De skyldpodkaakmoä-nalo (''Chelychelynechen quassus'') hie in hege, brede snaffel, dy't lykas by in [[skyldpodde]]bek it maklik makke om it krûd los te skuorren. De langere, nei ûnder bôge spits oan 'e snaffels fan 'e oare moä-nalo-soarten hiene bonke-eftige pseudotosken om gers en tûkjes frette te kinnen. Guon plantesoarten, lykas de ''Cyanea'', ûntwikkelen stikels en in blêdfoarm om de fûgels ôf te skrikken. == Systematyk == Fanwegen de regressy fan 'e wjukken en de skoudergurdles is in systematysk korrekte oardening fan 'e soarten tige dreech. Olson en James tochten yn 1991 op basis fan 'e foarm fan 'e ''[[syrinx (orgaan)|syrinx]]'' dat it by de moä-nalo's earder om einen as om guozzen (Anserinae) gean moast. Livezey kaam yn 1996 troch ûndersyk fan it skelet ta de konklúzje dat it in sustergroep fan 'e guozzen en swannen wie. Troch genetysk ûndersyk waard yn 1999 fêststeld dat echte einen (''Anatini'') de meast besibbe famylje binne. == Fersprieding == Nei alle gedachten spalteten de moa-nalo's harren mear as trije miljoen jier ôf fan 'e oare echte einen. Dat betsjut dat de fûgels yn dy tiid de eilannen [[Kauaï]] en/of [[Oähû]] berikten en letter ek migrearren nei [[Molokaï]], doe't de soarte noch fleane koe. Yn it [[pleistoseen]] migrearre de fûgel fan dêr wei nei de eilannen [[Lanaï]] en [[Maui]], dy't yn dy tiid mei Molokai ien eilân foarmen. De fûgel koe doe al net mear fleane. [[Hawaï (eilân)|Hawaï]] koe nea kolonisearre wurde, om 't de fûgel by it ûntstean fan dat eilân al lang net mear fleane koe. Moa-nola's waarden likernôch 1600 jier lyn as ien fan 'e earste fûgelsoarten fan 'e Hawaï-eilannen troch de Polynezyske kolonisten útroege. == Soarten == * De [[skyldpodkaakmoä-nalo]] (''Chelychelynechen quassus'' Olson & James, 1991) libbe op [[Kauaï]]. * De [[Mauimoä-nalo]] (''Thambetochen chauliodous'' Olson & Wetmore, 1976) libbe op [[Molokaï]], [[Maui]] en [[Lanaï]]. * De [[Oähûmoä-nalo ]] (''Thambetochen xanion'' Olson & James, 1991) libbe op [[Oähû]]. * De [[lytssnaffelmoä-nalo]] (''Ptaiochen pau'') libbe op Maui. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Moa-Nalos]] (ferzje 12 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Thambetochenini}} }} {{DEFAULTSORT:Moa-nalo's}} [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] l3nv5b7t57nb4v7ry1v7ltr41x2n524 1172137 1171999 2024-10-28T11:53:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172137 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = moä-nalo's | ôfbylding =Moa Nalo Maui Nui.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In artistike foarstelling fan 'e [[Mauimoä-nalo]] (''Thambetochen chauliodous''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (''Anatidae'') | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 =[[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme15 ='''moä-nalo's''' (''Thambetochenini'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Bradley C. Livezey|Livezey]], 1996 }} '''Moä-nalo's''' binne in [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan endemyske [[einfûgels]] (''Anatidae''), dy't oant har útstjerren libben op 'e [[Hawaï-eilannen]]. De namme is in gearfoeging fan 'e [[Hawaïaansk]]e wurden 'fûgel' (''moa'') en 'ferlern' of 'fergetten' (''nalo''). Moä-nalo's koene net mear fleane. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Thambetochen xanion (1).jpg|thumb|left|Snaffel en boarstbien fan 'e ''Thambetochen xanion''.]] De skoudergurdles en de wjukken fan 'e moä-nalo's wiene ekstreem redusearre, noch mear as by de Nij-Seelânske [[Moä's|Sudereilânreuzemoä's]] (''Dinornis robustus''), en ek de einebokkaam (''Carina sterni'') wie hast folslein ferdwûn. De poaten dêrfoar oer wiene sterk ûntwikkele en hiene dikke en krêftige bonken. Ek wie der dúdlik sprake fan regressy fan 'e skouder- en ravebonke (''Coracoid''). By in diel fan 'e soarten is de ravebonke òf mei it skouderblêd òf mei de einebok fergroeid. De foarkebonke (''Furcula'') wie tige swak ûntwikkele en miste mooglik by in populaasje. Yn ferhâlding ta de grutte fan 'e fûgel wiene de wjukbonken tige lyts en faak ferfoarme; de piipbonke (''Ulna'') en de speakbonke (''Radius'') wiene meast ta ien bonke fergroeid, de iepening tusken de twa bonkedielen fan 'e ''Carpometacarpus'' wie faak sletten en fergroeid mei de earste keat fan 'e grutte finger. De snaffels wiene grut, krêftich en hiene in ûngewoane foarm. == Gedrach == [[Ofbyld:Cyanea platyphylla.jpg|thumb|left|De Cyanea mei de stikels, dy't nei alle gedachten ûntwikkele waarden om him te ferdigenjen tsjin de moä-nola's.]] Ear't de Polyneziërs op 'e eilannen kamen, wiene de fûgels de grutste plantefretters op 'e Hawaï-eilannen. Hja wiene der yn spesjalisearre om de plantetriedden efter yn 'e grutte terms te fertarren. De skyldpodkaakmoä-nalo (''Chelychelynechen quassus'') hie in hege, brede snaffel, dy't lykas by in [[skyldpodde]]bek it maklik makke om it krûd los te skuorren. De langere, nei ûnder bôge spits oan 'e snaffels fan 'e oare moä-nalo-soarten hiene bonke-eftige pseudotosken om gers en tûkjes frette te kinnen. Guon plantesoarten, lykas de ''Cyanea'', ûntwikkelen stikels en in blêdfoarm om de fûgels ôf te skrikken. == Systematyk == Fanwegen de regressy fan 'e wjukken en de skoudergurdles is in systematysk korrekte oardening fan 'e soarten tige dreech. Olson en James tochten yn 1991 op basis fan 'e foarm fan 'e ''[[syrinx (orgaan)|syrinx]]'' dat it by de moä-nalo's earder om einen as om guozzen (Anserinae) gean moast. Livezey kaam yn 1996 troch ûndersyk fan it skelet ta de konklúzje dat it in sustergroep fan 'e guozzen en swannen wie. Troch genetysk ûndersyk waard yn 1999 fêststeld dat echte einen (''Anatini'') de meast besibbe famylje binne. == Fersprieding == Nei alle gedachten spalteten de moa-nalo's harren mear as trije miljoen jier ôf fan 'e oare echte einen. Dat betsjut dat de fûgels yn dy tiid de eilannen [[Kauaï]] en/of [[Oähû]] berikten en letter ek migrearren nei [[Molokaï]], doe't de soarte noch fleane koe. Yn it [[pleistoseen]] migrearre de fûgel fan dêr wei nei de eilannen [[Lanaï]] en [[Maui]], dy't yn dy tiid mei Molokai ien eilân foarmen. De fûgel koe doe al net mear fleane. [[Hawaï (eilân)|Hawaï]] koe nea kolonisearre wurde, om 't de fûgel by it ûntstean fan dat eilân al lang net mear fleane koe. Moa-nola's waarden likernôch 1600 jier lyn as ien fan 'e earste fûgelsoarten fan 'e Hawaï-eilannen troch de Polynezyske kolonisten útroege. == Soarten == * De [[skyldpodkaakmoä-nalo]] (''Chelychelynechen quassus'' Olson & James, 1991) libbe op [[Kauaï]]. * De [[Mauimoä-nalo]] (''Thambetochen chauliodous'' Olson & Wetmore, 1976) libbe op [[Molokaï]], [[Maui]] en [[Lanaï]]. * De [[Oähûmoä-nalo ]] (''Thambetochen xanion'' Olson & James, 1991) libbe op [[Oähû]]. * De [[lytssnaffelmoä-nalo]] (''Ptaiochen pau'') libbe op Maui. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Moa-Nalos]] (ferzje 12 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Thambetochenini}} }} {{DEFAULTSORT:Moa-nalo's}} [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hawaï]] 7i05cls41c9t4vzdqy5gz9wtjywe1z2 0 174190 1171821 1152591 2024-10-27T21:08:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt 1171821 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| Namme = trekdo| Ofbyld = [[File:Ectopistes migratorius ULaval 1.jpg|250px]]| lûd = | Ryk = [[dieren]] (''Animalia'')| Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')| Klasse = [[fûgels]] (''Aves'')| Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') | Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') | Skaai = [[trekdowen]] (''Ectopistes'')| Wittenskiplike namme = Ectopistes migratorius | Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1766| IUCN-status = útstoarn ---- |lânkaart=[[File:Map-Ectopistes-migratorius.png|center|250px]]<small>{{Color box|#c40000}} [[brieden (fûgels)|briedgebiet]] <br>{{Color box|#ffa700}} net briedend en [[trekfûgel]]</small> }} De '''trekdo''' (''Ectopistes migratorius'') is in útstoarne fûgel, dy't oant en mei de 19e iuw yn ûnbidich grutte oantallen yn [[Noard-Amearika]] libbe. Yn 1866 wiene der mooglik sels noch miljarden trekdowen. Nei 1870 naam de populaasje bot ôf troch de massale jacht en om 1900 hinne wie de soarte al hast útstoarn. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Mershon's The Passenger Pigeon (Audubon plate, crop).jpg|thumb|left|Litho fan in spantsje trekdowen<br>John James Audubon (1785–1851).]] De fûgel wie 38 oant 41 sm lang. It wyfke wie wat lytser as it mantsje. De fûgel hie in soad fan 'e [[treurdo]] (''Zenaida macroura''), mar wie grutter. De fûgel wie slank en manûvrearber, koe goed fleane en hie goed ûntwikkele boarstspieren. In folkwoeksen mantsje hie in blaugrize kop, hals en nekke. It wyfke wie fan boppe bruner en fan ûnder ljochter. De fûgelhie irisearjende sierfearren op 'e hals. De rêch wie foar it meast donker blaugriis, it boarst wie ljocht readbrún dat nei de búk ta ljochter rôze waard. Trekdowen kamen yn hiel Noard-Amearika eastlik fan 'e [[Rocky Mountains]] foar. Winterdeis gyngen se alle kanten út. Yn strange winters ferhûzen se nei de súdliker steaten. Har biotoop wiene de leafbosken. De dowen frieten fral sied fan beammen út de bûkefamylje. Winterdeis holden trekdowen harren in soad yn sompige gebieten mei elzebosk op, wylst trekdowen yn nullebosk oernachten. == Utstjerren == [[Ofbyld:Passenger pigeon shoot.jpg|thumb|left|It sjitten op trekdowen.]] Der wurdt rûsd dat mei de komst fan de Europeeske kolonisten der likernôch 3 oant 5 miljard trekdowen wiene. De fûgel migrearre op ûnregelmjittige tiden yn grutte kloften oer it kontinint. Yn 1866 duorre it yn [[Ontario]] 14 oeren ear't sa'n ûnbidige kolft foarby wie. Der moatte doe mear as in miljard trekdowen oerkommen wêze. [[Ofbyld:MarthaPassengerPigeon.jpg|thumb|250px|Martha († 1914), de lêste trekdo.]] Dochs stoar de trekdo yn in lytse tiidsspanne út. Dat hie te meitsjen mei de grutte jacht op de fûgel, alhoewol't ek it kappen fan bosk in rol spile hawwe kin. By in briedkoloanje yn [[Michigan]] waarden yn 1874 wol 25.000 fûgels deis deasketten. Yn 'e jierren 1880 wie it al sa fier dat de fûgel drige út te stjerren. De [[einling|lêste trekdo]] wie Martha, dy't op 1 septimber 1914 stoar yn 'e Cincinnati Zoo and Botanical Garden == Taksonomy == Fan 'e fûgel binne noch in soad resten bewarre bleaun. Meiïnoar binne der mear as 1500 eksimplaren en allinne Naturalis yn [[Leien]] hat der al alve. Dêrom is it mooglik om it [[DNA]] fan 'e fûgel goed te ûndersykjen. De soarte heart ta in [[monotypysk skaai]], dat nau besibbe is oan oare yn 'e [[Nije Wrâld]] foarkommende soarten fan it skaai ''Patagioenas''. Dy [[klade]] is it meast besibbe mei de yn 'e [[Alde Wrâld]] foarkommende toarteldo, dêr't ek de [[Turkske toartel]] ûnder falt. == Passenger Pigeon Project == Om 't in grut part fan 'e genetyske gearstalling fan de trekdo rekonstruearre is, is it ''Passenger Pigeon Project'' dwaande om de do wer te rekonstruearjen troch genetyske modifikaasje fan libbene oan 'e trekdo besibbe dowen. It doel fan it projekt is om tusken 2030 en 2040 de earste pearkes frij te litten en te stribjen nei in populaasje fan 10.000 fûgels yn it wyld, dy't himsels yn stân hâlde kin. Neffens it projekt is dat technologysk realistysk as der genôch jild foar it projekt beskikber bliuwt.<ref>[https://reviverestore.org/about-the-passenger-pigeon/ reviverestore.org/about-the-passenger-pigeon, 12 april 2024]</ref> == Keppeling om utens == * [https://reviverestore.org/about-the-passenger-pigeon/ Passenger Pigeon Proect] {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Trekduif]] (ferzje 12 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Ectopistes migratorius|Trekduif}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn 1914]] 84d1mttbj7xnax2nxa7i4fiuk4zlikh 0 174191 1171822 1151972 2024-10-27T21:08:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171822 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Turkske toartel |Ofbyld = [[Ofbyld:Eurasian collared dove joe overstreet and landing 1.22.24 DSC 4487-topaz-denoiseraw-sharpen.jpg|250px]] |lûd = [[Ofbyld:Streptopelia decaocto - Eurasian Collared Dove XC82758.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[toarteldowen]] (''Streptopelia'') |Wittenskiplike namme = Streptopelia decaocto |Beskriuwer, jier= [[Imre Friváldszky|Friváldszky]], 1838 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Streptopelia decaocto range map.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008001}} [[stânfûgel]] <br> {{Color box|#b56063}} yntrodusearre </small> }} De '''Turkske toartel''' (''Streptopelia decaocto'') is in algemiene [[Dofûgels|dowesoarte]], dy't yn it grutste part fan [[Europa]] en yn dielen fan [[Aazje]] foarkomt. De do is yn 'e [[Nije Wrâld]] yntrodusearre. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Dove Fight.jpg|thumb|left|Fjochtsjende Turkske toartels.]] De fûgel hat in ljocht [[bêzje]]-[[griis]] fearrekleed en in [[swart]]-[[wyt|wite]] bân yn 'e nekke en in swarte iris. De snaffel is relatyf koart en de poaten ha in leverkleur. Yn 'e flecht falle de ljochte wjukken en bûtenste sturtfearren op. De sturt is fan ûnder foar de helte wyt. It fearrekleed is by beide geslachten itselde. De fûgel is 31 oant 34 sm lang en weecht 150 oant 250 gram. Turkske toartels wurde likernôch 15 jier âld. == Iten == It iten fan 'e Turkske toartel bestiet út sied, rûpen, krobben en lytse fruchten. == Fersprieding == Sûnt 1900 hat de Turkske toartel op eigen krêft fanút de [[Balkan]] West-Europa kolonisearre. It earste registrearre briedgefal yn [[Nederlân]] wie yn 1950 by [[Oldebroek]]. De fûgel mei graach yn 'e buert fan minsken wêze en is in echte kultuerfolger en komt ek in soad yn tunen en parken foar. Foar it tiidrek 2018-2020 wurdt de briedpopulaasje op 53.000 oant 68.000 pearkes rûsd. Winterdeis binne der tusken de 100.000 en 200.000 Turkske toartels.<ref>[https://stats.sovon.nl/stats/soort/6840, SOVON, oproppen 12 april 2024.]</ref> Yn 'e [[Feriene Steaten]] is de Turkske toartel yn 'e steat [[Florida]] yntrodusearre. Fan dêr wei binne se nei oare dielen yn Noard-Amearika migrearre. == Nêst == [[Ofbyld:Two Streptopelia decaocto (11 days old).JPG|thumb|left|11 dagen âlde jonge Turkske toartels yn it nêst.]] De fûgel briedt vaker yn 't jier en kin sels winterdeis noch ta brieden komme. Mei't de Turkske toartel wol fiif kear yn 't jier briede kin is de fûgel yn steat om syn ferspriedingsgebiet jimmeroan fierder út te wreidzjen. Ek jonge fûgels kinne yn in pear moanne tiid al wer meidwaan oan 'e fuortplanting. Der besteane net in soad fûgels, dy't har sa gau fermannichfâldigje kinne. It nêst is ienfâldich en bestiet út in pear losse takjes, dy't yn inoar stutsen wurde. Yn dat nêst wurde twa aaien lein, dy't nei 14 oant 18 dagen útkomme. Nei 15 oant 19 dagen kinne de jongen útfleane. De jongen wurde troch de âlders goed beskerme mei 't ien fan 'e âlders der lang op sitten bliuwe. Jonge fûgels hawwe yn 'e nekke noch gjin swart bân. As de jongen útfleane rêde se harren al gau sels. In wike letter begjinne de âlders wer op 'e nei te brieden. == Status == De wrâldpopulaasje fan 'e Turkske toartel wurdt op 40.000.000-75.000.000 folwoeksen fûgels rûsd. De soarte wurdt op de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige beskôge.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22727811 Birdlife, oproppen 12 april 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Turkse tortel]] (ferzje 12 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Streptopelia decaocto|Turkske toartels}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Toarteldo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Eksoat yn Alaska]] [[Kategory:Eksoat yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Anguilla]] [[Kategory:Eksoat yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Eksoat yn de Bahama's]] [[Kategory:Eksoat yn Barbados]] [[Kategory:Eksoat yn Belize]] [[Kategory:Eksoat yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Dominika]] [[Kategory:Eksoat yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Grenada]] [[Kategory:Eksoat yn Gûadelûp]] [[Kategory:Eksoat yn Gûatemala]] [[Kategory:Eksoat yn Hondoeras]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Martinyk]] [[Kategory:Eksoat yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Montserrat]] [[Kategory:Eksoat yn Porto Riko]] [[Kategory:Eksoat yn Saba]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Japan]] 99zrq9jcjitat0plp7cvm4tbhg0pprx 0 174195 1171802 1155663 2024-10-27T20:57:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171802 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = palmtoartel |Ofbyld = [[Ofbyld:Laughing Dove bird.jpg|250px]] |lûd = [[Ofbyld:S-senegalensis.ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[toarteldowen]] (''Streptopelia'') |Wittenskiplike namme = Spilopelia senegalensis |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linaeus]], 1766 |IUCN-status = [[IUCN]]-status: net bedrige |lânkaart = }} De '''palmtoartel''' (''Spilopelia senegalensis'', Syn.: ''Streptopelia senegalensis'') of '''Senegaltoartel''' is in relatyf lytse dowesoarte út [[Afrika]], it [[Midden-Easten]] en [[Súdeast-Aazje]]. De soarte is yn [[Austraalje|West-Austraalje]] ynboargere en yn [[Europa]] komme somtiden ûntsnapte eksimplaren foar. De palmtoartel is gefoelich foar kjeld en dêrom net echt geskikt foar it klimaat yn ús streken. De do komt yn it natuerlike ferspriedingsgebiet in soad foar en is ek te sjen yn stêden en doarpen. De fûgel wurdt net bedrige en wit syn gebiet út te wreidzjen. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Birds 1020761 (31198568970).jpg|thumb|left|Spantsje palmtoartels.]] De palmtoartel is 26 oant 28 sm lang en weecht tusken de 100 en 120 gram. Dêrmei is de palmtoartel wat lytser as de [[gniisdo]], dy't in koartere sturt en langere wjukken hat. Tusken mantsjes en wyfkes besteane gjin grutte ferskillen. Wyfkes binne op 'e rêch en mantel allinne wat minder sprekkend fan kleur. De rêch, wjukken en sturt binne readbrún mei blaugriis yn 'e wjukken. De kop en it ûnderbealchje binne readeftich, en de hals is donker spikkele. De búk is ljochter as de fearren fan it boppebealchje. De fearren fan 'e sturt binne griisbrún, wylst de bûtenste sturtfearren oan 'e basis donker griis-swart binne en de einen fan 'e sturtfearren wyt. De fûgel hat in swarte snaffel, dy't yn ferhâlding ta de kop lang en smel is. De iris is donkerbrún en de poatsjes binne readeftich. Juvenilen binne byinoar nommen wat mear read kleure. == Fersprieding == [[Ofbyld:Laughing dove (Spilopelia senegalensis) in Bunbury, Western Australia, January 2021 03.jpg|thumb|250px|Ynboargere palmtoartel yn Austraalje.]] De soarte libbet op in grut part fan it Afrikaanske kontinint. Oer it Midden-Easten giet de fersprieding fan 'e palmtoartel fierder nei [[Ynje]] en [[Tailân]], Sintraal-Aazje oant yn it noardwest fan [[Sina]]. Yntusken is de soarte yn in rige fan lannen ynboargere, lykas West-Austraalje en [[Turkije]]. De palmtoartel komt benammen foar op toarre [[savanne]]'s mei stikelboskjes. Se binne ek te finen yn [[Biotoop|biotopen]] dy't troch minsken foarme binne. De soarte is regelmjittich te sjen yn [[oase]]'s, parken en tunen of op ikkers. Yn stêden as [[Istanbul]] en [[Damaskus]] komme se foar en dêr binne se aardich nuet woarn. == Undersoarten == Der binne fiif ûndersoarten bekend.<ref>[https://www.worldbirdnames.org/new/bow/pigeons/ IOC World Bird List Old Pigeons]</ref> * ''Spilopelia senegalensis phoenicophila'' ([[Ernst Hartert|Hartert]], 1916)<ref name="hartert82">Ernst Hartert (1916), side 82.</ref> komt fan [[Marokko]] oant yn it noardwest fan [[Lybje]] foar. * ''Spilopelia senegalensis aegyptiaca'' ([[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1790)<ref name="latham607">John Latham (1790), side 607.</ref> libbet yn 'e delte fan 'e Nyl yn [[Egypte]]. * ''Spilopelia senegalensis senegalensis'' ([[Linnaeus]], 1766)<ref name="linne121">Carl von Linné (1766), side 283.</ref> komt yn it west fan it [[Araabje|Arabyske skiereilân]], op [[Sokotra]] en yn Afrika, súd fan 'e [[Sahara]], foar. * ''Spilopelia senegalensis cambayensis'' ([[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789)<ref name="gmelin779">Johann Friedrich Gmelin (1789), side 779.</ref> libben eastlik op it Arabyske skiereilân en eastlik [[Iran]] oant [[Ynje]] en [[Bangladesj]]. * ''Spilopelia senegalensis ermanni'' ([[Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte|Bonaparte]], 1856)<ref name="bonaparte942">Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte (1856), side 942.</ref> komt yn [[Kazachstan]], noardlik [[Afganistan]] en it west fan [[Sina]] foar. Der binne mear ûndersoarten beskreaun, mar der is noch gjin konsensus oer de erkenning. Dêrûnder falle de: * Spilopelia senegalensis op it eilân Sokrota. * Spilopelia senegalensis yn 'e Dakhla oase (Egypte). * Spilopelia senegalensis thome op [[Sao Tomé (eilân)|Sao Tomé]]. == Gedrach == [[Ofbyld:Pigeons with baby.JPG|thumb|left|Pearke mei jong.]] De palmtoartel is meast in [[stânfûgel]]. Der wurdt lykwols ornearre dat der Afrikaanske populaasjes binne dy't mei de reintiid migrearje. Súdafrikaanske palmtoartels trekke yn maart oant april nei it westen en komme yn augustus oant septimber yn 'e eastlike kustkrite werom. It iten fan 'e palmtoartel bestiet út nôt, sied, planten en lytse ynsekten. Se mei graach gierst, weet en mais en skarrelje graach op 'e grûn om, dêr't se yn gêrs- of kultuerlân om iten sykje. Foar wetter fleane de dowen wol oant 70 km deis. It nêst wurdt yn 'e regel yn in beam of strûk boud en bestiet mar út in pear twiichjes. Se brûke lykwols ek wol gebouwen om harren nêst te bouwen. De twa wite aaien kommen nei 12-14 dagen út. == Sierfûgel == [[Ofbyld:Laughing Dove, Spilopelia senegalensis, at Mapungubwe National Park, Limpopo, South Africa (18214675914).jpg|thumb|left|Súdafrikaanske palmtoartels yn it Mapungubwe National Park, Limpopo.]] De palmtoartel is in populêre sierfûgel. Al sûnt 1861 hold de dieretún fan [[Londen]] palmtoartels. De fûgel stelt gjin grutte easken en der wurdt oannommen dat de earste tylt al gau nei de earste ymport slagge. Yn finzenskip kinne de fûgels by optimale omstannichheden en geskikt iten wol seis lechsels produsearje. As sierfûgel binne der ferskillende kleurfariaasjes ûntstien. Sa waarden yn 'e DDR al sûnt 1962 albino's fokt, dy't lykwols tige fetber foar syktes wiene. Ek Súdafrikaanske hâlders fan palmtoartels hawwe wite en flekte palmtoartels fokt. == Status == De fûgel wurdt net bedrige en de populaasje wurdt op 2.400.000-8.200.000 folwoeksen fûgels rûsd.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22690445 Birdlife, oproppen 13 april 2024.]</reF> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Palmtaube]] (ferzje 13 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spilopelia senegalensis|Palmtoartel}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Toarteldo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Spanje]] kqn6k235qv0rdnwl740vaypqbndxalo 0 174205 1171764 1151992 2024-10-27T20:38:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sierfûgel */ kt 1171764 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = diamantdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Diamond Dove - Round Hill Nature Reserve.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = ''Geopelia'' |Wittenskiplike namme = Geopelia cuneata |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1801 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Diamond Dove.jpg|center|250px]]<small>{{Color box|#be5752}} fersprieding diamantdo }} De '''diamantdo''' (''Geopelia cuneata'') is in endemyske dofûgel fan [[Austraalje]]. De soarte is by ús tige bekend as foliêrefûgel. Diamantdokes hearre ta de lytste dokes fan 'e likernôch 300 dowesoarten. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Geopelia cuneata nesting - Christopher Watson.jpg|thumb|left|Briedend diamantdoke.]] De diamantdo is in griis-blau doke fan 20 sm lang mei in gewicht fan 35 gram. De wjukken hawwe in hiel soad ljochte flekjes; dêrfandinne ek de namme diamantdo. It kopke en it bealchje binne ljochtgriis en de sturt is dêr foaroer wat donkerder. Om it reade eachje hat de fûgel in rôze ring. It mantsje en it wyfke hawwe hast gjin ûnderskied. It ferskil is allinne by de balts te sjen as it mantsje de sturt útspraat en it wyfke net. De eachring fan it mantsje is boppedat wat donkerder en dikker as dy fan it wyfke. == Nêst == By de balts bûget it mantsje ferskillende kearen foar it wyfke en hy hâldt syn sturt leadrjocht en útspraat omheech. It nêst bestiet trochstrings út twa aaikes, dy't yn 13 dagen troch it pearke útbret wurde. Nei trije of fjouwer moanne binne jonge fûgels geslachtsryp en kinne se foar neiteam soargje; dat is foar dowen tige ier. == Fersprieding == De diamantdo hat in grutte fersprieding yn it binnenlân fan hiel Austraalje. De do ûntbrekt yn 'e kustkriten fan it easten en it suden fan Austraalje. Diamantdokes binne yntrodusearre yn [[Porto Riko]] en libbet dêr ek yn it wyld. Diamantdokes libje by wetter yn fierder drûge gebieten lykas gerslân, strewellelân, beammen oan kanalen en heuvelich gebiet mei strewellen. == Status == De fûgels hawwe in grut ferspriedingsgebiet en de kâns op útstjerren is dêrom lyts. It is in algemiene fûgel, al is it net bekend hoefolle der fan binne. Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de fûgel de status fan net bedrige. == Sierfûgel == [[Ofbyld:Diamond dove.jpg|thumb|left|Diamantdoke yn finzenskip.]] Diamantdokes binne populêre sierfûgels dy't maklik yn pearkes mei lytsere fûgelsoarten holden wurde kinne. As se allinne holden wurde, kinne se lestich wurde; dêrom is it better om se as pearke te hâlden. Meardere pearkes yn ien folière is ôf te rieden, om't mantsjes yn 'e briedtiid wol agressyf foar oare mantsjes oer wêze kinne. Diamantdokes ite sied, grienfoer, aaikes fan mychhimmels en út en troch larven. Der besteane by hobbyïsten ek mutaasjes yn 'e kleuren. Foarbylden binne de sulveren diamantdo of brune diamantdokes. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:diamantduif]] (ferzje 13 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Geopelia cuneata|Diamantdokes}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] 1otck5xdq7m2912xfx7tiz5iu45heco 1171765 1171764 2024-10-27T20:40:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171765 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = diamantdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Diamond Dove - Round Hill Nature Reserve.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[sebradowen]] (''Geopelia'') |Wittenskiplike namme = Geopelia cuneata |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1801 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Diamond Dove.jpg|center|250px]]<small>{{Color box|#be5752}} fersprieding diamantdo }} De '''diamantdo''' (''Geopelia cuneata'') is in endemyske dofûgel fan [[Austraalje]]. De soarte is by ús tige bekend as foliêrefûgel. Diamantdokes hearre ta de lytste dokes fan 'e likernôch 300 dowesoarten. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Geopelia cuneata nesting - Christopher Watson.jpg|thumb|left|Briedend diamantdoke.]] De diamantdo is in griis-blau doke fan 20 sm lang mei in gewicht fan 35 gram. De wjukken hawwe in hiel soad ljochte flekjes; dêrfandinne ek de namme diamantdo. It kopke en it bealchje binne ljochtgriis en de sturt is dêr foaroer wat donkerder. Om it reade eachje hat de fûgel in rôze ring. It mantsje en it wyfke hawwe hast gjin ûnderskied. It ferskil is allinne by de balts te sjen as it mantsje de sturt útspraat en it wyfke net. De eachring fan it mantsje is boppedat wat donkerder en dikker as dy fan it wyfke. == Nêst == By de balts bûget it mantsje ferskillende kearen foar it wyfke en hy hâldt syn sturt leadrjocht en útspraat omheech. It nêst bestiet trochstrings út twa aaikes, dy't yn 13 dagen troch it pearke útbret wurde. Nei trije of fjouwer moanne binne jonge fûgels geslachtsryp en kinne se foar neiteam soargje; dat is foar dowen tige ier. == Fersprieding == De diamantdo hat in grutte fersprieding yn it binnenlân fan hiel Austraalje. De do ûntbrekt yn 'e kustkriten fan it easten en it suden fan Austraalje. Diamantdokes binne yntrodusearre yn [[Porto Riko]] en libbet dêr ek yn it wyld. Diamantdokes libje by wetter yn fierder drûge gebieten lykas gerslân, strewellelân, beammen oan kanalen en heuvelich gebiet mei strewellen. == Status == De fûgels hawwe in grut ferspriedingsgebiet en de kâns op útstjerren is dêrom lyts. It is in algemiene fûgel, al is it net bekend hoefolle der fan binne. Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de fûgel de status fan net bedrige. == Sierfûgel == [[Ofbyld:Diamond dove.jpg|thumb|left|Diamantdoke yn finzenskip.]] Diamantdokes binne populêre sierfûgels dy't maklik yn pearkes mei lytsere fûgelsoarten holden wurde kinne. As se allinne holden wurde, kinne se lestich wurde; dêrom is it better om se as pearke te hâlden. Meardere pearkes yn ien folière is ôf te rieden, om't mantsjes yn 'e briedtiid wol agressyf foar oare mantsjes oer wêze kinne. Diamantdokes ite sied, grienfoer, aaikes fan mychhimmels en út en troch larven. Der besteane by hobbyïsten ek mutaasjes yn 'e kleuren. Foarbylden binne de sulveren diamantdo of brune diamantdokes. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:diamantduif]] (ferzje 13 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Geopelia cuneata|Diamantdokes}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] cq3dyhlkt0nm7ccz8bjsdnjjmg4ltoj 1171766 1171765 2024-10-27T20:41:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 korr 1171766 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = diamantdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Diamond Dove - Round Hill Nature Reserve.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[diamantdokes]] (''Geopelia'') |Wittenskiplike namme = Geopelia cuneata |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1801 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Diamond Dove.jpg|center|250px]]<small>{{Color box|#be5752}} fersprieding diamantdo }} De '''diamantdo''' (''Geopelia cuneata'') is in endemyske dofûgel fan [[Austraalje]]. De soarte is by ús tige bekend as foliêrefûgel. Diamantdokes hearre ta de lytste dokes fan 'e likernôch 300 dowesoarten. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Geopelia cuneata nesting - Christopher Watson.jpg|thumb|left|Briedend diamantdoke.]] De diamantdo is in griis-blau doke fan 20 sm lang mei in gewicht fan 35 gram. De wjukken hawwe in hiel soad ljochte flekjes; dêrfandinne ek de namme diamantdo. It kopke en it bealchje binne ljochtgriis en de sturt is dêr foaroer wat donkerder. Om it reade eachje hat de fûgel in rôze ring. It mantsje en it wyfke hawwe hast gjin ûnderskied. It ferskil is allinne by de balts te sjen as it mantsje de sturt útspraat en it wyfke net. De eachring fan it mantsje is boppedat wat donkerder en dikker as dy fan it wyfke. == Nêst == By de balts bûget it mantsje ferskillende kearen foar it wyfke en hy hâldt syn sturt leadrjocht en útspraat omheech. It nêst bestiet trochstrings út twa aaikes, dy't yn 13 dagen troch it pearke útbret wurde. Nei trije of fjouwer moanne binne jonge fûgels geslachtsryp en kinne se foar neiteam soargje; dat is foar dowen tige ier. == Fersprieding == De diamantdo hat in grutte fersprieding yn it binnenlân fan hiel Austraalje. De do ûntbrekt yn 'e kustkriten fan it easten en it suden fan Austraalje. Diamantdokes binne yntrodusearre yn [[Porto Riko]] en libbet dêr ek yn it wyld. Diamantdokes libje by wetter yn fierder drûge gebieten lykas gerslân, strewellelân, beammen oan kanalen en heuvelich gebiet mei strewellen. == Status == De fûgels hawwe in grut ferspriedingsgebiet en de kâns op útstjerren is dêrom lyts. It is in algemiene fûgel, al is it net bekend hoefolle der fan binne. Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de fûgel de status fan net bedrige. == Sierfûgel == [[Ofbyld:Diamond dove.jpg|thumb|left|Diamantdoke yn finzenskip.]] Diamantdokes binne populêre sierfûgels dy't maklik yn pearkes mei lytsere fûgelsoarten holden wurde kinne. As se allinne holden wurde, kinne se lestich wurde; dêrom is it better om se as pearke te hâlden. Meardere pearkes yn ien folière is ôf te rieden, om't mantsjes yn 'e briedtiid wol agressyf foar oare mantsjes oer wêze kinne. Diamantdokes ite sied, grienfoer, aaikes fan mychhimmels en út en troch larven. Der besteane by hobbyïsten ek mutaasjes yn 'e kleuren. Foarbylden binne de sulveren diamantdo of brune diamantdokes. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:diamantduif]] (ferzje 13 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Geopelia cuneata|Diamantdokes}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] cpm8gei6z0wegbybl0asfc3hn98t4ms 1171816 1171766 2024-10-27T21:03:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 korr 1171816 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = diamantdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Diamond Dove - Round Hill Nature Reserve.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[sebradowen]] (''Geopelia'') |Wittenskiplike namme = Geopelia cuneata |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1801 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Diamond Dove.jpg|center|250px]]<small>{{Color box|#be5752}} fersprieding diamantdo }} De '''diamantdo''' (''Geopelia cuneata'') is in endemyske dofûgel fan [[Austraalje]]. De soarte is by ús tige bekend as foliêrefûgel. Diamantdokes hearre ta de lytste dokes fan 'e likernôch 300 dowesoarten. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Geopelia cuneata nesting - Christopher Watson.jpg|thumb|left|Briedend diamantdoke.]] De diamantdo is in griis-blau doke fan 20 sm lang mei in gewicht fan 35 gram. De wjukken hawwe in hiel soad ljochte flekjes; dêrfandinne ek de namme diamantdo. It kopke en it bealchje binne ljochtgriis en de sturt is dêr foaroer wat donkerder. Om it reade eachje hat de fûgel in rôze ring. It mantsje en it wyfke hawwe hast gjin ûnderskied. It ferskil is allinne by de balts te sjen as it mantsje de sturt útspraat en it wyfke net. De eachring fan it mantsje is boppedat wat donkerder en dikker as dy fan it wyfke. == Nêst == By de balts bûget it mantsje ferskillende kearen foar it wyfke en hy hâldt syn sturt leadrjocht en útspraat omheech. It nêst bestiet trochstrings út twa aaikes, dy't yn 13 dagen troch it pearke útbret wurde. Nei trije of fjouwer moanne binne jonge fûgels geslachtsryp en kinne se foar neiteam soargje; dat is foar dowen tige ier. == Fersprieding == De diamantdo hat in grutte fersprieding yn it binnenlân fan hiel Austraalje. De do ûntbrekt yn 'e kustkriten fan it easten en it suden fan Austraalje. Diamantdokes binne yntrodusearre yn [[Porto Riko]] en libbet dêr ek yn it wyld. Diamantdokes libje by wetter yn fierder drûge gebieten lykas gerslân, strewellelân, beammen oan kanalen en heuvelich gebiet mei strewellen. == Status == De fûgels hawwe in grut ferspriedingsgebiet en de kâns op útstjerren is dêrom lyts. It is in algemiene fûgel, al is it net bekend hoefolle der fan binne. Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de fûgel de status fan net bedrige. == Sierfûgel == [[Ofbyld:Diamond dove.jpg|thumb|left|Diamantdoke yn finzenskip.]] Diamantdokes binne populêre sierfûgels dy't maklik yn pearkes mei lytsere fûgelsoarten holden wurde kinne. As se allinne holden wurde, kinne se lestich wurde; dêrom is it better om se as pearke te hâlden. Meardere pearkes yn ien folière is ôf te rieden, om't mantsjes yn 'e briedtiid wol agressyf foar oare mantsjes oer wêze kinne. Diamantdokes ite sied, grienfoer, aaikes fan mychhimmels en út en troch larven. Der besteane by hobbyïsten ek mutaasjes yn 'e kleuren. Foarbylden binne de sulveren diamantdo of brune diamantdokes. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:diamantduif]] (ferzje 13 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Geopelia cuneata|Diamantdokes}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] cq3dyhlkt0nm7ccz8bjsdnjjmg4ltoj 0 174206 1171798 1152136 2024-10-27T20:56:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171798 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = waaierdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Goura victoria in Jerusalem Biblical Zoo 2023.jpg|250px]] |lûd = Waaierdo yn 'e dieretún fan Jeruzalim. |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[kroandowen]] ''Goura'' |Wittenskiplike namme = Goura victoria |Beskriuwer, jier= [[Louis Fraser|Fraser]], 1848 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: hast bedrige ---- |lânkaart= }} De '''waaierdo''' of '''Fiktoariakroando''' (''Goura victoria'') is in [[Dofûgels|dofûgel]] út it skaai [[kroandowen]] (''Goura''). It is ien fan 'e fjouwer kroandowesoarten. De oare trije binne de [[kroando]], de [[readboarstkroando]] (ek: Scheepmakers kroando) en de [[Scatlers kroando]]. Waaierdowen wurde al sûnt 1848 yn dieretunen holden. Europeeske dieretunen wurkje oan in fokprogramma foar it behâld fan 'e soarte, dy't troch [[IUCN]] as hast bedrige klassifisearre wurdt. Yn dieretunen slagget de fok hjoed-de-dei regelmjittich. Waaierdowen wurde oant 74 sm lang en wege 2,5 kg en dêrmei heart de soarte ta de grutste en swierste, hjoeddedei noch foarkommende dowesoarten. Der bestiet gjin [[Seksuele dimorfy|geslachtsdimorfisme]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Fächertaube - Goura victoria - Walsrode August 2023.jpg|thumb|left|Kop fan 'e waaierdo yn it fûgelpark Walsrode.]] Typysk foar de soarte binne de fearren op 'e kop, dy't in waaier foarmje. De waaierfearren hawwe oan it ein in wite seame en wurde dêr spatelfoarmich. Fierder binne de fearren lykas by de oare kroandowen. De boppebealch en de flanken binne donker griisblau. De sturtfearren hawwe oan 'e ein in ljochte flek. Waaierdowen hawwe in donkergrize snaffel en de iris fan 'e grutte eagen is read. De poaten fan 'e fûgel binne lang en krêftich. Lykas dat foar it skaai karakteristyk is, hat ek de waaierdo in rûne sturt mei 16 fearren, gjin stútklier en gjin gallepûde. == Fersprieding == Waaierdowen komme yn twa ûndersoarten op [[Nij-Guineä]] foar. Se libje yn sompen, gebieten dêr't sagopalmbeammen groeie en ek drûge bosken. De waaierdo is in grutte en swiere fûgel, mar hy kin fleane en as er him bedrige fielt siket er it hegerop yn 'e beammen. Fierder libbet de waaierdo fral op 'e grûn yn pearkes of yn lytsere groepkes. It ferspriedingsgebiet fan 'e waaierdo oerlapet net mei oare soarten kroandowen. == Iten == It iten fan waaierdowen bestiet út sied, fruchten en ynsekten. == Nêst == [[Ofbyld:030 Zoo de Barcelona, goura victòria.jpg|thumb|left|Briedende waaierdo yn é dieretún fan Barcelona.]] Waaierdowen hawwe harren nêst yn beammen. It bestiet út twigen en blêden en is stabiler as de foar de dowen karakteristike suterige nêsten. It lechsel bestiet út mar ien aai, dat yn 28 dagen útbret wurdt. == Undersoarten == De waaierdo hat twa ûndersoarten: * ''Goura victoria victoria'' op 'e eilannen Japen en Biak. * ''Goura victoria beccarii'' yn noardlik Nij-Guineä. == Status == Hoefolle waaierdowen der binne is net bekend. Neffens de [[IUCN]] is de waaierdo in hast bedrige soarte, om 't der bot jage wurdt op 'e fûgel en dêrom nei alle gedachten yn oantal ôfnimt.<ref>[https://www.iucnredlist.org/species/22691874/181555952 IUCN, oproppen 14 april 2023]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Fächertaube]] (ferzje 14 april 2024) * [https://ebird.org/species/vicpig1 eBird ] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Goura victoria|Waaierdowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kroando]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] qms7qrj2nxttzwl5yt2fpmx9fyh4pw5 0 174209 1171796 1152048 2024-10-27T20:56:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Dieretunen */ kt 1171796 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = readboarstkroando |Ofbyld = [[Ofbyld:GouraScheepmakeriFinsch.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[kroandowen]] ''Goura'' |Wittenskiplike namme = Goura scheepmakeri |Beskriuwer, jier= [[Otto Finsch|Finsch]], 1876 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: kwetsber ---- |lânkaart = [[File:Scheepmaker's Crowned Pigeon.png|center|250px]] ferspriedingsgebiet (read) fan 'e readboarstkroando. }} De '''readboarstkroando''' of '''Scheepmakers kroando''' (''Goura scheepmakeri'') is mei in lingte fan 66–74 sm en in gewicht fan 2,5 kg ien fan 'e grutste fertsjintwurdigers fan 'e famylje [[dofûgels]] (''Columbidae''). De soarte komt allinne yn in relatyf lyts gebiet fan [[Nij-Guineä]] foar. De readboarstkroando wurdt fan 'e [[IUCN]] as kwetsber klassifisearre. Der binne gjin ûndersoarten fan bekend. == Beskriuwing == Lykas alle kroandowesoarten is de readboarstkroando in grutte, kompakte do. De readboarstkroando hat lykas de oare soarten fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] ek 16 ôfrûne sturtfearren. De do hat gjin [[stútklier]] en gjin [[gallepûde]]. Tusken wyfkes en mantsjes is hast gjin ferskil, mantsjes binne allinne in lyts bytsje grutter as de wyfkes. [[Ofbyld:Vogelpark Olching 11.jpg|thumb|left|Readboarstkroando.]] De foarholle, de krún en de nekke binne blaugriis. De fearren fanôf healwei de krún oant de nekke foarmje in kroan. De fearren om it each en tusken it each en de snaffel binne swarteftich oant donkerblaugriis as in soarte fan masker. Efter yn 'e hals binne de fearren donker blaugriis, dy't yn in laaigriiskleurige mantel oergiet. De lytse dekfearren fan 'e wjukken binne donkerblaugriis mei kastanjebrune seamen. De grutte dekfearren binne dêrfoar oer wyteftich en dêrtroch ûntstiet in opfallende wite spegel op 'e wjukken. De rêch is blaugriis en giet oer yn in donkerder, by guon fûgels hast swarte stút en boppesturt oer. De sturtfearren binne donker blaugriis mei in ljochtgrize seame. It kin, de kiel en by 't ear is de fûgel blaugriis, dat nei it hegere diel fan 'e hals yn in donkerder wurdt. It boarst is kastanjebrún. De búk en de stút binne blaugriis oant swart en de fearren fan 'e ûnderkant fan 'e sturt binne swarteftich mei in wat bleke bân op it ein. De eachring is swartgriis, de poaten binne oranje en de teannen griis. De readboarstkroando hat in ljochtblauwe snaffel. == Fersprieding == De readboarstkroando komt allinne yn it súdeastlike diel fan it eilân Nij-Guineä foar en libbet dêr yn 'e [[Tropysk reinwâld|tropyske reinwâlden]]. == Gedrach == Readboarstkroandowen libje yn lytse groepen fan meast trije oant sân fûgels. Ut en troch binne der lykwols ek wol groepen oant 30 yndividuën sjoen. Se bewege stadich op 'e grûn mei in karakteristyk wippen fan 'e sturt. Foar oare fûgels en bisten oer meitsje se yndruk troch de fearren op te setten. Readboarstkroandowen sykje beien en fruchten op 'e grûn. Nachts sykje se tegearre in plak heger yn 'e beammen. By gefaar fleane se op en sykje se ek in plak yn 'e beammen. De fûgels wurde likernôch 7 jier âld. It nêst wurdt yn 'e beammen op in hichte fan likernôch 15 meter boud. Yn finzenskip begjint it wyfke foar it earst mei brieden as hja 15 moanne âld is. It lechsel bestiet út mar ien aai en de pyk wurdt troch beide âlders fersoarge. == Status == Readboarstkroandowen wurde troch it ferlies fan biotoop troch houtkap, yllegale jacht en it sammeljen troch fûgelleafhawwers bedrige. Foar it behâld fan 'e fûgel is útein set mei wittenskiplike ûndersyk oer it biotoop om mei de útkomsten dêrfan beskermingsgebieten en oare maatregels te koördinearjen. Yn ferskillende dieretunen wurdt de soarte yntusken mei sukses fokt. == Dieretunen == Kroandowen waarden nei alle gedachten al yn 'e 17e iuw yn [[Nederlân]] ynfierd. De readboarstkroandowen waarden foar it earst mei sukses yn [[Londen]] fokt, sa'n 50 jier letter as de besibbe [[kroando]], dy't al yn 1850 mei sukses yn Londen, [[Rotterdam]] en [[Parys]] fokt waard. Readboarstkroandowen binne hjoed-de-dei net mear yn Europeeske dieretunen te finen. Hjoed-de-dei binne Scatlers kroandowen yn 'e Europeeske dieretunen te sjen, dy't tsjintwurdich as in aparte soarte beskôge wurdt. Kroandowen binne ferdraachsume fûgels, sadat yn grutte tropyske hallen meardere pearkes holden wurde kinne mei oare, ek lytsere fûgels. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Fächertaube]] (ferzje 14 april 2024) * [https://ebird.org/species/vicpig1 eBird ] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Goura victoria|Waaierdowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kroando]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] iehmgiux2ruwrpfcn57e4mbk54ym6jw 0 174214 1171791 1152042 2024-10-27T20:53:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171791 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = kroando |Ofbyld = [[Ofbyld:Western Crowned Pigeon (Goura cristata) in TMII Birdpark.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[kroandowen]] ''Goura'' |Wittenskiplike namme = Goura cristata |Beskriuwer, jier= [[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1764 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart = }} De kroando (Goura cristata) is in [[Dofûgels|dofûgel]], dy't yn it west fan it eilân [[Nij-Guineä]] libbet. == Beskriuwing == De kroando liket op de [[waaierdo]] en de [[readboarstkroando]], dy't ta itselde skaai hearre, mar de kroando hat in blaugriis boarst, wylst de fearren fan 'e oare twa soarten dêr kastanjebrún binne. De waaierfearren op 'e kop fan 'e waaierdo binne boppedat donkerblau, dy't spatelfoarmich einigje yn in wite kleur. [[Ofbyld:Blue Crowned Pigeon1.jpg|thumb|left|Kop fan 'e kroando.]] De kroando wurdt likernôch 80 sm lang en hat in gewicht fan sa'n 2,5 kg. It is in rêstige fûgel, dy't fral op 'e grûn libbet en dêr't er sied, fruchten en beien siket. Alhoewol't de fûgel fleane kin, docht er dat hast nea. De fearren binne meast blau mei donkere wjukken. Opfallend is de waaierfoarmige rige fearren op 'e krún. == Nêst == It lechsel fan 'e kroando bestiet út ien aai, dat yn fjouwer wiken útbret wurdt. De jonge fûgel ferlit it nêst nei in moanne en wurdt dan noch likernôch oardel moanne fuorre en grutbrocht. Kroandowen kinne âld wurde. As se mear as 20 jier âld binne, kinne se mei sukses yn finzenskip lechsels grutbringe. Der binne meldings fan kroandowen dy't mear as 40 jier âld woarn binne. == Fersprieding == De kroando libbet yn it west fan 'e [[Yndoneezje|Yndonezyske]] provinsje [[Papûa (provinsje)|Papûa]] yn sompen en boskrike plakken en heuvellânbosken oant op in hichte fan 350 m boppe de seespegel, fral op it skiereilân Vogelkop en op guon eilannen west fan Nij-Guineä, lykas Misool, Waigeo, Salawati en Batanta. De kroando komt ek op Seram foar, it ien nei grutste eilân fan 'e [[Molukken]], mar dêr is de fûgel hast mei wissichheid yntrodusearre. Oant yn 'e 20e iuw wie de kroando in algemien foarkommende fûgel. Op it fêstelân fan Nij-Guineä en op 'e eilannen Salawati en Seram komt de fûgel lokaal noch algemien foar, mar op Batanta en op guon plakken yn West-Papûa is de fûgel útroege. == Status == [[Ofbyld:020 Zoo de Barcelona, goura coronada (Goura cristata).jpg|thumb|260px|Kroando yn 'e dieretún fan [[Barcelona]].]] De grutte fan 'e populaasje wurdt op 2.500 oant 10.000 folwoeksen fûgels rûsd.<ref>[https://www.iucnredlist.org/species/22691865/131926965 IUCN, oproppen 14 april 2024.]</ref> Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de soarte de status fan kwetsber. Der wurdt jage op 'e fûgel, alhoewol net safolle as op 'e oare soarten kroandowen op [[Papûa-Nij Guineä]]. Dêrnjonken bestiet der yllegale hannel om't kroandowen as [[sierfûgel]]s tige populêr binne. Kroandowen stellen as sierfûgel lykwols hege easken en ha teminsten in 20 m² ferwaarme romte nedich. Fierder wurdt de fûgel troch biotoopferlies as gefolch fan houtkap en de oanlis fan diken foar de eksploitaasje fan hout en mineralen it biotoop bedrige. It ûntsluten fan it biotoop fan 'e do makket it gebiet dêrnjonken ek nochris tagonklik foar streupers. De kroando falt ûnder it [[Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora|Ferdrach foar Ynternasjonale Hannel yn Bedrige Soarten fan Wylde Bisten en Planten]]. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Kroonduif (vogel)]] (ferzje 14 april 2024) * [https://ebird.org/species/wecpig1?siteLanguage=nl#:~:text=An%20enormous%20pigeon%20of%20lowland,the%20trees%20where%20it%20freezes. eBird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Goura cristata|Kroandowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] k4cprgjfxfnj3y5byfbqud3j1ukuwil 1171792 1171791 2024-10-27T20:54:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171792 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = kroando |Ofbyld = [[Ofbyld:Western Crowned Pigeon (Goura cristata) in TMII Birdpark.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[kroandowen]] ''Goura'' |Wittenskiplike namme = Goura cristata |Beskriuwer, jier= [[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1764 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart = }} De kroando (Goura cristata) is in [[Dofûgels|dofûgel]], dy't yn it west fan it eilân [[Nij-Guineä]] libbet. == Beskriuwing == De kroando liket op de [[waaierdo]] en de [[readboarstkroando]], dy't ta itselde skaai hearre, mar de kroando hat in blaugriis boarst, wylst de fearren fan 'e oare twa soarten dêr kastanjebrún binne. De waaierfearren op 'e kop fan 'e waaierdo binne boppedat donkerblau, dy't spatelfoarmich einigje yn in wite kleur. [[Ofbyld:Blue Crowned Pigeon1.jpg|thumb|left|Kop fan 'e kroando.]] De kroando wurdt likernôch 80 sm lang en hat in gewicht fan sa'n 2,5 kg. It is in rêstige fûgel, dy't fral op 'e grûn libbet en dêr't er sied, fruchten en beien siket. Alhoewol't de fûgel fleane kin, docht er dat hast nea. De fearren binne meast blau mei donkere wjukken. Opfallend is de waaierfoarmige rige fearren op 'e krún. == Nêst == It lechsel fan 'e kroando bestiet út ien aai, dat yn fjouwer wiken útbret wurdt. De jonge fûgel ferlit it nêst nei in moanne en wurdt dan noch likernôch oardel moanne fuorre en grutbrocht. Kroandowen kinne âld wurde. As se mear as 20 jier âld binne, kinne se mei sukses yn finzenskip lechsels grutbringe. Der binne meldings fan kroandowen dy't mear as 40 jier âld woarn binne. == Fersprieding == De kroando libbet yn it west fan 'e [[Yndoneezje|Yndonezyske]] provinsje [[Papûa (provinsje)|Papûa]] yn sompen en boskrike plakken en heuvellânbosken oant op in hichte fan 350 m boppe de seespegel, fral op it skiereilân Vogelkop en op guon eilannen west fan Nij-Guineä, lykas Misool, Waigeo, Salawati en Batanta. De kroando komt ek op Seram foar, it ien nei grutste eilân fan 'e [[Molukken]], mar dêr is de fûgel hast mei wissichheid yntrodusearre. Oant yn 'e 20e iuw wie de kroando in algemien foarkommende fûgel. Op it fêstelân fan Nij-Guineä en op 'e eilannen Salawati en Seram komt de fûgel lokaal noch algemien foar, mar op Batanta en op guon plakken yn West-Papûa is de fûgel útroege. == Status == [[Ofbyld:020 Zoo de Barcelona, goura coronada (Goura cristata).jpg|thumb|260px|Kroando yn 'e dieretún fan [[Barcelona]].]] De grutte fan 'e populaasje wurdt op 2.500 oant 10.000 folwoeksen fûgels rûsd.<ref>[https://www.iucnredlist.org/species/22691865/131926965 IUCN, oproppen 14 april 2024.]</ref> Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de soarte de status fan kwetsber. Der wurdt jage op 'e fûgel, alhoewol net safolle as op 'e oare soarten kroandowen op [[Papûa-Nij Guineä]]. Dêrnjonken bestiet der yllegale hannel om't kroandowen as [[sierfûgel]]s tige populêr binne. Kroandowen stellen as sierfûgel lykwols hege easken en ha teminsten in 20 m² ferwaarme romte nedich. Fierder wurdt de fûgel troch biotoopferlies as gefolch fan houtkap en de oanlis fan diken foar de eksploitaasje fan hout en mineralen it biotoop bedrige. It ûntsluten fan it biotoop fan 'e do makket it gebiet dêrnjonken ek nochris tagonklik foar streupers. De kroando falt ûnder it [[Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora|Ferdrach foar Ynternasjonale Hannel yn Bedrige Soarten fan Wylde Bisten en Planten]]. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Kroonduif (vogel)]] (ferzje 14 april 2024) * [https://ebird.org/species/wecpig1?siteLanguage=nl#:~:text=An%20enormous%20pigeon%20of%20lowland,the%20trees%20where%20it%20freezes. eBird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Goura cristata|Kroandowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kroando]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] aijwfjz1ytsoyfjmsmhthff70i6xdha 0 174221 1171797 1152153 2024-10-27T20:56:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171797 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Sclaters kroando |Ofbyld = [[Ofbyld:Sclater's Crowned Pigeon - Copenhagen Zoo.jpg|250px]] |lûd = Sclaters kroando yn 'e dieretún fan Kopenhagen. |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[kroandowen]] ''Goura'' |Wittenskiplike namme = Goura sclaterii |Beskriuwer, jier= [[Tomasso Salvadori|Salvadori]], 1876 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: kwetsber ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Sclater's Crowned Pigeon map.png|250px]] Fersprieding (read) fan Sclaters kroando. }} De '''Sclaters kroando''' of '''sclaterkroando''' (''Goura sclaterii'') is in blaugrize do fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[kroandowen]] (''Goura''). De soarte waard yn 1876 troch [[Tommaso Salvadori]] as in aparte soarte beskrean, mar foar in hiele skoft waard de fûgel as in ûndersoarte fan 'e [[readboarstkroando]] beskôge. De do is ferneamd nei de [[Ingelân|Ingelske]] [[ornitolooch]] [[Philip Sclater]] (1829–1913). == Beskriuwing == [[Ofbyld:2016 Singapur, Jurong Bird Park (175).jpg|thumb|left|De kop fan 'e Sclaters kroando.]] De fûgel is foar it grutste part blaugriis en hat lykas de oare soarten fan it skaai in grutte waaier op 'e krún. It boarst is kastanjebrún oant poarperread fan kleur en de iris is read. Tusken mantsjes en wyfkes is gjin ferskil. De fûgel wurdt 66 oant 73 sm lang en weecht 2 oant 2,24 kg. De fûgel hat in soad fan 'e [[readboarstkroando]]. It iennige ferskil mei dy soarte is dat de Sclaters kroando ek read op 'e fleugels hat. == Iten == It iten bestiet út fruchten en sied. Ek [[Wringeleazen|wringeleaze]] dierkes wurde fretten. De Sclaters kroando is foar it meast op 'e grûn te finen. Allinne by gefaar siket er it hegerop yn 'e beammen. == Nêst == De Sclater kroando boud 3,5 oant 15 meter boppe de grûn in ticht nêst fan twigen, stengels en deade blêden. Se lizze ien aai, dat yn 28 oant 30 dagen útbret wurdt. De jonge fûgel ferlit it nêst nei 28 oant 36 dagen. == Fersprieding == De Sclaters kroando libbet yn it súdwest fan [[Nij-Guineä]]. It biotoop bestiet út reinwâld en leechlânbosk, fakentiden yn rivierflakes en ek yn heuvellân. De foarkar giet út nei sompige bosken oant 500 m heech. De fûgel is noch aardich oanwêzich yn gebieten wer gjin of net in soad minsken wenje. == Status == Yn 'e omkriten fan stêden en in soad bewenning is de fûgel útroege. De Sclaters kroando is in soad bejage en stiet op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as gefoelich foar útstjerren klassifisearre. . {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Sclaters kroonduif]] (ferzje 14 april 2024) * [https://ebird.org/species/soucrp1#:~:text=Blue%2Dgray%20body%20with%20maroon,groups%20on%20the%20forest%20floor. eBird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Goura sclaterii|Sclaters kroandowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kroando]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] pvxt3medkb445hwcqfktu2963m0gc2b 0 174224 1171793 1152448 2024-10-27T20:54:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171793 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = Victoria Crowned Pigeon Jurong.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[Fiktoaria kroando]] | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = [[dowen]] (''Columbidae'') | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = '''kroandowen''' (''Goura'') | beskriuwer, jier = [[James Francis Stephens|Stephens]], 1819 }} '''Kroandowen''' (''Goura'') foarmje in [[Skaai (taksonomy)|skaai]] yn 'e famylje fan 'e [[dowen]] (''Columbidae''). It skaai bestiet út fjouwer soarten. De kroandowen hearre ta de grutste dowesoarten fan 'e wrâld. It skaai waard foar it earst beskreaun troch James Francis Stephens yn 1819. == Fersprieding == De fjouwer soarten fan it skaai libje allegear op [[Nij-Guineä]] en op in pear eilannen west fan Nij-Guineä. De leefgebieten fan 'e ferskillende soarten oerlaapje inoar net. Alle soarten wurde troch de [[IUCN]] as kwetsber of gefoelich (hast bedrige) klassifisearre. == Soarten == *''[[Kroando|Goura cristata]]'' – Kroando *''[[Readboarstkroando|Goura scheepmakeri]]'' – Readboarstkroando *''[[Sclaters kroando|Goura sclaterii]]'' – Sclaters kroando *''[[Waaierdo|Goura victoria]]'' – Waaierdo {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! Wittenskiplike namme !! Fryske namme !! Fersprieding |- |[[Ofbyld:Western Crowned-Pigeon RWD.jpg|120px]] || ''Goura cristata''|| [[Kroando]] || noardwestlik Nij-Guineä |- |[[Ofbyld:GouraScheepmakeriFinsch.jpg|120px]] || ''Goura scheepmakeri''|| [[Readboarstkroando]] || súdeast Nij-Guineä |- |[[Ofbyld:Sclater's Crowned Pigeon - Copenhagen Zoo.jpg|120px]] || ''Goura sclaterii''|| [[Sclaters kroando]] || suden fan Nij-Guineä |- |[[Ofbyld:Victoria Crowned Pigeon RWD2.jpg|120px]] || ''Goura victoria''|| [[Waaierdo]] || noarden fan Nij-Guineä |- |} {{CommonsBalke|Goura|Kroando}} [[Kategory:Kroando| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Dofûgel]] 5191n5ko376sb1f9x32ja1x04gxfdkv 0 174232 1171779 1152171 2024-10-27T20:48:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171779 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Hôfdo |Ofbyld = [[File:Wood pigeon (52789485102).jpg|250px]] |lûd =[[File:Columba palumbus birdsong.ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[hôfdowen]] (''Columba'') |Wittenskiplike namme = Columba palumbus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Columba-palumbus-dist.png|center|250px]] [[File:Dark green.svg|border|15px]] stânfûgel <br> [[File:Solid yellow.svg|border|15px]] simmerfûgel <br> [[File:Solid blue.svg|border|15px]] wintergast }} De '''hôfdo''' (''Columba palumbus''), ek '''houtdo''' , '''wâlddo''' of '''houdo''', is de grutste [[Dofûgels|dowesoarte]] fan West-Europa. Hôfdowen binne yn ús kontreien [[stânfûgel]]s, fûgels út it eastlike en noardlike ferspriedingsgebiet oerwinterje fakentiden yn West-Europa en Súdwest-Europa. Op de fûgel wurdt in hiel soad jage. Neffens Animal Rights wurde allinne yn Nederlân alle jierren tusken de 45.000 en 58.000 hôfdowen sketten (sifers 2017-2019). De hôfdo stiet dêrmei op it tredde plak fan 'e meast bejage bisten yn Nederlân.<ref>[https://www.animalrights.nl/afschot-van-wilde-dieren-cijfers Animal Rights, oproppen 15 april 2024.]</ref> == Beskriuwing == Hôfdowen binne 41 oant 45 sm, wege 275 oant 700 gram en ha in spanwiidte fan 68 oant 77 sm. Se ha in blaugrize kop. It boppebealchje is laaigriis en fierder rjochting de sturt blaugriis. It boarst is griisrôze en wurdt nei de búk ta ljochter oant by de sturt hiel ljochtgriis. De fûgel is op ôfstân goed te ûnderskieden fan oare dowesoarten troch de wite bân op 'e wjukken, de kleuren yn 'e nekke en de giele iris.<ref>[https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/de-vijf-duiven-van-nederland Fûgelbeskerming, 15 april 2024]</ref> [[Ofbyld:Woodpigeon Portrait (7177425426).jpg|thumb|left|Kop fan 'e hôfdo.]] Oan 'e sydkanten fan 'e nekke en de achterkant fan 'e nekke is in griene metaaleftige glinsterjend bân fan boppe, dêrûnder is allinne oan 'e sydkanten fan 'e nekke in wite flek en dêr wer ûnder is in glânzgjende pearse bân. De opfallende bân op 'e boppewjuk ûntstiet mei't de grutte dekfearren folslein wyt binne. De slachpinnen binne donkergriis, de bûtenflaggen fan 'e earste oant de njoggende slachpin hawwe in smelle, wite seame dy't by de tsiende slachpin minder skerp is. De stjoerpinnen binne boppe blaugriis, dan folget in diffuse, ljochtgrize bân en oan it ein in brede donkergrize bân. De koarte snaffel is read by de basis en wurdt dêrnei giel. De houtdo hat koarte, rôze poaten. == Fersprieding == De hôfdo libbet fan Europa oant yn it uterste noarden fan Afrika en rjochting Aazje dêr't it ferspriedingsgebiet dan jimmeroan lokaler wurdt. Yn gebieten sûnder genôch beammen komt de fûgel net in soad foar. Eartiids wie de hôfdo in skouwe boskfûgel (dêrfandinne ek de namme wâlddo) en yn dielen fan syn ferspriedingsgebiet is dat noch jimmeroan sa. Hjoed-de-dei is de fûgel ek in kultuerfolger woarn, dy't hieltiten mear yn stêden en parken libbet, wylst de fûgel yn 'e bosken efterút gie. De hôfdo komt yn hiel Nederlân foar, mar de heechste konsintraasjes fan hôfdowen yn Nederlân binne te finen yn it easten en it suden fan it lân en de kuststreken. It tal briedpearkes yn Nederlân wurdt op 290.000 oant 580.000 rûsd (2018-2020). Winterdeis wurdt it oantal op 1.000.0000 oant 2.000.000 rûsd.<ref>[https://stats.sovon.nl/stats/soort/6700 Sovon, oproppen 15 april 2024]</ref><ref>[https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/houtduif#Verspreiding Fûgelbeskerming, oproppen 15 april 2024.]</ref> Winterdeis oerwinterje grutte groepen houtdowen út Noard- en East-Europa yn ús kontreien. == Iten == [[Ofbyld:Common Wood Pigeons (Columba palumbus) - Bærum, Norway 2021-04-16.jpg|thumb|left|Foerazjearje dowen.]] Hôfdowen skarrelje op 'e grûn it iten by inoar. Se ite fral sied en beien. Yn stêden ite se fan 'e strjitte ek itersresten dy't minsken falle litten ha. == Nêst == [[Ofbyld:Wood Pigeon Nest 29-03-11 (39.6 mm x 29.4 mm Egg Size) (5571547675).jpg|thumb|260px|Nêst mei aaien.]] De balts fan 'e hôfdo begjint yn maart of april, yn 'e populaasjes fan 'e stêden fakentiden al folle earder. Troch it lange briedseizoen binne baltsende hôfdowen oant yn septimber noch in soad te sjen. De flecht fan 'e balts fan it mantsje giet fan 20 oant 30 meter steil omheech, dan klapt it mantsje ferskillende kearen lûd mei de wjukken, wêrnei't er gliidzjend mei horizontaal útsprate wjukken en in brede sturt wer delkomt. Dy baltsflecht wurdt fakentiden twa- oant fiif kear werhelle yn in grutte bôge troch it [[territoarium]]. By tige lytse territoaria giet de baltsflecht ek oer de grinzen fan it eigen territoarium hinne. De nêsten binne faak sleau en suterich en stellen somtiden net mear foar as wat twiichjes. Somtiden kin der dwers troch in nêst hinne sjoen wurde, sadat de aaien fan ûnder te sjen binne. It mantsje draacht it materiaal oan, dat it wyfke wat te plak leit. Nêsten wurden fakentiden op 'e nij brûkt. It komt faak ta twa lechsels fan twa wite aaien yn't jier. [[Ofbyld:Wood Pigeon Nestling.jpg|thumb|left|Jonge houtdowen.]] De briedtiid duorret 16 oant 17 dagen. Jonge fûgels kinne nei 35 dagen fleane. As de jongen krekt útkommen binne, bestiet it iten foar it meast út molke út it krop. It oandiel fan plantaardich iten nimt fuortendaliks mei it âlder wurden fan 'e jonge fûgels ta. [[Ofbyld:Vityuten zob.JPG|thumb|260px|It fuorjen fan in jonge fûgel.]] Ut Ingelsk ûnderysk hat it bliken dien dat de earste lechsels foar in grut part ferlern gean. Mei't de âlders dan faak noch lang sykje moatte om iten en it nêst sûnder tafersjoch efter litte, kinne [[kriefûgels]] de nêsten plonderje. Mar meast is it ferlies oan brek oan iten en min waar te witen. == Mortaliteit == De measte hôfdowen stjerre al yn it earste libbensjier. Berekkeningen yn [[Grut-Brittanje]] en Nederlân wize in mortaliteit fan 46 oant 70% út en dy fan folwoeksen fûgels tusken de 35 en 46%. Njonken natuerlike fijannen en syktes, kinne strange winters ek oan grutte ferliezen bydrage. De belangrykste oarsaak is lykwols yn grutte dielen fan Europa de sterke bejaging fan 'e fûgel. == Fijannen == Njonken de minsken foarmje [[hauk]]en in grut gefaar foar de houtdo. Minder faak fergripe oare rôffûgels lykas [[Noardske falk|Noardske falken]] en [[sparwer]]s harren oan 'e soarte. [[Mûzebiter]]s fange hôfdowen mar selden. Fan 'e Midden-Europeeske ûlen binne [[oehoe]]'s in duchtige fijân fan 'e houtdo. == Undersoarten == Hôfdowen besteane út fiif ûndersoarten. Ien dêrfan is útstoarn.<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2022. IOC World Bird List (v12.2).] [https://web.archive.org/web/20230730175525/https://www.worldbirdnames.org/new/ Argivearre] oproppen 15 april 2024.</ref> [[Ofbyld:Columba palumbus azorica.jpg|thumb|260px|''Columba palumbus azorica'']] * ''C. p. palumbus'': fan [[Europa]] oant it west fan [[Sibearje]], it noardwesten fan [[Afrika]] en [[Irak]]. * ''C. p. azorica'': de eastlike en sintrale [[Azoaren]]. * ''C. p. iranica'': fan súdwestlik en noardlik [[Iran]] oant súdwestlik [[Turkmenistan]]. * ''C. p. casiotis'': fan súdeastlik [[Iran]] oant [[Kazachstan]] en westlik [[Sina]], noardwestlik [[Yndia]] en [[Nepal]]. * † ''C. p. maderensis'': [[Madeira (eilân)|Madeira]]. == Status == De hôfdo is in talrike briedfûgel yn Europa. BirdLife International rûsd de wrâldpopulaasje op 40 oant 70 miljoen fûgels en de Europeeske populaasje op 18 oant 34 miljoen. Tusken 1970 en 1990 wie de Europeeske populaasje stabyl, dêrnei folge in lichte taname. De houtdo wurdt neffens de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Ringeltaube]] (ferzje 15 april 2024) * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/common-woodpigeon-columba-palumbus IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Columba palumbus|Hôfdo}} }} {{DEFAULTSORT:Hofdo}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] pn8ezfwmijp62w4fprk8c7tan0nsjf3 1171784 1171779 2024-10-27T20:51:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171784 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Hôfdo |Ofbyld = [[File:Wood pigeon (52789485102).jpg|250px]] |lûd =[[File:Columba palumbus birdsong.ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[hôfdowen]] (''Columba'') |Wittenskiplike namme = Columba palumbus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Columba-palumbus-dist.png|center|250px]] [[File:Dark green.svg|border|15px]] stânfûgel <br> [[File:Solid yellow.svg|border|15px]] simmerfûgel <br> [[File:Solid blue.svg|border|15px]] wintergast }} De '''hôfdo''' (''Columba palumbus''), ek '''houtdo''' , '''wâlddo''' of '''houdo''', is de grutste [[Dofûgels|dowesoarte]] fan West-Europa. Hôfdowen binne yn ús kontreien [[stânfûgel]]s, fûgels út it eastlike en noardlike ferspriedingsgebiet oerwinterje fakentiden yn West-Europa en Súdwest-Europa. Op de fûgel wurdt in hiel soad jage. Neffens Animal Rights wurde allinne yn Nederlân alle jierren tusken de 45.000 en 58.000 hôfdowen sketten (sifers 2017-2019). De hôfdo stiet dêrmei op it tredde plak fan 'e meast bejage bisten yn Nederlân.<ref>[https://www.animalrights.nl/afschot-van-wilde-dieren-cijfers Animal Rights, oproppen 15 april 2024.]</ref> == Beskriuwing == Hôfdowen binne 41 oant 45 sm, wege 275 oant 700 gram en ha in spanwiidte fan 68 oant 77 sm. Se ha in blaugrize kop. It boppebealchje is laaigriis en fierder rjochting de sturt blaugriis. It boarst is griisrôze en wurdt nei de búk ta ljochter oant by de sturt hiel ljochtgriis. De fûgel is op ôfstân goed te ûnderskieden fan oare dowesoarten troch de wite bân op 'e wjukken, de kleuren yn 'e nekke en de giele iris.<ref>[https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/de-vijf-duiven-van-nederland Fûgelbeskerming, 15 april 2024]</ref> [[Ofbyld:Woodpigeon Portrait (7177425426).jpg|thumb|left|Kop fan 'e hôfdo.]] Oan 'e sydkanten fan 'e nekke en de achterkant fan 'e nekke is in griene metaaleftige glinsterjend bân fan boppe, dêrûnder is allinne oan 'e sydkanten fan 'e nekke in wite flek en dêr wer ûnder is in glânzgjende pearse bân. De opfallende bân op 'e boppewjuk ûntstiet mei't de grutte dekfearren folslein wyt binne. De slachpinnen binne donkergriis, de bûtenflaggen fan 'e earste oant de njoggende slachpin hawwe in smelle, wite seame dy't by de tsiende slachpin minder skerp is. De stjoerpinnen binne boppe blaugriis, dan folget in diffuse, ljochtgrize bân en oan it ein in brede donkergrize bân. De koarte snaffel is read by de basis en wurdt dêrnei giel. De houtdo hat koarte, rôze poaten. == Fersprieding == De hôfdo libbet fan Europa oant yn it uterste noarden fan Afrika en rjochting Aazje dêr't it ferspriedingsgebiet dan jimmeroan lokaler wurdt. Yn gebieten sûnder genôch beammen komt de fûgel net in soad foar. Eartiids wie de hôfdo in skouwe boskfûgel (dêrfandinne ek de namme wâlddo) en yn dielen fan syn ferspriedingsgebiet is dat noch jimmeroan sa. Hjoed-de-dei is de fûgel ek in kultuerfolger woarn, dy't hieltiten mear yn stêden en parken libbet, wylst de fûgel yn 'e bosken efterút gie. De hôfdo komt yn hiel Nederlân foar, mar de heechste konsintraasjes fan hôfdowen yn Nederlân binne te finen yn it easten en it suden fan it lân en de kuststreken. It tal briedpearkes yn Nederlân wurdt op 290.000 oant 580.000 rûsd (2018-2020). Winterdeis wurdt it oantal op 1.000.0000 oant 2.000.000 rûsd.<ref>[https://stats.sovon.nl/stats/soort/6700 Sovon, oproppen 15 april 2024]</ref><ref>[https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/houtduif#Verspreiding Fûgelbeskerming, oproppen 15 april 2024.]</ref> Winterdeis oerwinterje grutte groepen houtdowen út Noard- en East-Europa yn ús kontreien. == Iten == [[Ofbyld:Common Wood Pigeons (Columba palumbus) - Bærum, Norway 2021-04-16.jpg|thumb|left|Foerazjearje dowen.]] Hôfdowen skarrelje op 'e grûn it iten by inoar. Se ite fral sied en beien. Yn stêden ite se fan 'e strjitte ek itersresten dy't minsken falle litten ha. == Nêst == [[Ofbyld:Wood Pigeon Nest 29-03-11 (39.6 mm x 29.4 mm Egg Size) (5571547675).jpg|thumb|260px|Nêst mei aaien.]] De balts fan 'e hôfdo begjint yn maart of april, yn 'e populaasjes fan 'e stêden fakentiden al folle earder. Troch it lange briedseizoen binne baltsende hôfdowen oant yn septimber noch in soad te sjen. De flecht fan 'e balts fan it mantsje giet fan 20 oant 30 meter steil omheech, dan klapt it mantsje ferskillende kearen lûd mei de wjukken, wêrnei't er gliidzjend mei horizontaal útsprate wjukken en in brede sturt wer delkomt. Dy baltsflecht wurdt fakentiden twa- oant fiif kear werhelle yn in grutte bôge troch it [[territoarium]]. By tige lytse territoaria giet de baltsflecht ek oer de grinzen fan it eigen territoarium hinne. De nêsten binne faak sleau en suterich en stellen somtiden net mear foar as wat twiichjes. Somtiden kin der dwers troch in nêst hinne sjoen wurde, sadat de aaien fan ûnder te sjen binne. It mantsje draacht it materiaal oan, dat it wyfke wat te plak leit. Nêsten wurden fakentiden op 'e nij brûkt. It komt faak ta twa lechsels fan twa wite aaien yn't jier. [[Ofbyld:Wood Pigeon Nestling.jpg|thumb|left|Jonge houtdowen.]] De briedtiid duorret 16 oant 17 dagen. Jonge fûgels kinne nei 35 dagen fleane. As de jongen krekt útkommen binne, bestiet it iten foar it meast út molke út it krop. It oandiel fan plantaardich iten nimt fuortendaliks mei it âlder wurden fan 'e jonge fûgels ta. [[Ofbyld:Vityuten zob.JPG|thumb|260px|It fuorjen fan in jonge fûgel.]] Ut Ingelsk ûnderysk hat it bliken dien dat de earste lechsels foar in grut part ferlern gean. Mei't de âlders dan faak noch lang sykje moatte om iten en it nêst sûnder tafersjoch efter litte, kinne [[kriefûgels]] de nêsten plonderje. Mar meast is it ferlies oan brek oan iten en min waar te witen. == Mortaliteit == De measte hôfdowen stjerre al yn it earste libbensjier. Berekkeningen yn [[Grut-Brittanje]] en Nederlân wize in mortaliteit fan 46 oant 70% út en dy fan folwoeksen fûgels tusken de 35 en 46%. Njonken natuerlike fijannen en syktes, kinne strange winters ek oan grutte ferliezen bydrage. De belangrykste oarsaak is lykwols yn grutte dielen fan Europa de sterke bejaging fan 'e fûgel. == Fijannen == Njonken de minsken foarmje [[hauk]]en in grut gefaar foar de houtdo. Minder faak fergripe oare rôffûgels lykas [[Noardske falk|Noardske falken]] en [[sparwer]]s harren oan 'e soarte. [[Mûzebiter]]s fange hôfdowen mar selden. Fan 'e Midden-Europeeske ûlen binne [[oehoe]]'s in duchtige fijân fan 'e houtdo. == Undersoarten == Hôfdowen besteane út fiif ûndersoarten. Ien dêrfan is útstoarn.<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2022. IOC World Bird List (v12.2).] [https://web.archive.org/web/20230730175525/https://www.worldbirdnames.org/new/ Argivearre] oproppen 15 april 2024.</ref> [[Ofbyld:Columba palumbus azorica.jpg|thumb|260px|''Columba palumbus azorica'']] * ''C. p. palumbus'': fan [[Europa]] oant it west fan [[Sibearje]], it noardwesten fan [[Afrika]] en [[Irak]]. * ''C. p. azorica'': de eastlike en sintrale [[Azoaren]]. * ''C. p. iranica'': fan súdwestlik en noardlik [[Iran]] oant súdwestlik [[Turkmenistan]]. * ''C. p. casiotis'': fan súdeastlik [[Iran]] oant [[Kazachstan]] en westlik [[Sina]], noardwestlik [[Yndia]] en [[Nepal]]. * † ''C. p. maderensis'': [[Madeira (eilân)|Madeira]]. == Status == De hôfdo is in talrike briedfûgel yn Europa. BirdLife International rûsd de wrâldpopulaasje op 40 oant 70 miljoen fûgels en de Europeeske populaasje op 18 oant 34 miljoen. Tusken 1970 en 1990 wie de Europeeske populaasje stabyl, dêrnei folge in lichte taname. De houtdo wurdt neffens de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Ringeltaube]] (ferzje 15 april 2024) * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/common-woodpigeon-columba-palumbus IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Columba palumbus|Hôfdo}} }} {{DEFAULTSORT:Hofdo}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Hôfdo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] 4plp8rxdzganngke9khiz2s4qden51l 0 174241 1171762 1152173 2024-10-27T20:38:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171762 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = blaudoke |Ofbyld = [[File:Pigeon colombin (Columba oenas), Parc de Woluwe, Bruxelles (52843953909).jpg|250px]] |lûd = [[File:Columba oenas - Stock Dove XC489891.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[hôfdowen]] (''Columba'') |Wittenskiplike namme = Columba oenas |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:ColumbaOenasIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} It '''blaudoke''' (''Columba oenas'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje fan 'e [[dofûgels]] (''Columbidae''). It blaudoke is by ús in [[stânfûgel]]. == Beskriuwing == It blaudoke is 28 oant 32 sm lang en hat in spanwiidte fan 60 oant 66 sm. Mantsjes wege likernôch 300 gram en wyfkes likernôch 270 gram. Se ha in blaugriis fearrekleed, de nekke en de hals is oan wjerskanten irisearjend grien. It boarst is blaupears. De wjukken hawwe in swarte râne. De eagjes binne swart. Mantsjes en wyfkes hawwe deselde kleuren. == Iten == It iten bestiet út sied, nôt, beien, ikels, dielen fan planten ensafuorthinne. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Couple de Pigeons colombin (Columba oenas), Parc de Woluwe, Bruxelles (51978316920).jpg|thumb|left|Pearke blaudokes.]] De fûgel briedt fan maart oant septimber. De balts begjint mei bûgingen en it pearen folget op it koezjen mei snaffels en troch inoar de fearkes ploaie. It wyfke leit twa wite aaien yn in beamholte, meast âlde nêsten fan [[spjochten]]. Nêstkasten wurde lykwols ek brûkt. De briedtiid duorret likernôch 16 dagen. == Fersprieding == Blaudokes binne yn it westen en it suden fan Europa stânfûgels en yn in grut diel fan it ferspriedingsgebiet yn East-Europa en Aazje simmerfûgels. De fûgel komt yn Nederlân algemien foar en libbet fral op sângrûn yn in lytsskealich lânskip mei ikkerbou. Blaudokes hawwe har goed oan 'e feroarings yn it agraryske kultuerlânskip oanpast en wisten sûnt de jierren 1980 harren fersprieding oer hiel Nederlân út te wreidzjen. It tal briedpearkes yn Nederlân wurdt op 54.000 oant 67.000 rûsd. Winterdeis is it oantal troch wintergasten út [[Skandinaavje]] en [[Dútslân]] heger en wurdt it oantal op 100.000 oant 200.000 rûsd. De heechste oantallen blaudokes binne yn it easten fan [[Oerisel]], [[Gelderlân]], [[Noard-Brabân]] en it noarden fan [[Limburch (Nederlân)|Limburch]] te finen. Yn Fryslân is in hege konsintraasje tusken [[De Lemmer]] en [[Wolvegea]]. == Undersoarten == Blaudokes kinne yn twa ûndersoarten ûnderferdield wurde:<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2022. IOC World Bird List (v12.2).] [https://web.archive.org/web/20230730175525/https://www.worldbirdnames.org/new/ Argivearre] oproppen 30 july 2024.</ref> * ''C. o. oenas'': fan westlik [[Europa]] en noardwestlik [[Afrika]] oant noardlik [[Kazachstan]], súdwestlik [[Sibearje]] en noardlik [[Iran]]. * ''C. o. yarkandensis'': fan súdeastlik Kazachstan en [[Oezbekistan]] oant westlik [[Sina]]. == Status == De wrâldpopulaasje wurdt op 1.400.000-2.600.000 folwoeksen fûgels rûsd. De populaasje liket te groeien en wurdt op de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/stock-dove-columba-oenas Birdlife, oproppen 15 april 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Hohltaube]] (ferzje 15 april 2024) * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/common-woodpigeon-columba-palumbus IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Columba oenas|Blaudoke}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] nvwma5mhmx5u0e699zci8pjrn0llmtu 1171783 1171762 2024-10-27T20:51:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171783 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = blaudoke |Ofbyld = [[File:Pigeon colombin (Columba oenas), Parc de Woluwe, Bruxelles (52843953909).jpg|250px]] |lûd = [[File:Columba oenas - Stock Dove XC489891.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[hôfdowen]] (''Columba'') |Wittenskiplike namme = Columba oenas |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:ColumbaOenasIUCNver2019-2.png|center|250px]]<small>{{Color box|#008000}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#00FF00}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} It '''blaudoke''' (''Columba oenas'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje fan 'e [[dofûgels]] (''Columbidae''). It blaudoke is by ús in [[stânfûgel]]. == Beskriuwing == It blaudoke is 28 oant 32 sm lang en hat in spanwiidte fan 60 oant 66 sm. Mantsjes wege likernôch 300 gram en wyfkes likernôch 270 gram. Se ha in blaugriis fearrekleed, de nekke en de hals is oan wjerskanten irisearjend grien. It boarst is blaupears. De wjukken hawwe in swarte râne. De eagjes binne swart. Mantsjes en wyfkes hawwe deselde kleuren. == Iten == It iten bestiet út sied, nôt, beien, ikels, dielen fan planten ensafuorthinne. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Couple de Pigeons colombin (Columba oenas), Parc de Woluwe, Bruxelles (51978316920).jpg|thumb|left|Pearke blaudokes.]] De fûgel briedt fan maart oant septimber. De balts begjint mei bûgingen en it pearen folget op it koezjen mei snaffels en troch inoar de fearkes ploaie. It wyfke leit twa wite aaien yn in beamholte, meast âlde nêsten fan [[spjochten]]. Nêstkasten wurde lykwols ek brûkt. De briedtiid duorret likernôch 16 dagen. == Fersprieding == Blaudokes binne yn it westen en it suden fan Europa stânfûgels en yn in grut diel fan it ferspriedingsgebiet yn East-Europa en Aazje simmerfûgels. De fûgel komt yn Nederlân algemien foar en libbet fral op sângrûn yn in lytsskealich lânskip mei ikkerbou. Blaudokes hawwe har goed oan 'e feroarings yn it agraryske kultuerlânskip oanpast en wisten sûnt de jierren 1980 harren fersprieding oer hiel Nederlân út te wreidzjen. It tal briedpearkes yn Nederlân wurdt op 54.000 oant 67.000 rûsd. Winterdeis is it oantal troch wintergasten út [[Skandinaavje]] en [[Dútslân]] heger en wurdt it oantal op 100.000 oant 200.000 rûsd. De heechste oantallen blaudokes binne yn it easten fan [[Oerisel]], [[Gelderlân]], [[Noard-Brabân]] en it noarden fan [[Limburch (Nederlân)|Limburch]] te finen. Yn Fryslân is in hege konsintraasje tusken [[De Lemmer]] en [[Wolvegea]]. == Undersoarten == Blaudokes kinne yn twa ûndersoarten ûnderferdield wurde:<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2022. IOC World Bird List (v12.2).] [https://web.archive.org/web/20230730175525/https://www.worldbirdnames.org/new/ Argivearre] oproppen 30 july 2024.</ref> * ''C. o. oenas'': fan westlik [[Europa]] en noardwestlik [[Afrika]] oant noardlik [[Kazachstan]], súdwestlik [[Sibearje]] en noardlik [[Iran]]. * ''C. o. yarkandensis'': fan súdeastlik Kazachstan en [[Oezbekistan]] oant westlik [[Sina]]. == Status == De wrâldpopulaasje wurdt op 1.400.000-2.600.000 folwoeksen fûgels rûsd. De populaasje liket te groeien en wurdt op de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/stock-dove-columba-oenas Birdlife, oproppen 15 april 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Hohltaube]] (ferzje 15 april 2024) * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/common-woodpigeon-columba-palumbus IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Columba oenas|Blaudoke}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Hôfdo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Moldaavje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] exgwiefvfbg196k5cy3tml04vxjm51c 0 174246 1171782 1152174 2024-10-27T20:51:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171782 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = rotsdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Rock Pigeon Columba livia.jpg|250px]] |lûd = [[Ofbyld:Columba oenas - Stock Dove XC489891.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[hôfdowen]] (''Columba'') |Wittenskiplike namme = Columba livia |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1798 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[Ofbyld:Columba livia distribution map.png|center|250px]]<small>{{Color box|#800000}} oarspronlike fersprieding <br>{{Color box|#ff8080}} yntrodusearre fersprieding }} De '''rotsdo''' (''Columba livia'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út de famylje fan 'e [[Dofûgels|dowen]] (''Columbidae''). De do is de stamfoarm fan 'e hûsdo (''Columba livia domestica'') en dêrmei ek de [[postdo]] en de [[stedsdo]]. Dy [[Domestikaasje|domestisearre]] en ferwyldere foarm telt ta de meast suksesfolle fûgels fan 'e wrâld hat him mei útsûndering fan 'e poalen yntusken oer de hiele wrâld útwreide. De wylde foarm libbet dêrfoar oer allinne yn [[Europa]] en [[Aazje]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Columba livia - 01.jpg|thumb|left|Kop fan 'e rotsdo.]] De rotsdo is 31 oant 34 sm lang en hat in gewicht fan 200 oant 300 gram. It fearrekleed is ljochtgriis mei in donkergrize kop en hals. De siden fan 'e hals binne glânzgjend grien en pears. De wjukken hawwe twa donkere streken. Yn 'e flecht falt de donkergrize sturt mei de swart bân oan it ein en de wite ûnderwjuk op. De snaffel is donker mei in wite, fleisige ferdikking by de noasgatten. De fûgel hat in oranje iris. Mantsjes en wyfkes hawwe deselde kleuren. == Fersprieding == Rotsdowen briede fral yn bercheftige gebieten om de [[Middellânske See]]. == Undersoarten == [[Ofbyld:Rock dove - natures pics.jpg|thumb|250px|Fleanende rotsdo.]] De soarte is te ferdielen yn njoggen ûndersoarten:<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2022. IOC World Bird List (v12.2).]</ref> * ''C. l. livia'': fan westlik en sintraal [[Europa]], noardlik [[Afrika]] oant sintraal [[Aazje]]. * ''C. l. gymnocycla'': fan [[Mauritaanje]] en [[Senegal]] oant it suden fan [[Maly]] en [[Gana]]. * ''C. l. targia'': fan noardlik Maly en súdlik [[Algerije]] oant sintraal [[Sûdan]]. * ''C. l. dakhlae'': westlik [[Egypte]]. * ''C. l. schimperi'': eastlik Egypte, súd Sûdan en [[Eritreä]]. * ''C. l. palaestinae'': fan [[Sinaï (skiereilân)|Sinaï]] oant [[Syrje]] en it westen en it súden fan it [[Arabyske skiereilân]]. * ''C. l. gaddi'': fan eastlik [[Turkije]] oant [[Oezbekistan]] en westlik en noardlik [[Afghanistan]]. * ''C. l. neglecta'': fan westelik [[Pakistan]] en eastlik Afghanistan oant de [[Himalaya]]. * ''C. l. intermedia'': súdlik [[Yndia]] en [[Sry Lanka]]. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Mom says ' Don't Worry, I am here now' - panoramio.jpg|thumb|left|Rotsdo mei twa jongen.]] It nêst wurdt yn in ûndjippe rotsspjalt of op in richel boud. It lechsel bestiet yn 'e regel út twa wite aaien, dy't troch de âlders yn 17 dagen wurde útbret. De fûgel kin alle jierren oant twa of trije kear briede, somtiden noch faker. De wyfkes besette yn 'e regel jierren efter inoar itselde territoarium. Se bliuwe meast trou oan 'e selde partner. == Status == It liket der op dat de wrâldpopulaasje fan 'e rotsdowen ôfnimt. Mar de fûgle komt yn in ûnbidich grut gebiet foar en de populaasje is grut, sadat de status troch IUCN op 'e Reade list net bedrige neamd wurdt.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/rock-dove-columba-livia Birdlife, oproppen 15 april 2024.]</reF> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Felsentaube]] (ferzje 15 april 2024) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Columba livia|Rotsdo}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Hôfdo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Abgaazje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Armeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Azoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fatikaanstêd]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gibraltar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kanaryske Eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madeara]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malta]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Monako]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn San Marino]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Osseesje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syprus]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bachrein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Arabyske Emiraten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Irak]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Israel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Katar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Koeweit]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libanon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palestina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Syrje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkmenistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kaapverdje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Westlike Sahara]] [[Kategory:Eksoat yn Belgje]] [[Kategory:Eksoat yn Bosnje]] [[Kategory:Eksoat yn Bulgarije]] [[Kategory:Eksoat yn Denemark]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Eastenryk]] [[Kategory:Eksoat yn Estlân]] [[Kategory:Eksoat yn Finlân]] [[Kategory:Eksoat yn Frankryk]] [[Kategory:Eksoat yn Fryslân]] [[Kategory:Eksoat yn Guernsey]] [[Kategory:Eksoat yn Hongarije]] [[Kategory:Eksoat yn Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Itaalje]] [[Kategory:Eksoat yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Jersey]] [[Kategory:Eksoat yn Kazachstan]] [[Kategory:Eksoat yn Kroaasje]] [[Kategory:Eksoat yn Letlân]] [[Kategory:Eksoat yn Lychtenstein]] [[Kategory:Eksoat yn Litouwen]] [[Kategory:Eksoat yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Eksoat yn Man]] [[Kategory:Eksoat yn Moldaavje]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Noarwegen]] [[Kategory:Eksoat yn de Oekraïne]] [[Kategory:Eksoat yn Poalen]] [[Kategory:Eksoat yn Roemeenje]] [[Kategory:Eksoat yn Servje]] [[Kategory:Eksoat yn Sibearje]] [[Kategory:Eksoat yn Skotlân]] [[Kategory:Eksoat yn Sloveenje]] [[Kategory:Eksoat yn Slowakije]] [[Kategory:Eksoat yn Sweden]] [[Kategory:Eksoat yn Switserlân]] [[Kategory:Eksoat yn Tsjechje]] [[Kategory:Eksoat yn Wales]] [[Kategory:Eksoat yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Eksoat yn Alaska]] [[Kategory:Eksoat yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Anguilla]] [[Kategory:Eksoat yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Eksoat yn de Bahama's]] [[Kategory:Eksoat yn Barbados]] [[Kategory:Eksoat yn Belize]] [[Kategory:Eksoat yn Bermuda]] [[Kategory:Eksoat yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Dominika]] [[Kategory:Eksoat yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Eksoat yn El Salvador]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Grenada]] [[Kategory:Eksoat yn Gûadelûp]] [[Kategory:Eksoat yn Gûatemala]] [[Kategory:Eksoat yn Haïty]] [[Kategory:Eksoat yn Hondoeras]] [[Kategory:Eksoat yn Jamaika]] [[Kategory:Eksoat yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kosta Rika]] [[Kategory:Eksoat yn Kuba]] [[Kategory:Eksoat yn Martinyk]] [[Kategory:Eksoat yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Montserrat]] [[Kategory:Eksoat yn Nikaragûa]] [[Kategory:Eksoat yn Panama]] [[Kategory:Eksoat yn Porto Riko]] [[Kategory:Eksoat yn Saba]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Marten]] [[Kategory:Eksoat yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Eksoat yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Eksoat yn Argentynje]] [[Kategory:Eksoat yn Brazylje]] [[Kategory:Eksoat yn Ekwador]] [[Kategory:Eksoat yn Kolombia]] [[Kategory:Eksoat yn Oerûguay]] [[Kategory:Eksoat yn Perû]] [[Kategory:Eksoat yn Sily]] [[Kategory:Eksoat yn Bangladesj]] [[Kategory:Eksoat yn Birma]] [[Kategory:Eksoat yn Brûnei]] [[Kategory:Eksoat yn Bûtan]] [[Kategory:Eksoat yn de Filipinen]] [[Kategory:Eksoat yn Fjetnam]] [[Kategory:Eksoat yn Yndia]] [[Kategory:Eksoat yn Yndoneezje]] [[Kategory:Eksoat yn Japan]] [[Kategory:Eksoat yn Kambodja]] [[Kategory:Eksoat yn Laos]] [[Kategory:Eksoat yn Maleizje]] [[Kategory:Eksoat yn Mongoalje]] [[Kategory:Eksoat yn Nepal]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Singapoer]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Tailân]] [[Kategory:Eksoat yn Taiwan]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Angoala]] [[Kategory:Eksoat yn Botswana]] [[Kategory:Eksoat yn Etioopje]] [[Kategory:Eksoat yn Kenia]] [[Kategory:Eksoat yn Malawy]] [[Kategory:Eksoat yn Mozambyk]] [[Kategory:Eksoat yn Namybje]] [[Kategory:Eksoat yn Sambia]] [[Kategory:Eksoat yn Simbabwe]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Eksoat yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Eksoat yn Tanzania]] [[Kategory:Eksoat yn Uganda]] 0fro2ssm70ivje85x6p42mk3hhotcps 0 174269 1171800 1152424 2024-10-27T20:57:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171800 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = moannedo |Ofbyld = [[Ofbyld:Nicobar Pigeon profile.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[moannedowen]] (''Caloenas'') |Wittenskiplike namme = Caloenas nicobarica |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''moannedo''' (ferneamd nei syn [[moannen (hier)|moannen]]) of '''kraachdo''' (''Caloenas nicobarica'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út 'e famylje fan 'e [[dofûgels|dowen]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Nicobar Pigeon, Jurong Bird Park, Singapore (27665222059).jpg|thumb|left|Oan 'e grutte fan 'e snaffelwrat is it geslacht fan 'e moannedo fêst te stellen.]] De moannedo is in grutte dowesoarte fan 30 oant 40 sm lang. De kop fan 'e moannedo is blaugriis. De fearren om 'e nekke binne smel en lang. De rest fan it fearrekleed is irisearjend grien, blau, brûns en wat read der trochhinne. It [[DNA]] fan 'e moannedo hat in soad fan dat fan 'e útstoarne [[dodo]]. Fan alle fûgels dy't hjoed-de-dei noch besteane is de moannedo it meast oan 'e dodo besibbe. == Fersprieding == De moannedo komt op lytse Aziatyske eilannen en kustkontreien mei bosk foar. It ferspriedingsgebiet fan 'e fûgel leit tusken de eilannen fan 'e [[Andamanen]] en [[Nikobaren]] yn [[Yndia]] oant de eilannen fan [[Yndoneezje]] en de [[Filipinen]]. Dêrnjonken komt de soarte ek noch foar op 'e [[Salomonseilannen]] en [[Palau]]. Wyfkes binne wat lytser as mantsjes en hawwe op 'e donkere snaffel ek in lytsere wrat. == Fuortplanting == [[Ofbyld:04 Nicobar pigeon.jpg|thumb|left|De moannedo op syn nêst.]] De moannedo briedt yn koloanjes fan somtiden wol tûzenen fûgels. Se bouwe harren nêst yn 'e beammen oant 12 meter heech. It lechsel bestiet út ien aai, dat troch beide âlders yn 30 dagen útbret wurdt. Nei 70 oant 80 dagen kin it jong himsels rêde. == Undersoarten == moannedowen binne yn twa ûndersoarten te ûnderskieden: * ''C. n. nicobarica'' ([[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758)): fan 'e Andamanen en Nicobaren, [[Malakka (skiereilân)|Malakka]] oant [[Nij-Guineä]], de [[Filipinen]] en de [[Salomonseilannen]]. * ''C. n. pelewensis'' ([[Otto Finsch|Finsch]], 1875): [[Palau]]. De C. n. nicobarica komt it measte foar; wylst de C. n. pelewensis allinne op Palau foarkomt. De populaasje fan 'e lêste ûndersoarte is likernôch 1000 fûgels grut. It ferskil tusken de twa ûndersoarten binne de koartere kraachfearren fan 'e C. n. pelewensis. Fierder binne de fûgels identyk. == Status == [[Ofbyld:Caloenas nicobarica -Houston Zoo, Texas, USA-8a.jpg|thumb|260px|Moannedo yn 'e dieretún fan [[Houston]].]] Troch de jacht foar it fleis en it ferlies fan biotoop as gefolch fan houtkap foar plantaazjes en bouaktiviteiten rint it tal moannedowen al in skoft tebek. It toerisme nei de eilannen feroarsaket biotoopferlies en de driging dat rôfdieren mei komme, dy't hiele koloanjes yn ien kear ferneatigje kinne. Alhoewol't de fûgel noch in grutte fersprieding hat en op guon plakken sels in soad foarkomt, sjocht de takomst der foar de fûgel nuodlik út. Dêrom beskôget de [[IUCN]] de fûgel op 'e [[Reade list]] as hast bedrige. De ynternasjonale hannel yn moannedowen is ferbean. De moannedois in populêre fûgel yn 'e grutte fûgelfolières fan dieretunen. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Kragentaube]] (ferzje 16 april 2024) * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/nicobar-pigeon-caloenas-nicobarica IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Caloenas nicobarica|moannedo}} }} {{DEFAULTSORT:Moannedo}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn East-Timor]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Papoea Nij-Guineä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Palau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Salomonseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] h2leqwfpz6u9rzyfykayh2qs8xdtyyw 0 174270 1171820 1152216 2024-10-27T21:07:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171820 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = toskdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Naturalis Biodiversity Center - ZMA.AVES.56900 - Didunculus strigirostris Jardine, 1845 - Columbidae - skin specimen.jpeg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[lytse dodo's]] (''Didunculus'') |Wittenskiplike namme = Didunculus strigirostris |Beskriuwer, jier= [[William Jardine|Jardine]], 1845 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: krityk |lânkaart= }} De '''toskdo''' (''Didunculus strigirostris'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] fan it skaai lytse dodo's (''Didunculus'') út de famylje fan 'e [[dowen]] (Columbidae). De fûgel is endemysk op 'e eilannen fan [[Samoä]], dêr't it de nasjonale fûgel is. De toskdo wurdt mei útstjerren bedrige en de lêste rûzings geane fan sa'n 100 fûgels út. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Tooth-billed Pigeon.jpg|thumb|left|Yllustraasje fan John Gould.]] De toskdo is in middelgrutte, likernôch 31 sm lange do mei readeftige poarten en in reade ring om it each. De búk, de kop en de nekke binne griiseftich mei blaugriene irisaasje. De sturt en de wjukken binne readbrún, wylst it boppebealchje en it boarst en de búk swartgrien binne. De do hat in grute, parkyteftige snaffel mei toskeftige útsteksels op 'e ûnderkaak. Mantsjes en wyfkes ferskille net fan inoar en jonge fûgels ha wat minder sprekkende kleuren en in swarte snaffel mei wat oranje by de basis. Genetysk is de toskdo besibbe oan 'e útstoarne [[dodo]] en de namme fan it skaai bestjut 'lytse dodo'. De fûgel wurdt dêrfandinne ek wol de lytse dodo fan Samoä neamd. == Fersprieding == Toskdowen libje yn 'e reinwâlden fan 'e eilannen Savaii en Upolu oant 1600 m boppe seenivo en oan boskrannen by iepen plakken yn it bosk. Betingst is dat der noch grutte beammen op dy iepen plakken steane. Sûnt de jierren 1980 is bekend dat de jacht en de ferneatiging fan it biotoop grutte gefolgen hie foar de populaasje. Yn dy tiid waard it tal toskdowen noch op 3.200 op Upolu en 4.800 op Savaii rûsd. De [[sykloan]]en fan 1990 en 1991 ferneatigen in grut part fan it leefgebiet fan 'e toskdowen. De ûntwoartele beammen droegen gjin frucht en soargen foar brek oan iten. De delgong gie doe hurd: yn 2000 wiene der noch sa 2.500 fûgels en yn 2006 noch mar 500. Njonken it ferlies oan biotoop foarmje ek de jacht en yntrodusearre rotten en katten in grutte bedriging. Sûnt 2006 is der in plan foar it behâld fan 'e soarte, dat stribbet nei it behâld fan it biotoop, it ferbetterjen fan 'e bosken en de behearsking fan rôfdieren. Dêrnjonken wurdt ek de fersprieding fan ''[[dysoxylum]]'' ûndersocht, om dêrmei de noch restearjende gebieten mei in hege tichtens fan dy beammesoarte fêst te stellen. == Iten == Der is net in soad bekend oer de fûgel, mar der wurdt oannommen dat er de fruchten fan 'e ''dysoxylum'' yt. Syn parkyteftige snaffel brûkt er om fan 'e hurde fruchten te iten. == Nêst == Der wurdt tocht dat de fûgel eartiids it nêst op de grûn boude, mar dat de fûgel fanwegen ynfierde rotten en bargen hjoed-de-dei it nêst yn beammen boud. == Status == [[Ofbyld:Didunculus.jpg|thumb|left|Fotografearre toskdo yn 1901<br>Augustin Kramer (1865-1941).]] De toskdo libbet yn in beheind gebiet en dat makket de kâns op útstjerren grut. De populaasje bestiet út likernôch 100 fûgels, ferdield oer twa eilannen. Der bestiet gjin populaasje, dy't yn finzenskip fokt wurde kin. De mortualiteit ûnder jonge fûgels is heech. Der wurdt fan útgien dat de lêste rûzings fral út âldere fûgels bestie. Pas yn 2013 waard wer ien jonge fûgel sjoen yn it leechlân fan Savaii. De [[IUCN]] hat de fûgel as krityk op 'e [[Reade list]] set. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Tooth-billed pigeon]] (ferzje 16 april 2024) * [https://www.iucnredlist.org/species/22691890/156841404#geographic-range IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Didunculus strigirostris|Toskdo}} }} {{DEFAULTSORT:Toskdo}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Samoä]] 5m3wkwzflyr1nhacxr7i6eftgcemnhl 0 174276 1171785 1152273 2024-10-27T20:52:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171785 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = kanieldo |Ofbyld = [[Ofbyld:Dove Lemon 2012 02 03 16 32 03 8011.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[hôfdowen]] (''Columba'') |Wittenskiplike namme = Columba larvata |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1801 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''kanieldo''' (''Columba larvata'') is in [[fûgel]] út de famylje fan [[Dofûgels|dowen]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De kanieldo is in 25 oant 29 sm lange do, wêrfan de sturt 9,1 oant 11,7 sm útmakket. De fûgel weecht 146 oant 151 gram. De swarte snaffel is mei 2 oant 2,2 sm yn ferhâlding ta syn lingte lang. [[File:HaplopeliaJohnstoniKeulemans.jpg|thumb|left|Yllustraasje<br>John Gerrard Keulemans.]] Folwoeksen fûgels ha in wite krún en in wyt gesicht. De wite kleuren geane dêrnei op 'e krún op in kanielkleur oer. It kin en de kiel binne wyt, dat dêrnei op in ljocht readeftige kanielkleur oergiet. De nekke, hals en de mantel binne donker mei in wat fiolette glâns, dêrby binne fearren fan 'e mantel wat sterker irisearjend as de hals en de nekke. De skouders en de wjukken, de rêch, de stút, de boppekant fan 'e sturt en de middelste twa stjoerfearren binne donker oliifgrien. De bûtenste stjoerfearren binne swartbrún en hawwe brede, grize einen. De flanken en de ûnderwjukken binne readbrún. Under de sturt binne de fearren kastanjebrún. De iris is koraalread, readbrún of fioletread. De poatsjes binne read oant readfiolet. [[OFbyld:Columba larvata, onvolwassene, Eshowe, Birding Weto, a.jpg|thumb|left|Jonge fûgel.]] Jonge fûgels binne sterker kastanjebrún as de folwoeksen fûgels kleure. De wjukken en de skouderfearren hawwe oerdwers donkerbrune bannen en roestbrune seamen oan 'e fearren. == Fersprieding == Kanieldowen hawwe in grut ferspriedingsgebiet yn [[Afrika]]. De fûgels libje yn berchwâlden. Yn it west en suden fan Afrika komt de fûgel oant in hichte fan 2.100 m foar. Yn Etioopje bewennet de soarte ek bosk oant hichten fan 3.200 m. Kanieldowen binne ôfhinklik fan tichte strewellen, mar is net sinnich en komt ek foar yn sekundêr bosk en op plantaazjes. == Gedrach == Kanieldowen binne skouwe fûgels en libje allinne of yn pearkes op 'e grûn. Ut en troch binne yn 'e buert fan fruchtdragende beammen gruttere groepen waar te nimmen. De fûgel siket syn iten op 'e grûn tusken strewellen en falt net op. It iten bestiet út sied en fallen fruchten, dêrnjonken yt de fûgel ek [[wringeleazen|wringeleaze]] dierkes en ynsekten. Yn it west fan it ferspriedingsgebiet briedt de fûgel fan jannewaris oant oktober. Yn Etioopje is de briedtiid tusken maart en april beheind. It nêst wurdt likernôch 2,5 m boppe de grûn fan twigen makke, lykas dat foar fjilddowesoarten typysk is. It lechsel bestiet út twa aaien en selden trije. Nei 10 oant 12 dagen komme de aaien út. De jonge fûgels fleane nei 20 oant 21 dagen út en bliuwe dan noch twa moannen by de âlders. == Undersoarten == De kanieldo is te ferdielen yn sân ûndersoarten: * ''C. l. inornata'' ([[Anton Reichenow]], 1892): fan [[Sierra Leone]] oant [[Kameroen]] en [[Gabon]], [[Bioko]] en [[Annobón]]. * ''C. l. principalis'' ([[Gustav Hartlaub]], 1866): [[Sao Tomee en Prinsipe|Prinsipe]]. * ''C. l. simplex'' (Gustav Hartlaub, 1849): [[Sao Tomee en Prinsipe|Sao Tomee]]. * ''C. l. bronzina'' ([[Eduard Rüppell]], 1837): súdeastlik [[Sûdan]] en [[Etioopje]]. * ''C. l. larvata'' ({Coenraad Jacob Temminck, 1809: fan súd Sûdan oant [[Súd-Afrika]] * ''C. l. jacksoni'' ([[Richard Bowdler Sharpe]], 1904): fan eastlik [[Demokratyske Republyk Kongo|Kongo-Kinsjasa]] oant westlik [[Tanzania]] en noardlik sintraal-[[Sambia]] * ''C. l. samaliyae'' ([[Charles M. N. White]], 1948): [[Angoala]] en noadwestlik Sambia. De ferspriedingsgebieten fan 'e ûndersoarten oerlaapje inoar net en foarmje aparte, net oan inoar grinzgjende gebieten. == Status == De fûgel stiet as net bedrige op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Zimttaube]] (ferzje 16 april 2024) * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/lemdov2/cur/introduction Birds of the World, oproppen 16 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Columba larvata|Kanieldowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Hôfdo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] b4h9vflnol11kbhnd5b3hv8hatuoyga 0 174297 1171815 1152310 2024-10-27T21:02:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171815 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = spinifeksdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Geophaps plumifera.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[kwarteldowen]] (''Geophaps'') |Wittenskiplike namme = Geophaps plumifera |Beskriuwer, jier= [[George Robert Gray|Gray]], 1842 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''spinifeksdo''' (''Geophaps plumifera'') is in [[Fûgels|fûgelsoarte]] út de famylje fan 'e [[dofûgels|dowen]]. De do is in endemyske soarte yn [[Austraalje]] en is ferneamd nei it gers dat yn drûge gebieten fan Austraalje groeid. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Spinifex pigeon Jim Bendon.jpg|thumb|left|''G.p. ferruginea''.]] De dokes wurde 20 oant 23,5 sm lang en wege 82 oant 130 gram. It is in meast sânkleurige fûgel mei in karakteristike rjochtopsteande toefe en swarte streken, dy't dwers oer it bealchje rinne. De kop hat in swarte wynbraustreek fan 'e snaffel oant de nekke en in swarte streek ûnder it each fan 'e snaffel oant it each. Tusken dy swarte streken is de hûd neaken en read. De foarholle fan 'e spinifeksdo is griis en de toefe sânkleurich, wylst it griis fan 'e foarholle noch wat langer yn in streek de swarte wynbraustreek bylâns folget. Under de snaffel hawwe spinifeksdowen in wite flek, dy't nei it wang ta yn griis oergiet, wylst op 'e kiel ûnder de wite flek in swarte bân rint, dy't nei de wangen ta breder wurdt. Op it boarst ha de fûgels tusken de wjukken in opfallende swart/wite bân yn 'e foarm fan in heale moanne. De poaten binne poarpergriis oant poarperbrún. Tusken mantsjes en wyfkes binne gjin ferskillen yn kleuren, wol binne de wyfkes wat lytser as mantsjes. Juvenile fûgels hawwe blekere kleuren en binne om it each net read. == Fersprieding == Spinifeksdowen komme foar op 'e drûge gebieten yn Austraalje, dêr't it gers fan it skaai ''Spinifex'' groeid en wêr't tagelyk wetter is. == Iten en briede == Spinifeksdowen ite it sied fan it gers. Se kinne it hiele jier troch briede en dogge dat yn 'e regel nei't it reint hat. == Undersoarten == Der binne trije ûndersoarten:<ref>{{en}} https://absa.asn.au/wp-content/uploads/2016/10/Spinifex-Pigeon.pdf Beskriuwing ûndersoarten (PDF)]</ref> [[Ofbyld:Spinifex pigeon.jpg|thumb|250px|Pearke spinifeksdowen.]] *''G. p. ferruginea'', Pilbara, Gascoyne en West-Austraalje *''G. p. leucogaster'', Sintraal en East-Austraalje *''G.p. plumifera'', Kimberley (W.A.) en it Noardlik Territoarium By de ûndersoarte ''G.p. ferruginea'' is de swart/wite bân op it boarst folle smeller as by de oare ûndersoaren. Dy ûndersoarte hat ek in oranje iris, wylst de oare twa ûndersoarten in giele iris ha. De ''G.p. ferruginea'' is ek op it ûnderbealchje sânkleurich, wylst de oare twa ûndersoarten dêr wyt binne. Fan 'e ''G.p. plumifera'' en de ''G.p. ferruginea'' komme yn it grinsgebiet fan é fersprieding fan 'e beide soarten yn Kimberley hybride foarmen foar. == Status == Der is gjin oanlieding om te tinken dat de do yn oantallen efterút giet. It ferspriedingsgebiet yn Austraalje is grut. De fûgel stiet dêrfandinne as net bedrige op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=FFEE836B3BEF1400 Avibase - The World Bird Database, oproppen 16 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Geophaps plumifera|Spinifeksdowen}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] 7rkkllert0h91gtpny71waueooiem2a 0 174311 1171818 1152391 2024-10-27T21:05:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171818 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = spitstoefdo |Ofbyld = [[Ofbyld:Crested Pigeon (Ocyphaps lophotes) (21055765503).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = '''spitstoefdowen''' (''Ocyphaps'')<br><small>[[George Robert Gray|G.R. Gray]], 1842</small> |Wittenskiplike namme = Ocyphaps lophotes |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1822 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Ocyphaps lophotes distr.png|center|250px]] }} De '''spitstoefdo''' (''Ocyphaps lophotes'') is in [[fûgel]]soarte út 'e famylje fan 'e [[Dofûgels|dowen]] (''Columbidae''), dy't endemysk is yn [[Austraalje]]. De soarte waard yn 1822 beskreaun troch [[Coenraad Jacob Temminck]]. It is de iennige soarte yn it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''spitstoefdowen''' (''Ocyhaps''), dat yn 1842 troch [[George Robert Gray]] beskreaun waard. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Morning light (7987743871).jpg|thumb|left|Spitstoefdo.]] De 30 oant 34 sm lange do is goed te werkennen oan 'e opfallende, spitsfoarmige swarte toefe op 'e krún. De do is foar it measte griis mei grienblau, grien en fiolette irisearjende kleuren op 'e wjukken. De neakene hûd om it each is read mei dêrom hinne in swarte râne. By de skouders is der wat rôze en de wjukken hawwe tusken de sânkleurige fearren swarte streken oerdwers. It boppebealchje wurdt nei efter ta oliifgrieneftich en de donkere sturtfearren ha ljochte rânen. De fûgel hat in swartgrize snaffel en reade poaten. De iris fan é fûgel is giel oant read. Der is gjin ûnderskied yn 'e fearren fan mantsjes en wyfkes. == Fersprieding == Eartiids kamen spitstoefdowen allinne yn it binnenlân en it west fan Austraalje foar, mar de fûgels wisten te profitearjen fan 'e ûntwikkeling fan it lân troch minsken en spitstoefdowen komme no hast yn hiel Austraalje foar. Se binne yn lannelike gebieten te sjen en yn stêden yn parken, op sportfjilden of by golfbanen en wenwiken mei in soad grien. == Iten == Toefdowen ite sied, beien, fruchten en dielen fan planten. == Fuortplanting == [[Ofbyld:Crested Pigeon (Ocyphaps lophotes) mating display.jpg|thumb|left|Balt fan 'e toefdo.]] Spitstoefdowen briede it hiele jier troch, mar fral yn 'e waarmere moannen. Mantsjes begjinne by it naderjen fan wyfkes mei in opfallende balts; se beweegje it bealchje op en del wylst se by eltse beweging de wjukken en de sturt as in waaier iepenje en slute, dat mank giet mei in sêft toeterjen. As it wyfke it wat taliket, bliuwt se rêstich sitten as it mantsje tichterby komt oant besocht wurdt te jûtsen. It nêst wurdt faak yn beammen of strûken fan twigen en strie boud. It lechsel bestiet út twa wite aaien, dy't yn 18 dagen tiid útbret wurde. De jonge dowen fleane nei trije wiken út en wurde dan noch in skoft byfuorre troch de âlders. == Undersoarten == Der wurde twa ûndersoarten fan 'e toefdo erkend: * ''O. l. lophotes'', de nominaatfoarm, dy't yn it suden fan Austraalje foarkomt. * ''O. l. Whitlocki'', dy't yn it midden en noarden fan West-Austraalje foarkomt. == Status == It tal toefdowen nimt ta en de status fan 'e fûgel op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] is 'net bedrige' (sitewaasje 2024). {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Crested pigeon]] (ferzje 17 april 2024) * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/lemdov2/cur/introduction Birds of the World, oproppen 16 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/species/22690676/93283379 IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Ocyphaps lophotes|Spitstoefdowen}} }} {{DEFAULTSORT:Spitstoefdo}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] sq8pn6v3g5u8bm10qd3ueyktxcj61ib 0 174316 1171760 1153121 2024-10-27T20:37:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171760 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Afrikaanske papegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Green pigeon, MalaMala Game Reserve, South Africa (51642167389).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron calvus |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1811 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Afrikaanske pappegaaido''' (''Treron calvus'') is in [[fûgel]]soarte yn it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út 'e famylje [[Dofûgels|dowen]] (''Columbidae''). It is ien fan 'e fiif soarten fan it skaai yn 'e Afrikaanske tropen. De Afrikaanske pappegaaido hat in grut ferspriedingsgebiet ûnder de [[Sahara]] mei 17 erkende ûndersoarten. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Day 67 African Green Pigeon (Treron calvus) attracted by fruiting fig-tree ... (53355010970).jpg|thumb|left|Afrikaanske pappegaaido yn it Nasjonaal Park Kruger (Súd-Afrika).]] De fûgel is 25 oant 30 sm lang en weecht 130 oant 285 gram. De boppedielen binne griisgrien oant gielgrien. De snaffel hat boppe by de basis opfallend reade waakshûd. De snaffel hat fierder in wite punt. Under oan 'e hals hat de fûgel in grize flek. Wyfkes ferskille net in soad fan mantsjes, se binne allinne wat lytser en doffer fan kleur. == Undersoarten == De Afrikaanske pappegaaido hat 17 ûndersoarten. De ûndersoarten yn it westen hawwe op 'e snaffel in relatyf grutte, reade waakshûd, in grize sturt en giele poaten, wylst de eastlike en súdeastlike ûndersoarten mear grien op 'e sturt ha en oranje oant rôze poaten. [[Ofbyld:African green pigeon (Treron calvus sharpei).jpg|thumb|250px|''T. c. sharpei'' (Gana).]] [[Ofbyld:African green pigeon, Treron calvus, Kruger main road near Punda Maria turn-off, Kruger National Park, South Africa (26186636726).jpg|thumb|250px|''T. c. delalandii'' (Súd-Afrika).]] *''T. c. calvus'': east [[Nigearia]] oant it noardeasten fan 'e [[Kongo-Kinsjasa]] en sintraal [[Angoala]]. *''T. c. virescens'': [[Sao Tomee en Prinsipe|Prinsipe]]. *''T. c. sharpei'': [[Sierra Leöane]] oant súd Nigearia en it noarden fan [[Kameroen]]. *''T. c. nudirostris'': [[Senegal]] oant [[Gambia]] en [[Guinee-Bissau]]. *''T. c. poensis'': [[Bioko]]. *''T. c. uellensis'': [[Súd-Sûdan]], it noarden fan Kongo-Kinsjasa, [[Uganda]]. *''T. c. brevicera'': Súdwest [[Etioopje]] oant noardlik [[Tanzania]] beëasten de [[Grutte Slink]] (útsein de kust). *''T. c. salvadorii'': it easten fan Kongo-Kinsjasa, it súdwesten fan Tanzania, [[Sambia]], it noarden fan [[Malawy]] en [[Mozambyk]]. *''T. c. wakefieldii'': kuststreek fan [[Kenia]] en noardeastlik Tanzania. *''T. c. schalowi'': eastlik Angoala, noardeastlik [[Namybje]], noardlik [[Botswana]] en it noardwesten fan [[Simbabwe]]. *''T. c. ansorgei'': westlik Angoala (súd fan 'e [[Kwanza]]). *''T. c. vylderi'': noardwesten fan Namybje (eastlik fan Grootfontein). *''T. c. gibberifrons'': súdeasten fan Súd-Sûdan oan de Fiktoaria Mar yn Uganda, Rûanda, Burûndy, westlik Kenia en noardwestlik Tanzania. *''T. c. delalandii'': kust fan súdeast Tanzania oant it suden fan Súd-Afrika (eastlike Kaapprovinsje). *''T. c. granti'': Leechlannen fan eastlik Tanzania en [[Sansibar (eilân)|Sansibar]]. == Status == De Afrikaanske pappegaaido stiet op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as 'net bedrige' (sitewaasje 2024). De grutte fan 'e populaasje is net bekend. It oantal fan 'e soarte rint tebek, mar lokaal komt de do noch in soad foar. Ek hat de soarte in grut ferspriedingsgebiet. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:nl:Afrikaanse papagaaiduif]] (ferzje 17 april 2024) * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/african-green-pigeon-treron-calvus Birdlife, oproppen 17 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron calvus|Afrikaanske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Afrikaanske pappegaaido}} [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] qf6kejzpyj6ano4dsyex4ufwkcgs4dp 0 174323 1171804 1152834 2024-10-27T20:58:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171804 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding = LK-yala-taube-1.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Oranjeboarstpappegaaido | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[nije fûgels]] (''Neoaves'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') | takson11 = [[famylje]]: | namme11 = [[dowen]] (''Columbidae'') | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = '''pappegaaidowen''' (''Treron'') | beskriuwer, jier = [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1816 }} '''Pappegaaidowen''' foarmje in [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[fûgel]]s yn 'e famylje fan 'e [[Dofûgels|dowen]]. It ferspriedingsgebiet fan it skaai is tige grut en giet fan [[Afrika]] nei [[Súdeast-Aazje]]. Oer it algemien hat de pappegaaido fral griene fearren en dêrom wurdt de soarte yn oare talen ek wol 'griene do' neamd. By guon soarten is ek giel of oliifgrien de oerhearsjende kleur. Alle soarten hawwe befearre rinpoaten en by guon soarten giet dat noch fierder. De fûgels kinne hurd en linich fleane en by it fleanen meitsje de wjukken in piipjend lûd. Der is fariaasje yn grutte. Lytsere soarten wurde 22 sm lang, wylst de gruttere soarten 35 sm. lang wurde. By guon soarten is sprake fan in dúdlike [[Seksuele dimorfy|geslachtdimorfy]]. Der binne 30 ferskillende soarten fan it skaai: {| |valign=top| *''[[Treron affinis]]'' – Yndiaaske pappegaaido *''[[Treron apicauda]]'' – Pylksturtpappegaaido *''[[Treron aromaticus]]'' – Boerûpappegaaido *''[[Treron australis]]'' – Madagaskarpappegaaido *''[[Treron axillaris]]'' – Filipynske pappegaaido *''[[Treron bicinctus]]'' – Oranjeboarstpappegaaido *''[[Treron calvus]]'' – Afrikaanske pappegaaido *''[[Treron capellei]]'' – Grutte pappegaaido *''[[Treron chloropterus]]'' – Andamanenpappegaaido *''[[Treron curvirostra]]'' – Groubekpappegaaido *''[[Treron floris]]'' – Floarespappegaaido *''[[Treron formosae]]'' – Formosapappegaaido *''[[Treron fulvicollis]]'' – Kanielkoppappegaaido *''[[Treron griseicauda]]'' – Griismaskerpappegaaido *''[[Treron griveaudi]]'' – Komoarenpappegaaido |valign=top| *''[[Treron olax]]'' – Lytse pappegaaido *''[[Treron oxyurus]]'' – Sumatraanske pappegaaido *''[[Treron pembaensis]]'' – Pembapappegaaido *''[[Treron permagnus]]'' – Rjûkjûpappegaaido *''[[Treron phayrei]]'' – Griiskrúnpappegaaido *''[[Treron phoenicopterus]]'' – Gielpoatpappegaaido *''[[Treron pompadora]]'' – Srylankaanske pappegaaido *''[[Treron psittaceus]]'' – Timoreeske pappegaaido *''[[Treron sanctithomae]]'' – Saotomeeske pappegaaido *''[[Treron seimundi]]'' – Seimunds pappegaaido *''[[Treron sieboldii]]'' – Wytbúkpappegaaido *''[[Treron sphenurus]]'' – Kilesturtpappegaaido *''[[Treron teysmannii]]'' – Sûmbapappegaaido *''[[Treron vernans]]'' – Yndyske pappegaaido *''[[Treron waalia]]'' – Gielbúkpappegaaido |} {{CommonsBalke|Treron|Pappegaaidowen}} [[Kategory:Pappegaaido| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Dofûgel]] peqb0y599ew1d9lvma0hdhg9colbcys 14 174324 1171805 1153087 2024-10-27T20:59:07Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171805 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Treron|Pappegaaidowen}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Dofûgel]] psfgotlsk3cfw3vs0610s5mjsfjziiv 0 174328 1171774 1152541 2024-10-27T20:47:23Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171774 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Gielpoatpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Flaurafjnsaunalove.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron phoenicopterus |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1790 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''gielpoatpappegaaido''' (''Treron phoenicopterus'') is in [[Fûgels|fûgel]] út it skaai [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De gielpoatpappegaaido is mei in lingte fan 33 sm ien fan 'e gruttere soarten út it skaai. De do hat in oliifgiele kraach en giele poaten. It boppebealchje is griisgrien mei in ljochtpearse skouderflek en in gieleftige bân oan it begjin fan 'e sturt. Fûgels fan 'e ûndersoarte ''T. p. chlorigaster'' binne mear griengiel op 'e búk en flanken. == Fersprieding == De soarte komt fan [[Yndia]] oant [[Súdeast-Aazje]] foar en hat fiif ûndersoarten: * ''T. p. phoenicopterus'': fan eastlik [[Pakistan]] en noardlik Yndia oant noardeastlik Yndia en [[Bangladesj]]. * ''T. p. chlorigaster'': Sintraal- en Súd-Yndia. * ''T. p. phillipsi'': [[Sry Lanka]]. * ''T. p. viridifrons'': fan it súdwesten fan [[Sina]] oant [[Myanmar]] en it noardwesten fan [[Tailân]]. * ''T. p. annamensis'': yn it easten fan Tailân, it suden fan [[Laos]] en it suden fan [[Fjetnam]]. == Status == De fûgel komt yn in grut gebiet foar en it oantal liket ta te nimmen. De soarte wurdt neffens de [[Reade list]] fan it [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=F6C3F6DB6EE1478B Avibase] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/yellow-footed-green-pigeon-treron-phoenicopterus Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron phoenicopterus|Gielpoatpappegaaido}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] mlrdkate9e32rsv2t8417me7d57ktih 0 174331 1171787 1152542 2024-10-27T20:52:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171787 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Yndyske pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron vernans male - Kent Ridge Park (mirrored).jpg|250px]] <br> mantsje<br> [[Ofbyld:Treron vernans female - Kent Ridge Park.jpg|250px]] <br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron vernans |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1771 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Pink-necked Green Pigeon Range.JPG|center|250px]] }} De '''Yndyske pappegaaido''' (''Treron vernans'') is in [[Fûgels|fûgel]] út it skaai [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Treron vernans -Tongkoko, North Sulawesi, Indonesia -pair-8.jpg|thumb|left|Spantsje op [[Selebes|Noard-Sulawezy]].]] Yndyske pappegaaidowen binne fûgels fan 25 oant 30 sm grut. Se wege 105-160 gram. De fûgels binne griis op 'e krún, hawwe griisblauwe kopfearren, dy't yn 'e hals en op 'e nekke yn rôze oergeane, in oranje flek op it boarst en binne giel op 'e búk. It wyfke hat minder ferskaat yn kleur, is grien fan boppe en gielgrien fan ûnder. Mantsjes en wyfkes hawwe opfallende giele en swarte wjukpinnen en giele flekken op de ûnderste sturtdekfearren. == Fersprieding == Yndyske pappegaaidowen komme yn 'e lannen om 'e [[Yndyske Arsjipel]] foar, fan [[Súdeast-Aazje]] oant de [[Filipinen]] en [[Yndoneezje]]. == Status == De fûgel komt yn in grut gebiet foar en de populaasje is stabyl. De soarte wurdt neffens de [[Reade list]] fan it [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=D077240166090604 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/pink-necked-green-pigeon-treron-vernans Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron phoenicopterus|Gielpoatpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Indyske pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brûnei]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] nq7nbnxvnivw4dfzfour7166o8fxqv8 0 174336 1171786 1152758 2024-10-27T20:52:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171786 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Yndiaaske pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Grey-fronted Green-pigeon (Treron affinis).jpg|250px]]<br>mantsje.<br>[[Ofbyld:Grey fronted green pigeon(Treron affinis).jpg|250px]]<br>wyfke. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron affinis |Beskriuwer, jier= [[Thomas Caverhill Jerdon|Jerdon]], 1840 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Yndiaaske pappegaaido''' (''Treron affinis'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it skaai [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Grey fronted green pigeon 26.jpg|thumb|left|Kop fan it mantsje.]] De Yndiaaske pappegaaido is in middelgrutte griene do fan likernôch 28 sm. De soarte heart ta de Pompadour-groep fan seis soarten, dy't foarhinne as yn soarte behannele waard. Se ha allegear in readbrune rêch by it mantsje (grien by it wyfke), giele en swarte rânen oan 'e wjukfearren en in grize punt oan 'e sturt. De soartgelikense [[groubekpappegaaido]] (''T. curvirostra'') ûnderskiedt him troch in sterkere snaffel mei in reade basis en in grieneftige eachring. Binnen de soartegroep ûnderskiedt de Yndiaaske pappegaaido him fan 'e geografysk meast oanbuorjende [[Sry Lankaanske pappegaaido]] (''T. pompadoura'') troch syn wyteftige foarholle (net giel), krêmbrúne ûnderste sturtdekfearren yn stee fan wyt, koartere snaffel en sturt mar langere en ôfrûne wjukken en in kleurriker brún op 'e rêch en grien op 'e stút. == Fersprieding == De soarte komt yn it west fan [[Yndia]] (West-Ghats) foar en fierder is der noch in lokale populaasje yn 'e eastlike dielsteat [[Andhra Pradesh]]. == Status == De populaasje fan 'e fûgel liket stabyl. Alhoewol't net bekend is hoe grut de populaasje is, wurdt oannommen dat dy net yn 'e buert komt foar de betingsten dy't foar de status 'gefoelich' jilde. De soarte wurdt neffens de [[Reade list]] fan it [[IUCN]] dêrom as 'net bedrige' klassisifisearre. . {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=B30C3132C082EF5C Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/grey-fronted-green-pigeon-treron-affinis Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron affinis|Yndiaaske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Indiaaske pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] 2fu0xn2tw137oicnw99aiihpxqaor3k 0 174338 1171810 1152547 2024-10-27T21:00:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171810 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Srylankaanske pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Thimindu 2009 12 31 Kaudulla Pompadour Green Pigeon 1.jpg|250px]]<br>mantsje.<br>[[Ofbyld:Treron pompadora.jpg|250px]]<br>wyfke. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron pompadora |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Srylankaanske pappegaaido''' (''Treron pompadora'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De Srylankaanske pappegaaido is in middelgrutte griene do fan likernôch 28 sm. De fûgel heart ta de Pompadour-groep fan seis soarten, dy't foarhinne as ien soarte behannele waard. Se ha allegear in readbrune rêch by it mantsje (grien by it wyfke), giele en swarte rânen oan 'e wjukfearren en in grize punt oan 'e sturt. Binnen de soartegroep ûnderskiedt de Srylankaanske pappegaaido him fan 'e geografysk meast oanbuorjende [[Yndiaaske pappegaaido]] (''T. affinis'') troch syn giele foarholle (net wyteftich), wite ûnderste sturtdekfearren yn stee fan krêmbrún, in langere snaffel en sturt, mar koartere en mear hoekige wjukken en doffer brún op 'e rêch en grien op 'e stút. De soartgelikense [[groubekpappegaaido]] (''T. curvirostra'') ûnderskiedt him troch in sterkere snaffel mei in reade basis en in grieneftige eachring. == Fersprieding == De soarte is endemysk op [[Sry Lanka]] en komt hast op it hiele eilân foar. == Status == De populaasje fan 'e fûgel liket ôf te nimmen, al is der net bekend hoe grut dy populaasje is. Oannommen wurdt dat de ûntwikkeling fan 'e populaasje net yn 'e buert komt foar de betingsten, dy't foar de status 'gefoelich' jilde. De soarte wurdt neffens de [[Reade list]] fan it [[IUCN]] dêrom as 'net bedrige' klassisifisearre. . {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=539F8993F1596786 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/sri-lanka-green-pigeon-treron-pompadora Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron pompadora|Srylankaanske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Srilankaanske pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] np097awlg250vvmrin2pxljm8vj16qj 0 174340 1171777 1152550 2024-10-27T20:48:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171777 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = groubekpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Thick-billed Green Pigeon (Treron curvirostra).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron curvirostra |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''groubekpappegaaido''' (''Treron curvirostra'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it skaai [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Indian pigeons and doves (Plate 5) (6197894642).jpg|thumb|left|Tekening fan in spantsje groubekpappegaaidowen<br>[[Edward Charles Stuart Baker]].]] De groubekpapegaaido is in middelgrutte griene do fan 22,5 oant 31 sm. De fûgel liket mei syn grize krún, de readbrune mantel by it mantsje en de giele en swarte rânen fan 'e wjukfearren in soad op 'e dowen fan de saneamde Pompadour-groep. It ûnderskied is lykwols in dikkere snaffel mei in reade basis, in heldergriene eachring en it patroan op 'e ûnderste sturtdekfearren. == Fersprieding == [[Ofbyld:Thick Billed Green Pigeon Male.jpg|thumb|250px|Mantsje.]] De soarte libbet yn 'e bosken fan it leechlân fan [[Súdeast-Aazje]] en de [[Yndyske Arsjipel]]. Der is strideraasje oer de yndieling yn ûndersoarten. De fûgel wurdt fan monotypysk behannele oant ferdield yn twa oant njoggen ûndersoarten mei de folgjende ferdieling: * ''T. c. nipalensis'': fan sintraal [[Nepal]] en noardeastlik [[Yndia]] oer [[Myanmar]] oant súdlik [[Yndosjina]]. * ''T. c. hainanus'': [[Hainan]] (by súdeastlik [[Sina]]). * ''T. c. curvirostra'': [[Maleizje]] en [[Sumatra]]. * ''T. c. haliplous'': [[Simeulue (eilân)|Simeulue]] (by noardwestlik Sumatra). * ''T. c. pegus'': [[Nias]] (by westlik Sumatra). * ''T. c. smicrus'': [[Sipora]], [[Siberut]] en de Batû-eilannen (by westlik Sumatra). * ''T. c. hypothapsinus'': [[Enggano (eilân)|Enggano]] (by súdwestlik Sumatra). * ''T. c. nasica'': [[Borneo]]. * ''T. c. erimacrus'': [[Balabac (eiland)|Balabac]], [[Palawan]], [[Mindoro]] ([[Filipinen]]). == Status == It oantal fûgels fan 'e soarte liket ôf te nimmen, alhoewol't it net bekend is hoe grut de populaasje is. Der wurdt fan útgien dat de populaasje net hurd tebekrint en de soarte wurdt neffens de [[Reade list]] fan it [[IUCN]] dêrom as 'net bedrige' klassisifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=3F61AB0769A120FC Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/thick-billed-green-pigeon-treron-curvirostra Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron curvirostra|Groubekpappegaaido}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brûnei]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] k3867vrcnys4eat9akrc7h8pao1x6rc 0 174347 1171807 1152559 2024-10-27T20:59:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171807 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Pylksturtpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron apicauda 173064806.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron apicauda |Beskriuwer, jier= [[Edward Blyth|Blyth]], 1846 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''pylksturtpappegaaido''' (''Treron apicauda'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:TreronApicauda.jpg|thumb|left|''Treron apicauda'']] De mantsjes binne 32 oant 36 sm lang, wylst it wyfke likernôch 28 sm mjit. Pylksturtdowen binne foar it meast griengiele dowen mei karakteristike lange sintrale sturtfearren. Mansjes en wyfkes hawwe in griene mantel en limoengriene boppedielen. De sturt is blaugriis en de ûndersturtdekfearren binne kastanjebrún. It mantsje hat ek oranje op it boarst, dat ûntbrekt by it wyfke. De eachring is blau, lykas ek de snaffel, dy't útrint op in griene of giele punt. It wyfke hat oer it generaal doffere kleuren en har sintrale sturtfearren binne koarter. ==Fersprieding == Pylksturtpappegaaien komme fan it uterste noarden fan [[Yndia]] oer [[Nepal]] oant [[Súdeast-Aazje]] foar. == Undersoarten == Der wurde trije ûndersoarten erkend: * ''T. a. apicauda'': fan 'e [[Himalaya]] oant súdwestlik [[Sina]] en [[Myanmar]]. * ''T. a. laotianus'': súd Sina, noardlik [[Fjetnam]] en noardlik [[Laos]]. * ''T. a. lowei'': [[Tailân]] en sintraal Laos. == Status == It oantal fûgels fan 'e soarte liket ôf te nimmen, alhoewol't it net bekend is hoe grut de populaasje is. Der wurdt fan útgien dat de populaasje net hurd tebekrint en de soarte wurdt neffens de [[Reade list]] fan it [[IUCN]] dêrom as 'net bedrige' klassisifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=CB6653B400E3BD5C Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/pin-tailed-green-pigeon-treron-apicauda Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron apicauda|Pylksturtpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Pilksturtpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] lnyoa591sh7gg602dtsd55e8l03ko35 0 174350 1171788 1152563 2024-10-27T20:52:52Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171788 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Kanielkoppappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Indian pigeons and doves (Plate 2) (6197894056).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron fulvicollis |Beskriuwer, jier= [[Johann Georg Wagler|Wagler]], 1827 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart= }} De '''kanielkoppappegaaido''' (''Treron fulvicollis'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De kanielkoppappegaaido wurdt likernôch 27 sm lang. By de soarte is der in dúdlik ferskil tusken mantsjes en wyfkes. De mantsjes hawwe in readbrune kop en hals. Op 'e mantel en wjukken giet de kanieleftige kleur yn pears oer. It boarst is goudgrien en de búk gielgrien. De flanken binne griisgrien. De bûtenste sturtfearren binne griisgrien en hawwe oan 'e ein in swarte kleur mei in grize seame. De snaffel hat in rôze basis en wurdt nei de spits ta hiel ljochtblau. De poatsjes binne readeftich. Wyfkes ûnderskiede har fan 'e mantsjes troch in grize foarholle en griene kleuren. Jonge fûgels hawwe in soad fan 'e wyfkes. == Fersprieding == Kanielkoppappegaaidowen komme yn subtropyske en tropyske mangrovebosken, strewellen en sompen foar. De fûgel komt yn [[Brûnei]], [[Yndoneezje]], [[Maleizje]], [[Birma]], [[Singapoer]] en [[Tailân]] foar. == Undersoarten == De kanielkoppappegaaido hat fjouwer ûndersoarten: * ''Treron fulvicollis fulvicollis'' (Wagler, 1827) – fan Birma oer Tailân en Maleizje oant Sumatra, ynklúsyf de Riau- en Lingga-eilannen en de eilannen Bangka en Belitung. * ''Treron fulvicollis melopogenys'' (Oberholser, 1912) – op 'e eilannen [[Nias]] en [[Siberut]] foar de westkust fan Sumatra. * ''Treron fulvicollis oberholseri'' (Chasen, 1935) – op 'e [[Natuna-eilannen]] yn 'e [[Súdsineeske See]]. * ''Treron fulvicollis baramensis'' (A. B. Meyer, 1891) – op [[Borneo]] en lytse eilannen oan 'e noardkust fan Borneo. == Status == Der wurdt fanút gien dat de seldsume soarte aardich te lijen hat fan in flugge efterútgong, itjinge in soad te meitsjen hat mei it ferlies fan biotoop. De fûgel komt selden boppe de 200 m en ek dêrom is de kanielkoppappegaai kwetsber. De gefolgen fan it biotoopferlies wurde noch slimmer troch de lokale jacht. De soarte wurdt op 'e [[Reade list]] dêrom as 'kwetsber' klassisifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=614EC457 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/cinnamon-headed-green-pigeon-treron-fulvicollis Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron fulvicollis|Kanielkoppappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Kanielkoppappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brûnei]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] tofrcl8uklrduxmv8qllldt3ge4k3q0 0 174354 1171795 1152564 2024-10-27T20:55:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171795 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Lytse pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron olax.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron olax |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1823 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''lytse pappegaaido''' (''Treron olax'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De lytse pappegaaido wurdt 21 oant 22 sm lang. It is in kompakt doke mei in grutte [[Seksuele dimorfy|geslachtsdimorfy]]. It mantsje hat in grize kop en it boppediel fan 'e kop, de hals en de nekke binne donkergriis. It krop is donkeroranje en de búk gielbrún. De iris fan 'e fûgel is krêmkleurich mei dêrom hinne ljochtbrún. Om it each hat de fûgel in ljochtblauwe eachring. Wyfkes ûnderskiede har fan mantsjes troch in donkere, oliifkleurige boppekant en in gielgrien ûnderbealchje. == Fersprieding == Lytse pappegaaidowen komme op it Maleizyske skiereilân ([[Tailân]] en [[Maleizje]]) oant [[Sumatra]] foar, ynklusyf de Riau-eilannen en de eilannen Bangka en Belitung. It ferspriedingsgebiet giet oant nei [[Kalimantan]] op [[Borneo]] en it westen fan it eilân [[Java]]. De fûgel komt dêr algemien foar en wit him oan te passen oan bewenne gebieten mei genôch grien. Se libje meast op leechlân en lykas alle pappegaaidowen is it in dowesoarte, dy't yn beammen libbet. == Status == De dokes ha in grut ferspriedingsgebiet en alhoewol't it oantal tebekrint, wurdt de soarte as net-bedrige op 'e [[Reade list]] fan [[IUCN]] klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=23E07E95D418A713 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/little-green-pigeon-treron-olax Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron olax|Lytse pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Litse pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brûnei]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] pgkxb56t8mnte78hmvh9gn30899xt06 0 174376 1171801 1152675 2024-10-27T20:57:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171801 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Oranjeboarstpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron bicinctus Male.jpg|250px]]<br>mantsje.<br>[[File:Treron bicinctus 113033820.jpg|250px]]<br>wyfke. |lûd = [[File:Orange-breasted Green Pigeon (Treron bicinctus) from Ezhimala by Manoj Karingamadathil.wav|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron bicinctus |Beskriuwer, jier= [[Thomas Caverhill Jerdon|Jerdon]], 1840 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''oranjeboarstpappegaaido''' (''Treron bicinctus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Treron bicincta -Wilpattu National Park, Sri Lanka -pair-8.jpg|thumb|left|Pearke oranjeboarstpappegaaidowen yn it Nasjonaal Park Wilpattu, Sry Lanka.]] De soarte liket in soad op oare pappegaaidowen, lykas de [[gielpoatpappegaaido]] en de [[Yndiaaske pappegaaido]], mar it kastanjebrún op 'e wjuk ûntbrekt by him. It mantsje hat gjin grize mar in gielgriene krún en in smelle lila bân op it boppeboarst en dêrûnder in bredere oranje bân. De nekke is blaugriis. De ûndersturtdekfearren binne kanielkleurich mei de langere fearren giel omrâne. Fan boppe is de sturt griis mei in brede donkere bân. Wyfkes binne fan ûnder giel en ha gjin lila en oranje bân. De ûndersturtdekfearren ha in doffere kanielkleur mei griene flekken. De boppesturt hat lykwols laaigrize fearren yn stee fan grien, lykas by de wyfkes fan 'e Yndiaaske pappegaaido of [[Srylankaanske pappegaaido]]. == Fersprieding == De oranjeboarstpappegaaido is in boskfûgel en hat in grut ferspriedingsgebiet yn it suden fan [[Aazje]] yn it leechlân fan 'e [[Terai]] yn Noard-[[Yndia]] en Súd-[[Nepal]], de [[Himalaya]] oant 1500 m, Súd-Yndia ([[West-Ghats]] en [[East-Ghats]]) en de bosken fan [[Sry Lanka]]. Fierder libje se yn [[Birma]], [[Tailân]], it [[Maleizysk skiereilân]], [[Fjetnam]], [[Java]], [[Baly]] en [[Hainan]]. == Undersoarten == De soarte wurdt ferdield yn fjouwer ûndersoarten: * ''T. b. leggei'': Sry Lanka. * ''T. b. bicinctus'': fan Yndia oant [[Súdeast-Aazje]]. * ''T. b. domvilii'': Hainan ([[Sina]]). * ''T. b. javanus'': Java en Baly. == Status == Oranjeboarstpappegaaidowen hawwe in grut ferspriedingsgebiet en alhoewol't it oantal tebekrint troch biotoopferlies, wurdt de soarte as net-bedrige op 'e [[Reade list]] fan [[IUCN]] klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=0EF5FB3CE87F1256 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/orange-breasted-green-pigeon-treron-bicinctus/distribution Birdlife, oproppen 19 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron bicinctus|oranjeboarstpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Oranjeboarstpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] 1s11h3ke9vnq5vs6i78xrvyt6e6ux3j 0 174377 1171799 1152606 2024-10-27T20:56:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171799 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Madagaskarpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron australis -Ankarafantsika National Park, Mahajanga Province, Madagascar -two-8.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron australis |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1771 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''Madagaskarpappegaaido''' (''Treron australis'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). De soarte is endemysk op [[Madagaskar]] == Beskriuwing == [[Ofbyld:Treron australis 2.jpg|thumb|left|''Treron australis.'']] Madagaskarpappegaaidowen wurde likernôch 32 sm lang en wege tusken 168 en 256 gram. Tusken mantsjes en wyfkes besteane gjin grutte ferskillen. De kop, de hals en it boarst binne gielbrún, de flanken griisgrien. De rêch en de wjukken binne oliifgrien; de sekundêre slachpinnen binne ek oliifgrien mar hawwe in bleekgiele seame, wylst de haadslachpinnen swart binne. De stjoerfearren binne blaugriis oant griengriis. De fûgels hawwe in ljocht blaugrize snaffel. It fleizige membraan oer de noasiepening is read, de iris blaueftich en de poaten binne giel. == Undersoarten == De Madagaskarpappegaaido is te ferdielen yn twa ûndersoarten: * ''T. a. xenius'': westlik Madagaskar. * ''T. a. australis'': eastlik Madagaskar. == Status == De fûgel komt lokaal in soad foar op Madagaskar, ek op 'e [[Nosy Hara|Nosy Hara]]-arsjipel. Fanwegen it fleis wurdt der in soad op 'e fûgels jage, mar de populaasjes werstelden harren hieltiten wer fan tebekgong. De [[IUCN]] klassifisearret de do op 'e [[Reade list]] as net-bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Madagaskar-Grüntaube]] (ferzje 19 april 2024) * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=BA5B593502113515 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/madagascar-green-pigeon-treron-australis Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron australis|Madagaskarpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Madagaskarpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] rmwm3ttsbg6dl2m5tyv0dfh7m8x7exm 0 174380 1171773 1152676 2024-10-27T20:47:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171773 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = gielbúkpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Bruce's Green Pigeon - Gambia (32495702332).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron waalia |Beskriuwer, jier= [[Friedrich Albrecht Anton Meyer|Meyer]], 1793 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''gielbúkpappegaaido''' of '''Waaliado''' (''Treron waalia'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Status == De gielbúkpappegaaidowen hawwe in grut ferspriedingsgebiet en alhoewol't it oantal tebekrint troch biotoopferlies, wurdt de soarte as net-bedrige op 'e [[Reade list]] fan [[IUCN]] klassifisearre. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Papagájgalamb (Treron waalia).jpg|thumb|left|Gielbúkpappegaaido.]] Gielbúkpappegaaidowen binne 31 oant 32 sm lang en wege 251 oant 268 gram. De fûgel is oan 'e boppekant oliifgrien, op 'e búk heldergiel. De kop, hals en it boarst binne ljocht griisgrien. De skouders binne wynread, de poarten giel. De iris fan 'e fûgel is read en hat in ljochtblauwe eachring. Wyfkes binne wat kleur oanbelanget itselde as mantsjes, mar wat bleker. Se binne in bytsje lytser. == Iten == Gielbúkdowen ite beien, mar fral figen. Wylst oare fruitdowen yn it wyld net altiten de foarkar ha foar ien fruchtsoarte, kieze gielbúkpappegaaidowen hast altiten foar de fruchten fan 'e figebeam ''Ficus platyphylla'', dy't likernôch 18 m heech wurde kin. == Fersprieding == It fesprieidingsgebiet fan 'e fûgels leit fan [[Senegal]] yn in brede bân nei East-Afrika oant it Arabyske skiereilân ([[Saûdi-Araabje]], [[Jemen]] en [[Oman]]). In populaasje yn [[Kûweit]] is hjoed-de-dei útstoarn. De soarte komt foar yn in biotoop mei hege beammen yn 'e buert fan wetter oant in hichte fan 2400 m. == Undersoarten == * ''T. w. jubaensis'' [[Constantine Walter Benson|Benson]], 1942 – Beneamd nei de Somalyske rivier [[Juba (rivier)|Juba]]. Fersprieding: Somaalje. == Status == De fûgel nimt yn oantal stadichoan ôf, mar hat noch in grut ferspriedingsgebiet en dêrom wurdt de gielbúkpappegaaido op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net-bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Waaliagrüntaube]] (ferzje 19 april 2024) * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=46C9094410A753DB Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/bruces-green-pigeon-treron-waalia Birdlife, oproppen 19 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron waalia|gielbúkpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Gielbukpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Egypte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eritreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jemen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jordaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mauretaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oman]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saûdy-Araabje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] saa69hcb0utmg9ip4qja9eqttnp3aw9 0 174386 1171775 1152679 2024-10-27T20:47:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171775 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = griiskrúnpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Birds Ashy Headed Green Pigeon (cropped).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron phayrei |Beskriuwer, jier= [[Edward Blyth|Blyth]], 1862 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''griiskrúnpappegaaido''' (''Treron phayrei'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Indian pigeons and doves (Plate Frontispiece) (6197374075).jpg|thumb|left|Yllustraasje út it begjin fan 'e 20e iuw út ''Indian pigeons and doves'' (E.C. Stuart Baker).]] De do wurdt likernôch 27 sm lang en is in middelgrutte, kompakt boude do mei in krêftige snaffel. De fûgel is ien fan 'e seis soarten fan 'e Pompadour-groep, dy't foarhinne as ien soarte beskôge waarden. Dy fûgels hawwe allegear in readbrune rêch by it mantsje (grien by it wyfke), giele en swarte rânen oan 'e wjukfearren en in grize punt op 'e sturt. Tusken doffers en wyfkes binne de ferskillen beheind, dy't fral oan 'e kleur fan 'e mantel en it boarst te sjen binne. It kastanjebrún op 'e mantel fan 'e doffer ûntbrekt by it wyfke. Ek hat hja gjin oranje op it boarst. De griiskrúnpappegaaido hat reade poaten en in griengrize snaffel, dy't oan 'e punt ljochtblau wurdt. De griiskrúnpappegaaido ûnderskiedt him fan 'e geografysk oanbuorjende [[Yndiaaske pappegaaido]] (''T. affinis'') en de [[Srylankaanske pappegaaido]] (''T. pompadoura'') troch in oranjegiele flek op it boarst fan 'e doffer en in earder kastanjebrune rêch yn stee fan in readbrune rêch. De griiskrúnpappegaaido hat in reade iris, wylst de oare twa soarten in blauwe iris ha. De soartgelikense [[groubekpappegaaido]] (''Treron curvirostra'') ferskilt mei't dy in grouwere snaffel hat mei in reade basis en in helder grieneftige eachring. == Iten == De fûgel yt fruchten en beien, fral figen hawwe de foarkar. De do komt allinne op 'e grûn om te drinken. == Nêst == It nêst is typysk foar dowen en bestiet út twigen. It lechsel bestiet út twa aaien, beide âlders helpe by it útbrieden. De jongen komme 12 oant 14 dagen nei it lizzen fan 'e aaien út. == Fersprieding == [[Ofbyld:Treron phayrei.jpg|thumb|260px|Griiskrúnpappegaaidowen yn Nepal.]] De fûgel hat in grut ferspriedingsgebiet fan [[Nepal]], [[Bûtan]], [[Bangladesj]], it easten fan [[Yndia]], [[Myanmar]], de [[Sina|Sineeske]] provinsje [[Yunnan]], [[Kambodja]] oant [[Fjetnam]]. De fûgels libje yn fochtich bosk. Yn 'e [[Himalaya]] komt de do oant in hichte fan 1500 m foar; yn 'e rest fan it ferspriedingsgebiet komt de fûgel net heger as 100 m foar. Yn [[Yndosina]] bliuwt de fûgel op leechflaktes en yn Kambodja oant heechút 450 m. == Undersoarten == De griiskrúnpappegaaido is te ferdielen yn twa ûndersoarten: * ''T. p. conoveri'': Nepal. * ''T. p. phayrei'': fan noardeastlike Yndia oer Myanmar oant súdwestlik Sina en súdlik Yndosina. == Status == Der wurdt oannommen dat de do troch jacht en ferlies fan biotoop yn oantal aardich hurd efterút giet. Dêrom wurdt de fûgel troch de [[IUCN]] op 'e [[Reade list]] as 'gefoelich' (hast bedrige) klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Aschkopf-Pompadourtaube]] (ferzje 19 april 2024) * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=4116FF6B6FC6D1E1 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/ashy-headed-green-pigeon-treron-phayrei Birdlife, oproppen 19 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron phayrei|griiskrúnpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:griiskrunpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] igyyyvkz45agdbw2y3fhcjytstnntch 0 174393 1171814 1152685 2024-10-27T21:01:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171814 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = wytbúkpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron sieboldii 129284676.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron sieboldii |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1835 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''wytbúkpappegaaido''' (''Treron sieboldii'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De wytbúkpappegaaido hat in lingte fan likernôch 36 sm. It is in middelgrutte, kompakte do, dy't likernôch like grut is as in lytse stedsdo. [[Ofbyld:Treron sieboldii, Taipei, Taiwan C24-315-01.jpg|thumb|left|''Treron sieboldii'' yn [[Taipei]], [[Taiwan]].]] In gesicht fan it mantsje is ljochtgiel en giet yn 'e nekke en hals yn donker oliifgrien oer. De mantel is meast donkergrien en de lytse en middelste dekfearren binne faak fioletbrún, mar by it skouder kin it oliifgrien wêze. De grutte dekfearren binne swart en hawwe oan 'e bûtenflaggen smelle, sitroengiele rânen. De sekundêre slachpinnen binne swarteftich mei giele rânen en dat jildt ek foar de haadslachpinnen. De rêch en de boppesturtfearren binne donkergrien. De sturt is kylfoarmich opboud en de bûtenste stjoerfearren binne swarteftich. It kin en de kiel binne ljocht giel, wylst it boarst griengiel mei wat oranje en de búk wyteftich oant gielbrún is. De flanken binne oliifgriis. De iris is rôze oant fiolet mei in blauwe binnenring. De smelle eachring is blaugriis. De waakshûd om de snaffelbasis is ljochtblau, de snaffelspits is grizer. De poaten binne read oant fiolet. Doffers en wyfkes ha net hiele grutte ferskillen. Wyfkes misse de brúnfiolette kleur op 'e dekfearren en hawwe in matgrien boarst sûnder oranje. == Fersprieding == De soarte komt in it súdwesten fan [[Sina]], [[Laos]], Noard-[[Fjetnam]] en lokaal yn [[Tailân]] foar. Fierder komt de wytbúkpappegaaido yn [[Taiwan]] en [[Japan]] foar, mar yn it noarden fan [[Japan]] is de wytbúkpappegaaido allinne in briedfûgel. Wytbúkdowen libje yn pearkes of lytse groepen fan 10 yndividuën. Yn Japan is it in skouwe fûgel. == Iten == [[Ofbyld:2018-01-22 Treron sieboldii, Osaka, Japan 1.jpg|thumb|250px|Drinkende wytbúkdo yn Osaka, Japan.]] De wytbúkpappegaaidowen libbet fan fruchten en mei it leafste wylde kersen fan 'e ''Prunus maximowiczii''. Dernjonken yt de fûgel ek druven en stienfruit. Winterdeis yt de fûgel ikels. Wytbúkdowen komme allinne op 'e grûn om te drinken. == Undersoarten == [[Ofbyld:Treron sieboldii 244233321.jpg|thumb|left|''Treron sieboldii'' yn Shanghai.]] De wytbúkpappegaaido is yn fjouwer ûndersoarten te ûnderskieden: * ''T. s. sieboldii'': Japan en eastlik Sina. * ''T. s. fopingensis'': eastlik [[Sichuan]] en súdlik [[Shaanxi]] (Sintraal-Sina). * ''T. s. sororius'': Taiwan. * ''T. s. murielae'': it súdlike diel fan Sintraal-Sina, noardlik en sintraal Fjetnam en noardlik Tailân. == Status == De populaasje nimt ôf en it is ûnbekend hoe grut de populaasje is, mar de fûgel hat in grut ferspriedingsgebiet en dêrom wurde wytbúkpappegaaidowen troch de [[IUCN]] as net-bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Siebold-Grüntaube]] (ferzje 19 april 2024) * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=002105C7265C091E Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/white-bellied-green-pigeon-treron-sieboldii Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron sieboldii|Wytbúkpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Witbukpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] d3dgefa0gdi64a4d57h7szb5532c761 0 174398 1171789 1152688 2024-10-27T20:53:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171789 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = kilesturtpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Wedge-tailed Green Pigeon Bhimtaal Uttarakhand India 27.05.2016.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron sphenurus |Beskriuwer, jier= [[Nicholas Aylward Vigors|Vigors]], 1832 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''kilesturtpappegaaido''' (''Treron sphenurus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Wedge-tailed Green Pigeon (34439653416).jpg|thumb|left|Kilesturtpappegaaido.]] De Kilesturtpappegaaido is in 30 oant 35 sm lang griene do mei in karakteristike lange en kilefoarmige sturt. Yn ferlikening mei oare pappegaaidowen yn 'e regio hat er nochal ûndúdlike giele rannen op 'e wjukdekfearren en tertials. De sturt en de bopperomp binne donkergrien. It mantsje hat in readbrune flek oan 'e boppekant, mar minder grut as by de pappegaaidowen fan 'e pompadour-soartegroep. Ek hat er wat oranje op 'e krún en it boarst. It wyfke hat in effen griene kop. Fûgels yn [[Fjetnam]] en it skiereilân [[Malakka]] binne wat lytser en donkerder. By de mantsjes ha se gjin of minder oranje op it boarst en is de readbrune flek oan 'e boppekant beheind ta de skouders. De fûgel is it meast besibbe oan 'e [[wytbúkpappegaaido]] (''T. sieboldii'') en de [[Formosapappegaaido]] (''T. formosae''). == Foarkommen == Kilesturtpappegaaidowen libje yn 'e grienbliuwende leafbosken en boskrânen, mei fral de iik, de yp, de laurier en de rododendron. Yn Súdeast-Aazje wurdt er op in hichte tusken 770 en 2.565 meter sjoen. == Gedrach == It nêst wurdt yn in beam boud op sa'n seis oant tolve meter boppe de grûn. It lechsel bestiet út twa aaien. De fûgel is foar it measte in stânfûgel. Winterdeis wolle de fûgels yn it noardlike diel fan it ferspriedingsgebiet noch wol trekke. Hy yt ferskillende soarten fruit en beien, wêrûnder figen en moerbieien. == Undersoarten == [[Ofbyld:Wedge-tailed green pigeon (29).jpg|thumb|250px|''Treron sphenurus sphenurus'' yn Nepal.]] De kilesturtpappegaaido is yn trije ûndersoarten te ferdielen: * ''Treron sphenurus sphenurus'' – komt foar yn berchstreken fan [[Kasjmir]] oant súdwest [[Sina]], [[Myanmar]], noardlik [[Tailân]] en [[Laos]]. * ''Treron sphenurus robinsoni'' – komt foar yn 'e berchstreken fan it skiereilân Malakka en sintraal Fjetnam. * ''Treron sphenurus korthalsi'' – komt foar yn ît heechberchtme fan [[Sumatra]], [[Java]], [[Baly]] en [[Lombok]]. == Status == De soarte hat in grut ferspriedingsgebiet en in grutte, stabile populaasje. Oannommen wurdt dat de fûgel gjin lêst hat fan in substansjele bedriging en wurdt dêrom troch de [[IUCN]] as net-bedrige kategorisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=CCE99BC43DC7BF96 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/wedge-tailed-green-pigeon-treron-sphenurus Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron sphenurus|kilesturtpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Kilesturtpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] 1sjoosu1urnhmrjhui1z0lkyftsfmdp 0 174411 1171770 1152711 2024-10-27T20:46:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171770 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Formosapappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:2014-04-02 Treron formosae formosae (Whistling Green Pigeon) male.jpg|250px]]<br>mantsje. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron formosae |Beskriuwer, jier= [[Robert Swinhoe|Swinhoe]], 1863 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''Formosapappegaaido''' (''Treron formosae'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:SphenocercusFormosaeKeulemans (cropped).jpg|thumb|SphenocercusFormosaeKeulemans (cropped)|thumb|left|Tekening fan [[John Gerrard Keulemans]] (1842–1912).]] Wyfkes binne hielendal grien yn ferskillende toanen en mantsjes ha dêrnjonken noch in pearsgrize flek op 'e wjukken en in oranje krún. De wjukken binne brúnswart mei smelle, gielgriene rannen op 'e gruttere dekfearren en wjukpinnen. De besibbe [[Rjûkjûpappegaaido]] (''T. permagnus'') is lytser, hat in effen griene boppekant, in doffe readbrune skouderflek en in langere sturt. De Formosapappegaaido liket ek in soad op de [[kilesturtpappegaaido]] (''T. sphenurus''), mar hat donkerder fearren. == Gedrach == De skouwe fûgel libbet yn subtropysk, grienbliuwende bosken en kultuvearre lân mei beammen; op 'e eilannen benammen yn 'e heuvels en it leechlân, mar op Taiwan oant 2.000 m. == Fersprieding en systematyk == De Formosapappegaaido komt op [[Taiwan]] foar en de meast noardlike eilannen fan 'e [[Filipinen]]. De soarte bestiet út twa ûndersoarten: * ''T. f. formosae'': endemysk op Taiwan. * ''T. f. filipinus'': endemysk op 'e Filipynske [[Batanes|Batan-]] en [[Babuyaneilannen]]. Earder waard de Rjûkjûpappegaaido ta deselde soarte rekkene en guon dogge dat noch jimmeroan. == Status == De [[IUCN|Ynternasjonale Uny foar Natoerbeskerming]] kategorisearret de soarte as 'hast bedrige' (gefoelich). De populaasje is lyts en wurdt rûsd op 1250 oant 2000 folwoeksen fûgels, mar de grutste populaasje liket stabyl. De fûgel is seldsum yn Taiwan en tige seldsum op 'e Filipynske eilannen. De grutste bedrigingen foar de soarte foarmje it biotoopferlies en de jacht. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=020464B68D96E4C3 Avibase] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/taiwan-green-pigeon-treron-formosae Birdlife, oproppen 18 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron formosae|Formosapappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Formosapappegaaido}} [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] i31nhf5qjjjmxmzs33a3gmu870jw16l 0 174414 1171771 1152757 2024-10-27T20:46:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171771 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Rjûkjûpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron formosae (cropped).jpg|250px]]<br>mantsje. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron permagnus |Beskriuwer, jier= [[Leonhard Stejneger|Stejneger]], 1887 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net-bedrige |lânkaart= }} De '''Rjûkjûpappegaaido''' (''Treron permagnus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De Rjûkjûpappegaaido is in grutte, 33 oant 35 sm lange do, dy't krêftich boud is. De do liket in soad op 'e [[Formosapappegaaido]], mar it mantsje hat in griene krún (oranje by de Formosapappegaaido), in blekere readbrune skouderflek en in langere sturt. == Gedrach == De Rjûkjûpappegaaido komt foar yn subtropyske, grienbliuwende bosken, yn beammen om lânbougrûn en sels yn tunen yn stêden. Hy siket heech yn 'e beammen fral nei fruit. Rjûkjûpappegaaien sette healwei febrewaris it territoarium ôf en begjinne yn april mei it brieden. De dowesoarte is fral in stânfûgel, mar winterdeis wurde se ek wol bûten it tradisjonele ferspriedingsgebiet oantroffen. == Fersprieding en systematyk == De soarte is endemysk op 'e [[Rjûkjû-eilannen]] yn it suden fan [[Japan]] en te ferdielen yn twa ûndersoarten: *''T. p. permagnus'': de noardlike Rjûkjû-eilannen oant [[Okinawa]]. *''T. p. medioximus'': de súdlike Riûkjû-eilannen oant [[Yonaguni]]. Tradisjoneel waard de fûgel ûnder de Formosapappegaaido rekkene, mar sûnt 2014 ûnderskiede [[BirdLife International]] en [[IUCN]] de fûgel as in aparte soarte. Sûnt 2021 docht ek it foaroprinnende [[International Ornithological Congress|IOC]] dat. == Status == De soarte hat in grut ferspriedingsgebiet en in grutte, stabile populaasje. Neffens de ynskatting wurdt de populaasje net oan in substansjele driging bleatsteld. Dêrom wurdt de Rjûkjûpappegaaido as net-bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/ryukyu-green-pigeon-treron-permagnus Birdlife, oproppen 20 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron permagnus|Rjukjupappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Rjukjupappegaaido}} [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] 6jxh6t7tutg42fml828ozk05x3latf2 0 174430 1171763 1152763 2024-10-27T20:38:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171763 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Boerûpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron aromaticus.jpg|250px]]<br>mantsje. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron aromaticus |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin| Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''Boerûpappegaaido''' (''Treron aromaticus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[OFbyld:OsmotreronAromaticaKeulemans.jpg|thumb|left|tekening ''Treron aromaticus''<br>John Gerrard Keulemans (1842–1912).]] Boerûpappegaaidowen binne middelgrutte pappegaaidowen fan 28 sm. lang. It belangrykste ûnderskied tusken wyfkes en mantsjes is de kleur fan 'e mantel. Wyfkes ha dêr gjin kastanjebrune kleur en by mantsjes wurdt de mantel fan in grize bân fan 'e nekke ôfgrinzge. De foarholle is wyteftich en de krún oant de nekke griis. De nekke en de rêch binne donkergrien.Oer it each rint in smelle oliifkleurige eachstreek. It kin en de kiel binne griengiel en it boarst is ljocht oliifkleurich oant wytich. De iris is rôze mei in fealblauwe bûtenring. De eachring is blau. De waakshûd en de snaffelbasis binne donker, wylst de punt fan 'e snaffel blaueftich is. De poaten binne read. De lytse earmfearren binne donker laaigriis. De oare earmfearren binne oliifkleurich oant swart en ha giele rânen. De sekundêre slachpinnen en de haadslachpinnen binne swart mei in ljochtgiele râne. De dekfearren fan 'e ûndersturt binne grien-wyteftich, de middelste stjoerfearren oliifkleurich en de oare stjoerfearren binne op 'e boppekant oliifkleurich oant griis. Oer de bûtenste stjoerfearren ferrint in brede bleekgrize einbân. == Fersprieiding en systematyk == De soarte is endemysk op it [[Molukken|Molukske]] eilân Boerû. It is in monotypyske fûgel, d.w.s. dat de fûgel gjin ferdieling yn ûndersoarten hat. De fûgel waard earder mei oare soarten by de ''Treron pompadoura'' yndield. Guon dogge dat noch jimmeroan. De ''Treron pompadoura'' stiet no bekend as de [[Srylankaanske pappegaaido]]. == Status == De soarte bestiet út 10.000 oant 20.000 fûgels yn in lyts, mar noch net fragmintearre ferspriedingsgebiet. It is wis dat it oantal fûgels troch it ferlies fan biotoop en yn mindere mate troch de jacht tebekrint. De Boerûpappegaaido wurdt troch de [[IUCN]] op basis fan dy gegevens as gefoelich klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/ryukyu-green-pigeon-treron-permagnus Birdlife, oproppen 20 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron aromaticus|Boerûpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Boerûpappegaaido}} [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] 7d2ee5khodr4hwm9knvgxa6rq7kgnn7 0 174432 1171769 1152791 2024-10-27T20:46:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171769 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Floarespappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Naturalis Biodiversity Center - ZMA.AVES.56882 - Treron floris Wallace, 1864 - Columbidae - skin specimen.jpeg|250px]] |lûd = Konservearre eksimplaar fan 'e soarte út [[Naturalis Biodiversity Center|Naturalis]]. |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron floris |Beskriuwer, jier= [[Alfred Russel Wallace|Wallace]], 1864 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart= }} De '''Floarespappegaaido''' (''Treron floris'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De middelgrutte Floarespappegaaido is 29 sm lang. De do is foar it measte sêftgrien en hat in ljochtgrize foarholle en krún. De búk en it boarst binne gieleftich. De doffer hat in pearse oant brûnskleurige glâns op 'e mantel. De ûnderkant is gieleftich mei mei wite sturtdekfearren mei griene streken. De wjukken binne donker en de fearren ha dêr ljochte rânen. De iris en de poaten binne read. == Fersprieding == De Floarespappegaaido komt foar op [[Lombok]], [[Floares]] en oare oanbuorjende [[Lytse Sûnda-eilannen]]. De soarte is monotypysk, dat betsjut dat de soarte net is ferdield yn ûndersoarten. It biotoop fan 'e fûgel is tropysk leafbosk of bosksavanna's mei boskrannen yn leechlân en heuvellân. De fûgels libje heech yn 'e beammen en ite fruit, fral figen. == Status == De populaasje fan 'e soarte is net grut en wurdt rûsd op likernôch 2.500 oant 10.000 fûgels. It oantal nimt ôf troch it ferlies fan biotoop as gefolch fan it kappen en it yn 'e brân stekken fan bosken om de grûn te brûken foar lânbou. Fierder wurdt der jacht op 'e fûgels makke. Dêrom wurdt de fûgel op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as kwetsber klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/flores-green-pigeon-treron-floris Birdlife, oproppen 20 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/species/22691170/177699445 IUCN Reade list, oproppen 20 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=F9BAD31C497E06C0 AVI, oproppen 20 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron floris|Floarespappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Floarespappegaaido}} [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] 588p8ul67lb3xb7uvun5akgfesqhtfa 0 174435 1171811 1155677 2024-10-27T21:00:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171811 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Sumatraanske pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Sumatran Green-Pigeon 0A2A8052 (cropped).jpg|250px]]<br>mantsje. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron oxyurus |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1823 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''Sumatraanske pappegaaido''' (''Treron oxyurus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Pigeons (Plate 2) (6830053772).jpg|thumb|left]] De fûgel is in griene do mei in relatyf ienfâldich fearrekleed en in lange en puntige sturt. It mantsje hat in feale oranje bân oer it boarst, mar dat is min te sjen. Doffers en wyfkes hawwe blaugriene snaffels en ljochtgriene eachringen. It hast hielendal oliifgriene bealchje fan 'e fûgel ferskilt fan oare pappegaaidowesoarten yn it ferspriedingsgebiet. De Sumatraanske pappegaaido hat wat fan 'e [[kilesturtpappegaaido]], mar dy is krêftiger fan bou en hat in koartere sturt. == Fersprieiding en systematyk == De fûgel komt yn 'e berchwâlden fan [[Sumatra]] en westlik [[Java]] foar. It is in monotypyske soarte, dat wol sizze dat der gjin ferdieling fan 'e soarte yn ûndersoarten is. Lykas oare pappegaaidowen komme se foar yn fruchthâldende beammen. == Status == Oannommen wurdt dat de populaasje fan 'e Sumatraanske pappegaaido net grut is en dat de oantallen ôfnimme troch de ferneatiging fan it biotoop fan 'e fûgel. De Ynternasjonale Uny foar Natoerbeskerming ([[IUCN]]) klassifisearret de status fan 'e fûgel as gefoelich (hast bedrige). {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/sumatran-green-pigeon-treron-oxyurus Birdlife, oproppen 20 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=30CA850D94D284CC AVI-base, oproppen 20 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species IUCN, oproppen 20 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron oxyurus |Sumatraanske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Sumatraanske pappegaaido}} [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] ir43jzwhdcqmgduono3j9fjlb38c9g3 0 174455 1171813 1152829 2024-10-27T21:01:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171813 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Timoreeske pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron psittaceus.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron psittaceus |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1808 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: bedrige |lânkaart= }} De '''Timoreeske pappegaaido''' (''Treron psittaceus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De do is likernôch 28 sm lang en meast griisgrien fan kleur. Op 'e kiel en boppesturtdekfearren is it grien helderder. De dekfearren fan 'e wjukken binne griisswart mei ljochtgiele rannen. De búk en de ûndersturtdekfearren binne wyt mei griene markearings. De sturt is griis mei in donkere bân en hat griene sintrale stjoerfearren. Om it each is in blaugriene eachring, de snaffel is wyteftich, dof blaueftich en de poaten binne donker pearsread. It wyfke hat minder sprekkende kleuren. == Fersprieding == De soarte komt allinne op [[Timor]] en de eilannen [[Semau]] en [[Roti]] foar. De fûgels libje yn tropyske wâlden en sekundêr bosk yn leechlân en heuvellân oant 1000 m boppe seenivo. Yn 'e 20e iuw is der in soad bosk kapt yn East-Timor. De wâlden dy't der noch stiene of wer plante wiene, waarden ûnder it Yndoneezysk bewâld tusken 1975 en 1999 wer foar in grut part ferneatige. Fan 'e tropyske [[West-Timor]]eeske wâlden is hjoed-de-dei noch mar sa 4% oer. Mei't de lêste tropyske wâlden fan West-Timor faak yn brân stutsen en jimmeroan lytser wurde, ferliest de Timoreeske pappegaaido syn lêste biotoop op West-Timor. De measte fûgels fan 'e soarte libje yn [[East-Timor]], dêr't yn it Nino Konis Santana National Park noch in pear hûndert Timoreeske pappegaaidowen fleane. De fûgel komt yn groepen fan somtiden tsientallen fûgels foar yn beammen mei ripe figen. == Status == De Timoreeske pappegaaido hat in beheind ferspriedingsgebiet, boppedat is it ferspriedingsgebiet fragmintearre. [[BirdLife Internatinal]] rûsd it tal fûgels fan 'e soarte op 660 oant 2000 folwoeksen fûgels. Earder wie de ûntbosking de grutste bedriging fan 'e fûgel, mar hjoed-de-dei feroarsaket neffens BirdLife International de yntinsive jacht op 'e fûgel de grutste bedriging. De Timoreeske pappegaaido sit op it eilân Roti al tsjin de status útstoarn oan. Dêrfandinne wurdt de soarte troch de [[IUCN]] op 'e [[Reade list]] as 'bedrige' klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/timor-green-pigeon-treron-psittaceus Birdlife, oproppen 18 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=NL&avibaseid=6EB63FA4828136BE Avibase] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron psittaceus|Timoreeske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Timoreeske pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn East-Timor]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] 0sm3kurs2nsm9saq0b57jcwdtrcs8jw 0 174457 1171790 1152876 2024-10-27T20:53:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171790 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Komoarenpappegaaido |Ofbyld = |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron griveaudi |Beskriuwer, jier= [[Constantine Walter Benson|Benson]], 1960 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: bedrige |lânkaart= }} De '''Komoarenpappegaaido''' (''Treron griveaudi'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De Komoarenpappegaaido is in likernôch 32 sm lange do fan dûbeld stal. De do hat in grize krún en nekke, griisgriene boppedielen, in wat skiere pearseftige flek op 'e lytse dekfearren en kastanjebrune dekfearren oan 'e ûndersturt mei krêmkleurige rannen. De [[Madagaskarpappegaaido]] liket in soad op 'e Komoarenpappegaaido, mar hat yn stee fan in grize in griene krún en nekke. Ek hat de Madagaskarpappegaaido gjin krêmkleurige rannen oan 'e ûnderste sturtdekfearren. == Fersprieding en systematyk == De fûgel komt allinne noch op it eilân [[Mohéli]] ([[Komoreesk]]: ''Mwali'') fan 'e [[Komoaren]]arsjipel yn tichte, fochtige bosken foar, dy't hjoed-de-dei noch mar 5% fan 'e Komoaren útmeitsje. Op oare eilannen fan 'e arsjipel is de fûgel al útstoarn. Somtiden wurdt de Komoarenpappegaaido as in ûndersoarte fan de Madagaskarpappegaaido (''T. australis'') beskôge. == Status == De populaasje wurdt tusken de 1000 en 2500 folwoeksen fûgels rûsd en rint tebek. De Komoarendo hat mar in tige lyts ferspriedingsgebiet, dat jimmeroan bedrige wurdt troch de lokale boeren, de yntroduksje fan ferskillende ynvazive plantesoarten en yntrodusearre rotten. De soarte wurdt offisjeel beskerme en dêrom wurdt der fan út gien dat de hjoeddeiske efterútgong fral feroarsake wurdt troch streuperij. De do komt noch it measte foar op 'e maksimale hichte fan syn ferspriedingsgebiet en dat makket de do ek tige kwetsber foar klimaatferoaring. De fûgel wurdt dêrom troch [[IUCN]] as bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/comoro-green-pigeon-treron-griveaudi/text Birdlife, oproppen 18 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=NL&avibaseid=4E869790EB543F56 Avibase] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron griveaudi|Komoarenpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Komoarenpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] 0m4squmraxcrcsv7fpt3ygae2l1yx9c 0 174472 1171776 1152858 2024-10-27T20:47:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171776 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Griismaskerpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Treron griseicauda 53175203.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron griseicauda |Beskriuwer, jier= [[Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte|Bonaparte]], 1855 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''griismaskerpappegaaido''' (''Treron griseicauda'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:OsmotreronKeulemans.jpg|thumb|left|Pearke griismaskerpappegaaidowen neffens<br> John Gerrard Keulemans (1842–1912).]] De griismaskerpappegaaido is in mûtel doke fan 28 sm lang mei in krêftige griene oant giele snaffe, in griis gesicht en in grize krún, in griis boarst en in hast komyske gielgriene ring om de eagen. It kin is gielgriis oant griis en giet op 'e kiel en it boarst yn grien oer. It boarst is by in soad mantsjes ek wat oranje-eftich. De búk is wer appelgrien en de flanken binne griis en grien. De stút is donkergrien. It mantsje hat donkerreadbrun op 'e rêch en skouders, dat by it wyfke ûntbrekt. Ek binne de giele rânen fan 'e wjukfearren by it wyfke smeller en bleker fan kleur. It wyfke kin betiizge wurde mei de wyfkes fan 'e [[Yndyske pappegaaido]] en [[oranjeboarstpappegaaido]], mar de grize krún, de griene eachring en de felgrien-giele wjukken binne ûnderskiedend. == Undersoarten == Griismaskerpappegaaidowen binne yn fjouwer oant fiif ûndersoarten te ûnderskieden. * ''Treron griseicauda griseicauda'': [[Java]] en [[Baly]]. * ''Treron griseicauda sangirensis'': [[Talaud-eilannen]] en [[Sangihe-eilannen]]. * ''Treron griseicauda wallacei'': [[Selebes]], [[Banggai]] en [[Sulu-eilannen]]. * ''Treron griseicauda vordermani'': [[Kangean-eilannen]]. * ''Treron griseicauda pallidior'': op 'e eilannen Kalao, Kalaotoa- en Tanahjampea tusken Selebes en Floares (faak ek opnommen yn 'e ûndersoarte ''Treron griseicauda wallacei''). == Status == De soarte hat in tige grut ferspriedingsgebied. De populaasje liket stabyl ek al is net bekend hoe grut de populaasje is. De fûgel wurdt dêrom as net bedrige beskôge. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/grey-cheeked-green-pigeon-treron-griseicauda Birdlife, oproppen 18 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=72CCDB5A531BF5B0 Avibase] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron griseicauda|griismaskerpappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Griismaskerpappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] jil79jtyl6ljfmekx58sr5je4v5oxzf 0 174479 1171768 1152886 2024-10-27T20:45:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171768 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Filipynske pappegaaido |Ofbyld = [[File:Catalogue of the Birds in the British Museum (1893 - 1893) (19955827634) (cropped).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron axillaris |Beskriuwer, jier= [[Karel Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1855 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Filipynske pappegaaido''' (''Treron axillaris'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Treron axillaris 21425110.jpg|thumb|left|''Treron axillaris''.]] De Filipynske pappegaaido is in 28 sm lange do mei in grize foarholle en krún en in ljochtblauwe iris, helder giele rânen oan 'e dekfearren en slachpinnen, blaugrize poaten en in reade snaffelbasis. De doffer hat in kastanjebrune rêch, dy't by it wyfke grien is. De fûgel is ien fan 'e seis soarten fan 'e Pompadour-groep, dy't foarhinne as ien soarte beskôge waarden. De [[griiskrúnpappegaaido]] (''Treron phayrei'') ûnderskiedt him fan 'e Filipynske pappegaaido om't dy gjin reade basis by de snaffel hat, in oranje flek op it boarst en reade poaten hat. De [[Yndiaaske pappegaaido]] (''Treron affinis'') hat likemin read by de basis fan 'e snaffel en de [[groubekpappegaaido]] (''Treron curvirostra'') hat reade poaten, in grutte neakene griene eachring en readbrune ûndersturtdekfearren. == Fersprieding == De Filipynske pappegaaido is endemysk op 'e [[Filipinen]] en hat fjouwer ûndersoarten. * ''Treron axillaris amadoni'': noardlik [[Luzon]]. * ''Treron axillaris axillaris'': súdlik Luzon, [[Polillo]], [[Alabat]], [[Catanduanes]], [[Mindoro]], [[Lubang]] . * ''Treron axillaris canescens'': eastlike Filipinen [[Visayas]], [[Mindanao]], [[Basilan]]. * ''Treron axillaris everetti'': de [[Sulu-eilannen]] (Bongao , Jolo , Sibutu en Tawitawi). == Status == De soarte hat in tige grut ferspriedingsgebiet. Alhoewol't de populaasje liket ôf te nimmen, giet dat noch net sa hurd. Dêrom wurdt de do troch [[IUCN]] op 'e [[Reade list]] as 'net bedrige' klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/philippine-green-pigeon-treron-axillaris Birdlife, oproppen 18 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=455CE57099F5E991 Avibase] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron axillaris|Filipynske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Filipynske pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] jux5iy2a8z6baux9ycxvkkue31uhy6j 0 174481 1171778 1152956 2024-10-27T20:48:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171778 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Grutte pappegaaido |Ofbyld = [[File:Treron capellei 195843637.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron capellei |Beskriuwer, jier= [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1823 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart= }} De '''Grutte pappegaaido''' (''Treron capellei'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:TreronCapellii.jpg|thumb|left|''Treron capellii''.]] De fûgel is in 36 sm grutte beamdo. It mantsje is foar it measte griisgrien, fan ûnder wat bleker, mei in donkergiele flek op it boarst, swartgrize wjukken mei giele rannen. De ûndersturtdekfearren binne donker kastanjebrún. It wyfke hat in giele flek op it boarst. == Fersprieding == De soarte libbet fan it [[Maleizysk skiereilân]] oant noardlik [[Sumatra]], [[Borneo]], [[Java]] en oanbuorjende eilannen yn 'e reinwâlden fan it leechlân. De fûgels libje yn 'e hegere dielen fan beammen, dêr't se yn groepen fruit ite. == Undersoarten en systematyk == De fûgel wurdt somtiden monotypysk behannele of ferdield yn 'e twa folgjende ûndersoarten: * ''Treron capellei magnirostris'': Malakka, Sumatra en Borneo. * ''Treron capellei capellei'': Java. == Status == Hjoed-de-dei wurdt de populaasje op likernôch 10.000 oant 20.000 fûgels rûsd. Eartiids kaam de fûgel in soad foar fan Tailân oant grutte dielen fan Yndoneezje, mar de oantallen binne bot sake en de soarte komt no allinne noch lokaal en seldsum foar. Op Java wurdt de fûgel net mear waarnommen en ek op oare plakken wurde de groepen fûgels lytser. In grut part fan 'e leechlân bosken yn it ferspriedingsgebiet fan 'e do binne ferneatige foar houtwinning en it oanplantsjen fan palmplantaazjes. Ek wurdt bosk yn 'e brân stutsen en wurdt der lokaal op fragmintearre populaasjes jage. De fûgel is dêrfandinne troch de [[IUCN]] op 'e [[Reade list]] as kwetsber klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/philippine-green-pigeon-treron-axillaris Birdlife, oproppen 18 april 2024] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=455CE57099F5E991 Avibase] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species IUCN] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron capellei|Grutte pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Grutte pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brûnei]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Singapoer]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] cj0bgz40xpm2vhcop3kwo9bdy5mjwj9 0 174492 1171761 1152949 2024-10-27T20:37:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171761 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Andamanenpappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Andaman Green-pigeon flight.JPG|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron chloropterus |Beskriuwer, jier= [[Edward Blyth|Blyth]], 1845 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''Andamanenpappegaaido''' (''Treron chloropterus'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it skaai [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De Andamanenpappegaaido is in middelgrutte griene do fan 27 sm, dy't heart by de seis soarten fan 'e saneamde Pompadour-groep, dy't earder as ien soarte behannele waard. De mantsjes fan dy Pompadour-dowesoarten hawwe allegear in readbrune rêch (grien by it wyfke), swarte wjukfearren mei giele rânen en in grize râne op 'e sturt. De [[groubekpappegaaido]] (''Treron curvirostra'') ferskilt fan dy dowesoarten, mei't dy in grouwere snaffel hat mei in reade basis en in dúdlike ljochtgriene eachring. == Fersprieding == De soarte komt op 'e [[Andamanen]] en [[Nikobaren]] foar. De do libbet yn grienbliuwende wâlden en oan 'e rânen dêrfan en yt figen en oar fruit. == Undersoarten == De Andamanenpappegaaido wurdt as monotypysk behannele, mar op basis fan it ferspriedingsgebiet binne der nei alle gedachten teminsten twa ûndersoarten (Andamanen en Nikobaren). Om 't de oare eilannen yn it ferspriedingsgebiet op grutte ôfstân fan inoar lizze, bestiet de kâns dat der noch mear ûndersoarten binne.<ref>[https://www.iucnredlist.org/species/22726279/198251435#population IUCN]</ref> == Status == De do hat in relatyf beheind ferspriedingsgebiet en der is in soad ûnwissens oer de populaasje. Oannommen wurdt dat de soarte fan biotoopferlies, mar fral fan 'e jacht te lijen hat en yn oantal efterút giet. De Ynternasjonale Uny fan Natoerbeskerming [[IUCN]] klassifisearre de soarte dêrfandinne as gefoelich ('hast bedrige'). {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=NL&avibaseid=34FED63C95522CE7 Avibase, oproppen 22 april 2024] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/andaman-green-pigeon-treron-chloropterus Birdlife, oproppen 22 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20oxyurus%20&searchType=species, IUCN, oproppen 22 april 2024 ] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron chloropterus|Andamanenpappegaaido}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] kuyw7b5bazjkevgbgvkc2pkiid6oasz 0 174494 1171812 1152961 2024-10-27T21:00:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171812 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Sûmbapappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Sumba Green-Pigeon (8074112471).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron teysmannii |Beskriuwer, jier= [[Hermann Schlegel|Schlegel]], 1879 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''Sûmbapappegaaido''' (''Treron teysmannii '') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it skaai [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De Sûmbapappegaaido is 28 sm lang en in griene do, dy't net in soad ferskilt fan oare pappegaaidowesoarten yn 'e [[Yndyske Arsjipel]] hat. De do is griisgrien mei wat helderder grien op 'e kop en op 'e stút en de boppesturtdekfearren. De fearren fan 'e wjukken binne donker mei frij brede giele seamen. It mantsje hat in pearse oant kastanjebrune rêch. == Fersprieding == De pappegaai komt foar op it [[Yndoneezje|Yndonezyske]] eilân [[Sûmba]]. It oantal wurdt op 10.000 oant 15.000 folwoeksen fûgels rûsd. De soarte komt op alle hichten yn iepen bosk foar oant in hichte fan 800 m. == Status == It ferdwinen fan bosk wurdt as wichtichste bedriging fan 'e Sûmbapappegaaido beskôge. De effekten en de omfang fan 'e jacht binne ûnbekend, mar it wurdt oannommen dat dy net grut binne. De fûgel komt allinne op Sûmba foar en troch de ûntbosking nimme it biotoop en de oantallen fûgels ôf. Dêrfandinne wurdt de fûgel troch it [[IUCN]] op 'e [[Reade list]] as gefoelich ('hast bedrige') klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=NL&avibaseid=6676140FE345FD64 Avibase, oproppen 22 april 2024] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/sumba-green-pigeon-treron-teysmannii Birdlife, oproppen 22 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20teysmannii%20&searchType=species IUCN, oproppen 22 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron teysmannii |Sûmbapappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Sumbapappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] 22955zymt2o5ylpr4rf1wjdl26clbxf 0 174505 1171806 1152978 2024-10-27T20:59:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171806 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Pembapappegaaido |Ofbyld = |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron pembaensis |Beskriuwer, jier= [[Richard Hercules Wingfield Pakenham|Pakenham]], 1940 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich |lânkaart= }} De '''Pembapappegaaido''' (''Treron pembaensis'') is in endemyske fûgel op it eilân [[Pemba]] yn 'e [[Yndyske Oseaan]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[Dowen|dofûgel]]s ''Columbidae''. De seldsume fûgel waard op 12 jannewaris 1940 troch Richard Hercules Wingfield Pakenham sammele en letter beskreaun. == Beskriuwing == De 25 sm lange do is in lytsere pappegaaido, dy't heech yn 'e beammen libbet. De folwoeken fûgels binne grien en ha in grize kop, nekke, boarst en búk. Op it skouder hat de fûgel in pearse flek en de fearren fan 'e ûndersturt en anaalsstreek hawwe in skobbich patroan fan griengiele, kastanjebrune en krêmkleuren. == Fersprieding == De soarte is endemysk op it eilân Pemba en de oanbuorjende eilantsjes. Pemba leit 55 km fan 'e [[Tanzania|Noard-Tanzaniaanske]] kust yn 'e Yndyske Oseaan. De fûgel libbet yn tichte tropyske wâlden, mar hat him oanpast oan sekundêr bosk, plantaazjes en tunen en boud somtiden it nêst by hûzen. De fûgels komme op it grutste part fan it eilân foar, mar it meast yn 'e bosken Ngezi (14 km²) en Msitu Mkuu (3 km²). == Status == Fanwegen it beheinde ferspriedingsgebiet is der in kâns op útstjerren. BirdLife International rûsde de popululaasje yn 2016 op 2.500 oant 10.000 fûgels, mar it oantal nimt ôf mei 't der biotoop ferdwynt. De nagelplantaazjes waarden ferfongen troch de tylt fan rys en kassava, itjinge ta mear iepen lânskip late, dat foar de fûgel net geskikt is. Ek de befolkingsdruk nimt mei it hege bertesifer yn [[Tanzania]] ta, itjinge liedt ta ferdwining fan bosk. Dêrom stiet de soarte op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as kwetsber. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=1DC1F8E7 Avibase, oproppen 23 april 2024] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/pemba-green-pigeon-treron-pembaensis Birdlife, oproppen 23 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20teysmannii%20&searchType=species IUCN, oproppen 23 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron pembaensis|Pembapappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Pembapappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] au5i951qunrqwi4yafzc5mx175mz89u 0 174507 1171808 1152986 2024-10-27T21:00:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171808 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Saotomeeske pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:PhalacrotreronCrassirostrisBonaparte.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron sanctithomae |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: bedrige |lânkaart= }} De '''Saotomeeske pappegaaido''' (''Treron sanctithomae'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). De bedrige fûgel is in endemyske soarte dy't op it eilân [[Sao Tomee en Prinsipe|Sao Tomee]] foarkomt. == Beskriuwing == De fûgel is 30 sm lang, likernôch like grut as in [[blaudoke]]. De fûgel hat in soad fan 'e [[Afrikaanske pappegaaido]] (''Treron calvus''), dy't op it fêstelân fan [[Afrika]] libbet, mar is fealer en sjocht der minder grien út. De fûgel hat in frijwat grutte snaffel mei in nei ûnder boge punt op 'e boppesnaffel. De do yt figen en oar fruit en briedt fan novimber oant april/maaie. == Fersprieding == De fûgel is endemysk op Sao Tomee en syn biotoop bestiet út tropysk bosk, sekundêr bosk en plantaazjes tusken de 300 m oant 1600 m boppe seenivo. Eartiids wie de do in hiele gewoane fûgel op it hiele eilân, mar Saotomeeske pappegaaidowen komme no allinne noch yn it súdlike diel foar. Op Ilhéu das Rolas is de fûgel yntusken útstoarn. == Status == Saotomeeske pappegaaidowen wurde bot bejage en binne yntusken yn it tichter bewenne noarden ferdwûn. Der is kommersjele jacht op 'e fûgel fanwegen it fleis yn 'e gebieten dy't maklik tagonklik binne, wêrby yn ien moarn tiid in grut tal fûgels ôfsketten wurde. In soad bosk, fral yn it noarden, wurdt ferneatige foar houtwinning en lânbougrûn en mei de hege befolkingsgroei bedriget ek de ynfrastruktuer it biotoop fan 'e fûgel. It ferspriedingsgebiet wurdt dêrfandinne noch beheinder en de kâns op útstjerren is oanwêzich. BirdLife International rûst de populaasje op 24.600 oant 72.800 folwoeksen fûgels, mar de oantallen nimme yn heech tempo ôf. Omreden dêrfan wurdt de fûgel troch IUCN as bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=NL&avibaseid=8F575A0E37788BD4 Avibase, oproppen 23 april 2024] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/sao-tome-green-pigeon-treron-sanctithomae Birdlife, oproppen 23 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20teysmannii%20&searchType=species, oproppen 23 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron sanctithomae|Saotomeeske pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Saotomeeske pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] 1edpgjlskvlqqmbcyjgsa87q6xw5sj1 0 174509 1171809 1153080 2024-10-27T21:00:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171809 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte| |Namme = Seimunds pappegaaido |Ofbyld = [[Ofbyld:Yellow-Vented Green Pigeon.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') |Famylje = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'') |Skaai = [[pappegaaidowen]] (''Treron'') |Wittenskiplike namme = Treron seimundi |Beskriuwer, jier= [[Herbert Christopher Robinson|Gmelin]], 1910 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Seimunds pappegaaido''' (''Treron seimundi'') is in [[Fûgels|fûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[pappegaaidowen]] (''Treron'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dofûgels]] (''Columbidae''). == Beskriuwing == De Seimunds pappegaaido is in relatyf donkergriene do mei donkergriene wjukken en in lange, pylkeftige sturt. Doffers en wyfkes hawwe in wite flek op 'e búk en in limoengiel by de anaalstreek en op 'e ûndersturtdekfearren. De soarte liket op 'e [[pylksturtpappegaaido]], mar dy is folle ljochter fan kleur en hat giel-oranje op it boarst. == Fersprieding en systematyk == Seimunds pappegaaidowen komme op it fêstêlân fan Súdeast-Aazje foar en binne yn twa ûndersoarten te ferdielen: * ''Treron seimundi modestus'': [[Laos]] en [[Fjetnam]]. * ''Treron seimundi seimundi'': lokaal yn [[Tailân]] en [[Maleizje]]. == Status == Alhoewol't ûnbekend is hoe grut de populaasje likernôch is, wurdt der fan út gien dat de soarte troch de ferneatiging fan biotoop efterút giet. Fanwegen it grutte ferspriedingsgebiet fan 'e do wurdt de soarte troch [[IUCN]] lykwols as 'net bedrige' klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=B3C1CC2E4BEB48C6 Avibase, oproppen 23 april 2024] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/yellow-vented-green-pigeon-treron-seimundi Birdlife, oproppen 23 april 2024] * [https://www.iucnredlist.org/search?query=Treron%20teysmannii%20&searchType=species, Reade list, IUCN, oproppen 23 april 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Treron seimundi|Seimunds pappegaaido}} }} {{DEFAULTSORT:Seimunds pappegaaido}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Pappegaaido]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] 8afswajf8vy9af00z8oq6red51pmqx8 0 174625 1172070 1153449 2024-10-28T11:16:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172070 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=goudfazant |Ofbyld= [[File:Chrysolophus_pictus_walking.JPG|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Fasanhona-1.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kraachfazanten]] (''Chrysolophus'') |Wittenskiplike namme= Chrysolophus pictus |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de goudfazant (Chrysolophus pictus).png|center|250px]] }} De '''goudfazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Chrysolophus pictus'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kraachfazanten]] (''Chrysolophus''). Dit bist komt fan natuere foar yn súdlik [[Sina]]. It is in middelgrutte [[omnivoar]]e fûgel, dy't besibbe is oan 'e gewoane [[fazant]] (''Phasianus colchicus''), mar net ta itselde [[skaai (taksonomy)|skaai]] heart. De wittenskiplike namme betsjut letterlik "bûnte" (''pictus'') "goudtoef" (''Chryslolophus''). De goudfazant is yn gâns dielen fan 'e wrâld [[populêr]] as [[foliêre]]fûgel en komt yn guon lannen ek foar as [[eksoat]]. De [[IUCN]] klassifisearret dit bist as net bedrige. ==Fersprieding== Yn syn lânseigen [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] is de goudfazant beheind ta in grut diel fan it binnenlân fan súdlik [[Sina]]. Dêrta hearre de hiele [[provinsje]]s [[Guizhou]] en [[Hubei]], westlik [[Guangxi]], noardlik [[Yunnan]], westlik [[Hunan]], súdeastlik en eastlik [[Sichuan]], súdlik [[Shaanxi]] en súdwestlik [[Henan]]. [[File:Fasanhona-3.jpg|left|thumb|250px|In [[wyfke|hin]].]] Der binne lykwols ek ferwyldere [[populaasje (biology)|populaasjes]] fan wat oarspronklik [[foliêre]]fûgels wiene dy't yn oare dielen fan 'e wrâld libje. Yn [[Noard-Amearika]] komt de goudfazant sadwaande as [[eksoat]] foar yn 'e [[Feriene Steaten]], [[Kanada]] en [[Meksiko]], en yn [[Súd-Amearika]] yn [[Kolombia]], [[Perû]], [[Bolivia]], [[Sily]], [[Argentynje]], [[Oerûguay]] en op 'e [[Falklâneilannen]]. Yn [[Jeropa]] libje der goudfazanten yn it wyld yn it [[Feriene Keninkryk]], [[Ierlân]], [[Frankryk]], [[Dútslân]], [[Belgje]] en, neffens guon boarnen, ek [[Nederlân]]. Yn [[Oseaanje]] komt de goudfazant foar yn dielen fan [[Austraalje]], [[Nij-Seelân]] en [[Hawaï]]. Yn [[Ingelân]] libje de grutste populaasjes goudfazanten yn it [[Breckland]]wâld yn 'e [[Ingelske greefskippen|greefskippen]] [[Norfolk (greefskip)|Norfolk]] en [[Suffolk]], en op it eilân [[Tresco (Scilly-eilannen)|Tresco]] dat diel útmakket fan 'e [[Scilly-eilannen]], yn 'e [[Keltyske See]] foar de [[kust]] fan [[Cornwall]]. Yn [[Hawaï]] waard yn [[1996]] in populaasje wylde goudfazanten ûntdutsen yn it [[Nasjonaal Wyldreservaat Waikamoi]] op it eilân [[Maui]]. Dêrwei ferpraten de bisten har nei it [[Natoergebiet Hanawi]] en it [[Nasjonaal Park Haleakalā]]. ==Uterlike skaaimerken== De goudfazant is in middelgrutte fûgel. De [[mantsje|hoannen]] hawwe trochinoar in kop-sturtlingte fan 100&nbsp;[[sintimeter|sm]], wêrfan't in sturtlingte sa'n 67&nbsp;sm, oftewol ^{<small>2</small>}/_{<small>3</small>}&nbsp;part foarmet. It gewicht bedraacht 500–700&nbsp;[[gram (gewicht)|gram]]. De [[wyfke|hinnen]] binne in slach lytser, mei in kop-sturtlingte fan 60–80&nbsp;sm, wêrfan't de wat koartere [[sturt]] likernôch de helte útmakket. It gewicht fan in hin leit om 'e 350&nbsp;g hinne. Wat de [[kleur]] fan it [[fear (fûgel)|fearrekleed]] oangiet, dy wurdt by de hoanne dominearre troch de [[goudgiel]]e [[kop]], [[toef (fearren)|toef]], [[rêch]] en [[stuten]]. [[Gesicht]], [[kiel]] en [[hals]] hawwe in [[roastbrune]] kleur. De [[snaffel]] en de [[poat]]en binne [[giel]] en datselde jildt foar de [[eagen]], dy't in [[swart]]e [[pupil (each)|pupil]] hawwe. Oan 'e sydkant fan 'e kop sitte giele [[lel (fûgels)|lellen]]. [[Boarstkas|Boarst]], [[bealch]], [[side (anatomy)|siden]] en de koartere sturtfearren binne fel [[skarlekkenread]] of [[oranjeread]]. Yn 'e [[nekke]] hat de hoanne in goudgiele of oranje kraach, dy't opset wurde kin om mei te pronkjen en der dan útsjocht as giel/oranje mei [[horizontale]] [[swart]]e streken dertrochhinne. De bopperêch is [[grien]] en de [[wjuk]]ken binne read mei [[blau]]we [[fear (fûgel)|slachpinnen]]. De sintrale sturtfearren binne swart mei [[bêzje]] spikkels, en de úteinen binne hielendal bêzje. [[File:ChrysolophusPictus3.jpg|left|thumb|250px|In pearke goudfazanten.]] Hinnen hawwe in folslein oare, folle saaiere kleur, dy't lykwols in folle bettere [[skutkleur]] is, eat dêr't se ferlet fan hawwe as se op it [[nêst (fûgels)|nêst]] sitte te [[brieden (fûgels)|brieden]]. It fearrekleed is oer it hiele [[lichem (biology)|lichem]] [[ljochtbrún]] mei [[dûnkerbrune]] oant swarte horizontale streken, dy't finer binne op it boarst en de siden en breder op 'e rêch, de wjukken en de sturt. Wat fierder nei it ûnderlichem ta, wat ljochter it brún wurdt. De bealch is effen bêzje, en itselde jildt foar de kiel en it gesicht. Krekt as by de hoannen binne de snaffel, de poaten en de eagen giel. Guon hinnen ûntwikkelje letter yn it libben in diel fan it manlike fearrekleed. ==Biotoop== Goudfazanten komme fan natuere foar yn [[wâld]]en yn [[berchtme|bercheftige]] kontreien. Dêr libje se op in hichte fan likernôch 1.700–2.400&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. ==Hâlden en dragen== De goudfazant libbet fierhinne op 'e [[wâldflier]], dêr't er oerdeis syn kostje byinoar foerazjearret. [[Nacht]]s [[sliep]]t er lykwols yn 'e [[tûke]]n fan 'e [[beam]]men, om [[nachtdier|nachtjeiende]] [[rôfdier]]en lykas [[kateftigen]] en [[martereftigen]] te mijen. [[Winter]]deis kloftsje goudfazanten faak gear yn groepen, dy't oan 'e [[boskrâne]] foerazjearje, deunby [[minsklik]]e bewenning. Hoewol't se op knoffelige wize koarte eintsjes [[fleanen|fleane]] kinne, misse se it fermogen foar flecht oer langere ôfstannen. Om oan direkte bedrigings te ûntkommen, fleane se op, mar as it heal kin, naaie se leaver geandefoets út om har tusken de [[strûk|ûndergroei]] fan it wâld te ferskûljen. [[File:Chrysolophus_pictus_MHNT.jpg|right|thumb|200px|It [[aai]] fan in goudfazant.]] De [[peartiid]] falt foar goudfazanten yn [[april]]. Nei de [[pearing]] makket de hin in [[nêst (fûgels)|nêst]] dat bestiet út in mei de poat yn 'e grûn útskrabe dobke, beklaaid mei wat [[blêd (plant)|blêdeguod]]. Dêryn leit se 5–15, mar ornaris 8–12&nbsp;[[aai]]en dy't effen [[bêzje]] fan [[kleur]] binne. De [[briedtiid]] duorret 22–23&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne it nêst al ferlitte kinne. De hin fuorret se net, mar liedt har bruod ynstee nei plakken ta dêr't se harsels fuorje kinne. De maksimale [[libbensferwachting]] foar goudfazanten yn finzenskip is foar de hoannen 15–18&nbsp;[[jier]], en foar de hinnen maksimaal 12&nbsp;jier. Yn it wyld lizze dy sifers in stik leger. ==Fretten== Goudfazanten binne [[omnivoar]]en. Har menu bestiet foar it meastepart út [[sied (plant)|sieden]], [[blêd (plant)|blêden]] en lyts [[wringeleas]] [[dier]]te, lykas [[ynsekten]], [[rûp]]en en oare [[larve]]n, [[wjirm]]s, [[spinnen]] en [[tûzenpoaten]]. ==Status== De goudfazant hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_pheasant ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Chrysolophus pictus}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kraachfazant]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn Argentynje]] [[Kategory:Eksoat yn Austraalje]] [[Kategory:Eksoat yn Belgje]] [[Kategory:Eksoat yn Bolivia]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn de Falklâneilannen]] [[Kategory:Eksoat yn it Feriene Keninkryk]] [[Kategory:Eksoat yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Eksoat yn Frankryk]] [[Kategory:Eksoat yn Hawaï]] [[Kategory:Eksoat yn Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Kanada]] [[Kategory:Eksoat yn Kolombia]] [[Kategory:Eksoat yn Meksiko]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Eksoat yn Oerûguay]] [[Kategory:Eksoat yn Perû]] [[Kategory:Eksoat yn Sily]] qmga6m95dql10ojbk480ilrx24c4opl 0 174788 1172073 1153997 2024-10-28T11:17:37Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172073 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=lady-amherstfazant |Ofbyld= [[File:Chrysolophus_amherstiae_18092009.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[ File:Chrysolophus_amherstiae_-_Amherstfasan_Henne_-_Lady_Amherst_Pheasant.jpg|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[kraachfazanten]] (''Chrysolophus'') |Wittenskiplike namme= Chrysolophus amherstiae |Beskriuwer, jier= [[Benjamin Leadbeater|Leadbeater]], 1829 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de lady-amherstfazant (Chrysolophus amherstiae).png|center|250px]] }} De '''lady-amherstfazant''' of '''Lady Amhersts fazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Chrysolophus amherstiae'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[kraachfazanten]] (''Chrysolophus''). Dit bist is lânseigen yn it suden fan [[Sina]] en it uterste noarden fan [[Birma]]. It is in middelgrutte fûgel dy't in protte [[seksuele dimorfy]] fertoand en nau besibbe is oan 'e bekendere [[goudfazant]] (''Chrysolophus pictus''). De [[IUCN]] klassifisearret de lady-amherstfazant as net bedrige. ==Fersprieding== De lady-amherstfazant komt fan oarsprong foar yn it suden fan [[Sina]], dêr't it [[ferspriedingsgebiet]] fan dizze fûgel it noarden fan 'e [[provinsje]] [[Yunnan]] beslacht, it súdwesten fan [[Sichuan]], it uterste súdeasten fan [[Tibet]] en it westen fan [[Guizhou]] en [[Guangxi]]. Dêropta libbet de lady-amherstfazant ek yn in diel fan it uterste noardeasten fan it oanbuorjende [[Birma]]. [[File:Lady_Amherst%27s_Pheasant1.jpg |left|thumb|180px|In [[mantsje|hoanne]] op 'e [[rêch]] sjoen.]] De lady-amherstfazant is ferneamd nei [[lady]] [[Sarah Amherst]], dy't yn [[1828]] ferantwurdlik wie foar it de yntroduksje fan dizze fûgel yn [[Ingelân]]. Se hold se as sierfûgels op har [[lângoed]] yn westlik [[Bedfordshire]]. Har [[buorlju]], lykas [[John Russell, 6e hartoch fan Bedford]], begûnen neitiid de lady-amherstfazant ek as [[jacht (aktiviteit)|jachtwyld]] te brûken. Ien en oar late ta it ûntstean fan in libbensfetbere [[eksoat]]yske [[populaasje (biology)|populaasje]] lady-amherstfazanten yn it [[Feriene Keninkryk]]. Offisjeel wurdt oannommen dat dy sûnt [[2015]] [[útstjerren (biology)|útstoarn]] is, mar yn [[maaie]] [[2020]] waard in lady-amherstfazant [[foto]]grafearre yn 'e omkriten fan [[Taunton]], yn it [[Ingelske greefskip]] [[Somerset]], en yn [[maart]] [[2021]] waard in lady-amherstfazant waarnommen yn in [[tún]] yn [[Skotlân]]. ==Uterlike skaaimerken== De lady-amherstfazant hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 100–120&nbsp;[[sintimeter|sm]], wêrfan't de oerlange [[sturt]] wol 80&nbsp;sm útmakket. It gewicht bedraacht likernôch 730&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. De lady-amherstfazant fertoant, krekt as oare [[soarte]]n [[echte fazantfûgels|fazanten]], in grutte mjitte fan [[seksuele dimorfy]]. De [[mantsje|hoanne]] is tige opfallend en kin mei gjin inkele oare fûgel betize wurde. Syn [[boarstkas|boarst]] en [[rêch]] binne [[grien]] fan in [[tint]] dy't sa dûnker is dat it suver wol [[swart]] liket, of, by in beskate ljochtfal, [[dûnkerblau]]. Yn 'e [[nekke]] hat er in wite kraach mei [[horizontale]] swarte streekjes, dy't opset wurde kin foar de pronk. De [[bealch]] is [[wyt]], de [[wjuk]]ken binne [[blau]] en [[brún]] en de [[stuten]] binne [[giel]]. De lange [[sturt]], dy't net funksjoneel is útsein om mei te pronkjen, is [[grizich]] wyt mei swarte oerdwerse streekjes en oan 'e sydkanten in pear [[oranje]] [[fear (fûgel)|fearren]]. De boppekant fan 'e [[kop]] is dûnkergrien, mei op 'e efterholle in [[read]]e [[kaam (anatomy)|kaam]]. Om 'e grize [[eagen]] hinne sit in wite [[lel (fûgels)|lel]]. De [[snaffel]] is grizich en de [[poat]]en binne blauwich griis. [[File:Lady_Amherst_Pheasant_RWD3.jpg|left|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] fan deunby besjoen.]] De [[wyfke|hin]] fan 'e lady-amherstfazant hat in folle saaiere [[kleur]], dy't lykwols in folle bettere [[skutkleur]] is. Dêr hat se ek ferlet fan as se op it [[nêst (fûgels)|nêst]] sit om 'e [[aai]]en út te [[brieden (fûgels)|brieden]]. Har fearrekleed is [[brún]], fan in dûnkerder tint op 'e rêch en sturt, en ljochter op 'e bealch en kop, mei oerdwerse swarte streekjes op 'e fearren, dy't it silhûet fan 'e fûgel ferbrekke. Dêrtroch is de hin frijwol ûnwaarnimber as dy tsjin in lykkleure eftergrûn stiet en net beweecht. ==Biotoop== Lady-amherstfazanten libje yn tichte, dûnkere [[wâld]]en mei tsjûke [[strewelleguod|ûndergroei]]. ==Hâlden en dragen== Nettsjinsteande it pronkkleed fan 'e [[mantsje|hoanne]] is er yn syn natuerlik [[habitat]] dreech gewaar te wurden. De [[wyfke|hin]], mei har [[skutkleur]], koe dêr suver likegoed wol ûnsichtber wêze. Sadwaande is der hast neat bekend oer it [[hâlden en dragen]] fan dizze fûgels yn it wyld. [[File:Cascais18.jpg|right|thumb|250px|In [[mantsje|hoanne]] as [[foliêre]]fûgel.]] Se libje fierhinne op 'e [[wâldflier]], dêr't se [[dei|oerdeis]] foerazjearje, mar de [[nacht]] bringe se troch yn 'e [[beam]]men om feilich te wêzen foar de measte [[nachtdier|nachtaktive]] [[rôfdier]]en, lykas [[kateftigen]] en [[martereftigen]]. Har menu is [[omnivoar]] en bestiet benammen út [[sied (plant)|sieden]], [[blêd (plant)|blêden]] en [[wringeleas]] [[dierte]], lykas [[ynsekten]], [[wjirms]], [[spinnen]] en [[tûzenpoaten]]. Hoewol't lady-amherstfazanten wol [[fleanen|fleane]] kinne, jouwe se der bot de foarkar oan om [[rinnen|geandefoets]] út te naaien as der gefaar driget. As se oer it mad kommen wurde, kinne se lykwols hommels en mei grutte krêft opfleane, wêrby't it slaan fan 'e [[wjuk]]ken in karakteristyk [[lûd]] makket. Yn 'e [[peartiid]] uteret de hoanne, om syn [[territoarium (biology)|territoarium]] ôf te freedzjen, in rop dy't klinkt as fan [[metaal]] op metaal. ==Status== De lady-amherstfazant hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Lady_Amherst's_pheasant ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Chrysolophus amherstiae}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Kraachfazant]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Eksoat yn it Feriene Keninkryk]] 70fwrkna4hcxwv5ak4340grvthgjdbu 0 175079 1172060 1155418 2024-10-28T11:10:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ kt 1172060 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = langsturtfazanten | ôfbylding = Mikado Pheasant 398.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[mikadofazant]] (''Syrmaticus mikado''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[hineftigen]] (''Galliformes'') | takson11 = [[boppefamylje]]: | namme11 = [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea'') | takson12 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme12 = [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') | takson13 = [[ûnderfamylje]]: | namme13 = [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') | takson14 = [[tûke (taksonomy)|tûke]]: | namme14 = [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''langsturtfazanten''' (''Syrmaticus'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Johann Georg Wagler|Wagler]], 1832 | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = }} De '''langsturtfazanten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Syrmaticus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[fûgels]] (''Aves''), it [[boppeskift]] fan 'e [[goes- en hineftigen]] (''Galloanserae''), it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[boppefamylje]] fan 'e [[fazantfûgels]] (''Phasianoidea''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[echte fazanten]] (''Phasianinae'') en de [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[echte fazantfûgels]] (''Phasianini''). Ta dit skaai hearre fiif [[soarte]]n fazanten, dy't foarkomme yn [[Aazje]]. De [[mantsje|hoannen]] hawwe koarte [[spoar (anatomy)|spoaren]] en ornaris [[read]]e [[lel (fûgels)|lellen]], mar ferskille fierders omraak fan uterlik. De [[wyfke|hinnen]] hawwe in saaie, mar effisjinte [[brune]] [[skutkleur]] en binne dreech útinoar te hâlden. ==Taksonomy== It [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e langsturtfazanten waard yn [[1832]] troch de [[Dútslân|Dútske]] [[herpetolooch]] en [[ornitolooch]] [[Johann Georg Wagler]] yntrodusearre. De fiif soarten langsturtfazanten wurde soms yn it skaai fan 'e [[fazanten]] (''Phasianus'') pleatst op basis fan [[DNA|DNA-ûndersyk]], mar dat liket by neier ynsjen gjin jildige yndieling. De [[genetysk]]e [[evolúsjeteory|evolúsje]] fan 'e langsturtfazanten hat ûngewoan west en kin ûndersyk nei [[molekulêre fylogenetika]] maklik misliede. Nij ûndersyk hat útwiisd dat de trije súdeastlike soarten nau besibbe binne en in byinoar hearrende [[klade]] foarmje. De oare beide soarten lykje minder nau besibbe te wêzen. Soms wurdt dêrom inkeld de [[keningsfazant]] (''S. reevesi'') ta it skaai ''Syrmaticus'' rekkene, dat dan de gebrûksnamme 'keningsfazanten' kriget. De [[koperfazant]] (''S. soemmerringii'') kriget dan in apart skaai, ''Graphephasianus'' fan 'e koperfazanten, wylst de oare trije soarten yn in nij skaai fan 'e langsturtfazanten pleatst wurde, mei de [[wittenskiplike namme]] ''Calophasis''. Hoewol't dy yndieling úteinlik mooglik de korrekte blike kin te wêzen, bestiet der anno [[2024]] noch te min bewiis foar en dêrom is der ek noch lang gjin konsensus oer ûnder saakkundigen. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''langsturtfazanten''' (''Syrmaticus'') ** [[elliotfazant]] of Elliots fazant (''Syrmaticus ellioti'') ** [[frou-humefazant]] of frou Hume's fazant (''Syrmaticus humiae'') ** [[keningsfazant]] (''Syrmaticus reevesi'') ** [[koperfazant]] (''Syrmaticus soemmerringii'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[mikadofazant]] (''Syrmaticus mikado'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Syrmaticus ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Syrmaticus}} }} [[Kategory:Langsturtfazant| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] aq9g2h2gyezwy67x09rtelrzhljf66z 0 175082 1172057 1155421 2024-10-28T11:09:12Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1172057 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=elliotfazant |Ofbyld= [[File:Pheasant2.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Syrmaticus ellioti female Oliwa.JPG|250px]]<br><small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[langsturtfazanten]] (''Syrmaticus'') |Wittenskiplike namme= Syrmaticus ellioti |Beskriuwer, jier= [[Robert Swinhoe|Swinhoe]], 1872 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de elliotfazant (Syrmaticus ellioti).png|center|250px]] }} De '''elliotfazant''' of '''Elliots fazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Syrmaticus ellioti''), ek wol de '''Sineeske streekrêchfazant''' neamd, is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[langsturtfazanten]] (''Syrmaticus''). Dit bist is lânseigen yn it sudeasten fan [[Sina]]. It is in middelgrutte fûgel dy't gâns [[seksuele dimorfy]] fertoand. De [[IUCN]] klassifisearret de elliotfazant as gefoelich. ==Namme en taksonomy== De elliotfazant waard foar it earst yn [[1872]] [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Ingelân|Ingelske]] [[diplomaat]] en [[ornitolooch]] [[Robert Swinhoe]], nei in eksimplaar dat ôfkomstich wie út [[Ningbo]] yn 'e [[Sina|Sineeske]] [[provinsje]] [[Zhejiang]]. Swinhoe joech de fûgel de [[wittenskiplike namme]] ''Phasianus ellioti'' (letter neffens nije ynsichten omneamd ta ''Syrmaticus ellioti''). De fûgel waard ferneamd nei de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] ornitolooch [[Daniel Giraud Elliot]]. [[File:Syrmaticus ellioti qtl1.jpg|left|thumb|230px|In hoanne.]] ==Fersprieding== De elliotfazant komt inkeld foar yn dielen fan súdeastlik [[Sina]]. It [[ferspriedingsgebiet]] omfettet dielen fan 'e Sineeske provinsjes [[Guizhou]], [[Hubei]], [[Anhui]], [[Zhejiang]], [[Fujian]], [[Jiangxi]], [[Hunan]] en [[Guangdong]] en fan 'e (yn namme) [[autonome regio]] [[Guangxi]]. ==Uterlike skaaimerken== De elliotfazant is in middelgrutte fûgel. De [[mantsje|hoanne]] hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 80&nbsp;[[sintimeter|sm]], dêr't de [[sturt]] 42–47&nbsp;sm fan útmakket. De [[wjukspanne]] berint 230–240&nbsp;sm, wylst it gewicht 1–1,3&nbsp;[[kg]] bedraacht. De [[wyfke|hin]] is in slach lytser, mei in kop-sturtlingte fan 50&nbsp;sm, in koartere sturt fan 17–19,5&nbsp;sm, in wjukspanne fan 210–225&nbsp;sm en in gewicht fan 800–900&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Krekt as by de measte fazantesoarten hat de hoanne opfallende [[kleur]]en om mei te pronkjen. Hy is [[kastanjebrún]] op it [[boarstkas|boarst]] en it meastepart fan 'e [[rêch]] en de [[wjuk]]ken, mei in [[wite]] [[kiel]] en [[bealch]]. Oer de rêch rinne fan 'e [[skouder]]s ôf omleech wite, V-foarmige streken troch it kastanjebrún hinne. Oer de boppe-ein fan 'e wjukken, tusken it brún fan it boarst en it wyt fan 'e kiel en oer de [[kiel|strôt]] hinne hat de fûgel út 'en [[swart]]ens skinende metaaleftige [[dûnkerblau]]we streken. De [[side (anatomy)|siden]] binne spikkelbûnt wyt mei kastanjebrún en de lange sturt hat wite en kastanjebrune bannen. Om 'e [[eagen]] hinne hat de hoanne [[read]]e [[lel (fûgels)|lellen]]. De elliotfazant fertoant gâns [[seksuele dimorfy]], mei't de hin hiel oare kleuren hat. Dy is nammentlik [[read|rodzich]] [[brún]] mei wite spikkels dertrochhinne, en hat in swarte kiel, in wite bealch en in sturt dy't minder dúdlik streekt is as dy fan 'e hoanne. Dêrmei falt de hin folle minder op, mar it is in folle bettere [[skutkleur]], dêr't er ferlet fan hat as er sit te [[brieden (fûgels)|brieden]]. ==Biotoop== Elliotfazanten libje yn [[subtropysk]]e [[leafwâld]]en en [[mingde wâlden]] yn [[berch]]eftige kriten. De [[bosk]] moat in ticht [[blêdetek]] hawwe. Soms sjocht men elliotfazanten ek yn gebieten sûnder [[beam]]men, mar mei ynstee in tichte begroeiïng fan [[strewelleguod]], [[bamboe]] en [[fearplanten]]. Se komme foar op hichten fan 200–1.900&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. ==Hâlden en dragen== Oer it [[hâlden en dragen]] fan 'e elliotfazant is frijwol neat bekend, útsein wat eksimplaren yn finzenskip oanbelanget, dy't yn sokke omstannichheden mooglik net of net folslein har natuerlike gedrach fertoane. De [[peartiid]] fynt plak tusken de ein fan [[jannewaris]] en de midden fan [[febrewaris]], wêrby't de hoannen in pronkjende [[balts]] opfiere op basis wêrfan't de hinnen in pearingspartner kieze. Nei de [[pearing]] hat de hoanne neat mear mei de [[fuortplanting]] út te stean. [[File:Syrmaticus_ellioti_MHNT.ZOO.2010.11.9.1.jpg|left|thumb|180px|In [[aai]] fan 'e elliotfazant.]] De hin skrabet op in beskut plak in ûndjip dobke yn 'e grûn út, dat er by wize fan [[nêst (fûgels)|nêst]] beklaait mei wat plantegrien. Dêrop leit er 6–8 rodzich [[bêzje]] [[aai]]en, dy't 42 by 33&nbsp;[[mm]] mjitte. De [[briedtiid]] duorret 25&nbsp;[[dagen]]. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't binnen [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst al ferlitte kinne. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee troch har nei gaadlike plakken brocht dêr't se harsels fuorje kinne. ==Fretten== Elliotfazanten hawwe in foar it meastepart [[herbivoar]] dieet, dat fierhinne bestiet út [[sied (plant)|sieden]], [[blêd (plant)|blêden]] en [[bei]]en. ==Status== De elliotfazant hat de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", mei't er inkeld foarkomt yn in beheind gebiet, dêr't er te lijen hat ûnder [[habitat]]ferlies troch [[minsklik]]e aktiviteiten. Ek wurdt dizze fûgel troch minsken [[jacht (aktiviteit)|bejage]] om [[iten|opiten]] te wurden. Nettsjinsteande dat liket de [[populaasje (biology)|populaasje]] fan yn totaal sa'n 100.000 eksimplaren ridlik stabyl te wêzen. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Elliot's_pheasant ''References'', op dizze side] en [http://de.wikipedia.org/wiki/Elliotfasan ''Einzelnachweise'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Syrmaticus ellioti}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Langsturtfazant]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] jl8p57ubh41mqpt4zax47kj554orhuf 0 175229 1172061 1156375 2024-10-28T11:10:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Undersoarten */ kt 1172061 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=frou-humefazant |Ofbyld= [[File:Syrmaticus_humiae_104702127.jpg|250px]] <br><small>hoanne</small><br>[[File:Syrmaticus_humiae_104702108.jpg|250px]]<br> <small>hin</small> |lûd= |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[fûgels]] (''Aves'') |Skift= [[hineftigen]] (''Galliformes'') |Famylje= [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') |Skaai= [[langsturtfazanten]] (''Syrmaticus'') |Wittenskiplike namme= Syrmaticus humiae |Beskriuwer, jier= [[Allan Octavian Hume|Hume]], 1881 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de frou-humefazant (Syrmaticus humiae).png|center|250px]] }} De '''frou-humefazant''' of '''frou Hume's fazant''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Syrmaticus humiae'') is in [[fûgel]] út it [[skift]] fan 'e [[hineftigen]] (''Galliformes''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[fazanteftigen]] (''Phasianidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[langsturtfazanten]] (''Syrmaticus''). Dit bist wurdt ek wol koartwei de '''humefazant''' of '''Hume's fazant''' neamd. In alternative namme is '''bânsturtfazant'''. De frou-humefazant komt foar yn dielen fan [[Súdeast-Aazje]]. It is in middelgrutte fûgel dy't in protte [[seksuele dimorfy]] fertoant. De frou-humefazant is de offisjele steatsfûgel fan 'e [[Yndia]]aske steaten [[Mizoram]] en [[Manipoer]]. De [[IUCN]] klassifisearret dit bist as gefoelich. ==Namme en taksonomy== De frou-humefazant waard yn [[1881]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[biolooch]] [[Allan Octavian Hume]]. Hy ferneamde de fûgel nei syn [[oarehelte|frou]], Mary Ann Grindall Hume. ==Fersprieding== It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e frou-humefazant beslacht dielen fan it súdeasten fan [[Sina]] (fral yn 'e [[provinsje]] [[Yunnan]] en de [[autonome regio]] [[Guangxi]]), en teffens it oanbuorjende eastlik [[Birma]] en it uterste noarden fan [[Tailân]]. In isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] komt foar yn 'e [[grins (line)|grinskrite]] fan westlik Birma mei it uterste easten fan [[Yndia]]. [[File:Syrmaticus_humiae.jpg|left|thumb|250px|Tekening fan in pearke frou-humefazanten út it boek ''The Game Birds of India, Burmah and Ceylon'' ([[1880]]).]] ==Uterlike skaaimerken== De frou-humefazant is in middelgrutte fûgel. De [[mantsje|hoanne]] hat trochinoar in kop-sturtlingte fan 90&nbsp;[[sintimeter|sm]], wêrfan't de [[sturt]] 40–54&nbsp;sm beslacht. De [[wjukspanne]] is 206–225&nbsp;sm en it gewicht bedraacht likernôch 1&nbsp;[[kg]]. De [[wyfke|hin]] is in slach lytser, mei in kop-sturtlingte fan 60&nbsp;sm, wêrfan't de sturt 20&nbsp;sm útmakket. De wjukspanne is by de hin 198–210&nbsp;sm en it gewicht bedraacht sa'n 650&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. De hoanne hat opfallende pronkkleuren, te begjinnen mei de [[read]]e [[lel (fûgels)|lellen]] om 'e [[eagen]] hinne. Boppe op 'e [[kop]] is er [[grizich]] [[brún]], mar de [[hals]] en it [[boarstkas|boarst]] binne [[indigoblau]]. De rest fan it [[lichem (biology)|lichem]] is fierhinne [[kastanjebrún]], útsein de brede [[wite]] streken oer de [[wjuk]]ken en it spikkelbûnt wyt mei [[swart]]e ûnderein fan 'e [[rêch]]. De sturt, dy't in net-funksjonele lingte hat en inkeld fan belang is foar it pronkjen by de [[balts]], is wyt oant hiel [[ljochtgriis]] mei swarte bannen. De hin sjocht der hiel oars út, mei in folle saaier kleure [[fear (fûgels)|fearrekleed]], dat lykwols in folle bettere [[skutkleur]] hat. Dat is ek nedich as de fûgels op it [[nêst (fûgels)|nêst]] sitte te [[brieden (fûgels)|brieden]]. Alsa binne hinnen brún, wêrby't de kleur taljochtet op 'e [[bealch]] en it boarst en dûnkerder wurdt nei de rêch ta, dêr't er suver spikkelbûnt is trochdat der swarte fearren troch it brún hinne komme. De [[kiel]] fan 'e hin skaait út nei wyt en is it ljochtste diel fan it lichem. ==Biotoop== De frou-humefazant libbet yn [[drûchte|drûge]] [[subtropysk]]e [[wâld]]en yn [[berch]]eftige kontreien, dêr't er foarkomt op in hichte fan 1.200–1.300&nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. Dizze fûgel jout dêrby de foarkar oan mozaykeftige [[lânskip]]pen, wêrby't stikjes wâld ôfwiksele wurde mei [[berchgreide]]n en mei stikjes terrein mei inkeld opgeand [[strewelleguod]]. ==Hâlden en dragen== [[Winter]]deis sykje frou-humefazanten inoar op om groepen te foarmjen, dy't lykwols yn 'e rin fan [[maart]] of [[april]] wer útinoar geane. De [[mantsje|hoannen]] fêstigje dêrnei [[territoarium (biology)|territoaria]] foar de [[balts]], wêrby't se harren oanspraak op in diel fan it wâld krêft bysette troch in dúdlik hearber [[klapwjukjen]]. Nei de balts, wêrby't de hoanne tige mei syn fearrepracht pronket en de sturt opset, kiest de [[wyfke|hin]] in partner út en fynt de [[pearing]] plak. Dêrmei einiget de belutsenens fan 'e hoanne by it [[fuortplanting]]sproses. [[File:Hume%E2%80%99sPheasant.jpg|right|thumb|250px|In hoanne.]] Neitiid siket de hin ûnder beskutting fan opgeande [[plant|fegetaasje]] in gaadlik plak op foar in [[nêst (fûgels)|nêst]], dat se as ûndjip dobke yn 'e grûn útskrabet en dan mei wat plantegrien beklaait. Se leit 6–10 breed ovale, [[krêmkleur]]ige [[aai]]en, dy't nei in [[briedtiid]] fan trochinoar 27&nbsp;[[dagen]] útkomme. De [[fûgelpyk|piken]] binne [[nêstflechter]]s, dy't binnen [[oere]]n nei't se út it aai kommen binne, it nêst al ferlitte kinne. Se wurde net fuorre troch de hin, mar ynstee troch har nei gaadlike plakken brocht dêr't se harsels fuorje kinne. ==Status== De frou-humefazant hat de [[IUCN-status]] fan "gefoelich", mei't er yn syn [[ferspriedingsgebiet]] te lijen hat ûnder [[habitat]]ferlies troch [[minsklik]]e aktiviteiten, wat net allinnich resultearret yn minder gaadlik wengebiet foar de fûgels, mar ek yn in fragmintearre [[populaasje (biology)|populaasje]]. Dêropta wurdt de frou-humefazant troch de [[befolking]] fan syn ferspriedingsgebiet [[tradysje|tradisjoneel]] [[jacht (aktiviteit)|bejage]] as boarne fan [[iten]]. It bestân yn eastlik [[Yndia]] bestiet noch út 4.000 eksimplaren, beide populaasjes yn [[Birma]] besteane tegearre út 6.000 eksimplaren en yn [[Tailân]] komme 200–500 fan dizze fûgels foar. Wat súdeastlik [[Sina]] oangiet, binne gjin gegevens bekend, mar de hiele wrâldpopulaasje fan 'e frou-humefazant wurdt rûsd op 20.000 eksimplaren. ==Undersoarten== Der binne twa erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e frou-humefazant (''Syrmaticus humiae''), fuortkommend út it disjunkte [[ferspriedingsgebiet]]: *eastlike frou-humefazant (''S. h. burmanicus'') <small>(eastlik Birma, noardlik [[Tailân]], súdeastlik [[Sina]])</small> *westlike frou-humefazant (''S. h. humiae'') <small>(eastlik [[Yndia]] en westlik [[Birma]])</small> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Mrs._Hume's_pheasant ''References'', op dizze side], en ûnder: [http://de.wikipedia.org/wiki/Burmafasan ''Einzelnachweise'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Syrmaticus humiae}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Langsturtfazant]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] r3upjxedv7bxlidl2rnpc6ieghcca68 0 175631 1171993 1158225 2024-10-28T00:15:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171993 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Labradorein |Ofbyld = [[Ofbyld:Camptorhynchus labradorius (Labrador duck) (8365390008).jpg|250px]]<small>jerkje</small><br>[[Ofbyld:NMNH-USNM77126-01-plain.jpg|250px]]<small>wyfke</small> |lûd= |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = '''Labradoreinen''' (''Camptorhynchus'')<br><small>[[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1838</small> |Wittenskiplike namme= Camptorhynchus labradorius |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: útstoarn ---- |lânkaart = [[File:Camptorhynchus labradorius map.svg|250px]]<br>It oarspronklike ferspriedingsgebiet fan 'e Labradorein. }} De '''Labradorein''' (''Camptorhynchus labradorius'') wie in en [[Eider (fûgel)|eidereftige]] see-ein, dy't yn 'e 19e iuw útstoar. De Labrador-ein wurdt as ien fan 'e meast riedseleftige fûgels fan [[Noard-Amearika]] beskôge. De lêste Labradorein soe op 12 desimber 1878 yn [[Elmira (New York)|Elmira]], yn 'e steat [[New York (steat)|New York]] waarnommen wêze, it lêste bewarre eksimplaar waard yn 1875 op [[Long Island]] sketten.<ref>[https://earthlife.net/labrador-duck/ Earthlife, oproppen 4 july 2024.]</reF> == Beskriuwing == [[Ofbyld:Extinctbirds1907 P36 Camptolaemus labradorius0363AA.jpg|thumb|left|Pearke Labradoreinen neffens<br> John Gerrard Keulemans.]] De fearren fan it jerkje wiene swart en wyt yn it patroan fan in eider, mar de wjukken wiene op 'e haadslachpinnen nei hielendal wyt. It wyfke wie griis, ek lykas dy fan in eider, en hie in skier patroan. De fûgels hiene in langwerpige kop mei lytse kraaleachjes. De snaffel wie hast like lang as de kop. It bealchje wie koart en hie koarte, sterke poaten dy't fier efter it bealchje stiene. De fearren wiene lyts en de sturt koart en rûn. De Labradorein wie in monotypysk skaai. == Fersprieding == Simmerdeis briede de ein yn [[Labrador (regio)|Labrador]] en yn it noarden fan [[Kebek (provinsje)|Kebek]]. Alle jierren migrearre de ein nei de kusten fan [[New Jersey]] en [[New England]] yn it easten fan 'e [[Feriene Steaten]]. Dêr joech de ein de foarkar oan de strannen yn it suden, baaien yn 'e lijte, havens en ynhammen. Guon tinke ek dat de soarte briede op 'e eilannen yn 'e [[Saint Lawrencebaai]]. De briedbiology fan 'e fûgel is foar it grutste part ûnbekend. == Iten == Labradoreinen sochten lytse weakdieren en fiskers dy't mei moksels as ies fisken, fongen sa noch wolris in labradorein. De snaffels wiene hiel oars as dy fan oare einesoarten en hiene in brede, platte punt mei in soad lamellen dêryn. Yn dat opsicht wurdt de Labradorein ek wol as in tsjinhinger beskôge fan 'e Noard-Aziatyske [[Stellers eider]] (''Polysticta stelleri''). De snaffel wie ek sêft en waard mooglik brûkt om yn sânôfsettings nei iten te sykjen. In oare, net besibbe ein mei deselde snaffelmorfology (mar dan noch mear spesjalisearre) is de Australyske [[leppelbekein]] ((''Malacorhynchus membranaceus''), dy't plankton yt mar ek weakdieren. Yn syn ferskining kaam de Labradorein nei alle gedachten noch it measte de [[blauwe ein]] ''(Hymenolaimus malacorhynchos'') benei. == Utstjerren == [[Ofbyld:Labrador Ducks AMNH.jpg|thumb|left|Preparearre Labradoreinen.]] De Labradorein hat nei alle gedachten altiten in seldsume fûgel west. Tusken 1850 en 1870 rûnen de oantallen lykwols fierder tebek. Der binne noch jimmeroan fragen oer it útstjerren, dat nei 1878 plakfûn. Der waard jage op 'e fûgel, mar it fleis smakke net, ferrotte gau en der waard net in soad foar betelle. Dêrfandinne wie der ek gjin sprake fan grutskalige jacht op 'e fûgel. It aaisykjen kin bydroegen ha oan it útstjerren en mooglik hat ek de fearrehannel yn it breidgebied in dieloarsaak west. In oare faktor dy't spile ha kin is in fermindere fiedseloanbod troch de befolkingsgroei en de taname fan yndustry yn 'e wintergebieten. Alhoewol't alle see-einen faak weakdieren yn ûndjip wetter sykje, wie gjin West-Atlantyske fûgelsoarte sa ôfhinklik fan weakdieren as de Labradorein. In oare teory is dat de ûnbidige taname fan aktiviteiten fan minsken ynfloed hie op 'e Noardamerikaanske ekosystemen fan kusten. De fûgels wiene twongen om nei oare gebieten om te sjen. It ferspriedingsgebiet fan 'e Labradoreinen wie lykwols beheind ta de Amerikaanske kust fan 'e [[Atlantyske Oseaan|Noardatlantyske Oseaan]] en sadwaande wie it finen fan nije, ôfbakene plakken yn it ekosysteem in drege saak foar de ein. Hokker oarsaak it ek west hat, tsjin de ein fan 'e 19e iuw wie de ein útstoarn. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Labrador duck]] (ferzje 4 july 2024.) {{reflist}} ---- {{Commonscat|Camptorhynchus labradorius}} }} [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] czfp4xshsa2v3zlrwld22qjmsdtrz25 0 175634 1171994 1158427 2024-10-28T00:16:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171994 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Labradorein]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] lx1wm7shsu36jp45215uo0bfg42opjn 0 175635 1171912 1158345 2024-10-27T23:36:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171912 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Pûnatsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Puna Teal RWD14b.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula puna |Beskriuwer, jier= [[Johann Jakob von Tschudi|Tschudi]], 1844 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Spatula puna map.svg|250px]] }} De '''Pûnatsjilling''' (''Spatula puna'') is in [[Slobeinen|slobeinesoarte]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Eartiids waard de fûgel as in ûndersoarte fan 'e [[sulvertsjilling]] beskôge, dy't lytser is. De namme fan dizze fûgel ferwiist nei de Pûna, in alternative oantsjutting foar it [[Heechlân fan Bolivia]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:AnasPunaSmit.jpg|thumb|left|De Spatula puna neffens<br>Joseph Smit (1836–1929).]] De fûgel is likernôch 48 sm lang en like grut as de [[Karolina-ein]]. Pûnatsjillings hawwe in swarte, skerp ôftekene kape op 'e kop oant ûnder it each. De rest fan 'e kop en nekke is krêmewyt. De boppesturtfearren binne griis en de flanken binne donkerbrún mei smelle streken. De rêch, it boarst en de ûnderflanken is brún mei donkerbrune flekken. Pûnatsjillings ha grutte ljochtblauwe snaffels mei in swarte streek yn 'e midden. Tusken jerkjes en wyfkes binne it hiele jier troch gjin grutte ferskillen. == Fersprieding == De Pûnatsjilling is eigen yn 'e [[Andes]] fan [[Perû]], westlik [[Bolivia]], noardlik [[Sily]] en it uterste noardwesten fan [[Argentynje]]. De ein libbet op gruttere marren en dobben yn 'e heechlannen. == Hâlden en dragen == [[Ofbyld:Pato de la puna en Conococha.jpg|thumb|left|Groepke Pûnatsjillings.]] Yn it wyld libje de fûgels yn lytse groepkes fan 'e eigen soarte of mei de besibbe sulvertsjillings. De einen begjinne mei it lizzen fan aaien tusken april en juny. Lykas swannen en guozzen bringe beide âlders de piken grut. It nêst leit yn heech gers en net altiten fuort by it wetter. Der wurde aardich wat aaien lein en se binne krêmerôze fan kleur. In pearke bliuwt lang by inoar. Pûnatsjillings ite wetterplanten, sied en lytse dierkes. == Status == De populaasje fan 'e fûgel is stabyl en de status is neffens [[IUCN]] net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Puna teal]] * [https://ebird.org/species/puntea1#:~:text=Puna%20Teal%20Spatula%20puna&text=Like%20most%20South%20American%20dabbling,reeds%20and%20other%20emergent%20vegetation. Ebird, oproppen 4 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=86B0BAFACB911D06 Avibase, oproppen 4 july 2024.] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/puna-teal-spatula-puna Birdlife, oproppen 4 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula puna}} }} {{DEFAULTSORT:Punatsjilling}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] aehvvgi33k7fl96ip1z0pzimcnwj9ul 0 175636 1171916 1158348 2024-10-27T23:38:05Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171916 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = blauwjuktsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Blue-wingedTeal-16DEC2017.jpg|250px]]<br>jerkje<br>[[Ofbyld:Blue-winged teal south padre island birding and nature center 4.3.23 DSC 0064-topaz-denoiseraw-sharpen.jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = [[Ofbyld:Anas discors - Blue-winged Teal XC179673.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula discors |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1766 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart= [[Ofbyld:Spatula discors map.svg|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= <br>{{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]] |Kolom2= <br>{{Color box|#FFDD55}} [[trekfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]] }}</small> }} De '''blauwjuktsjilling''' (''Spatula discors'') is in fûgel út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). It is ien fan 'e lytsere leden út it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[slobeinen]]. De fûgel briedt yn [[Noard-Amearika]] fan it suden fan [[Alaska]] oant [[Nova Soctia]] en nei it suden ta oant it noarden fan [[Teksas]]. Winterdeis is de fûgel te sjen oan 'e [[Grutte Oseaan|Pasifyske]] en [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] kusten oant op de [[Kariben|Karybyske eilannen]] en [[Sintraal-Amearika]] en it noarden fan [[Súd-Amearika]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Blue-winged teal at Sacramento National Wildlife Refuge-5326.jpg|thumb|left|Blue-winged teal at Sacramento National Wildlife Refuge-5326]] De blauwjuktsjilling is 40 sm lang en hat in spanwiidte fan 58 sm en in gewicht fan 370 gr. In folwoeksen jerk hat in griisblauwe kop mei in wite bân yn 'e foarm fan in heale moanne oer it gesicht, in ljochtbrún bealchje mei in wite flek by de stút en in swarte sturt. In folwoeksen wyfke is flekkerich brún en hat by de snaffel in wyt gebiet. Wyfkes en jerkjes hawwe himelsblauwe dekfearren, grien irisearjende sekundêre slachpinnen en giele poaten. Se ferfearje twaris yn 't jier en yn it earste jier in tredde kear. == Fersprieding == It ferspriedingsgebiet bestiet hast út hiel Noard-Amerika, útsein it westen en noarden fan Alaska en de meast noardlike gebieten fan Kanada. De fûgels binne seldsum yn it droege súdwesten en de westlike kust. Blauwjuktsjillings briede yn sompen en by dobben fan sintraal en eastlik Alaska en it súdlike diel fan Kanada oant it suden fan [[Kebek (provinsje)|Kebek]] en súdwest [[Newfoundland]]. Yn 'e oangrinzgjende [[Feriene Steaten]] briedt de fûgel fan it noardeasten fan [[Kalifornje]] oant sintraal [[Louisiana]], sintraal [[Tennessee]] en de Atalantyske kust. De westlike blauwjuktsjillings briede west fan 'e [[Appalachen]]. Guon populaasjes briede oan 'e Atlantyske kust fan [[New Brunswick]] oant [[Pea Island]] yn [[North Carolina]]. Winterdeis migrearje blauwjuktsjillings yn groepen nei it suden. Guon fûgels fleane dan grutte stikken oer it iepen wetter fan 'e oseaan. Ut en troch komme se as [[dwaalgast]] nei [[Europa]] en de lêste tiid wurde se alle jierren in [[Grut-Brittanje]] en [[Ierlân]] waarnommen. Ek yn [[Nederlân]] wurde se waarnommen, mar yn 'e regel binne dat ûntsnapte eksimplaren. It oerwinteringsgebiet fan 'e einen leit fan súdlik Kalifornje oant westlik en súdlik Teksas, de [[Golf fan Meksiko]] oant de Atlantyske kust, de Kariben en nei it suden oant Sintraal- en Súd-Amearika. Regelmjittich wurdt de fûgel sels noch yn [[Brazylje]] en [[Sily|Sintraal-Sily]] waarnommen. == Nêst en iten == [[Ofbyld:Spatula discors f m PEI.jpg|thumb|left|Pearke blauwjuktsjillings.]] Blauwjuktsjillings begjinne tusken healwei april en healwei maaie te brieden, ôfhinklik fan it waar somtiden ek wat letter. It nêst wurdt tusken de fegetaasje op 'e grûn yn in ûndjip kûltsje boud en mei wat gers en dûns ôfset. Der wurde 10 oant 12 aaien lein, mar as se wat letter briede dan bestiet in nêst mar út fiif oant seis aaien. It oantal aaien hinget ek ôf fan 'e âlderdom fan it wyfke; jonge fûgels ha yn 'e regel lytsere nêsten. Nei 21 oant 27 dagen komme de aaien út. Al tolve oeren nei it útkommen fan 'e aaien kinne de einepykjes nei it wetter rinne, mar se fleane pas nei 6 oant 7 wiken. De einen sykje it iten op 'e dridze, op it fjild of yn ûndjip wetter, dêr't driuwplanten of planten krekt ûnder it wetteroerflak groeie en dat ryk is oan lytse wetterdierkes. Likernôch in fearn fan it iten bestiet út weakdierkes, skaaldierkes en ynsekten. == Status == De wrâldpopulaasje wurdt op sa'n 7.800.000 fûgels rûsd en oannommen wurdt dat it oantal tanimt. Dêrnjonken hat de soarte in tige grut ferspriedingsgebiet. De soarte wurdt dêrfandinne troch [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Blue-winged teal]] * [https://ebird.org/species/buwtea?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 4 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=90E2543E9A4ABA0A Avibase, oproppen 4 july 2024.] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/blue-winged-teal-spatula-discors Birdlife, oproppen 4 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula discors}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Anguilla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Arûba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bonêre]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dominika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grenada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûadelûp]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kurasau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Martinyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montserrat]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guyana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Suriname]] g3rwckkd3fh9gb5hh47oo27rervxk2k 0 175643 1171911 1158344 2024-10-27T23:36:23Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171911 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Hottentottsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Blue-billed Teal (Spatula hottentota) at Marievale Nature Reserve, Gauteng, South Africa (21166898901).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Spatula hottentota |Beskriuwer, jier= [[Thomas Campbell Eyton|Eyton]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Hottentottsjilling''' (''Spatula hottentota'', synonym: ''Anas hottentota'') of '''blausnaffeltsjilling''' is in lytse [[ einfûgels|einfûgel]] yn it easten en suden fan [[Afrika]] en op [[Madagaskar]]. == Namme == De namme Hottentottsjilling wurdt troch autoriteiten noch altiten brûkt, mar yn guon talen is de namme fan 'e soarte feroare, om 't it wurd 'hottentot' misledigjend wêze soe foar de [[Khoisan]]folken yn it suden fan Afrika, dy't troch Europeanen eartiids hottentotten neamd waarden. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Blue-billed Teal (Spatula hottentota) at Marievale Nature Reserve, Gauteng, South Africa (20971147368).jpg|thumb|left|Hottentottsjilling yn Gauteng, Súd-Afrika.]] It likernôch 34 sm lange eintsje is skraach grutter as ien fan 'e [[dwercheinen|dwercheinesoarten]] en hat in donkerbrune krún, wylst it gesicht, de kiel en de wangen bleek binne mei by it ear in swarteftich gebiet. It boarst is ek bleek mei donkere flekken, dy't by jerken nei de flanken ta minder te ûnderskieden binne, mar by wyfkes oant de sturt fierder geane. De skouders en de sturt binne donkerbrún oant swart. De wjuk is boppe ek swarteftich en de dekfearren hawwe in griene glâns. De wjukspegel is irisearjend grien en wurdt fan in swarte en wite bân ôfletten. De ûnderwjukken binne ljocht. De iris is brún, de poaten binne blaugriis en de snaffel is ljochtblau mei boppe in swart streek yn 'e midden. Der binne gjin grutte ferskillen tusken jerkjes en wyfkes. == Fersprieding == Hottentoteinen komme yn in grut part fan it suden en easten fan Afrika foar. Fierder is der in westlike populaasje yn it grinsgebiet fan [[Nigearia]] mei [[Niger]]. It biotoop wurdt foarme troch ûndjippe sompen, beken, lytse marren en fivers mei omseame rânen fan reit of papyrus en in soad driuwplanten. De populaasjes fan Madagaskar en it west fan it ferspriedingsgebiet binne [[stânfûgel]]s. Op oare plakken is de ein as reaksje op feroarjende wetterstannen in [[trekfûgel]] oer koarte ôfstannen. == Nêst == [[Ofbyld:Blue-billed Teal (Spatula hottentota) and Cape Teal (Anas capensis) together for size comparison, Marievale (8116919438).jpg|thumb|250px|''Spatula hottentota'' mei de gruttere ''[[Anas capensis]]''.]] Se briede ôfhinklik fan 'e reintiid yn it hiele jier troch. Nêsten wurde boppe it wetter yn beammestronken of tusken fegetaasje boud. De piken ferlitte nei it útkommen it nêst en de soarch fan it wyfke foar har piken is beheind ta it beskermjen tsjin rôfdieren en se nei plakken mei genôch iten te bringen. Hottentottsjillings ite planten en lytse wetterdierkes. It nêst bestiet út seis oant njoggen krêmkleurige aaikes, dy't yn 25 oant 27 dagen útbret wurde. De soarte libbet yn pearkes en heechút yn lytse groepkes. == Hottentottsjillings yn Europa == Tusken 1929 en 1935 binne der foar it earst Hottentottsjillings yn Europa ynfierd. De earste slagge fok fûn yn 1938 yn [[Grut-Brittanje]] plak. De fûgels waarden yn 'e jierren 1950 en 1960 in soad út it wyld wei fongen om nei Europa te ekportearjen, dêr't partikulieren se as sierein holden. Hjoed-de-dei is der in stabile populaasje fan fokte Hottentoteinen en somtiden binne se ek in tropyske hallen fan Europeeske dieretunen te sjen. == Status == De hottentottsjilling wurdt troch [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. In bedriging foar de eintsjes foarmet lykwols de degradaasje fan harren biotoop. In bettere beskerming fan wiete gebieten mei syn fegetaasje en de beheining fan 'e jacht helpe de soarte yn stân hâlden. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Blue-billed teal]] * [https://ebird.org/species/hottea1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 5 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=FA831F653458789B Avibase, oproppen 5 july 2024.] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680332/climate/2055 Birdlife, oproppen 5 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula hottentota}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dzjibûty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Komoaren]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Majot]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Seysjellen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] r6jmpw4riwlb3mfl3z4h03mayb8abag 0 175649 1171917 1158349 2024-10-27T23:38:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171917 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Kaapske slob |Ofbyld = [[Ofbyld:Cape Shoveler RWD.jpg|250px]]<br>jerkje<br>[[Ofbyld:Cape Shoveler, Anas smithii (female) - note dark eyes (9720112118).jpg|250px]]<br>wyfke |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[slobeinen]] (''Spatula'') |Wittenskiplike namme= Anas smithii |Beskriuwer, jier= [[Ernst Hartert|Hartert]], 1891 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Kaapske slob''' (''Spatula smithii'') is in [[fûgel]] út it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[slobeinen]] (''Spatula'') yn 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). == Beskriuwing == [[Ofbyld:Anas smithii 1838.jpg|thumb|left|Pearke ''Anas smithii''<br>neffens Andrew Smith.]] Folwoeksen fûgels binne 51 oant 53 sm lang en ha in flekkerich griisbrún fearrekleed en oranje poaten. Lykas by in soad einen op it súdlike healrûn lykje jerkjes en wyfkes op in oar, mar it jerkje hat in ljochtere kop as it wyfke, ljochtblauwe dekfearren dy't fan in wite râne fan 'e griene spegel skieden wurdt. Fierder hat it mantsje giele eagen. De dekfearren fan it wyfke binne griis en de eagen donkerbrún. == Fersprieding == De Kaapske slob komt allinne yn it suden fan Afrika foar. De fûgels libje yn iepen sompen, wiet gerslân of sompen mei wat opkommende fegetaasje. De fûgel is in stânfûgel mar kin wol nomadysk yn syn ferspriedingsgebiet wêze. == Nêst == It nêst fan 'e soart leit altiten yn 'e buert fan wetter en wurdt yn in ûndjippe kûle op 'e grûn boud. It is ôfset mei dûns en der wurde 6 oant alve aaien yn lein. Bûten de briedtiid is de Kaapske slob in sosjale fûgel en dan kin er grutte groepen foarmje. == Iten == De Kaapske slob siket iten yn ûndjip wetter troch mei syn snaffel hinne en wer te swyljen. Njonken plantaardich materiaal yt de ein ek weakdieren en ynsekten. == Status == De populaasje bestiet út sa'n 13000 oant 33000 folwoeksen fûgels en is net bysûnder grut. Dochs liket it oantal fûgels ta te nimmen en is der sprake fan in grut ferspriedingsgebiet. Dêrfandinne wurdt de fûgel troch de [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Cape shoveler]] * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/capsho1/cur/introduction Bird of the World, oproppen 5 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=4670CF434BF8489C Avibase, oproppen 5 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/cape-shoveler-spatula-smithii Birdlife, oproppen 5 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Spatula smithii}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Slobein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] fmh0f9yv3lv1dux62hcyoauff6y1hdi 0 175650 1171909 1158420 2024-10-27T23:35:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171909 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Slobeinen | ôfbylding = Northern shovelers in CP (66964).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Pearke slobeinen. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[skaai (taksonomy)|skaai]] | namme14 = '''slobeinen''' (''Spatula'') | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Friedrich Boi|Boi]], 1822 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Slobeinen''' of '''slobben''' (''Spatula''), ek wol de '''tsjillings''' neamd, foarmje in [[fûgel]][[Skaai (taksonomy)|skaai]] út 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Eartiids wiene de slobeinen by it skaai fan 'e [[einen]] yndield. Neffens in yn 2009 publisearre stúdzje koe troch ferlikening fan it [[DNA]] fêststeld wurde dat it doetiidske skaai ''Anas'' net [[Monofyletyske groep|monofyletysk]] wie. It skaai ''Anas'' waard op basis fan sibskip doe yn fjouwer monofyletyske skaaien opdield. Tsien waarden yn it skaai ''Spatula'' yndield. Oarspronkelik wie dat skaai yn 1822 troch de [[Dútslân|Dútske]] zoölooch Friedrich Boie útsteld. De typesoarte is de [[slob]]. == Soarten == Der wurde tsien soarten yn it skaai teld: {| class="wikitable" |- ! Ofbyld !! wissenskiplike namme !! namme !! fersprieding |- |[[Ofbyld:Garganey (Anas querquedula) RWD3.jpg|120px]] || ''S. querquedula'' || [[Skiertsjilling]] || [[Europa]] en westlik [[Aazje]]. |- |[[Ofbyld:Hottentot Teal (Spatula hottentota) RWD1.jpg|120px]] || ''S. hottentota'' || [[Hottentottsjilling]] || Eastlik en súdlik [[Afrika]] fan [[Sûdan]] en [[Etioopje]] oant [[Súd-Afrika]] en [[Namybje]], fierder in westlike populaasje yn [[Niger]] en [[Nigearia]].] |- |[[Ofbyld:Puna Teal - WWT Slimbridge - Explored -) (20806408792).jpg|120px]] || ''S. puna'' || [[Pûnatsjilling]] || [[Perû|Perûaanske]] [[Andes]], west [[Bolivia]], noardlik [[Sily]], it uterste noardwest fan [[Argentynje]]. |- |[[Ofbyld:Silver Teal (Anas versicolor) RWD1.jpg|120px]] || ''S. versicolor'' || [[sulvertsjilling]] || Súdlik Bolivia, súdlik [[Brazylje]], [[Paraguay]], Argentynje, Sily, [[Oerûguay]], [[Súd-Georgje]], [[Súdlike Sandwicheilannen]], [[Falklâneilannen]] |- |[[Ofbyld:Anas platalea -WWT Slimbridge -England-8.jpg|120px]] || ''S. platalea'' || [[reade slob]] || Fan [[Fjoerlân]] oant Sily en it grutste diel fan Argentynje, de Falklâneilannen en isolearre populaasjes yn it suden fan Perû. |- |[[Ofbyld:Cinnamon Teal - mating sequence, Los Osos (Cuesta by the Sea Inl.jpg|120px]] || ''S. cyanoptera'' || [[kanieltsjilling]] || Súd-Amearika, west fan 'e [[Feriene Steaten]] en it súdwest fan [[Kanada]], seldsum oan 'e eastlike kust fan 'e Feriene Steaten. |- |[[Ofbyld:Anas discors 1.jpg|120px]] || ''S. discors'' || [[blauwjuktsjilling]] || Noard-Amearika, briedt fan súdlik [[Alaska]] oant [[Nova Scotia]] en súdlik oant it noarden fan [[Teksas]]. |- |[[Ofbyld:Cape Shoveler RWD.jpg|120px]] || ''S. smithii'' || [[Kaapske slob]] || Súd-Afrika, ûnregelmjittich noardliker yn Namybje, [[Botswana]], [[Simbabwe]], it suden fan [[Angoala]], [[Lesoto]], [[Mozambyk]] en [[Sambia]]. |- |[[Ofbyld:Australasian Shoveler male RWD4.jpg|120px]] || ''S. rhynchotis'' || [[Australyske slob]] || [[Austraalje]], [[Tasmaanje]] en [[Nij-Seelân]]. |- |[[Ofbyld:Shoveler (Anas clypeata) (3).JPG|120px]] || ''S. clypeata'' || [[slob]] || It noarden fan Euraazje en grutte dielen fan Noard-Amerika. |} {{CommonsBalke|Spatula}} [[Kategory:Slobein| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] c96xn0f7b3r7fkeu38lw7p2uugu44ne 0 175658 1172017 1158425 2024-10-28T00:29:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172017 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = wytwjukboskein |Ofbyld = [[Ofbyld:White-winged wood duck (Asarcornis scutulata).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = '''wytwjukboskeinen''' (''Asarcornis'') <br><small>[[Tommaso Salvadori|Salvadori]], 1895</small> |Wittenskiplike namme= Asarcornis scutulata |Beskriuwer, jier= [[Salomon Müller|Müller]], 1842 |IUCN-status= [[IUCN-status]]:bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Cairina scutulata distribution map.png|250px]]<br> }} De '''wytwjukboskein''' (''Asarcornis scutulata'') is in grutte ein út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). De fûgel wurdt mei útstjerren bedrige en de populaasje bestiet út likernôch 1.000 fûgels. == Bekriuwing == [[Ofbyld:White-winged Wood Duck (Cairina scutulata) RWD.jpg|thumb|left|In wytwjukboskein yn finzenskip yn it Sylvan Heights Waterfowl Park yn Scotland Neck, North Carolina.]] De fearren fan 'e 66 oant 81 sm grutte wytwjukboskein binne foar in grut part brún. De kop en de hals ha wite flekken, by wyfkes binne dy flekken tichter as by jerken. De tichtsleine wjukken binne brún mei wite dielen, mar as de wjukken iepen binne dan oerhearsket it wyt. Dêrfandinne ek de namme wytwjuboskein. Wytwjukboskeinen ferfearje yn septimber of oktober en de fûgels kinne dan lykas de measte grute einesoarten net fleane. Yn it Nasjonale Park Dibru-Saikhowa yn [[Assam]] ([[Yndia]]) libbet in beskerme populaasje fan 'e wytwjukboskein. == Fersprieding == Oarspronklik libbe de wytwjukboskein yn in grut gebiet fan noardeastlik Yndia en [[Bangladesj]] oant [[Súdeast-Aazje]] en [[Java]] en [[Sumatra]]. De einesoarte libbet yn 'e tropysk bosk by stilsteand of stadich streamend wetter. De fûgel hat in foarkar foar leechlân under 200 m, mar komt somtiden ek heger foar op plato's mei dobben of stadich streamende rivieren. De fûgels binne fral aktyf by it lemieren en skimerjen en ite planten, sied, fisk, slakken, spinnen en ynsekten. == Fuortplanting == Wytwjukboskeinen briede oan 'e ein fan 'e drûge tiid. It nêst wurdt yn holtes fan beammen op in hichte fan 3 oant 12 m boppe de grûn boud. It wyfke leit oant 16 aaien en de briedttiid duorret 33 dagen. Om it oanbrekken fan 'e reintiid hinne komme de aaien út en de piken wurde dan noch 14 dagen troch de âlders fersoarge. == Status == Fanwegen it biotoopferlies troch minsklike aktiviteit wurdt de ein mei útstjerren bedrige. De wylde populaasje is fragmintearre en dramatysk sakke en it oantal fûgels bliuwt tebekrinnen troch de grutskalige ferneatiging fan bosk en wiete gebieten. Yn ferskillende dielen fan it ferspriedingsgebiet is de wytwjukboskein al útstoarn, lykas Java en Maleizje en ek yn Laos wurde gjin waarnimmings mear dien. De populaasjes dy't der noch binne, besteane heechút út in pear hûndert fûgels. De fûgel is bysûnder gefoelich foar de kap fan âlde beammen, dy't nedich binne foar it bouwen fan de nêsten. Rûsd wurdt dat der noch sa'n 1.000 eksimplaren binne en de fûgel wurdt troch de [[IUCN]] as bedrige klassifisearre. Sunt 2013 wurdt der troch it [[European Endangered Species Programme]] ta behâld fan 'e wytwjukboskein yn hiel Europa in fokprogramma byholden. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Malaienente]] * [https://ebird.org/species/whwduc1 Ebird] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=FDB6503BA6873DFA Abibase] * [https://ebird.org/species/whwduc1 Ebird] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Asarcornis scutulata}} }} {{DEFAULTSORT:Witwjukboskein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maleizje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndoneezje]] q9ryy9amkskz8324bdmzpx7ebz10pkk 0 175660 1172018 1158426 2024-10-28T00:29:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172018 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wytwjukboskein]] {{DEFAULTSORT:Witwjukboskeinen}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] hh3v74v3dgdreh6qty5af13g6jtbdfe 0 175663 1171871 1158439 2024-10-27T23:18:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171871 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = spikkelbûnte ein |Ofbyld = [[Ofbyld:Mottled duck lake apopka wr 1.28.24 DSC 9084-topaz-denoiseraw-sharpen.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas fulvigula |Beskriuwer, jier= [[Robert Ridgway|Ridgway]], 1874 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= [[Ofbyld:Anas fulvigula map.svg|250px]]<br>{{Color box|#ff9955}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#aa87de}} [[stânfûgel]] <br>{{Color box|#87aade}} [[wintergast]] }} De '''spikkelbûnte ein''' (''Anas fulvigula'') is in [[fûgel]][[Skaai (taksonomy)|skaai]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Robert Ridgway publisearre foar it earst de soarte yn 1874. == Beskriuwing == Spikkelbûnte einen ha gjin geslachtsdiformisme en lykje in soad op 'e wyfkes fan 'e [[wylde ein]]. De snaffel fan jerken is ljochtgiel mei in opfallende swarte punt, wyfkes ha in mear oranje-eftige snaffel. [[Ofbyld:MottledDuck Gam.jpg|thumb|left|Pearke spikkelbûnte einen.]] Se wurde likernôch 55 sm lang en binne wat lytser en donkerder as wylde einen. De kop is brún fan kleur en oan 'e sturt sit gjin wyt. spikkelbûnte einen ha ek wat fan 'e [[Amerikaanske swarte ein]] en binne dêr nauwer oan besibbe, mar dy hat donkerder fearren en in poarperkleurige spegel. De wangen en de kiel fan 'e spikkelbûnte ein binne egaal ljochtbrún, wylst de krún wer in bûnte struktuer hat. Fan 'e snaffel rint oant efter it each in smelle donkere streek. De fearren fan it bealchje binne midden- oant donkerbrún en hawwe in yn ferhâlding brede, ljochtbrune seame. By guon einen binne der fine streekjes te sjen, dy't by oare einen ûntbrekt dat patroan. De spegel op 'e wjuk is grienblau en wurdt by de measte fûgels net mei in wite râne ôfsletten. Poaten binne oranje en de eagen brún. De einen ha gjin simmer- of winterkleed. De juvenilen lykje op 'e folwoeksen fûgels, mar de tekening fan 'e fearren is minder skerp. De âldst bekende wylde spikkelbûnte ein is 13 jier âld woarn. De trochsnit libbensferwachting is lykwols in stik leger. Utfleanende jerken ha in libbensferwachting fan mar 2,5 jier. Dy fan wyfkes leit noch leger om 't dy yn 'e briedtiid in grutter risiko rinne om slachtoffer fan in rôfdier te wurden. Harren libbensferwachting is mar 1,4 jier. == Fersprieding == spikkelbûnte einen komme yn it suden fan 'e [[Feriene Steaten]] en [[Meksiko]] foar en libje yn brak en swiet wetter. It skaai bestiet út twa ûndersoarten:<ref>{{en}}{{aut|Gill F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2023.}} [https://www.worldbirdnames.org/new/ IOC World Bird List (v13.1).] [https://web.archive.org/web/20230716124205/https://www.worldbirdnames.org/new/ Argyf]</ref> * ''A. f. fulvigula'' * ''A. f. maculosa'' De ''A. f. maculosa'' libbet oan 'e kust fan 'e Golf fan Meksiko tusken [[Alabama]] en [[Tamaulipas]] yn Meksiko. Guon fan dy populaasje migrearje nei de briedtiid fierder nei it suden oant [[Veracruz]]. De twadde populaasje, gauris as de nominaatfoarm ''A. f. fulvigula'' yndield, libbet yn Floarida en bestiet út [[stânfûgel]]s, dy't út en troch nei it noarden oant [[Georgia]] migrearje. De heechste ferspriedingstichtens fan 'e populaasje is oan 'e [[Okeechobeemar]]. Dy mar yn it suden fan Floarida tusken de stêden [[Orlando]] en [[Miami]] is likernôch 56 km lang oant 48 km breed en hat in wetteroerflak fan likernôch 1.890 km². == Nêst == [[Ofbyld:Mottled Duck male RWD2.jpg|thumb|left|De ein mei iepenslaande wjukken.]] De measte einen briede yn maart en april. De nêsten wurdt op 'e grûn tusken tichte begroeiïng boud. In lechsel bestiet út sân oant fjirtjin aaien. Allinne de wyfkes briede. It jerkje bliuwt oant it begjin fan it brieden tichteby it wyfke. Dêrnei wurde de pearkes losser en ein july sammelje de jerkjes har yn lytse groepen om te ferfearjen. == Iten == De einen ite foar it grutste part plantaardich iten, lykas blêd, sied, gers, woartels en wetterplanten. Fierder ite se ek wol fiskjes of ynsekten. It iten wurdt socht yn wetter dat net djipper as 30 sm is, mei in foarkar foar wetter wêrfan't de planten oant boppe it wetteroerflak groeie. == Status == Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de soarte de status fan net bedrige, mar yn Floarida hat de soarte in grut part fan it biotoop ferlern. Tusken 1975 en 1985 ferlear de ein likernôch 116.000 hektare geskikt biotoop foar bebouwing en agrarysk ferlet. Dochs bleaune de oantallen tusken 1985 en 1993 stabyl. De grutste bedriging foar de soarte is de ynfiering fan 'e wylde ein yn Floarida, dy't dêr as sierfûgel holden of foar de jacht útset wurdt. De wylde ein is besibbe oan 'e spikkelbûnte ein en kin dêr maklik mei kruse. De grutte fan 'e westlike populaasje hinget ôf fan it waar oan 'e Golfkust. Mei ryklik rein en dêrmei genôch briedgebiet kin de populaasje yn 'e hjerst wol 200.000 oant 250.000 fûgels bestean. Yn 'e lêste desinnia hat de westlike populaasje him nei it noarden ta útwreide. De eastlike populaasje yn Floarida is lytser en wurdt op 56.000 einen rûsd. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Floridaente]] * [https://ebird.org/species/motduc?siteLanguage=nl Ebird] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=EN&avibaseid=697B933E00311446 Abibase] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas fulvigula}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] 5qcffy9fdk1nfoj2guxm0gz4dz26u71 0 175671 1171856 1158455 2024-10-27T23:12:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171856 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Afrikaanske swarte ein |Ofbyld = [[Ofbyld:African Black Duck, Anas sparsa at Rietvlei Nature Reserve - 49151862582.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas sparsa |Beskriuwer, jier= [[Thomas Campbell Eyton|Eyton]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige |lânkaart= }} De '''Afrikaanske swarte ein''' (''Anas sparsa'') is in [[fûgel]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Thomas Eyton publisearre yn 1838 foar de earst kear de wittenskiplike namme fan it skaai. == Beskriuwing == [[Ofbyld:African Black Duck, Anas sparsa at Rietvlei Nature Reserve - 49151861352.jpg|thumb|left|De ein yn it Súdafrikaanske natuerreservaat Rietvlei.]] De 48 oant 57 sm grutte ein hat in swart fearrekleed mei wite flekken op 'e rêch. It mantsje is grutter as it wyfke, mar der binne fierder gjin ferskillen yn 'e kleur. De spegel op 'e wjuk is poarper-blau en fral te sjen as de ein fleant. De fûgels wurde somtiden mei [[gielsnaffelein]]en ferwiksele. == Fersprieding == De Afrikaanske swarte ein libbet fral yn it easten en it suden fan [[Afrika]] ûnder de [[Sahara]] oant [[Súd-Afrika]] ta. Der binne isolearre populaasjes yn it westen fan [[Ekwatoariaal Afrika]], yn it súdeasten fan [[Nigearia]], [[Kameroen]] en [[Gabon]]. It biotoop fan 'e fûgel bestiet deis út rivieren en beken en nachts út grut iepen wetter. De ein hâldt fan wetter yn it beboske heuvellân fan Afrika en ferstoppet syn fan gers en takjes makke nêst tichteby streamend wetter op 'e grûn. De soarte komt yn Afrika foar en bestiet út twa ûndersoarten: * ''A. s. leucostigma'': fan Nigearia oant [[Kongo-Kinsjasa]], [[Sûdan]], [[Etioopje]], [[Simbabwe]] en [[Angoala]]. * ''A. s. sparsa'': fan [[Namybje]] en súdlik Simbabwe oant [[Súd-Afrika]]. == Fuortplanting en iten == De Afrikaanske swarte ein is in skouwe fûgel mei in sterk territoariumgedrach. Meastentiids wurdt er yn lytse groepkes of pearkes sjoen. Se briede it hiele jier troch yn ferskillende gebieten. In lechsel bestiet út 4 oant 8 aaien en de aaien komme nei 30 dagen út. It wyfkes soarget foar de piken. De Afrikaanske swarte ein is net sinnich en yt larven, wetterdierkes, plantaardich materiaal, sied, lytse fiskjes, slakken en krabben. == Fok == De Afrikaanske swart ein waard foar it earst yn 1914 út [[Natal (provinsje)|Natal]] yn Nederlân ynfierd en yn 1916 wie der foar it earst in slagge fok. Nei de jierren 1960 waard de fûgel populêrder as sierfûgel, mar wurdt dochs faker yn grutte dieretunen holden. By it hâlden fan 'e ein moat rekken holden wurde dat de fûgel gefoelich is foar kjeld. == Status == De ein stiet as net bedrige op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:African black duck]] * [https://ebird.org/species/afbduc1?siteLanguage=nl Ebird] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=1EAFAD9FAED6B99B Abibase] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/african-black-duck-anas-sparsa Birdlife] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas sparsa}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] c7kh7swnohbonbclv2r8t7s39vyfqzf 0 175691 1171877 1158506 2024-10-27T23:21:19Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171877 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Súdamerikaanske pylksturt |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas georgica Pato piquidorado Yellow-billed Pintail (17129589050).jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas georgica |Beskriuwer, jier= ([[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]], 1789) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Anas georgica map.svg|250px]] }} De '''Súdamerikaanske pylksturt''' (''Anas georgica'') is in [[fûgel]]soarte út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soarte is foar it earst yn 1789 troch [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]] publisearre. == Beskriuwing == De mantsjes fan 'e nominaatfoarm ''Anas georgica georgica'' wurde trochstrings 630 gram, wyfkes 535 gram. De ûndersoarte ''Anas georgica niceforoi'' is wat swierder en weegje tusken de 700 en 800 gram. Súdamerikaanske pylksturten ha gjin opfallend prachtkleed. By mantsjes is de kop en de hals lykwols wat ljochter readbrún. Troch de dúdlik langere middelste sturtfearren krige de fûgel syn namme. Opfallend oan 'e jerken is de snaffel, dy't oan 'e sydkanten giel is mei in brede, donkergrize streek. By wyfkes is it giel fan 'e snaffel ferfongen troch gielgrien en harren middelste sturtfearren binne wol puntich, mar minder lang. De kop en de hals binne earder griisbrún befearre. Somtiden wurdt de soarte betiizge mei de [[gielsnaffeltsjilling]] (''Anas flavirostris''). Dy hat ek in giele snaffel mar is lytser en kompakter boud. Oan 'e flanken binne dy einen minder flekkerich en in soad fûgels fan dy soarte ha in wyt ûnderbealchje. De [[súdlike pylksturt]] ûnderskiedt him fan 'e Súdamerikaanske pylksturt troch de blaugrize snaffel. == Fersprieding == [[Ofbyld:20090110-IMG 1055 (15907226958).jpg|thumb|left|''Anas georgica georgica op Súd-Georgia''.]] [[Ofbyld:Anas georgica Pato piquidorado Yellow-billed Pintail (16574362493).jpg|thumb|left|''Anas georgica spinicauda yn Kolombia''.]] De soarte komt yn it west en súd fan [[Súd-Amearika]] foar. Der binne trije ûndersoarten. Ien ûndersoarte is sûnt 1952 net mear waarnommen en wurdt sûnt 1956 as útstoarn beskôge: * ''Anas georgica georgica'': de lytste soarte, komt allinne op [[Súd-Georgia]] foar. * ''Anas georgica spinicauda'': de measte foarkommende soarte; komt foar yn [[Súd-Amearika]] en op 'e [[Falklâneilannen]]. * ''Anas georgica niceforoi'': wie eigen yn sintraal [[Kolombia]], sûnt 1952 net mear waarnommen. == Beskermingsstatus == De populaasje fan 'e nominaatfoarm (''Anas georgica georgica'') is bot ôfnommen. Fral oan it ein fan 'e 19e iuw en it begjin fan 'e 20e iuw hie dy populaasje slim te lijen fan 'e jacht fan [[walfiskfarder]]s. De effekten fan 'e op it eilân [[Súd-Georgia]] ynfierde ratten is noch net goed ûndersocht. It oantal fan 'e ûndersoarte wurdt op noch mar 2.000 fûgels rûsd. Somtiden wurde [[dwaalgast]]en fan 'e ûndersoarte op 'e [[Sjetlâneilannen]] waarnommen. De ''Anas georgica spinicauda'' komt dêrfoaroer yn in grut part fan Súd-Amerika foar. Allinne de [[Argentynje|Argentynske]] populaasje wurdt al op 300.000 fûgels rûsd. Yn lytsere oantallen wurdt de fûgel ek op 'e Falklâneilannen sjoen, dêr't op 'e fûgels jage wurdt ek al soe de fûgel dêr neffens guon ornitologen in hegere beskermingsstatus ha moatte. De noardlike (''Anas georgica niceforoi'') kaam allinne yn Kolomobia foar en wurdt sûnt 1956 as útstoarn beskôge. Op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] hat de soarte de status fan net bedrige, al wurdt der fanút gien dat it tal fûgels fan 'e soarte ôfnimt. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Spitzschwanzente]] * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/yellow-billed-pintail-anas-georgica Birdlife, oproppen 7 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=B940CCD55F94CFD4 Avibase, oproppen 7 july 2024.] * [https://ebird.org/species/yebpin1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 7 july 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas georgica}} }} {{DEFAULTSORT:Sudamerikaanske pilksturt}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] 9uemuwodjbrvvtx3pddkp3s3ajztzfl 0 175693 1171959 1158509 2024-10-27T23:58:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171959 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Chathamein |Ofbyld = [[Ofbyld:MA I364432 Anas chathamica 006.jpg|250px]]<br>''Skedel fan 'e Chathamein'' |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= † Anas chathamica |Beskriuwer, jier= [[Walter Oliver|Oliver]], 1955 |IUCN-status= útstoarn (16e iuw) |lânkaart= }} De '''Chathamein''' (''Anas chathamica'') is in útstoarne [[einfûgel]], dy't ea op 'e [[Nij-Seelân]]ske [[Chathameilannen]] yn it súdwesten fan 'e [[Pasifyske Oseaan]] libbe. Nei alle gedachten stoar de ein yn 'e 16e iuw troch de jacht fan minsken út. == Taksonomy == De soarte waard earder yn it monotypyske [[Skaai (taksonomy)|skaai]] ''Pachyanas'' yndield. Neffens in analyse fan [[mitogondriaal DNA]] fan in [[subfossyl]] koe oantoand wurde dat de Chathamein yn it skaai [[einen]] (''Anas'') thúshearde. Fan 'e noch libjende fûgels hiene se de measte sibskip mei de Nij-Seelânske [[Aucklandtsjilling]], de [[Campelltsjilling]] en de [[brune tsjilling]]. == Beskriuwing == De Chathamein waard mei help fan bonken út 'e samling fan it Canterbury Museum yn [[Christchurch]] yn 1955 troch Walter Oliver yn 'e twadde edysje fan ''New Zealand Birds'' as in stevich boude ein beskreaun. Guon skriuwers ha suggerearre dat de fûgel net fleane koe, mar yn ferlikening mei oare einesoarten wiene de bonken fan 'e wjukken fan 'e soarte net bot redusearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Anas chathamica]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas chathamica}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Chathameilannen]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn de 16e iuw]] 41i5wj6luu3g6vjj16wqbqht046nylc 0 175700 1171867 1158613 2024-10-27T23:17:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171867 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Filipynske ein |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas luzonica, Candaba Marsh, Luzon 1.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas luzonica |Beskriuwer, jier= ([[Louis Fraser|Fraser]], 1839) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: kwetsber |lânkaart = }} De '''Filipynske ein''' (''Anas luzonica'') is in grutte [[einfûgel]] fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[einen]] ''Anas''. It is in endemyske soarte op 'e [[Filipinen]] en de fûgel wurdt dêr ''papan'' neamd. De soarte hat gjin ûndersoarten en heart mei de [[Hawaï-ein]], de [[Laysanein]], de [[wynbrau-ein]] en de útstoarne [[Marianenein]] ta it Pasifyske skaai fan 'e einen. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Philippine Duck and Ducklings.jpg|thumb|left|Ein mei piken.]] Filipynske einen binne 48 oant 58 sm grutte opfallende einen mei in swarte krún, nekke- en eachstreek en in kanielkleurige kop en nekke. De rest fan it bealchje is griiseftich brún mei in glânzgjende griene spegel op 'e wjuk. De poatsjes binne griiseftich brún en de snaffel is blau-eftich griis. It wyfke is wat lytser as it jerkje, mar fierder wakker allyk. == Fersprieding == De Filipynske ein komt op alle grutte Filipynske eilannen foar en acht lytsere eilannen, mar sûnt de jierren 1980 wurde de measte waarnimmings op [[Luzon]] en [[Mindanao]] dien. De fûgel libbet yn syn ferspriedingsgebiet yn alle soarten wiet lân, mar hy jout de foarkar oan ûndjippe swietwetter sompen. == Iten == De ein yt garnalen, fiskjes, ynsekten en fegetaasje. == Status == De ein is op de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as kwestber klassifisearre. Yn 1993 waard de populaasje noch op 10.000 oant 100.000 fûgels rûsd, mar hjoed-de-dei binne dat der 3.300 oant 6.700 folwoeksen einen. Sûnt de jierren 1970 hat de soarte in soad te lijen fan biotoopferlies troch ûntwettering fan wiete gebieten, akwakultuer en it ferneatigjen fan mangroves. Dêrnjonken wie der sûnt 1960 oant fier yn 'e jierren 1980 swiere jacht op 'e ein. Dy faktoaren ha der ta laat dat de populaasje dramatysk lytser waard. De soarte komt yn ferskillende beskerme gebieten op 'e Filipinnen foar, mar lykas yn 'e rest fan it lân wurdt de jacht ek dêr net goed hanthavene. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/philippine-duck-anas-luzonica/text Birdlife, oproppen 8 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=9AA3E5C2D1B17651 Avibase, oproppen 8 july 2024.] * [https://ebird.org/species/phiduc1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 8 july 2024] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas luzonica}} }} {{DEFAULTSORT:Filipynske ein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Filipinen]] r25v2ruehv2hwwcwlzi600otii17n6k 0 175704 1171863 1158570 2024-10-27T23:16:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Behâld */ kt 1171863 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Madagaskarein |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas.melleri.3.jpg|250px]]<br><small>De fûgel yn 'e dieretún fan Keulen.</small>. |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas melleri |Beskriuwer, jier= ([[Philip Sclater|Sclater]], 1865) |IUCN-status= [[IUCN-status]]: bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Meller's Duck.jpg|250px]] }} De '''Madagaskarein''' (''Anas melleri'') is in [[einen|ein]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De soarte waard yn 1865 wittenskiplik beskreaun troch [[Philip Lutley Sclater]]. It is in endemyske fûgelsoarte op [[Madagaskar]], dy't bedrige wurdt. == Beskriuwing == [[Ofbyld:AnasMelleriWolf.jpg|thumb|left|Yllustraasje fan 'e ein troch<br>Joseph Wolf, 1864.]] De fûgel is 55 oant 68 sm lang en ien fan 'e grutste soarten fan it eineskaai (''Anas''). Op it earste gesicht liket de ein op it wyfke fan'e [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos''), mar hy is wat grutter en de ein hat gjin wynbraustreek. De wjuk hat in griene spegel, ôfset mei in smelle wite râne. De wjuk is ûnder opfallend ljocht. De snaffel is lang, bleekgriis mei donkere flekken by de basis. De Madagaskarein hat oranje poaten. == Fersprieding == De ein is endemysk yn it eastlike diel fan Madagaskar. Yn 'e 18e iuw waarden de einen op [[Mauritius]] ynfierd, mar dy populaasje is nei alle gedachten troch biotoopferlies en konkurrinsje mei oare soarten útstoarn. De Madagaskareinen libje op swiet wetter yn it berchlân ûnder de 2000 m boppe seenivo. Meastentiids binne dat stadich streamende wetterkes en marren yn fochtich bosk. Somtiden mar minder is de fûgel ek te sjen yn rysfjilden. == Brieden == De ein briedt op Madagaskar ôfhinklik fan 'e lokale omstannichheden hast it hiele jier troch, mar net yn maaie en juny. Der is waarnommen dat de Mauritiaanske populaasje yn oktober en novimber briedt. Oars as de meast oan 'e ein besibbe soarten binne se yn 'e briedtiid fûl territoariaal. Allinne de [[Afrikaanske swarte ein]] foarmet dêrby in útsûndering. Boppedat bliuwe pearkes byinoar oant de jongen selstannich binne. == Beskerming == De soarte stiet op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as bedrige fûgel. De wiete gebieten fan 'e [[Alaotramar]], dêr't eartiids de grutste populaasje fan 'e fûgel libbe, ha yn 'e twadde helte fan 'e 20e iuw slim te lijen hân fan biotoopferneatiging. De populaasjes fan 'e wetter fûgels binne dramatysk ôfnommen. De [[madagaskardûkein]] waard yn 2006 op 'e nij ûntdutsen, mar net yn it gebiet fan 'e Alaotramar. De noch besteande populaasje is lyts en tige fragmintearre yn it ferspriedingsgebiet. De tebekgong fan 'e populaasje giet fierder troch jacht, ferlies fan biotoop en fersteuring, mar der wurdt wurke oan de útwreiding fan it beskerme biotoop fan 'e einen. De totale wylde populaasje wurdt op 1.300 oant 3.300 wylde fûgels rûsd. == Behâld == Lang waard der net in soad oan it behâld fan 'e soarte dien, om 't de fûgel net op in soad belangstelling rekkenje koe. Fanwegen syn net sa kleurrike, wat gewoane ferskining en syn territoariale gewoantes is de ein net bot populêr ûnder hâlders fan sierfûgels, ek al is de soarte yn finzenskip maklik oant it brieden te krijen as der betingsten goed binne. Alhoewol't der as in ûnderdiel fan it ''European Endangered Species Programme'' in fokprogramma bestiet, wurdt de soarte ek net in soad yn dieretunen oantroffen. Madagaskareinen binne yn 'e dieretunen fan [[Keulen]], [[Edinburgh]] en [[Zürich]] te sjen. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Meller's duck]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/mellers-duck-anas-melleri/text Birdlife, oproppen 8 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=9BA03AF9F1BBF1DB Avibase, oproppen 8 july 2024.] * [https://ebird.org/species/melduc1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 8 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas melleri}} }} {{DEFAULTSORT:Madagaskarein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Madagaskar]] n5aa2vnjkw81f56bsjwae6l5vai5xnn 0 175712 1171869 1158683 2024-10-27T23:18:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171869 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Sineeske gielpuntsnaffelein |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas zonorhyncha takeoff.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas zonorhyncha |Beskriuwer, jier= [[Robert Swinhoe|Swinhoe]], 1866 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Anas poecilorhyncha map.svg|250px]] <small>oranje: ferspriedingsgebiet Sineeske gielpuntsnaffelein.<br>grien: ferspriedingsgebiet Yndyske gielpuntsnaffelein. }} De '''Sineeske gielpuntsnaffelein''' (''Anas zonorhyncha'') is in [[fûgel]] út de famylje einfûgels (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soarte is foar it earst yn 1866 troch [[Robert Swinhoe|Swinhoe]] publisearre. Earder waard de fûgel as in ûndersoarte fan 'e [[Yndyske gielpuntsnaffelein]] (''Anas poecilorhyncha'') beskôge. == Taksonomy == [[Ofbyld:Karugamo 06a6527sv.jpg|thumb|left|Pearke Sineeske gielpuntsnaffeleinen.]] Oarspronklik waard de Sineeske gielpuntsnaffelein as in ûndersoarte fan 'e [[Yndyske gielpuntsnaffelein]] beskôge. De [[Feriene Steaten fan Amearika|Amerikaanske]] [[ornitolooch]] Bradley Livezey stelde yn 1991 yn in [[morfology]]ske stúdzje út om de ein as in aparte soarte te behanneljen. Fjildwurk yn [[Hong Kong]] wiisde dêrnei út dat, alhoewol't beide einen yn 'e selde tiid yn dat gebiet brieden, der hast gjin sprake wie fan mingde pearkes. Dy observaasje brocht de ''American Ornithologists' Union'' der ta om yn 2008 de Sineeske gielpuntsnaffelein as in aparte soarte te erkennen. De measte taksonomen behannelje de Sineeske gielpuntsnaffelein no as in aparte soarte. Der is yn it easten fan Ruslân oant in bepaalde hichte sprake fan hybridisaasje mei de [[wylde ein]]. De jerken fan de Sineeske gielpuntsnaffelein ha mear oanstriid om mei wyfkes fan 'e wylde ein te pearen as oarsom. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Anas zonorhyncha v2.jpg|thumb|left|De Sineeske gielpuntsnaffelein oan it begjin fan 'e flecht.]] De fûgel is 55 oant 63 sm lang en hat in spanwiidte fan 93 oant 95 sm mei in gewicht fan 790 oant 1500 gram. De ein is like grut as de [[wylde ein]] en hat in fearrekleed mei in skobbich patroan en in blauwe spegel op 'e wjuk. De lange nekke en de swarte snaffel mei de giele punt binne ûnderskiedend. De Sineeske gielpuntsnaffelein is donkerder en bruner as de Yndyske gielpuntsnaffelein en hat gjin oranjeread plak op 'e basis fan 'e snaffel. Ek hat de Sineeske gielpuntsnaffelein in blauwe spegel, wylst dy fan 'e Yndyske gielpuntsnaffelein grien is. It fearrekleed fan 'e Sineeske gielpuntsnaffelein hat mear oerienkomsten mei de [[wynbrau-ein]]. == Fersprieding == De soarte komt yn Sina en it súdeasten fan Aazje foar. Sineeske gielpuntsnaffeleinen binne [[trekfûgel]]s en oerwinterje yn it suden fan Sina en mooglik Súdeast-Aazje. Bûten de briedtiid is it in sosjale fûgel, dy't yn groepen libbet. De populaasjes fan [[Japan]] en it [[Russyske Fiere Easten]] hawwe harren ferspriedingsgebiet sûnt it begjin fan 'e 20e iuw sa'n 500 km nei it noarden ta útwreide. It biotoop fan 'e ein bestiet út marren en sompen yn relatyf iepen lân. De einen ite yn 'e jûntiid of nachts en sykje fral nei plantaardich fiedsel. == Nêst == [[Ofbyld:Anas zonorhyncha family.jpg|thumb|left|De Sineeke gielpuntsnaffelein mei einepiken.]] De briedtiid is ôfhinklik fan 'e reintiid en de wetterkondysje, mar leit ornaris tusken april en july. It nêst is op 'e grûn tusken begroeiïng by wetter en it lechsel bestiet út sân oant njoggen aaien. De aaien kommen 24 dagen nei it lizzen út en de einepiken ha in soad fan dy fan 'e wylde ein, mar ha dan in bredere eachstreek. == Status == De Sineeske gielpuntsnaffelein hat in grut ferspriedingsgebiet. Allinne dêrom al is de kâns op útstjerren lyts, mar de oantallen rinne tebek. De grutte fan 'e populaasje wurdt op 0,8 oant 1,6 miljoen fûgels rûsd. Mei't de tebekgong de lêste 10 jier noch ûnder de 30% leit, stiet de fûgel op de [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Meller's duck]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/chinese-spot-billed-duck-anas-zonorhyncha Birdlife, oproppen 8 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=E21470F9073AC877 Avibase, oproppen 8 july 2024.] * [https://ebird.org/species/spbduc?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 8 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas zonorhyncha}} }} {{DEFAULTSORT:Sineeske gielpuntsnaffel}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] hx6dbhsxbr6mvsvmxfh8rzjz5n50tz7 0 175719 1171868 1158682 2024-10-27T23:17:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sierfûgels */ kt 1171868 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Yndyske gielpuntsnaffelein |Ofbyld = [[Ofbyld:Pair Indian Spot-billed Duck Karanji Mysore Dec23 A7C 08342.jpg|250px]] |lûd = [[Ofbyld:Anas poecilorhyncha - Indian Spot-billed Duck XC114233.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas poecilorhyncha |Beskriuwer, jier= [[Johann Reinhold Forster|Forster]], 1781 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Anas poecilorhyncha map.svg|250px]] <small>oranje: ferspriedingsgebiet Sineeske gielpuntsnaffelein.<br>grien: ferspriedingsgebiet Yndyske gielpuntsnaffelein. }} The '''Yndyske gielpuntsnaffelein''' (''Anas poecilorhyncha'') is in grutte [[einen|einesoarte]] fan it [[Yndyske subkontinint]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Indian Spot-billed Duck Karanji Mysore Dec23 A7C 08345.jpg|thumb|left|Jerk yn Yndia.]] De krún fan 'e kop is donkerbrún. Fanút de krún rint oer de nekke oant it bealchje in smelle streek yn 'e selde kleur. Ek hat de ein in donkerbrune eachstreek. De rest fan 'e kop en de hals binne griiswyt. De fearren op 'e rêch en de skouderfearren binne donkerbrún mei in ljochte seame. De wjuk hat in griene spegel mei dêrboppe in wite flek. De snaffel is swart en hat in giele punt; wylst by de basis fan 'e snaffel boppe oan wjerskanten reade plakjes sitte. De poaten fan 'e ein binne helder oranje. De ein is 45 oant 60 sm grut en dêrmei like grut as de wylde ein. Mantsjes en wyfkes binne hast allyk. == Fersprieding == De Yndyske gielpuntsnaffelein is in [[stânfûgel]] en komt op it Yndyske subkontinint en oangrinzgjende lannen foar. De ein libbet yn ûndjippe marren, dobben en fivers mei in soad begroeiïng. [[Ofbyld:Indian spot-billed duck in flight near Rohti Chhana, Patiala district.jpg|thumb|left|Yndyske gielpuntsnaffelein yn 'e flecht.]] Eartiids bestie de soarte út trije soarten. Ien dêrfan, de [[Sineeske gielpuntsnaffelein]], wurdt sûnt 2006 as in aparte soarte behannele. Dêrfandinne binne der no noch twa ûndersoarten: * ''A. p. poecilorhyncha'': [[Yndia]] en [[Sry Lanka]]. * ''A. p. haringtoni'': van [[Birma]] oant súdlik [[Sina]] en [[Fjetnam]]. De Yndyske gielpuntsnaffelein is ljochter en minder brún as de Sineeske gielpuntsnaffelein. Ek hat de Sineeske gielpuntsnaffelein gjin oranjereade plakken op 'e basis fan 'e snaffel. Dêrnjonken hat de Yndyske gielpuntsnaffelein in griene spegel op 'e wjuk, wylst dy fan 'e Sineeske gielpuntsnaffelein blau is. == Nêst == Yndyske gielpuntsnaffeleinen briede tusken maaie en desimber en bouwe harren nêst fan planten oan 'e kant fan wetter. In nêst bestiet út 8 oant 14 brúneftige of bleekgriene aaien. Nei it lizzen fan 'e aaien duorret it 26 oant 28 dagen dat se útkomme. Oan 'e ein fan it earste jier binne de fûgels geslachtsryp. == Status == De Yndyske gielpuntsnaffelein hat in grut ferspriedingsgebiet. De populaasje wurdt op 150.000 oant 1.100.000 rûsd. De oantallen fan 'e fûgel rinne lykwols tebek, mar net hurd genôch sadat de fûgel op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige wurdt klassifisearre. == Sierfûgels == De fûgel is in populêre sierfûgel. De fûgel is winterhurd, mar krúst maklik mei wylde einen en moat dêrom apart holden wurde. {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22736541 Birdlife, oproppen 9 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=759C5EB8F2513E96 Avibase, oproppen 9 july 2024.] * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/isbduc1/cur/introduction Birds of the World, oproppen 9 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas poecilorhyncha}} }} {{DEFAULTSORT:Indiske gielpuntsnaffel}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kambodja]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Laos]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sry Lanka]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] b1zoy1b4l2safwmwn4g40ymnr8xwhvl 0 175724 1171882 1158666 2024-10-27T23:22:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171882 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = gielsnaffeltsjilling |Ofbyld = [[Ofbyld:Anas flavirostris - Pineyro, Buenos Aires, Argentina-8.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[einen]] (''Anas'') |Wittenskiplike namme= Anas flavirostris |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1816 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Anas flavirostris map.svg|250px]] }} De '''gielsnaffeltsjilling''' (''Anas flavirostris'') is in [[Fûgels|fûgel]] út 'e famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soart is foar it earst publisearre yn 1816 troch [[Louis Jean Pierre Vieillot|Vieillot]]. == Taksonomy == Oarspronklik foarme de soart mei de [[Andestsjilling]] (''Anas andium'') ien skaai ''Anas flavirostris'', mar hjoed-de-dei is de ''Anas flavirostris'' yn twa aparte soarten opdield. == Beskriuwing == De ein hat in giele snaffel mei in swart punt en in swarte streek boppe de snaffel. De soarte liket op de gruttere [[Súdamerikaanske pylksturt]] mar hat in donkerder kopke, in koartere nekke en griiseftige flanken. == Fersprieding == [[Ofbyld:Anas flavirostris-oxyptera.jpg|thumb|left|''A. f. oxyptera'' yn Perû.]] [[Ofbyld:Pato Jergón Chico Anas Flavirostris (188076575).jpeg|thumb|left|''A. f. flavirostris'' yn Sily.]] De gielsnaffeltsjillings komme foar yn [[Argentynje]], de [[Falklâneilannen]], [[Sily]], [[Perû]], [[Bolivia]], [[Oerûguay]] en [[Brazylje]]. Sûnt 1971 briedt de fûgel ek op Súd-Georgje. De soarte bestiet út twa ûndersoarten: * ''A. f. oxyptera'' (Meyen, 1834): fan noardlik Perû oant noardlik Sily en Argentynje. * ''A. f. flavirostris'' (Vieillot, 1816): it suden fan Súd-Amearika oant súd Brazylje en noardlik Argentynje, de Falklâneilannen]] en [[Súd-Georgia]]. De fûgels libje yn swietwettersompen. == Status == De gielsnaffeltsjilling wurdt op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. It is net bekend hoe grut de populaasje is en alhoewol't oannommen wurdt dat it oantal fûgels ôfnimt, hat de gielsnaffeltsjilling noch in grut ferspriedingsgebiet. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=D4263C69651CFF46 Avibase, oproppen 9 july 2024.] * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/yebtea1/cur/introduction Birds of the World, oproppen 9 july 2024.] * [https://ebird.org/species/yebtea1 Ebird, oproppen 9 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anas flavirostris}} }} {{DEFAULTSORT:gielsnaffeltsjilling}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Ein (skaai)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Falklâneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oerûguay]] lqkyso6r8qfvb9v4cn3uyv2gbv9uamx 0 175729 1171967 1158766 2024-10-28T00:03:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171967 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Hartlaubein |Ofbyld = [[File:Hartlaub's Duck RWD.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = '''Hartlaubeinen''' (''Pteronetta'')<br><small>[[Tommaso Salvadori|Salvadori]], 1895</small> |Wittenskiplike namme= Pteronetta hartlaubii |Beskriuwer, jier = [[John Cassin| Cassin]], 1860 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: bedrige |lânkaart = }} De '''hartlaubein''' of '''Hartlaubs ein''' (''Pteronetta hartlaubii'') is in [[Einfûgels|einfûgel]] en de iennige fertsjintwurdiger fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] Hartlaubeinen (''Pteronetta''). Yn 'e earste helte fan 'e 20e iuw waarden der noch twa soarten fan it skaai ûnderskieden. It ferskil tusken de twa soarten wiene de wite gesichtsplakken, mar de fariaasjes wiene yn 'e hiele populaasje sa grut, dat der gjin oanlieding mear wie om it skaai yn soarten te ferdielen.<ref>[Johnson, Kevin P.; Sorenson, Michael D. (1999). ''Phylogeny and biogeography of dabbling ducks (genus Anas): a comparison of molecular and morphological evidence'' (PDF), 1999.]</ref> == Ferskining == De Hartlaubein is 56 oant 58 sm lang en weecht tusken goed 800 gram oant 1 kg en is dus likernôch like grut as de [[wylde ein]]. Yn syn ferspriedingsgebiet is de ein maklik te ûnderskieden en net te betizen mei oare einen. As de Hartlaubein fleant dan is fral de blauwe spegel op 'e wjuk opfallend. It hiele jier troch binne jerken en wyfkes wakker allyk. Jerken hat in swarte kop en hals en op 'e kop fan foarren in wyt plak. By guon mantsjes kin dat wyt oant oer de krún fan 'e kop útwreidzje. It bealchje, de lange skouderfearren en de sturt binne mear donkerbrún. Boppe binne de wjukken ljochtblau mei oliifgriene slachpinnen. De ûnderkant fan 'e wjuk is donkerbún. De snaffel is swart mei oan 'e ein in readgriis plak en in lytse swarte punt. Yn 'e briedtiid tinet de basis fan 'e snaffel. De poaten binne donkerbrún mei somtiden in gieleftige of grieneftige toan, wylst de swimfluezen swarteftich binne. Wyfkes lykje in soad op 'e jerken, mar hawwe minder wyt yn it gesicht en by guon is dat hielendal ôfwêzich. Byinoar binne se yn 'e regel wat lytser en it fearrekleed is wat minder krontastryk, wylst de readbrune iris wat yntinsiver is. Juvenilen ha in soad fan 'e wyfkes, mar se ha oan it boarst en de ûnderkant fan it bealchje wol ljochte seamen oan 'e fearren. De pykjes binne boppe swarteftich en oan 'e ûnderkant giel. It kin, de hals en it gesicht geane hast nei oranje oer en se ha in eachstreek, dy't oant efter it each rint. By de earen is hieltiten in lyts swart plakje. Op 'e wjukken, op 'e rêch en oan 'e romp binne giele plakjes. De snaffel is swart, lykas ek de poatsjes, dy't boppedat skerpe klaukes ha wêrmei't se goed klimme kinne. == Fersprieding == De Hartlaubein libbet yn tropyske reinwâlden fan West- en Sintraal-Afrika fan [[Sierra Leöane]] yn it west oant yn it súdwesten fan [[Sûdan]]. Yn súdlike rjochting komt de ein oan yn 'e [[Demokratyske Republyk Kongo]] foar. It ferspriedingsgebiet is hjoed-de-dei ferdield yn twa grutte gebieten, om 't de fûgel net mear yn [[Togo]] en [[Benyn]] foarkomt. Ek yn 'e gebieten dêr't de fûgel op it stuit foarkomt falle jimmeroan mear gatten. De ein is in [[stânfûgel]] en libbet oan lytse rivieren en fivers yn [[Reinwâld|rein-]] en [[galerywâld]]en. Yn it kustgebiet en in pear ynlânske regio's komt de ein ek yn [[mangrove]]s en fochtige bosk[[savanne]]'s foar. De fûgel libbet yn pearkes of lytse groepen. By groepen fan mear as tritich fûgels giet it nei alle gedachten om einen dy't ferfearje. Mei oare einesoarten wurdt de Hartlaubein net waarnommen. == Nêst == Oer it brieden is net in soad bekend. Neffens de beskikbere ynformaasje leit de briedtiid yn 'e reintiid. De pearkes ha nei alle gedachten it hiele jier troch in territoarium. Yn finzenskip binne de einen net ferdraachsum nei oare einen en litte se in sterk territoariumgedrach sjen. Pearkes wurde foar langere tiid foarme. In nêst bestiet yn finzenskip trochstrings út acht kremkleurige aaien. Nei 32 dagen komme de aaien út. It jerkje helpt ek mei it grutbringen fan 'e piken en nei 56 oant 60 dagen kinne dy fleane. == De ein yn Europa == Oant 1949 waard de Hartlaubein mar trijeris nei Europa helle. Yn 'e jierren 1950 sette it [[Grut-Brittanje|Britske]] Wildfowl Trust útein mei it hâlden fan 'e fûgel en tusken 1959 en 1968 waarden 60 jonge fûgels fokt. Sûnt de jierren 1960 krigen ek [[Berlyn]]ske dieretunen fûgels en sûnt 1977 slagge it ek yn Dútslân om de fûgel te fokken. Fanwegen harren territoariumgedrach wurde de einen yn yndividuele ferbliuwen holden en se ha ek in skûlplak nedich. Oer it generaal binne se net in soad yn dieretunen te sjen. == Status == It is dreech om it oantal fan 'e boskein te bepalen. De Westafrikaanske populaasje sil nei alle gedachten minder as 1.000 fûgels bedrage en liket bot ôf te nimmen. Fral yn [[Gana]] is de tebekgong foars, dêr't de ein noch oant yn 'e jierren 1970 in soad sjoen waard. Yn [[Nigearia]] ferrint de tebekgong allyksa. De populaasje fan Sintraal-Afrika omfiemet noch 10.000 oant 50.000 fûgels. Yn [[Kameroen]], de [[Republyk Kongo]], [[Gabon]] en de Demokratyske Republyk Kongo is de ein yn 'e gebieten mei reinwâld noch talryk, mar yn Sûdan is de fûgel like seldsum as yn Gana en Nigearia. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Hartlaubente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/hartlaubs-duck-pteronetta-hartlaubii Birdlife, oproppen 9 july 2024.] * [https://ebird.org/species/harduc1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 9 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=F28E3EB82E942717 Avibase, oproppen 9 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Pteronetta hartlaubii}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwatoriaal-Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sao Tomee en Prinsipe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] ict24mi7omabyk7ixwaqjzmjn5rfh3m 0 175731 1171968 1158767 2024-10-28T00:04:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171968 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Hartlaubein]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 0i2do6hu4hu9n57hwe95eth2jxc2ul8 0 175732 1171939 1158792 2024-10-27T23:49:33Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171939 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = bûnte seachbek |Ofbyld= [[File:Mergus serrator -New Jersey -USA -winter-8.jpg|250px]]<br><small>jerk</small><br>[[Ofbyld:Red-breastedMerganserMittelsägerWeibchen 05.jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd = [[Ofbyld:Mergus serrator - Red-breasted Merganser XC139389.ogg|250px]]<br><small>Lûdsfragmint.</small> |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[seachbekken]] (''Mergus'') |Wittenskiplike namme= Mergus serrator |Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Mergus serrator distr.png|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1= {{Color box|#f2ff22}} [[simmerfûgel]] <br>{{Color box|#56b541}} [[stânfûgel]] |Kolom2= {{Color box|#2887d0}} [[wintergast]] }}</small> }} De '''bûnte seachbek''' (''Mergus serrator'') is in [[fûgel]] út 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De fûgel waard foar it earst offisjeel yn 1758 troch de [[Sweden|Sweedske]] [[Biology|biolooch]] [[Carolus Linnaeus]] beskreaun yn 'e tsiende edysje fan syn ''Systema Naturae'' ûnder de [[Nomenklatuer|binomiale]] namme ''Mergus serrator''. It [[Skaai (taksonomy)|skaai]] ''Mergus'' is in [[Latyn|Latynsk]] wurd, dat troch [[Romeinen|Romeinske]] skriuwers brûkt waard om te ferwizen nei in net-spesifike wetterfûgel. De namme ''serrator'' is Latyn foar seager, itjinge ferwiist nei de tosken wêrmei 't de bûnte seachbek glêde fiskjes goed snippe kin. De soarte is monotypysk, dat wol sizze dat der gjin ûndersoarten erkend wurde. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Red-breasted merganser Barnegat Lighthouse SP 3.5.22 DSC 8573.jpg|thumb|left|Pearke bûnte seachbekken.]] Bûnte seachbekken binne 52 oant 58 sm lang en ha in spanwiidte fan 67 oant 82 sm. De fûgel hat in pikerige toef en in lange, tinne reade snaffel mei rânen dêr't lytse toskjes op sitte. In folwoeksen jerk hat in donkerblauwe oant swarte kop mei in griene glâns en reade eachjes, in wite hals mei in roestbrún boarst. It jerkje is swart op 'e rêch en wyt fan ûnder. In folwoeksen wyfke hat in oranjebrune kop, oranje eachjes en in griiseftich bealchje. Juvenilen ha in soad fan 'e wyfkes, mar misse de wite kraach en ha minder wyt op 'e wjukken. De bûnte seachbek is wat lytser as de [[grutte seachbek]]. Fierder ferskilt it folwoeksen jerkje mei it jerkje fan 'e grutte seachbek troch de pikerige toef en it brune boarst. De grutte seachbek hat in folslein wyt boarst en net sa'n toef. == Iten == De ein yt benammen lytse fiskjes, wetterynsekten, skaaldierkes en amfibyen. == Fersprieding == [[Ofbyld:Red-breasted merganser drake in flight, setauket harbor (34018674425).jpg|thumb|left|Fleanende bûnte seachbek.]] Bûnte seachbekken briede yn swietwettermarren en rivieren yn noardlik [[Noard-Amearika]], [[Grienlân]], [[Europa]] en [[Aazje]]. Se hawwe it nêst op smoute plakken op 'e grûn by wetter. It is in trekfûgel dy't oan 'e kusten súd fan it briedgebiet oerwinteret. Oant 1977 wie de bûnte seachbek yn [[Nederlân]] in ûnregelmjittige briedfûgel. Hjoed-de-dei wurdt de briedpopulaasje op 40 oant 60 pearkes rûsd (2023). It tal fûgels dat oerwinteret is heger en wurdt tusken 4.500 en 7.500 rûsd, wylst 4.500 oant 7.500 yn novimber en maart trochtsjen. De oantallen binne yn 'e jierren 1980 en 1990 foars tanommen. De measte kâns om winterdeis bûnte seachbekken te sjen is yn it westlike [[Waadgebiet]] en [[Grevelingen]] tusken [[Seelân]] en [[Súd-Hollân]]. Briedgefallen komme foar yn it Siuwske Deltagebiet en in pear yn it Waadgebiet. == Status == De fûgel wurdt op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. De wrâldpopulaasje is stabyl en wurdt op 495.000 oant 605.000 fûgels rûsd. De Europeeske populaasje wurdt op 140.000 oant 240.000 fûgels rûsd. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Red-breasted merganser]] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/2210 SOVON, oproppen 9 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/red-breasted-merganser-mergus-serrator/text Birdlife, oproppen 9 july 2024.] * [https://ebird.org/species/rebmer Ebird, oproppen 9 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mergus serrator}} }} {{DEFAULTSORT:bunte seachbek}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Andorra]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Azerbeidzjan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Estlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Fêreu-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Georgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guernsey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jersey]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Letlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lychtenstein]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Litouwen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Man]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wyt-Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Iran]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] 6unvkzwv8p6qlm9xzi4sydsqcuiqlj7 0 175752 1171943 1158834 2024-10-27T23:50:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171943 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:245 Schuppensäger 20091229.JPG|250px]]<br>jerk<br>[[File:261 Schuppensäger 20091229.JPG|250px]]<br>wyfke<br> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[seachbekken]] (''Mergus'') |Wittenskiplike namme= Mergus squamatus |Beskriuwer, jier= [[John Gould|Gould]], 1764 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: bedrige |lânkaart = }} De '''Sineeske seachbek''' (''Mergus squamatus'') is in [[fûgel]] út 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De fûgel libbet yn [[Mantsjoerije]] en it uterste súdeasten fan [[Sibearje]]. == Beskriuwing == [[File:Scaly-sided Merganser RWD.jpg|thumb|left|Jerkje en wyfke fan 'e Sineeske seachbek.]] De 52 oant 58 sm lange fûgel is likernôch like grut as de [[bûnte seachbek]]. De fûgel hat in tinne reade snaffel en in skobbich donker patroan op 'e flanken en stút. Jerken en wyfkes hawwe in toef fan tinne, pikerige fearren, dy't by folwoeksen jerken oant de skouders rikke en by wyfkes en ûnfolwoeksen fûgels relatyf koart binne. It folwoeksen jerkje hat in swarte kop en nekke, in gielwyt boarst en ûnderbealchje, in swarteftige mantel en wyt mei swarte wjukken. De swarte toef op 'e kop hat in griene glâns. De sturt is griis. It wyfke hat in brúnoranje kop en it swart fan it jerkje is by har griis. Hja hat ek in skobbich patroan op ' e flanken en stút, mar finer as dat fan it jerkje. By jerken en wyfkes binne de poaten oranjeread en de irissen donkerbrún. == Fersprieding == It briedgebiet foarmje de bosken oan rivieren yn it súdeasten fan it [[Russyske Fiere Easten]], mooglik yn [[Noard-Koreä]], yn twa gebieten fan it [[Changbaiberchtme]] en in lytse isolearre populaasje yn 'e [[Lytse Hinggan]] yn it noardeasten fan Sina. It grutste part fan 'e populaasje briedt yn it Russyske Fiere Easten (85%), benammen yn de [[Sichote-Alin]] yn it [[Kustterritoarium]], en yn it Changbaiberchtme yn Sina en Noard-Koreä. De fûgel is in [[trekfûgel]] en oerwinteret yn Sintraal- en Súd-Sina, mei lytsere oantallen yn [[Japan]], [[Súd-Koreä]], [[Taiwan]], Noard-[[Fjetnam]], [[Birma]] en [[Tailân]]. As de winter yn maart, begjin april oer is, komme se wer yn 'e briedgebieten oan en as de earste kâlde nachten yn healwei novimber oanbrekke trekke se wer nei harren wintergebieten op iepen wetter by riviermûningen en op see. De skouwe fûgel jout de foarkar oan rivieren dy't troch grutte mingde berchbosken meänderje oant 1.000 m boppe seenivo. De fûgels binne net botte sosjaal yn 'e briedtiid en yn 'e hjerst en winter foarmje se lytse groepen, mar sels winterdeis wurde de groepen selden grutter as sa'n 10 fûgels. == Iten en nêst == Se bringe deis it grutste part fan 'e dei mei foerazjearen troch. It iten bestiet út libbene wringeleaze wetterbisten, kikkerts en lytse oant middelgrutte fisken. De Sineeske seachbek briedt yn beammen en in lechsel bestiet út 4 oant 12 aaien, dy't nei 31 oant 35 dagen útkomme. Op plakken oan rivieren dêr't de bosk ferdwûn is binne se te ferlieden om yn nêstkasten te brieden. == Status == De fûgel wurdt op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as bedrige klassifisearre. Yn 'e jierren 1960 en 1970 binne de oantallen troch it ferlies fan oerbosk yn it dochs al beheinde ferspriedingsgebiet efterút gien, fral oan 'e grutte rivieren fan Ruslân. Hjoeddeiske bedrigings foarmje de yllegale jacht, it fêstreitsjen yn fiskersnetten, de fersmoarging fan rivieren en it noch jimmeroan ferneatigjen fan bosk. Neffens Birdlife International binne der noch 2.500 oant 4.500 folwoeksen fûgels (2016). In ûndersyk nei de wrâldpopulaasje waard yn 2014 yn Ruslân en Sina foltôge. It oantal foar Noard-Koreä wie sûnder ûndersyk dêr waard it oantal rûsd. Habitatferlies late yn Sina ta minder en in fragmintearre briedgebiet. Yn Ruslân liket de populaasje no stabyl. De measte fûgels binne te finen yn 'e Russyske regio's [[Kustterritoarium|Primorje]] en it suden fan [[Chabarovsk]] (85%). == Europa == [[Ofbyld:Schuppensaeger Mergus squamatus Zoo Augsburg-02.jpg|thumb|left|Sineeske seachbek yn 'e dieretún fan Augsburg.]] Sineeske seachbekken wurde selden yn dieretunen holden. De oantallen fan 'e soarte yn finzenskip nimme lykwols jimmeroan ta, fral ek yn partikuliere fokbedriuwen. Yn 'e takomst is it goed mooglik dat it oantal yn finzenskip it oantal yn 'e frije natoer giet oertreffen. Yn Fryslân is de Sineeske seachbek yn [[AquaZoo Friesland|AquaZoo]] te sjen.<ref>[https://www.aquazoo.nl/park/dieren/ Side Aquazoo mei oersicht fan 'e oanwêzige bisten, oproppen 10 july 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [:en:Scaly-sided merganser ] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=561D77FF Avibase, oproppen 10 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680488 Birdlife, oproppen 10 july 2024.] * [https://ebird.org/species/scsmer1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 10 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mergus squamatus}} }} {{DEFAULTSORT:Sineeske seachbek}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fjetnam]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tailân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Taiwan]] lpqs086a5a1iwqutaeut09c3r87famr 0 175753 1171942 1158835 2024-10-27T23:50:22Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171942 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Nijseelânske seachbek |Ofbyld = [[File:Mergus australis.jpg|250px]] |lûd= |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[seachbekken]] (''Mergus'') |Wittenskiplike namme= Mergus australs |Beskriuwer, jier= [[Jacques Bernard Hombron|Hombron]] & [[Honoré Jacquinot|Jacquinot]], 1841 |IUCN-status = '''útstoarn''' |lânkaart = }} De '''Nijseelânske seachbek''' of '''Aucklandseachbek''' (''Mergus australis'') is in útstoarne [[einfûgel]] út it [[skaai]] [[seachbekken]] (''Mergus''). De fûgel libbe eartiids yn [[Nij-Seelân]] en de [[Maori (folk)|Maori's]] joegen sa bot op fûgels, dat se al foar de komst fan 'e Europeanen yn it grut part fan Nij-Seelân útroege wiene. Troch de feroaring fan it biotoop en de ynfiering fan bargen, skiep, geiten, katten en hûnen stoaren de fûgels ek yn harren lêste gebieten oan it begjin fan 'e 20e iuw folslein út. == Beskriuwing == De soarte wie de iennige fertsjintwurdiger fan it skaai yn Nij-Seelân. De koarte wjukken fan 'e fûgel tsjutte der op dat de fûgel in beheind fleanfermogen hie. [[Ofbyld:Auckland Islands Merganser.jpg|thumb|left|Nijseelânske seachbek<br>neffens [[John Gerrard Keulemans|J.G. Keulemans]].]] Nijseelânske seachbekken waarden likernôch 58 sm grut en hiene in gewicht fan 900 gr. Se liken op it wyfke fan in [[grutte seachbek]], mar wiene lytser en donkerder. De kop wie readbrún en hie in donkerbrune iris, wylst de kiel en nekke oranjebrún wiene. Syn swart oant gieloranje snaffel wie langer as dy fan oare soarten yn it skaai. Jerken hiene in fiif oant seis sm lange readbrune toef, by wyfkes wie dy toef koarter. De rêch, skouders en de sturt wiene blauswart. De wjukken wiene jiskegriis mei swarte slachpinnen en oan 'e sekundêre slachpinnen in wite râne. It grize boarst hie in ljocht, skobbich patroan dat op de ûnderkant fan it bealchje yn in griis en wyt spikkelich patroan oergie. De poaten fan 'e fûgels wie readbrún mei in rôze tint. Juvenile fûgels hiene gjin toef. De piken wiene boppe foar it grutste part donkerbrún oant swart. Se hiene bleke plakken oan it ein fan 'e romp. De kin, kiel en it boarst wiene kastanjebrún. Under de eagen hiene de piken ek kastanjekleurige plakken. Oars as de oare seachbekken hiene de piken gjin wite streken op it gesicht. == Fersprieding == Troch fynsten fan bonken is it bekend dat de fûgel njonken de [[Aucklandeilannen]] foarhinne ek op it Nij-Seelânske fêstelân en op [[Stewarteilân]] libbe. De measte resten fan 'e fûgels wurde yn kustkriten fûn. Fan teminsten twa fûgels binne ek resten by Lake Poukawa opgroeven. Ek op de [[Chathameilannen]] binne bonken fan einen fûn, dy't in soad oerienkomsten mei dy fan 'e Nijseelânske seachbek hawwe. By in troch rotten útroege einesoarte fan it [[Campbelleilân]], dy't yn 1842 troch Robert McCormick as seachbek beskreaun waard, giet it nei alle gedachten om in populaasje fan 'e [[Campbelltsjilling]] (''Anas nesiotis'') of de [[Wynbrau-ein]] (''Anas superciliosa''). == Hâlden en dragen == Ut de ynhâld fan in deade fûgel koe fêststeld wurde dat de Nijseelânske seachbekken fisken en wringeleaze wetterdieren iet. Syn snaffel wie langer as dy fan oare soarten en hy koe poerbêst dûke, mar fanwegen de koarte wjukken min fleane. Nei alle gedachten bleau in pearke it hiele jier troch byioar. Tusken novimber en desimber waard der bret. In lechsel bestie út teminsten fiif aaien. == Utstjerren == [[Ofbyld:MA I156484 TePapa Mergus-australis.jpg|thumb|left|Opstoppe Nijseelânske seachbek.]] Nei alle gedachten stoar de Nijseelânske seachbek op it fêstelân fan Nij-Seelân al yn 'e 13e of 14e iuw út, noch fier foar de komst fan 'e Europeanen. By opgravingen fan jiskebulten fan Maori's waarden ferskillende bonken fan 'e fûgel fûn, wylst oars selden resten fan 'e soarte oerbleaun binne. Dat wurdt as bewiis oandroegen dat de Maori's in soad op 'e fûgel joegen. Yn 'e 19e iuw kaam de Nijseelânske seachbek allinne noch yn gruttere oantallen op 'e Aucklandeilannen foar. In pear eksimplaren oerlibben mooglik noch yn ûntagonklike gebieten oan 'e noardlike en eastlike kust fan Nij-Seelân. Om 1806 hinne waarden op 'e Aucklandeilannen bargen ynfierd, dy't in foarse tebekgong fan 'e fûgels feroarsaken. Nij-Seelânske seachbekken waarden by in Frânske ekspedysje yn 1840 foar it earst sammele en yn 1841 wittenskiplik beskreaun. Nei 1850 ferneatigen kij, geiten en skiep it biotoop fan 'e seachbekken. Wannear't de hûnen, katten en rotten op 'e eilannen kamen is net bekend. Sy joegen de fûgels de genedeklap. Foar musea binne 25 fûgels sammele. Dêrûnder ek it lêste pearke, dat op 9 jannewaris 1902 troch Lord Ranfurly deasketten waard. Yn 1909 waard der noch socht nei de fûgels, mar sûnder sukses. Yn 1910 waard in reservaat op 'e Aucklandeilannen ynsteld. By in lêste ekspedysje yn 1973 waarden ek gjin Nijeseelânske seachbekken mear waarnommen. Dêrmei waard de befêstiging levere dat de fûgel al lang lyn útstoarn wie. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:de:Aucklandsäger]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mergus australs}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn 1902]] arigkb8m4m0vn4fbz2ln375q1kenm9e 0 175754 1171940 1158833 2024-10-27T23:49:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Sjoch ek */ kt 1171940 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Chathamseachbek |Ofbyld = [[Ofbyld:MA I334096 Mergus milleneri.jpg|250px]]<br>subfossyl fûn oan 'e westkust fan 'e Te Whanga-lagune op Chathameilân. |lûd= |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[seachbekken]] (''Mergus'') |Wittenskiplike namme= † Mergus milleneri |Beskriuwer, jier= Williams & Tennyson, 2014 |IUCN-status = '''útstoarn''' |lânkaart = }} De '''Chathamseachbek''' (''Mergus milleneri'') is in útstoarne [[einfûgel]] út it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[seachbekken]] (''Mergus''). De fûgel libbe op de [[Nij-Seelân|Nijseelânske]] [[Chathameilannen]]. De [[binomiale namme]] ferwiist nei Philip Millener, dy't materiaal fan 'e soarte sammele. == Beskriuwing == De soarte is allinne bekend fanwegen de fynst fan [[Subfossyl|subfossilen]]. Oer de fûgel is net in soad bekend. It wie de lytste fan alle Mergussoarten. Neffens de fynsten kaam de fûgel op it hiele eilân foar, mar net op it lytsere tichteby lizzende eilân. == Sjoch ek == * [[Nijseelânske seachbek]]. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Chatham Island merganser]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mergus milleneri}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Chathameilannen]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Holoseen]] 3mv5g62552lo1hys9968br4dlvjsdyr 0 175756 1171935 1158832 2024-10-27T23:47:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Bedriging */ kt 1171935 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Brazyljaanske seachbek |Ofbyld = [[File:Mergus octosetaceus, morčák paranský, Zoo Praha.jpg|250px]] |lûd= |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[seachbekken]] (''Megus'') |Wittenskiplike namme= Mergus octosetaceus |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1817 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">'''krityk'''</span> ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Mergus octosetaceus map.svg|250px]] }} De '''Brazyljaanske seachbek''' (''Mergus octosetaceus'') is in earstich bedrige [[Súd-Amearika|Súd-Amerikaanske]] dûkein út it [[skaai]] [[seachbekken]] (''Mergus''). It is mei mooglik 50 oant 250 fûgels yn it wyld ien fan 'e meast bedrige soarten wetterfûgels fan 'e wrâld. Yn [[Brazylje]] wurdt in lyts tal fan 'e soarte yn finzenskip holden. De fûgel hat in lange, skerpe snaffel mei in toskeftige râne. == Beskriuwing == De fûgel is in donkere, slanke ein mei in glânzgjende donkergriene kop en in lange toefe, dy't by it wyfke koarter is en wat sleauwer liket. De boppedielen binne donkergriis, wylst it boarst ljochtgriis is en bleker wurdt nei de búk ta. As de fûgel fleant, falt fral de wite spegel op 'e wjuk op. [[Ofbyld:Mergus brasiliensis - 1825-1834 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - UBA01 IZ17700211.tif|thumb|left|19e-iuwske tekening fan 'e fûgel.]] De fûgel hat in lange, smelle, swarte snaffel en reade poaten. Alhoewol't wyfkes lytser binne en in koartere snaffel en toefe ha as jerken, binne beide allyk wat kleur oanbelanget. Folwoeksen einen binne 49 oant 56 sm grut. Jonge fûgels binne benammen swart mei in wite kiel en boarst. Ofhinklik fan 'e beskikberens fan geskikt biotoop besette de Brazyljaanske seachbekken territoaria fan 8 oant 14 km lange iggen fan rivieren. Beamholtes, holtes tusken rotsen of net mear brûkte holtes dy't troch gurdlebisten makke binne, foarmje de ideäle plakken foar de seachbek om it nêst te bouwen. Se briede yn 'e winter fan it [[súdlik healrûn]], as de reinfal minimaal is en de wetterstannen leech binne, alhoewol't der geografyske ferskillen binne. De seachbek leit ornaris trije oant seis aaien yn juny en july, dy't dêrnei yn july of augustus útkomme. De jongen fleane yn septimber oant oktober út. Allinne it wyfke briedt, mar beide âlders bringe de piken grut. Oannommen wurdt dat de folwoeksen fûgels it hiele jier troch yn it territoarium bliuwe. It iten bestiet fral út fisk, weakdieren en ynsekten. == Biotoop == De fûgels libje yn bercheftige, min tagonklike gebieten mei skjinne rivieren mei streamfersnellingen en in soad begroeiïng. Se binne tige territoariaal en ferdigenje lange stikken fan 'e rivier en it oanlizzende lân. It binne [[stânfûgel]]s, dy't harren gebiet sels net ferlitte as it biotoop ferneatige is. De seagbekken ha grutte territoaria nedich en it tempo fan biotoopferlies leit heech. == Bedriging == Brazyljaanske seachbekken binne tige gefoelich foar oantaasting fan it leefgebiet. In grutte bedriging is it tichtslykjen fan rivieren troch it útwreidzjen fan lânbouaktiviteiten, mynbou, degradaasje fan 'e streamgebieten, eroazje en it kappen fan bosk. [[Ofbyld:Mergus octosetaceus.png|thumb|left|Brazyljaanske seachbek.]] In nije bedriging foarmje de plannen foar de de bou fan wetterkrêftsintrales yn gebieten, dêr't de fûgel foarkomt (Paraná (rio Tibagi), Goiás (rio Paranã) en Tocantins (rio Novo)). It bouwen fan 'e daam fan 'e Urugua-í opslachmar tusken 1989 en 1991 feroaren de hurd streamende rivieren yn in grutte mar, en dêrmei kaam in soad geskikt biotoop ûnder wetter te stean dêr't de fûgel briede. Dêrfandinne ferdwûn ek in grut part fan 'e populaasje en yn [[Oerûguay]] en [[Argentynje]] is de fûgel yntusken hast mei wissens útstoarn. Ek it ekotoerisme foarmet in bedriging foar de fûgel. Ek it sporttoerisme lykas rafting en kanofarren fersteurt it biotoop foar de fûgels. Foar de toeristen wurde boppedat fasiliteiten boud, dy't it wetter fersmoargje en werfoar't bosk kapt wurdt. Ek jacht op 'e fûgels om se te iten of te sammeljen droech by oan 'e efterútgong fan 'e Brazyljaanske seachbek. Oare bedrigings binne predaasje, pestisiden en yntylt. De oantallen binne tige lyts en de kâns op útstjerren yn it wyld is grut. De [[IUCN]] klassifisearret de status fan 'e fûgel op 'e [[Reade list]] as krityk. Dat betsjut dat de fûgel op 'e râne fan útstjerren balansearret. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Brazilian merganser]] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=9DAC1E8B Avibase, oproppen 11 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/brazilian-merganser-mergus-octosetaceus/text Birdlife, oproppen 11 july 2024.] * [https://ebird.org/species/bramer1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 11 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mergus octosetaceus}} }} {{DEFAULTSORT:Brazyljaanske seachbek}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] gwps9829uy96rnaguvtg71142d7xc9z 1171936 1171935 2024-10-27T23:48:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 - typfl 1171936 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = Brazyljaanske seachbek |Ofbyld = [[File:Mergus octosetaceus, morčák paranský, Zoo Praha.jpg|250px]] |lûd= |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[seachbekken]] (''Mergus'') |Wittenskiplike namme= Mergus octosetaceus |Beskriuwer, jier= [[Louis Pierre Vieillot|Vieillot]], 1817 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">'''krityk'''</span> ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Mergus octosetaceus map.svg|250px]] }} De '''Brazyljaanske seachbek''' (''Mergus octosetaceus'') is in earstich bedrige [[Súd-Amearika|Súd-Amerikaanske]] dûkein út it [[skaai]] [[seachbekken]] (''Mergus''). It is mei mooglik 50 oant 250 fûgels yn it wyld ien fan 'e meast bedrige soarten wetterfûgels fan 'e wrâld. Yn [[Brazylje]] wurdt in lyts tal fan 'e soarte yn finzenskip holden. De fûgel hat in lange, skerpe snaffel mei in toskeftige râne. == Beskriuwing == De fûgel is in donkere, slanke ein mei in glânzgjende donkergriene kop en in lange toefe, dy't by it wyfke koarter is en wat sleauwer liket. De boppedielen binne donkergriis, wylst it boarst ljochtgriis is en bleker wurdt nei de búk ta. As de fûgel fleant, falt fral de wite spegel op 'e wjuk op. [[Ofbyld:Mergus brasiliensis - 1825-1834 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - UBA01 IZ17700211.tif|thumb|left|19e-iuwske tekening fan 'e fûgel.]] De fûgel hat in lange, smelle, swarte snaffel en reade poaten. Alhoewol't wyfkes lytser binne en in koartere snaffel en toefe ha as jerken, binne beide allyk wat kleur oanbelanget. Folwoeksen einen binne 49 oant 56 sm grut. Jonge fûgels binne benammen swart mei in wite kiel en boarst. Ofhinklik fan 'e beskikberens fan geskikt biotoop besette de Brazyljaanske seachbekken territoaria fan 8 oant 14 km lange iggen fan rivieren. Beamholtes, holtes tusken rotsen of net mear brûkte holtes dy't troch gurdlebisten makke binne, foarmje de ideäle plakken foar de seachbek om it nêst te bouwen. Se briede yn 'e winter fan it [[súdlik healrûn]], as de reinfal minimaal is en de wetterstannen leech binne, alhoewol't der geografyske ferskillen binne. De seachbek leit ornaris trije oant seis aaien yn juny en july, dy't dêrnei yn july of augustus útkomme. De jongen fleane yn septimber oant oktober út. Allinne it wyfke briedt, mar beide âlders bringe de piken grut. Oannommen wurdt dat de folwoeksen fûgels it hiele jier troch yn it territoarium bliuwe. It iten bestiet fral út fisk, weakdieren en ynsekten. == Biotoop == De fûgels libje yn bercheftige, min tagonklike gebieten mei skjinne rivieren mei streamfersnellingen en in soad begroeiïng. Se binne tige territoariaal en ferdigenje lange stikken fan 'e rivier en it oanlizzende lân. It binne [[stânfûgel]]s, dy't harren gebiet sels net ferlitte as it biotoop ferneatige is. De seagbekken ha grutte territoaria nedich en it tempo fan biotoopferlies leit heech. == Bedriging == Brazyljaanske seachbekken binne tige gefoelich foar oantaasting fan it leefgebiet. In grutte bedriging is it tichtslykjen fan rivieren troch it útwreidzjen fan lânbouaktiviteiten, mynbou, degradaasje fan 'e streamgebieten, eroazje en it kappen fan bosk. [[Ofbyld:Mergus octosetaceus.png|thumb|left|Brazyljaanske seachbek.]] In nije bedriging foarmje de plannen foar de de bou fan wetterkrêftsintrales yn gebieten, dêr't de fûgel foarkomt (Paraná (rio Tibagi), Goiás (rio Paranã) en Tocantins (rio Novo)). It bouwen fan 'e daam fan 'e Urugua-í opslachmar tusken 1989 en 1991 feroaren de hurd streamende rivieren yn in grutte mar, en dêrmei kaam in soad geskikt biotoop ûnder wetter te stean dêr't de fûgel briede. Dêrfandinne ferdwûn ek in grut part fan 'e populaasje en yn [[Oerûguay]] en [[Argentynje]] is de fûgel yntusken hast mei wissens útstoarn. Ek it ekotoerisme foarmet in bedriging foar de fûgel. Ek it sporttoerisme lykas rafting en kanofarren fersteurt it biotoop foar de fûgels. Foar de toeristen wurde boppedat fasiliteiten boud, dy't it wetter fersmoargje en werfoar't bosk kapt wurdt. Ek jacht op 'e fûgels om se te iten of te sammeljen droech by oan 'e efterútgong fan 'e Brazyljaanske seachbek. Oare bedrigings binne predaasje, pestisiden en yntylt. De oantallen binne tige lyts en de kâns op útstjerren yn it wyld is grut. De [[IUCN]] klassifisearret de status fan 'e fûgel op 'e [[Reade list]] as krityk. Dat betsjut dat de fûgel op 'e râne fan útstjerren balansearret. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Brazilian merganser]] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=9DAC1E8B Avibase, oproppen 11 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/brazilian-merganser-mergus-octosetaceus/text Birdlife, oproppen 11 july 2024.] * [https://ebird.org/species/bramer1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 11 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Mergus octosetaceus}} }} {{DEFAULTSORT:Brazyljaanske seachbek}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Seachbek]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Brazylje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Paraguay]] bo51q4mhlsizqky460pihrd69pbjlui 0 175764 1172003 1158858 2024-10-28T00:20:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172003 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:Australian Wood Duck (Chenonetta jubata) at the Royal Botanic Gardens, Melbourne, Australia.jpg|250px]]<br>jerk<br>[[File:Female Wood Duck jun08.jpg|250px]]<br>wyfke<br> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[moanneguozzen]] (''Chenonetta'') |Wittenskiplike namme= Chenonetta jubata |Beskriuwer, jier= [[John John Latham|John Latham]], 1801 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Chenonetta jubata distribution map.png|250px]] }} De moannegoes (''Chenonetta jubata'') is in [[fûgel]]soarte út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Sûnt it útstjerren fan 'e gruttere [[Nijseelânske moannegoes]] (''Chenonetta finschi'') is de moannegoes de iennige soarte yn it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[moanneguozzen]] (''Chenonetta''). Hjoed-de-dei is syn meast besibbe fûgel de [[ringtsjilling]] (''Callonetta leucophrys''). De ein hat in grut ferspriedingsgebiet yn [[Austraalje]] en [[Tasmaanje]] en der wurdt in soad jage op de ein. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Australian Wood Duck male female.jpg|left|thumb|Pearke.]] De moannegoes is in middelgrutte ein fan likernôch 45 oant 51 sm lang. Oars as de namme oanjout is de fûgel gjin goes mar in ein. De fûgel liket op in lytse goes. De poaten binne yn ferhâlding lang, de snaffel is koart en de kop is relatyf grut. Jerken en wyfkes binne like grut. Yn 'e regel libbet de ein yn groepen. Yn 'e flecht falle fral de wite fearren fan 'e wjukken op, dy't sterk kontrastearje mei de donkere búk en sturt. Jerken ha in brune kop mei donkerbrune eagen en in spikkelich, wytswart oant griisswart boarst. Efter op 'e kop ha se in [[Moannen (hier)|moanne]]eftige fearren, dy't se ek opsette kinne. De fearren fan it bealchje ha in fyn griis patroan, wylst de rêch, romp, sturt en de búk swartbrún binne. De snaffel is donkergriis. De poaten binne griisbrún. Simmerdeis by it ferfearjen feroaret it mantsje en kriget dan faak de kleuren fan it wyfke. Mooglik dat soks allinne plakfynt as mantsjes suksesfol foar neiteam soarge hat. Wyfkes ha in ljochtgrize kop en foar de rest is se griisbrún. Under en boppe de eagen binne twa wyteftige streken. It boarst is lykas by it jerkje spikkelich. Op de ûnderkant fan it bealch binne brúne streken. Jonge fûgels lykje wat kleuren oanbelanget op 'e wyfkes. Se binne byinoar nommen wat bleker en by har is it boarst streke en net spikkelich. == Fersprieding == De ein libbet yn Austraalje en Tasmaanje en komt dêr yn in grut gebiet foar, útsein de drûge gebieten. As troch rein drûge gebieten feroarje witte se al hiel gau it gebiet te kolonisearjen. Yn gebieten dy't altiten wiet genôch binne trekke se net en neffens ringûnderysk bliuwe de measte moanneguozzen yn in relatyf lytse gebieten omhingjen. De fûgel is somtiden as [[dwaalgast]] op it [[Nij-Seelân|Nijseelânske]] [[Sudereilân]] te sjen. == Iten en nêst == [[Ofbyld:Chenonetta jubata -Australia -adult female with chicks-8.jpg|thumb|left|Wyfke mei piken.]] Moanneguozzen binne monogaam en bliuwe mooglik sels in libben lang by inoar. As it wyfke briedt hinget it jerkje yn 'e buert fan it nêst om en as sy it nêst ferlit om te iten bliuwt it jerkje by it wyfke. Se briede yn holtes fan beammen en suksesfolle pearkes brûke de holtes yn 'e regel op 'e nij foar it folgjende nêst. De briedtiid is sterk ôfhinklik fan 'e geografyske fersprieding fan 'e soarte. In lechsel bestiet út acht oant tolve krêmkleurige aaien, dy't yn in tiidrek fan 28 dagen útbret wurde. Nei it útkommen ferlitte de piken al gau it nêst. Fijannen fan 'e ein binne rôffûgels en katten. De moannegoes yt planten, lykas gers, sied en krûden. Mei it plantemateriaal nimme se ek ynsekten op. Jonge piken ite fral ynsekten. == Status == De populaasje moanneguozzen wurdt op sa 500.000 fûgels rûsd. It liket der op dat de populaasje fan Tasmaanje groeit. Yn jierren mei in soad rein kin it oantal ek oer de miljoen gean. De [[IUCN]] klassifisearret de fûgel as net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Mähnenente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22680111 Birdlife, oproppen 12 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=149A8E7EC51FC9E9 Avibase, oproppen 12 july 2024.] * [https://ebird.org/species/manduc1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 12 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Chenonetta jubata}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Moannegoes]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Austraalje]] novyqkh6um23niz2a9j3avj5c319abk 0 175765 1172002 1158872 2024-10-28T00:20:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172002 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:Chenonetta finschi.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[moanneguozzen]] (''Chenonetta'') |Wittenskiplike namme= † Chenonetta finschi |Beskriuwer, jier= [[Pierre-Joseph van Beneden|Van Beneden]], 1875 |IUCN-status = '''útstoarn''' |lânkaart = }} De '''Nijseelânske moannegoes''' (''Chenonetta finschi'') wie in grutte, [[Flechtleaze fûgel|flechtleaze]] [[Einfûgels|ein]] en endemysk yn [[Nij-Seelân]] wie. De soarte waard oarspronklik yn it monotyske [[Skaai (famylje)|skaai]] ''Euryanas'' yndield. Hjoed-de-dei wurdt de fûgel as in sibbe fan 'e [[moannegoes]] beskôge en dêrom yn it skaai ''Chenonetta'' set. It ûnstien fan in aparte soarte leit nei alle gedachten noch net hiel fier werom. De fûgel wurdt ek wol nei de Dútske ornitolooch [[Otto Finsch]] '''Finschein''' neamd, dy't de fûgel foar it earst as in aparte soarte herkende. == Beskriuwing == De Nijseelânske moannegoes wie folle grutter as de besibbe moannegoes en nei alle gedachten twaris sa swier. Ek hie de fûgel folle gruttere poaten. De wjukken wiene boppedat bot redusearre en neffens fynsten fan fossilen, wurdt der fanút gien dat de fûgel yn 10.000 jier tiid 10% fan 'e wjuklingte ferlear om 't de fûgel dêr gjin fijannen hie. Doe't de fûgel útstoar wie de soarte nei alle gedachten al hielendal net mear yn steat om te fleanen. De ôfspjalting fan 'e moannegoes is werom te lieden op syn sterk op it lân rjochte libbenswize. De soarte libbe yn bosk, strewellen en gerslân. Om 't de moannegoes fral plantaardich materiaal yt en wringeleaze dierkes tafallich mei planten opfret, wurdt der oannommen dat ek de Nijseelânske moannegoes in plante-iter wie. De soarte boude it nêst nei alle gedachten yn grûnholtes. == Utstjerren == De belangrykste oarsaken fan ít útstjerren fan 'e Nijseelânske moannegoes binne de jacht troch de [[Maori]]'s en de komst fan [[Echte rotten|rotten]]. De maori's kamen likernôch 1000 n. Kr. nei Nij-Seelân en namen doe de rotten mei, dy't de nêsten plonderen en ek oare [[Flechtleaze fûgel|fûgels sûnder fleanfermogen]] slim bedrigen. Yn jiskebulten fan maori's is in soad fossyl bewiis fûn, dy't ta de konklúzje late dat der bot jage waard op 'e fûgel. Mei help fan radiokoalstofdatearing koe mei wissens fêststeld wurde dat de soarte noch oant yn 'e lette 15e iuw en mooglik sels noch oant healwei de 17e iuw libbe. It is sels net út te sluten dat de fûgel noch libbe nei't de earste Europeanen kamen. Neffens in berjocht soene yn 1870 hûnen yn 'e buert fan Opotiki in grutte, flechtleaze goes mei readbrune fearren fongen ha, itjinge betsjutte kin dat de soarte it noch oant yn 'e 19e iuw fol holden hat. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Finschs Ente]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Chenonetta finschi}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Moannegoes]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Holoseen]] qjycc1w65674g2jq4rqv0kvkelsfd99 0 175768 1172000 1158903 2024-10-28T00:19:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172000 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = | ôfbylding = Australian Wood Ducks - Flickr - GregTheBusker.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Groep moanneguozzen. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[fûgels]] (''Aves'') | takson6 = [[ûnderklasse]]: | namme6 = [[moderne fûgels]] (''Neornithes'') | takson7 = [[tuskenklasse]]: | namme7 = [[nijkakigen]] (''Neognathae'') | takson8 = [[boppeskift]]: | namme8 = [[goes- en hineftigen]] <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Galloanserae'') | takson9 = [[skift]]: | namme9 = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') | takson11 = [[ûnderskift]]: | namme11 = [[echte goeseftigen]] (''Anseres'') | takson12 = [[boppefamylje]]: | namme12 = [[goesfûgels]] (''Anatoidea'') | takson13 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme13 = [[einfûgels]] (Anatidae) | takson14 = [[ûnderfamylje]]: | namme14 = [[echte einfûgels]] (''Anatinae'') | takson15 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme15 = '''moanneguozzen''' (''Chenonetta'') | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Johann Friedrich von Brandt|Von Brandt]], 1836 | soarten = ● ''[[Chenonetta jubata]]''<br> ● ''† [[Chenonetta finschi]]'' | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} '''Moanneguozzen''' (''Chenonetta'') foarmje in [[fûgel]][[Skaai (taksonomy)|skaai]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Der binne twa soarten fan it skaai bekend, wêrfan't ien soarte útstoarn is. == Soarten == {| class="wikitable" |- ! '''Jerk ♂''' !! '''Wyfke ♀''' || Wittenskiplike <br> namme !! Fryske <br> namme !! Fersprieding !!Status |- |[[Ofbyld:Chenonetta jubata male 2 - Lake Parramatta Reserve.jpg|120px]] || [[Ofbyld:Maned duck (Chenonetta jubata) female Sydney.jpg|120px]] || ''Chenonetta jubata'' || [[Moannegoes]] || [[Austraalje]],<br>[[Tasmaanje]] || net bedrige. |- |[[Ofbyld:Chenonetta finschi.jpg|120px]]<br><small>Gjin spesifyk ôfbyld fan<br> jerk of wyfke beskikber.<small> || || ''Chenonetta finschi'' || [[Nijseelânske moannegoes]] || [[Nij-Seelân]] || útstoarn. |- |} {{CommonsBalke|Chenonetta}} [[Kategory:Moannegoes| ]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] na3ftl2nxzkc9qbj9exz1lei8v6629n 0 175770 1171970 1158904 2024-10-28T00:04:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171970 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = Japanske seachbekken (''† Shiriyanetta'') |Wittenskiplike namme= † Shiriyanetta hasegawai |Beskriuwer, jier= Watanabe & Matsuoka, 2015 |IUCN-status = '''útstoarn''' |lânkaart = }} De '''Japanske seachbek''' (''Shiriyanetta hasegawai'') is in útstoarne see-ein. De fûgel libbe yn [[Japan]] en koe net fleane, lykas de ek útstoarne [[dûkgoes]] (''Chendytes lawi''), dy't oan 'e oare kant fan 'e [[Pasifyske Oseaan]] oan 'e [[Kalifornje|Kalifornyske]] kust libbe. De Japanske seachbek stoar yn it [[Pleistoseen]] út. {{Boarnen|boarnefernijing= [https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02724634.2014.994745 Watanabe, Junya and Matsuoka, Hiroshige. (2015). Flightless diving duck (Aves, Anatidae) from the Pleistocene of Shiriya, Northeast Japan. Journal of Vertebrate Paleontology. DOI:10.1080/02724634.2014.994745] {{reflist}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Pleistoseen]] l7fkc1hrothtdmtvn2gtst3dlp2gihi 1171971 1171970 2024-10-28T00:05:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1171971 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = '''Japanske seachbekken''' (''Shiriyanetta'') |Wittenskiplike namme= Shiriyanetta hasegawai |Beskriuwer, jier= Watanabe & Matsuoka, 2015 |IUCN-status = '''útstoarn''' |lânkaart = }} De '''Japanske seachbek''' (''Shiriyanetta hasegawai'') is in útstoarne see-ein. De fûgel libbe yn [[Japan]] en koe net fleane, lykas de ek útstoarne [[dûkgoes]] (''Chendytes lawi''), dy't oan 'e oare kant fan 'e [[Pasifyske Oseaan]] oan 'e [[Kalifornje|Kalifornyske]] kust libbe. De Japanske seachbek stoar yn it [[Pleistoseen]] út. {{Boarnen|boarnefernijing= [https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02724634.2014.994745 Watanabe, Junya and Matsuoka, Hiroshige. (2015). Flightless diving duck (Aves, Anatidae) from the Pleistocene of Shiriya, Northeast Japan. Journal of Vertebrate Paleontology. DOI:10.1080/02724634.2014.994745] {{reflist}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Utstoarne fûgel]] [[Kategory:Bist útstoarn yn it Pleistoseen]] s09t4knuhn7cxksocena286cfy3mhx0 0 175772 1171972 1158905 2024-10-28T00:05:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171972 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Japanske seachbek]] [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] qb5jcsuv4hbwv1ftnoxbi9okfntsmzw 0 175779 1171919 1158908 2024-10-27T23:40:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171919 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:2015-03-10 Anser brachyrhynchus, Gosforth Park 1.jpg|250px]] |lûd = [[File:Pink-footed Geese (Anser brachyrhynchus) (W1CDR0001376 BD33).ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser brachyrhynchus |Beskriuwer, jier= [[François Baillon|Baillon]], 1834 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: '''net bedrige''' ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Anser Brachyrhynchus IUCN v2018 2.png|250px]]<br><small>{{Color box|#00FF00}} [[briedfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} It '''blaupoatsje''' (''Anser brachyrhynchus'') is in [[goes]] út it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[guozzen]] (''Anser''). De fûgel briedt yn [[Grienlân|East-Grienlân]], [[Yslân]] en [[Spitsbergen]] en oerwinteret yn Noardwest-Europa. Oant 2009 oerwinteren tsientûzenen blaupoatsjes yn [[Súdwest-Fryslân]]. Mei't in soad blaupoatsjes hjoed-de-dei foar [[Denemark]] kieze, is der sûnt in foarse tebekgong fan 'e soarte yn [[Fryslân]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:OrnithologiaNeerlandica01Pl43.png|left|thumb|Spantsje blaupoatsjes, neffens<br>Marinus Adrianus Koekkoek (1873–1944).]] It blaupoatsje hat in soad fan 'e Taigawink (Anser fabalis), mar hat gjin oranje mar rôze poaten. Fierder hat it blaupoatsje in ljochtgrize rêch en griisbrún streke fearren, in donkere kop en in wat koartere snaffel mei in rôze bân. Mei in gewicht fan 2,5 oant 3,5 kg, in lingte fan trochstrings 66 sm en in spanwiidte fan 130 oant 170 sm is de fûgel ek wat lytser as de Taigawink. == Fersprieding == De blaupoatsjes binne trekfûgels, dy't harren mei oare guozzen op 'e trek oanslute. Winterdeis binne se te sjen op 'e [[Britske Eilannen]], yn [[Nederlân]] en de kustgebieten fan [[Noard-Dútslân]] en [[Denemark]]. De fûgels yn 'e Britske wintergebieten briede yn [[Grienlân]] en [[Yslân]], wylst de fûgels fan it Europeeske fêstelân op [[Spitsbergen (Noarwegen)|Spitsbergen]] briede. Yn it Europeeske binnenlân is de fûgel seldsum. Dwaalgasten binne út en troch ek yn 'e [[Kanadeeske provinsjes]] [[Kebek (provinsje)|Kebek]] en [[Newfoundland en Labrador]] te sjen. Earder oerwintere likernôch 60% fan alle Europeeske blaupoatsjes yn Nederlân. De oerwinterjende Nederlânske populaasje sit hast hielendal yn Fryslân. In lytse Nederlânske populaasje is fierder te finen tusken De Haach en Rotterdam. Mei't de fûgels yn Denemark yn 'e hjerst in rynsk oanbod oan maisstoppels ûntdutsen, bliuwe in soad fûgels noardliker hingjen. Dat ferklearret de foarse taname fan 'e oerwinterjende populaasje yn Denemark, wylst dy fan Fryslân foars tebek rûn.<ref>[https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=22149 Nature Today, 6 novimber 2015]</ref> == Iten == [[Ofbyld:Anser brachyrhynchus Nairnshire 1.jpg|thumb|left|Groep blaupoatsjes yn Skotlân.]] De fûgels ite yn harren briedgebieten planten, blêd, beien en sied. Winterdeis ite se gers en krûden, mar ek wat der op 'e fjilden fan 'e lânbou lizzen bliuwt. Yn 'e 19e iuw learde de goes bygelyks om ierappels te iten, dy't nei de rispinge lizzen bleaune en dy't nei de froast weak waarden. Ierappels foarmje foar de yn Grut-Brittanje oerwinterjende blaupoatsjes de wichtichste fiedselboarne. == Briedtiid == Begjin juny begjint de briedtiid nei't yn maaie de fûgels út harren wintergebieten oankamen. Se briede yn iepen koloanjes oan 'e râne fan kliffen en rotsen of op eilannen yn rivieren. Ut en troch binne nêsten te finen op 'e iepen toendra. Der binne fûgels dy't deselde lokaasje faker brûke foar it bouwen fan in nêst. De 3 oant 7 aaien wurde yn goed trijeënheale wike útbret. Mantsjes briede, net mar hâlde tafersjoch op syn wyfke en piken. De piken ferlitte al gau it nêst en kinne nei likernôch 2 moanne fleane. As yn july de folwoeksen fûgels ferfearje en likernôch 25 dagen net fleane kinne, foarmje se mei soartegenoaten grutte groepen. Ornaris begjint yn augustus de trek nei de oerwinteringsgebieten. As de jonge fûgels trije wurde, begjinne se sels te brieden. == Status == De wrâldpopulaasje is foars groeid en rûsd wurdt dat der likernôch 410.000 fûgels binne. De Europeeske populaasje wurdt op 114.000 oant 148.000 fûgels rûsd (2015). Dêrfandinne wurdt de soarte troch de [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Brazilian merganser]] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/kleine-rietgans#:~:text=Leefgebied,en%20kloven%20in%20open%20toendralandschap. Fûgelbeskerming, oproppen 12 july 2024.] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1580 SOVON, oproppen 12 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=AFA7EE7470F000E9 Avibase, oproppen 12 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/brazilian-merganser-mergus-octosetaceus/text Birdlife, oproppen 12 july 2024.] * [https://ebird.org/species/pifgoo?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 12 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anser brachyrhynchus}} }} {{DEFAULTSORT:Blaupoatsje}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ierlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spitsbergen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Wales]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yslân]] 201g03b9t4ke4plcf5jt9ks2xbr1spr 0 175787 1171925 1158983 2024-10-27T23:42:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Nederlân */ kt 1171925 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[File:101777台南發現豆雁.jpg|250px]] |lûd = [[File:Anser serrirostris - Tundra Bean Goose XC512591.mp3|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser serrirostris |Beskriuwer, jier= [[John Gould|Gould]], 1852 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: ---- |lânkaart =[[File:Anser fabalis (sensu lato) distribution map.png|250px]]<br><small>{{Color box|#00FF00}} [[briedfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]</small> }} De '''toendrawink''' (''Anser serrirostris'') is in middelgrutte [[Guozzen|goes]], dy't yn it noarden fan [[Ruslân]] en [[Skandinaavje]] briedt. Sûnt 2007 wurdt de goes as in aparte soarte behannele. De toendrawink wurdt troch guon autoriteiten lykwols noch as in ûndersoarte (''Anser fabalis serrirostris'') fan 'e [[taigawink]] (''Anser fabalis s.l.'') sjoen. It is in [[trekfûgel]], dy't yn West-Europa, Sintraal-Europa en East-Aazje oerwinteret. == Beschrijving == [[Ofbyld:Tundrasaatgänse.jpg|thumb|left|Toendrawinken yn Sweden.]] De toendrawink is 68 oant 90 sm lang, hat in spanwiidte fan 140 oant 174 sm en weecht 1,7 oant 4 kg. De snaffel is swart oan 'e basis en de ein mei in oranje bân oer de midden. Syn poaten binne oranje. De boppedekfearren binne donkerbrún, lykas by de [[blesgoes]] (''Anser albifrons''), mar hy ferskilt fan 'e soarte troch de smelle wite rânen oan 'e fearren. Oer de [[Fylogeny|fylogenetyske]] yndieling bestiet noch jimmeroan gjin ienriedigens. Der wurde ynearsten noch twa ûndersoarten ûnderskieden: * De ''A. s. rossicus'' briedt op de arktyske toendra fan it skiereilân [[Kanin (skiereilân)|Kanin]] en [[Nova Zembla]] oant it skiereilân [[Tajmyr (skiereilân)|Tajmyr]].<ref name="Delacour">{{en}} {{aut|Delacour, J.}} (1951). ''Taxonomic Notes on the Bean Geese'', ''Anser fabalis'' Lath. ''Ardea'', '''39''': 135-142.</ref> Se ha in relatyf koarte en stompe snaffel mei in oranje bân. Op 'e ''A. s. rossicus'' is de [[Afrikaansk-Euraziatyske oerienkomst oer wetterfûgels]] (AEWA) fan tapassing. * De ''A. s. serrirostris'' briedt op de arktyske toendra fan 'e mûning fan 'e [[Chatanga (rivier)|Chatanga]] oant de [[Anadyr (rivier)|Anadyr]].<ref name="Delacour" /> Dy ûndersoarte hat in langere en bredere snaffel mei ek in smelle oranje bân.<ref>[https://www.worldbirdnames.org/bow/waterfowl/ Frank Gill, David Donsker (2019): ''Screamers, ducks, geese, swans''.</ref>] == Nederlân == De earste toendrawinken ferskine yn oktober en by sêfte winters fertrekke de measten wer yn febrewaris en oars yn maart. De oantallen hingje ôf fan 'e kjeld yn it noarden. Se meie graach op boulân wêze, dêr't yn 'e regel noch wol resten fan 'e rispinge lizze. Tusken 1960 en 1978 groeiden de oantallen fan in hantsjefol nei trochstrings 30.000 fûgels yn 'e winter fan 1978-1979. Nei 1995 giene de oantallen op 'e nij omheech, fral yn it noarden fan it lân. It hichtepunt wie yn 2013, mar ôfhinklik fan 'e waarsomstannichheden kinne yn Nederlân wol 300.000 fan 'e soarte oerwinterje. De grutste konsintraasjes fan 'e toendrawink binne yn [[Grinslân]], [[Drinte]], súdeast [[Fryslân]] en it súdeasten fan Nederlân. Briedgefallen komme selden yn Nederlân foar en yn 'e regel giet it dan om fûgels dy't fanwegen ûngemak net mear trekke kinne of dy't út finzenskip útpykten.<ref>[https://stats.sovon.nl/stats/soort/1574 SOVON, oproppen 13 july 2024]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Brazilian merganser]] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/kleine-rietgans#:~:text=Leefgebied,en%20kloven%20in%20open%20toendralandschap. Fûgelbeskerming, oproppen 12 july 2024.] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1574 SOVON, oproppen 13 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=AD849FCBCC68A520 Avibase, oproppen 13 july 2024.] * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/tunbeg1/cur/introduction Birds of the World, oproppen 13 july 2024.] * [https://ebird.org/species/tunbeg1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 13 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anser serrirostris}} }} {{DEFAULTSORT:Toendrawink}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Albaanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belgje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bosnje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bulgarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Denemark]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dútslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Eastenryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Finlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frankryk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fryslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grikelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hongarije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ingelân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Itaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosovo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kroaasje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lúksemboarch (lân)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montenegro]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nederlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Masedoanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noarwegen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Oekraïne]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Poalen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Portegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Roemeenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Servje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Skotlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sloveenje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Slowakije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Spanje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sweden]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Switserlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjechje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Turkije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] agct3ymnbi23sukv3awinl8e4gculte 0 175788 1171933 1159001 2024-10-27T23:46:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171933 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Whio (Blue Duck) at Staglands, Akatarawa, New Zealand.jpg|250px]] |lûd = [[File:Blue duck whio song.ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = '''blauwe einen''' (''Hymenolaimus'') <br><small>[[George Robert Gray|G.R. Gray]], 1843</small> |Wittenskiplike namme= Hymenolaimus malacorhynchos |Beskriuwer, jier= [[Johann Friedrich Gmelin|Gmelin]],1789 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: bedrige ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Hymenolaimus malacorhynchos - distribution map.svg|250px]] }} De '''blauwe ein''' (''Hymenolaimus malacorhynchos''; Maori: ''whio'') is in bedrige einesoarte, dy't endemysk is yn [[Nij-Seelân]]. == Taksonomy == De soarte waard by de twadde wrâldreis fan [[James Cook]] yn april 1773 sjoen en yn 1777 neamden Cook en de natoerûndersiker Georg Forster de blauwe ein yn harren ôfsûnderlike ferslaggen fan 'e reis. Yn 1785 waard de fûgel beskreaun troch de Ingelske [[ornitolooch]] John Latham yn ''A General Synopsis of Birds''. Latham brûkte de Ingelske namme ''soft-billed duck''. Doe't de Dútske natoerundersiker [[Johann Friedrich Gmelin]] yn 1789 ''Systema Naturae'' fan [[Carolus Linnaeus]] op 'e nij beseach en útwreide, naam hy de blauwe ein op en sette him by oare einen yn it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] ''Anas''. Hy betocht de binominale namme ''Anas malacorhynchos'' en sitearre earder wurk. Yn 1843 sette [[George Robert Gray]] de soarte yn it skaai ''Hymenolaimus'' en dat bleau sa. It is de iennige soarte yn it skaai. De soarte hat gjin nauwe sibben en de taksonomyske relaasjes mei oare wetterfûgelsoarten bliuwe ûnwis. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Whio potrait MTL.jpg|thumb|left|Kop fan 'e blauwe ein.]] De blauwe ein is 53 oant 54 sm lang en weecht 680 oant 1077 gr. Wyfkes binne wat lytser as jerken. De ein hat in laaiblau fearrekleed mei in griene glâns op 'e kop en de boppewjuk. De snaffel is wyt-rôze en de iris giel. De snaffel hat fleizige hûdflappen oan 'e sydkanten fan 'e punt. De ein hat readbrune plakjes op it boarst, dy't by it mantsje wat dúdlike oanwêzich binne as by it wyfke. Fierder binne jerken en wyfkes allyk.<ref name="HBW">{{en}}{{aut|del Hoyo, J.}}, ''et al''. (eds.). ''Handbook of the Birds of the World Alive''. Lynx Edicions, Barcelona (oproppen fan https://www.hbw.com/node/52859 op 18 july 2019).</ref> == Fersprieding en biotoop == De ein libbe foar de komst fan 'e Europeanen eartiids yn hiel Nij-Seelân. Dêrnei waard it ferspriedingsgebiet lytser en beheind ta gebieten dêr't gjin minsklike aktiviteiten plakfine. De ein is op dy plakken by kâld, hurdstreamend wetter te finen. == Gedrach == De ein is in poerbêste swimmer, sels by in sterke stream, mar fleant net gau. Blauwe einen binne net maklik te finen, mar as se waarnommen wurde, binne se net bysûnder skou. De fûgel yt larven en wringeleaze wetterdierkes, dy't der by it dûken of grondeljend op 'e boaiem fynt of troch mei de snaffel oer it wetter te swyljen. Ut en troch fret er beien en fruchten fan strûken. [[Ofbyld:Blue Ducks.JPG|thumb|left|Blauwe ein mei piken.]] De fûgel briedt yn beamholtes, ûnder of tusken rotsen of yn tichte fegetaasje oan steile iggen fan wetterkes en lytse rivieren. Se lizze 4 oant 9 krêmwite aaien, dy't troch it wyfke yn 31 oant 32 útbret wurde, wylst it jerkje de wacht hâldt. De jonge fûgels moatte harren nei likernôch 70 dagen sels rêde. De nêsten binne net djip en wurde mei twiichjes, gers en grienwier dat de fan 'e rots skrabbet boud. Om 't de nêsten ticheby it wetter lizze, binne se tige gefoelich foar heech wetter. Dat is ek ien fan 'e redenen dat it briedsukses ekstreem wikselet. == Status == De soarte stiet as bedrige op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. De blauwe ein hat in beheind ferspriedingsgebiet en dêrom is der in kâns op útstjerren. De grutte fan 'e populaasje waard yn 2016 troch Birdlife International op 1.200 folwoeksen fûgels rûsd. By de telling fan 2021 op behearde plakken waarden 863 pearkes teld: 491 pearkes op it Noardereilân en 372 op it Sudereilân, itjinge 1.700 folwoeksen fûgels betsjut. Om de hiele populaasje krekt te rûzen is dreech fanwegen de ûntagonklikens fan it leefgebiet fan 'e ein, mar oannommen wurdt dat dy net mear as 2.500 folwoeksen fûgels bedraacht.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/blue-duck-hymenolaimus-malacorhynchos/text, Birdlife 13 july 2024]</reF> De grutste bedrigings foarmje ynfierde rôfdieren lykas [[harmeling]]en en wylde katten, dy't de briedende wyfkes snippe en de aaien of piken fan 'e soarte opfrette. Op ûnbehearde plakken kinne de mislearre lechsels wol oprinne ta goed 90%, itjinge foar it grutste part taskreaun wurdt oan harmkes. As de populaasjes fan [[kjifdieren]] troch omstannichheden eksplodearret en letter wer ynsakket, siket it harmke nei alternative proaien en fral de wyfkes fan 'e ein rinne dan grut gefaar. Ek de tiid fan ferfearjen, as de einen harren weromlûke yn 'e lytse wetterkes en net fleane kinne, betsjut in grut ferlies foar it tal wyfkes. It hat bliken dien dat it nêstsukses folle heger wurdt as it tal rôfdieren ûnder kontrole holden wurde kin. Dêrnjonken is der ek sprake fan biotoopferlies troch aktiviteiten van minsken en troch tafallige omstannichheden wat it waar of it miljeu oanbelanget. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Blue duck]] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=C7FB4E76AC5252F2 Avibase, oproppen 12 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/422 Birdlife, oproppen 12 july 2024.] * [https://ebird.org/species/bluduc1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 12 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Hymenolaimus malacorhynchos}} }} {{DEFAULTSORT:Blauwe ein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nij-Seelân]] 416vpvvycmbees1ghkd784ndhrmnlvx 0 175801 1171929 1159040 2024-10-27T23:43:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171929 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Anser rossii -California, USA-8a.jpg|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser rossii |Beskriuwer, jier= [[John Cassin|Cassin]], 1861 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Anser rossii map.svg|center|250px]]<small>{{Kolommen2 |Kolom1 = {{Color box|#FF7F2A}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#FFDD55}} [[trochtrekker]] |Kolom2= {{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]] }}</small> }} De '''lytse sniegoes''' (''Anser rossii'') is in [[goes]] út 'e [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] ''Anatidae''. De fûgel wurdt ek wol ferneamd nei de Britske seeofsier en poalferkenner James Clark Ross en '''Ross' goes''' neamd. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Ross' goose (25525874758).jpg|thumb|left|Lytse sniegoes yn 'e Feriene Steaten.]] De fûgel is in wite goes mei swarte wjuktoppen. Se ha in donkerrôze snaffel en donkerrôze poaten, binne 53 oant 66 sm grut en wege tusken 1,2 en 1,6 kilo. Wyfkes binne wat minder grut as mantsjes. De soarte liket in soad op 'e [[sniegoes]] (''Anser caerulescens''), mar is likernôch 40% lytser. Syn snaffel is ek wat lytser. Lykas by de sniegoes binne der út en troch donkere fûgels fan 'e soarte. == Iten == De lytse snieguozzen frette plantaardich materiaal lykas woartels, sied fan arktysk gers en griene dielen fan wetterplanten, lykas [[siggen]]. It binne sosjale fûgels, dy't yn 'e regel yn grutte groepen libje en fral deis aktyf binne. De natuerlike fijannen, fral foar de piken, binne seefûgels en poalfoksen. == Nêst == Nei't de snie raand is, begjint it wyfke ein maaie en begjin juny in nêst te bouwen. De nêsten lizze yn in gat op 'e grûn mei wat tûkjes, gers en moas tichteby de nêsten fan 'e oare fûgels. Ofhinklik fan 'e klimatologyske omstannichheden wurde der twa oant sân, meastentiids fjouwer oant fiif, krêmkleurige aaien lein. Allinne it wyfke briedt, de taak fan it mantsje is it beweitsjen fan it wyfke en it lechsel. Nei trije wiken komme de aaien út en nei nochris trije wiken ferlitte se it briedplak en fleane de folwoeksen fûgels mei de jongen nei gebieten by grut wetter. Dêr begjinne de folwoeksen fûgels te [[ferfearjen]], itjinge likernôch in moanne duorret. Nei twa jier binne de piken geslachtsryp. == Fersprieding == [[Ofbyld:Snow geese and Ross geese (6338624060).jpg|thumb|left|Kloft lytse snieguozzen.]] De lytse sniegoes briedt allinne yn it noarden fan [[Kanada]] op 'e [[toendra]] en oerwinteret oant yn it suden fan 'e [[Feriene Steaten]] en it noarden fan [[Meksiko]]. Lytse snieguozzen kamen eartiids net in soad foar, mar de populaasje wurdt hieltiten grutter. Sûnt healwei de jierren 1950 is der sprake fan in ekstreme taname fan it tal fûgels. Hjoed-de-dei wurdt de taname fan it oantal fûgels alle jierren op 12% rûsd.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/rosss-goose-anser-rossii/text Sifers Birdlife, oproppen 14 july 2024]</ref> Ut en troch wurde lytse snieguozzen yn Europa waarnommen, meastentiids fûgels ôfkomstich út finzenskip. Tusken 1985 en 2021 binne yn Nederlân sân waarnimmings dien. Yn 2023/2024 waarden fan 'e soarte twa eksimplaren yn Belgje, Noarwegen, Denemark en Nederlân waarnommen, dy't yn Kanada ringe wiene. Dat wie mei wissichheid de earste waarnimming fan wylde lytse snieguozzen yn Europa.<ref>[https://www.natuurpunt.be/nieuws/nieuwe-vogelsoort-voor-europa-duikt-op-in-west-vlaanderen Natuurpunt.be, oproppen 14 july 2024.]</ref><ref>[https://www.omropfryslan.nl/nl/nieuws/16353138/video-vogelaars-bij-lemmer-moeten-enorm-zoeken-naar-speciale-ganzen Omrop Fryslân, 12 maart 2024]</ref> == Status == It tal lytse snieguozzen wurdt op 2,1 miljoen folwoeksen fûgels rûsd (ynformaasje [[BirdLife International|Birdlife]], 2024). De soarte stiet op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Ross's goose]] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=7A24F57F Avibase, oproppen 14 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/22679909 Birdlife, oproppen 14 july 2024.] * [https://ebird.org/species/rosgoo Ebird, oproppen 14 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anser rossii}} }} {{DEFAULTSORT:Litse sniegoes}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] 69wf3m5netfu25sajt6cx6xell2l5tw 0 175804 1171928 1159041 2024-10-27T23:43:23Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171928 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Snow Goose (24510697391).jpg|250px]] |lûd = [[Ofbyld:Artis, blauwe en witte sneeuwgans - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= ''Anser caerulescens'' |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758) |IUCN-status = [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart =[[File:Chen caerulescens map.svg|center|250px]]<small>{{Color box|#0044AA}} [[simmerfûgel]]<br>{{Color box|#AA4400}} [[wintergast]]</small> }} De '''sniegoes''' (''Anser caerulescens'') is in [[Guozzen|goes]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De soarte komt foar yn it noardeast fan [[Sibearje]] en [[Noard-Amearika]] en waard foar it earst yn 1758 as ''Anas caerulescens'' wittenskiplik beskreaun troch [[Carolus Linnaeus]]. It is ien fan 'e meast foarkommende fûgelsoarten fan Noard-Amerika. Ut en troch wurde wylde fûgels yn West-Europa waarnommen, yn 'e regel fûgels dy't út finzenskip ûntsnapt binne. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Snow goose - 50051510811.jpg|thumb|left|Snieguozzen mei in donker eksimplaar.]] De 65 oant 75 lange sniegoes mei in spanwiidte fan 133 oant 156 sm is wyt mei swarte fearren op 'e punten fan 'e wjukken. De poaten en snaffel binne rôze. De sniegoes is folle grutter as de [[Lytse sniegoes|lytse of Ross' sniegoes]], dy't yn 'e selde kontreien foarkomt. Ek hat de gewoane sniegoes in swart snijrâne ûnder de boppesnaffel, dy 't de lytse sniegoes net hat. Guon fûgels ha in donker fearrekleed mei in wite kop en boppehals. Foarhinne waard tocht dat se ta in oare soarte hearden, mar dat is net it gefal. De donkere foarm wurdt ek wol blauwe foarm neamd, alhoewol't dy donkere kleur ek brún/brúngriis weze kin. Beide foarmen komme trochinoar foar en der binne ek mingfoarmen. Nuete guozzen (''Anser anser forma domestica'') yn stedsparken binne yn 'e regel hielendal wyt en as der al in tekening op 'e wjukken te sjen is, is dy yn 'e regel brún fan kleur, mar net swart. == Fersprieding == Op basis fan 'e geografyske fersprieding en grutte binne twa ûndersoarten fan 'e sniegoes bekend: * ''A. c. caerulescens'' (Linnaeus, 1758) – de lytsere sniegoes (64 oant 79 sm); briedt yn noardeast Sibearje, noard [[Alaska]] en noardwest [[Kanada]] en oerwinteret yn it sud fan 'e Feriene Steaten, [[Meksiko]] en [[Japan]]. * ''A. c. atlanticus'' (Kennard, 1927) – de gruttere sniegoes (trochstrings 79 sm) – briedt yn noardeast Kanada en noardeast [[Grienlân]], oerwinteret yn it noardeast fan 'e Feriene Steaten. == Nêst == [[Ofbyld:Snow goose taking off at Gray Lodge Wildlife Area-0061.jpg|thumb|left|Fleanende sniegoes.]] Yn 'e regel begjint de fûgel yn syn tredde jier te brieden. De pearkes wurde faak al in jier earder foarme. Wyfkes ha oanstriid om op it plak te brieden, dêr't se earder sels út it aai kamen. Se bouwe ôfhinklik fan 'e snie tsjin 'e ein fan maaie of it begjin fan juny harren nêsten yn koloanjes. It wyfke siket it plak út en boud op in heger stikje grûn it nêst yn in holte mei wat plantemateriaal en nei it lizzen fan trije oant fiif aaien set se it ôf mei dûns. Nei 22 oant 25 dagen brieden, krûpe de piken út it aai en ferlitte dêrnei al gau harren nêst. Beide âlders beweitsje de jonge piken, mar se ite fuortendaliks sels. Nei 42 oant 50 dagen kinne se fleane, mar se bliuwe noch twa oant trije jier by harren âlders. == Trek == Snieguozzen dogge mear as in heal jier lang oan 'e trek nei de waarmere oerwinteringsgebieten. Yn 'e maitiid fleane grutte kloften op grutte hichte oer smelle rûtes werom nei de toendra om dêr te brieden. == Status == [[Ofbyld:Huge Snow Goose Flock (Unsplash).jpg|thumb|left|Unbidige kloft snieguozzen.]] It tal snieguozzen wurdt op 15 miljoen folwoeksen fûgels rûsd en it oantal nimt ta (ynformaasje [[BirdLife International|Birdlife]], 2024). Sûnt healwei de jierren 1970 is de populaasje mei mear as 300% tanommen, itjinge mooglik ek te krijen hat mei it omsetten fan bosk en prairje yn agrarysk lân yn 'e 20e iuw. Alle jierren nimt de populaasje fierder ta mei 5%. Oan 'e ein fan 'e jierren 1990 waard fêststeld dat de populaasje skea feroarsake oan 'e arktyske en subarktyske briedgebieten, dêr't oare wetterfûgels en wylde bisten lêst fan ha. Sûnt de ein fan 'e jierren 1990 wurdt yn 'e Feriene Steaten en Kanada besocht it tal fûgels werom te bringen troch mear ôf te sjitten en de jachttiid langer te meitsjen. Dat hat lykwols noch gjin effekt hân op 'e totale populaasje fan 'e fûgels yn Noard-Amearika. De Europeeske populaasje wurdt op 1.000 oant 2.000 pearkes rûsd. Dat binne lykwols meast fûgels, dy't út finzenskip ôfkomstich binne. De soarte stiet op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Snow goose]] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=D3A260BCA65503C6#:~:text=Anser%20caerulescens%20caerulescens%3A%20breeds%20from,Bay%3B%20winters%20to%20ne%20Mexico Avibase, oproppen 14 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/snow-goose-anser-caerulescens Birdlife, oproppen 14 july 2024.] * [https://ebird.org/species/snogoo?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 14 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anser caerulescens}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grienlân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Japan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Skotlân]] [[Kategory:Eksoat yn Noard-Ierlân]] [[Kategory:Eksoat yn Wales]] jepp5ss9p90u6uoo73vd1oe0c1pdwka 0 175855 1171926 1159333 2024-10-27T23:42:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1171926 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Bar-headed Goose (Anser indicus).jpg|250px]] |lûd = [[Ofbyld:Bar-headed goose call recorded in February 2017 at Bhigwan, Pune.wav|250px]] |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser indicus |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1790 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: '''net bedrige''' ---- |lânkaart = [[Ofbyld:AnserIndicusIUCN.svg|250px]]<br><small>{{Color box|#008000}} [[briedfûgel]]<br>{{Color box|#007FFF}} [[wintergast]]<br>{{Color box|#FFFF00}} yntrodusearre</small> }} De '''Yndyske goes''' (''Anser indicus'') is in fûgelsoarte út de famylje [[einfûgels]] (''Anatidae''), dy't yn Sintraal- en Súd-[[Aazje]] foarkomt. De soarte komt as eksoat yn lytse oantallen yn Nederlân foar. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Streifengans Head.JPG|thumb|left|Tekening fan 'e kop.]] De goes is 70 oant 78 sm lang en like grut as de [[toendrawink]]. De kop en de boppekant fan 'e hals binne ljochtgriis en fan it linker each rint in swartbrune dwersstreek yn in bôgefoarm oer de efter kop nei it rjochter each. In twadde dwersstreek rint parallel in pear sm djipper yn 'e nekke en is wat koarter. De iris fan 'e fûgel is donkerbrún. De hals is foar griis en efter swart, mei dêrtusken oan 'e beide sydkanten in lange wite streek. De bealch fan 'e goes hat in wite búk en oer it generaal fierder in sulvergrize kleur, de flanken binne meastentiids donkerder. De wjukken ha swarte slachpinnen en binne fierder griis. De oranjegiele snaffel is tusken 4,5 oant 6,5 sm lang en de poaten binne oranje. It wyfke is yn 'e regel wat lytser as it mantsje, mar fierder binne der gjin ferskillen. == Fersprieding == Yndyske guozzen binne [[trekfûgel]]s. De briedgebieten lizze op 'e heechflakten fan Sintraal-Aazje en Súdeast-[[Ruslân]], [[Tibet]], dielen fan Noard-Yndia, [[Mongoalje]] en yn [[Sina]]. De wintergebieten lizze súd fan 'e Himalaya yn it noardwesten en sintrale suden fan Yndia, yn Pakistan, [[Bangladesj]], [[Nepal]] en Birma. Ek binne der fûgels dy't allinne mar fan 'e heechflakte fan Tibet nei leger lizzende gebieten trekke. It briedgebiet leit in lânskip mei marren, rivieren en sompen, fral yn Sintraal-Aazj ek yn steppen of heide. Yn Tibet libje de fûgels ek op oant 5600 m hege hellingen. Winterdeis libbet de fûgel yn wiete gebieten. Yndyske guozzen komme ek yn Europa foar, meastentiids fûgels dy't út dieretunen, parken of út partikuliere fivers ûntsnapt binne. Sûnt 1986 briede Yndyske guozzen yn Nederlân. De oantallen namen oant 2005 ta en binne sûnt wer tebekrûn. De fûgels binne fral yn 'e buert fan Nieuwkoop en oan de Lek te finen. == Fleanfermogen == [[Ofbyld:Bar-headed-Goose.jpg|thumb|left|Fleanende Yndyske goes.]] By de trek tusken it bried- en wintergebiet moatte de guozzen oer de Himalaya fleane. Dêrby moat de fûgel foar in part mear as 9000 m heech fleane. Yndyske guozzen binne sels boppe de [[Mount Everest]] waarnommen. Foar it soerstofgebrek op dy hichten ha de fûgels in spesjale oanpassing. De [[hemoglobine]], de reade bloedkleurstof, is by Yndyske guozzen oars as by oare fûgels of sûchdieren. By in lege druk kin de fûgel flugger soerstof opnimme. De oarsaak is in unike mutaasje, wertroch it aminosoer proline yn 'e alfaketen fan hemoglobine (α-globine) ferfongen wurdt toch alanine. == Status == De soarte hat te meitsjen hân mei in earnstige tebekgong yn oantal troch jacht, it sammeljen fan aaien en de ferneatiging fan it biotoop. Om 't de Yndyske goes in ûnbidich grut ferspriedingsgebiet hat, wurdt de fûgel troch de [[IUCN]] as net bedrige klassifisearre.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/bar-headed-goose-anser-indicus/text Birdlife, oproppen 17 july 2024.]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:de:Streifengans]] * [https://www.vogelbescherming.nl/ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/vogel/kleine-rietgans#:~:text=Leefgebied,en%20kloven%20in%20open%20toendralandschap. Fûgelbeskerming, oproppen 17 july 2024.] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1620 SOVON, oproppen 127 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=AFA7EE7470F000E9 Avibase, oproppen 17 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/bar-headed-goose-anser-indicus Birdlife, oproppen 17 july 2024.] * [https://ebird.org/species/bahgoo/NL Ebird, oproppen 17 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anser indicus}} }} {{DEFAULTSORT:Indyske goes}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Afganistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bûtan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Pakistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kazachstan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kirgyzje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nepal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Oezbekistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tadzjikistan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] [[Kategory:Eksoat yn Ingelân]] [[Kategory:Eksoat yn Skotlân]] [[Kategory:Eksoat yn Wales]] kx1tvcnblvcqz639ifxu9zoe8w3apxr 0 175856 1171927 1159383 2024-10-27T23:43:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171927 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = |Ofbyld = [[Ofbyld:Swan goose.JPG|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Ansariformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[guozzen]] (''Anser'') |Wittenskiplike namme= Anser cygnoides |Beskriuwer, jier= [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 |IUCN-status = [[IUCN-status]]: '''net bedrige''' ---- |lânkaart = [[Ofbyld:Anser cygnoides distribution map.png|250px]]<br><small>{{Color box|#FF8000}} [[briedfûgel]]<br>{{Color box|#3e66d4}} [[wintergast]]</small> }} De '''swangoes''' (''Anser cygnoides'') is in [[fûgel]]soarte út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[einfûgels]] (''Anatidae''). De wittenskiplike namme fan 'e soarte waard yn 1758 foar it earst troch [[Carolus Linnaeus]] publisearre. Oannommen wurdt dat swanguozzen al 3000 jier lyn yn [[Sina]] holden wurde. De domestisearre foarm fan in swangoes is de [[Sineeske knobbegoes]]. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Anser cygnoides (Germany,Heidelberg).jpg|thumb|left|Kop fan 'e swangoes.]] Swanguozzen binne likernôch 81 oant 94 sm lang, wage 2,8 oant 3,5 kg en ha in spanwiidte fan 160 oant 185 sm. Der binne gjin grutte ferskillen tusken mantsjes en wyfkes. It mantsje is allinne wat grutter, hat in langer snaffel en in langere nekke. De fûgel hat in foar syn [[Skaai (taksonomy)|skaai]] in grutte swarte snaffel mei boppe by de basis in wite streek. De krún is oant ûnder de kastanjebrune iris brún en útsein in brune streek ûnder it wang by de snaffel is de rest fan 'e kop krêmkleurich. De foarkant fan 'e hals hat in ljochte kleur en wurdt nei ûnder nei de búk donkerder, wylst de achterkant fan 'e hals brún is. De boppedielen binne griisbrún mei ljochte rânen oan 'e gruttere fearren. De kleuren fan 'e wjukken binne wakker itselde, mar de slachpinnen binne swarteftich. Fierder ha de griisbrune flanken donkere streken en is de ûnderkant ljocht en binne de ûndersturtfearren wyt. De fûgel hat oranje poaten. Jonge fûgels binne doffer as folwoeksen fûgels, ha gjin wite streek by de snaffel en donkere streken oan 'e ûnderkant. == Fersprieding == Swanguozzen briede in [[Mongoalje]], [[Sibearje]] en noardeastlik Sina. Se oerwinterje yn it súdeasten fan Sina. Oarspronkelik oerwintere de fûgel yn [[Japan]], mar dêr komt de swangoes hjoed-de-dei allinne noch as [[dwaalgast]] foar. Winterdeis wurdt de fûgel ek op it skiereilân Koreä waarnommen. Somtiden wurdt de fûgel yn [[Turkmenistan]] sjoen en der binne briedgefallen bekend yn eastlik [[Kazachstan]], mar de fûgel is dêr net regelmjittich oanwêzich. It biotoop fan 'e swangoes bestiet út leechlizzende sompgebieten.<ref>[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/swan-goose-anser-cygnoid/text Birdlife, oproppen 18 july 2024.]</ref> De fûgels komme yn april yn 'e briedgebieten oan, dêr't se faak yn koloanjes op lytse eilannen yn marren tusken it reit of op 'e drûge grûn briede. De 5 oant 8 krêmkleurige aaien wurde yn maaie lein en wurde 28 oant 30 dagen bebret. Nei 10 wiken begjinne de jongen te fleanen en se trekke yn septimber mei de âldere fûgels nei de oerwinteringsgebieten. [[OFbyld:Anser cygnoides Heidelberg Neckarwiese.jpg|thumb|left|Swanguozzen yn Heidelberg.]] Yn Europa komt de fûgel as [[eksoat]] foar. Yn Nederlân naam it oantal swanguozzen yn 'e jierren 1990 ta, nei 2000 sakken de oantallen foars. Fierder libbet in frije populaasje yn 'e regio Ryn-Neckar. Se binne yn [[Heidelberg]] te sjen oan 'e [[Neckar]]. De populaasje bestie yn 180 fûgels, mar de populaasje is werombrocht en bestie yn 2020 út goed 100 fûgels. Ek by [[Lampertheim]] libbet in lytse populaasje, dy't werom giet op yn 1956 yn Nederlân fokte fûgels. De eksoaten binne problematysk, om't se faak mei de [[skiere goes]] kruse. De swangoes fret lykas in soad guozzen gers, krûden, sied en woartels fan wetterplanten. == Status == De fûgel wurdt troch [[IUCN]] as bedrige klassifisearre. De populaasje wurdt neffens de opjefte fan Birdlife International op 36.000 oant 44.000 folwoeksen fûgels rûsd en dat de oantallen troch it ferlies fan biotoop ôfnimme. {{Boarnen|boarnefernijing= Dit artikel is foar in grut part in oersetting fan 'e Dútsk- en Ingelsktalige Wikipedyside en In; sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:de:Schwanengans]] en [[:en:Swan goose]] * [https://stats.sovon.nl/stats/soort/1560 SOVON, oproppen 18 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=946E45176CFB6DE7 Avibase, oproppen 18 july 2024.] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/swan-goose-anser-cygnoid/text Birdlife, oproppen 18 july 2024.] * [https://ebird.org/species/swagoo1?siteLanguage=nl Ebird, oproppen 18 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Anser cygnoides}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Goes (fûgel)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Noard-Koreä]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sibearje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sina]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Koreä]] [[Kategory:Eksoat yn Nederlân]] [[Kategory:Eksoat yn Dútslân]] h5tz1q4fch7indns2l8xm2y10c4i5rw 0 175877 1172012 1159567 2024-10-28T00:25:46Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172012 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = rôskopein |Ofbyld = [[File:Taxidermied Rhodonessa caryophyllacea.JPG|250px]] |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = '''rôskopeinen''' (''Rhodonessa'')<br><small>[[Ludwig Reichenbach|Reichenbach]], 1853</small> |Wittenskiplike namme= Rhodonessa caryophyllacea |Beskriuwer, jier= [[John Latham|Latham]], 1790 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">'''krityk'''</span> ---- |lânkaart=[[File:RhodonessaCaryophyllaceaMap.png|center|250px]] }} De '''rôskopein''' (''Rhodonessa caryophyllacea'') is in grutte dûkein, dy't ea op 'e [[Ganges]]flakten fan [[Yndia]], dielen fan [[Maharashtra]], [[Bangladesj]] en [[Birma]] libbe. De fûgel is mei wissichheid foar it lêst yn it wyld yn juny 1935 troch C.M. Inglis yn it Yndiaaske distrikt Darbhangha yn 'e Yndiaaske steat [[Bihar]] sjoen. Sûnt de jierren 1940 ûntbrekt it oan betroubere waarnimmings fan 'e fûgel en is der gjin bewiis mear levere dat de fûgel noch libbet. It is mei in grutte wierskynlikheid dat de soarte útstoarn is. Troch guon mooglike waarnimmingen yn 'e net tagonklike sompen fan [[Birma|Noard-Birma]] wurdt it bestean fan 'e rôskopein net hielendal útsletten en is de status fan 'e soarte noch krityk. == Taksonomy == Der wurdt wolris twifele oer de yndieling yn it [[Skaai (taksonomy)|skaai]]. Guon ha útsteld dat de fûgel tichteby de [[kroanein]] (''Netta rufina'') stiet, oaren setten de fûgel yn in apart skaai. == Beskriuwing == [[Ofbyld:Rhodonessa Caryophyllacea Pink headed duck India.jpg|thumb|left|Spantsje rôskopeinen.]] Unyk is de kombinaasje fan 'e rôze kleur fan 'e kop mei syn donkere bealch. Lykas de [[Yndyske gielpuntsnaffelein]] (''Anas poecilorhyncha'') hat de rôskopein in lange nekke en in ûnderskiedende ljochte plak op 'e wjuk. Jerken en wyfkes binne 41 oant 43 sm lang en ha in lange snaffel, in lange nekke en in spitsfoarmige kop. It jerkje hat in rôze snaffel, kop en nekke, wylst it wyfke in fealere kop en nekke hat mei in blekere snaffel. It swart fan 'e bealch fan 'e ein giet oan 'e foarkant fan 'e nekke yn in smelle stripe fierder oant de snaffel. Wyfkes lykje yn 'e flecht in soad op 'e Yndyske gielpuntsnaffelein en binne by goed sicht dan allinne troch saakkundige waarnimmers oan 'e boppekant fan 'e wjukken fan inoar te ûnderskieden. De wjukken fan 'e rôskopein ha opfallende wite grutte dekfearren en bêzjerôze sekundêre slachpinnen. De sekundêre slachpinnen fan 'e Yndyske gielpuntsnaffelein ha in donkergriene spegel. Jonge fûgels ha in wyteftige kop sûnder rôze. == Nêst == It briedgebiet fan 'e ein foarmje de sompen en puollen yn it leechlân fan wyldernissen mei heech gers. It nêst wurdt yn gers boud en in lechsel bestiet út seis of sân aaien. De aaien fan 'e fûgel binne ek bysûnder, om't se hast bolfoarmich binne. Der wurdt oannommen dat it [[stânfûgel]]s binne, dy't allinne yn pearkes libje of yn lytse groepkes. Ek wurdt der fan út gien dat rôzkopeinen wetterplannen en weakdieren ite. == Status == Rôskopeinen ha altiten seldsume fûgels west en de lêste wisse waarnimming wie yn it Darbhanga distrikt yn 'e Yndiaaske dielsteat [[Bihar]]. Yn 'e rin fan 'e tiid ha der ûnbefêstige waarnimmings west yn 'e sompen fan 'e rivieren [[Mali (Mali (rivier)|Mali]] en [[Chindwin]] yn it noard fan Birma. Dat gebiet is noch foar in grut part net ûndersocht troch wittenskippers, mar ekspedysjes leveren oant no ta gjin bewiis. Waarnimmings binne faak it gefolch fan ferwikseling mei de kroanein of de Yndyske gielsnaffelpuntein. [[Ofbyld:Naturalis Biodiversity Center - RMNH.AVES.110082 - Rhodonessa caryophyllacea (Latham, 1790) - Pink-headed Duck - specimen - video.webm|thumb|left|De rôzkopein fan alle kanten<br>[[Naturalis|Nederlânsk Sintrum foar Biodiversiteit Naturalis]].]] In ekspedysje yn 'e isolearre Hukawng-delling yn novimber 2003 konkludearre dat de mooglikheid fan it bestean fan 'e ein yn 'e noardlike Birmeeske steat [[Kachin]] net útsletten wurde koe. Dêr binne noch grutte en ûntrochlitbere sompegebieten, dy't seldsume fûgels in taflecht biede. Dêr komt û.o. ek de tige seldsume [[wytwjukboskein]] (''Asarcornis scutulata'') foar, ien fan 'e meast bedrige einesoarten fan 'e wrâld. Yn 2005 waard in grutte ekspedysje bylâns de rivier Nat Kaung tusken [[Kamaing]] en [[Shadusup]] op tou set, mar rôzkopeinen waarden net sjoen. In ekspedysje fan it ''Global Wildlife Conservation'' yn 2017 slagge likemin yn it finen fan 'e fûgel. Wol waard fêststeld dat de biodiversiteit om de [[Indawgyi]]-mar en omkriten slim te lijen hie fan 'e degradaasje fan it leefgebiet. Ferhalen fan bewenners leveren it fermoeden op dat de rôzkopein noch folle langer libbe hat, dan de lêste befêstige waarnimming dêr út 1910, mooglik sels noch oant 2010. In bewenner ferklearre dat der yn 1998 noch in rôzkopein yn in kloft [[Eastein (fûgel)|easteinen]] en [[Pylksturt (fûgel)|pylksturten]] sjoen wie. In oar, twifeleftich berjocht stelde dat fuort nei de mislearre ekspedysje fan ''Birdlife International'' in lokale jager in pear rôzkopeinen libben fong hie en dêrnei kontakt opnaam mei de Birmeeske ''Biodiversity and Nature Conservation Association'' om se oan dy organisaasje te ferkeapen. De organisaasje wegere de einen te keapjen en de jager hat se doe ôfmakke. In oare jager wist te fertellen dat doe't it gebiet noch net degradearre wie, de rôzkopein dêr regelmjittich te sjen wie, mooglik noch oant 2014. Se wiene dêr it meast yn febrewaris en hy koe ek de rop fan 'e ein neidwaan, alhoewol't it net wis is of dy rop wol echt fan 'e rôzkopein is. De jager sei ek dat yn 'e midden fan it gebiet noch grutte, ûntrochgonklike sompen wiene, dêr't de fûgel noch libje kin. Dy gebieten binne lykwols allinne tagonklik mei in [[drone]], dy't yn it gebiet ferbean is. Nei alle gedachten is de fûgel troch de ferneatiging fan it leefgebiet ferdwûn. Yn 'e koloniale tiid waard boppedat yn Yndia in hiel soad jage. Lykas de measte dûkeinen wie it fleis fan 'e fûgel net goed te iten, mar fanwegen syn kleuren wie de fûgel wol in populêre sierfûgel. De lêst bekende fûgels libben yn in pear Europeeske fûgelhokken yn [[Frankryk]] en [[Ingelân]] yn finzenskip. Fan dy einen binne de iennige bekende foto's fan libbene rôzkopeinen makke, lykas in foto fan in pearke út 1925 dy't troch de soölooch David Seth-Smith makke waard. It is goed mooglik dat it sammeljen fan rôskopeinen troch de Brit David Ezra de soarte de genedeklap jûn hat.<ref>[https://www.harteman.nl/pages/rhodonessacaryophyllacea Harteman.nl, opropppen 20.07.2024.]</ref> == Keppeling om utens == * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/pink-headed-duck-rhodonessa-caryophyllacea Birdlife International] * [https://birdsoftheworld.org/bow/species/pihduc1/cur/introduction Birds of the World] * [https://ebird.org/species/pihduc1?siteLanguage=nl Ebird] {{Boarnen|boarnefernijing= Sjoch foar boarnen en oare ferwizings op [[:en:Pink-headed duck]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Rhodonessa caryophyllacea}} }} {{DEFAULTSORT:Roskopein}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Einfûgel]] [[Kategory:Bedrige fûgel]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bangladesj]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Birma]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Yndia]] j3yb8czmwm9oxptgtggcnweoxe0ch9r 0 175879 1172011 1159566 2024-10-28T00:24:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1172011 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Rôskopein]] {{DEFAULTSORT:Roskopeinen}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] a383qept1sqd72mx07vuq82maazfptl 0 175881 1171978 1159569 2024-10-28T00:08:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171978 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = lytse jolling |Ofbyld = [[File:Lesser Scaup - Aythya affinis, Cambridge, Maryland, March 8, 2023 (53151915883).jpg|250px]]<br><small>jerkje</small><br>[[File:Lesser Scaup - Aythya affinis, Cambridge, Maryland, March 8, 2023 (53036367412).jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[jollingen]] (''Aythya'') |Wittenskiplike namme= Aythya affinis |Beskriuwer, jier= [[Thomas Campbell Eyton|Eyton]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: '''net bedrige''' ---- |lânkaart=[[File:Aythya affinis map.svg|center|250px]]{{Kolommen2 |Kolom1=<small><br>{{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]] <br>{{Color box|#FFDD55}} [[trekfûgel]]</small> |Kolom2=<small><br>{{Color box|#7137C8}} [[stânfûgel]]<br>{{Color box|#5F8DD3}} [[wintergast]]</small> }} }} De '''lytse jolling''' (''Aythya affinis'') is in lytse Amerikaanske dûkein út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). De fûgel is besibbe oan 'e [[jolling]] en liket dêr ek in hiel soad op, sadat it net altiten ienfâldich is de soarten út inoar te hâlden. Yn it west fan Europa is de lytse jolling in seldsume [[dwaalgast]], al wurdt de ein de lêste tiid hieltiten faker waarnommen. == Beskriuwing == [[Ofbyld:At Isobel lake…a pair of Lesser Scaups (8728259798).jpg|thumb|left|Spantsje lytse jollings.]] Lytse jollings binne 38 oant 48 sm lang, 700 oant 1200 gr swier en ha in spanwiidte fan likernôch 75 sm. Jerken ha in donkere kop mei in pearske glâns. It boarst en de sturt binne swart. De wjukken ha in ljochter patroan en de búk is wyt, wylst de snaffel blaueftich is en de eagen giel binne. Typysk is de puntige efterkop. Se ha in soad fan ús jollings, mar binne lytser en likernôch like grut as de by ús bekende [[toefein]]. Fierder is de rêch donkerder en hat de kop fan 'e jerk in oar profyl as de jollings. It wyfke is griisbrún fan kleur en hat by de basis fan 'e snaffel in wite râne. Wyfkes fan 'e lytse jolling ha fierder skraachwurk ferskillen mei dy fan jollings. Yn 'e flecht binne de ferskillen noch it bêste waar te nimmen. Wylst by de jolling de wite wjukbân noch oant de haadslachpinnen rint, giet dy by de lytse jolling op 'e bûtenkanten fan 'e wjukken yn griisbrún oer. By de lytse jolling liket is sa dat se in wite spegel ha. == Fersprieding == Lytse jollings briede yn [[Kanada]] en [[Alaska]] en yn 'e steaten [[Oregon]], [[Idaho]], yn it noarden fan [[Montana]] en yn it easten fan [[Dakota|Súd-Dakota]]. De tichtens fan briedpearkes is it heechste op 'e Kanadeeske [[prêrje]]s yn [[Alberta]] en [[Manitoba]]. Harren leefgebiet foarmje de marren, dêr't se tusken de reiden it nêst bouwe. As [[trekfûgel]] migrearret de lytse jolling winterdeis nei it suden fan 'e [[Feriene Steaten]], [[Midden-Amearika]] en it noarden fan [[Súd-Amearika]]. In soad briedfûgels fan 'e prêrjes trekke oer de [[Grutte Marren]] nei de [[Atlantyske Oseaan|Atlantyske]] kust, wylst guon fan 'e westlike populaasjes it Noard-Amerikaanske kontinint oerstekke om te oerwinterjen. Grutte dielen fan 'e populaasjes trekke oer it binnenlân en oerwinterje oan 'e [[Golf fan Meksiko]]. Somtiden wurde lytse jollings yn Europa waarnommen, lykas yn [[Grut-Brittanje]], [[Ierlân]], [[Frankryk]] en [[Nederlân]]. Dwaalgasten binne ek waarnommen op 'e [[Hawaï-eilannen]] en yn [[Japan]]. == Hâlden en dragen == It iten bestiet út wetterplanten en lytse dierkes. De briedtiid duorret 21 oant 28 dagen en de jongen kinne nei 45 oant 50 dagen fleane. == Status == Neffens de [[IUCN]] is de populaasje stabyl en it tal fûgels wurdt op likernôch 3,7 miljoen folwoeksen fûgels rûsd. Dêrfandinne wurdt de soarte as net bedrige klassifisearre. Op de soarte waard eartiids yn 'e Feriene Steaten en Kanada in soad jage, mar sûnt 1988 is de jacht beheind. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch [[:de:Veilchenente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/lesser-scaup-aythya-affinis/text Birdlife International, oproppen 20 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=50566E50C91B8686 Avibase, oproppen 20 july 2024.] * [https://harteman.nl/pages/aythyaaffinis harteman.nl, oproppen 20 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Aythya affinis}} }} {{DEFAULTSORT:Litse jolling}} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Jolling]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Amerikaanske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Anguilla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Antigûa en Barbûda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Arûba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Belize]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Bonêre]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Britske Famme-eilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Dominika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn El Salvador]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Frânsk-Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Grenada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûadelûp]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gûatemala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Hondoeras]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kurasau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Martinyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Montserrat]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Saba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Bartelemy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Eustasius]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Kits en Nevis]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Marten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] 1cezh8lnhotx41hrniw2tr70iloqwv4 0 175886 1171976 1159570 2024-10-28T00:07:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Status */ kt 1171976 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme = ringsnaffelein |Ofbyld = [[File:Ring-necked Duck (m) (26265137481).jpg|250px]]<br><small>jerkje</small><br>[[File:043 - RING-NECKED DUCK (1-30-13) encanto park, phoenix, maricopa co, az (3) (8715937752).jpg|250px]]<br><small>wyfke</small> |lûd = |Ryk = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift = [[goeseftigen]] (''Anseriformes'') |Famylje = [[einfûgels]] (''Anatidae'') |Skaai = [[jollingen]] (''Aythya'') |Wittenskiplike namme= Aythya collaris |Beskriuwer, jier= [[Thomas Campbell Eyton|Eyton]], 1838 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: '''net bedrige''' ---- |lânkaart=[[File:Aythya collaris range map.png|center|250px]]{{Kolommen2 |Kolom1=<small><br>{{Color box|#FF7F2A}} [[briedfûgel]]<br>{{Color box|#FFFF00}} [[stânfûgel]]</small> |Kolom2=<small><br>{{Color box|#ffd700}} [[wintergast]]<br> }} }} De '''ringsnaffelein''' (''Aythya collaris''), ek wol '''ringnekein''', is in lytse [[Noard-Amearika|Noard-Amerikaanske]] dûkein út de [[famylje (taksonomy)|famylje]] [[einfûgels]] (''Anatidae''). Alhoewol't de ein by it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e dûkeinen heart, hat de ein yn it hâlden en dragen ek skaaimerken fan 'e grondeleinen. Sa leit de soarte foar in dûkein relatyf heech yn it wetter, kin er sûnder oanrin fuort út it wetter opfleane en siket er faak grondeljend mei allinne de kop ûnder wetter nei iten. Oars as by oare dûkeinen liedt de ringsnaffelein syn piken net fuort nei it iepen wetter, mar hâldt se yn stee dêrfan ynearsten ferside yn 'e begroeiïng fan 'e igge. Dat gedrach is nei alle gedachten te witen oan it feit dat de ein, oars as de measte oare soarten fan it [[Skaai (taksonomy)|skaai]], de foarkar oan ûndjippe sompen as leefgebiet jout. Yn Europa is de ringsnaffelein in [[dwaalgast]], maar de waarnimmings fan' e fûgel nimme sûnt de jierren 1970 ta. Yn [[Grut-Brittanje]] en [[Ierlân]] is de fûgel sûnt 1955 in regelmjittige dwaalgast. == Beskriuwing == [[Ofbyld:041 366 - Ring-necked Duck - Aythya collaris, Kingstowne Lake, Alexandria, Virginia, February 10, 2024 (53522081974).jpg|thumb|left|Pearke ringsnaffeleinen.]] Ringsnaffeleinen wurde 37 oant 46 sm lang, 600 oant 1200 gr swier en ha in spanwiidte fan 72 sm. Se lykje wol op [[toefein]]en, mar ha in hoekige efterkop en gjin toefe. It jerkje hat in swarte kop mei in pears glânzgjende kop. De snaffel is griis mei in wite bân en mei wite fearren oan 'e basis; de eagen binne giel. It boarst, de sturt en de dekfearren fan 'e wjukken binne swart. De búk is wyt. It wyfke is griisbrún en har snaffel hat ek in ljochte bân. In ferskil mei de [[jolling]] en de [[lytse jolling]] is dat de ringsnaffelein gjin grize rêch hat, mar in swarte rêch == Fersprieding == De ringsnaffelein briedt fan [[Alaska]] oant [[Nova Scotia]]. Ek hearre [[Washington]], de beide Dakota-steaten, [[Minnesota]] en [[Maine]] ta it briedgebiet. It leefgebiet bestiet út marren, dêr't de ein syn nêst yn 'e reiden boud. As [[trekfûgel]] migrearret de ringsnaffelein fierder súdlik nei [[Midden-Amearika]] oant [[Panama]] en de [[Kariben]]. It belangrykste oerwinteringsgebiet is de [[Golf fan Meksiko]] fan [[Florida]] oant [[Jûkatan (steat)|Jûkatan]]. Somtiden ferskynt de ringsnaffelein as [[dwaalgast]] yn Europa. De wittenskiplike beskriuwing fan 'e fûgel folge yn 1809 nei in ein yn Grut-Brittanje sketten waard en op 'e Leadenhall Market yn [[Londen]] ferkocht waard. Sûnt de fûgel syn briedgebiet troch it tanimmen fan 'e populaasje útwreide hat, komme ek faker dwaalgasten nei Europa. Yn 'e measte winters komme yn Grut-Brittanje wol in pear fan 'e soarte foar. == Hâlden en dragen == [[Ofbyld:Ring-necked duck in flight ii duck pond march 2 (14104942220).jpg|thumb|left|Fleanend jerkje.]] Ringsnaffeleinen ite foar it measte planten. Se frette in soad sied, krûden, wetter- en oare planten. Oant likernôch 20% fan it fretten bestiet út dierkes lykas larven, weakdieren, wjirms en skaaldieren, dy't faak sûnder erch mei de planten opfretten wurde. Ek de piken en juvenilen frette meastentiids planten. Dat lêste is sa net gewoan want sok iten is enerzjyearmer as dierlik fretten. De nêsten lizze tichteby it wetter. It earste lechsel bestiet ornaris út njoggen aaien. In twadde lechsel is wat lytser en dan hâldt it mei sân aaien wol op. Allinne de wyfkes briede. Nei 25 oant 29 dagen komme de aaien út. De jongen kinne nei 49 oant 56 dagen fleane. Wyfkes briede it leafst yn 'e kriten dêr't se sels opgroeiden. == Status == It oantal ringsnaffeleinen nimt ta. Yn 'e jierren 1950 waard de populaasje op 334.000 fûgels rûsd. Yn 'e jierren 1990 gie it om trochstrings 923.000 fûgels. Yn 2002 rûsde ''Wetlands Internations'' de wrâldpopulaasje op 1,2 miljoen fûgels en dat oantal wie yn 2018 al oant 2 miljoen fûgels tanommen. It oantal nimt noch altiten ta; de soarte past him maklik oan en kolonisearret gau neie gebieten. De fûgel wurdt troch [[IUCN]] op 'e Reade list as net bedrige klassifisearre. {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch [[:de:Ringschnabelente]] * [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/ring-necked-duck-aythya-collaris/text Birdlife International, oproppen 20 july 2024.] * [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=0783A7EA9C26947D Avibase, oproppen 20 july 2024.] * [Aythya collaris harteman.nl, oproppen 20 july 2024.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Aythya collaris}} }} [[Kategory:Fûgelsoarte]] [[Kategory:Jolling]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Bahama's]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Barbados]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Dominikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Fenezuëla]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Haïty]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Jamaika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Kaaimaneilannen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kosta Rika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kuba]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nikaragûa]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Panama]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Porto Riko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Finsint en de Grenadinen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Lusia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sint-Pierre en Miquelon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Trinidad en Tobago]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Turks- en Kaikoseilannen]] m55g6v11yqoxhebrtcgirtrikq3gk3i 0 177429 1171544 2024-10-27T12:22:52Z RomkeHoekstra 10582 Side makke mei "{{Universele ynfoboks stêd | namme = Gosj<br>Գոշ | ôfbylding = 2014 Prowincja Tawusz, Gosz, Widok na wioskę (02).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Kotajk (provinsje)|Kotajk]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerl..." 1171544 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Gosj<br>Գոշ | ôfbylding = 2014 Prowincja Tawusz, Gosz, Widok na wioskę (02).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Kotajk (provinsje)|Kotajk]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | gemeente-yndieling = | ynwennertal = 1.115 <small>(2011)</small> | oerflak = | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = 1.215 m | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = | netnûmer = | tiidsône = UTC+4 | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|40_43_45_N_44_59_50_E_type:city_zoom:16_region:AM|40°43'N 44°59'E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 40 | lat_min = 43 | lat_sec = 45 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 59 | lon_sec = 50 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Gosj''' ([[Armeensk]]: Գոշ) is in doarp yn 'e gemeente Dilidzjan fan 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Tavûsj]]. It doarp is ferneamd nei [[Mkhitar Gosj]] (1130-1213), dy't in earder kleaster yn 'e 12e en 13e iuw werboude, dat by in [[ierdskodding]] yn 1188 ferneatige waard. It nij boude kleaster waard letter [[Gosjavank]] neamd. Dat kleaster stiet wat ôfsidich fan 'e belangrykste dyk troch it doarp. Op 'e heuvel west fan it kleaster stiet de Sint-Joariskapel, dat as de grêfkapel foar Mkhitar Gosj tsjinne. Tichteby binne ek de resten fan wat it hûs fan Mkhitar west hawwe soe. De stiennen fûneminten en legere muorredielen binne dêrfan noch oerbleaun. == Ofbylden == <gallery> Gosh Saint Gevorg church, ՎԱՍ 02.jpg|Sint-Joariskapel. Armenia - Callens.jpg|Gosjavank. Goshavank September 2017.jpg|Byld Mkhitar Gosj. </gallery> {{CommonsBalke|Gosh|Gosj}} [[Kategory:Plak yn Armeenje]] 5hsly250m6gxiw6jky1i2ph8nhs3jfa 14 177430 1171558 2024-10-27T13:32:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171558 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Kransdieresoarte}} [[Kategory:Bistesoarte]] [[Kategory:Krânsdier]] 0embqcmgn767irfh6r636wzzsrxif4r 14 177431 1171560 2024-10-27T13:37:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171560 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreefteftigeskift]] ipqbt15vcvcpqvtf9vtm4z6megfgaeb 14 177432 1171561 2024-10-27T13:39:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171561 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreefteftige nei taksonomy|Skift]] [[Kategory:Bisteskift]] togkqxld5flkju6uvkxdfj7s7h0gqe3 14 177433 1171563 2024-10-27T13:42:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171563 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreefteftige| ]] 9mqlhuo8z4bnzxk3it66n3eypxreqf5 0 177434 1171578 2024-10-27T14:00:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Súdlike Oseaan]] 1171578 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Súdlike Oseaan]] ij3v6wn0w4uay4e8c2sjet0j6exut03 0 177435 1171584 2024-10-27T14:08:31Z RomkeHoekstra 10582 Side makke mei "{{Universele ynfoboks stêd | namme = Sanahin<br>Սանահին | ôfbylding = View_of_Sanahin,_Debed_Valley.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2=..." 1171584 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Sanahin<br>Սանահին | ôfbylding = View_of_Sanahin,_Debed_Valley.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | gemeente-yndieling = | ynwennertal = | oerflak = | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = 1.016 m | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = | netnûmer = | tiidsône = UTC+4 | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|41_5_49_N_44_39_4_E_type:city_zoom:16_region:AM|41°5'N 44°39'E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 41 | lat_min = 5 | lat_sec = 49 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 39 | lon_sec = 46 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Sanahin''' ([[Armeensk]]: Սանահին) is in stedsdiel fan 'e [[Armeenje|Armeenske]] stêd [[Alaverdi]] yn 'e provinsje [[Lori (provinsje)|Lori]]. Earder wie it in apart doarp. It plak is bekend fanwegen it [[Sanahin (kleaster)|Sanahin-kleaster]] dat yn 'e 10e iuw stifte waard en mei it [[Haghpat (kleaster)|Haghpat-kleaster]] op 'e [[wrâlderfgoed]]list fan [[UNESCO]] stiet. {{CommonsBalke|Sanahin}} [[Kategory:Plak yn Armeenje]] p0zhirwt1csps2wdnivtmjr1km10e6c 1171659 1171584 2024-10-27T15:33:32Z Drewes 2754 + ferneamde ynwenners 1171659 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Sanahin<br>Սանահին | ôfbylding = View_of_Sanahin,_Debed_Valley.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | gemeente-yndieling = | ynwennertal = | oerflak = | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = 1.016 m | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = | netnûmer = | tiidsône = UTC+4 | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|41_5_49_N_44_39_4_E_type:city_zoom:16_region:AM|41°5'N 44°39'E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 41 | lat_min = 5 | lat_sec = 49 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 39 | lon_sec = 46 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Sanahin''' ([[Armeensk]]: Սանահին) is in stedsdiel fan 'e [[Armeenje|Armeenske]] stêd [[Alaverdi]] yn 'e provinsje [[Lori (provinsje)|Lori]]. Earder wie it in apart doarp. It plak is bekend fanwegen it [[Sanahin (kleaster)|Sanahin-kleaster]] dat yn 'e 10e iuw stifte waard en mei it [[Haghpat (kleaster)|Haghpat-kleaster]] op 'e [[wrâlderfgoed]]list fan [[UNESCO]] stiet. == Ferneamde ynwenners == Sanahin wie it berteplak fan de bruorren [[Anastas Mikojan|Anastas]] en [[Artjom Mikojan]]. Artjom wie in ferneamde fleantúchûntwerper en mei-oprjochter fan it [[Mikojan]]-Goerevitsj (MiG) ûntwerpburo tegearre mei Michael Goerevitsj. Anastas wie in Sovjetsteatsman en lang sittend lid fan it [[Politburo]], bekend om syn rol yn de Sovjet itensyndustry, de-stalinisaasje en ynternasjonale diplomasy, benammen by de [[Kubaanske Raketkrisis]]. <ref> {{en}} [https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba-russia-programs/2020-12-18/anastas-mikoyan-soviet-first-responder-smiling-diplomat ''Anastas Mikoyan: Soviet First Responder and Smiling Diplomat''] </ref> Njonken it Sanahin-kleaster, gean in soad besikers ek nei it Bruorren Mikojan Museum, dat yn it wurk holden wurdt troch famyljeleden fan de famylje Mikojan. {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} {{CommonsBalke|Sanahin}} [[Kategory:Plak yn Armeenje]] jvcdsjy7hbhmoqxdtckp12zyd3ww4h6 0 177436 1171607 2024-10-27T14:25:34Z RomkeHoekstra 10582 Side makke mei "{{Universele ynfoboks stêd | namme = Haghpat<br>Հաղպատ | ôfbylding = Kusanc anapat church 03.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Tsjerke by Haghpat | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike..." 1171607 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Haghpat<br>Հաղպատ | ôfbylding = Kusanc anapat church 03.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Tsjerke by Haghpat | wapen = | lân = {{Flagge AM}} [[Armeenje]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Lori (provinsje)|Lori]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | gemeente-yndieling = | ynwennertal = 668 <small>(2011)</small> | oerflak = | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = 1.000 m | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = | netnûmer = | tiidsône = UTC+4 | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|41_5_49_N_44_39_4_E_type:city_zoom:16_region:AM|41°5'N 44°39'E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Armeenje | mapwidth = | lat_deg = 41 | lat_min = 5 | lat_sec = 49 | lat_dir = N | lon_deg = 44 | lon_min = 39 | lon_sec = 46 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Haghpat''' ([[Armeensk]]: Հաղպատ) is in doarp yn 'e [[Armeenje|Armeenske]] provinsje [[Lori (provinsje)|Lori]]. It doarp leit tichteby de stêd [[Alaverdi]] en de grins mei [[Georgje]]. It doarp is bekend fanwegen it kleaster [[Haghpat (kleaster)|Haghpat]], in [[midsiuwen|midsiuwsk]] kleasterkompleks dat yn 'e 10e iuw stifte waard. It kleaster stiet mei it tichtebylizzende [[Sanahin (kleaster)|kleaster fan Sanahin]] op 'e [[wrâlderfgoed]]list fan [[UNESCO]]. == Geografy == It doarp leit op in plato, in grut flak gebiet dat troch djippe en steile kleauwen trochsnien wurdt fan rivieren. Dêrûnder is ek de rivier de [[Debed]]. {{CommonsBalke|Haghpat (village)|Haghpat}} [[Kategory:Plak yn Armeenje]] isq8pc5n4pr8cpw0cahulgr8c57ul68 14 177437 1171652 2024-10-27T15:30:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Famylje kaakleaze fisken]] omneamd ta [[Kategory:Kaakleaze-fiskefamylje]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171652 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Kaakleaze-fiskefamylje]] b8t8wf7f6mod0lx9x41kciio14i0pp4 14 177438 1171656 2024-10-27T15:32:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Skift kaakleaze fisken]] omneamd ta [[Kategory:Kaakleaze-fiskeskift]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171656 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Kaakleaze-fiskeskift]] 7vhh33rse7gr9vel715z22xsebhqiaq 14 177439 1171658 2024-10-27T15:32:44Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Soarte kaakleaze fisk]] omneamd ta [[Kategory:Kaakleaze-fiskesoarte]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171658 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Kaakleaze-fiskesoarte]] 10jdbavn1j0bbhzgjesuj5czesy3pvc 14 177440 1171681 2024-10-27T15:42:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Skift bienfiskeftigen]] omneamd ta [[Kategory:Bienfiskeskift]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171681 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Bienfiskeskift]] q3wr5vuhtmqzm8o7gile1xay34wo0pu 14 177441 1171684 2024-10-27T15:43:34Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Famylje bienfiskeftigen]] omneamd ta [[Kategory:Bienfiskefamylje]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171684 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Bienfiskefamylje]] qha0pr9a5eoi310d7ghb42919uepa5r 14 177442 1171687 2024-10-27T15:44:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Soarte bienfiskeftige]] omneamd ta [[Kategory:Bienfiskesoarte]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171687 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Bienfiskesoarte]] 9fvepo8sjxphjwz8u2k2tf17oul3ngv 14 177443 1171695 2024-10-27T15:51:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Famylje kreakbienfisken]] omneamd ta [[Kategory:Kreakbienfiskefamylje]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171695 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Kreakbienfiskefamylje]] 2x5733vykacv3rz6qofgtwappkkxgwh 14 177444 1171699 2024-10-27T15:52:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Skift kreakbienfisken]] omneamd ta [[Kategory:Kreakbienfiskeskift]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171699 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Kreakbienfiskeskift]] bc06wo7zkwzt46ka8ou6db0up7wdd2h 14 177445 1171702 2024-10-27T15:52:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Soarte kreakbienfisk]] omneamd ta [[Kategory:Kreakbienfiskesoarte]]: foarm namme gelikens makke oan ferlykbere kategoryen 1171702 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Kreakbienfiskesoarte]] lbefx0rsc5rilq441j18kxzbrytqcd1 14 177446 1171712 2024-10-27T15:58:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171712 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Kreakbienfisk|Skaai]] [[Kategory:Fiskeskaai]] ma5ox25kcp1wzazvi3xcmjhinbq38r3 14 177447 1171728 2024-10-27T16:14:11Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171728 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Dinosaurus|Skaai]] [[Kategory:Reptileskaai| ]] hkf0bar0ougmkqyg7srr16dpgplbl8r 14 177448 1171729 2024-10-27T16:15:18Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171729 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Reptyl nei taksonomy|Skaai]] [[Kategory:Bisteskaai]] npsvxfenh6rg0127u85noh0y5yiwkvw 14 177449 1171781 2024-10-27T20:50:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171781 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Hofdo}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Dofûgel]] dzoy1hloqhr0c9opihcwgzjkaxh2dxz 14 177450 1171794 2024-10-27T20:54:50Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171794 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Dofûgel]] 70oty19xey3avy0a7u0p9op6cscg0ov 14 177451 1171803 2024-10-27T20:58:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171803 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Dofûgel]] [[Kategory:Fûgelskaai]] mcfn0zejubvhg8lytxzbmkz0l0l3htr 0 177452 1171834 2024-10-27T21:15:54Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Earrebarren]] omneamd ta [[Eibertfûgels]] fan de trochferwizing: red 1171834 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Eibertfûgels]] 4qhjsunhmsvqiyelctpejrlqj5w8tt4 14 177455 1171852 2024-10-27T21:35:23Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171852 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelfamylje]] [[Kategory:Ginteftige]] mhgvpjiprnmwll9wegdthlm8oivoxrk 14 177456 1171857 2024-10-27T23:13:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171857 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177457 1171886 2024-10-27T23:24:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171886 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177458 1171900 2024-10-27T23:30:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171900 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177459 1171908 2024-10-27T23:34:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171908 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177460 1171937 2024-10-27T23:48:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171937 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177461 1171945 2024-10-27T23:51:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171945 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177462 1171950 2024-10-27T23:54:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171950 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177463 1171955 2024-10-27T23:56:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171955 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177464 1171963 2024-10-28T00:01:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171963 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177465 1171974 2024-10-28T00:06:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171974 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177466 1171983 2024-10-28T00:10:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171983 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177467 1171991 2024-10-28T00:13:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1171991 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177468 1172001 2024-10-28T00:19:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172001 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177469 1172014 2024-10-28T00:26:55Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172014 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Einfûgel]] 5be454i3wawrtkgduxoazbl2qm4f5vp 14 177470 1172035 2024-10-28T10:59:03Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172035 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177471 1172041 2024-10-28T11:02:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172041 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177472 1172046 2024-10-28T11:04:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172046 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177473 1172050 2024-10-28T11:06:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172050 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177474 1172058 2024-10-28T11:09:24Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172058 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177475 1172063 2024-10-28T11:11:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172063 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177476 1172067 2024-10-28T11:13:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172067 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177477 1172071 2024-10-28T11:16:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172071 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177478 1172082 2024-10-28T11:20:21Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172082 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177479 1172086 2024-10-28T11:22:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172086 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 1172088 1172086 2024-10-28T11:23:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 defsort 1172088 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Prerjehin}} [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] h577q6r7bfozbeszsi228q1ncuwt4dh 14 177480 1172093 2024-10-28T11:25:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172093 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177481 1172101 2024-10-28T11:28:10Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172101 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Fazanteftige]] etycbgxp0o4tbmirbmb4pneukmh34or 14 177482 1172110 2024-10-28T11:39:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172110 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] kf5xicp8jyl1xp2t8er27eyh9drb626 1172116 1172110 2024-10-28T11:42:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Echte reidhin]] omneamd ta [[Kategory:Reidhin]]: red 1172110 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] kf5xicp8jyl1xp2t8er27eyh9drb626 0 177483 1172114 2024-10-28T11:41:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Echte reidhinnen]] omneamd ta [[Reidhinnen]]: red 1172114 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Reidhinnen]] 4unx8rkkd5siaptuugap03xxfysgw4y 14 177484 1172117 2024-10-28T11:42:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ieneach fan 'e Esk hat de side [[Kategory:Echte reidhin]] omneamd ta [[Kategory:Reidhin]]: red 1172117 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Reidhin]] dmvfw3c1gqv1fv3qhkltism5kixttrn 14 177485 1172120 2024-10-28T11:44:48Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172120 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Kraanfûgel]] pve7gkyapzmvi4n1397tejf4sa04vy1 14 177486 1172124 2024-10-28T11:46:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172124 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Kraanfûgel]] pve7gkyapzmvi4n1397tejf4sa04vy1 14 177487 1172128 2024-10-28T11:48:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172128 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] kf5xicp8jyl1xp2t8er27eyh9drb626 14 177488 1172136 2024-10-28T11:52:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1172136 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Fûgelskaai]] [[Kategory:Ralfûgel]] kf5xicp8jyl1xp2t8er27eyh9drb626