Կաղապար:Արդեօք Գիտէ՞ք

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="hyw">
  <siteinfo>
    <sitename>Ուիքիփետիա</sitename>
    <dbname>hywwiki</dbname>
    <base>https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.5</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Մեդիա</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Սպասարկող</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Քննարկում</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Մասնակից</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Մասնակցի քննարկում</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Ուիքիփետիա</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Ուիքիփետիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Պատկեր</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Պատկերի քննարկում</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki քննարկում</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Կաղապար</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Կաղապարի քննարկում</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Օգնություն</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Օգնության քննարկում</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ստորոգութիւն</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Կատեգորիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Մոդուլ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Մոդուլի քննարկում</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Կաղապար:Արդեօք Գիտէ՞ք</title>
    <ns>10</ns>
    <id>24</id>
    <revision>
      <id>236175</id>
      <parentid>235530</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T20:02:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Azniv Stepanian</username>
        <id>8</id>
      </contributor>
      <origin>236175</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1117" sha1="d1wqn3g09pfdhn52ghfiuwjeii7wffi" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Nativity Church15.jpg|150px|աջից||մինի|Բեթղեհէմի Սուրբ Ծննդեան Այրը]] 
*․․․ որ [[Մարիա Ճէյքըպսըն|Մարիա Ճէյքըպսըն]], 1954-ին, [[Լիբանան|Լիբանանի]] կառավարութեան կողմէն պարգեւատրուած է «Պատուոյ ոսկի շքանշան»-ով:
*․․․ որ [[Ալերսէ Միլենարիօ Փաթականի|Ալերսէ Միլենարիօ Փաթականիի]] նոճի տեսակի ծառ մըն է, որ կը գտնուի Չիլիի մէջ: Կ'ենթադրուի, որ անիկա 5000 տարուան ծառ մըն է, եւ հետեւաբար` աշխարհի ամէնէն ծեր ծառը:
*․․․ որ [[Բեթղեհէմ]]ի Սուրբ Ծննդեան տաճարը կառուցուած է այն Այրի վրայ, ուր ծնած է Յիսուս։ Բուն այրին մէջ կը գտնուի Յիսուսի ծնած տեղը եւ մսուրը։
*․․․ որ
*․․․ որ [[Մարսողութիւն|մարսողութիւնը]] կը սկսի արդէն բերանի խոռոչէն։</text>
      <sha1>d1wqn3g09pfdhn52ghfiuwjeii7wffi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236176</id>
      <parentid>236175</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T20:23:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Azniv Stepanian</username>
        <id>8</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>236176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1268" sha1="4y2gmm0o1c5yk8cssjw097pgz5kojp6" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Nativity Church15.jpg|150px|աջից||մինի|Բեթղեհէմի Սուրբ Ծննդեան Այրը]] 
*․․․ որ [[Մարիա Ճէյքըպսըն|Մարիա Ճէյքըպսըն]], 1954-ին, [[Լիբանան|Լիբանանի]] կառավարութեան կողմէն պարգեւատրուած է «Պատուոյ ոսկի շքանշան»-ով:
*․․․ որ [[Ալերսէ Միլենարիօ Փաթականի|Ալերսէ Միլենարիօ Փաթականիի]] նոճի տեսակի ծառ մըն է, որ կը գտնուի Չիլիի մէջ: Կ'ենթադրուի, որ անիկա 5000 տարուան ծառ մըն է, եւ հետեւաբար` աշխարհի ամէնէն ծեր ծառը:
*․․․ որ [[Բեթղեհէմ]]ի Սուրբ Ծննդեան տաճարը կառուցուած է այն Այրի վրայ, ուր ծնած է Յիսուս։ Բուն այրին մէջ կը գտնուի Յիսուսի ծնած տեղը եւ մսուրը։
*․․․ որ մեղրահաւը աշխարհի ամէնէն փոքրիկ թռչունն է։ Ան ունի 6 սմ մեծութիւն եւ կը կշռէ 2 կրամ:
*․․․ որ [[Մարսողութիւն|մարսողութիւնը]] կը սկսի արդէն բերանի խոռոչէն։</text>
      <sha1>4y2gmm0o1c5yk8cssjw097pgz5kojp6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ձայնալարեր</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4187</id>
    <revision>
      <id>236162</id>
      <parentid>236160</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T12:29:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կեղծմաշկը */</comment>
      <origin>236162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24043" sha1="tf2yzmwgosze835cjb1uu7az50cc43f" xml:space="preserve">'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի առաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերեւը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==

Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերուն բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին առաջամասը: Անոր սահմաններն են՝ վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն՝ շնչափողը, առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland) ու ետեւէն՝ որկորի վերու բաժինը: Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
Անզոյգ աճառներն են՝ մակալեզուակը (epiglottis), վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone). իսկ զոյգ աճառներն են՝ շերեփաճառները (arytenoid cartilages), եղջերաճառները (corniculate cartilages) եւ սեպաճառները (cuneiform cartilages): Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողի վերու մասը եւ կը ծառայէ որպէս կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցաւ կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը.
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղեր՝ վերուն եւ ստորին:
Իւրաքանչիւր վերուն ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու, որոնցմէ առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, իսկ երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[բերան]]էն ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող եւ ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ. եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը  կուլ տալու  ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողի անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մեր [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ խօսինք, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերու բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւններ.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, եւ հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մեր արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ օդ կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]]. ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին.
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով.
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում.
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենայ ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան.
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն.
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ.
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով.
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ.
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===

====== Ձայնալարերու բորբոքումներ ======
Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:

Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։

Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):

Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։ 

Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու․

Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։ 

Ծխախոտի, ալկոհոլի գործածումը հանգեցնում է ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կարող է հանգեցնել կապաններու վնասման։

Տարիքի բերումով, տեղի կ'ունենան բազմաթիւ փոփոխութիւններ, որոնք կրնան ազդել նաեւ ձայնալարերուն վրայ։

Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ քաքաոյի չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Յաւելեալ Հիւանդութիւններ ==
*Ենթաձայնալարային տարածքի ջրուռեցք։
*Խռչափողի աճառներու յօդաբորբ, որ արգելք կը հանդիսանայ ձայնալարերու պրկումներու։
*Օտար մարմիններու ներխուժումը խռչափողէն ներս։
*Մանկական-պատանեկան ձայնալարային պողիպային խմբաւորումներ (papilloma, polyposis)։
*Ձայնալարերու լաւորակ ուռեր՝ սպիտակաբիծեր (leukoplakia) նօտեր (nodes) եւ պողիպներ (polyps)։
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր՝ քաղցկեղ։
*Ծերութեան ձայնալարերու տկարութիւն։
*Ընդոծին ձայնալարային թաղանթ (congenital web)։

Վերոյիշեալ ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի ականջներ:

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցաւ կը տեսնենք ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրաւիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:
Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաչոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անյետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին գր-գռուած չոր հաչոցանման հազ, վիզի եւ անրակի (clavicle) վերուն եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:
Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացումի, թթուածինի ներարկումի: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար շնչահեղձութեան համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպնկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի մորթին իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ թթուածին մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ ձայնի ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]</text>
      <sha1>tf2yzmwgosze835cjb1uu7az50cc43f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236163</id>
      <parentid>236162</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T12:56:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <origin>236163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24106" sha1="n9jc4qeru9224xs0wbvckfgujngwzk5" xml:space="preserve">'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==

Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասին մէջ: Անոր սահմաններն են՝ վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն՝ շնչափողը, առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland) ու ետեւէն՝ որկորի վերի բաժինը: Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
Անզոյգ աճառներն են՝ մակալեզուակը (epiglottis), վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone). իսկ զոյգ աճառներն են՝ շերեփաճառերը (arytenoid cartilages), եղջերաճառերը (corniculate cartilages) եւ սեպաճառերը (cuneiform cartilages): Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողին վերի մասը եւ կը ծառայէ իբրեւ կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցով կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը.
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղ՝ վերին եւ ստորին:

Իւրաքանչիւր վերին ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու, որոնցմէ առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, իսկ երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== ա.-Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[բերան]]էն ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող եւ ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ. եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== բ.-Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը  կուլ տալու  ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողին անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մարդու [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ անհատը խօսի, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերու բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== գ.-Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւններ.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մարդոց արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ օդ կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]]. ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի է յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին.
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով.
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում.
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենան ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան.
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն.
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ.
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով.
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ.
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===

====== Ձայնալարերու բորբոքումներ ======
Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:

Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։

Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):

Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։ 

Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու․

Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։ 

Ծխախոտի, ալքոհոլի գործածումը կը յանգեցնեն ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կրնայ յանգեցնել կապաններու վնասման։

Տարիքի բերումով, տեղի կ'ունենան բազմաթիւ փոփոխութիւններ, որոնք կրնան ազդել նաեւ ձայնալարերուն վրայ։

Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ [[Քաքաօ|քաքաոյի]] չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Յաւելեալ Հիւանդութիւններ ==
*Ենթաձայնալարային տարածքի ջրուռեցք։
*Խռչափողի աճառներու յօդաբորբ, որ արգելք կը հանդիսանայ ձայնալարերու պրկումներու։
*Օտար մարմիններու ներխուժումը խռչափողէն ներս։
*Մանկական-պատանեկան ձայնալարային պողիպային խմբաւորումներ (papilloma, polyposis)։
*Ձայնալարերու լաւորակ ուռեր՝ սպիտակաբիծեր (leukoplakia) նօտեր (nodes) եւ պողիպներ (polyps)։
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր՝ [[քաղցկեղ]]։
*Ծերութեան ձայնալարերու տկարութիւն։
*Ընդոծին ձայնալարային թաղանթ (congenital web)։

Վերոյիշեալ ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի [[Ականջ|ականջներ]]:

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցաւ կը տեսնենք ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրաւիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:

Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաջոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անհետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին գրգռուած չոր հաջոցանման հազ, վիզի եւ անրակի (clavicle) վերին եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:

Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացման եւ թթուածինի ներարկման: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար շնչահեղձութեան համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպընկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի մորթին իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ թթուածին մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ ձայնի ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]</text>
      <sha1>n9jc4qeru9224xs0wbvckfgujngwzk5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236164</id>
      <parentid>236163</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T13:05:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* ա.-Շնչառական պաշտօն */</comment>
      <origin>236164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24117" sha1="jv9glc3wi5mf3sp47da16wa9onva57d" xml:space="preserve">'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==

Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասին մէջ: Անոր սահմաններն են՝ վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն՝ շնչափողը, առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland) ու ետեւէն՝ որկորի վերի բաժինը: Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
Անզոյգ աճառներն են՝ մակալեզուակը (epiglottis), վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone). իսկ զոյգ աճառներն են՝ շերեփաճառերը (arytenoid cartilages), եղջերաճառերը (corniculate cartilages) եւ սեպաճառերը (cuneiform cartilages): Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողին վերի մասը եւ կը ծառայէ իբրեւ կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցով կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը.
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղ՝ վերին եւ ստորին:

Իւրաքանչիւր վերին ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու, որոնցմէ առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, իսկ երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== ա.-Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[Բերան|բերանէն]] ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող եւ ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ. եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== բ.-Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը  կուլ տալու  ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողին անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մարդու [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ անհատը խօսի, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերու բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== գ.-Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւններ.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մարդոց արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ օդ կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]]. ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի է յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին.
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով.
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում.
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենան ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան.
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն.
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ.
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով.
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ.
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===

====== Ձայնալարերու բորբոքումներ ======
Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:

Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։

Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):

Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։ 

Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու․

Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։ 

Ծխախոտի, ալքոհոլի գործածումը կը յանգեցնեն ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կրնայ յանգեցնել կապաններու վնասման։

Տարիքի բերումով, տեղի կ'ունենան բազմաթիւ փոփոխութիւններ, որոնք կրնան ազդել նաեւ ձայնալարերուն վրայ։

Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ [[Քաքաօ|քաքաոյի]] չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Յաւելեալ Հիւանդութիւններ ==
*Ենթաձայնալարային տարածքի ջրուռեցք։
*Խռչափողի աճառներու յօդաբորբ, որ արգելք կը հանդիսանայ ձայնալարերու պրկումներու։
*Օտար մարմիններու ներխուժումը խռչափողէն ներս։
*Մանկական-պատանեկան ձայնալարային պողիպային խմբաւորումներ (papilloma, polyposis)։
*Ձայնալարերու լաւորակ ուռեր՝ սպիտակաբիծեր (leukoplakia) նօտեր (nodes) եւ պողիպներ (polyps)։
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր՝ [[քաղցկեղ]]։
*Ծերութեան ձայնալարերու տկարութիւն։
*Ընդոծին ձայնալարային թաղանթ (congenital web)։

Վերոյիշեալ ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի [[Ականջ|ականջներ]]:

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցաւ կը տեսնենք ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրաւիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:

Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաջոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անհետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին գրգռուած չոր հաջոցանման հազ, վիզի եւ անրակի (clavicle) վերին եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:

Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացման եւ թթուածինի ներարկման: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար շնչահեղձութեան համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպընկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի մորթին իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ թթուածին մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ ձայնի ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]</text>
      <sha1>jv9glc3wi5mf3sp47da16wa9onva57d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236165</id>
      <parentid>236164</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T13:17:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Խռպոտութիւնը */</comment>
      <origin>236165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27095" sha1="bt8sd6simz4jhwchd5fzdxfrb8hvtjk" xml:space="preserve">'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==
Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասին մէջ: Անոր սահմաններն են՝ վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն՝ շնչափողը, առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland) ու ետեւէն՝ որկորի վերի բաժինը: Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
Անզոյգ աճառներն են՝ մակալեզուակը (epiglottis), վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone). իսկ զոյգ աճառներն են՝ շերեփաճառերը (arytenoid cartilages), եղջերաճառերը (corniculate cartilages) եւ սեպաճառերը (cuneiform cartilages): Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողին վերի մասը եւ կը ծառայէ իբրեւ կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցով կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը.
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղ՝ վերին եւ ստորին:

Իւրաքանչիւր վերին ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու, որոնցմէ առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, իսկ երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== ա.-Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[Բերան|բերանէն]] ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող եւ ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ. եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== բ.-Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը  կուլ տալու  ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողին անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մարդու [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ անհատը խօսի, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերու բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== գ.-Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւններ.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մարդոց արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ օդ կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]]. ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի է յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին.
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով.
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում.
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենան ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան.
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն.
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ.
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով.
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ.
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք  ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===
Ձայնի խռպոտութիւնը կրնայ պատահիլ նորածիններու, մանուկներու, երիտասարդներու եւ տարեցներու մօտ. սակայն մանուկներու եւ նորածիններու ձայնի խռպոտութիւնը հազուադէպ է։

====== Նորածինի խռպոտութիւն ======
Նորածինի պարագային, խռպոտութիւնը կը յառաջանայ՝ թերաճ խռչափողի գոյութեամբ, երկու ձայնալարերու միջեւ անբնական ընդոծին թաղանթի (congenital web) մը գոյութեամբ եւ կամ՝ ձայնալարային ուռերով։ Այս բոլորին պարագային, վիրաբուժական գործողութիւններով կ'անհետանայ խռպոտութիւնը։

Մանուկներու ձայնի խռպոտութիւնը կը յառաջանայ հետեւեալ պատճառներով. 

* սուր խռչափողատապ (laryngitis), 
* խռչափողային կեղծմաշկ (diphtheria), 
* խռչափողային գերզգայնութիւն, 
* օտար մարմիններու գրգռութիւն եւ նշագեղձերու (tonsils) յաճախակի բորբոքում։ 

Այս պատճառներով յառաջացած ձայնի խռպոտութիւնը ժամանակաւոր է եւ կ'անհետանայ յարմարագոյն դարմանում կիրարկուելով։

====== Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն ======
Ծերութեան պատճառով մարդու ձայնը կ'ենթարկուի որոշ փոփոխութիւններու. կամաց-կամաց ձայնը կը տկարանայ եւ տեղի կ'ունենայ խռպոտութիւն։ Մարմինի ընդհանուր տկարութեան հետ կը տկարանան նաեւ խռչափողին մկանները եւ ձայնալարերը, ինչպէս նաեւ կը նուազի լորձունքը եւ կը կորսնցնէ իր յատուկ կպչունութիւնը. այս բոլորը կը յառաջացնեն ծերութեան ձայնային խռպոտութիւնը&lt;ref&gt;[https://www.asbarez.am/archives/79818 Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն]&lt;/ref&gt;։

====== Ձայնալարային քաղցկեղ ======
Ձայնալարային քաղցկեղը ընդհանրապէս կը յայտնուի տարեցներու, ալքոլամոլներու եւ մանաւանդ ծխամոլներու մօտ։ Քաղցկեղէ տառապող հիւանդը ոչ միայն խռպոտութիւն, շնչահեղձութիւն եւ ցաւ կ'ունենայ, այլեւ կը հիւծի, ախորժակը կը կորսնցնէ եւ ֆիզիքապէս կը տկարանայ։ Այս հիւանդները ընդհանրապէս շատ ուշ կը դիմեն բժշկական խնամքի եւ, հետեւաբար, իրենց դարմանումը կը դժուարանայ։

====== Խռչափողի բորբոքում ======
Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:

Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։

Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):

Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։ 

Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու․

Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։ 

Ծխախոտի, ալքոհոլի գործածումը կը յանգեցնեն ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կրնայ յանգեցնել կապաններու վնասման։

Տարիքի բերումով, տեղի կ'ունենան բազմաթիւ փոփոխութիւններ, որոնք կրնան ազդել նաեւ ձայնալարերուն վրայ։

Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ [[Քաքաօ|քաքաոյի]] չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Յաւելեալ Հիւանդութիւններ ==
*Ենթաձայնալարային տարածքի ջրուռեցք։
*Խռչափողի աճառներու յօդաբորբ, որ արգելք կը հանդիսանայ ձայնալարերու պրկումներու։
*Օտար մարմիններու ներխուժումը խռչափողէն ներս։
*Մանկական-պատանեկան ձայնալարային պողիպային խմբաւորումներ (papilloma, polyposis)։
*Ձայնալարերու լաւորակ ուռեր՝ սպիտակաբիծեր (leukoplakia) նօտեր (nodes) եւ պողիպներ (polyps)։
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր՝ [[քաղցկեղ]]։
*Ծերութեան ձայնալարերու տկարութիւն։
*Ընդոծին ձայնալարային թաղանթ (congenital web)։

Վերոյիշեալ ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի [[Ականջ|ականջներ]]:

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցաւ կը տեսնենք ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրաւիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:

Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաջոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անհետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին գրգռուած չոր հաջոցանման հազ, վիզի եւ անրակի (clavicle) վերին եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:

Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացման եւ թթուածինի ներարկման: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար շնչահեղձութեան համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպընկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի մորթին իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ թթուածին մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ ձայնի ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]</text>
      <sha1>bt8sd6simz4jhwchd5fzdxfrb8hvtjk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236166</id>
      <parentid>236165</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T13:26:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Խռչափողի բորբոքում */</comment>
      <origin>236166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30672" sha1="1w5mtse4j5sagohll2xvr6bljpe4num" xml:space="preserve">'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==
Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասին մէջ: Անոր սահմաններն են՝ վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն՝ շնչափողը, առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland) ու ետեւէն՝ որկորի վերի բաժինը: Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
Անզոյգ աճառներն են՝ մակալեզուակը (epiglottis), վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone). իսկ զոյգ աճառներն են՝ շերեփաճառերը (arytenoid cartilages), եղջերաճառերը (corniculate cartilages) եւ սեպաճառերը (cuneiform cartilages): Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողին վերի մասը եւ կը ծառայէ իբրեւ կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցով կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը.
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղ՝ վերին եւ ստորին:

Իւրաքանչիւր վերին ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու, որոնցմէ առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, իսկ երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== ա.-Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[Բերան|բերանէն]] ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող եւ ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ. եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== բ.-Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը  կուլ տալու  ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողին անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մարդու [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ անհատը խօսի, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերու բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== գ.-Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւններ.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մարդոց արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ օդ կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]]. ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի է յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին.
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով.
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում.
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենան ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան.
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն.
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ.
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով.
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ.
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք  ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===
Ձայնի խռպոտութիւնը կրնայ պատահիլ նորածիններու, մանուկներու, երիտասարդներու եւ տարեցներու մօտ. սակայն մանուկներու եւ նորածիններու ձայնի խռպոտութիւնը հազուադէպ է։

====== Նորածինի խռպոտութիւն ======
Նորածինի պարագային, խռպոտութիւնը կը յառաջանայ՝ թերաճ խռչափողի գոյութեամբ, երկու ձայնալարերու միջեւ անբնական ընդոծին թաղանթի (congenital web) մը գոյութեամբ եւ կամ՝ ձայնալարային ուռերով։ Այս բոլորին պարագային, վիրաբուժական գործողութիւններով կ'անհետանայ խռպոտութիւնը։

Մանուկներու ձայնի խռպոտութիւնը կը յառաջանայ հետեւեալ պատճառներով.  

* սուր խռչափողատապ (laryngitis), 
* խռչափողային կեղծմաշկ (diphtheria), 
* խռչափողային գերզգայնութիւն, 
* օտար մարմիններու գրգռութիւն եւ նշագեղձերու (tonsils) յաճախակի բորբոքում։ 

Այս պատճառներով յառաջացած ձայնի խռպոտութիւնը ժամանակաւոր է եւ կ'անհետանայ յարմարագոյն դարմանում կիրարկուելով։

====== Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն ======
Ծերութեան պատճառով մարդու ձայնը կ'ենթարկուի որոշ փոփոխութիւններու. կամաց-կամաց ձայնը կը տկարանայ եւ տեղի կ'ունենայ խռպոտութիւն։ Մարմինի ընդհանուր տկարութեան հետ կը տկարանան նաեւ խռչափողին մկանները եւ ձայնալարերը, ինչպէս նաեւ կը նուազի լորձունքը եւ կը կորսնցնէ իր յատուկ կպչունութիւնը. այս բոլորը կը յառաջացնեն ծերութեան ձայնային խռպոտութիւնը&lt;ref&gt;[https://www.asbarez.am/archives/79818 Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն]&lt;/ref&gt;։

====== Ձայնալարային քաղցկեղ ======
Ձայնալարային քաղցկեղը ընդհանրապէս կը յայտնուի տարեցներու, ալքոլամոլներու եւ մանաւանդ ծխամոլներու մօտ։ Քաղցկեղէ տառապող հիւանդը ոչ միայն խռպոտութիւն, շնչահեղձութիւն եւ ցաւ կ'ունենայ, այլեւ կը հիւծի, ախորժակը կը կորսնցնէ եւ ֆիզիքապէս կը տկարանայ։ Այս հիւանդները ընդհանրապէս շատ ուշ կը դիմեն բժշկական խնամքի եւ, հետեւաբար, իրենց դարմանումը կը դժուարանայ։

====== Խռչափողի բորբոքում ======
Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:

Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։

Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):

Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։ 

Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու․

Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։ 

Ծխախոտի, ալքոհոլի գործածումը կը յանգեցնեն ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կրնայ յանգեցնել կապաններու վնասման։

Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ [[Քաքաօ|քաքաոյի]] չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցաւ կը տեսնենք ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրաւիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:

Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

=== Դարմանում ===
Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Խռպոտութենէ տառապող անհատին դարմանումը կրնայ ըլլալ դիւրին եւ կամ դժուար՝ համաձայն ախտապատճառին։ Բոլոր պարագաներուն ալ, դարմանումը կը կարօտի բժիշկին եւ հիւանդին փոխադարձ գործակցութեան եւ հասկացողութեան։

* Այն պարագային, որ ախտապատճառը ծխախոտի չափազանց եւ երկարատեւ գործածութիւնն է, բնական ձայնի վերադարձը կարելի է ակնկալել ծխախոտի դադրեցումով, պայմանաւ, որ չարաղէտ (malignant) ուռեցքներ արդէն յառաջացած չըլլան։
* Լաւորակ (benign) ուռերու, ձայնալարային նոտերու եւ պոլիպներու հատումով խռպոտութիւնը կ'անհետանայ։
* Խռչափողատապի, խռչափողի գերզգայնութեան, ջրուռեցքի, հիւծախտի, տռփախտի, կեղծմաշկի ոսկրիկներու յօդաբորբի, ձայնալարերու պատռուածքի, հարբուխի եւ կրիփի հետեւանքով յառաջացած խռպոտութիւնը վիրաբուժական արագ գործողութիւններով եւ դարմանամիջոցներով կ'անհետանայ։
* Ձայնալարերու անխնայ գործածութեամբ յառաջացած խռպոտութիւնը կը դարմանուի պարզապէս կատարեալ [[Ձայնալարերու Հանգիստ|հանգիստ տալով ձայնալարերուն]] որոշ շրջան մը, եւ հետեւելով ձայնային առողջապահութեան։
* Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններով, [[Ուղեղ|ուղեղային]] եւ [[Թոքախտ|թոքային]] ուռերով, ինչպէս նաեւ որոշ [[Ջիղ|ջիղերու]] տկարացումով յառաջացած խռպոտութիւնը կը նկատուի մնայուն եւ ոչ դարմանելի։
* [[Հոգեբանութիւն|Հոգեբանական]] խանգարումներու խռպոտութիւնը եւ մասնաւորապէս ջղացնցական անձայնութիւնը (hysterical aphonia) կը կարօտին հոգեբուժական խնամքի. յաճախ խռպոտութիւնը անակնկալօրէն կ'անհետանայ, առանց որեւէ միջամտութեան։
* Դժուարագոյն կացութիւնը կը ստեղծուի քաղցկեղի ախտաճանաչումով։ Այս պարագային, հիւանդը պէտք է հասկնայ իր հիւանդութեան տարողութիւնը, դարմանումի եղանակը եւ հաւանական բարդութիւնները։ Խռչափողի քաղցկեղի դարմանումը կ'ըլլայ հակաքաղցկեղային դեղերով, վիրաբուժական գործողութեամբ եւ Քէ-ճառագայթով (X-ray)։ Այս երեք միջոցառումները կը կիրարկուին առանձնաբար, երկուքով եւ կամ՝ բոլորը միասին։ Վիրաբուժական միջամտութեան պարագային, խռչափողի ամբողջական վիրահատումով հիւանդը վերջնականօրէն կը կորսնցնէ իր ձայնը։ Յառաջացած եւ դէպի վիզ տարածուած խլիրդի պարագային, կը կատարուի ոչ միայն խռչափողի ամբողջական հատում (total laryngectomy), այլեւ աւելի բարդ վիրաբուժական միջոցառում մը՝ վիզի աւշագեղձերու լայնածաւալ վիրահատում (neck dissection)։

== Յաւելեալ Հիւանդութիւններ ==
*Ենթաձայնալարային տարածքի ջրուռեցք։
*Խռչափողի աճառներու յօդաբորբ, որ արգելք կը հանդիսանայ ձայնալարերու պրկումներու։
*Օտար մարմիններու ներխուժումը խռչափողէն ներս։
*Մանկական-պատանեկան ձայնալարային պողիպային խմբաւորումներ (papilloma, polyposis)։
*Ձայնալարերու լաւորակ ուռեր՝ սպիտակաբիծեր (leukoplakia) նօտեր (nodes) եւ պողիպներ (polyps)։
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր՝ [[քաղցկեղ]]։
*Ընդոծին ձայնալարային թաղանթ (congenital web)։

Վերոյիշեալ ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի [[Ականջ|ականջներ]]:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաջոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անհետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին գրգռուած չոր հաջոցանման հազ, վիզի եւ անրակի (clavicle) վերին եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:

Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացման եւ թթուածինի ներարկման: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար շնչահեղձութեան համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպընկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի մորթին իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ թթուածին մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ ձայնի ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]</text>
      <sha1>1w5mtse4j5sagohll2xvr6bljpe4num</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236167</id>
      <parentid>236166</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T13:33:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <origin>236167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30810" sha1="k99qkqb6reqslwsutv27ltsx141cp4t" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Otorhinolaryngology - Vocal cords - Rest -- Smart-Servier.png|մինի]]
'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==
Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասին մէջ: Անոր սահմաններն են՝ վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն՝ շնչափողը, առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland) ու ետեւէն՝ որկորի վերի բաժինը: Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
Անզոյգ աճառներն են՝ մակալեզուակը (epiglottis), վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone). իսկ զոյգ աճառներն են՝ շերեփաճառերը (arytenoid cartilages), եղջերաճառերը (corniculate cartilages) եւ սեպաճառերը (cuneiform cartilages): Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողին վերի մասը եւ կը ծառայէ իբրեւ կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցով կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը.
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը.
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղ՝ վերին եւ ստորին:

Իւրաքանչիւր վերին ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու, որոնցմէ առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, իսկ երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== ա.-Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[Բերան|բերանէն]] ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող եւ ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ. եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== բ.-Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը  կուլ տալու  ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողին անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մարդու [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ անհատը խօսի, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերու բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== գ.-Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւններ.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մարդոց արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ օդ կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]]. ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի է յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին.
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով.
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում.
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենան ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան.
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն.
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ.
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով.
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ.
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք  ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===
Ձայնի խռպոտութիւնը կրնայ պատահիլ նորածիններու, մանուկներու, երիտասարդներու եւ տարեցներու մօտ. սակայն մանուկներու եւ նորածիններու ձայնի խռպոտութիւնը հազուադէպ է։

====== Նորածինի խռպոտութիւն ======
Նորածինի պարագային, խռպոտութիւնը կը յառաջանայ՝ թերաճ խռչափողի գոյութեամբ, երկու ձայնալարերու միջեւ անբնական ընդոծին թաղանթի (congenital web) մը գոյութեամբ եւ կամ՝ ձայնալարային ուռերով։ Այս բոլորին պարագային, վիրաբուժական գործողութիւններով կ'անհետանայ խռպոտութիւնը։

Մանուկներու ձայնի խռպոտութիւնը կը յառաջանայ հետեւեալ պատճառներով.  

* սուր խռչափողատապ (laryngitis), 
* խռչափողային կեղծմաշկ (diphtheria), 
* խռչափողային գերզգայնութիւն, 
* օտար մարմիններու գրգռութիւն եւ նշագեղձերու (tonsils) յաճախակի բորբոքում։ 

Այս պատճառներով յառաջացած ձայնի խռպոտութիւնը ժամանակաւոր է եւ կ'անհետանայ յարմարագոյն դարմանում կիրարկուելով։

====== Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն ======
Ծերութեան պատճառով մարդու ձայնը կ'ենթարկուի որոշ փոփոխութիւններու. կամաց-կամաց ձայնը կը տկարանայ եւ տեղի կ'ունենայ խռպոտութիւն։ Մարմինի ընդհանուր տկարութեան հետ կը տկարանան նաեւ խռչափողին մկանները եւ ձայնալարերը, ինչպէս նաեւ կը նուազի լորձունքը եւ կը կորսնցնէ իր յատուկ կպչունութիւնը. այս բոլորը կը յառաջացնեն ծերութեան ձայնային խռպոտութիւնը&lt;ref&gt;[https://www.asbarez.am/archives/79818 Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն]&lt;/ref&gt;։

====== Ձայնալարային քաղցկեղ ======
Ձայնալարային քաղցկեղը ընդհանրապէս կը յայտնուի տարեցներու, ալքոլամոլներու եւ մանաւանդ ծխամոլներու մօտ։ Քաղցկեղէ տառապող հիւանդը ոչ միայն խռպոտութիւն, շնչահեղձութիւն եւ ցաւ կ'ունենայ, այլեւ կը հիւծի, ախորժակը կը կորսնցնէ եւ ֆիզիքապէս կը տկարանայ։ Այս հիւանդները ընդհանրապէս շատ ուշ կը դիմեն բժշկական խնամքի եւ, հետեւաբար, իրենց դարմանումը կը դժուարանայ։

====== Խռչափողի բորբոքում ======
Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:

Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։

Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):

Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։ 

Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու․

Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։ 

Ծխախոտի, ալքոհոլի գործածումը կը յանգեցնեն ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կրնայ յանգեցնել կապաններու վնասման։

Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ [[Քաքաօ|քաքաոյի]] չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցաւ կը տեսնենք ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրաւիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:

Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

=== Դարմանում ===
Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Խռպոտութենէ տառապող անհատին դարմանումը կրնայ ըլլալ դիւրին եւ կամ դժուար՝ համաձայն ախտապատճառին։ Բոլոր պարագաներուն ալ, դարմանումը կը կարօտի բժիշկին եւ հիւանդին փոխադարձ գործակցութեան եւ հասկացողութեան։

* Այն պարագային, որ ախտապատճառը ծխախոտի չափազանց եւ երկարատեւ գործածութիւնն է, բնական ձայնի վերադարձը կարելի է ակնկալել ծխախոտի դադրեցումով, պայմանաւ, որ չարաղէտ (malignant) ուռեցքներ արդէն յառաջացած չըլլան։
* Լաւորակ (benign) ուռերու, ձայնալարային նոտերու եւ պոլիպներու հատումով խռպոտութիւնը կ'անհետանայ։
* Խռչափողատապի, խռչափողի գերզգայնութեան, ջրուռեցքի, հիւծախտի, տռփախտի, կեղծմաշկի ոսկրիկներու յօդաբորբի, ձայնալարերու պատռուածքի, հարբուխի եւ կրիփի հետեւանքով յառաջացած խռպոտութիւնը վիրաբուժական արագ գործողութիւններով եւ դարմանամիջոցներով կ'անհետանայ։
* Ձայնալարերու անխնայ գործածութեամբ յառաջացած խռպոտութիւնը կը դարմանուի պարզապէս կատարեալ [[Ձայնալարերու Հանգիստ|հանգիստ տալով ձայնալարերուն]] որոշ շրջան մը, եւ հետեւելով ձայնային առողջապահութեան։
* Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններով, [[Ուղեղ|ուղեղային]] եւ [[Թոքախտ|թոքային]] ուռերով, ինչպէս նաեւ որոշ [[Ջիղ|ջիղերու]] տկարացումով յառաջացած խռպոտութիւնը կը նկատուի մնայուն եւ ոչ դարմանելի։
* [[Հոգեբանութիւն|Հոգեբանական]] խանգարումներու խռպոտութիւնը եւ մասնաւորապէս ջղացնցական անձայնութիւնը (hysterical aphonia) կը կարօտին հոգեբուժական խնամքի. յաճախ խռպոտութիւնը անակնկալօրէն կ'անհետանայ, առանց որեւէ միջամտութեան։
* Դժուարագոյն կացութիւնը կը ստեղծուի քաղցկեղի ախտաճանաչումով։ Այս պարագային, հիւանդը պէտք է հասկնայ իր հիւանդութեան տարողութիւնը, դարմանումի եղանակը եւ հաւանական բարդութիւնները։ Խռչափողի քաղցկեղի դարմանումը կ'ըլլայ հակաքաղցկեղային դեղերով, վիրաբուժական գործողութեամբ եւ Քէ-ճառագայթով (X-ray)։ Այս երեք միջոցառումները կը կիրարկուին առանձնաբար, երկուքով եւ կամ՝ բոլորը միասին։ Վիրաբուժական միջամտութեան պարագային, խռչափողի ամբողջական վիրահատումով հիւանդը վերջնականօրէն կը կորսնցնէ իր ձայնը։ Յառաջացած եւ դէպի վիզ տարածուած խլիրդի պարագային, կը կատարուի ոչ միայն խռչափողի ամբողջական հատում (total laryngectomy), այլեւ աւելի բարդ վիրաբուժական միջոցառում մը՝ վիզի աւշագեղձերու լայնածաւալ վիրահատում (neck dissection)։

== Յաւելեալ Հիւանդութիւններ ==
*Ենթաձայնալարային տարածքի ջրուռեցք։
*Խռչափողի աճառներու յօդաբորբ, որ արգելք կը հանդիսանայ ձայնալարերու պրկումներու։
*Օտար մարմիններու ներխուժումը խռչափողէն ներս։
*Մանկական-պատանեկան ձայնալարային պողիպային խմբաւորումներ (papilloma, polyposis)։
*Ձայնալարերու լաւորակ ուռեր՝ սպիտակաբիծեր (leukoplakia) նօտեր (nodes) եւ պողիպներ (polyps)։
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր՝ [[քաղցկեղ]]։
*Ընդոծին ձայնալարային թաղանթ (congenital web)։

Վերոյիշեալ ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի [[Ականջ|ականջներ]]:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաջոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անհետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին գրգռուած չոր հաջոցանման հազ, վիզի եւ անրակի (clavicle) վերին եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:

Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացման եւ թթուածինի ներարկման: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար շնչահեղձութեան համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպընկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի մորթին իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ թթուածին մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ ձայնի ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Բժշկութիւն]]</text>
      <sha1>k99qkqb6reqslwsutv27ltsx141cp4t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236168</id>
      <parentid>236167</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T14:26:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <origin>236168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30043" sha1="gaphoq7o47wkwtxbu0sso9ncjupl9ph" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Otorhinolaryngology - Vocal cords - Rest -- Smart-Servier.png|մինի]]
'''Ձայնալարերը''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին [[հորիզոն]]ական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.&lt;ref&gt;[https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ&amp;redir_esc=y&amp;hl=ru Principles of Voice Production] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն ձայնալարերու շարժման եւ ձայնաճեղքի լայնացման ու նեղացման: Իսկական ձայնալարերու վերը կը գտնուին ոչ-իսկական ձայնալարերը (false vocal cords), որոնք խլնաթաղանթային ծալքեր են: Անոնք ոչ մէկ դերակատարութիւն ունին ձայնի արտադրութեան հետ: Իսկական եւ ոչ-իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած փոսիկը կը կոչուի խռչափողային ծոց (laryngeal ventricle): Խռչափողի լորձնաթաղանթը (mucous membrane, epithelium) ըմբանի լորձնաթաղանթի շարունակութիւնն է&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Titze IR |title=The human instrument |journal=Sci. Am. |volume=298 |issue=1 |pages=94–101 |date=January 2008 |pmid=18225701 |doi=10.1038/scientificamerican0108-94}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Titze, I.R. 1994&quot;&gt;{{cite book |first=Ingo R. |last=Titze |title=Principles of Voice Production |url=https://books.google.am/books?id=m48JAQAAMAAJ |year=1994 |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-13-717893-3}}&lt;/ref&gt;:
[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|250px|մինի|աջից|Ձայնալարերը]]

== Խռչափողը ==
Խռչափողը կը կազմէ [[շնչափող]]ի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասին մէջ: 

Անոր սահմաններն են՝ 

* վերէն ենթաըմբանը (hypopharynx), 
* վարէն՝ շնչափողը, 
* առջեւէն՝ վիզի երկու [[մկաններ]]ը եւ [[վահանագեղձ]]ը (thyroid gland),
* ետեւէն՝ որկորի վերի բաժինը: 

Խռչափողը կազմուած է [[կմախք]]է (skeletal) եւ մկանային մասերէ: Կմախքը բաղկացած է անզոյգ եւ զոյգ [[աճառ]]ներէ (cartilage):
[[Պատկեր:Cartilage with.jpg|150px|մինի|ձախից|Աճառներ]]
''Անզոյգ աճառներն են՝'' 

* մակալեզուակը (epiglottis), 
* վահանաճառը (thyroid bone) եւ մատանիաճառը (cricoid bone):

''Զոյգ աճառներն են՝'' 

* շերեփաճառերը (arytenoid cartilages), 
* եղջերաճառերը (corniculate cartilages),
* սեպաճառերը (cuneiform cartilages): 

Մակալեզուակը կը գտնուի խռչափողին վերի մասը եւ կը ծառայէ իբրեւ կափարիչ՝ պէտք եղած միջոցին գոցելու եւ պաշտպանելու համար խռչափողը: Մնացեալ աճառները իրարու կապուած են կապաններով (ligaments) եւ [[լորձաթաղանթ]]ային ծալքերով: Խռչափողը իր շրջապատին կապուած է արտաքին մկաններով, որոնց միջոցով կը շարժի վեր եւ վար: Անիկա ունի նաեւ ներքին մկաններ:
[[Պատկեր:Epiglottis.png|200px|մինի|աջից|Մանկալեզուակ]]
''Խռչափողը կը բաժնուի չորս մասերու՝''
*Խռչափողի նախադուռը, որ կը կազմէ մակալեզուակի եւ կեղծ ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը,
*Խռչափողի խոռոչը, որ կը կազմէ կեղծ ձայնալարերուն եւ իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած տարածքը,
*Հագագաձայնալարային, այսինքն՝ ձայնալարերը եւ ձայնաճեղքը,
*Ենթաձայնալարային տարածք, որ ձայնալարերուն անմիջապէս տակի տարածքն է:

Խռչափողը աջ եւ ձախ կողմէն ունի հաւասարապէս երկու ջիղ՝ վերին եւ ստորին:

Իւրաքանչիւր վերին ջիղ կը բաժնուի երկու ճիւղերու.

* առաջինը զգայական (sensory) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի ներքին [[մակերես]]ը, 
* երկրորդը շարժական (motor) ջիղ է եւ կը ջղաւորէ խռչափողի արտաքին մկանները: 

Ստորին ջիղը շարժական է եւ կը ջղաւորէ ներքին մկանները:

Խռչափողը ունի երեք բնախօսական (physologic) պաշտօններ.
=== ա.-Շնչառական պաշտօն ===
[[Քիթ]]էն եւ [[Բերան|բերանէն]] ներշնչուած օդը անցնելով խռչափողէն կը հասնի շնչափող, ապա՝ [[թոքեր]]: [[Շնչառութիւն|Շնչառութեան]] ընթացքին երկու ձայնալարերը պրկուելով կը հեռանան իրարմէ եւ ձայնային ճեղքը կը մնայ բաց: Հետեւաբար, [[օդ]]ի ներշնչումը կը կատարուի հանգիստ եւ ամբողջական: Ներշնչումի ընթացքին, ձայնային ճեղքը կ'ըլլայ եռանկիւնաձեւ:
=== բ.-Պաշտպանողական պաշտօն ===
Բերանին մէջ գտնուած կերակուրը կուլ տալու ընթացքին խռչափողը կը խցուի, որպէսզի կերակուրի պատառիկները խռչափող մտնելով թոքերուն չհասնին: Այս գործողութիւնը կ'իրականանայ հետեւեալ ձեւով՝ խռչափողը կը տեղափոխուի իր սովորական վայրէն եւ վեր կ'ելլէ, մակալեզուակը կը ծածկէ խռչափողին անցքը, եւ իսկական ու կեղծ ձայնալարերը պրկուելով կը խցեն խռչափողին անցքը: Այս միջոցին ակնթարթի մը չափ շնչառութիւնը կը դադրի: Այս բոլորը տեղի կ'ունենան ակամայ, անգիտակցաբար եւ անկախ մարդու [[կամք]]էն: Կուլ տալու ընթացքին եթէ անհատը խօսի, իսկական եւ կեղծ ձայնալարերը անգիտակցաբար կը հեռանան իրարմէ, ձայնաճեղքը կը բացուի եւ ենթաըմբանին մէջ գտնուած կերակուրի կտորիկներ կը մտնեն խռչափող: Այս միջոցին խռչափողի վերի բաժինին խլնաթաղանթը կը գրգռուի, որուն պատճառով կը յառաջանայ հակադարձային (reflex) հազ:
=== գ.-Ձայնային պաշտօն ===
Ձայնը կը յառաջանայ իսկական ձայնալարերու պրկումներով եւ թրթռացումներով: Ձայնալարերը իրարու կը մօտենան եւ անոնց հասակն ու հաստութիւնը կը փոխուին, իսկ թոքերէն դէպի վեր մղուած օդը իր ուժով կը թրթռացնէ ձայնալարերը: Այս ձայնի արտադրութիւնը կը կոչուի ձայնատուութիւն (phonation):

Ձայնը ունի երեք յատկութիւն.
*Ուժգնութիւն (intensity), որ կախեալ է արտաշնչուող օդի ճնշումէն եւ ձայնալարերու լարուածութենէն եւ թրթռացումէն:
*Ձայնի բարձրութիւն-ձայնաստիճան (pitch). անիկա կախեալ է ձայնալարերու հասակէն, լարուածութենէն, թրթռացումի քանակէն եւ արտաշնչուող օդի ուժէն: Երեխային ձայնը կ'ըլլայ բարձր, որովհետեւ անոր ձայնալարերը կ'ըլլան կարճ: [[Արբունք]]ի շրջանի աճումով, տղամարդոց ձայնալարերը կ'երկարին, հետեւաբար, անոնց ձայնաստիճանը կը նուազի եւ ձայնը կ'ըլլայ հաստ:
*Արագութիւն (velocity). երգիչներու ձայնը ունի այլ յատկութիւններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ [[ծաւալ]], կշռոյթ (rhythm), ելեւէջ (intonation), ձայնեղանակ (tone), որակ (timbre), հնչողութիւն, գեղեցկութիւն, երանգ եւ ճկունութիւն:

Մարդոց արտադրած ձայնը կ'ըլլայ՝
*Կրծքային, ուր մեծ քանակութեամբ [[օդ]] կը կուտակուի թոքերուն մէջ.
*Խռչափողային, ուր խռչափողը լարուած վիճակի մէջ կ'ըլլայ եւ խռչափողի բոլոր մկանները կը գործեն կատարելապէս.
*[[Գլուխ|Գլխային]], ձայնալարերը մարմինի բոլոր օրկաններուն նման կ'ախտահարուին զանազան ձեւերով:

== Ձայնալարերու Հիւանդութիւններ ==
[[Պատկեր:Vocal folds-201611.jpg|մինի|Բաց ձայնալարեր]]
Ձայնալարերու հիւանդութիւններէն կարելի է յիշել հետեւեալները.

=== Ձայնալարերու անդամալուծութիւն ===

Անիկա (vocal cord paralysis) հետեւանքն է խռչափողի շարժական ջիղերու անբնական գործունէութեան, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ազդակներով.
*Խռչափողի շարժական ջիղի ուղղակի վիրաւորանք-վնաս: Այս մէկը տեղի կ'ունենայ՝
#Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններու ընթացքին եւ յատկապէս վահանագեղձի վիրահատման (thyroidectomy) ընթացքին,
#Վիզի զանազան [[ուռ]]երու ճնշումով:
*Վիզի արտաքին հարուած, վնաս վիրաւորում:
*Խռչափողի պրկում կծկում (spasm ), ուր տեղի կ'ունենան ձայնալարերու զօրաւոր կծկումներ: Անիկա առաւելաբար կը պատահի մանուկներու նոպայական ձեւով եւ տարբեր ուժգնութեամբ:
*Ուղեղային եւ թոքային ուռեր, որոնք կը ճնշեն ձայնալարերու շարժուն ջիղերուն վրայ եւ պատճառ կը դառնան անոնց անգործութեան:
*Ոչ օրկանային պատճառներով ձայնալարերու անշարժութիւն. անիկա կը պատահի հետեւեալ ձեւերով՝
#Առողջ չափահաս անձ մը կամովին եւ իր ուզած ատենը իր հակակշիռին տակ կը պահէ իր ձայնալարերը եւ կը յառաջացնէ ժամանակաւոր ձայնալարերու անդամալուծութիւն,
#Ջղացնցային (hysterical) անդամալուծութիւն, որ կը յառաջանայ ակամայ ջղացունց անհատներու մօտ,
#Հոգեբանական եւ հոգեկան այլ խանգարումներու հետեւանքով,
#Անակնկալ [[սարսափ]]ի, ահի եւ վախի պատճառներ:
*Ձայնալարերու վատորակ ուռեր (malignant tumor, cancer)։

=== Ձայնալարերու ջրուռեցք (edema) ===
[[Պատկեր:Vocal folds-speaking 201611.jpg|ձախից|մինի|Ձայնալարերը խօսելու ընթացքին]]
Անիկա կը կաշկանդէ ձայնալարերու ազատ շարժումները: Ջրուռեցքը կը յառաջանայ զանազան ձեւերով։
*Ձայնալարերու գրգռութիւն. անկա տեղի կ'ունենայ մթնոլորտային փոփոխութիւններով, կլիմայի անկանոնութիւններով, ապականած օդով, ծխախոտի գործածութեամբ, թունաւոր կազերով, գործարաններու ծուխերով եւ խտացած շոգիով.
*Խռչափողի գերզգայնութիւն (allergic laryngitis).
*Գերզգայնութեան հակադարձութիւն (anaphylaxis)։
*Ձայնալարերու անխնայ գործածութիւն, մասնաւորապէս երգիչներու, կղերականներու, քարոզիչներու եւ ուսուցիչներու կողմէ: Անոնց ձայնալարերը կը կորսնցնեն իրենց բնական գործելակերպը եւ շրջան մը ետք կ'ունենան ձայնալարային նոտեր եւ խոցեր, որոնք առաւել կը վատթարացնեն կացութիւնը։

=== Ձայնալարերու այրուածք  ===
Անիկա կը յառաջանայ ներշնչուած քիմիական կազերով, ստամոքսա-որկորային ետհոսքի (gastro-esophageal reflux) թթուային հեղուկի եւ այլ տեսակ թունաւոր հեղուկներու ներխուժումով խռչափողէն ներս։

=== Խռպոտութիւնը ===
Ձայնի խռպոտութիւնը կրնայ պատահիլ նորածիններու, մանուկներու, երիտասարդներու եւ տարեցներու մօտ, սակայն մանուկներու եւ նորածիններու ձայնի խռպոտութիւնը հազուադէպ է։

====== Նորածինի խռպոտութիւն ======
Նորածինի պարագային, խռպոտութիւնը կը յառաջանայ՝ թերաճ խռչափողի գոյութեամբ, երկու ձայնալարերու միջեւ անբնական ընդոծին թաղանթի (congenital web) մը գոյութեամբ եւ կամ՝ ձայնալարային ուռերով։ Այս բոլորին պարագային, վիրաբուժական գործողութիւններով կ'անհետանայ խռպոտութիւնը։

Մանուկներու ձայնի խռպոտութիւնը կը յառաջանայ հետեւեալ պատճառներով.  

* սուր խռչափողատապ (laryngitis), 
* խռչափողային կեղծմաշկ (diphtheria), 
* խռչափողային գերզգայնութիւն, 
* օտար մարմիններու գրգռութիւն եւ նշագեղձերու (tonsils) յաճախակի բորբոքում։ 

Այս պատճառներով յառաջացած ձայնի խռպոտութիւնը ժամանակաւոր է եւ կ'անհետանայ յարմարագոյն դարմանում կիրարկուելով։

====== Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն ======
Ծերութեան պատճառով մարդու ձայնը կ'ենթարկուի որոշ փոփոխութիւններու. կամաց-կամաց ձայնը կը տկարանայ եւ տեղի կ'ունենայ խռպոտութիւն։ Մարմինի ընդհանուր տկարութեան հետ կը տկարանան նաեւ խռչափողին մկանները եւ ձայնալարերը, ինչպէս նաեւ կը նուազի լորձունքը եւ կը կորսնցնէ իր յատուկ կպչունութիւնը. այս բոլորը կը յառաջացնեն ծերութեան ձայնային խռպոտութիւնը&lt;ref&gt;[https://www.asbarez.am/archives/79818 Ծերութեան պատճառով խռպոտութիւն]&lt;/ref&gt;։

====== Ձայնալարային քաղցկեղ ======
Ձայնալարային քաղցկեղը ընդհանրապէս կը յայտնուի տարեցներու, ալքոլամոլներու եւ մանաւանդ ծխամոլներու մօտ։ Քաղցկեղէ տառապող հիւանդը ոչ միայն խռպոտութիւն, շնչահեղձութիւն եւ ցաւ կ'ունենայ, այլեւ կը հիւծի, ախորժակը կը կորսնցնէ եւ ֆիզիքապէս կը տկարանայ։ Այս հիւանդները ընդհանրապէս շատ ուշ կը դիմեն բժշկական խնամքի եւ, հետեւաբար, իրենց դարմանումը կը դժուարանայ։

====== Խռչափողի բորբոքում ======

* Խռչափողի բորբոքումով կը բորբոքին նաեւ ձայնալարերը: Անոնց բորբոքումը հետեւանքն է ընդհանրապէս ըմբանի բորբոքումին, սակայն անիկա կը պատահի նաեւ առանձնաբար:
* Ձայնալարերը կ'ախտահարուին մանրէներով եւ ժահրերով, եւ տեղի կ'ունենայ մանրէական եւ ժահրային խռչափողատապ (laryngitis): Անոր ախտանշանները՝ խռպոտութիւն, ոչ-մաքուր հնչողականութիւն, չոր հազ, քերթուածութեան զգացում։
* Ձայնալարերու յատուկ բորբոքումներ են կեղծմաշկը (diphtheria) եւ մղձկահազը (croup):
* Խռպոտութիւնը յաճախ կը յառաջանայ ձայնալարերու գրգռման եւ վնասման հետեւանքով։
* Խռպոտութեան քանի մը նշան կայ՝ կծկուած ձայն, զայն բարձրացնելու դժուարութիւն եւ կոկորդի այրուածք: Նմանատիպ ախտանիշները բնորոշ են կոկորդի շարք մը հիւանդութիւններու:
* Ձայնալարերու յաճախակի գերլարումը  բորբոքումներու պատճառ կը հանդիսանան։ Նման հարցեր բնորոշ են ուսուցիչներուն, բանախօսներուն եւ երգիչներուն։ Բարդութիւններու եւ լուրջ հիւանդութիւններու կանխարգելման համար անհրաժեշտ է բժիշկի խորհրդատուութիւնը։
* Ծխախոտի, ալքոհոլի գործածումը կը յանգեցնեն ձայնալարերու քրոնիկ ​​բորբոքման, բորբոքումը կրնայ յանգեցնել կապաններու վնասման։
* Ձայնալարերու վրայ կ'ազդեն նաեւ ուտելու սովորութիւնները եւ սնունդի ընտրութիւնը: Այսպիսով, առանց կաթի սեւ սուրճի, թունդ թէյի եւ [[Քաքաօ|քաքաոյի]] չափէն աւելի սպառման պարագային, կոկորդի լորձաթաղանթը կը չորնայ եւ կը սկսի ցաւը: Սառոյցով ըմպելիքները ունին նմանատիպ ազդեցութիւն՝ անոնք ցնցող ազդեցութիւն կը յառաջացնեն լորձաթաղանթներու վրայ, որմէ ետք անմիջապէս խռպոտութիւն կը յառաջանայ։

== Քննութիւն ==
Ձայնալարերու քննութիւնը կը կատարուի խռչափողի ուղղակի կամ անուղղակի դիտումով (direct and indirect laryngoscopy):[[Պատկեր:Laringoscópio.jpg|200px|մինի|ձախից|Խռչափողադիտակ]]
Խռչափողադիտակի (laryngoscope) միջոցով կ'երեւին ձայնալարերուն շարժումները, թրթռացումները, անդամալուծութիւնը, խռչափողի խլնաթաղանթի իրավիճակը եւ խռչափողային լաւորակ ու վատորակ ուռերը:

Իւրաքանչիւր հիւանդութեան պարագային կը կիրարկուի յատուկ դարմանամիջոց:

=== Դարմանում ===
Եթէ ​​խռպոտութեան պատճառը պաղարութիւնն է, ապա անիկա լուծելի է։ 

[[Մեղր|Մեղրով]] եւ կիտրոնով [[Թէյ|թէյը]] եւ կաթը օգտակար են, բայց շատ տաք ըմպելիները վնասակար են ձայնալարերու համար։

Խռպոտութիւնը կանխելու համար պետք է՝ շնչել քիթով եւ խոնաւեցնել տան օդը&lt;ref&gt;[https://www.aysor.am/am/news/2023/06/10/dzayn/2105486 Ձայնալարերու բորբոքումներ]&lt;/ref&gt;:  

Խռպոտութենէ տառապող անհատին դարմանումը կրնայ ըլլալ դիւրին եւ կամ դժուար՝ համաձայն ախտապատճառին։ Բոլոր պարագաներուն ալ, դարմանումը կը կարօտի բժիշկին եւ հիւանդին փոխադարձ գործակցութեան եւ հասկացողութեան։

* Այն պարագային, որ ախտապատճառը ծխախոտի չափազանց եւ երկարատեւ գործածութիւնն է, բնական ձայնի վերադարձը կարելի է ակնկալել ծխախոտի դադրեցումով, պայմանաւ, որ չարաղէտ (malignant) ուռեցքներ արդէն յառաջացած չըլլան։
* Լաւորակ (benign) ուռերու, ձայնալարային նոտերու եւ պոլիպներու հատումով խռպոտութիւնը կ'անհետանայ։
* Խռչափողատապի, խռչափողի գերզգայնութեան, ջրուռեցքի, հիւծախտի, տռփախտի, կեղծմաշկի ոսկրիկներու յօդաբորբի, ձայնալարերու պատռուածքի, հարբուխի եւ կրիփի հետեւանքով յառաջացած խռպոտութիւնը վիրաբուժական արագ գործողութիւններով եւ դարմանամիջոցներով կ'անհետանայ։
* Ձայնալարերու անխնայ գործածութեամբ յառաջացած խռպոտութիւնը կը դարմանուի պարզապէս կատարեալ [[Ձայնալարերու Հանգիստ|հանգիստ տալով ձայնալարերուն]] որոշ շրջան մը, եւ հետեւելով ձայնային առողջապահութեան։
* Վիզի վիրաբուժական գործողութիւններով, [[Ուղեղ|ուղեղային]] եւ [[Թոքախտ|թոքային]] ուռերով, ինչպէս նաեւ որոշ [[Ջիղ|ջիղերու]] տկարացումով յառաջացած խռպոտութիւնը կը նկատուի մնայուն եւ ոչ դարմանելի։
* [[Հոգեբանութիւն|Հոգեբանական]] խանգարումներու խռպոտութիւնը եւ մասնաւորապէս ջղացնցական անձայնութիւնը (hysterical aphonia) կը կարօտին հոգեբուժական խնամքի. յաճախ խռպոտութիւնը անակնկալօրէն կ'անհետանայ, առանց որեւէ միջամտութեան։
* Դժուարագոյն կացութիւնը կը ստեղծուի քաղցկեղի ախտաճանաչումով։ Այս պարագային, հիւանդը պէտք է հասկնայ իր հիւանդութեան տարողութիւնը, դարմանումի եղանակը եւ հաւանական բարդութիւնները։ Խռչափողի քաղցկեղի դարմանումը կ'ըլլայ հակաքաղցկեղային դեղերով, վիրաբուժական գործողութեամբ եւ Քէ-ճառագայթով (X-ray)։ Այս երեք միջոցառումները կը կիրարկուին առանձնաբար, երկուքով եւ կամ՝ բոլորը միասին։ Վիրաբուժական միջամտութեան պարագային, խռչափողի ամբողջական վիրահատումով հիւանդը վերջնականօրէն կը կորսնցնէ իր ձայնը։ Յառաջացած եւ դէպի վիզ տարածուած խլիրդի պարագային, կը կատարուի ոչ միայն խռչափողի ամբողջական հատում (total laryngectomy), այլեւ աւելի բարդ վիրաբուժական միջոցառում մը՝ վիզի աւշագեղձերու լայնածաւալ վիրահատում (neck dissection)։

Ձայնալարային բոլոր հիւանդութիւններուն հետեւանքով, տեղի կ'ունենայ ձայնալարային ճեղքի նեղացում, որ կը յառաջացնէ մասնաւորապէս շունչի զանազան աստիճանի դժուարութիւն-շնչահեղձութիւն, կապտութիւն, շնչասլոց, չոր հազ, թեթեւ ցաւ, որ կը տարածուի դէպի [[Ականջ|ականջներ]]:

== Կեղծմաշկը ==

Կեղծմաշկը կը պատահի ընդհանրապէս մանուկներու: Անիկա մանրէական բորբոքում մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ձայնալարերու խիստ կարմրութիւն, մակերեսային փառ, այտուց, ձայնաճեղքի նեղացում, շնչասլոց եւ խզզոց, ձայնի խիստ խռպոտութիւն, հաջոցանման չոր հազ, դժուար-աղմուկով շնչառութիւն եւ ուժգին շնչահեղձութիւն ու կապտութիւն:

Մղձկահազը նոյնպէս մանկական մանրէական հիւանդութիւն մըն է: Անոր ախտանշաններն են՝ ժամանակաւոր կարճ տեւողութեամբ գիշերային յանկարծակի շնչարգելութիւն, շնչասլոց, որոնք բոլորը կ'անհետանան ինքնաբերաբար: Ասոնց հետ միատեղ կը պատահին վիզի եւ անրակի (clavicle) վերին եւ ստորին ու վերնափորի փոսիկներու խորացում:

Կեղծմաշկի եւ մղձկահազի դարմանումը կը կարօտի յատուկ հակամանրէական դեղերու, հիւանդանոցային խնամքի եւ երբեմն մեկուսացման եւ թթուածինի ներարկման: Յառաջացած պարագաներուն, ստիպողաբար [[Շնչադադար կամ Շնչականգառ|շնչահեղձութեան]] համար կը կատարուի խռչափողային ներփողարկում (intubation) եւ յաճախ խռչափողածակում (laryngotomy) ու ներխռչափողային մետաղային կամ կերպընկալ խողովակի մը ներմուծումը: Այս խողովակը կազմուած է ներքին եւ արտաքին բաժիններէ: Արտաքին բաժինը կ'ամրացուի [[Մորթ|մորթին]] իսկ ներքին բաժինը կարելի է դուրս հանել ամէն օր՝ մաքրութեան համար: Այս երկու միջոցառումները կը կատարուին բաւականաչափ օդ եւ [[թթուածին]] մատակարարելու համար թոքերուն:

== Փոխպատուաստում ==
Ձայնային ծալքերու փոխպատուաստումը կենսահամատեղելի նիւթերէ պատրաստուած փոքրիկ սարքեր են, որոնք սովորաբար կ'օգտագործուին այն անհատներու բուժման համար, որոնք  կորսնցուցած կամ վնասած են ձայնալարի գործառոյթը: Փոխպատուաստումը կը տեղադրուի ձայնալարերու մէջ, սովորաբար վիրաբուժական միջամտութեան միջոցով: Գործողութիւնը  կ'իրականացուի տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ:

Այս գործընթացը կը նպաստէ [[Ձայն|ձայնի]] ուժեղացման եւ զայն աւելի պարզ ու հասկնալի դարձնելուն:

Բժշկական այս սարքերը կրնան մեծապէս նպաստել անհատներու հաղորդակցման հմտութիւններուն, թէ՛ ընկերային, թէ՛ մասնագիտական ​​կեանքի մէջ՝ բարելաւելով անոնց ձայնին որակը: Ձայնային որեւէ հարց ունեցող անհատներու համար կարեւոր է գնահատել այս բուժման տարբերակը՝ մասնագէտի հետ խորհրդակցելով:

== Տե՛ս Նաեւ ==
*[[Փայծաղ]]
*[[Ականջային Արիւնահոսութիւն]]
*[[Գլխապտոյտ]]
*[[Մանկական Անդամալուծութիւն]]
*[[Ողնայարի Կողմնածռութիւն]]
*[[Ջղային Անախորժակութիւն]]

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

[[Ստորոգութիւն:Գիտութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Բժշկութիւն]]</text>
      <sha1>gaphoq7o47wkwtxbu0sso9ncjupl9ph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ձայնալարերու Հանգիստ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4188</id>
    <revision>
      <id>236161</id>
      <parentid>217033</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T12:28:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <origin>236161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1921" sha1="b2urqe09p6ahozszdswylzucry68usj" xml:space="preserve">'''Ձայնալարերու Հանգիստ''' կամ '''Ձայնի Հանգիստը''' այն է, որ երգեցիկ տատանումները կը հանգստանան: Սովորաբար, այդ ժամանակահատուածին, մարդիկ չեն կրնար խօսիլ եւ երգել ախտահարոյց մանրէներու վարակներու հետեւանքով, որոնք ձայնին մեջ խթան եւ խռպոտութիւն կը յառաջացնեն, ինչպէս՝ կոկորդաբորբը:

Ձայնալարերու հանգիստի նպատակն է արագացնել բուժումը։ Կը կարծուի, թէ ձայնալարերու հանգիստը, նշանակալից կերպով կ'արագացնէ բուժման ժամանակը, հարբուխէ մը ետք&lt;ref&gt;http://www.scena.org/lsv/sv2-7/sv2-7Doctor.htm&lt;/ref&gt;: Այսուամենայնիւ, ընդհանրապէս տարածուած է այն իրողութիւնը, թէ եթէ անձ մը պիտի հաղորդակցի կամ խօսակցի, պէտք է որ խօսի եւ ոչ թէ փսփսայ։ Այստարակարծիքին պատճառը այն է, որ մաս մը կը հաւատան, թէ փսփսուքը թոյլ չի տար, որ ձայնը հանգստանայ եւ այս մէկը ունի վատ ազդեցութիւններ&lt;ref&gt;http://www.uiowa.edu/~shcvoice/fatigue-faq.html&lt;/ref&gt;, մինչդեռ ուրիշներ կը հաւատան, թէ փսփսուքը կրնայ յաւելեալ ճնշում բանեցնել կոկորդին&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.melissacross.com/melissa_cross_vocal_solution03.php |title=Archive copy |accessdate=2015-12-24 |archive-date=2015-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151219051319/http://www.melissacross.com/melissa_cross_vocal_solution03.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;:

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

{{անաւարտ}}</text>
      <sha1>b2urqe09p6ahozszdswylzucry68usj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կլթիկ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8142</id>
    <revision>
      <id>236170</id>
      <parentid>217639</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T16:14:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <origin>236170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4747" sha1="gmtanb7i5quaxltk52u5shvfxwsugrp" xml:space="preserve">'''Կլթիկը''' ակամայ, անակնկալ եւ ցնցիչ ձայն մըն է, զոր մարդիկ կ՚արտադրեն որոշ առիթներով եւ պատճառներով։ Ան կը պատահի երբ ստոծանին (diaphragm) անակնկալօրէն շարունակական պրկումներ կ՚ունենայ եւ միատեղ կը պատահի ձայնալարերու կծկումն ու խռչափողի խցանումը. այս բոլորը կը յառաջացնեն յատկանշական ձայն մը, որ կը կոչուի կլթիկ (''hiccup, hiccough, singultus'')։ Ստոծանիի պրկումները հետեւանքն են ստոծանիի ջիղին գրգռութեան, որ կը պատահի տարբեր պատճառներով։

Կլթիկը կը պատահի շատերու մօտ, բայց աւելի յաճախ՝ տղամարդոց մօտ։ Ան ընդհանրապէս անցողակի է եւ կը տեւէ քանի մը վայրկեան, բակայն կրնայ նաեւ տեւել օրեր եւ շաբաթներ ու դառնալ յոգնեցուցիչ։

Կարճատեւ եւ անցողակի կլթիկը շատ տեսնուած երեւոյթ է. այս պարագային ստոծանիի ջիղը կը գրգռուի՝
# Ստամոքսը արագօրէն եւ մեծ ծաւալով կերակուրներով լեցնելով եւ ընդլայնելով,
# Ալքոլի գործածութեամբ,
# Շատ տաք ու գրգռիչ կերակուրներ ուտելով,
# Անյայտ պատճառներով։

Երկարատեւ կլթիկը շատ քիչ տեսնուած երեւոյթ է. այս պարագային ստոծանիի ջիղը կը գրգռուի՝

Ա. Ստոծանիի շուրջը գտնուող զանազան օրկաններու անբնական եւ հիւանդագին աշխատանքով. ասոնցմէ կարելի է յիշել՝

# Սրտի հիւանդութիւններ,
# Թոքատապ եւ թոքերու այլ հիւանդութիւններ,
# Ստամոքսի մնայուն ընդլայնում եւ հիւանդութիւններ,
# Ստամոքսա-որկորային յետադարձութիւն (gastro-esophageal reflux),
# Որկորային հիւանդութիւններ,
# Շարոյրի բորբոքում,
# Լեղատապ եւ լեղուցի քարեր,
# Որովայնային վիրաբուժական գործողութիւններ.

Բ). Ալքոլամոլութեամբ.

Գ). Ուղեղի որոշ կեդրոններու հրահանգներով, որոնք կը յառաջանան ուղեղային զանազան հիւանդութիւններով.

Կարճատեւ կլթիկը յատուկ դարմանումի միջոցառում մը չունի։ Զանազան նախնական եւ տնային միջոցառումներ կրնան օգտակար ըլլալ. ասոնցմէ կարելի է յիշել հետեւեալները՝
# Խորունկ ներշնչել, կենալ մի քանի երկվայրկեան եւ յետոյ արտաշնչել,
# Արտաշնչել տոպրակի մը մէջ եւ ապա ներշնչել տոպրակին մէջ եղած օդը։ Վերոնշեալ երկու միջոցառումները կրկնել քանի մը անգամ,
# Չոր հաց ուտել եւ կամ մանր սառի կտորներ կլլել,
# Լեզուն դուրս քաշել եւ այդպէս կենալ քանի մը վայրկեան,
# Կոկորդը գրգռել։

Երկարատեւ կլթիկի պարագային բժիշկը, յանգելէ ետք հիմնական ախտաճանաչումին, կը կատարէ համապատասխան դարմանում։ Հիմնական ախտապատճառի չբացայայտուելու պարագային, կարելի կ՚ըլլայ հակակշռել կլթիկը՝ թմրեցնելով ստոծանիին ջիղը կամ գործածելով հակափսխունքի դեղեր։ Հազուադէպ պարագաներու, բժիշկը կը պարտաւորուի արտահանել (suction) ստամոքսի պարունակութիւնը՝ հակաշռելու համար յոգնեցուցիչ կլթիկը։&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://asbarez.com/arm/55389/%d5%af%d5%ac%d5%a9%d5%ab%d5%af/|title=Կլթիկ|date=2008-12-12|website=Asbarez - Armenian|language=en-US|accessdate=2020-07-09|archive-date=2019-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190407180811/http://asbarez.com/arm/55389/%d5%af%d5%ac%d5%a9%d5%ab%d5%af/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

== Գրականութիւն ==
* Բժիշկին Բ. Խօսքը, Բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան, [[Անթիլիաս]], 2011</text>
      <sha1>gmtanb7i5quaxltk52u5shvfxwsugrp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ֆեթհիէ Չեթին</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21843</id>
    <revision>
      <id>236205</id>
      <parentid>235004</parentid>
      <timestamp>2024-12-01T04:23:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>XXBlackburnXx</username>
        <id>1671</id>
      </contributor>
      <comment>Հետ է շրջվում [[Special:Diff/230820|230820]] խմբագրումը, որի հեղինակն է [[Special:Contributions/88.230.8.186|88.230.8.186]] ([[User talk:88.230.8.186|քննարկում]]) մասնակիցը</comment>
      <origin>236205</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3047" sha1="5df5eo99c2881wgloitfcmfrpoo5die" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Ֆեթհիէ Չեթին''' ({{ԱԾ}}), իրաւաբան, գրող եւ մարդկային իրաւանց պաշտպան&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.aztagdaily.com/archives/272696|title=Բոլորին Գիտցած «Գաղտնիք»-ը` Իսլամացած Հայերը|date=2015-12-18|website=Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)|language=en-US|accessdate=2022-02-25}}&lt;/ref&gt;։

Չեթին ծնած է [[Խարբերդ|Խարբերդի]] Մատէն քաղաքին մէջ։ Աւարտած է Անգարայի համալսարանի իրաւաբանութեան բաժանմունքը։ Հիմնադիրն է «Մարդկային իրաւանց կեդրոն» կազմակերպութեան։

== Գիրքեր ==
Հրատարակած է․

* «Մեծ մայրս»,
* «Թոռներ»
* «Ամօթ կը զգամ. Հրանդ Տինքի սպանութեան դատավարութիւնը»։

Չեթին ճանաչում գտած է 2004-ին, [[Մեծ Մայրս (յուշագրական վիպակ)|«Մեծ Մայրս»]] (թրք.՝ ''Anneannem'') անուանմամբ ինքնակենսագրական վիպակին հրատարակումէն ետք։ Վիպակը կը պատմէ Ֆեթհիէին մեծ մօր՝ Հրանուշի մասին, որը մազապուրծ լինելով 1915 թուականի [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Եղեռնէն]] եւ շարունակած էր իբրեւ իսլամ` Սեհեր անունով&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;։

Չեթին 19 տարեկանին միայն իմացած է իր հայկական արմատներուն մասին&lt;ref&gt;[https://akunq.net/am/?p=42660 Հրանդ Տինքի դատի փաստաբան Ֆեթհիէ Չեթին այցելեց «Հորիզոն»ի խմբագրատուն]&lt;/ref&gt;։

== Մրցանակ ==

* Ամերիկայի հայ ազգային կոմիտէի «Ազատութեան մրցանակ», 2015&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armenianweekly.com/2015/09/03/cetin-anca-freedom-award/|title=Fethiye Cetin to Receive Freedom Award at 9th Annual ANCA Eastern Region Banquet|last=Contributor|first=Guest|date=2015-09-03|website=The Armenian Weekly|language=անգլերէն|accessdate=2022-02-25}}&lt;/ref&gt;։

== Ծանօթագրութիւններ ==
&lt;references /&gt;

== Արտաքին յղումներ ==

* [https://www.aztagdaily.com/archives/237003 «Մենք Վերջացաւ Չըսած, Տինքի Դատը Պիտի Չվերջանայ» «Ազդակ»-ին Կ՛ըսէ Ֆեթհիյէ Չեթին]
* ԳԻՏԱԺՈՂ[https://old.arfd.am/?p=14034 ՈՎ՝ ԻՍԼԱՄԱՑ(ՈՒ)ԱԾ ՀԱՅԵՐՈՒ ՄԱՍԻՆ (Պոլիս, Վոսփոր - Պողազիչի համալսարան)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220225075526/https://old.arfd.am/?p=14034 |date=2022-02-25 }}
* [https://aztag32.rssing.com/chan-56539322/all_p172.html Ֆեթհիէ Չեթին Աթէնքի Մէջ]

[[Ստորոգութիւն:Գրողներ]]
[[Ստորոգութիւն:Իրաւաբաններ]]</text>
      <sha1>5df5eo99c2881wgloitfcmfrpoo5die</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Եռեակ Ջիղի Ջղացաւ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28237</id>
    <revision>
      <id>236169</id>
      <timestamp>2024-11-30T16:03:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Պատկեր:Trigeminal Neuralgia.png|մինի]] '''«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ը''' ջղախտաբանական (neuropathic) հիւանդութիւն մըն է, որ կը յառաջանայ եռեակ ջիղի ախտահարումով: Անիկա կը յատկանշուի դէմքին կամ բերանախոռոչի մակերեսին վրայ նոպայական, ուժգին, հարուածային, այրուածքային, ճնշիչ եւ ելեկտրանմա...»:</comment>
      <origin>236169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11599" sha1="4hkj1yto19kla24616eli8dhfmnz3ft" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Trigeminal Neuralgia.png|մինի]]
'''«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ը''' ջղախտաբանական (neuropathic) հիւանդութիւն մըն է, որ կը յառաջանայ եռեակ ջիղի ախտահարումով: Անիկա կը յատկանշուի դէմքին կամ բերանախոռոչի մակերեսին վրայ նոպայական, ուժգին, հարուածային, այրուածքային, ճնշիչ եւ ելեկտրանման ցաւի գերզգացողականութեամբ: Անիկա կը կոչուի ցաւագին դիմացունց (tic douloureux)&lt;ref&gt;[https://www.aztagdaily.com/archives/438796 Եռեակ ջիղի ջղացաւ]&lt;/ref&gt;:

«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ը յաճախակիօրէն տեսնուած հիւանդութիւն մըն է: Անիկա կը յայտնուի ընդհանրապէս 50 տարեկանէն ետք եւ առաւելաբար`կիներուն մօտ:

== Նկարագրութիւն ==
Ամէն էակ ունի երկու եռեակ ջիղեր (trigeminal nerves): Իւրաքանչիւր եռեակ ջիղ ծնունդ կ'առնէ [[Ուղեղ|ուղեղէն]] եւ գանկէն դուրս կու գայ`անցնելով [[Ոսկոր|ոսկրային]] նեղանցքէ մը: Գանկէն դուրս ելլելէ ետք եռեակ ջիղը կը ճիւղաւորուի երեք բաժիններու`

* ակնային ջիղ (ophthalmic nerve), 
* այտոսկրային-վերի ծնօտի ջիղ (maxillary nerve),
* ստորին ծնօտի ջիղ (mandibular nerve): 

Եռեակ անուանումը եղած է համաձայն ջիղին երեք ճիւղերուն: Ուրեմն գոյութիւն ունին երկու ակնային, երկու վերի ծնօտի եւ երկու ստորին ծնօտի ջիղեր:

Եռեակ ջիղը ուղեղի 12 ջիղերէն մէկն է: Անիկա կը կոչուի ուղեղի հինգերորդ ջիղ:

Եռեակ ջիղը ունի բնախօսական (physiologic) երկու գործունէութիւն` 

* զգացողական (sensory),
* շարժիչ (motor):

Ա.- Զգացողական գործունէութիւնը կը հիմնաւորուի ամբողջ բերանախոռոչի մակերեսին եւ դէմքին վրայ ճնշումի, ջերմութեան եւ ցաւի զգացողութիւններու ընկալումով, այսինքն՝ եռեակ ջիղը կը հաղորդէ այս զգացողութիւնները երեսի վերին, միջին եւ վարի բաժիններէն ինչպէս նաեւ բերանախոռոչէն դէպի [[ուղեղ]]:

Ակնային ջիղը զգացողութիւնները կը հաղորդէ գլխու մակերեսէն  եւ ճակատէն: Այտոսկրային-վերի ծնօտի ջիղը զգացողութիւնները կը հաղորդէ վերի շրթունքէն, ակռաներէն, լինտէն եւ քիթէն: Ստորին ծնօտի ջիղը

զգացողութիւնները կը հաղորդէ կզակէն, վարի լինտէն, ակռաներէն եւ շրթունքէն:

Բ.- Շարժիչ գործունէութիւնը կը հիմնաւորուի մասնաւորապէս ծամելու, խածնելու եւ կլլելու ութ մկաններու շարժումնային գործողութիւններով: Շարժիչ ջիղերը կը գտնուին ստորին ծնօտի բաժանմունքին մէջ:

Դէմքի արտայայտութեան հետ առնչուող մկաններու գործունէութիւնը ոչ մէկ կապ ունի եռեակ ջիղին հետ:

== Եռեակ ջիղ եւ երեք բաժինները ==
Եռեակ ջիղի երեք բաժանմունքներէն մէկը առանձնաբար, երկուքը միասին եւ կամ երեքը միասին կրնան ախտահարուիլ: Ընդհանրապէս վերի եւ վարի ծնօտային ջիղերն են, որոնք կ'ախտահարուին առանձնաբար կամ միասին:

Տեսնուած է, որ նախ երեք ջիղերէն մէկը կ'ախտահարուի եւ տարիներ ետք մնացեալ երկու ջիղերն ալ կ'ենթարկուին նոյն ճակատագիրին:

Ջղացաւը կը պատահի այն վայրերուն մէջ, ուր ջիղին ծայրամասերը կը գտնուին, մասնաւորապէս`[[Ականջ|ականջին]], [[Աչք|աչքերուն]], շրթունքներուն, քիթին, ճակատին, այտերուն, ակռաներուն, ծնօտին եւ դէմքին վրայ:

«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ի նոպայական ցաւը ընդհանրապէս միակողմանի է եւ կը տեւէ քանի մը երկվայրկեանէն մինչեւ քանի մը վայրկեան: Ան կրնայ կրկնուիլ քանի մը անգամ կարճ ժամանակամիջոցի մէջ: Նոյնիսկ մէկ օրուան ընթացքին ան կրնայ հարիւր անգամ կրկնուիլ: Յաճախ այս հիւանդութենէն տառապող անձը շաբաթներով ցաւազերծ վիճակ կ'ունենայ: Ընդհանուր առմամբ նոպայական ցաւը ժամանակի ընթացքին մագլցում կ'արձանագրէ: Անիկա անյաղթահարելի, անհանգստացուցիչ, նեղացուցիչ եւ յամառ ցաւ մըն է: Յաճախ անոր կ'ուղեկցին հետեւեալ ախտանշանները`դէմքի կարմրութիւն, աչքերու արցունքոտութիւն եւ քիթի հոսք:

=== Ախտաբանական պատճառներ ===
Եռեակ ջիղը կ'ախտահարուի երկու ձեւով`ախտաբանական յստակ պատճառներով եւ հիւանդութիւններով ու անյայտ պատճառներով:

Ախտաբանական պատճառներն են`

ա. Եռեակ ջիղի ճնշում, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ախտաբանական երեւոյթներով՝ եռեակ ջիղի նեղանցքին նեղացում, ներուղեղային անօթային (vascular) ծաւալում, ներուղեղային ուռ եւ ներուղեղային անօթային անբնական կազմուածք: Եռեակ ջիղը կը վնասուի այս չորս ախտաբանական կացութիւններու ճնշումով: Սկզբնական շրջանին ջիղը կը գրգռուի, անոր բջիջները գերաշխատանքի կը մատնուին եւ տեղի կ'ունենայ ջղացաւը: Ժամանակի ընթացքին ջղացաւի կրկնութիւններով ջղաբջիջները կը կորսնցնեն իրենց աշխուժութիւնը:

բ. Եռեակ ջիղի ներգրաւումը (involvement) եւ ախտահարումը զանազան հիւանդութիւններով եւ անբնական կացութիւններով`

# Տարածուն կարծրախտ (multiple-disseminated sclerosis – M.S.) կոչուած ջղախտական հիւանդութիւն, որ կը յատկանշուի ջղային հիւսուածքներու բծաւոր կարծրացումով եւ հետեւեալ ախտանշաններով`մարմնական անհաւասարակշռութիւն, մկանային տկարութիւն եւ թուլութիւն ու զանազան ջղային ախտանշաններով:
# Սողնախտագօտի (herpes zoster), որ ժահրային մորթային հիւանդութիւն մըն է եւ կը հարուածէ նաեւ մարմինի որոշ ջիղերը:
# [[Շաքարախտ]], որ կը յառաջացնէ ընդհանուր ջղախտաբանական տկարութիւն:
# Տարեցութիւն, երբ անօթային մասնակի խցումով ջիղին արեան մատակարարումը կը նուազի:
# [[Ուղեղային Կաթուած|Ուղեղային կաթուած]]:

գ.- Վերին եւ ստորին ծնօտային բաժանմունքներուն հարուած-վնաս, որ կը պատահի հետեւեալ պատճառներով՝ քիթի խոռոչներու եւ բերանի վիրաբուժական վիրահատումներ ու դէմքի արտաքին հարուած վնաս:

Ստորին ջիղին հարուած-վնասով կը յառաջանայ ջիղին անդամալուծութիւնը, որ կը յայտնուի կլլելու, ծամելու եւ խածնելու դժուարութեամբ:

«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ը ունի զանազան տեսակի գրգիռներ (stimuli) եւ յարուցիչներ (triggers): Նկատուած գրգիռներ եւ յարուցիչներ են` կերակուր ուտել, հեղուկ խմել, խօսիլ, ածիլուիլ եւ ակռաները խոզանակել: Օդի զօրաւոր հոսանք, [[Հովը|հով]] եւ բարձր ձայնով խօսակցութիւն կը վատթարացնեն այս ջղացաւը: Յաճախ նուազագոյն ճնշում մը դէմքին որոշ մէկ մասին վրայ կը յարուցէ «եռեակ ջիղի ջղացաւ»ը:

== Ախտաճանաչումը ==
«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ի ախտաճանաչումը կը կատարուի հետեւեալ գործընթացով.
# Լսել հիւանդը եւ իմանալ անոր ջղացաւին նկարագրականը,
# Կատարել ուղեղի անօթային գունաւոր նկարում (angiography), ելեկտրա-ուղեղագրութիւն (EEG-electroencephalography), գանկի ու ծնօտներու պարզ նկարումներ, արեան քննութիւններ եւ ուղեղի մագնիս-արձագանգային նկարում (Magnetic Resonance Imaging-MRI) գիտնալու համար ուղեղային ուռի մը կամ տարածուն կարծրախտ հիւանդութեան գոյութիւնը&lt;ref&gt;[https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3002644/ Ջղախտաբանական (neuropathic) հիւանդութիւն մը]&lt;/ref&gt;:

=== Դարմանում ===
«Եռեակ ջիղի ջղացաւ»ի դարմանումը կը կատարուի զանազան միջոցառումներով`

# Դեղադարմանում` զօրաւոր ցաւազերծող դեղեր, օրինակ` morphine եւ անոր համազօր ուրիշ ցաւաբեկ դեղեր, հակացնցումնային (anticonvulsant) եւ հակաճնշուածային (antidepressant) դեղեր, հանդարտեցուցիչներ եւ ջիղի սրսկում` ալքոլ պարունակող որոշ հեղուկներով:
# Վիրաբուժական միջոցառումներ` ջիղին վրայ ճնշում բանեցնող ազդակներու վերացում, ջիղի հատում (rhizotomy) եւ նեղանցքի լայնացում: Ջիղի հատումը կրնայ յառաջացնել որոշ բարդութիւններ, օրինակ` բերնի եւ դէմքի զգացողութեան կորուստ եւ թմրութիւն:
# Կողմնակի լրացուցիչ դարմանամիջոցներ` կենսանիւթեր, հոգեբուժական միջոցներ եւ ասեղնաբուժութիւն (acupuncture)&lt;ref&gt;[https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7325374/ «Եռեակ ջիղի ջղացաւ»]&lt;/ref&gt;:

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
[[Ստորոգութիւն:Բժշկութիւն]]
[[Ստորոգութիւն:Առողջութիւն]]</text>
      <sha1>4hkj1yto19kla24616eli8dhfmnz3ft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ուիքիփետիա:Ամսուան Յօդուածը/12-2024</title>
    <ns>4</ns>
    <id>28238</id>
    <revision>
      <id>236171</id>
      <timestamp>2024-11-30T16:24:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Azniv Stepanian</username>
        <id>8</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|200px|աջից]]  '''[[Ձայնալարեր|Ձայնալարերը]]''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։   Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին հորիզոնական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջ...»:</comment>
      <origin>236171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1722" sha1="szunplc9ji26ax9b8x91fhgsh14ngbi" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Anatomy, physiology and hygiene (1890) (14761262691).jpg|200px|աջից]]

'''[[Ձայնալարեր|Ձայնալարերը]]''' կը գտնուին խռչափողին խռչակին (larynx) մէջ։ 

Խռչափողը ունի երկու իսկական ձայնալարեր (true vocal cords), որոնք կը գտնուին խռչափողին սկիզբը: Անոնք ունին հորիզոնական դիրք, կապուած են խռչափողի յառաջամասին եւ յետնամասին: Անոնք կը շարժին կամովին խռչափողի ներքին [[մկաններ]]ու պրկումներով՝ [[ուղեղ]]էն եկած հրահանգներուն համաձայն, եւ կ'արտադրեն զանազան ելեւէջներով եւ ուժգնութեամբ ձայներ:

Տղամարդիկ եւ կիներ ունին տարբեր չափի ձայնալարեր: Անոնք աւելի մեծ են տղամարդոց մօտ, քան՝ կիներուն: Չափահաս տղոց մօտ անոնք կ'ըլլան մօտաւորապէս 17-25 մմ. երկարութեամբ, իսկ չափահաս կիներուն մօտ՝ մօտաւորապէս 12.5-17.5 մմ.: 

Անոնք կազմուած են ճերմակ շարակցական (connective tissue) թելերէ եւ շրջապատուած են բարակ [[թաղանթ]]ային ծալքով: 

Իսկական ձայնալարերուն միջեւ եղած բացութիւնը կը կոչուի ձայնաճեղք (glottis): Ներքին մկանները կը ծառայեն․․․ '''[[Տուրմ|Աւելին]]'''&lt;big&gt;'''⇒'''&lt;/big&gt; 

[[Ստորոգութիւն:2024 թուականի ամսուան յօդուածներ]]</text>
      <sha1>szunplc9ji26ax9b8x91fhgsh14ngbi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ուիքիփետիա:Ամսուան Իրադարձութիւնները/12-2024</title>
    <ns>4</ns>
    <id>28239</id>
    <revision>
      <id>236172</id>
      <timestamp>2024-11-30T16:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Azniv Stepanian</username>
        <id>8</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «* [[Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն|Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկսութեան]] «[[Խաչիկ Պապիկեան]]» հրատարակչական հիմնադրամի 17-րդ հատորը լոյս տեսաւ Կաթողիկոսարանի տպարանէն։ Հատորին խորագիրն է «Armenian Cultural Genocide» (A Contribution For The Typification Of Cultural Genocide As An International Crime). հեղինակն...»:</comment>
      <origin>236172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1417" sha1="qa06r281fhc8xx8g8vrhv3alvduak5q" xml:space="preserve">* [[Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւն|Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկսութեան]] «[[Խաչիկ Պապիկեան]]» հրատարակչական հիմնադրամի 17-րդ հատորը լոյս տեսաւ Կաթողիկոսարանի տպարանէն։ Հատորին խորագիրն է «Armenian Cultural Genocide» (A Contribution For The Typification Of Cultural Genocide As An International Crime). հեղինակն է ուրուկուէյցի Օսքար Լոփէզ Կոլտարսենան
* [[Իտալիա|Իտալիոյ]] «Թութոսփորթ»-ը ընտրեց Եւրոպայի 2024-ի լաւագոյն երիտասարդ ֆութպոլիստը: [[Պարսելոնա|Պարսելոնայի]] ֆութպոլիստ Լամին Եամալի շնորհուեցաւ լաւագոյն երիտասարդ մարզիկի տիտղոսը:
* [[Հռոմ|Հռոմի]] [[Թովմաս Աքուինացի|Սուրբ Թովմա Աքուինացիի]] անուան քահանայապետական համալսարանին մէջ, 18-19 Նոյեմբեր, տեղի ունեցաւ միջազգային համաժողով՝ նուիրուած Արցախի մշակութային ժառանգութեան պահպանութեան։ Անիկա կը կրէր «Սրբազան հողեր, ընդհանուր տեսլական» խորագիրը («Sacred Grounds, Shared Vision»)։</text>
      <sha1>qa06r281fhc8xx8g8vrhv3alvduak5q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կռթալ Եւ Փքուածութիւն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28240</id>
    <revision>
      <id>236173</id>
      <timestamp>2024-11-30T17:02:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Պատկեր:Burping an infant.jpg|մինի]] '''Կռթալ կամ զկռթալ''' կը նշանակէ [[Ստամոքս|ստամոքսին]] [[Օդ|օդը]] կոկորդէն եւ բերանէն դուրս արտահանել:  == Կռթալ, զկռթալ կամ բղկալ == Բնական պայմաններու մէջ ամէն մարդ ուտելու եւ խմելու ընթացքին որոշ քանակութեամբ օդ կը կլլէ:   Կուտակուած օդին մե...»:</comment>
      <origin>236173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7467" sha1="t469ju5vsjao3fe4a90827v3m4oug8w" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Burping an infant.jpg|մինի]]
'''Կռթալ կամ զկռթալ''' կը նշանակէ [[Ստամոքս|ստամոքսին]] [[Օդ|օդը]] կոկորդէն եւ բերանէն դուրս արտահանել:

== Կռթալ, զկռթալ կամ բղկալ ==
Բնական պայմաններու մէջ ամէն մարդ ուտելու եւ խմելու ընթացքին որոշ քանակութեամբ օդ կը կլլէ: 

Կուտակուած օդին մեծ մասը ընդհանրապէս յետադարձութեամբ, մեղմօրէն եւ կամ ուժգնութեամբ, ստամոքսէն կը մղուի դէպի [[որկոր]] եւ բերան: Այս գործողութիւնը կը կոչուի կռթալ, զկռթալ կամ բղկալ, որ կը նկատուի բնական երեւոյթ: Կլլուած օդին մէկ մասը կը մտնէ բարակ աղիքներ եւ ներծծուելով անոր պատերէն` կը մտնէ [[Արիւն|արեան]] շրջագայութեան: Օդ պարունակող արիւնը կը հասնի թոքեր եւ հոն տեղի կ'ունենայ օդի արտահանումը թոքերէն դուրս:

== Հիւանդագին երեւոյթ ==
Զկռթոցը կը նկատուի հիւանդագին երեւոյթ, երբ ան ըլլայ մնայուն-շարունակական: Այս հիւանդագին երեւոյթը կը յառաջանայ անզգալաբար բնականէն շատ աւելի օդ կլլելով, որ կը պատահի հետեւեալ պատճառներով.

* Ջուրը եւ բոլոր հեղուկները արագօրէն խմելով,
* Պառկած, հորիզոնական վիճակի մէջ ուտելով եւ խմելով,
* Ծամոնի գործածութեամբ,
* Ծխախոտի երկարատեւ գործածութեամբ,
* Կարծր շաքարեղէններ ծծելով,
* Կազ պարունակող զովացուցիչներ խմելով,
* Անձկալից եւ ջղագրգիռ վիճակ ունենալով,
* Կամովին արագ շնչառութեամբ,
* Առատ լորձունքի արտադրութեամբ,
* Որկորա-ստամոքսային յետադարձութեան գոյութեամբ:

=== Փքուածութիւն եւ փորի ցաւ ===
Փքուիլ` կը նշանակէ օդով եւ կամ կազով ուռիլ, ընդլայնիլ: Այս գործողութիւնը կը կոչուի փքուածութիւն: Փորի փքուածութիւնը հիմնականօրէն ստամոքսի եւ կամ  աղիքներու օդով կամ կազերով ընդլայնումն է:

Փորի փքուածութիւնը կը յայտնուի երկու ձեւով.

'''Ա.- Երկարատեւ-մնայուն, որ հետեւանքն է`'''

ա.- Ներորովայնային հեղուկի, որ կը պատահի զանազան ներորովայնային հիւանդութիւններու պատճառով

բ.- Ներորովայնային ուռերու եւ ճարպի

գ.- Ներորովայնային ծաւալած օրկաններու

'''Բ.- Անցողակի-ժամանակաւոր, ուր փքուածութիւնը կ՛ըլլայ ընդհատումներով'''

Ժամանակաւոր փորի փքուածութիւնը տեղի կ՛ունենայ զանազան պատճառներով, որոնցմէ կարեւորագոյններն են.

ա.- Կլլուած օդ, որուն մեծ տոկոսը կը կուտակուի ստամոքսին մէջ եւ պզտիկ մէկ տոկոսը ստամոքսէն անցնելով` կը հասնի բարակ աղիքներ

բ.- Առատ կազի արտադրութիւն աղիքներուն մէջ, որ տեղի կ՛ունենայ հետեւեալ պատճառներով`

1.- Սննդանիւթերու ոչ ամբողջական մարսում

2.- Ցպկամարմիններու բնականէն աւելի մեծ թիւով ներկայութիւն աղիքներուն մէջ

3.- Աղիքներու խցում, որ տեղի կ՛ունենայ`

# Ներաղիքային փոլիփներով
# Ներաղիքային խլիրդով
# Աղիքային բորբոքումներով
# Աղիքային հանգոյցներով
# Աղիքներու անբնական գործունէութեամբ, ծուլութեամբ եւ գրգռութեամբ

Փորի փքուածութիւնը կ'անհետանայ հետեւեալ միջոցառումներով.

1.- '''Մնայուն փքուածութեան պարագային`'''

Դարմանել հիմնական ախտապատճառները

2.- '''Ժամանակաւոր փքուածութեան պարագային`'''

Հետամուտ ըլլալ բնականէն աւելի աղիքային կազեր չունենալու, այսինքն`

* Հետեւիլ առողջ սննդականոնի

* Դարմանել ներաղիքային բոլոր հիւանդութիւնները` դեղերով եւ վիրաբուժութեամբ:

Բնականէն շատ աւելի քանակութեամբ կլլուած օդը կը լայնցնէ եւ կ'ուռեցնէ ստամոքսը: Այս ընդլայնումը կը պատճառէ փքուածութիւն եւ փորի ցաւ: Զկռթոցով կը մեղմանան փքուածութիւնն ու փորի ցաւը: Ուրեմն փքուածութեան անմիջական պատճառը ստամոքսին օդով ընդլայնումն է:

Զկռթոցի ընթացքին որկորի վարի բերանը կը բացուի սեղմիչ մկաններու թուլացումով, ստոծանին կը մղուի դէպի վար եւ  խռչափողի երկու իրական [[Ձայնալարեր|ձայնալարերը]] իրարու մօտենալով` կը խցեն խռչափողը, որպէսզի ստամոքսի պարունակութիւնը ըմբան հասնելէ ետք չմտնէ խռչափող: Սակայն հազուագիւտ պարագաներուն ձայնալարերը իրարու չեն մօտենար եւ խռչափողը կը մնայ բաց վիճակի մէջ: Այս պարագային ստամոքսէն բերան հասած ստամոքսային պարունակութիւնը շատ դիւրաւ կ'ուղղուի դէպի խռչափող եւ թոքեր: Այս կացութիւնը կրնայ ստեղծել շնչառութեան դժուարութիւն եւ թոքերու բորբոքում:

* Զկռթոցը հակակշռելու միջոցառումներ,
* Հրաժարիլ օդ կլլելու սովորութենէն,
* Հրաժարիլ կամովին զկռթելէ,
* Ուտել եւ խմել նստած վիճակի մէջ եւ դանդաղօրէն,
* Շատ ծամոն եւ ծխախոտ չգործածել,
* Ապրիլ ուրախ եւ լաւ տրամադրութեամբ, հեռու`անձկութենէ,
* Արագ չշնչել,
* Լորձնաբեր գեղձերը գրգռող կերակուրներ չուտել, որպէսզի առատ լորձունք չարտադրուի բերնին մէջ,
* Դարմանել ստամոքսա-որկորային յետադարձութիւնը&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/71277 Փքուածութիւն եւ փորի ցաւ]&lt;/ref&gt;:
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
[[Ստորոգութիւն:Մարսողական համակարգ]]
[[Ստորոգութիւն:Ախտանիշներ]]</text>
      <sha1>t469ju5vsjao3fe4a90827v3m4oug8w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>236174</id>
      <parentid>236173</parentid>
      <timestamp>2024-11-30T17:05:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <origin>236174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7542" sha1="slv9kxiq2jtufulshd9cdnub90r143p" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Burping an infant.jpg|մինի]]
'''Կռթալ կամ զկռթալ''' կը նշանակէ [[Ստամոքս|ստամոքսին]] [[Օդ|օդը]] կոկորդէն եւ բերանէն դուրս արտահանել:

== Կռթալ, զկռթալ կամ բղկալ ==
Բնական պայմաններու մէջ ամէն մարդ ուտելու եւ խմելու ընթացքին որոշ քանակութեամբ օդ կը կլլէ: 

Կուտակուած օդին մեծ մասը ընդհանրապէս յետադարձութեամբ, մեղմօրէն եւ կամ ուժգնութեամբ, ստամոքսէն կը մղուի դէպի [[որկոր]] եւ բերան: Այս գործողութիւնը կը կոչուի կռթալ, զկռթալ կամ բղկալ, որ կը նկատուի բնական երեւոյթ: Կլլուած օդին մէկ մասը կը մտնէ բարակ աղիքներ եւ ներծծուելով անոր պատերէն` կը մտնէ [[Արիւն|արեան]] շրջագայութեան: Օդ պարունակող արիւնը կը հասնի թոքեր եւ հոն տեղի կ'ունենայ օդի արտահանումը թոքերէն դուրս:

== Հիւանդագին երեւոյթ ==
Զկռթոցը կը նկատուի հիւանդագին երեւոյթ, երբ ան ըլլայ մնայուն-շարունակական: Այս հիւանդագին երեւոյթը կը յառաջանայ անզգալաբար բնականէն շատ աւելի օդ կլլելով, որ կը պատահի հետեւեալ պատճառներով.

* Ջուրը եւ բոլոր հեղուկները արագօրէն խմելով,
* Պառկած, հորիզոնական վիճակի մէջ ուտելով եւ խմելով,
* [[Ծամոն|Ծամոնի]] գործածութեամբ,
* [[Ծխախոտ|Ծխախոտի]] երկարատեւ գործածութեամբ,
* Կարծր [[Շաքար|շաքարեղէններ]] ծծելով,
* Կազ պարունակող զովացուցիչներ խմելով,
* Անձկալից եւ ջղագրգիռ վիճակ ունենալով,
* Կամովին արագ շնչառութեամբ,
* Առատ [[Լորձունք|լորձունքի]] արտադրութեամբ,
* Որկորա-ստամոքսային յետադարձութեան գոյութեամբ:

=== Փքուածութիւն եւ փորի ցաւ ===
Փքուիլ` կը նշանակէ օդով եւ կամ կազով ուռիլ, ընդլայնիլ: Այս գործողութիւնը կը կոչուի փքուածութիւն: Փորի փքուածութիւնը հիմնականօրէն ստամոքսի եւ կամ  աղիքներու օդով կամ կազերով ընդլայնումն է:

Փորի փքուածութիւնը կը յայտնուի երկու ձեւով.

'''Ա.- Երկարատեւ-մնայուն, որ հետեւանքն է`'''

ա.- Ներորովայնային հեղուկի, որ կը պատահի զանազան ներորովայնային հիւանդութիւններու պատճառով,

բ.- Ներորովայնային ուռերու եւ ճարպի,

գ.- Ներորովայնային ծաւալած օրկաններու:

'''Բ.- Անցողակի-ժամանակաւոր, ուր փքուածութիւնը կ'ըլլայ ընդհատումներով՝'''

Ժամանակաւոր փորի փքուածութիւնը տեղի կ՛ունենայ զանազան պատճառներով, որոնցմէ կարեւորագոյններն են.

ա.- Կլլուած օդ, որուն մեծ տոկոսը կը կուտակուի ստամոքսին մէջ եւ պզտիկ մէկ տոկոսը ստամոքսէն անցնելով` կը հասնի բարակ աղիքներ,

բ.- Առատ կազի արտադրութիւն աղիքներուն մէջ, որ տեղի կ'ունենայ հետեւեալ պատճառներով`

1.- Սննդանիւթերու ոչ ամբողջական մարսում

2.- Ցպկամարմիններու բնականէն աւելի մեծ թիւով ներկայութիւն աղիքներուն մէջ

3.- Աղիքներու խցում, որ տեղի կ'ունենայ`

* Ներաղիքային փոլիփներով,
* Ներաղիքային խլիրդով,
* Աղիքային բորբոքումներով,
* Աղիքային հանգոյցներով,
* Աղիքներու անբնական գործունէութեամբ, ծուլութեամբ եւ գրգռութեամբ:

Փորի փքուածութիւնը կ'անհետանայ հետեւեալ միջոցառումներով.

1.- '''Մնայուն փքուածութեան պարագային`'''

Դարմանել հիմնական ախտապատճառները

2.- '''Ժամանակաւոր փքուածութեան պարագային`'''

Հետամուտ ըլլալ բնականէն աւելի աղիքային կազեր չունենալու, այսինքն`

* Հետեւիլ առողջ սննդականոնի

* Դարմանել ներաղիքային բոլոր հիւանդութիւնները`դեղերով եւ վիրաբուժութեամբ:

Բնականէն շատ աւելի քանակութեամբ կլլուած օդը կը լայնցնէ եւ կ'ուռեցնէ ստամոքսը: Այս ընդլայնումը կը պատճառէ փքուածութիւն եւ փորի ցաւ: Զկռթոցով կը մեղմանան փքուածութիւնն ու փորի ցաւը: Ուրեմն փքուածութեան անմիջական պատճառը ստամոքսին օդով ընդլայնումն է:

Զկռթոցի ընթացքին որկորի վարի բերանը կը բացուի սեղմիչ մկաններու թուլացումով, ստոծանին կը մղուի դէպի վար եւ  խռչափողի երկու իրական [[Ձայնալարեր|ձայնալարերը]] իրարու մօտենալով` կը խցեն խռչափողը, որպէսզի ստամոքսի պարունակութիւնը ըմբան հասնելէ ետք չմտնէ խռչափող: Սակայն հազուագիւտ պարագաներուն ձայնալարերը իրարու չեն մօտենար եւ խռչափողը կը մնայ բաց վիճակի մէջ: Այս պարագային ստամոքսէն բերան հասած ստամոքսային պարունակութիւնը շատ դիւրաւ կ'ուղղուի դէպի խռչափող եւ թոքեր: Այս կացութիւնը կրնայ ստեղծել շնչառութեան դժուարութիւն եւ թոքերու բորբոքում:

* Զկռթոցը հակակշռելու միջոցառումներ,
* Հրաժարիլ օդ կլլելու սովորութենէն,
* Հրաժարիլ կամովին զկռթելէ,
* Ուտել եւ խմել նստած վիճակի մէջ եւ դանդաղօրէն,
* Շատ ծամոն եւ ծխախոտ չգործածել,
* Ապրիլ ուրախ եւ լաւ տրամադրութեամբ, հեռու`անձկութենէ,
* Արագ չշնչել,
* Լորձնաբեր գեղձերը գրգռող կերակուրներ չուտել, որպէսզի առատ լորձունք չարտադրուի բերնին մէջ,
* Դարմանել ստամոքսա-որկորային յետադարձութիւնը&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/71277 Փքուածութիւն եւ փորի ցաւ]&lt;/ref&gt;:
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
[[Ստորոգութիւն:Մարսողական համակարգ]]
[[Ստորոգութիւն:Ախտանիշներ]]</text>
      <sha1>slv9kxiq2jtufulshd9cdnub90r143p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-01</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28241</id>
    <revision>
      <id>236177</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:02:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-01]]</comment>
      <origin>236177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83" sha1="ttcimaagf1s88i7efp3i3j75n5zdgp4" xml:space="preserve">Strokkur, Área geotérmica de Geysir, Suðurland, Islandia, 2014-08-16, DD 085.JPG</text>
      <sha1>ttcimaagf1s88i7efp3i3j75n5zdgp4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-02</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28242</id>
    <revision>
      <id>236178</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-02]]</comment>
      <origin>236178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="jyi6tysjw086uuy7p9e1jlrmcp8k8tg" xml:space="preserve">Cape Town (ZA), Wale Street -- 2024 -- 3536.jpg</text>
      <sha1>jyi6tysjw086uuy7p9e1jlrmcp8k8tg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-03</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28243</id>
    <revision>
      <id>236179</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-03]]</comment>
      <origin>236179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="j2hl6knxaqxqs34wen9g2i8kw0p0yuy" xml:space="preserve">Church, castle and lake of Ivenack, NW view.jpg</text>
      <sha1>j2hl6knxaqxqs34wen9g2i8kw0p0yuy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-04</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28244</id>
    <revision>
      <id>236180</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-04]]</comment>
      <origin>236180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" sha1="mytqmw2iiq67shuhrzc4tkwi9toa6fh" xml:space="preserve">Crested hawk-eagle (Nisaetus cirrhatus cirrhatus) with Indian garden lizard.jpg</text>
      <sha1>mytqmw2iiq67shuhrzc4tkwi9toa6fh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-05</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28245</id>
    <revision>
      <id>236181</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-05]]</comment>
      <origin>236181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" sha1="7cjo2y6kdynw7emyyay11q84rnaespc" xml:space="preserve">Wieliczka, Jana Matejki; Kopalnia soli- kierat konny węgierski; A-580; 01.jpg</text>
      <sha1>7cjo2y6kdynw7emyyay11q84rnaespc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-06</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28246</id>
    <revision>
      <id>236182</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-06]]</comment>
      <origin>236182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" sha1="kn2h1fjfv7vs9gw49vkospyorsc174o" xml:space="preserve">Dlieja sacun Urtijëi Santa Dorotea.JPG</text>
      <sha1>kn2h1fjfv7vs9gw49vkospyorsc174o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-07</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28247</id>
    <revision>
      <id>236183</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-07]]</comment>
      <origin>236183</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87" sha1="nt1pvhptbxdl98wx3te9ptumpkfoffo" xml:space="preserve">Lince ibérico (Lynx pardinus), Almuradiel, Ciudad Real, España, 2021-12-19, DD 07.jpg</text>
      <sha1>nt1pvhptbxdl98wx3te9ptumpkfoffo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-08</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28248</id>
    <revision>
      <id>236184</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-08]]</comment>
      <origin>236184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" sha1="jqo3ozpu4tze1luds9104lercn46z7m" xml:space="preserve">Zernez, Unterengadin, Graubünden. 20-09-2023. (actm.) 31.jpg</text>
      <sha1>jqo3ozpu4tze1luds9104lercn46z7m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-09</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28249</id>
    <revision>
      <id>236185</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-09]]</comment>
      <origin>236185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44" sha1="9vms893v3jkumrfvxvjkpfsb2hbs90t" xml:space="preserve">Fischerkirche (main door), Born a. Darß.jpg</text>
      <sha1>9vms893v3jkumrfvxvjkpfsb2hbs90t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-10</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28250</id>
    <revision>
      <id>236186</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-10]]</comment>
      <origin>236186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="dglauo7tv0yytpc8e3494looz1cggq5" xml:space="preserve">Self-portrait in White Dress - Jacek Malczewski.jpg</text>
      <sha1>dglauo7tv0yytpc8e3494looz1cggq5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-11</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28251</id>
    <revision>
      <id>236187</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-11]]</comment>
      <origin>236187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" sha1="13ry5fd9tsrd6klzej7dczoro4asjy7" xml:space="preserve">Nassarius arcularia 01.JPG</text>
      <sha1>13ry5fd9tsrd6klzej7dczoro4asjy7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-12</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28252</id>
    <revision>
      <id>236188</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-12]]</comment>
      <origin>236188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" sha1="0mwozn28uvlh7six0480d91s4o905zt" xml:space="preserve">Galanthus Nivalis, sneeuwklokje. 12-02-2024. (d.j.b.).jpg</text>
      <sha1>0mwozn28uvlh7six0480d91s4o905zt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-13</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28253</id>
    <revision>
      <id>236189</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-13]]</comment>
      <origin>236189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="ffy2o296lhmky0fu25sv98zmelb3amk" xml:space="preserve">Scarlet macaw (Ara macao cyanopterus) Copan.jpg</text>
      <sha1>ffy2o296lhmky0fu25sv98zmelb3amk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-14</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28254</id>
    <revision>
      <id>236190</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-14]]</comment>
      <origin>236190</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" sha1="4w18k9fg7bzmeyvs6yacxtc8j7354dt" xml:space="preserve">Padum Zanskar View From Karsha Oct22 A7C 03984.jpg</text>
      <sha1>4w18k9fg7bzmeyvs6yacxtc8j7354dt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-15</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28255</id>
    <revision>
      <id>236191</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-15]]</comment>
      <origin>236191</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" sha1="nfx8da7mvlzawgy60vq03nlkc2yvqf2" xml:space="preserve">Golden Horn Metro Bridge Mars 2013.jpg</text>
      <sha1>nfx8da7mvlzawgy60vq03nlkc2yvqf2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-16</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28256</id>
    <revision>
      <id>236192</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-16]]</comment>
      <origin>236192</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="90" sha1="k8b6v8ukl8vqdslo311ozhh3w9q6d3j" xml:space="preserve">Photo - Festival de Cornouaille 2012 - Graeme Allwright en concert le 28 juillet - 003.jpg</text>
      <sha1>k8b6v8ukl8vqdslo311ozhh3w9q6d3j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-17</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28257</id>
    <revision>
      <id>236193</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-17]]</comment>
      <origin>236193</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="9mnqbrye7fjj7x1337iuv2hllobs6my" xml:space="preserve">Water reflection of sunset with gray and orange clouds and boats moored to the bank in Pakse Laos.jpg</text>
      <sha1>9mnqbrye7fjj7x1337iuv2hllobs6my</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-18</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28258</id>
    <revision>
      <id>236194</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-18]]</comment>
      <origin>236194</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" sha1="9ga61usxyofxtqhiv0kk880iitw4lts" xml:space="preserve">Kruger National Park (ZA), Elefant -- 2024 -- 0649.jpg</text>
      <sha1>9ga61usxyofxtqhiv0kk880iitw4lts</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-19</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28259</id>
    <revision>
      <id>236195</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-19]]</comment>
      <origin>236195</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" sha1="o84d3bz5uka9cwnbphm52u5e4h6ew0d" xml:space="preserve">Trees rising out of Cheow Lan Lake, blue sky, eternal summer in Surat Thani edited.jpg</text>
      <sha1>o84d3bz5uka9cwnbphm52u5e4h6ew0d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-20</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28260</id>
    <revision>
      <id>236196</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-20]]</comment>
      <origin>236196</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87" sha1="kotwk8ruu7qv3ptwd23mdt3ers7nlos" xml:space="preserve">Old peasant with dagger and long smoking pipe, Mestia, Svanetia, Georgia (Republic).jpg</text>
      <sha1>kotwk8ruu7qv3ptwd23mdt3ers7nlos</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-21</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28261</id>
    <revision>
      <id>236197</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-21]]</comment>
      <origin>236197</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" sha1="0oxp5bfwtulprne8wkwi03ikn0f1v2l" xml:space="preserve">Bicudas (Sphyraena viridensis), Cabo de Palos, España, 2022-07-15, DD 09.jpg</text>
      <sha1>0oxp5bfwtulprne8wkwi03ikn0f1v2l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-22</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28262</id>
    <revision>
      <id>236198</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-22]]</comment>
      <origin>236198</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" sha1="mdtamwf1z3pwr8slumv8xjx8glb4rqq" xml:space="preserve">NASA astronaut Leland D. Melvin with his dogs Jake and Scout.jpg</text>
      <sha1>mdtamwf1z3pwr8slumv8xjx8glb4rqq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-23</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28263</id>
    <revision>
      <id>236199</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-23]]</comment>
      <origin>236199</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" sha1="cf4kiassq8z0g1km89qq0sg4xhu25qk" xml:space="preserve">Close wing Basking of Athyma perius (Linnaeus, 1758) - Common Sergeant (4) WLB.jpg</text>
      <sha1>cf4kiassq8z0g1km89qq0sg4xhu25qk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-24</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28264</id>
    <revision>
      <id>236200</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-24]]</comment>
      <origin>236200</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="134" sha1="r7xa6lxijgh0zwxxcw7k0sxezqdszsp" xml:space="preserve">Kaohsiung Music Center and Lingyaliao Railroad Bridge lit with Ukrainian flag colors during 2022 Taiwan Lantern Festival (cropped).jpg</text>
      <sha1>r7xa6lxijgh0zwxxcw7k0sxezqdszsp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-25</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28265</id>
    <revision>
      <id>236201</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-25]]</comment>
      <origin>236201</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="cc9ic1dcap8vh5fmtz1r1nnk93k3pw0" xml:space="preserve">Youngzin Gemur Khar Lahaul Jun24 A7CR 00176.jpg</text>
      <sha1>cc9ic1dcap8vh5fmtz1r1nnk93k3pw0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-26</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28266</id>
    <revision>
      <id>236202</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-26]]</comment>
      <origin>236202</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" sha1="jofan7upsiu56tk3xq05hbndf804he4" xml:space="preserve">Bangkok - Rama VIII Bridge at sunrise Jan 2024.jpg</text>
      <sha1>jofan7upsiu56tk3xq05hbndf804he4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-27</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28267</id>
    <revision>
      <id>236203</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-27]]</comment>
      <origin>236203</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" sha1="qyottlv17aj8s2fwrtekjcdf3cjw74s" xml:space="preserve">Hou Yifan (29762728494) (cropped).jpg</text>
      <sha1>qyottlv17aj8s2fwrtekjcdf3cjw74s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Կաղապար:Potd/2025-02-28</title>
    <ns>10</ns>
    <id>28268</id>
    <revision>
      <id>236204</id>
      <timestamp>2024-12-01T00:03:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ԱշբոտՏՆՂ</username>
        <id>139</id>
      </contributor>
      <comment>Օրուան Պատկերը Ուիքիպահեստից, [[:commons:Template:Potd/2025-02-28]]</comment>
      <origin>236204</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" sha1="oq8smn6o9ib2t6zfytg3o6oev5wdk6k" xml:space="preserve">Crâne de smilodon exposé au Museu de Zoologia da Universidade de São Paulo, Brazil.jpg</text>
      <sha1>oq8smn6o9ib2t6zfytg3o6oev5wdk6k</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>