Wikipedia ilowiki https://ilo.wikipedia.org/wiki/Umuna_a_Panid MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter Midia Espesial Tungtungan Agar-aramat Agar-aramat tungtungan Wikipedia Wikipedia tungtungan Papeles Papeles tungtungan MediaWiki MediaWiki tungtungan Plantilia Plantilia tungtungan Tulong Tulong tungtungan Kategoria Kategoria tungtungan TimedText TimedText talk Modulo Modulo tungtungan La Union 0 16 402342 402333 2024-11-19T19:33:59Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402342 wikitext text/x-wiki {{Infobox probinsia | name = La Union | native_name = | official_name = | settlement_type = [[Dagiti probinsia ti Filipinas|Probinsia]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Vlag Fil LaUnion.gif | flag_size = 120x80px | image_seal = Ph_seal_la_union.png | seal_size = 100x80px | image_shield = | shield_alt = | nickname = | motto = | image_map = Ph_locator_la_union.svg | map_alt = | map_caption = Mapa iti Filipinas a mangipakita ti pakasarakan iti La Union. | coordinates = {{coord|format=dms|region:PH_type:adm1st|display=inline,title}} | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[Listaan dagiti naturay nga estado|Pagilian]] | subdivision_name = {{wagayway|Filipinas}} | subdivision_type1 = [[Dagiti rehion iti Filipinas|Rehion]] | subdivision_name1 = [[Rehion ti Ilocos]] (Rehion I) | established_title = Pannakabangon | established_date = 1850 | seat_type = Kapitolio | seat = [[Ciudad ti San Fernando, La Union|Siudad ti San Fernando]] | leader_party = | government_footnotes = <ref>Dagiti daulo ti [https://web.archive.org/web/20130530173153/http://dilg.gov.ph/provinces.php probinsia]: [[Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno]], [[Ciudad ti Quezon|Siudad ti Quezon]]- Naala idi 06 Enero 2013</ref> | government_type = [[Dagiti probinsia ti Filipinas|Probinsia]] | leader_title = [[Gobernador]] | leader_name = Raphaelle Veronica Ortega-David ([[Nationalist People's Coalition|NPC]]) | leader_title1 = [[Bise Gobernador]] | leader_name1 = | area_total_km2 = 1504.0 | area_rank = Maika-70 | area_note = | population_footnotes = <ref>{{Populasion ti Filipinas|Rehion ti Ilocos|Taudan}}</ref> | population_total = {{Populasion ti Filipinas|Rehion ti Ilocos|<!--psgc a kodigo ti ili-->013300000}} | population_as_of = {{Populasion ti Filipinas|Rehion ti Ilocos|TAWEN}} | population_rank = Maika-34 | population_density_km2 = auto | population_density_rank = Maika-9 | population_note = | elevation_m = | demographics_type1 = Panakabingbingay | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = [[Dagiti siudad ti Filipinas#Dagiti nawaya a siudad|Nawaya&nbsp;a&nbsp;siudad]] | demographics1_info1 = 0 | demographics1_title2 = [[Dagiti siudad ti Filipinas#Pannakaidasig|Komponente&nbsp;a&nbsp;siudad]] | demographics1_info2 = 1 | demographics1_title3 = [[Dagiti ili ti Filipinas|Munisipalidad]] | demographics1_info3 = 19 | demographics1_title4 = [[Baranggay]] | demographics1_info4 = 576 | demographics1_title5 = [[Kamara_dagiti_Pannakabagi_iti_Filipinas#Distrito_a_panakaitakderan|Distrito]] | demographics1_info5 = [[Dagiti lehislatibo a distrito iti La Union|Umuna ken maika-2 a distrito]] | blank_name_sec1 = Pagsasao | blank_info_sec1 = [[Pagsasao nga Ilokano|Ilokano]], [[Pagsasao a Pangasinan|Pangasinan]], [[Pagsasao a Tagalog|Tagalog]], [[Pagsasao nga Ingles|Ingles]] | population_demonym = | timezone = [[Oras idiay Filipinas|PHT]] | utc_offset = +08 | postal_code_type = [[Listaan dagiti kodigo ti koreo idiay Filipinas|Koreo]] | postal_code = [[Listaan_dagiti_kodigo_ti_koreo_idiay_Filipinas#La Union|Kitaen ti listaan]] | area_code_type = [[Dagiti numero ti telepono idiay Filipinas|Panagtawag]] | area_code = 72 | iso_code = [[ISO 3166-2:PH|PH-LUN]] | website = [http://www.sanfernandocity.gov.ph sanfernando.gov] | footnotes = }} Ti '''La Union''' (Ingles: Province of La Union; Filipino: Lalawigan ng La Union), ket maysa a [[Dagiti probinsia ti Filipinas|probinsia]] iti igid ti baybay iti [[Filipinas]] a mabirukan iti [[Rehion ti Ilocos]] (Rehion I) iti [[Luzon]] isla ti Luzon. Ti [[kapitolio]] ti probinsia, ti [[Ciudad ti San Fernando, La Union|Siudad ti San Fernando]], ket isu ti kaaduan ti populasion a siudad iti La Union ken agserbi a kas ti rehional a sentro ti Rehion ti Ilocos. Nabeddengan ti [[Ilocos Sur]] iti amianan, [[Benguet]] iti daya, ken [[Pangasinan]] iti abagatan, ken ti [[Baybay Abagatan a Tsína]] iti laud, ti La Union ket mabirukan iti 273 kilometro (170 mi) iti amianan ti [[Metro Manila]] ken 57 kilometro (35 mi) iti amianan a laud ti Siudad ti [[Baguio]]. Ti probinsia ket sakupenna ti kalawa ti 1,497.70 kuadrado kilometro (578.27 kuadrado milia). Manipud idi 2020 a sensus, ti La Union ket addaan ti populasion iti 822,352, a nagbanagan ti densidad ti 550 nga agindeg iti tunggal kuadrado kilometro wenno 1,400 iti tunggal kuadrado a milia. Ti probinsia ket addaan iti 538,730 a nairehistro a botante idi 2022. Ti opisial a pagsasao ti probinsia ket [[Pagsasao nga Ilokano|Iloco]] (Ilocano), kas naideklara babaen ti gobierno ti probinsia ti La Union. Nalatak ti La Union gapu kadagiti napintas nga ili iti igid ti baybay, nalatak a lugar a pagluganan, ken nadalus a baybay. Ti probinsia ket nabaknang kadagiti natural ken kultural nga atraksion, a mangituktukon kadagiti aktibidad a kas iti red clay pottery, panagpukan iti ubas, panagaramid iti inabel, ken panagpasiar kadagiti napnuan pakasaritaan nga iglesia, agraman dagiti napintas a waterfall ken eco-tours. Ti populasion ket mairaman dagiti Ilocano a tattao manipud kadagiti nababa a daga ken dagiti [[Tattao nga Igorot|Igorot]] a tattao manipud kadagiti kabambantayan, a mangkontribusion iti nadumaduma a kultural a tawidna. ==Pakasaritaan== === Nasapa a Pakasaritaan === Iti nasapa a pakasaritaan ti La Union, dagiti patad iti igid ti baybay iti amianan a laud a paset ti rehion, manipud iti [[Tagudin|Tagudin, Ilocos Sur]] iti amianan agingga iti [[Sudipen]], [[Bangar, La Union|Bangar]], Purao ([[Luna, La Union|Luna]] & [[Balaoan]] itan), ken [[Bacnotan]] iti abagatan, ken dagiti lugar iti aglawlaw ti Karayan [[Amburayan]], ket pagtaengan dagiti ''[[Samtoys]]'' wenno [[Tattao nga Ilokano|Ilocanos]]. Dagitoy nga immuna a nagnaed ket addaan iti narayray nga animistik a kultura ken relihion. <ref>{{Cite web|title=Kurditan Samtoy: The Literature of A Manly Race|url=http://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-the-arts-sca/literary-arts/kurditan-samtoy-the-literature-of-a-manly-race/|access-date=2021-09-26|website=National Commission for Culture and the Arts}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Reid|first1=Lawrence A.|last2=Rubino|first2=Carl Ralph Galvez|date=June 2002|title=Ilocano Dictionary and Grammar: Ilocano-English, English-Ilocano|journal=Oceanic Linguistics|volume=41|issue=1|pages=238|doi=10.2307/3623336|issn=0029-8115|jstor=3623336}}</ref> Ti makin-abagatan a kosta, a naam-ammuan idi a kas ''Aroo'' wenno ''Agoho'' ([[Agoo, La Union|Agoo]] ita), ket paset idi ti makin-amianan a teritorio ti [[Caboloan]], wenno [[Pangasinan]], maysa a naturay a [[pre-kolonial]] a gobierno ti Filipinas nga addaan iti narang-ay a kultura ken tradision, ken addaan iti agpapada a relasion ti etniko kadagiti umili ti Pangasinan. Karaman iti daytoy a lugar dagiti moderno nga ili iti igid ti baybay ti Agoo, [[Aringay]] (dati nga ''Alingay'' wenno ''Alinguey''), [[Caba]], [[Santo Tomas, La Union|Santo Tomas]], ken [[Rosario, La Union|Rosario]]. <ref>{{Cite book|last=Cortes|first=Rosario Mendoza|title=A History of Pangasinan, 1572–1800|publisher=New Day|year=1991}}</ref><ref name="Sals2">{{Cite book|last=Sals|first=Florent Joseph|title=The History of Agoo: 1578-2005|date=2005|publisher=Limbagan Printhouse|location=La Union|pages=80|language=en}}</ref> Ti historiador a ni [[William Henry Scott]] dinakamatna a ti La Union ket naisangsangayan a sentro ti komersio, nangruna iti balitok ti Igorot ken ti lokal a balitok. Ti ruta ti komersio, a pagaammo kas dalan ti ''[[Aringay-Tonglo-Balatok]]'', ti nangkonektar iti abagatan a laud a [[Cordillera Administrative Region|Cordillera]] kadagiti nababa a daga, a nangipasdek iti Aringay ken Agoo kas kangrunaan a sentro ti komersio. Daytoy a sistema ti komersio ti nangkonektar iti La Union kadagiti ruta ti baybay iti intero a [[Taaw Indiano]] ken ti [[Baybay Abagatan Tsina]], kasta met iti komersio kadagiti [[Tagalog]], [[Tsina|Tsino]], ken [[Hapon|Hapones]]. Karaman kadagiti tagilako ti ''porselana'', ''seda'' (abel), ''koton'', ''beeswax'', ''diro'', ''napateg'' ''a bato'', ''kuentas'', napateg a ''mineral'', ''burnáy'' a naaramid iti dayta a lugar, ken nangnangruna ti ''[[balitok]]''. <ref name="Barangay">{{cite book|last=Scott|first=William Henry|title=Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society|publisher=Ateneo de Manila University Press|year=1994|isbn=971-550-135-4|location=Quezon City|author-link=William Henry Scott (historian)}}</ref><ref>{{Cite web|last=Suarez|first=K. D.|date=2017-03-19|title=Looking into the past through the eyes of the future|url=https://www.rappler.com/science/society-culture/163689-filipino-archaeologist-traces-ancient-gold-trade-trail-north-luzon/|access-date=2024-11-07|website=RAPPLER|language=en-US}}</ref> Dagiti artefacto a kas ti porselana ken ti alkitran, a naduktalan bayat ti panangtarimaan ti [[simbaan a Katoliko]] ken agdama a naikabil iti [[Museo de Iloko]], ti mangpaneknek iti daytoy a negosio. <ref name="Sals">{{Cite book|last=Sals|first=Florent Joseph|title=The History of Agoo: 1578-2005|date=2005|publisher=Limbagan Printhouse|location=La Union|pages=80|language=en}}</ref> Simmangpet dagiti Hapones a negosiante ken mangngalap idi agangay, a nangbukel kadagiti pagnaedan iti igid ti baybay ti La Union. Dagiti natural a puerto ti rehion iti igid ti [[Golpo Lingayen|Lingayen Gulf]] ti nangaramid iti dayta a lugar a paggapuan dagiti ganggannaet a barko. Kadagiti katurturodan ti La Union ti pagnanaedan dagiti [[Tattao nga Igorot|Igorot]], kangrunaanna dagiti [[Kankanaey]] ken [[Ibaloi]], a mangar-aramid iti panagkalap iti ulo kas paset ti kulturada a mannakigubat ken sumursurot kadagiti animistik a pammati, nga agdaydayaw kadagiti espiritu ti nakaparsuaan ken didiosen dagiti inapo. Nalaingda nga agmulmula ken agaramid iti ima, a mangpataud kadagiti nagayad a tela, balitok ken metal, a sireregta a pagnegosioda kadagiti kaarrubada nga Ilocano ken Pangasinan nga agnanaed iti nababa a daga. Daytoy a panagsisinnukat ti nangpadur-as iti dinamiko a relasion iti nagbaetan dagiti komunidad iti kabambantayan ken iti nababa a daga, a nangkontribusion iti nabaknang, nainaig a kultural a buya iti nasapa a La Union.<ref>{{Cite web|last=Person|first=Communications|date=2018-01-25|title=The Igorots, the indigenous peoples of the Northern Philippines under the faces of state terrorism and tyranny|url=https://indigenouspeoples-sdg.org/index.php/english/ttt/398-the-igorots-the-indigenous-peoples-of-the-northern-philippines-under-the-faces-of-state-terrorism-and-tyranny|access-date=2024-10-01|website=indigenouspeoples-sdg.org|language=en-us}}</ref> === Panawen ti Kolonisasion ti Espania === Makatawen kalpasan a pinagbalin ni [[Miguel López de Legazpi|Adelantado Miguel Lopez de Legazpi]] ti [[Manila]] a kabesera ti Filipinas idi Hunio 24, 1571, rinugian dagiti Kastila ti kolonisasion iti [[Amianan a Luzon]] "''tapno mapalpaliwaan dagiti tattao iti dayta''". [[Papeles:Juan de Salcedo, Spanish conquistador.png|left|thumb|289x289px|Ti Espaniol a konkistador a ni '''Juan de Salcedo''']] Idi Hunio 1572, dagiti [[konkistador]] nga indauluan ni [[Juan de Salcedo]], apoko ni Miguel López de Legazpi, naglayagda iti [[Karayan Angalacan]] nga agturong iti [[Golpo Lingayen|Gulpo ti Lingayen]] ket simmangladda idiay Aroo wenno Agoho, a pagaammo itan kas [[Agoo, La Union|Agoo]]. Idi simmangpetda, adda tallo a barko ti [[Hapon]] a sinaranget ti grupo ni Salcedo, a kinamatda agingga iti maysa a kolonia dagiti Hapones. Dagiti Kastila kiniddawda ti tangdan iti [[Reina ti Espania]] agpadpada kadagiti katutubo ken dagiti Hapon, nupay nagkedked ti dadduma idi damo. Dagidiay nagtulnog napalubosanda nga agtalinaed ken makomberte iti Kristianidad kalpasan ti panangbayadda iti buis. Gapu iti daytoy a pannakataripnong, naawagan ti Agoo kas ''"El Puerto de Japon"'', gapu ta dagiti negosiante a Hapon ken Tsino ket aglaklako kadagiti umili iti dayta a puerto. Gapuna, dakkel ti naaramidan ti Agoo iti [[komersio]] kadagiti dadduma a pagilian iti [[Abagatan a daya nga Asia]]. Kanayonanna, intultuloy dagiti [[Espaniol]] a konkistador ti panagdaliasatda nga agpaamianan, a nakasaritada dagiti katutubo iti pagaammo itan a [[San Fernando, La Union|San Fernando]]. Kiniddaw dagiti Kastila ti kontribusion iti Reina ti Espania, ngem kiniddaw dagiti katutubo ti tiempo tapno mapanda iti kabambantayan tapno urnongenda ti maidatagda. Nupay kasta, saanda a nagsubli. Kalpasanna, nagturong dagiti konkistador iti amianan a lumasat iti ''Atuley'' wenno ''Dalandan'' ([[San Juan, La Union|San Juan]]), a nangkiddaw iti buis kadagiti katutubo, a nangipasdek iti panangituray ti Espania, ken nangkonberte kadagiti katutubo iti [[Kristianidad]], nga awanen ti kanayonan a panangbusor agingga a nakadanonda iti dakkel a karayan a pagaammo kas '''Purao'',' a kaipapananna ti ' puraw' iti Iloco, a naipanagan gapu iti nadalus a langa ti igid ti baybay ken karayan. Daytoy a lugar ket paset itan ti [[Balaoan]] ken [[Luna, La Union|Luna]]. Idiay Purao, dagiti Kastila kinaritda dagiti [[Ilocano]], a situtured a nagkedked nga agbayad iti buis. Simmaruno ti maysa a dangadang, a nangtanda iti umuna a panagibukbok ti dara dagiti Ilocano kas panangbusor iti ganggannaet a turay. Kalpasan daytoy a panagsusupiat, ti karayan ket napanaganan manen iti "''Darigayos''", a nagtaud kadagiti sasao nga Ilocano a "''[[dara]]''" ken "''ayos''" (nagayus), a kaipapananna "''no sadino ti naggayus ti dara''". Nagpaamianan ni Salcedo ken dagiti tattaona a nagturong idiay [[Vigan]], a sadiay idi agangay, naaddaanda iti di nasayaat a pannakigayyem kadagiti Ilocano, a di maragsakan a nangakseptar iti panangituray ti Espania.<ref>{{Cite web|title=About the City|url=https://www.sanfernandocity.gov.ph/csflu_website/aboutcsf/}}</ref> Daytoy a pannakataripnong ti nangrugi iti nasapa a panangkolonisar ti Espania iti [[Amianan a Luzon]] ken nangparnuay iti sangagasut a tawen a panangbusor iti panangituray ti Espania. Nangiturong met dayta iti pannakaipasdek dagiti baro a narelihiosuan, kultural, ken administratibo nga institusion, a nagresulta iti pannakabukel dagiti [[pueblo]], [[rancherias]] kadagiti ili a nagbalin idi agangay a probinsia ti La Union. Sakbay ti pannakabukelna, ti probinsia ket nabingbingay kadagiti probinsia ti [[Ylocos]] ken [[Pangasinan]], ken dagiti rancherias ti akindaya a ''Pais del Igorotes'' ([[Benguet]]). Addaan daytoy iti sumagmamano a [[barrio]] ken pueblos nga idauluan ti [[cabeza de barangay]], [[gobernadorcillo]], ken [[alcalde-mayor]], a kaaduan kadagitoy ket impasdek dagiti agkakabsat nga [[Agustino]] idi maika-16 a siglo kabayatan ti nasapa a panagsaknap ti panagturay ti Espaniol. Ti sibil a gobierno a naipasdek iti sidong ti Kastila a [[Maura a Linteg]] ket nalabit naipasdek idi 1700. Kaaduan kadagiti barrio ken ili ket paset idi ti encomienda nga inturayan dagiti Español nga [[insulares]] ken [[Mestizo]], a nairaman ti sumagmamano a rancherias ken [[catechumens]] a nagnaed kadagiti bantay ti Igorot. Kas kadagiti dadduma a ili iti Ylocos, nabingbingay dagiti klase ti kagimongan iti dua: dagiti ''babaknang'' wenno ''agtuturay'', ken dagiti ''cailianes''. Dagiti babaknang wenno agtuturay ket dagiti prinsipalia wenno insulares a nagsao iti pagsasao a Castilian, bayat a dagiti cailianes ket dagiti katutubo a nagsao iti [[Pagsasao nga Ilokano|Iloco]], [[Kankanai]], [[Ibaloi]], wenno [[Pagsasao a Pangasinan|Pangasinan]]. Nupay kasta, ti Iloko ti nagserbi kas [[lingua franca]] ti probinsia.<ref name=":1">{{Cite web|title=History of Balaoan|url=https://www.balaoanlaunion.gov.ph/history-of-balaoan/|access-date=2024-10-01|website=Official Website of Municipality of Balaoan|language=en-US}}</ref> [[Papeles:Top view Baluarte Watch Tower.jpg|thumb|326x326px|Ti '''Baluarte Watch Tower''' idiay Luna, La Union]] Dagiti pagnaedan iti igid ti baybay ket masansan a rauten dagiti marimot wenno pirata a [[Moro]], a mangsamsam ken mangpuor kadagiti purok bayat a tiliwenda dagiti babbai ken ubbing. Kas sungbat, naibangon dagiti ''baluartes'' iti igid ti kosta manipud ili ti ''Baratao'' ([[Bauang]]), ''San Vicente de Balanac'' / ''Pindangan'' ([[San Fernando, La Union|San Fernando]]), ''Dalandan'' ([[San Juan, La Union|San Juan]]), [[Bacnotan]], ''Purao'' ([[Balaoan]]) agingga iti ''Namacpacan'' ([[Luna, La Union|Luna]]). Nagserbi dagitoy a [[Torre|baluarte]] kas pangdepensa ken pagwanawanan, a nangpakdaar kadagiti lumugar ken autoridad kadagiti umad-adani a peggad manipud iti baybay. Bayat ti maika-18 ken maika-19 a siglo, napateg ti akem dagitoy a baluarte iti panangsalaknib kadagiti ili iti La Union ken iti dadduma pay a paset ti Pilipinas, a nangsalaknib kadagiti umili ken nangsaluad kadagiti napateg a ruta ti komersio. Bayat ti Kastila a Kolonisasion, maysa a nalimed a kagimongan dagiti insurrectos ti naorganisar idiay Balaoan nga addaan iti panggep a panagrebelde maibusor kadagiti tiraniko a panagabuso ti ''"[[Guardia Civil]]"'' ken "[[Cora Parrocos|''Cora Parrocos'']]” . Karaman kadagiti miembrona da ''Luciano Resurreccion, Primo Ostrea, Artemio Ostrea, Fernando Ostrea, Patricio Lopez, Rufino Zambrano'', ken ''Mariano Peralta'' a pagaammoda a kas dagiti [[Siete Martires]]. Dagitoy pito nga agtutubo a lallaki ti immuna nga Ilocano a napapatay gapu kadagiti rebolusionario nga aktibidadda wenno gapu ta mapapati a simpatia iti gakat. <ref name=":13">{{Cite web|title=History of Balaoan|url=https://www.balaoanlaunion.gov.ph/history-of-balaoan/|access-date=2024-10-01|website=Official Website of Municipality of Balaoan|language=en-US}}</ref> Iti bisperas ti rebolusion, impalgak ti maysa a traidor ti planoda kadagiti autoridad ti Espania, a nangiturong iti pannakaaresto ti pito a lallaki, a napapatay a di naimbestigar. Saan a natay ni Fernando Ostrea nupay nasugatan iti patongna, ket gapu ta simimilagro a nakalasat, nabaelanna nga ipakaammo ti trahedia kadagiti umili iti dayta a lugar. Kalpasan daytoy a pasamak, isu ket pinakawan dagiti autoridad maitunos iti kaugalian ti Espania. Idi napapatay, ni Fernando ket maysa idi a Cabeza de Barangay ken idi agangay nagserbi kas bise presidente ti ili. Kas maysa a kangrunaan a tao iti rebolusion, indauluanna dagiti kailianna iti pannakidangadangda iti Espania ken Estados Unidos. Kas pammadayaw kadagiti pito a martir, ti ''Siete Martires Lodge No. 177'' ket naipasdek kas maysa a masonic lodge. <ref>{{Cite web|title=Siete Martires {{!}} The Most Worshipful Grand Lodge of Free and Accepted Masons of the Philippines|url=https://grandlodge.ph/lodges/siete-martires|access-date=2024-10-01|website=grandlodge.ph}}</ref><ref>{{Cite web|title=La Union History|url=https://launion.gov.ph/history/}}</ref> ==== Pannakabukel ti Probinsia ti La Union ==== Ti La Union ket nabangon idi Marso 2, 1850, ken nagbalin a ti maika-34 a probinsia ti Filipinas. Kalpasan a nagbalin ti [[Cebu]] a kaunaan a [[Probinsia|probincia]] idi 1565, dagiti Kastila pinarsuada dagiti baro a probinsia. Tallo a kangrunaan a pagrebbengan ti naibilang a kasta: ''ti administrasion ti [[politika]]'' ken ''sibil'', ti panangituray ti simbaan ken dagiti panangusig iti heograpia. Iti nasurok a dua ket kagudua a siglo, ti orihinal a probinsia ti [[Ilocos]] ket nagtalinaed a di nadadael agingga idi 1818 idi nabingbingay iti [[Ilocos Norte]] ken [[Ilocos Sur]]. Idi 1846, ni [[Abra]] ket pinartuat babaen ni [[Gobernador Heneral Narciso Zaldua Claveria]]. [[Papeles:Administrative Divisions of the Philippines (1899).svg|left|thumb|333x333px|Dagiti Administratibo a Dibision ti Filipinas (1899)]] Ni Gobernador Heneral Claveria ket maysa a managsirmata nga administrador. Patienna a ti panagtipon ti tallo a nagtipon a lugar nga adayo kadagiti kabesera ti probinsia ket maysa a solusion kadagiti kalikaguman ti administrasion ti politika ken sibil. Nakitana met ti pagimbagan ti agrikultura ken komersio iti dayta a teritoria. Ket ti kangrunaan a banag ket ti pannakaisaknap ti sibilisasion dagiti [[Hispanico]] ken ti [[Kristianidad]] iti dayta a lugar. Ti Bangar, Namacpacan (Luna) ken Balaoan iti makin-abagatan a paset ti llocos Sur ket adayo iti cabezera ti [[Vigan]] ken iti dandani umasping a pamay-an, ti dagiti ili a Sto. Tomas, Agoo, Aringay, Caba, Bauang, Naguilian, San Fernando, San Juan ken Bacnotan ket adayoda iti kabesera ti Pangasinan a [[Lingayen]]. Dagiti 40-45 a rancheria iti kaunegan ti Central [[Cordillera Administrative Region|Cordillera]] iti distrito ti [[Benguet]] (''Eastern Pais del Igorotes'') a pagbeddengan ti tallo nga ili ti Ilocos Sur ken ti siam nga ili ti Pangasinan ket ad-adda pay a nakaro ti parikutda. Isu nga idi Oktubre 29, 1849, pinirmaan ni Gobernador Heneral Claveria ti singasing (''promovido'') a pagkaykaysaen dagiti lugar ti ''Pangasinan-Ilocos-Cordillera'' iti baro a probinsia a naawagan iti La Union (ti opisial a nagan a dinutokan ni Claveria a mismo). Iti las-ud ti 124 nga aldaw, dagiti nangato ken napateg nga opisial ti kolonia ti Espania inadal ken inutobda ti singasing a mangbukel iti La Union wenno saan. Idi Marso 2, 1850, pinirmaan ni [[Gobernador Heneral Antonio Maria Blanco]] ti [[Superior Decreto|''Superior Decreto'']] a nangipasdek iti La Union ti maika-34 a probinsia sipud idi nabangon ti Cebu idi 1565. Nailasin dayta kas ''gobierno politico-militar''. Idi Marso 4, 1850, dinutokan ni Blanco ni Kapitan [[Toribio Ruiz de la Escalera]] (dati a mapagtalkan nga aide de camp ni Claveria) kas ti umuna a ''Gobernador Militar y Politico''. Ti La Union ket ti panagkaykaysa dagiti daga, tattao, kultura ken rekurso. Idi Abril 18, 1854, impaulog ni [[Reyna Isabella II ti Espania]] ti naarian a bilin (real orden) manipud [[Madrid]] a mangpatalged iti Superior Decreto ni Blanco. Idi 1860, adda dakkel a panagrang-ay ti komersio ken agrikultura iti probinsia gapu iti Tabako. Inusar dagiti autoridad ti España ti napateg a bulong a pangitandudo iti ad-adu pay a panagrang-ay ti ekonomia. Ti industria ti tabako ket makagunggona unay isu a naipasdek ti Tobacco Monopoly. Amin a bulong ti Tabako ket nainget a kontrolado ken ginatang laeng ti gobierno iti naikeddeng a presio. ==== Rebolusion ti Filipinas ==== Idi 1896, ti dumakdakkel a riribuk iti probinsia ti La Union ket timmaud manipud kadagiti tawen ti panangirurumen ti Espania, a naipaganetget babaen ti panangtutuok kadagiti lokal a papadi ken ti pannakapapatay ti Balaoan ''Siete Martires'', panangtutuok kadagiti patneng a papadi, ni [[Padres Adriano Garces]] ti Balaoan, ni [[Mariano Gaerlan]] ti San Fernando ken ni [[Mariano Dacanay]] ti Bacnotan. Daytoy a di pannakapnek ket dimmanon iti kangatuan idi Mayo 22, 1898, idi a pinaltogan ti nangpapatay iti nakaro a kagura a ni Prayle [[Mariano Garcia]] ti Santo Tomas - maysa a pammaltog a nangngeg iti intero a probinsia, a nangparnuay iti rebolusion iti inawagan idi dagiti Kastila a "''Una Provincia Modelo"''. Ni [[Manuel Tinio|Manuel Tinio y Bondoc]], maysa nga agtutubo a heneral a nakikadua ken ni [[Emilio Aguinaldo]], ti nangidaulo iti panangbusor kadagiti puersa ti Espania, a nangpapanaw kadakuada idiay La Union, nupay adda dagiti nagsanud idiay [[Vigan]]. Kalpasan ti pannakaparmekda, naipasdek ti Rebolusionario a Gobierno, a ni Aguinaldo ti presidente ken ni Tinio ti immuna a nagserbi a kas de facto a gobernador, a sinuktan idi agangay ni Dr. [[Lucino Almeida]]. [[Papeles:Manuel Tinio.jpg|thumb|283x283px|Ni '''Heneral Manuel Tinio''' a lider ti rebolusion ti Amianan a Luzon]] Idi Hulio 22, dagiti tropa ti Novo-Ecijano, a napabileg iti nasurok a 600 a lallaki, simmangpetda idiay [[San Fernando, La Union|San Fernando]] kalpasan a simmuko ti [[Dagupan]] ken ni [[Francisco Makabulos|Heneral Francisco Makabulos]] ket nasarakanda ti siudad a linakub dagiti [[rebolusionista]] nga indauluan ni [[Mauro Ortiz|Heneral Mauro Ortiz]]. Dagiti Kastila, nga indauluan ni Koronel [[Jose Garcia Herrero]], pinatibkerda ti bagbagida kadagiti kangrunaan a pasdek, nga agur-urayda iti panagsaranay. Iti laksid ti panangikagumaan ni Tinio iti natalna a pannakisarita, saan a simmuko dagiti naparigatan nga armada ti Espania. Idi Hulio 31, kalpasan ti adu nga aldaw a di panagtignay, rinaut ni Tinio, a nagresulta iti nabara a dangadang a nagpatingga iti panagkappiat dagiti Kastila. Ti panagsuko iramanna ti 400 a soldado, 8 nga opisial, ken adu a material a militar. Kalpasan a nasigurado ti San Fernando, ti Tinio Brigade ket immadayo idiay [[Balaoan]], a sadiay naipasangoda iti naulpit a panangbusor dagiti soldado nga Espaniol a nagkampo iti kombento. Iti laksid ti panangsuporta ti lokal a populasion, nagpaut ti pananglakub iti lima nga aldaw ket nasurok a 70 a Filipino ti natay. Kinuna ti Saksi a ni [[Camilo Osías]] nga adu a katipuneros iti dayta a lugar ti nairaman iti Tinio Brigade kalpasan daytoy a rigat. Kalpasanna, immakar dagiti rebelde idiay Bangar, a sibaballigi a nanglikmut kadagiti puersa ti Espania, a nagresulta iti nakapatpateg a balligi idi Agosto 7, a nangiturong iti panagsuko ti 87 nga Espaniol kalpasan ti uppat nga aldaw laeng a pannakigubat a bassit laeng ti natay a Filipino. Daytoy a panagsasaruno ti balligi ti nangmarka iti napateg a kapitulo iti kontribusion ti La Union iti nalawlawa a Rebolusion ti Filipinas a maibusor iti panangituray ti [[Kastila a kolonia]]. === Panawen ti Kolonisasion ti Amerika === Ti kolonisasion ti La Union iti Amerika ket nangrugi kalpasan ti [[Gubat ti Espaniol–Amerikano|Gubat ti Espaniol-Amerikano]] idi 1898 idi a ti Filipinas ket naited iti [[Estados Unidos iti Amerika|Estados Unidos]] babaen ti [[Tulag ti Paris (1898)|Tulag ti Paris]]. Kalpasan ti [[Gubat ti Filipino–Amerikano|Gubat ti Filipino-Amerikano]] (1899-1902), ti La Union ket naorganisar manen babaen ti administrasion ti kolonia ti Amerika, a nangiturong kadagiti napateg a panagbalbaliw iti politika, ekonomia, ken kagimongan. [[Papeles:Manila646 1899.jpg|left|thumb|308x308px|'''Gubat ti Filipino-Amerikano''' c. 1899]] Bayat ti [[Gubat ti Filipino–Amerikano|Gubat ti Filipino-Amerikano]], napasaran ti La Union dagiti militar a panagririri ken panaggugubat bayat a dagiti puersa ti Estados Unidos ti mangikagkagumaan a mangkontrol iti probinsia. Ti [[gubat]] ket nailasin babaen kadagiti nakaro a panangabuso maibusor kadagiti katutubo a populasion, a pakairamanan ti napilit a pannakaiyalis, di nainkalintegan a panangpapatay, ken pannakadadael ti sanikua. Dagitoy a panangabuso ti nangituggod iti nasaknap a panagpungtot ken panangbusor dagiti katutubo kadagiti puersa ti Amerika iti intero a probinsia, a mangipakita iti napigsa a tarigagayda nga agwaywayas ken panangbusor iti ganggannaet a panangkontrol. Nagparang dagiti lokal a lider, a nangorganisar iti gerra dagiti gerilya ken panaglalaban kadagiti away, a nangguyugoy kadagiti komunidadda maibusor kadagiti autoridad ti kolonia ken nangipaganetget kadagiti narigat a kasasaad ti imperialismo ti America. Kalpasan a nagballigi dagiti Amerikano a nangsakup iti probinsia, impatungpal ti administrasion ti Amerika dagiti [[Demokrasia|demokratiko]] a proseso a naikkan iti agpapada a kinapateg, a nangpalubos iti pannakabutos ti umuna a Sibil a Gobernador ti La Union idi 1901, ni [[Don Joaquín Joaquino Ortega]], a nangmarka iti napateg a tignay iti lokal a panagturay. Ti maysa kadagiti kangrunaan a kontribusion ti kolonisasion ti America ket ti pannakaipasdek ti maysa a na-centralized a sistema ti publiko nga eskuelaan idi 1901, a nausar ti Ingles kas ti pamay-an ti panangisuro. Nairaman daytoy a panagregget ti panangyeg iti 600 a mannursuro manipud iti U.S., a naam-ammo kas dagiti Thomasita, a mangisuro kadagiti estudiante a Filipino.<ref>{{Cite web|title=A Brief History of The Thomasites · The Philippines and the University of Michigan, 1870-1935 · Philippines|url=https://philippines.michiganintheworld.history.lsa.umich.edu/s/exhibit/page/a-brief-history-of-the-thomasites|access-date=2024-10-01|website=philippines.michiganintheworld.history.lsa.umich.edu}}</ref> Dagiti [[Thomasites|Thomasita]] ket nairanta iti sumagmamano nga [[eskuelaan publiko]], nangruna idiay San Fernando, Bacnotan, Luna, Balaoan, Bauang, Naguilian, Agoo, ken Rosario. Mainayon pay, dagiti reporma ti agrikultura ket naipamaysa iti panangnayon ti produksion dagiti mula a paggatangan a kas ti tabako, asukar, ken abaca, a mangpaimbag iti kangrunaan a agrikultural nga ekonomia ti La Union bayat a pabilgenna ti panagdepende ti kolonia iti paglakoan. Nangipasdek met ti gobierno ti kolonia ti Amerika iti Gobierno ti Isla iti La Union, a ti panggepna ket mangited ti balangkas para iti lokal nga administrasion ken panagturay bayat a taginayonenna ti sapasap a kontrol manipud iti sentral a gobierno. Karaman iti dayta ti lokal nga eleksion ken pannakaipasdek dagiti gobierno ti munisipio, a nangpalubos kadagiti Filipino a makipaset iti panagturayda. Idi 1935, ti Filipinas ket simmuko iti [[Mankomunidad ti Filipinas]], a nangipaay iti ad-adu nga autonomia ken panagturay a bukbukod bayat nga adda pay laeng iti sidong ti panangimaton ti Estados Unidos. Daytoy a panawen ket nangpalubos ti La Union a mangpasaran ti ad-adu a lokal a politikal a pannakibiang ken dagiti inisiatiba ti panagrang-ay, nupay daytoy ket nangpabileg kadagiti kolonia a patakder a nanglapped ti pudno a panagturay-bukod agingga a ti Filipinas ket nakagun-od ti naan-anay a panagwaywayas idi 1946. Nupay ti panawen dagiti Amerikano ket nangitulong iti pannaka-modernize ti La Union, nangibati met daytoy iti narikut a tawid ti impluensia ti kolonia, panagdepende, ken panangabuso kadagiti patneng a populasion. Ti pakalaglagipan ti resistensia ken ti pannakidangadang para iti kinasiasino bayat daytoy a tiempo ket agtalinaed a napateg nga aspeto ti pakasaritaan a salaysay ti La Union, a mangsukog iti dalan ti probinsia nga agturong iti panagikeddeng iti bukodna a pagbanagan ken iti nailian a kinapannakkel. Siam a sabali pay a kasta met a makabael a gobernador ti simmaruno ken ni Don Joaquin sakbay ti panagrugi ti Gubat Sangalubongan II: Joaquín Luna 1904-1907, Sixto Zandueta 1908-1919, Pío Ancheta 1919-1922, Thomas de Guzmán 1922-1923, 1928-1931, Juan Lucero 1923-1929, Mauro Ortiz 1931-1934, Juan Rivera 1934-1937, Francisco Nisce 1937-1940 ken Bernardo Gapuz 1940. Kas idi ur-urayen dagiti Pilipino ti pannakawayawayada, kas inkari dagiti Amerikano babaen ti [[Tydings-Mcduffie Law]], bimtak ti [[Gubat ti Sangalubongan II|Gubat Sangalubongan II.]]<ref>[http://www.launion.gov.ph/page.php?262 La Union Profile: Gallery of Governors – Province of La Union :: Official Website]</ref> === Panawen ti Okupasyon ti Hapon === [[Papeles:Advance Japanese Landings Dec 1941.jpg|thumb|Dagiti Naipangato a Panaglayag ti Hapon Disiembre 1941]] Ti panangsakup ti Hapon iti La Union bayat ti [[Maikadua a Sangalubongan a Gubat]] ket maysa idi a nangruna a kanito iti pakasaritaan ti probinsia, gapu iti estratehiko a kinapategna agpadpada kadagiti Aliado ken Hapon a puersa. Idi Disiembre 1941, simmalog dagiti tropa ti Hapon idiay Agoo, a dagus a nakontrolda ti lugar idi rugrugi ti 1942. Iti laksid dagiti nakaro a karit, dagiti Filipino, a kadua dagiti buyot ti Amerika, sinarangetda ti panangsakup. Kabayatan daytoy nariribuk a panawen, dagiti [[Gobernador]] a [[Bernardo Gapuz]], [[Jorge Camacho]], ken [[Bonifacio Tadiar]] ti nangidaulo ken nangsuporta kadagiti umili ti La Union. Iti sidong ti panangituray ti Japan, naipasango ti probinsia iti nainget a panangkontrol ti militar, napilit a panagtrabaho, kinakirang ti taraon, ken nasaknap a kinaranggas. Nupay kasta, timmaud dagiti grupo a mangsupiat, ket adu a lumugar ti nakiraman iti gerilya a pannakigubat tapno busorenda ti panangsakup. Daytoy a panawen ipaganetgetna ti kinatibker ken di agpangpangadua nga espiritu dagiti umili ti La Union iti sanguanan ti nakaro a rigat. ==== Gubat ti Rosario (Inkaso ti Hapon iti Gulpo ti Lingayen) ==== Idi Disiembre 22, 1941, ti Hapon a 4th Tank Regiment ken ti 47th Infantry Regiment iti sidong ti panangituray ni Col. [[Ti Isamu Yanagi]], a sinuportaran ti dakkel a armada dagiti barko ti armada, pinadasda ti agdisso idiay Agoo tapno agbalin a maysa kadagiti tallo a kangrunaan a beachhead para iti Invasion ti Japan iti [[Golpo Lingayen|Lingayen Gulf]], nupay ti tiempo ti nangwarawara kadagiti buyotda ken nangipatakder kadakuada iti nalawa a paset ti aplaya manipud iti [[Poro Point]] (San Fernando) agingga iti abagatan a kas iti Damortis. Dagitoy a puersa idi agangay ket nakidangadangda kadagiti puersa ti Commonwealth a buklen ti 26th Cavalry Regiment (Philippine Scouts), ti Philippine 21st Division, ti Philippine 11th Division, ken ti kabbaro a nabuangay a Philippine 71st Division iti maawagan idi agangay a Gubat ti Rosario.'''<ref name="Dull">{{Cite book|last=Dull|first=Paul S.|title=A Battle History of the Imperial Japanese Navy, 1941–1945|date=1978|publisher=Naval Institute Press|isbn=1299324614|pages=29–31}}</ref>''' ==== Gubat ti Bacnotan ==== Dagiti mangraut a soldado a Hapones dimtengda idiay [[Bacnotan]] idi Disiembre 21, 1941, kabayatan dagiti nasapa nga aldaw ti Gubat Sangalubongan II. Idi Enero 4, 1945, nagbaliw ti kasasaad ti gubat idiay La Union idi sinakup dagiti soldado a Pilipino-Amerikano ti Baroro Bridge idiay Bacnotan, maysa a estratehiko a rangtay a mangkonektar iti dadduma a paset ti Amianan a Luzon ken San Fernando. Ti balligi ti nangpasigurado iti pannakawayawaya ti La Union. Simmaruno dayta iti historikal a Battle of San Fernando ken Bacsil Ridge. Gapu ta naparmek, nagsanud ti Imperial a Heneral ti Hapon idiay Baguio a sadiay a nakitiponda kadagiti kakaduada ken nagtakderda iti maudi a panaglabanda.'''<ref>{{Cite web|title=History {{!}} Local Government of Bacnotan - Official Website|url=https://bacnotan.gov.ph/history/|access-date=2024-10-02|language=en-US}}</ref>''' ==== Gubat iti Bacsil Ridge ==== Ti [[Gubat ti Bacsil Ridge]] ket napasamak idi Marso 1945 ket maysa kadagiti nagtultuloy a kangrunaan a gubat iti Kampania ti Filipinas iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket nagbaetan dagiti soldado a Filipino iti babaen ti 121st Infantry Regiment, [[Philippine Commonwealth Army]], USAFIP-NL, iti babaen ti bilin ni [[Russell W. Ni Volckmann]], ken dagiti puersa ti Imperial a Hapon babaen ni Heneral Tomoyuki Yamashita.'''<ref name="Battle of Bacsil Ridge - PVAO">{{Cite web|title=Battle of Bacsil Ridge – PVAO|url=https://pvao.gov.ph/events/battle-of-bacsil-ridge/|access-date=2021-09-26|language=en-US}}</ref>''' [[Papeles:Bacsil Ridge historical marker.jpg|left|thumb|264x264px|Ti pakasaritaan a marka ti '''Bacsil Ridge''']] Ti Battle of Bacsil Ridge ti nangpatingga iti makabulan a pannakigubat para iti panangkontrol iti San Fernando. Dagiti mangidepensa a Hapones a naawagan iti Hayashi Detachment, a buklen ti 3,000 a nakaarmas a soldado ken 2,000 a di nakaarmas a puersa a mangsuporta, sinakupda ti San Fernando ken dagiti kabangibangna a lugar a nangiparit iti iseserrek iti sangladan ti siudad ken iti dalan nga agturong idiay Baguio. Kas paset ti San Fernando-Bacsil Operations, ti 1st Battalion ti 121st Infantry ket naibaon a mangibbet kadagiti puesto ti kabusor a nangrugi idi arinunos ti Pebrero babaen ti tulong ti [[Allied Air Force]]. Ti 1st Battalion ket nangaramid ti sapasap a panangraut iti rangkis idi Marso 16, 1945 ken nakiranget kadagiti Hapon a mangidepensa agingga iti pannakakautibo ti Bacsil idi Marso 19. Iti isu met laeng nga aldaw, ti maika-3 a battalion sinakupna ti Reservoir Hill. Ti Battle of Bacsil Ridge iti nagbaetan dagiti soldado a Filipino ken dagiti nabigbig a gerilya ken dagiti puersa ti Hapon ket nagresulta iti pannakasakup manen ti siudad ti San Fernando, La Union. Nagresulta dayta iti pannakatagikua ti San Fernando, La Union idi Marso 23, 1945, ken ti Bacnotan, La Union ken ti militar a panangraut iti intero a probinsia ket nagpatingga idi Marso 24 kalpasan ti dua a bulan a pannakigubat. ==== Pannakawayawaya ti Bauang ==== Ti Pannakawayawaya ti Bauang, La Union ket paset ti San Fernando-Bascil nga operasion a nairanta a mangwayawaya iti probinsia ti La Union ken manglukat iti maysa kadagiti kalsada nga agturong iti Baguio. Dagiti yunit manipud iti Rosario, La Union a pakairamanan dagiti elemento ti 2nd Battalion, 121st Infantry ti United States Army Forces iti Pilipinas Northern Luzon (USAFIP-NL) iti sidong ti panangituray ni Mayor Diego Sipin, ket naituding a mapan iti amianan nga agturong iti Bauang. Ti 2nd Battalion, 121st Infantry, USAFIP-NL pinabilegna dagiti dadduma a battalion iti panangikagumaanda a mangsakup iti San Fernando. Kabayatanna, dagiti combat units manipud iti ⁇ B ⁇ company, 1st Battalion, 121st Infantry, USAFIP-NL rinautda dagiti defensive lines idiay Bauang tapno tulonganda ti 1st Battalion, 130th Infantry (US) iti panagrang-ayda manipud iti abagatan. Ti Bauang ket immuna a nawayawayaan idi Marso 19, 1945, a sinurot babaen ti deklarasion ti panagpatingga ti operasion idiay La Union idi Marso 24, 1945. Idi Enero 4, 1945, nawayawayaan ti La Union babaen ti Battle of San Fernando ken Bacsil Ridge. Gapu ta nadadael idi ti San Fernando, nagbalin ti Bacnotan a temporario a tugaw ti administrasion ti probinsia kalpasan ti gubat. Ti La Union National High School ket naiyalis met idiay Bacnotan kas resulta daytoy a pannakaiyalis. Idi nagsubli ti kasasaad, ti gobierno ti probinsia ket nayakar idiay San Fernando, a sinurot ti La Union National High School. Naipasdek ti North Provincial High School kalpasan a naiyalis ti provincial high school idiay Bacnotan (ti agdama a Bacnotan National High School). <ref name="#OnThisDay - PVAO">{{Cite web|title=#OnThisDay – PVAO|url=https://pvao.gov.ph/story-of-battles-pvao/liberation-of-bauang-la-union/|access-date=2021-09-26|language=en-US}}</ref> === Panawen Kalpasan ti Gubat === Ti panawen ti panagsubli iti kasasaad kalpasan ti gubat ti nangipakita iti panagsubli ti industria ti tabako iti Rehion ti Ilocos. Sipud idi nagpatinggan ti panag-monopolio ti tabako, bimmaba ti produksion ti tabako idiay Ilocos idi rinugian dagiti Pilipino ti agbaliw manipud kadagiti lokal a naaramid a sigarilio nga agturong kadagiti sigarilio a naaramid iti sabali a pagilian.<ref name="StarTabacalera2">{{Cite news|last=Sison|first=Norman|title=Tabacalera: 130 years of cigars and Philippine history|work=The [[Philippine Star]]|url=https://www.philstar.com/business/business-as-usual/2011/12/05/754678/tabacalera-130-years-cigars-and-philippine-history|access-date=2024-03-26}}</ref> Ngem kalpasan a nabasana ti serye dagiti artikulo ni Maximo Soliven a nangilawlawag no apay a nasayaat ti panagtubo ti tabako ti Virginia iti daga ti Ilocos, nakombinsir ti negosiante a ni Harry Stonehill a mangbusbos iti adu a kuarta iti panangbangon manen iti industria, a nangipasdek iti Philippine Tobacco Flue-Curing and Redrying Corporation (PTFCRC) idi 1951 ken nangrekrut kadagiti mannalon iti intero a Rehion 1 tapno agpataud iti tabako.<ref name="NTA2">{{Cite web|last=Department of Agriculture|first=National Tobacco Administration|title=Tobacco History|url=https://www.nta.da.gov.ph/tobacco/|access-date=2024-03-26|website=National Tobacco Administration|language=en-US}}</ref><ref name="StonehillGhost">{{cite news|last=De Guzman|first=Sara Soliven|date=2014-05-26|title=A ghost from the past – the Stonehill scandal|work=The Phiippine Star|url=https://www.philstar.com/opinion/2014/05/26/1327283/ghost-past-stonehill-scandal}}</ref> Iti simmaganad a tawen, ni La Union Congressman Manuel T. Nangidatag ni Cases iti linteg a "manglapped iti pannakaiserrek ti tabako a bulong ti sabali a pagilian", a pinirmaan idi agangay ni [[Elpidio Quirino|Presidente Elpidio Quirino]] kas Republic Act 698.<ref>{{Cite journal|date=June 1951|title=The American Chamber of Commerce Journal, June 1951|url=https://repository.mainlib.upd.edu.ph/omekas/s/rare-periodicals/media/86281|url-status=live|journal=The American Chamber of Commerce Journal|volume=XXVII|issue=6|archive-url=https://web.archive.org/web/20240330124126/https://repository.mainlib.upd.edu.ph/omekas/s/rare-periodicals/media/86281|archive-date=2024-03-30}}</ref> Daytoy ti nangpalubos kadagiti paggastuan ni Stonehill a mangpataud iti nasayaat a ganansia, ken ti nabiit pay a naipatakder manen a lokal nga industria ket rimmang-ay.<ref name="Kasaysayan9ch23">{{Cite book|title=Kasaysayan, The Story of the Filipino People Volume 9:A Nation Reborn.|publisher=Asia Publishing Company Limited|year=1998|editor-last=Magno|editor-first=Alexander R.|location=Hong Kong|chapter=A Web of Corruption}}</ref> Idi agangay, napapanaw ni <ref name="NTA">{{Cite web|last=Department of Agriculture|first=National Tobacco Administration|title=Tobacco History|url=https://www.nta.da.gov.ph/tobacco/|access-date=2024-03-26|website=National Tobacco Administration|language=en-US}}</ref> Stonehill kalpasan ti maysa a dekada, idi 1960's, gapu iti panagliklik iti buis ken panagpasuksok kadagiti opisial ti gobierno, iti maawagan idi agangay iti Stonehill scandal,<ref name="Kasaysayan9ch22">{{Cite book|title=Kasaysayan, The Story of the Filipino People Volume 9:A Nation Reborn.|publisher=Asia Publishing Company Limited|year=1998|editor-last=Magno|editor-first=Alexander R.|location=Hong Kong|chapter=A Web of Corruption}}</ref> ngem nagtultuloy a rimmang-ay ti industria ti tabako.al,<ref name="StonehillGhost2">{{cite news|last=De Guzman|first=Sara Soliven|date=2014-05-26|title=A ghost from the past – the Stonehill scandal|work=The Phiippine Star|url=https://www.philstar.com/opinion/2014/05/26/1327283/ghost-past-stonehill-scandal}}</ref><ref name="Kasaysayan9ch2">{{Cite book|title=Kasaysayan, The Story of the Filipino People Volume 9:A Nation Reborn.|publisher=Asia Publishing Company Limited|year=1998|editor-last=Magno|editor-first=Alexander R.|location=Hong Kong|chapter=A Web of Corruption}}</ref> ==== Bayat ti Diktadura ni Marcos ==== Nupay apektaran ti ekonomia babaen ti napartak a panagpababa ti balor ti peso a pinataud babaen ti saan a naiget a panaggasto ti eleksion a nagturong iti 1969 a panagbutos ti presidente,<ref name="Balisacan&Hill20032">{{Cite book|last1=Balisacan|first1=A. M.|url=https://books.google.com/books?id=O_L9k58WM9UC&q=The+Philippine+economy+under+Marcos:+A+balance+sheet|title=The Philippine Economy: Development, Policies, and Challenges|last2=Hill|first2=Hal|date=2003|publisher=Oxford University Press|isbn=9780195158984|language=en}}</ref><ref name="CamilleDiola">{{Cite news|last=Diola|first=Camille|title=Debt, deprivation and spoils of dictatorship – 31 years of amnesia|work=The Philippine Star|url=https://newslab.philstar.com/31-years-of-amnesia/golden-era|url-status=live|access-date=2 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170626200905/https://newslab.philstar.com/31-years-of-amnesia/golden-era|archive-date=26 June 2017}}</ref> ti politikal a biag idiay La Union ket saan a dakkel a naapektaran babaen ti deklarasion ni [[Ferdinand Marcos]] iti Martial Law idi 1972.<ref name="Turner">Turner, Mark M. (1989) Elites and Power in a Philippine Town. Under Martial Law, 1972–76. Philippine Studies 37: 283–300.</ref> Dagiti nabileg a grupo ti pamilia a nangdominar iti politika ti La Union sipud pay sakbay ti kolonia a panawen ti America ket kaaduan a nagtalinaed iti lugarda, nupay ti pamilia ni Congressman [[Jose D. Aspiras]] -adda a nalatak ni Aspiras idi nagbalin a Ministro ti Turismo ni Marcos. Ti kangrunaan a panagbalbaliw iti politika ket ti rimmang-ay a bileg dagiti rehional ken probinsial nga opisina dagiti nailian nga ahensia, a dagiti direktorda ket direkta nga agsungbat ken ni Marcos.<ref name="Turner2">Turner, Mark M. (1989) Elites and Power in a Philippine Town. Under Martial Law, 1972–76. Philippine Studies 37: 283–300.</ref> Daytoy a pamay-an nga inus-usar ni Marcos a mangpatibker ti napolitikaan a bileg ket saan a nakaala ti adu a resistensia iti [[Rehion ti Ilocos]], <ref name="Turner3">Turner, Mark M. (1989) Elites and Power in a Philippine Town. Under Martial Law, 1972–76. Philippine Studies 37: 283–300.</ref> a mairaman ti La Union, nga addaan ti napigsa nga etniko nga asosasion iti pamilia Marcos.<ref name="Cortes">Cortes, Rosario Mendoza. (1990) ''Pangasinan, 1901–1986: A Political, Socioeconomic, and Cultural History''. New Day Publishers.</ref> Ti panagusar ti administrasion ni Marcos kadagiti naranggas a pamay-an a mangdadael iti di panagkikinnaawatan ket kaaduan a napasamak kadagiti sabali, saan nga Ilocano a probinsia, a kas ti asideg nga [[Abra]], [[Kalinga]], ken [[Mountain Province]].<ref name="Cortes2">Cortes, Rosario Mendoza. (1990) ''Pangasinan, 1901–1986: A Political, Socioeconomic, and Cultural History''. New Day Publishers.</ref> Ti nabayagen a maikadua a distrito a kongresista a ni Manuel T. Cases ket nangbukel ti maysa a pakikaduaan <ref name="Cimatu2">{{Cite news|last=Cimatu|first=Frank|date=2022-06-07|title=Solid North: Not gold and honey but blood and money #2|language=en|work=Baguio Chronicle|url=https://thebaguiochronicle.com/literature/solid-north-not-gold-and-honey-but-blood-and-money-2/|access-date=2024-03-30}}</ref> ken ni Marcos a kaduana dagiti dadduma a napigsa a kongresista ti Rehion ti Ilocos,<ref name="Cimatu">{{Cite news|last=Cimatu|first=Frank|date=2022-06-07|title=Solid North: Not gold and honey but blood and money #2|language=en|work=Baguio Chronicle|url=https://thebaguiochronicle.com/literature/solid-north-not-gold-and-honey-but-blood-and-money-2/|access-date=2024-03-30}}</ref> ken ti simmukat kenkuana a ni Jose D. Ni Aspiras ket nasinged met a katrabahuan ni Marcos a nagbalin a Ministro ti Turismo kalpasan a naideklara ti Martial Law. Ngem adda pay laeng dagiti katutubo ti La Union a situtulok a mangsupiat kadagiti autoritariko nga ar-aramid ken panangabuso ti administrasion ni Marcos, iti laksid ti personal a peggad.<ref name="AtlanticDamagedCulture">{{cite web|title=From 1987: 'A Damaged Culture' in the Philippines – The Atlantic|url=http://www.theatlantic.com/magazine/archive/1987/11/a-damaged-culture/505178|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161028125710/http://www.theatlantic.com/magazine/archive/1987/11/a-damaged-culture/505178|archive-date=28 October 2016|access-date=2020-01-22|website=[[The Atlantic]]}}</ref><ref name="Today">[https://manilatoday.net/fqs-martyrs/ "Mula Sigwa hanggang Commune hanggang EDSA: mga kabataang martir at bayani ng UP"], manilatoday.net. Accessed 28 July 2022.</ref> Karaman ditoy dagiti [[estudiante]] nga [[aktibista]] a dimmakkel idiay San Fernando, ni [[Romulo Palabay|Romulo]] ken [[Armando Palabay]], dagiti Estudiante ti [[Unibersidad ti Pilipinas, Diliman|Unibersidad ti Filipinas]] ken dagiti alumni ti [[La Union National High School]] a naibalud gapu kadagiti aktibidadda a protesta, na-torturan idiay Camp Olivas idiay [[Pampanga]], ken kalpasanna a naisina a napapatay sakbay ti panagpatingga ti Martial Law. Ni Romulo (agtawen iti 22) ken ni Armando (agtawen iti 21) <ref name="BantayogMandrake">{{cite web|date=18 January 2017|title=PALABAY, Armando D. – Bantayog ng mga Bayani|url=http://www.bantayog.org/palabay-armando-d/|access-date=22 January 2020|website=bantayog.org}}</ref> ket naitan-ok kalpasan ti ipapatayna idi naikitikit ti naganda iti Wall of Remembrance iti [[Bantayog ng mga Bayani]] ti Filipinas, a mangpadayaw kadagiti bayani ken martir a nakidangadang iti autoritariko a turay.<ref name="Burgonio">Burgonio, TJ [https://barangayrp.wordpress.com/2008/09/21/museum-puts-a-face-on-little-known-martial-law-martyrs/ "Museum puts a face on little-known martial law martyrs"], Philippine Daily Inquirer, 21 September 2008.</ref> Agoo, La Union, katutubo nga [[Antonio L. Mabutas]] ket nagbalin nga Arsobispo ti Davao idi panawen ti Martial Law, ken aktibo a nagsao maibusor kadagiti panangabuso ti karbengan ti tao iti dayta a panawen,<ref name="Davaob2">{{cite web|date=23 February 2018|title=Honoring Davao's Contributions to the Struggle for Rights, Freedom|url=http://www.bantayog.org/davao-konsensya/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180228182116/http://www.bantayog.org/davao-konsensya/|archive-date=2018-02-28|access-date=8 February 2020|website=Bantayog ng mga Bayani}}</ref><ref name="MindaNews">{{cite news|last1=Maglana|first1=MAgz|date=2017-07-10|title=VOICES FROM MINDANAO: Fear is not a good foundation for getting Mindanao out of the rut|work=MindaNews|url=https://www.mindanews.com/mindaviews/2017/07/voices-from-mindanao-fear-is-not-a-good-foundation-for-getting-mindanao-out-of-the-rut/|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200208094745/https://www.mindanews.com/mindaviews/2017/07/voices-from-mindanao-fear-is-not-a-good-foundation-for-getting-mindanao-out-of-the-rut/|archive-date=2020-02-08}}</ref> nangruna ti panangtutuok ken panangpapatay kadagiti trabahador ti simbaan. Ti pastoral a surat nga insuratna a maibusor iti Martial law, "Reign of Terror in the Countryside", ket nalatak gapu ta isu ti immuna a pastoral a naisurat a maibusor iti martial law nga administrasion ni Marcos,<ref name="Davaob">{{cite web|date=23 February 2018|title=Honoring Davao's Contributions to the Struggle for Rights, Freedom|url=http://www.bantayog.org/davao-konsensya/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180228182116/http://www.bantayog.org/davao-konsensya/|archive-date=2018-02-28|access-date=8 February 2020|website=Bantayog ng mga Bayani}}</ref> ken ad-adda pay a nalatak gapu ta ni Mabutas ket naipanpanunotan a maysa a konserbatibo iti uneg ti Katoliko a simbaan a hierarkia idiay Filipinas.<ref name="MarcosAgainstTheChurch">{{Cite book|last=Youngblood|first=Robert L.|url=https://www.worldcat.org/oclc/312239945|title=Marcos against the church : economic development and political repression in the Philippines|date=1993|publisher=New Day Publ|isbn=971-10-0512-3|location=Quezon City|oclc=312239945}}</ref> === Panawen ti Kontemporario === ==== Ti Ginggined ti Luzon idi 1990 ==== Ti La Union ket nakaro a dinadael ti ginggined idiay Luzon idi 1990. Lima a munisipalidad iti La Union ti naapektaran: Agoo, Aringay, Caba, Santo Tomas, ken Tubao nga addaan iti 132,208 a populasion. Adu a pasdek, a pakairamanan ti Agoo Municipal hall, ti Museo de Iloko, ti simbaan a parokia ti Aringay,[40] ken ti Basilica Minore ti Our Lady of Charity,[8] ket narba wenno nakaro ti pannakadadaelda. 100,000 a pamilia ti naiyalis idi dua a ballasiw-taaw a purok ti nalayus gapu iti panag-liquefaction. Adu ti natay iti dayta a probinsia ket 32 ti natay. <ref name="AgooMunicipalHallreferece">{{Cite web|date=2015-12-12|title=23 Years in La Union|url=https://www.philnavs.org/23-years-of-ministry-in-la-union/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200716172926/https://www.philnavs.org/23-years-of-ministry-in-la-union/|archive-date=2020-07-16|access-date=2020-07-16|website=The Philippine Navigators|language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{Cite news|date=July 17, 1990|title=Killer quake rumbles across Luzon|work=Manila Standard|url=https://news.google.com/newspapers?nid=8cBNEdFwSQkC&dat=19900717&printsec=frontpage&hl=en|access-date=October 10, 2021}}</ref> ==== Ti 2010 a Panagbalbaliw ti Turismo ==== [[Papeles:Surf’s up.jpg|left|thumb|302x302px|'''San Juan''' surf town]] Manipud idi tengnga ti 2000s aginggana idi nasapa a 2010s, adu a negosiante ti nangrugi a nangipatakder kadagiti establisimiento a kas iti boho-chic-style nga art hostels ken third-wavecoffeeshops idiay San Juan ken Agoo. Idi damo, naallukoyda iti nalatak a surfing scene iti Barangay Urbiztondo iti San Juan, ngem idi agangay, pinanunotda ti panagnegosio iti probinsia kas alternatibo iti stress iti trabaho iti siudad.<ref>{{Cite web|date=2014-11-14|title=Hanging Out with Kiddo Cosio, the Man Behind La Union's Hipster Coffee Shop|url=http://www.pepper.ph/kiddo-cosio-feature|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141114120552/http://www.pepper.ph/kiddo-cosio-feature|archive-date=2014-11-14|access-date=2020-10-10|website=Pepper.Ph}}</ref><ref>{{Cite web|last1=Ortiga|first1=Kara|date=2017-07-21|title=This La Union Couple Is Raising Smarter Kids Through "Unschooling"|url=https://www.esquiremag.ph/life/health-and-fitness/how-this-surfing-couple-is-bringing-up-their-kids-by-the-sea-without-school-a1520-20170721-lfrm3|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201010174037/https://www.esquiremag.ph/life/health-and-fitness/how-this-surfing-couple-is-bringing-up-their-kids-by-the-sea-without-school-a1520-20170721-lfrm3|archive-date=2020-10-10|access-date=2020-10-10|website=Esquiremag.ph}}</ref> Naitunos daytoy iti in-inut a pannakailukat ti Tarlac-Pangasinan-La Union Expressway ([[TPLEX]]), a nangaramid iti La Union a nalaklaka a madanon dagiti turista manipud iti Metro Manila.<ref>{{Cite web|last=Cardiñoza|first=Gabriel|date=2018-03-17|title=Beaches and gardens to beat summer heat|url=https://business.inquirer.net/247827/beaches-gardens-beat-summer-heat|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180317010122/http://business.inquirer.net/247827/beaches-gardens-beat-summer-heat|archive-date=2018-03-17|access-date=2020-10-10|website=INQUIRER.net}}</ref><ref>{{Cite web|date=2017-06-01|title=How entrepreneurs are reinventing the La Union lifestyle|url=http://fnbreport.ph/features/how-entrepreneurs-are-reinventing-the-la-union-lifestyle-eric-20170601/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927060339/http://fnbreport.ph/features/how-entrepreneurs-are-reinventing-the-la-union-lifestyle-eric-20170601|archive-date=2019-09-27|access-date=2020-10-10|website=F&B Report Magazine|language=en-US}}</ref> Iti baet ti umad-adu nga impluensia ti social media a Twitter ken Instagram, dagitoy a banag ket nangiturong iti nakaro a panagsaknap ti turismo a nangaramid iti San Juan - a dati a maysa laeng kadagiti adu a surfing a lugar iti Pilipinas - a kangrunaan a destinasion dagiti backpacker a dagiti pakaay-ayatanna ket nakasentro iti surfing ken arte.Ti San Juan ket nangrugin a naiparang a prominente kadagiti agwaywayas a pelikula a kas ti pelikula a Flotsam ni Jay Abello idi 2015 <ref>{{Cite web|date=2016-05-05|title=10 Philippine Travel Destinations From Our Favorite Pinoy Films|url=https://www.wheninmanila.com/10-philippine-travel-destinations-from-our-favorite-pinoy-films/|access-date=2020-10-10|website=When In Manila|language=en-US}}</ref> ken ti pelikula ni JP Habac idi 2017 nga I'm Drunk, I Love You,<ref name="pepIDILY">{{Cite web|date=2017-02-19|title=REVIEW: Maja, Paulo at a crossroads in I'm Drunk I Love You|url=http://www.pep.ph/guide/movies/25555/review-maja-salvador-and-paulo-avelino-are-at-a-crossroads-in-emim-drunk-i-love-youem|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170219172701/http://www.pep.ph/guide/movies/25555/review-maja-salvador-and-paulo-avelino-are-at-a-crossroads-in-emim-drunk-i-love-youem|archive-date=2017-02-19|access-date=2020-10-10|website=PEP.ph}}</ref> ken ti probinsia ket nangrugin a nainaganan babaen ti kolokvial nga inisialismo a "Elyu"<ref>{{Cite web|date=2018-03-22|title=Stoked in ELYU : La Union, The Ultimate Beach Vibe|url=https://escapemanila.com/2018/03/surfing-in-la-union.html|access-date=2020-10-10|website=Escape Manila|language=en-US}}</ref> Kadagiti literario a sirkulo ti Filipinas, ti ili ti Bauang ket nagbalin pay a lugar ti panagdaliasat para iti panangselebrar ti biag ken dagiti obra ti mannurat ken Martir ti Sangalubongan a Gubat II a ni Manuel Arguilla,<ref>{{Cite web|last=Sotelo|first=Yolanda|date=2017-06-04|title=House in literary classic defies time|url=https://newsinfo.inquirer.net/902364/house-in-literary-classic-defies-time|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170603182737/http://newsinfo.inquirer.net/902364/house-in-literary-classic-defies-time|archive-date=2017-06-03|access-date=2022-04-19|website=INQUIRER.net|language=en}}</ref><ref name="Hindsight20140728">{{Cite news|last=Jose|first=F. Sionil|date=2014-07-28|title=A visit to Arguilla Country: Literature as patriotism|work=Philstar.com|url=https://www.philstar.com/lifestyle/arts-and-culture/2014/07/28/1350574/visit-arguilla-country-literature-patriotism|url-status=live|access-date=2022-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20180930202429/https://www.philstar.com/lifestyle/arts-and-culture/2014/07/28/1350574/visit-arguilla-country-literature-patriotism|archive-date=2018-09-30}}</ref> a dagiti mannurat ket bimmisita iti nakayanakan a siudad ti mannurat tapno mapadasan dagiti tanap a nangparegta kenkuana, ken nangiparang kadagiti saritana. Ti kalatakan a pasamak a mangrambak iti Arguilla ket ti 2017 a Taboan Literary Festival, maysa a selebrasion ti literatura ti Pilipinas a mangbaliw iti lugar iti tunggal tawen, nga inorganisar ti National Commission on Culture and the Arts bayat ti National Arts Month iti Pebrero. Karaman kadagiti nalatak nga artista a nagsarita maipapan iti Arguilla iti piesta ket ti mannurat-akademiko a ni Butch Dalisay ken ti Nailian nga Artista ti Filipinas para iti literatura a ni Bienvenido Lumbera.<ref name="Penman20171203">{{Cite news|last=Dalisay|first=Butch|date=2017-12-03|title=Handfuls of fragrant hay|work=Philstar.com|url=https://www.philstar.com/lifestyle/arts-and-culture/2017/12/03/1765003/lifestyle|url-status=live|access-date=2022-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200706165333/https://www.philstar.com/lifestyle/arts-and-culture/2017/12/03/1765003/lifestyle|archive-date=2020-07-06}}</ref> == Heograpia == [[File:SaFernandoCityLa_Unionjf462.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:SaFernandoCityLa_Unionjf462.JPG|left|thumb|282x282px|Pannakaimatangan ti Siudad ti '''San Fernando''', ti kabesera ti probinsia]] Ti La Union, a mabirukan iti abagatan a laud a paset ti Rehion ti Ilocos, ket nabeddengan iti amianan ken amianan a daya babaen ti Ilocos Sur, iti abagatan babaen ti Pangasinan, iti daya babaen ti Benguet, ken iti laud babaen ti Golpo ti Lingayen ken ti Baybay Abagatan Tsina. Iti heograpia, adda iti 273 kilometro iti amianan ti Metro Manila ken 57 kilometro iti amianan a laud ti Siudad ti Baguio. Kadagiti probinsia iti Rehion ti Ilocos, ti La Union ti kabassitan no maipanggep iti kalawa ti daga, a sakupenna ti 149,309 nga ektaria, a mangbukel iti 11.60% ti dagup a kalawa ti daga ti rehion ken agarup a 0.5% iti intero a pagilian. Ti probinsia ket nabingbingay iti dua a distrito. Ti Distrito I, a mangbukel ti 70,069 nga ektaria (46.93% ti kalawa ti daga ti probinsia), ket mairaman ti San Gabriel, ti kadakkelan a munisipalidad, nga addaan iti 15,500 nga ektaria, a sarunuen ti Siudad ti San Fernando nga addaan iti 10,688 nga ektaria, bayat a ti Luna ti kabassitan. Ti Distrito II ket sakupenna ti 79,240 nga ektaria (53.07% iti probinsia), a ti Bagulin ti addaan ti kadakkelan a lugar, sarunuen ti Aringay, bayat a ti Santo Tomas ket sakupenna ti kabassitan a lugar. ==== Topograpia ==== Ti La Union ket nangnangruna a [[kabambantayan]], nga in-inut nga agpangato nga agpadaya manipud kadagiti tanap iti igid ti baybay. Daytoy a buya ti daga ket binukel ti [[coral alluvium]] (paladawan ken pitak) a naikabil babaen ti agayus a danum. Dagiti patad ti igid ti baybay ti probinsia ket kababaan iti abagatan, iti asideg ti Damortis idiay [[Santo Tomas, La Union|Santo Tomas]], ken kaakabaan iti amianan, iti asideg ti [[Balaoan]], a sadiay agsaknapda agingga iti 15 kilometro iti uneg ti daga manipud iti baybay. Ti akindaya a paset ti probinsia ket kaaduan a kabambantayan, nupay ti kangato ket basbassit no maidilig iti asideg a [[Cordillera Mountain Range|Cordillera a Kabambantayan]] idiay [[Benguet]] ken [[Mountain Province]]. Ti kangatuan a tuktok ket idiay [[Bagulin]], iti 1,200 a pie, nga adda dagiti kanayonan a nangato a lugar idiay [[San Gabriel, La Union|San Gabriel]] ken [[Burgos, La Union|Burgos]]. Nagduduma ti pannakausar ti daga idiay La Union. Dagiti kabakiran ken [[kakaykayuan]] a luglugar ket sakupenda ti 41,240 nga ektaria (27.62%), a mangpadpadakkel iti biodiversidad daytoy. Ti agrikultura ti mangituray, a mangsakup iti 54,701 nga ektaria (36.64%), bayat a dagiti karuotan ken dagiti kaykayo ti mangirepresenta iti 22,834 nga ektaria (15.29%). Ti urbano a panagdur-as ket sakupenna ti 15,555 nga ektaria (10.42%), a kaduana ti 14,788 nga ektaria (3.30%) ti awan nagyanna a daga, ken ti 191 nga ektaria (0.13%) ket naidasig a kas dagiti natikag a daga. Sumagmamano a kangrunaan a karayan ti agtaray iti probinsia, a mairaman ti [[Karayan Amburayan]], a dumakdakkel iti igid ti pagbeddengan ti La Union ken Ilocos Sur, kasta met ti [[Karayan Baroro]], [[Karayan Naguilian]], [[Karayan Aringay]], ken [[Karayan Bued]]. Adu met ti karayan, dan-aw, ken waig iti La Union. ==== Klima ==== Sigun iti [[PAGASA]], ti La Union ket addaan iti klima a Type I, nga addaan iti panawen ti tudo a kadawyan a mangrugi iti Mayo ken agpaut agingga iti Oktubre, a sarunuen ti panawen ti tikag manipud Nobiembre agingga iti Abril. Ti kadakkelan a tudo ket mapasamak manipud Hunio agingga iti Septiembre. Ti La Union ket apektaran met dagiti tropikal a bagyo, nga addaan iti 85 a kasta a sistema ti paniempo a nairekord iti nagbaetan ti 1948 ken 2009, a pakairamanan ti maysa a super bagyo. Dagitoy a bagyo, a masansan a mapasamak manipud Hulio agingga iti Oktubre, adda dakes nga epektona iti turismo, agrikultura, ken prangkura. No adda napigsa a bagyo, masansan nga agserra dagiti negosio, masansan nga agkurkurang ti koriente, limitado ti transportasion, ken madadael dagiti mula, a mangkissay iti produksion ti agrikultura. ==== Administratibo a Dibision ==== Ti La Union ket buklen dagiti 19 a munisipalidad ken 1 a component city, amin dagitoy ket naurnos iti dua a lehislatibo a distrito. [[File:Ph_fil_la_union.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ph_fil_la_union.png|thumb|{{center|Political a mapa ti La Union}}]] ===== Barangay ===== Ti La Union ket buklen dagiti 576 a [[Baranggay|barangays]], a naiwaras kadagiti 19 a munisipalidad ken 1 a [[siudad]]. Segun ti 2020 a sensus, ti barangay nga addaan ti kangatuan a populasion ket ti Sevilla, a mabirukan idiay Siudad ti [[San Fernando, La Union|San Fernando]], nga addaan ti populasion ti 11,316. No saan a maibilang dagiti siudad, ti Central East (Poblacion) iti munisipalidad ti [[Bauang]] ti kaaduan ti populasionna a barangay, nga addaan iti 4,249 nga agindeg. Iti kasumbangirna, ti Caggao idiay [[Bangar, La Union|Bangar]] ti kabassitan ti populasion, nga agdagup laeng iti 192 nga agindeg. == Demograpia == Segun ti 2020 a sensus babaen ti [[Philippine Statistics Authority]], ti La Union ket addaan ti populasion iti '''822,352''',{{PH census|current|01}} nga addaan ti densidad ti populasion iti 550 a tattao iti tunggal kilometro kuadrado (1,400 iti tunggal kilometro kuadrado). Ti populasion ti sangakabbalayan ket dandani agpapada a nabingbingay, nga addaan iti 50.6% a lallaki (414.86 a ribu) ken 49.4% a babbai (405.48 a ribu). No maipanggep iti pannakabingbingay ti edad, 26.3% ti populasion ket dagiti agtutubo a dependent (ubing ngem 15 ti tawenna), 66.1% ket adda iti edad nga agtrabaho (15 aginggana iti 64) ken 7.6% ket lallakay ken babbaket (65 ti tawenna ken nangatngato). <ref>{{Cite web|title=Age and Sex Distribution in the La Union Population (2020 Census of Population and Housing) {{!}} Philippine Statistics Authority {{!}} Region I|url=https://rsso01.psa.gov.ph/content/age-and-sex-distribution-la-union-population-2020-census-population-and-housing#:~:text=Moreover,%20the%20median%20age%20of,is%20older%20than%2028.5%20years.|access-date=2024-10-08|website=rsso01.psa.gov.ph}}</ref> Dagiti lallaki ket bassit a nangatngato ngem dagiti babbai kadagiti ub-ubing a grupo ti edad, a mangbukel iti 85.5% kadagiti agtawen iti 0 aginggana iti 54, idinto a dagiti babbai ket 82.2%. Nupay kasta, kadagiti lallakay ken babbaket (55 a tawen ken nasursurok), ad-adu ti babbai ngem kadagiti lallaki, a 17.8%, no idilig iti 14.5% kadagiti lallaki. Daytoy a panagbalbaliw ti mangipakita iti ad-adu a namnama a panagbiag wenno basbassit a bilang ti matmatay a babbai idiay La Union. Ti dagup a sex ratio ket 102 a lallaki iti tunggal 100 a babbai, nga adda dagiti naisangsangayan a panagbaliwbaliw ti edad: 108 a lallaki iti tunggal 100 a babbai iti grupo nga agtawen iti nababbaba ngem 15, 105 a lallaki iti tunggal 100 a babbai iti populasion nga agtrabaho, ken 70 a lallaki iti tunggal 100 a babbai kadagiti agtawen iti 65 ken nasursurok. Ti mediana nga edad ti populasion ket 28.5 a tawen, a dagiti senior citizens (60 ken nataengan) ket buklen ti 11.5% ti dagup a populasion, a ti 56.4% ket babbai. Dagitoy nga estadistika ipakitana ti maysa nga agkabannuag ken kangrunaan a populasion nga agtawenen nga agtrabaho, nga addaan iti naisangsangayan nga iyaadu kadagiti lallakay ken babbaket. Kanayonanna, ti La Union ti addaan iti kaatiddogan a namnama a panagbiag iti pagilian idi 2012, iti 78.3 a tawen. Iti umuna a paset ti tawen 2022, 1,697 ti natay iti La Union. Ti Siudad ti San Fernando ti kaaduan iti 581 a natay (34.24% iti dagup), sa ti [[Agoo, La Union|Agoo]] (171 a natay wenno 10.08%), [[Bauang]] (115 a natay wenno 6.78%), [[Balaoan]] (94 a natay wenno 5.54%), ken [[Naguilian, La Union|Naguilian]] (86 a natay wenno 5.07%). Ti kabassitan a bilang ti natay ket nairekord idiay [[Burgos, La Union|Burgos]] (16 a natay wenno 0.78%), Bagulin (21 a natay wenno 0.64%), ken Santol (26 a natay wenno 1.49%). Dagiti lallaki ti 56.16% kadagiti amin a natay, idinto a dagiti babbai ti 43.84%, a mangibunga iti ratio a 128 a lallaki ti natay kada 100 a babbai. No maipapan iti relihion, ipakita ti 2020 census para iti Religious Affiliation iti Rehion ti Ilocos a ti populasion ti sangakabbalayan ti La Union ket kaaduan a [[Kristianidad|Kristiano]], a dagiti [[Simbaan a Katoliko|Romano Katoliko]] ket buklen ti 16.0% ti populasion (695,867 a tattao). Ti [[Iglesia ni Cristo]] ket addaan iti 23,374 a miembro, ti [[Islam]] ket addaan iti 1,932 a sumursurot (15.49%), ken ti [[Budismo]] ket addaan iti 24.96%.<ref>{{Cite web|title=Religious Affiliation in llocos Region {{!}} Philippine Statistics Authority {{!}} Region I|url=https://rsso01.psa.gov.ph/content/religious-affiliation-llocos-region|access-date=2024-10-08|website=rsso01.psa.gov.ph}}</ref> Iti kultural, segun ti 2020 a report ti Philippine Statistics Authority, ti La Union ket kaaduan a pagtaengan ti Ilocano a grupo ti etniko, nga addaan ti populasion iti 673,312.<ref>{{Cite web|title=Ethnicity in the Philippines (2020 Census of Population and Housing) {{!}} Philippine Statistics Authority {{!}} Republic of the Philippines|url=https://psa.gov.ph/content/ethnicity-philippines-2020-census-population-and-housing|access-date=2024-10-18|website=psa.gov.ph}}</ref> Iti abagatan a laud a paset ti probinsia, adda 10,319 a tattao a [[Pangasinense|Pangasinan]]. Dagiti komunidad dagiti katutubo, kas iti [[Kankanaey]] (42,552), Bago (24,757), ken [[Ibaloi]] (9,107), ket agnaedda kadagiti kabambantayan a lugar ti [[Sudipen]], [[Santol, La Union|Santol]], [[San Gabriel, La Union|San Gabriel]], [[Bacnotan]], [[Tubao]], [[Pugo, La Union|Pugo]], [[Bagulin]], ken [[Burgos, La Union|Burgos]]. Idiay Bagulin laeng, 85% ti populasion (11,539 nga indibidual) ket tagikuaen dagiti grupo dagiti katutubo.<ref>{{Cite web|last=Provincial Government of La Union|title=#letmetelyu: “Natalinaay ti biagmi ditoy La Union, nangnangruna kadakami a kameng ti Indigenous People (IP) ta adda dagiti linteg a mangprotektar ken mangbigbig kadagiti karbenganmi kas katutubo.”|url=https://launion.gov.ph/letmetelyu-natalinaay-ti-biagmi-ditoy-la-union-nangnangruna-kadakami-a-kameng-ti-indigenous-people-ip-ta-adda-dagiti-linteg-a-mangprotektar-ken-mangbigbig-kadagiti-karbenganmi-kas-katutu/}}</ref> Dagitoy a grupo ti naipasango iti pannakaidestiero, a pakairamanan ti pannakaikkatda iti Mount Shontoug area iti Pugo bayat ti pannakaibangon ti Marcos bust.<ref name="ExorciseMarcosBust">{{Cite news|last=Yabes|first=Criselda|title=Tribesmen 'Exorcise' Marcos Bust With PM-Philippines|url=https://apnews.com/article/152a25a9c9a151c79262b985c7122ed1|access-date=2022-04-05}}</ref> Dagiti dadduma pay nga etniko a grupo ket mairaman dagiti 23,518 a [[Tagalog]]; 10,025 a [[Bisaya (panangilawlawag)|Bisaya/Binisay]] ken dadduma pay, a mangkontribusion iti kultural a panagduduma ti probinsia. Idi Septiembre 2012, opisial a binigbig ti La Union ti Ilocano (Iloco) kas pagsasao ti probinsiana, agraman dagiti nailian a pagsasao, Filipino ken [[Ingles (panangilawlawag)|Ingles]]. <ref>{{Cite web|date=2015|title=List of Identified Ancestral Domain (ADs) per Region: Region 1|url=https://www.doe.gov.ph/sites/default/files/pdf/eicc/ad-region01.pdf?withshield=1|website=Department of Energy}}</ref><ref>{{Cite web|title=POPCOM expands its population program to Indigenous peoples and Indigenous Cultural Commmunities|url=https://rpo1.popcom.gov.ph/popcom-expands-its-population-program-to-indigenous-peoples-and-indigenous-cultural-commmunities/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201126021836/https://rpo1.popcom.gov.ph/popcom-expands-its-population-program-to-indigenous-peoples-and-indigenous-cultural-commmunities/|archive-date=2020-11-26|access-date=2022-04-05|website=Commission on Population and Development (POPCOM) Website}}</ref><ref name="ozymandias">{{cite news|last1=Cimatu|first1=Frank|last2=Santos-Doctor|first2=Joya|date=1 January 2003|title=Philippines' 'Ozymandias' still haunts|newspaper=Philippine Daily Inquirer|url=https://news.google.com/newspapers?id=RlU1AAAAIBAJ&sjid=fCUMAAAAIBAJ&pg=698%2C14327047|access-date=27 February 2015}}</ref>{{clear left}}{{Pakasaritaan ti senso ti Filipinas}} == Kultura == Ti kultura ti La Union ket nabaknang ken nagduduma, a nairamut iti pakasaritaan, heograpia, ken impluensia dagiti umili. Maysa dayta a naisangsangayan a panagtitipon dagiti tradision ti Ilokano, dagiti kontribusion dagiti tribu ti Igorot iti kabambantayan, ken ti adu a siglo a kolonisasion ken pannakilangen kadagiti ganggannaet. Daytoy a panagtipon dagiti impluensia ti nangporma iti naisangsangayan a kultural a kinasiasino ti probinsia. Nalatak daytoy a probinsia gapu kadagiti tradisional nga industria, a pakairamanan ti panagaramid iti tela, damili, ken panagaramid iti arak, kasta met kadagiti naragragsak ken maris ti kolorna a piesta, a napateg nga aspeto ti kulturana. Gapu ta ti kaaduan a populasion ket [[Tattao nga Ilokano|Ilokano]] (93%) ken [[Romano Katoliko]], dagiti kustombre ken kaugalian ti La Union ket nairut a nailansa iti tawid ti Ilocano. Nupay kasta, iti panaglabas ti tiempo, dagitoy a tradision ket nagparang-ay babaen ti pannakilangenda kadagiti kabangibang a komunidad ti Pangasinan iti abagatan, dagiti tribu ti Igorot nangruna dagiti Ibaloi, Kankanaey, ken Bag-o iti arisadsad ti [[Tattao nga Igorot|Cordilleran]], ken dagiti komunidad ti [[Intsik|Insik]] kadagiti siudadna. Dagiti kontribusion ti La Union iti arte ken kultura ti Pilipinas ket napateg, ta daytoy ti lugar a nakayanakan dagiti prominente a nailian a pigura a kas ti mannurat ken bayani iti Gubat Sangalubongan II a ni [[Manuel Arguilla]] ken ti Nailian nga Artista para iti Musika, ni [[Lucrecia Kasilag]]. Ti tawidda ket ad-adda pay a nangipaganetget ti kinabaknang ti kultura ken arte ti probinsia. <ref name="Composers">{{cite book|last1=Samson|first1=Helen|title=Contemporary Filipino Composers|date=1976|publisher=Manlapaz Publishing Company|location=Quezon City}}</ref> ==== Panagabel ==== [[Papeles:Candon Inabel cotton loom displays fairC.jpg|thumb|251x251px|Dagiti produkto a '''inabel''']] Ti munisipalidad ti [[Bangar, La Union|Bangar]] ket naamammoan para iti lokal nga industria ti panagaramid iti tela, a mangpataud ti tela ti [[Abel Iloko]], maysa a tradisional a tela ti Ilocano a pinataud ti ili iti adu a siglo. Ti Abel ket ti Ilocano a sao para iti panagabel, ken ti inabel ket tumukoy iti aniaman a kita ti nagayad a tela. Nupay kasta, iti lubong ti panagabel, ti inabel ket espesipiko a maus-usar a mangitudo kadagiti tela a nalawag nga Ilocano ti nagtaudanda. ==== Panagaramid iti arak ti Basi ==== Ti tradision a panagaramid iti [[basi]] ket adda pay laeng iti ili ti [[Naguilian, La Union|Naguilian]], a sadiay a nabayagen a maar-aramid dayta. Ti basi ket maysa a naingpis nga inumen a naaramidan iti [[unas]] (sugarcane) nga, no naingpis iti napaut a tiempo, agbalin a sukang Iloco. Ti Basi ket isu ti "Maysa nga Ili, Maysa a Produkto" ti Naguilian, ken tinawen a maangay ti Piesta ti Basi. Saan a kas iti Ilocos ken Pangasinan, naiduma ti pamay-an ti panagaramid iti basi iti Naguilian. Ti Naguilian a pamay-an ket mangiraman ti panangisagana ti bubod wenno starter, kasta met ti 24-oras a binubudan (napagburek a bagas ken starter), agburburek a suka ti ganagan, ken dagiti additibo a kas ti maysa a tawen a duhat bark, tangal bark, ken berde a bulong ti bayabas. <ref>{{Cite book|last=Sanchez|first=Prescilla|title=STUDIES ON THE TRADITIONAL SUGARCANE WINE (BASI) PRODUCTION IN THE PHILIPPINES}}</ref> [[Papeles:FvfNaguilanLaUnion0260 16.JPG|left|thumb|245x245px|Produkto a '''basi''' ti ili ti Naguilian]] Uray pay sakbay ti isasangpet dagiti Kastila, ti panaginum iti basi ket napateg a paset ti kultura ti Ilocano, manipud panagasawa agingga iti panagpasngay ken ipapatay. Paset dayta dagiti ritual, tradision, ken inaldaw a panagbiagda. Dayta ti makagapu a, idi Setiembre 16, 1807, napasamak ti Basi Rebolusion, a nagpaut iti 13 nga aldaw idiay Piddig, Ilocos Norte, idi imparit dagiti agtuturay nga Espaniol ti pribado a panagaramid iti basi nga arak. Ti serye ti riribuk ti nangiturong met iti gobierno a kolonia a nangbingay iti probinsia iti Ilocos Norte ken Ilocos Sur.<ref>{{Citation|title=Ano Ang Basi Revolt? Bakit Nahati Ang Ilocos? 🇵🇭🍷🤔|date=27 September 2020|url=https://www.youtube.com/watch?v=eArJ364uYNQ|language=en|access-date=2022-04-22}}</ref> ==== Dagiti Piesta ==== Dagiti piesta idiay Pilipinas ket naragragsak, dadakkel, ken marambakan buyogen ti adu a kinangayed ken panagpaspasindayag. Tunggal bulan ken tunggal siudad adda bukodna a kinaraniag a rumrummuar kadagiti piestada iti di kumurang a makalawas, no saan nga ad-adu pay. Tunggal ili idiay La Union ket addaan iti bukodna a fiesta, ket dagiti umili ti La Union ket addaan iti nainget a panagrambak. Malaksid iti dayta, adda sumagmamano a dadduma pay a naisangsangayan a piesta a maangay iti intero a La Union iti kada tawen: '''Piesta ti Pindangan''' - Maysa a piesta a manglaglagip iti anibersario ti pannakaipasdek ti San Fernando kas maysa a siudad, a naipatungpal babaen ti plebisito idi Marso 20, 1998. Ti Pindangan ket termino ti Ilocano para iti lugar "a paggangasan ti karne iti init". Naawagan ti lugar iti "Pindangan" gapu ta adu a karne a na-sun-dried (nga adda asin) ti inaramid dagiti lumugar tapno mapreserba dayta.<ref>{{Cite web|title=Pindangan Festival 2019 in Philippines, photos, Fair, Festival when is Pindangan Festival 2019 – HelloTravel|url=https://www.hellotravel.com/events/pindangan-festival#:~:text=Pindangan%20Festival%20is%20the%20festival,February%2013%20that%20same%20year.|access-date=2022-04-24|website=www.hellotravel.com}}</ref> '''Piesta ti Sillag''' - Fiesta ti Kalgaw idiay La Union, Sillag Poro Point Fiesta ti Silaw. Ti Sillag ket maysa a sao ti Ilocano a kaipapananna ti "ray ti bulan" wenno "pannakalawag" manipud iti Bulan. Ti piesta ket naipangpangruna iti tema dagiti silaw, nga adda dagiti nadumaduma nga aktibidad a mangrugi apaman a lumnek ti init idiay Poro Point.<ref>{{Cite web|last=Design|first=Halcyon Web|title=La Union Celebrates 7th Sillag Poro Point Festival Of Lights {{!}} Bases Conversion and Development Authority|url=https://bcda.gov.ph/announcements/la-union-celebrates-7th-sillag-poro-point-festival-lights|access-date=2022-04-24|website=bcda.gov.ph|language=en}}</ref> '''Piesta ti Diro''' - Ti Diro ket Ilocano a sao a kaipapananna ti "honey" a mangirepresentar iti panagkaykaysa ken panagmaymaysa dagiti Bacnoteñans. "Maysa a Siudad, Maysa a Produkto" met daytoy ti Bacnotan iti sidong ti programa ti DTI. Dagiti opisial ken dagiti empleado manipud iti Head Office ken ti sanga ti Bacnotan ket nakipaset iti float parade ken nangibunong kadagiti regalo kadagiti residente. <ref>{{Cite web|title=Bacnotan|url=https://www.launiontayo.com.ph/municipality/bacnotan/|access-date=2022-04-24|website=La Union Tayo!|language=en-US}}</ref> '''Piesta ti Dinengdeng''' Ti Piesta ti Dinengdeng ket isu ti opisial a piesta ti munisipalidad ti Agoo. Tinawen a maangay dayta iti kalgaw kas panangselebrar iti putahe a nakaalaanna iti naganna. Ti Dinengdeng ket isu ti termino ti Ilocano para iti aniaman a taraon a naidasay iti nateng. Kaaduanna a maisagsagana iti banga, maysa a lokal a termino para iti banga a paglutoan nga us-usaren dagiti kaputotan dagiti lokal a nagnaed idi un-unana. '''Piesta ti Tinungbo''' Tinawen a selebrasion iti ili ti Pugo. Ti piesta ti Tinungbo ket naala ti naganna manipud iti lokal a dialekto a tinungbo, a daytoy ket maysa a patneng a wagas ti panagluto iti bagas ken nasam-it a danum ken dadduma pay a lokal a delicacy. Ti baro a kawayan a bambu, a tinawtawagan iti lokal a kas ti tubong, ket na-grill iti karbon wenno bassit nga apuy. <ref>{{Cite web|date=2016-12-12|title=Pugo town launches Tinungbo festival - HERALD EXPRESS {{!}} News in Cordillera and Northern Luzon|url=https://www.baguioheraldexpressonline.com/pugo-town-launches-tinungbo-festival/|access-date=2022-04-24|language=en-US}}</ref> '''Piesta ti Timpuyog''' Ti maysa a piesta a maselebraran iti ili ti Caba, ti shat ipakitana dagiti produkto ti One Town a naaramid iti kawayan. Ti Timpuyog ket maysa a sao iti Ilocano a kaipapananna ti "panagkaykaysa, panagtinnulong, panagtitinnulong" wenno "panagkaykaysa". '''Piesta ti Baggak''' Tunggal bulan ti Enero, pumigsa ti ili ti Bauang a mangangay iti daytoy agkakapintas a piesta. Kadawyan a ti baggak kaipapananna ti "bituen ti bigat" iti Ilocano ket tumakder para iti panagbannawag ti baro nga aldaw. Kabayatan daytoy a pasamak, daytoy ket mangiladawan ti Ilocano nga espiritu ti panagkaykaysa ken panagduduma ti kultura. <ref>{{Cite web|title=Festivities {{!}} Municipality of Bauang|url=http://bauangtgis.gov.ph/tourism/festivities/|access-date=2022-04-24|language=en-US}}</ref> '''Piesta ti Daing''' Ti ili ti Santo Tomas ket naamammuan gapu iti Damortis dried fish (dagiti puesto a pagtaraon iti igid ti national highway) ti lokal a komersio, ken dagiti maipatulod. Maangay ti Piesta ti Daing iti tunggal Abril 20, a sarunuen ti tinawen a Fiesta ti ili iti tunggal Abril 24 ken 25. '''Piesta ti Basi''' Maangay iti tunggal maikatlo a lawas ti Pebrero iti ili ti Naguilian tapno maramrambakan ti tradisional a basi nga arak a naaramid manipud iti gayang a naganna. Ti piesta ket kangrunaan a mangitandudo ti Basi a kas maysa a lokal a produkto ken dagiti kadawyan nga aktibidad ket mairaman ti panagsala iti kalsada, dagiti pasamak iti isport, ti agri-trade fair ken dagiti dadduma pay nga ay-ayam a paglinglingayan. <ref>{{Cite web|title=Naguilian|url=https://www.launiontayo.com.ph/municipality/naguilian/|access-date=2022-04-24|website=La Union Tayo!|language=en-US}}</ref> '''Dagiti selebrasion ti anibersario ti pannakaipasdek ti La Union''' - Maangay iti agarup Marso, ti piesta para iti La Union Foundation Anniversary ket mangrambak iti pannakabukel ti probinsia idi 1850. Maysa kadagiti kangrunaan a pasetna ket ti Miss La Union wenno Mutia ti La Union a pasalip. <ref>{{Cite web|last=Marzan|first=Jerome|date=2023-02-20|title=La Union's Festive Anniversary Celebration Returns, Launches Ayat Fest 2023|url=https://launion.gov.ph/%F0%9D%97%9F%F0%9D%97%AE-%F0%9D%97%A8%F0%9D%97%BB%F0%9D%97%B6%F0%9D%97%BC%F0%9D%97%BB%F0%9D%98%80-%F0%9D%97%99%F0%9D%97%B2%F0%9D%98%80%F0%9D%98%81%F0%9D%97%B6%F0%9D%98%83%F0%9D%97%B2/|access-date=2023-10-08|website=Provincial Government of La Union|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|last=|date=2018-03-09|title=Mutia ti La Union 2018|url=https://launion.gov.ph/mutia-ti-la-union-2018/|access-date=2023-10-08|website=Provincial Government of La Union|language=en-US}}</ref> Iti 174th Foundation Anniversary, ni Gobernador Raphaelle Veronica Ortega-David, maysa a lisensiado a piloto, idi Marso 2 ⁇ 3, 204, ti nangidaulo iti Second La Union Hot Air Balloon Show iti Poro Point bay-walk idiay San Fernando, La Union. Dagiti dadduma pay nga aktibidad ket mairaman ti La Union Static Display ken ti La Union Car Show.<ref>{{cite news|last1=Dumlao|first1=Artemio|date=March 1, 2024|title=Hot air balloon, thrill shows head to La Union|publisher=[[The Philippine Star]]|url=https://www.philstar.com/nation/2024/03/01/2337320/hot-air-balloon-thrill-shows-head-la-union|accessdate=March 2, 2024}}</ref> == Economia == Ti ekonomia ti La Union ket idurduron ti tallo a kangrunaan a sektor: [[agrikultura]], [[industria]], ken [[serbisio]]. Ti sektor ti serbisio ket addaan ti nangruna a papel, a mangbukel ti 81.28% kadagiti amin a panggedan ti negosio, bayat a ti industria ket mangkontribusion iti 17.21% ken ti agrikultura ket 1.51%. Idi 2022, ti La Union ti maikadua a kapartakan ti idadakkelna nga ekonomia iti Rehion ti Ilocos, nga addaan iti 7.7% a kapartakan ti idadakkelna. Sigun iti preliminario a pattapatta manipud iti 2019 Provincial Human Development Index nga impablaak ti [[Philippine Statistics Authority]] (PSA), ti La Union ket nakagun-od iti 0.76, a mangipakita iti nangato a ranggo ti panagrang-ay. Ti [[Gross Domestic Product]] (GDP) ti probinsia idi 2022 ket napattapatta iti Php.118.60 bilion, a mangirepresentar iti 18.1% a paset ti dagup nga ekonomia ti rehion. Ti La Union ti maikadua iti GDP per capita, a nairekord iti Php.140,840 ken Php.124,580 iti dua a nagduduma a rukod.<ref name=":2">{{Cite web|title=Economic Performance of the Provinces of Ilocos Region {{!}} Philippine Statistics Authority {{!}} Region I|url=https://rsso01.psa.gov.ph/content/economic-performance-provinces-ilocos-region#:~:text=In%20the%20Ilocos%20Region,%20Ilocos,Ilocos%20Sur,%20with%207.1%20percent.&text=llocos%20Norte%20posted%20122.33%20thousand,the%20highest%20in%20llocos%20Region.|access-date=2024-10-08|website=rsso01.psa.gov.ph}}</ref> Nupay kasta, impakita ti 2021 a datos manipud iti PSA ti panagadu ti napanglaw, a 13.90% iti populasion ken 10.70% kadagiti pamilia ti agbibiag iti baba ti linia ti kinapanglaw, manipud iti 5.20% ken 3.70% idi 2018.<ref>{{Cite web|title=La Union POPS PLAN 2023-2025|url=https://launion.gov.ph/wp-content/uploads/2023/03/POPS-Plan-2023-2025.pdf}}</ref><ref name="2018PSAQuickStatLAUNION">{{Cite web|title=2018 Quickstat of La Union (Region I - Ilocos Region)|url=https://psa.gov.ph/statistics/quickstat/provincial-quickstat/2018/Region%2520I%2520%2528Ilocos%2520Region%2529/La%2520Union|access-date=2021-10-22|website=[[Philippine Statistics Authority]]}}</ref> ==== '''Ti Industrias ken Produkto''' ==== Ti La Union ket addaan iti aglaplapusanan nga [[Ekonomika|ekonomia]], a pakairamanan ti agrikultura, industria, ken serbisio. Ti [[Poro Point Freeport Zone]] wenno ti Port of San Fernando ket agserbi a kas aktibo a pagluganan ti barko, bayat a ti dati a Wallace Air Station ket nagbalinen a negosio ken industria a lugar tapno masuportaran dagiti komersio nga aktibidad. Maitunos iti [[One Town One Product]] (OTOP) nga inisiatiba, ti lokal a gobierno ti La Union ket aktibo a mangitandudo iti entrepreneurship ken panangpartuat iti trabaho ken mangsuporta kadagiti babassit ken agdadakkel a negosio babaen ti panangilasin ken panangparang-ayda kadagiti produkto a manggundaway kadagiti nabaknang a produkto ti probinsia. Dagiti kangrunaan a produkto manipud iti La Union ket mairaman dagiti naikabil iti ima a lampin (Inabel)<ref>{{Cite web|title=Weaving Communities in Luzon|url=https://narrastudio.com/blogs/journal/weaving-communities-in-luzon|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200918223942/https://narrastudio.com/blogs/journal/weaving-communities-in-luzon|archive-date=2020-09-18|access-date=2022-04-05|website=Narra Studio|language=en}}</ref><ref name="WigTysmans">{{Cite book|last1=Valenciano|first1=Al M.|title=Inabel : Philippine textile from the Ilocos Region|last2=Tysmans|first2=Wig|publisher=ArtPostAsia|year=2015|isbn=9789710579303|edition=First|oclc=950450580}}</ref>, buyboy, basket, pagtokar, arak ti bagas (tapuey), arak ti gayang (basi), suka ti gayang (sukang Iloco), panagtrabaho iti kayo, panagtrabaho iti kawayan, nailian a tinapay ti bagas (kankanen), daan a muebles, sigarilio, niog, urbon ti baybay, malunggay, ken batbato. Kanayonanna, mangpataud ti probinsia kadagiti produkto a nagtaud iti bagas manipud iti Agoo, diro ken mushroom manipud iti Bacnotan, kasta met ti ubas ken guapple manipud iti Bauang. Dadduma pay a naisangsangayan a sagut ket mairaman ti yellow corn manipud San Juan, green corn manipud Tubao, highland vegetables ken tiger grass manipud Santol ken San Gabriel, dried fish manipud Sto. Tomas, milkfish (bangus) manipud Aringay, sea urchin manipud Balaoan, pebble stones manipud Luna, bamboo crafts manipud Caba, ken dagiti alikamen iti balay ken nakitikitan a kayo manipud Pugo ken Rosario.<ref>{{Cite web|title=In Pugo, La Union, Fathers Carve Better Livelihood with DOLE's Help|url=https://ro1.dole.gov.ph/news/in-pugo-la-union-fathers-carve-better-livelihood-with-doles-help/|access-date=2022-04-05|language=en-US}}</ref> Nalatak met ti probinsia gapu kadagiti ladawan ken eskultura nga inaramid dagiti lokal nga artista.<ref name="LaUnionGovPH-Softbroom">{{cite web|last1=Rudio|first1=Israel O.|title=La Union Soft Brooms: The First and the Original|url=http://launion.gov.ph/page.php?206|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160624131213/http://launion.gov.ph/page.php?206|archive-date=24 June 2016|access-date=18 May 2016|website=Provincial Government of La Union (Official Website)}}</ref><ref>{{Cite web|title=In Pugo, La Union, Fathers Carve Better Livelihood with DOLE's Help|url=https://ro1.dole.gov.ph/news/in-pugo-la-union-fathers-carve-better-livelihood-with-doles-help/|access-date=2022-04-05|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=One Town, One Product|url=https://www.launiontayo.com.ph/mall/one-town-one-product/|access-date=2024-10-02|website=La Union Tayo!|language=en-US}}</ref> Ti La Union ket pagtaengan ti nadumaduma a multinasional nga industria, a mangkontribusion iti panagrang-ay ti ekonomia babaen ti panagpokus kadagiti pinansial a deklarasion, dagiti estrategia ti panaglako ken panag-marketing, ti panagrang-ay ti kompetisyon, ken dagiti firmograpiko a pannakaawat. Dagitoy nga industria iramanda dagiti prominente nga agar-aramid kas iti Universal Leaf Inc., HOLCIM Cement Inc., ken Shell Liquefied Petroleum Filling Station. Kanayonanna, ti Bauang Private Power Plant Corporation, Pepsi Cola Plant, Fortune Tobacco Corporation, ken Amianan Motors ket addaan iti napateg a paset iti rehion. Dagiti dadduma pay a nalatak a kompania ket mairaman ti Coca Cola Plant, Pilipinas Shell Petroleum Corporation, Poro Point Industrial Corporation, Steel Corporation, ken dagiti kangrunaan a depot a kas iti Petron, Caltex, ken Shell. Suportaran met ti La Union dagiti espesialisado nga industria a kas iti Soil Tech Agricultural Products Filipino ken ti B-Meg Satellite Plant, a mangpaadu pay iti industria ti probinsia.<ref>{{Cite web|last=Dun & Bradstreet|title=Discover Manufacturing Companies in La Union, Philippines|url=https://www.dnb.com/business-directory/company-information.manufacturing.ph.la_union.html}}</ref> == Turismo == Ti La Union ti mangibilang iti bagina a kas ti Puso ti Agri-Turismo iti Amianan a Luzon inton 2025. Ti panagsaknap dagiti baro a pamay-an ti agrikultura ti nangpabileg iti sektor ti turismo iti probinsia, ta adu a talon ti mangbalbaliw kadagiti lugarda a pagturongan a mangipaay kadagiti nadumaduma nga aktibidad para kadagiti bisita. Idi 2022, 494,387 a turista ti simmarungkar iti probinsia, maysa a bilang nga immadu iti 550,359 idi 2023, a nangpataud iti nasurok a ⁇ 1 a bilion iti tourism receipts. Bayat ti umuna a kagudua ti 2024, adda 237,868 a bisita a nagdagus iti La Union, a ti promedio a kapaut ti panagyanda ket 1.37 nga aldaw, a nangyeg iti napattapatta a 462,210,706.59 iti tourism revenue. Dagitoy a bilang ipaganetgetda ti kinapateg ti turismo iti ekonomia ti La Union, nga addaan iti adu a sumarsarungkar a bisita ken dakkel a pinansial a kontribusion.<ref>{{Cite news|last=Philippine News Agency|date=February 2, 2024|title=La Union records 550K tourists in 2023|url=https://www.pna.gov.ph/articles/1218167#:~:text=MALASIQUI%2C%20Pangasinan%20%E2%80%93%20The%20province%20of,PHP1%20billion%20estimated%20tourism%20receipts.}}</ref> Dagiti tallo a kangrunaan a destinasion ti turista idi 2023 ket ti San Juan, a nangatrakar iti 215,645 a bisita, ti Bauang nga addaan iti 100,762 a bisita, ken ti San Fernando City, nga addaan iti 97,726 a bisita. Dagitoy a destinasion ti mangipaganetget iti kinapintas ti probinsia a kas sentro ti turismo, a mangkontribusion iti lokal nga ekonomia ken iti dumakdakkel a reputasion ti La Union a kas maysa a kangrunaan a destinasion iti Amianan a Luzon.<ref>La Union Tourist Arrival 2024 - Love La Union<nowiki/>https://www.facebook.com/share/p/TLki8engkZnhJGJM/</ref> Adu dagiti mabalin pagpasyaran iti il-ili ti La Union.<gallery> |Templo ti Taoista (San Fernando) Papeles:FvfBauangChurch0001 17.JPG|Simbaan da Santo Pedro ken Pablo (Bauang) Papeles:Between the Rocks of Baroro River.tif|Karayan Baroro (Bacnotan) Papeles:Surfing Capital of the Northern Philippines.jpg|Baybay Akinlaud Filipinas (San Juan) Papeles:La Union-Tangadan Falls Adventure.jpg|Dissuor Tangadan (San Gabriel) </gallery> ==Dagiti nagibasaran== {{Reflist}} {{La Union}} {{Luzon lateral}} [[Kategoria:Kailokuan]] [[Kategoria:Dagiti probinsia ti Filipinas]] 4z8hdvpue63xjjtqojf054j37exco10 1989 0 3498 402349 391538 2024-11-20T11:16:32Z CommonsDelinker 133 Sinukatan ti Lord_Olivier_6_Allan_Warren.jpg iti [[File:Lord_Olivier_18_Allan_Warren.jpg]] (babaen ni [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] gapu ta: better image, higher resolution). 402349 wikitext text/x-wiki Ti '''1989''' ket maysa a [[kadawyan a tawen]] a nangrugi iti [[aldaw]] a [[Domingo]] iti [[kalendario a Gregoriano]]. == Paspasamak == == Naipasngay == === Enero === * [[Enero 25]] &ndash; [[Yasmien Kurdi]], aktres manipud idiay [[Filipinas]] === Pebrero === * [[Pebrero 11]] &ndash; [[Lovi Poe]], aktres manipud idiay [[Filipinas]] * [[Pebrero 21]] &ndash; [[Corbin Bleu]], maysa a kumakanta manipud idiay [[Estados Unidos]] === Marso === * [[Marso 7]] &ndash; [[Gerald Anderson]], maysa nga artista manipud idiay [[Filipinas]] === Hulio === * [[Hulio 7]] &ndash; [[Kim Bum]], aktor, kumakanta, ken modelo manipud idiay [[Abagatan a Korea]] === Oktubre === [[Papeles:Brie Larson (cropped).jpg|right|thumb|140px|[[Brie Larson]]]] * [[Oktubre 1]] &ndash; [[Brie Larson]], Amerikana nga aktres === Nobiembre === * [[Nobiembre 15]] &ndash; [[Jonalyn Viray]], maysa a kumakanta manipud idiay probinsia ti [[Rizal]], Filipinas === Disiembre === [[Papeles:191125 Taylor Swift at the 2019 American Music Awards (cropped).png|thumb|140px|[[Taylor Swift]]]] * [[Disiembre 13]] &ndash; [[Taylor Swift]], Amerikana a kumakanta ken mannurat ti kanta<ref>{{cite web |title=Taylor Swift Explains Meaning Behind Cover of New Album '1989' |url=https://abcnews.go.com/Entertainment/meaning-cover-taylor-swifts-album-1989/story?id=25028609 |website=ABC News |access-date=11 Disiembre 2020 |language=en}}</ref> * [[Disiembre 26]] &ndash; [[Jennica Garcia]], ket maysa nga artista ti [[GMA Network]] == Pimmusay == === Enero === * [[Enero 23]] &ndash; [[Salvador Dali]], maysa a kapategan a [[pintor]] iti maika-20 a siglo (naipasngay [[1904]]) === Hulio === [[Papeles:Lord Olivier 18 Allan Warren.jpg|thumb|right|140px|[[Laurence Olivier]]]] * [[Hulio 11]] &ndash; [[Laurence Olivier]], Ingles nga aktor iti pelikula ken entablado ken direktor (naipasngay [[1907]]) === Septiembre === [[Papeles:Ferdinand Marcos at the White House.jpg|thumb|right|140px|[[Ferdinand Marcos]]]] * [[Septiembre 28]] &ndash; [[Ferdinand Marcos]], maika-10 a [[Presidente ti Filipinas]] (naipasngay [[1917]]) === Oktubre === [[Papeles:Bette Davis - portrait.jpg|thumb|140px|right|[[Bette Davis]]]] * [[Oktubre 6]] &ndash; [[Bette Davis]], Amerikana nga aktres (naipasngay [[1908]]) === Disiembre === * [[Disiembre 1]] &ndash; [[Alvin Ailey]], Amerikano a koreograpo (naipasngay [[1931]]) * [[Disiembre 22]] &ndash; [[Samuel Beckett]], Irlandes a mannurat (naipasngay [[1906]]) == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} {{Tawen-pungol}} [[Kategoria:1989|1989]] ck0g7cc709j7c6sl2vqkvt8jl14l2xg 1907 0 3546 402350 338641 2024-11-20T11:18:26Z CommonsDelinker 133 Sinukatan ti Lord_Olivier_6_Allan_Warren.jpg iti [[File:Lord_Olivier_18_Allan_Warren.jpg]] (babaen ni [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] gapu ta: better image, higher resolution). 402350 wikitext text/x-wiki Ti '''1907''' ket maysa a [[kadawyan a tawen]] a nangrugi iti [[aldaw]] ti [[Martes]] iti [[kalendario a Gregoriano]]. == Paspasamak == == Naipasngay == [[Papeles:Ray Milland in A Life of Her Own trailer 2.JPG|thumb|140px|[[Ray Milland]]]] * [[Enero 3]] &ndash; [[Ray Milland]], Gales nga aktor (pimmusay [[1986]]) * [[Mayo 12]] &ndash; [[Katharine Hepburn]], Amerikana nga aktres (pimmusay [[2003]]) [[Papeles:Lord Olivier 18 Allan Warren.jpg|thumb|right|140px|[[Laurence Olivier]]]] * [[Mayo 22]] &ndash; [[Laurence Olivier]], Ingles nga aktor iti pelikula ken entablado ken direktor (pimmusay [[1989]]) [[Papeles:John Wayne - still portrait.jpg|thumb|right|140px|[[John Wayne]]]] * [[Mayo 26]] &ndash; [[John Wayne]], Amerikano nga aktor (pimmusay [[1979]]) [[Papeles:Frida Kahlo, by Guillermo Kahlo.jpg|thumb|140px|[[Frida Kahlo]]]] * [[Hulio 6]] &ndash; [[Frida Kahlo]], Mehikana a pintor (pimmusay [[1954]]) * [[Hulio 16]] &ndash; [[Barbara Stanwyck]], Amerikana nga aktres (pimmusay [[1990]]) [[Papeles:Ramon-Magsaysay-01.jpg|thumb|140px|[[Ramon Magsaysay]]]] * [[Agosto 31]] &ndash; [[Ramon Magsaysay]], maika-7 a [[Presidente ti Filipinas]] (pimmusay [[1957]]) == Pimmusay == * [[Pebrero 2]] &ndash; [[Dmitri Mendeleev]], Ruso a kemiko (naipasngay [[1834]]) * [[Pebrero 16]] &ndash;[[ Giosuè Carducci]], Italiano a mannurat (naipasngay [[1835]]) * [[Septiembre 6]] &ndash; [[Sully Prudhomme]], Pranses a mannurat (naipasngay [[1839]]) {{Tawen-pungol}} [[Kategoria:1907|1907]] 7dhxid27areq8p8sdrslqqv05fr0ngy Israel 0 4198 402338 400728 2024-11-19T19:23:46Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402338 wikitext text/x-wiki {{Coord|31|N|35|E|region:IL_type:country|display=title}} {{Infobox pagilian |native_name = <table style="text-align:center; font-size:85%"><tr><td style="border-style:none">{{lang|he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}} {{iti sao|he}}</td><td style="border-style:none">{{lang|ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} {{iti sao|ar}}</td></tr><tr><td style="border-style:none">{{transl|he|''Medīnat Yisrā'el''}}</td><td style="border-style:none">{{transl|ar|ALA-LC|''Dawlat Isrāʼīl''}}</td></tr></table> |conventional_long_name = Estado ti Israel |common_name = Israel |image_flag = Flag of Israel.svg |alt_flag = Maysa a puraw a wagayway nga addaan iti asul a horisontal a bedbed nga asideg ti ngato ken baba, ken maysa nga asul a bituen ni David iti tengnga. |image_coat = Emblem of Israel.svg |alt_coat = Ti Menorah a napalikmutan babaen ti maysa a sanga ti olibas iti tunggal maysa a bakrang, ken ti naisuratan ti Hebreo iti babana. |symbol_type = Kayarigan |national_anthem = ''[[Hatikvah]]''{{brk}} ({{lang|he|הַתִּקְוָה}}; ''Ti Namnama''){{brk|2}}[[Papeles:Hatikvah instrumental.ogg|center]] |image_map = LocationIsrael.svg<!--pangngaasi a pakitungtungan sakbay a sukatan daytoy nga imahen--> |alt_map = Politikal a mapa iti Tengnga a Daya nga addaan iti Israel iti nalabbaga. Timaysa a naisigpet ket agiparang ti mapa iti lubong nga addaan dagiti kangrunaan nga igid ti mapa ket naparaigidan. |map_caption = |capital = [[Herusalem]]{{ref label|capital-disp|a}} |coordinates = {{Coord|31|47|N|35|13|E|type:city}} |largest_city = kapitolio |official_languages = [[Pagsasao a Hebreo|Hebreo]], [[Pagsasao nga Arabiko|Arabiko]]<ref name="cia">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |title=Israel |date=8 Pebrero 2012 |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |issn=1553‐8133 |accessdate=17 Pebrero 2012 |archive-date=2018-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181224211321/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |url-status=dead }}</ref> |ethnic_groups = 75.3% [[Israeli a Hudio|Hudio]]<br />20.5% [[Arabo nga umili iti Israel|Arabo]]<br />4.2% dadduma pay<ref name="ethnic">{{cite web |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_%26_Culture/newpop.html |title=Kinaudi a Bilbilang ti Populasion iti Israel |date=Enero 2012 |publisher=Pudno a Biblioteka ti Hudio |accessdate=17 Pebrero 2012 |archive-date=2018-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612143059/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_%26_Culture/newpop.html |url-status=dead }}</ref> |ethnic_groups_year = 2011 |demonym = [[Tattao nga Israeli|Israeli]], Taga-Israel |government_type = [[Parlamentario a sistema|Parlamentario]] a [[demokrasia]]<ref name="cia" /> |leader_title1 = [[Presidente iti Israel|Presidente]] |leader_name1 = [[Isaac Herzog]] (יצחק הרצוג) |leader_title2 = [[Kangrunaan a Ministro iti Israel|Kangrunaan a Ministro]] |leader_name2 = [[Yair Lapid]] (יאיר לפיד) |leader_title3 = [[Listaan dagiti tagabitla ti Knesset|Knesset a Tagabitla]] |leader_name3 = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי) |leader_title4 = [[Kangatuana Korte iti Israel#Dagiti presidente|Presidente ti Kangatuan a Korte]] |leader_name4 = [[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת) |legislature = [[Knesset]] |sovereignty_type = [[Wayawaya]] |sovereignty_note = manipud iti [[Britaniko a Bilin para iti Palestina]] |established_event1 = [[Israeli a Pannakairangarang ti Panakawayawayas|Panakairangarang]] |established_date1 = 14 Mayo 1948 |area_rank = Maika-154 |area_km2 = 20,770/22,072 |area_sq_mi = 8,019/8,522 |area_footnote = {{smallsup|{{ref label|area|1}}}} |percent_water = 2 |population_estimate = 8,134,100 {{smallsup|{{ref label|population|2}}}}<ref name="cbsmonth">{{cite web |url=http://www.cbs.gov.il/www/yarhon/b1_e.htm |title=Populasion, babaen ti Populasion a Grupo |date=7 Pebrero 2013 |work=Binulan a Pakdaar ti Estadistika |publisher=Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika ti Israel |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref> |population_estimate_rank = Maika-97 |population_estimate_year = 2012 |population_census = 7,412,200{{smallsup|{{ref label|population|2}}}}<ref>{{cite web |url=http://www1.cbs.gov.il/www/mifkad/mifkad_2008/profiles/rep_e_000000.pdf |title=Senso ti Populasion idi 2008 |publisher=Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika ti Israel |format=PDF |accessdate=17 Pebrero 2012 |archive-date=2012-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121114031326/http://www1.cbs.gov.il/www/mifkad/mifkad_2008/profiles/rep_e_000000.pdf |url-status=dead }}</ref> |population_census_year = 2008 |population_density_km2 = 371 |population_density_sq_mi = 961 |population_density_rank = Maika-32 |GDP_PPP = $235.446 bilion<ref name=imf>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ssd=1&c=436&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC |title=Reporta para kadagiti Napili a Pagilian ken Suheto |year=2012 |work=Pagbanagan ti Sangalubongan nga Ekonomia |publisher=[[Internasional a Pundo ti Panguartaan]] |accessdate=17 Pebrero 2012}}</ref> |GDP_PPP_rank = Maika-50 |GDP_PPP_year = 2011 |GDP_PPP_per_capita = $31,005<ref name=imf /> |GDP_PPP_per_capita_rank = Maika-26 |GDP_nominal = $245.266 bilion<ref name=imf /> |GDP_nominal_rank = Maika-41 |GDP_nominal_year = 2011 |GDP_nominal_per_capita = $32,298<ref name=imf /> |GDP_nominal_per_capita_rank = Maika-27 |Gini_year = 2008 |Gini = 39.2 |Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |title=Distribution of family income – Gini index |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=1 Septiembre 2009 |archive-date=2014-06-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140625144901/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |url-status=dead }}</ref> |Gini_rank = Maika-66 |HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> |HDI_change = steady<!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.888<!--number only, between 0 and 1--> |HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 Hulio 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref> |HDI_rank = Maika-19 |currency = [[Baro a shekel ti Israel|Shekel]] ({{rtl-lang|he|₪}}) |currency_code = ILS |time_zone = [[Pagalagadan nga Oras ti Israel|IST]] |utc_offset = +2 |time_zone_DST = [[Kalgaw nga Oras ti Israel|IDT]] |date_format = dd/mm/yyyy ([[Anno Domini|AD]]) |utc_offset_DST = +3 |drives_on = kanawan |cctld = [[.il]] |calling_code = [[Dagiti numero ti telepono idiay Israel|972]] |footnote1 = {{note|area}}Saan a mairaman / Mairaman ti [[Golan Heights]] ken [[Daya a Herusalem]]; kitaen ti [[#Heograpia ken klima|baba]]. |footnote2 = {{note|population}}Mairaman amin dagiti agnanayon nga agtaeng idiay [[Berde a Linia (Israel)|Israel]], ti Golan Heights ken Daya a Herusalem. Mairaman pay dagiti Israeli nga umili nga agtaeng idiay [[West Bank]]. Saan a mairaman dagiti Israeli a populasion idiay West Bank ken ti [[Gaza Strip]]. }} Ti '''Israel''', opisial a ti '''Estado ti Israel''' ({{lang-he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}, {{transl|he|''Medīnat Yisrā'el''}}, {{IPA-he|me̞diˈnät jisʁäˈʔe̞l|IPA|He-Medinat Israel2.ogg}}; {{lang-ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}}, {{transl|ar|ALA-LC|''Dawlat Isrāʼīl''}}, {{IPA-ar|dawlat ʔisraːˈʔiːl|IPA}}), ket maysa a [[parlamentario a republika]] idiay [[Tengnga a Daya]], iti igid a pantar iti [[Baybay Mediteraneo]]. Nabeddengan ti [[Lebanon]] iti amianan, ti [[Siria]] iti amianan a daya, ti [[Hordania]] ken ti [[West Bank]] iti daya, ti [[Ehipto]] ken ti [[Gaza Strip]] iti abagatan a laud, ken ti [[Golpo ti Aqaba]] idiay [[Baybay Nalabbasit]] iti abagatan, ken buklen daytoy dagiti nadumaduma a heograpiko a langlanga iti uneg iti daytoy bassit a lugar.<ref name="cia" /><ref>{{harvnb|Skolnik|2007|pp=132–232}}</ref> Ti Israel ket naipalpalawag a kas maysa a [[Hudio ken Demokratiko nga Estado]] iti bukodna a [[Dagiti Kangrunaan a Linteg iti Israel|Kangrunaan a Linlinteg]] ken isu laeng ti maymaysa a [[Pagilian para dagiti Hudio a tatao|Hudio-a kaaduan nga estado]].<ref name=freedomhouse2008>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |work=Kawayaan iti Lubong |title=Israel |publisher=Kawayaan a Balay |year=2008 |accessdate=20 Marso 2012 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120623025746/http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |url-status=dead }}</ref> Kalpasan ti panagampon ti maysa a resolusion babaen ti [[Sapasap a Gimong iti Nagkaykaysa a Pagpagilian]] idi 29 Nobiembre 1947 nga agitaltalek ti panakampon ken pannakaisayangkat iti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian a Plano ti Panagbingay para iti Palestina]], idi 14 Mayo 1948 [[David Ben-Gurion]], ti Ehekutibo a Daulo iti [[Organisasion ti Sangalubongan a Sionista]]<ref name=zo>Dati nga ammo idi iti ''Gunglo ti Sionista''</ref> ken presidente ti [[Hudio nga Ahensia para iti Israel#Panakabangon iti Hudio nga Ahensia para iti Palestina|Hudio nga Ahensia para iti Palestina]], [[Israeli a Panakairangarang ti Panakawayawayas|''nairangarang'']] ''ti pannakaibangon ti Hudio nga estado idiay [[Eretz Israel]], a maammuanto a kas ti Estado iti Israel'', ti maysa nga estado a nawaya manipud iti [[Britaniko a Bilin para iti Palestina]].<ref>{{cite web |url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Guide+to+the+Peace+Process/Declaration+of+Establishment+of+State+of+Israel.htm |publisher=Ministro iti Ganganaet a Panakibiang ti Israel |title=Panakairangarang iti Panakabangon iti Estado iti Israel |date=14 Mayo 1948 |accessdate=8 Abril 2012}}</ref><ref>{{cite book | last1 = Brenner | first1 = Michael | last2 = Frisch | first2 = Shelley | title = Sionismo: Ababa a Pakasaritaan | publisher=Markus Wiener Publishers | date = Abril 2003| page = 184}}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Modern+History/Centenary+of+Zionism/Zionist+Leaders-+David+Ben-Gurion.htm | title = Dagiti Sionista a Daulo: David Ben-Gurion 1886–1973 | accessdate =13 Hulio 2011 | publisher=Ministro iti Ganganaet a Pannakibiang ti Israel}}</ref> Dagiti kaarrubana nga Arabo nga estado ket [[1948 Arabo–Israeli a Gubat|nagraut]] ti sumaruno nga aldaw para ti panagsuporta kadagiti Palestino nga Arabo. Manipud idin ti Israel ket nakigubgubat kadagiti [[Arabo–Israeli a suppiatan|adu a gubgubat]] kadagiti kaarrubana nga Arabo nga estado,<ref name=RoutledgeAtlas>{{citation |title=Ti Routledge nga Atlas iti Araba–Israeli a suppiatan |last=Gilbert |first=Martín |year=2005 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-35900-9}}</ref> a daytoy ket [[Israeli-dagiti nasakupan a teritorio|nagsakup]] ti [[West Bank]], [[Peninsula ti Sinai]], [[Gaza Strip]] ken ti [[Golan Heights]]. Paset kadagityo a teritorio, a mairaman ti Day a Herusalem, ket innayon babaen ti Israel, ngem ti pagbeddengan iti kaarrubana a West Bank ket saan pay anga agnanayon a naipalpalawag.<ref>{{cite book|title=Ti Saludsod iti Palestina ken ti Nagkaykaysa a Pagpagilian|publisher=Nagkaykaysa a Pagpagilian Departamento iti Publiko a Paammo|chapter=Ti kasasaad iti Herusalem|chapter-url=http://www.un.org/Depts/dpi/palestine/ch12.pdf|quote=Ti Daya a Herusalem ket naipanunutan a, babaen ti Sapasap a Gimong ken ti Salaknik a Konsilo, a kas paset ti nasakupan a teritorio ti Palestina.|postscript=.}}</ref><ref name="Olmertquote">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4856762.stm |title=Panagusig: Dakkel a plano ni Kadima |author=BBC News |accessdate=10 Oktubre 2010 |date=29 Marso 2006}}</ref><ref name="HomelandSecurityBorders">{{cite web |url=http://www.hstoday.us/index.php?id=483&cHash=081010&tx_ttnews[tt_news]=873 |title=Dagiti Narigat nga Inadadal ti Israel |author=BC Kessner, HS Tatta nga Aldaw |accessdate=19 Marso 2012}}</ref><ref name="TelAvivNotes">{{cite web |url=http://www.inss.org.il/publications.php?cat=21&incat=&read=203 |title= Ti Legado ti Di-nailawlawgan a Pagbeddengan, Paammo ti Tel Aviv Bilang. 40, Hunio 5, 2002 |author=Ti Instituto para iti Nailaina a Panagadal ti Salaknib |accessdate=7 Oktubre 2010}}</ref><ref name="Epochborders">{{cite news |url=http://www.theepochtimes.com/n2/world/israel-journal-a-land-without-borders-34590.html |title=Warnakan ti Israel: Ti Daga nga Awan ti Pagbeddenganna |newspaper=The Epoch Times |accessdate=20 Marso 2012}}</ref> Ti Israel ket nagpirma iti tulag ti kappia a kaduna ti [[Ehipto–Israel Kappia a Tulag|Ehipto]] ken [[Israel–Jordan Tulag iti Kappia|Hordania]], ngem dagiti ganetget a [[Panagaramid ti Kappia iti Israeli–Palestina a suppiatan|panagsolbar ti Israeli–Palestina a suppiatan]] ket saan pay a nagbanagan ti kappia. Ti sentro ti busbos ti Israel ket ti [[Tel Aviv]],<ref name="lboro.ac.uk">{{cite web |title= GaWC – Ti Lubong babaen ti GaWC 2008 |work= Globalisasion ken Sangalubongan a Panagsukisok kadagiti Siudad a Network |accessdate= 1 Marso 2009 |url= http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |archive-date= 2016-08-11 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |url-status= dead }}</ref> a ti [[Herusalem]] ket isu ti [[Listaan dagiti maikadua a kadakkelan a siudad babaen ti pagilian|kaaduan ti populasion a siudad]], ken ti kapitoliona (nupay [[Dagiti patakder idiay Herusalem|saan a mabigbigan]] a sangalubongan a kastoy). Ti populasion ti Israel, a kas naipalpalawag ti [[Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika ti Israel]], ket nakarkulo idi 2012 ti agarup a 7,859,300&nbsp;a tattao, a dagitoy 5,916,200 ket [[Israeli a Hudio|Hudio]].<ref name="cbsmonth" /><ref name="Haaretz">{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/israel-closes-decade-with-population-of-7-5-million-1.1083 |newspaper=Haaretz |title=Ti Israel ket rinikpanna ti dekada nga addaan iti populasio iti 7.5&nbsp;a riwriw |date=30 Disiembre 2009 |accessdate=20 Marso 2012}}</ref><ref name="autogeneratedil">{{citation |url=http://www.cbs.gov.il/ts/ |publisher=Tengnga nga Opisina dagiti Estadistika |title=Time Series-DataBank |accessdate=20 Pebrero 2009}}</ref> Dagiti [[Dagiti Arabo nga umili iti Israel|Arabo]] ket mangbukel ti maikadua a kadakkelan nga etniko a grupo, a kaaduan kadagitoy ket [[Islam idiay Israel ken dagiti teritorio a Palestina|Muslim]]. Adda pay dagiti basbassit a minoridad a mairaman dagiti [[Relihion idiay Israel#Kristianidad|Kristiano]], [[Israeli a Dusos|Drusos]], [[Sirkasianos idiay Israel|Sirkasianos]] ken [[Samaritano]]. Ti Israel ket maysa a [[representatibo a demokrasia]] nga addaan iti [[parlamentario a sistema]], [[panakaitutop a pannakabagi]] ken [[sangalubongan a kalintegan nga agbutos]].<ref>{{harvnb|Rummel|1997|p=257}}. "Ti agdama a listaan dagiti liberal a demokrasia ket mairaman ti: Andorra, Arhentina, … , Cyprus, … , Israel, ..."</ref><ref>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |title=Sangalubongan aPnagala 2006: Panagrang-ay ti Tengnga a Daya iti Tengnga ti Sangalubongan a Panagganab ti Kawayaan |accessdate=20 Marso 2012 |date=19 Disiembre 2005 |publisher=Freedom House |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120623031255/http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |url-status=dead }}</ref> Ti [[Kangrunaan a Ministro iti Israel|Kangrunaan a Ministro]] ket agserbi a kas ti daulo ti gobierno ken ti [[Knesset]] ket agserbi a kas ti maymaysa a kamara a lehislatibo a pannakabagi ti Israel. Ti Israel ket addaan iti maysa a [[Listaan dagiti pagilian babaen ti panagnamnama ti biag|kangatuan a panagnamnama ti biag iti lubong]].<ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618 |title=WHO: Ti panagnamnama ti biag idiay Israel ket maysa a kangatuan iti lubong |newspaper=Haaretz |date=24 Mayo 2009}}</ref> Daytoy ket maysa a [[narang-ay a pagilian]], kameng ti [[Organisasion para iti Ekonomiko a Pagtitinnulongan ken Panagrangrang-ay|OECD]],<ref name="OECD">{{cite web |url=http://www.oecd.org/document/38/0,3746,en_33873108_39418575_45697574_1_1_1_1,00.html |title=Ti panagpangato ti Israel idiay OECD |publisher=Organisasion para iti Ekonomiko a Pagtitinnulongan ken Panagrangrang-ay |accessdate=20 Marso 2012}}</ref> ken ti [[Ekonomia ti Israel|ekonomiana]], ket naibatay iti nominal a dagup ti domestiko a produkto, ket isu idi ti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti GDP (nominal)|maika-41 a kadakkelan]] iti lubong idi 2010.<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2012&ssd=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C869%2C436%2C746%2C136%2C926%2C343%2C466%2C158%2C112%2C439%2C111%2C916%2C298%2C664%2C927%2C826%2C846%2C542%2C299%2C967%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698&s=NGDPD |publisher=Internasional a Pundo ti Panguartaan |work=World Economic Outlook Database |date=Septiembre 2011|title=Reporta para kadagiti Napili a Pagilian ken Suheto}}</ref> Ti Israel ket addaan iti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaoan#Tengnga a Daya ken Amianan nga Aprika|kangatuan ti pagalagadan ti panagbiag idiay Tengnga a Daya]].<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf |title=Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaoan |publisher=Panagrangrang-ay a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian |accessdate=4 Nobiembre 2010 |archive-date=2010-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101121150504/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf |url-status=dead }}</ref> == Etimolohia == [[Papeles:Bat Zion I want your Old New Land join Jewish regiment.jpg|left|thumb|upright|Ti [[Bituen ni David]], simbolo ti Hudaismo manipud idi Tengnga a Panawen.]] {{Aglaon ti teksto a Hebreo}} {{Aglaon ti teksto nga Arabiko} Kalpasan ti panakawayawaya idi 1948, ti baro a Hudio nga estado ket pormal a nanaganan ti ''Medinat Yisrael'', wenno Estado ti Israel, kalpasan a dagiti dadduma a naidiaya a ken relihioso a nagnagan a mairaman i t''Eretz Israel'' ("ti [[Daga ti Israel]]"), [[Zion]], ken [[Hudea]], ket nausig ngem nalikudan.<ref>{{cite news |work=The Palestine Post |location =Herusalem |date=7 Disiembre 1947 |page=1 |title=Nadayeg a Pamanunotan |url= http://www.jpress.org.il/Repository/getFiles.asp?Style=OliveXLib:LowLevelEntityToSaveGifMSIE_TAUEN&Type=text/html&Locale=english-skin-custom&Path=PLS/1947/12/07&ChunkNum=-1&ID=Ar00105&PageLabel=1}}</ref> Kadagiti nasapa a lawas ti panakawayawayana, ti gobierno ket pinilina ti termino nga "Israeli" tapno mangibaga kadagiti umili ti Israel, a napormalan ti pannakaiyebkas babaen ti [[Ministro ti Ganganaet a Panakibiang iti Israel|Ministro ti Ganganaet a Pannakibiang]] a ni [[Moshe Sharett]].<ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,798687-2,00.html |work=Time |location=New York |date=31 Mayo 1948 |title=On the Move |accessdate=6 Agosto 2007 |archive-date=2008-04-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080406013437/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,798687-2,00.html |url-status=dead }}</ref> Ti nagan nga Israel ket naipakasaritaan idin a naus-usar, iti sapasap ken relihioso a panagusar, tapno mangitudo ti bibliko a [[Pagarian iti Israel (nagkaykaysa a monarkia)|Pagarian ti Israel]] wenno ti sibubukel a Hudio a pagilian.<ref name=levine>{{cite news | last = Levine |first = Robert A. |title = Kitaen ti Israel a kas maysa a Hudio Pagilan nga Estado, Adu wenno Basbassit a Demokratiko |work=The New York Times |date = 7 Nobiembre 2000 |accessdate =19 Enero 2011 |url = http://www.nytimes.com/2000/11/07/opinion/07iht-edlevine.t.html}}</ref> Segun ti [[Hebreo a Biblia]] ti [[Israel (nagan)|nagan nga "Israel"]] ket naited kenni patriarka [[Jacob]] (<small>[[Moderno Hebreo|Pagalagadan]]</small>&nbsp;''Yisraʾel'', ''Isrāʾīl''; [[Septuagint]] {{lang-el|Ἰσραήλ}}; "struggle with God"<ref>{{cite book |title=Longman a diksionario ti panagbalikas |first=John C. |last=Wells |publisher=Longman |location=Harlow, Inglatera |year=1990 |isbn=0-582-05383-8 |page=381}} naikabil a "Jacob".</ref>) kalpasan ti panagballigina a nakigabbo iti anghel ti Apo.<ref>"Ken ti kinununa ket, Ti nagan ket saanton a tinawtawagan a Jacob, ngem Israel: para iti kas maysa a prinsipe ti kabilenagn ket adda iti Dios ken adda ti tattao, ken nagballigin." (Henesis, 32:28, 35:10). Kitaen pay ti [http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt1312.htm Hosea 12:5] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181005145049/http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt1312.htm |date=2018-10-05 }}.</ref> Dagiti sangapulo ket dua nga annak a lallaki ni Jacob ket nagbalin a dagiti nagngiputot kadagiti [[Israelita]], ket nakunkuna pay a kas dagiti ''Sangapulo ket dua a Tribu ti Israel'' wenno ''Annak iti Israel''. Ni Jacob ken dagiti annakna a lallaki ket nagtaengda idiay [[Canaan]] ngem napilitda baben ti bisin a napan idiay Ehipto para iti uppat a kaputotan aginggana kenni [[Moses]], ti maikadua a nalatak nga apo ni [[Jacob]],<ref>{{Bibleverse||Exodus|6:16–20|HE}}</ref> ket nangidaulo kadagiti [[Israelita]] a nagsubli idiay [[Canaan]] iti "[[Ti Ipapanaw|Ipapanaw]]". Ti kasapaan nga arkeolohiko naga artepakto a nagibaga ti balikas nga "Israel" ket ti [[Merneptah Stele]] iti [[taga-ugma nga Ehipto]] (a napetsaan ti naladaw a maika-13 a siglo BCE).<ref>{{harvnb|Barton|Bowden|2004|p=126}}. "Ti Merneptah Stele... ket masuppiatan nga isu ti kadaanan nga ebidensia a saan a ti Biblia para ti kaadda ti Israel a nasapsapa ngem ti maika-13 a siglo BCE."</ref> Ti lugar ket ammo pay a kas ti [[Nasantuan a Daga]], a daytoy ket nasantuam para iti amin a [[dagiti Abraham a relihion]] a mairaman ti Hudaismo, Kristianidad, Islam ken ti [[Bahá'í a Pammati]]. Sakbay ti 1948 a [[Panakairangarang ti Panakawayawaya ti Israeli]], ti sibubukel a rehion ket naamammoan babaen kadagiti nadumaduma a nagnagan a mairaman ti [[Akin-abagatan a Siria]], [[Siria Palestina]], [[Pagarian iti Herusalem]], [[Probinsia ti Iudaea]], [[Coele-Siria]], [[Retjenu]], [[Canaan]] ken, ti naisansangayan a kas ti, [[Palestina]]. == Pakasaritaan == {{Nangruna|Pakasaritaan iti Israel}} === Pannaka-antigo === {{Adu pay|Pakasaritaan iti antigo nga Israel ken Huda|Pakasaritaan iti Israel|Pakasaritaan iti Palestina}} <!--[[Papeles:Vista general de Masada.jpg|left|thumb|alt=Dagiti nadadael idiay nadalumpinas a rabaw itinamarisan ti darat a bantay, a napalikmutan babaen ti disierto. Dagiti dadduma a banbantay ket makita dita lugar iti likud. |Ti [[Masada]], ti maysa a [[Dagiti Nailian a Simbolo iti Israel|nailian a simbolo]]]]--> Ti pakinakem ti "[[Daga iti Israel]]", a naamammoan iti Hebreo a ka ti ''Eretz Yisrael'' (wenno ''Eretz Yisroel''), ket nangruna daytoy idin ken sagrado kadagiti Hudio a tattao manipud idi Bibliko a panawen. Segun ti [[Torah]], ti Dios ket [[Naikari a Daga|inkarina ti daga]] kadagiti tallo a [[Dagiti Patriarka (Biblia)|Patriarka]] dagiti Hudio a tattao.<ref>"Ken ti Apo a Dios ket mangiyegto kenka idiay daga a tagikua dagiti ammam, ken nasken a sika ket mangtagikuantoa; ken mangiyeg to kenka ti kasayaatan, ken agputot kayonto kadagiti ad-adu ngem dagiti ammayo ." ({{Bibleverse||Deuteronomy|30:5|HE}}).</ref><ref>"Ngem no agsubikanto kaniak, ken namnamaem dagiti bilinko ken surotem dagitoy, urayno ti panakaiwarwarasyo ket adda idiay kaadaywan a paset ti langit, ngem siakto ket agurnong kadagitoy, ken isublikto iti lugar a napilik a gapunan ti naganko nga agnaed idiay." ({{Bibleverse||Nehemiah|1:9|HE}}).</ref> Iti naikabatayan ti eskritura, ti paset ti panawen dagiti tallo a Patriarka ket naikabil iti nasapa a maikadua a milenio&nbsp;BCE,<ref>{{citation |url=http://www.pbs.org/walkingthebible/timeline.html |publisher=Public Broadcast Television |title=Sursoroten ti Biblia a Linia a Pagorasan|work=Sursoroten ti Biblia |accessdate=29 Septiembre 2007}}</ref> ken ti immuna a [[Pagarian iti Israel (nagkaykaysa amonarkia)|Pagarian iti Israel]] ket nabangon idi maika-11 a siglo BCE. Dagiti simmaruno a [[Pakasaritaan iti taga-ugma nga Israel ken Hudah|dagiti Israelita a pagarian ken estado]] ket nagballaballag a naturayan kadagiti sumaganad a ginasut a tawtawen, ken ammo dagitoy manipud kadagiti nadumaduma bibliko a nagtaudan.<ref>{{harvnb|Friedland|Hecht|2000|p=8}}. "Para kadagiti napalabas a ribribo a tawen ti Herusalem ket isu ti tugaw ti Hudio a panakaturayan, ti sangkabalayan a lugar dagiti ari, ti lokasion dagiti bukodna a lehislatibo a konsilo ken dagiti korte."</ref><ref>{{harvnb|Ben-Sasson|1985}}</ref><ref>{{citation |title=Ti Ababa a Pakasaritaan ti Taga-ugma nga Israel|last=Matthews |first=Victor H. |year=2002 |publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-22436-3 |page=192}}</ref><ref>{{citation |title=Ti Pakasaritaan ti Taga-ugma nga Israel ken Hudah |last=Miller |first=J. Maxwell |last2=Hayes |first2=John Haralson |year=1986 |publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-21262-9 |page=523}}</ref> Ti akin-amianan a Pagarian iti Israel, ken dagiti pay siudad a Pilistino nga estado ket natnag idi 722 BCE, ngem ti akin-abagatan a [[Pagarian iti Hudah]] ken dagiti nadumaduma a Poeniko a siudad ket nagtultuloy ti kaaddada idi ti rehion ket tinurayan babaen ti [[Asiria]]. Ti irurumsua dagiti [[Babilonia]], ti Hudah ket dimteng pay daytoy a naparukma. === Klasiko a paset ti panawen === Ti nagsasaruno a [[Akemenida nga Imperio|Persiano a turay]], ti rehion, ket nabingbinagy ti nagbaetan ti probinsia ti Siria-Coele ken kalpasan daytoy ti autonomo a [[Yehud Medinata]], ket naininut idi a naparang-ay ti urbano a kagimongan, a kaaduan atinurayan babaen dagiti Hudio. Ti [[Helenistiko a Gresia|Griego]] a panagrukma ket linabsanna daytoy a rehion nga awan dagiti resistansia wenno interesado. Nainkorporado iti Ptolemaiko ken kanungpalanna dagiti Seleusida nga Imperio, ti akin-abagatan a Lebante ket kaaduan a [[helenisasion|na-helenisado]], a nagitakder daytoy kadagiti irteng a nagbaetan dagiti Hudio ken dagiti Griego. Ti suppiatan ket rimtak idi 167 BCE babaen ti [[Macabeo a Yaalsa]], a nagballigi ti panagipatakderna ti maysa a nawaya a Hasmonean a Pagarian idia Hudah, a daytoy ket napadakkel ti kaaduan ti moderno nga Israel, idi dagiti Seleusida ket nagininutda a nakapukaw ti panagtengngel ti rehion. Ti [[Imperio a Romano]] ket rinautna ti rehion idi 63 BCE, nga immuna a nangala ti panagtengngelna iti Siria, ken idi pay panakairamanna idiay sibil a gubat ti Hasmonean. Ti panagsalisal a nagbaetan dagti kumayat ti Romano ken dagiti kumayat ti Parto a sangkatiponan idiay Hudea ket dimtengan ti panakaiturong ti panakaikabil ni [[Herod ti Nalatak]] ken ti pakaitiptipon ti [[Herodes a Pagarian]] a kas ti basalo a Hudio nga estado ti Roma. Ti panakaapday dagiti Herodes, ti Hudea, ket naipabalin a kas probinsia ti Roma, ket nagbalin daytoy a lugar ti naranggas a panagsalisal dagiti Hudio a simmupiat kadagiti Greko-Romano, a nagpatinggaan ti [[Hudio-Romano a Gubgubat]], a nagpatinggaan daytoy ti nawatiwat a panagdadael ken panagpaty dagiti puli. Ti kaadda dagiti Hudio ti rehion ket bimmassit kalpasan ti panakapaay ti [[Bar Kokhba a yaalsa]] a sinupiatan ti [[Imperio a Romano ]] idi 132 CE.<ref>Oppenheimer, A'haron ken Oppenheimer, Nili. ''Nagbaetan ti Roma ken Babilonia: Dagiti Panagadal ti Hudio a panagidaulo ken Kagimongan''. Mohr Siebeck, 2005, p. 2.</ref> NUpay kasta, adda idi ti nagtultuloy a bassit a kaada dagiti Hudio ken ti [[Galilea]] ket isu ti nagbalin a sentro relihionna.<ref>{{Citation |title=Atlas iti Hudio a Pakasaritaan|last=Cohn-Sherbok |first=Dan |year=1996 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-08800-8 |page=58}}</ref><ref>{{cite web |url=http://people.usd.edu/~clehmann/erp/Palestine/palestin.htm |publisher=Ti Unibersidad iti South Dakota |title=Palestina: Pakasaritaan |accessdate=20 Marso 2012 |date=18 Enero 2007 |work=Ti Online nga Ensiklopedia dagiti Romano a Probinsia |archive-date=2013-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116083307/http://people.usd.edu/~clehmann/erp/Palestine/palestin.htm |url-status=dead }}</ref> Ti [[Mishnah]] ken ti paset ti [[Herusalem a Talmud|Talmud]], dagiti sentro a teksto ti Hudio, ket naaramid idi ti las-ud ti maikadua aginggana ti maika-4 a sigsiglo CE idiay Tiberias ken Herusalem.<ref>{{harvnb|Morçöl|2006|p=304}}</ref> Ti rehion ket kaaduan a nataengan babaen dagiti Greko-Romano idiay aplaya ken dagiti Samaritano idiay turod nga away. Ti Kristianidad ket nagininut idi a simmuksukat ti Romano a paganismo, a ti lugar a babaen ti Bisantino a turay ket napabalin iti Mitra iti Daya, a kas dagiti Palaestina Prima ken Palaestina Secunda a probinsia. Ngem idi maika-5 ken maika-6 a siglo, dagiti dramatiko a pasamak [[dagiti Samaritano a Yaalsa]] ket binalbaiwanna daytoy a daga, nga adda dagiti adu a pannakadadael kadagiti Bisantino a Kristiano keb Samaritano a kagimongan ken ti maysa a nagbanagan ti panagpabassit tipopulasion. Kalpasan ti Persiano a panagrukma ken ti saan a napaut a pannakaikabil ti [[Hudio a yaalsa a sumuppiat kenni Heraklio|Hudio a Mankomunidad]] idi 614 CE, ti Imperio a Bisantino ket nangikabil ti panagturayna idi 625 CE, a nagbanagan daytoy ti ad-adu pay a panakaapday ken panakadadael. === Tengnga a panawen === Idi 635 CE, ti rehion, ia mairaman ti Herusalem, ket naparukma babaen dagiti [[Tattao nga Arabo|Arabo]] ken nabati idi a tinengtengngel dagiti Muslim para kadagiti sumaruno a 1300 a tawtawen.<ref name="MosheGil">{{Citation |title=Pakasaritaan iti Palestine, 634–1099 |last=Gil |first=Moshe |year=1997 |publisher=Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan |isbn=978-0-521-59984-9 |url= }}</ref>Ti panaktengngel ti rehion ket naiyallatiw ti nagbaetan dagiti [[Umayyad]],<ref name="MosheGil" /> [[Abbasid a kalipato|Abbasids]],<ref name="MosheGil" /> ken dagiti [[Dagiti krusada nga estado|Krusada]] ti dagup dagiti simmaruno nga innem a siglo,<ref name="MosheGil" /> sakbay a naparukma babaen ti [[Mamluk]] Sultanato, idi 1260.<ref name="GudrunKramer">{{Citation |title=Pakasaritaan iti Palestina: Manipud ti Panagrukma dagiti Otomano aginggana ti panakabangon iti Estado ti Israel |last=Kramer |first=Gudrun |year=2008 |publisher=Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan |isbn=978-0-691-11897-0 |page=376|url=}}</ref> Idi 1516, ti rehion ket rinukma babaen ti [[Imperio nga Otomano]], ken nabati babaen ti [[Siria nga Otomano|Turko a panakaturay]] aginggana idi maika-20 a siglo.<ref name="GudrunKramer" /> == Dagiti nota == {| class="references-small" style="margin-left:13px; line-height:150%;" |- | style="text-align:right; vertical-align:top;"|a.&nbsp;&nbsp; |{{note|capital-disp}}Ti [[Herusalem a Linteg]] ket mangibaga a ti "Herusalem, ti sibubukel ken naipagkaykaysa, ket isu ti kapitolio ti Israel" ken ti siudad ket agserbi a kas ti tugaw ti gobierno, pagyanan ti pagtaengan iti Presidente, dagiti opisina ti gobierno, kangatuan a korte, ken ti [[Knesset|parlamento]]. Ti [[Nagkaykaysa a Pagpagilian a Konsilo ti Salaknib a Resolusion 478]] (20 Agosto 1980; 14–0, nangirnad ti Estados Unidos) ket nagirangarang ti Herusalem Linteg "awan serbina ken kodapis" ken timmawag kadagiti kameng nga estado a mangikkat kadagiti diplomatiko a misionda manipud idiay Herusalem. Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian ken amin dagiti kameng a pagilian ket nagmadida a nanagawat ti Herusalem a Linteg (kitaen ti {{harvnb|Kellerman|1993|p=140}}) ken nagtaripatu kadagiti bukodda nga embahada kadagiti sabsabali a suiudad a kas ti Tel Aviv, [[Ramat Gan]], ken [[Herzliya]] <small>(kitaen ti [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html CIA Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224211321/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |date=2018-12-24 }} ken [http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/israel.pdf Mapa iti Israel])</small>. Ti Kongreso ti Estados Unidos ket inamponna ti [[Herusalem nga Embahada a Tignay]], a nagibagbaga a ti embahada ti Estados Unidos ket nasken a maipan idiay Herusalem ken ti nasken a mabigbigan nga isu ti kapitolio ti Israel. Nupay kasta, ti Opisina ti Departamento ti Legado nga Abogado ti Estados Unidos ket nangipatingga a dagiti probision ti tignay a "mangraut ti eksklusibo a turay ti presidente iti lugar ti gangganaet a panakibiang ken dagitoy ket di naibatay ti linteg". Manipud ti panakapasingked ti tignay, amin a Presidente a nagserbi ti opisina ket nangikeddeng a ti iyaalis ket makadadael ti nailian a pakadanagan ti panaksalaknib ti Estados Unidos ken nagpili a nangited ti panagiwagsak a panagatipa ti ania man nga aksion ti daytoy a sanguanan. Ti [[Palestino nag Autoridad]] ket makitkitana ti [[Daya a Herusalem]] a kas ti kapitolio ti [[Dagiti Naisingasing para iti Palestino nga Estado|masakbayan a Palestino nga estado]]. Ti kamaudianan a kasasaad ti siudad ket agururay kadagiti masakbayan a tulagan a nagbaetan ti Israel ken ti Palestino nga Autoridad <small>(kitaen ti [http://www.pij.org/details.php?id=460 "Pakitinnukagan ti Herusalem," Palestina–Israel a Warnakan])</small>. Kitaen ti [[Dagiti Puesto idiay Herusalem]] para kadagiti adu pay a pakaammo. |} == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == *{{commonscat-inline}} *{{wikivoyage-inline}} ;Gobierno * [http://www.gov.il/firstgov/english Portal ti gobierno ti Israel] * [http://mfa.gov.il/MFA/AboutIsrael/Pages/ISRAEL%20IN%20BRIEF.aspx Ababa a pakaammo iti Israel idiay Ministro ti Ganganaet a Pannakibinag ti Israel] * [http://www.pmo.gov.il/English/Pages/default.aspx Opisial a website ti Opisina ti Kangrunaan a Ministro ti Israel] * [http://www.goisrael.com/Tourism_Eng/Pages/home.aspx Opisial a website ti Ministro ti Turismo ti Israel] ;Sapasap a pakammo * {{CIA World Factbook link|is|Israel}} ;Mapmapa * {{Wikiatlas}} * {{Dmoz|Regional/Middle_East/Israel}} {{Tengnga a Daya}} {{Dagiti pagilian ti Asia}} [[Kategoria:Israel| ]] [[Kategoria:Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Arabiko]] [[Kategoria:Dagiti pagilian a nagbeddengan ti Baybay Nalabbasit]] [[Kategoria:Dagiti pagilian ti Daya a Mediteraneo]] [[Kategoria:Lebante]] [[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Kappon para iti Mediteraneo]] [[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]] [[Kategoria:Dagiti pagilian ti Tengnga a Daya]] [[Kategoria:Dagiti pagilian ti Asideg a Daya]] [[Kategoria:Dagiti republika]] [[Kategoria:Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1948]] [[Kategoria:Nangruna nga artikulo (atiddog)]] atrwxp9wzxhaugll3x34ebxh4d75392 Taipei 0 6679 402343 396866 2024-11-19T20:52:44Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402343 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement |name = {{raise|0.2em|Taipei}} |official_name = Siudad ti Taipei |native_name = {{lower|0.1em|{{nobold|{{lang|zh-hant|臺北市}}}}}} |other_name = |settlement_type = [[Espesial a munisipalidad ti Taiwan|Espesial a munisipalidad]] |nickname = Ti Siudad dagiti [[Azalea]] |image_skyline = Taipei City montage.PNG |imagesize = 280px |image_caption = |image_flag = Flag of Taipei City.svg |image_seal = Emblem of Taipei City.svg |image_map = Taiwan ROC political division map Taipei City (2010).svg |mapsize = 200px |map_caption = Ti lokasion ti Taipei iti kaunegan ti is-isla ti Taiwan |image_map1 = Space Radar Image of Taiwan.jpg |mapsize1 = 200px |map_caption1 = Ala ti satelite a ladawan ti Siudad ti Taipei |seat = [[Distrito ti Xinyi]] |seat_type = Tugaw ti siudad |subdivision_type = Pagilian |subdivision_name = {{ROC}} |subdivision_type1 = Rehion |subdivision_name1 = Akin-amianan a Taiwan |established_title = Nataengan |established_date = 1709 |parts_type = [[Distrito (Taiwan)|Distrito-pannakabingbingay]] |parts = Dagiti 12 a distrito |government_type = Gobierno ti Siudad ti Taipei |leader_title = Mayor |leader_name = Ko Wen-je |area_total_km2 = 271.7997 |area_water_km2 = 2.7 |area_water_percent = 1.0 |area_urban_km2 = |area_footnotes = |population_total = 2704974 (Maika-4) |population_as_of = Enero 2016 |population_footnotes = |population_note = (Metropolitano a lugar) |population_density_km2 = auto |population_metro = 7,021,482 |population_density_metro_km2 = <!-- auto --> |population_urban =7,438,000 (Ene. 15)<ref>{{cite web|title=Demographia World Urban Areas PDF (Marso 2013)|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|publisher=Demographia|accessdate=24 Nobiembre 2013}}</ref> |population_density_urban_km2 = <!-- auto --> |timezone = [[Oras idiay Taiwan|Nailian a Pagalagadan nga Oras]] |utc_offset = +8 |coordinates = {{coord|25|02|N|121|38|E|region:TW|display=inline,title}} |blank_name_sec1=Districts |blank_info_sec1=12 |postal_code_type = Kodigo ti koreo |postal_code = 100–116 |area_code = (0)2 |blank_name = [[ISO 3166-2:TW|ISO 3166-2]] |blank_info = TW-TPE |website = [http://english.gov.taipei/ english.gov.taipei] {{iti sao|en}} |blank_name_sec2 = Billit |blank_info_sec2 = [[Urocissa caerulea]] |blank1_name_sec2 = Sabong |blank1_info_sec2 = [[Azalea]] (''Rhododendron nudiflorum'') |blank2_name_sec2 = Kayo |blank2_info_sec2 = [[Baniano]] (''Ficus microcarpa'') |footnotes = Ti metropolitano a lugar (wenno dagiti tallo a siudad) ti Taipei ket mairaman ti Taipei, [[Baro a Taipei]], ken [[Keelung]].}} {{Infobox Insik|title=Siudad ti Taipei |pic=Taipei Chinese Characters.png |piccap=Ti "Taipei" a naisurat iti [[Tradisional nga Insik]] |picsize=110px |t={{linktext|臺北|市}} wenno {{linktext|台北|市}}|s={{linktext|台北|市}}|l=Siudad ti Akin-amianan a Taiwan |bpmf=ㄊㄞˊ ㄅㄟˇ ㄕˋ|w=T'ai²-pei³ Shih⁴|p=Táiběi Shì|tp=Táiběi Shìh|mps=Táiběi Shr̀|gr=Tairbeei Shyh | showflag = poj |poj=Tâi-pak Chhī|tl=Tâi-pak Tshī|h=Thòi-pet Sṳ|buc=Dài-báe̤k |j=toi⁴ bak¹ si<sup>5</sup> |wuu=de<sup>平</sup> poh<sup>入</sup> zy<sup>上</sup> |kanji=台北市|kana=たいほくし|romaji=Taihoku shi}} Ti '''Taipei''' (literal a kas "Amianan ti Tai(wan)"), opisial nga ammo a kas '''Siudad ti Taipei''' ({{zh|c=臺北市{{lang|en| wenno }}台北市|p=Táiběi Shì|poj=Tâi-pak Chhī}}), ket ti kapitolio a siudad ken ti [[Espesial a munisipalidad (Taiwan)|espesial a munisipalidad]] ti [[Taiwan]]. Mabirukan daytoy iti akin-amianan nga ungto ti Taiwan, ti Siudad ti Taipei ket maysa nga [[enclave]] ti munisipalidad ti Siudad ti [[Baro a Taipei]]. Daytoy ket agarup a {{pagbaliwen|25|km|mi|abbr=on}} iti abagatan a laud ti akin-amian a a puerto a siudad ti [[Keelung]]. Ti siudad ket kaaduan a mabirukan iti [[Labneng Taipei]], ti maysa nga antigo a sirok ti danaw a nabeddengan babaen dagiti dua nga akikid a ginget dagiti karayan [[Karayan Keelung|Keelung]] ken [[Karayan Xindian|Xindian]], nga agsilpo dagitoy tapno mangporma ti [[Karayan Tamsui]] iti igid ti akinlaud a pagbeddengan ti siudad.<ref name="tcggeo">{{cite web |url=http://english.taipei.gov.tw/TCG/index.jsp?categid=36&recordid=9152 |title=Taipei City Government: Home – I. Geographic Overview |publisher=Taipei City Government |date=2006-10-23 |accessdate=2009-08-04 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209004331/http://english.taipei.gov.tw/TCG/index.jsp?categid=36&recordid=9152 |archivedate=2013-12-09 }}</ref> Ti maitutop a siudad ket pagtaengan ti populasion a nakarkulo iti 2,693,672 in 2009,<ref name="population">{{cite web|url=http://sowf.moi.gov.tw/stat/month/m1-07.xls|title=鄉鎮市區人口及按都會區統計|publisher=Taiwan Ministry of Interior|date=Disiembre 2009|accessdate=2010-07-11|archive-date=2017-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20170531001704/http://sowf.moi.gov.tw/stat/month/m1-07.xls|url-status=dead}}</ref> a mangporma iti bugas a parte ti [[metropolitano a lugar ti Taipei–Keelung]] a mangiraman kadagiti asideg a siudad ti Baro a Taipei ken Keelung nga agraman iti populasion iti 6,900,273,<ref>{{cite web|url=http://eng.stat.gov.tw/ct.asp?xItem=4597&ctNode=1627|title=Methods and Term Definitions|publisher=Directorate General of Budget, Accounting and Statistics|accessdate=2009-08-04}}</ref> ti maika-40 a kaaduan iti populasion nga urbano iti lubong. Ti nagan a "Taipei" ket mabalin a mangibaga iti sibubukel a metropolitano a lugar wenno ti maitutop a siudad. Ti Taipei ket isu ti sentro ti politika, ekonomia, edukasion, ken kultura ti Taiwan, ken maysa kadagiti kangrunaan a sentro iti lubong ti agsasao iti Insik. Naikeddeng a [[global a siudad]],<ref>{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html|title=The World According to GaWC 2008|accessdate=2010-01-25|archive-date=2016-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html|url-status=dead}}</ref> ti Taipei ket paset ti nangruna a lugar iti industria iti high-tech.<ref>{{cite web|url=http://seattletimes.com/html/businesstechnology/2020821044_taiwansamsungxml.html|title=Taiwan tech industry faces up to South Korea’s Samsung|publisher=The Seattle Times|date=Abril 2013|accessdate=2015-01-16}}</ref> === Administratibo a pannakabingbingay === Ti Siudad ti Taipei ket nabingbingay kadagiti 12 nga administratibo a distrito (區 ''qu'').<ref>{{cite web|url=http://english.taipei.gov.tw/np.asp?ctNode=27185&mp=100002|title=Administrative Districts|publisher=Taipei City Government|accessdate=2010-07-11}}</ref> Ti tunggal maysa a distrito ket nabingbingayda manen kadagiti purok (里), kalpasanna manbingbingayda met kadagiti kaarubaan (鄰). {|class=wikitable |- !rowspan=2|Mapa!!colspan=5|Distrito!!rowspan=2|Populasion<br /><small>(Ene. 2016)</small> !rowspan=2|Kalawa<br /><small>(km<sup>2</sup>)</small>!!rowspan=2|Kodigo<br />ti koreo |- align=center !Nagan!![[Karkarakter nga Insik|Insik]]!![[Pinyin]]!![[Wade–Giles]]!![[Pe̍h-ōe-jī]] |- |rowspan=12|<div style="position: relative" class="center"> {{Image label begin|image=Districts of Taipei-Taiwan.png|width=350|link=}} {{Image label|x=155|y=170|scale=450/750|text=[[Beitou|<span style="color: white;">'''{{small|Beitou}}'''</span>]]}} {{Image label|x=280|y=240|scale=450/750|text=[[Distrito ti Shilin|<span style="color: black;">'''{{small|Shilin}}'''</span>]]}} {{Image label|x=350|y=380|scale=450/750|text=[[Distrito ti Neihu|<span style="color: black;">'''{{small|Neihu}}'''</span>]]}} {{Image label|x=200|y=400|scale=450/750|text=[[Distrito ti Zhongshan, Taipei|<span style="color: black;">'''{{small|Zhongshan}}'''</span>]]}} {{Image label|x=270|y=430|scale=450/750|text=[[Distrito ti Songshan, Taipei|<span style="color: black;">'''{{small|Song-<br />shan}}'''</span>]]}} {{Image label|x=110|y=430|scale=450/750|text=[[Distrito ti Datong, Taipei|<span style="color: black;">'''{{small|Datong}}'''</span>]]}} {{Image label|x=155|y=505|scale=450/750|text=[[Distrito ti Zhongzheng|<span style="color: black;">'''{{small|Zhong-}}'''</span>]]}} {{Image label|x=155|y=525|scale=450/750|text=[[Distrito ti Zhongzheng|<span style="color: black;">'''{{small|zheng}}'''</span>]]}} {{Image label|x=080|y=570|scale=450/750|text=[[Distrito ti Wanhua|<span style="color: black;">'''{{small|Wanhua}}'''</span>]]}} {{Image label|x=210|y=560|scale=450/750|text=[[Distrito ti Da'an , Taipei|<span style="color: black;">'''{{small|Da'an}}'''</span>]]}} {{Image label|x=300|y=540|scale=450/750|text=[[Distrito ti Xinyi|<span style="color: black;">'''{{small|Xinyi}}'''</span>]]}} {{Image label|x=390|y=545|scale=450/750|text=[[Distrito ti Nangang, Taipei|<span style="color: white;">'''{{small|Nangang}}'''</span>]]}} {{Image label|x=290|y=660|scale=450/750|text=[[Distrito ti Wenshan|<span style="color: black;">'''{{small|Wenshan}}'''</span>]]}} </div></div> |[[Beitou]] |北投區||Běitóu||Pei-t'ou||Pak-tâu |align=right|257,922||align=right|56.8216||112 |- |[[Distrito ti Da'an, Taipei|Da'an]] |大安區||Dà'ān||Ta-an||Tāi-an |align=right|312,909||align=right|11.3614||106 |- |[[Distrito ti Datong, Taipei|Datong]] |大同區||Dàtóng||Ta-t'ung||Tāi-tông |align=right|131,029||align=right|5.6815||103 |- |[[Distrito ti Nangang, Taipei|Nangang]] |南港區||Nángǎng||Nan-kang||Lâm-káng |align=right|122,296||align=right|21.8424||115 |- |[[Distrito ti Neihu|Neihu]] |內湖區||Nèihú||Nei-hu||Lāi-ô͘ |align=right|287,726||align=right|31.5787||114 |- |[[Distrito ti Shilin|Shilin]] |士林區||Shìlín||Shih-lin||Sū-lîm |align=right|290,682||align=right|62.3682||111 |- |[[Distrito ti Songshan, Taipei|Songshan]] |松山區||Sōngshān||Sung-shan||Siông-san |align=right|209,689||align=right|9.2878||105 |- |[[Distrito ti Wanhua|Wanhua]] |萬華區||Wànhuá||Wan-hua||Báng-kah |align=right|194,314||align=right|8.8522||108 |- |[[Distrito ti Wenshan|Wenshan]] |文山區||Wénshān||Wen-shan||Bûn-san |align=right|275,433||align=right|31.5090||116 |- |[[Distrito ti Xinyi|Xinyi]] |信義區||Xìnyì||Hsin-yi||Sìn-gī |align=right|229,139||align=right|11.2077||110 |- |[[Distrito ti Zhongshan, Taipei|Zhongshan]] |中山區||Zhōngshān||Chung-shan||Tiong-san |align=right|231,286||align=right|13.6821||104 |- |[[Distrito ti Zhongzheng|Zhongzheng]] |中正區||Zhōngzhèng||Chung-cheng||Tiong-chèng |align=right|162,549||align=right|7.6071||100 |} == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == {{Wikivoyage-inline|Taipei}} {{Commonscat-inline|Taipei}} * [http://english.gov.taipei/ Opisial a wensite ti Gobierno ti Siudad ti Taipei] * [http://www.tcc.gov.tw/eng/index.htm Konsilio ti Siudad ti Taipei] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060515194626/http://www.tcc.gov.tw/eng/index.htm |date=2006-05-15 }} {{Listaan dagiti kapitolio ti Asia babaen ti rehion}} {{Kontrol ti autoridad}} [[Kategoria:Taipei| ]] [[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Asia]] ie7jcg5q2k9lh7pc9w5au7biw9qwgiw Jakarta 0 8768 402339 400628 2024-11-19T19:24:26Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402339 wikitext text/x-wiki {{Infobox siudad | name = Jakarta | official_name = Espesial a Kapitolio a Teritorio iti Jakarta | native_name = {{lang|id|Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta}} | nickname = Ti Dakkel a Durian<ref>{{Cite web |date=8 Abril 2008 |title=Travel Indonesia Guide – How to Appreciate the ‘Big Durian’ Jakarta |trans-title=Pagalagadan ti Panag-biahe ti Indonesia – Kasano ti Panagyaman iti ‘Dakkel a Durian’ Jakarta |url=http://worldstepper-daworldisntenough.blogspot.com/2008/04/go-jakarta-how-to-appreciate-big-durian.html |access-date=27 Abril 2010 |website=Free Travel Guide Articles – By Worldstepper |language=en}}</ref> | motto = ''Jaya Raya'' ([[Pagsasao nga Indones|Indones]]) <br /> (Nangabak ken Nalatak) | image_skyline = Jakarta Pictures-4.jpg | imagesize = | image_caption = (Manipud ti ngato, kanigid nga agpakanawan): [[Daan nga Ili ti Jakarta]], [[Otel Indonesia|Hotel Indonesia Roundabout]], Horisante ti Jakarta, [[Estadio ti Gelora Bung Karno]], [[Taman Mini Indonesia Indah]], [[Nailian a Monumento (Indonesia)|Monumen Nasional]], [[Merdeka Palace]], [[Meskita ti Istiqlal]] | image_flag = {{#property:P41}} | image_seal = Coat of arms of Jakarta.svg | image_shield = | image_map = | mapsize = | map_caption = Lokasion ti Jakarta idiay Indonesia | pushpin_map = Indonesia | coordinates = {{coord|6|12|S|106|49|E|region:ID|display=inline,title}} | subdivision_type = Pagilian | subdivision_name = [[Indonesia]] | subdivision_type1 = Probinsia | subdivision_name1 = Jakarta ˡ | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | subdivision_type4 = | subdivision_name4 = | government_type = [[Administratibo a pannakabingbingay iti Indonesia|Espesial nga administratibo a lugar]] | leader_title = Gobernador | leader_name = [[Anies Baswedan]] | leader_title1 = | leader_name1 = | leader_title2 = | leader_name2 = | leader_title3 = | leader_name3 = | established_title = | established_date = | established_title2 = | established_date2 = | established_title3 = | established_date3 = | area_magnitude = | area_total_km2 = 740.28 | area_total_sq_mi = | area_land_km2 = 662.33 | area_land_sq_mi = | area_water_km2 = 6977.5 | area_water_sq_mi = | area_water_percent = | area_urban_km2 = | area_urban_sq_mi = | area_metro_km2 = | area_metro_sq_mi = | population_total = 10,562,088 | population_rank = [[Dagiti probinsia ti Indonesia|6th in Indonesia]] | population_density_km2 = 16,262 | population_as_of = 2020 | population_footnotes = <ref>{{Cite web |date=21 Enero 2021 |title=Hasil Sensus Penduduk 2020 |url=https://www.bps.go.id/website/materi_ind/materiBrsInd-20210121151046.pdf |access-date=21 Enero 2021 |publisher=[[Statistics Indonesia]] |page=9 |language=id}}</ref> | population_metro = 33,430,285 | population_density_metro_km2 = 4,733 | population_metro_footnotes = <ref>{{Cite web |title=Metropolitan Jakarta, Bogor, Depok, Tangerang, Puncak, Cianjur |url=http://perkotaan.bpiw.pu.go.id/v2/metropolitan/3 |website=PU-net |language=id |access-date=2021-08-16 |archive-date=2020-02-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200206220012/http://perkotaan.bpiw.pu.go.id/v2/metropolitan/3 |url-status=dead }}</ref> | population_demonym = | population_density_blank1_km2 = | timezone = [[Oras idiay Indonesia|WIT]] | utc_offset = +7 | timezone_DST = | utc_offset_DST = | elevation_m = 7 | elevation_ft = | postal_code_type = | postal_code = | area_code = +62 21 | website = [http://www.jakarta.go.id/ www.jakarta.go.id (opisial a sitio)] | footnotes = ˡ Ti Jakarta ket saan a paset ti ania man a probinsia, tinurayan a dagus daytoy babaen ti gobierno ken nainaganan nga ''Espesial a Kapitolio a Teritorio'' }} Ti '''Jakarta''', opisial nga ammo a kas ti '''Espesial a Kapitolio a Teritorio iti Jakarta''' ({{lang-id|Daerah Khusus Ibu Kota Jakarta}}), ket isu ti kapitolio ken kadakkelan a siudad iti [[Indonesia]]. Mabirukan daytoy idiay amianan a laud a pantar iti [[Java]], ti Jakarta ket isu daytoy sentro ti ekonomia, kultural ken politika iti pagilian ti Indonesia, ken addaan iti populasion iti [http://www.kependudukancapil.go.id/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=63 10,187,595] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120408101949/http://www.kependudukancapil.go.id/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=63 |date=2012-04-08 }} manipud idi Nobiembre 2011, isu daytoy ti [[Listaan dagiti urbano a lugar babaen ti populasion|kaaduan ti populasion a siudad]] idiay Indonesia ken idiay Abagatan a daya nga Asia, ken isu daytoy ti [[Listaan dagiti siudad a proper babaen ti populasion|maika-12 a kadakkelan a siudad]] iti lubong. Ti opisial a metropolitano a lugar, a naam-ammuan a kas ti [[Kalatakan a Jakarta|Jabodetabekjur]], ket isu ti [[Listaan dagiti urbano a lugar babaen ti populasion|maikadua a kadakkelan]] iti lubong, nupay kasta ti suburbio iti daytoy a siudad ket agtultuloy iti ruarna. Ti Jakarta ket nailista a kas ti [[sangalubongan a siudad]] idiay 2008 Globalisasion ken dagiti Sangalubongan a Siudad a Pagadalan a Grupo ken Network (GaWC) a panagsukisok.<ref>{{Cite web |title=The World According to GaWC 2008 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |access-date=7 Disiembre 2009 |website=Globalization and World Cities (GaWC) Research Network |publisher=Loughborough University |language=en |trans-website=Globalisasion ken dagiti Sangalubongan a Siudad a Pagadalan a Grupo ken Network (GaWC) |archive-date=2016-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |url-status=dead }}</ref> ken addaan iti kalawa nga {{pagbaliwen|661|km2}}. Daytoy a lugar ket addaan iti populasion iti sumurok a 28 a riwriw,<ref>{{Cite web |title=Sensus Penduduk 2010 |url=http://www.bps.go.id/aboutus.php?hasilSP2010=1 |url-status=dead |website=Biro Pusat Statistik |language=id |access-date=2013-03-20 |archive-date=2010-10-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101013091507/http://www.bps.go.id/aboutus.php?hasilSP2010=1 }}</ref> a mangaramid daytoy kadagiti kadakkelan a konurbasion iti termino ti bilang dagiti agnanaed. Idi 2011, ti Jakarta nairanggo a maika-17 kadagiti kadakkelan a siudad iti lubong, ti ingangato ti pannkairangona idi 2007 iti 171. Ti Jakarta ket ad-adu ti idadakkelna ngem ti [[Kuala Lumpur]], [[Beijing]] ken [[Bangkok]].<ref>{{Cite web |date=24 Abril 2012 |title=Foke Lebih Yakin Lembaga Survei Asing |url=http://www.waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=243533:foke-lebih-yakin-lembaga-survei-asing&catid=17:politik&Itemid=30 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130831024245/http://www.waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=243533:foke-lebih-yakin-lembaga-survei-asing&catid=17:politik&Itemid=30 |archive-date=2013-08-31 |website=Waspada Online |language=id |access-date=2013-03-20 }}</ref> Daytoy ket nabangon idi maikapat a siglo, ti siudad ket nagbalinen a nangruna a puerto ti pagtagilakuan para iti [[Pagarian ti Sunda]]. Isu daytoy idi ti [[de facto]] a kapitolio ti [[Olandes a Daya nga India]] (idi naam-ammuan iti Batavia) ken nagtultuloyen a kas ti kapitolio ti Indonesia manipud iti pannakairangarang ti pannakawaya ti pagilian idi 1945. Ti siudad ket isu ti tugaw ti Sekretariat ti [[ASEAN]]. Ti Jakarta ket sinerbian babaen ti [[Sangalubongan nga Eropuerto ti Soekarno–Hatta]], [[Sangalubongan nga Eropuerto ti Halim Perdanakusuma]], ken ti [[Tanjung Priok|Pagsangladan ti Tanjung Priok]]; daytoy ket sinilpuan babaen kadagiti nadumadumanga [[uneg ti siudad a perrokarril|intersiudad]] ken dagiti [[pagluganan a perrokarril]], ken sinerbian babaen dagiti nadumaduma a linia ti [[bus]] a naipatpataray babaen kadagiti naireserba a [[dalan ti bus]]. == Etimolohia == Ti lugar a makunkuna tattan a Jakarta ket balay idi dagiti nadumaduma a [[Pagnaedan ti tao|pagnaedan]] a kaduana dagiti nainagnagan: ''Sunda Kelapa'' (397–1527), ''Jayakarta'' (1527–1619), ''Batavia'' (1619–1949), ken ''Djakarta'' (1949–1972). Ti agdama a naganna ket naala manipud iti balikas a "Jayakarta". Dagiti taudan ti daytoy a balikas ket adda iti [[Daan a Habanes]] ken dimtengan iti pagsasao a [[Sanskrito]]. Ti "Jayakarta" ket maipatarus a kas ti "nagballigi nga aramid", "kompleto a tignay", wenno "kompleto a balligi". Ti Jakarta ket nabirngasan iti ''Dakkel Durian'', gapu ta ti siudad ket nakitkita a kas ti Indonesia a kapadpada ti Siudad ti New York (ti Dakkel a Mansanas).<ref>{{Cite web |last=Tompkins |first=Robert |date=2001-04-14 |title=Sojourn In The Big Durian |trans-title=Kapaut ti Panagipagpagarup Ti Dakkel a Durian |url=http://www.thingsasian.com/stories-photos/1532 |access-date=14 Marso 2011 |website=ThingsAsian |language=en}}</ref> == Pakasaritaan == {{Nangruna|Pakasaritaan ti Jakarta}} [[Papeles:Prasasti tugu.jpg|thumb|160px|left|Ti maikalima a siglo a [[Tugu a sinuratan]] a naduktalan idiay distrito ti Tugu , Amianan a Jakarta]] === Sakbay ti panawen ti kolonia === Ti lugar iti ken arubayan ti moderno a Jakarta ket paset idi timaiakapat a siglo a [[Tattao a Sudanes|Sundanes]] a pagarian iti [[Tarumanagara]], maysa kadagiti kaduogan a [[Naindiano a pagpagarian|Hindu a pagarian]] idiay Indonesia.<ref>{{Cite book |last=Ayatrohaedi |title=Sundakala: Cuplikan Sejarah Sunda Berdasarkan Naskah-naskah "Panitia Wangsakerta" Cirebon |date=2005 |publisher=Pustaka Jaya |location=Jakarta |language=id}}</ref> Kalpasan ti pannakaapday ti Tarumanagara, dagiti teritoriona, a mairaman ti lugar ti Jakarta, ket nagbalin a paset ti [[Pagarian ti Sunda]]. Manipud idi maika-7 aginggana ti kasapaan ti maika-13 a siglo a puerto ti Sunda ket adda iti kaunegan ti lawlaw ti impluensia iti maipapan ti maritimo a [[Srivijaya]]. Segun ti Insik a taudan, a ni ''Chu-fan-chi'', a naisurat idi circa 1200, ni [[Chou Ju-kua]] ket nagreporta idi nasapa a maika-13 a siglo a Srivijaya ket tinurturayanna pay laeng ti Sumatra, ti Malay peninsula, ken ti lumaud a Java ([[Sunda a Pagarian|Sunda]]). Ti taudan ket nagrepreporta ti puerto ti Sunda a kas estratihiko ken agrangrang-ay, ti [[Black pepper|pimienta]] manipud idiay Sunda nga isu dagitoy ti kasayaatan iti kualidad. Ti tattao ket nagtrabtrabahoda iti agrikultura ket dagiti balayda ket ket naaramid kadagiti tarikayo a pila.<ref>{{Cite book |last=R. Soekmono |title=Pengantar Sejarah Kebudayaan Indonesia 2 |date=1973 |publisher=Penerbit Yayasan Kanisius |edition=Maika-2 |location=Yogyakarta |page=60 |language=id}}</ref> Ti lugar ti sangladan ket nagbalin nga ammo a kas ti [[Sunda Kelapa]] ken babaen idi maikasangapulo ket uppat a siglo, daytoy ket maysan a nangruna a pagtagilakuan a puerto para Sunda a pagarian. Ti immuna a plota ti Europeano, uppat a [[Portugal|Portuges]] a barko manipud idiay [[Malacca]], ket simmangpetda idi 1513 idi dagiti Portuges ket agbirbirukda para iti maysa a dalan para kadagiti rekado.<ref>{{Cite book |last=Adolf Heuken |title=Sumber-sumber asli sejarah Jakarta, Vol. I: Dokumen-dokumen sejarah Jakarta sampai dengan akhir abad ke-16 |date=1999 |publisher=Yayasan Cipta Loka Caraka |location=Jakarta |language=id}}</ref> Ti Pagarian ti Sunda ket [[Luso Sundanese padrão|nangramid ti maysa a kumadduaan a tulagan]] iti Portugal babaen ti panagpalubos ti Portugal a mangipatakder ti maysa a puerto idi 1522 tapno makasalaknib ti pumigpigsa a bileg ti [[Sultanato iti Demak]] manipud idiay Tengng a Java.<ref name="autogenerated2">{{Cite web |title=History of Jakarta |trans-title=Pakasaritaan ti Jakarta |url=http://www.beritajakarta.com/english/AboutJakarta/HistoryofJakarta.asp |url-status=dead |website=BeritaJakarta |language=en |access-date=2013-03-20 |archive-date=2011-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110820052725/http://www.beritajakarta.com/english/AboutJakarta/HistoryofJakarta.asp }}</ref> Idi 1527, ni [[Fatahillah]], ti maysa a Hababes a Heneral manipud idiay Demak ket nangraut ken pinarukmana ti Sunda Kelapa, ken pinatalawna dagidi Portuges. Ti Sunda Kelapa ket nanaganan idi ti Jayakarta,<ref name="autogenerated2" /> ken nagbalin a nagriringoran a pagarian iti [[Sultanato iti Banten]] a nagbalin a maysa anangruna a sentro ti pagtagilakuan iti Abagatan a daya nga Asia. Babaen ti relasion ken ni Prinsipe Jayawikarta manipud iti [[Sultanato iti Banten]], dagiti Olandes a barko ket simmangpet idiay Jayakarta idi 1596. Idi 1602, ti immuna apanagbanniaga ti [[Kompania ti Ingles a Daya nga India]], a binilbilin babaen ni Apo [[James Lancaster]], ket simmangpet idiay [[Aceh]] ken nagtultuloy a nagbanniaga a napan idiay Banten nga idiayda a napalubosan a nangipatakder ti maysa a puerto ti pagtagilakuan. Daytoy a lugar ket nagbalin a sentro ti Ingles a pagtagilakuan idiay Indonesia aginggana idi 1682.<ref name="RICKLEFSp29">{{Cite book |last=Ricklefs |first=M. C. |title=A History of Modern Indonesia since c. 1300 |publisher=MacMillan |year=1993 |isbn=0-333-57689-6 |edition=Maika-2 |location=Londres |page=29 |language=en |trans-title=Ti Pakasaritaan ti Moderno nga Indonesia Manipud idi c.1300}}</ref> Ti Jayawikarta ket naipagpagarupan a nakaaramid kadagiti pagtagilakuan a silpo kadagiti Ingles nga aglaklako, a kasuppiat dagiti Olandes, babaen ti panangipalubos kaniada a mangipatakder kadagiti balay a dagus iti ballasiw manipud kadagiti Olandes a pasdek idi 1615.<ref name="1596to1619">{{Cite book |last=Adolf Heuken |title=Sumber-sumber asli sejarah Jakarta, Vol. II: Dokumen-dokumen sejarah Jakarta dari kedatangan kapal pertama Belanda (1596) sampai dengan tahun 1619 |date=2000 |publisher=Yayasan Cipta Loka Caraka |location=Jakarta |language=id |trans-title=Autentiko a taudan ti Pakasaritaan ti Jakarta, Paset II: Dagiti dokumento iti pakasaritaan ti Jakarta manipud kadagiti immuna nga isasangpet ti Olandes a barko (1596) aginggana ti tawen 1619}}</ref> {{clearleft}} == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == * {{commons-nailinia}} * {{wikivoyage-inline|Jakarta}} * {{Official website|http://www.jakarta.go.id}} * [http://jakarta-tourism.go.id/ Opisial a Website ti Panagbanniaga iti Jakarta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081219161401/http://www.jakarta-tourism.go.id/ |date=2008-12-19 }} * [http://asiawheeling.com/?p=704/ Ti a Panaglaglagip iti Panagsukisok ti Jakarta babaen ti Bisikleta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130831064659/http://asiawheeling.com/?p=704%2F |date=2013-08-31 }} {{Dagiti probinsia ti Indonesia}} {{Listaan dagiti kapitolio ti Asia babaen ti rehion}} {{Kontrol ti autoridad}} [[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Asia]] [[Kategoria:Nangruna nga artikulo]] g1u7e8zu7s3vx97tdjhk2vpptgpxfq9 Tijuana 0 9410 402344 396894 2024-11-19T20:56:53Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402344 wikitext text/x-wiki {{Infobox lokasion}} Ti '''Tijuana''' ({{IPA-es|tiˈxwana|lang}}) ket ti kadakkelan a siudad idiay [[Baja California]] ken iti [[Peninsula Baja California]] ken ti sentro ti [[metropolitano a lugar ti Tijuana]], parte ti internasional a metropolitano a lugar ti [[San Diego–Tijuana]]. Kas maysa a sentro ti industria ken pinansia ti [[Mehiko]],<ref name="Nations">{{cite journal |last=Walker |first=Margath |title=Knowledge production and border nationalism in northern Mexico |journal=Nations and Nationalism |volume=17 |issue=1 |pages=168–187 |date=Enero 2011 |url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-8129.2010.00461.x/full |doi=10.1111/j.1469-8129.2010.00461.x}}</ref> ti Tijuana ket mangiyunay-unay iti napigsa nga impluensia iti ekonomia, edukasion, kultura, arte, ken politika. Idi agbalbalinen daytoy a siudad a kas mangiyuna a sentro ti pagilian, kasta met dagiti mangpalpalikmut a metropolitano a lugar, ti maysa a nangruna iti industria ken metropolis idiay akin-amianan a laud a Mehiko. Agdama a maysa kadagiti kapartakan a dumakdakkel a metropolitano a lugar idiay Mehiko,<ref name="Nations" /> mangitaltalinaay ti Tijuana iti kasasaad a kas [[global a siudad]].<ref name="GaWC">{{cite web |last = GaWC |title = The World According to GaWC |url = http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |accessdate = 2011-02-26 |archive-date = 2016-08-11 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |url-status = dead }}</ref> Manipud idi 2015, ti siudad ti Tijuana ket addaan iti populasion iti 1,696,923.<ref name=SEDESOL>{{cite web|title=Tijuana|url=http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/LocdeMun.aspx?tipo=clave&campo=loc&ent=02&mun=004|work=Catálogo de Localidades|publisher=Secretaría de Desarrollo Social (SEDESOL)|accessdate=23 Abril 2014|archive-date=2014-04-24|archive-url=https://archive.is/20140424234243/http://www.microrregiones.gob.mx/catloc/LocdeMun.aspx?tipo=clave&campo=loc&ent=02&mun=004|url-status=dead}}</ref> Mabirukan ti Tijuana idiay [[Nabalitokan nga Aplaya (Baja California)|Nabalitokan nga Aplaya]] ti [[Baja California]], ken isu ti tugaw ti munisipio ken ti sentro ti kultura ken komersio ti [[Ili ti Tijuana]]. Sakupen ti Tijuana iti 70% ti ili ngem aglaon iti sumurok a 80% iti populasionna. Maysa a nangruna a sentro iti panagpartuat iti kontinente ti [[Amianna nga Amerika]], ti siudad ket mangtalinaay kadagiti pasilidad kadagiti kompania ti nadumaduma a pagilian. Idi nasapa a maika-21 a siglo, ti Tijuana ket nagbalin a kapitolio iti panagpataud kadagiti ramit ti mediko ti Amianan nga Amerika. Ti Tijuana ket maysa pay nga agrangrang-ay a sentro ti kultura ken nabigbiganen a kas maysa a nangruna a sentro ti kultura.<ref name="Cultural Mecca1">{{Cite news |first=Adam |last=Piore |title=How to Build a Creative City |magazine=Newsweek International |date=Septiembre 2, 2002 |postscript=}}</ref> Ti siudad ket isu ti kaaduan a mabisbisita a siudad iti lubong; ken makibingbingay iti pagbeddengan iti agarup a {{pagbaliwen|24|km|mi|abbr=on}} iti kabsatna a siudad iti [[San Diego]]. Ad-adu ngem limapulo a riwriw a tattao ti bumalballasiw iti pagbeddengan a pagbaetan dagitoy dua a siudad iti tinawen. Daytoy a metropolitano a pagballasiwan ket mangaramid ti [[Sumrekan a Puerto ti San Ysidro]] kakumikoman a pagballasiwan a pagbeddengan a daga iti lubong.<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/latestCrisis/idUSN19233434|title=Massive traffic cripples Tijuana border crossing|author=|date=19 Abril 2017|publisher=|via=Reuters}}</ref> Naestimado daytoy a dagiti dua a pagballasiwan nga estasion a pagbaetan dagitoy dua a siudad ti San Diego ken Tijuana ket pakabilangan para iti 300,000 nga inaldaw a pagballasiwan ti pagbeddengan. Ti Tijuana ket isu ti [[Dagiti kadakkelan a siudad iti Kaamerikaan|maika-45 a kadakkelan a siudad]] iti [[Kaamerikaan]] ken ti kalaudan a siudad idiay Mehiko. Segun ti senso idi 2010, ti metropolitano a lugar ti Tijuana ket su idi ti [[Dagiti metropolitano a lugar ti Mehiko|maikalima a kadakkelan idiay Mehiko]], nga agraman iti populasion iti 1,784,034, ngem agdumaduma dagiti pannakairanggo, ti siudad (lokalidad) idi ket maika-6 a kadakkelan ken ti ili (administratibo) ket maika-3 a kadakkelan iti pagilian. Ti rehion ti internasional a metropolitano ket nakarkulo a kas sumurok bassit a lima a riwriw idi 2009 ken agarup a 5,105,769 in 2010,<ref name=wg>{{cite web|url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&dat=32&geo=-223&srt=pnan&col=aohdq&pt=a&va=&geo=-1049427|title=World Gazetteer – San Diego-Tijuana|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071001005330/http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&dat=32&geo=-223&srt=pnan&col=aohdq&pt=a&va=&geo=-1049427|archivedate=2007-10-01}}</ref> a mangaramid daytoy akas ti maikatlo a kadakkelan a metropolitano a lugar iti dati a rehion ti California, ti [[Listaan dagiti kadakkelan a metropolitano a lugar iti Kaamerikaan|maika-19 a kadakkelan a metropolitano alugar iti Kaamerikaan]],<ref name=wga>{{cite web|url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&geo=-2&srt=pnan&col=aohdq&va=&pt=a|title=World Gazetteer – Metropolitan Areas of America|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930223100/http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&geo=-2&srt=pnan&col=aohdq&va=&pt=a|archivedate=2007-09-30}}</ref> ken ti kadakkelan iti dua apagilian a konurborasion a pagbingayan a pagbaetan ti Estados Unidos ken Mehiko. Ti Tijuana ket agbalbalinen nga ad-adu a suburbanisado a kas ti San Diego; idi las-ud dagiti tawen ti 2000 ti ranggas ti druga ket gapuanan ti ipapanaw dagiti agtataeng iti napusek nga urbano a bugas kadagiti isolado a komunidad iti kaunegan ti ili ken iti labes, kas ebedensia babaen dagiti pigura ti senso idi 2010 ken dagiti tabas ti idadakkel. == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == {{Commonscat-inline}} {{Wikivoyage-inline}} {{Kontrol ti autoridad}} [[Kategoria:Tijuana| ]] [[Kategoria:Dagiti siudad ti Mehiko]] sd0zygkqq8ghxfokxfcfvpjrseb85g8 Bangkok 0 16006 402335 399613 2024-11-19T18:32:22Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402335 wikitext text/x-wiki {{Infobox pagtaengan |name = Bangkok |official_name = Krung Thep Maha Nakhon |native_name = กรุงเทพมหานคร |nickname = |motto = |image_skyline = Bangkok montage 2.jpg |imagesize = |image_caption = Agpakanawan manipud iti ngato: [[Si Lom]] – [[Sathon]] a distrito ti komersio, [[Wat Arun]], [[Higante nga Indayon]], [[Monumento ti Panagbaligi (Bangkok)|VMonumento ti Panagbaligi]], ken [[Wat Phra Kaew]] |image_flag =Flag of Bangkok.svg |flag_size = |image_seal = Seal Bangkok.png |seal_size = |image_map = |mapsize = |map_caption = Lokasion |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |pushpin_map =Tailandia |coordinates = {{coord|13|45|N|100|28|E|region:TH-10|display=inline,title}} |subdivision_type = Pagilian |subdivision_name = [[Tailandia]] |government_footnotes = |government_type = [[Administratibo a panakabinbingay ti Tailandia|Espesial nga administratibo a lugar]] |leader_title = [[Metropolitao nnga Administrasion ti Bangkok|Gobernador]] |leader_name = M.R. [[Sukhumbhand Paribatra]] |established_title = Nataengan |established_date = [[Ayutthaya a Pagarian|Ayutthaya a Paset ti Panawen]] |established_title2 = Nabangon a kas kapitolio |established_date2 = 21 Abril 1782 |established_title3 = |established_date3 = |area_footnotes = |area_total_km2 = 1568.737 |area_water_km2 = |area_water_percent = |area_urban_km2 = |area_metro_km2 = 7761.50 |area_blank1_title = |area_blank1_km2 = | elevation_ft = 30 |population_as_of = 2005 (Senso)<ref name=pop>{{cite web |url=http://www.bangkok.go.th/th/page/index.php?&153-Geography_of_Bangkok&l=en |title=Heograpia iti Bangkok |accessdate=2007-09-08 |work=Metropolitano nga Administrasion ti Bangkok |archive-date=2011-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110705201641/http://www.bangkok.go.th/th/page/index.php?&153-Geography_of_Bangkok&l=en |url-status=dead }}</ref> |population_footnotes = |population_note = |population_total = 5,658,953 |population_density_km2 = 4,051 |population_metro = 9,785,136 |population_density_metro_km2 = 1260 |population_urban = |population_density_urban_km2 = |population_blank1_title = |population_blank1 = |population_density_blank1_km2 = |population_blank2_title=[[Nagan dagiti umili]] |population_blank2=Bangkokian,Bangkoker, Tga-Bangkok | demographics_type1 = [[Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaoan]] | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = HDI | demographics1_info1 = 0.933&nbsp;(<span style="color:#090;">nangato unay</span>) ([[Dagiti probinsia ti Tailandia|Umuna]]) |timezone = Tailandia |utc_offset = +7 |elevation_footnotes = |postal_code_type = |postal_code = 10xxx |area_code = 02 |registration_plate = กรุงเทพมหานคร |blank_name = [[ISO 3166-2:TH|ISO 3166-2]] |blank_info = TH-10 |blank1_name = Eropuerto ti Suvarnabhumi |blank1_info =[[Eropuerto ti Suvarnabhumi|IATA: BKK – ICAO: VTBS]] |blank2_name = Eropuerto ti Don Muang |blank2_info = [[Sangalubongan nga Eropuerto ti Don Mueang|IATA: DMK – ICAO: VTBD]] |website = http://www.bangkok.go.th |footnotes =}} {{Aglaon ti teksto a Tailandes|image=}} Ti '''Bangkok''' ket isu ti kapitolio a siudad ken kadakkelan nga urbano a lugar idiay [[Tailandia]]. Daytoy ket naamammoan ti [[Pagsasao a Tailandes|Thai]] a kas ti '''Krung Thep Maha Nakhon''' ({{lang|th|กรุงเทพมหานคร}}, naibalikas a kas ti {{IPA-th|krūŋ tʰêːp máhǎː nákʰɔ̄ːn||Th-Krung Thep Maha Nakhon.ogg}}) wenno '''Krung Thep''' ({{Audio|Th-Krung Thep.ogg|listen|help=no}}), a kayatn a sawen ket "siudad dagiti anghel". Ti Bangkok ket isu ti kapusekan ti populasion a siudad idiay Tailandia nga adda dagiti agarup a 12 riwriw nga agtataeng a tattao. Ti Bangkok ket maysa idi a bassit pagkomersion idi aasideg ti sabangan ti [[Karayan Chao Phraya]] idi las-ud ti [[Ayutthaya a Pagarian]] idi maika-15 a siglo. Dayto yket dimmakkel ken nagbalina a lugar ti dua a kapitolio a siudad: ti Thonburi idi 1768 ken ti Rattanakosin idi 1782. Gapu ti estratihiko a lokasionna idi Abagatan nga Asia, ti Siam (ken kalpasan daytoy ti Tailandia) ket nagbalin a paglapppedan nga estado a nagbaetan dagiti Pranses ken Britaniko a puersa ti kolonia. Ti Bangkok ket nakagun-od ti pakaidiayawan a kas maysa a nawaya, dinamiko, ken makainpluesia a siudad. Tatta nga aldaw, ti Bangkok ket saan laeng a [[Dagiti politika ti Tailandia|politika]], sosial, ken [[Ekonomia ti Tailandia|ekonomiko]] a sentro ti Tailandia, ngem adda pay tipanagidaulo a papel iti panagggatang, komersio, kultura, dagiti arte, edukasion, panagaywan ti salun-at ken pagluganan ti [[Indochina|Indotsina]] a rehion. Ti [[Tiger Cub Economies|panagrang-ay ti puona ti Asia]] idi panawen ti 1980 ken 1990 ket nangiturong kadagiti adu a [[multinasional a koporasion]] a mangpatakder kadagiti rehional a kuartelda idiay Bangkok. Ti siudad tattan ket maysa a nangruna a rehional a puersa itipinansia ken negosio. Ti dumakdakkel nga inpluensian akadagiti politika, kultura, moda ken liwliwa ket mangipakita ti kasasaadna a kas maysa nga Alpha a [[sangalubongan a siudad]].<ref>{{cite web |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |title=GaWC – Ti Lubong segun ti GaWC 2008 |publisher=Lboro.ac.uk |date=13 Abril 2010 |accessdate=26 Hunio 2010 |archive-date=2016-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |url-status=dead }}</ref> Idi 2009, isu daytoy ti maikadua a kanginaan a siudad idiay Abagatan-Daya nga Asia iti likudan ti Singapura.<ref>{{cite web|url=http://www.citymayors.com/statistics/expensive-cities-asia.html |title=Dagiti kanginaan a siudad idiay Asia |publisher=Dagiti Mayor ti Siudad |accessdate=26 Hunio 2010}}</ref> Dagiti adu a dulon ti ken mabisbisita iti siudad ken no maipatinayon dagiti agdidinnamag ti kinadakesna a distrito ti nalabbaga a silaw ket nakaaramid daytoy a sininimo ti [[eksotisismo]]. Ti naipakasaritaan a [[Nalatak a Palasio]], [[Wat Arun]], ken [[Templo ti Agsadsadag a Buda]], ken ti panakinayon ti [[Khaosan a kalsada]] ken [[Soi Cowboy]], ket nangruna a papanan dagiti turista idiay kapitolio. Iti panakaitipon nga isu ti ruangan a papanan idiay [[Laos]], [[Burma]], ken [[Cambodia]], daytoy ketmaikadua laeng iti Londres itibilang dagiti tinawen a panagbisbisita.<ref>{{cite web |title=Panagiranggo dagiti kasayaatan a papanan a siudad ti Euromonitor Internasional |url=http://blog.euromonitor.com/2011/01/euromonitor-internationals-top-city-destinations-ranking.html |accessdate=26 Hunio 2010 |archive-date=2011-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810175955/http://blog.euromonitor.com/2011/01/euromonitor-internationals-top-city-destinations-ranking.html |url-status=dead }}</ref> == Pakasaritaan == {{Nangruna|Pakasaritaan ti Bangkok}} Ti lugar ti Bangkok ket napetsaan manipud idi maikasangapulo ket lima a siglo, idi daytoy ket maysa apurok idiay laud nga igid ti Karayan Chao Phraya, babaen ti panatugray ti [[Ayutthaya a Pagarian|Ayutthaya]].<!--<ref name="Tipawan" /> -->Gapu ti estratihiko a lokasionna idiay asideg ti sabangan ti karayan, ti ili ket nagin-inut iti kinapangrunana. Ti Bangkok ket immununa a nagserbi a kas maysa a lugar ti aduana nga adda dagiti pagsammakedan kadagiti dua a bangir ti karayan, ken nagbalin a ti lugar ti [[sillong ti Bangkok|maysa a sillong idi1688]] nga idiay ti naikapatalawan dagiti Pranses manipud idiay Siam. Kalpasan ti pannakatnag ti Ayutthaya iti [[Konbaung a dinastia|Burmes a Pagarian]] idi 1767, ti kabarbaro a nairangarang nga Ari a ni [[Taksin]] ket nangbangon ti kapitoliona idiay ili, a daytoy ti nagbalin a kuartel ti [[Thonburi a Pagarian]].Ni Ari [[Phutthayotfa Chulalok]] (Rama I), a simmaruno kenni Taksin, ket inyakarna ti kapitolio idiay daya nga igid ken nangbangon ti [[Rattanakosin a Pagarian]] idi 1782. Ti [[Adigi ti Siudad]] ket naipatakder idi 21 Abril, a naipanpanunotan a kas ti petsa ti pannakabangon ti agdama a siudad.<!--<ref name="200 years" /> --> Ti ekonomia ti Bangkok ket nagin-inut a dimmakel babaen ti internasional a pagtagilakuan, immuna iti Tsina, ken dagiti nagsubsubli a Lumaud nga agtagtagilako idi nasapa a tengnga ti maikasangapulo ket siam a siglo. A kas ti kapitolio, ti Bangkok ket isu idi ti sentro ti panagpabaro ti Siam idi nakasangsango ti panagtalmeg kadagiti Lumaud a bileg idi naladaw a maikasangapulo ket sian a siglo. Dagiti panagturturay dagiti Ari a ni [[Mongkut]] (Rama IV, 1851–68) ken ni [[Chulalongkorn]] (Rama V, 1868–1910) ket nakakitkita ti panangiyamaammo ti pison a makina, pagmalditan, perokaril a pagiluganan ken dagiti kammasapulan nga estruktura iti siudad, ken ti pay pormal nga edukasion ken panagaywan ti salun-at. Ti Bangkok nagbalin a sentro ti entabada para kadagiti panasalsalisal ti bileg a nagbaetan ti milisia ket dagiti politikal a napilpili idi ti pagilian ket nagikkat ti patingga a monarkia idi 1932. Daytoy idi ket suheto ti [[Hapon a panagsakup ti Tailandia|Hapon a panagsakup]] ken [[Panagbomba ti Bangkok iti Sanagalubongan a Gubat II|Kimmadduan a panagbomba]] idi las-ud ti [[Sangalubongan a Gubat II]], ngem napardas a dimmakdakkel kalpasan ti gubat a paset ti panawen a aks ti nagbanagan ti ti tulong ti panagrang-ay ti Estados Unidos ken dagiti ininted ti gobierno a puonan. Ti papael ti Bangkok a aks maysa a papanan dagiti Amerikano a milisia ket nanagirugi ti bukodna nga industri aiti turismo ken ti pay panagtagilako ti sekso. Dagiti di agpapada a panagrang-ay ti urbano ket nangiturongan ti panagdakkel kadagiti di panagpapada ti matgedan ket ti di nakitkita idi panagyakar manipud kadagiti away a lugar idiay Bangkok; ti pupolasionna ket dimmakkel manipud iti 1.8 aginggana iti 3 riwriw idi kaladawan ti 1960 a tawtawen. Kalpasan ti ipapanaw ti Estados Unidos manipud idiay Bietnam, dagiti negosio ti Hapon ket nangisukat a kas dagiti nangidaulo iti puonan, ken ti panagipadakkel ti panagpataud kadagiti maipapan ti panaglako ti ballasiw taaw ket nanagiturong ti pannakaipadakkel ti pinansia a pagtagilakuan idiay Bangkok.<ref>Baker & Pongpaichit 2005, pp. 37–41, 45, 52–71, 149–150, 162, 199–204.</ref> Ti napardas nga idadakkel ti siudad ket nagtultuloy kadagiti tawtawen ti 1980 ken dagiti tawtawen ti nasapa 1990, aginggana idi napasardeng babaen ti [[pinansia a didigra ti Asia ti 1997]]. Iti dayta a panawenen, adu kadagiti publiko ken sosial a banbanag ti rimrimsua, a mairaman kadagiti pannakasulnot ti inprastruktura a maipakpakita kadagiti nakaro a trapiko ti siudad. Ti papel ti Bangkok a kas ti politikal nga entablado ti pagilian ket agtultuloy a makitkita kadagiti agsasaruno a nadayeg a protesta, manipud kadagiti yaalsa dagiti edtudiante idi [[yaalsa ti 14 Oktubre 1973|1973]] ken ti [[Nadawena panagpapatay ti Unibersidad ti Thammasat|1976]], ti kontra-milisia a demontrasion [[Nangisit a Mayo (1992)|idi 1992]], ken dagiti nagsasaruno a kontra-gobierno a protesta babaen dagiti "[[Kumadduaan ti Tattao para iti Demokrasia|Duyaw a Kamiseta]]" ken dagiti tignay ti "[[Dagiti nalabbasit a Kamiseta (Tailandia)|Nalabbasit a Kamiseta]]" manipud idi 2008 ket dagiti simmakbay. Ti administrasion ti siudad ket immuna napormalisado babaen ni Ari Chulalongkorn idi 1906, iti pannakaibangon ti [[Monthon]] Krung Thep Phra Maha Nakhon ({{lang|th|มณฑลกรุงเทพพระมหานคร}}) a kas maysa a nailian a pannakabingbingay. Idi 1915 ti ''monthon'' ket nagudua kadagiti nadumaduma a probinsia, dagiti administratibo a pagbeddenganna ket adu payen a nabalbaliwan. Ti siudad iti agdama a porma ket napartuat idi 1972 iti pannakaporma ti [[Metropolitano nga Administrasion ti Bangkok]], a naikapasarunuan ti panagtipon ti Probinsia ti Phra Nakhon idiay akin daya nga igid ti Chao Phraya ken ti Probinsia ti Thonburi idiay laud iti las-ud ti napalabas a tawen.<!--<ref name="200 years" />--> == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == {{commons-nailinia}} {{wikivoyage-inline}} *[http://www.bangkok.go.th/ Metropolitano nga Administrasio ti Bangkok] *[http://www.bangkoktourist.com/ Turista ti Bangkok – Opisial apagsurotan ti panagbanniaga manipud iti Dibision ti Turismo ti Bangkok] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170512184003/http://www.bangkoktourist.com/ |date=2017-05-12 }} {{Listaan dagiti kapitolio ti Asia babaen ti rehion}} {{Kontrol ti autoridad}} [[Kategoria:Bangkok| ]] [[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Asia]] [[Kategoria:Golpo ti Tailandia]] [[Kategoria:Nangruna nga artikulo]] sklvhjqvg6rftyqpwpxj7rvasgf9vwb Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno 0 17301 402337 402142 2024-11-19T18:58:06Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402337 wikitext text/x-wiki {{Infobox ahensia ti gobierno |agency_name = Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno |type = Departamento |nativename = Kagawaran ng Interyor at Pamahalaang Lokal |nativename_a = |nativename_r = |logo = Department of the Interior and Local Government (DILG) Seal - Logo.svg |logo_width = |logo_caption = |seal = |seal_width = |seal_caption = |picture = |picture_width = |picture_caption = |formed = Marso 22, 1897 |preceding1 = |preceding2 = |dissolved = |superseding = |jurisdiction = |headquarters = A. Francisco Gold Condominium II, [[EDSA]] suli ti Mapagmahal a kalsada, Brgy. Piñahan, Diliman, [[Ciudad ti Quezon|Siudad ti Quezon]] |coordinates = {{coord|14|38|39.9|N|121|2|12.3|E|type:landmark|display=inline,title}} |employees = |budget = [[Pisos ti Filipinas|P]]91.7 bilion (2013)<ref>{{cite web|title=Summary of Allocations <nowiki>|</nowiki> Budget ng Bayan|url=http://budgetngbayan.com/summary-of-allocations/#dept|work=Budget ng Bayan|accessdate=29 Abril 2013|archive-date=2013-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204110700/http://budgetngbayan.com/summary-of-allocations/#dept|url-status=dead}}</ref> |minister1_name = |minister1_pfo = |minister2_name = |minister2_pfo = |chief1_name = Manuel Roxas II |chief1_position = |chief2_name = |chief2_position = |agency_type = |parent_agency = |child1_agency = |child2_agency = |keydocument1= |website = {{URL|www.dilg.gov.ph}} |footnotes = |map = |map_width = |map_caption = }} Ti '''Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno''' ({{lang-en|Department of the Interior and Local Government}}; {{lang-tl|Kagawaran ng Interyor at Pamahalaang Lokal}}) ket maysa nga ehekutibo a departamento ti [[Gobierno ti Filipinas|Gobierno]] ti [[Filipinas]] nga akinrebbeng para iti panagiragpat ti kappia ken urnos, mangisigurado ti pakatalgedan ti publiko, ken mangipapigsa kadagiti kabaelan dagiti paset ti lokal a gobierno. Daytoy ket akin-rebbeng pay ti [[PNP|Nailian a Polis ti Filipinas]]. ==Pakasaritaan== Idi Marso 22, 1897, dagiti daulo ti [[Katipunan]] nga indauloan babaen ni [[Andres Bonifacio]] ket nagtutumpongda idiay Tejeros, Cavite ti naamammoan iti pakasaritaan ti Filipinas a kas ti ''Acta de Tejeros'' ti Tejerosa Timpuyogan. Iti daytoy a las-ud ti panawen a ti maysa a rebolusionario a gobierno ket nabangon ket ti baro a gobierno ket nagbutos kenni Hen. [[Emilio Aguinaldo]] a kas ti [[Presidente ti Filipinas|Presidente]] ken ni Andres Bonifacio a kas ti Direktor iti Kaunegan. Ni Bonifacio, nupay kasta, ket saanna nga inawat ti puesto isunga, ni Presidente Aguinaldo ket indutokanna ni Pascual Alvarez a kas ti Direktor. Iti panagtultuloy ti panagsalisal ti panakawaya ken ti bukod a panagturay, ti kaunegan a departamento ket nagbalin a nangruna nga opisina a naipaakem kadagiti nadumaduma a pamay-an a mairaman ti panangimaton kadagiti lokal a paset, panagaywan kadagiti kabakiran, publiko a paginagbagaan, panagtengngel ken panangimaton kadagiti [[polis]], [[kontra-gulo]], panangisubli iti sigud a kasasaad, panagiparang-ay ti komunidad ken dagiti programa ti pagtitinnulongan ti panagrang-ay. Idi 1950, ti Departamento iti Kaunegan ket narakrak ket dagiti pamay-anna ket naiyalis iti Opisina ti Sibil a Pannakibiang babaen ti Opisina ti Presidente. Idi Enero 6, 1956, ti opisina ti Presidente a Panagtulong iti Panagrang-ay ti Komunidad (PACD) ket napartuat. Ti Departamento ket naisubli idi Nobiembre 7, 1972, idi napartuat ti Departamento ti Lokal a Gobierno ken Panagrang-ay ti Komunidad (DLGCD). Idi 1978, ti DLGCD ket naurnos manen ken nanaganan ti Ministro ti Lokal a Gobierno (MLG) ken kalpasan daytoy ti Departamento ti Lokal a Gobierno (DLG). Idi Disembre 13, 1990, [[Republika a Tignay]] (R.A.) 6975 ket napirmaan iti maysa a linteg a nagpartuat ti Nailian a Polis ti Filipinas, Opisina ti Panagsalaknib ti Uram, Opisina ti Pagbaludan ken Penolohia ken ti Kolehio ti Pakatalgedan iti Publiko ti Filipinas babaen ti naurnos manen a Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno (DILG). Ti baro a DILG ket intiponna ti Komision ti Nailian a Polis (NAPOLCOM), ken amin nga opisina, ken dagiti agtigtignay a paset ti dati a DILG babaen ti Ehekutibo a Bilin Bilang. 262. Ti pannakaipasa ti R.A. 6975 ket nangidalanan ti panagkaykaysa dagiti lokal a gobierno ken ti puersa ti polis kalpasan ti 40 a tawtawen a panagsisina. == Listaan dagiti Sekretario ti Departamento iti Kaunegan ken lokal a Gobierno == {{nangruna|Sekretario ti Departamento iti Kaunegan ken lokal a Gobierno (Filipinas)}} ==Estruktura ti organisasion== Dagiti sumaganad a Serbisio ket nabango ti Maitutop a Departamento: * Administratibo a Serbisio {{lang-en|Administrative Service (AS)}} * Serbisio ti Panagaramid ti Elektroniko a Datos {{lang-en|Electronic Data Processing Service (EDPS)}} * Pinansia ken Panagimaton a Serbisio {{lang-en|Financial and Management Service (FMS)}} * Serbisio ti Kaunegan a Panagammiris ti Kuenta {{lang-en|Internal Audit Service (IAS)}} * Legado a Serbisio {{lang-en|Legal Service (LS)}} * Panagplano a Sebisio (PS) {{lang-en|Planning Service (PS)}} Ti DILG ket buklen pay dagiti sumaganad nga opisina: * Opisina ti Panagimaton ti Lokal Gobierno {{lang-en|Bureau of Local Government Supervision (BLGS)}} * Opisina ti Panagran-ay ti Lokal a Gobierno {{lang-en|Bureau of Local Government Development (BLGD)}} * Opisina ti Pnagaitignay ti Nailian a Baranggay {{lang-en|National Baranggay Operations Office}} (NBOO) * Opisina dagiti Serbisio ti Panagparang-ay a Gandat {{lang-en|Office of Project Development Services}} (OPDS) Dagiti sumaganad a linia nga ahensia ket mangbukel ti paset ti DILG: * [http://www.bfpresponse.gov.ph Opisina ti Panagsalaknib ti Uram] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110423034020/http://www.bfpresponse.gov.ph/ |date=2011-04-23 }} (BFP) * Opisina ti Pagbaludan ken Penolohia {{lang-en|Bureau of Jail Management and Penology}} (BJMP) * [[PNP|PNP]] {{lang-en|Philippine National Police (PNP)}} babaen ti Nailian a Komision ti Polis {{lang-en|National Police Commission}} Dagiti sumaganad a patakder ti edukasion ket naikapet ti DILG: * Akademia ti Lokal a Gobierno {{lang-en|Local Government Academy (LGA)}} * [http://www.ppsc.gov.ph Kolehio ti Pakatalgedan iti Publiko] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110426063952/http://www.ppsc.gov.ph/ |date=2011-04-26 }} ({{lang-en|Philippine Public Safety College}} ==Dagiti nagibasaran== {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == * [http://www.dilg.gov.ph Opisial a sapot pagsaadan ti Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120819065311/http://www.dilg.gov.ph/ |date=2012-08-19 }} [[Kategoria:Dagiti departamento ti gobierno ti Filipinas|Kaunegan ken Lokal a Gobierno]] c9cx2ibzq2jibj3q2czjl4r4v34br4t Bogotá 0 17308 402336 394515 2024-11-19T18:37:24Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402336 wikitext text/x-wiki {{Infobox pagtaengan |name = Bogotá D.K. |official_name = Bogotá Distrito a Kapitolio |settlement_type = [[Kapitolio a Distrito]] |motto = Bogotá, 2600 metros más cerca de las estrellas<br />'''Bogotá, 2600 metro nga as-asideg kadagiti bituen''' |image_skyline = {{Photomontage | photo1a = Centro-Internacional-Bogotá.jpg{{!}}Downtown Bogota | photo2a = Caballo en placas de vidrio, Parque de la 93.JPG{{!}}93rd Street Park | photo2b = Bogotá, av Décima tótem de la Estación Country Sur.JPG{{!}}Transmilenio Totem | photo2c = Bandera de Colombia en corferias.jpg{{!}}Colombian Flag | photo3a = BOG Museo del Oro.JPG{{!}}Gold Museum | photo3b = Nariño BOGOTÁ - COLOMBIA.jpg{{!}}Narino Palace | photo4a = Plaza de Bolivar, Bogota, Colombia (5770632336).jpg{{!}}Bolivar Square | photo4b = La Candelaria, Bogota, Colombia (5785130118).jpg{{!}}La Candelaria | spacing = 2 | position = center | color_border = white | color = white | size = 270 | foot_montage = Bogota D.C. }} |image_caption= |image_flag = Flag of Bogotá.svg |image_seal = Bogota (escudo).svg |pushpin_map = Colombia |map_caption = Colombia |coordinates = {{coord|4|35|53|N|74|4|33|W|region:CO_type:city(7332788)|display=inline,title}} |image_map = |subdivision_type = Pagilian |subdivision_type1 = [[Dagiti departamento ti Colombia|Departamento]] |subdivision_name = [[Colombia]] |subdivision_name1 = [[Papeles:Flag of Bogotá.svg|21px]] Distrito a Kapitolio |leader_title = Mayor |leader_name = Gustavo Petro Urrego |established_title = Pannakabangon |established_date = 6 Agosto 1538 (tradisional)<ref name="HendersonDelpar2000">{{Cite book |last=Henderson |first=James D. |url=http://books.google.com/books?id=e2F7c0wW7g4C&pg=PA61 |title=A Reference Guide to Latin American History |last2=Delpar |first2=Helen |last3=Brungardt |first3=Maurice P. |date=2000 |publisher=M. E. Sharpe |isbn=1-56324-744-5 |editor-last=Weldon |editor-first=Richard N. |location=Armonk, N.Y. |page=61 |language=en |trans-title=Ti Reperensia a Pagsurotan ti Latin Amerika a Pakasaritaan}}</ref> |founder = [[Gonzalo Jiménez de Quesada]] |area_magnitude = |area_total_km2 = 1587 |area_rank = [[Listaan dagiti Departamento ti Colombia babaen ti kalawa|Maika-32]] |area_land_km2 = |area_water_km2 = |area_water_percent = |area_urban_km2 = |area_metro_km2 = | population_total = 7,412,566<ref name="Largest cities or towns">{{Cite news |date=4 Hulio 2019 |title=Hay más de 7 millones de habitantes en Bogotá, según cifras del censo |language=es |work=El Tiempo |url=https://www.eltiempo.com/bogota/numero-de-habitantes-de-bogota-segun-el-censo-del-dane-384540 |access-date=6 Hulio 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190706164825/https://www.eltiempo.com/bogota/numero-de-habitantes-de-bogota-segun-el-censo-del-dane-384540 |archive-date=6 Hulio 2019}}</ref><ref name="auto">{{Cite web |last=Departamento Administrativo Nacional de Estadística |date=2019 |title=Información capital |url=https://www.dane.gov.co/files/varios/informacion-capital-DANE-2019.pdf |language=es}}</ref> |population_as_of = 2018 | population_footnotes = <ref name="Poblacion Municipal DANE">{{Cite web |last=Departamento Administrativo Nacional de Estadística |date=n.d. |title=Estimaciones de población 1985 - 2005 y proyecciones de población 2005 - 2020 total municipal por área |url=http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/Municipal_area_1985-2020.xls |archive-url=https://web.archive.org/web/20150221100916/http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/Municipal_area_1985-2020.xls |archive-date=21 Pebrero 2015 |access-date=25 Mayo 2015 |language=es |type=Table |format=XLS}}</ref><ref>{{Cite web |title=Censo General 2005 |url=https://www.dane.gov.co/index.php/estadisticas-por-tema/demografia-y-poblacion/censo-general-2005-1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161017134026/http://dane.gov.co/index.php/estadisticas-por-tema/demografia-y-poblacion/censo-general-2005-1 |archive-date=17 Oktubre 2016 |access-date=10 February 2012 |website=Departamento Administrativo Nacional de Estadística |language=es}}</ref><ref name="World Urbanization Prospects">{{Cite web |title=World City Populations 1950 – 2030 |url=http://luminocity3d.org/WorldCity/#3/-7.28/-75.94 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151213213715/http://luminocity3d.org/WorldCity/#3/-7.28/-75.94 |archive-date=13 December 2015 |access-date=18 December 2015 |website=luminocity3d.org |language=en}}</ref><ref name="Global City Populations">{{Cite web |date=4 Pebrero 2015 |title=Bright Lights, Big Cities: Urbanisation and the Rise of the Megacity |url=http://www.economist.com/node/21642053 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151214081818/http://www.economist.com/node/21642053 |archive-date=14 December 2015 |access-date=23 December 2015 |website=The Economist |language=en}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_urban = | population_metro = 10,700,000<ref name="World Urbanization Prospects" /><ref name="Global City Populations" /> |population_demonym = ''Bogotano(a)'' |timezone = |utc_offset = -5 |timezone_DST = |utc_offset_DST = |elevation_m = 2625 |elevation_footnotes =<ref name="Alcaldia">{{Cite web |title=Bogotá una ciudad Andina |url=http://www.bogota.gov.co/portel/libreria/php/01.270701.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110727233831/http://www.bogota.gov.co/portel/libreria/php/01.270701.html |archive-date=27 Hulio 2011 |access-date=19 Nobiembre 2010 |website=Bogotá gov.co |language=es}}</ref> |postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> |postal_code = |area_code = |blank_name = [[Pagsurotan ti Panagrangrang-ay ti Nagtagitaoan|HDI]] (2019) |blank_info = 0.813<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web |title=Subnational Human Development Index (1.0) – Area Database |url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ |archive-date=23 Septiembre 2018 |access-date=13 Septiembre 2018 |website=Global Data Lab |language=en}}</ref> |website = [http://www.bogota.gov.co/ Opisial a Sitio ti Siudad]<br />[http://www.gustavopetro.com/ Opisial a Sitio ti Mayor]<br />[http://english.bogotaturismo.gov.co/ Turismo ti Bogotá] |footnotes = }} Ti '''Bogotá, [[Dagiti kapitolio a distrito ken teritorio|Distrito a Kapitolio]]''', manipud idi 1991 aginggana idi 2000 ket tinawtawagan a ti '''Santafé de Bogotá''', isu daytoy ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ti [[Colombia]]. Daytoy ket nainaganan pay babaen ti nailian a batay-linteg a kas ti kapitolio ti departamento ti [[Departamento ti Cundinamarca Department|Cundinamarca]], urayno ti siudad ti Bogotá ket buklen tattan ti maysa a nawaya a [[Kapitolio a distrito]] ken saanen nga administratibo a tagikua iti dayta a departamento. Ti Bogotá ket isu ti kaaduan ti populasion a siudad ti pagilian, nga addaan kadagiti 7,363,782 nga agtataeng manipud idi 2005.<ref name="DANE">{{Cite news |last=Departamento Administrativo Nacional de Estadística |date=13 Septiembre 2010 |title=Boletín Censo General 2005 – Perfil Bogotá |language=es |format=PDF |url=http://www.dane.gov.co/files/censo2005/PERFIL_PDF_CG2005/11000T7T000.PDF |access-date=3 Nobiembre 2011}}</ref> Ti Bogotá ken ti [[metropolitano a lugar]]na, a mangiraman kadagiti munisipalidad a kas ti [[Chía]], [[Cota, Colombia|Cota]], [[Soacha]], [[Cajicá]] ken [[La Calera, Cundinamarca|La Calera]], ket adda ti populasion ti 7,881,156 idi 2005.<ref>{{Cite web |title=Censo General 2005 |url=http://www.dane.gov.co/index.php?option=com_content&view=article&id=307&Itemid=124 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120227075410/http://www.dane.gov.co/index.php?option=com_content&view=article&id=307&Itemid=124 |archive-date=27 Pebrero 2012 |access-date=10 Pebrero 2012 |website=Departamento Administrativo Nacional de Estadística |language=es}}</ref> Iti termino a kalawa ti daga, ti Bogotá ket isu ti kadakkelan a siudad idiay Colombia, ken maysa kadagiti kadakkelan idiay Latin nga Amerika. Daytoy ket maysa kadagiti kadakkelan a siudad iti lubong ken ti maikatlo a kangatuan a kapitolio a siudad idiay Abagatan nga Amerika iti {{pagbaliwen|2625|m|ft}} iti ngato ti lessaad ti baybay, kalpasan ti [[Quito]] ken [[La Paz]].<ref name=Alcaldia /> Nga adda kadagiti adu nga unibersidad ken biblioteka, ti Bogotá ket ammon a kas "Ti [[Atenas]] ti Abagatan nga Amerika".<ref>{{Cite web |last=Rincón |first=Carlos |date=2003 |title=Bogotá: Athens of South America |trans-title=Bogotá: Atenas ti Abagatan nga Amerika |url=http://www.javeriana.edu.co/pensar/Prof-Dr-Rinc%F3n.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728105621/http://www.javeriana.edu.co/pensar/Prof-Dr-Rinc%F3n.pdf |archive-date=2011-07-28 |access-date=15 Hulio 2010 |language=en |via=javeriana.edu.co }}</ref> Ti Bogotá ket agtagikua iti kadakkelan a [[moorland|paramo]] iti lubong, a mabirukan daytoy idiay lokalidad ti [[Sumapaz]].<ref>{{Cite web |date=30 Septiembre 2008 |title=El Acueducto y los jóvenes en defensa del Páramo de Sumapaz |url=http://www.samuelalcalde.com/index.php?option=com_content&view=article&id=2180%3Aacueducto&Itemid=29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101225095001/http://www.samuelalcalde.com/index.php?option=com_content&view=article&id=2180%3Aacueducto&Itemid=29 |archive-date=2010-12-25 |access-date=1 Oktubre 2010 |website=Samuel Alcade |language=es |url-status=live }}</ref> Ti siudad ket nairanggo a maika-54 iti 2010 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad<ref>{{Cite web |title=The Global Cities Index 2010 |trans-title=Ti Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad 2010 |url=http://www.foreignpolicy.com/node/373401 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110309015912/http://www.foreignpolicy.com/node/373401 |archive-date=2011-03-09 |access-date=5 Marso 2011 |website=Foreign Policy |language=en |url-status=dead }}</ref> ken nailista akas ti [[sangalubongan a siudad]] iti Beta+ a kita babaen ti [[GaWC]].<ref>{{Cite web |title=The World According to GaWC 2008 |trans-title=Ti Lubong Segun ti GaWC 2008 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |access-date=5 Marso 2011 |website=lboro.ac.uk |language=en |archive-date=2016-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |url-status=dead }}</ref> == Heograpia == [[Papeles:Paramo de sumapaz Bogota D. C.jpg|thumb|left|[[Sumapaz Paramo]]]] Ti Bogotá ket mabirukan idiay laud ti [[Tay-ak ti Bogotá]] (Sabana de Bogotá), 2640 metmetro (8661&nbsp;ft) iti [[pantar ti baybay|ngato ti pantar ti baybay]].<ref name=Alcaldia /> Urayno daytoy ket mabirukan iti naday-dayeg a makunkuna iti "[[tay-ak]]" (''sabana''), ti heograpikal a sitio ket pudno a [[nangato a banak]] kadagiti kabambanatayn ti [[Andes]]. Ti naipatiddog a rehion ket ammo pay a kas ti "[[Altiplano Cundiboyacense]]" a literal a ti kaibuksilanna ket "nangato a banak ti Cundinamarca ken Boyacá". Ti [[Karayan Bogotá]] ket ballasiwenna ti''sabana'', ken mangporma daytoy ti [[Dissuor Tequendama]] (''Salto de Tequendama'') iti abagatan. Dagiti tributario a karayan ket mangporma kadagiti ginget kadagiti agdurdur-as a purok, a dagiti ekonomiada ket naibatay iti agrikultura, panagtaraken kadagiti dinguen ken panagpataud kadagiti artisana. Ti ''sabana'' ket nabeddengan iti daya babaen ti [[Cordillera Oriental, Colombia|Akindaya a Kordiliera]] iti kabambantayan ti [[Andes]]. Dagiti nakapalikmut a turod, a mangipatingga ti idadakkel ti siudad, ket mapan manipud iti abagatan nga agpaamianan, ket paralelo dagiti bantay Guadalupe ken [[Monserrate]]. Ti akinlaud a patingga ti siudad ket ti [[Karayan Bogotá ]]. Ti [[Sumapaz Paramo]] ket beddenganna ti abagatan ken iti amianan ti Bogotá ket gumay-at kadagiti banak aginggana kadagiti ili [[Chía]] ken [[Sopó]]. === Klima === Ti Bogotá ket addaan iti [[klima ti subtropikal a kabambantayan]] ([[pannakaidasig ti klima ti Köppen|Köppen]] ''Cfb'').<ref name="Climate-Data.org">{{Cite web |title=Climate: Bogotá |url=http://en.climate-data.org/location/5115/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20140201154234/http://en.climate-data.org/location/5115/ |archive-date=2014-02-01 |access-date=8 Oktubre 2013 |website=Climate-Data.org |language=en |url-status=live }}</ref> Ti natimbeng a temperatura ket {{pagbaliwen|14.5|°C|0|abbr=on}},<ref>{{Cite web |year=2008 |title=Respuestas fisiológicas de los niños al ejercicio ante las variaciones climáticas en Bogotá |url=http://www.pedagogica.edu.co:8080/portal/resumenproyecto.php?py=54 |url-status=dead |access-date=29 Disiembre 2008 |website=Universidad Pedagógica Nacional |language=es}}</ref> ken agdumaduma manipud iti {{pagbaliwen|6|to|19|C|F|0|abbr=on}} kadagiti nasayaat nga aldaw, iti {{pagbaliwen|10|to|18|C|F|0|abbr=on}} kadagiti aldaw ti nakaro a panagtudtudo. Agsinnublat ti tiempo ti maga ken panagtudtudo iti amin a paset ti tawen. Dagiti kamagaan a bulan ket ti Disiembre, Enero, Hulio ken Agosto. Ti kapudotan a bulan ket ti Marso, a makaited ti kapudot iti {{pagbaliwen|19.7|C|1}}. Dagiti kalamiisan a rabii ket mapasamak iti Enero, nga addaan iti natimbeng a {{pagbaliwen|7.6|C|1}} iti siudad; kadawyan a naangep iti nasapa bigat, kadagiti 220 nga aldaw iti tinawen,<ref name="Sunny and Foggy Days">{{Cite web |title=Bogota, Colombia |url=http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=22208&refer=&cityname=Bogota-Distrito-Especial-Colombia&units=us |archive-url=https://web.archive.org/web/20120128152230/http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=22208&refer=&cityname=Bogota-Distrito-Especial-Colombia&units=us |archive-date=2012-01-28 |access-date=18 Oktubre 2011 |website=Weatherbase |language=en |url-status=live }}</ref> bayat a karkarna dagiti nainit nga aldaw.<ref name="Sunny and Foggy Days" /> Ti opisial a kangatuan a temperetura a nairehistro iti uneg ti patingga ti siudad ket {{pagbaliwen|30.0|°C|0}},<ref name= climate /> ken ti kababaan a temperatura a nairehistro ket {{pagbaliwen|−7.1|°C|0}}.<ref name= climate /> Dagiti katuduan a bulan ket ti Abril, Mayo, Septiembre, Oktubre ken Nobiembre, a dagiti kadawyan nga aldaw ket kaaduan a [[naulep]], nga adda dagiti nababa nga ulep ken naangin bassit, a makaited kadagiti kangatuan a temperatura iti {{pagbaliwen|18|°C|0|abbr=on}} ken dagiti ababa iti {{pagbaliwen|7|°C|0|abbr=on}}. Adda met dagiti bagio ti uraro ngem manmano laeng daytoy a pasamak,mabalin daytoy iti tiempo ti panagtutudo, ken mabalin a nakaro, ken nangruna iti bulan ti Oktubre. Dagiti aldaw ket akintengnga wenno nalamiis ken dagiti rabii ket mabalin a moderado a nalamiis gapu ti kaadda dagiti akintengnga nga angin ti siudad iti rabbi kadagiti amin a paset ti tawen, ngem adda met dagiti kankanayon nga angep manipud iti panagsuek ti nalamiis nga angin ti bantay iti nakulluong a ginget ti siudad ken kabibuksilanna met a ti dagup ti lawag ti init ket ab-ababa a manamnama para iti relatibo a namaga a lokasion iti kasta nga ababa a latitud. Bayat a dagiti temperatura ket relatibo a natalinaay iti amin a paset ti tawen, ti tiempo ket mabalin a kelaat nga agbaliw iti las-ud ti maysa nga aldaw. Dagiti klimatiko a kondision ket saan a regular ken agdumaduma gapu ti penomena ti klima ti [[El Niño]] ken [[La Niña]] a mapasamak iti ken iti likmut ti labneng ti Pasipiko ken dagitoy ket akinrebbeng para iti nalawag a panagbalbaliw ti klima. Daytoy ket mangaramid ti narigat a maipadto a klima ti siudad; dagiti nainit a bigbigat ket mabalin nga agbalin a nakaro a bagio iti malem (kadawyan a naibagbaga a kas ''sol de lluvia'' (literal a "init ti tudo"). Kapada daytoy ti [[Quito]] (kapitolio a siudad ti Ecuador), ti dagup ti panagtudtudo ket addaan kadagiti saan a regular a tabas iti amin a paset ti tawen. {{Klima |metric first= Yes |single line = Yes |open = Yes |location = National Meteorological Observatory, Bogotá&nbsp;D.C. (1971–2000) <!--Maximum temperatures--> |Jan high C = 20.2 |Jan record high C = 26.4 |Feb high C = 20.3 |Feb record high C = 25.2 |Mar high C = 19.4 |Mar record high C = 26.6 |Apr high C = 20.1 |Apr record high C = 24.4 |May high C = 19.0 |May record high C = 25.0 |Jun high C = 19.2 |Jun record high C = 28.6 |Jul high C = 18.6 |Jul record high C = 25.0 |Aug high C = 18.8 |Aug record high C = 23.3 |Sep high C = 19.2 |Sep record high C = 26.0 |Oct high C = 19.5 |Oct record high C = 25.1 |Nov high C = 19.6 |Nov record high C = 25.6 |Dec high C = 19.9 |Dec record high C = 24.4 |year high C = 19.6 |year record high C = 28.6 <!--Mean temperatures--> |Jan mean C = 14.3 |Feb mean C = 14.5 |Mar mean C = 14.9 |Apr mean C = 14.9 |May mean C = 15.0 |Jun mean C = 14.5 |Jul mean C = 14.6 |Aug mean C = 14.1 |Sep mean C = 14.3 |Oct mean C = 14.3 |Nov mean C = 14.4 |Dec mean C = 14.6 |year mean C = 14.4 <!--Minimum temperatures--> |Jan low C = 7.6 |Jan record low C = −1.5 |Feb low C = 8.4 |Feb record low C = −5.2 |Mar low C = 9.5 |Mar record low C = −0.4 |Apr low C = 9.7 |Apr record low C = 0.2 |May low C = 9.7 |May record low C = 0.2 |Jun low C = 9.5 |Jun record low C = 1.1 |Jul low C = 9.2 |Jul record low C = 0.4 |Aug low C = 8.9 |Aug record low C = 0.4 |Sep low C = 8.7 |Sep record low C = 0.3 |Oct low C = 9.0 |Oct record low C = 1.8 |Nov low C = 9.2 |Nov record low C = 0.5 |Dec low C = 8.0 |Dec record low C = −1.1 |year low C = 9.0 |year record low C = −5.2 <!--Precipitation --> |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 50 |Feb precipitation mm = 68 |Mar precipitation mm = 91 |Apr precipitation mm = 135 |May precipitation mm = 120 |Jun precipitation mm = 54 |Jul precipitation mm = 35 |Aug precipitation mm = 45 |Sep precipitation mm = 70 |Oct precipitation mm = 137 |Nov precipitation mm = 127 |Dec precipitation mm = 81 |year precipitation mm = 1012 <!--Rainy days--> |unit rain days = 1 mm |Jan rain days = 9 |Feb rain days = 12 |Mar rain days = 14 |Apr rain days = 18 |May rain days = 19 |Jun rain days = 17 |Jul rain days = 15 |Aug rain days = 14 |Sep rain days = 16 |Oct rain days = 21 |Nov rain days = 16 |Dec rain days = 11 |year rain days = 181 |humidity colour=green |Jan humidity = 75 |Feb humidity = 76 |Mar humidity = 75 |Apr humidity = 77 |May humidity = 77 |Jun humidity = 75 |Jul humidity = 74 |Aug humidity = 74 |Sep humidity = 75 |Oct humidity = 76 |Nov humidity = 77 |Dec humidity = 76 |year humidity = 76 <!--Hours of sunlight --> |Jan sun = 156 |Feb sun = 128 |Mar sun = 107 |Apr sun = 88 |May sun = 83 |Jun sun = 94 |Jul sun = 114 |Aug sun = 117 |Sep sun = 109 |Oct sun = 96 |Nov sun = 103 |Dec sun = 138 |year sun = 1328 |source 1 = '''Instituto de Hidrología, Meteorología y Estudios Ambientales (IDEAM)'''<ref name="climate">{{Cite web |last=Instituto de Hidrología, Meteorología y Estudios Ambientales |date=n.d. |title=[Awan titulo] |url=http://institucional.ideam.gov.co/descargas?com=institucional&name=pubFile77&downloadname=D%3A%5Cpromedios%20met%5CPromedios%2071-00.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151017083756/http://institucional.ideam.gov.co/descargas?com=institucional&name=pubFile77&downloadname=D%3A%5Cpromedios%20met%5CPromedios%2071-00.xls |archive-date=2015-10-17 |access-date=18 Oktubre 2011 |language=es |type=Table |format=XLS }}</ref>}} == Dagiti nagibasaran == === Dagiti paammo === {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == *{{commons-nailinia}} *{{Wikivoyage-inline}} * {{Opisial a website|http://www.bogota.gov.co/ }} {{iti sao|es}} * [https://colombia.travel/en Opisial a tarabay ti turismo ti Bogota] {{iti sao|en}} {{Dagiti departamento ti Colombia}} {{Kontrol ti autoridad}} {{DEFAULTSORT:Bogota}} [[Kategoria:Bogotá| ]] [[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Abagatan nga Amerika]] [[Kategoria:Dagiti kapitolio a distrito ken teritorio]] [[Kategoria:Dagiti kapitolio dagiti departamento ti Colombia]] [[Kategoria:Dagiti departamento ti Colombia]] [[Kategoria:Nangruna nga artikulo]] st9mqi3qnl3ftjwe2lp3patknwg8wya Karayan Kongo 0 17455 402341 396447 2024-11-19T19:30:21Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402341 wikitext text/x-wiki {{Infobox karayan | name = Karayan Kongo | name_native = | name_native_lang = | name_other = Karayan Zaire | name_etymology = | image = | image_size = | image_caption = | map = River Congo.svg | map_size = | map_caption = | pushpin_map = | pushpin_map_size = | pushpin_map_caption= | subdivision_type1 = Pagilian | subdivision_name1 = | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | subdivision_type4 = | subdivision_name4 = | subdivision_type5 = | subdivision_name5 = | length = {{pagbaliwen|4700|km|mi|abbr=on}}<ref name=bossche /> | width_min = | width_avg = | width_max = | depth_min = | depth_avg = | depth_max = | discharge1_location= | discharge1_min = {{pagbaliwen|23000|m3/s|cuft/s|abbr=on}}<ref name=bossche /> | discharge1_avg = {{pagbaliwen|41200|m3/s|cuft/s|abbr=on}}<ref name=bossche /> | discharge1_max = {{pagbaliwen|75000|m3/s|cuft/s|abbr=on}}<ref name=bossche /> | source1 = [[Karayan Lualaba]] | source1_location = [[Disuor Boyoma]] | source1_coordinates= | source1_elevation = | mouth = [[Taaw Atlantiko]] | mouth_location = | mouth_coordinates = | mouth_elevation = | progression = | river_system = | basin_size = {{pagbaliwen|4014500|km2|abbr=on}}<ref name=bossche /> | tributaries_left = | tributaries_right = | custom_label = | custom_data = | extra = }} Ti '''Karayan Kongo''' (ammo idi a kas ti '''Karayan Zaire ''') ket maysa a karayan idiay [[Aprika]], ken isu ti kaadaleman a [[karayan]] iti lubong, nga adda dagiti narukrukod a kaadalem iti sumurok a {{pagbaliwen|220|m|ft|abbr=on}}.<ref name="usgs2008">{{cite web |title= Panagayus ken Dadduma a Hidrauliko a Panagrukod para iti Panangilaslasin kadagiti Hidarauliuko ti Akin-baba a Karayan Kongo, Hulio 2008 |first=Kevin |last=Oberg |date=Hulio 2008|publisher=U.S. Geological Survey |url=http://hydroacoustics.usgs.gov/publications/Measurements4LowerCongo-6.pdf}}</ref> Isu daytoy ti maikatlo a kadakkelan a karayan iti lubong [[Listaan dagiti karayan babaen ti panagayus|babaen ti tomo a panagayus ti danum]]. Iti maipatinayon, ti dagup a kaatiddogna iti {{pagbaliwen|4700|km|mi|0|abbr=on}} ket managramid daytoy ti maikasiam a [[Listaan dgiti karayan babaen ti kaatiddog|kaatiddogan a karayan]]. To Kongo ket nakaala ti naganna manipud iti taga-ugma a [[Pagarian ti Kongo]] a nagtataeng kadagiti daga idiay sabangan ti karayan. Ti [[Demokratiko a Republika ti Kongo]] ken ti [[Republika ti Kongo]], dagitoy dua ket mabirukay idiay igid ti daytoy a karayan, ken nanaganan manipud iti daytoy a karayan. Idi nagbaetan ti 1971 ken 1997 to gobierno idi ti-[[Zaire]] ket tinawtawaganna daytoy ti '''Karayan Zaire '''. == Labneng ken dalan == Ti [[pagayusan a labneng]] ti Kongo ket sumakop ti {{pagbaliwen|4014500|km2|sqmi}}.<ref name=bossche>{{cite book |last= Bossche |first= J.P. vanden |last2=Bernacsek |first2= G. M. |title= Taudan a Libro para kadagiti Pangalapan a Rekurso ti Aprika, Tomo 1 |year= 1990 |publisher= Organisasion ti Makan ken Agrikultura iti Nagkaykaysa a Pagpagilian |isbn= 978-92-5-102983-1 |url= http://books.google.com/books?id=WLZRxM9vfXoC&pg=PA338 |page= 338–339}}</ref> Ti [[Panagayus (hidrolohia)|panagayus]] ti Kongo iti sabanganna ket sumakop manipud iti {{pagbaliwen|23000|m3/s|cuft/s}} aginggana ti {{pagbaliwen|75000|m3/s|cuft/s}}, nga adda ti natimbeng a {{pagbaliwen|41000|m3/s|cuft/s}}.<ref name=bossche /> Ti karayan ken dagiti [[tributario]]na ket agayus iti kaunegan dagiti [[Dagiti kabakiran ti Kongo|bakir ti Kongo]], ti maikadua a kadakkelan a [[rainforest|katuduan a bakir]] a lugar iti lubong, maikadua laeng ti [[Amazon Rainforest|Katuduan a bakir ti Amasona]] idiay Abagatn nga Amerika. Daytoy a karayan ket adda pay ti maikadua a kadakkelan ti panagayus iti lubong, kalpasan laeng ti [[Karayan Amasona R|Amasona]]; ti maikatlo a labneng a pagayusan iti ania man a karayan, kalpasan ti karayan Amasona ken [[Río de la Plata]]; ken maysa kadagiti kaadaleman a karayan iti lubong, nga adda ti kaadalen a sumurok ti {{pagbaliwen|220|m|ft|abbr=on}}.<ref name="usgs2008" /><ref>{{cite web |title=Sinampugot nga Ikan ti Kongo |url=http://channel.nationalgeographic.com/series/explorer/3826/Overview|work=National Geographic Channel|year=2009}}</ref> Gaputa ti pagayusanna ket mairaman dagiti lugar ti Amianan ken Abagatan ti [[ekuador]], ti panagayusna daytoy ket natalnai, ngamin ket adda agtultuloy a saan a basbassit ngem maysa a paset ti karayan a makasansanay ti panagtudtudo a panawen.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/congo/congo_river.html Ti Karayan Kongo]. Rainforests.mongabay.com. Naala idi 2011-11-29.</ref> [[Papeles:Congo maluku.jpg|thumb|right|Ti Karayan Kongo idiay [[Maluku (Kinshasa)|Maluku]].]] [[Papeles:Oxfam East Africa - Mbandaka market.jpg|thumb|Ti ili ti [[Mbandaka]] ket maysa a masingangar a puerto idiay igid ti Karayan Kongo.]] Dagiti taudan ti Kongo ket adda kadagidiay [[Kabanbantayan (heograpiko a langa)|kabanbantayan]] ken dagiti [[bantay]] ti [[Renggat ti Daya nga Aprika]], ken ti pay [[Danaw Tanganyika]] ken [[Danaw Mweru]], a dagitoy ket mangpakan ti [[Karayan Lualaba ]], a daytoy ket agbalin a ti Kongo ti baba ti [[Dissuor Boyoma ]]. Ti [[Karayan Chambeshi]] idiay Zambia ket sapasap a naalala a kas ti taudan ti Kongo a mailinia ti maawawat a panakasanay ti lubong a panagusar ti kaatiddogan a tibutario, a kas ti [[Karayan Nilo]]. To Kongo ket sapasap nga agayayus nga agpa-amianan manipud idiay [[Kisangani]] iti baba ti dissuor Boyoma, ken agin-inut nga agsikko iti abagatan a laud, a labsenna babaen ti [[Mbandaka]], ken tumiptipon ti [[Karayan Ubangi]], ken agayus idiay [[Alog Malebo]] (Stanley nga Alog). Ti [[Kinshasa]] (dati a Léopoldville) ken [[Brazzaville]] ket kasumbangir ti karayan idiay Alog, a ti karayan ket umakikid ken agtinnag kadagiti adu a [[Dissuor#Dagiti kita ti dissuor|katarata]] kadagiti nauneg a kanyon (a makunkuna a dagiti [[Livingstone a Disdissuor]]), ken labsenna ti [[Matadi]] ken [[Boma, Kongo Sentral|Boma]], ken mapan idiay baybay idiay bassit nga ili ti [[Muanda]]. Ti Labneng ti Karayan Kongo ket maysa kadagiti naisangsangayan a pisiograpiko a paset ti dakdakkel a probinsia ti Tengnga nga Aprika, a daytoy ket agbalin a paset ti dakdakkel a nawatiwat a pisiograpiko a panakbingbingay ti Aprika. == Kinapangruna ti ekonomiko == [[Papeles:Chutes Livingstone.jpg|thumb|Ti pagrugian ti [[Dissuor Livingstone]] idiay asideg ti [[Kinshasa]].]] Urayno ti [[Dissuor Livingstone]] ket mangipawil ti panagserrek ti manipud iti baybay, gangani a ti sibubukel a Kongo ket mabalin a [[madaliasat]] kadagiti paset, a naipangpangruna idiay nagbaetan ti [[Kinshasa]] ken [[Kisangani]]. Dagiti dakkel a bapor ket nagobobrada ditoy a karayan itay nabiit pay laeng. Ti Karayan Kongo ket isu pay laeng ti pagbiagan ti daga nga adda ti bassit pay laeng a kalkalsada ken perokaril.<ref>Kitaen, kas pagarigan ti, pelikula ni [[Thierry Michel]] a [http://www.congo-river.com/ Karayan Kongo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091129055817/http://www.congo-river.com/ |date=2009-11-29 }}</ref> Kiten ti [[Dagiti Alingasaw a Bapor ti Karayan Kongo]] Dagiti [[perokaril]] ket labsendan dagiti tallo a nangruna a dissuor, ken kaaduan kadagiti komersio ti [[Tengnga nga Aprika]] ket lumabas ti igid ti karayanr, a mairaman ti [[gambang]], [[lana ti anaaw]] (a kas dagiti bukbukel), [[asukar]], [[kape]], ken [[kapas]]. Ti karayan ket mabalin pay a napateg para iti [[hidroelektriko a bileg]], ken dagiti [[Inga a Penned]] ti baba ti [[Alog Malebo]] ket isu dagiti ti immuna anangusar ti karayan Kongo. === Hidro-elektriko a bileg === {{Kitaen pay ti|Inga a penpenned}} Ti Karayan Kongo ket isu ti kabilegan a karayan idiay Aprika. Iti las-ud ti nepnep adda ti sumurok a {{pagbaliwen|50000|m3|sp=us}} ti danum ti tunggal maysa a segundo ti agayus idiay Taaw Atlantiko. Dagiti opurtunidad para iti Karayan Kongo ken dagiti tributariona tapno makapataud ti [[hydropower|bileg manipud iti danum]] ket nawatiwat ngarud. Dagiti sientista ket kinarkuloda a ti sibubukel a [[Labneng ti KOngo]] ket pakadagupan para iti sangapulo ket tallo a porsiento ti sangalubongan a makapataud a [[bileg manipud iti danum]]. Daytoy ket mabalin a makaited ti umanay bileg para iti kammasapulan a bileg ti amin a sub-Sahara nga Aprika.<ref name="weetlogs.scilogs.be">[http://weetlogs.scilogs.be/index.php?op=ViewArticle&articleId=331&blogId=27&utm_source=twitterfeed&utm_medium=twitter Alain Nubourgh, Belgian Technical Cooperation (BTC)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902053441/http://weetlogs.scilogs.be/index.php?op=ViewArticle&articleId=331&blogId=27&utm_source=twitterfeed&utm_medium=twitter |date=2011-09-02 }}. Weetlogs.scilogs.be (2010-04-27). Naala idi 2011-11-29.</ref> Iti agdama adda ti agarup nga uppat a pulo a [[hydropower plant|bileg manipud iti danum a pagpartuatan]] idiay Labneng a Kongo. Ti kadakkelan ket ti penned ti [[Dissuor Inga]], iti agarup a {{pagbaliwen|200|km|abbr=on}} nga abagatan a laud ti [[Kinshasa]]. Ti nadayeg a Gandat Inga ket nairugi idi agsapa ti tawtawen ti 1970 ken iti dayta a panawen isu daytoy ti immuna a nalapas a penned. Ti kasisigud a naplano ket ti panagaramid ti lima apenned nga addanto ti panagpartuat a kapasidad kadagiti 34,500 megabasio. Ti tatta nga aldawen adda ti dua a penned ti napatakderen, nga isu ti Inga I ken Inga II, nga adda dagiti dagup a sangapulo ket uppat a turbina.<ref name="weetlogs.scilogs.be" /> Idi Pebrero 2005, ti [[Tagikua ti gobierno a korporasion|tagikua ti estado]] ti [[Abagatan nga Aprika]] a kompania ti bileg, nga [[Eskom]], ket nangirangarang ti maysa a singasing tapno maipadakkel ti kapasidad ti Inga babaen dagiti panagparang-ay ken panagipatakder ti baro penned ti [[hidroelektriko]]. Ti gandat ket mangiyeg ti kangatuana panagpataud ti pasilidad ti 40 GW, a daytoy ket mamindua a dakdakkel ngem ti [[Three Gorges Dam|Tallo a Karabukod a Penned]] ti [[Tsina]].<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/congo/story/0,12292,1425023,00.html |title=Mabalinkadi a ti $50bn a plano a mangpaamo ti nabileg a karayan ket makaiyeg ti elektrisidad iti amin nga Aprika? |work=World news |publisher=The Guardian | location=Londres | first=Jeevan | last=Vasagar | date=Pebrero 25, 2005| accessdate=2010-04-30}}</ref> Adda dagiti panagbutbuteng a dagitoy a baro a penned ti hidroelektriko ket punganayan ti [[panagawan]] kadagiti adu a sebbangan ti ikan nga [[Endemismo|endemiko]] ti daytoy a karayan. == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Dagiti akinruar a silpo == {{Commons-nailinia}} {{Coord|6|04|45|S|12|27|00|E|type:river_source:frwiki|display=title}} {{DEFAULTSORT:Kongo}} [[Kategoria:Karayan Kongo| ]] [[Kategoria:Dagiti karayan ti Demokratiko a Republika ti Kongo]] [[Kategoria:Dagiti karayan ti Republika ti Kongo]] [[Kategoria:Dagiti karayan ti Angola]] [[Kategoria:Dagiti karayan a pagbeddengan]] [[Kategoria:Dagiti sangalubongan a karayan ti Aprika]] [[Kategoria:Nangruna nga artikulo]] p7dsuyvw5e13fskw648re2d68awczck Karachi 0 18509 402340 397460 2024-11-19T19:28:28Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402340 wikitext text/x-wiki {{Infobox pagtaengan |name= Karachi <br /> {{Nastaliq|کراچی}} |native_name= ڪراچي |nickname=Ruangan a Dalan ti Pakistan, Ti Siudad dagiti Naraniag a Silaw, Bassit a Pakistan |settlement_type=[[Metropolitano a Siudad]] |image_skyline=Karachi Montage 02.PNG |imagesize= |image_caption=Agpakanawan manipud iti ngato: [[:Papeles:Karachi sky line.jpg|Horisonte ti Karachi]], [[:Papeles:KPT HQ.jpg|KPT HQ]], [[:Papeles:PRC Towers and PNSC Building Karachi.jpg|Tortorre ti PRC ken PNSC]], [[:Papeles:Karachi - Pakistan-market.jpg|Tiendaan ti Karachi]], [[:Papeles:Manora - Tallest Lighthouse of Pakistan P11008351.jpg|Parola ti Manora]], [[:Papeles:Nagan Ch Karachi.jpg|Pagsisinnnukatan ti Nagan]] ken [[:Papeles:Tomb Jinnah.jpg|Panteon ni MA Jinnah]]. |image_seal=<!--Logo of Karachi Metropolitan Corporation.png--> |image_map= |mapsize= |map_caption=Lokasion ti Karachi idiay Sindh ken idiay Pakistan. |pushpin_map=Pakistan Sindh |pushpin_mapsize= |subdivision_type=Pagilian |subdivision_name=[[Pakistan]] |subdivision_type1=[[Dagiti administratibo a paset ti Pakistan|Probinsia]] |subdivision_name1=[[Sindh]] |seat_type=Konsilo ti siudad |seat=Patakder ti Siudad, [[Ili ti Gulshan]]-e-Iqbal |parts_type=Dagiti distrito |parts_style=coll |parts=5 |p1=[[Daya a Distrito ti Karachi|Daya a Karachi]] |p2=[[Laud a Distrito ti Karachi|Laud a Karachi]] |p3=[[Abagatan a Distrito ti Karachi|Abagatan a Karachi]] |p4=[[Tengnga a Distrito ti Karachi|Tengnga a Karachi]] |p5=[[Distrito ti Malir|Malir]] |government_footnotes=<ref name="govt">{{cite web|url=http://221.132.118.186/cdgk/Home/Government/tabid/99/Default.aspx|title=Gobierno|publisher=Distrito ti Siudad ti Gobierno ti Karachi|accessdate=2010-08-22|archive-date=2011-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20110424140518/http://221.132.118.186/cdgk/Home/Government/tabid/99/Default.aspx|url-status=dead}}</ref> |government_type=Metropolitano a Siudad |leader_title=[[Administrador ti Siudad]] |leader_name= Muhammad Hussain Syed<ref>{{cite web|url=http://kmc.gov.pk.sv2.premiumwebserver.com/Contents.aspx?id=21|title=Opisina ti Administrador|publisher=Metropolitano a Korporasion ti Karachi|accessdate=2012-02-28|archive-date=2013-12-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20131230235555/http://kmc.gov.pk.sv2.premiumwebserver.com/Contents.aspx?id=21|url-status=dead}}</ref> |leader_title1=[[Komisioner ti Munisipio]] |leader_name1= Matanat Ali Khan<ref>{{cite web|url=http://kmc.gov.pk.sv2.premiumwebserver.com/Contents.aspx?id=54|title=Opisina ti Administrador|publisher=Metropolitano a Korporasion ti Karach|accessdate=2012-02-28|archive-date=2012-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20120429182057/http://kmc.gov.pk.sv2.premiumwebserver.com/Contents.aspx?id=54|url-status=dead}}</ref> |established_title=Metropolitano a Korporasion |established_date=2011 |coordinates={{coord|24|51|36|N|67|0|36|E|display=inline,title}} |area_footnotes=<ref name=geography>{{cite web|url=http://221.132.118.186/cdgk/Home/AboutKarachi/GeographyDemography/tabid/270/Default.aspx|title=Heograpia ken Demograpia|publisher=Distrito ti Siudad ti Gobierno ti Karachi|accessdate=2010-08-22}}{{Natay a silpo|date=September 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |area_total_km2=3527 |elevation_footnotes= |elevation_m=8 |population_as_of=2010 |population_footnotes=<ref name="UNWUP13million">[http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 Nagkaykaysa a Pagpagilian a Reporta dagiti Urbanisasion a Prospekto ti Lubong (online a datos)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091223005931/http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |date=2009-12-23 }} 2010 a karkulo ti populasion ti Pakistan</ref><ref name="wg1">{{cite web|url=http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&srt=npan&col=aohdq&pt=a&va=&srt=pnan|title=Lubong: metropolitano a luglugar|last=Helders|first=Stefan|publisher=World Gazetteer|accessdate=28 Hulio 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930211424/http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&srt=npan&col=aohdq&pt=a&va=&srt=pnan|archivedate=2007-09-30|url-status=live}}</ref> |population_note= |population_total=13,050,000 |population_density_km2= auto |population_metro=13,205,339 |population_demonym=[[Karachiite]] |timezone=[[Pagalagadan nga Oras ti Pakistan|PST]] |utc_offset=+05:00 |timezone_DST= |utc_offset_DST= |area_code=+9221-XXXX XXXX |area_code_type=[[Listaan dagiti numero ti telepono ti Pakistan|Panagtawag a kodigo]] |postal_code=74XXX – 75XXX |postal_code_type=[[Dagiti kodigo ti koreo idiay Pakistan|Dagiti kodigo ti koreo]] |website=[http://www.karachicity.gov.pk/ KarachiCity.gov.pk] }} Ti '''Karachi''' ({{Audio|Karachi pronunciation.ogg|Karācī}}, {{lang-ur|{{Nastaliq|'''كراچى'''}}}}); {{lang-sd|ڪراچي}}) ket isu ti kadakkelan a siudad, kangrunaan a [[seaport|puerto ti baybay]] ken [[sentro ti pinansia]] ti [[Pakistan]], ken isu pay ti [[Listaan dagiti kapitolio idiay Pakistan|kapitolio]] ti [[Dagiti administratibo a paset ti Pakistan|probinsia]] ti [[Sindh]]. Ti siudad ket adda ti nakarkulo a populasion ti 21 a riwriw a tattao manipud idi Abril 2012. Dagiti nagbanagan ti senso ket mangipakpakita a [[Distrito ti Karachi|ti distrito]] ket pagtaengan dagiti sumurok a 21 a riwriw a tattao, iti densidad ti gangani a 6,000 a tattao ti tunggal maysa a kuadrado kilometro (15,500 ti tunggal kuadrado milia).<ref>{{Cite web |url=http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13637-Sindh-population-surges-by-81.5-pc,-households-by-83.9-pc |title=Archive copy |access-date=2012-11-01 |archive-date=2015-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151017232747/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13637-Sindh-population-surges-by-81.5-pc,-households-by-83.9-pc |url-status=dead }}</ref> Ti Karachi ket isu ti [[Listaan dagiti kaaduan ti populasion a metropolitano a lugar idiay Pakistan|kaaduan ti populasion a siudad]] iti pagilian, ken ti kadakkelan a siudad iti lubong no maipanggep ti populasion<ref name="citymayors1">{{cite web|url=http://www.citymayors.com/statistics/largest-cities-mayors-1.html|title=Dagiti kadakkelan a siudad ken dagiti mayorda idi 2011 |publisher=Dagiti Mayor ti Siudad|accessdate=5 Pebrero 2010}}</ref> ken isu pay ti maika-11 a kadakkelan nga [[Listaan dagiti urbano nga aglomerasion babae ti populasion (Nagkaykaysa aPagpagilian)|urbano nga aglomerasion]] iti lubong.<ref name="citymayors2">{{cite web|url=http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2|title=Dagiti prospekto ti Urbanisasion ti Lubong, 2009 a panagbalbaliw (online a datos)|accessdate=11 Mayo 2011|archive-date=2013-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20131031010136/http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2|url-status=dead}}</ref> Daytoy ti sentro ti panagibanko, industria, ekonomiko nga aktibidad ken panaglaklako ti Pakistan ken ti pagtaengan kadagiti kadakkelan a korporasion ti Pakistan, a mairaman dagiti maipanggep iti tela, panangipatulod, [[industria ti automotor]], [[palpaliwa]], [[dagiti arte]], moda, panangipaskil, [[panagipablaak]], [[panangiparang-ay ti sopwer]] ken [[mediko a panagsukimat]]. Ti siudad ket sentro ti nangato nga edukasion idiay [[Abagatan a Asia]] ken ti [[Muslim a lubong]].<ref>{{cite web|url=http://pakistancity.org/karachi_online.html|title=Online a Pakaaamo ti Pakistan a Siudad ti Karachi|publisher=Pakistancity.org|accessdate=2010-05-06|archive-date=2011-08-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20110824002852/http://pakistancity.org/karachi_online.html|url-status=dead}}</ref> Ti Karachi ket nairanggo a kas maysa a [[Sangalubongan a siudad|Beta a siudad ti sangalubongan]].<ref>{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html|title=GaWC – Ti Lubong segun ti GaWC 2008|publisher=Lboro.ac.uk|date=2009-06-03|accessdate=2009-09-14|archive-date=2016-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.diserio.com/gawc-world-cities.html|title=GAWC a Listaan ti Pannakairannngo dagiti Siudad ti Lubong|publisher=Diserio.com|accessdate=2009-09-14|archive-date=2010-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20100222031432/http://www.diserio.com/gawc-world-cities.html|url-status=dead}}</ref> Daytoy ket isu ti kapitolio ti Pakistan aginggana idi nabangon ti [[Islamabad]] a kas kapitolio tapno nasyaat a maiwarwaras dagii panagrangrang-ay iti ballasiw ti pagilian ken tapno mapawilan a maisentro idiay Karachi.<ref>{{cite book|url=http://books.google.co.uk/books?id=qeBfed17zxEC&pg=PA187&dq=islamabad+forward+thrust+capital&hl=en&sa=X&ei=rsOjT_vOLuLF0QXsyaCNCQ&ved=0CDgQ6AEwAA#v=onepage&q=islamabad%20forward%20thrust%20capital&f=false|title=Dagiti Dragon ken Tigre: Ti Heograpia ti Abagatan, Daya, ken Abagatan adaya nga Asia|publisher=John Wiley & Sons|accessdate=2012-05-04}}</ref> Ti Karachi ket isu ti pakabirukan ti [[Puerto ti Karachi]] ken [[Puerto Qasim|Puerto Bin Qasim]], dagitoy ti dua a kadakkelan ket kakumikoman a puerto ti rehion. Kalpasan ti pannakawaya ti Pakistan, ti populasion ti siudad ket dimmakkel iti ginasut a ribu kadagiti Muhajirs manipud idiay [[India]] ken dagiti dadduma pay a paset ti Abagatan nga Asia ket immayda a nangtaeng idiay Karachi. Ti siudad ket mabirukan idiay abagatan ti pagilian, idiay igid ti aplaya a sumabtan ti [[Baybay Arabiano]]. Daytoy ket naigay-at ti a sumurok a {{pagbaliwen|3527|km2|abbr=on}} iti kalawa, a gangani nga uppat a beses a dakdakkel ngem ti Hong Kong. Daytoy ket lokal a naamammuan a kas ti "Siudad dagiti Silaw" ({{Nastaliq|روشنیوں کا شہر}}) ken "Ti Nobia dagiti Siudad" ({{Nastaliq|عروس البلاد}}) para iti kinarag-ona, ken ti "Siudad ni Quaid" ({{Nastaliq|شہرِ قائد}}), nga isu ti nakaipasngayan ken lugar a nakaitabonan ni ''Quaid-e-Azam'', ti Nalatak a Daulo, ([[Muhammad Ali Jinnah]]), ti nangbangon ti Pakistan, a nangaramid a pagtaenganna ti siudad kalapasan ti pannakawaya ti Pakistan manipud iti [[Britaniko a Raj]] idi 14&nbsp;Agosto 1947. == Dagiti kabsat a siudad == {{Kitaen pay ti|Listaan dagiti singin nga ili ken kakabsata siudad idiay Pakistan}} * {{wagaywayikono|Maurisio}} [[Puerto Louis]], Mauritius manipud idi Mayo 1, 2007<ref name="portlouis">{{cite web|url=http://www.dawn.com/2007/05/01/local17.htm|title=Karachi: Kabsat a siudad apanagtunos iti Puerto Louis|publisher=Dawn Group of Newspapers|date=2007-05-01|accessdate=2007-12-31}}</ref> * {{wagaywayikono|Tsína}} [[Shanghai]], Tsina manipud idi 15 Pebrero 1984<ref>{{Cite web |url=http://www.shfao.gov.cn/wsb/english/Sister_Cities/u1a14218.html |title=Ganganaet a Pannakibiang ti Shanghai |access-date=2012-11-01 |archive-date=2016-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303210131/http://www.shfao.gov.cn/wsb/english/Sister_Cities/u1a14218.html |url-status=dead }}</ref> * {{wagaywayikono|Hong Kong}} [[Hong Kong]] * {{wagaywayikono|Saudi Arabia}} [[Jeddah]], Saudi Arabia * {{wagaywayikono|Uzbekistan}} [[Tashkent]], Uzbekistan * {{wagaywayikono|Turkia}} [[Istanbul]], Turkia * {{wagaywayikono|Lebanon}} [[Beirut]], Lebanon * {{wagaywayikono|Banglades}} [[Dhaka]], Banglades * {{wagaywayikono|Turkia}} [[Izmir]], Turkia, manipud idi 1985 *{{wagaywayikono|Estados Unidos}} [[Houston]], Estados Unidos manipud idi 8 Mayo 2008<ref>{{cite web|url=http://221.132.118.186/CDGK/NewsDetails/tabid/255/NewsId/777/Default.aspx|title=Dagiti Salaysay ti Damag|date=2009-05-08|publisher=Siudad-Distrito Gobierno ti Karachi|accessdate=2010-08-26}}{{Natay a silpo|date=September 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * {{wagaywayikono|Bahrain}} [[Manama]], Bahrain * {{wagaywayikono|Kosovo}} [[Pristina]], [[Kosovo]] manipud idi 24 Hulio 2008 * {{wagaywayikono|Dagiti Nagkaykaysa nga Emirato nga Arabo}} [[Dubai]], [[Dagiti Nagkaykaysa nga Emirato nga Arabo|U.A.E]] * {{wagaywayikono|Malaysia}} [[Kuala Lumpur]], Malaysia 1 Hunio 2008 *{{wagaywayikono|Rusia}} [[Moscow]], [[Rusia]] 28 Agosto 2011 == Dagiti ladawan == <gallery class="center"> Papeles:Port-Grand-Karachi-03.jpg|Burayok idiay Puerto ti Nalatak a Patakder Papeles:Port-Grand-Karachi-02.jpg|Puerto ti Karachi manipud idiay Nalatak a Puerto Papeles:Chaukundi1.JPG|Dagiti panteon ti Chaukhandi Papeles:Bagh-e-Qasim Karachi.jpg|Ti Bagh Ibne Qasim idiay Seaview, Clifton Beach iti rabii. Papeles:IICROAD.jpg|Kalsada I. I. Chundrigar Papeles:FishingshipsatKarachiHarbour.JPG|Panngalapan a bangka idiay Puerto ti Karachi Papeles:Karachi Mandir.jpg|Templo Swaminarayan Papeles:Clifton beach karachi.jpg|Seaview, Clifton Beach Papeles:Karachi Streetshots.jpg|Ti kalsada idiay Karachi Papeles:Manora Beach 1100641.JPG|Aplaya Manora </gallery> == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Adu pay a mabasbasa == *[http://www.dawn.com/wps/wcm/connect/dawn-content-library/dawn/news/pakistan/metropolitan/16-the-issue-of-squatters-on-land-needed-for-new-projects-hs-09 Ti banag dagiti napanglaw nga agtataeng kadagiti daga a kammasapulan dagiti baro a gandat] *[http://www.dawn.com/wps/wcm/connect/dawn-content-library/dawn/news/media-gallery/04-ofencroachmentsandmegaprojects-qs-01 Karachi: Dagiti Panagganagam ken dagiti dakkel a gandat] == Dagiti akinruar a silpo == {{commonscat-inline|Karachi}} [[Kategoria:Karachi| ]] [[Kategoria:Dagiti siudad ti Pakistan]] [[Kategoria:Dagiti dati a nailian a kapitolio]] [[Kategoria:Nangruna nga artikulo]] e0zghc1czhrxqu6qjjvji982ctuq3bk Amman 0 44872 402334 398933 2024-11-19T18:23:44Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402334 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Amman | native_name = عمّان | native_name_lang = ar | settlement_type = Siudad | image_skyline = AMMAN 2.jpg | image_alt = | image_caption = | image_seal = <!--Ammanlogo.png--> | image_flag = Flag of Amman, Jordan (until 2009).svg | nickname = 'Ti Puraw a Pagaw', 'Ti Siudad dagiti Agdan'<ref>{{cite book|url=https://books.google.jo/books?id=wGCGLEO-Vs8C&pg=PA36&dq=amman%27s+nickname&hl=ar&sa=X&ved=0CBoQ6AEwAGoVChMI-MutgZGiyAIVyWsUCh22AQRZ#v=onepage&q=amman's%20nickname&f=false|title=The Cities Book: A Journey Through the Best Cities in the World|accessdate=2015-10-01|author= Trent Holden, Anna Metcalfe|publisher=Lonely Planet Publications|year=2009}}</ref><ref name="Amman's Street Food">{{cite web|title=Amman's Street Food|url=http://beamman.com/food-/175-amman-street-food|accessdate=2015-09-26|publisher=BeAmman.com|work=BeAmman.com|archive-date=2015-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20150926043908/http://beamman.com/food-/175-amman-street-food|url-status=dead}}</ref> | pushpin_map = Hordania | coordinates = {{coord|31|56|59|N|35|55|58|E|region:JO|display=inline,title}} | subdivision_type = Pagilian | subdivision_name = {{wagayway|Hordania}} | subdivision_type1 = [[Dagiti gobernorato ti Hordania|Gobernorato]] | subdivision_name1 = [[Gobernorato ti Amman|Kapitolio ti Gobernorato]] | established_title = Napundar | established_date = 7250 SK | established_title2 = Munisipalidad | established_date2 = 1909 | leader_title = [[Mayor]] | leader_name = Aqel Biltaji | image_map = خريطة مدينة عمان.png | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 1680 | area_land_km2 = | elevation_max_m = 1100 | elevation_min_m = 700 | population_as_of = 2014 | population_footnotes = | population_total = 4,007,526<ref name="ReferenceC">{{cite news|url=http://www.jordantimes.com/news/local/population-stands-around-95-million-including-29-million-guests|title=Population stands at around 9.5 million, including 2.9 million guests|accessdate=2016-01-22|work=The Jordan Times|publisher=The Jordan News|date=2016-01-22}}</ref> | population_density_km2 = 2380 | population_note = | population_demonym = Ammani, Taga-Amman | timezone1 = +2 [[Oras ti Akindaya nga Europa|Pagalagadan nga Oras ti Akindaya nga Europa]] | timezone1_DST = +3 Pagalagadan nga Oras ti Arabia | postal_code_type = Kodigo ti koreo | postal_code = 11110-17198 | area_code_type = | area_code = +962(6) | iso_code = | website = [http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/index.asp Munisipalidad ti Kalatakan nga Amman] | footnotes = }} Ti '''Amman'''&nbsp;({{lang-ar|عمّان}}) ket ti kapitolio ken ti kaaduan ti populasion a siudad ti [[Hordania]]. Daytoy ket sentro pay ti ekonomia, politika ken kultura.<ref>{{cite web |url= http://www.arabianbusiness.com/revealed--20-cities-uae-residents-visit-most-590870.html |title= Revealed: the 20 cities UAE residents visit most |publisher= Arabian Business Publishing Ltd |date=2015-05-01 |accessdate= 2015-09-21}}</ref> Mabirukan iti amianan-sentral ti Hordania, ti Amman ketisu ti administrtibo a sentro ti [[Gobernorato ti Amman]]. Daytoy ket addaan iti populasion iti 4,007,526 ken ti daga ket aglawa iti {{pagbaliwen|648.7|sqmi|km2|order=flip}}.<ref name="ReferenceC" /> Ita nga aldaw, ti Amman ket naikeddeng a maysa kadagiti liberal ken naipalaud a siudad ti Arabo.<!--<ref name="Rt.com" />--> Daytoy ket nangruna a papanan dagiti turista iti rehion, ken naisangayan kadagiti Arabo ken Europeano a turista.<ref>{{cite news|url=http://www.jordantimes.com/news/local/number-tourists-dropped-14-2013-%E2%80%94-official-report|title=Number of tourists dropped by 14% in 2013 — official report|publisher=The Jordan News|work=[he Jordan Times|date=2014-02-08|accessdate=2015-09-21}}</ref> Ti kasapaan nga ebidensia ti pannakaitaeng ti lugar ket ti lugar ti Neoletiko nga ammo a kas ti [['Ain Ghazal]]. Ti sinarunona ket ammo idi a kas ti "Rabbath Ammon", ken isu idi daytoy ti kapitolio dagiti [[Ammonitas]], idi a kas "Philadelphia", ken itikanungpalan a kas Amman.<ref name="Reference12" /> Daytoy ket immuna a nabangon iti [[Listaan dagiti siudad a natunton a nabangon kadagiti pito a turod|pito a turod]] ngem itan ket umabot kadagiti sumurok a 19 a turod a mangitipon kadagiti 7 a distrito,<ref name="Reference12">{{cite book| url=https://books.google.jo/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA35&dq=east+and+west+amman&hl=ar&sa=X&ved=0CCIQ6AEwAWoVChMIpd7d0supyAIVQUMaCh2oUwPF#v=onepage&q=east%20and%20west%20amman&f=false| title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia| accessdate=2015-10-04| year=2007| author1=Michael Dumper| author2=Bruce E. Stanley| publisher=ABC-CLIO}}</ref> nga inadministro babaen ti [[Munisipalidad ti Kalatakan nga Amman]] nga idauluan ababen ti mayor.<ref>{{cite news| url=http://www.jordantimes.com/news/local/aqel-biltaji-appointed-amman-mayor| title=Aqel Biltaji appointed as Amman mayor| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times| date=2013-09-08| accessdate=2015-09-21| archive-date=2015-09-30| archive-url=https://web.archive.org/web/20150930055247/http://www.jordantimes.com/news/local/aqel-biltaji-appointed-amman-mayor| url-status=dead}}</ref> Dagiti lugar ti Amman ket mabalin a nagun-odda dagiti naganda manipud kadagiti turod (Jabal) wenno dagiti ginget (Wadi) a pakabirukanda, kas ti Jabal Lweibdeh ken Wadi Abdoun.<ref name="Reference12" /> Ti Daya nga Amman ket kaaduan a napunno kadagitinaipakasaritaan alugar a kankanayon a mangsangsangaili kadagiti aktibidad ti kultura, bayat a ti Laud nga Amman ket modmoderno ken agserbi a kas ti sentro ti ekonomia ti siudad.<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/local/west-amman-furnished-apartments-cashing-tourist-influx| title=West Amman furnished apartments cashing in on tour| date=2014-08-12| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times| accessdate=2015-09-21}}</ref> Agarup a 1.9 a riwriw a bisbisita ti simmangpet idiay Amman idi 2014, ken mairanggo daytoy a kas maika-84 a kaaduan a mabisbisita a siudad iti lubong ken ti maika-4 a mabisbista nga Arabo a siudad.<ref>{{cite web| url=http://brilliantmaps.com/top-100-tourist-destinations/| title=Top 100 International Tourist Destination Cities by Country| accessdate=2015-10-05| work=Euromonitor| date=2015-01-24}}</ref> Ti Amman ket addaan iti relatibo a napardas nga agrangrang-ay nga ekonomia,<ref>{{cite web| url=http://www.forbes.com/sites/elizabethmacbride/2014/12/31/how-a-startup-from-amman-grew-to-1b-views-on-youtube/| title=How a Startup from the Arab World Grabs 1B Views on YouTube| accessdate=2015-09-29|date=2014-12-31| work=Forbes| publisher=Forbes}}</ref> ken nairanggo a Beta− iti pagsurotan ti [[global a siudad]].<ref>{{cite web| url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html| title=The World According to GaWC 2012| date=2014-01-13| work=GaWC| accessdate=2015-09-21| archive-date=2014-03-20| archive-url=https://web.archive.org/web/20140320212149/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html| url-status=dead}}</ref> Iti pay maipatinayon, daytoy ket nanaganan a kas maysa kasayaatan a siudad ti Tengnga a Daya ken Amianan nga Aprika babaen dagiti banag iti ekonomia, trabaho, enbironmento and socsio-kultura.<ref>{{cite news| title=Abu Dhab duke City' in MENA region| author=IANS/WAM| newspaper=sify news| date=2010-11-26| url=http://sify.com/news/abu-dhabi-voted-best-city-in-mena-region-news-international-kl0wuhjcbdc.html| accessdate=2015-09-22}}</ref> Ti siudad ket maysa kadagiti kadayegan a lokasion iti Arabo a lubong para iti pangibangonan dagiti rehional nga opisina dagiti multinasional a korporasion, a mairaman ti [[Doha]] ken unaan laeng ti [[Dubai]]. Daytoy ket manamnama a dagiti sumaruno a 10 a tawtawen, dagitoy tallo a siudad ket mangala kadagiti kadakkelan a bingay dagiti aktibidad ti multinasional a korporasion iti rehion.<ref name="duniafrontier.com">{{cite web| url=http://duniafrontier.com/research/doha-amman |title=Dunia Frontier Consultants » Doha, Amman Favored by MNCs as New Regional Hubs |publisher=Duniafrontier.com |date=2012-01-25 |accessdate=2012-11-28}}</ref> == Dagiti nagibasaran == {{Reflist}} == Bibliograpia == {{refbegin}} *{{cite book|last1=Albala|first1=Ken|title=Food Cultures of the World Encyclopedia, Volume 1|date=2011|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-37626-9|url=https://books.google.com/books?id=NTo6c_PJWRgC&pg=PA267&dq=Amman+Bedouin+population&hl=en&sa=X&ved=0CCwQ6AEwAzgKahUKEwi-ur_c9ovIAhXFbB4KHXQPCfQ#v=onepage&q=Amman&f=false}} *{{cite book|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia |url=https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA35&dq=Amman+Cities+of+the+Middle+East&hl=en&sa=X&ved=0CCYQ6AEwAGoVChMI4-qB_PWLyAIVw9UeCh3eiAxP#v=onepage&q=Amman&f=false|first1=Michael|last1=Dumper|first2=Bruce E.|last2=Stanley|year=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-919-5}} *{{cite book|last1=Jones|first1=Mari C.|title=Language Change: The Interplay of Internal, External, and Extra-linguistic Factors|date=2002|publisher=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-017202-7|url=https://books.google.com/books?id=hKftmhoP4gYC&pg=PA64&dq=Amman+native+Jordanians&hl=en&sa=X&ved=0CE8Q6AEwCWoVChMIgu2wzf6LyAIVAiceCh19qwFC#v=onepage&q=Amman%20&f=false}} *{{cite book|last1=Kildani|first1=Hanna|title=Modern Christianity in the Holy Land: Development of the Structure of Churches and the Growth of Christian Institutions in Jordan and Palestine|date=2010|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4490-5285-0|url=https://books.google.com/books?id=ZrvHHROsgt8C&pg=PA678&dq=Amman+Armenians&hl=en&sa=X&ved=0CCgQ6AEwAmoVChMI04CFjvaLyAIVyJoeCh0J2g0T#v=onepage&q=Amman%20Armenians&f=false}} *{{cite book|last1=Owens|first1=Jonathan|title=The Oxford Handbook of Arabic Linguistics|date=2013|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-934409-3|url=https://books.google.com/books?id=1IJoAgAAQBAJ&pg=PA260&dq=Amman+native+Jordanians&hl=en&sa=X&ved=0CDgQ6AEwBWoVChMIgu2wzf6LyAIVAiceCh19qwFC#v=onepage&q=Amman&f=false}} *{{cite book|last1=Plascov|first1=Avi|title=The Palestinian Refugees in Jordan 1948–1957|date=1981|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-7146-3120-2|url=https://books.google.com/books?id=daLPXTYcoewC&pg=PA33&dq=Amman+Palestinian+majority&hl=en&sa=X&ved=0CBwQ6AEwAGoVChMI1fn3gP-LyAIVRCQeCh0XhgKR#v=onepage&q=Amman&f=false}} *{{cite book |last1=Richmond |first1=Walter |title=The Circassian Genocide |date=2013 |publisher= Rutgers University Press |isbn= 978-0-8135-6069-4 |url= https://books.google.com/books?id=LHlwZwpA70cC&pg=PA124&dq=Amman+Circassians&hl=en&sa=X&ved=0CCgQ6AEwAmoVChMIxtbHlPaLyAIVidIeCh3n3gPf#v=onepage&q=Amman%20Circassians&f=false}} *{{Cite book |title=International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa |volume= 4 |page=289 |first1=Trudy |last1=Ring |first2=Robert M. |last2=Salkin |first3=Paul E. |last3= Schellinger |publisher= Taylor & Francis |year=1994 |url= https://books.google.com/?id=2aOpeBnbxvsC&pg=PA289&dq=Great+Mosque+of+Gaza |isbn=978-1-884964-03-9 }} *{{cite book |last1=Le Strange |first1=Guy |title= Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500 |date=1890 |publisher= Alexander P. Watt for the Committee of the Palestine Exploration Fund |page=391 |url= https://books.google.com/books?id=4HCPLpB3C8UC&pg=PA391}} *{{cite book |last1=Suleiman|first1=Yasir|title=A War of Words: Language and Conflict in the Middle East|date=2004|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-54656-0|url=https://books.google.com/books?id=Neu3q8Vt01sC&pg=PA101&dq=Amman+Palestinian+majority&hl=en&sa=X&ved=0CCIQ6AEwAWoVChMI1fn3gP-LyAIVRCQeCh0XhgKR#v=onepage&q=Amman&f=false}} *{{cite book|last1=Walker|first1=Bethany J.|editor1-last=Talmon-Heller|editor1-first=Daniela|editor2-last=Cytryn-Silverman|editor2-first=Katia|title=Material Evidence and Narrative Sources: Interdisciplinary Studies of the History of the Muslim Middle East|date=2015|publisher=Brill|url=https://books.google.com/books?id=oIEcBQAAQBAJ&pg=PA120|chapter=On Archives and Archaeology: Reassessing Mamluk Rule from Documentary Sources and Jordanian Fieldwork}} {{refend}} == Dagiti akinruar a silpo == {{Commonscat-inline|Amman}} {{Wikivoyage-inline}} {{Listaan dagiti kapitolio ti Asia babaen ti rehion}} {{Kontrol ti autoridad}} [[Kategoria:Amman| ]] [[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Asia]] dumex7pg6g2jvkj57dwx2cnap5lxsbg Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas 0 46927 402346 402327 2024-11-20T09:57:03Z 112.205.36.55 402346 wikitext text/x-wiki {{Infobox puesto a politiko |post = Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas |body = Filipinas<br />''Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas'' |insignia = Seal of the Philippine House of Representatives.svg |insigniasize = 125px |insigniacaption = Selio ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas |image = |imagesize = 200px |incumbent = [[Martin Romualdez]] |incumbentsince = Hulio 25, 2022 |style = <!--The Honorable<br />Mr. Speaker<br /><small>(Within the House)--> |appointer = Binutosan babaen ti [[Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas]] |termlength = |formation = Oktubre 16, 1907 |inaugural = [[Sergio Osmeña]] |website = [http://www.congress.gov.ph/members/leaders.php?congress=14&who=speaker Tagabitla ti Kamara] }} Ti '''Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas''' ({{lang-fil|Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas}}) ket ti mangiturturong nga opisial ken ti kangatuan ti ranggo nga opisial ti akinbaba a kamara ti [[Kongreso ti Filipinas|Kongreso]], dagiti [[Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas|Pannakabagi ti Kamara]] ken ti pay maikapat a kangatuan ken kabiegan nga opisial iti Gobierno ti Filipinas. {{Politika ti Filipinas‎}} maharilka fund Corporation 636373737377373837383783737338 million 255252627277373737373737377373738383 million DSWD 3773837738373738387374747474748 million dpwh 262663636363636377838377373737373 million Manila water 3663636363637373783939838378383 million dole 26622992020202828939202028383939738383738 million Manila city hall 6363737373838387383738383838383883738383 million quezon city hall government 366373737373737737373737373737837384838383 million rizal government 633677383883883993939388383939383838383883 million Senate office of the Philippines 363673737383839933783839373738373737474748 million lto 2626637377637373873737377373747747474747 million ltfrb 63637373773838383883838484848487838 million San Jose bulacan 366373738383784848484748884747474747 million bulacan government 25626262626626272636377337736373773 million denr 626263636637373737373738737483838383848 million tv5 2562626362737737383737373737373 million DOE 36736373737737383737383883837383 million jollibee Corporation 62637373737377373737373737838393930303939 million greb Philippines 636373737383838939393847484849474494948484 million POEA 3663737383838378383838383838 million DWM 3673737373773838383838839393939373 million DFA 255262627272782728283873838399383939 million NFA 2552626272627727272828728283838 million doh 636363726267272726267272737373737 million Rodriguez rizal government 2562729299288283783939373793939383838 million puregold Corporation 36637373773737383738387383838393883839 million RC coa 6363738388373837384774747474 million coca cola Corporation 366373737373886363738939373738399373838 million sss 6363637373883838399393939393849 million PDEA 6362828383837383883838939383 million PNR 255262726277262828282738388383 million owwa 3636363736737382837728373383883 million DILG government office brgy LATRGO hall 2662727737373737737373737377383 million brgy rizal hall 26267272828388392938383893 million brgy Manila city hall 26627272838372783 million pampanga hall city government 62636353737738383837388383837383939 million caloocan city hall government 267378292020922772637373838373738939383 million brgy caloocan city hall 63637373737373737737373738383738 million Corporation 526262726272783838283738383828 million office of the ombudsman 637383737839383738392820028383030383 million DOJ 62627272728289382929283839393 million quezon city government 5262728282829378383638383638373837383993 million marikina city hall government 36637363737363738399338839303838393938383 million afp camp 36637363738383783738383838337839393903 million pnp camp crame 6363737292928839393838373837389393838383 million TEDSA 626272737383773939373838373738383838 million NGCP 25626262772728282727292928282928 million NLEX 5262662727262627272738383837383883 million pba 5252627272727263737737383737373 million mercado 36637373737383839833783834737 million mwss water 10020920202992929287272829288282939 million 26726273737373877363736373637363773 million DTI 252662637373939939202027383938383 million davao city hall government 526262527636372627262763726372827726373 million tacloban city hall government 377373738373738383902027279393838303038 million ormco city hall government 26737272727727273727277373737383873738383 million dole 256262727272672736373637373737373673733 million 1662526262627367383939383837838373 million dotr 2563728292938839393838390339388 million caap 2636383839377373839283783738383 million dost 52626272828290283839293838388338 million dot 3673736373737837383838378383738383893 million PLDT 26628292002287282827273737738393 million government 25626272882827282929272792929282829373873 million NTC 62637273727737373737378373737373 million 636383838383894949474748494947474747 million vice office of the president 63737373773773738837337 million office of the president 526262637738363727836783738393 million house of Representatives 63636376373738377373638383736737474849 million act acts 636373737737383838377373737373837373993 million ptv 4 25637373773737373873737373773737337 million 52626273737367373747484874748484748949 million 15526272782637373637377363736737373 million pasig city hall government 63637363737747474849499484849494848499404 million 2662736373763736373737367337373838 million aurora city hall government 367373737737373738377374746474848948484 million 3783839393838379394848494948848494 million 51616257272638399373939383839393993 million puregold Corporation 3563637373663738383673637363773737383939 million 5262627267273738387382939938399303 million 6363636736377373637773939377373783 million dole 25637373773736388373837383773 million Occidental city hall government 36737373883838373783737373783738383848 million ormco city hall government 37737377373737838473838477374848748484 million samar city hall government 7373837373783738373873837383783738373737 million davao city hall government 36637373673637377373737737373837377474848 million NGCP 526263673737377363736377373737 million billran city hall government 3663737736373773838367373738837383737737 million nueva eclja city hall government 737373737737373774847474874847488474848 million eastern samar city hall government 37377383783838939393838839393838399383839 million NAGA city hall government 6367373737737363737737363773737383773737 million Manila city hall government 6373736736363638389263738393873939373738 million batanes city hall government 36637363773638373763737373737378373737377 million cagayan city hall government 637373737837373737477484847484848848484 million liocos sur capital 63737378474748474774847477484 million liocos norte 7373737477474838477474949488484849 million borongan sabela city hall government 363667376373737376373737368373737388383 million leyte city hall government 636373736736363638837373 million mindanao aurora city hall government 636373737737373883737377373738387383893 million aurora city hall government 63737474747747464748847474748487474848 million quezon city government 3663737377373773738373736836373638748 million surigao city hall government 63637737838387388488 million southern city hall government 3673636373873738383683837383763837373738 million leyte city hall government 3673737377383737638373737387373738484884 million bohol city hall government 637373737736373773736373737837383738737 million muntlnlupa hall city government 636737377373637838363738377374774848474 million antipolo city hall government 63737389393030037373730304874804048848 million Pateros city hall government 63637373773737373738737373783838388383 million valenzuela city hall government 3773838374884939394748480404747489494848 million batangas city hall government 26727272772727738272727727273838839393 million cavlte city hall government 266272827737383838377363838738373939499 million parañaque city hall government 737373773738377373837837373738383783838 million Laguna city hall government 6373737373783737488474747747474748488484 million mandaluyong city hall government 6373737373773838738373873737377384747477447 million malabon city hall government 63637373773737377373737747474847747487474 million navotas city hall government 6373737837378363837638373673748478484884 million Qulrlno dladl 63637363637737377373737378383 million 156262726627372737737393838838393 million meralco 636363773838388393837837383 million Phoenix 5363737736373763737737373773 million nueva vizcaya city hall government 63637377373773837474774844884849494949494 million cebu city hall government 7373737373774747483837383883738 million Senate office of the Philippines office of the president happy Christmas party think you == Linia ti panawen == <timeline> ImageSize = width:800 height:auto barincrement:11 PlotArea = top:10 bottom:60 right:130 left:20 AlignBars = late DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1898 till:06/30/2022 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1898 Colors = id:Vacant value:black id:None value:black id:abolished value:black id:NP value:drabgreen legend:Nacionalista id:LP value:dullyellow legend:Liberal id:KBL value:red legend:KBL id:UNIDO value:blue legend:LDP id:Lakas value:skyblue legend:Lakas-CMD/Lakas&nbsp;Kampi&nbsp;CMD id:PMP value:orange legend:LAMMP/PMP id:NPC value:green legend:NPC id:PDP value:yelloworange legend:PDP-Laban id:linemark value:gray(0.8) id:linemark2 value:gray(0.9) Legend = columns:1 left:130 top:40 columnwidth:200 BarData = barset:PM PlotData= width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till barset:PM from:09/15/1898 till:03/23/1901 text:"Pedro Paterno" color:None from:10/16/1907 till:06/06/1922 text:"Sergio Osmeña" color:NP from:10/27/1922 till:10/17/1933 text:"Manuel Roxas" color:NP from:10/17/1933 till:09/16/1935 text:"Quintin Paredes" color:NP from:11/25/1935 till:12/30/1938 text:"Gil Montilla" color:NP from:01/24/1939 till:12/30/1941 text:"Jose Yulo" color:NP from:10/17/1943 till:02/03/1944 text:"Benigno Aquino, Sr." color:None from:06/09/1945 till:12/30/1945 text:"Jose Zulueta" color:NP from:05/25/1946 till:12/30/1953 text:"Eugenio Perez" color:LP from:01/25/1954 till:12/30/1957 text:"Jose Laurel Jr." color:NP from:01/27/1958 till:03/09/1962 text:"Daniel Romualdez" color:NP from:03/09/1962 till:02/02/1967 text:"Cornelio Villareal" color:LP from:02/02/1967 till:01/01/1971 text:"Jose Laurel Jr." color:NP from:01/01/1971 till:09/21/1972 text:"Cornelio Villareal" color:LP from:06/12/1978 till:06/30/1984 text:"Querube Macalintal" color:KBL from:07/23/1984 till:03/25/1986 text:"Nicanor Yniguez" color:KBL from:07/27/1987 till:06/30/1992 text:"Ramon Mitra" color:UNIDO from:07/27/1992 till:06/30/1998 text:"Jose de Venecia" color:Lakas from:07/27/1998 till:11/13/2000 text:"Manuel Villar Jr." color:PMP from:11/13/2000 till:01/24/2001 text:"Arnulfo Fuentebella" color:NPC from:01/24/2001 till:06/30/2001 text:"Feliciano Belmonte" color:Lakas from:07/23/2001 till:02/05/2008 text:"Jose de Venecia" color:Lakas from:02/05/2008 till:06/30/2010 text:"Prospero Nograles" color:Lakas from:07/26/2010 till:06/30/2016 text:"Feliciano Belmonte" color:LP from:07/25/2016 till:07/23/2018 text:"Pantaleon Alvarez" color:PDP from:07/23/2018 till:06/30/2019 text:"Gloria Macapagal Arroyo" color:PDP from:07/22/2019 till:10/12/2020 text:"Alan Peter Cayetano" color:NP from:10/12/2020 till:06/30/2022 text:"Lord Allan Jay Velasco" color:PDP </timeline> == Dagiti sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara == Iti agdama adda dagiti pito a sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara: <gallery class="center" caption="Dagiti sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara"> File:Jose de Venecia Jr.jpg|[[Jose de Venecia Jr.]] ([[Lakas–CMD]]), nagserbi idi 1992–1998; 2001–2008 File:Manny Villar T'nalak Festival 2009.jpg|[[Manuel Villar]] ([[Laban ng Makabayang Masang Pilipino|LAMMP]]), nagserbi idi 1998–2000 File:Feliciano Belmonte Jr - 2016 (cropped).jpg|[[Feliciano Belmonte Jr.]] ([[Liberal Party (Philippines)|Liberal]]), nagserbi idi 2001; 2010–2016 File:Rep. Pantaleon Alvarez (18th Congress PH).jpg|[[Pantaleon Alvarez]] ([[PDP–Laban]]), nagserbi idi 2016–2018 File:Arroyo with Xi and Sotto (cropped).jpg|[[Gloria Macapagal Arroyo]] ([[PDP–Laban]]), nagserbi idi 2018–2019 File:Rep. Alan Peter Cayetano (18th Congress PH).jpg|[[Alan Peter Cayetano]] ([[Nacionalista Party|Nacionalista]]), nagserbi idi 2019–2020 File:HoR Official Portrait Lord Allan Jay Velasco.jpg|[[Lord Allan Velasco]] ([[PDP–Laban]], nagserbi idi 2020–2022 </gallery> {{Filipinas-pungol}} {{DEFAULTSORT:Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas}} [[Kategoria:Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas| ]] b17j0wehd1j1qusaubsdxbvz2d3c4sh 402347 402346 2024-11-20T09:58:31Z Tanbiruzzaman 17328 Restored revision 402302 by [[Special:Contributions/147.136.249.116|147.136.249.116]] ([[User talk:147.136.249.116|talk]]) ([[:meta:Countervandalism Network|Countervandalism Unit]]) 402347 wikitext text/x-wiki {{Infobox puesto a politiko |post = Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas |body = Filipinas<br />''Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas'' |insignia = Seal of the Philippine House of Representatives.svg |insigniasize = 125px |insigniacaption = Selio ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas |image = |imagesize = 200px |incumbent = [[Martin Romualdez]] |incumbentsince = Hulio 25, 2022 |style = <!--The Honorable<br />Mr. Speaker<br /><small>(Within the House)--> |appointer = Binutosan babaen ti [[Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas]] |termlength = |formation = Oktubre 16, 1907 |inaugural = [[Sergio Osmeña]] |website = [http://www.congress.gov.ph/members/leaders.php?congress=14&who=speaker Tagabitla ti Kamara] }} Ti '''Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas''' ({{lang-fil|Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas}}) ket ti mangiturturong nga opisial ken ti kangatuan ti ranggo nga opisial ti akinbaba a kamara ti [[Kongreso ti Filipinas|Kongreso]], dagiti [[Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas|Pannakabagi ti Kamara]] ken ti pay maikapat a kangatuan ken kabiegan nga opisial iti Gobierno ti Filipinas. {{Politika ti Filipinas‎}} == Linia ti panawen == <timeline> ImageSize = width:800 height:auto barincrement:11 PlotArea = top:10 bottom:60 right:130 left:20 AlignBars = late DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1898 till:06/30/2022 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1898 Colors = id:Vacant value:black id:None value:black id:abolished value:black id:NP value:drabgreen legend:Nacionalista id:LP value:dullyellow legend:Liberal id:KBL value:red legend:KBL id:UNIDO value:blue legend:LDP id:Lakas value:skyblue legend:Lakas-CMD/Lakas&nbsp;Kampi&nbsp;CMD id:PMP value:orange legend:LAMMP/PMP id:NPC value:green legend:NPC id:PDP value:yelloworange legend:PDP-Laban id:linemark value:gray(0.8) id:linemark2 value:gray(0.9) Legend = columns:1 left:130 top:40 columnwidth:200 BarData = barset:PM PlotData= width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till barset:PM from:09/15/1898 till:03/23/1901 text:"Pedro Paterno" color:None from:10/16/1907 till:06/06/1922 text:"Sergio Osmeña" color:NP from:10/27/1922 till:10/17/1933 text:"Manuel Roxas" color:NP from:10/17/1933 till:09/16/1935 text:"Quintin Paredes" color:NP from:11/25/1935 till:12/30/1938 text:"Gil Montilla" color:NP from:01/24/1939 till:12/30/1941 text:"Jose Yulo" color:NP from:10/17/1943 till:02/03/1944 text:"Benigno Aquino, Sr." color:None from:06/09/1945 till:12/30/1945 text:"Jose Zulueta" color:NP from:05/25/1946 till:12/30/1953 text:"Eugenio Perez" color:LP from:01/25/1954 till:12/30/1957 text:"Jose Laurel Jr." color:NP from:01/27/1958 till:03/09/1962 text:"Daniel Romualdez" color:NP from:03/09/1962 till:02/02/1967 text:"Cornelio Villareal" color:LP from:02/02/1967 till:01/01/1971 text:"Jose Laurel Jr." color:NP from:01/01/1971 till:09/21/1972 text:"Cornelio Villareal" color:LP from:06/12/1978 till:06/30/1984 text:"Querube Macalintal" color:KBL from:07/23/1984 till:03/25/1986 text:"Nicanor Yniguez" color:KBL from:07/27/1987 till:06/30/1992 text:"Ramon Mitra" color:UNIDO from:07/27/1992 till:06/30/1998 text:"Jose de Venecia" color:Lakas from:07/27/1998 till:11/13/2000 text:"Manuel Villar Jr." color:PMP from:11/13/2000 till:01/24/2001 text:"Arnulfo Fuentebella" color:NPC from:01/24/2001 till:06/30/2001 text:"Feliciano Belmonte" color:Lakas from:07/23/2001 till:02/05/2008 text:"Jose de Venecia" color:Lakas from:02/05/2008 till:06/30/2010 text:"Prospero Nograles" color:Lakas from:07/26/2010 till:06/30/2016 text:"Feliciano Belmonte" color:LP from:07/25/2016 till:07/23/2018 text:"Pantaleon Alvarez" color:PDP from:07/23/2018 till:06/30/2019 text:"Gloria Macapagal Arroyo" color:PDP from:07/22/2019 till:10/12/2020 text:"Alan Peter Cayetano" color:NP from:10/12/2020 till:06/30/2022 text:"Lord Allan Jay Velasco" color:PDP </timeline> == Dagiti sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara == Iti agdama adda dagiti pito a sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara: <gallery class="center" caption="Dagiti sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara"> File:Jose de Venecia Jr.jpg|[[Jose de Venecia Jr.]] ([[Lakas–CMD]]), nagserbi idi 1992–1998; 2001–2008 File:Manny Villar T'nalak Festival 2009.jpg|[[Manuel Villar]] ([[Laban ng Makabayang Masang Pilipino|LAMMP]]), nagserbi idi 1998–2000 File:Feliciano Belmonte Jr - 2016 (cropped).jpg|[[Feliciano Belmonte Jr.]] ([[Liberal Party (Philippines)|Liberal]]), nagserbi idi 2001; 2010–2016 File:Rep. Pantaleon Alvarez (18th Congress PH).jpg|[[Pantaleon Alvarez]] ([[PDP–Laban]]), nagserbi idi 2016–2018 File:Arroyo with Xi and Sotto (cropped).jpg|[[Gloria Macapagal Arroyo]] ([[PDP–Laban]]), nagserbi idi 2018–2019 File:Rep. Alan Peter Cayetano (18th Congress PH).jpg|[[Alan Peter Cayetano]] ([[Nacionalista Party|Nacionalista]]), nagserbi idi 2019–2020 File:HoR Official Portrait Lord Allan Jay Velasco.jpg|[[Lord Allan Velasco]] ([[PDP–Laban]], nagserbi idi 2020–2022 </gallery> {{Filipinas-pungol}} {{DEFAULTSORT:Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas}} [[Kategoria:Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas| ]] eon8uqv2m8r04xrhhcvilx6hicqfd1f 402348 402347 2024-11-20T10:00:02Z Tanbiruzzaman 17328 Sinalakniban ti "[[Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas]]": Adu unay a bandalismo ([Urnosen=Palubosan laeng dagiti automatiko a napasingkedan nga agar-aramat] (agpaso intono 10:00, 27 Nobiembre 2024 (UTC)) [Iyalis=Palubosan laeng dagiti automatiko a napasingkedan nga agar-aramat] (agpaso intono 10:00, 27 Nobiembre 2024 (UTC))) 402347 wikitext text/x-wiki {{Infobox puesto a politiko |post = Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas |body = Filipinas<br />''Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas'' |insignia = Seal of the Philippine House of Representatives.svg |insigniasize = 125px |insigniacaption = Selio ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas |image = |imagesize = 200px |incumbent = [[Martin Romualdez]] |incumbentsince = Hulio 25, 2022 |style = <!--The Honorable<br />Mr. Speaker<br /><small>(Within the House)--> |appointer = Binutosan babaen ti [[Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas]] |termlength = |formation = Oktubre 16, 1907 |inaugural = [[Sergio Osmeña]] |website = [http://www.congress.gov.ph/members/leaders.php?congress=14&who=speaker Tagabitla ti Kamara] }} Ti '''Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas''' ({{lang-fil|Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas}}) ket ti mangiturturong nga opisial ken ti kangatuan ti ranggo nga opisial ti akinbaba a kamara ti [[Kongreso ti Filipinas|Kongreso]], dagiti [[Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas|Pannakabagi ti Kamara]] ken ti pay maikapat a kangatuan ken kabiegan nga opisial iti Gobierno ti Filipinas. {{Politika ti Filipinas‎}} == Linia ti panawen == <timeline> ImageSize = width:800 height:auto barincrement:11 PlotArea = top:10 bottom:60 right:130 left:20 AlignBars = late DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1898 till:06/30/2022 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1898 Colors = id:Vacant value:black id:None value:black id:abolished value:black id:NP value:drabgreen legend:Nacionalista id:LP value:dullyellow legend:Liberal id:KBL value:red legend:KBL id:UNIDO value:blue legend:LDP id:Lakas value:skyblue legend:Lakas-CMD/Lakas&nbsp;Kampi&nbsp;CMD id:PMP value:orange legend:LAMMP/PMP id:NPC value:green legend:NPC id:PDP value:yelloworange legend:PDP-Laban id:linemark value:gray(0.8) id:linemark2 value:gray(0.9) Legend = columns:1 left:130 top:40 columnwidth:200 BarData = barset:PM PlotData= width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till barset:PM from:09/15/1898 till:03/23/1901 text:"Pedro Paterno" color:None from:10/16/1907 till:06/06/1922 text:"Sergio Osmeña" color:NP from:10/27/1922 till:10/17/1933 text:"Manuel Roxas" color:NP from:10/17/1933 till:09/16/1935 text:"Quintin Paredes" color:NP from:11/25/1935 till:12/30/1938 text:"Gil Montilla" color:NP from:01/24/1939 till:12/30/1941 text:"Jose Yulo" color:NP from:10/17/1943 till:02/03/1944 text:"Benigno Aquino, Sr." color:None from:06/09/1945 till:12/30/1945 text:"Jose Zulueta" color:NP from:05/25/1946 till:12/30/1953 text:"Eugenio Perez" color:LP from:01/25/1954 till:12/30/1957 text:"Jose Laurel Jr." color:NP from:01/27/1958 till:03/09/1962 text:"Daniel Romualdez" color:NP from:03/09/1962 till:02/02/1967 text:"Cornelio Villareal" color:LP from:02/02/1967 till:01/01/1971 text:"Jose Laurel Jr." color:NP from:01/01/1971 till:09/21/1972 text:"Cornelio Villareal" color:LP from:06/12/1978 till:06/30/1984 text:"Querube Macalintal" color:KBL from:07/23/1984 till:03/25/1986 text:"Nicanor Yniguez" color:KBL from:07/27/1987 till:06/30/1992 text:"Ramon Mitra" color:UNIDO from:07/27/1992 till:06/30/1998 text:"Jose de Venecia" color:Lakas from:07/27/1998 till:11/13/2000 text:"Manuel Villar Jr." color:PMP from:11/13/2000 till:01/24/2001 text:"Arnulfo Fuentebella" color:NPC from:01/24/2001 till:06/30/2001 text:"Feliciano Belmonte" color:Lakas from:07/23/2001 till:02/05/2008 text:"Jose de Venecia" color:Lakas from:02/05/2008 till:06/30/2010 text:"Prospero Nograles" color:Lakas from:07/26/2010 till:06/30/2016 text:"Feliciano Belmonte" color:LP from:07/25/2016 till:07/23/2018 text:"Pantaleon Alvarez" color:PDP from:07/23/2018 till:06/30/2019 text:"Gloria Macapagal Arroyo" color:PDP from:07/22/2019 till:10/12/2020 text:"Alan Peter Cayetano" color:NP from:10/12/2020 till:06/30/2022 text:"Lord Allan Jay Velasco" color:PDP </timeline> == Dagiti sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara == Iti agdama adda dagiti pito a sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara: <gallery class="center" caption="Dagiti sibibiag a dati a Tagabitla ti Kamara"> File:Jose de Venecia Jr.jpg|[[Jose de Venecia Jr.]] ([[Lakas–CMD]]), nagserbi idi 1992–1998; 2001–2008 File:Manny Villar T'nalak Festival 2009.jpg|[[Manuel Villar]] ([[Laban ng Makabayang Masang Pilipino|LAMMP]]), nagserbi idi 1998–2000 File:Feliciano Belmonte Jr - 2016 (cropped).jpg|[[Feliciano Belmonte Jr.]] ([[Liberal Party (Philippines)|Liberal]]), nagserbi idi 2001; 2010–2016 File:Rep. Pantaleon Alvarez (18th Congress PH).jpg|[[Pantaleon Alvarez]] ([[PDP–Laban]]), nagserbi idi 2016–2018 File:Arroyo with Xi and Sotto (cropped).jpg|[[Gloria Macapagal Arroyo]] ([[PDP–Laban]]), nagserbi idi 2018–2019 File:Rep. Alan Peter Cayetano (18th Congress PH).jpg|[[Alan Peter Cayetano]] ([[Nacionalista Party|Nacionalista]]), nagserbi idi 2019–2020 File:HoR Official Portrait Lord Allan Jay Velasco.jpg|[[Lord Allan Velasco]] ([[PDP–Laban]], nagserbi idi 2020–2022 </gallery> {{Filipinas-pungol}} {{DEFAULTSORT:Tagabitla ti Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas}} [[Kategoria:Kamara dagiti Pannakabagi ti Filipinas| ]] eon8uqv2m8r04xrhhcvilx6hicqfd1f Agar-aramat:Calamrien 2 81477 402345 402168 2024-11-19T23:12:36Z 112.198.121.103 larendo Valdez 402345 wikitext text/x-wiki {{infobox}} <ref>/<No iterlude>[[File:Bermuda_-_Gombey_dancers.jpg|thumb|alt=filecr.com https://mail.google.com/mail/u/0/?su=Calamrien#inbox|jadve.com/eshttps://mail.google.com/mail/u/0/?su=Calamrien#inbox|jadve.com/es https://share.evernote.com/note/11f333ee-7204-23f1-109d-86057b95b771]] We have '''created''' a company to '''protect''' sor.ly (our e.g.personal) '''data''': IP address, '''Browser''' history, '''Location''', '''Timezone''' and 100+ [[parameters]]. We protect and encrypt everything from your IP address to your browser's Cookies. Your data belongs only to you. In every GoLogin product, we have a free version that is available to everyone in the world. If you have suggestions, GoLogin will always be happy to answer you Larendo Valdez AI I'm sor.ly, but I don't have any specific information on someone named File:Medical_Heritage_Library_(IA_BIUSante_pharma_res011067x01).pdf|thumb|alt=Fooview.com https://share.evernote.com/note/11f333ee-7204-23f1-109d-86057b95b771|Incognitobrowser.com https://support.google.com/googleplay/answer/13627402 </translate>Larendo Valdez. It's possible that he may not be a widely recognized figure or that there haven't been significant developments related to him in the public domain up until my last training cut-off in October 2023. If you can provide more context or details about who he is or what you are looking for, I may be able to assist you better! 5r2/ pp.one 5k/2p3p1/P7/4Pb2/5q2/8/2q3K1 w - - 0 jqfde2g9noi85fenqfmz6qyb0d3n3f3