Վիքիդարան hywikisource https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB MediaWiki 1.44.0-wmf.5 first-letter Մեդիա Սպասարկող Քննարկում Մասնակից Մասնակցի քննարկում Վիքիդարան Վիքիդարանի քննարկում Պատկեր Պատկերի քննարկում MediaWiki MediaWiki քննարկում Կաղապար Կաղապարի քննարկում Օգնություն Օգնության քննարկում Կատեգորիա Կատեգորիայի քննարկում Հեղինակ Հեղինակի քննարկում Պորտալ Պորտալի քննարկում Էջ Էջի քննարկում Ինդեքս Ինդեքսի քննարկում TimedText TimedText talk Մոդուլ Մոդուլի քննարկում 106 42384 363300 101566 2024-11-26T15:39:09Z Emptyfear 547 363300 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=Բանաստեղծություններ, արձակ էջեր, պիեսներ, նամակներ |Language=hy |Volume= |Author=Շուշանիկ Կուրղինյան |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher= |Address=Երևան |Year=1981 |School=Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների ակադեմիա, Մ․ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտ |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=[[Պատկեր:Shushanik Kurghinyan's Collection works.djvu|page=1|200px]] |Progress=T |Transclusion=yes |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} 29x6hwjnrd8wv92mryemg5e6l2i7qp4 106 45846 363304 288920 2024-11-26T15:43:30Z Emptyfear 547 363304 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=[[Առաջին սէրը]] |Language=hy |Volume= |Author=Ժագ Սայապալեան |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher=Վ․ եւ Հ․ Տէր Ներսէսեան |Address=Կոստանդնուպոլիս |Year=1906 |School= |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=[[Պատկեր:The First Love.djvu|page=1|200px]] |Progress=T |Transclusion=yes |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} m18dq5432ihmxk3g9heeou26lx9vuiq 106 48806 363303 191020 2024-11-26T15:43:09Z Emptyfear 547 363303 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=Կրթական իրավունք |Language=hy |Volume= |Author=Աշոտ Եսայան |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher= |Address=Երևան |Year=2011 |School=Տիգրան Մեծ հրատարակչություն |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=1 |Progress=T |Transclusion=no |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} 12bbohy9gdbo1zzvfuh5rm3ertuorlu 106 48830 363302 343311 2024-11-26T15:40:43Z Emptyfear 547 363302 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=[[Ընտիր երկերի ժողովածու (Նիկողայոս Մառ)]] |Language=hy |Volume=1-ին հատոր |Author=Նիկողայոս Մառ |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher= |Address=Երևան |Year=1949 |School=Հայկական ՍՍՌ գիտությունների ակադեմիայի Ն․ Մառի անվան լեզվի ինստիտուտ |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=[[Պատկեր:The collected best works of Nicholas Marr, 1.djvu |page=1|200px]] |Progress=T |Transclusion=yes |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks={{Էջ:The collected best works of Nicholas Marr, 1.djvu/333}} |Width= |Css= |Header= |Footer= }} 7ao9ydk5b0apqd8s9megnam307wvw5r 106 51428 363301 176061 2024-11-26T15:40:24Z Emptyfear 547 363301 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=[[Հայկական ճարտարապետություն (Թորոս Թորամանյան, հատոր 1)|Հայկական ճարտարապետություն]] |Language=hy |Volume=1 |Author=Թորոս Թորամանյան |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher=ՍՍՌՄ Գիտությունների ակադեմիա-հայկական ֆիլիալ, Պատմության և նյութական կուլտուրայի ինստիտուտ |Address=Երևան |Year=1942 |School=Արմֆանի հրատարակչություն |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=1 |Progress=T |Transclusion=no |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} t84u9hd25a5da26jlevwrode2oj8zgw 106 56069 363305 284556 2024-11-26T15:43:53Z Emptyfear 547 363305 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=[[Ընձենավորը]] |Language=hy |Volume= |Author=Շոթա Ռուսթավելի |Translator=Գևորգ Ասատուր |Editor=Ս․ Տ․ Երեմյան |Illustrator= |Publisher= |Address=Երևան |Year=1966 |School=Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների ակադեմիայի հրատարակչություն |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=1 |Progress=T |Transclusion=yes |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks={{Էջ:The Knight in the Panther's Skin, Shota Rustaveli.djvu/285}} |Width= |Css= |Header= |Footer= }} gti291ad8z9vdmkm3rjzte885nff82g 106 72049 363298 342743 2024-11-26T15:37:20Z Emptyfear 547 363298 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=Շիրվանզադե, երկերի ժողովածու 4 |Language=hy |Volume=4-րդ |Author=Շիրվանզադե |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher= |Address=Երևան |Year=1959 |School=Հայպետհրատ |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=1 |Progress=T |Transclusion=yes |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks={{Էջ:Shirvanzade, Collection works, vol. 4.djvu/511}} |Width= |Css= |Header= |Footer= }} r32fqgr7x6yvjeps5ahrjrj4hc0j71c 106 72051 363299 358501 2024-11-26T15:37:34Z Emptyfear 547 363299 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=գիրք |Title=Շիրվանզադե, երկերի ժողովածու 5 |Language=hy |Volume= |Author=Շիրվանզադե |Translator= |Editor= |Illustrator= |Publisher=Հայպետհրատ |Address=Երևան |Year=1959 |School= |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=djvu |Image=1 |Progress=T |Transclusion=yes |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks={{Էջ:Shirvanzade, Collection works, vol. 5.djvu/502}} {{Էջ:Shirvanzade, Collection works, vol. 5.djvu/503}} |Width= |Css= |Header= |Footer= }} hbafovd1ui88zkjefpa3a5zq0231uh4 104 108485 363311 326708 2024-11-27T10:18:44Z Slava Seyranyan 11298 363311 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude> Միշտ առարկում էր պատճառաբանելով (ես շատ հարկավորություններ ունեմ քո (հայր Բեկնազարյանի) ներկայության իմ Ղարաբաղում գործ դնելու նպատակներիս համար, իսկ շահական դիվանն քո որդի Ալլահվերդու (Ապրես Բեկնազարյանի) ներկայության, գաղտնի նամակներ գրելու և խորհրդապահության համար» (եր. 245): «Գաղտնիք»-ի գլխավոր հեղինակը-Ապրես Բեկնազարյանը, արդեն սկսեց մահմեդական անունով Ալլահվերդի կոչվիլ: Այդ անունը պետք է մտքումը պահել, որովհետև դրա մասին կխոսվի հետո: Իսկ վերևի մթին տողերը պարզելու համար, ավելորդ չէր լինի հիշեցնել ընթերցողին իր հետազոտության Գ-րդ գլխի մի քանի տեղերը: Մենք տեսանք, որ Բեկնազարյաններին բերեց Պարսկաստան Աղա-Մամադ-շահը: Մենք տեսանք, որ որդի Բեկնազարյանցի պարսկերեն սովորելը հիշյալ շահի պալատում տևեց մի տարի միայն: Իսկ նրա ֆրանսերեն սովորելը բանտարկյալ հայ-կաթոլիկ վարդապետից՝ նույնքան ժամանակ: Մենք ապացուցեցինք և այն, որ այդ բոլորը առակաբանություն է, որովհետև Ապրես Բենազարյանը ոչ շահի պալատում է եղել և ոչ պարսկերեն կամ ֆրանսերեն է սովորել: Սպանվում է Աղա-Մամադ-շահը և գահակալում է Ֆաթալի շահը: Այժմ Ֆաթալի-շահի դիվանը կարոտություն ունի՝ մի տարվա մեջ պարսկերեն և ֆրանսերեն սովորած մի քսանամյա պատանու-Ապրես Բեկնազարյանին… (Մակար վարդապետը միշտ մոռանում է նրա հասակը): Շահական դիվանը հարկավորություն ունի նրա ներկայությանը՝ «գաղտնի նամակներ գրելու և խորհրդապահության համար»...Եվ այդ խոսքերը ո՞վ է ասում,-Աբաս Միրզան՝ Պարսկաստանի երևելի թագաժառանգը, որ յուր խորին քաղաքագիտությամբ մատների վրա է խաղացնում յուր ժամանակի թե ռուսաց և թե եվրոպացոց ներկայացուցիչներին, և որի դռանը այդ ժամանակ վխտում էին ոչ միայն երկրի ամենատաղանդներով պարսիկ դպիրները, այլ շատ նշանավոր հայ և եվրոպացի ծառայողներ: Բայց ի՞նչն է ստիպել Մակար վարդապետին այս տեսակ երեխայական միամտությամբ՝ յուր քսանամյա Ապրես Բեկնազարյանին մտցնել ''«շահական դիվանի»'' մեջ և պարսից<noinclude></noinclude> 26qgg621qrauphp6ddu28m7kjx1xlz9 104 113303 363310 328263 2024-11-27T06:34:41Z Slava Seyranyan 11298 363310 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անի Մանգասարյան" /></noinclude> Շուշի, առանց պատերազմի գրավեց, և այնտեղ սպանվեցավ յուր երկու սպասավորներից (1797 թ.)։ Եվ այսպես Աբրահամ Բեկնազարյանի գործունեությունը Պարսկաստանում սկսվում է մի առասպելից—այն է՝ Աղվանիստանի արշավանքից, որ բնավ պատմական հիմք չունի։ Աղա–Մամադ–շահի օրերում մի այդպիսի արշավանք տեղի չի ունեցել։ Աղվանիստանի արշավանքը տեղի է ունեցել ոչ թե Աղա–Մամադ–շահի օրերում, որ նրա հերոսը երևակայական Աբրահամ Բեկնազարյանը լիներ, այլ նրա հաջորդ Ֆաթալի–շահի օրերում։ Այդ ժամանակ Աղվանիստանի թագավոր Զաման շահը յուր ասպատակություններով սարսափի մեջ էր դրել ամբողջ Հնդկաստանը: Հնդկական թագավորները, մինը մյուսից հետո, ընկնում էին նրա զորության առջև: Եվ որովհետև Զաման շահի տիրապետությունները սաստիկ վնասում էին անգլիացիների շահերին Հնդկաստանում, այդ պատճառով անգլիական քաղաքագիտությունը հաջողեցրեց Թեհրանում Ֆաթալի-շահին յուր զորքերով շարժել դեպի Աղվանիստանի սահմանները, որպեզի Զաման շահը ստիպված լինի թողնել Հնդկաստանը և վերադառնա յուր երկիրը պաշտպանելու պարսիկներից: Այդ արշավանքը կատարելու համար, մի քանի տարի շարունակ, Ֆաթալի-շահը ստանում էր անգլիացիներից օրեկան 1000 թուման ոսկի<ref>«Պատմություն Պարսից», Մ. Դ. Թաղիադեանցի, Ռ. հատոր, եր. 222:</ref>: Ո՞ւր մնաց Աբրահամ Բեկնազարյանը, որ մինչև անգամ չգիտե, որ յուր 10.000 սարվազով նվաճած Աղվանիստանի տիրապետողները հասարակ խաներ չէին, այլ սարսափելի Զաման շահն էր: Ֆաթալի-շահի օրերում Բեկնազարյանները դարձյալ շարունակում են մնալ պարսից ծառայության մեջ, բայց թե ինչ է նրանց պաշտոնը,—այդ մասին որոշ հիշատակություններ չկան «Գաղտնիք»-ի մեջ, միայն մի տեղում կարդում ենք հետևյալ մթին խոսքերը. «Ֆաթալի շահը յուր նախորդի պես սիրեց զիս (որդի Բեկնազարյանին) և հայրս (հայր Բեկնազարյանին): Վերջինս (հայր Բեկնազարյանը), թեև բազմիցս թախանձանոք ազատության (՞) հրաման խնդրեց առաջինից (Ֆաթալի խանից) հայերնիք վերադառնալու, սակայն անկարելի եղավ զայն ստանալը, քանզի Աբաս Միրզան (թագաժառանգը)<noinclude></noinclude> sqqub8lvju0jclxhadvg9m5glaexdaw 104 114575 363309 326707 2024-11-27T06:26:37Z Slava Seyranyan 11298 363309 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude>Այլևս ի՞նչ հարկ կար, որ Աղա-Մամադ-շահը իր զգույշ ձեռքը մխեր օձերի բույնի մեջ… Բայց մի անցք շտապեցրեց Աղա-Մամադ-շահին, Թիֆլիսի ավերումից հետո թողնել Շուշի բերդը և շտապել Պարսկաստան։ Այդ անցքը ոչ թե Ղանդահարի և Հերաթի ապստամբություններն էին, այլ Բուխարայի թաթարների հարձակումները Աղա–Մամադ-շահի նոր հիմնած պետության սահմանների վրա։ Եթե Մակար վարդապետը գիտենար այդ, տարակույս չկա, որ նա Աբրահամ Բեկնազարյանին այլևս Աղվանիստան չէր ուղարկի, այլ Բուխարա կուղարկեր թաթարներին զսպելու համար։ Թաթարներին պատժելու նպատակով սկսված արշավանքը Աղա-Մամադ-շահը սքողեց Խորասանի ուխտագնացության պատրվակով։ Այդ պատրվակի ներքո թաքնված էր մի այլ նպատակ ևս, այն է՝ ձեռք բերել Նադիր-շահի գանձերը, որ դեռևս մնացել էին նրա ժառանգների մոտ։ Այդ էր պատճառը, որ Թիֆլիսից Պարսկաստան վերադառնալուց հետո, նա անմիջապես դիմեց դեպի Խորասան։ Դեռ կենդանի էր կուրացյալ Շահ-Ռուխը՝ Նադիր-շահի թոռը, երբ Աղա-Մամադ-շահը հասավ Խորասանի սրբազան քաղաքը, Մաշհադ, դժբախտ թագավորը դիմավորեց նրան և, նրա ձեռքից բռնելով, տարավ իմամի սրբավայրը։ Այստեղ Աղա-Մամադ-շահը յուր աղոթքը կատարելուց հետո, սկսեց Շահ-Ռուխից պահանջել Նադիր-շահի գանձերը։ Ծերունի թագավորի բոլոր աղաչանքներն ապարդյուն եղան ամոքելու Աղա-Մամադ-շահի ագահությունը։ Նա սկսեց սարսափելի չարչարանքներով տանջել նրան։ Յուր անգթությունը այն աստիճանի հասցրեց, որ դրեց Շահ-Ռուխի գլխին մի պսակաձև շրջանակ և նրա մեջը հալած արճիճ լցնել տվեց։ Այսպխսով ստացավ նա այն խոշոր հակինթը<ref>Այդ նշանավոր հակինթը մինչև այսօր պահվում է պարսից արքունիքում և, որքան հիշում եմ, կոչվում է «դուրի-դարիա»—գոհարի ծով։</ref>, որ մի ժամանակ զարդարում էր Ովրանգզեբայի թագի ճակատը, և որը բերել էր Նադիր-շահը Հնդկաստանից։ Յուր կրած տանջանքներից Շահ-Ռուխը և նրա հետ հանգավ ավշարների թագավորության վերջին շառավիղը<ref>«Պատմություն Պարսից», Մ. Դ. Թաղիդեանցի, Ա. հատ., եր. 214 — 215</ref>։ Խորասանից Աղա-Մամադ-շահը պատրաստվում էր գնալ Բուխարա թաթարներին պատժելու, երբ լսեց, որ ռուսները նոր զորքեր են ուղարկել Անդրկովկաս։ Այնտեղից ուղղակի դիմեց<noinclude></noinclude> f0bb4mau92n02hmm1btt1l3n5mv7m4l 104 114576 363307 326705 2024-11-27T06:17:32Z Slava Seyranyan 11298 363307 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude>Ահա ինչով. Մակար վարդապետը ցանկացել է յուր ստեղծած պատմագիրներին—հայր և որդի Բեկնազարյաններին—ուղարկել Պարսկաստան, որ նրանք աղբյուրի հենց մաքուր ակնից քաղեն բոլոր տեղեկությունները և արձանագրեն «Գաղտնիք»-ի մեջ: Այդ նպատակով նա որդի Բեկնազարյանին մտցրել է Աղա-Մամադ-շահի պալատը։ Այնտեղ նա պարսկերեն է սովորում, շահի գաղտնի նամակները, հրովարտակները, շրջաբերականներն է ընդօրինակում և, միևնույն ժամանակ, նրանց օրինակները մտցնում է «Գաղտնիք»-ի մեջ։ (Այդ տեսանք Գ-րդ գլխում)։ Մնում է Բեկնազարյանը։ Մակար վարդապետը մտածել է դրա համար ևս մի նպատակահարմար պաշտոն գտնել։ Եվ կարգել է նրան զորապետ Աղա-Մամադ-շահի մոտ, որպեսզի նրա բոլոր զինվորական գործողությունների գաղտնիքները իմանա և նույնպես մտցնե «Գաղտնիք»-ի մեջ։ Բայց նրան պետք է մի որևէ գործ տալ, որի մեջ հայտնվի, նշանակություն ստանա։ Մակար վարդապետը «Խամսայի մելիքությունների» մեջ կարդացել է, թե ինչ որ Հերաթի և Ղանդահարի ապստամբություններ են եղել։ Եվ այդ զուտ ոսկու տեղ ընդունելով, իսկույն օգուտ է քաղել և Աբրահամ Բեկնագարյանին ուղարկել է Աղվանիստան, որ նույն ապստամբությունները զսպող հերոսը դառնա։ Այժմ, կարծեմ պարզ է, թե ո՞վ է գողը... Եթե ուրիշ ոչինչ չլիներ, Աղվանստանի երևակայական արշավանքն միայն բավական էր ցույց տալու «Գաղտնիք»-ի կեղծությունը։ Աղա-Մամադ-շահը այնքան զբաղված էր բուն Պարսկաստանի ներքին գործերով, և դեռևս այնքան շատ գործ ուներ տեղային խաների հետ, մինչև կարողանար բոլորին նվաճեր և ի մի ձուլել ամբողջ Պարսկաստանը, որ նա Պարսկաստանի սահմաններից դուրս աշխարհակալություններ անելու ոչ ժամանակ ուներ և ոչ ցանկություն: Աղա-Մամադ-շահի օրերում Աղվանիստանը նույնքան և գուցե ավելի զորեղ մի իշխանություն էր, որքան Պարսկաստանը, և ամենևին կախում չուներ վերջինից, որ Աղա-Մամադ-շահը ստիպված լիներ կամ ինքը գնալ, կամ Աբրահամ Բեկնազարյանին ուղարկել՝ տեղային ապստամբությունները զսպելու։ Դեռ շատ ժամանակ չէր անցել այն օրից (ընդ. 68 տարի), որ սեֆևիների գահի վրա, Սպահանում, նստում էին աղվանները։ Նադիր-շահի հզոր ձեռքը միայն կարողացավ մաքրել<noinclude></noinclude> abr5pf7uum6vahesumj0ry0tvyzbghe 363308 363307 2024-11-27T06:18:05Z Slava Seyranyan 11298 363308 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude>Ահա ինչով. Մակար վարդապետը ցանկացել է յուր ստեղծած պատմագիրներին—հայր և որդի Բեկնազարյաններին—ուղարկել Պարսկաստան, որ նրանք աղբյուրի հենց մաքուր ակնից քաղեն բոլոր տեղեկությունները և արձանագրեն «Գաղտնիք»-ի մեջ: Այդ նպատակով նա որդի Բեկնազարյանին մտցրել է Աղա-Մամադ-շահի պալատը։ Այնտեղ նա պարսկերեն է սովորում, շահի գաղտնի նամակները, հրովարտակները, շրջաբերականներն է ընդօրինակում և, միևնույն ժամանակ, նրանց օրինակները մտցնում է «Գաղտնիք»-ի մեջ։ (Այդ տեսանք Գ-րդ գլխում)։ Մնում է Բեկնազարյանը։ Մակար վարդապետը մտածել է դրա համար ևս մի նպատակահարմար պաշտոն գտնել։ Եվ կարգել է նրան զորապետ Աղա-Մամադ-շահի մոտ, որպեսզի նրա բոլոր զինվորական գործողությունների գաղտնիքները իմանա և նույնպես մտցնե «Գաղտնիք»-ի մեջ։ Բայց նրան պետք է մի որևէ գործ տալ, որի մեջ հայտնվի, նշանակություն ստանա։ Մակար վարդապետը «Խամսայի մելիքությունների» մեջ կարդացել է, թե ինչ որ Հերաթի և Ղանդահարի ապստամբություններ են եղել։ Եվ այդ զուտ ոսկու տեղ ընդունելով, իսկույն օգուտ է քաղել և Աբրահամ Բեկնագարյանին ուղարկել է Աղվանիստան, որ նույն ապստամբությունները զսպող հերոսը դառնա։ Այժմ, կարծեմ պարզ է, թե ո՞վ է գողը... Եթե ուրիշ ոչինչ չլիներ, Աղվանստանի երևակայական արշավանքն միայն բավական էր ցույց տալու «Գաղտնիք»-ի կեղծությունը։ Աղա-Մամադ-շահը այնքան զբաղված էր բուն Պարսկաստանի ներքին գործերով, և դեռևս այնքան շատ գործ ուներ տեղային խաների հետ, մինչև կարողանար բոլորին նվաճեր և ի մի ձուլել ամբողջ Պարսկաստանը, որ նա Պարսկաստանի սահմաններից դուրս աշխարհակալություններ անելու ոչ ժամանակ ուներ և ոչ ցանկություն: Աղա-Մամադ-շահի օրերում Աղվանիստանը նույնքան և գուցե ավելի զորեղ մի իշխանություն էր, որքան Պարսկաստանը, և ամենևին կախում չուներ վերջինից, որ Աղա-Մամադ-շահը ստիպված լիներ կամ ինքը գնալ, կամ Աբրահամ Բեկնազարյանին ուղարկել՝ տեղային ապստամբությունները զսպելու։ Դեռ շատ ժամանակ չէր անցել այն օրից (ընդ. 68 տարի), որ սեֆևիների գահի վրա, Սպահանում, նստում էին աղվանները։ Նադիր-շահի հզոր ձեռքը միայն կարողացավ մաքրել Պարսկաստանը աղվանցիներից։<noinclude></noinclude> f1xugltb7j60clciqhn358sdvt4ivkw 104 116499 363306 327457 2024-11-27T06:08:33Z Slava Seyranyan 11298 363306 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude> Ես «Գաղտնիք»-ից գողանալ չէի կարող, որովհետև երբ Աբրահամ Բեկնազարյանը գրում էր հիշյալ տողերը (1795 թ.), ոչ թե ես ծնված չէի, այլ իմ հայրն անգամ ծնված չէր։ Բացի դրանից, «Խամաայի մելիքությունները» լույս է տեսել 1882 թվին, իսկ «Գաղտնիք»-ը այս տարի —1886 թվին։ Առաջինը երկրորդից օգուտ քաղել չէր կարող։ Բայց պետք է խոստովանել, որ Աբրահամ Բեկնազարյանը նույնպես չէր կարող օգուտ քաղել «Խամսայի մելիքություններից», որովհետև նա մեռել է այդ գրքի լույս տեսնելուց 58 տարի առաջ —1828 թվին։ Ուրեմն ո՞վ է գողը… Գողն ինքն իրան կգտնվի… բայց ես ավելորդ չեմ համարում հիշել մի զրույց։ Մի մարդից փողեր գողացան, նա ծիծաղելով ասաց— թո՜ղ տանե, շատ խեր չի տեսնի, նրանց միջում մեկը ղալբ (կեղծ) էր… Նույնը կրկնում եմ և ես։ «Խամսայի մելիքություններից» առնված քաղվածքների մեջ մի խոշոր պատմական սխալ կա և այդ սխալը նույնությամբ մտել է «Գաղտնիք»-ի մեջ։ Այն կտորը, թե Աղա-Մամադ-շահը թողեց Շուշի բերդը գրավելու մտադրությունը և շտապեց Պարսկաստան՝ Ղանդահարի և Հերաթի ապստամբությունները զսպելու համար,— դա բոլորովին սխալ էր, այսպիսի ապստամբություններ ոչ տեղի են ունեցել, և ոչ էլ Աղա-Մամադ-շահը գնացել է նրանց զսպելու։ Թե ի՞նչն է սխալացրել ինձ, այդ ես գիտեմ, և իմ սխալը ինքս ուղղում եմ։ Բայց ինչ որ ներելի կարող է լինել ինձ, որ գրել եմ «Խամսայի մելիքությունները» հիշյալ անցքից 87 տարի հետո,— այն չէ կարող ներելի լիներ Աբրահամ Բեկնազարյանին, որ ոչ միայն գրում է հիշյալ երևակայական արշավանքի պատմությունը, այլ ինքը Աղա-Մամադ-շահից զորապետ կարգվելով 10,000 սարվազով գնում է Աղվանստան Ղանդահարի և Հերաթի ապստամբությունները նվաճում է, և տեղային խաներին կոտորում է, նրանց որդիներին հաջորդ է կարգում և այսպիսով, խաղաղացնում է մի ամբողջ երկիր (եր. 221—222)։ (Հիշյալ արշավանքի մասին «Գաղտնիք»-ից առած վկայությունները դրեցինք այս գլխի սկզբում, նորից կրկնել ավելորդ ենք համարում)։ Բայց ինչո՞վ բացատրել այդ հանելուկը։<noinclude></noinclude> by7593sfa1n00nhvstpp8wjsdnti725 104 116538 363312 328014 2024-11-27T10:22:53Z Slava Seyranyan 11298 363312 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude> գաղտնիքները նրա ձեռքը տալ, — այդ հարցին կպատասխանի ինքը Ապրես Բեկնազարյանը։ Բերելով մի շարք նամակներ, որ Ֆաթալի-շահը ստացել է զանազան տեղերից, նա ավելացնում է. {{Կենտրոն|Ցանկալի էր մեզ բոլոր նամակները նույնությամբ արտագրել այստեղ («Գաղտնիք»-ի մեջ), բայց այդ բոլորովին անկարելի էր, վասնզի հարկ էր հատորներ կազմել մեծաթիվ քանակությամբ։ Դիվանական թղթոց կարգադրությունն, գաղտնի նամակաց պատասխաններն, շրջաբերականների գրություններն և արտաքին հարաբերական թղթակցություններն հափշտակում էին մեր ժամանակի ամենամեծ մասը։ Ահա պատճառներն, որոնց ստիպյալ մենք համառոտում ենք հաճախ թղթակցությունները, բայց ոչ սակավ։ Թողնում ենք հիշեցնել այն կասկածելի երկյուղը, որ պաշարում էր զմեզ այսպիսի գաղտնի նամակները (որքա՞ն գործ է ածում գաղտնի բառը «Գաղտնիք»-ի մեջ), մանավանդ պարսկերենը արտագրելու կամ համառոտագրելու ժամանակ («Գաղտնիք»-ի մեջ մտցնելու համար)։ Եթե հայտնվեր մեր այդ գաղտնի ձեռնարկությունն Պարսից կառավարության՝ մահվան վտանգն պատրաատ էր մեզ համար նույն րոպեին: (եր. 275)։}} Կարդալով այս տողերը, մարդ չգիտե՝ ծիծաղե՞ թե զարմանա։ Մի՞թե Ֆաթալի-շահը վեզիրներ-վեքիլներ և այլ պաշտոնակատարներ չէ ունեցել, որ յուր կառավարության բոլոր թե ներքին և թե արտաքին գործերը հանձնել է մի որևէ Ապրես Բեկնազարյանի ձեռքը։ Ֆաթալի-շահի օրերից շատ ժամանակ չի անցել. եթե մի այսպիսի անձնավորություն գոյություն ունենար, հարկավ չէր մոռացվիլ ոչ ժողովրդի հիշողությունից և ոչ պատմությունից։ Բավական է կարդալ «Խամսայի մելիքությունների» 347—357 երեսները, այնտեղ կարելի է գտնել Ֆաթալի-շահի և նրա հաջորդների օրերում, Պարսկաստանում հայտնի եղած, բոլոր հայազգի պաշտոնակալների անունները, որ երեսունից անցնում է։ Այդ անունների ցանկում ոչ Ապրես Բեկնազարյանի և ոչ նրա հոր անունը կա։ Եվ, վերջապես ինչպե՞ս եղավ, որ այդ մի զույգ հայր և որդի Բեկնազարյանները, որոնք պարսից երեք թագավորների՝ Աղա-Մամադ-շահի, Ֆաթալի-շահի, Մամադ-շահի և մի 27 Րաֆֆի. Երկերի ժողովածու, հ, X<noinclude></noinclude> pg29p13nnlyjvbdr0e95cko42e36wb2 104 116571 363313 328015 2024-11-27T10:26:43Z Slava Seyranyan 11298 363313 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Անահիտ Ավագյան" /></noinclude> թագաժառանգի՝ Աբաս-Միրզայի մոտ այնքան մեծամեծ պաշտոններ էին վարում, և այդ թագավորների ամենասիրելիներն էին, բայց ոչ մի աստիճան և ոչ մի տիտղոս չստացան: Հայր Բեկնազարյանը ծառայում է 33 տարի (1795-1828), իսկ որդի Բեկնազարյանը 43 տարի (1795-1838), բայց երկուսից և ոչ մեկը որևէ աստիճան չէ ստանում: Պարսից թագավորները տիտղոսներ և աստիճաններ շնորհելու մեջ ժլատ չեն, այլ ընդհակառակն, շատ առատաձեռն են: Հիշյալ թագավորների օրերում հայերը ստացան խիստ փայլուն և խիստ փառավոր տիտղոսներ, ստացան և բարձր աստիճաններ: Ես կհիշեմ մի քանիսի անուններն միայն: ''Մանուչար-խանը'' ստացավ «մոհթամեդ դովլե» տիտղոսը, որ նշանակում է նեցուկ կամ սյուն պետության: Դա Աղա-Մամադ-շահի Թիֆլիսից տարած գերիներից էր, Էնիկոլոփյանների տոհմից: Պարսկաստանում այն աստիճանի բարձրացավ, որ Ֆաթալի-շահի օրերում վարում էր Կասպից ծովի հարավային նահանգներին՝ Գիլանի, Մազանդարանի փոխարքայության պաշտոնը: Իսկ Մամադ-շահի օրերում Սպահանի և ամբողջ պարսկական Արաբիստանի փոխարքան դարձավ: Ռուսաց թագավորը ուղարկեց նրան մի թանկագին, ակնակուռ դաշույն: Եվ մինչդեր ռուսաց Պարսկաստանի լիազոր դեսպանը՝ կոմս Մեդդեմը, պատրաստվում էր այդ ընծան մատուցանել, նա արդեն մեռած էր (1847 թ.)<ref>«Խամսայի մելիքություններ», եր. 351, «Պատմություն Պարսից», Մ. Դ. Թաղինդյանցի, հատ. Ա., եր 213, 214, 261, 278: «Պատմություն Նոր Ջուղայի», հատ. Ա., եր. 437-444</ref>: Խոսրով խանը ստացավ «վալի» տիտղոսը, որ նշանակում է տիրապետող, իշխան, յուր չափազանց ուժեղության պատճառով, նա կոչվում էր և «շիր», որ նշանակու է առյուծ: Դա նույնպես Աղա Մամադ-շահի Թիֆլիսի տարած գերիներիցն էր, տեր Սամուելի որդին, Ղայթմազյան տոհմից: 1838 թվին կարգվեցավ փոխարքա Ֆարսիստանի և խաղաղացրեց Սպահանի խռովությունները, որ տեղի ունեցան Ֆաթալի-շահի վախճանվելուց հետո<ref>«Խամսայի մելիքություներ», Ա., եր. 213-214: «Պատմություն Նոր Ջուղայի» հատ. Ա., եր. 432-437</ref>: Սուլեյման-խանը նույնպես Էնիկոփյանների տոհմից էր, ստացավ ''«սամը-դովլե»'' տիտղոսը, որ նշանակում է սուր պետության: Դա մի նշանավոր զորավար էր, երկար ժամանակ վարեց<noinclude></noinclude> 77cg0144sqtjnixt21a04bwd5cmq7sp