Wikipedy fywiki https://fy.wikipedia.org/wiki/Haadside MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter Media Wiki Oerlis Meidogger Meidogger oerlis Wikipedy Wikipedy oerlis Ofbyld Ofbyld oerlis MediaWiki MediaWiki oerlis Berjocht Berjocht oerlis Hulp Hulp oerlis Kategory Kategory oerlis Tema Tema oerlis TimedText TimedText talk Module Module talk 0 9714 1175087 1156433 2024-11-19T15:54:53Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175087 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Ulrum.jpg|thumb|''Ulrum'']] [[Ofbyld:NH-tsjerke_Ulrum.JPG|thumb|''Herfoarme tsjerke fan Ulrum'']] '''Ulrum''' ([[Grinslânsk]]: ''Ollerom'') is in doarp yn [[Grinslân]] yn de gemeente [[It Hegelân]] (oant 1 jannewaris 2019 gemeente [[De Marne (gemeente)|De Marne]]). Ulrum leit benoardeasten fan [[Sâltkamp]], tusken de [[N361]] en it [[Hunzegoakanaal]]. Oant [[1990]] wie it in selsstannige gemeente; yn dat jier kaam it lykwols by [[Eenrum]], [[Liens]] en [[Kleasterbuorren]] en ûntstie der in nije gemeente mei de namme Ulrum. Dy namme waard yn [[1992]] feroare yn dy fan it ûnderkertier fan [[Hunzegoa]]: ''De Marne'' en tsjintwurdich is Ulrum by de gemeente It Hegelân yndield. ''Uluringhem'' waard al neamd yn de [[11e iuw]]. It wie it wenplak fan Ulurin of Ulrin. Ulrum leit op twa [[Terp|wieren]]. Op de iene stiet de romano-goatyske tsjerke (ein [[12e iuw]]) en by de oare wier lei de [[Asingaboarch]]. Op it oarspronklike borchterrein waard yn 1988 in park iepene. Ulrum wie eartiids in woltierich [[doarp]] mei in protte [[middenstân|middenstanners]] en lytse bedriuwen. Tsjintwurdich is der fral noch wat te dwaan yn de [[lânbou]]. ==Ofskieding fan 1834== It doarp Ulrum is bekend wurden troch de [[Ofskieding fan 1834|Ofskieding]] yn [[1834]]. Dûmny [[Hendrik de Cock]] koe him net langer fine yn de [[frijsinnich-protestantisme|frijsinnige]] opfettings en wize fan preekjen yn de [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke]]. Dat joech swierrichheden mei de [[klassis]], de partikuliere [[synoade]] en mei in soad [[notabel]]en yn syn fermidden. in protte ienfâldige minsken út it doarp en omkriten, somtiden sels fan fierrens, kamen te preekharkjen. Nei in soad warskôgings, boetes, [[dragonder]]s (soldaten) oer de flier, útsluting en ôfsetting besleat er mei de [[tsjerkeried]] om ta ôfskieding oer te gean. == Bekende ynwenners == * [[Sicco Mansholt]] (1908-1995), boer en politikus {{commonscat|Ulrum}}{{koördinaten|53_21_32_N_6_19_59_E_type:city_zoom:15_region:NL|53° 22' NB, 6° 20' OL}} [[Kategory:Ulrum| ]] [[Kategory:Plak yn It Hegelân]] [[Kategory:Eardere gemeente yn Grinslân]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1990]] tfvywpjzcg21uj7j8vb6pvz9v0srszj 0 11101 1175068 1169169 2024-11-19T12:41:32Z Sauvage301 28006 1175068 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = Douwe Kalma, tritiger jierren..jpg | ôfbyldingstekst = Douwe Kalma yn 'e jierren '30. | ôfbyldingsbreedte = 200px | oar pseudonym = | echte namme = Douwe Kalma | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[3 april]] [[1896]] | berteplak = [[Boksum]] ([[Fryslân]]) | stoarn = [[18 oktober]] [[1953]] | stjerplak = [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Fryslân]]) | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Friezen|Frysk]] | taal = [[Frysk]] | sjenre = [[poëzij]], [[toanielstik|toaniel]], [[oersetting]]s | perioade = 1e helte & midden [[20e iuw]] | streaming = [[Jongfryske Mienskip|Jongfryske Beweging]] | tema's = | bekendste wurk(en) = ''Kening Aldgillis'' <br>''Shakespeare's Wurk'' (fert.) | útjouwer = | prizen = [[Harmen Sytstra-priis]] 1943 | jierren aktyf = [[1915]] – [[1956]] | webside = ''n.f.t.'' }} '''Douwe Kalma''' ([[Boksum]], [[3 april]] [[1896]] - [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[18 oktober]] [[1953]]) wie in [[Fryslân|Frysk]] [[skriuwer]], [[dichter]] en [[oersetter]]. Hy wie ek in bekend lid fan de ultrarjochtse partij de FFP, in partij ûntstien út it [[Frysk Fassisten Front]] (FFF), dat in skoftke oansletten west hat by de NSB. Hy wie de soan fan 'e [[boer]] Petrus Douwes Kalma en dy syn frou Sytske Schukking. Hy ferlear syn heit al yn [[1907]], en wenne neitiid mei syn mem efterinoar yn Boksum, [[Wurdum]], [[Dearsum (Boarnsterhim)|Dearsum]] en [[Raerd]]. Hy wie in skoft lang lieder fan 'e [[Jongfryske Mienskip|Jongfryske Beweging]] en syn ynbring hat fan grutte ynfloed west op de ûntwikkeling fan de [[Fryske literatuer]]. Yn [[1943]] waard oan him de [[Harmen Sytstra-priis]] takend, dy't troch it [[Nasjonaalsosjalisme|nasjonaal-sosjalistyske]] [[Departemint fan Folksfoarljochting en Keunsten]] ynsteld wie. Hy stjoerde de priis lykwols werom, omdat er der bewust fan waard dat dy him nei de oarloch net yn tank ôfnommen wurde soe. Syn libben is ien fan 'e [[skiednis|histoaryske]] ûnderwerpen dy't beljochte wurde yn 'e [[Kanon fan Fryslân]]. == Eftergrûn == Kalma hie fan syn achttjinde libbensjier ôf al dúdlik foar eagen hoe't [[Fryslân]] him posysjonearje moatte soe yn de wrâld. Kalma stribbe nei in ientalich [[Frysk]] Fryslân binnen Europa. Yn de earste helt fan de [[19e iuw|njoggentjinde iuw]] waard yn Fryslân in nasjonalistyske beweging opset, dy't him fral rjochte soe op it gebrûk fan de eigen taal, it Frysk. Ynearsten naam de hege boargerij dêryn it inisjatyf, mar yn de twadde helte fan de njoggentjinde iuw waarden sjoernalisten, ûnderwizers en it ambachtsfolk út de lytse boargerij dy't de inisjatyfnimmers wiene. Hja organisearren har yn it [[Frysk Selskip]] ([[1844]]). Foar harren wie literatuer it middel om it Frysk te konservearjen. Tagelyk makke hja gebrûk fan harren macht, troch gewoane Friezen - it folk - ferskate boargerlike deugden by te bringen, wêrûnder iver, reedlikens en dissipline. Harren liederskip wurdt dan ek wol oantsjutten as ''folksskriuwerij''. Tsjin dy streaming sette Kalma him ôf. Hy besocht de ferkalke [[Fryske beweging]] te herfoarmjen en die dat op ferskate wizen, begjinnend troch oare literêre idealen te uterjen. Op it Snitser gymnasium, dêr't er fan 1908 oant 1914 nei skoalle gie, krige er troch de lessen fan [[Pieter Sipma]] in grutte leafde foar de [[Tachtigers]]. Ynspirearre troch ûnder oare dy Tachtigers, begûn er gedichten te skriuwen dêr't er syn eigen gefoelslibben yn ta útdrukking brocht. Syn favorite foarm wie it klassike [[sonnet]]. Nei syn eineksamen begûn Kalma mei [[teology]] te studearjen yn [[Grins (stêd)|Grins]], mar trochdat er tefolle mei it Frysk dwaande wie, moast er nei in jier de stúdzje wer ôfbrekke. Hy gie dêrnei yn militêre tsjinst en hâlde him in stikmannich jierren allinne mar dwaande mei literatuer. Fan 1927 oant 1931 studearre er yn Grins Ingelske taal- en letterkunde. Dêrnei wie er fan 1931 oant 1942 learaar Ingelsk yn [[Eindhoven]]. [[Ofbyld:Jongfryske Mienskip 1926.jpg|thumb|left|250px|''Wykein leden fan de [[Jongfryske Mienskip]] oan 'e [[Snitser Mar]]; oan 'e wâl û.o. '''Douwe Kalma''' (mei hoed) en Tsjisse de Jager (yn bûsgroentsje mei pet op'').]] Underwilens waard Kalma in ynspirearjend idoal. Yn in lyts skoftke tiid wist er grutte groepen jongerein oan him te binen, yn it troch him oprjochte [[Jongfryske Mienskip]] ([[1915]]). De Fryske beweging waard dêrmei in jongereinbeweging dêr't ek foar froulju in rol yn weilein wie, wat oars alhiel yn oerienstimming is mei de groei fan de jongereinkultuer yn de rest fan de wrâld. Tekenjend foar de groep wie harren oriïntaasje. Under it motto ‘Fryslân en de wrâld’ sette Kalma Fryslân del as ûnderdiel fan in [[Noardsee]]kultuer. Fryslân soe in brêgefunksje ferfolje moatte tusken de besibbe [[Ingelsk]]e en de [[Skandinaavje|Skandinavyske kultueren]]. Yn dizze tiid organisearre de Jongfryske Mienskip alle jierren simmerkampen, dy’t op in [[waadeilannen|waadeilân]] hâlden waarden. Dat wie in nij fenomeen foar dy tiid. Op dy kampen liezen de Jongfriezen allerhanne heechsteande ynternasjonale literatuer. Dêr spilen hja ek toanielstikken dy’t Kalma skreaun hie – gauris keningsdrama’s – en songen lieten dy’t spesjaal foar de gelegenheid skreaun wiene. Kalma, dy’t frijwat maklik spul krige, wie better yn it betinken fan plannen as yn it trochsetten en foltôgjen derfan. Dochs is de list mei inisjativen dy't er, mei syn Jongfryske Mienskip, iepentearde, lang. Hy wie bygelyks de earste persoan dy't in offisjeel Frysktalich literêr tydskrift opsette: Frisia ([[1917]]). As mei-oprjochter fan de [[Afûk]] (Algemiene Fryske Underwiiskommisje, op dit stuit fêstige yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]) en as skriuwer fan boeken en tydskriften oer taalbefoardering en taalsuveringsboekjes, holp er de Fryske skriuwtaal fierder út te bouwen. Hy besocht de Fryske taal mear yn it leger ûnderwiis en heger ûnderwiis te ferwurkjen. Ek skreau er de earste Frysktalige [[dissertaasje]] ([[1938]]),<ref>Kalma syn promotor wie [[Johannes Marie Neele Kapteyn|J. M. N. Kapteyn]]</ref> dy't oer de dichter [[Gysbert Japiks]] gie. Fierders sette er it hiele oeuvre fan [[Shakespeare]] yn it Frysk oer en skreau as earste in Fryske literatuerskiednis dy’t wat omfang hie. Kalma makke ek oersettings fan it wurk fan [[Percy Bysshe Shelley]]: ''[[Adonéïs]]'' ([[1916]]), ''[[Alastor]]'' ([[1918]], mei [[Rinke Tolman]]), letter soe ek noch in stik fan [[Molière]] folgje: ''[[In Fijân fan Minsken]]'' ([[1930]]). Teffens skreau er eigen toanielstikken, lykas ''Kening Finn'' ([[1937]]) en ''De Pearel'' ([[1938]]). Al dy inisjativen, ek troch oaren fier droegen, wiene foar it súkses fan de [[Fryske taal]] en literatuer tige wichtich. Foar al dy ynspannings stiet oer dat de idele Kalma út polityk perspektyf wei in swalker en in rûzjemakker wie. Syn anty-[[Hollân]]ske sentiminten waarden troch in mannichien stipe en oernommen, en joegen sa in rjochting oan de Fryske beweging. Uteinlik late dat ta in oarloch. Kalma sleat him yn it [[ynterbellum]] hieltyd wer by oare partijen oan, om úteinlik yn [[1940]], te einigjen by de faksistyske [[Fryske Folkspartij]] en mei te dwaan oan it wurk fan [[Stichting Saxo-Frisia]]. Teffens wie Kalma ien fan de leden fan in Fryske Ried dy't fanwege dy stifting oprjochte waard. Nei de oarloch waard er as kollaborateur suvere. <ref>Jelle Krol, ‘Ynlieding’, yn: Douwe Kalma. Samle Fersen. Jelle Krol ed. (Ljouwert 1996) 11-67</ref><ref>Johan Frieswijk, Geschiedschrijving als wapen in ‘de Fries-nationale strijd’ (1915-1945) (s.l. [1994]).</ref><ref>G.R. Zondergeld, De Friese beweging in het tijdvak der beide wereldoorlogen (Ljouwert 1978).</ref><ref>[http://www.antiqbook.com/books/asearch.phtml?author=Kalma,%20Douwe Antiqbook.com: Douwe Kalma]</ref><ref>[http://home.planet.nl/~meul2882/fries/Kalma,Douwe.html Douwe Kalma (1896-1953). Gearstald troch Jelle Krol e.o. Skriuwers yn byld nr. 5 (1996)]</ref> Douwe Kalma ferstoar yn [[1953]] by in auto-ûngemak. Nei syn dea waard ta syn oantins de [[Douwe Kalma Stifting]] oprjochte. == Wurk == In kar út syn wurk: === Eigen wurk === * 1915: ''De Jongfryske biweging'' * 1915: ''Nachten en Dagen'' * 1916: ''Fryslân en de Wrâld'' * 1918: ''Ut Stiltme en Stoarm'' (sonnetten) * 1920: ''Kening Aldgillis'' (toaniel) * 1921: ''Noarderljocht'' (toaniel) * 1922: ''Jongfryske Sangen'' * 1926: ''Fryslân: in stik yn njuggen tafrielen yn proaze'' (toaniel) * 1927: ''Dage: Fersen I'' * 1934: ''De Roardisten'' (toaniel) * 1935: ''Skiednis fen Fryslân'' (3e printinge 1965) * 1936: ''Sangen: Fersen II'' * 1938: ''Gysbert Japiks: In Stúdzje yn Dichterskip'' (proefskrift) * 1944: ''De Lytse Mienskip: Fersen fen Oantinken'' (2e printinge 1954) * 1949-1952: ''Keningen fan Fryslân'' (toaniel) * 1952: ''Fokke Hoara'' (toaniel) * 1996: ''Samle fersen'' === Oersettings === [[File:Bornmeer-Kening Lear.jpg|right|thumb|200px|''[[Kening Lear]]'', oerset nei it [[Frysk]] troch Douwe Kalma (werútjefte út [[2003]]).]] [[File:Bornmeer-De Sonnetten.jpg|right|thumb|200px|''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten]]'' fan [[Shakespeare]], oerset nei it [[Frysk]] troch Douwe Kalma (werútjefte út [[2005]]).]] [[File:Bornmeer-Trije Komeedzjes.jpg|right|thumb|200px|''Trije Komeedzjes'', in werútjefte út [[2007]] fan Douwe Kalma syn [[oersetting]]s nei it [[Frysk]] fan ''[[In Komeedzje Fol Fersinnen]]'', ''[[Leafde's Lêst Net Leanne]]'' en ''[[De Twa Eallju fan Verona]]''.]] * 1916: ''[[Adonéïs|Shelley's Adonéïs]]'' (nei [[Percy Bysshe Shelley]]) * 1918: ''[[Alastor|Shelley's Alastor]]'' (mei [[Rinke Tolman]], nei Percy Bysshe Shelley) * 1930: ''[[In Fijân fan Minsken]]'' (nei [[Molière]]) * 1932: ''[[Macbeth]]'' (nei [[William Shakespeare]]; werútjûn yn 1969 as ûnderdiel fan ''Shakespeare's Wurk'') * 1944: ''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten fan Shakespeare]]'' (nei William Shakespeare; werútjûn yn 1976 as ûnderdiel fan ''Shakespeare's Wurk'' en nochris yn 2005) * 1949: ''[[In Midsimmernachtdream]]'' (nei William Shakespeare; werútjûn yn 1959 as ûnderdiel fan ''Shakespeare's Wurk'') * 1956-1976: ''Shakespeare's Wurk, Dl. I-VIII'' (nei William Shakespeare) ** 1956: ''Diel I: Komeedzjes'' *** 1956: ''[[In Komeedzje Fol Fersinnen]]'' (werútjûn yn 2007) *** 1956: ''[[Leafde's Lêst Net Leanne]]'' (werútjûn yn 2007) *** 1956: ''[[De Twa Eallju fan Verona]]'' (werútjûn yn 2007) ** 1959: ''Diel II: Komeedzjes'' *** 1959: ''[[De Fekke Nuet]]'' *** 1959: ''[[De Keapman fan Feneesje]]'' *** 1959: ''[[In Midsimmernachtdream]]'' (earder apart útjûn yn 1949) ** 1962: ''Diel III: Komeedzjes'' *** 1962: ''[[Ein Goed, Alles Goed]]'' *** 1962: ''[[De Fleurige Wyfkes]]'' *** 1962: ''[[Folle Spul om Neat]]'' *** 1962: ''[[Lyk om Lyk]]'' *** 1962: ''[[Nei Jim Beleavjen]]'' *** 1962: ''[[Trijekeningejûn]]'' ** 1963: ''Diel IV: Lette Komeedzjes en Keningsstikken'' *** 1963: ''[[Hindrik VI (toanielstik), Diel 1|Hindrik VI, Diel 1]]'' *** 1963: ''[[Hindrik VI (toanielstik), Diel 2|Hindrik VI, Diel 2]]'' *** 1963: ''[[Hindrik VI (toanielstik), Diel 3|Hindrik VI, Diel 3]]'' *** 1963: ''[[Richard III (toanielstik)|Richard III]]'' *** 1963: ''[[De Stoarm]]'' *** 1963: ''[[It Winterjûnsteltsje]]'' ** 1965: ''Diel V: Keningsstikken'' *** 1965: ''[[Hindrik IV (toanielstik), Diel 1|Hindrik IV, Diel 1]]'' *** 1965: ''[[Hindrik IV (toanielstik), Diel 2|Hindrik IV, Diel 2]]'' *** 1965: ''[[Hindrik V (toanielstik)|Hindrik V]]'' *** 1965: ''[[Hindrik VIII (toanielstik)|Hindrik VIII]]'' *** 1965: ''[[Kening Jan (toanielstik)|Kening Jan]]'' *** 1965: ''[[Richard II (toanielstik)|Richard II]]'' ** 1966: ''Diel VI: Trageedzjes'' *** 1966: ''[[Hamlet]]'' *** 1966: ''[[Julius Caesar (toanielstik)|Julius Caesar]]'' *** 1966: ''[[Romeo en Julia]]'' *** 1966: ''[[Titus Androanikus]]'' *** 1966: ''[[Troilus en Kressida]]'' ** 1969: ''Diel VII: Trageedzjes'' *** 1969: ''[[Antonius en Kleopatra]]'' *** 1969: ''[[Kening Lear]]'' (werútjûn yn 2003) *** 1969: ''[[Macbeth]]'' (earder apart útjûn yn 1932) *** 1969: ''[[Otello]]'' *** 1969: ''[[Timon fan Atene]]'' ** 1976: ''Diel VIII: Trageedzjes, Ien Komeedzje en Poëzij'' *** 1976: ''[[De Feniks en de Toartel]]'' *** 1976: ''[[Fenus en Adoanis]]'' *** 1976: ''[[De Klaachsang fan in Minneresse]]'' *** 1976: ''[[Koriolanus]]'' *** 1976: ''[[Perikles, Prins fan Tyrus]]'' *** 1976: ''[[De Rôf fan Lukresia]]'' *** 1976: ''[[Symbelinus]]'' *** 1976: ''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten]]'' (earder apart útjûn yn 1944; werútjûn yn 2005) * 2003: ''[[Kening Lear]]'' (nei William Shakespeare) * 2005: ''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten]]'' (nei William Shakespeare) * 2007: ''Trije Komeedzjes: [[In Komeedzje Fol Fersinnen]] / [[Leafde's Lêst Net Leanne]] / [[De Twa Eallju fan Verona]]'' (nei William Shakespeare) == Keppeling om utens == * [http://www.11en30.nu/global/fri/Artikel/55/ Douwe Kalma yn de kanon fan de Fryske skiednis] * [http://www.sirkwy.nl/titel/140 Douwe Kalma by Sirkwy/Tresoar] * [http://douwekalmastifting.nl/ Douwe Kalmastifting] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/73963 ''Ut stiltme en stoarm''] beskikber by [[Project Gutenberg]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/74430 ''Kening Aldgillis''] beskikber by [[Project Gutenberg]] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn2/kalma {{aut|G.R. Zondergeld}}, Biografy fan Douwe Kalma, (2007)] <references/> }} {{Shakespeare}} {{DEFAULTSORT:Kalma, Douwe}} [[Kategory:Frysk amtner]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Frysk]] [[Kategory:Frysk toanielskriuwer]] [[Kategory:Frysk dichter]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Frisiast]] [[Kategory:Frysk taalaktivist]] [[Kategory:Persoan dy't omkommen is by in ferkearsûngemak]] [[Kategory:Persoan berne yn Boksum]] [[Kategory:Persoan stoarn yn Ljouwert]] [[Kategory:Persoan berne yn 1896]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1953]] [[Kategory:Shakespeare]] 2kqpotszhqaalyyv5q6lscxm73mac3f 1175070 1175068 2024-11-19T13:32:11Z Sauvage301 28006 1175070 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = Douwe Kalma, tritiger jierren..jpg | ôfbyldingstekst = Douwe Kalma yn 'e jierren '30. | ôfbyldingsbreedte = 200px | oar pseudonym = | echte namme = Douwe Kalma | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[3 april]] [[1896]] | berteplak = [[Boksum]] ([[Fryslân]]) | stoarn = [[18 oktober]] [[1953]] | stjerplak = [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Fryslân]]) | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Friezen|Frysk]] | taal = [[Frysk]] | sjenre = [[poëzij]], [[toanielstik|toaniel]], [[oersetting]]s | perioade = 1e helte & midden [[20e iuw]] | streaming = [[Jongfryske Mienskip|Jongfryske Beweging]] | tema's = | bekendste wurk(en) = ''Kening Aldgillis'' <br>''Shakespeare's Wurk'' (fert.) | útjouwer = | prizen = [[Harmen Sytstra-priis]] 1943 | jierren aktyf = [[1915]] – [[1956]] | webside = ''n.f.t.'' }} '''Douwe Kalma''' ([[Boksum]], [[3 april]] [[1896]] - [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[18 oktober]] [[1953]]) wie in [[Fryslân|Frysk]] [[skriuwer]], [[dichter]] en [[oersetter]]. Hy wie ek in bekend lid fan de ultrarjochtse partij de FFP, in partij ûntstien út it [[Frysk Fassisten Front]] (FFF), dat in skoftke oansletten west hat by de NSB. Hy wie de soan fan 'e [[boer]] Petrus Douwes Kalma en dy syn frou Sytske Schukking. Hy ferlear syn heit al yn [[1907]], en wenne neitiid mei syn mem efterinoar yn Boksum, [[Wurdum]], [[Dearsum (Boarnsterhim)|Dearsum]] en [[Raerd]]. Hy wie in skoft lang lieder fan 'e [[Jongfryske Mienskip|Jongfryske Beweging]] en syn ynbring hat fan grutte ynfloed west op de ûntwikkeling fan de [[Fryske literatuer]]. Yn [[1943]] waard oan him de [[Harmen Sytstra-priis]] takend, dy't troch it [[Nasjonaalsosjalisme|nasjonaal-sosjalistyske]] [[Departemint fan Folksfoarljochting en Keunsten]] ynsteld wie. Hy stjoerde de priis lykwols werom, omdat er der bewust fan waard dat dy him nei de oarloch net yn tank ôfnommen wurde soe. Syn libben is ien fan 'e [[skiednis|histoaryske]] ûnderwerpen dy't beljochte wurde yn 'e [[Kanon fan Fryslân]]. == Eftergrûn == Kalma hie fan syn achttjinde libbensjier ôf al dúdlik foar eagen hoe't [[Fryslân]] him posysjonearje moatte soe yn de wrâld. Kalma stribbe nei in ientalich [[Frysk]] Fryslân binnen Europa. Yn de earste helt fan de [[19e iuw|njoggentjinde iuw]] waard yn Fryslân in nasjonalistyske beweging opset, dy't him fral rjochte soe op it gebrûk fan de eigen taal, it Frysk. Ynearsten naam de hege boargerij dêryn it inisjatyf, mar yn de twadde helte fan de njoggentjinde iuw waarden sjoernalisten, ûnderwizers en it ambachtsfolk út de lytse boargerij dy't de inisjatyfnimmers wiene. Hja organisearren har yn it [[Frysk Selskip]] ([[1844]]). Foar harren wie literatuer it middel om it Frysk te konservearjen. Tagelyk makke hja gebrûk fan harren macht, troch gewoane Friezen - it folk - ferskate boargerlike deugden by te bringen, wêrûnder iver, reedlikens en dissipline. Harren liederskip wurdt dan ek wol oantsjutten as ''folksskriuwerij''. Tsjin dy streaming sette Kalma him ôf. Hy besocht de ferkalke [[Fryske beweging]] te herfoarmjen en die dat op ferskate wizen, begjinnend troch oare literêre idealen te uterjen. Op it Snitser gymnasium, dêr't er fan 1908 oant 1914 nei skoalle gie, krige er troch de lessen fan [[Pieter Sipma]] in grutte leafde foar de [[Tachtigers]]. Ynspirearre troch ûnder oare dy Tachtigers, begûn er gedichten te skriuwen dêr't er syn eigen gefoelslibben yn ta útdrukking brocht. Syn favorite foarm wie it klassike [[sonnet]]. Nei syn eineksamen begûn Kalma mei [[teology]] te studearjen yn [[Grins (stêd)|Grins]], mar trochdat er tefolle mei it Frysk dwaande wie, moast er nei in jier de stúdzje wer ôfbrekke. Hy gie dêrnei yn militêre tsjinst en hâlde him in stikmannich jierren allinne mar dwaande mei literatuer. Fan 1927 oant 1931 studearre er yn Grins Ingelske taal- en letterkunde. Dêrnei wie er fan 1931 oant 1942 learaar Ingelsk yn [[Eindhoven]]. [[Ofbyld:Jongfryske Mienskip 1926.jpg|thumb|left|250px|''Wykein leden fan de [[Jongfryske Mienskip]] oan 'e [[Snitser Mar]]; oan 'e wâl û.o. '''Douwe Kalma''' (mei hoed) en Tsjisse de Jager (yn bûsgroentsje mei pet op'').]] Underwilens waard Kalma in ynspirearjend idoal. Yn in lyts skoftke tiid wist er grutte groepen jongerein oan him te binen, yn it troch him oprjochte [[Jongfryske Mienskip]] ([[1915]]). De Fryske beweging waard dêrmei in jongereinbeweging dêr't ek foar froulju in rol yn weilein wie, wat oars alhiel yn oerienstimming is mei de groei fan de jongereinkultuer yn de rest fan de wrâld. Tekenjend foar de groep wie harren oriïntaasje. Under it motto ‘Fryslân en de wrâld’ sette Kalma Fryslân del as ûnderdiel fan in [[Noardsee]]kultuer. Fryslân soe in brêgefunksje ferfolje moatte tusken de besibbe [[Ingelsk]]e en de [[Skandinaavje|Skandinavyske kultueren]]. Yn dizze tiid organisearre de Jongfryske Mienskip alle jierren simmerkampen, dy’t op in [[waadeilannen|waadeilân]] hâlden waarden. Dat wie in nij fenomeen foar dy tiid. Op dy kampen liezen de Jongfriezen allerhanne heechsteande ynternasjonale literatuer. Dêr spilen hja ek toanielstikken dy’t Kalma skreaun hie – gauris keningsdrama’s – en songen lieten dy’t spesjaal foar de gelegenheid skreaun wiene. Kalma, dy’t frijwat maklik spul krige, wie better yn it betinken fan plannen as yn it trochsetten en foltôgjen derfan. Dochs is de list mei inisjativen dy't er, mei syn Jongfryske Mienskip, iepentearde, lang. Hy wie bygelyks de earste persoan dy't in offisjeel Frysktalich literêr tydskrift opsette: Frisia ([[1917]]). As mei-oprjochter fan de [[Afûk]] (Algemiene Fryske Underwiiskommisje, op dit stuit fêstige yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]) en as skriuwer fan boeken en tydskriften oer taalbefoardering en taalsuveringsboekjes, holp er de Fryske skriuwtaal fierder út te bouwen. Hy besocht de Fryske taal mear yn it leger ûnderwiis en heger ûnderwiis te ferwurkjen. Ek skreau er de earste Frysktalige [[dissertaasje]] ([[1938]]),<ref>Kalma syn promotor wie [[Johannes Marie Neele Kapteyn|J. M. N. Kapteyn]]</ref> dy't oer de dichter [[Gysbert Japiks]] gie. Fierders sette er it hiele oeuvre fan [[Shakespeare]] yn it Frysk oer en skreau as earste in Fryske literatuerskiednis dy’t wat omfang hie. Kalma makke ek oersettings fan it wurk fan [[Percy Bysshe Shelley]]: ''[[Adonéïs]]'' ([[1916]]), ''[[Alastor]]'' ([[1918]], mei [[Rinke Tolman]]), letter soe ek noch in stik fan [[Molière]] folgje: ''[[In Fijân fan Minsken]]'' ([[1930]]). Teffens skreau er eigen toanielstikken, lykas ''Kening Finn'' ([[1937]]) en ''De Pearel'' ([[1938]]). Al dy inisjativen, ek troch oaren fier droegen, wiene foar it súkses fan de [[Fryske taal]] en literatuer tige wichtich. Foar al dy ynspannings stiet oer dat de idele Kalma út polityk perspektyf wei in swalker en in rûzjemakker wie. Syn anty-[[Hollân]]ske sentiminten waarden troch in mannichien stipe en oernommen, en joegen sa in rjochting oan de Fryske beweging. Uteinlik late dat ta in oarloch. Kalma sleat him yn it [[ynterbellum]] hieltyd wer by oare partijen oan, om úteinlik yn [[1940]], te einigjen by de faksistyske [[Fryske Folkspartij]] en mei te dwaan oan it wurk fan [[Stichting Saxo-Frisia]]. Teffens wie Kalma ien fan de leden fan in Fryske Ried dy't fanwege dy stifting oprjochte waard. Nei de oarloch waard er as kollaborateur suvere. <ref>Jelle Krol, ‘Ynlieding’, yn: Douwe Kalma. Samle Fersen. Jelle Krol ed. (Ljouwert 1996) 11-67</ref><ref>Johan Frieswijk, Geschiedschrijving als wapen in ‘de Fries-nationale strijd’ (1915-1945) (s.l. [1994]).</ref><ref>G.R. Zondergeld, De Friese beweging in het tijdvak der beide wereldoorlogen (Ljouwert 1978).</ref><ref>[http://www.antiqbook.com/books/asearch.phtml?author=Kalma,%20Douwe Antiqbook.com: Douwe Kalma]</ref><ref>[http://home.planet.nl/~meul2882/fries/Kalma,Douwe.html Douwe Kalma (1896-1953). Gearstald troch Jelle Krol e.o. Skriuwers yn byld nr. 5 (1996)]</ref> Douwe Kalma ferstoar yn [[1953]] by in auto-ûngemak. Nei syn dea waard ta syn oantins de [[Douwe Kalma Stifting]] oprjochte. == Wurk == In kar út syn wurk: === Eigen wurk === * 1915: ''De Jongfryske biweging'' * 1915: ''Nachten en Dagen'' * 1916: ''Fryslân en de Wrâld'' * 1918: ''Ut Stiltme en Stoarm'' (sonnetten) * 1920: ''Kening Aldgillis'' (toaniel) * 1921: ''Noarderljocht'' (toaniel) * 1922: ''Jongfryske Sangen'' * 1923: ''Wy Allegearre'' (toaniel) * 1924: ''Ruth'' (toaniel) * 1926: ''Fryslân: in stik yn njuggen tafrielen yn proaze'' (toaniel) * 1927: ''Dage: Fersen I'' * 1934: ''De Roardisten'' (toaniel) * 1935: ''Skiednis fen Fryslân'' (3e printinge 1965) * 1936: ''Sangen: Fersen II'' * 1938: ''Gysbert Japiks: In Stúdzje yn Dichterskip'' (proefskrift) * 1944: ''De Lytse Mienskip: Fersen fen Oantinken'' (2e printinge 1954) * 1949-1952: ''Keningen fan Fryslân'' (toaniel) * 1952: ''Fokke Hoara'' (toaniel) * 1996: ''Samle fersen'' === Oersettings === [[File:Bornmeer-Kening Lear.jpg|right|thumb|200px|''[[Kening Lear]]'', oerset nei it [[Frysk]] troch Douwe Kalma (werútjefte út [[2003]]).]] [[File:Bornmeer-De Sonnetten.jpg|right|thumb|200px|''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten]]'' fan [[Shakespeare]], oerset nei it [[Frysk]] troch Douwe Kalma (werútjefte út [[2005]]).]] [[File:Bornmeer-Trije Komeedzjes.jpg|right|thumb|200px|''Trije Komeedzjes'', in werútjefte út [[2007]] fan Douwe Kalma syn [[oersetting]]s nei it [[Frysk]] fan ''[[In Komeedzje Fol Fersinnen]]'', ''[[Leafde's Lêst Net Leanne]]'' en ''[[De Twa Eallju fan Verona]]''.]] * 1916: ''[[Adonéïs|Shelley's Adonéïs]]'' (nei [[Percy Bysshe Shelley]]) * 1918: ''[[Alastor|Shelley's Alastor]]'' (mei [[Rinke Tolman]], nei Percy Bysshe Shelley) * 1930: ''[[In Fijân fan Minsken]]'' (nei [[Molière]]) * 1932: ''[[Macbeth]]'' (nei [[William Shakespeare]]; werútjûn yn 1969 as ûnderdiel fan ''Shakespeare's Wurk'') * 1944: ''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten fan Shakespeare]]'' (nei William Shakespeare; werútjûn yn 1976 as ûnderdiel fan ''Shakespeare's Wurk'' en nochris yn 2005) * 1949: ''[[In Midsimmernachtdream]]'' (nei William Shakespeare; werútjûn yn 1959 as ûnderdiel fan ''Shakespeare's Wurk'') * 1956-1976: ''Shakespeare's Wurk, Dl. I-VIII'' (nei William Shakespeare) ** 1956: ''Diel I: Komeedzjes'' *** 1956: ''[[In Komeedzje Fol Fersinnen]]'' (werútjûn yn 2007) *** 1956: ''[[Leafde's Lêst Net Leanne]]'' (werútjûn yn 2007) *** 1956: ''[[De Twa Eallju fan Verona]]'' (werútjûn yn 2007) ** 1959: ''Diel II: Komeedzjes'' *** 1959: ''[[De Fekke Nuet]]'' *** 1959: ''[[De Keapman fan Feneesje]]'' *** 1959: ''[[In Midsimmernachtdream]]'' (earder apart útjûn yn 1949) ** 1962: ''Diel III: Komeedzjes'' *** 1962: ''[[Ein Goed, Alles Goed]]'' *** 1962: ''[[De Fleurige Wyfkes]]'' *** 1962: ''[[Folle Spul om Neat]]'' *** 1962: ''[[Lyk om Lyk]]'' *** 1962: ''[[Nei Jim Beleavjen]]'' *** 1962: ''[[Trijekeningejûn]]'' ** 1963: ''Diel IV: Lette Komeedzjes en Keningsstikken'' *** 1963: ''[[Hindrik VI (toanielstik), Diel 1|Hindrik VI, Diel 1]]'' *** 1963: ''[[Hindrik VI (toanielstik), Diel 2|Hindrik VI, Diel 2]]'' *** 1963: ''[[Hindrik VI (toanielstik), Diel 3|Hindrik VI, Diel 3]]'' *** 1963: ''[[Richard III (toanielstik)|Richard III]]'' *** 1963: ''[[De Stoarm]]'' *** 1963: ''[[It Winterjûnsteltsje]]'' ** 1965: ''Diel V: Keningsstikken'' *** 1965: ''[[Hindrik IV (toanielstik), Diel 1|Hindrik IV, Diel 1]]'' *** 1965: ''[[Hindrik IV (toanielstik), Diel 2|Hindrik IV, Diel 2]]'' *** 1965: ''[[Hindrik V (toanielstik)|Hindrik V]]'' *** 1965: ''[[Hindrik VIII (toanielstik)|Hindrik VIII]]'' *** 1965: ''[[Kening Jan (toanielstik)|Kening Jan]]'' *** 1965: ''[[Richard II (toanielstik)|Richard II]]'' ** 1966: ''Diel VI: Trageedzjes'' *** 1966: ''[[Hamlet]]'' *** 1966: ''[[Julius Caesar (toanielstik)|Julius Caesar]]'' *** 1966: ''[[Romeo en Julia]]'' *** 1966: ''[[Titus Androanikus]]'' *** 1966: ''[[Troilus en Kressida]]'' ** 1969: ''Diel VII: Trageedzjes'' *** 1969: ''[[Antonius en Kleopatra]]'' *** 1969: ''[[Kening Lear]]'' (werútjûn yn 2003) *** 1969: ''[[Macbeth]]'' (earder apart útjûn yn 1932) *** 1969: ''[[Otello]]'' *** 1969: ''[[Timon fan Atene]]'' ** 1976: ''Diel VIII: Trageedzjes, Ien Komeedzje en Poëzij'' *** 1976: ''[[De Feniks en de Toartel]]'' *** 1976: ''[[Fenus en Adoanis]]'' *** 1976: ''[[De Klaachsang fan in Minneresse]]'' *** 1976: ''[[Koriolanus]]'' *** 1976: ''[[Perikles, Prins fan Tyrus]]'' *** 1976: ''[[De Rôf fan Lukresia]]'' *** 1976: ''[[Symbelinus]]'' *** 1976: ''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten]]'' (earder apart útjûn yn 1944; werútjûn yn 2005) * 2003: ''[[Kening Lear]]'' (nei William Shakespeare) * 2005: ''[[Sonnetten (Shakespeare)|Sonnetten]]'' (nei William Shakespeare) * 2007: ''Trije Komeedzjes: [[In Komeedzje Fol Fersinnen]] / [[Leafde's Lêst Net Leanne]] / [[De Twa Eallju fan Verona]]'' (nei William Shakespeare) == Keppeling om utens == * [http://www.11en30.nu/global/fri/Artikel/55/ Douwe Kalma yn de kanon fan de Fryske skiednis] * [http://www.sirkwy.nl/titel/140 Douwe Kalma by Sirkwy/Tresoar] * [http://douwekalmastifting.nl/ Douwe Kalmastifting] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/73963 ''Ut stiltme en stoarm''] beskikber by [[Project Gutenberg]] * [https://www.gutenberg.org/ebooks/74430 ''Kening Aldgillis''] beskikber by [[Project Gutenberg]] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn2/kalma {{aut|G.R. Zondergeld}}, Biografy fan Douwe Kalma, (2007)] <references/> }} {{Shakespeare}} {{DEFAULTSORT:Kalma, Douwe}} [[Kategory:Frysk amtner]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Frysk]] [[Kategory:Frysk toanielskriuwer]] [[Kategory:Frysk dichter]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Frisiast]] [[Kategory:Frysk taalaktivist]] [[Kategory:Persoan dy't omkommen is by in ferkearsûngemak]] [[Kategory:Persoan berne yn Boksum]] [[Kategory:Persoan stoarn yn Ljouwert]] [[Kategory:Persoan berne yn 1896]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1953]] [[Kategory:Shakespeare]] 4klbq6jbpzlrptlwr6k3zt5g7cbusbq 0 13547 1175083 1018996 2024-11-19T15:35:12Z Drewes 2754 /* Bibliografy */ [[]] 1175083 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Levi-strauss 260.jpg|thumb|Claude Lévi-Strauss]] '''Claude Lévi-Strauss''' ([[28 novimber]] [[1908]] - [[30 oktober]] [[2009]]) wie in [[Frankryk|Frânske]] [[antropology|antropolooch]]. Hy hat it [[strukturalisme]] betocht, dat is in metoade om de minsklike beskaving en [[kultuer]] te begripen. == Biografy == Claude Lévi-Strauss waard opbrocht yn [[Parys]]. Hy hat [[rjochten]] en [[filosofy]] studearre op de [[Sorbonne universiteit]] yn Parys. Neidat er ôfstudearre wie hat er earst les jûn op in skoalle, mar yn [[1935]] waard him in reis nei [[Brazylje]] oanbean yn it ramt fan in Frânske kulturele misje. Lévi-Strauss hat fan [[1935]] oant [[1939]] yn Brazylje libbe. It wie yn dy tiid dat er syn earste [[etnografy]]ske fjildwurk as antropolooch die. Hy ûndersocht yn it [[reinwâld]] de stam fan de [[Guaycuru]] en de [[Boro]]stam. Hy hat sels in skoftke tusken dy minsken libbe. In pear jier letter is er werom kaam foar in twadde ekspedysje. Dy ekspedysje hat mear as in jier duorre. Hy hat de [[Nambikwara]] en de [[Tupi-Kavahib]] beskavingen bestudearre. Troch dy reis is er in ferneamd antropolooch wurden. Yn [[1939]] is hy werom gien nei Frankryk. Hy woe meihelpe yn de [[Twadde Wrâldkriich]], mar nei de kapitulaasje fan Frankryk flechte Lévi-Strauss nei Parys. Hy wie nammentlik [[joad|Joadsk]]. Der waard him in posysje oanbean yn [[New York City|New York]]. In rige fan reizen brocht him nei [[Porto Riko]]; dêr waard hy ûndersocht troch de [[FBI]] omdat hy [[Dútslân|Dútske]] brieven yn syn tas hie. Lévi-Strauss hat de measte jierren fan de kriich yn New York tahâlden. Tegearre mei oare yntellektuele emigranten joech er les oan de ''New School for Social Research''. Hy die dat ûnder oaren mei [[Jacques Maritain]], [[Henri Focillon]] en [[Roman Jakobson]]. Lévi-Strauss wie ek ien fan de oprjochters fan de [[École Libre des Hautes Études]], in soarte fan skoalle foar Frânske akademyske bannelingen. De oarlochsjierren hawwe foar Lévi-Strauss in ynformative tiid west. Hy rekke befreone mei [[Jakabson]]. Tegearre wurde sy sjoen as de sintrale figueren dy’t it strukturalisme betocht hawwe. Dêrby komt dat Lévi-Strauss yn oanrekking kaam mei de Amerikaanske antropologen, ûnder oaren [[Frans Boas]]. It gie sels sa fier dat Boas yn de earmen fan Lévi-Strauss dea gie oan in [[hertoanfal]]. Omdat Lévi-Strauss befreone wie mei Boas soarge dat derfoar dat syn wurk as Amerikaansk beskôge waard. Dat soarge foar in flugge akseptaasje yn de Feriene Steaten. Fan [[1946]] oant [[1947]] is Lévi-Strauss in meiwurker fan de Frânske ambassade yn [[Washington, D.C.|Washington]]. Lévi-Strauss giet lykwols werom nei Parys yn [[1948]]. Hy krege yn dy tiid syn doktoraat fan it Sarbonnekolleezje. Hy krige it doktoraat foar syn wurken: “De famylje en it sosjale libben fan de Nambikware Yndianen” en “Elemintêre struktueren fan [[sibskip]]”, It boek de 'Elementêre struktueren fan sibskip' waard al nei ien jier sjoen as it wichtichste wurk wat oer sibskip te finen wie. [[Simone de Beauvoir]] beskôge it as in wichtich statement foar de posysje fan froulju yn net-westerske kultueren. Britske antropologen lykas [[Alfred Reginald Radcliffe-Brown]] tochten dat sibskip basearre wie op erfskip fan in oerienkommende foarâlder. Lévi-Strauss sei dat sibskip basearre wie op in alliânsje tusken twa famyljes dy't ta stân kaam as in frou fan ien groep troude mei in âldere man fan in oare groep. Lévi-Strauss wie al jierren ferneamd yn akademyske fermiddens, mar it wie yn [[1955]] dat hy Frankryks meast ferneamde yntellektueel waard, ek by de gewoane man. Hy brocht it boek ''Tristes Tropiques'' (oerset yn it Nederlânsk “Het trieste der tropen”.) út. It boek wie in reisroman oer syn ferbliuw yn it reinwâld. Lévi-Strauss kombinearre in filosofyske oanpak en etnografyske analyzes fan de [[Amazône (rivier)|Amazône]]minsken mei prachtige sinnen. Om [[1959]] hinne hat er boek publisearre mei ferhalen en foarbylden oer hoe't it strukturalisme brûkt wurde koe yn de antropology. Hy woe graach dat antropology in echt fak wurde soe yn Frankryk. Dat hy begûn mei it opsetten fan in laboratoarium wêr 't nije studinten oplaat wurde soene. Yn 1962 kaam der in nij boek út. ''La Pensée Sauvage''. It boek gie oer de primitive tinzen dy’t alle minsken ha. Yn de earste helte fan it boek leit Lévi-Strauss syn teory fan kultuer en de harsens út. Yn de twadde helte fan it boek giet it oer de teory fan de skiednis en de sosjale feroaring. Yn it twadde diel begjint Lévi-Strauss in hjit debat mei [[Jean-Paul Sartre]] oer de natuer fan minsklike frijheid. Lévi-Strauss wie no wrâldferneamd en sette útein mei syn masterprojekt. It wie in stúdzje mei de namme ''[[Mythologiques]]''. Hy pakte yn myte dy 't ferteld waard yn Súd-Amearika, dy myte folge hy fan de iene groep nei de oare groep. Op de ein brocht him dat hielendal yn Noard-Amearika en op [[Antarktika]]. Dat die hy troch in typyske strukturalistyske manier: hy ûndersocht net de ynhâld fan de myte, mar de ûnderlizzende struktueren fan de relaasje tusken de eleminten fan it ferhaal. == Prizen == Hy hat de [[Erasmus]] priis krigen yn [[1973]]. Yn 2003 hat er de [[Meister-Eckhart-Prize]] krigen foar filosofy. Hy hat ferskeidene doktoralen krigen fan universiteiten. == Bibliografy == * ''La vie familiale et sociale des Indiens [[Nambikwara]]'' ([[1948]]) * ''Les structures élémentaires de la parenté'' ([[1949]]) * ''Race et histoire'' ([[1952]]) * ''[[Tristes tropiques]]'' ([[1955]]) * ''Anthropologie structurale'' ([[1958]]) * ''Entretiens avec Claude Lévi-Strauss'' (Georges Charbonnier) ([[1961]]) * ''Le totémisme aujourd’hui'' ([[1962]]) * ''La pensée sauvage'' ([[1962]]) * ''Mythologiques I: Le cru et le cuit'' ([[1964]]) * ''Mythologiques II: Du miel aux cendres'' ([[1967]]) * ''Mythologiques III: L’origine des manières de table'' ([[1968]]) * ''Mythologiques IV: L’Homme nu'' ([[1971]]) * ''Anthropologie structurale II'' ([[1973]]) * ''La voie des masques'' ([[1975]], herziene druk [[1979]]) * ''Le regard éloigné'' ([[1983]]) * ''Paroles données'' ([[1984]]) * ''La potière jalouse'' ([[1985]]) * ''De près et de loin'' (met [[Didier Eribon]]) ([[1988]]) * ''Histoire de lynx'' ([[1991]]) * ''Regarder, écouter, lire'' ([[1993]]) * ''Saudades do Brasil'' ([[1994]]) * ''Saudades de São Paulo'' ([[1995]]) {{DEFAULTSORT:Levi-Strauss, Claude}} [[Kategory:Frânsk antropolooch]] [[Kategory:Frânsk etnolooch]] [[Kategory:Frânsk etnograaf]] [[Kategory:Frânsk filosoof]] [[Kategory:Frânsk publisist]] [[Kategory:Lid fan de Académie française]] [[Kategory:Frânsk persoan fan Joadsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1908]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 2009]] d4yiliggxp3kxxhl21y8qu3imscdirn 0 13957 1175134 1174440 2024-11-19T23:46:03Z CommonsDelinker 353 "Lily_playing_flute_at_Jazz_Square.png" is op Commons fuorthelle [[c:User:Yann|Yann]] om't: per [[:c:COM:SPEEDY|]]. 1175134 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Parmenon Ovatio.jpg|thumb|300px|''Dwersfluit'']] In '''dwersfluit''' - yn in klassyk orkest gewoan ''fluit'' neamd - is in [[blaasynstrumint]] dat ''dwers'' op de lippen blaasd wurdt; de luchtstream út de mûle stiet heaks op de boarring fan it ynstrumint. De lytsere en heger stimde útfiering wurdt [[pikkolo]] neamd,de gruttere útfierings [[altfluit]] en [[basfluit]]. De moderne dwersfluit, hjoed-de-dei (2007) meast fan metaal, is troch [[Theobald Böhm]] stal jûn út de [[traverso]] dy't meast fan hout wie. Böhm ûntwurp in kleppesysteem dat it mooglik makke om mei 10 fingers hielendal gromatysk spylje te kinnen. Dat kleppesysteem ([[Böhm-systeem]]) is letter (foar in part) oernommen foar de [[hobo]] en de [[klarinet]]. Ek makke er de boarring oars: it kopstik fan de Böhmfluit is [[koanysk]] en net [[silindrysk]] lykas by de traverso, wylst it [[korpus]] krekt al silindrysk is, yn tsjinstelling ta it koanysk (taps tarinnende) korpus fan de traveso. De moderne pikkolo hat oars noch wol de ''âlde'' boarring sa't de traverso dy hie. In dwersfluit bestiet út in smelle, rjochte buis mei trije ûnderdielen, te witten it kopstik mei in lippeplaat, it middenstik mei kleppen dy't troch de fingers beweecht wurde kinne en it fuotsje as ekstraatsje om noch legere toanen spylje te kinnen. Hy wurdt by it spyljen dwers nei rjochts holden. De dwersfluit hat in toanomfang (''[[ambitus]]'') fan mear as trije [[Oktaaf|oktaven]]. Hoewol't dwersfluiten tsjintwurdich gauris fan metaal makke wurde, wurde se tradisjoneel by de [[houtblazer]]s rekkene. Fan alle houtblazers hat de dwersfluit it minste tal klappen. == Keppelings om utens == * [http://www.flutes.tk Flutes.tk] (Ingelsk) * [http://www.FluteInfo.com FluteInfo] (Ingelsk) * [http://www.larrykrantz.com Larry Krantz flute pages] (Ingelsk) [[Kategory:Koperblaasynstrumint]] q1x66e57ah9xndl51khr6tkyuz5zw2n 14 18677 1175130 894074 2024-11-19T21:09:04Z RomkeHoekstra 10582 + commons 1175130 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Buildings in Sneek|Bouwurken yn Snits}} [[Kategory:Snits]] [[Kategory:Geografy fan Snits (stêd)]] [[Kategory:Bouwurk yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Bouwurk yn Súdwest-Fryslân|Snits]] [[Kategory:Bouwurk yn Fryslân nei plak|Snits]] t1lse8c0iqqvebwfxnn8ckf5dmy7c6r 0 22603 1175110 1174896 2024-11-19T19:22:59Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red ynfoboks + ynlieding 1175110 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. == Libben == === Jonkheid en oplieding === Biden waard yn [[1942]] berne yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Pennsylvania]], as de soan fan Joseph Robinette Biden sr. ([[1915]]-[[2000]]), in sakeman fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] komôf, en dy syn frou Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]-[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] famylje kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer bern yn in [[roomsk-katolisisme|roomsk]] gesin, dat earst in stikmannich jierren by syn pake en beppe oan memmekant ynwenje moast om't syn heit finansjeel yn 'e ûnderwâl rekke wie. Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, ferhuzen se nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Dêrnei hiene se it wat rommer. [[Ofbyld:Joe Biden and Jimmy Carter.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden mei presidint [[Jimmy Carter]].]] Biden folge de middelbere skoalle te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk football]]tiim spile, en yn [[1961]] eksamen die. Oanslutend studearre er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]], yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk football spile, no foar it universiteitstiim, de ''[[Delaware Fightin' Blue Hens]]''. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in bachelorstitel yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]], yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn faam dêr ek studinte wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]], mei't er earst ferskate kearen útstel krige om syn stúdzje ôf te meitsjen, en letter ôfkard waard op grûn fan in [[astma]]tyske oandwaning dy't er as tiner hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[etanol|alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. === Trouwen en húshâlding === Wylst er yn [[1964]] in ''[[spring break]]'' (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam er dêr yn 'e kunde mei Neilia Hunter, dy't út in begoedige fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]], yn 'e steat New York, kaam, en studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27 augustus]] [[1966]] trouden se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]), dy't Beau neamd wurdt, [[R. Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd wurdt, en Naomi Christina Biden ([[1971]]-[[1972]]). [[Ofbyld:Joe Biden, official photo.jpg|right|thumb|200px|Joe Biden as senator.]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it winkeljen wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim ûngemak, wêrby't har auto op in krusing fansiden raamd waard troch in frachtwein. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in brutsen skonk hie en Hunter Biden in [[skedelbasisfraktuer]] en lichtere ferwûnings. Nei't Joe Biden fiif jier lang in allinnichsteand heit west hie, wertroude er op [[17 juny]] [[1977]] mei [[Jill Tracy Jacobs]], in skoaljuffer út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]], yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in ''[[blind date]]'' dy't bewurkmastere wie troch ien fan syn bruorren. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't sosjaal wurkster waard. Syn soan Beau waard de steatsminister fan Justysje fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30 maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsenstumor]] kaam te ferstjerren. Biden syn oare soan Hunter is abbekaat en polityk lobbyist te [[Washington, D.C.]] === Politike karriêre === Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang staazje by in abbekatekantoar, wêrnei't er in hoartsje as [[pro deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in baan fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't se him besochten partijlid te meitsjen, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte er mei in partner in eigen abbekatekantoar op, ''Biden and Walsh''. Yn it neijier fan 1969 stelde er him as Demokraat kandidaat foar de gemeenterie fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei siet er fan [[1970]] oant [[1972]] yn 'e gemeenterie. Yn [[1972]] died er mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan lulkens en twifels op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach jûns let yn efterbuerten omkuierje mocht, op 'e siik nei slaanderij. ''"Ik hie net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n razernij [...] Ik hie it gefoel dat God my freeslik bedondere hie."'' [[Ofbyld:Biden Obama 3b.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in taspraak te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''running mate''.]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste senator yn 'e Amerikaanske skiednis. Hy fertsjintwurdige 36 jier lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3 jannewaris]] [[1973]] oant [[15 jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator. Hy siet ferskate senaatskomitees foar, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de Rjochterlike Macht en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan Narkoatika. Hy wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]], yn [[1991]]. Mids njoggentiger jierren spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Irakkriich|Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan 'e regearing-[[George W. Bush|Bush]] oangeande [[Irak]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e ''Violence Against Women Act'', in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakt. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-heechlearaar oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. === Fise-presidintskip === Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er by de Demokratyske foarferkiezings ferslein. Yn 2008 waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois (steat)|Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings it Republikeinske kandidaatspear [[John McCain]] en [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20 jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) fise-presidint fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. [[Ofbyld:Official portrait of President Obama and Vice President Biden 2012.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden as fise-presidint, mei presidint [[Barack Obama]], yn [[2012]].]] As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan 'e regearing-Obama op alle mêd. Hy hie it tafersjoch oer de ynvestearrings yn 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't resultearren út it stimulearringspaket dêr't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] wer mei op gong en út 'e [[resesje]] helpe woe. Biden syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te ûnderhanneljen (in fermogen dêr't Obama sels net of amper mear oer beskikte), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]en, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse begrutting, de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it fuortstjoeren fan 'e Amerikaanske ekonomy by it "[[fiskale klif]]" wei. Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus is dy't bepaald net dom is, stiet Biden derom bekend dat er geregeldwei taktleaze en ûnhandige útspraken docht, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine set. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: ''"Ik bedoel, dat is de earste gewoane Afro-Amerikaan dy't mûlryp en yntelligint en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije."'' Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske ymmigrantemienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde er in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro (ferfier)|metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de befolking yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige komyske [[tillefyzje]]programma's op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe, en him troch de mikrofoan frege om stean te gean, wat de man lykwols net oprêde mei't er yn 'e rolstoel siet. Ditoangeande ropt Biden oantinkens op oan in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, [[Dan Quayle]], mar it ferskil is dat Quayle it oansjen fan in arrogante omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] sei: ''"As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't jo wol lije meie moatte."'' Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12 jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] thftz4hmdscedfcublk9oyk4nlt0evm 1175111 1175110 2024-11-19T19:29:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 1 1175111 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. === Trouwen en húshâlding === Wylst er yn [[1964]] in ''[[spring break]]'' (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam er dêr yn 'e kunde mei Neilia Hunter, dy't út in begoedige fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]], yn 'e steat New York, kaam, en studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27 augustus]] [[1966]] trouden se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]), dy't Beau neamd wurdt, [[R. Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd wurdt, en Naomi Christina Biden ([[1971]]-[[1972]]). [[Ofbyld:Joe Biden, official photo.jpg|right|thumb|200px|Joe Biden as senator.]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it winkeljen wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim ûngemak, wêrby't har auto op in krusing fansiden raamd waard troch in frachtwein. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in brutsen skonk hie en Hunter Biden in [[skedelbasisfraktuer]] en lichtere ferwûnings. Nei't Joe Biden fiif jier lang in allinnichsteand heit west hie, wertroude er op [[17 juny]] [[1977]] mei [[Jill Tracy Jacobs]], in skoaljuffer út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]], yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in ''[[blind date]]'' dy't bewurkmastere wie troch ien fan syn bruorren. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't sosjaal wurkster waard. Syn soan Beau waard de steatsminister fan Justysje fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30 maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsenstumor]] kaam te ferstjerren. Biden syn oare soan Hunter is abbekaat en polityk lobbyist te [[Washington, D.C.]] === Politike karriêre === Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang staazje by in abbekatekantoar, wêrnei't er in hoartsje as [[pro deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in baan fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't se him besochten partijlid te meitsjen, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte er mei in partner in eigen abbekatekantoar op, ''Biden and Walsh''. Yn it neijier fan 1969 stelde er him as Demokraat kandidaat foar de gemeenterie fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei siet er fan [[1970]] oant [[1972]] yn 'e gemeenterie. Yn [[1972]] died er mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan lulkens en twifels op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach jûns let yn efterbuerten omkuierje mocht, op 'e siik nei slaanderij. ''"Ik hie net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n razernij [...] Ik hie it gefoel dat God my freeslik bedondere hie."'' [[Ofbyld:Biden Obama 3b.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in taspraak te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''running mate''.]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste senator yn 'e Amerikaanske skiednis. Hy fertsjintwurdige 36 jier lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3 jannewaris]] [[1973]] oant [[15 jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator. Hy siet ferskate senaatskomitees foar, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de Rjochterlike Macht en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan Narkoatika. Hy wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]], yn [[1991]]. Mids njoggentiger jierren spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Irakkriich|Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan 'e regearing-[[George W. Bush|Bush]] oangeande [[Irak]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e ''Violence Against Women Act'', in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakt. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-heechlearaar oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. === Fise-presidintskip === Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er by de Demokratyske foarferkiezings ferslein. Yn 2008 waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois (steat)|Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings it Republikeinske kandidaatspear [[John McCain]] en [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20 jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) fise-presidint fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. [[Ofbyld:Official portrait of President Obama and Vice President Biden 2012.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden as fise-presidint, mei presidint [[Barack Obama]], yn [[2012]].]] As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan 'e regearing-Obama op alle mêd. Hy hie it tafersjoch oer de ynvestearrings yn 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't resultearren út it stimulearringspaket dêr't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] wer mei op gong en út 'e [[resesje]] helpe woe. Biden syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te ûnderhanneljen (in fermogen dêr't Obama sels net of amper mear oer beskikte), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]en, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse begrutting, de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it fuortstjoeren fan 'e Amerikaanske ekonomy by it "[[fiskale klif]]" wei. Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus is dy't bepaald net dom is, stiet Biden derom bekend dat er geregeldwei taktleaze en ûnhandige útspraken docht, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine set. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: ''"Ik bedoel, dat is de earste gewoane Afro-Amerikaan dy't mûlryp en yntelligint en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije."'' Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske ymmigrantemienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde er in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro (ferfier)|metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de befolking yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige komyske [[tillefyzje]]programma's op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe, en him troch de mikrofoan frege om stean te gean, wat de man lykwols net oprêde mei't er yn 'e rolstoel siet. Ditoangeande ropt Biden oantinkens op oan in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, [[Dan Quayle]], mar it ferskil is dat Quayle it oansjen fan in arrogante omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] sei: ''"As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't jo wol lije meie moatte."'' Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12 jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] 3e422t5dnoed2xa1hrglt7wxq310i5d 1175117 1175111 2024-11-19T19:41:28Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 2 1175117 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] === Politike karriêre === Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang staazje by in abbekatekantoar, wêrnei't er in hoartsje as [[pro deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in baan fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't se him besochten partijlid te meitsjen, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte er mei in partner in eigen abbekatekantoar op, ''Biden and Walsh''. Yn it neijier fan 1969 stelde er him as Demokraat kandidaat foar de gemeenterie fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei siet er fan [[1970]] oant [[1972]] yn 'e gemeenterie. Yn [[1972]] died er mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan lulkens en twifels op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach jûns let yn efterbuerten omkuierje mocht, op 'e siik nei slaanderij. ''"Ik hie net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n razernij [...] Ik hie it gefoel dat God my freeslik bedondere hie."'' [[Ofbyld:Biden Obama 3b.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in taspraak te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''running mate''.]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste senator yn 'e Amerikaanske skiednis. Hy fertsjintwurdige 36 jier lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3 jannewaris]] [[1973]] oant [[15 jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator. Hy siet ferskate senaatskomitees foar, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de Rjochterlike Macht en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan Narkoatika. Hy wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]], yn [[1991]]. Mids njoggentiger jierren spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Irakkriich|Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan 'e regearing-[[George W. Bush|Bush]] oangeande [[Irak]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e ''Violence Against Women Act'', in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakt. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-heechlearaar oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. === Fise-presidintskip === Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er by de Demokratyske foarferkiezings ferslein. Yn 2008 waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois (steat)|Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings it Republikeinske kandidaatspear [[John McCain]] en [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20 jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) fise-presidint fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. [[Ofbyld:Official portrait of President Obama and Vice President Biden 2012.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden as fise-presidint, mei presidint [[Barack Obama]], yn [[2012]].]] As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan 'e regearing-Obama op alle mêd. Hy hie it tafersjoch oer de ynvestearrings yn 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't resultearren út it stimulearringspaket dêr't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] wer mei op gong en út 'e [[resesje]] helpe woe. Biden syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te ûnderhanneljen (in fermogen dêr't Obama sels net of amper mear oer beskikte), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]en, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse begrutting, de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it fuortstjoeren fan 'e Amerikaanske ekonomy by it "[[fiskale klif]]" wei. Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus is dy't bepaald net dom is, stiet Biden derom bekend dat er geregeldwei taktleaze en ûnhandige útspraken docht, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine set. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: ''"Ik bedoel, dat is de earste gewoane Afro-Amerikaan dy't mûlryp en yntelligint en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije."'' Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske ymmigrantemienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde er in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro (ferfier)|metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de befolking yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige komyske [[tillefyzje]]programma's op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe, en him troch de mikrofoan frege om stean te gean, wat de man lykwols net oprêde mei't er yn 'e rolstoel siet. Ditoangeande ropt Biden oantinkens op oan in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, [[Dan Quayle]], mar it ferskil is dat Quayle it oansjen fan in arrogante omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] sei: ''"As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't jo wol lije meie moatte."'' Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12 jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] gcchp1ma6smgx2mcr8qspa1sxd3xoqq 1175119 1175117 2024-11-19T19:52:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 3 1175119 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|200px|Joe Biden as [[senator]].]] === Fise-presidintskip === Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er by de Demokratyske foarferkiezings ferslein. Yn 2008 waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois (steat)|Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings it Republikeinske kandidaatspear [[John McCain]] en [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20 jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) fise-presidint fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. [[Ofbyld:Official portrait of President Obama and Vice President Biden 2012.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden as fise-presidint, mei presidint [[Barack Obama]], yn [[2012]].]] As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan 'e regearing-Obama op alle mêd. Hy hie it tafersjoch oer de ynvestearrings yn 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't resultearren út it stimulearringspaket dêr't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] wer mei op gong en út 'e [[resesje]] helpe woe. Biden syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te ûnderhanneljen (in fermogen dêr't Obama sels net of amper mear oer beskikte), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]en, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse begrutting, de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it fuortstjoeren fan 'e Amerikaanske ekonomy by it "[[fiskale klif]]" wei. Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus is dy't bepaald net dom is, stiet Biden derom bekend dat er geregeldwei taktleaze en ûnhandige útspraken docht, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine set. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: ''"Ik bedoel, dat is de earste gewoane Afro-Amerikaan dy't mûlryp en yntelligint en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije."'' Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske ymmigrantemienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde er in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro (ferfier)|metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de befolking yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige komyske [[tillefyzje]]programma's op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe, en him troch de mikrofoan frege om stean te gean, wat de man lykwols net oprêde mei't er yn 'e rolstoel siet. Ditoangeande ropt Biden oantinkens op oan in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, [[Dan Quayle]], mar it ferskil is dat Quayle it oansjen fan in arrogante omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] sei: ''"As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't jo wol lije meie moatte."'' Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12 jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] 5otl1mzfzrlpb9sred9z7e5axhkl15s 1175121 1175119 2024-11-19T19:57:56Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 4, diel 1 1175121 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus is dy't bepaald net dom is, stiet Biden derom bekend dat er geregeldwei taktleaze en ûnhandige útspraken docht, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine set. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: ''"Ik bedoel, dat is de earste gewoane Afro-Amerikaan dy't mûlryp en yntelligint en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije."'' Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske ymmigrantemienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde er in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro (ferfier)|metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de befolking yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige komyske [[tillefyzje]]programma's op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe, en him troch de mikrofoan frege om stean te gean, wat de man lykwols net oprêde mei't er yn 'e rolstoel siet. Ditoangeande ropt Biden oantinkens op oan in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, [[Dan Quayle]], mar it ferskil is dat Quayle it oansjen fan in arrogante omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] sei: ''"As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't jo wol lije meie moatte."'' Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12 jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] rupiqq0z2upggaypy5egbc23pdsedb9 1175122 1175121 2024-11-19T20:02:54Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 4, diel 2 1175122 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] e1v6fwifpg9bh5gwihf9yve4vw5tssm 1175123 1175122 2024-11-19T20:09:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 + 2 nije koarte paragrafen ynfoege 1175123 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Op [[25 april]] [[2019]] stelde Biden him ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings]] fan [[2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn kampanje. [[Presidint]] [[Donald Trump]] hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat [[Volodomyr Zelenski]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], [[Amy Klobuchar]] en [[Elizabeth Warren]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2020)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal-[[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]] as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''. [[File:President Biden oath of office.png|left|300px|thumb|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] [[ynauguraasje|ynsward]] as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] a1jbb7a8dwrf80zvrd9c5f5lasgckl6 1175124 1175123 2024-11-19T20:19:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 5, diel 1 1175124 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Nei trije jier ûnder it presidintskip fan Trump, dat benammen gaos feroarsake en it [[imago]] fan 'e Feriene Steaten om utens gâns skea tabrocht hie, lange it lân nei feroaring. Biden waard sjoen as it bêste alternatyf foar Trump. Op [[25&nbsp;april]] [[2019]] stelde Biden him dêrom ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan [[Hunter Biden|Hunter]] hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn [[politike kampanje|kampanje]]. Trump hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump de Oekraynske presidint [[Volodymyr Zelensky]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn (earste) [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. [[File:Biden9_(32932624647).jpg|left|thumb|250px|Biden oan it begjin fan syn kampanje foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]].]] By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] yn [[Iowa]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], de [[homoseksuele]] [[boargemaster]] fan [[South Bend (Indiana)]], senator [[Amy Klobuchar]] út [[Minnesota]] en senator [[Elizabeth Warren]] út [[Massachusetts]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], in senator foar [[Vermont]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal [[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]], as syn ''running mate''. Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[fraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en as winner fan 'e ferkiezings útroppen. Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere de sittende presidint [[Donald Trump]] syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't er oanspande, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]]. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk gemeenteriedslid]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] 4v3jmxmsiwjwfcj439d4g6gubanb1c1 1175126 1175124 2024-11-19T20:23:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red § 5, diel 2 1175126 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Nei trije jier ûnder it presidintskip fan Trump, dat benammen gaos feroarsake en it [[imago]] fan 'e Feriene Steaten om utens gâns skea tabrocht hie, lange it lân nei feroaring. Biden waard sjoen as it bêste alternatyf foar Trump. Op [[25&nbsp;april]] [[2019]] stelde Biden him dêrom ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan [[Hunter Biden|Hunter]] hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn [[politike kampanje|kampanje]]. Trump hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump de Oekraynske presidint [[Volodymyr Zelensky]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn (earste) [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. [[File:Biden9_(32932624647).jpg|left|thumb|250px|Biden oan it begjin fan syn kampanje foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]].]] By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] yn [[Iowa]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], de [[homoseksuele]] [[boargemaster]] fan [[South Bend (Indiana)]], senator [[Amy Klobuchar]] út [[Minnesota]] en senator [[Elizabeth Warren]] út [[Massachusetts]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], in senator foar [[Vermont]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal [[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]], as syn ''running mate''. Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim [[maatskiplike polarisaasje|polarisearre]] rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[stimbusfraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels yn [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en ta winner fan 'e ferkiezings útroppen. [[File:ElectoralCollege2020.svg|right|thumb|250px|De útslach fan 'e [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]], dy't Biden yn it [[Elektoraal Kolleezje]] wûn mei 306 stimmen tsjin 232 foar [[Donald Trump|Trump]].]] Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere Trump syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach feroare te krijen, oant en mei it [[tillefoan]]ysk ûnder druk setten fan ferkiezingsfunksjonarissen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't Trump en syn meistanners oanspanden, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]] en in besykjen ta [[revolúsje|it omsmiten]] fan it legitym keazen regear fan 'e Feriene Steaten. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle [[media]] skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. Teffens wied er, nei [[John F. Kennedy]], de twadde roomske presidint út 'e skiednis fan 'e Feriene Steaten. [[File:President_Biden_taking_oath_of_office_(cropped).png|left|thumb|250px|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] ynsward as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] j7s4ff3r9dp3rbdpbzi00fgny9jezeu 1175127 1175126 2024-11-19T20:29:36Z Ieneach fan 'e Esk 13292 + nije paragraaf oer syn presidintskip (diel 1) 1175127 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Nei trije jier ûnder it presidintskip fan Trump, dat benammen gaos feroarsake en it [[imago]] fan 'e Feriene Steaten om utens gâns skea tabrocht hie, lange it lân nei feroaring. Biden waard sjoen as it bêste alternatyf foar Trump. Op [[25&nbsp;april]] [[2019]] stelde Biden him dêrom ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan [[Hunter Biden|Hunter]] hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn [[politike kampanje|kampanje]]. Trump hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump de Oekraynske presidint [[Volodymyr Zelensky]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn (earste) [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. [[File:Biden9_(32932624647).jpg|left|thumb|250px|Biden oan it begjin fan syn kampanje foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]].]] By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] yn [[Iowa]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], de [[homoseksuele]] [[boargemaster]] fan [[South Bend (Indiana)]], senator [[Amy Klobuchar]] út [[Minnesota]] en senator [[Elizabeth Warren]] út [[Massachusetts]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], in senator foar [[Vermont]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal [[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]], as syn ''running mate''. Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim [[maatskiplike polarisaasje|polarisearre]] rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[stimbusfraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels yn [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en ta winner fan 'e ferkiezings útroppen. [[File:ElectoralCollege2020.svg|right|thumb|250px|De útslach fan 'e [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]], dy't Biden yn it [[Elektoraal Kolleezje]] wûn mei 306 stimmen tsjin 232 foar [[Donald Trump|Trump]].]] Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere Trump syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach feroare te krijen, oant en mei it [[tillefoan]]ysk ûnder druk setten fan ferkiezingsfunksjonarissen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't Trump en syn meistanners oanspanden, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]] en in besykjen ta [[revolúsje|it omsmiten]] fan it legitym keazen regear fan 'e Feriene Steaten. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle [[media]] skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. Teffens wied er, nei [[John F. Kennedy]], de twadde roomske presidint út 'e skiednis fan 'e Feriene Steaten. [[File:President_Biden_taking_oath_of_office_(cropped).png|left|thumb|250px|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] ynsward as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] ===Presidintskip=== As presidint furdige Biden de [[American Rescue Plan Act]] út, in [[wet]] dy't bedoeld wie om 'e Amerikaanske [[ekonomy]] der wer boppe-op te helpen nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]] en de [[koroanaresesje|dêrút fuortkommende resesje]]. Teffens ûndertekene er de [[Infrastructure Investment and Jobs Act]] en de [[CHIPS and Science Act]], wetten ta oanfitering fan 'e ekonomy en ferbettering fan 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't yn it [[Amerikaanske Kongres]] oannommen wiene mei stipe fan sawol de Demokraten as de Republikeinen. Biden stelde de [[Build Back Better Act]] op en krewearre derfoar om dy oannommen te krijen, mar it slagge him net om dy troch it Kongres te loadsen. Lykwols, dielen fan dat [[wetsfoarstel]] waarden letter opnommen yn 'e [[Inflation Reduction Act]], dy't yn haadsaak bedoeld wie ta bestriding fan 'e [[ynflaasje]] en dy't yn [[2022]] wól troch it Kongres oannommen waard. Troch it belied fan Biden begûn de Amerikaanske ekonomy wer te draaien as in tierelier, yn 't bysûnder as men dy ferliek mei de haperjende ekonomy fan 'e [[Jeropeeske Uny]]. Grutte [[bedriuw]]en makken rekôrwinsten en de koersen fan 'e [[effektebeurs|effektebeurzen]] skeaten omheech. Mar troch de hege ynflaasje murk de sljochtwei Amerikaan dêr mar in bytsje fan en bleau de befolking ûntefreden oer de ekonomyske sitewaasje. [[File:P20220407AS-0337_(52068715434).jpg|right|thumb|250px|Joe Biden mei [[Ketanji Brown Jackson]], de [[rjochter]] dy't er yn it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf|Amerikaansk Heech-gerjochtshôf]] beneamde.]] Fierders beneamde Biden de froulike [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaanske]] [[rjochter]] [[Ketanji Brown Jackson]] ta lid fan it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf]] en wurke er gear mei Republikeinen yn it Kongres om 'e [[skuldeplafonkrisis fan 2023]] te beswarren troch it [[skuldeplafon]] te ferheegjen. Wat de tastream fan [[ymmigrant]]en fia de [[grins (line)|grins]] mei [[Meksiko]] nei de Feriene Steaten ta oanbelange, hold Biden in grut part fan 'e drakoanyske maatregels fan it regear-Trump yn stân. Yn [[jannewaris]] [[2024]] joech er syn stipe oan in wetsfoarstel foar in nije ymmigraasjewet, de strangste út 'e resinte Amerikaanske skiednis, dat opsteld wie troch in gearwurkjende groep Demokratyske en Republikeinske senators ûnder lieding fan 'e Demokrate [[Kyrsten Sinema]] fan [[Arizona]] en de Republikein [[James Lankford]] fan [[Oklahoma]]. Donald Trump, dy't op dat stuit alwer kampanje fierde foar syn werferkiezing ta presidint by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|ferkiezings fan 2024]], torpedearre it wetsfoarstel lykwols om't er de ymmigraasjekrisis brûke woe as ferkiezingstema. Nei't hy syn opposysje dertsjin útsprutsen hie, loeken de Republikeinen harren stipe foar it wetsfoarstel yn. [[File:Joe_Biden_at_the_Mexico_border_2023-01-08.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden besiket yn [[jannewaris]] [[2023]] de [[grins (line)|grins]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei [[Meksiko]] yn it ramt fan 'e oanhâldende [[ymmigraasjekrisis yn de Feriene Steaten|ymmigraasjekrisis]].]] bzln93lh50r0138q8rj7p6f04luisna 1175128 1175127 2024-11-19T20:54:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 + nije paragraaf oer syn presidintskip (diel 2) 1175128 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Nei trije jier ûnder it presidintskip fan Trump, dat benammen gaos feroarsake en it [[imago]] fan 'e Feriene Steaten om utens gâns skea tabrocht hie, lange it lân nei feroaring. Biden waard sjoen as it bêste alternatyf foar Trump. Op [[25&nbsp;april]] [[2019]] stelde Biden him dêrom ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan [[Hunter Biden|Hunter]] hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn [[politike kampanje|kampanje]]. Trump hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump de Oekraynske presidint [[Volodymyr Zelensky]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn (earste) [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. [[File:Biden9_(32932624647).jpg|left|thumb|250px|Biden oan it begjin fan syn kampanje foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]].]] By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] yn [[Iowa]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], de [[homoseksuele]] [[boargemaster]] fan [[South Bend (Indiana)]], senator [[Amy Klobuchar]] út [[Minnesota]] en senator [[Elizabeth Warren]] út [[Massachusetts]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], in senator foar [[Vermont]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal [[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]], as syn ''running mate''. Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim [[maatskiplike polarisaasje|polarisearre]] rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[stimbusfraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels yn [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en ta winner fan 'e ferkiezings útroppen. [[File:ElectoralCollege2020.svg|right|thumb|250px|De útslach fan 'e [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]], dy't Biden yn it [[Elektoraal Kolleezje]] wûn mei 306 stimmen tsjin 232 foar [[Donald Trump|Trump]].]] Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere Trump syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach feroare te krijen, oant en mei it [[tillefoan]]ysk ûnder druk setten fan ferkiezingsfunksjonarissen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't Trump en syn meistanners oanspanden, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]] en in besykjen ta [[revolúsje|it omsmiten]] fan it legitym keazen regear fan 'e Feriene Steaten. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle [[media]] skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. Teffens wied er, nei [[John F. Kennedy]], de twadde roomske presidint út 'e skiednis fan 'e Feriene Steaten. [[File:President_Biden_taking_oath_of_office_(cropped).png|left|thumb|250px|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] ynsward as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] ===Presidintskip=== As presidint furdige Biden de [[American Rescue Plan Act]] út, in [[wet]] dy't bedoeld wie om 'e Amerikaanske [[ekonomy]] der wer boppe-op te helpen nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]] en de [[koroanaresesje|dêrút fuortkommende resesje]]. Teffens ûndertekene er de [[Infrastructure Investment and Jobs Act]] en de [[CHIPS and Science Act]], wetten ta oanfitering fan 'e ekonomy en ferbettering fan 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't yn it [[Amerikaanske Kongres]] oannommen wiene mei stipe fan sawol de Demokraten as de Republikeinen. Biden stelde de [[Build Back Better Act]] op en krewearre derfoar om dy oannommen te krijen, mar it slagge him net om dy troch it Kongres te loadsen. Lykwols, dielen fan dat [[wetsfoarstel]] waarden letter opnommen yn 'e [[Inflation Reduction Act]], dy't yn haadsaak bedoeld wie ta bestriding fan 'e [[ynflaasje]] en dy't yn [[2022]] wól troch it Kongres oannommen waard. Troch it belied fan Biden begûn de Amerikaanske ekonomy wer te draaien as in tierelier, yn 't bysûnder as men dy ferliek mei de haperjende ekonomy fan 'e [[Jeropeeske Uny]]. Grutte [[bedriuw]]en makken rekôrwinsten en de koersen fan 'e [[effektebeurs|effektebeurzen]] skeaten omheech. Mar troch de hege ynflaasje murk de sljochtwei Amerikaan dêr mar in bytsje fan en bleau de befolking ûntefreden oer de ekonomyske sitewaasje. [[File:P20220407AS-0337_(52068715434).jpg|right|thumb|250px|Joe Biden mei [[Ketanji Brown Jackson]], de [[rjochter]] dy't er yn it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf|Amerikaansk Heech-gerjochtshôf]] beneamde.]] Fierders beneamde Biden de froulike [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaanske]] [[rjochter]] [[Ketanji Brown Jackson]] ta lid fan it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf]] en wurke er gear mei Republikeinen yn it Kongres om 'e [[skuldeplafonkrisis fan 2023]] te beswarren troch it [[skuldeplafon]] te ferheegjen. Wat de tastream fan [[ymmigrant]]en fia de [[grins (line)|grins]] mei [[Meksiko]] nei de Feriene Steaten ta oanbelange, hold Biden in grut part fan 'e drakoanyske maatregels fan it regear-Trump yn stân. Yn [[jannewaris]] [[2024]] joech er syn stipe oan in wetsfoarstel foar in nije ymmigraasjewet, de strangste út 'e resinte Amerikaanske skiednis, dat opsteld wie troch in gearwurkjende groep Demokratyske en Republikeinske senators ûnder lieding fan 'e Demokrate [[Kyrsten Sinema]] fan [[Arizona]] en de Republikein [[James Lankford]] fan [[Oklahoma]]. Donald Trump, dy't op dat stuit alwer kampanje fierde foar syn werferkiezing ta presidint by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|ferkiezings fan 2024]], torpedearre it wetsfoarstel lykwols om't er de ymmigraasjekrisis brûke woe as ferkiezingstema. Nei't hy syn opposysje dertsjin útsprutsen hie, loeken de Republikeinen harren stipe foar it wetsfoarstel yn. [[File:Joe_Biden_at_the_Mexico_border_2023-01-08.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden besiket yn [[jannewaris]] [[2023]] de [[grins (line)|grins]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei [[Meksiko]] yn it ramt fan 'e oanhâldende [[ymmigraasjekrisis yn de Feriene Steaten|ymmigraasjekrisis]].]] Yn syn bûtenlânsk belied sleat Biden de Feriene Steaten wer oan by it [[Klimaatfedrach fan Parys]]. Hy [[Amerikaanske weromlûking út Afganistan (2020-2021)|loek alle Amerikaanske troepen werom]] út [[Afganistan]] en makke dêrmei in ein oan 'e slepende [[Oarloch yn Afganistan]]. Hy die dat lykwols sa halje-trawalje, dat it late ta gaos en [[geweld|bloedferjitten]] op 'e [[Ynternasjonale Lofthaven fan Kabûl]], eat dat sterk tinken die oan 'e oerhastige [[evakuaasje]] fan Amerikanen by de [[Fal fan Saigon]] oan 'e ein fan 'e [[Fjetnamoarloch]] yn [[1975]]. As gefolch fan 'e Amerikaanske weromlûking stoarte it troch de Feriene Steaten stipe [[demokrasy|demokratysk]]e regear fan Afganistan yn en [[Talibanoffinsyf fan 2021|waard de macht yn it lân grypt]] troch de [[islamisme|islamistyske]] en [[terrorist]]yske [[Taliban]]beweging. Nei de [[Russyske ynvaazje fan de Oekraïne|Russyske ynfal yn 'e Oekraïne]], yn [[febrewaris]] [[2022]], reägearre Biden mei it oplizzen fan [[ynternasjonale sanksjes tsjin Ruslân omreden fan de ynfal yn de Oekraïne|sanksjes tsjin Ruslân]] en mei it leverjen fan sawol [[humanitêre help]] as [[militêr]]e stipe oan 'e [[Oekraïne]]. Dat lân waard ek hieltyd tichter by de [[NATO]] lutsen, en de tradisjoneel [[neutraliteit|neutrale]] lannen [[Sweden]] en [[Finlân]] besleaten troch de Russyske oarlochsdriging sels om lid te wurden fan 'e NATO. [[File:Isaac_Herzog_at_Ben_Gurion_Airport,_October_2023_(ABG_4491).jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) begroetet de [[Israel]]yske [[presidint]] [[Yitzhak Herzog]] (2e f. rj.) en [[premier]] [[Benjamin Netanyahu]] (1e f. rj.) by in besyk oan [[Tel Aviv]] yn [[oktober]] [[2023]].]] Biden sleat yn [[septimber]] [[2021]] ek [[AUKUS]], in nij [[militêr bûnsgenoatskip]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei it [[Feriene Keninkryk]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]], dat de ûntbrekkende skeakel wurde moast tusken de NATO en it [[ANZUS-pakt]] (fan 'e Feriene Steaten mei Austraalje en [[Nij-Seelân]]). It nije bûnsgenoatskip wie dúdlik rjochte tsjin 'e oanboazjende politike en militêre ynfloed fan 'e [[Folksrepublyk Sina]] yn it [[Fiere Easten]]. Op datselde mêd spriek Biden ek syn stipe út foar [[Taiwan]] (dat troch Sina as in opstannige [[provinsje]] sjoen wurdt) en brocht er yn [[augustus]] [[2023]] de lieders fan [[Japan]] en [[Súd-Koreä]] gear om 'e harren ûnderlinge histoaryske twaspjalt tusken dy beide lannen te oerwinnen en in mienskiplik front tsjin Sina en [[Noard-Koreä]] te foarmjen. Dat mienskiplike front waard staljûn as it [[Amerikaansk-Japansk-Súdkoreaansk trilateraal pakt]]. Biden stipe [[Israel]] yn it [[Gazakonflikt (2023-2024)|Gazakonflikt]], in nije faze fan it [[Israelysk-Palestynske konflikt]] yn it [[Midden-Easten]], dat op [[7&nbsp;oktober]] [[2023]] begûn mei in [[Hamas-oanfal op Israel (2023)|grutskalige terroristyske oanfal]] fan 'e [[Palestina|Palestynske]] [[fersetsbeweging]] [[Hamas]] op súdlik [[Israel]]. Neitiid sette Israel útein mei in [[fjildtocht|militêre kampanje]] yn 'e Gazastripe wêrby't de hiele ynfrastruktuer fan it gebiet ferneatige waard. Unskuldige [[boarger]]s waarden by de [[bombardemint]]en alhiel net ûntsjoen, [[skoalle]]n, [[moskee]]ën, [[flechtlingekamp]]en en sels [[sikehûs|sikehuzen]] waarden oan ien tried wei bombardearre, en fiedselhelp troch ynternasjonale organisaasjes waard mar by bytsjes en brokjes yn it gebiet talitten, wêrmei't opsetlik [[hongersneed]] kreëarre waard. Nei in jier lei it tal direkte Palestynske deaden as gefolch fan 'e Israelyske militêre operaasjes op 44.000, wylst it tal yndirekte stjergefallen troch honger en gebrek oan medyske soarch (neffens in [[artikel (publikaasje)|artikel]] yn it [[tydskrift]] ''[[The Lancet]]'') rûsd wurde moast op 186.000.<ref>{{Aut|Khatib, Rasha}}; {{Aut|McKee, Martin}}; en {{Aut|Yusuf, Salim}}, ''Counting the Dead in Gaza: Difficult but Essential'', yn: ''The Lancet'', 2024, 404 (10449), s. 237–238.</ref> Dêrom waard de Israelyske operaasje troch tsjinstanners yomskreaun as in [[genoside]]. [[File:215a.FreePalestineRally.WDC.4November2023_(53338192232).jpg|left|thumb|250px|In [[demonstraasje (protest)|demonstraasje]] yn [[novimber]] [[2023]] yn [[Washington,&nbsp;D.C.]] tsjin 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[militêr]]e stipe oan [[Israel]] yn it ramt fan it [[Gazakonflikt (2023-2024)|Gazakonflikt]].]] Joe Biden, dy't himsels as [[sionisme|sionist]] beskôge, hold lykwols fol dat "wat der yn Gaza bart, gjin genoside is". Hy gie troch mei de frijwol betingstleaze Amerikaanske militêre stipe oan Israel, wylst er oanhâldend bewearde dat er efter de skermen hàst in [[wapenstilstân]] útûnderhannele hie. Dy wapenstilstân kaam der lykwols net en mei syn stipe oan Israel sette er yn 'e Feriene Steaten in protte kwea bloed by [[Arabyske Amerikanen|Amerikanen fan Arabysk komôf]] en by it [[progressive]] diel fan syn eigen Demokratyske Partij. In [[opinypeiling]] út [[maart]] [[2024]] liet sjen dat fan alle Amerikanen 36% efter de stipe oan Israel stie, wylst 55% der op tsjin wie. Yn it foarjier fan [[2024]] late ien en oar ta [[universiteitsprotesten tsjin it Gazakonflikt (2024)|massale protesten]] fan studinten oan Amerikaanske universiteiten. grnv0ydgseknx8osg3kmo7xxxqzyh3e 1175131 1175128 2024-11-19T21:10:35Z Ieneach fan 'e Esk 13292 + nije paragraaf oer de ferkiezingskampanje fan 2024 1175131 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Nei trije jier ûnder it presidintskip fan Trump, dat benammen gaos feroarsake en it [[imago]] fan 'e Feriene Steaten om utens gâns skea tabrocht hie, lange it lân nei feroaring. Biden waard sjoen as it bêste alternatyf foar Trump. Op [[25&nbsp;april]] [[2019]] stelde Biden him dêrom ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan [[Hunter Biden|Hunter]] hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn [[politike kampanje|kampanje]]. Trump hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump de Oekraynske presidint [[Volodymyr Zelensky]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn (earste) [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. [[File:Biden9_(32932624647).jpg|left|thumb|250px|Biden oan it begjin fan syn kampanje foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]].]] By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] yn [[Iowa]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], de [[homoseksuele]] [[boargemaster]] fan [[South Bend (Indiana)]], senator [[Amy Klobuchar]] út [[Minnesota]] en senator [[Elizabeth Warren]] út [[Massachusetts]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], in senator foar [[Vermont]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal [[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]], as syn ''running mate''. Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim [[maatskiplike polarisaasje|polarisearre]] rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[stimbusfraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels yn [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en ta winner fan 'e ferkiezings útroppen. [[File:ElectoralCollege2020.svg|right|thumb|250px|De útslach fan 'e [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]], dy't Biden yn it [[Elektoraal Kolleezje]] wûn mei 306 stimmen tsjin 232 foar [[Donald Trump|Trump]].]] Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere Trump syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach feroare te krijen, oant en mei it [[tillefoan]]ysk ûnder druk setten fan ferkiezingsfunksjonarissen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't Trump en syn meistanners oanspanden, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]] en in besykjen ta [[revolúsje|it omsmiten]] fan it legitym keazen regear fan 'e Feriene Steaten. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle [[media]] skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. Teffens wied er, nei [[John F. Kennedy]], de twadde roomske presidint út 'e skiednis fan 'e Feriene Steaten. [[File:President_Biden_taking_oath_of_office_(cropped).png|left|thumb|250px|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] ynsward as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] ===Presidintskip=== As presidint furdige Biden de [[American Rescue Plan Act]] út, in [[wet]] dy't bedoeld wie om 'e Amerikaanske [[ekonomy]] der wer boppe-op te helpen nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]] en de [[koroanaresesje|dêrút fuortkommende resesje]]. Teffens ûndertekene er de [[Infrastructure Investment and Jobs Act]] en de [[CHIPS and Science Act]], wetten ta oanfitering fan 'e ekonomy en ferbettering fan 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't yn it [[Amerikaanske Kongres]] oannommen wiene mei stipe fan sawol de Demokraten as de Republikeinen. Biden stelde de [[Build Back Better Act]] op en krewearre derfoar om dy oannommen te krijen, mar it slagge him net om dy troch it Kongres te loadsen. Lykwols, dielen fan dat [[wetsfoarstel]] waarden letter opnommen yn 'e [[Inflation Reduction Act]], dy't yn haadsaak bedoeld wie ta bestriding fan 'e [[ynflaasje]] en dy't yn [[2022]] wól troch it Kongres oannommen waard. Troch it belied fan Biden begûn de Amerikaanske ekonomy wer te draaien as in tierelier, yn 't bysûnder as men dy ferliek mei de haperjende ekonomy fan 'e [[Jeropeeske Uny]]. Grutte [[bedriuw]]en makken rekôrwinsten en de koersen fan 'e [[effektebeurs|effektebeurzen]] skeaten omheech. Mar troch de hege ynflaasje murk de sljochtwei Amerikaan dêr mar in bytsje fan en bleau de befolking ûntefreden oer de ekonomyske sitewaasje. [[File:P20220407AS-0337_(52068715434).jpg|right|thumb|250px|Joe Biden mei [[Ketanji Brown Jackson]], de [[rjochter]] dy't er yn it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf|Amerikaansk Heech-gerjochtshôf]] beneamde.]] Fierders beneamde Biden de froulike [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaanske]] [[rjochter]] [[Ketanji Brown Jackson]] ta lid fan it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf]] en wurke er gear mei Republikeinen yn it Kongres om 'e [[skuldeplafonkrisis fan 2023]] te beswarren troch it [[skuldeplafon]] te ferheegjen. Wat de tastream fan [[ymmigrant]]en fia de [[grins (line)|grins]] mei [[Meksiko]] nei de Feriene Steaten ta oanbelange, hold Biden in grut part fan 'e drakoanyske maatregels fan it regear-Trump yn stân. Yn [[jannewaris]] [[2024]] joech er syn stipe oan in wetsfoarstel foar in nije ymmigraasjewet, de strangste út 'e resinte Amerikaanske skiednis, dat opsteld wie troch in gearwurkjende groep Demokratyske en Republikeinske senators ûnder lieding fan 'e Demokrate [[Kyrsten Sinema]] fan [[Arizona]] en de Republikein [[James Lankford]] fan [[Oklahoma]]. Donald Trump, dy't op dat stuit alwer kampanje fierde foar syn werferkiezing ta presidint by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|ferkiezings fan 2024]], torpedearre it wetsfoarstel lykwols om't er de ymmigraasjekrisis brûke woe as ferkiezingstema. Nei't hy syn opposysje dertsjin útsprutsen hie, loeken de Republikeinen harren stipe foar it wetsfoarstel yn. [[File:Joe_Biden_at_the_Mexico_border_2023-01-08.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden besiket yn [[jannewaris]] [[2023]] de [[grins (line)|grins]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei [[Meksiko]] yn it ramt fan 'e oanhâldende [[ymmigraasjekrisis yn de Feriene Steaten|ymmigraasjekrisis]].]] Yn syn bûtenlânsk belied sleat Biden de Feriene Steaten wer oan by it [[Klimaatfedrach fan Parys]]. Hy [[Amerikaanske weromlûking út Afganistan (2020-2021)|loek alle Amerikaanske troepen werom]] út [[Afganistan]] en makke dêrmei in ein oan 'e slepende [[Oarloch yn Afganistan]]. Hy die dat lykwols sa halje-trawalje, dat it late ta gaos en [[geweld|bloedferjitten]] op 'e [[Ynternasjonale Lofthaven fan Kabûl]], eat dat sterk tinken die oan 'e oerhastige [[evakuaasje]] fan Amerikanen by de [[Fal fan Saigon]] oan 'e ein fan 'e [[Fjetnamoarloch]] yn [[1975]]. As gefolch fan 'e Amerikaanske weromlûking stoarte it troch de Feriene Steaten stipe [[demokrasy|demokratysk]]e regear fan Afganistan yn en [[Talibanoffinsyf fan 2021|waard de macht yn it lân grypt]] troch de [[islamisme|islamistyske]] en [[terrorist]]yske [[Taliban]]beweging. Nei de [[Russyske ynvaazje fan de Oekraïne|Russyske ynfal yn 'e Oekraïne]], yn [[febrewaris]] [[2022]], reägearre Biden mei it oplizzen fan [[ynternasjonale sanksjes tsjin Ruslân omreden fan de ynfal yn de Oekraïne|sanksjes tsjin Ruslân]] en mei it leverjen fan sawol [[humanitêre help]] as [[militêr]]e stipe oan 'e [[Oekraïne]]. Dat lân waard ek hieltyd tichter by de [[NATO]] lutsen, en de tradisjoneel [[neutraliteit|neutrale]] lannen [[Sweden]] en [[Finlân]] besleaten troch de Russyske oarlochsdriging sels om lid te wurden fan 'e NATO. [[File:Isaac_Herzog_at_Ben_Gurion_Airport,_October_2023_(ABG_4491).jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) begroetet de [[Israel]]yske [[presidint]] [[Yitzhak Herzog]] (2e f. rj.) en [[premier]] [[Benjamin Netanyahu]] (1e f. rj.) by in besyk oan [[Tel Aviv]] yn [[oktober]] [[2023]].]] Biden sleat yn [[septimber]] [[2021]] ek [[AUKUS]], in nij [[militêr bûnsgenoatskip]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei it [[Feriene Keninkryk]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]], dat de ûntbrekkende skeakel wurde moast tusken de NATO en it [[ANZUS-pakt]] (fan 'e Feriene Steaten mei Austraalje en [[Nij-Seelân]]). It nije bûnsgenoatskip wie dúdlik rjochte tsjin 'e oanboazjende politike en militêre ynfloed fan 'e [[Folksrepublyk Sina]] yn it [[Fiere Easten]]. Op datselde mêd spriek Biden ek syn stipe út foar [[Taiwan]] (dat troch Sina as in opstannige [[provinsje]] sjoen wurdt) en brocht er yn [[augustus]] [[2023]] de lieders fan [[Japan]] en [[Súd-Koreä]] gear om 'e harren ûnderlinge histoaryske twaspjalt tusken dy beide lannen te oerwinnen en in mienskiplik front tsjin Sina en [[Noard-Koreä]] te foarmjen. Dat mienskiplike front waard staljûn as it [[Amerikaansk-Japansk-Súdkoreaansk trilateraal pakt]]. Biden stipe [[Israel]] yn it [[Gazakonflikt (2023-2024)|Gazakonflikt]], in nije faze fan it [[Israelysk-Palestynske konflikt]] yn it [[Midden-Easten]], dat op [[7&nbsp;oktober]] [[2023]] begûn mei in [[Hamas-oanfal op Israel (2023)|grutskalige terroristyske oanfal]] fan 'e [[Palestina|Palestynske]] [[fersetsbeweging]] [[Hamas]] op súdlik [[Israel]]. Neitiid sette Israel útein mei in [[fjildtocht|militêre kampanje]] yn 'e Gazastripe wêrby't de hiele ynfrastruktuer fan it gebiet ferneatige waard. Unskuldige [[boarger]]s waarden by de [[bombardemint]]en alhiel net ûntsjoen, [[skoalle]]n, [[moskee]]ën, [[flechtlingekamp]]en en sels [[sikehûs|sikehuzen]] waarden oan ien tried wei bombardearre, en fiedselhelp troch ynternasjonale organisaasjes waard mar by bytsjes en brokjes yn it gebiet talitten, wêrmei't opsetlik [[hongersneed]] kreëarre waard. Nei in jier lei it tal direkte Palestynske deaden as gefolch fan 'e Israelyske militêre operaasjes op 44.000, wylst it tal yndirekte stjergefallen troch honger en gebrek oan medyske soarch (neffens in [[artikel (publikaasje)|artikel]] yn it [[tydskrift]] ''[[The Lancet]]'') rûsd wurde moast op 186.000.<ref>{{Aut|Khatib, Rasha}}; {{Aut|McKee, Martin}}; en {{Aut|Yusuf, Salim}}, ''Counting the Dead in Gaza: Difficult but Essential'', yn: ''The Lancet'', 2024, 404 (10449), s. 237–238.</ref> Dêrom waard de Israelyske operaasje troch tsjinstanners yomskreaun as in [[genoside]]. [[File:215a.FreePalestineRally.WDC.4November2023_(53338192232).jpg|left|thumb|250px|In [[demonstraasje (protest)|demonstraasje]] yn [[novimber]] [[2023]] yn [[Washington,&nbsp;D.C.]] tsjin 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[militêr]]e stipe oan [[Israel]] yn it ramt fan it [[Gazakonflikt (2023-2024)|Gazakonflikt]].]] Joe Biden, dy't himsels as [[sionisme|sionist]] beskôge, hold lykwols fol dat "wat der yn Gaza bart, gjin genoside is". Hy gie troch mei de frijwol betingstleaze Amerikaanske militêre stipe oan Israel, wylst er oanhâldend bewearde dat er efter de skermen hàst in [[wapenstilstân]] útûnderhannele hie. Dy wapenstilstân kaam der lykwols net en mei syn stipe oan Israel sette er yn 'e Feriene Steaten in protte kwea bloed by [[Arabyske Amerikanen|Amerikanen fan Arabysk komôf]] en by it [[progressive]] diel fan syn eigen Demokratyske Partij. In [[opinypeiling]] út [[maart]] [[2024]] liet sjen dat fan alle Amerikanen 36% efter de stipe oan Israel stie, wylst 55% der op tsjin wie. Yn it foarjier fan [[2024]] late ien en oar ta [[universiteitsprotesten tsjin it Gazakonflikt (2024)|massale protesten]] fan studinten oan Amerikaanske universiteiten. ===Ferkiezingskampanje fan 2024=== Hoewol't Biden himsels by de kampanje foar syn earste termyn as presidint presintearre hie as in tuskenpaus dy't gjin werferkiezing foar in twadde termyn sykje soe, stelde er him op [[25&nbsp;april]] [[2023]] dochs foar dy twadde termyn ferkiesber. Hy wie derfan oertsjûge dat hy de iennichste wie dy't in werferkiezing foarkomme koe fan Donald Trump, dy't ûnderwilens de hiele Republikeinske Partij nei syn hân set hie en perfoarst op 'e nij de Republikeinske presidintskandidaat wurde soe. Biden syn kandidatuer waard behindere troch it feit dat er mei syn net-ôflittende stipe foar Israel syn skippen fierhinne efter him ferbaarnd hie by de grutte (en ornaris Demokratysk stimmende) Arabyske mienskip yn 'e krúsjale swingsteat [[Michigan]]. Dat hie him by de presidintsferkiezings noch raar opbrekke kinnen as it safier kommen hie. Lykwols wûn er de [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij mei gemak om't der gjin serieuze tsjinkandidaat meidie. It wie bekend dat Biden [[geast]]lik net sa skerp mear wie as fjouwer jier earder, mar it earste presidinsjele [[debat]] mei Donald Trump, op [[27&nbsp;juny]] [[2024]], resultearre foar him yn in sjenant debakel, wêrby't er net út syn wurden komme koe, healwei de tried fan syn [[sin (taalkunde)|sinnen]] kwytrekke en yn it algemien in geastlik betize yndruk makke en ûnbegryplike wartaal útsloech. Trump die it yn it debat ek net bêst, mar yn ferliking mei Biden wie hy mei ôfstân de winner. [[File:President_Joe_Biden_delivers_remarks_from_the_Oval_Office_4.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden hâldt op [[21&nbsp;july]] [[2024]] in [[taspraak]] oan it [[Feriene Steaten|Ameri-kaanske]] [[befolking|folk]] oer syn werom-lûking as presidintskandidaat.]] Pas doe waard foar de measte Demokraten dúdlik hoe grut de geastlike ôftakeling fan Biden wie. It holp net dat it Wite Hûs bekend makke dat de presidint tenei gjin [[evenemint]]en mear bywenje soe nei acht oere jûns, sadat er op 'e tiid op bêd koe. Demokratyske kiezers kearden har massaal ôf fan Biden en yn 'e opinypeilings wie te sjen dat er de krúsjale [[swingsteat]]en [[Wiskonsin]], [[Michigan]] en [[Pennsylvania]] mei gjin mooglikheid noch winne koe. Sels yn steaten dy't men fêst yn Demokratyske hannen tocht hie, lykas [[Firginia]], [[Minnesota]], [[Nij-Meksiko]] en [[Nij-Hampshire]], drige Biden ferslein te wurden troch Trump. It waard dêrmei dúdlik dat Biden de presidintsferkiezings net mear winne koe, net sasear om't er net mear geastlik kapabel wie, mar om't er dat net mear ''liek'' te wêzen en om't er dêrtroch ûnferkiesber wurden wie. De [[redaksje]]s fan ferskate [[krante]]n dy't de Demokratyske Partij tradisjoneel stypje (lykas ''[[The New York Times]]'') stelden foar om yn it plak fan Biden in oare Demokratyske presidintskandidaat oan te stellen. Hieltyd mear foaroansteande partijleden en [[donor (jild)|donors]] fan jild foar de Demokratyske ferkiezingskampanje sleaten har dêrby oan. Biden liek steech fol te hâlden oan syn eigen gelyk, oant er op [[21&nbsp;july]], likernôch hûndert dagen foar de ferkiezing, ynienen oerstaach gie en himsels weromloek as presidintskandidaat. Mar inkele oeren letter spriek er syn stipe út foar syn fise-presidint [[Kamala Harris]]. Binnen in stikmannich dagen sleaten de oare Demokraten har dêrby oan, en op [[6&nbsp;augustus]] waard Harris op 'e [[Demokratyske Nasjonale Konvinsje]] yn [[Chicago]] formeel oanwiisd as de presidintskandidaat foar de Demokratyske Partij. Neitiid die sy der alles oan dat mar mooglik wie om it Amerikaanske [[elektoraat]] foar har te winnen. Har kampanje stiek yn syn [[optimisme]] en [[hoop]] foar de [[takomst]] skerp ôf tsjin it moddergoaien fan Trump, dy't boppedat ferskate kearen oankundige dat er [[wraak]] nimme soe op al syn tsjinstanners sadree't er wer presidint wie. Nettsjinsteande dat keas by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|ferkiezings op 5&nbsp;novimber]] in mearderheid foar de Amerikanen foar Trump. Biden reägearre op 'e útslach mei in taspraak wêryn't er Trump lokwinske mei syn oerwinning en him in "freedsume en oarderlike" machtsoerdracht ûnthiet. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Amerikaansk autobiograaf]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] duayqc7yyjwedjp4dbp9v796nu9pj4o 1175132 1175131 2024-11-19T21:11:04Z Ieneach fan 'e Esk 13292 klear (pfff) 1175132 wikitext text/x-wiki {{Politikus | namme = Joe Biden | ôfbylding = Joe Biden presidential portrait.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = Joseph Robinette Biden jr. | nasjonaliteit = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berteplak = [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]) | bertedatum = [[20 novimber]] [[1942]] | stjerplak = | stjerdatum = | dynasty = | etnisiteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frânsen|Frânsk]] <br>[[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Ieren (folk)|Iersk]] <br>[[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] | regionale identiteit = | partij = [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]] | prizen = | ûnderskiedings = [[Presidinsjele Frijheidsmedalje|Pres. Frijheidsmedalje]] 2017 | funksje1 = [[presidint fan de Feriene Steaten]] | regear1 = | amtsperioade1 = [[2021]] – [[2025]] | foargonger1 = [[Donald Trump]] | opfolger1 = [[Donald Trump]] | funksje2 = [[fise-presidint]] fan de [[Feriene Steaten]] | regear2 = | amtsperioade2 = [[2009]] – [[2017]] | foargonger2 = [[Dick Cheney]] | opfolger2 = [[Mike Pence]] | funksje3 = [[Amerikaansk senator]] foar [[Delaware]] | regear3 = | amtsperioade3 = [[1973]] – [[2009]] | foargonger3 = [[J. Caleb Boggs]] | opfolger3 = [[Ted Kaufman]] | webside = }} '''Joe Biden''' (folút: '''Joseph Robinette Biden jr.'''; [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]] ([[Pennsylvania]]), [[20 novimber]] [[1942]]) is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[jurist]] en [[politikus]] fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], dy't fan [[2021]] oant [[2025]] de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]] wie. Foartiid wied er fan [[2009]] oant [[2017]] ûnder [[Barack Obama]] de 47ste [[fise-presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], en dêrfoar hied er 36&nbsp;jier lang sit yn 'e [[Amerikaanske Senaat]] foar de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Delaware]]. Hy stie der lang om bekend dat er wat in rûchhouwer wie, dy't geregeldwei aparte of ûnbedoeld pynlike útspraken die. Biden wie twaris de kandidaat fan 'e Demokratyske Partij foar it [[Amerikaanske presidint]]skip: yn [[2020]] wûn er de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan dat jier]] en folge er [[Donald Trump]] op as presidint. Yn [[2024]] moast er him fanwegen syn [[geast]]like ôftakeling likernôch hûndert dagen foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|presidintsferkiezings fan dat jier]] út 'e striid weromlûke om plak te meitsjen foar syn [[fise-presidint]]e [[Kamala Harris]]. As presidint boude er de Amerikaanske [[ekonomy]] wer op nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]. Hy loek de Amerikaanske troepen werom út [[Afganistan]], mar helle tagelyk de bannen mei de Amerikaanske bûnsgenoaten oan. Op it persoanlike flak waard it libben fan Biden tekene troch de [[dea]] fan syn earste [[oarehelte|frou]] en [[dochter]] by in [[ferkearsûngemak]] yn [[1972]] en troch it [[ferstjerren]] fan syn âldste [[soan]] [[Beau Biden|Beau]] oan [[harsenkanker]] yn [[2015]]. ==Libben== ===Jonkheid en oplieding=== Biden waard yn [[1942]] [[berne]] yn [[Scranton (Pennsylvania)|Scranton]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Pennsylvania]], as de [[soan]] fan Joseph Robinette Biden&nbsp;sr. ([[1915]]–[[2000]]), in [[sakeman]] fan mingd [[Ingelsen|Ingelsk]]-[[Frânsen|Frânsk]] [[etnyske groep|etnysk]] [[komôf]], en dy syn [[oarehelte|frou]] Catherine Eugenia Finnegan ([[1917]]–[[2010]]), dy't fan Jean neamd waard en út in [[Ieren (folk)|Ierske]] [[famylje (besibskip)|famylje]] kaam. Biden wie de âldste fan fjouwer [[bern (persoan)|bern]] yn in [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[húshâlding]]. Hy hie in [[suster]], [[Valerie Biden Owens|Valerie]], en twa [[bruorren]], Francis en [[James Biden|James]]. It hiele [[gesin]] moast earst in stikmannich jierren by [[pake en beppe]] oan [[mem]]mekant ynwenje om't Joe Biden&nbsp;sr. finansjeel yn 'e nederklits rekke wie. [[File:Joe_Biden_in_1968_Edition_of_Onondagan_Yearbook.jpg|left|thumb|150px|Joe Biden yn [[1968]].]] Yn [[1953]], doe't Biden alve jier wie, [[ferhuze]] de húshâlding nei [[Claymont (Delaware)|Claymont]], yn 'e steat [[Delaware]], dêr't Joe Biden&nbsp;sr. in hannel yn twaddehâns auto's opsette. Fan dy tiid ôf hiene se it wat rommer. Biden gie nei de [[middelbere skoalle]] oan 'e [[Archmere Academy]] te Claymont, dêr't er yn it [[Amerikaansk fuotbal]]team spile, en yn [[1961]] [[eineksamen]] die. Oanslutend [[studearre]] er oan 'e [[Universiteit fan Delaware]] yn [[Newark (Delaware)|Newark]], dêr't er op 'e nij Amerikaansk fuotbal spile, no foar it universiteitsteam, de [[Delaware Fightin' Blue Hens]]. Yn [[1965]] studearre er ôf mei in [[bachelorstitel]] yn twa haadfakken, [[skiednis]] en [[politikology]]. Dêrnei skreau er him yn oan 'e [[rjochten|rjochteskoalle]] fan 'e [[Universiteit fan Syracuse]], te [[Syracuse (New York)|Syracuse]] yn 'e steat [[New York (steat)|New York]], dy't er útkeas om't syn [[relaasje (ynterpersoanlike bân)|faam]] dêr ek [[studint]]e wie. Syn [[master yn de rjochten|masterskip yn de rjochten]] behelle er yn [[1968]], al fûn er nei eigen sizzen syn rjochtestúdzje it saaiste ding dat er ea by de ein hân hie. Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de [[tsjinstplicht]] ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e [[Fjetnamoarloch]]. Earst krige er ntl. ferskate kearen útstel om syn [[stúdzje]] ôf te meitsjen, en letter waard er ôfkard op grûn fan in [[astma]]tyske [[oandwaning]] dy't er as [[teenager]] hân hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan [[alkohol]] oanseach, waard Biden [[gehielûnthâlder]]. Hy [[stammerjen|stammere]] oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel [[poëzij]] foar te dragen. ===Trouwen en húshâlding=== Doe't er yn [[1964]] in [[spring break]] (krookjefakânsje) op 'e [[Bahama's]] trochbrocht, kaam Biden dêre yn 'e kunde mei Neilia Hunter, in Amerikaanse út in [[rykdom|begoedige]] fermidden yn [[Skaneateles (New York)|Skaneateles]] yn 'e steat New York, dy't studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op [[27&nbsp;augustus]] [[1966]] [[troude]]n se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrûn yn. Se krigen trije bern, [[Beau Biden|Joseph Robinette Biden III]] ([[1969]]–[[2015]]), dy't Beau neamd waard, [[Hunter Biden|Robert Hunter Biden]] ([[1970]]), dy't Hunter neamd waard, en Naomi Christina Biden ([[1971]]–[[1972]]). [[File:Neilia_Hunter,_Joe,_Hunter,_Naomi_Christina,_and_Beau_Biden,_c._1972.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden (m.) yn [[1972]], mei syn [[húshâlding]], f.l.n.rj. syn earste [[oarehelte|frou]] [[Neilia Hunter]] en harren [[bern (persoan)|bern]] Naomi, [[Hunter Biden|Hunter]] en [[Beau Biden|Beau]].]] Op [[18 desimber]] [[1972]], doe't se oan it [[winkeljen]] wiene foar de [[kryst]], rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim [[ferkearsûngemak]], wêrby't har [[auto]] op in [[krusing (ferkear)|krusing]] fan 'e sydkant ôf raamd waard troch in [[frachtwein]]. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke Naomi kamen dêrby om it libben, wylst Beau Biden in [[brutsen bonke|brutsen]] [[skonk]] hie en Hunter Biden in [[plassebasisfraktuer]] en lichtere [[ferwûning]]s. Nei't Joe Biden fiif jier lang [[widner]] en [[allinnichsteande âlder|allinnichsteand heit]] west hie, wertroude er op [[17&nbsp;juny]] [[1977]] mei [[Jill Biden|Jill Tracy Jacobs]], in [[skoaljuffer]] út [[Willow Grove (Pennsylvania)|Willow Grove]] yn [[Pennsylvania]], mei wa't er yn [[1975]] yn 'e kunde kommen wie op in troch ien fan syn bruorren beävensearre [[blind date]]. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern, [[Ashley Blazer Biden]] ([[1981]]), dy't [[sosjaal wurkster]] waard. Syn soan Beau waard de [[prokureur-generaal]] fan Delaware en tsjinne as [[auditeur-militêr]] by it [[Amerikaanske Leger]] yn [[Irak]], foar't er op [[30&nbsp;maaie]] [[2015]] mei 46 jier oan in [[harsentumor]] kaam te [[ferstjerren]]. Biden syn oare soan Hunter waard [[abbekaat]] en [[polityk]] [[lobbyen|lobbyist]] yn [[Washington, D.C.]] [[File:Joe_and_Jilly_Biden_early_photo.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ein [[1970-er jierren]] mei syn twadde [[oarehelte|frou]] [[Jill Biden|Jill]].]] ===Iere politike karriêre=== Yn [[1968]] rûn Biden in healjier lang [[staazje]] by in [[abbekatekantoar]], wêrnei't er in hoartsje as [[pro&nbsp;deo]]-[[abbekaat]] wurke en doe in [[baan (wurk)|baan]] fûn by in abbekatekantoar yn [[Wilmington (Delaware)]]. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] as ta de [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokraten]], mar doe't de Republikeinen besochten en meitsje him partijlid, hold er de boat ôf fanwegen syn ôfwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder [[Richard Nixon]]. Yn [[1969]] rjochte Biden mei in partner in eigen abbekatekantoar op, mei as namme Biden & Walsh. Yn 'e [[hjerst]] fan datselde jier stelde er him as Demokraat kandidaat foar de [[gemeenterie|distriktsrie]] fan [[New Castle County (Delaware)|New Castle County]], en wûn dêrby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dêrnei wied er fan [[1970]] oant [[1972]] njonken syn wurk as abbekaat ek riedslid. ===Senator=== Yn [[1972]] die Biden mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e [[Amerikaanske Senaat]], en wûn op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ûngemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriêre op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten ûntpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan [[lulkens]] en [[twifel]]s op it mêd fan syn [[leauwe]]. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach [[jûn]]s let yn [[efterbuert]]en omkuierje mocht, op 'e siik nei [[slaanderij]]. Hy sei: "Ik hie [earder] net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n [[razernij]] [...] Ik hie it gefoel dat [[God (monoteïsme)|God]] my freeslik bedondere hie." [[File:President Jimmy Carter with Senator Joe Biden.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden yn [[1978]] mei [[presidint]] [[Jimmy Carter]].]] Begjin [[1973]] waard Biden mei de minimumâldens fan tritich jier de op seis nei jongste [[senator]] yn 'e [[Amerikaanske skiednis]]. Hy fertsjintwurdige dêrnei 36&nbsp;[[jier]] lang Delaware yn 'e Senaat, fan [[3&nbsp;jannewaris]] [[1973]] oant [[15&nbsp;jannewaris]] [[2009]]. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator fan it hiele lân. Hy wie (net tagelyk) [[foarsitter]] fan ferskate senaatskomitees, wêrûnder it Komitee foar Bûtenlânske Betrekkings, it Komitee oangeande de [[rjochtspraak|Rjochterlike Macht]] en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan [[drugs|Narkoatika]]. Biden wie in tsjinstanner fan 'e [[Earste Golfoarloch]] tsjin [[Irak]] yn [[1991]], dy't in reäksje wie op 'e [[Iraakske ferovering fan Koeweit]]. Mids [[1990-er jierren]] spile er as fûleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e [[Bosnyske Oarloch]] in wichtige rol by it ta stân bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn [[2002]] stimde er foar de resolúsje dy't de [[Twadde Golfoarloch]] mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan presidint [[George W. Bush]], dat de Feriene Steaten bestrûpte yn 'e slepende [[Irakoarloch]]. Fierders hied er in liedende rol by it reälisearjen fan 'e Violence Against Women Act, in wet dy't [[frouljusmishanneling]] yn 'e Feriene Steaten oanpakte. Njonken syn politike karriêre wie Biden fan [[1991]] ôf fierders wurksum as adjunkt-[[heechlearaar]] oan 'e rjochteskoalle fan 'e [[Widener Universiteit]] yn [[Wilmington (Delaware)|Wilmington]]. [[File:Joe Biden, official photo.jpg|left|thumb|180px|Joe Biden as [[senator]].]] ===Fise-presidintskip=== Twa kear die Biden mei oan 'e [[Amerikaanske presidint]]sferkiezings, yn [[1988]] en yn [[2008]], mar beide kearen waard er yn 'e Demokratyske [[foarferkiezing]]s troch oare gadingmakkers ferslein. Yn [[2008]] waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator [[Barack Obama]] fan [[Illinois]], frege om dy syn ''running mate'' (fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie dêrop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings de Republikeinske presidintskandidaat [[John McCain]] en dy syn ''running mate'' [[Sarah Palin]]. Sadwaande waard er op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]] ynsward as de 47ste (en de earste roomske) [[fise-presidint]] fan 'e Feriene Steaten. Yn [[2012]] wûnen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen [[Mitt Romney]] en [[Paul Ryan]] te ferslaan. As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslútfoarmingsproses fan it regear-Obama op alle mêd. (Dat wie frij útsûnderlik foar in Amerikaanske fise-presidint, dy't nei de ferkiezings oer it algemien op in sydspoar ranzjearre wurdt.) Doe't Obama yn [[2009]] de Amerikaanske [[ekonomy]] nei de [[Bankekrisis]] wer op streek en út 'e [[resesje]] helpe woe mei in stimulearringspakket foar de Amerikaanske ynfrastruktuer ([[wegen]], [[brêge]]n, [[spoarline]]n, [[kanaal (wetterwei)|kanalen]], ensfh.), krige Biden it tafersjoch oer dy [[ynvestearring]]s. Syn fermogen om mei Republikeinen yn it [[Amerikaanske Kongres]] te [[ûnderhanneljen]] (in fermogen dêr't Obama sels net of amper oer beskikte troch gebrek oan [[ûnderfining]] en om't er as te [[links (polityk)|links]] sjoen waard), wie krúsjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it mêd fan [[belesting]]s, ekonomyske stimulâns, de fêststelling fan 'e jierlikse [[begrutting]], de krises oangeande it [[skuldeplafon]] en it foarkommen dat de Amerikaanske ekonomy by it '[[fiskaal klif|fiskale klif]]' del knoffele. [[File:Biden Obama 3b.jpg|right|thumb|250px|Joe Biden hâldt ûnder de presidinsjele kampanje fan [[2008]], op [[23 augustus]] in [[taspraak]] te [[Springfield (Illinois)|Springfield]], yn [[Illinois (steat)|Illinois]], fuort nei't [[Barack Obama]] (rj.) him presintearre hat as syn ''[[fise-presidint|running mate]]''.]] Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus wie en bepaald net dom, stie Biden derom bekend dat er geregeldwei [[takt]]leaze en ûnhandige útspraken die, wêrmei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine sette. Sa seid er begjin [[2007]] oer Obama: "Ik bedoel, dat is de earste gewoane [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaan]] dy't mûlryp en [[yntelligint]] en skjin en in aardich útsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije." Mei dizze ûnbedoeld [[rasisme|rasistyske]] útspraak ûndermine er syn eigen presidintskampanje fan [[2008]]. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte [[Yndia]]aske [[ymmigrant]]emienskip yn Delaware hie. Yn april [[2009]] beäntwurde Biden in fraach oer de hearskjende [[bargegryp]] mei te sizzen dat er it syn famylje ôfriede soe om it [[fleantúch]] of de [[metro]] te nimmen. Soks wurke fansels de ûngerêstens ûnder de [[befolking]] yn 'e hân, en it [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige [[komeedzje|komyske]] [[tillefyzjeprogramma's]] op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint út [[2008]], doe't er by in kampanjegearkomste [[Chuck Graham]], in steatssenator fan [[Missouri (steat)|Missouri]], eefkes yn it sintsje sette woe. Hy frege de man doe troch de [[mikrofoan]] ferskate kearen om stean te gean, wat Graham lykwols net oprêde koe om't er yn 'e [[rolstoel]] siet. Ditoangeande rôp Biden oantinkens op oan [[Dan Quayle]], in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate, mar it ferskil wie dat Quayle it oansjen fan in [[arrogânsje|arrogante]] omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs rûnom as in ynnimlik persoan beskôge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator [[Lindsey Graham]] fan [[Súd-Karolina]] sei: "As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe wêze. Hy is ien dy't je wol lije meie moatte." [[File:Joe_Biden_sworn_in_1-20-09_hires_090120-N-0696M-204a.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden ynsward as [[fise-presidint]], op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2009]].]] Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip ûntfong Biden op [[12&nbsp;jannewaris]] [[2017]] út 'e hannen fan Barack Obama de [[Presidinsjele Frijheidsmedalje]], de heechste Amerikaanske boargerlike [[ûnderskieding]]. ===Ferkiezingskampanje fan 2016=== Wannear't in Amerikaanske presidint syn twadde termyn úttsjinne hat (wat it maksimum is foar in presidint), is it ornaris wizânsje dat syn fise-presidint it stokje oernimt en him ferkiesber stelt foar de folgjende termyn fan it presidintskip. By de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2016)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2016]] gie dat oars, mei't Biden him net ferkiesber stelde. Dat hie te krijen mei it djippe [[fertriet]] dêr't er mei ompakte nei it [[ferstjerren]] fan syn soan [[Beau Biden|Beau]] oan in [[harsentumor]] yn [[maaie]] [[2015]], mar ek oan it oantrúnjen fan Barack Obama en oare lieders fan 'e Demokratyske Partij om fan dielname oan 'e ferkiezingsstriid ôf te sjen. Yn [[Hillary Clinton]], dy't it by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2008)|foarferkiezings fan 2008]] ôflein hie tsjin Obama, mienden de Demokraten in poerbêste en ûnferslaanbere kandidaat te hawwen, temear om't út 'e Republikeinske foarferkiezings de eksintrike sakeman [[Donald Trump]] as winner te foarskyn kaam. Dyselde waard doe noch rûnom sjoen as ien dy't as presidintskandidaat net serieus te nimmen wie en dêrom net winne koe. It rûn lykwols oars, mei't Clinton nipt ferslein waard troch Trump. [[File:58th_Presidential_Inaugural_Ceremony_170120-D-BP749-1327.jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) mei [[Barack Obama]] (l. fan him) en [[Donald Trump]] (mei de hân op it skouder fan Obama) by de ynauguraasje as presidint fan Trump op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2017]].]] ===Tuskenlizzende jierren=== Nei't er as fise-presidint plak makke hie foar [[Mike Pence]], de ''running mate'' fan Trump, waard Biden eare-heechlearaar oan 'e [[Universiteit fan Pennsylvania]]. Teffens skreau er in [[autobiografy]], ''Promise Me, Dad'', dy't yn [[2017]] útkaam en dêr't er foar op in [[promoasje (marketing)|promoasje]]toernee troch it lân gie. Tsjin [[2019]] soed er neffens ''[[The New York Times]]'' mear as [[$]]15&nbsp;miljoen fertsjinne hawwe oan boekferkeapen en oan [[salaris]] foar it hâlden fan [[taspraak|lêzings]]. Underwilens spriek Biden him geregeldwei út tsjin ferskate punten fan 'e polityk fan Trump, wêrûnder it bûtenlânsk belied en Trump syn ûntkenning fan [[klimaatferoaring]]. Ek makke er ferskate kearen syn stipe dúdlik foar [[homorjochten]]. Yn [[2018]] hold Biden de [[lykrede]] op 'e [[begraffenis]] fan 'e troch Trump ferspijde Republikeinske senator [[John McCain]], mei wa't Biden goed [[freonskip|befreone]] rekke wie yn syn tiid yn 'e Senaat. ===Ferkiezingskampanje fan 2020=== Nei trije jier ûnder it presidintskip fan Trump, dat benammen gaos feroarsake en it [[imago]] fan 'e Feriene Steaten om utens gâns skea tabrocht hie, lange it lân nei feroaring. Biden waard sjoen as it bêste alternatyf foar Trump. Op [[25&nbsp;april]] [[2019]] stelde Biden him dêrom ferkiesber foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|Amerikaanske presidintsferkiezings fan 2020]]. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in [[skandaal]] om syn soan [[Hunter Biden|Hunter]] hinne, dy't belutsen west hawwe soe by [[korrupsje]] yn 'e [[Oekraïne]], smiet in skaad oer syn [[politike kampanje|kampanje]]. Trump hold út dat Joe Biden syn ynfloed yn it bûtenlân brûkt hawwe soe om syn soan de hân boppe de holle te hâlden. Biden sels ûntstried dat yn alle toanaarden. Yn [[septimber]] [[2019]] die bliken dat Trump de Oekraynske presidint [[Volodymyr Zelensky]] ûnder druk set hie om in formeel ûndersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it [[Oekraïneskandaal]] yn 'e Amerikaanske [[polityk]] en ta Trump syn (earste) [[impeachment]] yn it Hûs fan Offurdigen yn [[desimber]] [[2019]]. [[File:Biden9_(32932624647).jpg|left|thumb|250px|Biden oan it begjin fan syn kampanje foar de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]].]] By de earste [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn [[febrewaris]] yn [[Iowa]] holden waarden, sloech Biden noch gjin dûk yn in pakje bûter en lieken syn kânsen op 'e oerwinning fersjoen. Yn [[maart]] oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings û.o. [[Pete Buttigieg]], de [[homoseksuele]] [[boargemaster]] fan [[South Bend (Indiana)]], senator [[Amy Klobuchar]] út [[Minnesota]] en senator [[Elizabeth Warren]] út [[Massachusetts]]. Syn lêste rivaal, de âlde [[sosjalist]] [[Bernie Sanders]], in senator foar [[Vermont]], joech (mei omreden fan 'e oangeande [[koroanfiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]]) op [[8&nbsp;april]] [[2020]] de striid op, wêrnei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear ûntgean koe. Hy keas [[Kamala Harris]], in heal [[negroïde|swarte]], heal [[Yndia]]aske [[frou]]like [[Amerikaanske Senaat|senator]] út [[Kalifornje]], as syn ''running mate''. Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op [[3&nbsp;novimber]] [[2020]] holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't ûnder it presidintskip fan Donald Trump slim [[maatskiplike polarisaasje|polarisearre]] rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhâldende fertochtmakkings oan syn adres dêr't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, wêrby't foar in grut part oer de [[post (posterij)|post]] stimd waard. Biden rôp syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan [[stimbusfraude]] te ûndergraven, ek al levere er dêrfoar gjin inkeld stekhâldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei útbrocht wiene, liek it op 'e jûn nei de ferkiezings dat Trump wûn hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krúsjale steaten as [[Wiskonsin]] en [[Michigan]] fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e [[swingsteat]]en [[Pennsylvania]], [[Nevada]] en [[Arizona]], en sels yn [[Georgia]], dat foartiid sûnt de [[1990-er jierren]] fêst yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op [[7&nbsp;novimber]] troch de grutte Amerikaanske [[tillefyzjenetwurk]]en ta winner fan 'e ferkiezings útroppen. [[File:ElectoralCollege2020.svg|right|thumb|250px|De útslach fan 'e [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2020)|presidintsferkiezings fan 2020]], dy't Biden yn it [[Elektoraal Kolleezje]] wûn mei 306 stimmen tsjin 232 foar [[Donald Trump|Trump]].]] Yn 'e [[moanne (tiid)|moannen]] nei de ferkiezings wegere Trump syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsútslach feroare te krijen, oant en mei it [[tillefoan]]ysk ûnder druk setten fan ferkiezingsfunksjonarissen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich [[rjochtsaak|rjochtsaken]] dy't Trump en syn meistanners oanspanden, waarden troch [[rjochter]]s nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer [[stimbusfraude]] ûndergroef Trump moedwillich it [[fertrouwen]] fan it Amerikaanske [[elektoraat]] yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de [[Amerikaanske Senaat]] dy't op [[5&nbsp;jannewaris]] [[2021]] yn 'e steat [[Georgia]] holden waarden. De Demokraten krigen dêrtroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op [[20&nbsp;jannewaris]] waarden Biden en Harris [[ynauguraasje|ynaugurearre]] as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in [[seremoanje]] dy't plakfûn yn it skaad fan 'e [[Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal]]. Dêrby wie op [[6&nbsp;jannewaris]] in [[breinroer]]e kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it [[Amerikaanske Kapitoal]] binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan [[terrorisme]] en in besykjen ta [[revolúsje|it omsmiten]] fan it legitym keazen regear fan 'e Feriene Steaten. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wêzen, eat dat sûnt [[1869]] net foarkommen wie en dêr't alle [[media]] skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de âldste nije presidint út 'e Amerikaanske skiednis. Teffens wied er, nei [[John F. Kennedy]], de twadde roomske presidint út 'e skiednis fan 'e Feriene Steaten. [[File:President_Biden_taking_oath_of_office_(cropped).png|left|thumb|250px|Joe Biden wurdt op [[20&nbsp;jannewaris]] [[2021]] ynsward as de 46e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]].]] ===Presidintskip=== As presidint furdige Biden de [[American Rescue Plan Act]] út, in [[wet]] dy't bedoeld wie om 'e Amerikaanske [[ekonomy]] der wer boppe-op te helpen nei de [[koroanafiruspandemy (2019-2023)|koroanapandemy]] en de [[koroanaresesje|dêrút fuortkommende resesje]]. Teffens ûndertekene er de [[Infrastructure Investment and Jobs Act]] en de [[CHIPS and Science Act]], wetten ta oanfitering fan 'e ekonomy en ferbettering fan 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't yn it [[Amerikaanske Kongres]] oannommen wiene mei stipe fan sawol de Demokraten as de Republikeinen. Biden stelde de [[Build Back Better Act]] op en krewearre derfoar om dy oannommen te krijen, mar it slagge him net om dy troch it Kongres te loadsen. Lykwols, dielen fan dat [[wetsfoarstel]] waarden letter opnommen yn 'e [[Inflation Reduction Act]], dy't yn haadsaak bedoeld wie ta bestriding fan 'e [[ynflaasje]] en dy't yn [[2022]] wól troch it Kongres oannommen waard. Troch it belied fan Biden begûn de Amerikaanske ekonomy wer te draaien as in tierelier, yn 't bysûnder as men dy ferliek mei de haperjende ekonomy fan 'e [[Jeropeeske Uny]]. Grutte [[bedriuw]]en makken rekôrwinsten en de koersen fan 'e [[effektebeurs|effektebeurzen]] skeaten omheech. Mar troch de hege ynflaasje murk de sljochtwei Amerikaan dêr mar in bytsje fan en bleau de befolking ûntefreden oer de ekonomyske sitewaasje. [[File:P20220407AS-0337_(52068715434).jpg|right|thumb|250px|Joe Biden mei [[Ketanji Brown Jackson]], de [[rjochter]] dy't er yn it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf|Amerikaansk Heech-gerjochtshôf]] beneamde.]] Fierders beneamde Biden de froulike [[Afro-Amerikanen|Afro-Amerikaanske]] [[rjochter]] [[Ketanji Brown Jackson]] ta lid fan it [[Amerikaansk Heechgerjochtshôf]] en wurke er gear mei Republikeinen yn it Kongres om 'e [[skuldeplafonkrisis fan 2023]] te beswarren troch it [[skuldeplafon]] te ferheegjen. Wat de tastream fan [[ymmigrant]]en fia de [[grins (line)|grins]] mei [[Meksiko]] nei de Feriene Steaten ta oanbelange, hold Biden in grut part fan 'e drakoanyske maatregels fan it regear-Trump yn stân. Yn [[jannewaris]] [[2024]] joech er syn stipe oan in wetsfoarstel foar in nije ymmigraasjewet, de strangste út 'e resinte Amerikaanske skiednis, dat opsteld wie troch in gearwurkjende groep Demokratyske en Republikeinske senators ûnder lieding fan 'e Demokrate [[Kyrsten Sinema]] fan [[Arizona]] en de Republikein [[James Lankford]] fan [[Oklahoma]]. Donald Trump, dy't op dat stuit alwer kampanje fierde foar syn werferkiezing ta presidint by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|ferkiezings fan 2024]], torpedearre it wetsfoarstel lykwols om't er de ymmigraasjekrisis brûke woe as ferkiezingstema. Nei't hy syn opposysje dertsjin útsprutsen hie, loeken de Republikeinen harren stipe foar it wetsfoarstel yn. [[File:Joe_Biden_at_the_Mexico_border_2023-01-08.jpg|left|thumb|250px|Joe Biden besiket yn [[jannewaris]] [[2023]] de [[grins (line)|grins]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei [[Meksiko]] yn it ramt fan 'e oanhâldende [[ymmigraasjekrisis yn de Feriene Steaten|ymmigraasjekrisis]].]] Yn syn bûtenlânsk belied sleat Biden de Feriene Steaten wer oan by it [[Klimaatfedrach fan Parys]]. Hy [[Amerikaanske weromlûking út Afganistan (2020-2021)|loek alle Amerikaanske troepen werom]] út [[Afganistan]] en makke dêrmei in ein oan 'e slepende [[Oarloch yn Afganistan]]. Hy die dat lykwols sa halje-trawalje, dat it late ta gaos en [[geweld|bloedferjitten]] op 'e [[Ynternasjonale Lofthaven fan Kabûl]], eat dat sterk tinken die oan 'e oerhastige [[evakuaasje]] fan Amerikanen by de [[Fal fan Saigon]] oan 'e ein fan 'e [[Fjetnamoarloch]] yn [[1975]]. As gefolch fan 'e Amerikaanske weromlûking stoarte it troch de Feriene Steaten stipe [[demokrasy|demokratysk]]e regear fan Afganistan yn en [[Talibanoffinsyf fan 2021|waard de macht yn it lân grypt]] troch de [[islamisme|islamistyske]] en [[terrorist]]yske [[Taliban]]beweging. Nei de [[Russyske ynvaazje fan de Oekraïne|Russyske ynfal yn 'e Oekraïne]], yn [[febrewaris]] [[2022]], reägearre Biden mei it oplizzen fan [[ynternasjonale sanksjes tsjin Ruslân omreden fan de ynfal yn de Oekraïne|sanksjes tsjin Ruslân]] en mei it leverjen fan sawol [[humanitêre help]] as [[militêr]]e stipe oan 'e [[Oekraïne]]. Dat lân waard ek hieltyd tichter by de [[NATO]] lutsen, en de tradisjoneel [[neutraliteit|neutrale]] lannen [[Sweden]] en [[Finlân]] besleaten troch de Russyske oarlochsdriging sels om lid te wurden fan 'e NATO. [[File:Isaac_Herzog_at_Ben_Gurion_Airport,_October_2023_(ABG_4491).jpg|right|thumb|250px|Biden (m.) begroetet de [[Israel]]yske [[presidint]] [[Yitzhak Herzog]] (2e f. rj.) en [[premier]] [[Benjamin Netanyahu]] (1e f. rj.) by in besyk oan [[Tel Aviv]] yn [[oktober]] [[2023]].]] Biden sleat yn [[septimber]] [[2021]] ek [[AUKUS]], in nij [[militêr bûnsgenoatskip]] fan 'e [[Feriene Steaten]] mei it [[Feriene Keninkryk]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]], dat de ûntbrekkende skeakel wurde moast tusken de NATO en it [[ANZUS-pakt]] (fan 'e Feriene Steaten mei Austraalje en [[Nij-Seelân]]). It nije bûnsgenoatskip wie dúdlik rjochte tsjin 'e oanboazjende politike en militêre ynfloed fan 'e [[Folksrepublyk Sina]] yn it [[Fiere Easten]]. Op datselde mêd spriek Biden ek syn stipe út foar [[Taiwan]] (dat troch Sina as in opstannige [[provinsje]] sjoen wurdt) en brocht er yn [[augustus]] [[2023]] de lieders fan [[Japan]] en [[Súd-Koreä]] gear om 'e harren ûnderlinge histoaryske twaspjalt tusken dy beide lannen te oerwinnen en in mienskiplik front tsjin Sina en [[Noard-Koreä]] te foarmjen. Dat mienskiplike front waard staljûn as it [[Amerikaansk-Japansk-Súdkoreaansk trilateraal pakt]]. Biden stipe [[Israel]] yn it [[Gazakonflikt (2023-2024)|Gazakonflikt]], in nije faze fan it [[Israelysk-Palestynske konflikt]] yn it [[Midden-Easten]], dat op [[7&nbsp;oktober]] [[2023]] begûn mei in [[Hamas-oanfal op Israel (2023)|grutskalige terroristyske oanfal]] fan 'e [[Palestina|Palestynske]] [[fersetsbeweging]] [[Hamas]] op súdlik [[Israel]]. Neitiid sette Israel útein mei in [[fjildtocht|militêre kampanje]] yn 'e Gazastripe wêrby't de hiele ynfrastruktuer fan it gebiet ferneatige waard. Unskuldige [[boarger]]s waarden by de [[bombardemint]]en alhiel net ûntsjoen, [[skoalle]]n, [[moskee]]ën, [[flechtlingekamp]]en en sels [[sikehûs|sikehuzen]] waarden oan ien tried wei bombardearre, en fiedselhelp troch ynternasjonale organisaasjes waard mar by bytsjes en brokjes yn it gebiet talitten, wêrmei't opsetlik [[hongersneed]] kreëarre waard. Nei in jier lei it tal direkte Palestynske deaden as gefolch fan 'e Israelyske militêre operaasjes op 44.000, wylst it tal yndirekte stjergefallen troch honger en gebrek oan medyske soarch (neffens in [[artikel (publikaasje)|artikel]] yn it [[tydskrift]] ''[[The Lancet]]'') rûsd wurde moast op 186.000.<ref>{{Aut|Khatib, Rasha}}; {{Aut|McKee, Martin}}; en {{Aut|Yusuf, Salim}}, ''Counting the Dead in Gaza: Difficult but Essential'', yn: ''The Lancet'', 2024, 404 (10449), s. 237–238.</ref> Dêrom waard de Israelyske operaasje troch tsjinstanners yomskreaun as in [[genoside]]. [[File:215a.FreePalestineRally.WDC.4November2023_(53338192232).jpg|left|thumb|250px|In [[demonstraasje (protest)|demonstraasje]] yn [[novimber]] [[2023]] yn [[Washington,&nbsp;D.C.]] tsjin 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[militêr]]e stipe oan [[Israel]] yn it ramt fan it [[Gazakonflikt (2023-2024)|Gazakonflikt]].]] Joe Biden, dy't himsels as [[sionisme|sionist]] beskôge, hold lykwols fol dat "wat der yn Gaza bart, gjin genoside is". Hy gie troch mei de frijwol betingstleaze Amerikaanske militêre stipe oan Israel, wylst er oanhâldend bewearde dat er efter de skermen hàst in [[wapenstilstân]] útûnderhannele hie. Dy wapenstilstân kaam der lykwols net en mei syn stipe oan Israel sette er yn 'e Feriene Steaten in protte kwea bloed by [[Arabyske Amerikanen|Amerikanen fan Arabysk komôf]] en by it [[progressive]] diel fan syn eigen Demokratyske Partij. In [[opinypeiling]] út [[maart]] [[2024]] liet sjen dat fan alle Amerikanen 36% efter de stipe oan Israel stie, wylst 55% der op tsjin wie. Yn it foarjier fan [[2024]] late ien en oar ta [[universiteitsprotesten tsjin it Gazakonflikt (2024)|massale protesten]] fan studinten oan Amerikaanske universiteiten. ===Ferkiezingskampanje fan 2024=== Hoewol't Biden himsels by de kampanje foar syn earste termyn as presidint presintearre hie as in tuskenpaus dy't gjin werferkiezing foar in twadde termyn sykje soe, stelde er him op [[25&nbsp;april]] [[2023]] dochs foar dy twadde termyn ferkiesber. Hy wie derfan oertsjûge dat hy de iennichste wie dy't in werferkiezing foarkomme koe fan Donald Trump, dy't ûnderwilens de hiele Republikeinske Partij nei syn hân set hie en perfoarst op 'e nij de Republikeinske presidintskandidaat wurde soe. Biden syn kandidatuer waard behindere troch it feit dat er mei syn net-ôflittende stipe foar Israel syn skippen fierhinne efter him ferbaarnd hie by de grutte (en ornaris Demokratysk stimmende) Arabyske mienskip yn 'e krúsjale swingsteat [[Michigan]]. Dat hie him by de presidintsferkiezings noch raar opbrekke kinnen as it safier kommen hie. Lykwols wûn er de [[foarferkiezing]]s fan 'e Demokratyske Partij mei gemak om't der gjin serieuze tsjinkandidaat meidie. It wie bekend dat Biden [[geast]]lik net sa skerp mear wie as fjouwer jier earder, mar it earste presidinsjele [[debat]] mei Donald Trump, op [[27&nbsp;juny]] [[2024]], resultearre foar him yn in sjenant debakel, wêrby't er net út syn wurden komme koe, healwei de tried fan syn [[sin (taalkunde)|sinnen]] kwytrekke en yn it algemien in geastlik betize yndruk makke en ûnbegryplike wartaal útsloech. Trump die it yn it debat ek net bêst, mar yn ferliking mei Biden wie hy mei ôfstân de winner. [[File:President_Joe_Biden_delivers_remarks_from_the_Oval_Office_4.jpg|right|thumb|180px|Joe Biden hâldt op [[21&nbsp;july]] [[2024]] in [[taspraak]] oan it [[Feriene Steaten|Ameri-kaanske]] [[befolking|folk]] oer syn werom-lûking as presidintskandidaat.]] Pas doe waard foar de measte Demokraten dúdlik hoe grut de geastlike ôftakeling fan Biden wie. It holp net dat it Wite Hûs bekend makke dat de presidint tenei gjin [[evenemint]]en mear bywenje soe nei acht oere jûns, sadat er op 'e tiid op bêd koe. Demokratyske kiezers kearden har massaal ôf fan Biden en yn 'e opinypeilings wie te sjen dat er de krúsjale [[swingsteat]]en [[Wiskonsin]], [[Michigan]] en [[Pennsylvania]] mei gjin mooglikheid noch winne koe. Sels yn steaten dy't men fêst yn Demokratyske hannen tocht hie, lykas [[Firginia]], [[Minnesota]], [[Nij-Meksiko]] en [[Nij-Hampshire]], drige Biden ferslein te wurden troch Trump. It waard dêrmei dúdlik dat Biden de presidintsferkiezings net mear winne koe, net sasear om't er net mear geastlik kapabel wie, mar om't er dat net mear ''liek'' te wêzen en om't er dêrtroch ûnferkiesber wurden wie. De [[redaksje]]s fan ferskate [[krante]]n dy't de Demokratyske Partij tradisjoneel stypje (lykas ''[[The New York Times]]'') stelden foar om yn it plak fan Biden in oare Demokratyske presidintskandidaat oan te stellen. Hieltyd mear foaroansteande partijleden en [[donor (jild)|donors]] fan jild foar de Demokratyske ferkiezingskampanje sleaten har dêrby oan. Biden liek steech fol te hâlden oan syn eigen gelyk, oant er op [[21&nbsp;july]], likernôch hûndert dagen foar de ferkiezing, ynienen oerstaach gie en himsels weromloek as presidintskandidaat. Mar inkele oeren letter spriek er syn stipe út foar syn fise-presidint [[Kamala Harris]]. Binnen in stikmannich dagen sleaten de oare Demokraten har dêrby oan, en op [[6&nbsp;augustus]] waard Harris op 'e [[Demokratyske Nasjonale Konvinsje]] yn [[Chicago]] formeel oanwiisd as de presidintskandidaat foar de Demokratyske Partij. Neitiid die sy der alles oan dat mar mooglik wie om it Amerikaanske [[elektoraat]] foar har te winnen. Har kampanje stiek yn syn [[optimisme]] en [[hoop]] foar de [[takomst]] skerp ôf tsjin it moddergoaien fan Trump, dy't boppedat ferskate kearen oankundige dat er [[wraak]] nimme soe op al syn tsjinstanners sadree't er wer presidint wie. Nettsjinsteande dat keas by de [[Amerikaanske presidintsferkiezings (2024)|ferkiezings op 5&nbsp;novimber]] in mearderheid foar de Amerikanen foar Trump. Biden reägearre op 'e útslach mei in taspraak wêryn't er Trump lokwinske mei syn oerwinning en him in "freedsume en oarderlike" machtsoerdracht ûnthiet. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Biden ''Notes'' en ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Joe Biden}} }} {{DEFAULTSORT:Biden, Joe}} [[Kategory:Amerikaansk abbekaat]] [[Kategory:Amerikaansk pleatslik politikus]] [[Kategory:Amerikaansk federaal politikus]] [[Kategory:Lid fan de Amerikaanske Senaat]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat yn de foarferkiezings fan de Demokratyske Partij]] [[Kategory:Amerikaansk fise-presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Fise-presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk presidintskandidaat (nominearre troch de Demokratyske Partij)]] [[Kategory:Presidint fan de Feriene Steaten]] [[Kategory:Amerikaansk heechlearaar]] [[Kategory:Amerikaansk polityk skriuwer]] [[Kategory:Amerikaansk autobiograaf]] [[Kategory:Winner fan de Presidinsjele Frijheidsmedalje]] [[Kategory:Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Iersk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1942]] htgeo39nka72fkr2vlsvuzy9koqkzq2 0 23930 1175085 1151471 2024-11-19T15:47:08Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175085 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Ezinge | ôfbylding = 20090228 Church Ezinge NL 1.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''De tsjerke en tsjerketoer fan Ezinge yn 2009. It hûs rjochts is letter by de toer oanboud.'' | wapen = &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[File:Ezinge wapen.svg|40px]] | ynwennertal = 685 <small>(2023)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/ezinge/ Alle Cijfers]</ref> | oerflak = 0,59 km² <br> wêrfan lân: 0,58 km² <br> wêrfan wetter: 0,01 km² | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = | lân = {{NEDf}} | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-GRf}} | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Westerkwartier vlag.svg|20px|border]] [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]] | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{Koördinaten|53_19_33_N_6_27_35_E_scale:12500_type:city_region:NL|53° 19' N 6° 27' E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 19 | lat_sec = 33 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 27 | lon_sec = 35 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Ezinge''' ([[Grinslânsk]]: ''Aizing'') is in [[terpdoarp]] yn [[Grinslân]], dat yn it noarden fan de gemeente [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]] oan it [[Oldehoofsche kanaal]] leit. Oant 1990 wie it in selsstannige gemeente, mar it doarp waard doe part fan de gemeente [[Winsum (Grinslân)|Winsum]]. Ezinge foarmet sûnt 1 jannewaris 2019 ûnderdiel fan de gemeente [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]]. Yn 2008 hie Ezinge 750 ynwenners.<ref>{{nl}}[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=70904NED&D1=9&D2=727&D3=a&HDR=T&STB=G1,G2&VW=T CBS Statline, 2008]</ref> ==Beskriuwing== Ezinge is it haaddoarp fan it eardere skiereilân [[Middag]]. Dat ûntstie yn de [[8e iuw|achtste iuw]] yn de mûning fan de [[Hunze]] (no: [[Reitdjip (rivier)|Reitdjip]]) troch ynbrekken fan de [[Lauwerssee]]. Ezinge is bekend fan de opgravings dy't de [[archeolooch]] [[Albert Egges van Giffen|Albert van Giffen]] (1884-1973) dêr yn de jierren tweintich en tritich fan de [[20e iuw|tweintichste iuw]] dien hat. Dêrby binne de oerbliuwsels fûn fan 85 pleatsen en 60 bygebouwen út de perioade [[600 f.Kr.]] oant de [[5e iuw|fyfde iuw]] n.Kr. In bysûndere fynst wie de gouden "swurdknop fan Ezinge", dy't út de [[7e iuw|sande iuw]] datearret en dy't te fergelykjen is mei dy út it keningsgrêf fan [[Sutton Hoo]] yn [[Ingelân]].<ref>{{en}}[http://www.culture.gov.uk/PDF/treasurerep_p10-p77.pdf ''Department for Culture, Media and Sport'' - ''Treasure Annual Report 1998-1999'']</ref> Ezinge hat in [[beskerme doarpsgesicht]]. Part dêrfan is de [[Tsjerke fan Ezinge|tsjerke]] út de [[13e iuw|trettjinde iuw]], dy't op de râne fan de ôfgroeven [[terp]] leit en dêr't de [[tsjerketoer]] fan los fan de tsjerke sels stiet. Yn it doarp is it museum ''Wierdenland, Centrum voor wierden en landschap'' (foarhinne: ''[[Museum Wierdenland]]'') festige, dat terpen en it terplânskip ta ûnderwerp hat. Noardeastlik fan Ezinge stiet de [[Allersmaboarch]], wêrfan it âldste part yn 1400 boud waard. == Sjoch ek == * [[Tsjerke fan Ezinge]] ==Gallery== <gallery widths="180" heights="180"> Ofbyld:Ezinge.jpg|''Esinge in 't Westerkwartier van Groeningen, [[akwarel]] út 1772 fan [[Aert Schouman]] (1710-1792)'' Ofbyld:Ezinge - gereformeerde kerk.jpg|''Eardere Grifformearde tsjerke (2012)'' Ofbyld:Wierde van Ezinge (1).jpg|''Wier fan Ezinge (2016)'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} {{Commonscat|Ezinge}} }} {{msg:GemeenteWesterkertier}} [[Kategory:Plak yn it Westerkertier]] [[Kategory:Eardere gemeente yn Grinslân]] [[Kategory:Beskerme doarpsgesicht yn Nederlân]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1811]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1990]] fm3d5kxwvzh1vwsbkahlhahc7mrf12u 0 25053 1175133 1066861 2024-11-19T21:20:17Z GeertivpBot 45367 #pwb Copy label Add Ynfoboks biografy [[c:Category:Hein Vos|Commonscat Hein Vos]] 1175133 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks biografy}} [[Ofbyld:Hein Vos 1961 (1).jpg|thumb|Hein Vos yn 1961]] [[Ofbyld:Hein Vos.jpg|thumb|Hein Vos (rj.) mei Drees yn 1946]] '''Hindrik (Hein) Vos''' ([[De Tynje (doarp)|De Tynje]], [[5 july]] [[1903]] – [[Wassenaar]], [[23 april]] [[1972]]) wie in Fryske elektrotechnysk yngenieur, [[ekonoom]] en [[politikus]]. Vos wie ien fan de tsien, bejeftige, bern út in 'reade' ûnderwizershúshâlding. Hy rûn der út op de [[Hegere Boargerskoalle|hbs]] troch syn oanlis foar [[wiskunde]]. Nei syn stúdzje [[elektrotechnyk]] yn [[Delft]] ûntwikkele hy him ta in orizjineel [[makro-ekonomy|makro-ekonoom]]. Hy ûntwurp yn de jierren '30 tegearre mei [[Jan Tinbergen]] it [[Plan fan de Arbeid]], it alternatyf fan [[SDAP]] en [[NVV]] foar de bestriding fan de krisis. Yn [[1945]] waard hy [[minister]] fan Hannel en Yndustry yn it [[kabinet-Schermerhorn/Drees]] as opfolger fan [[Johannes Hendrik Gispen]]. Hy krige lykwols net folle kâns om syn ideeën foar sosjalisaasje en oardering út te fieren. Dêrnei waard hy minister fan Ferkear yn it [[kabinet-Beel I]] as opfolger fan [[Steef van Schaik]]. Hy wie fûl tsjinstanner fan it Yndoneezjebelied fan de kabinetten Beel en Drees. Yn 1946-1947 wie Vos minister fan Folkshûsfesting en Romtlike Oardering. Fan [[1948]] ôf wie hy direkteur fan de 'reade' fersekeringsmaatskippij [[De Sintrale]], [[Earste Keamer|senator]] foar de [[PvdA]] en lid fan de [[steatsried]]. Yn syn tiid wie hy ien fan de pear dêr't bekend fan wie dat hy [[Homoseksualiteit|homoseksueel]] wie. Syn libbenspartner wie de sjoernalist en skriuwer [[Aar van de Werfhorst]]. Syn aard late derta dat de [[Katolike Folkspartij|KVP]] in feto útspruts wêrtroch't Vos gjin minister mear wurde koe. {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.parlement.com/9291000/biof/01474 Parlemint.com]}} {{Commonscat}} {{DEFAULTSORT:Vos, Hein}} [[Kategory:Frysk yngenieur]] [[Kategory:Frysk ekonoom]] [[Kategory:Frysk politikus]] [[Kategory:Frysk sosjalist]] [[Kategory:Nederlânsk yngenieur]] [[Kategory:Nederlânsk ekonoom]] [[Kategory:Nederlânsk politikus]] [[Kategory:SDAP-politikus]] [[Kategory:PvdA-politikus]] [[Kategory:Nederlânsk partijfoarsitter]] [[Kategory:Earste Keamerlid]] [[Kategory:Twadde Keamerlid]] [[Kategory:Nederlânsk minister fan Ekonomyske Saken]] [[Kategory:Nederlânsk minister fan Ferkear en Wettersteat]] [[Kategory:Nederlânsk minister fan Folkshûsfesting en Romtlike Oardering]] [[Kategory:Nederlânsk sosjalist]] [[Kategory:Nederlânsk persoan fan Frysk komôf]] [[Kategory:Persoan berne op De Tynje]] [[Kategory:Persoan berne yn 1903]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1972]] ldjsgtc0ved912dt5st33dj0re0c6nd 0 26410 1175137 1086693 2024-11-20T02:42:42Z CommonsDelinker 353 "Christina_Aguilera_at_the_D23_Expo,_2019.png" is op Commons fuorthelle [[c:User:Infrogmation|Infrogmation]] om't: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Christina Aguilera at the D23 Expo, 2019.png|]]. 1175137 wikitext text/x-wiki '''Christina María Aguilera''' ([[Staten Island]] ([[New York City]]), [[18 desimber]] [[1980]]) is in Amerikaansk popartyste. ==Libben== Se briek definityf troch mei har debútalbum ''Christina Aguilera'' (1999). ''Mi Reflejo'' (2000), in Spaansktalich popalbum, en ''My Kind of Christmas'' (2000) waarden ek goed ûntfongen.<br /> Aguilera's twadde studioalbum ''Stripped'' (2002) wie minder súkselfol as har foarrige albums - nei alle gedachten om't hja har ûnskuldige tsienerymago ferruile hie foar in nij mear eksplisyt sexy imago.<br /> Har tredde studioalbum ''Back to Basics'' (2006) hie ynfloeden fan [[soul]]-, [[jazz]]- en [[bluesmuzyk]] en waard wol posityf ûntfongen. Wilens hat hja in Grutste Hits album útbrocht mei de namme ''Keeps Gettin' Better: A Decade of Hits'' (2008) en der in fjirde studio album, wat yn de simmer fan 2009 ferskynde. Wrâldwiid hat Aquilera mear as 42 miljoen platen ferkocht. Aguilera hat in grut tal prizen wûn, dêr't fiif [[Grammy Award]]s, fan achttjin nominaasjes by binne. == Filmografy == * 1999: ''[[Beverly Hills 90210]]'' - Harsels * 2000: ''[[Saturday Night Live]]'' - Muzikale gast * 2003: ''Saturday Night Live'' - Harsels/muzikale gast * 2004: ''Saturday Night Live'' - Gastfrou * 2004: ''Shark Tale'' - ''Jellyfish'' * 2006: ''Saturday Night Live'' - Harsels * 2007: ''Simpsons: The movie'' - Harsels * 2008: ''Shine A Light'' (''[[Rolling Stones]]'' dokumintêre) - Harsels * 2010: ''Get Him to the Greek'' - gastaktrise * 2010: ''Burlesque'' - Ali Marilyn Rose * 2015: ''Nashville'' - Jade St. John (Seizoen 3) * 2017: ''The Emoji Movie'' - Akiko Glitter (stim) * 2018: ''Life of the party'' - harsels * 2018: ''Zoe Film'' - Jewels * 2011 - 2016 ''The Voice'' - coach yn seizoen 1, 2, 3, 5, 8 en 10. == Diskografy == '''Studio albums''' * ''Christina Aquilera'' (1999) * ''Stripped'' (2002) * ''Back to Basics'' (2006) * ''Bionic'' (2010) * ''Burlesque: Original Motion Picture Soundtrack'' (2010) * ''Lotus'' (2012) * ''Liberation'' (2018) '''Kompilaasje''' * ''Just Be Free'' (2001) * ''Christina Aguilera / Stripped'' (2006) * ''Keeps Gettin' Better: A Decade of Hits'' (2008) * ''Stripped / Stripped Live in the U.K.'' (2008) * ''The Music Video Collection'' (2010) * ''Genie Gets Her Wish / Stripped Live in the U.K.'' (2010) '''DVDs''' * ''Genie Gets Her Wish'' (1999) * ''My Reflection'' (2001) * ''Stripped Live in the UK'' (2004) * ''Back to Basics: Live and Down Under'' (2008) == Tournees == * 1997: The Spinning Tour * 2000: TLC Tour (Opening Act) * 2000: Sears & Levis US Tour * 2001: Latin America Tour * 2003: The Justified & Stripped North American Tour * 2003: The Stripped World Tour * 2006-2007: Back To Basics World Tour * 2011: Bionic Tour == Keppeling om utens == * [http://www.christinaaguilera.com/ Offisjele side] {{CommonsBalke|Christina Aguilera}} {{DEFAULTSORT:Aguilera, Christina}} [[Kategory:Christina Aguilera| ]] [[Kategory:Amerikaansk sjonger]] [[Kategory:Amerikaansk sjonger yn it Spaansk]] [[Kategory:Amerikaansk dance-artyst]] [[Kategory:Amerikaansk R&B-artyst]] [[Kategory:Amerikaansk soulartyst]] [[Kategory:Amerikaansk popartyst]] [[Kategory:Amerikaansk dûnser]] [[Kategory:Amerikaansk lietsjeskriuwer]] [[Kategory:Amerikaansk telefyzje-akteur]] [[Kategory:Amerikaansk toanielakteur]] [[Kategory:Dielnimmer oan in Amerikaansk realitytelefyzjeprogramma]] [[Kategory:Amerikaansk sosjaal aktivist]] [[Kategory:Homorjochte-aktivist]] [[Kategory:Amerikaansk feminist]] [[Kategory:Grammy-winner]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Dútsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ekwadoraansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Frânsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Skotsk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk persoan fan Ulstersk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1980]] a3k79v8vgonp28s0on14qpaaar9j7ze 0 27106 1175120 1083604 2024-11-19T19:53:40Z CommonsDelinker 353 "McDrive_-_eerstedrivehuisterheideklein.jpg" is op Commons fuorthelle [[c:User:Krd|Krd]] om't: No permission since 2 November 2024. 1175120 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Kapel Zeist langs N237.jpg|thumb|240px|''Kapel lâns N237]] [[Ofbyld:Huis ter Heide 236.JPG|thumb|240px|''Alexanderhof'']] '''Huis ter Heide''' is in doarp in de gemeente [[Seist]] yn de provinsje [[Utert (provinsje)|Utert]]). It is fêstgroeid oan [[Bosch en Duin]] en hat 3.140 ynwenners (2021, Gemeente Seist). It wurdt trochsnien troch de [[Provinsjale wei 237|N237]] en de [[Provinsjale wei 238|N238]]. It [[stasjon Hûs ter Heide]] waard yn [[1941]] sluten. == Bekende ynwenners == * [[Christiaan Posthumus Meyjes sr.]] (dêre ferstoarn; 1922) * [[Christiaan Posthumus Meyjes jr.]] (dêre ferstoarn; 1974) * [[Theodoor Gerard Schill]] (dêre ferstoarn; 1914) * [[Henk Vredeling]] (dêre ferstoarn; 2007) * [[Willem Ouweneel|Willem Johannes Ouweneel]] == Prins Alexander Stifting == Yn Huis ter Heide wie in ynternaat fan de [[Prins Alexander Stifting]] mei de dêrby hearrende skoalle, Piet Oost Skoalle, in ûnderwiisynstelling foar [[blinen|bline]] en min sjende bern. [[Christina fan de Nederlannen|Prinses Marijke]] hat der ûnderwiis folge. De stifting wie yn [[1911]] oprjochte troch [[Piet Oost]]. Yn Huis ter Heide draacht noch in pân syn namme. Hjir is Oost begûn mei in skoaltsje foardat de stifting ferhuze nei de hoeke Bergweg/Prins Alexander Weg, fandêr de nammen Piet Oost Skoalle en Prins Alexander Stifting. Sûnt [[1951]] wie hjir ek plak foar min sjenden. Yn [[1980]] fierde de ynstelling syn 100-jierrich bestean. Yn 1988 binne de stifting, én it ynternaat en de skoalle opheft. Alle aktiviteiten waarden ûnderbrocht by [[Visio (organisaasje)|Visio]] yn [[Huizen]]. == McDrive == Begjin septimber 1987 krige Huis ter Heide even lanlike bekendheid troch de iepening fan de earste McDrive-fêstiging fan [[fastfood]]-restaurantketen [[McDonald's]] fan Nederlân. In McDrive is in saneamde [[drive-in]] fêstiging dêr't men sûnder út de auto te kommen in bestelling opjaan kin om it dêrnei yn de auto op te iten op it parkearterrein. <gallery> Ofbyld:Huis ter Heide Wite Tsjerkje 46.JPG|''Wite tsjerkje'' Ofbyld:Huis ter Heide Sândedeis Advintisten 47.JPG|''Sândedeis Advintisten'' Ofbyld:Huis ter Heide Multisafe 45.JPG|''Multisafe'' </gallery> {{Koördinaten|52_6_39_N_5_15_23_E_type:city_scale:29000_region:NL|52° 7' NB, 5° 15' EL}} {{Seist}} [[Kategory:Plak yn Seist]] n4yd3u0g53dtyhto7p0ittxl472otyk 0 31886 1175141 1036201 2024-11-20T09:48:19Z RomkeHoekstra 10582 Aktualisearre. Skiednis gebou bewurke, tekst wie foar in grut part net logysk fan opset, tekst ferbouwing tafoege. De ynformaasje oer it ynterieur befette allinne skiednis en is by skiednis yntegrearre. Kariljon: namme beiaardier feroare. 1175141 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Grutte of Martinytsjerke | ôfbylding = Martinytsjerke, Snits.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|border|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] Snits | adres = Grutte Tsjerkstrjitte | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_54.25_N_5_39_30_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°1' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = [[Martinus fan Tours]] | wijd oan = | status = | ôfstjitten = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 15e iuw | sloopjier = | boustyl = letgotysk | hichte = | monumintale status = [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = 34008 | webside = [https://www.pknsneek.nl/ Side PKN Snits] | mapname = Snits-Sintrum | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 54.25 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 30 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Grutte of Martinitsjerke''' is in [[tsjerkegebou]] fan 'e [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|protestantske]] gemeente yn it sintrum fan [[Snits (stêd)|Snits]]. De namme is ôflaat fan [[Martinus fan Tours|Sint-Maarten]], de [[skutspatroan]] fan 'e stêd. De Martinytsjerke is in [[Skip (tsjerke)|trijeskippige]] [[Basilyk (boufoarm)|basilyk]]. De tsjerke is foar besichtiging regelmjittich iepen. == Skiednis == [[Ofbyld:Martinikerk Sneek voor 1681.jpg|thumb|left|Martinytsjerke mei it romaanske westwurk.]] Yn 'e 11e iuw waard yn Snits op in terp in tsjerke boud fan [[dowestien]], dy't nei alle gedachten in houten tsjerke ferfong. De omtrek fan 'e âldere fûneminten fan 'e tsjerke binne yn it plaveisel fan it Ald Tsjerkôf oanjûn. Mei't Snits tsjin 'e ein fan 'e 13e iuw foar in grut part troch brân ferwoastge waard en yntusken in selsstannich dekanaat wie, waard op dat stee in [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] tsjerke mei in [[westwurk]] fan trije tuorren boud. Yn 1489 folge de bou fan in houten klokketoer mei liedklokken út [[1466]] en [[1543]]. Yn [[1498]] waarden it [[Koer (tsjerke)|koar]] en it [[Skip (tsjerke)|skip]] yn [[gotyk|goatyske]] styl fernijd. De [[sakristy]] oan 'e súdkant is út de [[16e iuw]] en wurdt no as [[konsistoarje]]keamer brûkt. [[Ofbyld:Martinytsjerke, Snits, oersjoch ynterieur.jpg|thumb|left|Oersjoch ynterieur.]] Mei de [[reformaasje]] yn [[1580]] gie de tsjerke oer yn [[Kalvinisme|protestantske]] hannen. It ynterieur waard geskikt makke foar de grifformearde earetsjinst. De alters en bylden ferdwûnen en it oargel mocht net mear brûkt wurde. Yn 'e 17e iuw waard de tsjerke wer wat oanklaaid mei skilderstikken en tekstbuorden. Yn [[1681]] stoarte de middelste fan de trije tuorren fan it westwurk yn. Ek de oare beide tuorren waarden doe ôfbrutsen en by de werbou net op 'e nij boud. Yn 'e 18e iuw waard de âlde [[dakruter]] troch in koepel ferfongen. Mei de [[Bataafske Revolúsje]] yn [[1795]] waarden yn it ramt fan "Frijheid, gelykheid en bruorskip" de brânskildere ramen ferfongen troch helder glês en de roubuorden en famyljewapens ferwidere. Fanwegen it gewicht fan 'e koepel moasten yn [[1925]] de pylders restaurearre wurde. Ek waard de tsjerke op it elektrysk oansletten. Grutte restauraasjes fûnen yn 'e jierren 1970 en 1980 plak. === Kontroversjele ferbouwing 2021-2023 === [[Ofbyld:2024 Snits, Martinytsjerke, kontroversjele oanbou út 2023.jpg|thumb|left|Oanbou fan Gerben Brouwer.]] Nei't de [[Grifformearde Tsjerken yn Nederlân|grifformearden]] en [[Nederlânsk-Herfoarme Tsjerke|herfoarmen]] yn 2010 fusearren ta ien tsjerkegenoatskip, waarden de eardere grifformearde [[Eastertsjerke (Snits)|Easter-]] en [[Sudertsjerke (Snits)|Sudertsjerke]] ferkocht. De PKN-gemeente fan Snits hold dêrmei allinne de earder herfoarme Martinytsjerke oer. Mei de opbringst wie in ferbouwing fan 'e tsjerke mooglik om it gebou multyfunksjoneel te meitsjen. Op it plak fan 'e ôf te brekken kosterswente tusken de klokketoer en it eastlike koer ûntwurp de arsjitekt Gerben Brouwer in modern, ellipsfoarmige mintgriene oanbou foar ekstra romtes en in keuken. It plan soarge foar in soad wjerstân en op 'e FB-side fan 'Sneek su het ut weest' ferskynden hûnderten negative reaksjes.<ref>[https://lc.nl/friesland/sudwest-fryslan/Verbouwing-Martinikerk-valt-niet-in-goede-aarde-Dit-kan-alleen-maar-een-grap-zijn-25349926.html Ljouwert Krante: ''Verbouwing Martinikerk valt niet in goede aarde: 'Dit kan alleen maar een grap zijn'', 14 febrewaris 2020]</ref> Yn novimber 2021 sette de restauraasje en de nijbou dochs útein. De yndieling fan 'e tsjerke waard oanpast en tusken de klokketoer en it koer ûntstie it moderne ûntwerp fan Gerben Brouwer. De tsjerke waard mei Peaske 2023 foar it earst wer brûkt. De kosten fan it projekt wiene op 2,1 miljoen euro begrutte.<ref>[https://lc.nl/friesland/sudwest-fryslan/Uitstulping-Martinikerk-Sneek-mag-wel-van-de-gemeente-25492042.html/ Ljouwerter Krante, ''Uitstulping Martinikerk Sneek mag wel van de gemeente'', 24 maart 2020.]</ref> == Portalen == Oan alle fjouwer kanten hat de tsjerke in portaal: * Oan 'e eastkant is de âldste tagong mei in poarte út [[1652]]. * Oan 'e westkant is in tagong dy't oanlein is nei't it westwurk fan 'e tsjerke ôfbrutsen is ([[1681]]). * Oan 'e súdkant is in lytse houten yngong foar de earmen en wezen. * Oan 'e noardkant is oan 'e kant fan it stêdhûs de [[Klassisisme|klassisistyske]] haadyngong. == Muzyk== === Oargel === [[Ofbyld:Martinytsjerke, Snits (Arp Schnitger oargel).jpg|thumb|left|Arp Schnitger oargel.]] It haad[[oargel]] is boud yn 1710-1711 troch de ferneamde oargelbouwer [[Arp Schnitger]]. Yn [[1925]] waard it noch oarspronklike Schnitgerpedaal ferfongen troch in nij pedaal mei pneumatyske kegelladen. Yn 1988 waard it oargel restaurearre troch [[Bakker & Timmenga]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en it pedaal fan 1925 waard ferfongen troch in pedaal mei meganyske [[traktuer]]. Ek waard it ynstrumint útwreide mei in [[rêchwurk]] yn 'e besteande oargelkas. It oargel hat no 39 stimmen, ferdield oer haadwurk, rêchwurk, swelwurk en pedaal. Tusken 2021 en 2023 ûndergie it oargel noch in grutte restauraasje. === Koaroargel === Yn [[1985]] waard it [[koaroargel]] yn gebrûk nommen. It is boud troch J.L. v.d. Heuvel út [[Doardt]] neffens in ûntwerp fan [[Aristide Cavaillé-Coll|Cavaillé-Coll]] (1811-1889). === Kariljon === It Snitser [[beiaard]] is it grutste [[klokkespul]] fan Fryslân en ien fan 'e grutste fan Nederlân. Der binne 50 klokken, krektas yn 'e [[Dom fan Utert|Domtoer]] yn [[Utert (stêd)|Utert]]. De grutste beiaard fan Nederlân bestiet út 67 klokken en hinget yn 'e toer fan 'e [[Grutte Tsjerke (Doardt)|Grutte of Us-Leaffroutsjerke]] yn [[Dordrecht]]. Hoewol't de Martinytsjerke oant [[1681]] trije tuorren hie, hongen de klokken yn in klokhûs. Yn it earstoan stie dy noardwestlik fan 'e tsjerke, dy't yn [[1489]] boud waard.<br />Sûnt 1963 wie [[Dirk S. Donker]] (1941) stedsbeiaardier fan Snits. Yn 2023 waard Donker nei 60 jier opfolge troch de tsjerkemusikus Bob van der Linde.<ref>[https://sudwestfryslan.nl/publicatie/nieuwe-stadsbeiaardier-martinikerk-in-sneek/#:~:text=Gepubliceerd%20op%20maandag%207%20augustus,beiaardier%20op%20zich%20heeft%20genomen. Gemeente Súdwest Fryslân: ''Bob van der Linde is de nieuwe stadsbeiaardier'', 7 augustus 2023.]</ref> === Jongeskoar === It Martiny-jongeskoar is troch Dirk Donker stifte en bringt Ingelske koarmuzyk. == Stichting Kulturele Eveneminten Martinytsjerke Snits == Elke moanne organisearret de Stifting Kulturele Eveneminten in foarstelling yn 'e tsjerke. == Ofbylden == <center><gallery perrow=6 widths="150px" heights="150px"> Martinytsjerke, Snits, liturgysk sintrum.jpg|Liturgysk sintrum. Martinytsjerke, Snits (Wet fan de Heare) 1.jpg|Boerd [[Tsien Geboaden|Wet fan de Heare]]. Martinytsjerke, Snits (brânskilderd raam).jpg|Brânskildere raam. Martinytsjerke, Snits, koeroargel.jpg|Koeroargel. </gallery></center> == Keppeling om utens == * [http://www.kerk-en-orgel.nl/record.php?term=sneek&id=6665&search=smart&action=display_ordered&item=18 Kerk en Orgel, skiednis en disposysje Schnitger-oargel] * [http://www.kerk-en-orgel.nl/record.php?term=sneek&id=6662&search=smart&action=display_ordered&item=19 Kerk en Orgel, skiednis en disposysje koer-oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.pknsneek.nl/ Martinytsjerke] * [http://www.scemsneek.nl/ Eveneminten] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Martinikerk (Sneek)|Martinytsjerke, Snits}} }} {{Koördinaten|53_1_54.25_N_5_39_30_E_type:building_region:NL|53° 1’ 54″ NB, 5° 39’ 30″ EL}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út de 11e iuw]] [[Kategory:Bouwurk út 1498]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] dmxl9pyrx80r2fq7vsy19q8d5ut8xti 0 34643 1175082 1158109 2024-11-19T15:32:28Z 92.71.200.122 1175082 wikitext text/x-wiki {{Politike partij |namme = D66 |logo = [[Ofbyld:Democraten 66 (nl) Logo.svg|center|200px]] |partijlieder = [[Rob Jetten]] |partijfoarsitter = [[Victor Everhardt]] |oprjochting = 1966 |haadsit = [[De Haach]] |ledetal = 26.285 |jongerein = Jonge Democraten |rjochting = Midden (ekonomysk) <br> Lofts (sosjaal) |ideology = Sosjaalliberalisme, Frijsinnich, sekularisme |wittenskiplik = Mr. Hans van Mierlo Stichting |europeesk = [[Alliânsje fan Liberalen en Demokraten foar Europa|ALDE]] |ynternasjonaal = Liberale Internationale |webside = [https://www.d66.nl/ www.d66.nl] }} '''Demokraten 66''', [[Nederlânsk]]: ''Democraten 66'', koartwei ''D66'', oan 1985 ''D'66''), is in progressyf-liberale partij yn [[Nederlân]]. De partij is yn 1966 oprjochte. Ynisjatyfnimmers wienen de sjoernalist [[Hans van Mierlo]] en it Amsterdamske VVD-riedslid [[Hans Gruijters]]. It wichtichste stânpunt wie it demokratisearjen fan de Nederlânske polityk. De partij die yn 1967 foar it earst mei oan de lanlike ferkiezings en kaam doe mei 7 sitten yn de [[Twadde Keamer]]. Dêrnei wienen de ferkiezingsresultaten nochal wikselfallich. ==Skiednis== Nei de ferkiezings fan 1972 gong D66 diel útmeitsjen fan in kabinet ûnder lieding fan [[Joop den Uyl]]. Hans Gruijters waard minister fan Folkshûsfêsting, Romtlike Oardering en Miljeubehear.Dit kabinet stroffele yn 1977. Nei ien fan de langste formaasjes yn de skiednis waard in desimber 1977 it kabinet Van Agt I foarme (CDA en VVD) en D66 kaam yn de opposysje. Yn 1981 kamen hja yn it kabinet Van Agt II, dat in “fjochtkabinet” wie. Mei namme [[Dries van Agt]] (CDA) en Joop den Uyl (PvdA) koenen mar min meielkoar oerwei. It kabinet fûl dan ek al gau. De efterban fan D66 koe net begripe dat de partij trochgong sûnder PvdA en by de ferkiezings fan 1982 ferlear D66 11 sitten. Hans van Mierlo waard wer partijlieder fan 1986 oan 1998 en wist de partij wer ta nije suksessen te lieden. By de Keamerferkiezings fan 1994 groeide D66 nei 24 sitten, ferlear it CDA en waard de PvdA de grutste partij. Foar it earst nei de Earste Wrâld Oarloch kaam der in kabinet sûnder de konfesjonelen, it saneamde “''Paarse kabinet''” (PvdA, VVD en D66). Dit kabinet koe in tal maatregels nimme dy 't it CDA altyd tjsinholden hie, lyk as donorregistraasje, eutanasy, it homohoulik en de ferromming fan de winkelslutingstiden. Yn it regearakkoord wie opnaam dat er in “''korrektyf referindum''” komme soe. Dit wie ien fan de saneamde “''kroanjuwielen''” foar D66. Yn de Earste Keamer waard dit útstel fersmiten. De efterban wie it der net mei iens, dat de partij dochs yn it kabinet sitten bleau. Yn 2003 gong D66 dielnimmen oan it kabinet Balkenende II mei CDA en VVD. Op 'e nij waard ien fan de “''kroanjuwielen''” fan D66, de ''keazen boargemaster'', yn de [[Earste Keamer]] fersmiten. D66 bleau wer yn it regear, mar [[fise-premier]] Thom de Graaf stapte op en waard ferfong troch Alexander Pechtold. Yn juny 2006 stipe D66 in moasje fan wanbetrouwen tsjin minister [[Rita Verdonk]] fan Frjemdlingsaken en feroarsake in kabinetscrisis. By de ferkiezings fan dat jier bleaunen der noch mar treie sitten oer, wat in djiptepunt wie foar de partij. D66 kaam yn de opposysje en dat levere harren by de ferkiezings fan 2010 in winst op fan 7 sitten. By de Twadde Keamerferkiezings yn 2017 helle D66 19 sitten en van oktober 2017 oan jannewaris 2022 makken hja diel út fan it kabinet Rutte III (VVD, CDA, D66 en Kristen Uny). By de Twadde Keamerferkiezings yn 2021 helle D66 24 sitten en sûnt jannewaris 2022 meitsje hja diel út fan it kabinet Rutte IV (VVD, D66, CDA en Kristen Uny). ==Ideology== D66 hat bestjoerlike fernijing altyd fan grut belang achte. Twa kear is ien fan dizze “kroanjuwielen” (it referindum en de keazen boargemaster) fersmiten yn de Earste Keamer. Oare liberale punten binne (mei namme yn it “Paarse” kabinet) wol oannaam. Tsjintwurdich wurdt de partij sosjaal-liberaal neamd. De partij stribbet nei in duorsume, demokratyske en iepen mienskip wêrby ’t de minsken solidêr mei elkoar binne. == Lanlike en Jeropeeske polityk== It tal sitten fan D66 yn de Twadde Keamer hat troch de jierren hinne bot skommele. It wiene: * jiertal sitten * 1967: 7 sitten * 1971: 11 sitten * 1972: 6 sitten * 1977: 8 sitten * 1981: 17 sitten * 1982: 6 sitten * 1986: 9 sitten * 1989: 12 sitten * 1994: 24 sitten * 1998: 14 sitten * 2002: 7 sitten * 2003: 6 sitten * 2006: 3 sitten * 2010: 10 sitten * 2012: 12 sitten * 2017: 19 sitten * 2021: 24 sitten * 2023: 9 sitten De [[fraksjefoarsitter]] yn de Twadde Keamer is meastentiids ek de listluker by de lanlike ferkiezings. Dat wienen de folgjende persoanen: * [[Hans van Mierlo]] (1966-1973) * [[Jan Terlouw]] (1973-1982) * [[Laurens Jan Brinkhorst]] (1982) * [[Maarten Engwerda]] (1982-1986) * [[Hans van Mierlo]] (1986-1998) * [[Els Borst]] (1998) * [[Thom de Graaf]] (1998-2003) * [[Boris Dittrich]] (2003-2006) * [[Alexander Pechtold]] (2006-2018) * [[Rob Jetten]] (2018-2021) * [[Sigrid Kaag]] (2021-2022) * [[Jan Paternotte]] (2022-) Oant no ta hat D66 seis kear meidien yn in kabinet. Dat wienen: * [[kabinet-Den Uyl]] (1973-1977) * [[kabinet-Van Agt II]] en [[kabinet-Van Agt III|III]] (1981-1982) * [[kabinet-Kok I]] en [[kabinet-Kok II|II]] (1994-2002) * [[kabinet-Balkenende II]] (2003-2006) * [[kabinet-Rutte III]] (2017-2022) * [[kabinet-Rutte IV]] (2022-2024) De Earste Keamer fraksje fan D66 bestiet sûnt de ferkiezings fan 2019 út sân persoanen. Fraksjelieder is [[Annelien Bredenoord]]. Yn it Jeropeeske Parlemint is D66 fertsjintwurdige troch trije leden. De delegaasje fan D66 makket krektlyk as de VVD diel út fan de Alliânsje fan Liberalen en Demokraten foar Jeropa, ALDE). Delegaasjelieder is [[Samira Rafaela]]. ==Provinsjale en gemeentlike polityk== Yn njoggen provinsjes is de partij fertsjintwurdige yn it Kolleezje fan Deputearre Steaten, te witten yn Flevolân, Grinslân, Gelderlân, Limburg, Noard-Hollân, Noard-Brabân, Oerisel, Uttert en Súd-Hollân. De provinsje Seelân hat in Komissaris fan de Kening dy’t lid is fan D66. By de gemeenteriedsferkiezings fan 2014 waard D66 de grutste yn Amsterdam, Grins en Utert. De partij hat no rom 800 sitten troch it hiele lân. Yn Fryslân is de partij fertsjintwurdige yn de gemeenterie fan Ljouwert, Eaststellingwerf, Frentsjerteradiel, Harns, Opsterlân, Smellingerân, de Fryske Marren, Súdwest Fryslân en it Hearrenfean. De partij hat op dit stuit in wethâlder yn de gemeenten Smellingerlân (Ron van der Leck) en yn Súdwest- Fryslân (Mirjam Bakker). [[Opsterlân]] hat ek in D66 boargemaster, dat is [[Ellen van Selm]] (2022). == Keppeling om utens == *{{nl}} [https://www.d66.nl/ Webstee fan D66] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} [[Kategory:D66| ]] [[Kategory:Nederlânske politike partij]] [[Kategory:Liberale politike partij]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1966]] 1vj7699r2k6mqlx3npy4b8rzjj7teo5 0 36874 1175104 1026057 2024-11-19T18:59:03Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175104 wikitext text/x-wiki '''Englum''' is in [[buorskip]] yn de gemeente [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]] yn de provinsje [[Grinslân]] ([[Nederlân]]). Hy leit tusken [[Oldehove]] en [[Saaksum]] tsjin de [[dyk]] fan it [[Reitdjip (rivier)|Reitdjip]]. De buorskip is neamd nei de [[terp|wier]] mei deselde namme dy't foar it grutstepart ôfgroeven is. De wier fan Englum, ek ''Legewier'' neamd, leit op in kwelderrêch en soe ien fan de âldste, bewenne, wieren fan Grinslân wêze. Eartiids stie dêr de [[Englumboarch]]. Yn [[2000]] is de wier [[Archeology|archeologysk]] ûndersocht yn it ramt fan it [[Frisia-projekt]]. Ut de fynst fan diggelguod kin opmakke wurde dat de earste bewenning werom giet ta de fyfde iuw foar Kristus. Yn [[2003]] is de provinsje begûn mei it restaurearjen fan de wier. Dêrfoar waard baggelierde út it Reitdjip brûkt. == Keppeling om utens == * [http://www.ubbega.nl/pdf-files/De%20opgraving%20Englum.pdf Ferslach archeologysk ûndersyk 2000] [[Kategory:Oldehove]] [[Kategory:Plak yn it Westerkertier]] dq85a0n82cbhpt13h2e2ajz0pfadyf1 0 36893 1175084 1151949 2024-11-19T15:39:56Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175084 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Saaksum | ôfbylding = 20080510 Church Saaksum NL.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''[[Tsjerke fan Saaksum]] (2008)'' | wapen = | ynwennertal = 103 <small>(2023)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/saaksum/ Alle Cijfers]</ref> | oerflak = | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = | lân = {{NEDf}} | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-GRf}} | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Westerkwartier vlag.svg|20px|border]] [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]] | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | ferkearsieren = {{Piktogram dyk Nederlân N-wei|983}} | postkoade = 9886 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{Koördinaten|53_18_48_N_6_25_5_E_scale:12500_type:city_region:NL|53° 18' N 6° 25' E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 18 | lat_sec = 48 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 25 | lon_sec = 5 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Saaksum''' (earder ek skreaun as ''Saaxum'', [[Grinslânsk]]: Soaksum) is in doarp mei 103 ynwenners (1 jannewaris 2023) yn de gemeente [[Westerkertier]] yn de provinsje [[Grinslân]]. Oant de gemeentlike weryndieling fan 1990 hearde it ta de eardere gemeente [[Oldehove (Grinslân)|Oldehove]] Dernei gie it oer nei de gemeente [[Súdhorn (gemeente)|Súdhorn]], dy't yn [[2019]] op gie yn de gemeente Westerkertier. Saaksum is in yn geve steat ferkearend [[terp|wierdoarp]]. It is in [[beskerme doarpsgesicht]]. De wier, mei dêrop de herfoarme tsjerke út de [[12e iuw]], leit oan de râne fan it doarp, oan de trochgeande wei fan [[Aduard]] nei [[Roodehaan (It Hegelân)|Roode Haan]]. Fan de tsjerke rint in koart [[tsjerkepaad]] nei it doarpke dat hielendal oan in rûnrinnende wei leit. == Tsjerke == {{apart|Tsjerke fan Saaksum}} De tsjerke fan Saaksum waard yn 1849 op de fûneminten fan de foargonger boud; de toer datearret fan 1550. <gallery widths="180" heights="180"> Saaksum - dorpsaanzicht vanuit Englum.jpg|Yngongswei fan [[Englum]] ôf sjoen Saaksum - Noordstraat.jpg|De Noordstraat Saaksum - haven.jpg|It haventsje fan Saaksum oan de opfeart nei it [[Oldehoofsk kanaal]] </gallery> == Sjoch ek == * [[Lutje Saaksum]] * [[Saaksumhuzen]] {{boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} }} {{msg:GemeenteWesterkertier}} [[Kategory:Saaksum| ]] r89jgm8quh306784ctguygrzdd0c0ki 0 45589 1175109 959781 2024-11-19T19:21:48Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175109 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Rottum op wierde.jpg|thumb|Huzen fan Rottum op de foar in part ôfgroeven wier]] [[Ofbyld:Kerk van Rottum.jpg|thumb|De tsjerke fan Rottum (anno 2011)]] [[Ofbyld:Jan Boer door Greet Grottendieck in Rottum.jpg|thumb|Búste fan Jan Boer yn Rottum]] '''Rottum''' ([[Grinslânsk]]: ''Röttem'' of ''Röppen'') yn de gemeente [[It Hegelân]] (oant 2019 yn de gemeente [[Iemsmûn]] ) is in fan oarsprong radiaal [[Wier|wierdoarp]] tusken [[Kantens]] en [[Usquert]]. It leit yn de provinsje [[Grinslân]] yn it histoaryske goa [[Oosterambt]] fan it Ommelân [[Hunsingo]]. It plak dêr't yn 1995 180 minsken wennen, hat no noch mar 95 ynwenners (2010). Rottum is de nammejouwer fan [[Rottumereach]] (dat ek wol Rottum neamd wurdt), omdat it eardere [[kleaster Juliana]] de grutste eigner fan dat eilân wie. De buorskippen [[Helwerd]], [[Holwinde]] en [[Bethlehem (Iemsmûn)|Bethlehem]] (yn it ferline it plak fan in nonnekleaster) falle ek ûnder Rottum. Rottum leit tichtby de provinsjale wei [[provinsjale wei 998|N998]] tusken [[Usquert]] en [[Middelstum]]. It hat in busferbining (line 61) mei [[Grins (stêd)|Grins]] en [[Uithuizen]]. Begjin 20e eeuw wie der al in "[[Omnibus (ferfiermiddel)|Omnibus]]tsjinst Rottum-[[Onderdendam]]-Grins". Rottum waard foar it earst neamd yn in goedlist fan it [[Kleaster Werden]] oan de ein fan de [[10e iuw]] as ''Rotton''. Rottum is ûntstien út de wier dy't faaks yn de [[6e iuw f.Kr.]] op de kwelderwâl by de [[Fivel]] lâns opsmiten is. == Berne yn Rottum == * [[Jan Boer]] (Rottum, 1899 - Grins, 1983), Grinslânsk ûnderwizer en dichter. * [[Jacob Tilbusscher (1876-1958)]], ûnderwizer en skriuwer == Literatuer == * Schorren, D. [red.] & E. Drenth [ill.] (1999), ''Mien Dörp : een wandel- (en fiets)route in en nabij het geboortedorp van de Groninger dichter en schrijver Jan Boer (1899-1983)''. Bedum: Profiel. 47 siden. * Aalders A. [red.] & J. Tilbusscher K.J. zn. (2006) ''Dorpshistorie, mijn liefste studie : biografie van Jacob Tilbusscher K.J. zn. 1876-1958''. Bedum: Profiel. 200 siden. == Keppelings om utens == * [http://www.rottum.org/ www.rottum.org] - webside Doarpsbelang Rottum * [http://www.janboer.org/ www.janboer.org] - ''Mien Dörp'' - Firtueel kuierje yn en om Jan Boer syn bertedoarp {{Koördinaten|53_22_55_N_6_37_13_E_zoom:15_region:NL|53° 23' NB, 6° 37' EL}} [[Kategory:Plak yn It Hegelân]] [[Kategory:Plak yn Iemsmûn]] 9rhe8sz2yem416q62jjrlb1r566hqlq 0 47888 1175097 1020974 2024-11-19T18:19:33Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1175097 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Ichtustsjerke | ôfbylding = 2024 Snits, eardere Ichtustsjerke.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] [[Snits]] | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_39.55_N_5_40_7.7_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°1' N 5°40' E}} | tsjerkegenoatskip = | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = 2007 | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = J.J.M. Vegter | yngenieur = | boujier = 1959 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 39.55 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 40 | lon_sec = 7.7 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Ichtustsjerke''' wie in [[Nederlânsk-Herfoarme Tsjerke|Nederlânsk-herfoarme]] tsjerkegebou yn 'e wyk [[Sperkhim (wyk)|Sperkhim]] ýn 'e stêd [[Snits (stêd)|Snits]]. == Skiednis == It tsjerkegebou is yn [[1959]] as in [[sealtsjerke]] boud nei in [[Modernisme|modernistysk]] ûntwerp fan [[arsjitekt]] [[J.J.M. Vegter]]. De [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke|Herfoarme Tsjerke]] (no [[Protestanske Tsjerke yn Nederlân|PKN]]) makke gebrûk fan it gebou. It gebou is sûnt [[2006]] in [[gemeentlik monumint]]. [[File:Aanzicht vanuit het noorden - Sneek - 20419213 - RCE.jpg|thumb|left|De tsjerke yn 2007.]] De tsjerke waard yn 2007 foar de earetsjinst sletten. Nei't it oargel al yn 2007 út de tsjerke ferhûze, ferlear de Ichtustsjerke yn 'e winter fan 2011-2012 de rest fan it meubilêr en yn 2013 waard útein set mei de ferbouwing fan 'e tsjerke foar in nije bestimming as Thomashûs. Sûnt de oplevering is de eardere tsjerke in lytsskalige wenfoarm foar minsken mei in ferstannelike beheining.<ref>[http://reliwiki.nl/index.php?title=Sneek,_Jan_van_Nassaustraat_49_-_Ichthus Reliwiki, oproppen 03.11.2017]</ref> == Oargel == Nei it sluten fan 'e tsjerke yn 2007 ferhûze [[Bakker & Timmenga]] it oargel nei de Snitser [[Noardertsjerke (Snits)|Noardertsjerke]]. Tagelyk waard de [[Disposysje (oargel)|disposysje]] fan it oargel oanpast.<ref>[https://bakker-timmenga.nl/index.php/recent/category/18-sneek Side Bakker & Timmenga, oproppen 19 novimber 2024.]</ref> == Keppeling om utens == * [https://www.kerk-en-orgel.nl/record.php?action=display_ordered&province=fr&page_num=43&display=cards&item=852&id=6655 Disposysje fan it eardere oargel fan 'e Ichtustsjerke] {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{commonscat|Ichthuskerk, Sneek|Ichtustsjerke, Snits}} }} {{Koördinaten|53_1_39.55_N_5_40_7.7_E_scale:1563_type:landmark_region:NL|53° 1' 40" N 5° 40' 8" E}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Monumint yn Snits]] [[Kategory:Earder tsjerkegebou yn Fryslân]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Gemeentlik monumint yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Gemeentlik monumint yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1959]] sjoaunltwmn22jj43jlylwr0ldkf1eb 0 48019 1175094 1062901 2024-11-19T17:54:10Z RomkeHoekstra 10582 - kt (in moskee is gjin tsjerkegebou, lykas in tsjerke net in moskee is); de Wigledaam stiet net yn 'e binnenstêd fan Snits, webstee ferfongen (âlde webstee bestie net mear) 1175094 wikitext text/x-wiki De '''Ayasofya Moskee''' ([[Frysk]]: ''Hillige wiisheid'') is in [[islam]]itysk gebedshûs fan de [[Oemma|moslimmienskip]] yn [[Snits (stêd)|Snits]]. == Havenstrjitte == De [[moskee]] waard op 10 maaie 1978 stifte en de [[Turkije|Turkske]] Atatürkferiening'. De feriening hie oant 2010 de moskee oan de [[Havenstrjitte (Snits)|Havenstrjitte]]. It gebou hie twa ferdjippings. De gebedsromte wie mei in gerdyn ferdield yn in manljus- en frouljusdiel. It gebedshûs waard brûkt as moetingsromte foar moslims út de hiele provinsje. Boppedat wiene yn de moetingsromte ferskate aktiviteiten foar de mienskip. Troch te min romte foar dy groeiende mienskip en it ferlet fan aparte romten waard it gebou yn 2011 sluten.<ref>Aya Sofia Camii Sneek: [http://www.ayasofyacamiisneek.nl/index.php/Geschiedenis.html Skiednis fan Snits Ayasofya Moskee]</ref> == Wigledaam == Sûnt de sluting fan it gebou oan de Havenstrjitte makket de feriening gebrûk fan de eartiidske [[jeugdherberch]] [[Wigledaam]].<ref>Sneeker Nieuwsblad: [http://www.sneekernieuwsblad.nl/blog/article222111.ece/sneek_nieuwe_moskee_in_sneek Sneek: Nieuwe moskee in Sneek]</ref> Yn it nije gebou sitte ek in islamityske winkel en kapper. {{Boarnen|boarnefernijing= *[https://ayasofyasneek.nl/ Officiële website] *[http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Sneek%2C_Havenstraat_7_-_Aya_Sofia De moskee op ReliWiki] <small>(deade keppeling)</small> ---- <references/> ---- {{Koördinaten|53_1_36.53_N_5_40_37.06_E_scale:1563_type:landmark_region:NL|53° 1' 37" NB 5° 40' 37" EL}} }} [[Kategory:Moskee yn Fryslân]] [[Kategory:Earder bouwurk yn Snits]] [[Kategory:Bouwurk út 1978]] [[Kategory:Bouwurk sloopt yn 2011]] 1nmzsg2rbugb8yur1cairp7ebjxqoh2 1175107 1175094 2024-11-19T19:15:44Z RomkeHoekstra 10582 + ynfoboks. 1175107 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks moskee | namme = Ayasofya Moskee | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|border|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] Snits | adres = Alde Toppenhústerdyk 20 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_36.53_N_5_40_37.06_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°1' N 5°40' E}} | streaming = [[soennisme]] | styl = | arsjitekt = | boujier = | sloopjier = | kapasiteit = | oantal minaretten = | maksimale hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | hiemside = [https://ayasofyasneek.nl/ ayasofyasneek.nl] | bysûnderheden = | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 36.53 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 40 | lon_sec = 37.06 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Ayasofya Moskee''' ([[Frysk]]: ''Hillige wiisheid'') is in [[islam]]itysk gebedshûs fan de [[moslims|moslimmienskip]] yn [[Snits (stêd)|Snits]]. == Havenstrjitte == De [[moskee]] waard op 10 maaie 1978 stifte en de [[Turkije|Turkske]] Atatürkferiening hie oant 2010 de moskee oan de [[Havenstrjitte (Snits)|Havenstrjitte]]. It gebou hie twa ferdjippings. De gebedsromte wie mei in gerdyn ferdield yn in manljus- en frouljusdiel. It gebedshûs waard brûkt as moetingsromte foar moslims út de hiele provinsje. Boppedat wiene yn de moetingsromte ferskate aktiviteiten foar de mienskip. Troch te min romte foar dy groeiende mienskip en it ferlet fan aparte romten waard it gebou yn 2011 sluten.<ref>Aya Sofia Camii Sneek: [http://www.ayasofyacamiisneek.nl/index.php/Geschiedenis.html Skiednis fan Snits Ayasofya Moskee]</ref> == Wigledaam == Sûnt de sluting fan it gebou oan de Havenstrjitte makket de feriening gebrûk fan de eartiidske [[jeugdherberch]] [[Wigledaam]].<ref>Sneeker Nieuwsblad: [http://www.sneekernieuwsblad.nl/blog/article222111.ece/sneek_nieuwe_moskee_in_sneek Sneek: Nieuwe moskee in Sneek]</ref> Yn it nije gebou sitte ek in islamityske winkel en kapper. {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Sneek%2C_Havenstraat_7_-_Aya_Sofia De moskee op ReliWiki] <small>(deade keppeling)</small> ---- <references/> ---- {{Koördinaten|53_1_36.53_N_5_40_37.06_E_scale:1563_type:landmark_region:NL|53° 1' 37" NB 5° 40' 37" EL}} }} [[Kategory:Moskee yn Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk yn Snits]] [[Kategory:Bouwurk út 1978]] [[Kategory:Bouwurk sloopt yn 2011]] hvzof7jzfspwudz6nxtkn24dh22y2p6 0 48301 1175073 898986 2024-11-19T14:39:40Z RomkeHoekstra 10582 + ynfoboks, aktualisearre (de tsjerke is sletten en wurdt ferboud). 1175073 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = | ôfbylding = 2024 Fermanje fan Snits.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[File:Flag of Sneek.svg|20px]] Snits | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_53_N_5_39_47_E_scale:12500_type:landmark_region:DE|53°1' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = 2022 | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = [[P.J. Rollema]] | yngenieur = | boujier = 1842 | sloopjier = | boustyl = [[neoklassisisme]] | hichte = | monumintale status = [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = [https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/34067 34067] | webside = | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 53 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 47 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Fermanje fan Snits''' wie in tsjerke fan 'e [[Minnisten|minniste]]gemeente yn 'e [[Binnenstêd (Snits)|binnenstêd]] fan 'e stêd [[Snits (stêd)|Snits]]. De tsjerke waard yn 2022 foar de tsjinsten sletten en wurdt ferboud ta apparteminten. == Bou == De [[fermanje]] is boud yn [[1842]] nei in ûntwerp fan [[P.J. Rollema]]. It gebou is oanwiisd as [[ryksmonumint]]. De tsjerke oan de [[Singel (Snits)|Singel]] stiet net direkt oan de iepenbiere wei, mar wat ferskûle. Dat wie oant de [[19e iuw]] faak sa foar tsjerkegebouwen fan leauwens- mienskippen dy't, lykas de [[mennisten]], net ta de [[Nederlânsk Herfoarme Tsjerke|herfoarme tsjerke]] hearden.<ref>Gemeente Snits, Provinsje Fryslân, Rykstsjinst foar Argelogy, Kultuerlânskip en Monuminten (2008) ''Sneek''. Plak fan útjefte: Amersfoort</ref> Yn [[1972]] wie der in grutte brân yn de tsjerke, de skea is folslein restaurearre. == Beskriuwing == Oan de foarkant sit in ymposante gevel mei [[rûnbôge]]finsters, [[Doryske oarder|Doarysk]]e [[pilaster]]s, in [[Fries (keunst)|fries]] en in trijehoekich gevelfjild. Yn de sydgevels sitte finsters yn [[Spitsbôge|spitsbôgefoarm]]. De binnenside fan de tsjerke hat in saneamde healrûne sluting mei oan de siden [[Korintyske oarder|Korintyske]] pylders. Dy pylders drage in [[kroanlist]] dy't laat nei in flak plafond. De [[kânsel]] hat in [[Neogotyk|neogoatyske]] foarm. == Oargel == [[Ofbyld:Interieur, aanzicht orgel, orgelnummer 1374 - Sneek - 20368900 - RCE.jpg|thumb|left|Oargel.]] It oargel út [[1786]] fan [[Albertus fan Gruisen|A. van Gruisen]] waard yn [[1847]] útwreide troch [[J.C. Schreuer]]. Dêrby waarden dielen fan it âlde oargel, lykas it [[tsjerkeoargel|piipwurk]] en it wynlaad, op 'e nij brûkt.<ref>[[Jan Lindeman]] hat oargelist yn dizze fermanje west.</ref> By de restauraasje fan it oargel yn 1975 (dat wie needsaaklik troch de brân fan 1972) waard it oargel nei de sitewaasje fan 1847 werom brocht.<ref>[https://www.flentrop.nl/orgel/sneek-doopsgezinde-kerk/ Hiemside Flentrop, oproppen 19 novimber 2024.]</ref> == Sluting == Fanwegen de hege kosten fan it gebou en it lege en tebekrinnnende oantal leden wie de gemeente yn 2022 twongen it gebou te ferkeapjen oan in bougroep. Yn 'e fermanje fan Snits wurde yn 2025 seis apparteminten boud ferdield oer trije ferdjippingen. Dochs bliuwe by it ynbouwen fan 'e apparteminten de muorren frij, sadat it stúkwurk net ferlern giet. Ek it poadium mei de tsjerkebanken bliuwt bestean. De oargelkas bliuwt ek, mar it ynstrumint sels ferdwynt. De oangrinzgjende Menno Simonsseal bliuwt foar de mennistegemeente beskikber foar tsjinsten.<ref>[https://lc.nl/friesland/sudwest-fryslan/Doos-met-woningen-in-doopsgezinde-kerk-Sneek-29205086.html Ljouwerter Krante: ''Er komt een 'doos' met zes woningen in de voormalige doopsgezinde kerk in Sneek'', 6 septimber 2024]</ref> == Literatuer == {{Aut|Joute de Graaf: ''Jouw naam, een verhaal. De Doopsgezinde Kerk in Sneek.}} == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/sneek-doopsgezinde-kerk/ Disposysje tsjerkeoargel.] {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://reliwiki.nl/index.php?title=Sneek,_Singel_26-28_-_Doopsgezinde_Kerk De tsjerke op ReliWiki] <references/> ---- {{Koördinaten|53_1_52.66_N_5_39_46.81_E_scale:781_type:landmark_region:NL|53° 1' 53" NB 5° 39' 47" EL}} }} {{DEFAULTSORT:Fermanje, Snits}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1842]] [[Kategory:Minnistetsjerke]] 8576t2t9vi5xo2bqglka4usbmcnqyp3 1175075 1175073 2024-11-19T14:59:42Z RomkeHoekstra 10582 1175075 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = | ôfbylding = 2024 Fermanje fan Snits.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[File:Flag of Sneek.svg|20px]] Snits | adres = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_53_N_5_39_47_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°1' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = 2022 | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = [[P.J. Rollema]] | yngenieur = | boujier = 1842 | sloopjier = | boustyl = [[neoklassisisme]] | hichte = | monumintale status = [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = [https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/34067 34067] | webside = | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 53 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 47 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Fermanje fan Snits''' wie in tsjerke fan 'e [[Minnisten|minniste]]gemeente yn 'e [[Binnenstêd (Snits)|binnenstêd]] fan 'e stêd [[Snits (stêd)|Snits]]. De tsjerke waard yn 2022 foar de tsjinsten sletten en wurdt ferboud ta apparteminten. == Bou == De [[fermanje]] is boud yn [[1842]] nei in ûntwerp fan [[P.J. Rollema]]. It gebou is oanwiisd as [[ryksmonumint]]. De tsjerke oan de [[Singel (Snits)|Singel]] stiet net direkt oan de iepenbiere wei, mar wat ferskûle. Dat wie oant de [[19e iuw]] faak sa foar tsjerkegebouwen fan leauwens- mienskippen dy't, lykas de [[mennisten]], net ta de [[Nederlânsk Herfoarme Tsjerke|herfoarme tsjerke]] hearden.<ref>Gemeente Snits, Provinsje Fryslân, Rykstsjinst foar Argelogy, Kultuerlânskip en Monuminten (2008) ''Sneek''. Plak fan útjefte: Amersfoort</ref> Yn [[1972]] wie der in grutte brân yn de tsjerke, de skea is folslein restaurearre. == Beskriuwing == Oan de foarkant sit in ymposante gevel mei [[rûnbôge]]finsters, [[Doryske oarder|Doarysk]]e [[pilaster]]s, in [[Fries (keunst)|fries]] en in trijehoekich gevelfjild. Yn de sydgevels sitte finsters yn [[Spitsbôge|spitsbôgefoarm]]. De binnenside fan de tsjerke hat in saneamde healrûne sluting mei oan de siden [[Korintyske oarder|Korintyske]] pylders. Dy pylders drage in [[kroanlist]] dy't laat nei in flak plafond. De [[kânsel]] hat in [[Neogotyk|neogoatyske]] foarm. == Oargel == [[Ofbyld:Interieur, aanzicht orgel, orgelnummer 1374 - Sneek - 20368900 - RCE.jpg|thumb|left|Oargel.]] It oargel út [[1786]] fan [[Albertus fan Gruisen|A. van Gruisen]] waard yn [[1847]] útwreide troch [[J.C. Schreuer]]. Dêrby waarden dielen fan it âlde oargel, lykas it [[tsjerkeoargel|piipwurk]] en it wynlaad, op 'e nij brûkt.<ref>[[Jan Lindeman]] hat oargelist yn dizze fermanje west.</ref> By de restauraasje fan it oargel yn 1975 (dat wie needsaaklik troch de brân fan 1972) waard it oargel nei de sitewaasje fan 1847 werom brocht.<ref>[https://www.flentrop.nl/orgel/sneek-doopsgezinde-kerk/ Hiemside Flentrop, oproppen 19 novimber 2024.]</ref> == Sluting == Fanwegen de hege kosten fan it gebou en it lege en tebekrinnnende oantal leden wie de gemeente yn 2022 twongen it gebou te ferkeapjen oan in bougroep. Yn 'e fermanje fan Snits wurde yn 2025 seis apparteminten boud ferdield oer trije ferdjippingen. Dochs bliuwe by it ynbouwen fan 'e apparteminten de muorren frij, sadat it stúkwurk net ferlern giet. Ek it poadium mei de tsjerkebanken bliuwt bestean. De oargelkas bliuwt ek, mar it ynstrumint sels ferdwynt. De oangrinzgjende Menno Simonsseal bliuwt foar de mennistegemeente beskikber foar tsjinsten.<ref>[https://lc.nl/friesland/sudwest-fryslan/Doos-met-woningen-in-doopsgezinde-kerk-Sneek-29205086.html Ljouwerter Krante: ''Er komt een 'doos' met zes woningen in de voormalige doopsgezinde kerk in Sneek'', 6 septimber 2024]</ref> == Literatuer == {{Aut|Joute de Graaf: ''Jouw naam, een verhaal. De Doopsgezinde Kerk in Sneek.}} == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/sneek-doopsgezinde-kerk/ Disposysje tsjerkeoargel.] {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://reliwiki.nl/index.php?title=Sneek,_Singel_26-28_-_Doopsgezinde_Kerk De tsjerke op ReliWiki] <references/> ---- {{Koördinaten|53_1_52.66_N_5_39_46.81_E_scale:781_type:landmark_region:NL|53° 1' 53" NB 5° 39' 47" EL}} }} {{DEFAULTSORT:Fermanje, Snits}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1842]] [[Kategory:Minnistetsjerke]] t0bkm1lx611znaquns6fwfh2ie8ywz9 0 48555 1175105 1020977 2024-11-19T19:06:55Z RomkeHoekstra 10582 Aktualisearre. Tsjerke is ôfstjitten. + ynfoboks 1175105 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Nij-Apostoalyske tsjerke | ôfbylding = 2024 Snits, de eardere Nij-Apostoalyske tsjerke oan 'e Joh. Willem Frisostrjitte.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] [[Snits]] | adres = Joh. Willem Frisostrjitte | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_01_44_N_5_39_58.3_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°01' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = Nij Apostoalyske Tsjerke yn Nederlân | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = bûten gebrûk | ôfstjitten = 2021 | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = H. Bundens | yngenieur = | boujier = 1931 | sloopjier = | boustyl = [[msterdamske Skoalle]] | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = | mapname = Snits-Sintrum | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 01 | lat_sec = 44 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 58.3 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Nij-Apostoalyske Tsjerke''' oan 'e Johan Willem Frisostrjitte wie in [[tsjerkegebou]] yn 'e [[Snits (stêd)|Snitser]] wyk [[Sperkhim (wyk)|Sperkhim]]. == Skiednis == De yn 'e styl yn [[1931]] fan 'e [[Amsterdamske Skoalle (boustyl)|Amsterdamske Skoalle]] boude tsjerke is in ûntwerp fan [[arsjitekt]] [[H. Bundens]]. Yn it gebou siet earder de [[Wersteld Apostolyske Sindingsgemeente]] fan Snits. [[Ofbyld:Interieur, aanzicht orgel, orgelnummer 1373 - Sneek - 20417824 - RCE.jpg|thumb|left|Oargel.]] Yn 1974 krige Snits fanwegen romtegebrek yn 'e tsjerke oan 'e Johan Willem Frisostrjitte in [[Nij-Apostoalyske Tsjerke (Middelseeleane, Snits)|twadde Nij-Apostoalyske tsjerke oan 'e Middelseeleane]] yn 'e stedswyk [[Stedsfinne]]. Op 21 novimber 2021 waard yn it gebou oan 'e Johan Willem Frisostrjitte foar it lêst in tsjinst holden. De ûnder de tsjerke fallende leden binne doe mei de buorgemeente yn 'e Stedsfinne tegearre gien. Foar dat doel waard de tsjerke oan 'e Middelseeleane renovearre, sadat der genôch plak wie foar de gruttere gemeente. Snits wie it lêste plak fan Nederlân mei meardere Nij-Apostoalyske gemeenten. == Oargel == Yn 'e tsjerke stie sûnt [[1981]] in oargel dat út de Bazaaltsjerke yn [[De Haach]] kaam. It ienmanualige oargel is boud troch J. van Gelder út [[Leien]]. It is net bekend (2024) wêr't it oargel no is. == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/sneek-nieuw-apostolische-kerk/ Disposysje fan it oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://reliwiki.nl/index.php?title=Sneek,_Johan_Willem_Frisostraat_57_-_Nieuw-Apostolische_Kerk De tsjerke op ReliWiki] ---- {{Koördinaten|53_1_43.67_N_5_39_59.15_E_scale:781_type:landmark_region:NL|53° 1' 44" NB 5° 39' 59" EL}} }} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1931]] tj8ch0mqe3n3tx2n08dz14cxdcdrxqs 0 48557 1175080 902758 2024-11-19T15:16:45Z RomkeHoekstra 10582 Aktualisearre (tsjerke oan 'e J.W. Frisostrjitte is sluten en ferkocht). + posysjekaart. 1175080 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Nij-Apostoalyske Tsjerke | ôfbylding = Nij-Apostoalyske tsjerke, Snits.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|border|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] Snits | adres = Middelseeleane 8 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_02_13.6_N_5_40_47_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°02' N 5°40' E}} | tsjerkegenoatskip = [[Nij-Apostoalyske Tsjerke (tsjerkegenoatskip)|Nij-Apostoalyske Tsjerke yn Nederlân]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = [[Willem Cornelis van Asperen|W.C. van Asperen]] | yngenieur = | boujier = 1974 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = [https://www.nak-nl.org/districten/leeuwarden/sneek Side gemeente] | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 02 | lat_sec = 13.6 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 40 | lon_sec = 47 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Nij-Apostoalyske tsjerke''' is in [[tsjerkegebou]] oan 'e Middelseeleane yn 'e wyk [[Stedsfinne]] fan [[Snits (stêd)|Snits]]. == Skiednis == De tsjerke is boud yn [[1974]] en yn [[1996]] útwreide. It gebou is in ûntwerp fan [[Willem Cornelis van Asperen]] en hie doe plak foar 250 tsjerkegongers. Snits hie foarhinne twa Nij-Apostoalyske tsjerken. De oare tsjerke stie yn 'e wyk [[Sperkhim (wyk)|Sperkhim]] oan 'e Johan Willem Frisostrjitte. Yn 2021 waard dêr foar it lêst in tsjinst fierd en de leden fan dy gemeente binne by de gemeente fan 'e Stedsfinne foege. Om it tanommen oantal leden plak te jaan is de tsjerke oan 'e Middelseeleane renovearre. == Oargel == De tsjerke hat sûnt [[2007]] in elektrysk oargel fan it type [[Monarke Bach Sonate]]. {{Koördinaten|53_2_14.04_N_5_40_48.18_E_scale:3125_type:landmark_region:NL|53° 2' 14" N 5° 40' 48" EL}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1974]] m3nx8solkejail5rnig6fz2go2ck1ct 0 48584 1175092 992326 2024-11-19T17:29:32Z RomkeHoekstra 10582 Aktualisearre. De Eastertsjerke is bûten gebrûk steld en wurdt ferboud ta apparteminten. 1175092 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Eastertsjerke | ôfbylding = 2015 Snits, Eastertsjerke (foto Michiel van 't Einde).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] [[Snits]] | adres = Ljouwerterkaai 18 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_02_12.25_N_5_39_59.86_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°02' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = 2023 | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = [[Bastiaan Willem Plooij]] | yngenieur = | boujier = 1955 | sloopjier = | boustyl = weropboustyl | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 2 | lat_sec = 12.25 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 59.86 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Eastertsjerke''' oan 'e Ljouwerterkaai yn 'e Beammebuert fan [[Snits (stêd)|Snits]] waard as de tredde [[Grifformearde Tsjerken yn Nederlân|grifformearde]] tsjerke fan 'e stêd boud. == Skiednis == De tsjerke waard yn [[1954]] boud nei in ûntwerp fan [[Bastiaan Willem Plooij|B.W. Plooij]]. Noch yn [[2010]] ûndergie de tsjerke in renovaasje. Under mear de net-monumintale [[preekstoel]] en de [[âlderlingebank|âlderlingebanken]] ferdwûnen om romte te meitsjen foar in modernere ynrjochting. Ek it portaal waard útwreide. [[Ofbyld:2024 Ferbouwing Eastertsjerke ta apparteminten.jpg|thumb|left|Ferbou Eastertsjerke ta apparteminten.]] Nei de fúzje fan 'e grifformearden mei de herfoarmen ta de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]] waard yn 2017 bekend dat de Eastertsjerke mei de [[Sudertsjerke (Snits)|Sudertsjerke]] op termyn sluten wurde soe. Op 18 maaie 2021 hat de tsjerkeried fan 'e PKN bekend makke de twa tsjerken te ferkeapjen. De Eastertsjerke bleau noch oant 2022 yn gebrûk. De tsjerke wurdt op it stuit (2024) ferboud ta apparteminten. == Oargel == [[Ofbyld:2015 Snits, oargel Eastertsjerke (foto Michiel van 't Einde).jpg|thumb|left|Oargel.]] It oargel is yn [[1964]] boud door de firma K.B. Blank & Soan ([[Utert (stêd)|Utert]]). Yn [[1998]] waard it ynstrumint útwreide troch de firma Bruorren Reil ([[Heerde]]). == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/sneek-oosterkerk/ Disposysje oargel Eastertsjerke] {{Koördinaten|53_2_12.25_N_5_39_59.86_E_scale:3125_type:landmark_region:NL|53° 2' 12" NB 5° 39' 60" EL}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1954]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] rz9pmctm51lb0zihjdjmezixqc41b8z 0 48635 1175129 1134813 2024-11-19T21:01:39Z RomkeHoekstra 10582 - kt (in synagoge is gjin tsjerke). Bart Smit sit dêr net mea, ik feroarje it yn winkel. Bytsje tekst oanfolle. 1175129 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks synagoge | namme = | ôfbylding = Synagoge_Sneek.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = De synagoge yn 1911. | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|border|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] Snits | adres = Wide Burchstrjitte 5 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_58.92_N_5_39_41.48_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°2' N 5°39' E}} | streaming = | status = | arsjitekt = [[Albert Breunissen Troost]] | yngenieur = | boujier = 1836 | sloopjier = 1949 | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = | mapname = Snits-Sintrum | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 58.92 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 41.48 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Synagoge fan Snits''' is it eardere [[godshûs (gebou foar earetsjinst)|godshûs]] fan de [[Joadske mienskip fan Snits|joadske mienskip]], dat yn de [[Binnenstêd (Snits)|Snitser binnenstêd]] stie. == Skiednis == De [[synagoge]], in ûntwerp fan [[Albert Breunissen Troost]], waard yn [[1836]] boud oan de [[Wide Burchstrjitte]]. Yn [[1880]] waard op itselde steed in nije synagoge boud. It gebou hie trije tuorkes yn de foarm fan [[Minaret|minaretten]] en waard yn [[1905]] restaurearre. Foar de bou die ûnder oare in boppekeamer oan de [[Dimpte Pôle]] tsjinst as gebedsromte. Yn de [[Twadde Wrâldoarloch]] is de synagoge finaal fernield troch [[Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging|NSB'ers]]. Nei de oarloch, yn [[1949]], binne de restanten (besteande út allinnich de muorren) ek fuorthelle. Sûnt dy tiid hat Snits gjin synagoge mear. In jier nei de sloop waard de joadske gemeente by dy fan Ljouwert foege. Op 'e lokaasje is letter in winkelpân set. De njoggenearmige kandler en in foarhang waarden oan Kfar Batya yn [[Israel]] skonken. == Monumint == Sûnt 1995 wie der ta neitins fan 'e synagoge in betinkingsstien yn 'e foarm fan in joadske stjer. Om de tinkstien stie in bôge muorke mei de nammen fan 'e 25 joaden dy't yn 'e [[Twadde Wrâldkriich]] yn 'e [[konsintraasjekamp]]en omkamen. Om't de muorre faak as fytsehek of bank brûkt waard, is dy yn 2002 ferhûze nei de [[Stedhûs fan Snits#Stedhûstún|tún]] efter it stedhûs. [[Ofbyld:Snits, joads monumint (2023).jpg|thumb|left|Snits, joadsk monumint út 2023 fan Piet Cohen.]] Hjoed-de-dei stiet ta neitins fan 'e synagoge en de joadske mienskip op dat plak in modern monumint út 2023. It is makke troch Piet Cohen en bestiet út stalen trijehoeken mei yn 'e midden in oantal trijehoeken dy't ûntbrekke en meiïnoar in Davidstjer foarmje. De ûntbrekkende trijehoeken steane symboal foar de joaden dy't deportearre binne.<ref>[https://www.sneek.nl/routes/joods-monument www.sneek.nl, oproppen 19 novimber 2024.]</ref> == Sjoch ek == * [[Joadsk begraafplak (Snits)|Joadsk begraafplak fan Snits]] * [[Joadske mienskip fan Snits]] {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://www.jhm.nl/cultuur-en-geschiedenis/nederland/friesland/sneek Joadsk Histoarysk Museum: Snits] *[http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Sneek%2C_Wijde_Brugstraat_-_Synagoge Tsjerke op ReliWiki] {{reflist}} ---- {{Koördinaten|53_1_58.92_N_5_39_41.48_E_scale:1563_type:landmark_region:NL|53° 1' 59" NB 5° 39' 41" EL}} }} {{DEFAULTSORT:Synagoge, Snits}} [[Kategory:Synagoge yn Fryslân]] [[Kategory:Earder bouwurk yn Snits]] [[Kategory:Bouwurk út 1836]] [[Kategory:Bouwurk sloopt yn 1949]] nrxobrzluhpd10r13du5rfw8cjh7hi6 0 48656 1175118 1019433 2024-11-19T19:45:33Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1175118 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = It Wite Tsjerkje | ôfbylding = 2024 Snits, it Wite Tsjerkje.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Sûdwest-Fryslân wapen nieuw.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[File:Sneek wapen.svg|20px]] [[Snits]] | adres = Julianastrjitte 5 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_58.37_N_5_39_14.05_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°1' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = [[Kristlik Grifformearde Tsjerken]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 1907 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = [http://www.wittekerkje.nl/ Side tsjerklike gemeente] | mapname = Snits-Sintrum | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 58.37 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 14.05 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} It '''Wite Tsjerkje''' is in [[tsjerkegebou]] yn 'e [[Snits (stêd)|Snitser]] [[Stasjonsbuert (Snits)|Stasjonsbuert]]. It tsjerkje stiet oan 'e Julianastrjitte, by it [[Prinses Julianapark (Snits)|Julianapark]]. == Skiednis == [[Ofbyld:De kristlik-grifformearde tsjerke fan Snits.jpg|thumb|left|De âlde kristlik-grifformearde tsjerke fan Snits]] It gebou is yn [[1907]] boud en wurdt sûnttiids brûkt troch de [[Kristlik Grifformearde Tsjerken|Kristlik Grifformearde Tsjerke]]. De tsjerke is yn [[Neostilen|neoromaanske]] styl boude [[sealtsjerke]] mei ferskate [[Rûnbôge|rûnbôgefinsters]] en in lytse [[Pyloan (brêge)|klokkepyloan]]. Yn [[1966]] rekke de tsjerke troch brân skansearre en dêrnei is de tsjerke yn in ienfâldiger styl restaurearre. [[File:Snits, it Wite Tsjerkje, mozaiek boppe de tagong.jpg|thumb|left|Mozayk boppe de tagong.]] Sûnt [[2005]] brûkt de [[Grifformearde Tsjerken (frijmakke)|Grifformeard-frijmakke tsjerke]] (yn 2023 opgien yn 'e [[Nederlânske Grifformearde Tsjerken]]) it gebou ek. Oan de efterside fan de tsjerke stiet in ferieningsgebou fan de gemeente. == Ferskaat == [[De Himrik]] hat ek in '[[Wite Tsjerke (De Himrik)|Wite tsjerke]]'. == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/sneek-christelijke-gereformeerde-kerk-het-witte-kerkje/ Orgelsite: disposysje oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Sneek%2C_Julianastraat_5_-_Het_Witte_Kerkje De tsjerke op ReliWiki] ---- {{Koördinaten|53_1_58.37_N_5_39_14.05_E_scale:195_type:landmark|53° 1' 58" NB 5° 39' 14" EL}} }} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1907]] [[Kategory:Protestansk tsjerkegebou yn Nederlân]] okjxjggcwkpli1mzg003jdgtzt6mhwp 1175125 1175118 2024-11-19T20:19:57Z RomkeHoekstra 10582 tf 1175125 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = It Wite Tsjerkje | ôfbylding = 2024 Snits, it Wite Tsjerkje.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Sûdwest-Fryslân wapen nieuw.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[File:Sneek wapen.svg|20px]] [[Snits]] | adres = Julianastrjitte 5 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_1_58.37_N_5_39_14.05_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°1' N 5°39' E}} | tsjerkegenoatskip = [[Kristlik Grifformearde Tsjerken]] | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = 1907 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = [http://www.wittekerkje.nl/ Side tsjerklike gemeente] | mapname = Snits-Sintrum | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 1 | lat_sec = 58.37 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 14.05 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} It '''Wite Tsjerkje''' is in [[tsjerkegebou]] yn 'e [[Snits (stêd)|Snitser]] [[Stasjonsbuert (Snits)|Stasjonsbuert]]. It tsjerkje stiet oan 'e Julianastrjitte, by it [[Prinses Julianapark (Snits)|Julianapark]]. == Skiednis == [[Ofbyld:De kristlik-grifformearde tsjerke fan Snits.jpg|thumb|left|De âlde kristlik-grifformearde tsjerke fan Snits]] It gebou is yn [[1907]] boud en wurdt sûnttiids brûkt troch de [[Kristlik Grifformearde Tsjerken|Kristlik Grifformearde Tsjerke]]. De tsjerke is yn [[Neostilen|neoromaanske]] styl boude [[sealtsjerke]] mei ferskate [[Rûnbôge|rûnbôgefinsters]] en in lytse [[Pyloan (brêge)|klokkepyloan]]. Yn [[1966]] rekke de tsjerke troch brân skansearre en dêrnei is de tsjerke yn in ienfâldiger styl restaurearre. [[File:Snits, it Wite Tsjerkje, mozaiek boppe de tagong.jpg|thumb|left|Mozayk boppe de tagong.]] Sûnt [[2005]] brûkt de [[Grifformearde Tsjerken (frijmakke)|Grifformeard-frijmakke tsjerke]] (yn 2023 opgien yn 'e [[Nederlânske Grifformearde Tsjerken]]) it gebou ek. Oan de efterside fan de tsjerke stiet in ferieningsgebou fan de gemeente. == Ferskaat == [[De Himrik]] hat ek in '[[Wite Tsjerke (De Himrik)|Wite tsjerke]]'. == Keppeling om utens == * [https://www.orgelsite.nl/sneek-christelijke-gereformeerde-kerk-het-witte-kerkje/ Orgelsite: disposysje oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://www.reliwiki.nl/index.php?title=Sneek%2C_Julianastraat_5_-_Het_Witte_Kerkje De tsjerke op ReliWiki] ---- {{Koördinaten|53_1_58.37_N_5_39_14.05_E_scale:195_type:landmark|53° 1' 58" NB 5° 39' 14" EL}} }} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1907]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] bbujkkbd2xuzn1fikcea4296qt1oomg 0 48658 1175091 1042988 2024-11-19T16:21:55Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart, aktualisearre. tsjerke wurdt nei alle gedachten ôfbrutsen. 1175091 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = Sudertsjerke | ôfbylding = 2024 Snits, Sudertsjerke.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] [[Snits]] | adres = Rienck Bockemakaai 7 | koördinaten = | tsjerkegenoatskip = | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = 2021 | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = J.Ph. Hogendijk, Snits | yngenieur = | boujier = 1889 | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = [https://www.pknsneek.nl/ Side gemeente] | mapname = Snits-Sintrum | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 01 | lat_sec = 43.1 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 39 | lon_sec = 37.5 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''Sudertsjerke''' wie in [[tsjerkegebou]] yn 'e [[Binnenstêd (Snits)|binnenstêd]] fan 'e stêd [[Snits (stêd)|Snits]]. == Skiednis == De tsjerke waard yn [[1889]] nei ûntwerp fan [[arsjitekt]] [[J. Ph. Hogendijk]] boud foar de [[Grifformearde Tsjerken yn Nederlân|Grifformearde tsjerke]] fan Snits. Nei't de grifformearden en de herfoarmen yn 'e [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]] fusearren, bleau de PKN-gemeente de Sudertsjerke noch in skoft brûken foar bysûndere tsjinsten. Yn 'e tsjerke siet ek it tsjerklik buro fan 'e PKN-gemeente Snits. Yn novimber 2017 waard bekend dat de doe noch iepen grifformearde tsjerken (de Sudertsjerke en de [[Eastertsjerke (Snits)|Eastertsjerke]]) fan 'e Snitser PKN-gemeente sluten wurde soene.<ref>[http://www.grootsneek.nl/2017/11/04/protestantse-gemeente-sneek-verkoopt-ooster-en-zuiderkerk/ Groot Sneek, 04.11.2017]</ref> It beslút om de tsjerken de ferkeapjen foel yn 2021. Yn 2022 waard de tsjerke ferkocht en dêrmei hold de PKN yn Snits noch mar ien tsjerke oer: de [[Martinytsjerke (Snits)|Martinytsjerke]]. It jild út de ferkeap fan 'e tsjerken waard brûkt foar in ferbou fan 'e Martinytsjerke.<ref>[https://lc.nl/friesland/sudwest-fryslan/Plan-sloop-Zuiderkerk-Sneek-voor-woningen-28659772.html Ljouwerter Krante: ''Herinnering houden aan Zuiderkerk is één van de opties voor woningen op deze plek in Sneek'', 25 septimber 2023]</ref> De Sudertsjerke hat gjin monumintale status, mar falt wol ûnder beskerme stedsgesicht.<ref>[https://lc.nl/opinie/Sloop-niet-lichtzinnig-28663295.html Ljouwerter Krante: Wees niet lichtzinnig met sloop Friese kerken, en zeker niet als ze in een beschermd stadsgezicht staan, zoals in Sneek, 28 septimber 2023,]</ref> It is de bedoeling dat de Sudertsjerke ôfbrutsen wurdt om plak te meitsjen foar wenningen.<reF>[https://www.omropfryslan.nl/nl/nieuws/1225866/de-zuiderkerk-in-sneek-wordt-gesloopt-om-plek-te-maken-voor-woonruimte Omrop Fryslân, De Sudertsjerke yn Snits wurdt sloopt om plak te meitsjen foar wenromte, 29 septimber 2023.]</ref> == Oargel == [[Ofbyld:Interieur, aanzicht orgel, orgelnummer 1375 - Sneek - 20417752 - RCE.jpg|thumb|left|Oargel.]] Yn 'e tsjerke stiet in oargel dat yn 1893 boud is troch J. Proper út Kampen. De firma J. Reil út Heerde restaurearre it oargel yn 1951 en wreide it tagelyk út mei in selsstannich pedaal. Lettere restauraasjes folgen yn 1979 en 2001.<ref>[http://www.kerk-en-orgel.nl/record.php?term=sneek&id=6661&search=smart&action=display_ordered&item=13 Kerk en Orgel, oproppen 11.11.2017]</ref> It oargel waard op 18 july 2021 foar it lêst bespile yn in ôfskiedtsjinst en ferhuze nei demontaaazje nei de âld-katolike tsjerke fan [[Lodz|Łódź]] yn Poalen.<ref>[https://www.omropfryslan.nl/fy/nijs/1079219/properoargel-fan-snitser-sudertsjerke-oerdroegen-oan-poalske-sted Omrop Fryslâ: Properoargel fan Snitser Sudertsjerke oerdroegen oan Poalske stêd, 18 july 2021]</ref> == Keppeling om utens == * [http://www.kerk-en-orgel.nl/record.php?term=sneek&id=6661&search=smart&action=display_ordered&item=13 Disposysje oargel] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://reliwiki.nl/index.php?title=Sneek,_Rienck_Bockemakade_7_-_Zuiderkerk De tsjerke op ReliWiki] {{reflist}} ---- }} {{Koördinaten|53_1_43.17_N_5_39_36.15_E_scale:3125_type:landmark_region:NL|53° 1' 43" NB 5° 39' 36" EL}} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits (gemeente)]] [[Kategory:Tsjerkegebou yn Súdwest-Fryslân]] [[Kategory:Bouwurk út 1889]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] au973z9zhnszlmdmrc4luulhwu2w4n6 0 52926 1175140 1094428 2024-11-20T09:08:05Z CommonsDelinker 353 P2V-7_VP-7_1954.jpg ferfongen troch [[c:File:Lockheed_SP-2H_Neptune_of_VP-7_in_flight,_circa_in_1966_(CNIC_042984).jpg|Lockheed_SP-2H_Neptune_of_VP-7_in_flight,_circa_in_1966_(CNIC_042984).jpg]] (troch [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] om't: [[:c 1175140 wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" border="1" cellpadding="4" style="float:right; margin: 0 0 1em 1em; border-collapse: collapse; font-size: 95%; width: 250px;" ! style="font-size: larger;" colspan="2"|Lockheed P-2 Neptune |- style="text-align: center;" | colspan="2" | [[Ofbyld:Lockheed SP-2H Neptune of VP-7 in flight, circa in 1966 (CNIC 042984).jpg|275px]]<br /> |- ! Rol | patrûljefleanmasine, ûnderseeboatferkenning en -bestriding. |- ! Makker | [[Lockheed]] |- ! Earste flecht | [[17 maaie]] [[1945]] |- ! Yn tsjinst | Maart [[1947]] |- ! Ut tsjinst | [[1984]] (militêr gebrûk) |- ! Tal makke | 1.118 (1946-1962) |- ! Grutste brûkers | United States Navy, Japan, [[Royal Australian Air Force]], [[Royal Canadian Air Force]] |- ! Fariant | Kawasaki P-2J |- |} [[File:Wsa-lightning-complex P2-drop Mike-Hodges.jpg|thumb|275px|In P2V Neptune as brânblusfleantúch]] De '''Lockheed P-2V (letter P-2) Neptune''' wie in maritym langeôfstanspatrûljefleanmasine ornearre foar ûnderseeboatferkenning en -bestriding. It tastel waard troch de firma [[Lockheed]] ûntwurpen foar de Amerikaanske marine om de ferâldere typen ''PV-1 Ventura'' en ''PV-2 Harpoon'' te ferfangen. == Skiednis yn it koart == Hoewol't in lyts tal tastellen oanpast waard foar it gebrûk fan fleandekskippen ôf, wie it ûntwerp yn it foarste plak gaadlik foar gebrûk fanôf fleanfjilden. De fleanmasine wie in súkses wat eksport oanbelanget en hat (lang) tsjinne yn ferskate kriichsmachten yn de hiele wrâld. Ek by de [[Nederlân]]ske [[Marine Loftfearttsjinst]] hat de Neptune lange tiid tsjinne. De MLD-tastellen wienen yn it earstoan fan it type P-2V5 (12 stiks yn it tiidrek 1958-1962) en letter fan it type P-2V7 (1962-1984, earst 15, letter oanfold mei fjouwer fan de Frânske marine). De P-2V7's binne letter ferboud ta SP-2H. Se wienen doetiids yndield by 320 en 5 [[squadron]] op de basis [[Fleankamp Valkenburg|Valkenburg]] by [[Katwijk (Súd-Hollân)|Katwyk oan See]].<ref>De Neptunes operearren yn 't earstoan ek fan it fleanfjild Biak yn [[Nij-Guinea]] ôf</ref> It oarspronklike ûntwerp wie al út de earste jierren fan de [[Twadde Wrâldkriich]], mar rekke fan 1944 ôf yn in streamfersnelling doe't dúdlik waard hoe ienfâldich produksje en ûnderhâld fan it tastel wie. Letter die bliken dat beide faktoaren ek krusiaal wienen by de wrâldwide útfier en by de lange operasjonele libbensdoer fan it tastel. De earste flecht fan de Neptune wie yn 1945 en de produksje waard al yn 1946 mei úteinset. Yn 1947 waarden de earste Amerikaanske squadrons operasjoneel. De lettere ferzje fan de Neptune waard ien fan de earste tastellen dy't tagelyk sûgermotoren en strielmotoren hienen. == Farianten == [[Ofbyld:De Marine Luchtvaartdienst demonstreert haar nieuwste vliegtuigen-506882.ogv|thumb|De Marine Loftfearttsjinst demonstrearret de Lockheed Neptune as nijste oanwinst yn 1954]] De firma [[Lockheed]] boude yn de rin fan de tiid in grut ferskaat oan ferzjes fan it súksesfolle tastel: *XP2V-1 - Prototype, 1 levere *P2V-1 - 1e produksjeline, 15 levere *P2V-2 - 2e produksjeline, 81 levere. *P2V-2N ‘Polar Bear’ – mei sky's, 1 levere. *P2V-3 – Ferbeterre motoren, 83 levere. *P2V-3C – Oanpast foar fleandekskippen, 11 levere. *P2V-3B – Ombou P2V-3,-3C en -3W modellen mei ASB-1 Low Level Radar Bombing System, 16 levere. *P2V-3W - Airborne Early Warning ferzje mei APS-20 radar, 30 levere. *P2V-3Z – VIP/gefjochts-transport, 2 levere. *P2V-4 (P-2D) – Mei ferbettere motor en brânstofkapasiteit, 52 levere. *P2V-5 – Mei bewapene noaskoepel, APS-20 en APS-8 radars, afwerpbare tiptanks. Lettere modellen hienen, yn stee fan noas- en sturtgeskutskoepels in waarnimmingskoepel yn de noas en Magnetic Anomaly Detection (MAD)-ark oan de sturt. 424 levere, 12 oan de MLD. *P2V-5F (P-2E) - Modifikaasje mei [[Westinghouse]] J34 strielmotoren yn 't plak fan de raketsmiters ûnder de wjukken; ek koene mear wapens meinaam wurde. *AP-2E - P2V-5F mei [[SIGINT]]/[[ELINT]] apparatuer foar [[US Army]] [[Fietnam]]. *P2V-5FD (DP-2E) - P2V-5F mei doeltôch-/lansearringkapasiteit op it plak fan de standertbewapening. *P2V-5FE (EP-2E) - P2V-5F mei ''Julie/Julie'' ûnderseeboatbestridingsark, mar sûnder de oanpassings fan de P2V-5FS (SP-2E); apart foar US Naval Reserve makke. *P2V-5FS (SP-2E) - P2V-5F mei ''Julie/Jezebel''-apparatuer. *OP-2E - Tarisd foar ''Operation Igloo White'' by it Observation Squadron 67 (VO-67), 12 omboud. *P2V-6 (P-2F) - Mynsmyt kapasiteit, APS-70 radar, ferbettere motoren, 83 levere. *P2V-6B - AUM-N-2 Petrel lansearynrjochting. *P2V-6M (MP-2F) - Eardere P2V-6B’s, 16 levere. M betsjutte ''missile carrier'', mar waard letter feroare yn ''multi-mission''. *P2V-6F (P-2G) - P2V-6/P-2F mei J34 strielmotoren. *P2V-6T (TP-2F) – Sûnder bewapening en tiptanks. *P2V-7 (P-2H) – De lêste Neptune fariant mei bettere sûgermotoren, standert strielmotoren, ferbettere tiptanks, APS-20 radar, fergrutte cockpitdak, observaasjenoas, MAD sturtbeam en observaasjeruten yn de doarren, 311 fan levere. *P2V-7LP (LP-2H) - Mei sky-lâningsgestel en ''Jet Assisted Take Off '' (JATO) startmooglikheid, 4 fan levere. *P2V-7S (SP-2H) – Gelikense fan de P-2H ferzje, mat mei ekstra ''Julie/Jezebel'' ûnderseeboatbestridingsapparatuer. 19 oan de [[MLD]] levere. *P2V-7U – De marine oantsjutting foar de RB-69A. *AP-2H – Foar grûnoanfallen, foar ''Heavy Attack Squadron 21'' (VAH-21), mar 4 omboud. *RB-69A – Ferkenningstastel mei [[Side Looking Airborne Radar]] (SLAR), 5 levere en 2 omboud. De tastellen waarden troch de [[CIA]] brûkt, mar hienen [[USAF]] kentekens. 2 dêrfan tsjinnen oant 1961 yn [[Europa]] en 5 yn [[Aazje]]. Hiervan ging er 1 door een crash verloren en werden er 4 neergeschoten door de [[Folksrepublyk Sina]]. *Neptune MR.1 – Britske oantsjutting foar 52 ôflevere P2V-5’s. *CP-122 Neptune – Kanadeeske [[RCAF]]-oantsjutting foar 25 P2V-7’s. De strielmotoren waarden der letter oanset. *P-2J (P2V-Kai) - [[Japan]]ske fariant dy't fan de firma [[Kawasaki Heavy Industries|Kawasaki]] T64 [[turboprop]]motoren krigen; 82 levere. == Technyske feiten == [[Ofbyld:Lockheed P-2H Neptune 3-view drawing.jpg|thumb|P-2H]] {| class=wikitable ! ! Feiten (P2V-2)<ref>vectorsite: [http://www.vectorsite.net/avp2v.html The Lockheed P2V Neptune & Martin Mercator]</ref> ! Feiten (P2V-5F) ! Feiten (P2V-7) |- | Bemanning: || 7 || 10 || 10 |- | Lingte: || 23,8 m || 27,8 m || 27,83 m |- | Spanwiidte: || 30,5 m || 31,65 m || 31,65 m |- | Hichte: || ? m || ? m || 8,94 m |- | Topfaasje: || 515 km/o || 520 km/o || 586 km/o |- | Krúsfaasje: || 287 km/o || 333 km/o || 300 km/o |- | Fleanberik: || 6.410 km || 7.650 km || 7.000 km |- | Tsjinstplafond: || 7.925 m || 7.700 m || 6.830 m |- | Gewicht leech: || ? t || 18,9 t || 19,5 t |- | Startgewicht: || 28,6 t || 34,5 t || 36,3 t |- | Oandriuwing: || 2 [[stjermotor]]en [[Wright R-3350|Wright R-3350-24W]] mei 2.090 kW startfermogen || 2 Stjermotoren [[Wright R-3350|Wright R-3350-30W]] fan 2.800 kW en <br/>2 [[Westinghouse J34]]-WE-34 strielmotoren|| 2 Stjermotoren [[Wright R-3350|Wright R-3350-32W Cyclone]] fan 2.985 kW en <br/>2 [[Westinghouse J34]]-WE-36 [[strielmotor]]s |- | Bewapening: || || || Maks. wapenlading 3.629 kg. Ophingpunten foar net-late [[loft-grûn-raket]]ten ûnder de fleugels, <br/>Bommebuis foar [[djiptebom]]men, [[Torpedo (wapen)|torpedo]]s en [[seemyn|seeminen]] |} == Galery == <gallery> Ofbyld:P2V-5_RNLNavy_NAN10-56.jpg|Ien fan de earste fan 12 oan de MLD levere Neptunes. Ofbyld:P-2H_VP-56_1963.jpg|P-2H, de kombinaasje fan sûger- en strielmotoren is goed te sjen. Ofbyld:P2V-5F_on_jets_only_NAN6-61.jpg|Seldsume foto; de Neptune fljucht allinne op strieloandriuwing. Ofbyld:HARS_Neptune,_Wollongong_New_South_Wales.jpg|Neptune fan de Frânske ''Aéronavale''; de MAD apparatuer ûnder en yn de sturtbeam is goed te sjen. Ofbyld:Minden-p2-071002-01-16.jpg|P-2H as brânblusfleantúch </gallery> == Keppelings om utens {{en}} == {{Commonscat|Lockheed Neptune|Lockheed P-2}} * [http://p2vneptune.com Patrol Squadron 65 History with the Neptune] * [http://p2vneptune.com/v135.shtml Skiednis ûntjouwing P2] * [http://www.maam.org/neptune/p2_1.html Mid-Atlantic Air Museum: Lockheed P2V Neptune] * [http://www.vpnavy.com/aircraft_p2_history.html U.S. Navy Patrol Squadrons: Lockheed P2 Neptune] * [http://www.vpnavy.com/turtle_01.html U.S. Navy Patrol Squadrons: "Flight of the Truculent Turtle"] * [http://www.aerounion.com Aero Union Corporation] * [http://www.VO-67.org Observation Squadron Sixty-Seven] * [https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/95unclass/Leary.html Robert Fulton's Skyhook and Operation Coldfeet, oer it gebrûk fan de P2V] * [http://www.aero-web.org/locator/manufact/lockheed/p-2.htm AeroWeb: List fan útstalde P-2 Neptunes] * [http://www.airforce.forces.gc.ca/v2/equip/hst/neptune-eng.asp DND - Canada's Air Force - Lockheed CP-127 (P2V-7) Neptune] {{boarnen|boarnefernijing= <references/>}} [[Kategory:Amerikaanske bommesmiter]] [[Kategory:Amerikaansk ûnderseeboatbestridingsfleantúch]] [[Kategory:Amerikaanske ferkenningsfleanmasine]] [[Kategory:Yntroduksje út 1945]] ao7vg2m4z5wy0j3o0sjy6ccnq4rdp5u 0 66099 1175136 1025206 2024-11-20T01:45:51Z KiitosOttawa 51624 1175136 wikitext text/x-wiki [[File:Gerhard Feige 1.jpg|thumb|Gerhard Feige (2008)]] [[Ofbyld:Coat of arms of Gerhard Feige.svg|thumbnail]] '''Gerhard Feige''' ([[Halle (Saale)|Halle]], [[19 novimber]] [[1951]]) is in [[Roomsk-katolike Tsjerke|Roomsk-katolyk]] geastlike. Hy is sûnt 2005 [[biskop]] fan [[Bisdom Magdeburg|Magdeburg]] ([[Magdeburg (stêd)|Magdeburg]]). == Libbensrin == Feige waard ta pryster wijd op 1 july 1978. Hy waard 19 july 1999 ta [[help-biskop]] fan [[Bisdom Magdeburg|Magdeburg]] beneamd en [[titulêr biskop]] fan Tisedi. 11 septimber 1999 waard er ta biskop wijd troch [[Leopold Nowak]], biskop fan Magdeburg, mei [[Joachim Wanke]], biskop fan [[Bisdom Erfurt|Erfurt]], en [[Paul-Werner Scheele]], biskop fan [[Bisdom Würzburg|Würzburg]], as ko-[[konsekrator]]s. 23 febrewaris 2005 waard hy ta biskop fan Magdeburg beneamd en 16 april 2005 ynstallearre. == Keppelings om utens == *[http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bfeige.html Catholic Hierarchy bio] {{commonscat|Gerhard Feige}} {{DEFAULTSORT:Feige, Gerhard}} [[Kategory:Dútsk biskop]] [[Kategory:Roomsk-katolyk biskop]] [[Kategory:Persoan berne yn 1951]] 7g0guyly611oa0i7eio7miw4vkxdw0r 0 71794 1175139 1124983 2024-11-20T08:31:11Z Ankermast 51095 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:William Strang11.jpg]] → [[File:William Strang - Bank Holiday, 1912.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name) · more concrete 1175139 wikitext text/x-wiki {{stobbe|keunstner}} [[Ofbyld:CameraWork 19 02.jpg|thumb|300px|William Strang, foto [[James Craig Annan]], [[Camera Work]], 1907]] '''William Strang''' ([[Dumbarton (Skotlân)|Dumbarton]], [[13 febrewaris]] [[1859]] – [[Bournemouth]], [[12 april]] [[1921]]) wie in [[Skotlân|Skotsk]] [[Ets|etser]] en [[keunstskilder]]. Strang wurdt beskôge as ien fan de wichtichst Skotske keunstskilders út syn tiid. Syn soannen [[Ian Strang|Ian]] (1886-1952) en David (1887-1967) wiene ek keunstners. == Galery== <gallery widths="178" heights="178"> File:William-Strang-Sindbad-AliBaba-28b.JPG|Boekyllustraasje, Sindbad de Seeman en Ali Baba File:Thomas Hardy by William Strang 1893.jpg|[[Thomas Hardy]], 1893 File:Vita sackville west by william strang.jpg|''Lady with Red Hat'' ([[Vita Sackville-West]]) File:William Strang03.jpg|De Wite Roas File:WStrang49.jpg|It Buffet File:William strang - The Japanese Fan.jpg|De Japanske waaier Ofbyld:William Strang portrait Cynthia 1917.jpg|Portret fan Cynthia 1917.jpg Ofbyld:William Strang - Bank Holiday, 1912.jpg|''Bank Holiday'', 1908 Ofbyld:William Strang The meeting Place.jpg|It moetingsplak Ofbyld:William Strang - The Temptation - Google Art Project.jpg|It ferlied, 1899, út de Adam en Eva-syklus File:Rudyard Kipling No. 1 by William Strang 1898.jpg|[[Rudyard Kipling]], 1898 File:William Strang, Self-portrait, No. 6 (Strang No. 116), 1885. Etching on paper. National Gallery of Scotland.jpg|William Strang, selsportret, No. 6 (Strang No. 116), 1885 </gallery> == Literatuer == * Chisholm, Hugh, (ed.): Encyclopædia Britannica (11e ed., 1911). Cambridge University Press. == Keppelings om utens == * {{en}} [http://www.uflib.ufl.edu/UFDC/?c=juv&b=UF00084084 Strang's ''Sinbad the Sailor and Ali Baba and the Forty Thieves''] * {{en}} [http://www.answers.com/topic/william-strang Strang op Answers.com] {{CommonsBalke|William Strang}} {{DEFAULTSORT:Strang, William}} [[Kategory:Skotsk keunstskilder]] [[Kategory:Skotsk etser]] [[Kategory:Skotsk grafikus]] [[Kategory:Persoan berne yn 1859]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1921]] muqoebu5bon8ef3lwju4y19sby4y7fk 1 124838 1175069 1174981 2024-11-19T13:05:51Z Mysha 254 Mar wy sizze dat it sa is, wylst it net krekt sa is. 1175069 wikitext text/x-wiki It sil faaks wêze trochdat net alle termen in eigen side mei útlis hawwe, mar ik kin net alles meikrije. Ik bin der net altiten wis fan hoenear oer in seksje fan it spektrum skreaun wurdt en hoenear oer ien golflingte. Dat dan wurdt it ek wat dreech om te witten fan wat dy primêre en dy ekstraspektral kleuren hjir dan krekt binne. Is der ien dy't hjir mear fan wit, dat ik der net in oare webside of boek by hoech te pakken en skriu it op 'e nij? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) == Indigo wie blau == Dat, at Newton twa kleuren blau hie, wêrom litte wy dan blau en donkerder blau sjen, at Newton blau en syaan hie? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 13 nov 2024, 10.07 (CET) :Nee, Newton hie net blau en syaan, mar blau en indigo. Dat syaan, dat komt pas fierderop yn 'e tekst oan bod, by de kleuren fan it sichtbere spektrum. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 nov 2024, 19.34 (CET) :: Ja, mar dat ''Indigo'' wie syn namme foar wat wy ''blau'' neame, wylst ''Blau'' syn namme wie foar wat wy ''syaan'' neame. Dat spektrum van Newton moat dan syaan hawwe, net indigo. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::: Ah, no snap ik wêr't jo hinne wolle. Mar jo lêze oer it wurd "mooglik" hinne. Der stiet: "''Hjoeddeistige natuerkundigen '''achtsje it mooglik''' dat wat Newton omskreau as 'blau' tsjintwurdich earder syaan neamd wurde soe, en dat syn 'indigo' eins bedoeld wie om ús blau oan te tsjutten.''" Dat is dus in teory en stiet net fêst. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 14 nov 2024, 20.51 (CET) :::: Ik lês oer it wurdt ''mûglik'' hinne, om't dat allinnich betsjut dat net ien syn kop útstekke wol om te sizzen dat eltsenien it ferkeard hat. Hawar, wy beljochtsje alle mûglike ynfallen, dat at wy by de earste ferzje net sizze dat dát Newton syn kar wie, mar allinnich hoe't wy it no ynterpretearje, dan kin der krekt boppe Kleurminging in twadde balke stean, dêr't soks yn jûn wurdt: {| style="text-align:center; margin:1em auto 1em 3em;" ! kleur: ! [[read]] ! [[oranje]] ! [[giel]] ! [[grien]] ! [[syaan]] ''"blau"'' ! [[blau]] ''"indigo"'' ! [[fiolet]] |- | | style="background-color:red; width:4em; color:white;"|'''R''' | style="background-color:orange; width:4em; color:black;"|'''O''' | style="background-color:yellow; width:4em; color:black;" |'''G''' | style="background-color:green; width:4em; color:white;"|'''G''' | style="background-color:#0099FF; width:4em; color:white;"|'''S''' | style="background-color:#000099; width:4em; color:white;"|'''B''' | style="background-color:#8000ff; width:4em; color:white;"|'''F''' |- | [[weachlingte]] (yn [[nanometer|nm]]): | 690 | 610 | 580 | 530 | 500 | 450 | 400 |} :::: Alteast, soks, mar sjoch de nûmers noch efkes nei, dat ik gjin nije ynformaasje de wrâld yn help. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) Dat kin allegear wol wêze, mar as ensyklopedy is it beslist net oan ús om 'e earste te wêzen om ús kop út te stekken om te sizzen dat eltsenien it ferkeard hat. Der bestiet in teory dat it sa wêze kinne soe dat Newton de kleuren oars ynterpretearre as wy dat hjoed de dei dogge. It bestean fan dy teory is neamd yn in ''terzijde'' oan 'e ein fan 'e alineä oer Newton syn wurk. Mear kinne wy der net oer sizze sûnder dat we ús bejouwe op terrein dêr't in ensyklopedy net thús heart. It liket my dêrom ta dat it wol takin sa't it der no stiet. Òf it moat wêze dat der him in nije wittenskiplike konsensus oer dit ûnderwerp ûntwikkelet. Yn dat gefal nimme wy dat fansels oer. Mar safier is it noch net. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 15 nov 2024, 21.38 (CET) : Mar yn stee dêrfan soenen wy net sa stellich wêze moatte, dat Newton krekt d`y kleuren hie, omdat dêrnei te sizze "Oh, útsein it wie net sa." [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::Ja, mar sa neamde er dy kleuren no ien kear. Dus dan is it meast logyske om fan dy kleurnammen út te gean. Foar de folsleinens kinne je dêrnei '''ek noch''' neame dat der ek in teory bestiet, dy't net bewiisd is en miskien ek wol ûnbewiisber is (want dan soene je eins Newton sels deroer befreegje moatte, en dat kin net mear), dat hy mei dy kleurnammen eins wat oars bedoelde as dat tsjintwurdich normaal is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 18 nov 2024, 17.32 (CET) ::: Wy hawwe no: "'De opdieling fan it spektrum, sa't Newton dat brûkte, wie sa: En dan kleuren". Mar dat witte wy net. Wy witte allinnich mar hoe w`y it ynterpretearje. Wy witte hokfoar nammen Newton brûkte, mar net hokfoar kleuren. Dàt soenen wy ienfâldich net sizze moatte; dan hoeche wy dêrnei net te sizzen dat it faaks oars is. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 19 nov 2024, 14.05 (CET) l2rasyyeof1uepdd00me0k6uc3tk2kg 1175095 1175069 2024-11-19T18:14:30Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Indigo wie blau */ Antwurd 1175095 wikitext text/x-wiki It sil faaks wêze trochdat net alle termen in eigen side mei útlis hawwe, mar ik kin net alles meikrije. Ik bin der net altiten wis fan hoenear oer in seksje fan it spektrum skreaun wurdt en hoenear oer ien golflingte. Dat dan wurdt it ek wat dreech om te witten fan wat dy primêre en dy ekstraspektral kleuren hjir dan krekt binne. Is der ien dy't hjir mear fan wit, dat ik der net in oare webside of boek by hoech te pakken en skriu it op 'e nij? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) == Indigo wie blau == Dat, at Newton twa kleuren blau hie, wêrom litte wy dan blau en donkerder blau sjen, at Newton blau en syaan hie? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 13 nov 2024, 10.07 (CET) :Nee, Newton hie net blau en syaan, mar blau en indigo. Dat syaan, dat komt pas fierderop yn 'e tekst oan bod, by de kleuren fan it sichtbere spektrum. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 nov 2024, 19.34 (CET) :: Ja, mar dat ''Indigo'' wie syn namme foar wat wy ''blau'' neame, wylst ''Blau'' syn namme wie foar wat wy ''syaan'' neame. Dat spektrum van Newton moat dan syaan hawwe, net indigo. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::: Ah, no snap ik wêr't jo hinne wolle. Mar jo lêze oer it wurd "mooglik" hinne. Der stiet: "''Hjoeddeistige natuerkundigen '''achtsje it mooglik''' dat wat Newton omskreau as 'blau' tsjintwurdich earder syaan neamd wurde soe, en dat syn 'indigo' eins bedoeld wie om ús blau oan te tsjutten.''" Dat is dus in teory en stiet net fêst. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 14 nov 2024, 20.51 (CET) :::: Ik lês oer it wurdt ''mûglik'' hinne, om't dat allinnich betsjut dat net ien syn kop útstekke wol om te sizzen dat eltsenien it ferkeard hat. Hawar, wy beljochtsje alle mûglike ynfallen, dat at wy by de earste ferzje net sizze dat dát Newton syn kar wie, mar allinnich hoe't wy it no ynterpretearje, dan kin der krekt boppe Kleurminging in twadde balke stean, dêr't soks yn jûn wurdt: {| style="text-align:center; margin:1em auto 1em 3em;" ! kleur: ! [[read]] ! [[oranje]] ! [[giel]] ! [[grien]] ! [[syaan]] ''"blau"'' ! [[blau]] ''"indigo"'' ! [[fiolet]] |- | | style="background-color:red; width:4em; color:white;"|'''R''' | style="background-color:orange; width:4em; color:black;"|'''O''' | style="background-color:yellow; width:4em; color:black;" |'''G''' | style="background-color:green; width:4em; color:white;"|'''G''' | style="background-color:#0099FF; width:4em; color:white;"|'''S''' | style="background-color:#000099; width:4em; color:white;"|'''B''' | style="background-color:#8000ff; width:4em; color:white;"|'''F''' |- | [[weachlingte]] (yn [[nanometer|nm]]): | 690 | 610 | 580 | 530 | 500 | 450 | 400 |} :::: Alteast, soks, mar sjoch de nûmers noch efkes nei, dat ik gjin nije ynformaasje de wrâld yn help. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) Dat kin allegear wol wêze, mar as ensyklopedy is it beslist net oan ús om 'e earste te wêzen om ús kop út te stekken om te sizzen dat eltsenien it ferkeard hat. Der bestiet in teory dat it sa wêze kinne soe dat Newton de kleuren oars ynterpretearre as wy dat hjoed de dei dogge. It bestean fan dy teory is neamd yn in ''terzijde'' oan 'e ein fan 'e alineä oer Newton syn wurk. Mear kinne wy der net oer sizze sûnder dat we ús bejouwe op terrein dêr't in ensyklopedy net thús heart. It liket my dêrom ta dat it wol takin sa't it der no stiet. Òf it moat wêze dat der him in nije wittenskiplike konsensus oer dit ûnderwerp ûntwikkelet. Yn dat gefal nimme wy dat fansels oer. Mar safier is it noch net. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 15 nov 2024, 21.38 (CET) : Mar yn stee dêrfan soenen wy net sa stellich wêze moatte, dat Newton krekt d`y kleuren hie, omdat dêrnei te sizze "Oh, útsein it wie net sa." [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::Ja, mar sa neamde er dy kleuren no ien kear. Dus dan is it meast logyske om fan dy kleurnammen út te gean. Foar de folsleinens kinne je dêrnei '''ek noch''' neame dat der ek in teory bestiet, dy't net bewiisd is en miskien ek wol ûnbewiisber is (want dan soene je eins Newton sels deroer befreegje moatte, en dat kin net mear), dat hy mei dy kleurnammen eins wat oars bedoelde as dat tsjintwurdich normaal is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 18 nov 2024, 17.32 (CET) ::: Wy hawwe no: "'De opdieling fan it spektrum, sa't Newton dat brûkte, wie sa: En dan kleuren". Mar dat witte wy net. Wy witte allinnich mar hoe w`y it ynterpretearje. Wy witte hokfoar nammen Newton brûkte, mar net hokfoar kleuren. Dàt soenen wy ienfâldich net sizze moatte; dan hoeche wy dêrnei net te sizzen dat it faaks oars is. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 19 nov 2024, 14.05 (CET) ::::Tsja, ik sjoch gjin probleem mei hoe't it no is. Neffens my geane je út fan 'e meast logyske sitewaasje, en dat is yn dit gefal de kleuren dy't wy hjoed de dei oan dy kleurnammen keppelje. En as der in ûnbewiisde teory bestiet dat it oars is, neame je dy neitiid ek noch even. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 nov 2024, 19.14 (CET) 4vzn4gqez6gawx57aw3uzl75r1ecygq 1175108 1175095 2024-11-19T19:18:32Z Ieneach fan 'e Esk 13292 1175108 wikitext text/x-wiki It sil faaks wêze trochdat net alle termen in eigen side mei útlis hawwe, mar ik kin net alles meikrije. Ik bin der net altiten wis fan hoenear oer in seksje fan it spektrum skreaun wurdt en hoenear oer ien golflingte. Dat dan wurdt it ek wat dreech om te witten fan wat dy primêre en dy ekstraspektral kleuren hjir dan krekt binne. Is der ien dy't hjir mear fan wit, dat ik der net in oare webside of boek by hoech te pakken en skriu it op 'e nij? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) == Indigo wie blau == Dat, at Newton twa kleuren blau hie, wêrom litte wy dan blau en donkerder blau sjen, at Newton blau en syaan hie? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 13 nov 2024, 10.07 (CET) :Nee, Newton hie net blau en syaan, mar blau en indigo. Dat syaan, dat komt pas fierderop yn 'e tekst oan bod, by de kleuren fan it sichtbere spektrum. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 nov 2024, 19.34 (CET) :: Ja, mar dat ''Indigo'' wie syn namme foar wat wy ''blau'' neame, wylst ''Blau'' syn namme wie foar wat wy ''syaan'' neame. Dat spektrum van Newton moat dan syaan hawwe, net indigo. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::: Ah, no snap ik wêr't jo hinne wolle. Mar jo lêze oer it wurd "mooglik" hinne. Der stiet: "''Hjoeddeistige natuerkundigen '''achtsje it mooglik''' dat wat Newton omskreau as 'blau' tsjintwurdich earder syaan neamd wurde soe, en dat syn 'indigo' eins bedoeld wie om ús blau oan te tsjutten.''" Dat is dus in teory en stiet net fêst. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 14 nov 2024, 20.51 (CET) :::: Ik lês oer it wurdt ''mûglik'' hinne, om't dat allinnich betsjut dat net ien syn kop útstekke wol om te sizzen dat eltsenien it ferkeard hat. Hawar, wy beljochtsje alle mûglike ynfallen, dat at wy by de earste ferzje net sizze dat dát Newton syn kar wie, mar allinnich hoe't wy it no ynterpretearje, dan kin der krekt boppe Kleurminging in twadde balke stean, dêr't soks yn jûn wurdt: {| style="text-align:center; margin:1em auto 1em 3em;" ! kleur: ! [[read]] ! [[oranje]] ! [[giel]] ! [[grien]] ! [[syaan]] ''"blau"'' ! [[blau]] ''"indigo"'' ! [[fiolet]] |- | | style="background-color:red; width:4em; color:white;"|'''R''' | style="background-color:orange; width:4em; color:black;"|'''O''' | style="background-color:yellow; width:4em; color:black;" |'''G''' | style="background-color:green; width:4em; color:white;"|'''G''' | style="background-color:#0099FF; width:4em; color:white;"|'''S''' | style="background-color:#000099; width:4em; color:white;"|'''B''' | style="background-color:#8000ff; width:4em; color:white;"|'''F''' |- | [[weachlingte]] (yn [[nanometer|nm]]): | 690 | 610 | 580 | 530 | 500 | 450 | 400 |} :::: Alteast, soks, mar sjoch de nûmers noch efkes nei, dat ik gjin nije ynformaasje de wrâld yn help. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) Dat kin allegear wol wêze, mar as ensyklopedy is it beslist net oan ús om 'e earste te wêzen om ús kop út te stekken om te sizzen dat eltsenien it ferkeard hat. Der bestiet in teory dat it sa wêze kinne soe dat Newton de kleuren oars ynterpretearre as wy dat hjoed de dei dogge. It bestean fan dy teory is neamd yn in ''terzijde'' oan 'e ein fan 'e alineä oer Newton syn wurk. Mear kinne wy der net oer sizze sûnder dat we ús bejouwe op terrein dêr't in ensyklopedy net thús heart. It liket my dêrom ta dat it wol takin sa't it der no stiet. Òf it moat wêze dat der him in nije wittenskiplike konsensus oer dit ûnderwerp ûntwikkelet. Yn dat gefal nimme wy dat fansels oer. Mar safier is it noch net. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 15 nov 2024, 21.38 (CET) : Mar yn stee dêrfan soenen wy net sa stellich wêze moatte, dat Newton krekt d`y kleuren hie, omdat dêrnei te sizze "Oh, útsein it wie net sa." [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::Ja, mar sa neamde er dy kleuren no ien kear. Dus dan is it meast logyske om fan dy kleurnammen út te gean. Foar de folsleinens kinne je dêrnei '''ek noch''' neame dat der ek in teory bestiet, dy't net bewiisd is en miskien ek wol ûnbewiisber is (want dan soene je eins Newton sels deroer befreegje moatte, en dat kin net mear), dat hy mei dy kleurnammen eins wat oars bedoelde as dat tsjintwurdich normaal is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 18 nov 2024, 17.32 (CET) ::: Wy hawwe no: "'De opdieling fan it spektrum, sa't Newton dat brûkte, wie sa: En dan kleuren". Mar dat witte wy net. Wy witte allinnich mar hoe w`y it ynterpretearje. Wy witte hokfoar nammen Newton brûkte, mar net hokfoar kleuren. Dàt soenen wy ienfâldich net sizze moatte; dan hoeche wy dêrnei net te sizzen dat it faaks oars is. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 19 nov 2024, 14.05 (CET) ::::Tsja, ik sjoch earlik sein gjin probleem mei hoe't it no is. Je geane dochs út fan 'e meast logyske sitewaasje, en dat is yn dit gefal de kleuren dy't wy hjoed de dei oan dy kleurnammen keppelje. En as der in (ûnbewiisde) teory bestiet dat it oars wêze kin, dan neame je dy neitiid ek noch even. Neffens my is dat hoe't it heart te wêzen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 nov 2024, 19.14 (CET) 7v55vravs6xp2gcztze2c42yyguppuo 0 132496 1175115 1001270 2024-11-19T19:35:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1175115 wikitext text/x-wiki [[File:Vierung.svg|thumb|260px|''Krusing'']] Mei in '''krusing''' (yn 't Nederlânsk ek ''viering'') wurdt yn in tsjerke de romte oantsjut dêr't it [[Skip (tsjerke)|haadskip]] en it [[transept|dwerskip]] inoar moetsje. Sa'n '''krusing''' wurdt ek wol '''yntertransept''' neamd. De krusing soarget yn tsjerken mei in krúsfoarmige plattegrûn foar in romte tusken it eastlike [[Koer (tsjerke)|koer]] en it westlike skip en de noardlike en súdlike earm fan it dwersskip. In krusing, At it haad- en dwersskip like breed en heech binne wurdt sprutsen fan in echte krusing. Der ûnstiet sa in fjouwerhoekige romte. Boppe de krusing stiet fakentiden in [[dakruter|tuorke]] foar it angelusklokje. Yn de [[Barok (styl)|barokke]] tiid krige in [[krústsjerke]] boppe de krusing fakentiden in [[Koepel (boukeunst)|koepel]]. De tredde tsjerke fan de [[abdij fan Cluny]] (1088) hie twa dwersskippen en sadwaande ek twa krusings. Dat type plattegrûn waard letter yn [[Ingelân]] tige populêr. == Keppeling om utens == {{Commonscat|Crossings (architecture)}} [[Kategory:Tsjerkegebou]] [[Kategory:Boukundich ûnderdiel]] 8lxvcwkbpg3rxjy3vmz2vw3h7anuem0 0 135985 1175102 1151795 2024-11-19T18:51:40Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175102 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Niehove | ôfbylding = Kerk in Niehove..jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''[[Tsjerke fan Niehove]] (2019)'' | wapen = | ynwennertal = 130 <small>(2023)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/niehove/ Alle Cijfers]</ref> | oerflak = 0,3 km² <br> dêrfan lân: 0,3 km² <br> dêrfan wetter: 0 km² | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = | lân = {{NEDf}} | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-GRf}} | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Westerkwartier vlag.svg|20px|border]] [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]] | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = 9884 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{koördinaten|53_17_26_N_6_21_59_E_type:city_zoom:15_region:NL|53° 17' NB, 6° 21' OL}} | webside = [https://niehove.eu/ niehove.eu] | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 17 | lat_sec = 26 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 21 | lon_sec = 59 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Niehove''' ([[Grinslânsk]]: ''Nijhoof'') is in doarp yn de gemeente [[Westerkertier (Grinslân)|Westerkertier]] yn de provinsje [[Grinslân]]. It doarp hie yn 2018 noch 269 ynwenners. Niehove wie eartiids it haadplak fan it eardere [[Waadsee|waadeilân]] [[Humsterlân]]. De âlde struktuer fan it [[Terp|wier]]doarp mei yn it sintrum de 13e iuwske tsjerke is noch goed te sjen. Om de tsjerke hinne leit yn in sirkel de doarpsbebouwing. Om kweade geasten bûten te hâlden wie it tsjerkhôf oant 1830 mei in grêft omklamme. It hiele doarp falt ûnder it [[beskerme doarpsgesicht]]. == Skiednis == De wier fan Niehove wurdt al likernôch 2200 jier bewenne. Nei it ûntstean fan de [[Lauwerssee]] kaam Niehove (yn dy tiid noch Suxwort; ''Súdwier'') op in eilân te lizzen, dat de namme Humsterlân krige. Letter moast it eilân fanwegen it tal stoarmen bedike wurde. Fanôf 1500 krige it Humsterlân wer in ferbining mei it fêstelân. Muontsen fan it [[Sistersjinzers|sisterzjinzer]] [[Abdij fan Aduard|Bernarduskleaster]] yn [[Aduard]] setten doe útein mei it ynpolderjen. Tsjintwurdich leit Niehove midden op it fêstelân fan Grinslân. Oant likernôch 1600 wie de 13e iuwske tsjerke it iennige stiennen gebou fan Niehove. Yn it net mear besteande Ipkemaheard wenne de proast fan Humsterlân, dy't út Niehove wei in grut part fan eastlik Fryslân ([[Achtkarspelen]]) en it [[Westerkertier]] bestjoerde. Om 1200 ferhûze de proast syn sit nei Hummerze (it tsjintwurdige Oldehove), dêr't de doarpsâldsten fan Humsterlân al yn âlde tiden gear kamen en rjocht sprieken. Nei't de proast yn de 14e iuw werom ferhûze nei Suxwort waard ek dêr in rjochterstoel oprjochte, dy't ta ûnderskieding fan it Alde Hôf yn Hummerze it Nije Hôf neamd waard. Sûnt de 14e iuw wurde de doarpen Suxwort en Hummerze resp. Niehove en Oldehove neamd. ==Gallery== <gallery widths="180" heights="180"> Ofbyld:Niehove - Gezicht Kerkstraat (1).jpg|''Kerkstraat (2010)'' Ofbyld:Niehove - Kerkstraat 6 - smederij.jpg|''eardere smidterij oan 'e Kerkstraat (2010)'' Ofbyld:Niehove - Molenpad.jpg|''Molenpad (2010)'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://niehove.eu/geschiedenis/ Skiednis op de doarpsside] {{reflist}} {{Commonscat|Niehove}} }} {{msg:GemeenteWesterkertier}} [[Kategory:Niehove| ]] [[Kategory:Plak yn it Westerkertier]] [[Kategory:Beskerme doarpsgesicht yn Nederlân]] avzy1oko4x06euqfb0p6c2qh6zfyxam 1175103 1175102 2024-11-19T18:56:28Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175103 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Niehove | ôfbylding = Kerk in Niehove..jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''[[Tsjerke fan Niehove]] (2019)'' | wapen = | ynwennertal = 130 <small>(2023)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/niehove/ Alle Cijfers]</ref> | oerflak = 0,3 km² <br> dêrfan lân: 0,3 km² <br> dêrfan wetter: 0 km² | befolkingstichtens = | stêdekloft = | hichte = | lân = {{NEDf}} | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-GRf}} | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Westerkwartier vlag.svg|20px|border]] [[Westerkertier (gemeente)|Westerkertier]] | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | ferkearsieren = | postkoade = 9884 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{koördinaten|53_17_26_N_6_21_59_E_type:city_zoom:15_region:NL|53° 17' NB, 6° 21' OL}} | webside = [https://niehove.eu/ niehove.eu] | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 17 | lat_sec = 26 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 21 | lon_sec = 59 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Niehove''' ([[Grinslânsk]]: ''Nijhoof'') is in doarp yn de gemeente [[Westerkertier (Grinslân)|Westerkertier]] yn de provinsje [[Grinslân]]. It doarp hie yn 2018 noch 269 ynwenners. Niehove wie eartiids it haadplak fan it eardere [[Waadsee|waadeilân]] [[Humsterlân]]. De âlde struktuer fan it [[Terp|wier]]doarp mei yn it sintrum de 13e iuwske tsjerke is noch goed te sjen. Om de tsjerke hinne leit yn in sirkel de doarpsbebouwing. Om kweade geasten bûten te hâlden wie it tsjerkhôf oant 1830 mei in grêft omklamme. It hiele doarp falt ûnder it [[beskerme doarpsgesicht]]. == Skiednis == De wier fan Niehove wurdt al likernôch 2200 jier bewenne. Nei it ûntstean fan de [[Lauwerssee]] kaam Niehove (yn dy tiid noch Suxwort; ''Súdwier'') op in eilân te lizzen, dat de namme Humsterlân krige. Letter moast it eilân fanwegen it tal stoarmen bedike wurde. Fanôf 1500 krige it Humsterlân wer in ferbining mei it fêstelân. Muontsen fan it [[Sistersjinzers|sisterzjinzer]] [[Abdij fan Aduard|Bernarduskleaster]] yn [[Aduard]] setten doe útein mei it ynpolderjen. Tsjintwurdich leit Niehove midden op it fêstelân fan Grinslân. Oant likernôch 1600 wie de 13e iuwske tsjerke it iennige stiennen gebou fan Niehove. Yn it net mear besteande Ipkemaheard wenne de proast fan Humsterlân, dy't út Niehove wei in grut part fan eastlik Fryslân ([[Achtkarspelen]]) en it [[Westerkertier]] bestjoerde. Om 1200 ferhûze de proast syn sit nei Hummerze (it tsjintwurdige Oldehove), dêr't de doarpsâldsten fan Humsterlân al yn âlde tiden gear kamen en rjocht sprieken. Nei't de proast yn de 14e iuw werom ferhûze nei Suxwort waard ek dêr in rjochterstoel oprjochte, dy't ta ûnderskieding fan it Alde Hôf yn Hummerze it Nije Hôf neamd waard. Sûnt de 14e iuw wurde de doarpen Suxwort en Hummerze resp. Niehove en Oldehove neamd. ==Galery== <gallery widths="180" heights="180"> Ofbyld:Niehove - Gezicht Kerkstraat (1).jpg|''Kerkstraat (2010)'' Ofbyld:Niehove - Kerkstraat 6 - smederij.jpg|''eardere smidterij oan 'e Kerkstraat (2010)'' Ofbyld:Niehove - Molenpad.jpg|''Molenpad (2010)'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://niehove.eu/geschiedenis/ Skiednis op de doarpsside] {{reflist}} {{Commonscat|Niehove}} }} {{msg:GemeenteWesterkertier}} [[Kategory:Niehove| ]] [[Kategory:Plak yn it Westerkertier]] [[Kategory:Beskerme doarpsgesicht yn Nederlân]] eao1l12d6n5jbooe8nn0xid5vjsczai 0 145796 1175093 1068848 2024-11-19T17:41:31Z RomkeHoekstra 10582 + posysjekaart. 1175093 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme = HIMtsjerke | ôfbylding = Snits, HIMtsjerke (Hemkerk).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Súdwest-Fryslân Gemeentevlag.svg|20px]] [[Súdwest-Fryslân]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Flag of Sneek.svg|20px]] [[Snits]] | adres = Smidsstrjitte 8 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_02_07_N_5_38_11_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53°02' N 5°38' E}} | tsjerkegenoatskip = Evangelyske Mienskip | bisdom = | aartsbisdom = | patroanhillige = | wijd oan = | status = | ôfstjitten = | hjoeddeiske funksje = | arsjitekt = | yngenieur = | boujier = | sloopjier = | boustyl = | hichte = | monumintale status = | monumintnûmer = | webside = [https://www.egs-sneek.nl/ Evangelische Gemeenschap Sneek] | mapname = Snits | mapwidth = | lat_deg = 53 | lat_min = 02 | lat_sec = 07 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 38 | lon_sec = 11 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} De '''HIMtsjerke''' oan 'e Smidsstrjitte is in [[tsjerkegebou]] fan 'e Evangelyske Mienskip op it [[yndustryterrein De Himmen]] yn [[Snits]]. De Evangelyske Mienskip Snits is in jonge tsjerke, dy't oansletten is by de Feriene Pinkster- en Evangeeljegemeenten, in lanlik gearwurkingsferbân dat ek mei oare organisaasjes wurket. Oant 2010 brûkte de mienskip de aula fan 'e [[Kristlike Skoallemienskip Bogerman]] yn Snits foar de tsjinsten. Nei't de leden fan 'e mienskip hast in heal miljoen euro byinoar sammele, koe yn 2011 in bedriuwsgebou op it yndustryterrein oernommen wurde, dat as tsjerke ynrjochte waard. Njonken in tsjerkeseal dêr't plak is foar 500 minsken, hat it gebou noch in tal multyfunksjonele romtes. De Evangelyske Mienskip Snits hat in grutte oanlûkingskrêft op 'e jongerein en kaam yn 'e neisimmer fan 2020 yn it nijs troch it fanwegen de maatregels yn it ramt fan [[COVID-19]] ferhûzjen fan in dooptsjinst nei [[De Potten]] by de [[Snitsermar]], om yn 'e iepen loft dêr 24 minsken te doopjen. De Evangelyske Mienskip Snits wit ek migranten oan te sprekken foar it evangeelje. Ienris yn 'e moanne wurde der tsjinsten holden yn it [[Perzysk|Farsy]] foar minsken dy't ôfkomstich binne út [[Iraan]], [[Afganistan]] en [[Oezbekistan]].<ref>[https://frieschdagblad.nl/2020/9/7/ja-woord-voor-jezus-in-de-snitsermar Frysk Deiblêd, 7 septimber 2020]</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.reliwiki.nl/index.php/Sneek,_Smidsstraat_8_-_Hemkerk De tsjerke op ReliWiki] ---- {{reflist}} ---- }} [[Kategory:Tsjerkegebou yn Snits]] [[Kategory:Bouwurk út de 20e iuw]] [[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]] 40c4hopfhp3u6d6gf0zcoszljldojcl 0 150723 1175076 1121879 2024-11-19T15:10:06Z 86.90.148.6 Artysten der't ik mei praat haw 1175076 wikitext text/x-wiki {{Sjonger of muzikant | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[1968]] | berteplak = [[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]] | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Westerlauwerske Friezen|Frysk]] | sjenre = | ynstrumint = | sjongtaal = | grutste hit(s) = | jierren aktyf = | prizen = [[Fryske Poppriis]], [[Bernlefpriis]], [[Gouden Sadel Award]] | webside = }} '''Willem de Vries''' ([[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]], 1968) is in Fryske programmamakker fan muzykprogramma ''Noardewyn (Live)'', oprjochter fan [[Wâldrock]], popsjoernalist en eigener van Big Apple Management en Willem Wâldpyk Entertainment. De Vries wurke foar de omroppen Vara, Wrâldomrop, [[Omrop Fryslân]]. <ref>[https://www.omropfryslan.nl/programma/noardewyn Omropfryslân.nl]</ref> Willem de Vries trede al jong op as deejay mei house en trancemuzyk. Yn 1992 begûn hy oan in stúdzje Nederlânske Letterkunde oan de [[NHL Hegeskoalle|NHL]].<br> Hy presintearre sûnt 1992 alve jier it muzykprogramma ''Popskuor'' en joech tegearre mei presintator Eric Ennema in soad bands in poadium. Geregeldwei waarden der live-opnames útsjoerd fanôf festivals as [[Wâldrock]]. Willem de vries hie Wâldrock yn 1980 opsetten mei Rinto Bekkema en Kees Koudstaal. Yn 2007 waard hy programmamakker/producer en presintator fan it muzykprogramma Noardewyn en Noardewyn Live. Ek yn Noardewyn krigen jonge, talintfolle acts in kâns en krigen nije lokale inisjativen in poadium. By live-útstjoerings op radio én telefyzje waard hy ynspirearre troch de programma’s fan de Britske presintator en muzikant Jools Holland.<ref>[https://3voor12.vpro.nl/lokaal/friesland/artikelen/overzicht/2015/freeze-festival-2015/FF15-willem-de-vries-noarderwyn-live.html ''#FF15: Het populaire radioprogramma Noardewyn Live live vanaf Freeze''], 3voor12.vpro.nl, 19 septiimber 2015</ref> As popsjoernalist makke hy namme en hy ynterviewde geregeldwei gutte nammen as Black Sabbath, [[Chi Coltrane]], Dubliners, [[Boudewijn de Groot|Boudewijn de Groot, Ray Charles, BB King, 10cc, Megadeth]] en Kim Wilde. It stypjen fan de lokale popkultuer bleau lykwols it wichtichst foar him. It levere him yn 2013 de [[Fryske Poppriis]] op. De Vries krige de priis útrikt yn poppoadium Romein. Hy waard troch de sjuery wurdearre om it entûsjaste presintearjen. == Prizen == * [[Bernlefpriis]] (2016) * [[Gouden Sadel Award]] (2014) * [[Fryske Poppriis]] (2013) {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.demoanne.nl/willem-de-vries-de-smeerolie-van-de-friese-popcultuur/ ''Willem de Vries: de smeerolie van de Friese popcultuur''], De Moanne, 25 maart 2015 ---- <references/> }} {{DEFAULTSORT:Vries, Willem de}} [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk telefyzjepresintator]] [[Kategory:Barren yn 2013]] [[Kategory:Persoan berne yn 1968]] [[Kategory:Persoan berne yn Hurdegaryp]] f0fwkgggrlo7klyght2w4v8p773ivkj 1175077 1175076 2024-11-19T15:11:22Z 86.90.148.6 link fuorthelle 1175077 wikitext text/x-wiki {{Sjonger of muzikant | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[1968]] | berteplak = [[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]] | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Westerlauwerske Friezen|Frysk]] | sjenre = | ynstrumint = | sjongtaal = | grutste hit(s) = | jierren aktyf = | prizen = [[Fryske Poppriis]], [[Bernlefpriis]], [[Gouden Sadel Award]] | webside = }} '''Willem de Vries''' ([[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]], 1968) is in Fryske programmamakker fan muzykprogramma ''Noardewyn (Live)'', oprjochter fan [[Wâldrock]], popsjoernalist en eigener van Big Apple Management en Willem Wâldpyk Entertainment. De Vries wurke foar de omroppen Vara, Wrâldomrop, [[Omrop Fryslân]]. <ref>[https://www.omropfryslan.nl/programma/noardewyn Omropfryslân.nl]</ref> Willem de Vries trede al jong op as deejay mei house en trancemuzyk. Yn 1992 begûn hy oan in stúdzje Nederlânske Letterkunde oan de [[NHL Hegeskoalle|NHL]].<br> Hy presintearre sûnt 1992 alve jier it muzykprogramma ''Popskuor'' en joech tegearre mei presintator Eric Ennema in soad bands in poadium. Geregeldwei waarden der live-opnames útsjoerd fanôf festivals as [[Wâldrock]]. Willem de vries hie Wâldrock yn 1980 opsetten mei Rinto Bekkema en Kees Koudstaal. Yn 2007 waard hy programmamakker/producer en presintator fan it muzykprogramma Noardewyn en Noardewyn Live. Ek yn Noardewyn krigen jonge, talintfolle acts in kâns en krigen nije lokale inisjativen in poadium. By live-útstjoerings op radio én telefyzje waard hy ynspirearre troch de programma’s fan de Britske presintator en muzikant Jools Holland.<ref>[https://3voor12.vpro.nl/lokaal/friesland/artikelen/overzicht/2015/freeze-festival-2015/FF15-willem-de-vries-noarderwyn-live.html ''#FF15: Het populaire radioprogramma Noardewyn Live live vanaf Freeze''], 3voor12.vpro.nl, 19 septiimber 2015</ref> As popsjoernalist makke hy namme en hy ynterviewde geregeldwei gutte nammen as Black Sabbath, [[Chi Coltrane]], Dubliners, Boudewijn de Groot, Ray Charles, BB King, 10cc, Megadeth en Kim Wilde. It stypjen fan de lokale popkultuer bleau lykwols it wichtichst foar him. It levere him yn 2013 de [[Fryske Poppriis]] op. De Vries krige de priis útrikt yn poppoadium Romein. Hy waard troch de sjuery wurdearre om it entûsjaste presintearjen. == Prizen == * [[Bernlefpriis]] (2016) * [[Gouden Sadel Award]] (2014) * [[Fryske Poppriis]] (2013) {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.demoanne.nl/willem-de-vries-de-smeerolie-van-de-friese-popcultuur/ ''Willem de Vries: de smeerolie van de Friese popcultuur''], De Moanne, 25 maart 2015 ---- <references/> }} {{DEFAULTSORT:Vries, Willem de}} [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk telefyzjepresintator]] [[Kategory:Barren yn 2013]] [[Kategory:Persoan berne yn 1968]] [[Kategory:Persoan berne yn Hurdegaryp]] rxv626vjrcjj76swrfxav5attoez9tq 1175078 1175077 2024-11-19T15:13:08Z 86.90.148.6 oanfulling Big Apple Management 1175078 wikitext text/x-wiki {{Sjonger of muzikant | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[1968]] | berteplak = [[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]] | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Westerlauwerske Friezen|Frysk]] | sjenre = | ynstrumint = | sjongtaal = | grutste hit(s) = | jierren aktyf = | prizen = [[Fryske Poppriis]], [[Bernlefpriis]], [[Gouden Sadel Award]] | webside = }} '''Willem de Vries''' ([[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]], 1968) is in Fryske programmamakker fan muzykprogramma ''Noardewyn (Live)'', oprjochter fan [[Wâldrock]], popsjoernalist en eigener van Big Apple Management (Reboelje/Klinkhamer/Piter Wilkens) tegeare mei syn Broer Lubbert Jan en Willem Wâldpyk Entertainment. De Vries wurke foar de omroppen Vara, Wrâldomrop, [[Omrop Fryslân]]. <ref>[https://www.omropfryslan.nl/programma/noardewyn Omropfryslân.nl]</ref> Willem de Vries trede al jong op as deejay mei house en trancemuzyk. Yn 1992 begûn hy oan in stúdzje Nederlânske Letterkunde oan de [[NHL Hegeskoalle|NHL]].<br> Hy presintearre sûnt 1992 alve jier it muzykprogramma ''Popskuor'' en joech tegearre mei presintator Eric Ennema in soad bands in poadium. Geregeldwei waarden der live-opnames útsjoerd fanôf festivals as [[Wâldrock]]. Willem de vries hie Wâldrock yn 1980 opsetten mei Rinto Bekkema en Kees Koudstaal. Yn 2007 waard hy programmamakker/producer en presintator fan it muzykprogramma Noardewyn en Noardewyn Live. Ek yn Noardewyn krigen jonge, talintfolle acts in kâns en krigen nije lokale inisjativen in poadium. By live-útstjoerings op radio én telefyzje waard hy ynspirearre troch de programma’s fan de Britske presintator en muzikant Jools Holland.<ref>[https://3voor12.vpro.nl/lokaal/friesland/artikelen/overzicht/2015/freeze-festival-2015/FF15-willem-de-vries-noarderwyn-live.html ''#FF15: Het populaire radioprogramma Noardewyn Live live vanaf Freeze''], 3voor12.vpro.nl, 19 septiimber 2015</ref> As popsjoernalist makke hy namme en hy ynterviewde geregeldwei gutte nammen as Black Sabbath, [[Chi Coltrane]], Dubliners, Boudewijn de Groot, Ray Charles, BB King, 10cc, Megadeth en Kim Wilde. It stypjen fan de lokale popkultuer bleau lykwols it wichtichst foar him. It levere him yn 2013 de [[Fryske Poppriis]] op. De Vries krige de priis útrikt yn poppoadium Romein. Hy waard troch de sjuery wurdearre om it entûsjaste presintearjen. == Prizen == * [[Bernlefpriis]] (2016) * [[Gouden Sadel Award]] (2014) * [[Fryske Poppriis]] (2013) {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.demoanne.nl/willem-de-vries-de-smeerolie-van-de-friese-popcultuur/ ''Willem de Vries: de smeerolie van de Friese popcultuur''], De Moanne, 25 maart 2015 ---- <references/> }} {{DEFAULTSORT:Vries, Willem de}} [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk telefyzjepresintator]] [[Kategory:Barren yn 2013]] [[Kategory:Persoan berne yn 1968]] [[Kategory:Persoan berne yn Hurdegaryp]] prczt10tqebtd1ajp875xf8jn8vylqk 1175081 1175078 2024-11-19T15:25:49Z Drewes 2754 [[]] 1175081 wikitext text/x-wiki {{Sjonger of muzikant | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[1968]] | berteplak = [[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]] | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Westerlauwerske Friezen|Frysk]] | sjenre = | ynstrumint = | sjongtaal = | grutste hit(s) = | jierren aktyf = | prizen = [[Fryske Poppriis]], [[Bernlefpriis]], [[Gouden Sadel Award]] | webside = }} '''Willem de Vries''' ([[Quatrebras (buorskip)|Quatrebras]], 1968) is in Fryske programmamakker fan muzykprogramma ''Noardewyn (Live)'', oprjochter fan [[Wâldrock]], popsjoernalist en eigener van Big Apple Management (Reboelje/Klinkhamer/Piter Wilkens) tegeare mei syn broer Lubbert Jan en Willem Wâldpyk Entertainment. De Vries wurke foar de omroppen Vara, Wrâldomrop, [[Omrop Fryslân]]. <ref>[https://www.omropfryslan.nl/programma/noardewyn Omropfryslân.nl]</ref> Willem de Vries trede al jong op as deejay mei house en trancemuzyk. Yn 1992 begûn er oan in stúdzje Nederlânske Letterkunde oan de [[NHL Hegeskoalle|NHL]].<br> Hy presintearre sûnt 1992 alve jier it muzykprogramma ''Popskuor'' en joech tegearre mei presintator Eric Ennema in soad bands in poadium. Geregeldwei waarden der live-opnames útsjoerd fanôf festivals as [[Wâldrock]]. Willem de vries hie Wâldrock yn 1980 opsetten mei Rinto Bekkema en Kees Koudstaal. Yn 2007 waard hy programmamakker/producer en presintator fan it muzykprogramma Noardewyn en Noardewyn Live. Ek yn Noardewyn krigen jonge, talintfolle acts in kâns en krigen nije lokale inisjativen in poadium. By live-útstjoerings op radio én telefyzje waard hy ynspirearre troch de programma’s fan de Britske presintator en muzikant Jools Holland.<ref>[https://3voor12.vpro.nl/lokaal/friesland/artikelen/overzicht/2015/freeze-festival-2015/FF15-willem-de-vries-noarderwyn-live.html ''#FF15: Het populaire radioprogramma Noardewyn Live live vanaf Freeze''], 3voor12.vpro.nl, 19 septiimber 2015</ref> As popsjoernalist makke er namme en hy ynterviewde geregeldwei gutte nammen as Black Sabbath, [[Chi Coltrane]], Dubliners, [[Boudewijn de Groot]], [[Ray Charles]], BB King, 10cc, [[Megadeth]] en [[Kim Wilde]]. It stypjen fan de lokale popkultuer bleau lykwols it wichtichst foar him. It levere him yn 2013 de [[Fryske Poppriis]] op. De Vries krige de priis útrikt yn [[poppoadium Romein]]. Hy waard troch de sjuery wurdearre om it entûsjaste presintearjen. == Prizen == * [[Bernlefpriis]] (2016) * [[Gouden Sadel Award]] (2014) * [[Fryske Poppriis]] (2013) {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.demoanne.nl/willem-de-vries-de-smeerolie-van-de-friese-popcultuur/ ''Willem de Vries: de smeerolie van de Friese popcultuur''], De Moanne, 25 maart 2015 ---- <references/> }} {{DEFAULTSORT:Vries, Willem de}} [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk telefyzjepresintator]] [[Kategory:Barren yn 2013]] [[Kategory:Persoan berne yn 1968]] [[Kategory:Persoan berne yn Hurdegaryp]] 7xwaiojj1gxufcvot9dvnwziivb7z04 0 151065 1175090 1174525 2024-11-19T16:17:24Z EthanL13 51461 Replace PNG with SVG ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 1175090 wikitext text/x-wiki De [[ferkearsbuorden]] fan de [[Jeropa|Jeropeeske lannen]] ferskille yn oansjen, dochs binne yn grutte halen frij gelyk. Dat komt yn haadsaak troch it [[Ferdrach fan Wenen oangeande ferkearstekens]] fan [[1968]]. Yn dat ferdrach stiet bygelyks dat in warskôgingsboerd in trijehoeke is mei in punt nei boppe mei reade râne deromhinne en in wite of giele eftergrûn of yn rjochthoekige diamantefoarm mei in swarte râne en in giele eftergrûn. Elts lân hat de romte en folje sels de ynhâld yn. == Ferskillen yn Jeropeeske ferkearsbuorden == === Grafyske ferskillen === * Yn [[Ierlân]] binne warskôgingsbuorden, oars as yn de rêst fan Jeropa, net trijehoekich, mar diamantefoarmich. Dy foarm komt bûten Jeropa foar en komt benammen út de [[Feriene Steaten]] wei. * In soad piktogrammen (tunnels, fuotgongers, auto's) ferskille it lân. * Pylken ferskille it lân. * Ferskillende kleuren. Guon lannen hawwe buorden mei in wite eftergrûn, wylst oare lannen buorden mei in giele eftergrûn hawwe. === Ferskillen yn lettertypen === * [[Belgje]], [[Bosnje-Hertsegovina]], [[Bulgarije]], [[Kroaasje]], [[Kosovo]], [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]], [[Montenegro]], [[Noard-Masedoanje]], [[Roemeenje]], [[Sloveenje]] en [[Servje]] brûke it ''SNV''-lettertype; * [[Denemark]] brûkt it ''Dansk Vejtavleskrift''-lettertype, in ôflate foarm fan ''Transport''; * [[Dútslân]], [[Grikelân]] en [[Tsjechje]] brûke it ''[[DIN 1451]]''-lettertype, dêr't Tsjechje allinnich haadletters by brûkt en Grikelân in [[Gryksk alfabet|Grykske]] fariant fan ''DIN 1451''; * [[Eastenryk]] en [[Slowakije]] brûke it ''TERN''-lettertype; * [[Estlân]] brûkt it lettertype ''Arial Narrow Bold'' mingd mei ''Helvetica''; * [[Frankryk]] brûkt it ''Caractères''-lettertype; * [[Ierlân]], [[Yslân]], [[Portegal]], [[Syprus]] en it [[Feriene Keninkryk]] brûke it ''Transport''-lettertype (op de autodiken fan it Feriene Keninkryk wurdt foar dyknûmer it ''Motorway''-lettertype brûkt); * [[Itaalje]] en [[Spanje]] brûke it ''Alfabeto normale''-lettertype, dêr't it yn Spanje by ''Carretera'' neamd wurdt; * [[Nederlân]], [[Spanje]] (allinnich op ''[[Autovía]]s'' en ''[[Autopista]]s'') en [[Turkije]] brûke it ''FHWA''-lettertype (of ôflate foarmen dêrfan); * [[Noarwegen]] brûkt it ''Trafikkalfabetet''-lettertype; * [[Poalen]] brûkt it ''Drogowskaz''-lettertype; * [[Ruslân]] brûkt in mei ''ГОСТ 10807-78'' oerienkommend lettertype (taheake mei ''ГОСТ Р 52290-2004''), mar ek it ''Arial Cyr Bold''-lettertype wurdt gauris brûkt; * [[Sweden]] brûkt it ''Tratex''-lettertype; * [[Switserlân]] en [[Lychtenstein]] brûke it ''Frutiger''-lettertype. * [[Wyt-Ruslân]] brûkt it ''Micig''-lettertype; === Ferskillende kleuren === ==== Warskôgingsbuorden ==== * Yn de measte Jeropeeske lannen wurdt in reade trijehoeke mei in wite eftergrûn brûkt; * Yn Bosnje-Hertsegovina, [[Finlân]], Grikelân, Yslân, Kroaasje, Noard-Masedoanje, Poalen, Servje en Sweden wurdt in reade trijehoeke mei in giele eftergrûn brûkt. * Foar tydlike warskôgingsbuorden (bygelyks by dykkonstruksje) wurdt yn guon lannen in giele eftergrûn brûkt wylst dêr ornaris in wite eftergrûn brûkt wurdt, sa as yn Frankryk. ==== [[Bebuording]] autodiken ==== * In blauwe eftergrûn wurdt brûkt troch Belgje, Dútslân, Eastenryk, it Feriene Keninkryk, Frankryk, Hongarije, Ierlân, Letlân, Lúksemboarch, Nederlân, Noarwegen, Poalen, Portegal; * In griene eftergrûn wurdt brûkt troch Bulgarije, Denemark, Finlân, Grikelân, Itaalje, Kroaasje, Lychtenstein, Litouwen, Roemeenje, Ruslân, Servje, Syprus, Sloveenje, Slowakije, Sweden, Switserlân, Tsjechje, Turkije en Wyt-Ruslân. ==== Bebuording primêre wegen/autowegen ==== * Wyt op blau: Belgje, Bulgarije, Grikelân, Itaalje, Letlân, Lychtenstein, Litouwen, Finlân, Nederlân, Roemeenje, Syprus, Slowakije, Sweden, Switserlân en Tsjechje; * Wyt op grien: it Feriene Keninkryk, Frankryk, Hongarije, Ierlân, Poalen en Portegal; * Swart op giel: Dútslân, Kroaasje, Lúksemboarch, Noarwegen, Servje en Sloveenje; * Read op wyt: Denemark; * Swart op wyt: Spanje en Eastenryk. ==== Ferskillen yn ienheden ==== It Feriene Keninkryk brûkt, ta tsjinstelling fan de rêst fan Jeropa, noch net folslein it metrysk stelsel. Ofstan en faasje wurde dêr noch hieltyd yn milen de oere, hichte en breedte yn yards, fuotten en inches oanjûn. Der komme stadichoan wol mear buorden dy't hichte en breedte ek yn meter en sintimeter oanjouwe. == Tabel fan ferkearsbuorden == === Ferkearsbuorden === {| class="wikitable" style="text-align: center;" ! rowspan="2" | ![[Ofbyld:EU-section-with-B.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-D.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-A.svg|40px]] ![[Ofbyld:UK Identifier Section with Union Flag.png|88x88px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-FIN.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-F.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-GR.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-IRL.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-I.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-NL.svg|40px]] ![[Ofbyld:Non-EU-section-with-N.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-PL.svg|40px]] ![[Ofbyld:Flag of Russia.svg|40px]]<br /><br />[[Ofbyld:Flag of Belarus.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-SK.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-E.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-S.svg|40px]] ![[Ofbyld:Coat of Arms of Switzerland (Pantone).svg|40px]]<br /><br />[[Ofbyld:Flag of Liechtenstein.svg|40px]] ![[Ofbyld:EU-section-with-CZ.svg|40px]] |-style="font-size: 80%;" ![[Belgje]] ![[Dútslân]] ![[Eastenryk]] ![[Feriene Keninkryk|Feriene <br /> Keninkryk]] ![[Finlân]] ![[Frankryk]] ![[Grikelân]] ![[Ierlân]] ![[Itaalje]] ![[Nederlân]] ![[Noarwegen]] ![[Poalen]] ![[Ruslân]] en<br />[[Wyt-Ruslân]] ![[Slowakije]] ![[Spanje]] ![[Sweden]] ![[Switserlân]]<br />en<br />[[Lychtenstein]]<ref>Lychtenstein brûkt ornaris deselfde ferkearsbuorden as Switserlân. Yn Lychtenstein lizze lykwols gjin autodiken, dêr't guon ferkearsbuorden dus winliken net foarkomme.</ref> ![[Tsjechje]] |- |[[Stopboerd]] | [[Ofbyld:Belgian road sign B5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 206.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 24.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 601.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign B6.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AB4.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-027.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - fermarsi e dare precedenza - stop.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord B7.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 204.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-20.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 2.5.svg|60px]] | [[Ofbyld:202 Stoj, daj prednosť v jazde!.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r2.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B2.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Stop.svg|60px]] | [[Ofbyld:P06 CZ.svg|60px]] |- |Foarrang jaan | [[Ofbyld:Belgian road sign B1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 205.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 23.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 602.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign B5.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AB3a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-026.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - dare precedenza.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord B6 mb.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 202.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-7.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.4 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:201 Daj prednosť v jazde!.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Kein Vortritt.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign P 4.svg|60px]] |- | Foarrangsdyk | [[Ofbyld:Belgian road sign B9.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen_306_-_Vorfahrtstraße,_StVO_1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 25a.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign B1.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AB6.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p3.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - diritto di precedenza.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord B1.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 206.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:302 Hlavná cesta.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r3.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B4.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Hauptstrasse.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ-P02 Hlavní pozemní komunikace.svg|60px]] |- | Ein foarrangsdyk | [[Ofbyld:Belgian road sign B11.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 307.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 25b.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland_road_sign_212.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AB7.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p4.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - fine del diritto di precedenza.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord B2.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 208.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.2 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:303 Koniec hlavnej cesty.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r4.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B5.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Ende der Hauptstrasse.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ-P03 Konec hlavní pozemní komunikace.svg|60px]] |- | Gefaar | [[Ofbyld:Belgian road sign A51.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 101.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 16.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 562.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A33.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign A14.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-Other-dangers.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 170.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - altri pericoli.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J37.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 156.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-30.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.33 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:101 Nebezpečenstvo.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p50.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A40.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-andere Gefahren.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 22.svg|60px]] |- | Tsjinlizzers | [[Ofbyld:Belgian road sign A39.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 125.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 14.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 521.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A5.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A18.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-24.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-080.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - doppio senso.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J29.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 148.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-20.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.21.svg|60px]] | [[Ofbyld:132 Obojsmerná premávka.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p25.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A25.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Gegenverkehr.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 9.svg|60px]] |- |File | [[Ofbyld:Belgian traffic sign A51 + file.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 124.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 584.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A8.svg|60px]] | [[Ofbyld:Signal AK30.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-39.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 163.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - coda.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J33.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 149.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-33.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.32 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:130 Kolóny.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A34.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Stau.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 23.svg|60px]] |- | [[Ferkearsljocht]]en | [[Ofbyld:Belgian road sign A33.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 131.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 15.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 543.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A23.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-traffic-signals.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 042.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - semaforo verticale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J32.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 132.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-29.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.8.svg|60px]] | [[Ofbyld:135 Svetelné signály.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p3.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A22.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Lichtsignale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 10.svg|60px]] |- | Unbefeilige [[spoaroergong]] | [[Ofbyld:Belgian road sign A43.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 151.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 6b.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 771.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A26.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A8.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-32.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-120.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - passaggio a livello senza barriere.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J11.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 135.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-10.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka A26.svg|60px]] | [[Ofbyld:Carretera Paso a nivel 01.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A36.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Bahnuebergang ohne Schranken.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 30.svg|60px]] |- | Befeilige spoaroergong | [[Ofbyld:Belgian road sign A41.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 150 - Bahnübergang mit Schranken oder Halbschranken, StVO 1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 6a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 770.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A27.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A7.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 120.svg|60px]] <br> of <br> [[Ofbyld:Ireland road sign W 121.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - passaggio a livello con barriere.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J10.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 134.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-9.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka A25.svg|60px]] | [[Ofbyld:Carretera Paso a nivel 02.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A35.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Schranken.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 29.svg|60px]] |- | [[Tram]] (krusing) | [[Ofbyld:Belgian road sign A49.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:UK traffic sign 772.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A25.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign A9.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-0041.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 124.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - attraversamento tramviario.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J14.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 139.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-21.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka A22.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p6.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A37.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Strassenbahn.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 25.svg|60px]] |-style="font-size: 80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | Gefaarlik [[krúspunt (ferkear)|krúspunt]] | [[Ofbyld:Belgian road sign B17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 102.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 3.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign A21.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AB1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-26.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - intersezione con precedenza a destra.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J8.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 124.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-5.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.6.svg|60px]] | [[Ofbyld:136 Križovatka.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p2.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A28.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Verzweigung mit Rechtsvortritt.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech road sign A03.svg|60px]] |- | Foarrangskrúspunt | [[Ofbyld:Belgian road sign B15.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 301 - Vorfahrt, StVO 1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 4.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 504.1 (variant 1).svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A22.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AB2.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-27.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-001.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - intersezione con diritto di precedenza.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord B3.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 210.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-6a.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.3.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:301 Križovatka s prednosťou v jazde.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A29-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Verzweigung mit Strasse ohne Vortritt.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign P 1.svg|60px]] |- | Foarrangskrúspunt mei syddyk nei rjochts | | | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 5aL.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 506.1 (variant 1, right).svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A22.3-1.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-28a.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-002-R.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - intersezione a T con diritto di precedenza dx.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord B5.svg|60px]] | | [[Ofbyld:PL road sign A-6b.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.3.2 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:301-20 Križovatka s prednosťou v jazde (vedľajšia cesta sprava).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p1a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A29-10.svg|60px]] | | |- | [[Rydbaan]]fersmelling | [[Ofbyld:Belgian road sign A7a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 120 - Verengte Fahrbahn, StVO 1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 8a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 516.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A4.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A3.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-5.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-071.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - strettoia simmetrica.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J17.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 106.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-12a.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.20.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:114-30 Zúžená vozovka (z oboch strán).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A5-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Engpass.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 6a.svg|60px]] |- | [[Sydwyn]] | [[Ofbyld:Belgian road sign A37.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen_117-10_-_Seitenwind_von_rechts,_StVO_1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 10a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 581.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A32.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A24.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-Crosswind-L.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 166.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - forte vento laterale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J31.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 152.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-19.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.29 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:126 Bočný vietor.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p29.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A24-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Seitenwind.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 16.svg|60px]] |- | Leechfleanende fleanmasinen | [[Ofbyld:Belgian road sign A35.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 144-10.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 10c.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 558.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A31.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A23.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-22.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 165.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - aeromobili.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J30.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 150.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-26.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.30 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka A31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p12.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A23-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Flugzeuge.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 20.svg|60px]] |- | Gefaarlike delgong | [[Ofbyld:Belgian road sign A3.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 108-10 - Gefälle, StVO 2017.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 7.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 523.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A3.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A16.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-3.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-105.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - discesa pericolosa.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J7.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 104.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-22.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.13.svg|60px]] | [[Ofbyld:112-12 Klesanie (12%).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p16a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A3.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Gefaehrliches Gefaelle.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 5a.svg|60px]] |- | Steile helling | [[Ofbyld:Belgian road sign A5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 110-12 - Steigung, StVO 2017.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 7a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 524.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A3.1.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-4.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-106.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - salita ripida.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J6.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 104.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-23.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.14.svg|60px]] | [[Ofbyld:113-12 Stúpanie (12%).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p16b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A4.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Starke Steigung.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 5b.svg|60px]] |- | (Skerpe) bocht | [[Ofbyld:Belgian road sign A1b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 103.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 2a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 512 (right).svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A1.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A1a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-1d.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-051-R.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - curva pericolosa a destra.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J2.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 100.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.11.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:110-20 Zákruta (vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p13a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A1-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensymbol-Rechtskurve.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 1a.svg|60px]] |- | S-bocht | [[Ofbyld:Belgian road sign A1c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 106.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 2d.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 513 (left).svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A2.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A1d.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-2a.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-052-L.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - doppia curva sx.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J5.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 102.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-4.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.12.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:111-10 Dvojitá zákruta (prvá vľavo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p14b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A2-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Doppelkurve-rechts.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 2b.svg|60px]] |- | Slipgefaar | [[Ofbyld:Belgian road sign A15.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen_114_-_Schleudergefahr_bei_Nässe_und_Schmutz,_StVO_1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 10.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 557.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A13.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A4.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-12.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-134.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - strada sdrucciolevole.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J20.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 116.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-15.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.15.svg|60px]] | [[Ofbyld:120 Nebezpečenstvo šmyku.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p19.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A10.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Schleudergefahr.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 8.svg|60px]] |-style="font-size: 80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | Loslizzende stiennen | [[Ofbyld:Belgian road sign A17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 116.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 7009.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A12.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign AK22.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-13.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign WK-073.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - materiale instabile.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J25.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 112.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-28.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.18.svg|60px]] | [[Ofbyld:122 Štrk na vozovke.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p28.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A11.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Rollsplitt.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 17.svg|60px]] |- | Dykkonstruksje | [[Ofbyld:Belgian road sign A31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 123.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 9.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 7001.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A11.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_AK5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-20.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign WK 001.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - lavori.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J16.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 110.svg|60px]] | [[Ofbyld:Znak A-14.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.25 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:131 Práca.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal tp18.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A20.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Baustelle.svg|60px]] | [[Ofbyld:A15 CZ.svg|60px]] |- | Bern | [[Ofbyld:Belgian road sign A23.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 136-10.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 12.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 545.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A17.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A13a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-16.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-141.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - bambini.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J21.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 142.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-17.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.23.svg|60px]] | [[Ofbyld:141-10 Deti (umiestnenie vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p21.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A15.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Kinder.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 12.svg|60px]] |- |(Brom)fytsers | [[Ofbyld:Belgian road sign A25.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 138-10 - Radverkehr, StVO 2013.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 11a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 950.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A18.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign A21.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 143.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - attraversamento ciclabile.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J24.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 144.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-24.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.24.svg|60px]] | [[Ofbyld:143 Cyklisti.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p22.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A16.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Radfahrer.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 19.svg|60px]] |- | rowspan="2" | Ferkearsdrompel | [[Ofbyld:Belgian road sign A14.svg|60px]] | | |rowspan="2" | [[Ofbyld:UK traffic sign 557.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A10.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign A2b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-10.svg|60px]] |rowspan="2" | [[Ofbyld:Ireland road sign W 130.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - dosso.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J38.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 109.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-11a.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka A6.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p15a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A9-1.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 7b.svg|60px]] |- | [[Ofbyld:Belgian road sign F87.svg|60px]] | | | | [[Ofbyld:France road sign C27.svg|60px]] | | | | | | [[Ofbyld:5.20 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka IP8.svg|60px]] | | | | [[Ofbyld:IP2-INFZN.svg|60px]] |- | Minne dyk | [[Ofbyld:Belgian road sign A13.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 112 – Unebene Fahrbahn, StVO 1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 1.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK_traffic_sign_556.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A9.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign A2a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-9.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-133.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - strada dissestata.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J1.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 108.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-11.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.16.svg|60px]] | [[Ofbyld:115 Nerovnosť vozovky.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p15.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A8.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Unebene Fahrbahn.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 7a.svg|60px]] |- | Fallende stiennen | [[Ofbyld:Belgian road sign A19.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 115.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 10b.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 559 (left).svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A30.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A19.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-14.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-164.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - caduta massi da destra.svg|60px]] | | [[Ofbyld:NO road sign 114.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-25.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.28 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:125-10 Padnuté kamene (z pravej strany).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p26.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A12-1.svg|60px|]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Steinschlag (2).svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 18.svg|60px]] |- | Beweechbere brêge | [[Ofbyld:Belgian road sign A9.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 128 - Bewegliche Brücke, StVO 1992.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 529.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A6.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A6.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-7.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 167.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - ponte mobile.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J15.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 118.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-13.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.9.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Spain traffic signal p5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A6.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 33.svg|60px]] |- | Kaai of rivierouwer | [[Ofbyld:Belgisch verkeersbord A11 - Uitweg op een kaai of oever.jpg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 129 - Ufer, StVO 1992.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 555.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A7.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A20.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-8.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-160.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - sbocco su molo.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J26.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 120.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-27.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.10.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Spain traffic signal p27.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A7.svg|60px]] | | |- | Fee | [[Ofbyld:Belgian road sign A29.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 140-10 - Viehtrieb, Tiere; StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 13a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 548.svg|60px]] | | [[Ofbyld:France_road_sign_A15a1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-18.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 151.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - animali domestici vaganti.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J28.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 146.4.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-18a.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.26 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:146-10 Hospodárske zvieratá (umiestnenie vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p23.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A19-3.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Tiere.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 13.svg|60px]] |- | Grutwyld | [[Ofbyld:Belgian road sign A27.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 142.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 13b.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 551.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A20.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_A15b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-19.svg|60px]] | [[Ofbyld:Ireland road sign W 153.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - animali selvatici vaganti.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J27.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 146.3.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-18b.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.27 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:145-10 Zver (umiestnenie vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p24.svg|60px|Paso de animales en libertad]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A19-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Wildwechsel.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 14.svg|60px]] |- style="font-size: 80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | [[Ienrjochtingsferkear|Ienrjochtingswei]], ferbean om yn dizze rjochting yn te riden | [[Ofbyld:Belgian road sign C1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 267.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 2.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 616.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C17.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-7.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-050.svg|60px]] <br> of <br> [[Ofbyld:IE road sign RUS-011.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - senso vietato.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C2 mb.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 302.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:230 Zákaz vjazdu.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r101.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Einfahrt verboten.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign B-2.svg|60px]] |- | Ferbean foar motorreauwen op mear as twa tsjillen | [[Ofbyld:Belgian road sign C5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 251.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 6a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 619.1.svg|60px]] | | | | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito a tutti gli autoveicoli.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C6.svg|60px]] | | [[Ofbyld:PL road sign B-3.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.3 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:233-50 Zákaz vjazdu pre (motorové vozidlá okrem motocyklov bez postranného vozíka).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r103.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C4.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssymbol-Verbot für Motorwagen.svg|60px]] | [[Ofbyld:B03acr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar alle motorreauwen | | [[Ofbyld:Zeichen 260 - Verbot für Krafträder und Mofas und sonstige mehrspurige Kraftfahrzeuge, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 6c.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 619.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C2.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B7b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-19.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C12.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 306.1.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:232 Zákaz vjazdu pre všetky motorové vozidlá.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r102.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C3.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot für Motorwagen, Motorräder und Motor- fahrräder.svg|60px]] | [[Ofbyld:B11cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar motorfytsen | [[Ofbyld:Belgian road sign C7.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 255.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 6b.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 619.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C6.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B9h.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-10.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito motocicli.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C11.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 306.4.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-4.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.5 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:233-56 Zákaz vjazdu pre (motocykle).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r104.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C5.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot_für_Motorräder.svg|60px]] | [[Ofbyld:B07cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar fytsen | [[Ofbyld:Belgian road sign C11.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 254.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 8a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 951.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C11.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B9b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-11.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-055.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito alle biciclette.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C14.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 306.6.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-9.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.9 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:233-58 Zákaz vjazdu pre (bicykle).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r114.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C10.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot für Fahrräder und Motorfahrräder.svg|60px]] | [[Ofbyld:B08cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar fuotgongers | [[Ofbyld:Belgian road sign C19.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 259 - Verbot für Fußgänger, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Füßgänger-Verbot.png|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 625.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C13.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B9a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-15.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-038.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - transito vietato ai pedoni.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C16.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 306.7.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-41.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.10 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:233-60 Zákaz vstupu pre (chodcov).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r116.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C15.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot für Fussgänger.svg|60px]] | [[Ofbyld:B30cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar frachtauto's | [[Ofbyld:Belgian road sign C23.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 253.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 7a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 622.1A.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C3.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B8.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-13.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-015.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito ai veicoli da trasporto.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C7.svg|60px]] | [[Ofbyld:306_5.png|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-5.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.4 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:233-52 Zákaz vjazdu pre (nákladné vozidlá).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r106.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C7.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot für Lastwagen.svg|60px]] | [[Ofbyld:B04cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar reauwen fan in bepaalde massa ôf | [[Ofbyld:Belgian road sign C21.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 262 - Verbot für Fahrzeuge deren tatsächliches Gewicht eine gewisse Grenze überschreitet (600x600); StVO 1992.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:Finland road sign C24-12.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B13.svg|60px]] | | [[Ofbyld:IE road sign RUS-053.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - limitazione di peso (early).svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C21.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 318.1.svg|60px]] | | [[Ofbyld:3.11 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:240-6 Maximálna hmotnosť (6 t).svg|60px]] | | [[Ofbyld:Sweden road sign C20.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Höchstgewicht.svg|60px]] | [[Ofbyld:B13cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar lânbou-ark | | | | | [[Ofbyld:Finland road sign C5.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B9d.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p18.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito alle macchine agricole.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C8.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 306.3.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-6.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.6 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:233-55 Zákaz vjazdu pre (zvláštne motorové vozidlá).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r111.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C8.svg|60px]] | | [[Ofbyld:B06cr.jpg|60px]] |- | Foarrang jaan oan tsjinlizzend ferkear | [[Ofbyld:Belgian road sign B19.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 208.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 5.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 615.svg|60px]][[Ofbyld:UK traffic sign 615.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign B4.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B15.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p5.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - dare precedenza nei sensi unici alternati.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord F5.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 212.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-31.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.6 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:203 Prednosť protiidúcich vozidiel.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B6.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Dem Gegenverkehr Vortritt lassen.svg|60px]] | [[Ofbyld:P07 CZ.svg|60px]] |- | Ferbean foar motorreauwen om yn te heljen | [[Ofbyld:Belgian road sign C35.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 276.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 4a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK_traffic_sign_632.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C28.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B3.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p30.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-014.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di sorpasso.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord F1.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 334.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-25.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.20 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:254 Zákaz predchádzania.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r305.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C27.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Überholen verboten.svg|60px]] | [[Ofbyld:B21a.svg|60px]] |-style="font-size: 80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | [[Maksimumfaasje]] | [[Ofbyld:Belgian road sign C43.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 274-50 - Zulässige Höchstgeschwindigkeit, StVO 2017.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 670V50.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C32-60.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B14 (50).svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-32 - 50 kph.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-043.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - limite di velocità 50.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord A1.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 362.50.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-33-50.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.24 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:253-80 Najvyššia dovolená rýchlosť (80 kmh).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r301-50.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C31-5.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Höchstgeschwindigkeit 50 generell.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 274-55.svg|60px]] |- | [[30 km/o-sône]] | [[Ofbyld:Belgian road sign F4a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 274.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 11a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 674.svg|60px]] | | [[Ofbyld:France road sign B30 (30).svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-60.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - zona 30 kmh.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlandse verkeersbord A1 30 ZB.png|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 366.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-43-30.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 5.31.svg|60px]] | [[Ofbyld:268-30 Zóna najvyššej dovolenej rýchlosti (30 kmh).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s30.svg|60px]] | [[Ofbyld:1 2 77 3 (Swedish road sign).svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Zonensignal-1.svg|60px]]<br>[[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Zonensignal-4.svg|40px]] | [[Ofbyld:IP25a - zóna.svg|60px]] |- | Ferbean foar reauwen dy't heger binne as op it boerd oanjûn stiet | [[Ofbyld:Belgian road sign C29.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 265 - Verbot für Fahrzeuge, deren tatsächliche Höhe einschließlich Ladung eine bestimmte Grenze überschreitet (600x600); StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 9b.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 629.2A.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C22-3.5.svg|60px]] | [[Ofbyld:B12.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p22.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-016.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - transito vietato ai veicoli aventi altezza superiore a ... metri (figura II 66).svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C19.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 314.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-16-3.5m.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.13 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:243-3,5 Maximálna výška (3,5 m).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r205.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C17.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Höchsthöhe.svg|60px]] | [[Ofbyld:B16cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar reauwen dy't breder binne as op it boerd oanjûn stiet | [[Ofbyld:Belgian road sign C27.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 264-2 - Verbot für Fahrzeuge über angegebene tatsächliche Breite, StVO 2017.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 9a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 629A.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C21-2.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B11.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p21.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-052.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - transito vietato ai veicoli aventi larghezza superiore a ... metri (figura II 65).svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C18.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 312.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-15-2.0m.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.14 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:242-2,5 Maximálna šírka (2,5 m).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r204.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C16.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Höchstbreite.svg|60px]] | [[Ofbyld:B15cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar reauwen dy't langer binne as op it boerd oanjûn stiet | [[Ofbyld:Belgian road sign C25.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 266.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 7a Länge.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 629.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C23-10.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B10a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-25.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-051.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito ai veicoli lunghi.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C17.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 316.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-17-6m.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.15 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:244-10 Maximálna dĺžka (10 m).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r203.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C18.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Höchstlänge.svg|60px]] | [[Ofbyld:B17cr.jpg|60px]] |- | Ferbean om lofts ôf te slaan | [[Ofbyld:Belgian road sign C31g.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 3a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 613.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C18.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B2a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-27.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-013.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:NO road sign 330.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-21.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.18.2 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:215-10 Zákaz odbočenia (vľavo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r303.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C25-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Abbiegen nach links verboten.svg|60px]] | [[Ofbyld:B24bcz.jpg|60px]] |- | Ferbean te swaaien | [[Ofbyld:Belgian road sign C33.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 272, Verbot des Wendens, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 3c.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 614.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C20.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B2c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-29.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-017.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord F7.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 332.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-23.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.19 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:216 Zákaz otáčania.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r304.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C26.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Wenden verboten.svg|60px]] | [[Ofbyld:B25cr.jpg|60px]] |- | Ferbean om te parkearjen | [[Ofbyld:Belgian road sign E1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen_286_-_Eingeschränktes_Halteverbot,_StVO_1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 13a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 636.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C38.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B6a1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-39.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-019-L-R.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di sosta.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord E1 mb.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 372.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-35.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.28 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:271 Zákaz státia.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r308.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C35.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Parkieren verboten.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign B-29.svg|60px]] |- | Ferbean om stil te stean | [[Ofbyld:Belgian road sign E3.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen_283_-_Haltverbot,_StVO_1970.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 13b.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 642.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C37.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B6d.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-40.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-010.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di fermata.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord E2 mb.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 370.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-36.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.27 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:270 Zákaz zastavenia.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r307.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C39.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Halten verboten.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign B-28.svg|60px]] |- | Ferbean om te toeterjen | | | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 14.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:France_road_sign_B16.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p33.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di segnalazioni acustiche.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:PL road sign B-29.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.26 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka B32a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r310.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:CZ-B23a Zákaz zvukových výstražných znamení.jpg|60px]] |- | Ferbean foar reauwen mei bepaalde gefaarlike stoffen | [[Ofbyld:Belgian road sign C24a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 261 - Verbot für kennzeichnungspflichtige Kraftfahrzeuge mit gefährlichen Gütern, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 7e.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 622.10 (variant B).svg|70px]] | [[Ofbyld:Finland road sign C8.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B18c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-64.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito a trasporti pericolosi.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C22.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 308.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign B-13a.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.32 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:234 Zákaz vjazdu pre vozidlá prepravujúce (nebezpečné veci).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r108.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign C9.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot für Fahrzeuge mit gefährlicher Ladung.svg|60px]] | [[Ofbyld:B18cr.jpg|60px]] |- | Ferbean foar reauwen dy't wetterfersmoargjende stoffen ferfiere | [[Ofbyld:Belgian road sign C24c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 269 - Verbot für Fahrzeuge mit wassergefährdender Ladung, StVO 1992.svg|60px]] | | | | [[Ofbyld:France_road_sign_B18b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p46.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito agli inquinanti idrici.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:PL road sign B-14.svg|60px]] | | [[Ofbyld:235 Zákaz vjazdu pre vozidlá prepravujúce (náklad, ktorý môže spôsobiť znečistenie vody).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r110.svg|60px]] | | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Verbot für Fahrzeuge mit wassergefährdender Ladung.svg|60px]] | [[Ofbyld:B19cr.jpg|60px]] |- | Ferbean tagong foar reauwen dy't gefaarlike brânbere stoffen ferfiere. | [[Ofbyld:Belgian road sign C24b.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:UK traffic sign 622.8.svg|60px]] | | [[Ofbyld:France_road_sign_B18a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-45.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-062.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - divieto di transito ai veicoli con esplosivi od infiammabili.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:PL road sign B-13.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.33 Russian road sign.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Spain traffic signal r109.svg|60px]] | | | |- | Ein fan alle foargeande ferbodden | [[Ofbyld:Belgian road sign C46.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 282.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 11.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:France road sign B31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-36.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - via libera.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord F8.svg|60px]] | | [[Ofbyld:PL road sign B-42.svg|60px]] | [[Ofbyld:3.31 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:267 Koniec viacerých zákazov.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r500.svg|60px]] | | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Freie Fahrt.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign B-26.svg|60px]] |-style="font-size: 80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | Rjochts ôfslaan | [[Ofbyld:Belgian road sign D02a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 211.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 15 rechts.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 606B.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D1.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B21-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p48.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-005.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - direzione obbligatoria a destra.svg|60px]] | | [[Ofbyld:NO road sign 402.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-1.svg|60px]] | | [[Ofbyld:211-20 Prikázaný smer odbočenia (tu vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r400a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D1-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Fahrtrichtung rechts.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C03a.svg|60px]] |- | rowspan="2" | Gebod om de oanjûne rjochtingen te folgjen | [[Ofbyld:Belgian road sign D02b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 209.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 15 rechts abb.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 609A.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D1.4.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B21c1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p50d.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-008.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - preavviso di direzione obbligatoria a destra.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord D5.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 402.4.svg|60px]] | [[Ofbyld:Znak C-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 4.1.2.svg|60px]] | [[Ofbyld:210-20 Prikázaný smer jazdy (vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r400d.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D1-5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 209.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C02b.svg|60px]] |- | [[Ofbyld:Belgian road sign D03.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 214-20 - Vorgeschriebene Fahrtrichtung geradeaus und rechts, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 15 gerade rechts.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign D1.6.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B21d1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p51d.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - direzioni consentite a dritto ed a destra.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord D6.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 402.6.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-6.svg|60px]] | [[Ofbyld:4.1.4 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:210-32 Prikázaný smer jazdy (priamo alebo vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r403a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D1-7.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Geradeaus oder Rechtsabbiegen.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C02d.svg|60px]] |- | Gebod om de kant oan te hâlden dy't de pylk oanjout | [[Ofbyld:Belgian road sign D02c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 222-20 - vorgeschriebene Vorbeifahrt — rechts vorbei, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 15 rechts geneigt.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 610.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D3.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B21a1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-52d.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-001.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - passaggio obbligatorio a destra.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord D2.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 404.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-9.svg|60px]] | [[Ofbyld:4.2.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:212-20 Prikázaný smer obchádzania (vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r401a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D2-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Hindernis rechts umfahren.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C04a.svg|60px]] |- | Beide kanten mei riden wurde | [[Ofbyld:Belgian road sign F21.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:UK traffic sign 611.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D3.3.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:IE road sign RUS-003.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - passaggi consentiti.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord D3.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 528.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-11.svg|60px]] | [[Ofbyld:4.2.3 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka C6c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r401c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D2-3.svg|60px]] | | [[Ofbyld:CZ road sign C04c.svg|60px]] |- | rowspan="2" | [[Rotonde]] | | | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 3a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 510.svg|60px]] | | [[Ofbyld:France road sign AB25.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Ireland road sign W 043.svg|60px]] <br> of <br> [[Ofbyld:Ireland road sign W 044.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - circolazione rotatoria.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J9.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:RU road sign 1.7.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Spain traffic signal p4.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A30.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 4.svg|60px]] |- | [[Ofbyld:Belgian road sign D05.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 215 - Kreisverkehr, StVO 2000.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 611.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D2.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Road-sign-p53.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-049.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - rotatoria.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord D1.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 406.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-12.svg|60px|Ruch okrężny]] | [[Ofbyld:4.3 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:213 Kruhový objazd.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r402.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D3.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Kreisverkehrsplatz.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C01.svg|60px]] |- | Minimumfaasje | | [[Ofbyld:Zeichen 275 - Vorgeschriebene Mindestgeschwindigkeit, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 19.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 672.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D10-50.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B25 (30).svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-57.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - limite minimo di velocità 30.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:PL road sign C-14-30.svg|60px]] | [[Ofbyld:4.6 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:250-30 Najnižšia dovolená rýchlosť (30 kmh).svg|60px]] | [[Ofbyld:Señal r411 velocidad mínima.svg|60px]] | | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Mindestgeschwindigkeit.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C06a.30.svg|60px]] |- | Ferplichte fytspaad | [[Ofbyld:Belgian road sign D07.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 237.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 16.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 955.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign D5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Signal B22a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p54.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign RUS-009.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - pista ciclabile.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord G11.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 520.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-13.svg|60px]] | [[Ofbyld:4.4.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:221 Cyklistická komunikácia.svg|60px]] | [[Ofbyld:Señal r407 bicicletas.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D4.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Radweg.svg|60px]] | [[Ofbyld:Cyklostezka bicycle road sign.svg|60px]] |- | Ferplichte fuotpaad | [[Ofbyld:Belgian road sign D11.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 239.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 17.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign D4.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B22b.svg|60px]] | [[Ofbyld:Road-sign-p55.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - percorso pedonale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord G7.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 518.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign C-16.svg|60px]] | [[Ofbyld:4.5.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:220 Cestička pre chodcov.svg|60px]] | [[Ofbyld:Señal r-410.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D5.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Fussweg.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign C07a.svg|60px]] |- | Ruterpaad | [[Ofbyld:Belgian road sign D13.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 238 - Sonderweg Reiter, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Vorschriftszeichen 17b.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign D9.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_B22c.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-56.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - percorso riservato ai quadrupedi.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord G9.svg|60px]] | | | | [[Ofbyld:Dopravná značka C11.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r409.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign D8.svg|60px]] | | [[Ofbyld:CZ road sign C11a.svg|60px]] |-style="font-size:80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | rowspan="2" | [[Ienrjochtingsferkear|Ienrjochtingswei]] | [[Ofbyld:Belgian road sign F19.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 7.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 652.svg|60px]] | | [[Ofbyld:France_road_sign_C12.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-23.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - senso unico frontale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C3.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 526.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-3.svg|60px]] | [[Ofbyld:5.5 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:321-30 Jednosmerná cesta (priamo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s11.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E16-2.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Einbahnstrasse.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign IP-4b.svg|60px]] |- | | [[Ofbyld:Zeichen 220-20 - Einbahnstraße (rechtsweisend), StVO 1992.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:Finland road sign E14.2-2.svg|60px]] | | | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - senso unico (a destra).svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord C4 (rechts).svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 526.3.svg|60px]] | | [[Ofbyld:5.7.1 Russian road sign.svg|60px]] | | | [[Ofbyld:Sweden road sign E16-1-1.svg|60px]] | | |- | Tsjinlizzend ferkear hat foarrang | [[Ofbyld:Belgian road sign B21.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 308.svg|60px]] | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 7a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 811.svg|60px]][[Ofbyld:UK traffic sign 811.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign B3.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign C18.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - R-6.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - diritto di precedenza nei sensi unici alternati.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord F6.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 214.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-5.svg|60px]] | [[Ofbyld:2.7 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:304 Prednosť pred protiidúcimi vozidlami.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal r6.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B7.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vortrittssignal-Vortritt vor dem Gegenverkehr.svg|60px]] | [[Ofbyld:P08 CZ.svg|60px]] |- | rowspan="2" | Oerstekpaad foar fuotgongers | [[Ofbyld:Belgian road sign A21.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 134-10 - Fußgängerüberweg, Aufstellung rechts, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Gefahrenzeichen 11.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 544.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign A15.svg|60px]] | [[Ofbyld:A13b 1977.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-15.svg|60px]] | rowspan="2" | [[Ofbyld:Ireland road sign W 140A.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - attraversamento pericoloso.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord J22.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 140.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign A-16.svg|60px]] | [[Ofbyld:RU road sign 1.22.svg|60px]] | [[Ofbyld:142-10 Priechod pre chodcov (výstražná značka; umiestnenie vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal p20.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign A13.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Gefahrensignal-Fussgaengerstreifen.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 11.svg|60px]] |- | [[Ofbyld:Belgian road sign F49.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 350.svg|60px]] | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 2a (2010).svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign E1-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:C20a.png|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-21.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - attraversamento pedonale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord L2.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 516.H.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-6.svg|60px]] | [[Ofbyld:5.19.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:325-10 Priechod pre chodcov (informačná značka; umiestnenie vpravo).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s13.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign B3-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Standort eines Fussgängerstreifens.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign IP-6.svg|60px]] |- | Parkearplak | [[Ofbyld:Belgian road sign E9a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 314.svg|60px]] | [[Ofbyld:Parkplatz 1.png|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 801.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign E2.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_C1a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Information road sign parking.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - parcheggio (figura II 76).svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord E4.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 552.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-18.svg|60px]] | [[Ofbyld:6.4 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:272 Parkovanie.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s17.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E19.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Parkieren gestattet.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ-IP11a Parkoviště.svg|60px]] |- | [[Hiem]] | [[Ofbyld:Belgian road sign F12a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 325.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 9c.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 881A.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign E24.svg|60px]] | [[Ofbyld:France road sign B52.svg|60px]] | | [[Ofbyld:IE road sign F-403.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - zona residenziale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord G5.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 540.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-40.svg|60px]] | [[Ofbyld:5.21 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:315 Obytná zóna.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s28.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E9.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Vorschriftssignal-Begegnungszone-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:IP26a.svg|60px]] |- | Bline wei | [[Ofbyld:Belgian road sign F45.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 357.svg|60px]] | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 11.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 816.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign F24.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_C13a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - P-25.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign F-350.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - strada senza uscita.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord L8.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 527.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-4a.svg|60px]] | [[Ofbyld:6.8.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:328 Slepá cesta.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s15a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E17-1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Sackgasse.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ road sign IP-10a.svg|60px]] |- | [[Tunnel]] | [[Ofbyld:Belgian road sign F8.svg|alt=|89x89px]] | [[Ofbyld:Zeichen 327 - Tunnel, StVO 2006.svg|60px]] | | [[Ofbyld:UK traffic sign 529.1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign E19.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_C111.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - K-40.svg|60px]] | [[Ofbyld:IE road sign W-162.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - galleria blu.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord L13.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 122.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-37.svg|60px]] | [[Ofbyld:1.31 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:322-50 Tunel (krátky, bez bližšieho označenia).svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E26.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Tunnel.svg|60px]] | [[Ofbyld:Czech Republic road sign A 21.svg|60px]] |- | [[Autodyk]] | [[Ofbyld:Belgian road sign F5.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 330 - Autobahn, StVO 1992.svg|60px]] | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 8a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK motorway symbol.svg|60px]] | [[Ofbyld:Finland road sign E15.svg|60px]] | [[Ofbyld:Autoroute F.svg|60px]] | [[Ofbyld:Traffic Sign GR - KOK 2009 - PI-27.svg|60px]] | [[Ofbyld:Information road sign motorway.svg|60px]] | [[Ofbyld:Italian traffic signs - inizio autostrada.svg |60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord G1.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 502.svg|60px]] | [[Ofbyld:Znak D9.svg|60px]] | [[Ofbyld:5.1 Russian road sign.svg|40px]] | [[Ofbyld:309 Diaľnica.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E1.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Autobahn.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ traffic sign IZ1a.svg|60px]] |- | [[Autowei]] | [[Ofbyld:Belgian road sign F9.svg|60px]] | [[Ofbyld:Zeichen 331.svg|60px]] | [[Ofbyld:Hinweiszeichen 8c.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Finland road sign E17.svg|60px]] | [[Ofbyld:France_road_sign_C107.svg|60px]] | [[Ofbyld:Greek-Road-sign-p26.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - strada riservata ai veicoli a motore.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord G3.svg|60px]] | [[Ofbyld:NO road sign 503.svg|60px]] | [[Ofbyld:PL road sign D-7.svg|60px]] | [[Ofbyld:5.3 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:311 Cesta pre motorové vozidlá.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal s1a.svg|60px]]<br />[[Ofbyld:Spain traffic signal s3.svg|40px]] | [[Ofbyld:Sweden road sign E3.svg|60px]] | [[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Autostrasse.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ traffic sign IZ2a.svg|60px]] |-style="font-size:80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankrijyk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân en<br />Wyt-Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |} === Bebuording === {| class="wikitable" style="text-align: center;" |-style="font-size:80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |- | Foarpaadwizer | |[[Ofbyld:Zeichen 449 - Vorwegweiser auf Autobahnen (nach RWBA), StVO 1992.svg|60px]] |[[Ofbyld:Hinweiszeichen 15a-a.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 2906.svg|60px]] | | | |[[Ofbyld:Information road sign advance direction motorway.svg|60px]] |[[Ofbyld:Italian traffic signs - preavviso diramazione autostradale.svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord K2.svg|60px]] | [[Ofbyld:Norwegian-road-sign-705.svg|60px]] |[[Ofbyld:Znak E-1a.svg|60px]] |[[Ofbyld:RU road sign 6.9.1 B.svg|60px]] |[[Ofbyld:IS-2.svg|60px]] |[[Ofbyld:Spain traffic signal s242a (1999).svg|60px]] | [[Ofbyld:Upplysning för avfart2.gif|60px]] |[[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Zweiter Vorwegweiser bei Verzweigungen.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ-IS06b Návěst před křižovatkou.jpg|60px]] |- | Ofstânboerd | |[[Ofbyld:Zeichen 453 - Entfernungstafel auf Autobahnen, StVO 1992.svg|60px]] |[[Ofbyld:Hinweiszeichen 15c.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK traffic sign 2911.svg|60px]] | | | |[[Ofbyld:M1 rcs IE.png|60px]] |[[Ofbyld:Italian traffic signs - segnale di conferma autostradale (figura II 285).svg|60px]] | [[Ofbyld:Nederlands verkeersbord K1.svg|60px]] | |[[Ofbyld:Znak E-14a.svg|60px]] |[[Ofbyld:RU road sign 6.12 A.svg|60px]] |[[Ofbyld:IS-8x.svg|60px]] | | |[[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Entfernungstafel.svg|60px]] | [[Ofbyld:CZ-IS08b Dálková návěst.jpg|60px]] |- | Grinsoergong<br />[[Schengensône]] |[[Ofbyld:Traffic sign of border with Belgium 2.svg|60px]]<br />[[Ofbyld:Traffic sign of border with Belgium.svg|60px]] |[[Ofbyld:Germany EU border.svg|60px]] | [[Ofbyld:Grenzübergang Republik Österreich 1.jpg|60px]]<br />[[Ofbyld:Italian traffic signs - confine austria.svg|60px]] | |[[Ofbyld:Finnish border sign Kilpisjarvi.jpg|60px]] |[[Ofbyld:Traffic sign of border with France.svg|60px]] |[[Ofbyld:Greece Border Crossing Sign.svg|60px]] | |[[Ofbyld:Italian traffic signs - confine CEE.svg|60px]] |[[Ofbyld:Nederlands verkeersbord L403.svg|60px]] |[[Ofbyld:NO road sign 727.3RBN.svg|alt=|90x90px]] |[[Ofbyld:Znak Drogowy Polska-Schengen.svg|60px]] | |[[Ofbyld:IS-39.jpg|80px]] |[[Ofbyld:Traffic sign of border with Spain.svg|60px]] |[[Ofbyld:Schengen sign Sweden.svg|60px]] |[[Ofbyld:Swiss border sign.svg|alt=|59x59px]] [[Ofbyld:SwitzerlandLiechtenstein Border.jpg|alt=|78x78px]] | [[Ofbyld:Czech-traffic-signs-eu-cz.svg|60px]] |- | Faasje-ynformaasjeboerd by de grins<br />(oer de dyk of by ynternasjonale fearhavens en ynternasjonale lofthavens) |[[Ofbyld:Belgian speed limits border 2.svg|60px]] |[[Ofbyld:Zeichen 393.svg|60px]] | [[Ofbyld:Allgemeine Geschwindigkeitsbeschränkung Österreich §53-22.svg|60px]] | [[Ofbyld:National-speed-limit-sign-uk.svg|60px]] |[[Ofbyld:Finland road sign I18.svg|60px]] |[[Ofbyld:France_road_sign_C25a.svg|60px]] |[[Ofbyld:Road-sign-π65.svg|60px]] | | [[Ofbyld:Italian traffic signs - limiti generali.svg|60px]] | [[Ofbyld:Bord grensovergang NL.jpg|60px]] | [[Ofbyld:Norwegian-road-sign-560.1.png|60px]] | [[Ofbyld:Znak D-39 (wersja 2021).svg|60px]] | [[Ofbyld:6.1 Russian road sign.svg|60px]] | [[Ofbyld:Dopravná značka IP33a.svg|60px]] | [[Ofbyld:Spain traffic signal 2213 1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Swedish road sign J1 1.jpg|60px]] |[[Ofbyld:CH-Hinweissignal-Anzeige der allgemeinen Höchstgeschwindigkeiten.svg|60px]] | [[Ofbyld:CESKA REPUBLIKA.svg|60px]] |- | Autodiken |[[Ofbyld:BE-A1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Bundesautobahn 1 number.svg|60px]] | [[Ofbyld:A1-AT.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK-Motorway-M1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Finland road sign F29-1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Autoroute française 1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Autokinetodromos A1 number.svg|60px]] |[[Ofbyld:M1-IE confirmatory.svg|60px]] |[[Ofbyld:Autostrada A1 Italia.svg|60px]] | [[Ofbyld:NL-A7.svg|60px]] | [[Ofbyld:Riksvei E 6.svg|60px]] |[[Ofbyld:A1-PL.svg|60px]] |[[Ofbyld:M11-Green-RUS.svg|60px]] |[[Ofbyld:Diaľnica D1.svg|60px]] |[[Ofbyld:ESP A-1.svg|48px]] | [[Ofbyld:Vänster - grön.svg|8px]][[Ofbyld:E - grön.svg|12px]][[Ofbyld:4 - grön.svg|12px]][[Ofbyld:5 - grön.svg|12px]][[Ofbyld:Höger - grön.svg|8px]] |[[Ofbyld:A1Swiss.svg|60px]] | [[Ofbyld:SilniceI1.svg|60px]] |- | Net-autodiken |[[Ofbyld:BE-N1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Bundesstraße 1 number.svg|60px]] | [[Ofbyld:B1-AT.svg|60px]] | [[Ofbyld:UK road A1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Finland road sign F30-40.svg|60px]] |[[Ofbyld:Route nationale française 1.svg|60px]] |[[Ofbyld:GR-EO-1.svg|60px]] |[[Ofbyld:IRL N1.svg|60px]] |[[Ofbyld:Strada Statale 1 Italia.svg|60px]] | [[Ofbyld:NLD-N31.svg|60px]] | [[Ofbyld:Riksvei 2.svg|60px]] |[[Ofbyld:DK1-PL.svg|60px]] |[[Ofbyld:RU road sign 6.14.1 B.svg|60px]] |[[Ofbyld:Rýchlostná cesta R1.svg|60px]] |[[Ofbyld:ESP N-1.svg|48px]] | [[Ofbyld:Vänster - blå.svg|8px]][[Ofbyld:4 - blå.svg|12px]][[Ofbyld:5 - blå.svg|12px]][[Ofbyld:Höger - blå.svg|8px]] |[[Ofbyld:Hauptstrasse Nummer 1.svg|60px]] | [[Ofbyld:Rychlostní silnice R1.png|60px]] |-style="font-size:80%;" ! ! Belgje ! Dútslân ! Eastenryk ! FK ! Finlân ! Frankryk ! Grikelân ! Ierlân ! Itaalje ! Nederlân ! Noarwegen ! Poalen ! Ruslân ! Slowakije ! Spanje ! Sweden ! Switserlân<br />en<br />Lychtenstein ! Tsjechje |} == Sjoch ek == * [[Ferkearsboerd]] * [[Bebuording]] * [[Ferkearsbuorden yn Nederlân]] {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} }} [[Kategory:Ferkearsboerd]] oly3a0w8t34z4u7sipau99elxq4kt58 0 157574 1175112 1115787 2024-11-19T19:31:07Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175112 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = | ôfbylding = Middelstum, Hippolytustsjerke.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''Hippolytustsjerke'' | wapen = [[File:Middelstum wapen.svg|60px]] | ynwennertal = 2.238 <small>(31-12-2021)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/middelstum/#:~:text=Het%20aantal%20inwoners%20in%20de,januari%20in%20het%20bevolkingsregister%20vastgelegd. Alle Cijfers]</ref> | oerflak = 18,39 km², wêrfan: <br> lân: 18,22 km² <br> wetter: 0,18 km² </br> | befolkingstichtens = 123 ynw. / km² | stêdekloft = | hichte = | lân = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Flag of Groningen.svg|20px]] [[Grinslân]] | | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Vlag Eemsdelta.jpg|border|20px]] [[Iemsdelta]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | postkoade = | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_20_46_N_6_38_29_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53° 20' N 6° 38' E}} | webside = [https://www.middelstum-info.nl/ Doarpsbelang Middelstum] | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = 260 | lat_deg = 53 | lat_min = 20 | lat_sec = 46 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 38 | lon_sec = 29 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 }} '''Middelstum''' ([[Grinslannersk]]: ''Milnsum'') is in doarp yn de gemeente [[Iemsdelta]] yn de provinsje [[Grinslân]]. De radiale [[Terp|wier]]struktuer fan it doarp is goed bewarre bleaun en it sintrum is oanwiisd as [[beskerme doarpsgesicht]]. == Bestjoer == Fan 1795 oant 1990 wie Middelstum in selsstannige gemeente. Njonken Middelstum hearden dêr ek de doarpen en buorskippen Anderwereld, Engeweer, Fraamklap, Huizinge, Oosterburen, De Palen, Rodeschool en Toornwerd by. In pear hûzen fan it doarp [[Kantens]] foelen ek noch ûnder de gemeente Middelstum. By de weryndieling fan 1990 binne dy by de doe foarme gemeente [[Eemsmond]] yndield. Eemsmond fusearre op 1 jannewaris 2019 mei de gemeenten [[De Marne (gemeente)|De Marne]], [[Bedum (gemeente)|Bedum]] en Winsum ta de gemeente [[It Hegelân]]. == Wapen == It wapen fan Middelstum bestiet út in sulveren skyld mei in blauwe ridder, de hillige [[Hippolytus fan Rome|Hippolytus]], [[Beskermhillige|patroanhillige]] fan Middelstum. Boppe it skyld is in gouden kroan mei trije blêden. == Skiednis == Middelstum is in âld wierdoarp dat foar it earst yn de 9e iuw neamd waard doe't in Ditmar lân yn it doarp ''Mitilistenheim'' yn Hunsingo weijoech oan de [[abdij fan Fulda]]. Yn 945 waard it plak ''Midisheim'' neamd, om 1000 hinne ''Midlisthem''', yn 1300 ''Midlestum'', yn 1372 ''Myddelstum''en yn 1388 lang om let ''Middelstum''. [[File:Ewsum schilderij 18e eeuw.jpg|thumb|left|250px|''Boarch Ewsum'']] By it doarp stiene in hiel skoft de boargen Asingaboarch en Mentheda, dy't alle twa yn de 18e iuw (resp. yn 1744 en 1738) ôfbrutsen waarden. Fan de Asingaboarch bleau it poartegebou stean. Noardlik fan it doarp is de ferdigeningstoer fan de boarch Ewsum (ôfbrutsen yn 1863) noch oanwêzich. De famylje [[Fan Ewsum]] bewenne letter de boarch [[Nienoard]] by [[De Like]]. De trekfeart Bûterdjip waard yn 1660 fan Bedum oer Middelstum nei Kantens trochlutsen. Dy farferbining waard oan it ein fan de 19e iuw fan grut belang en makke de bou fan in oaljemûne, in houtseachmûne, in suvelfabryk en in stienfabryk mooglik. Tsjin it ein fan de 19e iuw waard it spoar Grins-Delfsyl oanlein. Middelstum krige oan it spoar in eigen halte. Dat stasjon is yn 1953 sletten. Op 8 augustus 2006 waard it doarp troch de ierdgaswinning troffen troch in [[ierdskodding]], dy't in krêft fan 3.5 op de [[Skaal fan Richter]] hie. Oant doe wie it de swierste ierdskodding fan de noardlike provinsjes. == Befolkingsferrin == {| class="wikitable" style="width:450px" |- ! style="text-align:left;"| Jier || 1795 || 1849 || 1899 || 1947 || 2006 || 2017 || 2021 |- style="text-align:center;" |style="text-align:left;"| '''Ynwenners''' || 583 || 1.018 || 1.057 || 1.634 || 2.419 || 2.128 || 2.015 |} == It besjen wurdich == Yn 1445 waard yn opdracht fan de rike haadling Onno fan Ewsum de [[Gotyk|letgoatyske]] Sint-Hippolytustsjerke boud. Yn 1863 waard in twadde tsjerke boud yn Middelstum, de noch jimmeroan oanwêzige [[fermanje]]. Yn 1869-1870 lieten ek de [[Grifformearde Tsjerken yn Nederlân|grifformearden]] yn it doarp in monumintale tsjerke bouwe. De moderne [[Grifformearde Tsjerken frijmakke|grifformeard-frijmakke]] tsjerke fan Middelstum besit in oargel fan [[Petrus van Oeckelen]]. Yn it doarp is in lyts museum, de bakkerij Mendels, dy't foar in grut part 17e iuwsk is. Fierder is der it Kriichsmuseum Middelstum. In oar 17e-iuwsk gebou is de herberch De Valk. Oan de noardkant fan Middelstum rjochting Toornwerd stiet de nôt- en pelmûne De Hoop út 1855. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=150px style="text-align:left"> Ofbyld:Middelstum, villa Mentheda.jpg|''Filla Mentheda'' Ofbyld:Middelstum, nôtmûne De Hoop.jpg|''De Hoop'' Ofbyld:Middelstum, grifformearde tsjerke en pastorij.jpg|''Hoekstientsjerke en pastorij'' Ofbyld:Middelstum, poartegebou Asingaboarch.jpg|''Poartegebou Asingaboarch'' </gallery> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [https://nl.wikipedia.org/wiki/Noordhorn op dizze side]. <references/> ---- {{Commonscat|Middelstum}} }} {{Iemsdelta}} [[Kategory:Middelstum| ]] [[Kategory:Plak yn Iemsdelta]] [[Kategory:Eardere gemeente yn Grinslân]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1795]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1990]] bvr5x6jzpkriydlo0t4rqtgkpcbnhru 0 157626 1175089 1150383 2024-11-19T16:05:14Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175089 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = | ôfbylding = Loppersum, Petrus en Paulustsjerke.jpg | ôfbyldingsbreedte = 260 | ôfbyldingstekst = Petrus- en Paulustsjerke | wapen = [[File:Loppersum vlag.svg|80px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[File:Coat of arms of Loppersum.svg|40px]] | ynwennertal = 2.330 <small>(2023)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/loppersum/ Alle Cijfers]</ref> | oerflak = 11,48 km² <br> wêrfan lân: 11,37 km² <br> wêrfan wetter: 0,12 km² | befolkingstichtens = 204 ynw. / km² | stêdekloft = | hichte = | lân = {{NEDf}} | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-GRf}} | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Iemsdeltaf}} | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | postkoade = | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_19_54.9_N_6_44_49.7_E_scale:12500_type:city_region:NL|53° 19' N 6° 44' E}} | webside = | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = 260 | lat_deg = 53 | lat_min = 19 | lat_sec = 54.9 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 44 | lon_sec = 49.7 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 = }} '''Loppersum''' ([[Grinslânsk]]: Loppersom) is in doarp yn de gemeente [[Iemsdelta]] yn de provinsje [[Grinslân]]. It doarp, dat oan de Lopster Wijmers leit, hat noch in grut tal foarsjennings, mar troch de ierdgaswinning in soad lêst fan [[ierdskodding]]s. == Skiednis == Loppersum ûntstie yn de iere [[midsiuwen]] op in [[wier]] oan de Fivel[[Boezem (wetter)|boezem]]. Om it doarp hinne lizze noch trije lytsere wieren foar pleatsen. De oantsjutting 'Loppesheim' wurdt foar it earst yn 945 brûkt yn in list fan besittings fan de [[abdij fan Fulda]]. De namme stamt fan de hear Loppes (of Luppes) dy't der wenne (um = hiem). [[File:Coenders - Ten Ham.png|thumb|left|250px|''Boarch Duirsum'']] Om 800 hinne waard nei alle gedachten foar it earst in tsjerke op de wier boud. De [[Petrus en Paulustsjerke (Loppersum)|hjoeddeiske tsjerke]] is begjin 13e-iuwsk. By Loppersum stie eartiids de boarch Duirsum, ôfbrutsen om 1727 hinne. Dêr wenne yn de 16e iuw de wrede Johan de Mepsche, dy't Spaansksinnich wie en neffens sizzen begroeven is yn 'e tsjerke fan Loppersum (it grêf is lykwols oant de dei fan hjoed net te finen). Yn 1811 waard Loppersum it haadplak fan in gemeente mei deselde namme, mar oant 1925 hie de gemeente gjin eigen gemeentehûs. Fan 1824 oant de bou fan it nije gemeentehûs yn 1925 hierde de gemeente in boppekeamer oan de Lagestraat. De gemeente Loppersum waard yn 2021 opheven doe't de gemeente ûnderdiel waard fan de gemeente Iemsdelta. By it doarp waard yn 1849 de [[nôtmûne]] 'De Stormvogel' boud. Yn de rin fan de tiid is de âlde wierstruktuer fan it doarp ferlern gien. It doarp krige in langwerpige foarm mei fral bebouwing om de sintrale haadwei hinne. Loppersum is noch ryk oan monuminten út de 19e en 20e iuw en in part fan it doarp is oanwiisd as beskerme doarpsgesicht. === Ierdskoddings === Op 24 oktober 2003 en 10 novimber 2003 waard Loppersum troffen troch in ierdskodding mei in krêft fan 3.0 op de [[Skaal fan Richter]]. Op 16 augustus 2012 waard by it tichtebylizzende [[Huizinge]] in ierdskodding fielt mei in krêft fan 3,6, de grutste ierdskodding dy't ea metten waard yn Noard-Nederlân. De befolking moast lang wachtsje op erkenning dat de skea troch de gaswinning feroarsake waard en in soad minsken wachtsje noch jimmeroan op in fergoeding fan de skea en de weardedelgong fan de hûzen. De grûn trillet faker, mar net sa dat it altiten field wurdt. == Petrus- en Paulustsjerke == {{Apart|Petrus en Paulustsjerke (Loppersum)}} De Petrus- en Paulustsjerke is in foarse midsiuwske tsjerke dy't oan de apostels [[Petrus (apostel)|Petrus]] en [[Paulus (apostel)|Paulus]] wijd waard. De tsjerke is de grutste doarpstsjerke fan de provinsje en mei syn dûbele [[transept|dwersskip]] en foarse toer draacht de tsjerke de bynamme boerekatedraal. == Befolkingsûntjouwing == {| class="wikitable" |- ! 1840 !! 1995 !! 2005 !! 2013 !! 2023 |- | 2.059 || 2.490 || 2.590 || 2.671 || 2.330 |} ''<small>(Boarnen: 1840: Plaatsengids, 2013 en 2023: [https://allecijfers.nl/woonplaats/loppersum/ Alle Cijfers].)</small>'' == Ferfier == Loppersum leit oan it [[spoar fan Grins nei Delfsyl]] en wurdt betsjinne troch it [[stasjon Loppersum]]. De trein rydt op wurkdagen en sneons oerdeis alle 30 minuten nei Grins en allyksa nei Delfsyl. Jûns en sneins wurdt der mei in oerefrekwinsje riden. De eksploitaasje fan it spoar fan Grins nei Delfsyl wurdt dien troch [[Arriva Persoaneferfier Nederlân|Arriva]]. == Berne == * [[Haijo Apotheker]], (waarnimmend) boargemaster fan û.o. Ljouwert, Snits, Súdwest-Fryslân, Noardeast-Fryslân. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=150px style="text-align:left"> Ofbyld:Loppersum - Hotel Spoorzicht.jpg|''Hotel Spoorzicht'' Ofbyld:Loppersum - Stationslaan 1.jpg|''Stasjonsleane 1 '' Ofbyld:Windmolen De Stormvogel Loppersum met Dafjes (31064714514).jpg|''De Stormvogel'' Ofbyld:Loppersum - gemeentehuis (oud).jpg|''Alde gemeentehûs'' Ofbyld:Loppersum - Lagestraat 46.jpg|''Wenhûs De Leeuw'' </gallery> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [https://nl.wikipedia.org/wiki/Loppersum_(plaats_in_Groningen) op dizze side]. <references/> ---- {{Commonscat|Loppersum}} }} {{Iemsdelta}} [[Kategory:Plak yn Iemsdelta]] [[Kategory:Plak yn Delfsyl]] f6mrvmqoca3ur4m3g2n11g4jx7shvbu 0 157742 1175106 1115790 2024-11-19T19:11:23Z Lytsewâld-Augsbuert 45397 1175106 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = | ôfbylding = Huizinge Church.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = ''Janstsjerke'' | wapen = | ynwennertal = 134 <small>(31-12-2021)</small> <ref>[https://allecijfers.nl/woonplaats/middelstum/#:~:text=Het%20aantal%20inwoners%20in%20de,januari%20in%20het%20bevolkingsregister%20vastgelegd. Alle Cijfers]</ref> | oerflak = 2,41 km², wêrfan: <br> lân: 2,39 km² <br> wetter: 0,02 km² </br> | befolkingstichtens = 56 ynw. / km² | stêdekloft = | hichte = | lân = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = Provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Flag of Groningen.svg|20px]] [[Grinslân]] | | bestjoerlike ienheid 2 = Gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Vlag Eemsdelta.jpg|border|20px]] [[Iemsdelta]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | postkoade = | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|53_20_43.1_N_6_40_24.7_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|53° 20' N 6° 40' E}} | webside = [http://www.huizinge.com/ Side Huizinge] | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Grinslân | mapwidth = 260 | lat_deg = 53 | lat_min = 20 | lat_sec = 43.1 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 40 | lon_sec = 24.7 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = | ôfbylding99 = | ôfbyldingstekst99 = | ôfbyldingsbreedte99 }} '''Huizinge''' ([[Grinslânsk]]: ''Hoezen'') is in [[Terp|wier]]doarpke yn de [[Grinslân]]ske gemeente [[Iemsdelta]]. Huizinge hat in beskerme doarpsgesicht. == Skiednis == Huizinge hat in wier op in âlde [[Kwelderwâl|kwelderwâl]] dy't yn de lette [[Izertiid]] of [[Romeinen|Romeinske]] tiid opsmiten waard. Al yn de 9e iuw wie it doarp mei [[Middelstum]] besit fan de [[abdij fan Fulda]]. Alde nammen foar it doarp binne 'Hustinga', 'Husdingun', 'Husdongon', 'Husdungum', 'Husdingen' en 'Huizinghe'. De betsjutting is ôflaat fan 'dinge' of 'dynge' ('braaklân') en 'hûs' (skaai). Midden op de wier stiet de 13e-iuwske tsjerke fan it doarp. Oan de westlike en noardwestlike kant fan de tsjerke is de wier foar in part ôfgroeven. Sûnt 1830 is de bebouwing hast net feroare, allinne oan de noardlike kant is der noch wat byboud en ferfongen. De pleats Melkema bûten it doarp wurdt al sûnt de 14e iuw neamd en foarme yn de 18e iuw in [[Mennisten|menniste]]bolwurk. Dêr wennen de foarfaars fan de histoarikus [[Johan Huizinga]] (1872–1945). Yn de 19e iuw hat der in [[fermanje]] west yn it doarp. Oan de westlike kant fan it doarp leit it âlde haventsje, dat yn 1917 grutter makke waard. Huizinga helle yn 2012 it lanlike nijs troch in de swierste [[ierdskodding]] fanwegen gaswinning op 16 augustus fan dat jier. Ek de monumintale pleats Melkema rekke by dy ierdskodding slim skeind. == Gebouwen == === Tsjerke === {{Apart|Jehannes de Dopertsjerke (Huizinge)}} De nei [[Jehannes de Doper]] ferneamde [[Jehannes de Dopertsjerke (Huizinge)|Janstsjerke]] stamt út it twadde fearn fan de 13e iuw. It is ien fan de bêst bewarre [[romanogotyk|romanogoatyske]] tsjerken fan Grinslân. Foar de hjoeddeiske tsjerke hat der yn alle gefallen noch ien oare tsjerke stien, dêr't tsjin it ein fan de 12e iuw de lettere abt fan it [[kleaster Blomhof]], Emo fan Blomhof, as pastoar stien hat. De lege toer is 14e-iuwsk. Yn 1847 is besocht de toer heger te meitsjen, mar yn 1868 waard de opbou wer fuorthelle en ferfongen troch in piramidedak. Yn de toer hingje twa klokken út 1452 en út 1950. Tusken 1960 en 1963 waard de oan de [[Stifting Alde Grinslânske Tsjerken]] oerdroegen tsjerke restaurearre. === Boarch === [[File:Fraam borg Huizinge.jpg|thumb|left|250px|''Boarch Fraam yn Huizinge'']] Noardwestlik fan it doarp njonken de pleats Framaheerd stie eartiids de Fraamboarch. De yn de 14e iuw boude boarch wie iuwen in wichtige boarch. De bekendste bewenner wie de Grinslânske bestjoerder en algemist Berend Coenders fan Helpen, dy't de boarch grutter makke en in soad politike macht hie. Nei 1713 waard de boarch ferkocht en nei alle gedachten yn 1738 ôfbrutsen. Yn 1959 waarden de lêste resten fan it boarchterrein egalisearre, sadat hjoed-de-dei neat mear yn it lânskip werom te finen is. === Mûne === [[File:Huizinge - restant molen Doornbos.jpg|thumb|260px|''Mûneromp'']] Huizinge hie in [[Nôtmûne|nôt-]] en [[pelmûne]] dy't foar 1828 boud waard en yn 1865 ferbaarnde. Yn itselde jier waard in nije nôtmûne boud, dy't yn 1896 foar in diel ôfbrutsen waard. De boppebou gyng nei [[Yde]] foar de bou fan de nôtmûne 'De Windlust' (yn 1961 ôfbrutsen). De ûnderbou fan de nôtmûne yn Huizinge krige letter in dak en der waard in motor fan Brons yn set. It dak is letter fuorthelle en de ûnderbou stiet sûnt te ferrinnewearjen. === Pleatsen === [[File:Melkema - schuin van voren.jpg|thumb|left|250px|''Melkema'']] Om it doarp steane in pear moaie pleatsen. Oan de Smedemaweg 3 stiet in oarspronklik 16e iuwske [[kop-hals-romppleats]]. De pleats waard ferboud yn 1750 en yn 1762 waard de grutte skuorre langer makke. Yn de jierren 1970 liket it der op dat de pleats ôfbrutsen wurde soe, mar lang om let waard keazen foar restauraasje. De singels en grêften binne werom brocht yn de 18e-iuwske sitewaasje. De pleats stiet sûnt de ierdskodding fan augustus 2012 yn 'e skoarren. Yn de pleats stiet in âlde rosmûne. De kop-hals-romppleats 't Hoge Schot' oan de Smedemaweg 5 waard yn 1942 troffen troch in bom en baarnde foar in part ôf, maar waard yn 1949 wer opboud. Fierder steane der noch in tal 19e-iuwske pleatsen mei [[Eklektisisme|eklektyske]] eleminten om it doarp, lykas de Framaheerd fan it Oldambtster type (1875) oan de Huizingerweg 2 en de Eenkemaheerd (1880) oan de E.L. Ubbensweg 9. === Oare gebouwen === [[File:Huizinge, it âlde skoaltsje.jpg|thumb|260px|''It âlde skoaltsje'']] * It âlde doarpsskoaltsje út 1877 (yn 1923 sletten, sûnt 1940 in herfoarme ferieningsgebou en tsjintwurdich doarpshûs). * De ûnderwizerswente wat fierderop (in âlde rintenierswente út 1847). * In rychje fan fjouwer diakonywenten, dat neffens de gevelstien yn 1835 boud waard foar earme widdo's en wezen (Marialaan). {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [https://nl.wikipedia.org/wiki/Huizinge op dizze side]. <references/> ---- {{Commonscat|Huizinge}} }} {{Iemsdelta}} [[Kategory:Plak yn Iemsdelta]] [[Kategory:Plak yn Loppersum (gemeente)]] 0135nslftcawp3cmi0z34pdtr9bjpqc 0 169860 1175135 1131668 2024-11-20T01:07:54Z CommonsDelinker 353 "Bandeira_do_Vaticano_versão_moderna.svg" is op Commons fuorthelle [[c:User:Krd|Krd]] om't: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by MineEdu|]]. 1175135 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks evenemint | ôfbylding = JMJ Lisboa 2023 IMG 0906 (53086613430).jpg | ôfbyldingstekst = ''Wrâldjongereindagen yn Lissabon (2023)'' | ôfbyldingsbreedte = | namme = Wrâldjongereindagen | lân = | bestjoerlike ienheid1 = | namme bestjoerlike ienheid1 = | bestjoerlike ienheid2 = | namme bestjoerlike ienheid2 = | plak = wikseljend | holden yn = | datum = | tiid fan it jier = faak juny, augustus | evenemint = | edysje = | oare namme = | ôfkoarting = | oanlieding = | gelegenheid = | soarte evenemint = | sjenre = | bestean = sûnt 1984 | oprjochter = [[Jehannes Paulus II]] | organisearre troch = Roomsk-Katolike Tsjerke | winners = | sels yn te foljen1 = | namme sels yn te foljen1 = | sels yn te foljen2 = | namme sels yn te foljen2 = | webside = [https://www.wjd.nl/ Side Wrâldjongereindagen] }} De '''Wrâldjongereindagen''' (WJD) is in ynternasjonaal barren dat om de trije jier troch de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] organisearre wurdt. De dagen wurde earne yn of by in grutte stêd holden en wurde yn 'e regel troch hunderttûzenen katolike jonge minsken bywenne. De Wrâldjongereindagen is in inisjatyf út de tiid fan it pontifikaat fan paus [[Jehannes Paulus II]]. Doel is om jonge katoliken tusken de 16 en 35 jier sterker te meitsjen yn harren leauwen en om nei te tinken oer de rol fan God yn it libben. Yn 2000 waarden de wrâldjongereindagen yn [[Rome (stêd)|Rome]] holden om't dat jier in [[jubeljier]] wie. Ornaris wurde de dagen om de trije jier organisearre. It tal dielnimmers fan de dagen hinget sterk ôf fan de lokaasje dêr't de dagen holden wurde en kin fariearje fan in pear hûnderttûzend oant in pear miljoen. Yn 'e jierren dat der gjin ynternasjonaal barren is, wurdt in wrâldjongereindei (iental) organisearre per lân of bisdom. Dy dei fynt altiten plak op [[Palmpeaske]] en sûnt 2021 op [[Feest fan Kristus Kening|Kristus-Kening]], de lêste snein fan it tsjerklik jier. It [[Fatikaan]] publisearre yn it ramt fan de Wrâldjongereindagen in dekreet, dêr't yn fêstlein waard dat dielnimmers in [[ôflaat]] krije kinne. Dan moat der wol foldien wurde oan de folgjende betingsten: * net yn de steat fan de sûnde ferkeare en dielnimme oan de [[bycht]], * nei de [[kommuny]] gean, * bidde foar de paus. == Jiertallen en plakken Wrâldjongereindagen == {| class="wikitable" |- style="background-color: #CFCFEF;" style="background-color: #CFCFEF;" ! Jier !! Plak !! Tal dielnimmers !! Tal dagen <br> (data) !! Tema |- | 1984 || [[Fatikaanstêd]]|| 300.000 || 1 <br> (15 april) || Hillich Jier fan 'e Ferlossing |- | 1985 || [[Fatikaanstêd]] || 300.000 || 1<br> (31 maart) || Ynternasjonaal Jier fan 'e Jongerein |- | 1987 || {{Flagge AR}} [[Buenos Aires]], [[Argentinië]] || 1.000.000 || 2 <br> (11-12 april) || Wy kenne en leauwe de leafde dy't God foar ús hat. ([[Earste Brief fan Jehannes|1 Jehannes]] 4:16) |- | 1989 || {{Flagge ES}} [[Santiago de Compostella]], [[Spanje]] || 600.000 || 6 <br> (15-20 augustus) || Ik bin de Wei, de Wierheid en it Libben. ([[Evangeelje fan Jehannes|Jehannes]] 14:6) |- | 1991 || {{Flagge PL}} [[Częstochowa (stad)|Czestochowa]], [[Poalen]] || 1.600.000 || 6 <br> (10-15 augustus) || Jimme hawwe de Geast krige. dy't bern fan God fan jim makket. ([[Brief oan de Romeinen|Romeinen]] 8:15) |- | 1993 || {{Flagge US}} [[Denver]], [[Feriene Steaten]] || 700.000 || 6 <br> (10-15 augustus) || Ik bin kommen dat se libben en oerfloed hawwe meie. ([[Evangeelje fan Jehannes|Jehannes]] 10:10) |- | 1995 || {{Flagge PH}} [[Manilla]], [[Filipinen]] || 5.000.000 || 6 <br> (10-15 augustus) || Lykas myn Heit My útstjoerd hat, stjoer Ik jimme út. ([[Evangeelje fan Jehannes|Jehannes]] 20:21) |- | 1997 || {{Flagge FR}} [[Parys]], [[Frankryk]] || 1.200.000 || 6 <br> (19-24 augustus) || Rabby, wêr wenje jo? - Kom mei dan sille jimme it sjen. ([[Evangeelje fan Jehannes|Jehannes]] 1:38-39) |- | 2000 || [[Fatikaanstêd]] || 2.000.000 || 6 <br> (15-20 augustus) || En it Wurd is minske wurden en Hy hat ûnder ús wenne. ([[Evangeelje fan Jehannes|Jehannes]] 1:14) |- | 2002 || [[Ofbyld:Flag of Canada.svg|border|20px]] [[Toronto]], [[Kanada]] || 800.000 || 6 <br> (23-28 july) || Jimme binne it sâlt fan 'e ierde. Jimme binne it ljocht fan 'e wrâld. ([[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]] 5:13-14) |- | 2005 || {{Flagge DE}} [[Keulen]], [[Dútslân]] || 1.000.000 || 6 <br>(16-21 augustus) || Wy binne kommen om Him hulde te dwaan. ([[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]] 2:2) |- | 2008 || {{Flagge AU}} [[Sydney]], [[Austraalje]] || 400.000 || 6 <br> (15-20 july) || Mar jimme sille fersterke wurde troch de Hillige Geast dy't oer jimme komt. ([[Hannelingen fan de Apostels|Hannelingen]] 1:8) |- | 2011 || {{Flagge ES}} [[Madrid]], [[Spanje]] || 2.000.000 || 6 <br> (16-21 augustus) || Bliuw fêst bewoartele yn Him, lit jimme op Him bouwe en wurd befêstige yn it leauwen. ([[Brief oan de Kolossers|Kolossers]] 2:7) |- | 2013 || {{Flagge BR}} [[Rio de Janeiro]], [[Brazylje]] || 3.700.000 || 6 <br> (23-28 july) || Gean der op út en meitsje alle folken learlingen fan My. ([[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]] 28:19) |- | 2016 || {{Flagge PL}} [[Krakau]], [[Poalen]] || 3.500.000 || 7 <br> (25-31 july) || Sillich de barmhertigen, want hja sille barmhertichheid ûnderfine ([[Evangeelje fan Mattéus|Mattéus]] 5:7) |- | 2019 || {{Flagge PA}} [[Panama-Stêd]], [[Panama]] || 700.000 || 6 <br> (22-27 jannewaris) || Ik stean ta jo tsjinst, Hear, dat it my neffens jo wurden gean mei ([[Evangeelje fan Lukas|Lukas]] 1:38) |- | 2023 || {{Flagge PT}} [[Lissabon]], [[Portugal]] || 1.500.000<ref>[https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/08/06/1-5-miljoen-aanwezigen-op-slotwake-van-wereldjongerendag-met-pau/ VRT Nijs, 6 augustus 2023]</ref> || 6 <br> (01-06 augustus) | Marije gie hastich op reis ([[Evangeelje fan Lukas|Lukas]] 1:39) |- | 2027 || [[Ofbyld:Flag of South Korea.svg|border|20px]] [[Seoel]], [[Súd-Koreä]] || || | |} {{Boarnen|boarnefernijing= De dielnimmeroantallen fan de dagen yn 1984 oant en mei 2019 binne ôfkomstich fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch [[:en:World Youth Day]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|World Youth Day}} }} [[Kategory:Roomsk-Katolike Tsjerke]] [[Kategory:Jongereinevenemint]] [[Kategory:Weromkearend evenemint ynsteld yn 1984]] 1sqf6g8xrl03txrnw9pvn2e94n2vs0r 0 175466 1175138 1157579 2024-11-20T06:44:28Z Gliwi 39066 ([[c:GR|GR]]) [[File:WappenWolfsheim.png]] → [[File:DEU Wolfsheim COA.svg]] PNG → SVG 1175138 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = | ôfbylding = 2024 Wolfsheim, riedshûs (earder skoalgebou).jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = Gemeentehûs. | wapen = [[Ofbyld:DEU Wolfsheim COA.svg|60px]] | ynwennertal = 831 <small>(31.12.2022)</small><ref>[https://www.statistischebibliothek.de/mir/servlets/MCRFileNodeServlet/RPHeft_derivate_00008227/A1033_202222_hj_G.pdf Rheinland Pfalz, Statistisches Landesamt, Statistische Berichte 2024.]</ref> | oerflak = 4,99 km² | befolkingstichtens = 167 ynw./km² | stêdekloft = | hichte = 215 meter boppe seenivo | lân = [[Ofbyld:Flag of Germany.svg|20px]] [[Dútslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = dielsteat | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of Rhineland-Palatinate.svg|20px]] [[Rynlân-Palts]] | bestjoerlike ienheid 2 = lânkring | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Mainz-Bingen]] | bestjoerlike ienheid 3 = ferbânsgemeente | namme bestjoerlike ienheid 3= [[Sprendlingen-Gensingen]] | boargemaster = | stedsyndieling = | stifting = | postkoade = 55578 | tiidsône = | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|49_52_29_N_8_2_29_E_scale:12500_type:landmark_region:DE|49° 52' N 8° 2' E}} | webside = [https://wolfsheimrhh.wixsite.com/wolfsheim wolfsheimrhh.wixsite.com] | ôfbylding2 = | ôfbyldingstekst2 = | ôfbylding3 = | ôfbyldingstekst3 = | mapname = Rynlân-Palts | lat_deg = 49 | lat_min = 52 | lat_sec = 29 | lat_dir = N | lon_deg = 8 | lon_min = 2 | lon_sec = 29 | lon_dir = E }} '''Wolfsheim''' is in ''[[Ortsgemeinde]]'' yn 'e [[lânkring]] [[Mainz-Bingen]] yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[dielsteat]] [[Rynlân-Palts]]. Sûnt 1972 is Wolfsheim in ûnderdiel fan it gemeenteferbân [[Sprendlingen-Gensingen]]. == It besjen wurdich == * De protestantske tsjerke hat in [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] [[sealtek]]toer út de 12e iuw. It [[Skip (tsjerke)|skip]] waard yn 1586-1587 boud en yn 'e jierren 1747-1748 ferboud en fergrutte. * Oan 'e Kreuznacher Straße 4 stiet in ier 18e-iuwsk fakwurkhûs. * Op it tsjerkhôf stiet in kriichsmonumint foar de fallen soldaten yn 1914-1918. * It gemeentehûs oan 'e Kreuznacher Straße 7 (1896) is it eardere skoalgebou. == Ofbylden == <gallery> Wolfsheim Evangelische Kirche 20101007.jpg|Protestantske tsjerke. 2024 Wolfsheim, Kreuznacher Straße, kultuerhûs (1).jpg|Kreuznacher Straße 4 2024 Wolfsheim, fontein.jpg|Fontein. </gallery> {{boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Wolfsheim}} }} [[Kategory:Plak yn Rynlân-Palts]] [[Kategory:Gemeente yn Rynlân-Palts]] erablxd271mug5j7pou6b2209k82lef 0 178033 1175071 1174984 2024-11-19T14:09:38Z Mysha 254 Krekt wat mear plaatsjes. 1175071 wikitext text/x-wiki [[File:Stockel-TinTin-1 (cropped).jpg|thumb|''Túfke'' op de muorre fan it Stockel metrostation yn [[Brussel]]; ûntwerp troch [[Hergé]].]] '''Túfke''' is in [[tekenteltsjefiguer]] skreaun en tekene troch [[Hergé]]. Der is ien [[ferhaal]] oer Túfke yn it [[Frysk]] ferskynd: [[De krab mei de Gouden Skjirren]]. {{stobbe}} == Wurdearring == * It Túfke-ferhaal [[Le Lotus bleu]] waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. <gallery> File:Whoa? (2499936650).jpg|In pop fan [[Túfke]] File:Tintin and Snowy graffiti.jpg|Túfke en Bonne </gallery> {{DEFAULTSORT:Tufke}} [[Kategory:Stripfiguer]] [[Kategory:Stripsearje út 1928]] [[Kategory:Frânsktalige stripsearje]] [[Kategory:Fiktyf personaazje yntrodusearre yn 1928]] 27p19zy62zrsks429wa3nr2fgrmtm43 1175072 1175071 2024-11-19T14:11:54Z Mysha 254 Rjochtoerein 1175072 wikitext text/x-wiki [[File:Stockel-TinTin-1 (cropped).jpg|thumb|upright|''Túfke'' op de muorre fan it Stockel metrostation yn [[Brussel]]; ûntwerp troch [[Hergé]].]] '''Túfke''' is in [[tekenteltsjefiguer]] skreaun en tekene troch [[Hergé]]. Der is ien [[ferhaal]] oer Túfke yn it [[Frysk]] ferskynd: [[De krab mei de Gouden Skjirren]]. {{stobbe}} == Wurdearring == * It Túfke-ferhaal [[Le Lotus bleu]] waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. <gallery> File:Whoa? (2499936650).jpg|In pop fan [[Túfke]] File:Tintin and Snowy graffiti.jpg|Túfke en Bonne </gallery> {{DEFAULTSORT:Tufke}} [[Kategory:Stripfiguer]] [[Kategory:Stripsearje út 1928]] [[Kategory:Frânsktalige stripsearje]] [[Kategory:Fiktyf personaazje yntrodusearre yn 1928]] s38l03u1aahw0imnsi1kuf41bjf6evu 1175143 1175072 2024-11-20T11:41:53Z Mysha 254 Ofbyld fan mei de gouden skjrren. Oh, blat: Ik haw skjirren sûnder "i" skreaun! 1175143 wikitext text/x-wiki [[File:Stockel-TinTin-1 (cropped).jpg|thumb|upright|''Túfke'' op de muorre fan it Stockel metrostation yn [[Brussel]]; ûntwerp troch [[Hergé]].]] '''Túfke''' is in [[tekenteltsjefiguer]] skreaun en tekene troch [[Hergé]]. Der is ien [[ferhaal]] oer Túfke yn it [[Frysk]] ferskynd: [[De krab mei de Gouden Skjirren]]. {{stobbe}} == Wurdearring == * It Túfke-ferhaal [[Le Lotus bleu]] waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. <gallery> File:Tintin and Snowy graffiti.jpg|Túfke en Bonne Ofbyld:Túfke - Krab mei de gouden skjrren.jpg|Frysk Túfke-album File:Whoa? (2499936650).jpg|In pop fan [[Túfke]] </gallery> {{DEFAULTSORT:Tufke}} [[Kategory:Stripfiguer]] [[Kategory:Stripsearje út 1928]] [[Kategory:Frânsktalige stripsearje]] [[Kategory:Fiktyf personaazje yntrodusearre yn 1928]] 34lwu4e7xstpwbgjuvhswvozsevrt3q 0 178057 1175074 2024-11-19T14:58:07Z Mysha 254 No moat der noch ynhâld yn. 1175074 wikitext text/x-wiki [[File:Levi-Strauss-page titre.jpg|thumb|upright|Foarside fan ''Tristes_tropiques'' (1955).]] '''''Tristes tropiques''''' ([[Frânsk]], betsjutting likernôch: "Trieste tropen") binne [[memoires]] fan [[Claude Lévi-Strauss]]. {{Stobbe}} == Wurdearring == ''Tristes tropiques'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Claude Lévi-Strauss]] [[Kategory:Memoires]] [[Kategory:Frânsktalige roman]] [[Kategory:Roman út 1955]] kdvdmqx5ymoz2dfhpkb3fm4tuqqhr4k 1175079 1175074 2024-11-19T15:15:00Z Drewes 2754 1175079 wikitext text/x-wiki [[File:Levi-Strauss-page titre.jpg|thumb|upright|Foarside fan ''Tristes_tropiques'' (1955).]] '''''Tristes tropiques''''' ([[Frânsk]], betsjutting likernôch: "Trieste tropen") binne [[memoires]] fan [[Claude Lévi-Strauss]]. It dokumintearret syn reizen en antropologyske wurk en rjochtet him benammen op [[Brazilië]], hoewol't it nei in soad oare plakken ferwiist, lykas it Karibysk gebiet en [[Yndia]]. Hoewol't it wurk sa foar it each in reisferslach is, is it fol fan filosofyske refleksjes en ideeën dy't in soad akademyske dissiplines ferbine, lykas [[sosjology]], [[geology]], [[muzyk]], [[skiednis]] en [[literatuer]]. {{Stobbe}} == Wurdearring == ''Tristes tropiques'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Claude Lévi-Strauss]] [[Kategory:Autobiografy]] [[Kategory:Frânsktalige roman]] [[Kategory:Roman út 1955]] 4di4bbys6x0569ta7wg2rpznfyrm8hb 1175086 1175079 2024-11-19T15:49:54Z Drewes 2754 wurk 1175086 wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[File:Levi-Strauss-page titre.jpg|thumb|upright|Foarside fan ''Tristes_tropiques'' (1955).]] '''''Tristes tropiques''''' ([[Frânsk]], betsjutting likernôch: "Trieste tropen") binne [[memoires]] fan [[Claude Lévi-Strauss]]. It dokumintearret syn reizen en antropologyske wurk en rjochtet him benammen op [[Brazilië]], hoewol't it nei in soad oare plakken ferwiist, lykas it Karibysk gebiet en [[Yndia]]. Hoewol't it wurk sa foar it each in reisferslach is, is it fol fan filosofyske refleksjes en ideeën dy't in soad akademyske dissiplines ferbine, lykas [[sosjology]], [[geology]], [[muzyk]], [[skiednis]] en [[literatuer]]. == Oersjoch == It boek bestiet út 40 haadstikken en hat njoggen dielen: [[File:Indio bororo.jpg|thumb|Bororos-yndianen]] # La fin des voyages # Feuilles de route # Le nouveau Monde # La terre et les hommes # Caduveos # Bororo # Nambikwara # Tupi-Kawahib # Le retour == Krityske ûntfangst en ynfloed == It boek waard goed ûntfongen by de publikaasje. De organisatoaren fan de [[Prix Goncourt]] betreurden dat se Lévi-Strauss de priis net takenne koene omdat ''Tristes tropiques'' technysk sjoen [[non-fiksje]] wie. Georges Bataille skreau in loovjende resinsje en de Amerikaanske kritikus [[Susan Sontag]] klassifisearre it as ien fan de 'grutte boeken' fan de 20e iuw. == Wurdearring == ''Tristes tropiques'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Claude Lévi-Strauss]] [[Kategory:Autobiografy]] [[Kategory:Frânsktalige roman]] [[Kategory:Roman út 1955]] eb8c3c0vosoxf7sraafm5ji5kr3h1lm 1175088 1175086 2024-11-19T16:03:29Z Drewes 2754 1175088 wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[File:Levi-Strauss-page titre.jpg|thumb|upright|Foarside fan ''Tristes_tropiques'' (1955).]] '''''Tristes tropiques''''' ([[Frânsk]], betsjutting likernôch: "Trieste tropen") binne [[memoires]] fan [[Claude Lévi-Strauss]]. It dokumintearret syn reizen en antropologyske wurk en rjochtet him benammen op [[Brazilië]], hoewol't it nei in soad oare plakken ferwiist, lykas it Karibysk gebiet en [[Yndia]]. Hoewol't it wurk sa foar it each in reisferslach is, is it fol fan filosofyske refleksjes en ideeën dy't in soad akademyske dissiplines ferbine, lykas [[sosjology]], [[geology]], [[muzyk]], [[skiednis]] en [[literatuer]]. == Oersjoch == It boek bestiet út 40 haadstikken en hat njoggen dielen: [[File:Indio bororo.jpg|thumb|Bororos-yndianen]] # ''La fin des voyages'' # ''Feuilles de route'' # ''Le nouveau Monde'' # ''La terre et les hommes'' # ''Caduveos'' # ''Bororo'' # ''Nambikwara'' # ''Tupi-Kawahib'' # ''Le retour'' Claude Lévi-Strauss fertelt hoe't er yn de jierren 1930 etnolooch waard. As jonge begjinneling yn'e filosofy begûn er mei lesjaan oan in lyseum, mar it lesjaan foldie him net, omdat er it te 'werheljend' fûn. Al gau krige er de kâns om nei Brazilië te reizgjen om de lokale lânseigen yndiaanske befolkingsgroepen te bestudearjen, lykas de Nambikwaras en Tupis. Letter skreau er syn oanfoljende proefskrift oer ''La Vie familiale et sociale des Indiens Nambikwaras'' (1948). == Krityske ûntfangst en ynfloed == It boek waard goed ûntfongen by de publikaasje. De organisatoaren fan de [[Prix Goncourt]] betreurden dat se Lévi-Strauss de priis net takenne koene omdat ''Tristes tropiques'' technysk sjoen [[non-fiksje]] wie. Georges Bataille skreau in loovjende resinsje en de Amerikaanske kritikus [[Susan Sontag]] klassifisearre it as ien fan de 'grutte boeken' fan de 20e iuw. == Wurdearring == ''Tristes tropiques'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Claude Lévi-Strauss]] [[Kategory:Autobiografy]] [[Kategory:Frânsktalige roman]] [[Kategory:Roman út 1955]] 3rkg7z5ctz7dph71h0xycgpemnjka76 1175096 1175088 2024-11-19T18:19:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Wurdearring */ neffens Fr: is it in essay 1175096 wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[File:Levi-Strauss-page titre.jpg|thumb|upright|Foarside fan ''Tristes_tropiques'' (1955).]] '''''Tristes tropiques''''' ([[Frânsk]], betsjutting likernôch: "Trieste tropen") binne [[memoires]] fan [[Claude Lévi-Strauss]]. It dokumintearret syn reizen en antropologyske wurk en rjochtet him benammen op [[Brazilië]], hoewol't it nei in soad oare plakken ferwiist, lykas it Karibysk gebiet en [[Yndia]]. Hoewol't it wurk sa foar it each in reisferslach is, is it fol fan filosofyske refleksjes en ideeën dy't in soad akademyske dissiplines ferbine, lykas [[sosjology]], [[geology]], [[muzyk]], [[skiednis]] en [[literatuer]]. == Oersjoch == It boek bestiet út 40 haadstikken en hat njoggen dielen: [[File:Indio bororo.jpg|thumb|Bororos-yndianen]] # ''La fin des voyages'' # ''Feuilles de route'' # ''Le nouveau Monde'' # ''La terre et les hommes'' # ''Caduveos'' # ''Bororo'' # ''Nambikwara'' # ''Tupi-Kawahib'' # ''Le retour'' Claude Lévi-Strauss fertelt hoe't er yn de jierren 1930 etnolooch waard. As jonge begjinneling yn'e filosofy begûn er mei lesjaan oan in lyseum, mar it lesjaan foldie him net, omdat er it te 'werheljend' fûn. Al gau krige er de kâns om nei Brazilië te reizgjen om de lokale lânseigen yndiaanske befolkingsgroepen te bestudearjen, lykas de Nambikwaras en Tupis. Letter skreau er syn oanfoljende proefskrift oer ''La Vie familiale et sociale des Indiens Nambikwaras'' (1948). == Krityske ûntfangst en ynfloed == It boek waard goed ûntfongen by de publikaasje. De organisatoaren fan de [[Prix Goncourt]] betreurden dat se Lévi-Strauss de priis net takenne koene omdat ''Tristes tropiques'' technysk sjoen [[non-fiksje]] wie. Georges Bataille skreau in loovjende resinsje en de Amerikaanske kritikus [[Susan Sontag]] klassifisearre it as ien fan de 'grutte boeken' fan de 20e iuw. == Wurdearring == ''Tristes tropiques'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Claude Lévi-Strauss]] [[Kategory:Autobiografy]] [[Kategory:Essay]] [[Kategory:Etnology]] [[Kategory:Etnografy]] [[Kategory:Frânsktalich non-fiksjewurk]] [[Kategory:Non-fiksjewurk út 1955]] dczpmzuz5or73v929hl7yk2d0w54ysx 1175099 1175096 2024-11-19T18:21:17Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Wurdearring */ kt 1175099 wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[File:Levi-Strauss-page titre.jpg|thumb|upright|Foarside fan ''Tristes_tropiques'' (1955).]] '''''Tristes tropiques''''' ([[Frânsk]], betsjutting likernôch: "Trieste tropen") binne [[memoires]] fan [[Claude Lévi-Strauss]]. It dokumintearret syn reizen en antropologyske wurk en rjochtet him benammen op [[Brazilië]], hoewol't it nei in soad oare plakken ferwiist, lykas it Karibysk gebiet en [[Yndia]]. Hoewol't it wurk sa foar it each in reisferslach is, is it fol fan filosofyske refleksjes en ideeën dy't in soad akademyske dissiplines ferbine, lykas [[sosjology]], [[geology]], [[muzyk]], [[skiednis]] en [[literatuer]]. == Oersjoch == It boek bestiet út 40 haadstikken en hat njoggen dielen: [[File:Indio bororo.jpg|thumb|Bororos-yndianen]] # ''La fin des voyages'' # ''Feuilles de route'' # ''Le nouveau Monde'' # ''La terre et les hommes'' # ''Caduveos'' # ''Bororo'' # ''Nambikwara'' # ''Tupi-Kawahib'' # ''Le retour'' Claude Lévi-Strauss fertelt hoe't er yn de jierren 1930 etnolooch waard. As jonge begjinneling yn'e filosofy begûn er mei lesjaan oan in lyseum, mar it lesjaan foldie him net, omdat er it te 'werheljend' fûn. Al gau krige er de kâns om nei Brazilië te reizgjen om de lokale lânseigen yndiaanske befolkingsgroepen te bestudearjen, lykas de Nambikwaras en Tupis. Letter skreau er syn oanfoljende proefskrift oer ''La Vie familiale et sociale des Indiens Nambikwaras'' (1948). == Krityske ûntfangst en ynfloed == It boek waard goed ûntfongen by de publikaasje. De organisatoaren fan de [[Prix Goncourt]] betreurden dat se Lévi-Strauss de priis net takenne koene omdat ''Tristes tropiques'' technysk sjoen [[non-fiksje]] wie. Georges Bataille skreau in loovjende resinsje en de Amerikaanske kritikus [[Susan Sontag]] klassifisearre it as ien fan de 'grutte boeken' fan de 20e iuw. == Wurdearring == ''Tristes tropiques'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Claude Lévi-Strauss]] [[Kategory:Autobiografy]] [[Kategory:Essay]] [[Kategory:Etnology]] [[Kategory:Etnografy]] [[Kategory:Frânsktalich non-fiksjewurk]] [[Kategory:Non-fiksjewurk út 1955]] [[Kategory:Literatuer oer Yndianen yn Súd-Amearika]] 6tc8z8f4k3fvsub40p6j0frgyawhol0 14 178058 1175098 2024-11-19T18:19:38Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1175098 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Literêr wurk nei skriuwer|Levi-Strauss, Claude]] diprc2ubi31ax3x4bgjqolbyod1a7vw 14 178059 1175100 2024-11-19T18:21:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1175100 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Non-fiksjewurk nei jier|1955]] [[Kategory:Literêr wurk út 1955]] 148ztml37lv3pk72y3md424h3upecit 14 178060 1175101 2024-11-19T18:22:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1175101 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Literatuer oer Yndianen|Sud-Amearika]] [[Kategory:Yndiaanske kultuer yn Súd-Amearika]] frq9pujf3z4ju9hok16lcf6kdj40cq2 0 178061 1175113 2024-11-19T19:32:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Krúspunt]] 1175113 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Krúspunt]] aimlf5yayybuhpy3bvq60am9b02e4ev 0 178062 1175114 2024-11-19T19:32:41Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Krúspunt]] 1175114 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Krúspunt]] aimlf5yayybuhpy3bvq60am9b02e4ev 0 178063 1175116 2024-11-19T19:37:24Z Ieneach fan 'e Esk 13292 betsj 1175116 wikitext text/x-wiki {{foarbetsjuttings}} *[[krusing (ferkear)]] of krúspunt, in plak dêr't wegen inoar kruse *[[krusing (biology)]] of hybride, in yndividu dat fuortkomt út 'e seksuele fuortplanting fan twa ûnderskate typen bisten of planten *[[krusing (tsjerke)]] of fiering, it diel fan in tsjerkegebou dêr't it haadskip en it dwerskip inoar moetsje {{neibetsjuttings}} lryj4dzm2d4yx72ibj4ouzvgopk8b59 6 178064 1175142 2024-11-20T11:37:30Z Mysha 254 Omslach fan ienichste Túfke-album yn it Frysk. Mei tastimming fan de AFUK. Cover of the only Tintin album in West-Frisian. With permission from the AFUK. 1175142 wikitext text/x-wiki == Gearfetting == Omslach fan ienichste Túfke-album yn it Frysk. Mei tastimming fan de AFUK. Cover of the only Tintin album in West-Frisian. With permission from the AFUK. == Lisinsje == {{Auteursrjocht standert}} 3tvkima8wbzjuqozn5anecqtkffmxmf