Wikipedia ilowiki https://ilo.wikipedia.org/wiki/Umuna_a_Panid MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Midia Espesial Tungtungan Agar-aramat Agar-aramat tungtungan Wikipedia Wikipedia tungtungan Papeles Papeles tungtungan MediaWiki MediaWiki tungtungan Plantilia Plantilia tungtungan Tulong Tulong tungtungan Kategoria Kategoria tungtungan TimedText TimedText talk Modulo Modulo tungtungan 0 4939 402419 402304 2024-12-05T00:41:18Z InternetArchiveBot 14943 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 402419 wikitext text/x-wiki {{Coord|30|S|71|W|display=title}} {{Infobox pagilian | conventional_long_name = Republika ti Chile | native_name = {{patubo a nagan|es|República de Chile}} | common_name = Chile | image_flag = Flag of Chile.svg | alt_flag = | image_coat = Coat of arms of Chile.svg | national_motto = {{vunblist |{{native phrase|es|"Por la razón o la fuerza"|italics=off}} |{{raise|0.45em |{{small|"By right or might"}}&nbsp;{{lower|0.5em|<ref>{{cite web |title=100 Peso Coin |url=http://www.bcentral.cl/eng/banknotes-coins/coins/m0100.htm |website=Banco Central de Chile |access-date=16 Septiembre 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120510231608/http://www.bcentral.cl/eng/banknotes-coins/coins/m0100.htm |archive-date=2012-05-10 |language=en }}</ref>}}}} }} | national_anthem = <br />''[[Nailian a kanta ti Chile]]''<div style="padding-top:0.5em;">[[Papeles:United States Navy Band - National Anthem of Chile.ogg|center]]</div> | image_map = Chile (orthographic projection).svg | map_width = 220px | alt_map = | map_caption = Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a [[Teritorio ti Antartiko ti Chile|Teritorio ti Antartiko]]. | capital = [[Santiago]]^a | coordinates = {{Coord|33|26|S|70|40|W|type:city}} | largest_city = kapitolio | official_languages = | languages_type = [[Nailian a pagsasao]] | languages = [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]] | ethnic_groups = | ethnic_groups_year = | demonym = Chileno, Taga-Chile | government_type = [[Unitario nga estado|Unitario]] a [[Presidensial a sistema|presidensial]] a [[batay-linteg a republika]] | leader_title1 = [[Presidente ti Chile|Presidente]] | leader_name1 = [[Gabriel Boric]] | legislature = [[Nailian a KOngreso ti Chile|Nailian a Kongreso]] | upper_house = [[Senado ti Chile|Senado]] | lower_house = [[Kamara dagiti Deputado ti Chile|Kamara dagiti Deputado]] | sovereignty_type = [[Pakasaritaan ti Chile|Wayawaya]] | sovereignty_note = manipud iti [[Espania]] | established_event1 = [[Hunta ti Gobierno ti Chile (1810)|Umuna Hunta ti Gobierno]] | established_date1 = 18 Septiembre1810 | established_event2 = Nairangarang | established_date2 = 12 Pebrero 1818 | established_event3 = Nabigbig | established_date3 = 25 Abril 1844 | established_event4 = {{nowrap|[[Batay-linteg ti Chile|Agdama a Batay-linteg]]}} | established_date4= 11 Septiembre 1980 |established_event5 = Nagpatingga ti diktadora ti militar |established_date5 = 5 Oktubre 1988 | established_event6 = Transision ti demokrasia iti Chile |established_date6 = 11 Marso 1990 | area_rank = Maika-38 | area_km2 = 756,096.3 | area_sq_mi = 291,930.4 | area_footnote = | percent_water = 1.07^b | population_census = 17,574,003<ref name="population">{{cite web |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |title=Resultados Definitivos Censo 2017 |type=Presentasion |publisher=Instituto Nacional de Estadística de Chile |date=1 Enero 2018 |access-date=18 Enero 2017 |language=es |archive-date=2017-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171223043747/http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |url-status=dead }}</ref> | population_census_rank = Maika-64 | population_census_year = 2017 | population_density_km2 = 24 | population_density_sq_mi = 61 | population_density_rank = Maika-198 | GDP_PPP = {{decrease}} $456.394 billion<ref name="imf">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=228,&s=NGDP_R,NGDP_RPCH,NGDP,NGDPD,PPPGDP,NGDPRPC,NGDPRPPPPC,NGDPPC,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |work=World Economic Outlook Database, October 2020 |publisher=International Monetary Fund |title=Chile |access-date=25 Disiembre 2020 |language=en}}</ref> | GDP_PPP_rank = Maika-43 | GDP_PPP_year = 2020 | GDP_PPP_per_capita = {{decrease}} $23,455<ref name="imf" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = Maika-57 | GDP_nominal = {{decrease}} $245.414 billion<ref name="imf" /> | GDP_nominal_rank = Maika-45 | GDP_nominal_year = 2020 | GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $12,612<ref name="imf" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = Maika-55 | Gini_year = 2017 | Gini_change = steady | Gini = 44.4 <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="WBgini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=CL |title= GINI Index (World Bank Estimate) |publisher=World Bank |access-date=4 Abril 2020 |language=en}}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = 2019<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI = 0.851 <!--number only--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|language=en|publisher=United Nations Development Programme|date=15 Disiembre 2020|access-date=15 Disiembre 2020}}</ref> | HDI_rank = Maika-43 | currency = [[Pisos ti Chile|Pisos]] | currency_code = CLP | time_zone = {{nowrap|[[Oras idiay Chile|CLT ken EAST]]^c}} | utc_offset = −3 ken −5 | time_zone_DST = | utc_offset_DST = | DST_note = | antipodes = | date_format = | drives_on = kanawan | calling_code = [[+56]] | iso3166code = | cctld = [[.cl]] | footnote_a = Ti [[Politika ti Chile#Lehislatibo a sanga|Lehislatura]] ket naikuartel idiay [[Valparaíso]]. | footnote_b = Mairaman ti Easter Island ken [[Isla Sala y Gómez]]; saan a mairaman ti {{pagbaliwen|1250000|km2}} iti teritorio a tinunton idiay Antartika. }} Ti '''Chile''' ({{IPA-es|ˈtʃile|lang}}), opisial a ti '''Republika ti Chile''', ket ti pagilian iti [[Abagatan nga Amerika]] a mangsakop iti ababa ken atiddog, akikid a pirgis ti daga a nagbaetan ti [[Andes]] iti daya ken ti Taaw Pasipiko iti laud. Daytoy ket beddenganna ti [[Peru]] iti amianan, ti [[Bolivia]] iti amianan a daya, ti [[Arhentina]] iti daya, ken ti [[Pasahe Drake]] iti adayo nga abagatan. Ti teritorio ti Chile ket mairaman dagiti isla ti Pasipiko ti [[Is-isla Juan Fernández|Juan Fernández]], [[Salas y Gómez]], [[Is-isla Desventuradas|Desventuradas]], ken [[Rapa Nui]] idiay [[Oceania]]. Tuntonen pay ti Chile iti agarup a {{pagbaliwen|1250000|km2}} iti [[Antartika]], urayno amin a panagtunton ket nasuspende babaen ti [[Tulag ti Antartiko]]. Ti namaga a [[Desierto Atacama]] idiay akin-amianan a Chile ket aglaon kadagiti adu a kinabaknang iti mineral, a naipangpangruna ti [[gambang]]. Ti bassit met laeng a lugar iti tengnga ket kaaduan iti termino iti populasion ken dagiti rekurso iti agrikultura, ken daytoy ti sentro ti kultura ken politika a dimmakkelan ti Chile idi naladaw a maika-19 a siglo idi inkorporadona dagiti rehion ti amianan ken abagatan. Ti akin-abagatan a Chile ket nabaknang kadagiti kabakiran ken dagiti daga a pagaraban, ken mangipakaita kadagiti agsasaruno a [[bulkan]] ken dagiti danaw. Ti akin-abagatan nga aplaya ket labirinto dagiti [[Dagiti piordo ken kanal ti Chile|piordo, sabangan ken dagiti kanal]], dagiti agtirtiritir a peninsula, ken dagiti isla.<ref name="USDoS">{{cite web |url=http://www.state.gov/outofdate/bgn/chile/192190.htm |title=Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile |publisher=United States Department of State |date=16 Disiembre 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120713150648/http://www.state.gov/outofdate/bgn/chile/192190.htm |archive-date=2012-07-13 |language=en |access-date=2015-10-20 }}</ref> [[Papeles:Pueblo de San Pedro de Atacama 2013-09-21 11-52-31.jpg|thumb|left|Atacama]] Pinarukma ken kinolonia ti Espania ti Chile idi tengnga ti maika-16 a siglo, ken sinukatanda ti turay ti Inca idiay akin-amianan a Chile, ngem napaay a nangparukma dagiti nawaya a [[Mapuche]] a nagtagtagitao ti abagatan a tengnga a Chile. Kalpasan ti panagirangarang ti wayawaya manipud iti Espania idi 1818, rimmuar ti Chile kadagiti tawen ti 1830 a kas relatibo a natalinaay nga autoritariano a republika. Idi maika-19 a siglo, nakakita ti Chile iti nasayaat a panagdur-as ti ekonomia, ken nangipatingga daytoy iti resistansia dagiti Mapuche kadagiti tawen ti 1880 ken nakagun-od iti agdama a teritoriona iti amianan iti [[Gubat ti Pasipiko]] (1879–83) kalpasan ti panangabakna iti Peru ken Bolivia.<ref name=factbook>{{cite web |title=Chile |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=17 Pebrero 2014 |language=en |archive-date=2015-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151106030337/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html |url-status=dead }}</ref> Kadagiti naladaw a tawen ti 1960 ken dagiti nasapa a tawen ti 1970, nakasanay ti pagilian iti nakaro a kanigid-kanawan a [[Polarisasion (politika)|politikal a polarisasion]] ken riribuk. Daytoy a pasamak ket nagbanagan ti [[kudeta ti Chile ti 1973]] a nangparmek iti kanawan a payak a gobierno ni [[Salvador Allende]] ken nakaitakderan ti [[Diktadura ti militar ti Chile (1973–90)|nagpaut iti 16 a tawen a kanawan a payak a diktadura ti militar]] a nakatayan wenno nakapukawan dagiti ad-adu ngem 3,000 a tattao. Ti turay nga indaluan babaen ni [[Augusto Pinochet]] ket nagpatingga idi 1990 kalpasan iti pannakaabakna iti reperendum iti 1988 ken sinaruno babaen ti kumaduaan ti sentro a kanawan a nagturay kadagiti uppat a presidensia aginggana idi 2010. [[Papeles:The three areas of Chile.png|thumb|right|250px|Mapa dagiti tallo a lugar a mangbingay iti teritorio ti Chile:<br />'''Iti asul:''' [[Kontinental a Chile]].<br />'''Iti nalabbasit:''' [[Insular a Chile]].<br />'''Iti berde:''' [[Teritorio ti Antartiko ti Chile|Antartiko a Chile]].]] == Dagiti nagibasaran == {{Reflist|25em}} == Adu pay a mabasbasa == * Simon Collier and William F. Sater, ''A History of Chile, 1808–1894,'' Cambridge University Press, 1996 * Paul W. Drake, and others., ''Chile: A Country Study,'' Library of Congress, 1994 * Luis Galdames, ''A History of Chile,'' University of North Carolina Press, 1941 * Brian Lovemen, ''Chile: The Legacy of Hispanic Capitalism,'' 3rd ed., Oxford University Press, 2001 * John L. Rector, ''The History of Chile,'' Greenwood Press, 2003 == Dagiti akinruar a silpo == {{Commons-nailinia}} {{Wikivoyage-inline}} * [http://www.thisischile.cl/ Opisial a website ti Chile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110725011020/http://www.thisischile.cl/Articles.aspx?id=1213&sec=416&itz=interface-acerca-gente-historia&eje=acerca&idioma=2&t=pre-hispanic-chile |date=2011-07-25 }} * [http://www.gobiernodechile.cl/ Gobierno ti Chile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110113010706/http://www.gobiernodechile.cl/ |date=2011-01-13 }} *{{CIA World Factbook link|ci|Chile}} * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/chile.htm Chile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081011194320/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/chile.htm |date=2008-10-11 }} manipud iti ''UCB Libraries GovPubs'' *{{Dmoz|Regional/South_America/Chile}} * [http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm Bariweswes ti Chile] manipud iti BBC News * [http://www.ubicachile.cl/ Mapmapa ti kalsada Chile, interaktibo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140116103522/http://www.ubicachile.cl/ |date=2014-01-16 }} *[http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/CHL/Year/2012/Summary Pakabuklan dagiti Estadistika ti Panagtagilako ti Chile iti Banko ti Lubong] *{{Wikiatlas|Chile}} {{Heograpiko a lokasion |Centre = {{WP|Chile}} |Northwest = |North = {{Wagayway|Peru}} |Northeast = {{Wagayway|Bolivia}} • {{Wagayway|Brazil}}<br />{{Wagayway|Paraguay}} |East = {{Wagayway|Argentina}} • {{Wagayway|Uruguay}}<br />[[Taaw Atlantiko]] |Southeast = |South = [[Akin-abagatan a Taaw]]<br />[[Antartika]] |Southwest = |West = [[Taaw Pasipiko]] }} {{Pagpagilian ti Abagatan nga Amerika}} {{Kontrol ti autoridad}} [[Kategoria:Chile| ]] [[Kategoria:Dagiti pagilian a nagbeddengan ti Taaw Pasipiko]] [[Kategoria:Pagpagilian ti G15]] [[Kategoria:Dagiti dati a kolonia ti Espania]] [[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Kappon ti Pagpagilian ti Abagatan nga Amerika]] [[Kategoria:Dagiti republika]] [[Kategoria:Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1818]] [[Kategoria:Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Espaniol]] [[Kategoria:Dagiti pagilian ti Abagatan nga Amerika]] [[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]] to9rwv9smau24ntvev12pjy01lakz7c