Սպենսեր

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="hy">
  <siteinfo>
    <sitename>Վիքիքաղվածք</sitename>
    <dbname>hywikiquote</dbname>
    <base>https://hy.wikiquote.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.1</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Մեդիա</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Սպասարկող</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Քննարկում</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Մասնակից</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Մասնակցի քննարկում</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Վիքիքաղվածք</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Վիքիքաղվածքի քննարկում</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Պատկեր</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Պատկերի քննարկում</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki քննարկում</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Կաղապար</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Կաղապարի քննարկում</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Օգնություն</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Օգնության քննարկում</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Կատեգորիա</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Կատեգորիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Մոդուլ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Մոդուլի քննարկում</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Սպենսեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5236</id>
    <redirect title="Հերբերտ Սփենսեր" />
    <revision>
      <id>178043</id>
      <parentid>44419</parentid>
      <timestamp>2024-11-04T10:31:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>3247</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[Հերբերտ Սպենսեր]] to [[Հերբերտ Սփենսեր]]</comment>
      <origin>178043</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53" sha1="9q73qx5f3psdb2eaxkvb0xb6gp7g51b" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Հերբերտ Սփենսեր]]</text>
      <sha1>9q73qx5f3psdb2eaxkvb0xb6gp7g51b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:Revi C.</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6428</id>
    <revision>
      <id>178040</id>
      <parentid>27117</parentid>
      <timestamp>2024-11-04T08:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HakanIST</username>
        <id>2688</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>HakanIST տեղափոխեց էջը «[[Մասնակից:-revi]]»-ից «[[Մասնակից:Revi C.]]»: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/-revi|-revi]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Revi C.|Revi C.]]&quot;</comment>
      <origin>27117</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="858" sha1="j5p2a7t614lfb38oh7mmpr503nzypwf" xml:space="preserve">__NOINDEX__
&lt;div class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{#babel:ko|en-3|hy-0}}
[[File:Revi wikimedia image.jpg|thumb|center|middle|If you are here to talk about CommonsDelinker removing a deleted image, please [[:c:User talk:-revi|go here]].]]

Hello! I am [[:m:User:-revi|Revi]]. I edit to [[m:SWMT|revert vandals]], do Wikidata stuff (I am a Wikidata Admin! &lt;small&gt;([{{fullurl:wikidata:Special:ListUsers/-revi|limit=1}} Verify])&lt;/small&gt;), or do [[:c:COM:FR|Commons Filemoving stuff]] (I am Commons Admin too! &lt;small&gt;([{{fullurl:c:Special:ListUsers/-revi|limit=1}} Verify])&lt;/small&gt;). Come to [[:m:User:-revi|my Meta userpage]] or [[:c:User:-revi|my Commons userpage]] for more information. Thank you.
----
This is not a [[mw:Extension:GlobalUserPage|GlobalUserPage]] provided userpage. It's maintained per-wiki basis and I am not willing to change it.</text>
      <sha1>j5p2a7t614lfb38oh7mmpr503nzypwf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակցի քննարկում:Revi C.</title>
    <ns>3</ns>
    <id>6429</id>
    <revision>
      <id>178039</id>
      <parentid>20638</parentid>
      <timestamp>2024-11-04T08:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HakanIST</username>
        <id>2688</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>HakanIST տեղափոխեց էջը «[[Մասնակցի քննարկում:-revi]]»-ից «[[Մասնակցի քննարկում:Revi C.]]»: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/-revi|-revi]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Revi C.|Revi C.]]&quot;</comment>
      <origin>20638</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1069" sha1="lwjsr976jdsq551jmw5zumkbtvudhn1" xml:space="preserve">__NOINDEX__&lt;div class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[File:Revi logo (pink).png|thumb|center|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;PLEASE DO NOT LEAVE MESSAGE HERE!&lt;/span&gt;]]

''' &lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;Before blocking my account: if you're blocking me for edits with summaries containing &lt;/span&gt;''(Script)''&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;, just tell me to slow down at [[:c:User talk:-revi]] instead. Those are automated script edits for Commons' filemove system.&lt;/span&gt;

Please leave your message at one of the following sites:&lt;br /&gt;
[[File:Wikidata-logo-en.svg|45px|link=d:User talk:-revi]] [[d:User talk:-revi]] for Wikidata/interwikilinks stuff (I'm one of the {{int:Group-sysop}} there);&lt;br /&gt;
[[File:Commons-logo.svg|45px|link=commons:User talk:-revi]] [[commons:User talk:-revi]] for renaming stuff or [[User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] actions (I'm one of the {{int:Group-sysop}} there);&lt;br /&gt;
[[File:Wikimedia Community Logo optimized.svg|45px|link=m:User talk:-revi]] [[meta:User talk:-revi]] for other stuff (like user right notifications or revert messages).&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>lwjsr976jdsq551jmw5zumkbtvudhn1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Աշոտ Ալեքսանյան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11579</id>
    <revision>
      <id>178035</id>
      <parentid>178034</parentid>
      <timestamp>2024-11-03T14:21:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>5.77.203.49</ip>
      </contributor>
      <origin>178035</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19169" sha1="sjf9lj6loxgy1pbsgwr1qazeyb96wni" xml:space="preserve">ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ 

ՄՆԱՆՔ ՀԵՔԻԱԹԻՆ ՍՊԱՍՈՂ 

էսսե
 
     Ինչպես որ ժողովրդի ծոցից ելած հեքիաթներն են անգիր՝ ո՛չ գրաբար եր-ույթ և ավելի ուշ են միայն գրի առնված, այնպես էլ՝ հեքիաթի մասին մեր գրավոր դատողություններն են ընդամենը ժամանակախախտ վարկած, մանավանդ որ հեքիաթաստեղծումի տեղորոշման հարցը մշտապես մնում է բաց: Հեքիաթապատումի՝ մեր մարդկային ճանաչողական գործառույթին սպասարկու տեղանքը անչափ խախուտ է, մանավանդ որ հեքիաթի բարոյախոսական արժեքը մեզ համար ըստ էության կարևորություն է ձեռք բերում՝ չլինելով հոգեբանորեն հավաստի և տրամաբանական: Ասվածը, թերևս, հարկ կլիներ ապացուցել, եթե չլիներ զգայականորեն բացահայտ: Հեքիաթի մշտահմա ներկայությունը մեր կյանքում գալիս է ապացուցելու, որ որքան մարդս առաջադիմում է իր իմացության մեջ, այնքան կորցնում է ինքն իրեն և իր ու աշխարհի միասնությունը, ընկղմվելով կեցության մոռացության մեջ: Հեքիաթը հենց այդ վերջնական մոռացությունից փրկության ելք գտնելու հավերժամուխ հիշեցումն է: Քանի որ մարդս, անգամ ամենաիմաստուններից իմաստնագույնը, մշտապես տենչալով տենչում է մի աշխարհ, ուր բարին ու չարը, որպես նախաճանաչողական գիտելիք, հստակորեն տարբերակված են, քանզի, ժամանակավոր գոյություն լինելու պատճառով, մահկանացու մարդուս մեջ անգիտակից ձգտում է ներդրված ճանաչելու ողջը և ամբողջը, և ըստ այդմ դատելու՝ նախքան հասկանալն ու մտապահելը: Այս իմաստով, մանկության հեքիաթները, մեծահասակի հետահայաց դիտակետից, իրական աշխարհը ճանաչելուն միտված զարտուղի, բայց հաստատուն գիտելիք է, հորինաստեղծ պատրանքներին տրվելու բնազդային հակում, ինչը մարդուն վերադարձնում է արարչության երբեմնի թագն ու պսակը լինելու բանիբուն ակունքին: 
     Իմ մանկության, չասեմ ամենասիրած, սակայն հիշողությանս մեջ առընդմիշտ տպված հեքիաթը Ղազարոս Աղայանի «Զանգի-Զրանգին» է: Ո՛չ այնքան այն պատճառով, որ նրանում պատմվող գործողություններն են անսովոր, հաճախ անբնական և ունկնդրին անակնկալի բերելու աստիճան տպավորող, որքան այն, որ այդ հեքիաթը ես բազմիցս լսել եմ իմ հայրական մեծ պապի շուրթերից, որ ամեն Աստծո շաբաթ օր, իր բարձրադիր թախտին ընկողմանած, պատմում էր մեզ՝ հատակին ծվարած ու վիզներս դեպի իրեն երկարած մանկամարդ ծոռներիս: Հիշում եմ, որ այդ հեքիաթը մենք՝ հատակին նստոտած երեխաներս էինք միաբերան պատվիրում նրան վերապատմել, մանավանդ որ ամեն անգամ ձանձրանում էինք իբրև նախամուտք՝ Սասնա Ծռերի մասին պատմող նրա նախասիրած հայտից, մանավանդ որ էպոսը մեծ պապս պատմում էր իր լսած մայրենիով՝ Խլաթի խոսվածքով, որն ինչպես հետագայում պարզեցի, մի միջանկյալ տեղ էր զբաղեցնում Վանա և Մշո բարբառների միջև, և որից մենք՝ իր հեռավոր շառավիղներս, ոչինչ չէինք հասկանում: Միայն հիշում եմ, որ Դավիթը Մսրա Մելիքին երրորդ և միակ զարկը հասցնելու համար մի զվարճալի անունով և երբեք էպոսի որևէ պատումում հետագայում չհանդիպած քաղաքից էր սրարշավում, և այդ քաղաքի անունն էր Մուսասիր, որ մեծ պապս արտաբերում էր Մուծծածիր տարբերակով: Հիշում եմ, որ դա էպոսի միակ տեղն էր, որ երեխաներս սպասելով-սպասում էինք, թե ե՞րբ էր գերդաստանի մեծը, իր յուրահատուկ առոգանությամբ, մի քանի անգամ արտասանելու այդ զավեշտալի անունը՝ Մուծծածիր: Ինչպես հետագայում պարզեցի՝ սա նույն ինքը Վանի թագավորության մեկ այլ անվանումով հայտնի Արդինի կրոնանիստ պաշտամունքային կենտրոնատեղին էր, Խալդի աստծու նստավայրը: Մուծծածիրից հետո պատմվող անցքերից մեր գլուխները ոչինչ չէր մտնում, քանի որ մեծ պապիս բարբառախոսվածքից ոչինչ չէինք հասկանում, ուստիև բոլորս միաբերան թախանձագին խնդրում էինք նրան պատմել Զանգի Զրանգիի «վախենալու» հեքիաթը: Պապս, կարճատև դադարից հետո, սիրահոժար կատարում էր մանուկներիս պատվերը՝ մարդակեր աղջկա, կույր ծեր ամուսինների, քաջքերի ու առյուծանման գամփռների մասին:
     Այս հեքիաթում, ինչը բնորոշ է ժանրի շատուշատ նմուշներին, տրամախոհական-պատճառակցական գիծ կարելի է ասել ընդհանրպես չկա, և եթե կա՝ շինծու է կամ բազմաթիվ հեքիաթային իրադրություններից անհմուտ մկդակված կարկատան, ուրիշները կասեն՝ իրապատում և հրաշապատում հեքիաթների հմտորեն համադրված ամբողջություն: Պապս այնպես էր այս հեքիաթը պատմում, որ մարդու զարզանդն էր գալիս, թեև պապիս անունը Զոհրապ էր և ոչ Զարզանդ, ինքն էլ բարի էր ու հոգատար, բայց չգիտես ինչու նրա բոլոր պատմությունները մեր սիրտը ահ ու դող էին գցում, ինչպես տարիներ անց Էդգար Պոյի սարսափազդու նովելները: Մեծ պապս այս աշխարհը լքեց, որովհետև այս աշխարհը մարդկանց, թեկուզ բարի ու հոգեշռայլ, երկար չի հանդուրժում իր մակերևույթին և մի պոյյան  սև ագռավի կյանքի տևողությունն էլ, Աստված շատ չհամարի, բայց համարում է, և հեքիաթի հոգեբանական խորությամբ չփայլող անտրամաբանական շղթայի հանգույն ընդհատում է այն, ինչը դեռ ապրելու տենչ ու հավակնություն ունի:
     Հեքիաթասացները մահանում են և միայն հեքիաթն է, որ չի մեռնում, քանի որ այն իրական կյանքի պարզմիտ նմանակում է և այդքանը միայն: Իսկ հեքիաթի ծիրից դուրս մնացած մարդկային կյանքերն ավարտվում են Սասնա Ծռերի խլաթապատումի անհասկանալի ելևէջանքին բախվելով, որից միայն այն մի զրնգուն Մուծծածիր հնչյունակազմը մնաց ու մեր երկյուղած՝ այսահար դեմքերը՝ Զանգի Զրանգիի հեքիաթին սպասող:


ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
 
''ՊԱՐՏԱԴԻՐ ԸՆԹԵՐՑԱՆՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԵՐԿՐԻ ՎՐԱ ԿՅԱՆՔԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՄԲ ՈՒ ՀԱՐԱՏԵՎՄԱՄԲ ՄՏԱՀՈԳ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ''

ԷՍՍԵ

'''Ավշահյութի պահպանության օրենքը'''

Աշխարհում գլխավորապես երկու բան կա, որի համար արժե ապրել, պայքարել և անգամ մեռնել, մեկը սերն է՝ իր բոլոր դրսևորումներով հանդերձ, հոգեզգացական դաշտի ողջ լայնքուերկայնքով մեկ, մյուսը՝ անհատական ազատությունների լիակատար զեղման անբռնադատ ու անտեղիտալի պահանջը, որոնք պետք է իրագործվեն մեր բոլորիս ծնունդով սրբակնքված ու սերունդների հերթափոխով հաստատագրված կենսանյութի պահպանության տիեզերական սկզբունքի մեջ, այլ խոսքով՝ Ավշահյութի պահպանության օրենքի սահմաններում:
Սեր, ազատություն, սկզբունք:
Սիրո համար առարկա է պահանջվում, որին այն ուղղված է: Ազատությունը բնազդային, ինքնանվիրաբերող շարժում է դեպի նյութեղեն պատյանի իսպառսպուռ թոթափումը: Այս երկուսը միավորող, շուրջառող սկզբունքը կյանքի ծովում նետված այն խարիսխն է, որ շաղկապում է երկուսն ի մի՝ սերն ու ազատությունը, սահմանափակելով նրանց բացարձակության ձգտող ինքնազեղման խաղադաշտը: Սերը և ազատությունը անսահմանության ձգտող հակադրություններ են, որոնք մշտապես իրարից տարամիտվելու ու հեռանալու ներունակությունն ունեն և հնարավորության պլանում պիտո է որ իրար հետ չխաչաձևվեն, եթե չլիներ նրանց միավորող կենսապահպան սկզբունքի տիրապետող և ինչ-որ իմաստով քաոսային, հակընդդեմ շարժումը որոշակի ձևի մեջ դնող, որոշակի կետի ուղղորդող, կարգավորիչ ու վերահսկիչ գործառույթը: 
Մարդուս մեջ ի սկզբանէ անտի, արարչական ուժով դրված է նախասկզբնական, նախածին ինքնապահպանման բնազդը՝ որպես կյանքի հիմնարար սկզբունք, կենսահաստատ սիրո, որ է՝ տիրապետման հակման և ինքնասույզ ազատութան, ազատ ինքնածավալման (արտահեղման) զույգ բևեռների հաշտեցման հանգուցակետ-համերաշխիք: Հոգին երկու երես ունի՝ իմանենտ (ներունակ) և էմանենտ (արտահեղվող), ընդ որում՝ շարժումը դեպի սիրո առարկան, շարժում է դեպի դուրս, դա տիրապետության ձգտումն է, ազատությունը ուղղված է ներքին մարդու հայտնաբերմանը: Այս երկուսն իրար շաղկապողը այն ինքնակա, մշտահաստատ համահակակշռող սկզբունքն է, որը, սահմանափակելով հանդերձ ազատությունը, միաժամանակ ինքնածավալման խաղադաշտ է տրամադրում մարդուս առարկայապաշտ ձգտումներին: 
Այս եռամիասնության խաթարման հետևանքը աղճատումն է կենսապահպանիչ ավշահյութի խտության քանակի (խտանյութի) կամ անոսրականության, որի սեղմման կամ ընդարձակման պարագայում խանգարվում է կյանքի բնական հիմքը, մի դեպքում՝ գերազանցություն է ձեռք բերում նյութի տիրապետման հակումը, մյուս դեպքում՝ առարկայական աշխարհի բռնությունից ազատագրվելու նյութահալած հակումը: Ձգտելով ավելացնել սիրո քանակը՝ մարդս վերածվում է ինքնադատ բռնապետի, հասարակական լարվածությունների ու պատերազմների պատճառ դառնում: Ազատության չափաքանակի գերակշռության պարագայում՝ մարդուս մեջ մարում է բնությամբ նախասահմանված երկրակենցաղ դիմադրողականության ոգին և նպատակասլաց գործելու կարողությունը: Հավասարակշռող կամ հակակշռող սկզբունքից աննշան շեղումը բերում է անձնական, հասարակական, համապետական աղետների կամ դրա հակառակ երեսին՝ օտարմանը, հասարակությունից մեկուսացմանն ու խորթացմանը, պատերազմների: Երկուսի նախապատճառն էլ՝ կյանքի նախասահմանված իմաստի շեղումն է կատարյալ հավասարակշռության հիմնանպատակից:
Մարդկության պատմությունը եթե չի' էլ կրկնվում, ապա հիմնական գծերով այն ինքնավերարտադրվում է: Անցյալի փորձառությունից դասեր քաղելու, իմա` ներկայի ու ապագայի համար եզրակացություններ անելու մարդկային հոգեմտավոր ընդունակությունը, իմա՝ հակվածությունը, մինչ օրս կյանքի փորձությունը չի բռնել: Մարդուս ենթագիտակցության մեջ նստած է տիրել-տիրապետելու կենդանական, բնազդային հակումը և սեփական վերջավորության ու երկրային ստորաքարշ գոյության ներքնակա համոզվածությունը: Ոչնչացման ու ինքնարարման մշտանորոգ պատերազմում հաղթանակը փոխնիփոխ ձեռքից-ձեռք է անցնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդս վերջնական մտածումով չի հանգել իր տեսակի իսպառսպուռ բնաջնջման չարագուշակ գաղափարին:
Նույնն է նաև ազգերի ու պետությունների փոխհարաբերություններում: Սրանք ևս անձնավորված համակցություն-միացություններ են, որ կռիվ են մղում սեփական տիրապետության ընդարձակման ու կենսական տարածքների (գերմ.` Lebensraum) հետագա ընդլայնման համար: Այդ ամենն արվում է գերազանցապես հասարակապետական համակարգերի վերնախավերի դրդմամբ, որոնք, հենց որ իրենց ձեռքն են վերցնում յուրայինների նկատմամբ իշխանություն բանեցնելու ղեկը, սրտապատառ ուղղագծությամբ առաջ են տանում իրենց վիճակված պատեհությունը՝ հպատակների հայրենասիրական լարերի խաղարկմամբ և, հետևաբար, նրանց ունեցած ազատության չափուքանակի աստիճանական սահմանափակման միջոցներով հասնելու բաղձալի նպատակին՝ համապարփակ հպատակեցմանը: Ազատության սահմանափակման հաշվին՝ արհեստականորեն մեծացվում է սիրո քանակը: Այս գործելակերպը այնքան է ընդհանրական բոլոր ազգերի ու պետությունների համար, որ անգամ վիճարկելու առարկա չի կարող լինել: 
Մենք բոլորս մեր չափով, առավել կամ պակաս ներգործուն կամ կրավորական գործելակերպով, նպաստում ենք կյանքի ինքնապահպանման սկզբունքի շարունակական խաթարմանը: Պատճառաբանությունները ուր էլ մատդ դնես՝ ցուցանելի են: Այս շարքում ամենահիմնականը, թերևս, արդարության, հաճախ նաև պատմական արդարության սկզբունքի ոգեկոչումն է: Բայց այստեղ էլ հարցը չի կարող լուծում ստանալ որևէ ընկերային, միջազգային կամ ազգամիջյան խնդիրները կարգավորող դատարանում, որովհետև դատարաններն ընդամենը արձանագրում են հասարակական որոշակի խավերի կամ պետությունների խմբերի ցանկությունները և հասարակական հուզումների դեպքում չեն կարող անկողմնակալ դատավորի դեր ստանձնել, կարճ ասած` իրենց Աստծո տեղ դնել: Քանզի դատավարությունն ընթանում է իրարամերժ հակադրությունների արհեստական մեղմման և ոչ թե դրանց գիտակից հաշտեցման նպատակամղելու ուղղությամբ: Մինչդեռ խնդիրները պետք է լուծվեն հակադրությունների համարժեք հավասարակշռության դիրքերից և ոչ թե ժամանակավոր, հեղհեղուկ ու խախուտ միջնալուծումների հրամցմամբ: 
Աշխարհում միջմարդկային, որ նույնն է թե ազգամիջյան խնդիրները մեղմվելու իմաստով կլուծվեն միայն համաշխարհային կառավարության ստեղծման պայմաններում, որին հասնելու համար դեռ երկար ուղի ունի անցնելու մարդկությունը, եթե մինչ այդ մի համաղետ չպատահի, որի նախաշեմին մենք կանգնած ենք:</text>
      <sha1>sjf9lj6loxgy1pbsgwr1qazeyb96wni</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>178036</id>
      <parentid>178035</parentid>
      <timestamp>2024-11-03T14:24:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>5.77.203.49</ip>
      </contributor>
      <origin>178036</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19172" sha1="egh12xgd5c1u1zbcuzrb069srspk4ya" xml:space="preserve">ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ 

ՄՆԱՆՔ ՀԵՔԻԱԹԻՆ ՍՊԱՍՈՂ 

էսսե
 
     Ինչպես որ ժողովրդի ծոցից ելած հեքիաթներն են անգիր՝ ո՛չ գրաբար եր-ույթ և ավելի ուշ են միայն գրի առնված, այնպես էլ՝ հեքիաթի մասին մեր գրավոր դատողություններն են ընդամենը ժամանակախախտ վարկած, մանավանդ որ հեքիաթաստեղծումի տեղորոշման հարցը մշտապես մնում է բաց: Հեքիաթապատումի՝ մեր մարդկային ճանաչողական գործառույթին սպասարկու տեղանքը անչափ խախուտ է, մանավանդ որ հեքիաթի բարոյախոսական արժեքը մեզ համար ըստ էության կարևորություն է ձեռք բերում՝ չլինելով հոգեբանորեն հավաստի և տրամաբանական: Ասվածը, թերևս, հարկ կլիներ ապացուցել, եթե չլիներ զգայականորեն բացահայտ: Հեքիաթի մշտահմա ներկայությունը մեր կյանքում գալիս է ապացուցելու, որ որքան մարդս առաջադիմում է իր իմացության մեջ, այնքան կորցնում է ինքն իրեն և իր ու աշխարհի միասնությունը, ընկղմվելով կեցության մոռացության մեջ: Հեքիաթը հենց այդ վերջնական մոռացությունից փրկության ելք գտնելու հավերժամուխ հիշեցումն է: Քանի որ մարդս, անգամ ամենաիմաստուններից իմաստնագույնը, մշտապես տենչալով տենչում է մի աշխարհ, ուր բարին ու չարը, որպես նախաճանաչողական գիտելիք, հստակորեն տարբերակված են, քանզի, ժամանակավոր գոյություն լինելու պատճառով, մահկանացու մարդուս մեջ անգիտակից ձգտում է ներդրված ճանաչելու ողջը և ամբողջը, և ըստ այդմ դատելու՝ նախքան հասկանալն ու մտապահելը: Այս իմաստով, մանկության հեքիաթները, մեծահասակի հետահայաց դիտակետից, իրական աշխարհը ճանաչելուն միտված զարտուղի, բայց հաստատուն գիտելիք է, հորինաստեղծ պատրանքներին տրվելու բնազդային հակում, ինչը մարդուն վերադարձնում է արարչության երբեմնի թագն ու պսակը լինելու բանիբուն ակունքին: 

     Իմ մանկության, չասեմ ամենասիրած, սակայն հիշողությանս մեջ առընդմիշտ տպված հեքիաթը Ղազարոս Աղայանի «Զանգի-Զրանգին» է: Ո՛չ այնքան այն պատճառով, որ նրանում պատմվող գործողություններն են անսովոր, հաճախ անբնական և ունկնդրին անակնկալի բերելու աստիճան տպավորող, որքան այն, որ այդ հեքիաթը ես բազմիցս լսել եմ իմ հայրական մեծ պապի շուրթերից, որ ամեն Աստծո շաբաթ օր, իր բարձրադիր թախտին ընկողմանած, պատմում էր մեզ՝ հատակին ծվարած ու վիզներս դեպի իրեն երկարած մանկամարդ ծոռներիս: Հիշում եմ, որ այդ հեքիաթը մենք՝ հատակին նստոտած երեխաներս էինք միաբերան պատվիրում նրան վերապատմել, մանավանդ որ ամեն անգամ ձանձրանում էինք իբրև նախամուտք՝ Սասնա Ծռերի մասին պատմող նրա նախասիրած հայտից, մանավանդ որ էպոսը մեծ պապս պատմում էր իր լսած մայրենիով՝ Խլաթի խոսվածքով, որն ինչպես հետագայում պարզեցի, մի միջանկյալ տեղ էր զբաղեցնում Վանա և Մշո բարբառների միջև, և որից մենք՝ իր հեռավոր շառավիղներս, ոչինչ չէինք հասկանում: Միայն հիշում եմ, որ Դավիթը Մսրա Մելիքին երրորդ և միակ զարկը հասցնելու համար մի զվարճալի անունով և երբեք էպոսի որևէ պատումում հետագայում չհանդիպած քաղաքից էր սրարշավում, և այդ քաղաքի անունն էր Մուսասիր, որ մեծ պապս արտաբերում էր Մուծծածիր տարբերակով: Հիշում եմ, որ դա էպոսի միակ տեղն էր, որ երեխաներս սպասելով-սպասում էինք, թե ե՞րբ էր գերդաստանի մեծը, իր յուրահատուկ առոգանությամբ, մի քանի անգամ արտասանելու այդ զավեշտալի անունը՝ Մուծծածիր: Ինչպես հետագայում պարզեցի՝ սա նույն ինքը Վանի թագավորության մեկ այլ անվանումով հայտնի Արդինի կրոնանիստ պաշտամունքային կենտրոնատեղին էր, Խալդի աստծու նստավայրը: Մուծծածիրից հետո պատմվող անցքերից մեր գլուխները ոչինչ չէր մտնում, քանի որ մեծ պապիս բարբառախոսվածքից ոչինչ չէինք հասկանում, ուստիև բոլորս միաբերան թախանձագին խնդրում էինք նրան պատմել Զանգի Զրանգիի «վախենալու» հեքիաթը: Պապս, կարճատև դադարից հետո, սիրահոժար կատարում էր մանուկներիս պատվերը՝ մարդակեր աղջկա, կույր ծեր ամուսինների, քաջքերի ու առյուծանման գամփռների մասին:

     Այս հեքիաթում, ինչը բնորոշ է ժանրի շատուշատ նմուշներին, տրամախոհական-պատճառակցական գիծ կարելի է ասել ընդհանրպես չկա, և եթե կա՝ շինծու է կամ բազմաթիվ հեքիաթային իրադրություններից անհմուտ մկդակված կարկատան, ուրիշները կասեն՝ իրապատում և հրաշապատում հեքիաթների հմտորեն համադրված ամբողջություն: Պապս այնպես էր այս հեքիաթը պատմում, որ մարդու զարզանդն էր գալիս, թեև պապիս անունը Զոհրապ էր և ոչ Զարզանդ, ինքն էլ բարի էր ու հոգատար, բայց չգիտես ինչու նրա բոլոր պատմությունները մեր սիրտը ահ ու դող էին գցում, ինչպես տարիներ անց Էդգար Պոյի սարսափազդու նովելները: Մեծ պապս այս աշխարհը լքեց, որովհետև այս աշխարհը մարդկանց, թեկուզ բարի ու հոգեշռայլ, երկար չի հանդուրժում իր մակերևույթին և մի պոյյան  սև ագռավի կյանքի տևողությունն էլ, Աստված շատ չհամարի, բայց համարում է, և հեքիաթի հոգեբանական խորությամբ չփայլող անտրամաբանական շղթայի հանգույն ընդհատում է այն, ինչը դեռ ապրելու տենչ ու հավակնություն ունի:

     Հեքիաթասացները մահանում են և միայն հեքիաթն է, որ չի մեռնում, քանի որ այն իրական կյանքի պարզմիտ նմանակում է և այդքանը միայն: Իսկ հեքիաթի ծիրից դուրս մնացած մարդկային կյանքերն ավարտվում են Սասնա Ծռերի խլաթապատումի անհասկանալի ելևէջանքին բախվելով, որից միայն այն մի զրնգուն Մուծծածիր հնչյունակազմը մնաց ու մեր երկյուղած՝ այսահար դեմքերը՝ Զանգի Զրանգիի հեքիաթին սպասող:


ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
 
''ՊԱՐՏԱԴԻՐ ԸՆԹԵՐՑԱՆՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԵՐԿՐԻ ՎՐԱ ԿՅԱՆՔԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՄԲ ՈՒ ՀԱՐԱՏԵՎՄԱՄԲ ՄՏԱՀՈԳ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ''

ԷՍՍԵ

'''Ավշահյութի պահպանության օրենքը'''

Աշխարհում գլխավորապես երկու բան կա, որի համար արժե ապրել, պայքարել և անգամ մեռնել, մեկը սերն է՝ իր բոլոր դրսևորումներով հանդերձ, հոգեզգացական դաշտի ողջ լայնքուերկայնքով մեկ, մյուսը՝ անհատական ազատությունների լիակատար զեղման անբռնադատ ու անտեղիտալի պահանջը, որոնք պետք է իրագործվեն մեր բոլորիս ծնունդով սրբակնքված ու սերունդների հերթափոխով հաստատագրված կենսանյութի պահպանության տիեզերական սկզբունքի մեջ, այլ խոսքով՝ Ավշահյութի պահպանության օրենքի սահմաններում:
Սեր, ազատություն, սկզբունք:
Սիրո համար առարկա է պահանջվում, որին այն ուղղված է: Ազատությունը բնազդային, ինքնանվիրաբերող շարժում է դեպի նյութեղեն պատյանի իսպառսպուռ թոթափումը: Այս երկուսը միավորող, շուրջառող սկզբունքը կյանքի ծովում նետված այն խարիսխն է, որ շաղկապում է երկուսն ի մի՝ սերն ու ազատությունը, սահմանափակելով նրանց բացարձակության ձգտող ինքնազեղման խաղադաշտը: Սերը և ազատությունը անսահմանության ձգտող հակադրություններ են, որոնք մշտապես իրարից տարամիտվելու ու հեռանալու ներունակությունն ունեն և հնարավորության պլանում պիտո է որ իրար հետ չխաչաձևվեն, եթե չլիներ նրանց միավորող կենսապահպան սկզբունքի տիրապետող և ինչ-որ իմաստով քաոսային, հակընդդեմ շարժումը որոշակի ձևի մեջ դնող, որոշակի կետի ուղղորդող, կարգավորիչ ու վերահսկիչ գործառույթը: 
Մարդուս մեջ ի սկզբանէ անտի, արարչական ուժով դրված է նախասկզբնական, նախածին ինքնապահպանման բնազդը՝ որպես կյանքի հիմնարար սկզբունք, կենսահաստատ սիրո, որ է՝ տիրապետման հակման և ինքնասույզ ազատութան, ազատ ինքնածավալման (արտահեղման) զույգ բևեռների հաշտեցման հանգուցակետ-համերաշխիք: Հոգին երկու երես ունի՝ իմանենտ (ներունակ) և էմանենտ (արտահեղվող), ընդ որում՝ շարժումը դեպի սիրո առարկան, շարժում է դեպի դուրս, դա տիրապետության ձգտումն է, ազատությունը ուղղված է ներքին մարդու հայտնաբերմանը: Այս երկուսն իրար շաղկապողը այն ինքնակա, մշտահաստատ համահակակշռող սկզբունքն է, որը, սահմանափակելով հանդերձ ազատությունը, միաժամանակ ինքնածավալման խաղադաշտ է տրամադրում մարդուս առարկայապաշտ ձգտումներին: 
Այս եռամիասնության խաթարման հետևանքը աղճատումն է կենսապահպանիչ ավշահյութի խտության քանակի (խտանյութի) կամ անոսրականության, որի սեղմման կամ ընդարձակման պարագայում խանգարվում է կյանքի բնական հիմքը, մի դեպքում՝ գերազանցություն է ձեռք բերում նյութի տիրապետման հակումը, մյուս դեպքում՝ առարկայական աշխարհի բռնությունից ազատագրվելու նյութահալած հակումը: Ձգտելով ավելացնել սիրո քանակը՝ մարդս վերածվում է ինքնադատ բռնապետի, հասարակական լարվածությունների ու պատերազմների պատճառ դառնում: Ազատության չափաքանակի գերակշռության պարագայում՝ մարդուս մեջ մարում է բնությամբ նախասահմանված երկրակենցաղ դիմադրողականության ոգին և նպատակասլաց գործելու կարողությունը: Հավասարակշռող կամ հակակշռող սկզբունքից աննշան շեղումը բերում է անձնական, հասարակական, համապետական աղետների կամ դրա հակառակ երեսին՝ օտարմանը, հասարակությունից մեկուսացմանն ու խորթացմանը, պատերազմների: Երկուսի նախապատճառն էլ՝ կյանքի նախասահմանված իմաստի շեղումն է կատարյալ հավասարակշռության հիմնանպատակից:
Մարդկության պատմությունը եթե չի' էլ կրկնվում, ապա հիմնական գծերով այն ինքնավերարտադրվում է: Անցյալի փորձառությունից դասեր քաղելու, իմա` ներկայի ու ապագայի համար եզրակացություններ անելու մարդկային հոգեմտավոր ընդունակությունը, իմա՝ հակվածությունը, մինչ օրս կյանքի փորձությունը չի բռնել: Մարդուս ենթագիտակցության մեջ նստած է տիրել-տիրապետելու կենդանական, բնազդային հակումը և սեփական վերջավորության ու երկրային ստորաքարշ գոյության ներքնակա համոզվածությունը: Ոչնչացման ու ինքնարարման մշտանորոգ պատերազմում հաղթանակը փոխնիփոխ ձեռքից-ձեռք է անցնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդս վերջնական մտածումով չի հանգել իր տեսակի իսպառսպուռ բնաջնջման չարագուշակ գաղափարին:
Նույնն է նաև ազգերի ու պետությունների փոխհարաբերություններում: Սրանք ևս անձնավորված համակցություն-միացություններ են, որ կռիվ են մղում սեփական տիրապետության ընդարձակման ու կենսական տարածքների (գերմ.` Lebensraum) հետագա ընդլայնման համար: Այդ ամենն արվում է գերազանցապես հասարակապետական համակարգերի վերնախավերի դրդմամբ, որոնք, հենց որ իրենց ձեռքն են վերցնում յուրայինների նկատմամբ իշխանություն բանեցնելու ղեկը, սրտապատառ ուղղագծությամբ առաջ են տանում իրենց վիճակված պատեհությունը՝ հպատակների հայրենասիրական լարերի խաղարկմամբ և, հետևաբար, նրանց ունեցած ազատության չափուքանակի աստիճանական սահմանափակման միջոցներով հասնելու բաղձալի նպատակին՝ համապարփակ հպատակեցմանը: Ազատության սահմանափակման հաշվին՝ արհեստականորեն մեծացվում է սիրո քանակը: Այս գործելակերպը այնքան է ընդհանրական բոլոր ազգերի ու պետությունների համար, որ անգամ վիճարկելու առարկա չի կարող լինել: 
Մենք բոլորս մեր չափով, առավել կամ պակաս ներգործուն կամ կրավորական գործելակերպով, նպաստում ենք կյանքի ինքնապահպանման սկզբունքի շարունակական խաթարմանը: Պատճառաբանությունները ուր էլ մատդ դնես՝ ցուցանելի են: Այս շարքում ամենահիմնականը, թերևս, արդարության, հաճախ նաև պատմական արդարության սկզբունքի ոգեկոչումն է: Բայց այստեղ էլ հարցը չի կարող լուծում ստանալ որևէ ընկերային, միջազգային կամ ազգամիջյան խնդիրները կարգավորող դատարանում, որովհետև դատարաններն ընդամենը արձանագրում են հասարակական որոշակի խավերի կամ պետությունների խմբերի ցանկությունները և հասարակական հուզումների դեպքում չեն կարող անկողմնակալ դատավորի դեր ստանձնել, կարճ ասած` իրենց Աստծո տեղ դնել: Քանզի դատավարությունն ընթանում է իրարամերժ հակադրությունների արհեստական մեղմման և ոչ թե դրանց գիտակից հաշտեցման նպատակամղելու ուղղությամբ: Մինչդեռ խնդիրները պետք է լուծվեն հակադրությունների համարժեք հավասարակշռության դիրքերից և ոչ թե ժամանակավոր, հեղհեղուկ ու խախուտ միջնալուծումների հրամցմամբ: 
Աշխարհում միջմարդկային, որ նույնն է թե ազգամիջյան խնդիրները մեղմվելու իմաստով կլուծվեն միայն համաշխարհային կառավարության ստեղծման պայմաններում, որին հասնելու համար դեռ երկար ուղի ունի անցնելու մարդկությունը, եթե մինչ այդ մի համաղետ չպատահի, որի նախաշեմին մենք կանգնած ենք:</text>
      <sha1>egh12xgd5c1u1zbcuzrb069srspk4ya</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>178037</id>
      <parentid>178036</parentid>
      <timestamp>2024-11-03T14:27:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>5.77.203.49</ip>
      </contributor>
      <origin>178037</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19179" sha1="lwb176ntl7jbdipth1ga7xpbqui6zba" xml:space="preserve">ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ 

ՄՆԱՆՔ ՀԵՔԻԱԹԻՆ ՍՊԱՍՈՂ 

էսսե
 
     Ինչպես որ ժողովրդի ծոցից ելած հեքիաթներն են անգիր՝ ո՛չ գրաբար երևույթ և ավելի ուշ են միայն գրի առնված, այնպես էլ՝ հեքիաթի մասին մեր գրավոր դատողություններն են ընդամենը ժամանակախախտ վարկած, մանավանդ որ հեքիաթաստեղծումի տեղորոշման հարցը մշտապես մնում է բաց: Հեքիաթապատումի՝ մեր մարդկային ճանաչողական գործառույթին սպասարկու տեղանքը անչափ խախուտ է, մանավանդ որ հեքիաթի բարոյախոսական արժեքը մեզ համար ըստ էության կարևորություն է ձեռք բերում՝ չլինելով հոգեբանորեն հավաստի և տրամաբանական: Ասվածը, թերևս, հարկ կլիներ ապացուցել, եթե չլիներ զգայականորեն բացահայտ: Հեքիաթի մշտահմա ներկայությունը մեր կյանքում գալիս է ապացուցելու, որ որքան մարդս առաջադիմում է իր իմացության մեջ, այնքան կորցնում է ինքն իրեն և իր ու աշխարհի միասնությունը, ընկղմվելով կեցության մոռացության մեջ: Հեքիաթը հենց այդ վերջնական մոռացությունից փրկության ելք գտնելու հավերժամուխ հիշեցումն է: Քանի որ մարդս, անգամ ամենաիմաստուններից իմաստնագույնը, մշտապես տենչալով տենչում է մի աշխարհ, ուր բարին ու չարը, որպես նախաճանաչողական գիտելիք, հստակորեն տարբերակված են, քանզի, ժամանակավոր գոյություն լինելու պատճառով, մահկանացու մարդուս մեջ անգիտակից ձգտում է ներդրված ճանաչելու ողջը և ամբողջը, և ըստ այդմ դատելու՝ նախքան հասկանալն ու մտապահելը: Այս իմաստով, մանկության հեքիաթները, մեծահասակի հետահայաց դիտակետից, իրական աշխարհը ճանաչելուն միտված զարտուղի, բայց հաստատուն գիտելիք է, հորինաստեղծ պատրանքներին տրվելու բնազդային հակում, ինչը մարդուն վերադարձնում է արարչության երբեմնի թագն ու պսակը լինելու բանիբուն ակունքին: 

     Իմ մանկության, չասեմ ամենասիրած, սակայն հիշողությանս մեջ առընդմիշտ տպված հեքիաթը Ղազարոս Աղայանի «Զանգի-Զրանգին» է: Ո՛չ այնքան այն պատճառով, որ նրանում պատմվող գործողություններն են անսովոր, հաճախ անբնական և ունկնդրին անակնկալի բերելու աստիճան տպավորող, որքան այն, որ այդ հեքիաթը ես բազմիցս լսել եմ իմ հայրական մեծ պապի շուրթերից, որ ամեն Աստծո շաբաթ օր, իր բարձրադիր թախտին ընկողմանած, պատմում էր մեզ՝ հատակին ծվարած ու վիզներս դեպի իրեն երկարած մանկամարդ ծոռներիս: Հիշում եմ, որ այդ հեքիաթը մենք՝ հատակին նստոտած երեխաներս էինք միաբերան պատվիրում նրան վերապատմել, մանավանդ որ ամեն անգամ ձանձրանում էինք իբրև նախամուտք՝ Սասնա Ծռերի մասին պատմող նրա նախասիրած հայտից, մանավանդ որ էպոսը մեծ պապս պատմում էր իր լսած մայրենիով՝ Խլաթի խոսվածքով, որն ինչպես հետագայում պարզեցի, մի միջանկյալ տեղ էր զբաղեցնում Վանա և Մշո բարբառների միջև, և որից մենք՝ իր հեռավոր շառավիղներս, ոչինչ չէինք հասկանում: Միայն հիշում եմ, որ Դավիթը Մսրա Մելիքին երրորդ և միակ զարկը հասցնելու համար մի զվարճալի անունով և երբեք էպոսի որևէ պատումում հետագայում չհանդիպած քաղաքից էր սրարշավում, և այդ քաղաքի անունն էր Մուսասիր, որ մեծ պապս արտաբերում էր Մուծծածիր տարբերակով: Հիշում եմ, որ դա էպոսի միակ տեղն էր, որ երեխաներս սպասելով-սպասում էինք, թե ե՞րբ էր գերդաստանի մեծը, իր յուրահատուկ առոգանությամբ, մի քանի անգամ արտասանելու այդ զավեշտալի անունը՝ Մուծծածիր: Ինչպես հետագայում պարզեցի՝ սա նույն ինքը Վանի թագավորության մեկ այլ անվանումով հայտնի Արդինի կրոնանիստ պաշտամունքային կենտրոնատեղին էր, Խալդի աստծու նստավայրը: Մուծծածիրից հետո պատմվող անցքերից մեր գլուխները ոչինչ չէր մտնում, քանի որ մեծ պապիս բարբառախոսվածքից ոչինչ չէինք հասկանում, ուստիև բոլորս միաբերան թախանձագին խնդրում էինք նրան պատմել Զանգի Զրանգիի «վախենալու» հեքիաթը: Պապս, կարճատև դադարից հետո, սիրահոժար կատարում էր մանուկներիս պատվերը՝ մարդակեր աղջկա, կույր ծեր ամուսինների, քաջքերի ու առյուծանման գամփռների մասին:

     Այս հեքիաթում, ինչը բնորոշ է ժանրի շատուշատ նմուշներին, տրամախոհական-պատճառակցական գիծ կարելի է ասել ընդհանրպես չկա, և եթե կա՝ շինծու է կամ բազմաթիվ հեքիաթային իրադրություններից անհմուտ մկդակված կարկատան, ուրիշները կասեն՝ իրապատում և հրաշապատում հեքիաթների հմտորեն համադրված ամբողջություն: Պապս այնպես էր այս հեքիաթը պատմում, որ մարդու զարզանդն էր գալիս, թեև պապիս անունը Զոհրապ էր և ոչ Զարզանդ, ինքն էլ բարի էր ու հոգատար, բայց չգիտես ինչու նրա բոլոր պատմությունները մեր սիրտը ահ ու դող էին գցում, ինչպես տարիներ անց Էդգար Պոյի սարսափազդու նովելները: Մեծ պապս այս աշխարհը լքեց, որովհետև այս աշխարհը մարդկանց, թեկուզ բարի ու հոգեշռայլ, երկար չի հանդուրժում իր մակերևույթին և մի պոյյան  սև ագռավի կյանքի տևողությունն էլ, Աստված շատ չհամարի, բայց համարում է, և հեքիաթի հոգեբանական խորությամբ չփայլող անտրամաբանական շղթայի հանգույն ընդհատում է այն, ինչը դեռ ապրելու տենչ ու հավակնություն ունի:

     Հեքիաթասացները մահանում են և միայն հեքիաթն է, որ չի մեռնում, քանի որ այն իրական կյանքի պարզմիտ նմանակում է և այդքանը միայն: Իսկ հեքիաթի ծիրից դուրս մնացած մարդկային կյանքերն ավարտվում են Սասնա Ծռերի խլաթապատումի անհասկանալի ելևէջանքին բախվելով, որից միայն այն մի զրնգուն Մուծծածիր հնչյունակազմը մնաց ու մեր երկյուղած՝ այսահար դեմքերը՝ Զանգի Զրանգիի հեքիաթին սպասող:


ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
 
''ՊԱՐՏԱԴԻՐ ԸՆԹԵՐՑԱՆՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԵՐԿՐԻ ՎՐԱ ԿՅԱՆՔԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՄԲ ՈՒ ՀԱՐԱՏԵՎՄԱՄԲ ՄՏԱՀՈԳ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ''

ԷՍՍԵ

'''Ավշահյութի պահպանության օրենքը'''

Աշխարհում գլխավորապես երկու բան կա, որի համար արժե ապրել, պայքարել և անգամ մեռնել, մեկը սերն է՝ իր բոլոր դրսևորումներով հանդերձ, հոգեզգացական դաշտի ողջ լայնքուերկայնքով մեկ, մյուսը՝ անհատական ազատությունների լիակատար զեղման անբռնադատ ու անտեղիտալի պահանջը, որոնք պետք է իրագործվեն մեր բոլորիս ծնունդով սրբակնքված ու սերունդների հերթափոխով հաստատագրված կենսանյութի պահպանության տիեզերական սկզբունքի մեջ, այլ խոսքով՝ Ավշահյութի պահպանության օրենքի սահմաններում:
Սեր, ազատություն, սկզբունք:

Սիրո համար առարկա է պահանջվում, որին այն ուղղված է: Ազատությունը բնազդային, ինքնանվիրաբերող շարժում է դեպի նյութեղեն պատյանի իսպառսպուռ թոթափումը: Այս երկուսը միավորող, շուրջառող սկզբունքը կյանքի ծովում նետված այն խարիսխն է, որ շաղկապում է երկուսն ի մի՝ սերն ու ազատությունը, սահմանափակելով նրանց բացարձակության ձգտող ինքնազեղման խաղադաշտը: Սերը և ազատությունը անսահմանության ձգտող հակադրություններ են, որոնք մշտապես իրարից տարամիտվելու ու հեռանալու ներունակությունն ունեն և հնարավորության պլանում պիտո է որ իրար հետ չխաչաձևվեն, եթե չլիներ նրանց միավորող կենսապահպան սկզբունքի տիրապետող և ինչ-որ իմաստով քաոսային, հակընդդեմ շարժումը որոշակի ձևի մեջ դնող, որոշակի կետի ուղղորդող, կարգավորիչ ու վերահսկիչ գործառույթը: 

Մարդուս մեջ ի սկզբանէ անտի, արարչական ուժով դրված է նախասկզբնական, նախածին ինքնապահպանման բնազդը՝ որպես կյանքի հիմնարար սկզբունք, կենսահաստատ սիրո, որ է՝ տիրապետման հակման և ինքնասույզ ազատութան, ազատ ինքնածավալման (արտահեղման) զույգ բևեռների հաշտեցման հանգուցակետ-համերաշխիք: Հոգին երկու երես ունի՝ իմանենտ (ներունակ) և էմանենտ (արտահեղվող), ընդ որում՝ շարժումը դեպի սիրո առարկան, շարժում է դեպի դուրս, դա տիրապետության ձգտումն է, ազատությունը ուղղված է ներքին մարդու հայտնաբերմանը: Այս երկուսն իրար շաղկապողը այն ինքնակա, մշտահաստատ համահակակշռող սկզբունքն է, որը, սահմանափակելով հանդերձ ազատությունը, միաժամանակ ինքնածավալման խաղադաշտ է տրամադրում մարդուս առարկայապաշտ ձգտումներին: 

Այս եռամիասնության խաթարման հետևանքը աղճատումն է կենսապահպանիչ ավշահյութի խտության քանակի (խտանյութի) կամ անոսրականության, որի սեղմման կամ ընդարձակման պարագայում խանգարվում է կյանքի բնական հիմքը, մի դեպքում՝ գերազանցություն է ձեռք բերում նյութի տիրապետման հակումը, մյուս դեպքում՝ առարկայական աշխարհի բռնությունից ազատագրվելու նյութահալած հակումը: Ձգտելով ավելացնել սիրո քանակը՝ մարդս վերածվում է ինքնադատ բռնապետի, հասարակական լարվածությունների ու պատերազմների պատճառ դառնում: Ազատության չափաքանակի գերակշռության պարագայում՝ մարդուս մեջ մարում է բնությամբ նախասահմանված երկրակենցաղ դիմադրողականության ոգին և նպատակասլաց գործելու կարողությունը: Հավասարակշռող կամ հակակշռող սկզբունքից աննշան շեղումը բերում է անձնական, հասարակական, համապետական աղետների կամ դրա հակառակ երեսին՝ օտարմանը, հասարակությունից մեկուսացմանն ու խորթացմանը, պատերազմների: Երկուսի նախապատճառն էլ՝ կյանքի նախասահմանված իմաստի շեղումն է կատարյալ հավասարակշռության հիմնանպատակից:

Մարդկության պատմությունը եթե չի' էլ կրկնվում, ապա հիմնական գծերով այն ինքնավերարտադրվում է: Անցյալի փորձառությունից դասեր քաղելու, իմա` ներկայի ու ապագայի համար եզրակացություններ անելու մարդկային հոգեմտավոր ընդունակությունը, իմա՝ հակվածությունը, մինչ օրս կյանքի փորձությունը չի բռնել: Մարդուս ենթագիտակցության մեջ նստած է տիրել-տիրապետելու կենդանական, բնազդային հակումը և սեփական վերջավորության ու երկրային ստորաքարշ գոյության ներքնակա համոզվածությունը: Ոչնչացման ու ինքնարարման մշտանորոգ պատերազմում հաղթանակը փոխնիփոխ ձեռքից-ձեռք է անցնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդս վերջնական մտածումով չի հանգել իր տեսակի իսպառսպուռ բնաջնջման չարագուշակ գաղափարին:

Նույնն է նաև ազգերի ու պետությունների փոխհարաբերություններում: Սրանք ևս անձնավորված համակցություն-միացություններ են, որ կռիվ են մղում սեփական տիրապետության ընդարձակման ու կենսական տարածքների (գերմ.` Lebensraum) հետագա ընդլայնման համար: Այդ ամենն արվում է գերազանցապես հասարակապետական համակարգերի վերնախավերի դրդմամբ, որոնք, հենց որ իրենց ձեռքն են վերցնում յուրայինների նկատմամբ իշխանություն բանեցնելու ղեկը, սրտապատառ ուղղագծությամբ առաջ են տանում իրենց վիճակված պատեհությունը՝ հպատակների հայրենասիրական լարերի խաղարկմամբ և, հետևաբար, նրանց ունեցած ազատության չափուքանակի աստիճանական սահմանափակման միջոցներով հասնելու բաղձալի նպատակին՝ համապարփակ հպատակեցմանը: Ազատության սահմանափակման հաշվին՝ արհեստականորեն մեծացվում է սիրո քանակը: Այս գործելակերպը այնքան է ընդհանրական բոլոր ազգերի ու պետությունների համար, որ անգամ վիճարկելու առարկա չի կարող լինել: 

Մենք բոլորս մեր չափով, առավել կամ պակաս ներգործուն կամ կրավորական գործելակերպով, նպաստում ենք կյանքի ինքնապահպանման սկզբունքի շարունակական խաթարմանը: Պատճառաբանությունները ուր էլ մատդ դնես՝ ցուցանելի են: Այս շարքում ամենահիմնականը, թերևս, արդարության, հաճախ նաև պատմական արդարության սկզբունքի ոգեկոչումն է: Բայց այստեղ էլ հարցը չի կարող լուծում ստանալ որևէ ընկերային, միջազգային կամ ազգամիջյան խնդիրները կարգավորող դատարանում, որովհետև դատարաններն ընդամենը արձանագրում են հասարակական որոշակի խավերի կամ պետությունների խմբերի ցանկությունները և հասարակական հուզումների դեպքում չեն կարող անկողմնակալ դատավորի դեր ստանձնել, կարճ ասած` իրենց Աստծո տեղ դնել: Քանզի դատավարությունն ընթանում է իրարամերժ հակադրությունների արհեստական մեղմման և ոչ թե դրանց գիտակից հաշտեցման նպատակամղելու ուղղությամբ: Մինչդեռ խնդիրները պետք է լուծվեն հակադրությունների համարժեք հավասարակշռության դիրքերից և ոչ թե ժամանակավոր, հեղհեղուկ ու խախուտ միջնալուծումների հրամցմամբ: 
Աշխարհում միջմարդկային, որ նույնն է թե ազգամիջյան խնդիրները մեղմվելու իմաստով կլուծվեն միայն համաշխարհային կառավարության ստեղծման պայմաններում, որին հասնելու համար դեռ երկար ուղի ունի անցնելու մարդկությունը, եթե մինչ այդ մի համաղետ չպատահի, որի նախաշեմին մենք կանգնած ենք:</text>
      <sha1>lwb176ntl7jbdipth1ga7xpbqui6zba</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>178038</id>
      <parentid>178037</parentid>
      <timestamp>2024-11-03T14:27:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>5.77.203.49</ip>
      </contributor>
      <origin>178038</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19159" sha1="ckl1gonxeg9udvpb75wasiznpd7txqa" xml:space="preserve">ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ 

ՄՆԱՆՔ ՀԵՔԻԱԹԻՆ ՍՊԱՍՈՂ 

էսսե
 
Ինչպես որ ժողովրդի ծոցից ելած հեքիաթներն են անգիր՝ ո՛չ գրաբար երևույթ և ավելի ուշ են միայն գրի առնված, այնպես էլ՝ հեքիաթի մասին մեր գրավոր դատողություններն են ընդամենը ժամանակախախտ վարկած, մանավանդ որ հեքիաթաստեղծումի տեղորոշման հարցը մշտապես մնում է բաց: Հեքիաթապատումի՝ մեր մարդկային ճանաչողական գործառույթին սպասարկու տեղանքը անչափ խախուտ է, մանավանդ որ հեքիաթի բարոյախոսական արժեքը մեզ համար ըստ էության կարևորություն է ձեռք բերում՝ չլինելով հոգեբանորեն հավաստի և տրամաբանական: Ասվածը, թերևս, հարկ կլիներ ապացուցել, եթե չլիներ զգայականորեն բացահայտ: Հեքիաթի մշտահմա ներկայությունը մեր կյանքում գալիս է ապացուցելու, որ որքան մարդս առաջադիմում է իր իմացության մեջ, այնքան կորցնում է ինքն իրեն և իր ու աշխարհի միասնությունը, ընկղմվելով կեցության մոռացության մեջ: Հեքիաթը հենց այդ վերջնական մոռացությունից փրկության ելք գտնելու հավերժամուխ հիշեցումն է: Քանի որ մարդս, անգամ ամենաիմաստուններից իմաստնագույնը, մշտապես տենչալով տենչում է մի աշխարհ, ուր բարին ու չարը, որպես նախաճանաչողական գիտելիք, հստակորեն տարբերակված են, քանզի, ժամանակավոր գոյություն լինելու պատճառով, մահկանացու մարդուս մեջ անգիտակից ձգտում է ներդրված ճանաչելու ողջը և ամբողջը, և ըստ այդմ դատելու՝ նախքան հասկանալն ու մտապահելը: Այս իմաստով, մանկության հեքիաթները, մեծահասակի հետահայաց դիտակետից, իրական աշխարհը ճանաչելուն միտված զարտուղի, բայց հաստատուն գիտելիք է, հորինաստեղծ պատրանքներին տրվելու բնազդային հակում, ինչը մարդուն վերադարձնում է արարչության երբեմնի թագն ու պսակը լինելու բանիբուն ակունքին: 

Իմ մանկության, չասեմ ամենասիրած, սակայն հիշողությանս մեջ առընդմիշտ տպված հեքիաթը Ղազարոս Աղայանի «Զանգի-Զրանգին» է: Ո՛չ այնքան այն պատճառով, որ նրանում պատմվող գործողություններն են անսովոր, հաճախ անբնական և ունկնդրին անակնկալի բերելու աստիճան տպավորող, որքան այն, որ այդ հեքիաթը ես բազմիցս լսել եմ իմ հայրական մեծ պապի շուրթերից, որ ամեն Աստծո շաբաթ օր, իր բարձրադիր թախտին ընկողմանած, պատմում էր մեզ՝ հատակին ծվարած ու վիզներս դեպի իրեն երկարած մանկամարդ ծոռներիս: Հիշում եմ, որ այդ հեքիաթը մենք՝ հատակին նստոտած երեխաներս էինք միաբերան պատվիրում նրան վերապատմել, մանավանդ որ ամեն անգամ ձանձրանում էինք իբրև նախամուտք՝ Սասնա Ծռերի մասին պատմող նրա նախասիրած հայտից, մանավանդ որ էպոսը մեծ պապս պատմում էր իր լսած մայրենիով՝ Խլաթի խոսվածքով, որն ինչպես հետագայում պարզեցի, մի միջանկյալ տեղ էր զբաղեցնում Վանա և Մշո բարբառների միջև, և որից մենք՝ իր հեռավոր շառավիղներս, ոչինչ չէինք հասկանում: Միայն հիշում եմ, որ Դավիթը Մսրա Մելիքին երրորդ և միակ զարկը հասցնելու համար մի զվարճալի անունով և երբեք էպոսի որևէ պատումում հետագայում չհանդիպած քաղաքից էր սրարշավում, և այդ քաղաքի անունն էր Մուսասիր, որ մեծ պապս արտաբերում էր Մուծծածիր տարբերակով: Հիշում եմ, որ դա էպոսի միակ տեղն էր, որ երեխաներս սպասելով-սպասում էինք, թե ե՞րբ էր գերդաստանի մեծը, իր յուրահատուկ առոգանությամբ, մի քանի անգամ արտասանելու այդ զավեշտալի անունը՝ Մուծծածիր: Ինչպես հետագայում պարզեցի՝ սա նույն ինքը Վանի թագավորության մեկ այլ անվանումով հայտնի Արդինի կրոնանիստ պաշտամունքային կենտրոնատեղին էր, Խալդի աստծու նստավայրը: Մուծծածիրից հետո պատմվող անցքերից մեր գլուխները ոչինչ չէր մտնում, քանի որ մեծ պապիս բարբառախոսվածքից ոչինչ չէինք հասկանում, ուստիև բոլորս միաբերան թախանձագին խնդրում էինք նրան պատմել Զանգի Զրանգիի «վախենալու» հեքիաթը: Պապս, կարճատև դադարից հետո, սիրահոժար կատարում էր մանուկներիս պատվերը՝ մարդակեր աղջկա, կույր ծեր ամուսինների, քաջքերի ու առյուծանման գամփռների մասին:

Այս հեքիաթում, ինչը բնորոշ է ժանրի շատուշատ նմուշներին, տրամախոհական-պատճառակցական գիծ կարելի է ասել ընդհանրպես չկա, և եթե կա՝ շինծու է կամ բազմաթիվ հեքիաթային իրադրություններից անհմուտ մկդակված կարկատան, ուրիշները կասեն՝ իրապատում և հրաշապատում հեքիաթների հմտորեն համադրված ամբողջություն: Պապս այնպես էր այս հեքիաթը պատմում, որ մարդու զարզանդն էր գալիս, թեև պապիս անունը Զոհրապ էր և ոչ Զարզանդ, ինքն էլ բարի էր ու հոգատար, բայց չգիտես ինչու նրա բոլոր պատմությունները մեր սիրտը ահ ու դող էին գցում, ինչպես տարիներ անց Էդգար Պոյի սարսափազդու նովելները: Մեծ պապս այս աշխարհը լքեց, որովհետև այս աշխարհը մարդկանց, թեկուզ բարի ու հոգեշռայլ, երկար չի հանդուրժում իր մակերևույթին և մի պոյյան  սև ագռավի կյանքի տևողությունն էլ, Աստված շատ չհամարի, բայց համարում է, և հեքիաթի հոգեբանական խորությամբ չփայլող անտրամաբանական շղթայի հանգույն ընդհատում է այն, ինչը դեռ ապրելու տենչ ու հավակնություն ունի:

Հեքիաթասացները մահանում են և միայն հեքիաթն է, որ չի մեռնում, քանի որ այն իրական կյանքի պարզմիտ նմանակում է և այդքանը միայն: Իսկ հեքիաթի ծիրից դուրս մնացած մարդկային կյանքերն ավարտվում են Սասնա Ծռերի խլաթապատումի անհասկանալի ելևէջանքին բախվելով, որից միայն այն մի զրնգուն Մուծծածիր հնչյունակազմը մնաց ու մեր երկյուղած՝ այսահար դեմքերը՝ Զանգի Զրանգիի հեքիաթին սպասող:


ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
 
''ՊԱՐՏԱԴԻՐ ԸՆԹԵՐՑԱՆՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԵՐԿՐԻ ՎՐԱ ԿՅԱՆՔԻ ՊԱՀՊԱՆՄԱՄԲ ՈՒ ՀԱՐԱՏԵՎՄԱՄԲ ՄՏԱՀՈԳ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ''

ԷՍՍԵ

'''Ավշահյութի պահպանության օրենքը'''

Աշխարհում գլխավորապես երկու բան կա, որի համար արժե ապրել, պայքարել և անգամ մեռնել, մեկը սերն է՝ իր բոլոր դրսևորումներով հանդերձ, հոգեզգացական դաշտի ողջ լայնքուերկայնքով մեկ, մյուսը՝ անհատական ազատությունների լիակատար զեղման անբռնադատ ու անտեղիտալի պահանջը, որոնք պետք է իրագործվեն մեր բոլորիս ծնունդով սրբակնքված ու սերունդների հերթափոխով հաստատագրված կենսանյութի պահպանության տիեզերական սկզբունքի մեջ, այլ խոսքով՝ Ավշահյութի պահպանության օրենքի սահմաններում:
Սեր, ազատություն, սկզբունք:

Սիրո համար առարկա է պահանջվում, որին այն ուղղված է: Ազատությունը բնազդային, ինքնանվիրաբերող շարժում է դեպի նյութեղեն պատյանի իսպառսպուռ թոթափումը: Այս երկուսը միավորող, շուրջառող սկզբունքը կյանքի ծովում նետված այն խարիսխն է, որ շաղկապում է երկուսն ի մի՝ սերն ու ազատությունը, սահմանափակելով նրանց բացարձակության ձգտող ինքնազեղման խաղադաշտը: Սերը և ազատությունը անսահմանության ձգտող հակադրություններ են, որոնք մշտապես իրարից տարամիտվելու ու հեռանալու ներունակությունն ունեն և հնարավորության պլանում պիտո է որ իրար հետ չխաչաձևվեն, եթե չլիներ նրանց միավորող կենսապահպան սկզբունքի տիրապետող և ինչ-որ իմաստով քաոսային, հակընդդեմ շարժումը որոշակի ձևի մեջ դնող, որոշակի կետի ուղղորդող, կարգավորիչ ու վերահսկիչ գործառույթը: 

Մարդուս մեջ ի սկզբանէ անտի, արարչական ուժով դրված է նախասկզբնական, նախածին ինքնապահպանման բնազդը՝ որպես կյանքի հիմնարար սկզբունք, կենսահաստատ սիրո, որ է՝ տիրապետման հակման և ինքնասույզ ազատութան, ազատ ինքնածավալման (արտահեղման) զույգ բևեռների հաշտեցման հանգուցակետ-համերաշխիք: Հոգին երկու երես ունի՝ իմանենտ (ներունակ) և էմանենտ (արտահեղվող), ընդ որում՝ շարժումը դեպի սիրո առարկան, շարժում է դեպի դուրս, դա տիրապետության ձգտումն է, ազատությունը ուղղված է ներքին մարդու հայտնաբերմանը: Այս երկուսն իրար շաղկապողը այն ինքնակա, մշտահաստատ համահակակշռող սկզբունքն է, որը, սահմանափակելով հանդերձ ազատությունը, միաժամանակ ինքնածավալման խաղադաշտ է տրամադրում մարդուս առարկայապաշտ ձգտումներին: 

Այս եռամիասնության խաթարման հետևանքը աղճատումն է կենսապահպանիչ ավշահյութի խտության քանակի (խտանյութի) կամ անոսրականության, որի սեղմման կամ ընդարձակման պարագայում խանգարվում է կյանքի բնական հիմքը, մի դեպքում՝ գերազանցություն է ձեռք բերում նյութի տիրապետման հակումը, մյուս դեպքում՝ առարկայական աշխարհի բռնությունից ազատագրվելու նյութահալած հակումը: Ձգտելով ավելացնել սիրո քանակը՝ մարդս վերածվում է ինքնադատ բռնապետի, հասարակական լարվածությունների ու պատերազմների պատճառ դառնում: Ազատության չափաքանակի գերակշռության պարագայում՝ մարդուս մեջ մարում է բնությամբ նախասահմանված երկրակենցաղ դիմադրողականության ոգին և նպատակասլաց գործելու կարողությունը: Հավասարակշռող կամ հակակշռող սկզբունքից աննշան շեղումը բերում է անձնական, հասարակական, համապետական աղետների կամ դրա հակառակ երեսին՝ օտարմանը, հասարակությունից մեկուսացմանն ու խորթացմանը, պատերազմների: Երկուսի նախապատճառն էլ՝ կյանքի նախասահմանված իմաստի շեղումն է կատարյալ հավասարակշռության հիմնանպատակից:

Մարդկության պատմությունը եթե չի' էլ կրկնվում, ապա հիմնական գծերով այն ինքնավերարտադրվում է: Անցյալի փորձառությունից դասեր քաղելու, իմա` ներկայի ու ապագայի համար եզրակացություններ անելու մարդկային հոգեմտավոր ընդունակությունը, իմա՝ հակվածությունը, մինչ օրս կյանքի փորձությունը չի բռնել: Մարդուս ենթագիտակցության մեջ նստած է տիրել-տիրապետելու կենդանական, բնազդային հակումը և սեփական վերջավորության ու երկրային ստորաքարշ գոյության ներքնակա համոզվածությունը: Ոչնչացման ու ինքնարարման մշտանորոգ պատերազմում հաղթանակը փոխնիփոխ ձեռքից-ձեռք է անցնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդս վերջնական մտածումով չի հանգել իր տեսակի իսպառսպուռ բնաջնջման չարագուշակ գաղափարին:

Նույնն է նաև ազգերի ու պետությունների փոխհարաբերություններում: Սրանք ևս անձնավորված համակցություն-միացություններ են, որ կռիվ են մղում սեփական տիրապետության ընդարձակման ու կենսական տարածքների (գերմ.` Lebensraum) հետագա ընդլայնման համար: Այդ ամենն արվում է գերազանցապես հասարակապետական համակարգերի վերնախավերի դրդմամբ, որոնք, հենց որ իրենց ձեռքն են վերցնում յուրայինների նկատմամբ իշխանություն բանեցնելու ղեկը, սրտապատառ ուղղագծությամբ առաջ են տանում իրենց վիճակված պատեհությունը՝ հպատակների հայրենասիրական լարերի խաղարկմամբ և, հետևաբար, նրանց ունեցած ազատության չափուքանակի աստիճանական սահմանափակման միջոցներով հասնելու բաղձալի նպատակին՝ համապարփակ հպատակեցմանը: Ազատության սահմանափակման հաշվին՝ արհեստականորեն մեծացվում է սիրո քանակը: Այս գործելակերպը այնքան է ընդհանրական բոլոր ազգերի ու պետությունների համար, որ անգամ վիճարկելու առարկա չի կարող լինել: 

Մենք բոլորս մեր չափով, առավել կամ պակաս ներգործուն կամ կրավորական գործելակերպով, նպաստում ենք կյանքի ինքնապահպանման սկզբունքի շարունակական խաթարմանը: Պատճառաբանությունները ուր էլ մատդ դնես՝ ցուցանելի են: Այս շարքում ամենահիմնականը, թերևս, արդարության, հաճախ նաև պատմական արդարության սկզբունքի ոգեկոչումն է: Բայց այստեղ էլ հարցը չի կարող լուծում ստանալ որևէ ընկերային, միջազգային կամ ազգամիջյան խնդիրները կարգավորող դատարանում, որովհետև դատարաններն ընդամենը արձանագրում են հասարակական որոշակի խավերի կամ պետությունների խմբերի ցանկությունները և հասարակական հուզումների դեպքում չեն կարող անկողմնակալ դատավորի դեր ստանձնել, կարճ ասած` իրենց Աստծո տեղ դնել: Քանզի դատավարությունն ընթանում է իրարամերժ հակադրությունների արհեստական մեղմման և ոչ թե դրանց գիտակից հաշտեցման նպատակամղելու ուղղությամբ: Մինչդեռ խնդիրները պետք է լուծվեն հակադրությունների համարժեք հավասարակշռության դիրքերից և ոչ թե ժամանակավոր, հեղհեղուկ ու խախուտ միջնալուծումների հրամցմամբ: 
Աշխարհում միջմարդկային, որ նույնն է թե ազգամիջյան խնդիրները մեղմվելու իմաստով կլուծվեն միայն համաշխարհային կառավարության ստեղծման պայմաններում, որին հասնելու համար դեռ երկար ուղի ունի անցնելու մարդկությունը, եթե մինչ այդ մի համաղետ չպատահի, որի նախաշեմին մենք կանգնած ենք:</text>
      <sha1>ckl1gonxeg9udvpb75wasiznpd7txqa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակից:-revi</title>
    <ns>2</ns>
    <id>11580</id>
    <redirect title="Մասնակից:Revi C." />
    <revision>
      <id>178041</id>
      <timestamp>2024-11-04T08:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HakanIST</username>
        <id>2688</id>
      </contributor>
      <comment>HakanIST տեղափոխեց էջը «[[Մասնակից:-revi]]»-ից «[[Մասնակից:Revi C.]]»: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/-revi|-revi]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Revi C.|Revi C.]]&quot;</comment>
      <origin>178041</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48" sha1="g8pnwvr4gdsygvszf35kd5xcnjgdygr" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Մասնակից:Revi C.]]</text>
      <sha1>g8pnwvr4gdsygvszf35kd5xcnjgdygr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասնակցի քննարկում:-revi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>11581</id>
    <redirect title="Մասնակցի քննարկում:Revi C." />
    <revision>
      <id>178042</id>
      <timestamp>2024-11-04T08:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HakanIST</username>
        <id>2688</id>
      </contributor>
      <comment>HakanIST տեղափոխեց էջը «[[Մասնակցի քննարկում:-revi]]»-ից «[[Մասնակցի քննարկում:Revi C.]]»: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/-revi|-revi]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Revi C.|Revi C.]]&quot;</comment>
      <origin>178042</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" sha1="q6wcxg9ptdqewlib4jfdghso82gz4rq" xml:space="preserve">#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Մասնակցի քննարկում:Revi C.]]</text>
      <sha1>q6wcxg9ptdqewlib4jfdghso82gz4rq</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>