Ուիքիփետիա hywwiki https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB MediaWiki 1.43.0-wmf.28 first-letter Մեդիա Սպասարկող Քննարկում Մասնակից Մասնակցի քննարկում Ուիքիփետիա Ուիքիփետիայի քննարկում Պատկեր Պատկերի քննարկում MediaWiki MediaWiki քննարկում Կաղապար Կաղապարի քննարկում Օգնություն Օգնության քննարկում Ստորոգութիւն Կատեգորիայի քննարկում TimedText TimedText talk Մոդուլ Մոդուլի քննարկում 0 7047 235367 235311 2024-10-27T15:22:37Z Maral Dikbikian 4797 235367 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք | երկրամասի տեսակ = Իլ | երկրամաս = Տրապիզոն (նահանգ){{!}}Տրապիզոնի | խտութիւն = 88,7 }} '''Տրապիզոն''', ''Դրապզուն, Պոնտոս, Տրաբզոն, Տրապեզոն, Տրապեզոնդ, Տրապեզոս, Տրապեզունդ, Տրապեզունտ, Տրապզուն'', քաղաք եւ նաւահանգիստ [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիոյ]] մէջ, [[Սեւ Ծով|Սեւ ծովու]] հարաւային ափին, Տրապիզոն նահանգի կեդրոնը։ == Անուան ծագում == Տեղադրուած է սեղանաձեւ սարաւանդի վրայ եւ այդ պատճառով ալ կոչուած է Տրապիզոն՝ [[:hy:Հունարեն|յունարէն]] «տրապեզա» բառէն, որ կը նշանակէ սեղան, սեղանաձեւ։ == Պատմութիւն == Հիմնադրուած է [[:hy:Մ.թ.ա._750|մ․ թ. ա. 750]] թուականին [[:hy:Հույներ|յոյներու]] կողմէ։ Հին ատեն եղած է [[:hy:Պոնտոս|Պոնտական թագաւորութեան]] կարեւոր քաղաքներէն մէկը։ Յետագային մտած է [[:hy:Հռոմեական_կայսրություն|Հռոմէական]] եւ [[:hy:Բյուզանդիա|Բիւզանդական կայսրութիւններու]] կազմին մէջ։ [[:hy:Հուստինիանոս_Ա|Յուստինիանոս]] կայսրը (527– 565) մտցուցած է [[Առաջին Հայք]] պրովինցիայի մէջ։ [[:hy:13-րդ_դար|13-րդ դարուն]] դարձած է Տրապիզոնի յունական փոքրիկ թագաւորութեան մայրաքաղաքը, իսկ 16-17-րդ դդ-էն՝ [[:hy:Օսմանյան_կայսրություն|Օսմանեան կայսրութեան]] նոյնանուն մարզի կեդրոնը։ == Բնակչութիւն == [[Պատկեր:Trabzon_districts.png|link=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Trabzon_districts.png|մինի|300x300փքս|Տրապիզոնի շրջաններ]] * 2012 - 757.898 * 2011 - 757.353 * 2010 - 763.714 * 2009 - 765.983 * 2008 - 748.000 * 2007 - 740.569 * 2000 - 775.137 * 1990 - 795.849 * 1985 - 786.194 * 1980 - 731.045 * 1975 - 719.008 * 1970 - 659.120 * 1965 - 595.782 * 1960 - 532.999 * 1955 - 462.249 * 1950 - 420.279 * 1945 - 395.384 * 1940 - 390.733 * 1935 - 360.679 == [[:hy:Հայեր|Հայերը]] Տրապիզոնի մէջ == Տրապիզոնի մասին բազմաթիւ վկայութիւններ ունին հայ մատենագիրները։ Այստեղ մինչեւ [[:hy:1915|1915]] թուականի մեծ եղեռնը, հայերը մեծ թիւ կը կազմէին։ 1872-1873 թուականներուն քաղաքին մէջ կար շուրջ 800 տուն հայ բնակիչ, իսկ [[:hy:1915|1915]]-ի նախօրեակին՝ հայերու թիւը 14-15 հազար էր։ Մինչեւ [[:hy:Առաջին_համաշխարհային_պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմը]] քաղաքի արհեստներն ու առեւտուրը գլխաւորաբար կը գտնուէին հայերուն ձեռքը։ Հայերն ունէին 3 վարժարան, 3 եկեղեցի՝ Ս. Աստուածածին, որ կառուցուած է [[:hy:1414|1414]] թուականին՝ խոջա Շամշատինի միջոցներով, Ս. Յովհաննէս, Ս. Ստեփանոս։ Քաղաքին շուրջը կային հայաբնակ բազմաթիւ ամառանոց գիւղեր՝ Զեֆանով, Սոուգսու, Կռոպի, Պարիամ եւն։ Կարեւոր հնութիւններէն են բերդը՝ իր աշտարակաւոր պարիսպներով, եկեղեցիները, մզկիթները եւն։ === Յայտնի հայեր Տրապիզոնէն === Այստեղէն են յայտնի ջութակահար, Պրիւքսէլի գոնսերուաթորիայի փրոֆ. [[Դաւիթ Դաւիթեան|Դաւիթ Դաւթեանը]] ([[:hy:1877|1877]]-[[:hy:1911|1911]]), յայտնի ծովանկարիչ [[Վարդան Մախոխեան|Վարդան Մախոխեանը]] ([[:hy:1869|1869]]-[[:hy:1937|1937]]), նկարիչներ Բիւզանդ Կոջամանեանը, [[Արշակ Ֆեթվաճեան|Արշակ Ֆեթվաճեանը]] ([[:hy:1866|1866]][[:hy:1947|–1947]]), [[Սիմոն Երեմեան|Սիմոն Երեմեանը]] ([[:hy:1871|1871]]-[[:hy:1938|1938]]), ճարտարապետ [[:hy:Լևոն_Կյուրեղյան|Լեւոն Կիւրեղեանը]] ([[:hy:1871|1871]]-[[:hy:1950|1950]]), [[:hy:ՀԽՍՀ|ՀԽՍՀ]] ժողդերասան [[Համբարձում Խաչանեան|Համբարձում Խաչանեանը]] ([[:hy:1894|1894]]-[[:hy:1944|1944]]), ՀԽՍՀ ժողդերասան [[Արման Կոթիկեան|Արման Կոթիկեանը]] ([[:hy:1896|1896]]-[[:hy:1968|1968]]), գոմբոզիթոր Երուանդ Սահառունին ([[:hy:1894|1894]]-[[:hy:1967|1967]]), գրող [[Լեւոն Զաւէն Սիւրմէլեան|Լեւոն-Զաւէն Սիւրմելեան]]<nowiki/>ը ([[:hy:1907|1907]]-[[:hy:1995|1995]])<ref>{{Citation|title=Տրապիզոն|url=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%AB%D5%A6%D5%B8%D5%B6|date=2024-08-31|accessdate=2024-09-04|language=hy}}</ref>։ == Սպորտ == * [[:hy:Trabzonspor|Trabzonspor]] - Թուրքիայի ֆուտպոլային լիկայի "Մեծ քառեակի" ակումբներէն մէկը։ == Տեղական լրատուամիջոցներ == === Թերթեր === * Kuzey Ekspres * Karadeniz * Taka * Karadeniz'de İlkhaber * Türksesi * Karadeniz'de Günebakış * İlk Haber * TÜRKsesi === Ռատիոկայաններ === * [[:hy:Taka_FM|Taka FM]] * [[:hy:Kuzey_FM|Kuzey FM]] * [[:hy:Radyo_Kadırga|Radyo Kadırga]] * [[:hy:Zigana_Radyo|Zigana Radyo]] * [[:hy:TRT_Trabzon_Radyosu|TRT Trabzon Radyosu]] * [[:hy:Radyo_KTU|Radyo KTU]] * [[:hy:Bayrak_FM|Bayrak FM]] === Հեռուստաալիքներ === * [[:hy:Kadırga_TV|Kadırga TV]] * [[:hy:Kanal_Trabzon|Kanal Trabzon]] * [[:hy:Zigana_TV|Zigana TV]] * [[:hy:Kanal_Mavi|Kanal Mavi]] * [[:hy:Trabzon_TV|Trabzon TV]] * [[:hy:Kuzey_TV|Kuzey TV]] * [[:hy:Meltem_TV|Meltem TV]] * [[:hy:Köprübaşı_TV|Köprübaşı TV]] == Հիւպատոսարաններ == * [[:hy:Ռուսաստանի_Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնութիւն]] * [[:hy:Վրաստան|Վրաստան]] * [[:hy:Իրանի_Իսլամական_Հանրապետություն|Իրանի Իսլամական Հանրապետութիւն]] * [[:hy:Պանամա|Փանամա]] * [[:hy:Մակեդոնիայի_Հանրապետություն|Մակեդոնիայի Հանրապետութիւն]] * [[:hy:Սլովակիա|Սլովաքիա]] * [[:hy:Էստոնիա|Էսթոնիա]] * [[:hy:Գերմանիա|Գերմանիա]] == Քոյր-քաղաքներ == * [[:hy:Սոչի|Սոչի]], [[:hy:Ռուսաստան|Ռուսաստան]] (1993)<ref>[http://www.sochi-international.ru/pages.php?id=2&lang=rus Сочи Международного Официальный Сайт] {{Webarchive|url=https://archive.today/20041119174012/http://www.sochi-international.ru/pages.php?id=2&lang=rus|date=2004-11-19}}{{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.trabzon.bel.tr/Trabzon/TrabzonKardes.html Kardeş kentler] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120703013136/http://www.trabzon.bel.tr/Trabzon/TrabzonKardes.html|date=2012-07-03}}{{ref-tr}}</ref> * [[:hy:Ռիժաո|Ռիժաօ]], [[:hy:Չինաստան|Չինաստան]] (1997) * [[:hy:Զիգետվար|Զիգետվար]], [[:hy:Հունգարիա|Հունգարիա]] (1998) * [[:hy:Բաթում|Բաթում]], [[:hy:Վրաստան|Վրաստան]] (2000) * [[:hy:Ռաշթ|Ռաշթ]], [[:hy:Իրան|Իրան]] (2000) * [[:hy:Զենջան|Զենջան]], [[:hy:Իրան|Իրան]] (2001) * [[:hy:Տրավնիկ|Տրավնիկ]], [[:hy:Բոսնիա_և_Հերցեգովինա|Պոսնիա եւ Հերցեկովինա]] (2005) * [[:hy:Մարաշ|Մարաշ]], [[:hy:Թուրքիա|Թուրքիա]]<ref>[http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=97000 Kahramanmaraş Trabzon Kardeşliği] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214073337/http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=97000|date=2013-12-14}}{{ref-tr}}</ref> == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:Նաւահանգիստներ]] [[Ստորոգութիւն:Թուրքիոյ քաղաքներ]] [[Ստորոգութիւն:Բիւզանդիոյ քաղաքներ]] n7cfvhm0q9ww50o5924u3ebw5hqgv2w 0 7640 235368 234652 2024-10-27T15:35:39Z Maral Dikbikian 4797 235368 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր |կարգավիճակ = քաղաք |երկրամասի տեսակ = Մարզ |երկրամաս = Օտեսայի մարզ |ներքին բաժանում = 4 շրջան.Քիեւեան, Մալինովեան, Պրիմորսքի, Սուվորովեան |ղեկավարի պաշտ»օն = Քաղաքապետ |հիմնադրման թուական = [[1794]], [[Օգոստոսի 22]] |տուալ կարգավիճակում = [[1794]] |այլ անուանումներ = Հաճիպէյ (մինչեւ [[1795]]) |խտութիւն = 4255.8 |ազգային կազմ = [[ուքրանացի]]ներ, [[ռուս]]եր, [[պուլկարացի]]ներ, [[հրեա]]ներ, [[յույն]]եր, [[հայ]]եր եւ այլն |կրոնական կազմ = [[ուղղափառութիւն]], [[յուդայականութիւն]], [[ՀԱԵ]] |աւտոմոբիլային կոդ = BH/16 }} '''Օտեսա''' ({{lang-uk|Одеса}}), Ուքրանիոյ քաղաքներէն մէկը։ Կը Գտնուի [[Սեւ ծով]]ու ափին, կը հանդիսանայ Ուքրանիոյ ամէնամեծ նաւահանգիստը<ref>{{Cite web |url=http://www.ukrport.org.ua/members.htm |title=Ассоциация портов Украины |accessdate=2014-08-22 |archive-date=2012-02-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120229103802/http://www.ukrport.org.ua/members.htm |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.blackseatrans.com/article.php?articleID=747 |title=Статистика порта за первые 3 квартала 2006 г. |accessdate=2014-08-22 |archive-date=2007-11-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071109222022/http://www.blackseatrans.com/article.php?articleID=747 |dead-url=yes }}</ref>, իսկ բնակչութեան թիւով՝ երրորդ քաղաքը, մայրաքաղաք [[Քիեւ]]էն ու [[Խարգով]]էն ետք։ Անիկա նաեւ Օտեսա շրջանի վարչական կեդրոնն է եւ բազմաէթնիկ մշակութային կեդրոն։ Օտեսան յաճախ կը կոչեն «Սեւ ծովի մարգարիտ», «Հարաւի մայրաքաղաք» (Ռուսական Կայսրութեան եւ Սովետական միութեան ղեկավարման ներքեւ)<ref>{{Cite web|url=https://www.npr.org/sections/parallels/2015/07/01/418905297/whos-behind-a-string-of-bombings-in-ukraines-black-sea-pearl|title=Who's Behind A String Of Bombings In Ukraine's Black Sea 'Pearl'?|year=2015|website=NPR|accessdate=2016 թ․ հուլիսի 7}}</ref><ref name="about_region">[https://www.youtube.com/watch?v=nbUfDC9xE5s Tell about Ukraine. Odessa Oblast]. 24 Kanal (YouTube).</ref>։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը +11,9&nbsp;°C է, տեղումներու միջին տարեկան քանակը&nbsp;-&nbsp;456 մմ<ref>[http://pogoda.ru.net/climate/33837.htm Погода и Климат — Климат Одессы]</ref>։ Հայաստանի մայրաքաղաք՝ [[Երեւան]]ի քոյր քաղաքներէն է։ Մինչեւ Օտեսայի հիմնադրումը, այդ վայրին մէջ տեղակայուած էր հին յունական բնակավայր։ Վերջերս թաթարական բնակավայր յայտնաբերուած էր այդտեղ, Հաջի Գիրեյի կողմէ (Ղրիմի խան), որու անունով ալ տեղը կոչուած է Հաջիպէյ։ Լիթվական Մեծ Դքսութեան( Իշխանութեան) շրջանին, Հաջիպէյը եւ ամբողջ տեղանքը գրաւուեցաւ [[:hy:Օսմաններ|Օսմաններու]] կողմէ 1592 թուականին եւ մնաց անոնց կազմին մէջ մինչեւ 1792 թուական՝ [[:hy:Ռուս-թուրքական_պատերազմներ|Ռուս-թրքական]] պատերազմին՝ կայսրութեան յաղթանակը։ 1794 թուականին [[:hy:Ռուսաստան|Ռուսաստանի]] կայսրուհի՝ [[:hy:Եկատերինա_Մեծ|Եկատերինա Մեծի]] հրամանագրով հիմնադրուեցաւ Օտեսա քաղաքը։ 1819-1858 թուականներուն Օտեսան ազատ նաւահանգիստ էր։ [[:hy:Խորհրդային_Սոցիալիստական_Հանրապետությունների_Միություն|Սովետական միութեան]] շրջանին անիկա ամէնակարեւոր առեւտրական նաւահանգիստն էր եւ [[:hy:Խորհրդային_Սոցիալիստական_Հանրապետությունների_Միություն|Սովետական Միութեան]] ռազմական խարիսխը։ 2000 թուականի Յունուար 1-ին Քարանթին Փիերի կողմէ Օտեսայի առեւտրային ծովային նաւահանգիստը հռչակուեցաւ որպէս ազատ նաւահանգիստ եւ ազատ տնտեսական տիրոյթ 25 տարի շարունակ։ 19-րդ դարուն Օտեսան [[:hy:Ցարական_Ռուսաստան|Ցարական Ռուսաստանի]] չորրորդ ամէնամեծ քաղաքն էր՝ [[:hy:Մոսկվա|Մոսկուայէն]], [[:hy:Սանկտ_Պետերբուրգ|Սանկտ Փեթերսպուրկ]]<nowiki/>էն եւ [[:hy:Վարշավա|Վարշավայէն]] յետոյ<ref name="PH">{{Cite journal|last=Herlihy|first=Patricia|year=1977|title=The Ethnic Composition of the City of Odessa in the Nineteenth Century|url=http://www.huri.harvard.edu/pdf/hus_volumes/vI_n1march1977.pdf|url-status=dead|format=PDF|journal=Harvard Ukrainian Studies|volume=1|issue=1|pages=53–78|archive-url=https://web.archive.org/web/20080529124351/http://www.huri.harvard.edu/pdf/hus_volumes/vI_n1march1977.pdf|archive-date=2008 թ․ մայիսի 29|authorlink=Patricia Herlihy}}</ref>։ Անոր պատմական ճարտարապետութիւնն ունի աւելի շատ միջերկրական ոճ, քան՝ ռուսական, ոգեշնչուելով ֆրանսական եւ իտալական ոճերէն։ Որոշ շէնքեր կառուցուած են տարբեր ոճերով, ներառելով որոշակի տարրեր [[:hy:Մոդեռնիզմ|մոդեռնիզմէն]], [[:hy:Վերածնունդ|Վերածնունդէն]] եւ [[:hy:Կլասիցիզմ|կլասիցիզմէն]]<ref name="UKRWorld">{{Cite web|url=http://ukrworld.com.ua/odesskaya-oblast/odessa/97-odessa-architecture-and-monuments.html|title=Odessa: Architecture and Monuments|year=2009|website=UKRWorld.Com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120306163050/http://ukrworld.com.ua/odesskaya-oblast/odessa/97-odessa-architecture-and-monuments.html|archive-date=2012 թ․ մարտի 6|accessdate=2009 թ․ հունիսի 9|url-status=dead}}</ref>։ Օտեսան տաք ջուրով լի նաւահանգիստ է։ Օտեսա քաղաքը կը հիւրընկալուի ե՛ւ Օտեսա նաւահանգիստի եւ [[:hy:Յուժնիյ_(քաղաք,_Ուկրաինա)|Յուժնիյ]] նաւահանգիստի կողմէ, (կարեւոր նավթային գործարան տեղակայուած՝ քաղաքի մերձակայքը)։ Միւս նշանակալից նաւահանգիստը՝ [[:hy:Չոռնոմորսկ|Չերնոմորսկը]] տեղակայուած է նոյն շրջանին մէջ։ Անոնք միասին կը ներկայացնեն խոշոր երթեւեկային հանգոյց՝ միմիանց հետ միանալով երկաթուղիներով։ Օտեսայի նավթային եւ քիմիական գործարանները կապ կը հաստատեն ռուսական եւ եւրոպական ցանցերուն հետ ռազմավարական նավթամուղիներով։ == Անուն == Քաղաքը անուանուեցաւ Օտեսա՝ Եկատերինա Մեծի յունական ծրագրով։ Այն այդպէս կոչուած էր հին յունական Օտեսոս քաղաքի պատուին, որ սխալմամբ կը կարծէին, որ այդտեղ տեղակայուած էր։ Չնայած Օտեսան տեղակայուած է հին յունական քաղաքներ՝ Տիրասի եւ Օլբիայի միջեւ, Օտեսսոսն այսօր [[:hy:Բուլղարիա|Պուլկարիոյ]] քաղաքներէն է, որ կը համարուի Վերնայի նախնին<ref>{{Cite web|url=https://books.google.am/books?id=LcfLKHVi2UUC&pg=PA254|title=The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest|last=Isaac|first=Benjamin H.|date=1986 թ․ հունվարի 1|publisher=BRILL|via=Google Books}}</ref>։ Եկատերինայի քարտուղար՝ Ադրիան Գրիբովսկին իր արձանագրութիւններուն մէջ կը պնդէր, որ քաղաքի անունն իր առաջարկն էր։ Ոմանք կը կասկածէին այդ պնդմանը, միւսները կը յիշատակէին Գրիբովսկին, որպէս ազնիւ եւ համեստ անձնաւորութիւն<ref>[http://ukrainianweek.com/History/123898 "Odesa: Through Cossacks, Khans and Russian Emperors"], ''[[The Ukrainian Week]]'', 18 November 2014 (retrieved 2 August 2015)</ref>։ == Վաղ պատմութիւն == Օտեսան կը համարուէր [[:hy:Հունաստան|Յունաստանի]] մէկ մասը ոչ աւելի ուշ, քան՝ մ.թ․ա․ 6-րդ դարու կէսերուն<ref>{{Cite web|url=http://www.odessaguide.net/sights_excavationsite.ru.html|title=Одесские достопримечательности — раскопки греческого поселения|last=Kalinin|first=Igor|work=odessaguide.net}}</ref>։ Որոշ գիտնականներ կը կարծեն, որ անիկա առեւտրական բնակավայր էր, յունական քաղաք՝ Հիսրայի մէջ։ Հնագիտական փաստերը կը վկայեն, որ ամէն պարագայի Օտեսայի տարածքը եւ [[:hy:Արևելյան_Միջերկրական|Արեւելեան Միջերկրականը]] ձեւով մը կապուած էին իրար հետ<ref>"The Greek Colonisation of the Black Sea Area: Historical Interpretation of Archaeology," December 1998, Tsetskhladze, Gocha R. (ed.), ''Franz Steiner Verlag'', p. 41, n. 116.</ref>։ Միջին դարերուն Օտեսայի յաջողակ իշխաններն այնտեղ բնակեցուցին բազմաթիւ քոչուոր ցեղեր։ [[:hy:Եդեսիա|Եդեսիոյ]] [[:hy:Ղրիմի_թաթարներ|ղրիմեան թաթարները]] 14-րդ դարուն այնտեղ առեւտուրով կը զբաղէին։ [[:hy:Ղրիմի_Հանրապետություն|Ղրիմի]] Հաջի Գիրեյ խանի թագաւորութեան ժամանակ, Խանատեն վտանգուած էր [[:hy:Ոսկե_հորդա|Ոսկի Հորդայի]] եւ թուրք օսմաններու կողմէ, որոնք կը փնտռէին դաշնակիցներ, խանը համաձայնեցաւ տարածքը յանձնել [[:hy:Լիտվա|Լիտվային]]։ Ներկայիս Օտեսա քաղաքի տարածքն այն ժամանակ ամրոց էր, որու անունն էր Խաջիբեյ՝ ի պատիվ Հաջի Գիրեյի։ Անիկա Դիքրա շրջանի մէկ մասը կը կազմէր։ Այնուամենայնիվ, տարածքի մեծ մասը բնակեցուած չէր այս շրջանին։ Խաջիբեյը 1529 թուականէն յետոյ Օսմանեան կայսրութեան ղեկավարման տակ էր, որ կը կոչուէր Յեդիսան եւ կառավարուած էր Օսման Սիլիստրա նահանգին մէջ։ 18-րդ դարու կէսերուն Օսմանները վերակառուցեցին Խաջիբեյ ամրոցը (նաեւ կը կոչուէր Հոկապէյ), որ կը կոչուէր Յենի տունյա (բառացիօրէն «Նոր Աշխարհ»)<ref>{{Citation|title=Օդեսա|url=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%95%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%A1|date=2024-04-06|accessdate=2024-09-16|language=hy}}</ref>։ == Բնակչութիւն == {{Wikidata/Population}} == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:Ուքրանիոյ քաղաքներ]] h2oy58qk4noq6hz1base2ozpyoc2rgu 0 17763 235369 217083 2024-10-27T15:51:43Z Maral Dikbikian 4797 235369 wikitext text/x-wiki '''Մոտեռնիզմ''' (իտալ. modernismo - «ժամանակակից հոսանք», լատիներէն modernus - «ժամանակակից, ոչ հին»), XX դարու մշակոյթի ուղղութիւն, որ կը բնութագրուի մշակութային, պատմական փորձի հետ կապի խզմամբ, ձգտումով հաստատել նոր՝ ոչ աւանդական սկիզբ արուեստի մէջ, ոճի պայմանականութիւն։ *Մոտեռնիզմը փիլիսոփայական շարժում է, որ մշակութային հակումներու կամ ուղղութիւններու եւ փոփոխութիւններու հետ մէկտեղ, առաջացեր է 19֊րդ դարու վերջը եւ 20֊րդ դարու սկիզբը արեւմտեան հասարակութեան մէջ տեղի ունեցող լայնածաւալ փոփոխութիւններէն։ *Մոտեռնիզմը ձեւաւորող գործօններէն էին արդի արդիւնաբերական հասարակութիւններու զարգացումը եւ քաղաքներու սրընթաց աճը, որուն հետեւեր է Առաջին Համաշխարհային պատերազմը։ *Մոտեռնիզմը նաեւ կը մերժէր Լուսաւորչականութեան դարաշրջանի մտածողութիւնը, իսկ շատ մոտեռնիսթներ կը մերժէին կրօնական համոզումները։ Ընդհանուր առմամբ մոտեռնիզմը կը համարէ, որ արուեստի, ճարտարապետութեան, գրականութեան, կրօնի, փիլիսոփայութեան եւ նոյնիսկ գիտութեան աւանդական ձեւերը այլեւս չէին բաւարարեր իրենց առջեւ դրուած խնդիրները եւ հինցած էին նոր ծագող ամբողջովին արդիւնաբերականացուած աշխարհի նոր տնտեսական, ընկերային եւ քաղաքական միջավայրին մէջ։ Բանաստեղծ Էզրա Փաունտի 1934 թ․ «Արդիականացուր զայն»֊ի հրահանգը այս շարժման մօտեցման չափանիշն էր անցեալի՝ այժմ հինցած մշակոյթի։ Այս ոգիով անոր նորարարութիւնները՝ գիտակցութեան հոսքի միջոցով գրուած վէպը, ատոնալ երաժշտութիւնը, տիվիզիոնիսթական (divisionism) նկարչութիւնը եւ վերացական բոլոր արուեստի ճիւղերը ունէին իրենց նախակարապետը 19֊րդ դարուն։ == Պատմութիւն == === 19֊րդ դար === [[Պատկեր:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|200px|Էժեն Տելաքրուայի Ազատութիւն, 1830, արուեստի Ռոմանթիզմ [[վիպապաշտութիւն]] ռոմանթիկ ոճ]] Ըստ քննադատներու՝ մոտեռնիզմը զարգացեր է արդիւնաբերական յեղաշրջման եւ բուրժուական արժէքներու դէմ ունեցած Ռոմանթիզմի [[վիպապաշտութիւն|վիպապաշտութեան]] բողոքէն։ Ճերալտ Կրաֆը կը պնդէ․ «''Մոտեռնիզմի հիմնական բներգը 19֊րդ դարու բուրժուական ընկերային կարգերու եւ աշխարհայեացքի քննադատութիւնն էր․ մոտեռնիսթներ, որոնք կը տանին ռոմանթիզմի'' [[վիպապաշտութիւն|վիպապաշտութեան]] ''ջահ''ը»<ref name="Barth79Replenishment">Barth (1979) quotation: {{quotation|The ground motive of modernism, Graff asserts, was criticism of the nineteenth-century bourgeois social order and its world view. Its artistic strategy was the self-conscious overturning of the conventions of bourgeois realism [...] the antirationalist, antirealist, antibourgeois program of modernism [...] the modernists, carrying the torch of romanticism, taught us that linearity, rationality, consciousness, cause and effect, naïve illusionism, transparent language, innocent anecdote, and middle-class moral conventions are not the whole story.}}</ref><ref name="Graff73">Graff (1973)</ref><ref name="Graff75">Graff (1975)</ref>։ Մինչ Ուիլեամ Թըրնըրը՝ 19֊րդ դարու ամէնամեծ բնանկարիչներէն մէկը, ռոմանթիզմի շարժման անդամ էր՝ որպէս «լոյսի, գոյնի եւ մթնոլորտի ուսումնասիրութեան առաջնորդ», ան կանխորոշեց ֆրանսական իմփրեսիոնիսթներուն եւ ըստ այդմ մոտեռնիզմը «ներկայացման աւանդական բանաձեւերը կոտրելով, հակառակ, ի տարբերութիւն անոնց, ան կը կարծէր, որ իր աշխատանքները պէտք է միշտ արտայայտեն կարեւոր պատմական, դիցաբանական, գրական եւ այլ պատումային թեմաներ»<ref>{{cite web| url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/610274/J-M-W-Turner| title=J.M.W. Turner| work=Encyclopedia Britannica}}</ref>: [[Պատկեր:Franz von Lenbach Bismarck.jpg|thumb|180px|left| Ռեալիզմ (arts)|Realist [[Otto von Bismarck]]ի դիմանկարը]] 1850 թ․ սկսած անգլիացի բանաստեղծներն ու նկարիչները կը հակադրուէին արդիւնաբերական վիքթորեանական Անգլիայի գերակշռող ուղղութիւններուն կամ հակումներուն։ Վերջիններս կը կազմէին նախառաֆայէլեան եղբայրութիւնը՝ «առանց ներշնչման արհեստագիտական հմտութիւններուն իրենց ընդդիմութեան» պատճառով<ref name=Bloomsbury>''The Bloomsbury Guide to English Literature'', ed. Marion Wynne-Davies. New York: Prentice Hall, 1990</ref>: Անոնք ազդուած էին արուեստի քննադատ Ճոն Ռուշքինի աշխատութիւններէն, որ կը հաւատար Բրիտանիոյ արդիւնաբերական քաղաքներուն մէջ սրընթաց կերպով աճող քաղաքային աշխատաւոր դասի կեանքը բարելաւելու գործին մէջ, արուեստի ունեցած մեծ դերին<ref name=Bloomsbury/>։ Արուեստի քննադատ Քլէմէնթ Կրինպըրկը կը նկարագրէ նախառաֆայէլեան եղբայրութիւնը որպէս րոթոմոտեռնիսթներր։«Բոլոր մարդոց մէջ փրոթո-մոտեռնիսթները նախառաֆայէլականներն էին (եւ նոյնիսկ անոնցմէ առաջ, որպէս փրոթո-մոտեռնիսթներ գերմանացի Նազովրեցիները)։ Նախառաֆայէլականները փաստօրէն կը նախազգուշացնէին Մանէն․ամենայն հաւանականութեամբ, որ ճիշդ իրմով կը սկսի մոտեռնիսթական նկարչութիւնը։ Անոնք նաեւ բաւարարուած չէին նկարով, ինչ որ տարածուած էր իրենց ժամանակ, համոզուած ըլլալով, որ վերջինիս իրականութիւնը բաւականաչափ ճշմարտացի չէ<ref name=Greenberg>Clement Greenberg, [http://www.sharecom.ca/greenberg/postmodernism.html "Modern and Postmodern"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201127012956/http://www.sharecom.ca/greenberg/postmodernism.html |date=2020-11-27 }}, William Dobell Memorial Lecture, Sydney, Australia, Oct 31, 1979, Arts 54, No.6 (February 1980)</ref>։ Ռացիոնալիզը ընդդիմադիրներ ունէր նաեւ փիլիսոփայութեան բնագաւառին մէջ Սիորէն Քիերքեկորն ու Ֆրիտրիխ Նիցշէն, ովքեր նշանակալի ազդեցութիւն ունեցեր են էքզիսթենցիալիզմի վրայ։ Այնուամենայնիւ արդիւնաբերական յեղաշրջումը կը շարունակուէր։ Նշանակալի նորարարութիւններէն էին շոգեմեքենայական արդիւնաբերութիւնը՝ յատկապէս երկաթուղիներու զարգացումը, որ Բրիտանիոյ մէջ սկսաւ 1830-ականներուն <ref>Stuart Hylton (2007). ''The Grand Experiment: The Birth of the Railway Age'' 1820–1845. Ian Allan Publishing.</ref>, եւ ատոր յաջորդող յառաջխաղացումները ֆիզիքայի, ճարտարագիտութեան եւ ճարտարապետութեան մէջ։ Ճարտարագիտութեան մէջ կարեւոր նուաճում էր 1851 թ․ Լոնտոնի համաշխարհային ցուցահանդէսի համար կառուցուած բիւրեղեայ պալատի՝ ձուլածոյ երկաթէ եւ ապակեայ ցուցահանդէսի հսկայական սրահը։ Երկաթն ու ապակին սկսան օգտագործուիլ նմանատիպ կոթողական շինութիւններու մէջ, Լոնտոնի երկաթուղային կայարաններուն մէջ, ինչպիսին է Փետինկթոն կայարանը եւ Քինկս Քրոս կայարանը։ Այս ճարտարարագիտական յառաջընթացներու շնորհիւ յետագային կառուցուեցան Պրուքլինի կամուրջը եւ Էֆէլի աշտարակը։ Վերջինս կոտրեց բոլոր նախկին սահմանափակումները մարդածին բարձր առարկաներու վերաբերեալ։ Ճարտարագիտական այս գոհարները արմատական կերպով փոխեցին 19֊րդ դարու քաղաքային միջավայրը եւ մարդոց առօրեան։ Ժամանակի մարդկային փորձը նոյնպէս փոխուեցաւ 1937 թ․ ելեկտրական հեռագրի զարգացմամբ եւ 1945 թ․ բրիտանական երկաթուղային ընկերութիւններու կողմէ՝ դասական կամ նախնական ժամանակի ընդունմամբ, որ աշխարհի մնացած մասին մէջ տեղի ունեցաւ 50 տարի անց։ Հակառակ շարունակուող ճարտարագիտական առաջընթացին՝ 1870 թ․ սկսած պատմութեան եւ քաղաքակրթութեան ներյատուկ առաջընթացի գաղափարը եւ այդ առաջընթացի անպայմանօրէն դրական ըլլալը շարունակական հարուածներու տակ ինկան։ Առաջ եկան փաստարկներ, որ արուեստագէտներու եւ հասարակութեան արժեքները ուղղակի տարբեր չեն, բայց որ հասարակութիւնը առաջընթացի հակադիրն է եւ չի կրնար առաջ շարժիլ իր ներկայ ձեւին մէջ։ Շոփենհաուըրը («Աշխարհը որպէս կամք եւ պատկերացում») հարցականի տակ կը դնէր նախկինի գոյութիւն ունեցող լաւատեսութիւնը եւ իր գաղափարները կարեւոր ազդեցութիւն ունեցան յետագայ մտածողներուն վրայ, որոնցմէ մին էր նաեւ Նիցչէն<ref name="Stanford" />։ Ժամանակի երկու ամէնակարեւոր մտածողները կենսաբաններ էին․ [[Չարլզ Տարուին|Չարլզ Տարուինը]]՝ «Տեսակներու ծագումը» աշխատութեան հեղինակը եւ քաղաքական գիտնական [[Քարլ Մարքս|Քարլ Մարքսը՝]] «Կապիտալի» հեղինակը։ Տարուինի բնական ընտրութեան բարեշրջումի տեսութիւնը ցնցեց կրօնական վստահութիւնը եւ մարդկային եզակիութեան կամ անզուգականութեան գաղափարը։ Մասնաւորապէս, այն տեսակէտը, որ մարդկային արարածները կը ղեկավարուին նոյն մղումներով,ազդեցութիւններով կամ շարժումներով, ինչ որ «գած կարգի կենդանիները», շատ դժուար էր համաձայնեցնել վեհացնող ոգեղէնութեան հետ<ref>''The Norton Anthology of English Literature'', vol. 2 (7th edition). New York: Norton, 2000, pp. 1051-2.</ref>։ [[Պատկեր:Redon spirit-waters.jpg|thumb|left|Օտիլոն Ռետոն, ''Ջուրերու պահապան ոգին'', 1878, ածուխ, թուղթ, Շիքակոյի արուեստի հիմնարկ]]։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} [[Ստորոգութիւն:Արուեստ]] cn5da8lggvcd2rkj3o7kib0uyf24ahp 0 18476 235365 208681 2024-10-27T15:17:06Z Maral Dikbikian 4797 235365 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միաւոր |հայերեն անուանում = Քալիֆորնիա |բնօրինակ անուանում = |զինանշան = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի նկարագրում = |կնիք = |կնիքի նկարագրում = |պատկեր = |նկարագրութիւն = |երկիր = Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ ԱՄՆ |մասն է = Մայր ցամաքային նահանգներ |հիմն = I Love You, California? |կարգավիճակ = ԱՄՆ-ի նահանգ |մտնում է = ԱՄՆ |ներառում է = |վարչական կենտրոն = Sacramento |խոշորագույն քաղաք = |ամենաբարձր կետ = Mount Whitney? |բծմ = 884 մեթր |օրենսդրական մարմին = California State Legislature? |դատական մարմին = Supreme Court of California? |ղեկավար = |ղեկավարի պաշտոն = |ղեկավար2 = |ղեկավարի պաշտոն2 = |ՀՆԱ = |ՀՆԱ-ի թվական = |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = |լեզու = |լեզուներ = Անգլերէն |բնակչութիւն = 39 144 818 մարդ (2015) |մարդահամարի թվական = |տոկոսը բնակչութիւնից = |տեղը ըստ բնակչութեան = |խտութիւն = |տեղը ըստ խտութեան = |ազգային կազմ = |կրոնական կազմ = |տարածք = 423 970 քմ² |տոկոսը տարածքից = |տեղը ըստ տարածքի = |առավելագույն բարձրութիւն = |միջին բարձրութիւն = |նվազագույն բարձրութիւն = |միաւորը երկրի քարտեզին = |քարտեզի չափ = |վարչական միաւորի քարտէզ = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |պատմական շրջան = |սահմանակցում է = |ժամային գօտի= |հապավում = |նախորդ = |փոխարինեց = |ISO = |հեռախօսային կոդ = |փոստային ինդեքսներ = |Ինտերնետ-դոմեն = |ավտոմոբիլային կոդ = |անուանուած է = |մականուն = |կայք = |ծանոթագրութիւններ = }} '''Քալիֆորնիա''', նահանգ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն]] արեւմտեան մասին մէջ։ Տարածքը 423 հազար քմ<small>2</small>։ Վարչական կեդրոնը՝ [[Սաքրամենթօ]]։ Կոչուեր է հարեւան թերակղզիի անունով, որ կը պատկանի [[Մեքսիքա]]յին։ Նահանգէն տարբերելու համար թերակղզին յաճախ կ'անուանեն [[Ստորին Քալիֆորնիա]]։ Քալիֆորնիան [[Ալասքա|Ալասքայէն]] եւ [[Թեքսաս]]էն յետոյ իր տարածքի մեծութեամբ [[ԱՄՆ|ԱՄՆ-ի]] յիսուն նահանգներէն երրորդ [[նահանգ]]ն է, իսկ բնակչութեան թուաքանակով՝ առաջինը։ == Պատմութիւն == Ժամանակին Քալիֆորնիան Ամերիկայի նուաճողներուն համար եղած է բաղձալի [[երկիր]]։ [[Մեքսիքա]]յի խաղաղ-ովկիանոսեան ափերով նաւարկելով դէպի հիւսիս՝ [[սպանացի]]ները [[16-րդ դար]]ուն հասան Քալիֆորնիայի ափերը։ Այդ ժամանակէն Քալիֆորնիան դարձաւ սպանական [[գաղութ]] եւ այդպէս մնաց մինչեւ [[1821]] թուականը։ Սակայն, երբ [[Մեքսիքա]]ն [[Սպանիա]]յէն անջատուեցաւ, Քալիֆորնիան մտաւ Մեքսիքայի կազմին մէջ։ [[1846]] թուականին [[ԱՄՆ]] [[Մեքսիքա]]յէն խլեց Քալիֆորնիան, երբ այնտեղի [[գետ]]երէն մէկուն մէջ ոսկի յայտնաբերուեցաւ։ Այդ ժամանակ մարդկային հեղեղ մը հոսեցաւ դէպի Քալիֆորնիա. մարդիկ կ'երթային բախտ որոնելու։ [[ոսկի|Ոսկիի]] տենդով բռնուած էր նաեւ Քալիֆորնիայի խաղաղ կեանքով ապրող բնակչութիւնը։ Կարճ ժամանակամիջոցին առափնեայ մասը փաստօրէն ամայացաւ։ Այնտեղ խարիսխ նետած [[նաւ]]երը անտէր մնացին, որովհետեւ ոսկիի տենդով բռնուած անձնակազմը կը ձգտէր դէպի երկրի խորքերը, դէպի Սիերա-Նեւատա։ Սիերա-Նեւատայի լանջերուն նորանոր բնակավայրեր, աւելի ճիշդ՝ ճամբարներ կը ստեղծուէին։ Սակայն շուտով ոսկին սպառեցաւ, ատոր հետ ալ կամաց-կամաց թուլցաւ ոսկիի տենդը։ Երկրի խորքերը հասած մարդկանց մէկ մասը ետ դարձաւ, միւս մասը հրապուրուեցաւ Քալիֆորնիայի բնութեամբ։ Կազմակերպուեցան ագարակներ, հողակալութիւններ վարուցան ընելու, աստիճանաբար զարգացաւ [[գիւղատնտեսութիւն]]ը, կառուցուեցան գործարաններ, ստեղծուեցան աշխոյժ նաւահանգիստներ, յայտնի դարձան նաւթային մեծ պաշարներ եւ այլն։ [[1850]] թուականին Քալիֆորնիան պաշտօնապես ինքնուրոյն նահանգ յայտարարուեցաւ եւ մտաւ [[ԱՄՆ]] կազմի մէջ։ == Վարչական բաժանում == Քալիֆորնիա նահանգը, որ պաշտօնապէս կը կոչուի Քալիֆորնիայի հանրապետութիւն, կը բաժնուի 58 մարզերու կամ այսպէս կոչուած՝ գաւառներու կամ կոմսութիւններու։ ԱՄՆ–ի մէջ յիսուն նահանգներէն քառասունութ նահանգները, ինչպէս Անգլիոյ եւ անգլօ–սաքսոնական միւս երկիրներու մէջ, կը բաժնուին մարզերու կամ կոմսութիւններու, որոնք աւանդաբար կը կոչուին կոմսութիւններ՝ քաունթի, յոգնակին՝ քաունթիզ, իսկ շրջանները կը կոչուին տիսթրիքթ, յոգնակին՝ տիսթրիքթս՝ district, districts։ Ի դէպ, Քալիֆորնիայի յիսունութ կոմսութիւններէն կամ մարզերէն բնակչութեամբ ամէնամեծը [[Լոս Անճելըս]]ի կոմսութիւնն է, որ իր տասնհինգ միլիոն բնակչութեամբ առաջին տեղը կը գրաւէ նաեւ ամբողջ ԱՄՆ–ի յիսուն նահանգներու բոլոր կոմսութիւններուն եւ ատոնց համարժէք վարչական միաւորներու շարքին մէջ։<ref>"2010 FIPS Codes for Counties and County Equivalent Entities". Census.gov. Retrieved July 6, 2018. ^ a b c d e f g h i https://www2.census.gov/geo/pdfs/reference/GARM/Ch4GARM.pdf States, Counties, and Statistically Equivalent Entities (Chapter 4). Census.gov. Retrieved July 6, 2018. ^ "American Fact Finder - Results". United States Census Bureau. Retrieved April 7, 2015. ^ a b "Counties of American Samoa". Statoids.com. Retrieved July 6, 2018. ^ Harch, Charles E. (1957). The First Seventeen Years, Virginia, 1607–1624. Jamestown 350th Anniversary Historical. pp. 20, 75–76. ^ "Historic Court East Greenville". Northampton County, Virginia.</ref><ref>2018 թուականի դրութեամբ, ԱՄՆ–ի բոլոր նահանգներու մէջ առկայ էին 3․142 կոմսութիւններ, այսինքն՝ մարզեր, counties եւ կոմսութեանը համարժէք վարչական միաւորներ, այսինքն՝ county-equivalents․ 50 նահանգներու մէջ, եւ Քոլումպիա դաշնային մայրաքաղաքային շրջանին մէջ՝ District of Columbia, ուր կը գտնուի ԱՄՆ–ի մայրաքաղաք Ուաշինկթընը։ Բացի այդ, եթէ հաշուի առնուին նաեւ 100 կոմսութիւնները եւ ատոնց համարժէքները՝ county equivalents այսպես կոչուած ԱՄՆ ովկիանոսային հողային տիրոյթներու մէջ՝ U.S. territories, ապա ԱՄՆ-ի բուն մայր ցամաքային եւ կղզային բոլոր տարածքներուն մէջ առկայ է 3․242 կոմսութիւն՝ counties եւ կոմսութեան համարժէք վարչական միաւոր՝ county-equivalents։</ref> == Բնակչութիւն == Քալիֆորնիա նահանգի մօտ քառասուն միլիոնանոց բնակչութիւնը խայտաբղէտ է։ Դեռ [[16]]-րդ դարէն գաղթած սպանական վերաբնակիչներու թուաքանակին աւելցան նորանոր [[ժողովուրդ]]ներ թէ՛ [[եւրոպա]]կան եւ թէ [[ասիա]]կան [[երկիր|երկիրն]]երէն։ Քալիֆորնիայի բնիկներու մէկ մասը անհետացեր է, իսկ միւս մասը քշուած է լեռներու խորքերը։ == Հայերը Քալիֆորնիոյ մէջ == Ժամանակին այնտեղ գաղթած են նաեւ հայերը։ Քալիֆորնիայի [[հայ]] [[գաղութ]]ը ունի գրեթէ մէկ ու կէս դարու, իսկ աւելի ճշգրիտ՝ հարիւր քառասուն տարուայ պատմութիւն։ Առաջին անգամ հայերը այստեղ բնակութիւն հաստատած են [[1881]] թուականին։ Պարբերաբար, յատկապէս [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]էն յետոյ, անոնք համալրուած են նորանոր գաղթականներով, որոնք բնակութիւն հաստատած են [[Լոս Անճելըս]]<nowiki/>ի մէջ, [[Ֆրեզնօ]] [[քաղաք]]ի<nowiki/>ն մէջ ու անոր շրջակայքը։ [[1926]] թուականին Քալիֆորնիոյ մէջ կար մօտ 20000 հայ, իսկ մեր օրերուն Քալիֆորնիոյ մէջ կը բնակին ամերիկահայութեան մօտ եօթանասունհինգ տոկոսը՝ 2.000.000 ամերիկահայ։ Քալիֆորնիայի նահանգի նշանաւոր քաղաքներէն են [[Սան Ֆրանսիսքօ|Սան Ֆրանսիսքօն]] եւ [[Լոս Անճելըս]]ը։ == Քաղաքներ== <gallery mode="packed"> LA Skyline Mountains2.jpg|Լոս Անճելըս SF From Marin Highlands3.jpg|Սան-Ֆրանսիսքօ Panorama de San Diego.jpg|Սան Տիեկօ Downtownfresno.jpg|Ֆրեզնո </gallery> [[Պատկեր:HollywoodSign.jpg|մինի|[[Հոլիվուտ]]]] == Փոխադրամիջոց == <gallery> Պատկեր:SFO international terminal.jpg|Սան-Ֆրանսիսքօ միջազգային օդանաւակայան Պատկեր:Glendalefreeway.jpg|Glendale Freeway Պատկեր:California State Route 1 in Marin County.jpg|Քալիֆորնիա նահանգի առաջին երթուղին Պատկեր:Oakland California aerial view.jpg|Նաւահանգիստ Օքլենտ </gallery> == Տե՛ս նաեւ == *[[Սաքրամենթօ]] *[[Փասատինա]] *[[Միշիկըն]] == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Գրականութիւն == * Արեւմտեան կիսագունդի երկիրները, Կամսար Աւետիսեան == Արտաքին յղումներ == * [http://ca.gov/ CA.gov] – Պաշտօնական կայք [[Ստորոգութիւն:Քալիֆորնիա|Քալիֆորնիա]] bq19qh1yiqv71q69cxrp8cit0ek7cvf 235366 235365 2024-10-27T15:18:11Z Maral Dikbikian 4797 235366 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Վարչական միաւոր |հայերեն անուանում = Քալիֆորնիա |բնօրինակ անուանում = |զինանշան = |զինանշանի նկարագրում = |դրոշ = |դրոշի նկարագրում = |կնիք = |կնիքի նկարագրում = |պատկեր = |նկարագրութիւն = |երկիր = Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ ԱՄՆ |մասն է = Մայր ցամաքային նահանգներ |հիմն = I Love You, California? |կարգավիճակ = ԱՄՆ-ի նահանգ |մտնում է = ԱՄՆ |ներառում է = |վարչական կենտրոն = Sacramento |խոշորագույն քաղաք = |ամենաբարձր կետ = Mount Whitney? |բծմ = 884 մեթր |օրենսդրական մարմին = California State Legislature? |դատական մարմին = Supreme Court of California? |ղեկավար = |ղեկավարի պաշտոն = |ղեկավար2 = |ղեկավարի պաշտոն2 = |ՀՆԱ = |ՀՆԱ-ի թվական = |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի = |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով = |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով = |լեզու = |լեզուներ = Անգլերէն |բնակչութիւն = 39 144 818 մարդ (2015) |մարդահամարի թվական = |տոկոսը բնակչութիւնից = |տեղը ըստ բնակչութեան = |խտութիւն = |տեղը ըստ խտութեան = |ազգային կազմ = |կրոնական կազմ = |տարածք = 423 970 քմ² |տոկոսը տարածքից = |տեղը ըստ տարածքի = |առավելագույն բարձրութիւն = |միջին բարձրութիւն = |նվազագույն բարձրութիւն = |միաւորը երկրի քարտեզին = |քարտեզի չափ = |վարչական միաւորի քարտէզ = |հիմնադրման թվական = |առաջին հիշատակում = |պատմական շրջան = |սահմանակցում է = |ժամային գօտի= |հապավում = |նախորդ = |փոխարինեց = |ISO = |հեռախօսային կոդ = |փոստային ինդեքսներ = |Ինտերնետ-դոմեն = |ավտոմոբիլային կոդ = |անուանուած է = |մականուն = |կայք = |ծանոթագրութիւններ = }} '''Քալիֆորնիա''', նահանգ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն]] արեւմտեան մասին մէջ։ Տարածքը 423 հազար քմ<small>2</small>։ Վարչական կեդրոնը՝ [[Սաքրամենթօ]]։ Կոչուեր է հարեւան թերակղզիի անունով, որ կը պատկանի [[Մեքսիքա]]յին։ Նահանգէն տարբերելու համար թերակղզին յաճախ կ'անուանեն [[Ստորին Քալիֆորնիա]]։ Քալիֆորնիան [[Ալասքա|Ալասքայէն]] եւ [[Թեքսաս]]էն յետոյ իր տարածքի մեծութեամբ [[ԱՄՆ|ԱՄՆ-ի]] յիսուն նահանգներէն երրորդ [[նահանգ]]ն է, իսկ բնակչութեան թուաքանակով՝ առաջինը<ref>{{Citation|title=Կալիֆոռնիա|url=https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B8%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%A1|date=2024-08-23|accessdate=2024-10-27|language=hy}}</ref>։ == Պատմութիւն == Ժամանակին Քալիֆորնիան Ամերիկայի նուաճողներուն համար եղած է բաղձալի [[երկիր]]։ [[Մեքսիքա]]յի խաղաղ-ովկիանոսեան ափերով նաւարկելով դէպի հիւսիս՝ [[սպանացի]]ները [[16-րդ դար]]ուն հասան Քալիֆորնիայի ափերը։ Այդ ժամանակէն Քալիֆորնիան դարձաւ սպանական [[գաղութ]] եւ այդպէս մնաց մինչեւ [[1821]] թուականը։ Սակայն, երբ [[Մեքսիքա]]ն [[Սպանիա]]յէն անջատուեցաւ, Քալիֆորնիան մտաւ Մեքսիքայի կազմին մէջ։ [[1846]] թուականին [[ԱՄՆ]] [[Մեքսիքա]]յէն խլեց Քալիֆորնիան, երբ այնտեղի [[գետ]]երէն մէկուն մէջ ոսկի յայտնաբերուեցաւ։ Այդ ժամանակ մարդկային հեղեղ մը հոսեցաւ դէպի Քալիֆորնիա. մարդիկ կ'երթային բախտ որոնելու։ [[ոսկի|Ոսկիի]] տենդով բռնուած էր նաեւ Քալիֆորնիայի խաղաղ կեանքով ապրող բնակչութիւնը։ Կարճ ժամանակամիջոցին առափնեայ մասը փաստօրէն ամայացաւ։ Այնտեղ խարիսխ նետած [[նաւ]]երը անտէր մնացին, որովհետեւ ոսկիի տենդով բռնուած անձնակազմը կը ձգտէր դէպի երկրի խորքերը, դէպի Սիերա-Նեւատա։ Սիերա-Նեւատայի լանջերուն նորանոր բնակավայրեր, աւելի ճիշդ՝ ճամբարներ կը ստեղծուէին։ Սակայն շուտով ոսկին սպառեցաւ, ատոր հետ ալ կամաց-կամաց թուլցաւ ոսկիի տենդը։ Երկրի խորքերը հասած մարդկանց մէկ մասը ետ դարձաւ, միւս մասը հրապուրուեցաւ Քալիֆորնիայի բնութեամբ։ Կազմակերպուեցան ագարակներ, հողակալութիւններ վարուցան ընելու, աստիճանաբար զարգացաւ [[գիւղատնտեսութիւն]]ը, կառուցուեցան գործարաններ, ստեղծուեցան աշխոյժ նաւահանգիստներ, յայտնի դարձան նաւթային մեծ պաշարներ եւ այլն։ [[1850]] թուականին Քալիֆորնիան պաշտօնապես ինքնուրոյն նահանգ յայտարարուեցաւ եւ մտաւ [[ԱՄՆ]] կազմի մէջ։ == Վարչական բաժանում == Քալիֆորնիա նահանգը, որ պաշտօնապէս կը կոչուի Քալիֆորնիայի հանրապետութիւն, կը բաժնուի 58 մարզերու կամ այսպէս կոչուած՝ գաւառներու կամ կոմսութիւններու։ ԱՄՆ–ի մէջ յիսուն նահանգներէն քառասունութ նահանգները, ինչպէս Անգլիոյ եւ անգլօ–սաքսոնական միւս երկիրներու մէջ, կը բաժնուին մարզերու կամ կոմսութիւններու, որոնք աւանդաբար կը կոչուին կոմսութիւններ՝ քաունթի, յոգնակին՝ քաունթիզ, իսկ շրջանները կը կոչուին տիսթրիքթ, յոգնակին՝ տիսթրիքթս՝ district, districts։ Ի դէպ, Քալիֆորնիայի յիսունութ կոմսութիւններէն կամ մարզերէն բնակչութեամբ ամէնամեծը [[Լոս Անճելըս]]ի կոմսութիւնն է, որ իր տասնհինգ միլիոն բնակչութեամբ առաջին տեղը կը գրաւէ նաեւ ամբողջ ԱՄՆ–ի յիսուն նահանգներու բոլոր կոմսութիւններուն եւ ատոնց համարժէք վարչական միաւորներու շարքին մէջ։<ref>"2010 FIPS Codes for Counties and County Equivalent Entities". Census.gov. Retrieved July 6, 2018. ^ a b c d e f g h i https://www2.census.gov/geo/pdfs/reference/GARM/Ch4GARM.pdf States, Counties, and Statistically Equivalent Entities (Chapter 4). Census.gov. Retrieved July 6, 2018. ^ "American Fact Finder - Results". United States Census Bureau. Retrieved April 7, 2015. ^ a b "Counties of American Samoa". Statoids.com. Retrieved July 6, 2018. ^ Harch, Charles E. (1957). The First Seventeen Years, Virginia, 1607–1624. Jamestown 350th Anniversary Historical. pp. 20, 75–76. ^ "Historic Court East Greenville". Northampton County, Virginia.</ref><ref>2018 թուականի դրութեամբ, ԱՄՆ–ի բոլոր նահանգներու մէջ առկայ էին 3․142 կոմսութիւններ, այսինքն՝ մարզեր, counties եւ կոմսութեանը համարժէք վարչական միաւորներ, այսինքն՝ county-equivalents․ 50 նահանգներու մէջ, եւ Քոլումպիա դաշնային մայրաքաղաքային շրջանին մէջ՝ District of Columbia, ուր կը գտնուի ԱՄՆ–ի մայրաքաղաք Ուաշինկթընը։ Բացի այդ, եթէ հաշուի առնուին նաեւ 100 կոմսութիւնները եւ ատոնց համարժէքները՝ county equivalents այսպես կոչուած ԱՄՆ ովկիանոսային հողային տիրոյթներու մէջ՝ U.S. territories, ապա ԱՄՆ-ի բուն մայր ցամաքային եւ կղզային բոլոր տարածքներուն մէջ առկայ է 3․242 կոմսութիւն՝ counties եւ կոմսութեան համարժէք վարչական միաւոր՝ county-equivalents։</ref> == Բնակչութիւն == Քալիֆորնիա նահանգի մօտ քառասուն միլիոնանոց բնակչութիւնը խայտաբղէտ է։ Դեռ [[16]]-րդ դարէն գաղթած սպանական վերաբնակիչներու թուաքանակին աւելցան նորանոր [[ժողովուրդ]]ներ թէ՛ [[եւրոպա]]կան եւ թէ [[ասիա]]կան [[երկիր|երկիրն]]երէն։ Քալիֆորնիայի բնիկներու մէկ մասը անհետացեր է, իսկ միւս մասը քշուած է լեռներու խորքերը։ == Հայերը Քալիֆորնիոյ մէջ == Ժամանակին այնտեղ գաղթած են նաեւ հայերը։ Քալիֆորնիայի [[հայ]] [[գաղութ]]ը ունի գրեթէ մէկ ու կէս դարու, իսկ աւելի ճշգրիտ՝ հարիւր քառասուն տարուայ պատմութիւն։ Առաջին անգամ հայերը այստեղ բնակութիւն հաստատած են [[1881]] թուականին։ Պարբերաբար, յատկապէս [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]էն յետոյ, անոնք համալրուած են նորանոր գաղթականներով, որոնք բնակութիւն հաստատած են [[Լոս Անճելըս]]<nowiki/>ի մէջ, [[Ֆրեզնօ]] [[քաղաք]]ի<nowiki/>ն մէջ ու անոր շրջակայքը։ [[1926]] թուականին Քալիֆորնիոյ մէջ կար մօտ 20000 հայ, իսկ մեր օրերուն Քալիֆորնիոյ մէջ կը բնակին ամերիկահայութեան մօտ եօթանասունհինգ տոկոսը՝ 2.000.000 ամերիկահայ։ Քալիֆորնիայի նահանգի նշանաւոր քաղաքներէն են [[Սան Ֆրանսիսքօ|Սան Ֆրանսիսքօն]] եւ [[Լոս Անճելըս]]ը։ == Քաղաքներ== <gallery mode="packed"> LA Skyline Mountains2.jpg|Լոս Անճելըս SF From Marin Highlands3.jpg|Սան-Ֆրանսիսքօ Panorama de San Diego.jpg|Սան Տիեկօ Downtownfresno.jpg|Ֆրեզնո </gallery> [[Պատկեր:HollywoodSign.jpg|մինի|[[Հոլիվուտ]]]] == Փոխադրամիջոց == <gallery> Պատկեր:SFO international terminal.jpg|Սան-Ֆրանսիսքօ միջազգային օդանաւակայան Պատկեր:Glendalefreeway.jpg|Glendale Freeway Պատկեր:California State Route 1 in Marin County.jpg|Քալիֆորնիա նահանգի առաջին երթուղին Պատկեր:Oakland California aerial view.jpg|Նաւահանգիստ Օքլենտ </gallery> == Տե՛ս նաեւ == *[[Սաքրամենթօ]] *[[Փասատինա]] *[[Միշիկըն]] == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Գրականութիւն == * Արեւմտեան կիսագունդի երկիրները, Կամսար Աւետիսեան == Արտաքին յղումներ == * [http://ca.gov/ CA.gov] – Պաշտօնական կայք [[Ստորոգութիւն:Քալիֆորնիա|Քալիֆորնիա]] 861wle90zw6omnnla706fhbuhrvxyhu 2 28150 235356 235344 2024-10-27T14:08:46Z Կարէն 9021 235356 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} В I тысячелетии до н. э. Джавахетия (Джавахк) составляла один из девяти [[Гавар (административная единица)|гаваров]] (районов) [[ашхар]]а [[Гугарк]] на севере [[Великая Армения|Великой Армении]]<ref>«Джавахк», Краткая армянская энциклопедия, т. 4, издательство [[Армянская энциклопедия|«Армянская энциклопедия»]] Ереван, 2003 г., стр. 226</ref><ref>{{книга|ref=|ссылка=|автор=Robert H. Hewsen|заглавие=The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions|ответственный=|год=1992|часть=|ссылка часть=|оригинал=|викитека=|издание=|место=|издательство=Reichert|pages=200|allpages=|volume=|columns=|серия=|isbn=|тираж=}}</ref>. В Джавахети сохранилось множество храмов и крепостей, относящихся как к произведениям грузинской архитектуры, так и армянской<ref name="yerkramas.org">{{Cite web |url=http://www.yerkramas.org/2008/11/23/dzhavaxk-%E2%80%93-iskonno-armyanskaya-territoriya/ |title=Джавахк — исконно армянская территория |accessdate=2011-02-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110102014631/http://www.yerkramas.org/2008/11/23/dzhavaxk-%E2%80%93-iskonno-armyanskaya-territoriya/ |archivedate=2011-01-02 |deadlink=yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://akhalkalak.nm.ru/Akhal%20%20church/photo%20church.htm |title=Новая страница 1 |accessdate=2010-06-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090406031218/http://www.akhalkalak.nm.ru/Akhal%20%20church/photo%20church.htm |archivedate=2009-04-06 |deadlink=yes }}</ref>. === Ազգի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|переселение западных армян в [[Ширакская область|Ширакский область]] и [[Самцхе-Джавахети]]}}]] Многие западные армяне, проживающие в современном регионе, переселились из [[Эрзурум (вилайет)|Эрзурумского вилайета]] [[Османская империя|Османской империи]] после вхождения [[Джавахетия|Джавахети]] в состав России в 1829 году<ref>{{Статья|ссылка=http://dx.doi.org/10.1007/bf01919359|автор=Christiane Lefevre-Percsy|заглавие=Ensembles de classe (0, 1, q, q + 1) de PG (d, q)|год=1980-03|издание=Journal of Geometry|том=15|выпуск=1|страницы=93–98|issn=0047-2468|doi=10.1007/bf01919359}}</ref><ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru|автор=Ерванд Казарович Саркисян, Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ Ղազարի)|заглавие=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|год=1972|издательство=Изд-во АН Армянской ССР|страниц=340}}</ref>. Большинство мусульман ([[Турки-месхетинцы]] и [[аджарцы]]) эмигрировали в Османскую империю<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.ru/books?id=XtW6cox7CIUC&q=Turcology+in+Mainz&redir_esc=y#v=snippet&q=Turcology%20in%20Mainz&f=false|автор=Hendrik Boeschoten, Julian Rentzsch|заглавие=Turcology in Mainz|год=2010|издательство=Otto Harrassowitz Verlag|страниц=296|isbn=978-3-447-06113-1}}</ref>. Политика Российской империи направлялась на распределение армян-христиан в приграничных районах с Османской империей, так как они считались надежными союзниками по сравнению с мусульманским населением. q404l184uayk6bzfrt2fdplgfb3zno7 235357 235356 2024-10-27T14:23:39Z Կարէն 9021 235357 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|переселение западных армян в [[Ширакская область|Ширакский область]] и [[Самцхе-Джавахети]]}}]] Многие западные армяне, проживающие в современном регионе, переселились из [[Эрзурум (вилайет)|Эрзурумского вилайета]] [[Османская империя|Османской империи]] после вхождения [[Джавахетия|Джавахети]] в состав России в 1829 году<ref>{{Статья|ссылка=http://dx.doi.org/10.1007/bf01919359|автор=Christiane Lefevre-Percsy|заглавие=Ensembles de classe (0, 1, q, q + 1) de PG (d, q)|год=1980-03|издание=Journal of Geometry|том=15|выпуск=1|страницы=93–98|issn=0047-2468|doi=10.1007/bf01919359}}</ref><ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru|автор=Ерванд Казарович Саркисян, Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ Ղազարի)|заглавие=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|год=1972|издательство=Изд-во АН Армянской ССР|страниц=340}}</ref>. Большинство мусульман ([[Турки-месхетинцы]] и [[аджарцы]]) эмигрировали в Османскую империю<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.ru/books?id=XtW6cox7CIUC&q=Turcology+in+Mainz&redir_esc=y#v=snippet&q=Turcology%20in%20Mainz&f=false|автор=Hendrik Boeschoten, Julian Rentzsch|заглавие=Turcology in Mainz|год=2010|издательство=Otto Harrassowitz Verlag|страниц=296|isbn=978-3-447-06113-1}}</ref>. Политика Российской империи направлялась на распределение армян-христиан в приграничных районах с Османской империей, так как они считались надежными союзниками по сравнению с мусульманским населением. 7t9id8zo1qcvr0gfk9bpk57x2617oxz 235358 235357 2024-10-27T14:25:59Z Կարէն 9021 235358 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|переселение западных армян в [[Ширакская область|Ширакский область]] и [[Самцхе-Джавахети]]}}]] Многие западные армяне, проживающие в современном регионе, переселились из [[Эрзурум (вилайет)|Эрзурумского вилайета]] [[Османская империя|Османской империи]] после вхождения [[Джавахетия|Джавахети]] в состав России в 1829 году<ref>{{Статья|ссылка=http://dx.doi.org/10.1007/bf01919359|автор=Christiane Lefevre-Percsy|заглавие=Ensembles de classe (0, 1, q, q + 1) de PG (d, q)|год=1980-03|издание=Journal of Geometry|том=15|выпуск=1|страницы=93–98|issn=0047-2468|doi=10.1007/bf01919359}}</ref><ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru|автор=Ерванд Казарович Саркисян, Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ Ղազարի)|заглавие=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|год=1972|издательство=Изд-во АН Армянской ССР|страниц=340}}</ref>. Большинство мусульман ([[Турки-месхетинцы]] и [[аджарцы]]) эмигрировали в Османскую империю<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.ru/books?id=XtW6cox7CIUC&q=Turcology+in+Mainz&redir_esc=y#v=snippet&q=Turcology%20in%20Mainz&f=false|автор=Hendrik Boeschoten, Julian Rentzsch|заглавие=Turcology in Mainz|год=2010|издательство=Otto Harrassowitz Verlag|страниц=296|isbn=978-3-447-06113-1}}</ref>. Политика Российской империи направлялась на распределение армян-христиан в приграничных районах с Османской империей, так как они считались надежными союзниками по сравнению с мусульманским населением. bieic252bg12b2mhp0x7dyu91yfxt29 235359 235358 2024-10-27T14:27:20Z Կարէն 9021 /* Ազգագրական խումբի հէքեաթ */ 235359 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Многие западные армяне, проживающие в современном регионе, переселились из [[Эрзурум (вилайет)|Эрзурумского вилайета]] [[Османская империя|Османской империи]] после вхождения [[Джавахетия|Джавахети]] в состав России в 1829 году<ref>{{Статья|ссылка=http://dx.doi.org/10.1007/bf01919359|автор=Christiane Lefevre-Percsy|заглавие=Ensembles de classe (0, 1, q, q + 1) de PG (d, q)|год=1980-03|издание=Journal of Geometry|том=15|выпуск=1|страницы=93–98|issn=0047-2468|doi=10.1007/bf01919359}}</ref><ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.com/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru|автор=Ерванд Казарович Саркисян, Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ Ղազարի)|заглавие=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|год=1972|издательство=Изд-во АН Армянской ССР|страниц=340}}</ref>. Большинство мусульман ([[Турки-месхетинцы]] и [[аджарцы]]) эмигрировали в Османскую империю<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.ru/books?id=XtW6cox7CIUC&q=Turcology+in+Mainz&redir_esc=y#v=snippet&q=Turcology%20in%20Mainz&f=false|автор=Hendrik Boeschoten, Julian Rentzsch|заглавие=Turcology in Mainz|год=2010|издательство=Otto Harrassowitz Verlag|страниц=296|isbn=978-3-447-06113-1}}</ref>. Политика Российской империи направлялась на распределение армян-христиан в приграничных районах с Османской империей, так как они считались надежными союзниками по сравнению с мусульманским населением. q9j2ohpj086v6i2v3f03z9nemvquhjt 235360 235359 2024-10-27T14:27:54Z Կարէն 9021 235360 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Многие западные армяне, проживающие в современном регионе, переселились из [[Эрзурум (вилайет)|Эрзурумского вилайета]] [[Османская империя|Османской империи]] после вхождения [[Джавахетия|Джавахети]] в состав России в 1829 году. Большинство мусульман ([[Турки-месхетинцы]] и [[аджарцы]]) эмигрировали в Османскую империю. Политика Российской империи направлялась на распределение армян-христиан в приграничных районах с Османской империей, так как они считались надежными союзниками по сравнению с мусульманским населением. p8u8zkaktblukuh16q8ejhhl6hxkyv5 235361 235360 2024-10-27T14:33:30Z Կարէն 9021 /* Ազգագրական խումբի հէքեաթ */ 235361 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ i8150wwwlzgc8bgy2z9p7cvq57ylh8s 235362 235361 2024-10-27T14:42:42Z Կարէն 9021 /* Հէքեաթ */ 235362 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} a8f5s87ekkii8l0673io1ge2vqx9t25 235363 235362 2024-10-27T14:46:45Z Կարէն 9021 235363 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} p0hmyg8kdboh6lavgzz8ggms0mnnqui 235364 235363 2024-10-27T14:58:31Z Կարէն 9021 235364 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին<ref>«Ջաւախք», Կարճ Հայկական Հանրագիտարան, հ. 4, հրատարակչութիւն «Հայկական Հանրագիտարան» Երեւան, 2003 գ., էջ 226։</ref><ref>Robert H. Hewsen. The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions. — Reichert, 1992. — P. 200.</ref>։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|last=Саркисян|first=Ерванд Казарович|last2=Ղազարի)|first2=Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ|date=1972|publisher=Изд-во АН Армянской ССР|language=ru}}</ref>։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն<ref>{{Cite book|title=Turcology in Mainz|last=Boeschoten|first=Hendrik|last2=Rentzsch|first2=Julian|date=2010|publisher=Harrassowitz Verl|isbn=978-3-447-06113-1|series=Turcologica|location=Wiesbaden}}</ref>։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} ab26avjnioatzalr2errgslmwfwuuoh 235390 235364 2024-10-27T18:55:31Z Կարէն 9021 235390 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին<ref>«Ջաւախք», Կարճ Հայկական Հանրագիտարան, հ. 4, հրատարակչութիւն «Հայկական Հանրագիտարան» Երեւան, 2003 գ., էջ 226։</ref><ref>Robert H. Hewsen. The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions. — Reichert, 1992. — P. 200.</ref>։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|last=Саркисян|first=Ерванд Казарович|last2=Ղազարի)|first2=Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ|date=1972|publisher=Изд-во АН Армянской ССР|language=ru}}</ref>։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն<ref>{{Cite book|title=Turcology in Mainz|last=Boeschoten|first=Hendrik|last2=Rentzsch|first2=Julian|date=2010|publisher=Harrassowitz Verl|isbn=978-3-447-06113-1|series=Turcologica|location=Wiesbaden}}</ref>։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Դեմոգրաֆիա == [[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային շրջանին]] [[Սամցխէ-Ջաւախք]] շրջանի [[Թուրքեր-մեսխեթցիներ|թուրքեր-մեսխեթցիներու]] տեղահանութիւնը կտրուկ փոխեց շրջանի ժողովրդագրական պատկերը։ Համաձայն [[1979 թուական]]ի մարդահամարի՝ շրջանի բնակչութիւնը կը կազմէ 190,000 մարդ, որոնցմէ 124,000 (65.3 %)՝ [[հայեր]], 44,000 (23.2 %)՝ [[վրացիներ]], ինչպէս նաեւ [[ռուսներ]], [[ուկրաինացիներ]], [[յոյներ]], [[հրեաներ]] եւ այլք։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} 2cehvjha1or3yorubpcuxj9jvc3kenh 235391 235390 2024-10-27T19:13:57Z Կարէն 9021 /* Դեմոգրաֆիա */ 235391 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին<ref>«Ջաւախք», Կարճ Հայկական Հանրագիտարան, հ. 4, հրատարակչութիւն «Հայկական Հանրագիտարան» Երեւան, 2003 գ., էջ 226։</ref><ref>Robert H. Hewsen. The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions. — Reichert, 1992. — P. 200.</ref>։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|last=Саркисян|first=Ерванд Казарович|last2=Ղազարի)|first2=Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ|date=1972|publisher=Изд-во АН Армянской ССР|language=ru}}</ref>։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն<ref>{{Cite book|title=Turcology in Mainz|last=Boeschoten|first=Hendrik|last2=Rentzsch|first2=Julian|date=2010|publisher=Harrassowitz Verl|isbn=978-3-447-06113-1|series=Turcologica|location=Wiesbaden}}</ref>։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Դեմոգրաֆիա == [[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային շրջանին]] [[Սամցխէ-Ջաւախք]] շրջանի [[Թուրքեր-մեսխեթցիներ|թուրքեր-մեսխեթցիներու]] տեղահանութիւնը կտրուկ փոխեց շրջանի ժողովրդագրական պատկերը։ Համաձայն [[1979 թուական]]ի մարդահամարի՝ շրջանի բնակչութիւնը կը կազմէ 190,000 մարդ, որոնցմէ 124,000 (65.3 %)՝ [[հայեր]], 44,000 (23.2 %)՝ [[վրացիներ]], ինչպէս նաեւ [[ռուսներ]], [[ուկրաինացիներ]], [[յոյներ]], [[հրեաներ]] եւ այլք։ Հաջորդ աղիւսակը կը պարունակէ Սամցխէ-Ջաւախքի հայ բնակչութեան ժողովրդագրութիւնը [[1939]], [[1989]] եւ [[2002 թուական]]ներուն։ {| class="wikitable" | <center>'''Շրջան'''</center> | ընդհանուր,<br>1939<ref>{{ru icon}} [http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rngeorgia.html ETHNO-CAUCASUS, НАСЕЛЕНИЕ КАВКАЗА, РЕСПУБЛИКА ГРУЗИЯ, НАСЕЛЕНИЕ ГРУЗИИ] {{Wayback|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rngeorgia.html |date=20080208080442 }}</ref> | [[հայեր]] | հայեր,<br>% | ընդհանուր,<br>1989<ref>{{hy icon}} [http://www.noravank.am/download.php?fid=661 Սամցխե-Ջավախքի բնակչության թվի և էթնիկական կազմի դինամիկան]{{Недоступная ссылка|date=2017-09|bot=InternetArchiveBot }}</ref> | հայեր | հայեր,<br>% | ընդհանուր,<br>2002<ref>{{Cite web |url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf |title=ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE-TERRITORIAL UNITS |access-date=2010-11-23 |archive-date=2011-08-25 |archive-url=https://www.webcitation.org/61D3mObfu?url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf |deadlink=no }}</ref> | հայեր | հայեր,<br>% |- | [[Ախալքալաքի շրջան]] | 64 655 | 54 081 | 83,6 | 62 977 | 57 209 | 90,8 | 60 975 | 57 516 | 94,3 |- | [[Ախալցխայի շրջան]] | 55 490 | 16 454 | 29,7 | 50 430 | 25 753 | 51,0 | 46 134 | 16 879 | 36,6 |- | [[Նինոծմինդայի շրջան]] <small>(Բոգդանովսկի)</small> | 34 575 | 27 376 | 79,2 | 32 064 | 27 090 | 84,5 | 34 305 | 32 857 | 95,8 |- | [[Ադիգենի շրջան]] | 41 314 | 942 | 2,3 | 19 598 | 1 627 | 8,3 | 20 753 | 698 | 3,4 |- | [[Բորժոմի շրջան]] | 37 437 | 3 946 | 10,5 | | | | 32 422 | 3 124 | 9,6 |- | [[Ծալկայի շրջան]] | 40 286 | 11 726 | 29,1 | 44 438<ref>{{hy icon}} [http://blanco.nswebhost.com/~noravank/download.php?fid=662 Ծալկայի շրջանի բնակչության թվի և էթնիկական կազմի դինամիկան]{{Недоступная ссылка|date=июня 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | 12 671 | 28,4 | 20 888 | 11 484 | 55,0 |- | [[Ասպինձայի շրջան]] | 32 644 | 1 741 | 5,3 | 11 .265 | 2 068 | 18,4 | 13 010 | 2 273 | 17,5 |- ! Ընդհանուր ! 306 401 ! 116 266 ! 37,9 ! 220 772 ! 126 418 ! 57,3 ! 228 487 ! 124 831 ! 54,6 |- |} == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} as95rj3cg7q5v1tvrqqsyu76diiqc4c 235392 235391 2024-10-27T19:16:40Z Կարէն 9021 /* Դեմոգրաֆիա */ 235392 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին<ref>«Ջաւախք», Կարճ Հայկական Հանրագիտարան, հ. 4, հրատարակչութիւն «Հայկական Հանրագիտարան» Երեւան, 2003 գ., էջ 226։</ref><ref>Robert H. Hewsen. The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions. — Reichert, 1992. — P. 200.</ref>։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|last=Саркисян|first=Ерванд Казарович|last2=Ղազարի)|first2=Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ|date=1972|publisher=Изд-во АН Армянской ССР|language=ru}}</ref>։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն<ref>{{Cite book|title=Turcology in Mainz|last=Boeschoten|first=Hendrik|last2=Rentzsch|first2=Julian|date=2010|publisher=Harrassowitz Verl|isbn=978-3-447-06113-1|series=Turcologica|location=Wiesbaden}}</ref>։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Դեմոգրաֆիա == [[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային շրջանին]] [[Սամցխէ-Ջաւախք]] շրջանի [[Թուրքեր-մեսխեթցիներ|թուրքեր-մեսխեթցիներու]] տեղահանութիւնը կտրուկ փոխեց շրջանի ժողովրդագրական պատկերը։ Համաձայն [[1979 թուական]]ի մարդահամարի՝ շրջանի բնակչութիւնը կը կազմէ 190,000 մարդ, որոնցմէ 124,000 (65.3 %)՝ [[հայեր]], 44,000 (23.2 %)՝ [[վրացիներ]], ինչպէս նաեւ [[ռուսներ]], [[ուկրաինացիներ]], [[յոյներ]], [[հրեաներ]] եւ այլք։ Հաջորդ աղիւսակը կը պարունակէ Սամցխէ-Ջաւախքի հայ բնակչութեան ժողովրդագրութիւնը [[1939]], [[1989]] եւ [[2002 թուական]]ներուն։ {| class="wikitable" | <center>'''Շրջան'''</center> | ընդհանուր,<br>1939<ref>{{ru icon}} [http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rngeorgia.html ETHNO-CAUCASUS, НАСЕЛЕНИЕ КАВКАЗА, ՌԵՍՊՈՒԲԼԻԿԱ ԳՐՈՒԶԻԱ, ՆԱՍԵԼԵՆԻԵ ԳՐՈՒԶԻԻ] {{Wayback|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rngeorgia.html |date=20080208080442 }}</ref> | [[հայեր]] | հայեր,<br>% | ընդհանուր,<br>1989<ref>{{hy icon}} [http://www.noravank.am/download.php?fid=661 Սամցխե-Ջավախքի բնակչության թվի և էթնիկական կազմի դինամիկան]{{Недоступная ссылка|date=2017-09|bot=InternetArchiveBot }}</ref> | հայեր | հայեր,<br>% | ընդհանուր,<br>2002<ref>{{Cite web |url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf |title=ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE-TERRITORIAL UNITS |access-date=2010-11-23 |archive-date=2011-08-25 |archive-url=https://www.webcitation.org/61D3mObfu?url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf |deadlink=no }}</ref> | հայեր | հայեր,<br>% |- | [[Ախալքալաքի շրջան]] | 64 655 | 54 081 | 83,6 | 62 977 | 57 209 | 90,8 | 60 975 | 57 516 | 94,3 |- | [[Ախալցխայի շրջան]] | 55 490 | 16 454 | 29,7 | 50 430 | 25 753 | 51,0 | 46 134 | 16 879 | 36,6 |- | [[Նինոծմինդայի շրջան]] <small>(Բոգդանովսկի)</small> | 34 575 | 27 376 | 79,2 | 32 064 | 27 090 | 84,5 | 34 305 | 32 857 | 95,8 |- | [[Ադիգենի շրջան]] | 41 314 | 942 | 2,3 | 19 598 | 1 627 | 8,3 | 20 753 | 698 | 3,4 |- | [[Բորժոմի շրջան]] | 37 437 | 3 946 | 10,5 | | | | 32 422 | 3 124 | 9,6 |- | [[Ծալկայի շրջան]] | 40 286 | 11 726 | 29,1 | 44 438<ref>{{hy icon}} [http://blanco.nswebhost.com/~noravank/download.php?fid=662 Ծալկայի շրջանի բնակչության թվի և էթնիկական կազմի դինամիկան]{{Недоступная ссылка|date=июня 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | 12 671 | 28,4 | 20 888 | 11 484 | 55,0 |- | [[Ասպինձայի շրջան]] | 32 644 | 1 741 | 5,3 | 11 .265 | 2 068 | 18,4 | 13 010 | 2 273 | 17,5 |- ! Ընդհանուր ! 306 401 ! 116 266 ! 37,9 ! 220 772 ! 126 418 ! 57,3 ! 228 487 ! 124 831 ! 54,6 |- |} == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} 36fifgg1ndn33x7lxi06ld0pf3eyleb 235393 235392 2024-10-27T19:17:07Z Կարէն 9021 Հետ է շրջվում [[Special:Diff/235392|235392]] խմբագրումը, որի հեղինակն է [[Special:Contributions/Կարէն|Կարէն]] ([[User talk:Կարէն|քննարկում]]) մասնակիցը 235393 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին<ref>«Ջաւախք», Կարճ Հայկական Հանրագիտարան, հ. 4, հրատարակչութիւն «Հայկական Հանրագիտարան» Երեւան, 2003 գ., էջ 226։</ref><ref>Robert H. Hewsen. The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions. — Reichert, 1992. — P. 200.</ref>։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|last=Саркисян|first=Ерванд Казарович|last2=Ղազարի)|first2=Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ|date=1972|publisher=Изд-во АН Армянской ССР|language=ru}}</ref>։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն<ref>{{Cite book|title=Turcology in Mainz|last=Boeschoten|first=Hendrik|last2=Rentzsch|first2=Julian|date=2010|publisher=Harrassowitz Verl|isbn=978-3-447-06113-1|series=Turcologica|location=Wiesbaden}}</ref>։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Դեմոգրաֆիա == [[Խորհրդային Միութիւն|Խորհրդային շրջանին]] [[Սամցխէ-Ջաւախք]] շրջանի [[Թուրքեր-մեսխեթցիներ|թուրքեր-մեսխեթցիներու]] տեղահանութիւնը կտրուկ փոխեց շրջանի ժողովրդագրական պատկերը։ Համաձայն [[1979 թուական]]ի մարդահամարի՝ շրջանի բնակչութիւնը կը կազմէ 190,000 մարդ, որոնցմէ 124,000 (65.3 %)՝ [[հայեր]], 44,000 (23.2 %)՝ [[վրացիներ]], ինչպէս նաեւ [[ռուսներ]], [[ուկրաինացիներ]], [[յոյներ]], [[հրեաներ]] եւ այլք։ Հաջորդ աղիւսակը կը պարունակէ Սամցխէ-Ջաւախքի հայ բնակչութեան ժողովրդագրութիւնը [[1939]], [[1989]] եւ [[2002 թուական]]ներուն։ {| class="wikitable" | <center>'''Շրջան'''</center> | ընդհանուր,<br>1939<ref>{{ru icon}} [http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rngeorgia.html ETHNO-CAUCASUS, НАСЕЛЕНИЕ КАВКАЗА, РЕСПУБЛИКА ГРУЗИЯ, НАСЕЛЕНИЕ ГРУЗИИ] {{Wayback|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rngeorgia.html |date=20080208080442 }}</ref> | [[հայեր]] | հայեր,<br>% | ընդհանուր,<br>1989<ref>{{hy icon}} [http://www.noravank.am/download.php?fid=661 Սամցխե-Ջավախքի բնակչության թվի և էթնիկական կազմի դինամիկան]{{Недоступная ссылка|date=2017-09|bot=InternetArchiveBot }}</ref> | հայեր | հայեր,<br>% | ընդհանուր,<br>2002<ref>{{Cite web |url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf |title=ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE-TERRITORIAL UNITS |access-date=2010-11-23 |archive-date=2011-08-25 |archive-url=https://www.webcitation.org/61D3mObfu?url=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf |deadlink=no }}</ref> | հայեր | հայեր,<br>% |- | [[Ախալքալաքի շրջան]] | 64 655 | 54 081 | 83,6 | 62 977 | 57 209 | 90,8 | 60 975 | 57 516 | 94,3 |- | [[Ախալցխայի շրջան]] | 55 490 | 16 454 | 29,7 | 50 430 | 25 753 | 51,0 | 46 134 | 16 879 | 36,6 |- | [[Նինոծմինդայի շրջան]] <small>(Բոգդանովսկի)</small> | 34 575 | 27 376 | 79,2 | 32 064 | 27 090 | 84,5 | 34 305 | 32 857 | 95,8 |- | [[Ադիգենի շրջան]] | 41 314 | 942 | 2,3 | 19 598 | 1 627 | 8,3 | 20 753 | 698 | 3,4 |- | [[Բորժոմի շրջան]] | 37 437 | 3 946 | 10,5 | | | | 32 422 | 3 124 | 9,6 |- | [[Ծալկայի շրջան]] | 40 286 | 11 726 | 29,1 | 44 438<ref>{{hy icon}} [http://blanco.nswebhost.com/~noravank/download.php?fid=662 Ծալկայի շրջանի բնակչության թվի և էթնիկական կազմի դինամիկան]{{Недоступная ссылка|date=июня 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | 12 671 | 28,4 | 20 888 | 11 484 | 55,0 |- | [[Ասպինձայի շրջան]] | 32 644 | 1 741 | 5,3 | 11 .265 | 2 068 | 18,4 | 13 010 | 2 273 | 17,5 |- ! Ընդհանուր ! 306 401 ! 116 266 ! 37,9 ! 220 772 ! 126 418 ! 57,3 ! 228 487 ! 124 831 ! 54,6 |- |} == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} as95rj3cg7q5v1tvrqqsyu76diiqc4c 235394 235393 2024-10-27T19:18:05Z Կարէն 9021 235394 wikitext text/x-wiki '''Հայերը Սամցխէ-Ջաւախեթիի մէջ''', '''Ջաւախահայեր'''՝ [[հայեր|արեւմտահայ]] ազգագրական խումբի մաս, բնիկ բնակչութիւնը [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]ի։ Կը խօսին [[Կարինի բարբառ]]ով<ref>{{Cite book|title=Armenian Karin-Erzerum|last=Hovannisian|first=Richard G.|date=2003|publisher=Mazda publishers|isbn=978-1-56859-151-3|series=UCLA Armenian history and culture series|location=Costa Mesa (Calif.)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20231214215634/https://www.academia.edu/45035654/The_Armenian_dialects_Archaisms_and_innovations_description_of_individual_dialects|title=(PDF) The Armenian dialects: Archaisms and innovations; description of individual dialects {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2023-12-14|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20221129192937/https://www.academia.edu/5669018/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B4%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B2|title=(PDF) Армянские диалекты: характеристика отдельных диалектов {{!}} Hrach Martirosyan - Academia.edu|date=2022-11-29|website=web.archive.org|accessdate=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.ru/books?id=X1o9AAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=(Istoriko-lingvisticheskie raboty)|last=Kapant︠s︡i︠a︡n|first=Gr|date=1956|language=ru}}</ref><ref>{{Cite book|title=The Oxford handbook of languages of the Caucasus|last=Polinsky|first=Maria|date=2020|publisher=Oxford university press|isbn=978-0-19-069069-4|series=Oxford handbooks|location=New York}}</ref>: == Հէքեաթ == {{Տես նաեւ|Գուգարք}} Ա. հազարամեակին մ.թ.ա. Ջաւախքը կը կազմէր ինը [[Գաւար (վարչական միաւոր)|գաւար]]ներէն (շրջան) մէկը [[աշխարհ]] [[Գուգարք]]ի՝ [[Մեծ Հայք]]ի հիւսիսին<ref>«Ջաւախք», Կարճ Հայկական Հանրագիտարան, հ. 4, հրատարակչութիւն «Հայկական Հանրագիտարան» Երեւան, 2003 գ., էջ 226։</ref><ref>Robert H. Hewsen. The Geography of Ananias of Širak: Ašxarhacʻoycʻ, the Long and the Short Recensions. — Reichert, 1992. — P. 200.</ref>։ Ջաւախեթիի մէջ պահպանուած են բազմաթիւ տաճարներ եւ բերդեր, որոնք կը պատկանին թէ՛ վրացական եւ թէ՛ հայկական ճարտարապետութեան։ === Ազգագրական խումբի հէքեաթ === [[File:Armenian migration-Tsutsiev 2015.svg|thumb|{{Պարզաբանագիր|#A08A17|Արեւմտահայերու վերաբնակեցումը [[Շիրակի մարզ]] եւ [[Սամցխէ-Ջաւախեթի]]}}]] Շատ արեւմտահայեր, որոնք կը բնակին ժամանակակից շրջանին մէջ, վերաբնակեցան [[Էրզրումի վիլայեթ]]էն [[Օսմանեան կայսրութիւն]]էն 1829 թուականին, երբ [[Ջաւախեթի]]ն միացաւ Ռուսաստան<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=R9xtAAAAMAAJ&newbks=0&hl=ru&redir_esc=y|title=Политика османского правительства в Западной Армении и державы в последней четверти XIX и начале XX вв|last=Саркисян|first=Ерванд Казарович|last2=Ղազարի)|first2=Սարգսյան՝ Ե Ղ (Երվանդ|date=1972|publisher=Изд-во АН Армянской ССР|language=ru}}</ref>։ Մեծամասնութիւնը մահմետականներ ([[Թուրքեր-մեսխեթցիներ]] եւ [[Աջարցիներ]]) արտագաղթեցին Օսմանեան կայսրութիւն<ref>{{Cite book|title=Turcology in Mainz|last=Boeschoten|first=Hendrik|last2=Rentzsch|first2=Julian|date=2010|publisher=Harrassowitz Verl|isbn=978-3-447-06113-1|series=Turcologica|location=Wiesbaden}}</ref>։ Ռուսաստան քաղաքականութիւնը ուղղուած էր հայ-քրիստոնեաներու վերաբնակեցման Օսմանեան կայսրութեան սահմանամերձ շրջաններուն մէջ, քանի որ անոնք կը համարուէին աւելի հաւատարիմ դաշնակիցներ՝ ի տարբերութիւն մահմետական բնակչութեան։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} ab26avjnioatzalr2errgslmwfwuuoh 0 28153 235377 235349 2024-10-27T16:10:46Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Էլբասան]]էն էջ [[Էլպասան]] առանց վերայղում ձգելու 235349 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Էլբասան''' ({{lang-sq|Elbasan}} {{IPA|ˌ|ɛ|l|b|ə|ˈ|s|ɑː|n}}, քաղաք Կեդրոնական Ալպանիա Հարաւային մասը, Կեդրոնական Ալպանիա երկրամասին մէջ։<ref name="britannica.com">Elbasan - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Elbasan Elbasan - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Էլբասան [[Ալպանիա]] չորրորդ քաղաքն է։ Տարածքը 872.03 քառ.&nbsp;ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 141 714 ([[2011]]-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Elbasan - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-elbasan/pasaporta-e-bashkise-elbasan/ Elbasan - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Elbasan 1.jpg| Elbasan, Albania, Castle 2013 01.jpg| Elbasan 3.jpg| Elbasan Wikivoyage Banner.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://elbasani.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 0e9yaa4fd2xwl2vaf4xr3i5mzsdjdeb 235378 235377 2024-10-27T16:11:10Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235378 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Էլպասան''' ({{lang-sq|Elbasan}}, քաղաք՝ Կեդրոնական Ալպանիա Հարաւային մասը, Կեդրոնական Ալպանիա երկրամասին մէջ։<ref name="britannica.com">Elbasan - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Elbasan Elbasan - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Էլբասան [[Ալպանիա]] չորրորդ քաղաքն է։ Տարածքը 872.03 քառ.&nbsp;ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 141 714 ([[2011]]-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Elbasan - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-elbasan/pasaporta-e-bashkise-elbasan/ Elbasan - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Elbasan 1.jpg| Elbasan, Albania, Castle 2013 01.jpg| Elbasan 3.jpg| Elbasan Wikivoyage Banner.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://elbasani.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] tpu15otjelw1km2rgsb10ap3h66as6m 0 28154 235376 235350 2024-10-27T16:10:16Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235376 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Ֆիերի''' ({{lang-sq|Fier}} {{IPA|fiˈɛɾ}}), Ալպանիոյ հարաւ-արեւմտեան մասին մէջ։<ref name="nomads-travel-guide.com/city/fier/">Fier - Nomads travel guide, [https://www.nomads-travel-guide.com/city/fier/ Fier - Nomads travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Ֆիերի [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] եօթներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 619.9 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 120,655 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Fier - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-fier/pasaporta-e-bashkise-fier/ Fier - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Parku qendror qyteti i Fierit(Central park City of Fier).jpg| Fier, Albania 2022-11-03 - Street scene.jpg| Globe in Fier.jpg| Fier nga Patosi.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://bashkiafier.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] p5g9aolv85h3nt8rxz7hyohefwrf2s3 0 28155 235375 235351 2024-10-27T16:08:28Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235375 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Կորչա''' ({{lang-sq|Korçë}} {{IPA|ˈkɔɾtʃə}}, յուն․՝ Κορυτσά, մակեդոներէն՝ Горица, իտալ.՝ Corizza), քաղաք՝ Հարաւ-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="britannica.com">Korçë - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Korce Korçë - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Կորչա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] ութերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 806 քառ. ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 75,994 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Korçë - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-korce/ Korçë - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Korça 02.jpg| Pazari i vjeter Korce.jpg| A view from up.jpg| Very detailed view of Korca.png| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://bashkiakorce.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 9eluo7ethjokqgr2ocvx7ixuff2hc8x 235388 235375 2024-10-27T16:27:42Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235388 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Քորչա''' ({{lang-sq|Korçë}} {{IPA|ˈkɔɾtʃə}}, յուն․՝ Κορυτσά, մակեդոներէն՝ Горица, իտալ.՝ Corizza), քաղաք՝ Հարաւ-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="britannica.com">Korçë - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Korce Korçë - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Քորչա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] ութերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 806 քառ. ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 75,994 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Korçë - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-korce/ Korçë - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Korça 02.jpg| Pazari i vjeter Korce.jpg| A view from up.jpg| Very detailed view of Korca.png| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://bashkiakorce.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] tdeli445r6wozulioufu1movzl6wce8 235389 235388 2024-10-27T16:27:53Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Կորչա]]էն էջ [[Քորչա]] առանց վերայղում ձգելու 235388 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Քորչա''' ({{lang-sq|Korçë}} {{IPA|ˈkɔɾtʃə}}, յուն․՝ Κορυτσά, մակեդոներէն՝ Горица, իտալ.՝ Corizza), քաղաք՝ Հարաւ-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="britannica.com">Korçë - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Korce Korçë - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Քորչա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] ութերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 806 քառ. ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 75,994 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Korçë - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-korce/ Korçë - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Korça 02.jpg| Pazari i vjeter Korce.jpg| A view from up.jpg| Very detailed view of Korca.png| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://bashkiakorce.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] tdeli445r6wozulioufu1movzl6wce8 0 28156 235374 235352 2024-10-27T16:05:27Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235374 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Կուկաս''' ({{lang-sq|Kukës}} {{IPA|ˈkukəs}}), քաղաք՝ հիւսիս-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="visitkukes.com">Kukës travel guide, [https://www.visitkukes.com Kukës travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Կուկաս [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածքը 934.80 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 47 985 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Kukës - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-kukes/pasaporta-e-bashkise-kukes/ Kukës - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Rruga e xhamise.JPG| Kulla e kosovareve dhe muzeu i qytetit.jpg| Pamje e Ures se Drinit , Kukes.JPG| Kukës center (WPWTR17).jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://kukesi.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] e8tkv046kurbcxjx4nvmlfhq1l8rwma 235385 235374 2024-10-27T16:25:18Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235385 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Քուքս''' ({{lang-sq|Kukës}} {{IPA|ˈkukəs}}), քաղաք՝ հիւսիս-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="visitkukes.com">Kukës travel guide, [https://www.visitkukes.com Kukës travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Քուքս [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնըը 934,80 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 47, 985 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Kukës - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-kukes/pasaporta-e-bashkise-kukes/ Kukës - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Rruga e xhamise.JPG| Kulla e kosovareve dhe muzeu i qytetit.jpg| Pamje e Ures se Drinit , Kukes.JPG| Kukës center (WPWTR17).jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://kukesi.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] qrtd5gnjis2790ll3e0t9bzt0co379w 235386 235385 2024-10-27T16:25:30Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Կուկաս]]էն էջ [[Քուքս]] առանց վերայղում ձգելու 235385 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Քուքս''' ({{lang-sq|Kukës}} {{IPA|ˈkukəs}}), քաղաք՝ հիւսիս-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="visitkukes.com">Kukës travel guide, [https://www.visitkukes.com Kukës travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Քուքս [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնըը 934,80 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 47, 985 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Kukës - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-kukes/pasaporta-e-bashkise-kukes/ Kukës - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Rruga e xhamise.JPG| Kulla e kosovareve dhe muzeu i qytetit.jpg| Pamje e Ures se Drinit , Kukes.JPG| Kukës center (WPWTR17).jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://kukesi.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] qrtd5gnjis2790ll3e0t9bzt0co379w 235387 235386 2024-10-27T16:26:47Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235387 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Քուքս''' ({{lang-sq|Kukës}} {{IPA|ˈkukəs}}), քաղաք՝ հիւսիս-արեւելեան Ալպանիոյ մէջ։<ref name="visitkukes.com">Kukës travel guide, [https://www.visitkukes.com Kukës travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Քուքս [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 934,80 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 47, 985 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Kukës - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-kukes/pasaporta-e-bashkise-kukes/ Kukës - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Rruga e xhamise.JPG| Kulla e kosovareve dhe muzeu i qytetit.jpg| Pamje e Ures se Drinit , Kukes.JPG| Kukës center (WPWTR17).jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [https://kukesi.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] jpdmoz5vsgpzokeehzib61z33wm43lk 0 28157 235372 235353 2024-10-27T16:01:27Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235372 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Գիրոկաստրա''' ({{lang-sq|Gjirokastër}} {{IPA|ɟiɾoˈkast:əɾ, -ra}}, քաղաք՝ Ալպանիոյ հարաւային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Gjirokastër - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Gjirokaster Gjirokastër - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Գիրոկաստրա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասնմէկերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 469.55 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 28 673 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Gjirokastër - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-gjirokaster/pasaporta-e-bashkise-gjirokaster/ Gjirokastër - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Gjirokaster 2016-2017.jpg| Kalaja e Gjirokastrë s.jpg| Banese ne Gjirokaster.jpg| Rooftop panorama view of Gjirokastër castle 5.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://bashkiagjirokaster.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] qzgtxctz1p8jdledzzme92zaiycs91b 235373 235372 2024-10-27T16:01:39Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Գիրոկաստրայ]]էն էջ [[Գիրոկաստրա]] առանց վերայղում ձգելու 235372 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Գիրոկաստրա''' ({{lang-sq|Gjirokastër}} {{IPA|ɟiɾoˈkast:əɾ, -ra}}, քաղաք՝ Ալպանիոյ հարաւային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Gjirokastër - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Gjirokaster Gjirokastër - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Գիրոկաստրա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասնմէկերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 469.55 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 28 673 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Gjirokastër - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-gjirokaster/pasaporta-e-bashkise-gjirokaster/ Gjirokastër - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Gjirokaster 2016-2017.jpg| Kalaja e Gjirokastrë s.jpg| Banese ne Gjirokaster.jpg| Rooftop panorama view of Gjirokastër castle 5.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://bashkiagjirokaster.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] qzgtxctz1p8jdledzzme92zaiycs91b 235379 235373 2024-10-27T16:16:19Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Գիրոկաստրա]]էն էջ [[Կճիրոքասթըր]] առանց վերայղում ձգելու 235372 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Գիրոկաստրա''' ({{lang-sq|Gjirokastër}} {{IPA|ɟiɾoˈkast:əɾ, -ra}}, քաղաք՝ Ալպանիոյ հարաւային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Gjirokastër - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Gjirokaster Gjirokastër - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Գիրոկաստրա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասնմէկերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 469.55 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 28 673 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Gjirokastër - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-gjirokaster/pasaporta-e-bashkise-gjirokaster/ Gjirokastër - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Gjirokaster 2016-2017.jpg| Kalaja e Gjirokastrë s.jpg| Banese ne Gjirokaster.jpg| Rooftop panorama view of Gjirokastër castle 5.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://bashkiagjirokaster.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] qzgtxctz1p8jdledzzme92zaiycs91b 235380 235379 2024-10-27T16:17:05Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235380 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Կճիրոքասթըր''' ({{lang-sq|Gjirokastër}} {{IPA|ɟiɾoˈkast:əɾ, -ra}}, քաղաք՝ Ալպանիոյ հարաւային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Gjirokastër - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Gjirokaster Gjirokastër - Britannica], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Կճիրոքասթըր [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասնմէկերորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 469.55 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 28 673 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Gjirokastër - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-gjirokaster/pasaporta-e-bashkise-gjirokaster/ Gjirokastër - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Gjirokaster 2016-2017.jpg| Kalaja e Gjirokastrë s.jpg| Banese ne Gjirokaster.jpg| Rooftop panorama view of Gjirokastër castle 5.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://bashkiagjirokaster.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] hfnrov255nptw3dwas0mlugy60of20w 0 28158 235371 235354 2024-10-27T15:59:48Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235371 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Պեշկոպիա''' ({{lang-sq|Peshkopi}} {{IPA|pɛʃkɔpi}}), քաղաք՝ Ալպանիոյ հիւսիս-արեւելեան մասին մէջ։<ref name="nomads-travel-guide.com">Peshkopi - Nomads travel guide, [https://www.nomads-travel-guide.com/city/peshkopi/ Peshkopi - Nomads travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Պեշկոպիա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 18.6 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 13 251 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Peshkopi - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-diber/pasaporta-e-bashkise-diber/ Peshkopi - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Peshkopia from the air.jpg| Peshkopi from the road into dobrove.jpg| Kisha e Shpërfytyrimit Herbel.jpg| Dibra.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://www.peshkopia.com/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 59w7ykg61k820ot4raffoilzoycl8v8 235383 235371 2024-10-27T16:21:54Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Պեշկոպիա]]էն էջ [[Փեշքոփիա]] առանց վերայղում ձգելու 235371 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Պեշկոպիա''' ({{lang-sq|Peshkopi}} {{IPA|pɛʃkɔpi}}), քաղաք՝ Ալպանիոյ հիւսիս-արեւելեան մասին մէջ։<ref name="nomads-travel-guide.com">Peshkopi - Nomads travel guide, [https://www.nomads-travel-guide.com/city/peshkopi/ Peshkopi - Nomads travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Պեշկոպիա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 18.6 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 13 251 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Peshkopi - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-diber/pasaporta-e-bashkise-diber/ Peshkopi - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Peshkopia from the air.jpg| Peshkopi from the road into dobrove.jpg| Kisha e Shpërfytyrimit Herbel.jpg| Dibra.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://www.peshkopia.com/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 59w7ykg61k820ot4raffoilzoycl8v8 235384 235383 2024-10-27T16:22:15Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235384 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Փեշքոփիա''' ({{lang-sq|Peshkopi}} {{IPA|pɛʃkɔpi}}), քաղաք՝ Ալպանիոյ հիւսիս-արեւելեան մասին մէջ։<ref name="nomads-travel-guide.com">Peshkopi - Nomads travel guide, [https://www.nomads-travel-guide.com/city/peshkopi/ Peshkopi - Nomads travel guide], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Փեշքոփիա [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] տասներորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 18.6 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 13 251 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Peshkopi - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-diber/pasaporta-e-bashkise-diber/ Peshkopi - Porta Vendore], accessed on 27 October 2024. Data for 27 October 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Peshkopia from the air.jpg| Peshkopi from the road into dobrove.jpg| Kisha e Shpërfytyrimit Herbel.jpg| Dibra.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://www.peshkopia.com/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 875o7rklotrxzbrtfnuo6wnlzxhhm37 0 28159 235370 235355 2024-10-27T15:57:04Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235370 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Բերատ''' ({{lang-sq|Berat}} {{IPA|bɛˈɾat}}) քաղաք՝ Հարաւային Ալպանիոյ Հիւսիսային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Berat - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Berat Berat - Britannica], accessed on 18 April 2024. Data for 18 April 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Բերատ [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] իններորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 380.21 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 60 031 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Berat - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-berat/pasaporta-e-bashkise-berat/ Berat - Porta Vendore], accessed on 18 April 2024. Data for 18 April 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Old town of berat 1.jpg| Old town of berat 2 albania 2016.jpg| The old city of Berat.jpg| Panorama of Berat, Albania 2016.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://www.bashkiaberat.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 7x5ivduxqpshna26f7dxqq6u179a16i 235381 235370 2024-10-27T16:19:20Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Սեւան Դանիէլեան Մկրեանը տեղափոխեց էջ [[Բերատ]]էն էջ [[Պերաթ]] առանց վերայղում ձգելու 235370 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Բերատ''' ({{lang-sq|Berat}} {{IPA|bɛˈɾat}}) քաղաք՝ Հարաւային Ալպանիոյ Հիւսիսային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Berat - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Berat Berat - Britannica], accessed on 18 April 2024. Data for 18 April 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Բերատ [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] իններորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 380.21 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 60 031 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Berat - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-berat/pasaporta-e-bashkise-berat/ Berat - Porta Vendore], accessed on 18 April 2024. Data for 18 April 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Old town of berat 1.jpg| Old town of berat 2 albania 2016.jpg| The old city of Berat.jpg| Panorama of Berat, Albania 2016.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://www.bashkiaberat.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] 7x5ivduxqpshna26f7dxqq6u179a16i 235382 235381 2024-10-27T16:20:11Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 235382 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = քաղաք }} '''Պերաթ''' ({{lang-sq|Berat}} {{IPA|bɛˈɾat}}) քաղաք՝ Հարաւային Ալպանիոյ Հիւսիսային մասին մէջ։<ref name="britannica.com">Berat - Britannica, [https://www.britannica.com/place/Berat Berat - Britannica], accessed on 18 April 2024. Data for 18 April 2024.</ref> Իր մեծութեամբ Պերաթ [[Ալպանիա|Ալպանիոյ]] իններորդ քաղաքն է։ Տարածութիւնը 380.21 քառ.ք․մ․ է, իսկ բնակչութիւնը՝ 60 031 (2011-ի տուեալներով)։<ref name="portavendore.al">Berat - Porta Vendore, [https://portavendore.al/bashkia-berat/pasaporta-e-bashkise-berat/ Berat - Porta Vendore], accessed on 18 April 2024. Data for 18 April 2024.</ref> == Պատկերասրահ == <gallery> Old town of berat 1.jpg| Old town of berat 2 albania 2016.jpg| The old city of Berat.jpg| Panorama of Berat, Albania 2016.jpg| </gallery> == Ծանօթագրութիւններ == {{ծանտուփ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://www.bashkiaberat.gov.al/ Պաշտօնական կայքէջ] {{Արտաքին յղումներ}} [[Ստորոգութիւն:ալպաներէն քաղաքներ]] ip2x79iytjdqek3tl1zvw9aliicl1f0