Википеди
inhwiki
https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%80%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%BE%D0%B0%D0%B3%D3%80%D1%83%D0%B2
MediaWiki 1.44.0-wmf.4
first-letter
Медиа
Гӏулакха
Ювцар
Доакъашхо
Доакъашхочун дувцар
Википеди
Википеди ювцар
Файл
Файл ювцар
MediaWiki
MediaWiki ювцар
Ло
Ло бувцар
Новкъостал
Новкъостал дувцар
ОагӀат
ОагӀат ювцар
Моартал
Моарталах къамаьл
TimedText
TimedText talk
Модуль
Модуль ювцар
Малсаганаькъан Дахий Дошалкъа
0
1254
67561
65724
2024-11-23T16:18:25Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа]] → «[[Малсаганаькъан Дахий Дошалкъа]]»
65724
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение = Мальсагов Дошлуко Дохович.png
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этногрфи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дохий Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дохий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
5zuj7lmq1b6t430dbljsfr3t2gy8s1z
67563
67561
2024-11-23T16:19:46Z
Коазой Рашид
1210
67563
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение = Мальсагов Дошлуко Дохович.png
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этногрфи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дахи́й Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
czg4x2qvpou8ftljalg1bna4tl5zes0
67564
67563
2024-11-23T16:20:10Z
Коазой Рашид
1210
67564
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение = Мальсагов Дошлуко Дохович.png
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этногрфи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дахи́й Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи]], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи]], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
jeb9qej0k22citppxin2uqzrg2rkn5m
67574
67564
2024-11-23T18:57:49Z
Коазой Рашид
1210
67574
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение = Мальсагов Дошлуко Дохович
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этногрфи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дахи́й Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи]], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи]], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
23phh08gujz2rhxfx5p9btdf4rpvkw1
67576
67574
2024-11-23T18:58:58Z
Коазой Рашид
1210
67576
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение = Мальсагов Дошлуко Дохович
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этнографи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дахи́й Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи]], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи]], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
tmva344bhq0zlvrtxrsivfkrcni9pvt
67577
67576
2024-11-23T19:02:22Z
Коазой Рашид
1210
67577
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение =
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этногрфи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дахи́й Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи]], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи]], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
8tv163r3v8pzkfgi4iob7mcl0ln7bck
67578
67577
2024-11-23T19:03:42Z
Коазой Рашид
1210
Юхадаьккхад [[Special:Contributions/Коазой Рашид|Коазой Рашид]] яхача доакъашхочун эрш [[Special:Diff/67577|67577]] ([[User talk:Коазой Рашид|къамаьл]])
67578
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпанцӀи яраш|Малсаганаькъан}}
{{Учёный
|Имя = Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
|Оригинал имени = {{lang-ru|Мальсагов Дошлуко Дохович}}
|Изображение = Мальсагов Дошлуко Дохович.png
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения =
|Место рождения = {{МестоРождения|Дошлакъий-Юрт|Дошлакъий-Юрта}}, [[Тийрка область]], [[Россе импери]]
|Дата смерти =
|Место смерти = {{МестоСмерти|Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий тӀа}}
|Гражданство = {{USSR}}
|Род =
|Научная сфера = [[этнографи]], [[филологи]], [[таржам дар]]
|Место работы =
|Альма-матер =
|Учёная степень = {{Учёная степень|кандидат|филологических наук}} (1941)
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|0}} (1964)
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = {{Медаль За трудовую доблесть}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''Ма́лсаганаькъан Дахи́й Дошалкъа''' ({{lang-ru|Мальса́гов Дошлуко́ До́хович}}) — Ӏилманхо-кавказовед, филолог, фольклорист, этнограф, таржамхо, оазархо, йоазонхо, [[Союз писателей СССР|СССР йоазонхой союза]] доакъашхо, литературни критик.
== Вахара сурт оттадар ==
Ваьв [[1898|1898 шера]] [[Чантара 23]] дийнахьа [[Дошалкъий-Юрт]]а [[ахархо]]чун фусаме{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}. [[Даькъасте]] [[Эрсече хинна бӀорахой тӀом|бӀорахой тӀом]] латтача хана цӀеча партизаний отрядашка волаш тӀом баьб цо, 1919 шера Саькур бетта [[Долакха-Юрт]]и [[Наьсаре|Наьсар-Кертеи]] бахьан деникинцашта духьала тӀом беш шозза човнаш а яь хиннай цунна.
ГӀалгӀай мехка Советий Ӏаьдал эттача денз 1924 шерага кхаччалца цо болх баьб [[Наьсаре]]н райисполкоме. Цул тӀехьагӀа, [[1924]] шера денз [[1930]] шерага кхаччалца из деша вьагӀав [[Даькъастен педагогически институт]]а [[эрсий мотт]]еи литератураи Ӏомаду ралсе. Белггала цу хана цо дӀаболабаьб Ӏилма-тохкама болх. Цул совгӀа, [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] массехк [[Дешале|ишколашта]] лаьрхӀа дола [[Ӏаморг]]аш оттадеча дакъа а лаьцад.
[[1930]] шера денз [[1934]] шерага кхаччалца [[Северо-Осетинский государственный университет имени К. Л. Хетагурова|Лоамарой хьехархой института]] мотт-харан кафедра ассистент волаш болх бу Дошлакъас, лоархӀаме дакъалоац краеведене [[ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама институт]]а балхаца а.
1934 шера денз 1937 шерага кхаччалца Ростоверча Даькъастен мехка тархьара-лингвистически институте гӀалгӀай мотт тохкаш болча аспиранташта кулгалдеш хул Дошлакъа.
1940 шера денз 1944 шерага кхаччалца Нохч-ГӀалгӀай истореи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института линвистически сектора кулгалхо а волаш, боккха Ӏилмани организаторскии болх дӀаболабу цо. Цул совгӀа, [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте]] «Введение в языкознание», «Эрсийи, нохчийи, гӀалгӀайи меттаех диалектологе» курсаш а еш.
1944 шера денз 1957 шерага кхаччалца Дошлакъас къахьег ГӀиргизий хьехархой институте эрсий метта кафедра доцент а волаш. Вай ханара эрсий метта курси, гӀиргизий ишколе из хьехара методикеи да цо хьехаш. Цу хана тайп-тайпарча сборникаш тӀеи кепатеха арайоал цо язъяь массехк Ӏилма-методически статья а.
1957—1958 шерашка Дошлакъас болх бу Нохч-ГӀалгӀай тархьареи, меттеи, литератураи Ӏилма-тохкама института директор волаш. 1958—1966 шерашка Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен педагогически института меттеи литератураи кафедра доцент волаши, цул тӀехьага профессор волаши къахьег цо.
Мальсагнаькъан Дахий Дошлакъа боккха лоархӀам беш хиннав вай халкъа фольклор Ӏомаяра, искусствои литературеи дегӀадоаладара, шерра Советий мехкарча къахьегамхошта уж дӀадовзийтара. Иштта, 1931 шера Ростове Даькъастен халкъий говзала Олимпиада хиларца дувзаденна «Молот» яхача ростовера газета тӀа цо кепатох «ГӀалгӀайчен къахьегамхой говзал» яха статья. Цул тӀехьагӀарча шерашка «Революции лоаманхои» яхача краевой журнала тӀа «Нохч-ГӀалгӀай фольклор Ӏомаелга вӀаштӀехьадаккхарга», «Нохч-ГӀалгӀай литературни меттах», «ГӀалгӀай литература» яха а, иштта кхыйола статьяш а араяьннай цун. 1941 шера Нохч-ГӀалгӀай кинижкий издательствос къаьстта кинижка долаш арахец ерригача кавказа мотт-хара юкъе эггара хьалхара «Нохч-ГӀалгӀай диалектологии литературни мотти дегӀаахара наькъаш» яха цун монографически болх. Цун кандидатски диссертаци яр из.
Цу шерашка а цул тӀехьагӀарча хана а Мальсагов Дахий Дошлакъа даьча Ӏилман тохкамаша кӀоарга гучаяьхай нохчийи гӀалгӀайи меттай фонетикайи, морфологеи, синтаксисеи, лексикеи дукхагӀйола белгалонаш.
Малсаганаькъан Дошалкъа кхелхав 1966 шера [[Баьцамеа 9]] дийнахьа [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа.
== Кхолламаш ==
1931 шера [[Ростов-на-Дону]] хиннача Даькъастен халкъий говзала краевой Олимпиаде Малсагнаькъан Дошлакъаси [[Малсаганаькъан Оарцхо]]си цхьана язъяь хинна «Кердача наькъа тӀа» яха пьеса ловзайир гӀалгӀай делегацерча самодеятельни артисташа. Карара-кара тела ЦӀе байракх яьккхар цар цу наькъах. ХӀанз а тӀехьа Шолжа-ГӀалий тӀарча краеведчески музее йолаш я из.
Цул совгӀа, 1934 шера «Ӏарамхи» яха поэма язйир Дошлакъас, хӀаьта цу шера из эрсий меттала яьккхар М. Слободской яхача эрсий оазархочо.
Говзаме таржамхо хиларца а наха дика вовзаш вар Малсагнаькъан Дахий Дошлакъа. Цо къахьегар бахьан долаш 30-гӀа шераш дӀадолалуш гӀалгӀай кинижкаш дешарий шоай меттала Ӏоеша йиш хилар дуккха а эрсийи советийи литература дик-дикагӀа а лоархӀамегӀа а дола кхолламаш. Царех лархӀа деза А. С. Пушкина къаьст-къаьста фаьлгаш, Н. В. Гоголя «Денна синош» яхачеи, М. Ю. Лермонтова «Мцыри» яхачеи поэмаш тӀара доакъош, И. К. Крылова къоанолгаш, А. М. Горьке «Лаьчах дола иллии», «ДуӀакхайкоргах дола иллии» (тӀехьарчоа Овшанаькъан М. Ф. цхьана даьд цо таржам).
Доккха дакъа лаьцад Малсаганаькъанчо нохч-гӀалгӀай халкъа багахбувцама кхолламаш эрсий меттала йоахача. Белггала дика таржам даь хиннад цо 1931 шера арадаьннача Измайлов Зархмата сборника тӀарча лирически иллешта.
Дуккха терко йир Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас нохч-гӀалгӀай багахбувцама сийлингаш, къастта наьртий эпос дӀаязъяраи цунна Ӏилманца кӀоарга тохкам бараи.
Ӏилманхо а, йоазонхо а, критик а ше хиларга хьежжа, Малсаганаькъан Дошлакъас дилла а йоккха терко йора гӀалгӀай советий литература хьахилараи дӀахо йодача хана из сиха дегӀаахараи. «ГӀалгӀай советски литература исторе очеркашта» лаьрхӀа Зязиков Бахьаудинаца цхьана цхьа иттех гаргга критико-литературоведчески очеркаш язйир цо 1961 шера. Цига кӀоаргга анализ йир цо гӀалгӀай йоазонхойи оазархойи [[Озанаькъан ИсмаӀала Салман|Озанаькъан Салманеи]] [[Озанаькъан Илеза Ахьмадеи]], [[Яндаьнаькъан Хамарзий Жамалда|Янданаькъан Жамалдеи]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат|Осменаькъан Хьамзатеи]], [[Хамхой Элмарзий Ахьмад|Хамхой Ахьмадеи]], Хьоашаланаькъан Махьмадеи, иштта кхыбарий а кхолламашта.
Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа просвещене гӀорбаьнна цӀихеза болча деятелех цаӀ вар Малсаганаькъан Дошлакъа. Дуккхача ишкола Ӏаморгийи массехк методически пособийи автор хилар из.
1934 шера Малсаганаькъан Дошлакъийна доцент яха цӀи елар. 1941 шера вайньаха метташ тохкаш баьча балха толамца диссертацена защита яьчул тӀехьагӀа, СССР Ӏилмай Академе востоковедене института Ӏилманхой совето цхьа барт а болаш, филологе Ӏилмай кандидат яха дарж деннад цунна. 1964 шера профессор хилар цох. 1937 шера денз Советий йоазонхой союза доакъашхо хиннав.
Дикка боккха лоархӀам болаш дакъа лаьцад Ӏилманхочо дерригача дунен довзаш дола «Слово о полку Игореве» яха къаьнара-эрсий литература сийлинг Ӏомадеча а. «Слово о полку Игореве» яхача кхолламца цхьайолча кхетаеш йоацача моттигех" яхача цун Ӏилман балха лакха мах баьб дуккхача цӀихезача советий Ӏилманхоша{{efn|Массала: Оахаранаькъан Раиса, Оздой Фируза, Малсаганаькъан Лидия, Беканаькъан Панта{{sfn|Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова|1972|с=10—11}}; [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Оахаранаькъан Нурдин]]{{sfn|Ахриев|1975|с=201—202}}; Белецкая Екатерина, Дмитриев Лев{{sfn|Белецкая, Дмитриев|1995}}; Зарахнаькъан Зейнеп{{sfn|Дзарахова|2020}}.}}.
== Белгалдаккхар ==
=== Комментареш ===
{{notelist}}
=== Хьасташ ===
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
| автор = [[Оахаранаькъан ГӀойберда Нурдин|Ахриев Н. Г.]]
| ссылка =
| заглавие = Исконные имена чеченцев и ингушей
| язык =
| ответственный = Отв. ред. И. А. Оздоев
| издание = Сборник статей и материалов по вопросам нахского языкознания. Известия ЧИНИИИЯЛ
| тип =
| место = [[Грозный]]
| издательство = ЧИ кн-во
| год = 1975
| том = 2
| выпуск = 2
| номер =
| страницы = 199—212
| ref = Ахриев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{книга
| автор = Ахриева Р. И., Оздоева Ф. Г., Мальсагова Л. Д., Бекова П. Х.
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/ahrieva-r-i-ozdoeva-f-g-malsagova-l-d-bekova-p-h-h1anzara-g1alg1aj-mott/
| заглавие = ХӀанзара ГӀалгӀай мотт
| язык =
| ответственный = Ред. А. А. Зязиков
| место = [[Грозный]]
| издательство = Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
| год = 1972
| страниц = 265
| ref = Ахриева, Оздоева, Мальсагова, Бекова
}}
* {{публикация|книга
| автор = Белецкая Е. М., Дмитриев Л. А.
| часть = Мальсагов Дошлуко Дохович
| ссылка часть = http://feb-web.ru/feb/slovenc/es/es3/es3-2151.htm?cmd=p&istext=1
| ссылка =
| заглавие = Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
| вид = В 5 т
| nodot =
| язык =
| ответственный =
| место = {{СПб.}}
| издательство = Д. Буланин
| год = 1995
| издание =
| том = 3: К — О
| страницы = 215—217
| страниц =
| isbn =
| doi =
| ref = Белецкая, Дмитриев
}}
* {{статья
| автор = Гугиев Х. Г.
| ссылка = https://ghalghay.com/2023/03/29/vaynakhizm-doshluko/
| заглавие = Кандидат филологических наук
| оригинал =
| язык =
| ответственный =
| автор издания =
| издание = Грозненский рабочий
| тип = газет
| место = [[Грозный]]
| издательство = Изд-во «Грозненский рабочий»
| год = 1941
| месяц = 03
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер =
| страницы =
| ref = Гугиев
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{статья
| автор = Дзарахова З. М.-Т.
| ссылка = https://gazetaingush.ru/obshchestvo/doshluko-malsagov-ob-istoricheskih-svyazyah-ingushey-s-vostochnymi-slavyanami-i-rossiey
| заглавие = Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён
| язык =
| ответственный = Гл. ред. Ш. Боков
| автор издания =
| издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
| тип = газет
| место = [[Магас]]
| издательство = ГАУ редакция газеты «Ингушетия»
| год = 2020
| месяц = 10
| число = 15
| ref = Дзарахова
| archiveurl =
| archivedate =
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
41fbn7huzi1zcnbdswe7joyt7xhuehn
Киншаса
0
1533
67608
63887
2024-11-24T00:04:42Z
InternetArchiveBot
2350
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
67608
wikitext
text/x-wiki
{{НП+
|статус = пхьа
|русское название = Киншаса
|оригинальное название = {{lang-fr|Kinshasa}}
|изображение = Boulevard du 30 juin, Kinshasa.jpg
|описание изображения =
|страна = Демократе Республика Конго
|герб = Coat of arms of Kinshasa.svg
|флаг = Kinshasa Flag.svg
|ширина герба =
|ширина флага =
|lat_dir = S|lat_deg = 04|lat_min = 19|lat_sec = 54
|lon_dir = E|lon_deg = 15|lon_min = 18|lon_sec = 50
|вид региона = Административное деление Демократической Республики Конго{{!}}Провинци
|регион = Киншаса
|регион в таблице = Киншаса (провинци){{!}}Киншаса
|вид района =
|район =
|район в таблице =
|внутреннее деление =
|вид главы = Губернатор
|глава = [[Кимбута, Андре|Андре Кимбута Янго]] (2007 шера денз)
|дата основания = [[1881 шу]]
|первое упоминание =
|прежние имена = {{НП-ПН|[[1966]] шера|Леопольдвиль}}
|статус с =
|площадь = 9965
|вид высоты =
|высота центра НП = 240
|климат = [[экваториальный климат|экваториальни]]
|официальный язык = ференгий мотт|ференгий
|официальный язык-ref =
|население = {{увеличение}} 11 575 000<ref>{{cite web|url=http://citypopulation.de/CongoDemRep-Cities.html|deadlink=yes|title=The population of the (new) provinces of the Democratic Republic of the Congo according to the last census and more recent projections.|accessdate=2019-03-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181007203355/http://www.citypopulation.de/CongoDemRep-Cities.html|archivedate=2018-10-07}}</ref>
|год переписи = 2015
|плотность = 1162
|агломерация =
|национальный состав =
|конфессиональный состав = [[католикаш]], [[протестанташ]], [[бусулбаш]], халкъа динош
|этнохороним = киншасхой, киншасхо
|часовой пояс = +1
|DST =
|телефонный код = +24312
|почтовый индекс =
|почтовые индексы =
|автомобильный код =
|вид идентификатора =
|цифровой идентификатор =
|сайт = http://www.kinshasa.cd/
|язык сайта = fr
}}
'''Кинша́са''' ([[1966 шу|1966]] кхаччалца — '''Леопольдви́ль''') — [[Конго|Демократе Республика Конго]] [[нанагӀала]] (1960-ча шера денз). Из улаш я [[Конгохий|Конгохи]] тӀа<ref>[http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_docman&Itemid=141&task=doc_download&gid=1 Programme du Gouvernement, Provincial de Kinshasa, 2007—2011] {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20081228123531/http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_docman&Itemid=141&task=doc_download&gid=1 |date=2008-12-28 }}</ref>.
Киншаса бахархой дукхалах шоллагӀа я [[Африка|Африке]] ([[Лагос]] яьлча) пхьан агломерацен бахархой дукхалá кхоалагӀа я [[гӀара]] тӀа ([[Каир]]и,[[Лагос]]и яьлча). Эггара дукхагӀа [[ференгий мотт]] бувца бахархой бола моттиг я ([[Париж]]ал дукхагӀа а)<ref>
{{cite web|url=http://www.demographia.com/db-wuaproject.pdf|title=World Urban Areas Population Projections (From 6th Edition of World Urban Areas) 2010|publisher=[[Demographia]]|format=PDF|accessdate=2013-05-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GW5p2Xop?url=http://www.demographia.com/db-wuaproject.pdf|archivedate=2013-05-10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2|title=World Urbanization Prospects: The 2005 Revision Population Database|publisher=[[United Nations]] Population Division|accessdate=2007-06-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/61Az4CYeN?url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2|archivedate=2011-08-24}} {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20081218103032/http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |date=2008-12-18 }}</ref>. ДукхагӀча бахархошта кӀезига-дукха [[ференгий мотт]] ховш бале а, йоазонгахь мара лелабац из. Къамаьлагахь пхьан мотт — [[лингала]] ба, [[Банту (языки)|банту]] тоаба юкъе бода. ХӀанзара демографен хьал дӀахо а иштта дӀадоде, Ӏилманхоша хьаяхачох 2100 шера пхьан чу 83,5 млн саг хургва<ref>{{cite web|title=К 2100 году эти города станут крупнейшими по численности населения - Вокруг Света|url=https://vokrugsveta.ua/ratings/k-2100-godu-eti-goroda-stanut-krupnejshimi-po-chislennosti-naseleniya-29-06-2017|website = Вокруг Света|date=2017-06-29|accessdate=2017-06-30|lang = ru}}</ref>.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
mtfz5eeu0r2uh99xpykjaijmvjlxhas
ГӀалгӀай меттала газеташи журналаши
0
1730
67655
54121
2024-11-24T09:46:33Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[ГӀалгӀай меттала газеташи тептараши]] → «[[ГӀалгӀай меттала газеташи журналаши]]»
54121
wikitext
text/x-wiki
* '''[[Сердало_(газет)|«Сердало»]]''' (ГӀалгӀай Мехка къаман юкъара газет, арадувл 1923 ш. денз)
* '''[[Наьсарен колхозхо|«Наьсарен колхозхо»]]''' (Наьсарен шахьар, 1939 – 1943 шш.)
* '''[[Ачалкхен колхозхо|«Ачалкхен колхозхо»]]''' (Ачалкхен юртара газет, 1941 ш.)
* '''[[Байракх (газета)|«Байракх»]]''' (1958 – 1960 шш.)
* '''[[Ленина байракх|«Ленина байракх»]]''' (Наьсарен шахьар, 1958 ш. денз)
* '''[[Къахьегама байракх|«Къахьегама байракх»]]''' (Шолжа территориальни колхозни-совхозни урхале, 1962 – 1963 шш.)
* '''[[ГӀалгӀайче (газета)|ГӀалгӀайче]]''' (республикан юкъара-политика газета)
* '''[[Знамя Труда|«Къахьегама байракх»]]''' (Шахьара юкъара-политика газета)
* '''[[Наьсарен оаз|«Голос Назрани»]]''' (Наьсаре пхьен юкъара-политика газет)
* '''[[СелаӀад (тептар)|«СелаӀад»]]''' (берий тептар).
* '''[[Литературни ГӀалгӀайче|«Литературни ГӀалгӀайче»]]''' (тептар)
* '''[[Даймохк (газет)|«Даймохк]]''' — [[нийсхо (организаци)|«нийсхо» яхача организацен]] газет, арадийнад 2012 шерага кхаччалца.
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]
9cplc4z2qggxoe5gk5v9o5c079gk0h5
ГӀалгӀай культура
0
1828
67645
57986
2024-11-24T09:29:27Z
Коазой Рашид
1210
67645
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀайчен товшхал''' е '''ГӀалгӀай товшхал''' ({{lang-ru|Культура Ингушетии}}, {{lang-ru2|Ингушская культура}}) — ширача хáна денз гӀалгӀай къамо оттаяьча кхоáчамах латташ йолча а латташ йоацача а объектий гуллам. Цудухьа дуккха хӀама да цо чулоацаш: тайп-тайпара гӀалгӀай Ӏаьдалаши Ӏадаташи, [[ГӀалгӀай лоаме|лоам]] ягӀа къаьнара [[гӀишло]]ши ([[ГӀала|гӀáлаш]], [[вӀов]]наш, маьлха-кашамаш), сага [[гӀалгӀай дувхар|дувхар]]и ([[чокхе]], [[элтар-кий]], [[курхьарс]]), [[халхар]]и, [[гӀалгӀай даар|даар]]и, иштта дукха кхыдар а.
ГӀалгӀай культуран дог [[Эздел]] да.
== ГӀалгӀай архитектура ==
'''Илли о том, как построили башню''' — [[Ингуши|ингушская]] героико-эпическая песня ([[илли]]).
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{книга
| автор = Айдаев Ю. А., Дахкильгов И. А., Мальсагов А. О., Нашхоев Р. М., Туркаев Х. В.
| заглавие = Илли: героико-эпические песни чеченцев и ингушей
| ссылка = https://books.google.ru/books?id=zaFLzXLG1u4C&q=илли&dq=илли&hl=ru&sa=X&ei=Br0_U7n7DOrI4ASyw4CYDQ&ved=0CB8Q6AEwAA
| ответственный = [[Ахматова, Раиса Солтамурадовна|Ахматова Р. С.]]
| место = Грозный
| издательство = Чечено-Ингушское книжное издательство
| год = 1979
| том =
| страниц = 238
| страницы =
| isbn =
| тираж = 25000
| ref =
}}
[[ОагӀа]т:ГӀалгӀайчен товшхал|*]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]جزاكم الله خيرا
hv89aqpa3bwwhxfnnr8niwlxxn7i466
67647
67645
2024-11-24T09:36:22Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай товшхал]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67647
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай товшхал]]
9dcksqmhh6qef6hr3nc6o96xz5vf0vp
Аьланпхьен ловзараш
0
2087
67628
66048
2024-11-24T08:56:32Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[Аьланпхьа ловзараш]] → «[[Аьланпхьен ловзараш]]»
66048
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Olympic rings with white rims.svg|thumb|300px|[[Аьланпхьа эмблема]]]]
ХӀанзара '''Аьланпхьа ло́взараш''' ({{lang-ru|Олимпи́йские и́гры}}, {{lang-en|Olympic Games}}) — дунен халкъашта юкъера эггара доккхагӀа дола гулламий [[спорт]]ай яхьараш да.
Уж дӀакхохьаш да диъ шера цкъа Дунен халкъашта юкъера аьланпхьа комитето кулгалдеш.
[https://hackmd.io/@l2-top/lineage-2-top-servers Играть в новые сервера ла2]
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Спорт]]
dh0lgehl148r84hx7cbr9swvtltmkxj
Яхьаш
0
3332
67603
58784
2024-11-23T21:54:07Z
Коазой Рашид
1210
67603
wikitext
text/x-wiki
'''Яхь''' ({{lang-ru|соревнова́ние}}) — шоаш тӀех хилар дӀагойтар духьа е цхьа котало яккхара духьа духьалъбовлар, [[яхь]] ла́цар да.
== Дош ==
Яхь я, яхьаш/яхьараш я.
{| class="wikitable"
|-
! Дожар !! Цхьоален таьрахь !! Дукхален таьрахь
|-
| ЦӀ. д. ''(мала? фу?)'' || яхь || яхьаш/яхьараш
|-
| Дл. д. ''(хьан? сен?)''|| яхьа || яхьаша/яхьараша
|-
| Л. д. ''(хьанна? сенна?)'' || яхьа́ || яхьашашта/яхьарашта
|-
| Др. д. ''(хьан? сево?)'' || яхьо || яхьаша/яхьараша
|-
| К. д. ''(хьанца? сенца?)'' || яхьаца || яхьашца/яхьарашца
|-
| Х. д. ''(хьанах? сенах?)'' || яхьах || яхьех/яхьарех
|-
| М. д. ''(хьанга? сенга?)'' || яхьага || яхьашка/яхьарашка
|-
| Дс. д. ''(хьанал? сенал?)'' || яхьал || яхьел/яхьарел
|-
| Мича?|| яхье|| яхьашка/яхьарашка
|}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:Яхьаш]]
aqra9tf9lgnls6g4hbvkzqixqvq1h4k
Тенканаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар
0
4224
67631
58639
2024-11-24T09:00:14Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[ТӀонкийнаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]] → «[[Тенканаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]]»
58639
wikitext
text/x-wiki
{{Однофамильцы|ТӀонкийнаькъан}}
{{Учёный
|Имя = ТӀонкийнаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар
|Оригинал имени =
|Изображение =
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения = 25.03.1939
|Место рождения = {{МестоРождения|ГӀалгӀай Курпе}}
|Дата смерти = 18.07.2020
|Гражданство =
|Место смерти = {{МестоСмерти|}}
|Научная сфера = [[философи]], [[социологи]]
|Место работы = [[ИнгГУ|ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]<ref name="inggu">{{cite web |url= http://inggu.ru/about_the_university/news/736/?sphrase_id=92401|title= Соболезнования коллектива ИнгГУ в связи с кончиной Танкиева Абукара Хажалиевича.|author= Коллектив ФГБОУ ВО «Ингушский государственный университет»|date= 19.07.2020|website= inggu.ru|publisher= |accessdate=2022-03-25 |lang=ru}}</ref>
|Альма-матер = [[Чеченский государственный университет|Нохч-ГӀалгӀай хьехархой институт]]
|Учёная степень = {{Учёная степень|философия|доктор наук}}
|Учёное звание = {{Учёное звание|профессор|}}
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии =
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад =
}}
'''ТӀонкийнаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар''' ''({{lang-ru|Танкиев Абукар Хажалиевич}})'' — гӀалгӀай Ӏилманхо, хьехархо, профессор, философе Ӏилмай доктор, филологе Ӏилмай кандидат. Россе Федерацен Социальни Ӏилмай академен боккъонца вола доакъашхо. [[Россе Федерацен йоазонхой союз]]а доакъашхо.
== Биографи ==
Ваьв [[1939|1939 шера]] [[Муттхьов 25]] дийнахьа [[ГӀалгӀай Курпе]]. ЗӀамига волаш цига ваьхав 1944 шера [[ГӀалгӀайи нохчийи мехках бахар|гӀалгӀай къам мехках даккхалца]]{{sfn|Дзарахова|2020|c=}}.
Абукара хьалхара статьяш кепатехай 1959 шера «Павлодарская правда» яхача Павлодара областе арадийнача газете{{sfn|Дзарахова|2020|c=}}.
[[1969]] шера [[Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай пединститут]] (1972 ш. денз паччахьалкхен университет) яькххай. Цига болх баьб Ӏилман болхло а, тӀаккха доцент а, волаш<ref name="inggu" />.
1993—1994 шш. ГӀалгӀай Мехка Дешареи Ӏилмани министра заместитель хиннав.
1994 шера ГӀалгӀай паччахьалкхен университет хьайийлача денз цига болх беш хиннав «Философи» яхача кафедранна кулгал а деш.
135 гаргга болх кепатехаб{{sfn|Дзарахова|2020|c=}}.
Веннав 2020 шера июль 18 дийнахьа.
== Хержа балхаш ==
* «Свет народного сознания вайнахов» (1991);
* «Ингуши» (1996);
* «Духовные башни ингушского народа» (1997);
* «Эздел — ингушская этика» (2007).
== СовгӀаташ ==
* ЧИАССР Лакхехьарча Совета Президиума ЛоархӀаме грамота (1986).
* Россе Федерацен лакхерча дешара лоархӀаме болхло.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{статья
| автор = Дзарахова З.
| заглавие = Спасибо, Учитель, за любовь к своему народу, труды и вдохновенье!
| ссылка = https://gazetaingush-ru.turbopages.org/turbo/gazetaingush.ru/s/kultura/spasibo-uchitel-za-lyubov-k-svoemu-narodu-trudy-i-vdohnovene
| язык = ru
| издание = [[Сердало (газет)|Сердало]]
| тип = газет
| год = 2020
| месяц = 07
| число = 28
| ref = Дзарахова
}}
[[ОагӀат:Нах алапатах]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен Ӏилманхой]]
k78djb0fstuu9n2vrh4bsdvi5fng0r3
Кавказдехье
0
7612
67607
58082
2024-11-24T00:04:10Z
InternetArchiveBot
2350
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
67607
wikitext
text/x-wiki
'''Кавка́здехье́''' ({{lang-ru|Закавказье}}, {{lang-hy|Անդրկովկաս}}, {{lang-az|Cənubi Qafqaz}}, {{lang-ka|სამხრეთი კავკასია}}), е '''ЗӀилбухе́ра Кавка́з''' — [[Малхбоалера Европа|Малхбоалерча Европанни]] [[Передняя Азия|Хьалхарча Азенни]] гӀай а деш, [[Кавказ]]а дакъа дола [[Геополитика|геополитикай]] [[регион]] я. [[Йоккха Кавказ|Йоккхача Кавказа]] [[Керттера Кавказа дукъ|Кертерча е Хий къоастадеча дукъа]] зӀилбухехьа улл Кавказдехье.
Кавказдехье лоархӀ [[Йоккха Кавказ|Йоккхача Кавказа]] зӀилбухерча босений доккхагӀа долча даькъах а, [[Колхидская низменность|Колхидах]] а, [[Куринская впадина|Курай таьӀача моттигах]] а, [[ЗӀамига Кавказ|ЗӀамигача Кавказах]] а, [[Армянское нагорье|Эрмалой лоамен]] гӀинбухе-малхбоалерча даькъах а, [[Талышские горы|Талыша лоамех]] а. Кавказдехьен доазона тӀа [[Эрмалойче]]и, [[ГӀозлойче]]и [[Гуржехье]]и улл. Цул совгӀа Кавказдехьа я́д [[частично признанное государство|цхьан даькъе тӀаийца]] паччахьалкхенаш а: Эрсечеи цхьацца кхыйолча паччахьалкхенаши тӀаийца йола [[Республика Абхазия|Абхазой республикаи]], [[Республика Южная Осетия|ЗӀилбухера ХӀирийчеи]], иштта цхьанне а тӀаийца йоаца [[Нагорно-Карабахская Республика|Арцахе Республикаи]]. Кавказдехьен доазув гӀинбухехьа [[Россе Федераци|Россе Федерацеца]] да, зӀилбухехьа — [[Туркий Мохк|Туркий мехкацеи]] [[ХӀиран]]ацеи, малхбузехьа [[Ӏаьржа форд]] ба, малхбоалехьа [[Каспийское море|Къаспий форд]] ба. Кавказдехьен [[площадь|майда]] 190 эзар кв.км я<ref>[http://big-archive.ru/geography/physical_geography_of_the_Soviet_Union/77.php Кавказ] {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20180116031828/http://big-archive.ru/geography/physical_geography_of_the_Soviet_Union/77.php |date=2018-01-16 }}</ref>.
==Белгалдаккхар==
{{белгалдаккхар}}
[[Category:Кавказдехье]]
[[Category:Малхбузера Ази]]
s85ffve0kghq289c7fgkeoix3a1gss1
ОагӀат:ГӀалгӀай культура
14
10454
67636
45817
2024-11-24T09:08:54Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай товшхал]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67636
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай товшхал]]
9dcksqmhh6qef6hr3nc6o96xz5vf0vp
ОагӀат:ГӀалгӀай цӀераш
14
10455
67638
53511
2024-11-24T09:13:13Z
Коазой Рашид
1210
67638
wikitext
text/x-wiki
ГӀалгӀай цӀераш» яхача оагӀата чура оагӀонаш
Укх оагӀата чу йолча 4 оагӀонех хӀанз хьагуш 4 оагӀув я.
Б
Бийсолт
Г
ГӀалгӀай цӀи
М
Маддан
Минги
fc2ssc6qxj017dfa84mu7lpw01l4pbn
67640
67638
2024-11-24T09:17:31Z
Коазой Рашид
1210
67640
wikitext
text/x-wiki
{{Main|ГӀалгӀай цӀи}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен товшхал]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
1gwuwdpl3ennttwkemob69vq4ythm29
Лоаман кадетий корпус
0
10739
67626
65764
2024-11-24T08:45:00Z
Коазой Рашид
1210
[[Лоамарой кадетий корпус]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67626
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Лоамарой кадетий корпус]]
mf1bh1bpqr61s4smsyri1nyp5t0cpi3
Тенканаькъан Аюпа ИсмаӀал
0
10912
67650
60510
2024-11-24T09:40:27Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[ТӀонкийнаькъан Аюпа ИсмаӀал]] → «[[Тенканаькъан Аюпа ИсмаӀал]]»
60510
wikitext
text/x-wiki
{{однофамильцы|ТӀонкийнаькъан}}
{{Учёный
|Имя = ТӀонкийнаькъан Аю́па Исма́Ӏал
|Оригинал имени =
|На русском языке = Танкиев Исмаил Аюпович
|Изображение =
|Ширина =
|Описание изображения =
|Имя при рождении =
|Дата рождения = 16.01.1944
|Место рождения = {{МР|Курпе}}, [[Дола-Ковна шахьар]] [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]]
|Дата смерти =
|Место смерти =
|Гражданство = {{USSR}} → <br>{{RUS}}
|Род =
|Научная сфера = математикан Ӏилмаш
|Место работы =
* [[Шаьла]]ра №1 йола школа (математика хьехархой, 1970-1972)
* [[Чеченский государственный университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]] (ассистент, 1972), (воккхагӀа вола хьехархо, доцент, лакхерча математикан кафедран кулгалхо, 1976-1998)
* ГӀозлой паччахьалкхен университет (аспирант, 1973-76)
* Россе экологе академи (доакъашхо-корреспондент, 1998)
* Россе паччахьалкхен юкъара университет (лакхерча математикан кафедран профессор, 1999), (къахьегамеи мукъа цахилареи факультета декан, 2000)
* ГӀалгӀай мехка Дешара Министерство (министр, 2002-2007)
* ГӀалгӀай мехка Халкъа Гуллам (дешареи, Ӏилмани, спортеи комитета тхьамада, (2007-2011)
* [[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]] (профессор, 2010-2017), (математикан анализа кафедран кулгалхочун болх лелабер, 2017 шера денз)
|Альма-матер = [[Чеченский государственный педагогический университет|Нохч-ГӀалгӀай хьехархой институт]] (1965-1970)
|Учёная степень =
|Учёное звание =
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известен как =
|Известна как =
|Награды и премии = *2-ча даржа «Даймехка хьалха карагӀдаьннарех» яха [[медаль|мейдилг]] (Москва, 2004)
*«Ерригача Россен нах дӀаязбара дӀахьош карагӀдаьннарех» (Москва, 2004)
*«Россе федераце лакхерча школан сийдола болхло».(Москва, 2011)
*«ГӀалгӀай республика вӀашагӀъелла 25 шу» яха юбилея мейдилг (Магас, 2017).
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Сайт =
|Викитека =
|Викисклад = <!-- БЕЗ префикса Category:-->
}}
'''ТӀонкийнаькъан Аюпа ИсмаӀал'''-Хьажа ({{lang-ru|Танкиев Исмаил Аюпович}}) — профессор, математика Ӏилмай доктор, 2002—2007 шерашка [[Министерство образования и науки Республики Ингушетия|ГӀалгӀай мехка дешара министр]], дӀахо 2011 шерага кхаччалца [[ГӀалгӀай Республика Халкъа Гуллам]]а [[депутат|каь]], цу гуллама дешареи, Ӏилмани, спортеи комитета керте лаьттав.
== Вахар ==
=== Хьава́лар ===
ТӀонкийнаькъан ИсмаӀал ваьв 1944 шера [[Наджгоанцхой бетта 16]] дийнахьа [[Моаздак]]а йистерча [[Курпе]] яхача юрта баьхача Тотага Аюпеи [[Ӏахилганаькъан]] ТӀоха Тазретеи дезале. [[ГӀинбухера-ХӀирий АССР|ХӀирий мехка]] уж нийсбалара бахьан да, хьалха из моттиг Курпе (Кусово) оалаш а [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]] [[Аланский район|Дола-Ковна шахьара]] чуйоагӀаш а хинна хилар. ИсмаӀал [[ГӀалгӀайи нохчийи мехках бахар|гӀалгӀай мехках бахале]] цхьа бутт совгӀа хьалхагӀа ваьв. [[Павлодарская область|Павлодарски областе]] кхаьча хиннаб ялх бер дола Аюпа [[дезал]]: виъ воӀи (Салман, ИбрахӀим, Муса, ИсмаӀал), ши йоӀи (Роза, Зина). Геттара зӀамига волаш (2 шу даьлча) нана йоацаш висав кӀаьнк. Школера дешар деррига чакхдаккхалца, кхозза ва́ха моттиг хувца йийзар цун: [[Павлодар]] — [[МагӀалбик]] — [[Шолжа-ГӀала]].
=== Дешар ===
ПхелагӀча классе дешаш волаш волавеннав из къахьега а, ше Ӏалашве а. Дийнахьа АТХ ({{lang-ru|автотранспортное хозяйство}}) болх беш, бийсан Ӏилмаш Ӏомадеш, яьккхар цо цхьа юкъ. Цул тӀехьагӀа, воккха хилча, дийнахьа деша дийзар, хӀаьта болх бийсан бора цо. Дика вӀаштӀехьадоалар цун иштта деша. ИсмаӀал, дика дийша ца Ӏеш, тӀехдика дешаш хиннав ишколе вагӀача хана денз. Цунна дола тешал да, Шолжа-ГӀалий тӀара № 5 йола сайранара ишкол, [[дотув|дото]] [[медаль|мейдилг]] луш, цо 1964-ча шера чакхъяьккха хилар.
Ший каьхаташ [[Чеченский государственный университет|Нохч-ГӀалгӀай хьехархой институте]] дӀачуденна хиннад цо. Физика-математика лостам болаш дар цо хержа́ дешар. 1968 шера 20 сентябре кепа теха арадаьнна хиннад института «Хьехархой кийчбар» («За педагогические кадры») яха газет. Цун хьалхарча оагӀон тӀа кепатеха хиннад, Ленински стипенди хьожадаь студенташ даькъала бувцаш даьча йоазонна. Цу тӀа аьннадар:
{{цитата|Институте кхаьчад амар:
«№ 371 йолча 1960 ш. 31 мартерча «Лакхарча дешар дешача нахаи аспиранташтеи тергдолаш, В. И. Ленина цӀерагӀа дола стипенди хьожадара СССР Министрий Совета соцамга хьежжа» амар ду:
В. И. Ленина цӀерагӀа стипенди лулда хьехархой институтий укх студенташта.
Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институт
1. А. С. Шайгородскена – ин. мотт, IV курс, «В» гр.
2. И. А. Танкиевна – физмат, IV курс, «А» гр. РСФСР сердалон министр А. Данилов».
Оаха дега тӀара даькъаладувц шо, хьамсара новкъостий, дунен тӀа эггара хьалхара социалистически паччахьалкхе хьаяь волча В. И. Ленина 100 шу дизарга «Ленина стипендиант» яха сийлен цӀи яларца.
Ректорат ВЛКСМ комитет
Партком Студпрофком.}}
ИсмаӀала йоах:
{{цитата|ЗӀамига волча хана денз, хӀаман [[арифметика|хьисаб дарца]] (арифметика) дувзаденна Ӏилмаш дукха дезаш вар со, цудухьа дика деша а аьттув боалар. ХӀаьта тхона денна стипенди цу заман чухьа, ший боарамга диллача, эггара дикагӀволча [[инженер]]а [[алапи|алапега]] кхоачаш дар.}}
=== Университет яккхачул тӀехьагӀа ===
Институт чакхъяккхарца Аюпа ИсмаӀала ше дӀахьожавайт [[Шалинский район|Шаьла шахьаре]]. Цигарча № 1 йолча юкъерча школе болх беш хул из шин шера (1970—1972), хӀаьта цига къахьийгачул тӀехьагӀа, из хьех ше дийшача факультете ассистента болх бе. Лакхара дешар дешача наха хьехаш хиларах кхоачам ца беш, балха говзал кхы а лакхъе ловш ГӀозлой паччахьалкхен университета (Баку) аспирант хул гӀалгӀачох. ДӀахо цох ву воккхагӀвола хьехархо, цул тӀехьагӀа доцент (1980), юххера [[Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]а лакхарча математикан кафедран кулгалхо. Бакъда из шеддар хилар, цо 1978 шера геттара лоархӀаме Ӏилман болх язбаьчул тӀехьагӀа. ГӀалгӀай меттала нийса дӀаала хала дале а, цун керттера маӀан чулоацаш таржам дича, «МугӀарера дифференциальни уровненеш дагаръеча системай мехкаца дувзаденна цхьацца дешаш тахкар» яхаш бар цун Ӏилман болх. Толамца язбе а, из дика дӀабовзийта а, Ӏилманхошка, къоабалбаь, тӀаэцийта а низ кхоач ТӀонкийнаькъанчун. [[ГӀалгӀай математикаш]]та юкъе хьалхара [[Кандидат наук|Ӏилмай кандидат]] хул ИсмаӀалах. Цо хьегаш дола къа ца зувш дисацар, 1984 шера вуза хьакимаша цунна тӀадулл дикка чоалхане декхар — лакхарча математикан керда кафедра хьаяр. Ӏилман болх ца буташ, дӀахо а цунца дувзаденна кердадараш гучадоахаш, хьавоагӀар математик. Цо яздаьча Ӏилман балхех (уж 95 дӀакхоач) пайда боалар дуккхача хьехархошта, студенташта. Царна юкъе да дешара-методически наькъаш довзийта книжкаш, Ӏилман статьяш, цхьаяраш кепа теха я доазол арахьа. Масала, цо яздаьд «Дифференциальни уравненеш», «Математикан анализ», «Та́кай йола а та́кай йоаца а физикан уровненеш», «Хила тарлучун теории математикан статистикеи» яха а кхыдола а балхаш. ИсмаӀалах лакхерча математикан кафедран профессор ву (28.01. 1998).
Нохч-ГӀалгӀай Республика екъаеннача хана, ше ваьхача Шолжа-ГӀалий тӀа лекцеш ешаш дикка ха яьккхачул тӀехьагӀа, из болх бе вода Москверча вахара Ӏалашонца ювзаеннача Россе университете. Цига цунна бенна хиннаб къахьегамцеи, балха оттарцеи, говзал лакхъярцеи ювзаеннача факультета кулгалхочун (декана) болх. Из болх цо 2002-ча шерага кхаччалца бу. Цу хана ву цох Россе Экологе Акадаме доакъашхо-корреспондент. ХӀанз а вицваьвац ший гулакх кӀоарггачара ховш вола Аюпа ИсмаӀал, цун сурт +хьалтеха доалл цу университета баьрче, дикагӀволча лектора сурт санна.
=== Министр волаш ===
2002-ча шера [[Заьзганаькъан Мурад]]а, ше президенталла хержача, ТӀонкийнаькъан ИсмаӀал цӀавех, [[ГӀалгӀай Республикан дешара министерство|ГӀалгӀай Республикан дешара министр]]а гӀулакха тӀа хьожаву.
[[Ӏарчакханаькъан Сале]] цо министралла вагӀаш даьчох йоах:
{{цитата|Цу хана къаьстта дика гучайоал цун кулгалахочун белгалонаш, нахаца болх бе, уж шийна тӀехьабаха а царца тарвала а хар. Дешарца ювзаеннача моттигий кулгалхошкара, министерствон болхлошкара шоай декхараш цар ма хулла дикагӀа кхоачашдар хьадех цо. ДикагӀа къахьегараш белгалбоахаш санна, болх талмаста (ладара) берех бехк боаккхар, хьалхашка латтача декхарех уж лоархӀабой хьожар, бокъонош телхаеш моттигаш хургйоацар де хьожар. Къаьстта а цо теркам тӀабохийташ хинна дешаш дар, дешара кулгал деш бола нах, школашта керте латтараш, хьехархой дика кийчбаь а шоай болх ховш а хилийтар. Уж лерттӀа кийчбара, говзал кӀоаргьяра эша хьалаш кхолла гӀертар.}}
Эггара хьалхарчарех цо даьр дар [[Институт повышения квалификации работников образования Республики Ингушетия|ГӀалгӀай Республикан дешарца бувзабеннача болхлой говзал лакхъяра института]] болх тоабар. Укхаза хьаю хьехархошта компьютер Ӏомаергйола класс. Чакхйоах говзал лакхъяра курсаш, хӀаьта математика хьехархошта хьалхашка цо ше лекцеш ешаш а нийслора. Цо кулгал деча министерствос дикка тоабу дешара эша гӀирсаш Ӏалашдара, берашка дикагӀа дешийтара тӀаберзабаь болх, из дика гуш хулар олимпиадашка, яхьашка, фестивалашка дешархоша гойташ долча лакхарча толамашка гӀолла. Ше а ший новкъостий а оарцагӀбоах цо, чӀоагӀа эшаш а хиланза яргйоацаш а йола «Дешар» яха халкъа проект ма хулла йиззагӀа кхоачашъяра. Из волаш массайолча школе интернет чуюлл. Лакхе хьоахаяь проект дика кхоачашъеш хиларах, СИТЕРРА яхача массехк компане ИсмаӀала лу «Дешар» яха халкъа проект кхоачашъеча дакъа юкъедахьарах" яха [[медаль|мейдилг]]. ЮФО чубоагӀача дешара министрех из цаӀ мара вацар «Россе 2005-ча шера хьехархо» яхача яхьан жюрена юкъе. Цо хьалхале лелаеш, Наьсарерча № 10 йолча юкъерча школе хьайир хала лелача, кхыдола цамагараш долча берашта йола лаьрххӀа класс, лергса дика доацача берашта йола Сипсой-ГӀалий тӀара школа-интернат.
Даим хьехархой оагӀув хьаллоацаш вар из. Эггара хьалха цу заман чухьа елар дикагӀболча хьехархошта 100 000 сом гранташ, уж 49 саг вар. Арадувлар «ГӀалгӀайчен дешар» яха газет. Олимпиадашка, фестивалашка, яхьашка котбаьннарашта мах бола совгӀаташ, ахчан премеш телар.
Аюпа ИсмаӀал ва ИГО ({{lang-ru|Ингушское гениологическое общество}} — гӀалгӀай гениологе юкъарло) яхача ГӀалгӀай Республикан юкъарча организаце доакъашхо.
Цун керте латт МагӀалбика шахьар Инаркъера хьехархо Кхоартой А. А. ХӀаьта 2006 шера из хьаеш вӀашагӀкхийттабар, Кхоартойчули ТӀонкийнаькъанчули совгӀа, математик вола [[Малсаганаькъан Уматгире Ахьмад]], [[Гаьгий Ахьмада Къурайш]], [[Бохтаранаькъан Хьасана Руслан]].
2007 шера министра болх бут цо, Халкъа Гуллама каь харжар бахьан долаш.
=== Халкъа Гуллама каь волаш ===
Халкъа Гулламе цо кулгалду дешарахи, Ӏилмахи, культурахи йолча комитетá. Депутаташа цунна язъяьча характеристиканна юкъе да укх тайпара дешаш: «ГӀалгӀай Республикан Халкъа Гуллама дешарах, Ӏилмах, культурах йолча комитетá керте латташ, И. Танкиев хьалхарча деношка денз дӀаволалу дешарца дувзаденнача дешаех дола законаш кхолла. Комитета депутатий болх кхоллама тӀаберзабе вӀаштӀехьадоал цун, дешарца дувзаденнача законий лоархӀаме проекташ тӀаэца кийчъеш. Парламенташта юкъера бувзамаш оттадеча даькъе а хьинаре къахьег цо. ТӀеххьара цу лостамагӀа дола вӀашагӀкхетар хилар 2009 шера Абхазе, президент Ю-Б. Евкуров хьалха волаш, цига бахача наха юкъе вар из…».
2009 шера, Парламентагара хержа, цо дакъа лаьцар ГӀалгӀай мехка халкъий съезде.
2010-ча шера ГӀалгӀай паччахьалкхен
университета профессор хул ТӀонкийнаькъанчох.
ГӀалгӀа каьлла ваьгӀар 2011-ча шерага кхаччалца. Цу юкъа РФ президента амарах цунна лу Ӏилман а хьехархочун а балха тӀа доккхий толамаш дахарах «Российски Федераце лакхарча школан дукха дика хӀама карагӀдийна болхло» яха цӀи (2011).
2012 шера денз, параз кхачашдеш [[Макка]] [[хьажол]] а ду. 2017 шера денз математикан анализа кафедран кулгалхо волаш, хьавоагӀ Ӏилманхо.
Духхьал цхьан балхах лаьтта Ӏац сага вахар. Далла Ӏамал е, дезала эшачунга хьажа везаш хул. Уж шедар де а кхоаву хьинар дола вай мехкахо. 2012 шера параз кхоачашдеш, Хьажий-ЦӀа ваха хиннав из.
=== Дезал ===
Шозза саг йоалаяь ва. Хьалхарча сесага даь кхо воӀи йоӀи да цун. Уж кхийнаб, берригаш лакхара дешар дийша ба. ШоллагӀа сесаг я Хамхой Абукара Анжела. Цо даь кӀаьнк-йиӀиг да ТӀонкийнаькъанчун: 2008—2009 шерара Ӏумари Асияти (Магасе дешаш ба).
== Нийсденнар ==
Цкъа телехьежархой хаттарашта жоп луш вар дешара министр. Телефон техача цхьан хьехархочо хаьттар:
— Юрта бахача хьехархоша газах, хих, токах ахча тела дезий?
— Дезац, юртарбараш цу гӀулакха мукъабалийтаб. Цул совгӀа, '''''вай еррига республика а я юртара моттиг санна лархӀа езаш''''', — аьлар Аюпа ИсмаӀала. Цу деша чӀоагӀа
раьза хиннабар хьехархой.
Математика цӀенхашта Ӏилма дале а, хӀаьта а бегаш дукха безаш а уж бе ховш а саг ва ИсмаӀал. 2002-ча шера 25 декабре [[Буро]] тӀа хӀирий министрага цо аьнна дешаш наза дицденнадац. Шин республикан министерствоша дӀа-юха леладергдолча гӀулакхашта кӀалха кулгаш яздаьчул тӀехьагӀа, А. А. Ливитскаяйга
аьлар Аюпа ИсмаӀала: '''''Шун министр иштта хоза саг йолга хайнадаларе, со моццагӀе хьежа хургвар шоана гаргавá'''''.
== СовгӀаташи грамоташи ==
СовгӀаташ:
* 2-ча даржа «Даймехка хьалха карагӀдаьннарех» яха [[медаль|мейдилг]]. 2004-ча шера [[октябрь]] 11-ча ден РФ мехкдаь амарца.
* «Ерригача Россен нах дӀаязбара дӀахьош карагӀдаьннарех», Москва, 13.01.2004.
* «Россе федераце лакхерча школан дукха дика хӀама карагӀдаьнна болхло», Москва. 2011-ча шера [[март]] 18-ча ден РФ мехкдаь амарца.
* «ГӀалгӀай республика вӀашагӀъелла 25 шу» яха юбилея мейдилг. 2017-ча шера [[июль]] 3-ча ден ГӀалгӀай мехка мехкдаь № 67 долча амарца (Магас, 2017).
* «Профессионализм бахьан долаш» яха ордени дошо мейдилги
* «2003 шера министр» яха цӀи
Сийлен грамоташ:
* РФ федеральнича гуллама совета грамота, № 3-8 сп, 20.02.2009, Москва.
* РФ дешареи Ӏилмани министерства грамота, № 1279, 18.09.2007 г. Москва.
* ГӀалгӀай Республикан мехкдаь грамота, 19.03.2009 амарца, Магас.
* Нохчий Республикан парламента № 317 йола амар, 09.11.2011 г. Шолжа-ГӀала.
* ГӀалгӀай Республикан Халкъа Гуллама, 2014-ча шера № 77 йола амар, Магас.
== Ӏилман балхаш ==
ТӀонкийнаькъан ИсмаӀала язбаь, кепатеха ба 95-нел совгӀа Ӏилмани дешара-методическии болх. Царна юкъе монографии, кхо Ӏаморга пособии (РФ МО УМО гриф йолаш) да. ТӀехьагӀа арадийна балхаш арахьарча [[зарбанче]]нашка а, РФ ВАК Ӏилман гулламашка а кепаетташ арадувл.
=== Цхьайола публикацеш ===
# ТӀонкийнаькъан Аюпа ИсмаӀал, цхьалха дифференциальни уравненеш. Ӏаморг (РФ МО УМО могадаь да, РФ вузашта лаьрхӀа), 1997 шу, Москва.
# Исроапаланаькъан В. С. (Исраилов С. В.), ТӀонкийнаькъан А.И., Аьданаькъан Х.Ж (Ж. Х. Эдиева). Уравнений сингулярноста юкъара тӀадамаш кӀезигдалар нийслу моттигаш. РАН КНИИ балхаш № 7, Шолжа-ГӀала, 2014.
# ТӀонкийнаькъан А.И., Исроапаланаькъан В. С. (Исраилов С. В.). Такай доаца доазона йистера бехкамаш дола Валле-Пуссена сингулярни задача. «Мехкадаьтта доаккхеи мехкадаьтта-газеи механика» яхача вузашта юкъера Ӏилман балхай гулламе. Шолжа-ГӀала, 1983 шу.
# Ӏалларой С.Б. (Алероев Б. С.), ТӀонкийнаькъан А. И. Предельни хьалашта лаьрхӀа йолча магистральни мехкадаьттакхухьача турбай переходнича хила тарлуш хилара такай доакъой математикан моделаш. ЧР АН Вестник № 4(21) Шолжа-ГӀала, 2013 шу.
# Ӏалларой С.Б. (Алероев Б. С.), ТӀонкийнаькъан А. И. Моттигера йоаца доазона йистера задачаши, математикан биологени, информатикани, физикани гаргара проблемаш. 2-гӀа халкъашта юкъера конференци. 2001, Чантар.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
{{статья
| автор = [[Ӏарчакханаькъан Сали|Арчаков C.]]
| заглавие = «Дешар – хьаькъала лард»
| ссылка = https://magas.bezformata.com/listnews/deshar-hakala-lard/75475539/
| язык =
| издание = [[Сердало (газет)|Сердало]]
| тип = газет
| год = 2019
| месяц = 06
| число = 8
| том =
| номер = 82—83
| страницы =
| doi =
| issn =
| ref = Ӏарчакханаькъан
}}
[https://ingushetia.ru/news/004446/]
[http://inggu.ru/about_the_university/structure/317/]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен Ӏилманхой]]
lyrpyiiyxp33tfch6i7sj0qc0onh2ka
Хьоашаланаькъан Татречун Ӏаьла
0
12084
67657
55930
2024-11-24T09:48:20Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[Хьоашаланаькъан Татре Ӏаьла]] → «[[Хьоашаланаькъан Татречун Ӏаьла]]»
55930
wikitext
text/x-wiki
{{Однофамильцы|Хьоашаланаькъан}}
{{Писатель
| имя = Хьоа́шалаькъан Та́тре́ Ӏа́ьла
| оригинал имени =
| изображение =
| описание изображения =
| имя при рождении =
| псевдонимы =
| дата рождения = 24.06.1943
| место рождения = {{МестоРождения|Яндаре}}, [[Наьсарен шахьар]], [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]], [[СССР]]
| дата смерти = 17.11.1999
| гражданство = {{USSR}} →<br>{{RUS}}
| род деятельности = {{Поэт|СССР|Эрсечен|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}, {{Переводчик|СССР|Эрсечен|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}
| годы активности = 1958—1999
| направление =
| жанр = байташ, поэмаш
| язык произведений = [[ингушский язык|гӀалгӀай]]
| дебют =
| премии =
| награды =
| lib =
| сайт =
| викицитатник =
}}
'''Хьоа́шаланаькъан Татре́ Ӏа́ьла''' ({{lang-ru|Хашагульгов Али Татарович}}) — цӀихеза гӀалгӀай [[оазархо]], [[таржамхо]].
== Къахьегам ==
Ӏаьдало совцадаь лаьттача Хьоашаланаькъан Ӏаьлий кинижкашта эггара хьалха кепатохийтар [[Зайтанаькъан Хьусена Хьажбийкар|Зайтанаькъан Хьажбийкар]] вар<ref>{{статья|автор= [[Ӏарчакханаькъан Яхььяй Сали|Сали Арчаков]]|заглавие= Йоазонхой тешаме новкъост|ссылка= https://serdalo.ru/sites/default/files/gazette-pdf/serdalo-15-12460-16-12461-04-02-2021.pdf|язык= inh |издание= [[Сердало (газет)|Сердало]]|тип= газет|год= 2021|месяц= 02|число= 04|том= |номер= |страницы= |doi= |issn= |ref= Арчаков}}</ref>.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
9k9xevw8xp9s9tti1t8bzv7tnbxlpxb
ОагӀат:Литература гӀалгӀай меттала
14
12098
67639
51753
2024-11-24T09:14:28Z
Коазой Рашид
1210
67639
wikitext
text/x-wiki
КӀалъоагӀаташ
Укх оагIата чу гойташ 2-ненна юкъера 2 кӀалъоагIат я.
Г
ГӀалгӀай оазархой (17 Оа, 1 Ф)
Л
Литературай произведенеш гӀалгӀай меттала (1 К)
9vl9z15a7epsj05w6zaxg146td59u82
67641
67639
2024-11-24T09:23:56Z
Коазой Рашид
1210
67641
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Books from Ingushetia}}
{{catmain|ГӀалгӀай литература}}
[[ОагӀат:Литература метташка гӀолла|ГӀалгӀай]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен литература]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай мотт]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал|Литература]]
[[ОагӀат:Эрсечен къамай литература|ГӀалгӀай]]
fi24i3gfj4a3utejhayx4z1144sh9ne
ТӀонкийнаькъан (нах)
0
12115
67584
51861
2024-11-23T20:17:37Z
Коазой Рашид
1210
67584
wikitext
text/x-wiki
'''[[ТӀонкийнаькъан]]''' цӀихеза нах:
* [[ТӀонкийнаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]]
* [[ТӀонкийнаькъан Аюпа ИсмаӀал]]
{{список однофамильцев}}
[[ОагӀат:ТӀонкийнаькъан|*]]
ТӀонкийнаькъан (нах)
j45ps707lkvbhhdtui86wcfqm4dec6s
СелаӀад (журнал)
0
12518
67653
53873
2024-11-24T09:44:16Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[СелаӀад (тептар)]] → «[[СелаӀад (журнал)]]»
53873
wikitext
text/x-wiki
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left:1em; background:#f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|----
! colspan="2" bgcolor="#e3e3e3" | '''тептар'''
|----
! colspan="2" align="center" |
<span style="font-size:xxx-large; color:#ff0000;">'''С'''</span>
<span style="font-size:xxx-large; color:#FF18D1;">'''Е'''</span>
<span style="font-size:xxx-large; color:#1881FF;">'''Л'''</span>
<span style="font-size:xxx-large; color:#05C210;">'''А'''</span>
<span style="font-size:xxx-large; color:#DBE802;">'''Ӏ'''</span>
<span style="font-size:xxx-large; color:#FF18D1;">'''А'''</span>
<span style="font-size:xxx-large; color:#1881FF;">'''Д'''</span>
|---- bgcolor="#e3e3e3"
|----
| '''Специализаци''' ||берий тептар
|----
| '''Кхеллар''' || [[Чахкнаькъан Идриса Саид|Чахканаькъан СаӀид]]
|----
| '''Кхелла таьрахь''' || 1986 ш.
|----
| '''Кертера редактор''' ||[[Горчхананаькъан Бадрудин]]
|----
| '''Мотт''' || [[ГӀалгӀай мотт|гӀалгӀай]]
|----
| '''Доал''' || [[Файл:Flag_of_Ingushetia.svg|25px|ГӀалгӀайчен байракх]] [[ГӀалгӀай Республика Правительство|ГӀалгӀай Мехка Доалче]]
|----
| '''МазаоагӀув''' || яц
|}
'''СелаӀад''' — [[ГӀалгӀай Мохк|ГӀалгӀай Мехка]] [[гӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] арадувла [[бер]]ий [[тептар]]. Доладаьд 1986 шера сентябрь 9 дийнахьа [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]]а [[комсомол]]а маьже йолаш. 1990-гӀча шерашка кхаччалца редакци цхьана а йолаш бетта цкъа къаьстта ши номер араювлаш хиннай гӀалгӀайи [[Нохчий мотт|нохчийи меттала]]. 1993 шера редакци ГӀалгӀай Мехка хьалйихьай. 2001 шера денз учредитель я [[ГӀалгӀай Республика Доалче]]. Тайп-тайпарча ханашка редакцен кулгалдеш хиннаб цӀихеза хоамбоаржабархойи йоазонхойи: масала, йилла́ча хана денз 1991 шерага кхаччалца из болх [[Чахканаькъан СаӀид]]а баьб, тӀаккха Майсиганаькъан Саламхана баьб. 2015 шера денз тептара́ кулгалдер [[Горчханаькъан Бадрудин]] ва{{sfn|Цороев|2021|c=}}.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{статья
|автор = Цороев И.
|заглавие = Детскому журналу «Села1ад» («Радуга») исполняется 35 лет
|ссылка = https://gazetaingush.ru/kultura/detskomu-zhurnalu-sela1ad-raduga-ispolnyaetsya-35-let
|язык = inh
|издание = [[ГӀалгӀайче (газет)|ГӀалгӀайче]]
|тип = газет
|год = 2021
|месяц = 09
|число = 08
|номер =
|страницы =
|doi =
|issn =
|ref = Цороев
}}
[[ОагӀат:Тептараш алапатах]]
[[ОагӀат:Эрсечен тептараш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай тептараш]]
[[ОагӀат:Тептараш гӀалгӀай меттала]]
sj5qjnyphhb3ukkg58l3nv14ijqd86p
ОагӀат:Тептараш гӀалгӀай меттала
14
12532
67672
53704
2024-11-24T11:44:49Z
Коазой Рашид
1210
[[ОагӀат:Журналаш гӀалгӀай меттала]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67672
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ОагӀат:Журналаш гӀалгӀай меттала]]
bo5dp2dj843tc4ajn5zat9o39iwrtwq
Мохлой
0
14698
67558
67215
2024-11-23T12:07:39Z
77.87.98.210
67558
wikitext
text/x-wiki
{{Тайп
|Тайповый таксон = Тайпа
|Название = Мохлой
|Иллюстрирование =
|Раса = [[Европеоидная раса|Европеоидаш]]: [[Кавкасионский тип|Кавкасионаш]]
|Язык = [[ГӀалгӀай мотт]]
|Письменность = [[ГӀалгӀай йоазув]]
|Религия = [[Ислам]]
|Первые упоминания =
|Включают = 14 никъ{{переход|Наькъаш}}
|Предки =
|Современное расселение = * {{RUS}}:<br>
**{{Флагификация|ГӀалгӀайче}}; [[ТӀой-юрт]], [[Галашке]], [[Шолжа-Пхье]], [[МагӀалбик]], [[Наьсаре]], [[Магас]], [[Ӏаьлий-Юрт]], [[Экажакъонгий-Юрт]], [[СурхотӀе]], [[Эбарг-Юрт]]
**{{Флагификация|ХӀирийче}}; [[Мочкъий-Юрт]], [[Ахки-Юрт]]
**{{Флагификация|Нохчийче}}
|Историческое расселение = ГӀалгӀайче: [[Мохале]]
|Входит в шахар=[[Цхьорой]]|Родовое село=[[Мохале]]}}
'''Мохло́й''' — [[Эсалл]] [[тайпа]] да, лоаман [[ГӀалгӀайче]] [[Мохале]] яха тайпан кхаьлл а йолаш.
== Наькъаш ==
Мохлой тайпанна юкъе долха наькъаш{{sfn|Дахкильгов|1991}}:
{| class="standard"
|[[Бузуртанаькъан]]
[[Аматхананаькъан]]
[[Дударанаькъан|Дударнаькъан]]
Махлой/Мухлой
Дзейтнаькъан
Альдинаькъан
Нагонаькъан
Авсаженаькъан
Дринаькъан
Ильясонаькъан
Антошкинаькъан
Терлой
Хутинаькъан
Марзабекнаькъан
|}
== ЦӀихеза нах ==
# [[Бузуртананаькъан Бурсак]] — имам Шамала наиб{{sfn|Дударов}}{{sfn|Дадаев|2009}}.
# [[Мохлой Яхьъя]] (1933—2016) — бусалба дийша саг. ГӀалгӀай Мехка Ӏаламнаьха Совета тхьамада хиннав. 20 шера [[Шолжа шахьар]]а имам хиннав.
# [[Мохлой Жабраил]] — бусалба дийша саг. Шолжерча бусалба Ӏилман института кулгалхо.
# [[Дударанаькъан Ӏабдул-Мажит]] — бусалба дийша саг, теолог, тархьара Ӏилмай кандидат. ГӀалгӀай Мехка Ӏилман балхах дукха дика хӀамаш карагӀдийна ва.
# [[Дударанаькъан Баьтала Урусхан]] (1939—2021) — йоазонхо, оазархо.
== Белгалдаккхар ==
;Комментареш
{{белгалдаккхар|group=К.}}
;Хьасташ
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Дахкильгов Шукри Эльберд-Хаджиевич|Дахкильгов Ш. Э-Х.]]
|заглавие = Происхождение ингушских фамилий
|вид = [[Полевые работы|полев. исслед]]
|ответственный = Ред. А. А. Зязиков
|место = Грозный
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|год = 1991
|страниц = 108
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дударов Абдул-Мажит Муратович|Дударов А-М. М.]]
|заглавие = Ингушское общество в эпоху Кавказской войны: наибы Шамиля из числа ингушей
|место = Санкт-Петербург
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|ref = Дударов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дадаев, Юсуп Усманович|Дадаев Ю. У.]]
|заглавие = Наибы и мудиры Шамиля
|место = [[Махачкала]]
|издательство = ДИНЭМ
|год = 2009
|isbn = 5914460115
|ref = Дадаев
}}
36mgw2zrikyksgjgb22pqmsflsy4dik
67560
67558
2024-11-23T15:19:48Z
Abrek-tt
4667
67560
wikitext
text/x-wiki
{{Тайп
|Тайповый таксон = Тайпа
|Название = Мохлой
|Иллюстрирование =
|Раса = [[Европеоидная раса|Европеоидаш]]: [[Кавкасионский тип|Кавкасионаш]]
|Язык = [[ГӀалгӀай мотт]]
|Письменность = [[ГӀалгӀай йоазув]]
|Религия = [[Ислам]]
|Первые упоминания =
|Включают = 14 никъ{{переход|Наькъаш}}
|Предки =
|Современное расселение = * {{RUS}}:<br>
**{{Флагификация|ГӀалгӀайче}}; [[ТӀой-юрт]], [[Галашке]], [[Шолжа-Пхье]], [[МагӀалбик]], [[Наьсаре]], [[Магас]], [[Ӏаьлий-Юрт]], [[Экажакъонгий-Юрт]], [[СурхотӀе]], [[Эбарг-Юрт]]
**{{Флагификация|ХӀирийче}}; [[Мочкъий-Юрт]], [[Ахки-Юрт]]
**{{Флагификация|Нохчийче}}
|Историческое расселение = ГӀалгӀайче: [[Мохале]]
|Входит в шахар=[[Цхьорой]]|Родовое село=[[Мохале]]}}
'''Мохло́й''' — [[гӀалгӀай]] [[тайпа]] да, лоаман [[ГӀалгӀайче]] [[Мохале]] яха тайпан кхаьлл а йолаш.
== Наькъаш ==
Мохлой тайпанна юкъе долха наькъаш{{sfn|Дахкильгов|1991}}:
{| class="standard"
|[[Бузуртанаькъан]]
[[Аматхананаькъан]]
[[Дударанаькъан|Дударнаькъан]]
Махлой/Мухлой
Дзейтнаькъан
Альдинаькъан
Нагонаькъан
Авсаженаькъан
Дринаькъан
Ильясонаькъан
Антошкинаькъан
Терлой
Хутинаькъан
Марзабекнаькъан
|}
== ЦӀихеза нах ==
# [[Бузуртананаькъан Бурсак]] — имам Шамала наиб{{sfn|Дударов}}{{sfn|Дадаев|2009}}.
# [[Мохлой Яхьъя]] (1933—2016) — бусалба дийша саг. ГӀалгӀай Мехка Ӏаламнаьха Совета тхьамада хиннав. 20 шера [[Шолжа шахьар]]а имам хиннав.
# [[Мохлой Жабраил]] — бусалба дийша саг. Шолжерча бусалба Ӏилман института кулгалхо.
# [[Дударанаькъан Ӏабдул-Мажит]] — бусалба дийша саг, теолог, тархьара Ӏилмай кандидат. ГӀалгӀай Мехка Ӏилман балхах дукха дика хӀамаш карагӀдийна ва.
# [[Дударанаькъан Баьтала Урусхан]] (1939—2021) — йоазонхо, оазархо.
== Белгалдаккхар ==
;Комментареш
{{белгалдаккхар|group=К.}}
;Хьасташ
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Дахкильгов Шукри Эльберд-Хаджиевич|Дахкильгов Ш. Э-Х.]]
|заглавие = Происхождение ингушских фамилий
|вид = [[Полевые работы|полев. исслед]]
|ответственный = Ред. А. А. Зязиков
|место = Грозный
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|год = 1991
|страниц = 108
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дударов Абдул-Мажит Муратович|Дударов А-М. М.]]
|заглавие = Ингушское общество в эпоху Кавказской войны: наибы Шамиля из числа ингушей
|место = Санкт-Петербург
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|ref = Дударов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дадаев, Юсуп Усманович|Дадаев Ю. У.]]
|заглавие = Наибы и мудиры Шамиля
|место = [[Махачкала]]
|издательство = ДИНЭМ
|год = 2009
|isbn = 5914460115
|ref = Дадаев
}}
l8pukcbmwt6cynx3ms8fu7srrc4xekj
67572
67560
2024-11-23T18:26:14Z
77.87.98.210
67572
wikitext
text/x-wiki
{{Тайп
|Тайповый таксон = Тайпа
|Название = Мохлой
|Иллюстрирование =
|Раса = [[Европеоидная раса|Европеоидаш]]: [[Кавкасионский тип|Кавкасионаш]]
|Язык = [[ГӀалгӀай мотт]]
|Письменность = [[ГӀалгӀай йоазув]]
|Религия = [[Ислам]]
|Первые упоминания =
|Включают = 14 никъ{{переход|Наькъаш}}
|Предки =
|Современное расселение = * {{RUS}}:<br>
**{{Флагификация|ГӀалгӀайче}}; [[ТӀой-юрт]], [[Галашке]], [[Шолжа-Пхье]], [[МагӀалбик]], [[Наьсаре]], [[Магас]], [[Ӏаьлий-Юрт]], [[Экажакъонгий-Юрт]], [[СурхотӀе]], [[Эбарг-Юрт]]
**{{Флагификация|ХӀирийче}}; [[Мочкъий-Юрт]], [[Ахки-Юрт]]
**{{Флагификация|Нохчийче}}
|Историческое расселение = ГӀалгӀайче: [[Мохале]]
|Входит в шахар=[[Цхьорой]]|Родовое село=[[Мохале]]}}
'''Мохло́й''' — [[Силий]] [[тайпа]] да, лоаман [[ГӀалгӀайче]] [[Мохале]] яха тайпан кхаьлл а йолаш.
== Наькъаш ==
Мохлой тайпанна юкъе долха наькъаш{{sfn|Дахкильгов|1991}}:
{| class="standard"
|[[Бузуртанаькъан]]
[[Аматхананаькъан]]
[[Дударанаькъан|Дударнаькъан]]
Махлой/Мухлой
Дзейтнаькъан
Альдинаькъан
Нагонаькъан
Авсаженаькъан
Дринаькъан
Ильясонаькъан
Антошкинаькъан
Терлой
Хутинаькъан
Марзабекнаькъан
|}
== ЦӀихеза нах ==
# [[Бузуртананаькъан Бурсак]] — имам Шамала наиб{{sfn|Дударов}}{{sfn|Дадаев|2009}}.
# [[Мохлой Яхьъя]] (1933—2016) — бусалба дийша саг. ГӀалгӀай Мехка Ӏаламнаьха Совета тхьамада хиннав. 20 шера [[Шолжа шахьар]]а имам хиннав.
# [[Мохлой Жабраил]] — бусалба дийша саг. Шолжерча бусалба Ӏилман института кулгалхо.
# [[Дударанаькъан Ӏабдул-Мажит]] — бусалба дийша саг, теолог, тархьара Ӏилмай кандидат. ГӀалгӀай Мехка Ӏилман балхах дукха дика хӀамаш карагӀдийна ва.
# [[Дударанаькъан Баьтала Урусхан]] (1939—2021) — йоазонхо, оазархо.
== Белгалдаккхар ==
;Комментареш
{{белгалдаккхар|group=К.}}
;Хьасташ
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Дахкильгов Шукри Эльберд-Хаджиевич|Дахкильгов Ш. Э-Х.]]
|заглавие = Происхождение ингушских фамилий
|вид = [[Полевые работы|полев. исслед]]
|ответственный = Ред. А. А. Зязиков
|место = Грозный
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|год = 1991
|страниц = 108
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дударов Абдул-Мажит Муратович|Дударов А-М. М.]]
|заглавие = Ингушское общество в эпоху Кавказской войны: наибы Шамиля из числа ингушей
|место = Санкт-Петербург
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|ref = Дударов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дадаев, Юсуп Усманович|Дадаев Ю. У.]]
|заглавие = Наибы и мудиры Шамиля
|место = [[Махачкала]]
|издательство = ДИНЭМ
|год = 2009
|isbn = 5914460115
|ref = Дадаев
}}
ts8fdt99y0ugxnnq9hos8lm7kgznfb5
67573
67572
2024-11-23T18:56:40Z
Коазой Рашид
1210
Юхадаьккхад [[Special:Contributions/77.87.98.210|77.87.98.210]] яхача доакъашхочун эрш [[Special:Diff/67572|67572]] ([[User talk:77.87.98.210|къамаьл]])
67573
wikitext
text/x-wiki
{{Тайп
|Тайповый таксон = Тайпа
|Название = Мохлой
|Иллюстрирование =
|Раса = [[Европеоидная раса|Европеоидаш]]: [[Кавкасионский тип|Кавкасионаш]]
|Язык = [[ГӀалгӀай мотт]]
|Письменность = [[ГӀалгӀай йоазув]]
|Религия = [[Ислам]]
|Первые упоминания =
|Включают = 14 никъ{{переход|Наькъаш}}
|Предки =
|Современное расселение = * {{RUS}}:<br>
**{{Флагификация|ГӀалгӀайче}}; [[ТӀой-юрт]], [[Галашке]], [[Шолжа-Пхье]], [[МагӀалбик]], [[Наьсаре]], [[Магас]], [[Ӏаьлий-Юрт]], [[Экажакъонгий-Юрт]], [[СурхотӀе]], [[Эбарг-Юрт]]
**{{Флагификация|ХӀирийче}}; [[Мочкъий-Юрт]], [[Ахки-Юрт]]
**{{Флагификация|Нохчийче}}
|Историческое расселение = ГӀалгӀайче: [[Мохале]]
|Входит в шахар = [[Цхьорой]]
|Родовое село = [[Мохале]]
}}
'''Мохло́й''' — [[гӀалгӀай]] [[тайпа]] да, лоаман [[ГӀалгӀайче]] [[Мохале]] яха тайпан кхаьлл а йолаш.
== Наькъаш ==
Мохлой тайпанна юкъе долха наькъаш{{sfn|Дахкильгов|1991}}:
{| class="standard"
|[[Бузуртанаькъан]]
[[Аматхананаькъан]]
[[Дударанаькъанн]]
Зайтанаькъан
Аьлданаькъан
Нагонаькъан
Овсажанаькъан
Дринаькъан
Ильясонаькъан
Антошканаькъан
Терлой
Хутинаькъан
Марзабекнаькъан
|}
== ЦӀихеза нах ==
# [[Бузуртананаькъан Бурсак]] — имам Шамала наиб{{sfn|Дударов}}{{sfn|Дадаев|2009}}.
# [[Мохлой Яхьъя]] (1933—2016) — бусалба дийша саг. ГӀалгӀай Мехка Ӏаламнаьха Совета тхьамада хиннав. 20 шера [[Шолжа шахьар]]а имам хиннав.
# [[Мохлой Жабраил]] — бусалба дийша саг. Шолжерча бусалба Ӏилман института кулгалхо.
# [[Дударанаькъан Ӏабдул-Мажит]] — бусалба дийша саг, теолог, тархьара Ӏилмай кандидат. ГӀалгӀай Мехка Ӏилман балхах дукха дика хӀамаш карагӀдийна ва.
# [[Дударанаькъан Баьтала Урусхан]] (1939—2021) — йоазонхо, оазархо.
== Белгалдаккхар ==
;Комментареш
{{белгалдаккхар|group=К.}}
;Хьасташ
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Дахкильгов Шукри Эльберд-Хаджиевич|Дахкильгов Ш. Э-Х.]]
|заглавие = Происхождение ингушских фамилий
|вид = [[Полевые работы|полев. исслед]]
|ответственный = Ред. А. А. Зязиков
|место = Грозный
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|год = 1991
|страниц = 108
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дударов Абдул-Мажит Муратович|Дударов А-М. М.]]
|заглавие = Ингушское общество в эпоху Кавказской войны: наибы Шамиля из числа ингушей
|место = Санкт-Петербург
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|ref = Дударов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дадаев, Юсуп Усманович|Дадаев Ю. У.]]
|заглавие = Наибы и мудиры Шамиля
|место = [[Махачкала]]
|издательство = ДИНЭМ
|год = 2009
|isbn = 5914460115
|ref = Дадаев
}}
swro70dwvwf0ndow1ipw07dw1sy064h
67575
67573
2024-11-23T18:58:16Z
Коазой Рашид
1210
/* Наькъаш */
67575
wikitext
text/x-wiki
{{Тайп
|Тайповый таксон = Тайпа
|Название = Мохлой
|Иллюстрирование =
|Раса = [[Европеоидная раса|Европеоидаш]]: [[Кавкасионский тип|Кавкасионаш]]
|Язык = [[ГӀалгӀай мотт]]
|Письменность = [[ГӀалгӀай йоазув]]
|Религия = [[Ислам]]
|Первые упоминания =
|Включают = 14 никъ{{переход|Наькъаш}}
|Предки =
|Современное расселение = * {{RUS}}:<br>
**{{Флагификация|ГӀалгӀайче}}; [[ТӀой-юрт]], [[Галашке]], [[Шолжа-Пхье]], [[МагӀалбик]], [[Наьсаре]], [[Магас]], [[Ӏаьлий-Юрт]], [[Экажакъонгий-Юрт]], [[СурхотӀе]], [[Эбарг-Юрт]]
**{{Флагификация|ХӀирийче}}; [[Мочкъий-Юрт]], [[Ахки-Юрт]]
**{{Флагификация|Нохчийче}}
|Историческое расселение = ГӀалгӀайче: [[Мохале]]
|Входит в шахар = [[Цхьорой]]
|Родовое село = [[Мохале]]
}}
'''Мохло́й''' — [[гӀалгӀай]] [[тайпа]] да, лоаман [[ГӀалгӀайче]] [[Мохале]] яха тайпан кхаьлл а йолаш.
== Наькъаш ==
Мохлой тайпанна юкъе долха наькъаш{{sfn|Дахкильгов|1991}}:
{| class="standard"
|[[Бузуртанаькъан]]
[[Аматхананаькъан]]
[[Дударанаькъанн]]
Зайтанаькъан
Аьлданаькъан
Овсажанаькъан
Антошканаькъан
Хутенаькъан
Марзабиканаькъан
|}
== ЦӀихеза нах ==
# [[Бузуртананаькъан Бурсак]] — имам Шамала наиб{{sfn|Дударов}}{{sfn|Дадаев|2009}}.
# [[Мохлой Яхьъя]] (1933—2016) — бусалба дийша саг. ГӀалгӀай Мехка Ӏаламнаьха Совета тхьамада хиннав. 20 шера [[Шолжа шахьар]]а имам хиннав.
# [[Мохлой Жабраил]] — бусалба дийша саг. Шолжерча бусалба Ӏилман института кулгалхо.
# [[Дударанаькъан Ӏабдул-Мажит]] — бусалба дийша саг, теолог, тархьара Ӏилмай кандидат. ГӀалгӀай Мехка Ӏилман балхах дукха дика хӀамаш карагӀдийна ва.
# [[Дударанаькъан Баьтала Урусхан]] (1939—2021) — йоазонхо, оазархо.
== Белгалдаккхар ==
;Комментареш
{{белгалдаккхар|group=К.}}
;Хьасташ
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Дахкильгов Шукри Эльберд-Хаджиевич|Дахкильгов Ш. Э-Х.]]
|заглавие = Происхождение ингушских фамилий
|вид = [[Полевые работы|полев. исслед]]
|ответственный = Ред. А. А. Зязиков
|место = Грозный
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|год = 1991
|страниц = 108
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дударов Абдул-Мажит Муратович|Дударов А-М. М.]]
|заглавие = Ингушское общество в эпоху Кавказской войны: наибы Шамиля из числа ингушей
|место = Санкт-Петербург
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|ref = Дударов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дадаев, Юсуп Усманович|Дадаев Ю. У.]]
|заглавие = Наибы и мудиры Шамиля
|место = [[Махачкала]]
|издательство = ДИНЭМ
|год = 2009
|isbn = 5914460115
|ref = Дадаев
}}
spl9k8m3xql14zyi9dtecnx24jo4lxg
67621
67575
2024-11-24T06:36:59Z
77.87.98.210
67621
wikitext
text/x-wiki
{{Тайп
|Тайповый таксон = Тайпа
|Название = Мохлой
|Иллюстрирование =
|Раса = [[Европеоидная раса|Европеоидаш]]: [[Кавкасионский тип|Кавкасионаш]]
|Язык = [[ГӀалгӀай мотт]]
|Письменность = [[ГӀалгӀай йоазув]]
|Религия = [[Ислам]]
|Первые упоминания =
|Включают = 14 никъ{{переход|Наькъаш}}
|Предки =
|Современное расселение = * {{RUS}}:<br>
**{{Флагификация|ГӀалгӀайче}}; [[ТӀой-юрт]], [[Галашке]], [[Шолжа-Пхье]], [[МагӀалбик]], [[Наьсаре]], [[Магас]], [[Ӏаьлий-Юрт]], [[Экажакъонгий-Юрт]], [[СурхотӀе]], [[Эбарг-Юрт]]
**{{Флагификация|ХӀирийче}}; [[Мочкъий-Юрт]], [[Ахки-Юрт]]
**{{Флагификация|Нохчийче}}
|Историческое расселение = ГӀалгӀайче: [[Мохале]]
|Входит в шахар = [[Цхьорой]]
|Родовое село = [[Мохале]]
}}
'''Мохло́й''' — [[Силий]] [[тайпа]] да, лоаман [[ГӀалгӀайче]] [[Мохале]] яха тайпан кхаьлл а йолаш.
== Наькъаш ==
Мохлой тайпанна юкъе долха наькъаш{{sfn|Дахкильгов|1991}}:
{| class="standard"
|[[Бузуртанаькъан]]
[[Аматхананаькъан]]
[[Дударанаькъанн]]
Зайтанаькъан
Аьлданаькъан
Овсажанаькъан
Антошканаькъан
Хутенаькъан
Марзабиканаькъан
|}
== ЦӀихеза нах ==
# [[Бузуртананаькъан Бурсак]] — имам Шамала наиб{{sfn|Дударов}}{{sfn|Дадаев|2009}}.
# [[Мохлой Яхьъя]] (1933—2016) — бусалба дийша саг. ГӀалгӀай Мехка Ӏаламнаьха Совета тхьамада хиннав. 20 шера [[Шолжа шахьар]]а имам хиннав.
# [[Мохлой Жабраил]] — бусалба дийша саг. Шолжерча бусалба Ӏилман института кулгалхо.
# [[Дударанаькъан Ӏабдул-Мажит]] — бусалба дийша саг, теолог, тархьара Ӏилмай кандидат. ГӀалгӀай Мехка Ӏилман балхах дукха дика хӀамаш карагӀдийна ва.
# [[Дударанаькъан Баьтала Урусхан]] (1939—2021) — йоазонхо, оазархо.
== Белгалдаккхар ==
;Комментареш
{{белгалдаккхар|group=К.}}
;Хьасташ
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Дахкильгов Шукри Эльберд-Хаджиевич|Дахкильгов Ш. Э-Х.]]
|заглавие = Происхождение ингушских фамилий
|вид = [[Полевые работы|полев. исслед]]
|ответственный = Ред. А. А. Зязиков
|место = Грозный
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|год = 1991
|страниц = 108
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дударов Абдул-Мажит Муратович|Дударов А-М. М.]]
|заглавие = Ингушское общество в эпоху Кавказской войны: наибы Шамиля из числа ингушей
|место = Санкт-Петербург
|издательство = «[[Книга (издательство)|Книга]]»
|издание = репринтное издание
|ref = Дударов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Дадаев, Юсуп Усманович|Дадаев Ю. У.]]
|заглавие = Наибы и мудиры Шамиля
|место = [[Махачкала]]
|издательство = ДИНЭМ
|год = 2009
|isbn = 5914460115
|ref = Дадаев
}}
bm5w4cssthfyqcxnr2vg01nnqwqoeh1
Наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди
0
16030
67559
67452
2024-11-23T14:41:50Z
Ник введи ӀабдуллахӀ
5008
67559
wikitext
text/x-wiki
{{Таьрахьа кий}}
{{<ref>календарь</ref> на месяц|date={{CURRENTYEAR}}-{{#time: m | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }}-01}}
{{TOCright}}
'''{{PAGENAME}}''', <small>лоацца:</small> '''''11 наджгоанцхой''''' — [[Григорианский календарь|григоре ханоргагӀа]] [[Год|шера]] {{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} +1 }}-гӀа ди да. {{#ifeq:{{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }}|{{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }}||([[Високосный год|високосни шерашка]] {{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} +1 }}-гӀа да). }}
Шу чакхдала {{#expr: 364 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }} {{plural:{{#expr: 364 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }}|ди|ди|ди}}{{#ifeq:{{#expr: 364 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }}|{{#expr: 365 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }}|| ({{#expr: 365 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }} {{plural:{{#expr: 365 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }}|ди|ди|ди}} [[Високосный год|високосни шерашка]])|}} диссад.
[[1582 год|1582 шера]] [[15 октября|ардара бетта 15-гӀа денга]] кхаччалца — наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди [[Юлианский календарь|юле ханоргагӀа]] да, 1582 шера ардара бетта 15-гӀча денгара денз — наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди григоре ханоргагӀа да.
[[XX век|XX-гӀчеи]] [[XXI век|XXI-гӀчеи]] бӀаьшерашка ер ди цхьатарра нийслу [[юле ханорг]]агӀа {{#time: xg "бетта" j | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} - 13 days }}-гӀча денца.
XX-гӀчеи XXI-гӀчеи бӀаьшерашка григоре ханорг юле ханоргал хьалхагӀа да 13 денна. Кхыча бӀаьшаренашка григореи юлеи ханоргий таьрахьаш вӀаший нийсдалар — кхыча тайпара хул<ref name=sootv>Уж таьрахьаш нийса лоархӀаргдолаш пайда эца йиш я лаьрххӀа йолча [http://www.direct-time.ru/index.php?id=12 конвертерах].</ref>.
== ЦӀайнаши дагалоацама деноши ==
=== Дунендараш ===
=== Мехкадараш ===
== Хинна хӀамаш ==
=== XVIII бӀаьшерал хьалха ===
=== XIX бӀаьшерал хьалха ===
=== XIX бӀаьшера ===
=== XX бӀаьшера ===
=== XXI бӀаьшера ===
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
[[ОагӀат:Шера денош]]
[[ОагӀат:Наджгоанцхой бутт]]
[[ОагӀат:Наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди]]
m66uu0pgfy0q1a2sk48em67v4n9zbi5
67609
67559
2024-11-24T00:12:41Z
InternetArchiveBot
2350
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
67609
wikitext
text/x-wiki
{{Таьрахьа кий}}
{{<ref>календарь</ref> на месяц|date={{CURRENTYEAR}}-{{#time: m | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }}-01}}
{{TOCright}}
'''{{PAGENAME}}''', <small>лоацца:</small> '''''11 наджгоанцхой''''' — [[Григорианский календарь|григоре ханоргагӀа]] [[Год|шера]] {{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} +1 }}-гӀа ди да. {{#ifeq:{{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }}|{{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }}||([[Високосный год|високосни шерашка]] {{#expr: {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} +1 }}-гӀа да). }}
Шу чакхдала {{#expr: 364 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }} {{plural:{{#expr: 364 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }}|ди|ди|ди}}{{#ifeq:{{#expr: 364 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} }} }}|{{#expr: 365 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }}|| ({{#expr: 365 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }} {{plural:{{#expr: 365 - {{#time: z | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2016}} }} }}|ди|ди|ди}} [[Високосный год|високосни шерашка]])|}} диссад.
[[1582 год|1582 шера]] [[15 октября|ардара бетта 15-гӀа денга]] кхаччалца — наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди [[Юлианский календарь|юле ханоргагӀа]] да, 1582 шера ардара бетта 15-гӀча денгара денз — наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди григоре ханоргагӀа да.
[[XX век|XX-гӀчеи]] [[XXI век|XXI-гӀчеи]] бӀаьшерашка ер ди цхьатарра нийслу [[юле ханорг]]агӀа {{#time: xg "бетта" j | {{Date Converter|11 наджгоанцхой 2017}} - 13 days }}-гӀча денца.
XX-гӀчеи XXI-гӀчеи бӀаьшерашка григоре ханорг юле ханоргал хьалхагӀа да 13 денна. Кхыча бӀаьшаренашка григореи юлеи ханоргий таьрахьаш вӀаший нийсдалар — кхыча тайпара хул<ref name=sootv>Уж таьрахьаш нийса лоархӀаргдолаш пайда эца йиш я лаьрххӀа йолча [http://www.direct-time.ru/index.php?id=12 конвертерах] {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20170520015858/http://www.direct-time.ru/index.php?id=12 |date=2017-05-20 }}.</ref>.
== ЦӀайнаши дагалоацама деноши ==
=== Дунендараш ===
=== Мехкадараш ===
== Хинна хӀамаш ==
=== XVIII бӀаьшерал хьалха ===
=== XIX бӀаьшерал хьалха ===
=== XIX бӀаьшера ===
=== XX бӀаьшера ===
=== XXI бӀаьшера ===
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
[[ОагӀат:Шера денош]]
[[ОагӀат:Наджгоанцхой бутт]]
[[ОагӀат:Наджгоанцхой бетта 11-гӀа ди]]
hnrlyhvhc9yxp2k1294auicy9dqbr6u
Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа
0
16097
67562
2024-11-23T16:18:26Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа]] → «[[Малсаганаькъан Дахий Дошалкъа]]»
67562
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Малсаганаькъан Дахий Дошалкъа]]
t8ash3933jzes80ygt4stk7nz92axof
Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство
0
16098
67565
2024-11-23T17:00:46Z
Коазой Рашид
1210
[[Нохч-ГӀалгӀай дешаргий зарбанче]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67565
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Нохч-ГӀалгӀай дешаргий зарбанче]]
53b23xc28jbxjwsbixvpfh3ahkw4gbu
ГIалгIай литература
0
16099
67566
2024-11-23T17:01:31Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «'''ГӀалгӀай литература''' ({{lang-ru|Ингушская литература}}) — [[ГӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] йола [[гӀалгӀай къам]]ан [[литература]] я. == Тархьар == ГӀалгӀай литература долалу наьртех долча литература тӀара ([[фаьлг]]аш, [[оалам]]аш, [[турпал]]а [[Илли|иллеш]], ловзар...»
67566
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀай литература''' ({{lang-ru|Ингушская литература}}) — [[ГӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] йола [[гӀалгӀай къам]]ан [[литература]] я.
== Тархьар ==
ГӀалгӀай литература долалу наьртех долча литература тӀара ([[фаьлг]]аш, [[оалам]]аш, [[турпал]]а [[Илли|иллеш]], [[ловзар]]аш). Хьалхара литературан [[Iарбий мотт|Ӏарбий меттала]] даь дола йоазув XIX бӀаьшера хана чухь даь да. Советий Ӏаьдал даларца ший массаза йолча кепа тӀа даьннад гӀалгӀай литературан [[йоазув]]<ref>{{Cite web|url=http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le4/le4-4961.htm|title=Ингушская литература|author=|website=Литературная энциклопедия. Т. 4|date=1930|publisher=feb-web.ru|accessdate=2018-07-07|archive-date=2018-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20180708015834/http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le4/le4-4961.htm|deadlink=no}}</ref>.
ГӀалгӀай литература тохкаш дуккха къахьийгарех ва [[Дахкилганаькъан Ӏадрахьмана ИбрахӀим]], къаьстта цо дукха болх баьб [[гӀалгӀай багахбувцам]] тохкаш<ref>{{Cite news|title=Памяти Ибрагима Дахкильгова К 80-летию ученого и патриота|url=http://gazetaingush.ru/obshchestvo/k-80-letiyu-uchenogo-i-patriota|work=«Ингушетия» — интернет-газета|date=2017-08-15|accessdate=2018-07-07|language=ru|archivedate=2018-07-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180708015826/http://gazetaingush.ru/obshchestvo/k-80-letiyu-uchenogo-i-patriota}}</ref>.
Эггара хьалха берашта хетадаь дола дувцараш, фаьлгаш язде волавеннав [[Нохч-ГӀалгӀай книжни издательство|Нохч-ГӀалгӀай книжни издательстве]] 1970-ча шерашка редактор хиннача Заьзганаькъан Азмата дехарца. Цу шерашка чӀоагӀа эшаш дар берашта хетадаь литература<ref name=":2">{{Cite news|title=Ибрагим Дахкильгов и ингушеведение|author=М.А. Матиев|url=http://magas.bezformata.ru/listnews/ibragim-dahkilgov-i-ingushevedenie/61935615/|work=БезФормата.RU|date=|accessdate=2018-07-07|archivedate=2018-07-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180708015518/http://magas.bezformata.ru/listnews/ibragim-dahkilgov-i-ingushevedenie/61935615/}}</ref>. Йоазонхой вахарах а кхолламах а лаьца балхаш даьд цо (масала, [[Малсаганаькъан Кураза Зоврбик|Малсаганаькъан Зоврбика]], [[МутаIаланаькъан Шовхала Хьажбийкар|МутаӀаланаькъан Хьажбийкара]])<ref name=":3">{{Cite web|url=http://krkrub.kubannet.ru/navig/page/63/message/227/|title=Дахкильгов Ибрагим Абдурахманович|publisher=krkrub.kubannet.ru|accessdate=2018-07-07|archive-date=2018-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20180708020242/http://krkrub.kubannet.ru/navig/page/63/message/227/|deadlink=no}}</ref>.
Цо кулгалдеш, вӀашагӀъеллай гӀалгӀайи эрсийи меттала 10 томах латта «[[Антология ингушского фольклора|ГӀалгӀай багахбувцама антологи]]» яха проект<ref>{{Cite news|title=Памяти ученого Ибрагим Дахкильгов — ученый, гражданин, патриот|url=http://gazetaingush.ru/obshchestvo/ibragim-dahkilgov-uchenyy-grazhdanin-patriot|work=«Ингушетия» — интернет-газета|date=2017-10-26|accessdate=2018-07-07|language=ru|archivedate=2018-07-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180708015810/http://gazetaingush.ru/obshchestvo/ibragim-dahkilgov-uchenyy-grazhdanin-patriot}}</ref>.
== ГӀалгӀай автораш ==
* [[Байсаранаькъан Муртаза Идрис]] (1911—1993)
* [[Беканаькъан ДордагӀа Тембот]] (1873—1939)
* [[Боканаькъан Хаме Ахьмад]] (1924—2006)
* [[Ведажанаькъан Абабукара Ахьмад]] (1916—1996)
* [[Гойганаькъан Сипсой Ӏадал-Хьамид]] (1896—1948)
* [[Дахкилганаькъан Ӏадрахьмана ИбрахӀим]] (1937—2014)
* [[Зязганаькъан Хьусена Бахьаудин]] (1908—1965)
* [[Малсаганаькъан Кураза Зоврбик]] (1894—1935)
* [[Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа]] (1898—1966)
* [[МутаӀаланаькъан Шовхала Хьажбикар]] (1910—1964)
* [[Пхьиленаькъан Ӏасолта Махьмад-СаӀид]] (1929—2004)
* [[Пхьиленаькъан Абазбика Амир]] (род. 1938)
* [[Чахканаькъан Идриса СаӀид]] (1938—2008)
* [[Янданаькъан Хамарзий Джамалда]] (1916—1979)
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{Книга|автор=И. А. Дахкильгов|заглавие=Ингушская литература (период развития до 40—х годов)|ответственный=|издание=|место=Грозный|издательство=Чечено—Ингушское книжное издательство|год=1975|страницы=|страниц=|isbn=|isbn2=}}
* {{Книга|автор=|заглавие=Сказки, сказания и предания чеченцев и ингушей|ответственный=И.А.Дахкильгов и А.О.Мальсагов|издание=|место=Грозный|издательство=Чечено—Ингушское книжное издательство|год=1986|страницы=|страниц=|isbn=|isbn2=}}
* {{Книга|автор=И. А. Дахкильгов|заглавие=Мифы и легенды вайнахов|ответственный=|издание=|место=Грозный|издательство=Чечено—Ингушское книжное издательство|год=1991|страницы=|страниц=|isbn=|isbn2=}}
* {{Книга|автор=И. А. Дахкильгов|заглавие=Мудрые наставления наших предков. Из ингушского фольклора|ответственный=|издание=|место=Нальчик|издательство=|год=2000|страницы=|страниц=|isbn=|isbn2=}}
* {{Книга|автор=И. А. Дахкильгов|заглавие=Ингушский нартский эпос|ответственный=|издание=|место=Нальчик|издательство=Тетраграф|год=2012|страницы=|страниц=599|isbn=978-5-906002-42-6|isbn2=}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{Cite web|url=http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le4/le4-4961.htm|title=Ингушская литература|author=|website=Русская литература и фольклор. Фундаментальная электронная библиотека|date=|publisher=}}
[[ОагӀат:Эрсечен къамай литература]]
[[ОагӀат:Литература метташка гӀолла]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай литература|ГӀалгӀай литература]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен литература|ГӀалгӀайчен литература]]
4mu1wk0ajp4db0axke8ol0jhpn9zszv
ГIалгIай багахбувцам
0
16100
67567
2024-11-23T17:02:29Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «'''ГӀалгӀай багахбувцам''' ({{lang-ru|ингушский фольклор, устное народное творчество}}) — йоазонца доаца гӀалгӀай литература да. == Багахбувцамах дола балхаш == ГӀалгӀай багахбувцам дӀаязбеш, тохкаш, къахьегаш хиннаб гӀалгӀай Ӏилманхой: Беканаькъан ДордагIа́ Т...»
67567
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀай багахбувцам''' ({{lang-ru|ингушский фольклор, устное народное творчество}}) — йоазонца доаца гӀалгӀай литература да.
== Багахбувцамах дола балхаш ==
ГӀалгӀай багахбувцам дӀаязбеш, тохкаш, къахьегаш хиннаб гӀалгӀай Ӏилманхой: [[Беканаькъан ДордагIа́ Тембот]], [[Малсаганаькъан Кураза Зоврбик]], [[МутаӀаланаькъан Хьажбийкар]], [[Осменаькъан Сосе Хьамзат]], [[Малсаганаькъан Увайса Або]], [[Дахкилганаькъан Ӏадрахьмана ИбрахӀим]], [[ЖабагӀа Ийже Махьмад]], [[Тенканаькъан Абукар]], [[Матенаькъан Адама Мухьмад]].
ГӀалгӀай багахбувцам Ӏомабара даькъе нонагӀа бола толам лархӀа беза 1940-ча шерашка МутаӀаланаькъан Хьажбийкареи Осменаькъан Хьамзатеи арахийца «ГӀалгӀай фольклор» яха гуллам. Цу тӀа дар беламе, сатирически фаьлгаш, хьайбаех дола фаьлгаш, наьртех йола оаламаш, лирическии, бегийи, саг йоагӀача-йодача доахеи, турпалеи иллеш.
[[1961]]-ча шера [[Малсаганаькъан Дошалкъа]]си [[Заьзганаькъан Бахьаудин]]еи арахийцар «Хьайбах дола гӀалгӀай фаьлгаш» яха кинижка. [[1967]]-ча шера арадаьлар шоллагӀа том. Цу то́ма́ юкъебахар керда гулбаь багахбувцам. Из гуллам оттабаьр а арахийцар а Малсаганаькъан Увайса Або вар. [[1991]]-ча шера кепатеха арадаьлар Танкенаькъан Абукара оттадаь багахбувцама кинижка.
[[1998]]-[[2000]] шерашка арадаьлар Дахкилганаькъан ИбрахIима кийчдаь «ГӀалгӀай оаламаш, дувцараш, фаьлгаш, кицаш» яхеи «Мудрые наставления предков» яхеи багахбувцама гулламаш. [[2002]]-ча шера кепатехар Малсаганаькъан Увайса Або оттадаьча «ГӀалгӀай багахбувцам» яхача гуллама.
Дахкилганаькъан ИбрахӀима гӀалгӀай багахбувцамах язъяь монографеш я: «Вайнаьха багахбувцам», «Исторический фольклор чеченцев и ингушей», «Мифы и легенды вайнахов». ИбрахӀима дукха экспедицеш еш хиннай вай гӀалгӀай юрташка, цо дӀаязбаь багахбувцам кепатеха хиннаб альманахе, багахбувцама кинижкашка (1967-чеи 1991-чеи шерашка арадаьннарашка) «Сказки, сказания и предания чеченцев и ингушей», «Сказки и легенды ингушей ичеченцев», «Илли»{{sfn|Мальсагов|1967|с=362}}.
== Багахбувцама жанраш ==
Багахбувцама жанраш: ''[[миф]]аш, [[оалам]]аш, [[легенда]]ш, [[наьрт-орстхо]]ех дола [[дувцар]]аш, тайп-тайпара [[фаьлг]]аш, сакъердаме [[дувцар]]аш, Цагенах дола [[дувцар]]аш, [[илли|иллеш]], [[белхам]]аш, [[назам|назмаш]], [[ховли-довзали|ховли-довзалеш]].''
Тайп-тайпара кепатехача фаьлгашта юкъе къаьстта бӀарг тӀаотташ да тамашийна-турпала фаьлгаш. ДукхагӀчарех цар йолаш йола сюжеташ вай багахбувцаме дӀаязъяь хиннаяц. Уж дӀа а язъяь, кепатохарца гӀалгӀай фаьлгий жанр дуккха йӀаьхегӀа хинна дӀаэттай. Духхьашха байнаб Дахкилганаькъан ИбрахӀима балхага гӀолла фаьлгашкара дукха турпалхой: [[Малх-кӀант]], [[Бетта-кӀант]],[[Седкъий-кӀант]], [[Оршми]], [[энжал]]аш, [[Ӏовдилг]], [[Джаьнталг]], [[ГӀомботи Бийботи]], [[Тамаш-Таьштамар]], Къамар 3аман, Къу Малсаги Майра Малсаги, Пахьтати Махьтати, мехкарий Харсен Нарс, [[Тани Гуг]], кхыбараш а {{sfn|Дахкильгов|1998|с=344}}.
Иллешта юкъе боккхача маьхе да «[[ГӀаьла Пайтакха]]» яха илли. Цу тӀа гу къавенна даи цун зӀамагӀа вола воӀи лоам вахаш волга, хӀаьта воккхагӀа вола воша ара вахаш волга, из арахьа бахаш хиннача кхыча къамех болча аьлашта тӀемца духьала увтташ волга. Илле тӀа ювцаш йола ха я гӀалгӀай лоамашка арабувлаш, ара баха Ӏохувшаш хинна ха{{sfn|Дахкильгов|1998|с=344}}.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = Дахкильгов И. А.
|заглавие = ГIалгIай оаламаш, дувцараш, фаьлгаш, кицаш
|вид =
|ответственный = Сост. проф. И. А. Дахкильгов
|место = Саратов
|издательство = «Детская книга»
|издание =
|год = 1998
|страниц = 344
|ref = Дахкильгов
}}
* {{публикация|книга
|автор = Мальсагов А. У. Осмиев Х. С.
|заглавие = ГIалгIай фольклор
|вид =
|ответственный = Сост. проф. А. У. Мальсагов
|место = Грозный
|издательство = Нохчий книжни издательство
|издание =
|год = 1967
|страниц = 362
|ref = Мальсагов, Осмиев
}}
[[ОагӀат:ГIалгIай багахбувцам]]
dm70v4swrr5zeq1ldaaz1amu5yz0bsa
Овшанаькъан Iалихана Эльза
0
16101
67568
2024-11-23T17:04:23Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Цхьа тайпан цӀи яраш|Овшанаькъан}} '''О́вшанаькъан Ӏалиха́на Эльза''' ({{lang-ru|Аушева Эльза Алихановна}}) — Ӏилманхо-филолог, [[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]а хьехархо я. == Биографи == === Дешар === О́вшанаькъан Эльза яьй [[1968]]-ча шера [[кӀимарса бетта 18]]-ча...»
67568
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпан цӀи яраш|Овшанаькъан}}
'''О́вшанаькъан Ӏалиха́на Эльза''' ({{lang-ru|Аушева Эльза Алихановна}}) — Ӏилманхо-филолог, [[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]а хьехархо я.
== Биографи ==
=== Дешар ===
О́вшанаькъан Эльза яьй [[1968]]-ча шера [[кӀимарса бетта 18]]-ча дийнахьа [[Шолжа-ГӀала]] тӀа [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]]. [[1986]]-ча шера, ишкол яьккха йоаллаше, из деша эттай Л. Н. Толстой цӀерагIа йолча, [[Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]е, филологически факультете. ТӀехдика университет йистеяккхарца [[1991]]-ча шера Ӏилман лакхерча ишкола йолча Комитето дӀахьожаярца из лаборантал балха отт гӀалгӀай филологе кафедре. [[1992]]-ча шера цо болх бу ассистент йолаш Л. Н. Толстой цӀерагIа йолча Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университете, цу шшера цигга аспирантуре деша эттай. «ГӀалгӀай метта цӀера къамаьла доакъош» ({{lang-ru|«Именные части ингушского языка»}}) яха кандидатски диссертаци кийчъяьй цо, [[Оздой Фируза]]с кулгалдеш. 2007-ча шера цох кандидат хиннай «РФ къамай метташ (Кавказхой метташ)» ({{lang-ru|«Языки народов РФ (Кавказские языки)}}) яхача даькъе<ref>https://inggu.ru/about_the_university/structure/313/ ИнгГУ]</ref>.
=== Болх ===
[[1995]]-ча шера денз цо болх бу [[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]е. [[2001]] шера денз йоккхагӀйола хьехархо йолаш, хӀаьта [[2010]] шера — [[доцент]] йолаш <ref>[https://inggu.ru/about_the_university/structure/313/ ИнгГУ]</ref>.
Хьехаш йола дисциплинаш:
* История изучения иберийско-кавказских языков<br>
* Современный ингушский язык<br>
* Введение в нахскую филологию<br>
* Сравнительная грамматика нахских языков
=== Дешара-методически болх ===
* Монографи «Ингушские части речи в ингушском языке» — 2012 ш.<br>
* ХӀанзара гӀалгӀай мотт. Фонетика. Лексикологи. Морфологи. — 2021 ш.<br>
* Введение в иберийско-кавказское языкознание. — 2021 ш.<br>
* ХӀанзара гӀалгӀай мотт. Морфологи. 1-ра дакъа. ЦӀера къамаьла доакъош — 2020 ш.<br>
* ХӀанзара гӀалгӀай мотт. Морфологи. 1-ра дакъа. ЦӀера къамаьла доакъош.<br>
Хандош, хандеша формаш, гӀулакха къамаьла доакъош — 2020 ш.<br>
* ХӀанзара гӀалгӀай мотт. Морфологи — 2021 ш.<br>
* Иберийско-кавказское языкознание — 2024 ш.<br>
* ГӀалгӀай метта морфологе практикум — 2024 ш.<br>
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
https://inggu.ru/about_the_university/structure/313/
[[ОагӀат:ГIалгIай Iилманхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай филологаш]]
7pwieuyde94wt1burrlkjuwd1iyqclc
Оздой Гире Фируза
0
16102
67569
2024-11-23T17:05:53Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Цхьа тайпан цӀи яраш|Оздой}} {{Учёный |Имя = |Оригинал имени = Фируза Гиреевна Оздоева |Изображение = |Дата рождения = 31.12.1929 |Место рождения = {{МестоРождения|Мочкъий-Юрт|Мочкъий-Юрта}}, [[ГӀалгӀай АО]], [[РСФСР]], [[СССР]] |Дата смерти...»
67569
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпан цӀи яраш|Оздой}}
{{Учёный
|Имя =
|Оригинал имени = Фируза Гиреевна Оздоева
|Изображение =
|Дата рождения = 31.12.1929
|Место рождения = {{МестоРождения|Мочкъий-Юрт|Мочкъий-Юрта}}, [[ГӀалгӀай АО]], [[РСФСР]], [[СССР]]
|Дата смерти = 27.04.2010
|Гражданство = {{USSR}}→{{RUS}}
|Место смерти = {{МестоСмерти|Магас}}, [[ГӀалгӀайче]], [[Эрсече]]
|Научная сфера = [[лингвистика]]
|Место работы = [[Киргизский государственный университет|ГӀиргӀизой паччахьалкхен университет]];<br>[[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]
|Учёная степень = {{Учёная степень|доктор|филологических наук}}
|Учёное звание = {{Учёное звание||0}}
|Альма-матер = [[ГӀиргӀизой паччахьалкхен университет]]
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известна как =
|Награды и премии = {{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Медаль «За трудовую доблесть»}}{{!!}}{{Медаль Ветеран труда}}{{!!}}{{Орден «За заслуги» (Ингушетия)}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Заслуженный работник высшей школы Российской Федерации|2005}}{{!!}}{{Почётный работник высшего профессионального образования Российской Федерации}}
{{!}}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Викитека =
|Викисклад =
}}
'''Оздо́й Гире́ Фируза́''' ({{lang-ru|Оздоева Фируза Гиреевна}}) — гӀалгӀай профессор, филологе Ӏилмай доктор, хьехархо, РФ дукха дика хӀамаш карагӀдийна лакхерча ишкола болхло.
== Биографи ==
=== Дешар ===
Оздой Гире Фируза яьй [[1929]]-ча шера [[оагӀой бетта 31]] дийнахьа [[Мочкъий-Юрт]]а. Цун да Берса́ Гире дийша саг хиннав, [[институт Красной профессуры|ЦӀеча профессуран институт]] яьккха. Тайп-тайпарча балхаш тӀа кулгалдеш хиннав из. Нана дешанза хиннай, бакъда ший йоӀо чӀоагӀа дешара ловш. Иштта Фируза деша яхийтар [[Буро]] тӀа дикагӀа лоархӀача № 4 йолча ишколе. ЙиӀига дешар юхасецар [[ГӀалгӀайи нохчийи мехках бахар|ГӀалгӀай къам мехках даккхар]] бахьан долаш. Цар дезал нийсбалар [[ГӀазакхстане]]хьа Власовка яхача юрта. Уж баьхача юрта ишкол хиннаяц. Дешара тӀакхувш хиларах, пхи километр шийлача мехка гӀаш никъ а беш, кхыча юртара деша а ухаш, тӀехдика дийша ишкол чакхъяьккхар Фирузас. ТӀаккха [[ГӀиргӀизстане|ГӀиргӀизой]] паччахьалкхен университете [[ингалсий мотт]] Ӏомабеча факультете деша яхар. Цига ингалсий меттаца [[фаьренгий мотт|фаьренгий]] а [[немций мотт|немций]] а метташ Ӏомадир цо. Цу хана Ӏилманцара балхаш а дӀадоладир. Студентий Ӏилман юкъарлен доакъашхо йолаш, масса йолча тайп-тайпарча Ӏилман конференцешка дакъа лувцаш, къахьегаш хилар из. ЦӀе дипломаца йистеяьккхар цо университет<ref> ''[[Тирканаькъан Оарцхочун Аьсет|Тирканаькъан Аьсет]]. ''[https://magas.bezformata.com/listnews/jizza-g1alg1aj-kaman-jo1/3957603/ Йизза гӀалгӀай къаман йоӀ] / [[Сердало (газет)|Сердало]], 20.04.2012.</ref>.
=== Къахьегам ===
[[1954]]-ча шера университете ингалсий кафедре болх бе йитар къона Ӏилманхо. [[1960]]-ча шера, [[Ӏилман-тохкама институт]]е вайнаьха метташ тахка балха яхар Фируза. [[1962]]-ча шера [[Малсаганаькъан Дахий Дошалкъа]]с кулгал а деш, филологе Ӏилмай кандидат хилар цох. Цу шера денз [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьакхен хьехархой институт]]е ингалсий кафедре болх бир цо. [[1965]]-ча шера доцент яха Ӏилман цӀи а йолаш, дӀахо дӀабихьар цо болх.
[[1985]]-ча шера «филологе Ӏилмай доктор» яха Ӏилман цӀи ялар цунна. [[1987]]-ча шера денз профессор яха цӀи йолаш, болх бир вайнаьха филологе кафедре. [[1994]]-ча шера денз цо къахьийгар [[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]е, [[1995]]-ча шера денз ше кхалххалца гӀалгӀай метта а литература а кафедра заведующи йолаш болх бир Фирузас. Россе Ӏилман конференцаш «''Ингуши и ингушский язык среди народов и языков Российской Федерации», «150-летие со дня рождения первого ингушского ученого и просветителя Чаха Ахриева»'' вӀашагӀйийхка́р а дӀакхихьа́р а Фируза яр. [[1990]] шерашка [[Калифорни|Калифорнерча]] [[Калифорнийский университет в Беркли|Беркле университет]]е [[Кавказ]] тохкача Ӏилманхочунца [[Джоханна Николс|Николс ДжохӀаннайца]] цхьана оттадир гӀалгӀай-ингалсий дошлорг. Цо кийчбаь, къахьегаш ба 11 Ӏилман кандидат. Фирузас язбаь 70 Ӏилман болх ба, царна юкъе я монографеш а.
=== Цхьаццадола балхаш ===
* ''Оздоева Ф. Г.'' Ингушско-русский фразеологический словарь. — Нальчик : Эль-Фа, 2003. — 132 с. — 1000 экз. — ISBN 5-88195-567-6
* ''Оздоева Ф. Г.'' Историческая характеристика служебных слов (частей речи) в нахских языках. — Грозный : Чечено-Ингуш. кн. изд-во, 1976. — 237 с. — 500 экз.
* {{якорь|докт}}''Оздоева Ф. Г.'' Служебные части речи в нахских языках (синхронно-диахронный анализ): Автореф. дис. … д-ра филол. наук. — Тбилиси, 1983. — 31 с.
=== СовгӀаташ ===
* «Ибаьрий-кавказхой моттха́р де́гӀадоалдеш дукха хӀама карагӀда́ларах» ({{lang-ru|За большой вклад в развитие иберийско-кавказского языкознания}}) яха А. С. Чикобава цӀерагӀа йола преми.
* Дукха дика хӀамаш карагӀдийна Нохч-ГӀалгӀай АССР-а Ӏилманхо
* «Лакхерча дешара ба́шха саг» ({{lang-ru|Отличник высшего образования}}) яха сийлен цӀи (шозза)
* [[«Къахьегарах» йола майдилг]]
* [[«КарагӀдаьннарех» орден (ГӀалгӀайче)|«КарагӀдаьннарех» орден]]
* «[[РФ Лакхерча дешара Сийлахьа болхло]]»
* [[Дукха дика хӀамаш карагӀдийна ГӀалгӀай Мехка Ӏилманхо]]
* [[Дукха дика хӀамаш карагӀдийна РФ лакхерча ишкола болхло]] (2005).
=== Дагалоацам ===
* [[Магас]]ера [[у́рам]] я Оздой Фирузай цӀерагӀа<ref>{{статья|автор=Ларина А.|заглавие=Мехка сурта тӀара тайпан цӀераш|оригинал=Фамилии на карте|ссылка=http://www.ingushetia.ru/news/005963/|издание=[[Российская газета]]|год=2014|месяц=11|число=29}}</ref>.
* «Лучшие люди России» яхача энциклопеде кхоалагӀча даькъе юкъе я Фирузай цӀи.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=vFp6Vc_HU2Y Телерепортаж «Памяти Фирузы Гиреевны Оздоевой» телеканала «Ингушетия»]
* [http://gerebilo.ucoz.ru/load/ocherki_o_zhizni_i_dejatelnosti/personalii/personalii_ozdoeva_firuza_gerievna/50-1-0-293 Список научных трудов Фирузы Оздоевой]
* [http://memorialing.ru/news/873/ Биографический очерк] {{Wayback|url=http://memorialing.ru/news/873/ |date=20200224022006 }}
* ''Оздоева М.'' [https://gazetaingush.ru/obshchestvo/firuza-ozdoeva-slavnaya-sootechestvennica-kotoraya-ne-ogranichila-svoyu-zhizn-prostym Во имя служения народу] {{Wayback|url=https://gazetaingush.ru/obshchestvo/firuza-ozdoeva-slavnaya-sootechestvennica-kotoraya-ne-ogranichila-svoyu-zhizn-prostym |date=20200108214919 }}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=41558060 ФИРУЗА ГЕРИЕВНА ОЗДОЕВА И ЕЕ ВКЛАД В РАЗВИТИЕ ИНГУШСКОГО ЯЗЫКОЗНАНИЯ]
== Литература ==
* {{книга
|автор = [[Гешаев, Муса Баутдинович|Муса Гешаев]]
|заглавие = ЦӀихеза́ гӀалгӀай
|оригинал = Знаменитые ингуши
|место = [[Турин]]
|издательство = STIG
|год = 2003
|том = 1
|страниц = 620
|страницы = 520—523
|тираж = 2000
|ref = Гешаев
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
ll9x6xhz4knfy1pt2pr02crt487x5ov
67610
67569
2024-11-24T00:14:14Z
InternetArchiveBot
2350
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
67610
wikitext
text/x-wiki
{{Цхьа тайпан цӀи яраш|Оздой}}
{{Учёный
|Имя =
|Оригинал имени = Фируза Гиреевна Оздоева
|Изображение =
|Дата рождения = 31.12.1929
|Место рождения = {{МестоРождения|Мочкъий-Юрт|Мочкъий-Юрта}}, [[ГӀалгӀай АО]], [[РСФСР]], [[СССР]]
|Дата смерти = 27.04.2010
|Гражданство = {{USSR}}→{{RUS}}
|Место смерти = {{МестоСмерти|Магас}}, [[ГӀалгӀайче]], [[Эрсече]]
|Научная сфера = [[лингвистика]]
|Место работы = [[Киргизский государственный университет|ГӀиргӀизой паччахьалкхен университет]];<br>[[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]
|Учёная степень = {{Учёная степень|доктор|филологических наук}}
|Учёное звание = {{Учёное звание||0}}
|Альма-матер = [[ГӀиргӀизой паччахьалкхен университет]]
|Научный руководитель =
|Знаменитые ученики =
|Известна как =
|Награды и премии = {{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Медаль «За трудовую доблесть»}}{{!!}}{{Медаль Ветеран труда}}{{!!}}{{Орден «За заслуги» (Ингушетия)}}
{{!}}}
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}}{{Заслуженный работник высшей школы Российской Федерации|2005}}{{!!}}{{Почётный работник высшего профессионального образования Российской Федерации}}
{{!}}}
|Роспись =
|Ширина росписи =
|Викитека =
|Викисклад =
}}
'''Оздо́й Гире́ Фируза́''' ({{lang-ru|Оздоева Фируза Гиреевна}}) — гӀалгӀай профессор, филологе Ӏилмай доктор, хьехархо, РФ дукха дика хӀамаш карагӀдийна лакхерча ишкола болхло.
== Биографи ==
=== Дешар ===
Оздой Гире Фируза яьй [[1929]]-ча шера [[оагӀой бетта 31]] дийнахьа [[Мочкъий-Юрт]]а. Цун да Берса́ Гире дийша саг хиннав, [[институт Красной профессуры|ЦӀеча профессуран институт]] яьккха. Тайп-тайпарча балхаш тӀа кулгалдеш хиннав из. Нана дешанза хиннай, бакъда ший йоӀо чӀоагӀа дешара ловш. Иштта Фируза деша яхийтар [[Буро]] тӀа дикагӀа лоархӀача № 4 йолча ишколе. ЙиӀига дешар юхасецар [[ГӀалгӀайи нохчийи мехках бахар|ГӀалгӀай къам мехках даккхар]] бахьан долаш. Цар дезал нийсбалар [[ГӀазакхстане]]хьа Власовка яхача юрта. Уж баьхача юрта ишкол хиннаяц. Дешара тӀакхувш хиларах, пхи километр шийлача мехка гӀаш никъ а беш, кхыча юртара деша а ухаш, тӀехдика дийша ишкол чакхъяьккхар Фирузас. ТӀаккха [[ГӀиргӀизстане|ГӀиргӀизой]] паччахьалкхен университете [[ингалсий мотт]] Ӏомабеча факультете деша яхар. Цига ингалсий меттаца [[фаьренгий мотт|фаьренгий]] а [[немций мотт|немций]] а метташ Ӏомадир цо. Цу хана Ӏилманцара балхаш а дӀадоладир. Студентий Ӏилман юкъарлен доакъашхо йолаш, масса йолча тайп-тайпарча Ӏилман конференцешка дакъа лувцаш, къахьегаш хилар из. ЦӀе дипломаца йистеяьккхар цо университет<ref> ''[[Тирканаькъан Оарцхочун Аьсет|Тирканаькъан Аьсет]]. ''[https://magas.bezformata.com/listnews/jizza-g1alg1aj-kaman-jo1/3957603/ Йизза гӀалгӀай къаман йоӀ] / [[Сердало (газет)|Сердало]], 20.04.2012.</ref>.
=== Къахьегам ===
[[1954]]-ча шера университете ингалсий кафедре болх бе йитар къона Ӏилманхо. [[1960]]-ча шера, [[Ӏилман-тохкама институт]]е вайнаьха метташ тахка балха яхар Фируза. [[1962]]-ча шера [[Малсаганаькъан Дахий Дошалкъа]]с кулгал а деш, филологе Ӏилмай кандидат хилар цох. Цу шера денз [[Нохчий паччахьалкхен университет|Нохч-ГӀалгӀай паччахьакхен хьехархой институт]]е ингалсий кафедре болх бир цо. [[1965]]-ча шера доцент яха Ӏилман цӀи а йолаш, дӀахо дӀабихьар цо болх.
[[1985]]-ча шера «филологе Ӏилмай доктор» яха Ӏилман цӀи ялар цунна. [[1987]]-ча шера денз профессор яха цӀи йолаш, болх бир вайнаьха филологе кафедре. [[1994]]-ча шера денз цо къахьийгар [[ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]]е, [[1995]]-ча шера денз ше кхалххалца гӀалгӀай метта а литература а кафедра заведующи йолаш болх бир Фирузас. Россе Ӏилман конференцаш «''Ингуши и ингушский язык среди народов и языков Российской Федерации», «150-летие со дня рождения первого ингушского ученого и просветителя Чаха Ахриева»'' вӀашагӀйийхка́р а дӀакхихьа́р а Фируза яр. [[1990]] шерашка [[Калифорни|Калифорнерча]] [[Калифорнийский университет в Беркли|Беркле университет]]е [[Кавказ]] тохкача Ӏилманхочунца [[Джоханна Николс|Николс ДжохӀаннайца]] цхьана оттадир гӀалгӀай-ингалсий дошлорг. Цо кийчбаь, къахьегаш ба 11 Ӏилман кандидат. Фирузас язбаь 70 Ӏилман болх ба, царна юкъе я монографеш а.
=== Цхьаццадола балхаш ===
* ''Оздоева Ф. Г.'' Ингушско-русский фразеологический словарь. — Нальчик : Эль-Фа, 2003. — 132 с. — 1000 экз. — ISBN 5-88195-567-6
* ''Оздоева Ф. Г.'' Историческая характеристика служебных слов (частей речи) в нахских языках. — Грозный : Чечено-Ингуш. кн. изд-во, 1976. — 237 с. — 500 экз.
* {{якорь|докт}}''Оздоева Ф. Г.'' Служебные части речи в нахских языках (синхронно-диахронный анализ): Автореф. дис. … д-ра филол. наук. — Тбилиси, 1983. — 31 с.
=== СовгӀаташ ===
* «Ибаьрий-кавказхой моттха́р де́гӀадоалдеш дукха хӀама карагӀда́ларах» ({{lang-ru|За большой вклад в развитие иберийско-кавказского языкознания}}) яха А. С. Чикобава цӀерагӀа йола преми.
* Дукха дика хӀамаш карагӀдийна Нохч-ГӀалгӀай АССР-а Ӏилманхо
* «Лакхерча дешара ба́шха саг» ({{lang-ru|Отличник высшего образования}}) яха сийлен цӀи (шозза)
* [[«Къахьегарах» йола майдилг]]
* [[«КарагӀдаьннарех» орден (ГӀалгӀайче)|«КарагӀдаьннарех» орден]]
* «[[РФ Лакхерча дешара Сийлахьа болхло]]»
* [[Дукха дика хӀамаш карагӀдийна ГӀалгӀай Мехка Ӏилманхо]]
* [[Дукха дика хӀамаш карагӀдийна РФ лакхерча ишкола болхло]] (2005).
=== Дагалоацам ===
* [[Магас]]ера [[у́рам]] я Оздой Фирузай цӀерагӀа<ref>{{статья|автор=Ларина А.|заглавие=Мехка сурта тӀара тайпан цӀераш|оригинал=Фамилии на карте|ссылка=http://www.ingushetia.ru/news/005963/|издание=[[Российская газета]]|год=2014|месяц=11|число=29}}</ref>.
* «Лучшие люди России» яхача энциклопеде кхоалагӀча даькъе юкъе я Фирузай цӀи.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=vFp6Vc_HU2Y Телерепортаж «Памяти Фирузы Гиреевны Оздоевой» телеканала «Ингушетия»]
* [http://gerebilo.ucoz.ru/load/ocherki_o_zhizni_i_dejatelnosti/personalii/personalii_ozdoeva_firuza_gerievna/50-1-0-293 Список научных трудов Фирузы Оздоевой]
* [http://memorialing.ru/news/873/ Биографический очерк]{{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20200224022006/http://memorialing.ru/news/873/ |date=2020-02-24 }}
* ''Оздоева М.'' [https://gazetaingush.ru/obshchestvo/firuza-ozdoeva-slavnaya-sootechestvennica-kotoraya-ne-ogranichila-svoyu-zhizn-prostym Во имя служения народу]{{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20200108214919/https://gazetaingush.ru/obshchestvo/firuza-ozdoeva-slavnaya-sootechestvennica-kotoraya-ne-ogranichila-svoyu-zhizn-prostym |date=2020-01-08 }}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=41558060 ФИРУЗА ГЕРИЕВНА ОЗДОЕВА И ЕЕ ВКЛАД В РАЗВИТИЕ ИНГУШСКОГО ЯЗЫКОЗНАНИЯ]
== Литература ==
* {{книга
|автор = [[Гешаев, Муса Баутдинович|Муса Гешаев]]
|заглавие = ЦӀихеза́ гӀалгӀай
|оригинал = Знаменитые ингуши
|место = [[Турин]]
|издательство = STIG
|год = 2003
|том = 1
|страниц = 620
|страницы = 520—523
|тираж = 2000
|ref = Гешаев
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай Ӏилманхой]]
3e88q2ktntzc1l8x3zkc8j22qouyhun
ГIалгIай шахьараш
0
16103
67570
2024-11-23T18:22:40Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «'''ГӀалгӀай ша́хьараш''' ({{lang-ru|ингушские общества}}) — гарга ахкар бахьан долаш, гӀалгӀай лоаман кхаьллаш цхьанкхийтта, юкъерча бӀаьшерашка хьахинна, шоаех гӀалгӀай къам лаьтта хинна дола доакъош. Зама дӀа мел йода цар цӀераш а, доазонаш а, таьрахь а хувцал...»
67570
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀай ша́хьараш''' ({{lang-ru|ингушские общества}}) — гарга ахкар бахьан долаш, гӀалгӀай лоаман кхаьллаш цхьанкхийтта, юкъерча бӀаьшерашка хьахинна, шоаех гӀалгӀай къам лаьтта хинна дола доакъош. Зама дӀа мел йода цар цӀераш а, доазонаш а, таьрахь а хувцалуш хиннад{{sfn|Кодзоев|2000|с=118—120}}.
== Тархьар ==
XIII бӀаьшера [[Аланойче|Аланой мохк]] бохарца, бахархой [[ГӀалгӀай лоаме|лоамашка]] баха дӀабахарца хьахиннад этнотерриториальни гулламаш. Эггара хьалхара шахьараш хьахинна ха лоархӀ XVI бӀаьшера тӀеххьара шераш. Лоаман [[чӀож]]ашка баьхабале а, шоайла кхотабенна, баьхаб гӀалгӀай. Царна юкъера бувзам чӀоагӀбеш хиннад [[гӀалгӀай культура|культура]] а [[гӀалгӀай мотт|мотт]] а цаI хилар. «Шахьар» яха дош «гуллам» яха маӀан долаш да. Ширача хана [[Ази|Хьалхарча Азе]] «шахьар» аьнна цӀи йоаккхаш хиннай удел. XV-ча бӀаьшере а шахьарий массал хувцаденна хиннадац{{sfn|История народов Северного Кавказа|1988|}}{{sfn|Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев|2013|с=146}}. ГӀалгӀай шахьарий доазув хувцаденнад, бахархой лоамара баьнна, шаьрача аренашка баха Ӏоховшарца. [[Темар]] [[Даькъасте|Къилбаседа Кавказ]]ера дӀаваха́ дукха ха ялалехьа шаьра аре дӀаьлаьцай наха, дукха ца говш. Духхьашха гӀалгӀай лоамашкара бувлаш шаьрача лаьтта баха Ӏохувша болабалар, хийрача къамаша лаьтташ дӀалоацаргдоаш, еш йола духьале санна кхетадеш хиннад{{sfn|Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев|2013|с=142}}.
Цу ханах лаьца дукха балхаш яздаьд этнографо [[Тутайнаькъан Албаст]]а, къаьстта ГӀалгӀай шахьар белгалйоаккхаш<ref>{{статья |автор= Газиков Б.|заглавие= Тутаев А.: Князь|ссылка= |язык= |издание= [[Сердало]]|тип= |год= 1997|месяц= |число= |том= |номер= 83, 85-89|страницы= |doi= |issn=}}</ref>. [[Дахкилганаькъан Ӏадрахьмана ИбрахӀим|Дахкильганаькъан ИбрахӀим]]а Пхьамат ювцаш ше дӀаяздаьча [[оалам]]ашта юкъе хьоахадаьд цу хана чухь цкъа хӀара шахьарера къонахий вӀашагӀкхийтта хинналга, цхьа мохк хьабе уйла-нигат долаш. Гулбеннараша соцама баь хиннаб, къовсамаш, довнаш дӀадаха, цхьа мохк барца мехках «[[ГӀалгӀа]]» аьнна цӀи тилла{{sfn|Дахкильгов, Танкиев|1991|c=26—27}}. Из ха лоархӀ [[Шолжа]]и [[ГIалми|ГӀалменеи]] лакхе дада лаьтташ чудерзаде болабенна ха, цига Ӏояхкай [[Ахки-Юрт]]и [[Ангушт]]и.
Шахьарий цӀераш а доазув а хувцадалара бахьан лоархӀаш да доалчен моттигаш хувцар а, цхьан юртара кхыча юрта кхухьаш. Цудухьа Фаьппий шахьара цӀи «Мецхалой шахьар» аьнна хувцаеннай, хӀаьта ГӀалгӀай шахьар, ши дакъа деш, екъаеннай — Цхьорой, Хамхой<ref>{{книга |автор= |заглавие= Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. В 86 полутомах с иллюстрациями и дополнительными материалами|том= XIII|место= С.-Петербург.|издательство= |год= 1890—1907|страницы= 58-60 }}</ref>.
XVI—XVII бӀаьшерашка лоамашка баьхаб гӀалгӀай. Цу хана белгалъяьха хинна шахьараш я:
* ГӀалгӀай (Хамхой) шахьар ''({{lang-ru|Галгаевский, Хамхинский}})''
* Кхаькхале;
* Цхьорой шахьар ''({{lang-ru|Цоринский}})'';
* Оарстхой шахьар ''({{lang-ru|Орстхоевский}});
* Чулхой шахьар ''({{lang-ru|Чулхоевский}}))'';
* Фаьппий (Мецхалой) шахьар ''({{lang-ru|Фяппинский, Мецхалинский}})'';
* ЖӀайрахой шахьар ''({{lang-ru|Джейраховский}})''.
=== Таханара шахьараш ===
{| class="wikitable"
|-
! No !! Шахьара цӀи !! Бахархой !! Бустам (км²)
|-
| 1 || [[ЖӀайраха шахьар]]{{sfn|Коазой|2022}} || 2.743 || 628
|-
| 2 || [[МагӀалбика шахьар]]{{sfn|Бӏархой, Коазой, Хайранаькъан|2015|с=25}} || 67.685 || 670
|-
| 3 || [[Наьсарен шахьар]]{{sfn|Бӏархой, Коазой, Хайранаькъан|2015|с=27}} || 92.575 || 700
|-
| 4 || [[Шолжа шахьар]]{{sfn|Бӏархой, Коазой, Хайранаькъан|2015|с=31}} || 130.939 || 1 513
|}
ХӀанзарча ГӀалгӀай Республике йиъ шахьар я, царна юкъебодаш 32 муниципальни кхоллам ба.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
{{refbegin|30em}}
* {{книга
|автор = Волконский Н. А.
|часть = Война на Восточном Кавказе с 1824 по 1834 годы в связи с мюридизмом
|заглавие = Кавказский сборник
|место = Тифлисъ
|издательство =
|том = 10
|год = 1886
|ref = Волконский
}}
* {{книга
|автор = [[Горепекин, Фома Иванович|Горепекин Ф. И.]]
|часть = Краткие сведения о народе «ингуши»
|заглавие = Труды Фомы Ивановича Горепекина
|ответственный = [[Музей антропологии и этнографии имени Петра Великого]] [[РАН]]. Сост. д.и.н. Албогачиева-Гадаборшева М. С-Г. Отв. ред. д.ф.н., проф. А. А. Мартазанов ([[ИнгГУ]]). Реценз.: д.и.н. Ю. Ю. Карпов ([[МАЭ РАН]]), к.п.н. К. М. Балацкая ([[Российская национальная библиотека|РНБ]])
|место = СПб.
|издательство = Ладога
|год = 2006
|isbn = 5-98635-011-1
|тираж = 1000
|ref = Горепекин
}}
* {{книга
|автор = Долгиева М.Б., Картоев М.М., Кодзоев Н.Д., Матиев Т.Х.
|заглавие = История Ингушетии
|издание = 4-е изд
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = Южный издательский дом
|год = 2013
|страниц = 600
|isbn = 978-5-98864-056-1
|ref = Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев
}}
* {{книга |автор= |заглавие= Доклад о границах и территории Ингушетии (общие положения)|язык=ru|ответственный= Общенациональная Комиссия по рассмотрению вопросов, связанных с определением территории и границ Ингушетии|ссылка= |место= Назрань|издательство= |год= 2021|издание= Архивные документы, иллюстрации и карты|страниц= 175|страницы= |isbn= |ref=О границах и территории Ингушетии}}
* {{публикация|книга
| заглавие = История народов Северного Кавказа с древнейших времён до конца XVIII в
| вид = [[Монография|моногр.]]
| ответственный = Ответ. ред. [[Б. Б. Пиотровский]], ответ. ред. серии [[А. Л. Нарочницкий]]
| издание = Утверждено [[Институт истории АН СССР|Институтом истории]] [[Академия наук СССР|АН СССР]].
| место = М.
| издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
| год = 1988
| страниц = 554
| isbn = 5-02-009486-2
| тираж = 14000
| ref = История народов Северного Кавказа
}}
* {{книга
|автор = [[Ковалевский, Павел Иванович|Ковалевский П. И.]]
|часть = Народы Кавказа
|заглавие = Кавказ в 2-х т
|язык = ru
|ссылка =
|место = СПб.
|издательство = Типографiя М. И. Акинфiева
|год = 1914
|том = I
|страниц = 346
|ref = Ковалевский
}}
* {{книга
|автор =
|часть = Кавказский край
|ссылка часть = http://elib.shpl.ru/ru/nodes/103-ch-1-stavropolskaya-guberniya-1851#mode/inspect/page/145/zoom/4
|заглавие = Военно-статистическое обозрение Российской империи: издаваемое по высочайшему повелению при 1-м отделении Департамента Генерального штаба
|язык = ru
|место = СПб.
|издательство = Типография Департамента Генерального штаба
|год = 1851
|том = 16. Ч. 1
|страниц = 274
|ref = Военно-статистическое обозрение Российской империи // Кавказский край
}}
* {{книга
|автор = Кодзоев Н. Д.
|заглавие = Очерки из истории ингушского народа с древнейших времён до конца XIX века.
|место = Назрань
|год = 2000
|ref = Кодзоев
}}
* {{книга
|автор = [[Крупнов, Евгений Игнатьевич|Крупнов Е. И.]]
|заглавие = [[Средневековая Ингушетия (книга)|Средневековая Ингушетия]]
|место = М.
|издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
|год = 1971
|страниц = 208
|тираж = 2800
|ref = Крупнов
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Кушева, Екатерина Николаевна|Кушева Е. Н.]]
|заглавие = Народы Северного Кавказа и их связи с Россией (вторая половина XVI — 30-е годы XVII века)
|ссылка = http://apsnyteka.org/file/kusheva_e_narody_severnogo_kavkaza_i_ikh_svjazi_s_rossiei.pdf
|вид = [[монография|моногр]].
|ответственный = Ред. изд-ва И. У. Будовниц
|издание = Утверждено [[Институт истории АН СССР|Институтом истории]] [[Академия наук СССР|АН СССР]].
|место = М.
|издательство = [[Наука (издательство)|Изд-во АН СССР]]
|год = 1963
|страниц = 368
|страниц б/н = б/н 4
|тираж = 1500
|ref = Кушева
}}
* {{книга
|автор = Мартиросиан Г. К.
|заглавие = Нагорная Ингушия
|место = Владикавказ
|издательство = Государственная типография Автономной Области Ингушии
|год = 1928
|страниц = 152
|ref = Мартиросиан
}}
* {{книга |автор= |часть= Мохк вӀашагӀтохарах|заглавие=Ингушский фольклор|язык=inh |ответственный= А. Х. Танкиев|ссылка= |место= Грозный|издательство= |год=1991 |том= |страниц= |страницы= |isbn= |ref= Дахкильгов, Танкиев}}
* {{Книга
|автор = [[Павлова, Ольга Сергеевна|Павлова О. С.]]
|заглавие = Ингушский этнос на современном этапе: черты социально-психологического портрета
|год = 2012
|место = М.
|издательство = Форум
|страниц = 384
|isbn = 978-5-91134-665-2
|тираж = 700
|ref = Павлова
}}
* {{публикация|книга
|автор = [[Пантюхов, Иван Иванович|Пантюхов И. И.]]
|заглавие = Ингуши
|вид = антропологический очерк
|язык = ru
|место = {{comment|Тифлисъ|Тбилиси}}
|издательство = Типографiя К. П. Козловскаго
|год = 1901
|страниц = 35
|ref = Пантюхов
}}
* {{книга
|автор = Робакидзе А. И.
|часть = Жилища и поселения горных ингушей
|заглавие = Кавказский этнографический сборник
|язык = ru
|ответственный = Отв. ред. А. И. Робакидзе; [[Академия наук Грузинской ССР]]
|место = Тбилиси
|издательство = Мецниереба
|год = 1968
|том = II. Очерки этнографии Горной Ингушетии
|страниц = 272
|страницы = 41—117
|тираж = 2000
|ref = Робакидзе
}}
* {{книга
|автор = Харадзе Р. Л., Робакидзе А. И.
|часть = К вопросу о нахской этнонимике
|заглавие = Кавказский этнографический сборник
|язык = ru
|ответственный = Отв. ред. А. И. Робакидзе; [[Академия наук Грузинской ССР]]
|место = Тбилиси
|издательство = Мецниереба
|год = 1968
|том = II. Очерки этнографии Горной Ингушетии
|страниц = 272
|тираж = 2000
|ref = Харадзе, Робакидзе
}}
* {{книга
|автор = [[Коазой Дауда Нурдин|Коазой Д. Н.]]
|заглавие = Эрсий-гӀалгӀай дошлорг
|оригинал = Русско-ингушский словарь
|ответственный = Ред. Р. Р. Хайрова, к. филол. н.; рец. З. Х. Киева, д. филол. н
|ссылка = https://yadi.sk/i/WNjrXj9cTeq1QA
|место = [[Ростов-на-Дону]]
|издательство = Типография «Лаки Пак»
|издание = Справочно-энциклопедическое издание
|год = 2021
|страниц = 656
|страницы =
|isbn = 978-5-906785-55-8
|тираж = 500
|ref = Коазой
}}
[[ОагӀат:ГIалгIай тархьар]]
[[ОагӀат:ГIалгIай]]
sf4401trp2mr30tqhl92ypsg4uqj22i
Доалара цӀердешаш
0
16104
67571
2024-11-23T18:23:52Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «'''Доалара цӀе́рдеша́ш''' ({{lang-ru|Имя собственное}}) — цхьан тайпарча хӀамашта юкъе къаьстта цхьа хӀама белгалйоаха цӀердешаш да. Доалара дешаш Ӏомадеча Ӏилман даькъах '''ономастика''' ({{lang-inh|цӀерай кхоачам{{sfn|Кодзоев|2023|с=328}}}}) оал. Онамастико духьала увттаду...»
67571
wikitext
text/x-wiki
'''Доалара цӀе́рдеша́ш''' ({{lang-ru|Имя собственное}}) — цхьан тайпарча хӀамашта юкъе къаьстта цхьа хӀама белгалйоаха цӀердешаш да.
Доалара дешаш Ӏомадеча Ӏилман даькъах '''ономастика''' ({{lang-inh|цӀерай кхоачам{{sfn|Кодзоев|2023|с=328}}}}) оал. Онамастико духьала увттаду цӀердешаел совгӀа доалара мел дола дешаш доалара мел доацацарашта, '''апеллятивашта'''. Юкъара дешаш духхьал цӀердешаех оал. Доалара цӀердешаш доккхача алапаца язду. ГӀалгӀай Ӏилманхочо [[Куркъанаькъан Солсбика Аламбика]] ший «[[Основные вопросы лексикологии ингушского языка]]» яхача монографе тӀа онамастика доккха дакъа хетадаьд. Цо къаьстта тахкад [[Этнонимика|этнонимикацеи]], [[Теонимика|теонимикацеи]], [[Фиктономи|фиктонимецеи]], [[Антропоними|антропонимецеи]], [[Топоними|топонимицеи]] дувзаденна хаттараш. Аламбика белгалдаьккхад хаьтӀаийца цӀераш цӀенача гӀалгӀай цӀерел дуккха дукхагӀа йолга, онтропонимашта юкъе цар доккхагӀа дола дакъа дӀалоацалга. Цхьайола цӀераш омоноварианташ йолащ хул: Масала, ''Мухьаммад, Мухьмад, Мага, Мамед, Мадина, Мади, Маднат, Маддан.
Ономолексемаш тайп-тайпарча овлаех латт:
Акхабосе (акха ({{lang-ru|дикий}}),(босе {{lang-ru|склон}})), ДухьаргиштӀе (Духьаргиш ({{lang-ru|ткацкие станки}}), тӀе (дештӀехье)), Кхаькхале (кхаь ({{lang-ru|три}}), кхаьле ({{lang-ru|селение}})), Бартабосе (барт ({{lang-ru|согласие}}), босе ({{lang-ru|склон}})), ЦхаралтӀе (цхарал ({{lang-ru|сеть}})), Хьарапхье (Хьара ({{lang-ru|на мельнице}}), пхье ({{lang-ru|поселение}})).
== Доалара цӀердешай тайпаш ==
• [[антропоним]]аш ''(тайпан, наьха цӀераш)'': Ахьмад, Лейла, ЦӀулой, Оздой, Малсаганаькъан;<br>
• [[зооним]]аш ''(хьайбаех-оакхарех йоаха цӀераш)'': Марта, Марац, Борз, Долли, Гудар, Къулац;<br>
• [[топоним]]аш ''(паччахьалкхений, нах бахача моттигий, лоамий цӀераш)'': ГӀалгӀайче, Бешлоам, Маьттлоам, Аьлте-Юрт, Эбарг-Юрт, Буро, МагӀалбик, Шолжа-ГӀала, Эса-чӀоже;<br>
• [[космоним]]аш ''([[айламӀилма|седкъӀилма]]н цӀераш)'': Сахула седкъа, Къулбехье, Малхбузе, Боккха Пхьу, Садов седкъа, Солса ГебагӀа, Ча Токхадаь Никъ, Чухье ГӀаьр, Дардза Къонгаш, Ийскогбарг, Кайран Седкъа, Маьлха ков;<br>
• [[хрематоним]]аш ''(журналий, газетий, книжкай цӀераш)'': газета «Сердало», журнал «Лоаман Ӏуйре», роман «Беке къонгаш», берий журнал «СелаӀад»;<br>
• [[фиктоним]]аш: Наьрта Оарстхо, Колой КӀант, Цаген, Сеска Солса;<br>
• [[гидроним]]аш ''(хиний, Ӏамий, фордий цӀераш)'': Шолж, Тирк, Эсса, Ӏаьржа форд, Алмазхий, Нилхий, Аьге форд, Лаьттан Юкъе́ра форд, Ӏарбий форд {{sfn|Гандалоева|2023|с=328}}.
== Хьажа иштта ==
• [[ЦӀердош]]
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = Гандалоева А. З.
|заглавие = ГӀалгӀай мотт
|вид =
|ответственный =
|место = [[Назрань]]
|издательство = «КЕП»
|издание =
|год = 2023
|страниц = 328
|ref = Гандалоева
}}
* {{книга
|автор = [[Коазой Дауда Нурдин|Кодзоев Н. Д.]]
|заглавие = Русско-ингушский словарь
|ответственный = Ред. Р. Р. Хайрова, к. филол. н.; рец. З. Х. Киева, д. филол. н
|ссылка = https://yadi.sk/i/WNjrXj9cTeq1QA
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = Типография «Лаки Пак»
|издание = Справочно-энциклопедическое издание
|год = 2021
|страниц = 656
|страницы =
|isbn = 978-5-906785-55-8
|тираж = 500
|ref = Кодзоев
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай метта грамматика]]
[[ОагӀат:ЦӀердош]]
[[ОагӀат:Ономастика]]
5zzlaqatsfdkf5joo85dnk7xpe1f9wn
ГIалгIай халхар
0
16105
67579
2024-11-23T19:11:55Z
Коазой Рашид
1210
Яьсса оагӀув кхеллай
67579
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
67580
67579
2024-11-23T19:14:03Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай товшхал]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67580
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай товшхал]]
9dcksqmhh6qef6hr3nc6o96xz5vf0vp
Ло:Potd/2024-11-24
10
16106
67581
2024-11-23T19:47:40Z
Frhdkazan
139
Керда оагIув: «八十七神仙卷.png»
67581
wikitext
text/x-wiki
八十七神仙卷.png
8zade7jti2chi2dw84k9ovzhjrkqmye
Ло:Motd/2024-11-24
10
16107
67582
2024-11-23T19:49:50Z
Frhdkazan
139
Керда оагIув: «How did Roman Aqueducts work.webm»
67582
wikitext
text/x-wiki
How did Roman Aqueducts work.webm
9aw9ofxbu3vsyyvo2t0v8hwteifj01i
Яхьараш
0
16108
67583
2024-11-23T20:14:41Z
Коазой Рашид
1210
[[Яхьаш]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67583
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Яхьаш]]
n4i4iyg7b5cmabpuesxk7lcui6dqo54
Тенканаькъан Абукар
0
16109
67585
2024-11-23T20:19:47Z
Коазой Рашид
1210
[[Тенканаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67585
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Тенканаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]]
i3tddt15nyvo45gnv9heihgjre2e77v
ГӀалгӀай дувхар
0
16110
67586
2024-11-23T20:20:56Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]»
67586
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
s4969jlc4g15ia99vyccp8o7hmxknpi
67637
67586
2024-11-24T09:09:20Z
Коазой Рашид
1210
67637
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀай дувхар''' ({{lang-ru|Ингу́шский костю́м}})— цӀагӀа, ара, дикан тӀа, вон тӀа гӀалгӀаша тӀадувхадаь дувхар.
ГӀалгӀай дувхарах яздаьд XVIII бӀаьшера 80-ча шерашка ший йоазонашка Якоб Рейнегс{{sfn|Якоб Рейнегс|1986|c=21—35}}, иштта яздеш хиннав XIX бӀаьшера Кавказе хиннача [[Клапрот, Юлиус|Юлиус фон Клапрот]]<ref>''Klaproth''. «Voyage au mont Caucase et en Georgie». Paris. MD CCCXXIII. T. II, 247</ref>{{sfn|Юлиус фон Клапрот|2005|c=49}}, кӀезиг-дукха тӀехьагӀа — [[Энгельгардт, Отто Мориц Людвиг|Мориц фон Энгельгардт]]{{sfn|Мориц фон Энгельгардт|1999|c=109}}, тӀехьагӀа Кавказ тохкаш хинна Ӏилманхоша а даьд йоазонаш: [[Генко, Анатолий Несторович|А. Н. Генко]]{{sfn|Генко|1930|c=731}}, [[Семёнов, Леонид Петрович|Л. П. Семёнов]]{{sfn|Семёнов|1959|c=378}}, [[Крупнов, Евгений Игнатьевич|Е. И. Крупнов]]{{sfn|Крупнов|1971|c=93—94}}, кхыча́р а.
== Хьалхара гӀалгӀай дувхар ==
[[КӀа́да]] юкъе́да́лале дукхагӀдола [[барзкъа]]ш [[Маша|маьшах]] даь хиннад. Маша ба эрсий меттала «сукно домотканное». Маша хьабе кхоачам вӀашагӀтохаш, хьалххе а [[тха]] кийчдеш хиннад, вешта аьлча [[къаждар|къаж а дий]], дитта а дитте, [[алхар|оалхаш]] хиннад. Цул тӀехьагӀа [[корх]]аш а дий, [[йоачӀинг]]аца хьийзе [[аьхинг]] деш, кхоачам балла 15-17 йоачӀинг дизза аьхинг вӀашагӀтехача, [[тӀалх]]ах дӀабувзаш хиннаб маша. Из маша хьабеш леладаьд [[духьараш]] (({{lang-ru|простейший ткацкий станок}})), [[тӀалх]] ({{lang-ru|ткацкий станок}}). Нагахь санна духьарашца [[ехк]]и [[чӀагӀашк]]и (челнок) мара деце, тӀалхаца [[толд]]аш а хиннад. Ширача хана денз оалаш хьадоагӀа: «Геза ахкарца чиллан толдашца догаш даьреш деча кхоний кхы я хьо».
Аьхингах [[орг]] беча хана йокъаеннача [[сискал]]а [[чӀорг]]а тӀа тӀалусташ хиннад из. Ширача хана «Лоам биача устагӀан кӀаьда тха дика да маша бе» яьхад гӀалгӀаша. Гурахьа даьккха [[тханка]] (живая стрижка), [[до]] (ӀажагӀа хьоанал) дӀадоаккхаш, [[кха]]ца ({{lang-ru|щелок}}) дитта а дитте, докъаделча алха а аьлхе, йоачӀингаца хьийзача маша бе дӀатохаш хиннад. ХӀара аьхинга гов [[ехк|ахкарах]] чакх а доаккхаш, тӀалх бале толдех а чакхдоаккхаш, дӀоахалла дӀатохаш хиннад цул тӀехьагӀа. Цунах «урхал» (основа) оал. [[ЧӀагӀашк]]аца пхорагӀа чакхдоахачох «Ӏаь» оал. «Са нанас бийдача аьхингаца дӀавийхкар пхеннена хьаваста мегадац» яздаь го йиш я [[гӀалгӀай багахбувцам]]а тӀа. Маша хьабаь баьлча хьийнаб, цул тӀехьагӀа кхаца бутташ хиннаб. ТӀаккха [[ло]] а баьккхе, барзкъа хьадаьд цох.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{книга
|автор = Генко А. Н.
|часть = Из культурного прошлого ингушей
|ссылка часть =
|заглавие = Записки Коллегии востоковедов при Азиатском музее АН СССР.
|оригинал =
|ссылка =
|викитека =
|ответственный =
|издание =
|место = Л
|издательство =
|год = 1930
|том = V
|страницы = 681—761
|столбцы =
|страниц =
|серия =
|isbn =
|тираж =
|ref = Генко
}}
* {{книга
|автор = [[Крупнов, Евгений Игнатьевич|Крупнов Е. И.]]
|заглавие = [[Средневековая Ингушетия (книга)|Средневековая Ингушетия]]
|место = М.
|издательство = [[Наука (издательство)|Наука]]
|год = 1971
|страниц = 208
|тираж = 2800
|ref = Крупнов
}}
* {{книга
|автор =
|часть = Путешествие в Крым и на Кавказ Моритца фон Энгельгардта и Фридриха Паротта, доктора медицины
|ссылка часть =
|заглавие = Ингушетия и ингуши
|оригинал =
|ссылка =
|викитека =
|ответственный = Марьям Яндиева
|издание =
|место = Назрань – Москва
|издательство =
|год = 1999
|volume =
|pages =
|columns =
|allpages =
|серия =
|isbn =
|тираж =
|ref = Мориц фон Энгельгардт
}}
* {{книга
|автор = Семёнов Л. П.
|часть = Фригийские мотивы в древней ингушской культуре
|ссылка часть = https://ghalghay.com/2009/11/22/%D1%84%D1%80%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5-%D0%BC%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2%D1%8B-%D0%B2- %D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B5%D0%B9-%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE/
|заглавие = Известия Чечено-Ингушского научно-исследовательского института истории, языка и литературы.
|оригинал =
|ссылка =
|викитека =
|ответственный =
|издание =
|место = Грозный
|издательство =
|год = 1959
|том = 1
|страницы = 197—219
|столбцы =
|страниц =
|серия =
|isbn =
|тираж =
|ref = Семёнов
}}
* {{книга
|автор = Юлиус фон Клапрот
|часть = Путешествие на Кавказ и в Грузию предпринятое в 1807 и 1808 годах / Извлечения. Пер. с нем. Б.Д. Газиков
|ссылка часть =
|заглавие = Архивный вестник ГАС РИ. Вып. II.
|оригинал =
|ссылка =
|викитека =
|ответственный =
|издание =
|место = Назрань
|издательство =
|год = 2005
|volume =
|pages =
|columns =
|allpages =
|серия =
|isbn =
|тираж =
|ref = Юлиус фон Клапрот
}}
* {{книга
|автор = Гаджиев В. Г.
|часть = Якоб Рейнегс о Чечено-Ингушетии
|ссылка часть =
|заглавие = Нохч-ГӀалгӀайчен политикани экономикани дегӀада́ра хаттараш (XVIII бӀаьшарегара – XX юхьага кхаччалца)
|оригинал = Вопросы политического и экономического развития Чечено-Ингушетии (XVIII – начало XX века).
|ссылка =
|викитека =
|ответственный =
|издание =
|место = Шолжа-ГӀала
|издательство =
|год = 1986
|volume =
|pages =
|columns =
|allpages =
|серия =
|isbn =
|тираж =
|ref = Якоб Рейнегс
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай дувхар]]
ixc8abc0jq7uxk4du4n7idx2pbtjvm3
ГӀалгӀай товшхал
0
16111
67587
2024-11-23T20:24:14Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «[[ОагӀат:ГӀалгӀай]]»
67587
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:ГӀалгӀай]]
1zbvsvgk2ipucrdz2f4c9w3nxk1o2xg
67648
67587
2024-11-24T09:36:38Z
Коазой Рашид
1210
67648
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀайчен товшхал''' е '''ГӀалгӀай товшхал''' ({{lang-ru|Культура Ингушетии}}, {{lang-ru2|Ингушская культура}}) — ширача хáна денз гӀалгӀай къамо оттаяьча кхоáчамах латташ йолча а латташ йоацача а объектий гуллам. Цудухьа дуккха хӀама да цо чулоацаш: тайп-тайпара гӀалгӀай Ӏаьдалаши Ӏадаташи, [[ГӀалгӀай лоаме|лоам]] ягӀа къаьнара [[гӀишло]]ши ([[ГӀала|гӀáлаш]], [[вӀов]]наш, маьлха-кашамаш), сага [[гӀалгӀай дувхар|дувхар]]и ([[чокхе]], [[элтар-кий]], [[курхьарс]]), [[халхар]]и, [[гӀалгӀай даар|даар]]и, иштта дукха кхыдар а.
ГӀалгӀай культуран дог [[Эздел]] да.
== ГӀалгӀай архитектура ==
'''Илли о том, как построили башню''' — [[Ингуши|ингушская]] героико-эпическая песня ([[илли]]).
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{книга
| автор = Айдаев Ю. А., Дахкильгов И. А., Мальсагов А. О., Нашхоев Р. М., Туркаев Х. В.
| заглавие = Илли: героико-эпические песни чеченцев и ингушей
| ссылка = https://books.google.ru/books?id=zaFLzXLG1u4C&q=илли&dq=илли&hl=ru&sa=X&ei=Br0_U7n7DOrI4ASyw4CYDQ&ved=0CB8Q6AEwAA
| ответственный = [[Ахматова, Раиса Солтамурадовна|Ахматова Р. С.]]
| место = Грозный
| издательство = Чечено-Ингушское книжное издательство
| год = 1979
| том =
| страниц = 238
| страницы =
| isbn =
| тираж = 25000
| ref =
}}
[[ОагӀа]т:ГӀалгӀайчен товшхал|*]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]جزاكم الله خيرا
hv89aqpa3bwwhxfnnr8niwlxxn7i466
67649
67648
2024-11-24T09:36:54Z
Коазой Рашид
1210
67649
wikitext
text/x-wiki
'''ГӀалгӀайчен товшхал''' е '''ГӀалгӀай товшхал''' ({{lang-ru|Культура Ингушетии}}, {{lang-ru2|Ингушская культура}}) — ширача хáна денз гӀалгӀай къамо оттаяьча кхоáчамах латташ йолча а латташ йоацача а объектий гуллам. Цудухьа дуккха хӀама да цо чулоацаш: тайп-тайпара гӀалгӀай Ӏаьдалаши Ӏадаташи, [[ГӀалгӀай лоаме|лоам]] ягӀа къаьнара [[гӀишло]]ши ([[ГӀала|гӀáлаш]], [[вӀов]]наш, маьлха-кашамаш), сага [[гӀалгӀай дувхар|дувхар]]и ([[чокхе]], [[элтар-кий]], [[курхьарс]]), [[халхар]]и, [[гӀалгӀай даар|даар]]и, иштта дукха кхыдар а.
ГӀалгӀай культуран дог [[Эздел]] да.
== ГӀалгӀай архитектура ==
'''Илли о том, как построили башню''' — [[Ингуши|ингушская]] героико-эпическая песня ([[илли]]).
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{книга
| автор = Айдаев Ю. А., Дахкильгов И. А., Мальсагов А. О., Нашхоев Р. М., Туркаев Х. В.
| заглавие = Илли: героико-эпические песни чеченцев и ингушей
| ссылка = https://books.google.ru/books?id=zaFLzXLG1u4C&q=илли&dq=илли&hl=ru&sa=X&ei=Br0_U7n7DOrI4ASyw4CYDQ&ved=0CB8Q6AEwAA
| ответственный = [[Ахматова, Раиса Солтамурадовна|Ахматова Р. С.]]
| место = Грозный
| издательство = Чечено-Ингушское книжное издательство
| год = 1979
| том =
| страниц = 238
| страницы =
| isbn =
| тираж = 25000
| ref =
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен товшхал|*]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
o747ohyizoib488u1dcjo6p8uml4mlr
Голос Назрани
0
16112
67588
2024-11-23T20:25:11Z
Коазой Рашид
1210
[[Наьсарен оаз]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67588
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Наьсарен оаз]]
1z74r4g8w1yxoc1i5mq6go19fhzki91
Назрановец
0
16113
67589
2024-11-23T20:25:57Z
Коазой Рашид
1210
[[Наьсарен оаз]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67589
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Наьсарен оаз]]
1z74r4g8w1yxoc1i5mq6go19fhzki91
Хамхой Бекмарза Дауд
0
16114
67590
2024-11-23T20:26:51Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Писатель | имя = Хамхой Бекмарза Дауд | оригинал имени = {{lang-ru|Хамхоев Дауд Бекмарзиевич}} | изображение = | описание изображения = | имя при рождении = | полное имя = | псевдонимы = | дата рождения = 1.09.1950 | место рождения = {{М...»
67590
wikitext
text/x-wiki
{{Писатель
| имя = Хамхой Бекмарза Дауд
| оригинал имени = {{lang-ru|Хамхоев Дауд Бекмарзиевич}}
| изображение =
| описание изображения =
| имя при рождении =
| полное имя =
| псевдонимы =
| дата рождения = 1.09.1950
| место рождения = {{МестоРождения|Кустаная шахьар}}, [[ГӀазакхий ССР]]
| дата смерти =
| место смерти = <!--{{МестоСмерти|}}-->
| гражданство = {{Флагификация|СССР}} → {{RUS}}
| подданство =
| род деятельности = {{Писатель/кат|Эрсечен|СССР|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}, {{Поэт|Эрсечен|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}
| годы активности =
| направление =
| жанр =
| язык произведений =
| дебют =
| премии =
| награды =
| lib =
| сайт =
| викитека = <!--(укажите «нельзя», если произведения несвободны)-->
| викицитатник =
| автограф =
}}
'''Хамхо́й Бе́кмарза Да́уд''' ({{lang-ru|Хамхоев Дауд Бекмурзаевич}}) — гӀалгӀай [[оазархо]], [[ГӀалгӀай йоазонхой юкъарло]]н доакъашхо.
== Биографи ==
Хамхой Дауд ваьв [[тов бетта 1]]-ча дийнахьа 1950-ча шера [[Казахстане|ГӀазакхий мехка]] Кустанайя шахьаре. Духхьашха де́ша вахав [[Ӏаьлий-Юрт]]арча ишколе, дешар чакхдаьккхад [[Экажакъонгий-Юрт]]арча ишколе. Исбахьален йоазонаш де [[1967]]-ча шера волавеннав, де́ша вагӀача хана, хӀаьта байташ кепатеха араяьннай Советий бӀун юкъе [[бӀул]] кхоачашдеш волча хана. Эскара газете штатал арахьа вола корреспондент волаш къахьийгад цо. «[[Ленина никъ]]» яхача [[Наьсарен шахьар]]ерча газета тӀа кепатеха араяьннай цун байташ [[1969]]-ча шера. ДӀахо дӀайодача хана цун байташ ӀотӀайийнай «[[Литературни ГӀалгӀайче]]», «[[СелаӀад (журнал)|СелаӀад]]», «[[Лоаман Ӏуйре]]» яхача [[журнал]]ий оагӀонаш тӀа{{sfn|Патиев|2022|с=111}}.
== Кхоллам ==
;Байтий гулламаш:
• «Даьхен лаьтта» ''(«Земля Отчизны»)''<br>
• «Къоаной хьехамаш» ''(«Назидания старейшин»)''<br>
• «Уйлаш» ''(«Мысли»)''<br>
• «Оаза мукъале» ''(«Свобода голоса»)''<ref>[https://gazetaingush.ru/news/nacionalnaya-biblioteka-ingushetii-poluchila-v-dar-novye-poeticheskie-sborniki-dauda-hamhoeva Национальная библиотека Ингушетии получила в дар новые поэтические сборники Дауда Хамхоева] / «Газета Ингушетия», 11.03.2021.</ref><br>
• «Лорабелаш барт» ''(«Берегите согласие»)''<br>
• «Безама гӀалаш» ''(«Башни любви»)''<br>
• «Ба́халба безам» ''(«Пусть живет любовь»)''<ref>[https://gazetaingush.ru/news/poet-daud-hamhoev-peredal-v-dar-nacionalnoy-biblioteke-ingushetii-svoi-novye-knigi Поэт Дауд Хамхоев передал в дар Национальной библиотеке Ингушетии свои новые книги] / «Газета Ингушетия», 20.10.2021.</ref>.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = Патиев Я.
|заглавие = Писатели Ингушетии
|вид =
|ответственный = Сост. проф. И. А. Патиев
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = ООО «Южный издательский дом»
|издание =
|год = 2022
|страниц = 111
|ref = Патиев
}}
== ТӀатовжамаш ==
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен оазархой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай оазархой]]
cf38vmqb4c37584tszkw89nv9fe1sw7
ГӀалгӀай журналаш
0
16115
67591
2024-11-23T20:27:39Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «[[ОагӀат:Эрсечен тептараш]] [[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]»
67591
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:Эрсечен тептараш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]
prmea8n9f88yeoae0mjw76au2qlpgzz
67598
67591
2024-11-23T20:57:37Z
Коазой Рашид
1210
67598
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:Эрсечен журналаш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]
hqkj3ydmrhi0ina2qzy1619iq7ha1et
67670
67598
2024-11-24T11:24:25Z
Коазой Рашид
1210
67670
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:Эрсечен тептараш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]
prmea8n9f88yeoae0mjw76au2qlpgzz
67674
67670
2024-11-24T11:51:22Z
Коазой Рашид
1210
ОагӀона тӀа мел хиннар дӀадаьккхад
67674
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
Тептараш гӀалгӀай меттала
0
16116
67592
2024-11-23T20:29:05Z
Коазой Рашид
1210
[[ОагӀат:Журналаш гӀалгӀай меттала]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67592
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ОагӀат:Журналаш гӀалгӀай меттала]]
bo5dp2dj843tc4ajn5zat9o39iwrtwq
Союз писателей Республики Ингушетия Перейти к навигацииПерейти к поиску
0
16117
67593
2024-11-23T20:30:07Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67593
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]]
klv1fjiw14lk2ru1ajrab8zgrn6fmy6
Тийрка халкъан дешара институт
0
16118
67594
2024-11-23T20:30:55Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67594
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Йовлой Гилане Муса
0
16119
67595
2024-11-23T20:50:25Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{ФИО}} {{Спортсмен |имя = Йовлой Гилане Муса |полное имя = Йовлой Гилане Муса |оригинал имени = |имя при рождении = |прозвище = ГӀалгӀай танк<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/wrestling/1099853216-musa-evloev.html|title=Муса Евлоев о прозвище Ингушский танк: «Танк у нас только...»
67595
wikitext
text/x-wiki
{{ФИО}}
{{Спортсмен
|имя = Йовлой Гилане Муса
|полное имя = Йовлой Гилане Муса
|оригинал имени =
|имя при рождении =
|прозвище = ГӀалгӀай танк<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/wrestling/1099853216-musa-evloev.html|title=Муса Евлоев о прозвище Ингушский танк: «Танк у нас только один – Садулаев. В греко-римской своих танков тоже хватает – тот же Лопес!»|website=Sports.ru|access-date=2021-08-06|archive-date=2021-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20210806082859/https://www.sports.ru/wrestling/1099853216-musa-evloev.html|deadlink=no}}</ref>
|прозвища =
|гражданство = {{RUS}}
|специализация = [[Яний-румой кӀалто́харг]]
|клуб = ЦО «Спарта» (Москва)
|дата рождения =
|место рождения =
|дата смерти =
|место смерти =
|года карьеры =
|рабочая сторона =
|тренеры =
* [[Кадилов, Давид Акопович|Д. А. Кадилов]]{{Sfn|Федерация}};
* В. В. Хромов;
* М. Б. Илезов
|рост = 180 см
|вес = 96-98 к.
|звание = {{Дукха дика хӀамаш карагӀдаьнна Россе спорта говзанча}}
|медали = {{турнир|[[Ахкан Аьланпхьен ловзараш|Аьланпхьен ловзараш]]}}
{{медаль|Дошув|[[Ахкан Аьланпхьен ловзараш 2020|Токио 2020]]|[[Ахкан Аьланпхьен ловзарашта хинна лаар 2020|97 кг кхаччалца]]}}
{{турнир|[[КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат|Дунен чемпионат]]}}
{{медаль|Дотув|[[КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат 2017|Париж 2017]]|98 кг кхаччалца}}
{{медаль|Дошув|[[ КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат2018|Будапешт 2018]]|97 кг кхаччалца}}
{{медаль|Дошув|[[КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат 2019|Нур-Cултан 2019]]|97 кг кхаччалца}}
{{турнир|[[КӀалто́харгах йола Дунен кубок|Дунен кубок]]}}
{{медаль|Дошув|[[КӀалто́харгах йола Дунен кубок 2020|Белград 2020]]|97 кг кхаччалца}}
{{турнир|[[Европай кӀалто́харгах йола чемпионат|Европай чемпионат]]}}
{{медаль|Дошув|[[Европай кӀалто́харгах йола чемпионат 2019|Бухарест 2019]]|97 кг кхаччалца}}
{{медаль|Дошув|[[Европай кӀалто́харгах йола чемпионат 2021|Варшава 2021]]|97 кг кхаччалца}}
{{турнир|[[Дунен бӀун ловзараш]]}}
{{медаль|Дошув|[[Дунен бӀун ловзараш|Ухань 2019]]|до 97 кг}}
{{турнир|Паччахьалкхен совгIаташ}}
{{ряд|{{Машара орден}}}}
|сайт = https://www.instagram.com/musaevloev1/
}}
'''Йовло́й Гила́не Му́са́''' ({{lang-ru|Евлоев Муса Гиланиевич}}) — Россе [[яний-румой кӀалто́харг]]ах вола спортсмен, [[2020]]-ча шера аьхки дӀадихьача [[Аьланпхьен ловзараш|Аьланпхьен ловзарий]] чемпион, шозза [[Дунен чемпион]], [[Россе]] чемпионатий призёр, шозза [[Европа]]й чемпион ва. Цун доалахьа я [[Европай Къамай Кубок]], [[Дунен кубок]], из ва дукха дика хӀама карагӀдийна Россе спорта говзанча яха цӀи енна.
== Спортацара болх ==
Йовлой Муса ший цӀагӀарбарашца [[Калининград]]а областера [[Москва|Москве]] ва́ха дӀавахав 16 шу даьннача хана. Из спорта говзал караерзаеш, Ӏомалуш хиннав Эрсече цӀихеза́ча тренерца [[Кадилов Давид]]аца. 2014-ча шера цо котало яьккхар [[Россе чемпионат]]е боаккхагӀбарашта юкъе, иштта кӀалто́харгахь котваьлар [[Европай Къамай Кубок|Европай Къамай Кубке]]. [[2016]]-ча шера шоллагӀа моттиг яьккхар Россе чемпионате. [[2017]]-ча шера юха котваьлар Россе чемпионате, [[Дунен чемпионат]]е финале цул хьалхаваьлар [[Эрмалойче]]ра спортсмен [[Алексянин Артур]]. [[2018]]-ча шера цох хиннав шозза [[Россе чемпион]], цул совгӀа цу шера цо котало йоаккх Дунен чемпионате. [[2019]]-ча шера цо юха а хьалхара моттиг яьккхар, Мусах шозза [[Дунен чемпион]] хилар. 2020-ча шерарча ловзарашка цох хилар Аьланпхьен чемпион.
== Толамаш ==
* [[Аьланпхьен ловзараш 2020]] — {{1}}
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2014]] — {{1}};
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2016]] — {{2}};
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2017]] — {{1}};
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2018]] — {{1}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2013 — {{2}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2014 — {{1}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2016 — {{2}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2017 — {{2}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2018 — {{1}};
* Турнир «Гран-при Гуржехье 2018» — {{1}}<ref>{{cite web|title=Муса Евлоев победитель Гран-при Грузии|url=http://magas.ru/content/musa-evloev-pobeditel-gran-pri-gruzii|date=2018-07-04|work=magas.ru|accessdate=2018-07-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180705063117/http://magas.ru/content/musa-evloev-pobeditel-gran-pri-gruzii|archivedate=2018-07-05|deadlink=yes}}</ref>;
* Юниорашта юкъера Дунен чемпионат ([[София]], 2013) — {{1}};
* Юниорашта юкъера Европай чемпионат 2012 — {{1}};
* Юниорашта юкъера Европай чемпионат 2013 — {{1}}.
== СовгӀаташ ==
* [[Машара Орден]] ({{lang-ru|Орден Дружбы}}) ([[маьцхали бетта 11-гIа ди]] [[2021 шу]]) — ''Къаман спорт дегӀайоалаеш дакъа лацарахи, лакха толамаш дахарахи, 2020-ча шера Токио хиннача XXXII Олимпиадий ловзарашка денал, хьинар долаш къахьегарахи''<ref>{{Cite web |url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202108110017?index=3&rangeSize=1 |title=Указ Президента Российской Федерации от 11 августа 2021 года № 463 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» |access-date=2021-08-11 |archive-date=2021-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210811160429/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202108110017?index=3&rangeSize=1 |deadlink=no }}</ref>.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{cite web
|url = http://www.wrestrus.ru/users/8536
|title = Евлоев Муса Гиланиевич
|work = wrestrus.ru
|publisher = [[Федерация спортивной борьбы России]]
|accessdate = 2016-06-07
|lang = ru
|ref = Федерация
}}
* {{cite web
|title = Евлоев Муса Гиланиевич
|url = http://infosport.ru/person/borba-greko-rimskaya/evloev-musa-gilanievich
|publisher = Спортивная Россия
|accessdate = 2018-01-20
|lang = ru
|ref = Федерация
}}
* [http://cska.ru/person/2095 Профиль на сайте ЦСКА]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай спортсменаш]]
[[ОагӀат:КӀалто́харгах бола Аьланпхьен чемпионаш]]
[[ОагӀат:Яний-румой кӀалто́харгах бола Россе чемпионаш]]
[[ОагӀат:Яний-румой кӀалто́харгах йола Европай чемпионат]]
[[ОагӀат:Яний-румой кӀалто́харгах бола Дунен чемпионаш]]
9rqh79n23kyaj7tidibiyn7et0tt4ij
67606
67595
2024-11-24T00:03:57Z
InternetArchiveBot
2350
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
67606
wikitext
text/x-wiki
{{ФИО}}
{{Спортсмен
|имя = Йовлой Гилане Муса
|полное имя = Йовлой Гилане Муса
|оригинал имени =
|имя при рождении =
|прозвище = ГӀалгӀай танк<ref>{{Cite web|url=https://www.sports.ru/wrestling/1099853216-musa-evloev.html|title=Муса Евлоев о прозвище Ингушский танк: «Танк у нас только один – Садулаев. В греко-римской своих танков тоже хватает – тот же Лопес!»|website=Sports.ru|access-date=2021-08-06|archive-date=2021-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20210806082859/https://www.sports.ru/wrestling/1099853216-musa-evloev.html|deadlink=no}}</ref>
|прозвища =
|гражданство = {{RUS}}
|специализация = [[Яний-румой кӀалто́харг]]
|клуб = ЦО «Спарта» (Москва)
|дата рождения =
|место рождения =
|дата смерти =
|место смерти =
|года карьеры =
|рабочая сторона =
|тренеры =
* [[Кадилов, Давид Акопович|Д. А. Кадилов]]{{Sfn|Федерация}};
* В. В. Хромов;
* М. Б. Илезов
|рост = 180 см
|вес = 96-98 к.
|звание = {{Дукха дика хӀамаш карагӀдаьнна Россе спорта говзанча}}
|медали = {{турнир|[[Ахкан Аьланпхьен ловзараш|Аьланпхьен ловзараш]]}}
{{медаль|Дошув|[[Ахкан Аьланпхьен ловзараш 2020|Токио 2020]]|[[Ахкан Аьланпхьен ловзарашта хинна лаар 2020|97 кг кхаччалца]]}}
{{турнир|[[КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат|Дунен чемпионат]]}}
{{медаль|Дотув|[[КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат 2017|Париж 2017]]|98 кг кхаччалца}}
{{медаль|Дошув|[[ КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат2018|Будапешт 2018]]|97 кг кхаччалца}}
{{медаль|Дошув|[[КӀалто́харгах йола Дунен чемпионат 2019|Нур-Cултан 2019]]|97 кг кхаччалца}}
{{турнир|[[КӀалто́харгах йола Дунен кубок|Дунен кубок]]}}
{{медаль|Дошув|[[КӀалто́харгах йола Дунен кубок 2020|Белград 2020]]|97 кг кхаччалца}}
{{турнир|[[Европай кӀалто́харгах йола чемпионат|Европай чемпионат]]}}
{{медаль|Дошув|[[Европай кӀалто́харгах йола чемпионат 2019|Бухарест 2019]]|97 кг кхаччалца}}
{{медаль|Дошув|[[Европай кӀалто́харгах йола чемпионат 2021|Варшава 2021]]|97 кг кхаччалца}}
{{турнир|[[Дунен бӀун ловзараш]]}}
{{медаль|Дошув|[[Дунен бӀун ловзараш|Ухань 2019]]|до 97 кг}}
{{турнир|Паччахьалкхен совгIаташ}}
{{ряд|{{Машара орден}}}}
|сайт = https://www.instagram.com/musaevloev1/
}}
'''Йовло́й Гила́не Му́са́''' ({{lang-ru|Евлоев Муса Гиланиевич}}) — Россе [[яний-румой кӀалто́харг]]ах вола спортсмен, [[2020]]-ча шера аьхки дӀадихьача [[Аьланпхьен ловзараш|Аьланпхьен ловзарий]] чемпион, шозза [[Дунен чемпион]], [[Россе]] чемпионатий призёр, шозза [[Европа]]й чемпион ва. Цун доалахьа я [[Европай Къамай Кубок]], [[Дунен кубок]], из ва дукха дика хӀама карагӀдийна Россе спорта говзанча яха цӀи енна.
== Спортацара болх ==
Йовлой Муса ший цӀагӀарбарашца [[Калининград]]а областера [[Москва|Москве]] ва́ха дӀавахав 16 шу даьннача хана. Из спорта говзал караерзаеш, Ӏомалуш хиннав Эрсече цӀихеза́ча тренерца [[Кадилов Давид]]аца. 2014-ча шера цо котало яьккхар [[Россе чемпионат]]е боаккхагӀбарашта юкъе, иштта кӀалто́харгахь котваьлар [[Европай Къамай Кубок|Европай Къамай Кубке]]. [[2016]]-ча шера шоллагӀа моттиг яьккхар Россе чемпионате. [[2017]]-ча шера юха котваьлар Россе чемпионате, [[Дунен чемпионат]]е финале цул хьалхаваьлар [[Эрмалойче]]ра спортсмен [[Алексянин Артур]]. [[2018]]-ча шера цох хиннав шозза [[Россе чемпион]], цул совгӀа цу шера цо котало йоаккх Дунен чемпионате. [[2019]]-ча шера цо юха а хьалхара моттиг яьккхар, Мусах шозза [[Дунен чемпион]] хилар. 2020-ча шерарча ловзарашка цох хилар Аьланпхьен чемпион.
== Толамаш ==
* [[Аьланпхьен ловзараш 2020]] — {{1}}
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2014]] — {{1}};
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2016]] — {{2}};
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2017]] — {{1}};
* [[Яний-румой кӀалто́харгах йола Россе чемпионат 2018]] — {{1}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2013 — {{2}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2014 — {{1}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2016 — {{2}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2017 — {{2}};
* [[Гран-при Ивана Поддубного|Иван Поддубне Гран-при]] 2018 — {{1}};
* Турнир «Гран-при Гуржехье 2018» — {{1}}<ref>{{cite web|title=Муса Евлоев победитель Гран-при Грузии|url=http://magas.ru/content/musa-evloev-pobeditel-gran-pri-gruzii|date=2018-07-04|work=magas.ru|accessdate=2018-07-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180705063117/http://magas.ru/content/musa-evloev-pobeditel-gran-pri-gruzii|archivedate=2018-07-05|deadlink=yes}} {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20180705063117/http://magas.ru/content/musa-evloev-pobeditel-gran-pri-gruzii |date=2018-07-05 }}</ref>;
* Юниорашта юкъера Дунен чемпионат ([[София]], 2013) — {{1}};
* Юниорашта юкъера Европай чемпионат 2012 — {{1}};
* Юниорашта юкъера Европай чемпионат 2013 — {{1}}.
== СовгӀаташ ==
* [[Машара Орден]] ({{lang-ru|Орден Дружбы}}) ([[маьцхали бетта 11-гIа ди]] [[2021 шу]]) — ''Къаман спорт дегӀайоалаеш дакъа лацарахи, лакха толамаш дахарахи, 2020-ча шера Токио хиннача XXXII Олимпиадий ловзарашка денал, хьинар долаш къахьегарахи''<ref>{{Cite web |url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202108110017?index=3&rangeSize=1 |title=Указ Президента Российской Федерации от 11 августа 2021 года № 463 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» |access-date=2021-08-11 |archive-date=2021-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210811160429/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202108110017?index=3&rangeSize=1 |deadlink=no }}</ref>.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{cite web
|url = http://www.wrestrus.ru/users/8536
|title = Евлоев Муса Гиланиевич
|work = wrestrus.ru
|publisher = [[Федерация спортивной борьбы России]]
|accessdate = 2016-06-07
|lang = ru
|ref = Федерация
}} {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20160304101638/http://www.wrestrus.ru/users/8536 |date=2016-03-04 }}
* {{cite web
|title = Евлоев Муса Гиланиевич
|url = http://infosport.ru/person/borba-greko-rimskaya/evloev-musa-gilanievich
|publisher = Спортивная Россия
|accessdate = 2018-01-20
|lang = ru
|ref = Федерация
}}
* [http://cska.ru/person/2095 Профиль на сайте ЦСКА]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай спортсменаш]]
[[ОагӀат:КӀалто́харгах бола Аьланпхьен чемпионаш]]
[[ОагӀат:Яний-румой кӀалто́харгах бола Россе чемпионаш]]
[[ОагӀат:Яний-румой кӀалто́харгах йола Европай чемпионат]]
[[ОагӀат:Яний-румой кӀалто́харгах бола Дунен чемпионаш]]
dikojiwt4tlqyhycv7rimjgapak1d4n
Малсаганаькъан Дошалкъа
0
16120
67596
2024-11-23T20:52:13Z
Коазой Рашид
1210
[[Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67596
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Малсаганаькъан Дохий Дошалкъа]]
mzj1c5e4obg4qruhfzbdbvrm9h0a6pz
Наьсархо
0
16121
67597
2024-11-23T20:54:55Z
Коазой Рашид
1210
[[Наьсарен оаз]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67597
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Наьсарен оаз]]
1z74r4g8w1yxoc1i5mq6go19fhzki91
ГӀалгӀай йоазонхой юкъарло
0
16122
67599
2024-11-23T20:58:40Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67599
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]]
klv1fjiw14lk2ru1ajrab8zgrn6fmy6
Северо-Осетинский государственный педагогический институт
0
16123
67600
2024-11-23T20:59:49Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67600
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Горский практический институт народного образования
0
16124
67601
2024-11-23T21:01:10Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67601
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Лоамарой халкъан дешара практикан институт
0
16125
67602
2024-11-23T21:02:10Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67602
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Зугайнаькъан Беслана Билан
0
16126
67604
2024-11-23T21:56:45Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Писатель | имя = Дзугайнаькъан Беслана Билан | оригинал имени = {{lang-ru|Дзугаев Билан Бесланович}} | изображение = | описание изображения = | имя при рождении = | полное имя = | псевдонимы = | дата рождения = 26.11.1987 | место рождения...»
67604
wikitext
text/x-wiki
{{Писатель
| имя = Дзугайнаькъан Беслана Билан
| оригинал имени = {{lang-ru|Дзугаев Билан Бесланович}}
| изображение =
| описание изображения =
| имя при рождении =
| полное имя =
| псевдонимы =
| дата рождения = 26.11.1987
| место рождения = {{МестоРождения|Таганрог}}, [[Ростова шахьар]]
| дата смерти =
| место смерти = <!--{{МестоСмерти|}}-->
| гражданство = {{Флагификация|СССР}} → {{RUS}}
| подданство =
| род деятельности = {{Писатель/кат|Эрсечен|СССР|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}, {{Йоазонхо|Эрсечен|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}
| годы активности =
| направление =
| жанр =
| язык произведений =
| дебют = «Стон земли» яха кинашка
| премии = [[Фазиля Искандер]]а цӀерагӀа йолча преме претедент
| награды =
| lib =
| сайт =
| викитека = <!--(укажите «нельзя», если произведения несвободны)-->
| викицитатник =
| автограф =
}}
'''Дзуга́йнаькъан Бесла́на Била́н''' ({{lang-ru|Дзугаев Беслан Биланович}}) — йоазонхо, Россе къамашта юкъерча [[йоазонхо]]й форумий доакъашхо, [[адвокат]] ва.
== Биографи ==
=== Дешар ===
Дзугайнаькъан Билан ваьв [[1987]]-ча шера [[лайчилла бетта 26]]-ча дийнахьа Ростова шахьаре [[Таганрог]]е. 1994-ча шера денз вах [[Шолжа-Пхье]]. 1994-ча шера из духхьашха деша вахар Шолжа-Пхьерча № 1 йолча ишколе, цига йиъ класс яьккхар цо, цул тӀехьагӀа цо дӀахо дийшар Шолжа-Пхьерча № 4 йолча ишколе. Юкъара дешар дийша ваьлча, из деша эттар Урхалдарах йолча [[Москвера паччахьалкхен университет]]е юридически факультете. Из цу хана 16 шу даьнна вар. Университет яьккха воаллаше, Билана чакхъяьккхар МГУ аспирантура. Дийша ваьннача хана денз, 2011-ча шера денз, адвокатал болх беш ва из{{sfn|Патиев|2022|с=111}}.
«ЛИПОК» яхача форума доакъашхо хиннав 2014-2015 шерашка, Звенигороде дӀакхухьаш йола [[Россе]] паччахьалкхен къонача йоазонхой форум я из. Цу форуме «Стон земли» яха повесть язъярца да́къа ла́царах цунна деннад [[РФ Культуран министерство|Россе товшхала министерствон]] стипенди. Дунен къамашта юкъерча [[Фазиля Искандер]]а цӀерагӀа йолча преме претеденташта юкъе вахав 2018-ча шера «Чегемские высоты» яхача номинацех{{sfn|Патиев|2022|с=111}}.
=== Кхоллам ===
«Стон земли» яха цун хьалхара кинижка арадаьннад 2017-ча шера. Кинижка юкъе дахад дукха дувцараши, кинижкан цӀерагӀа дола романи. Билана кхоллам кепаетташ арабийннаб «[[Дружба народов]]» («Руми» дувцар), «[[Нева]]», «[[Кавказский экспресс]]-2017» яхача журналаш тӀа .
{{начало цитаты}}
«Я вам расскажу историю про одного великого праведника, его звали Руми. Он, кстати, похож очень своими поступками на нашего Учителя — Устаза. Так вот, однажды Руми шел по базару и увидел, что у места, где проводились казни, стоит толпа зевак, а в центре ее — плачущий мальчик и палач с мечом. Руми спросил одного из присутствующих, что происходит? Ему рассказали, что мальчик этот — грек-христианин и вор, причем очень наглый. Его ловили и предупреждали оставить свое ремесло столь многократно, что в конечном итоге, разгневанный очередным преступлением, судья-кади приговорил его к самому строгому наказанию — отсечению руки. Что же сделал Руми? Ведь перед ним был вор — обвиненный судом и приговоренный к наказанию. Вор! У вас когда-нибудь крали? Когда я был студентом, у нас рядом с университетом жил очень пожилой мужчина. Он всю жизнь копил на машину, и вот, наконец, он смог ее купить. На следующее утро он увидел, что его машину угнали, после чего слег и умер. Вот что может сделать воровство. Так что, если бы Руми прошел мимо, это было бы даже правильно. Но только он поступил по-другому. Он подошел к мальчику, накрыл его своим плащом и унес оттуда. И ни один человек, ни сам палач, ни кто-то из присутствующих не остановил его! Вы скажете, как он мог вмешаться в дела суда? Но это был великий праведник, аскет, мудрец. Да и времена были другие, люди были лучше. И правитель не стал призывать его к ответу. Мальчик этот пошел к Руми учеником и стал позже его верным последователем. И всю жизнь хранил плащ, что однажды спас его.»{{конец цитаты|источник= '''«Руми»''' яхача дувцара дакъа}}»
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = Патиев Я.
|заглавие = Писатели Ингушетии
|вид =
|ответственный = Сост. проф. И. А. Патиев
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = ООО «Южный издательский дом»
|издание =
|год = 2022
|страниц = 111
|ref = Патиев
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
qnhq089di7829mxigsf4123ribpr031
Дзугайнаькъан Беслана Билан
0
16127
67605
2024-11-23T21:57:08Z
Коазой Рашид
1210
[[Зугайнаькъан Беслана Билан]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67605
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Зугайнаькъан Беслана Билан]]
fgq22hkz3z3zn9itvpa02by4krlczrl
Лоамарой хьахархой институт
0
16128
67611
2024-11-24T06:26:31Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67611
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
ХӀирий паччахьалкхен университет
0
16129
67612
2024-11-24T06:26:57Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67612
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Терский институт народного образования
0
16130
67613
2024-11-24T06:27:56Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67613
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Къулбехье
0
16131
67614
2024-11-24T06:28:59Z
Коазой Рашид
1210
[[ЗӀилбухе]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67614
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ЗӀилбухе]]
22vny1jtnvdvpfzqgz7dws1gtp3fkb6
Лоамарой халкъан дешара практически институт
0
16132
67615
2024-11-24T06:30:08Z
Коазой Рашид
1210
[[ХӀирий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67615
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ХӀирий паччахьалкхен университет]]
92e9gdwwago7xpodez4227sm9zpeqdk
Ноакастой Хаваш
0
16133
67616
2024-11-24T06:31:59Z
Коазой Рашид
1210
[[Ноакастой Ӏаьлий Хаваш]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67616
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Ноакастой Ӏаьлий Хаваш]]
p8di62lsuoyysmo8mizqp41fdtllawn
Ноакастой Ӏаьлий Хаваш
0
16134
67617
2024-11-24T06:32:18Z
Коазой Рашид
1210
[[Ноакастой Ӏаьлий Хаваш]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67617
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Ноакастой Ӏаьлий Хаваш]]
p8di62lsuoyysmo8mizqp41fdtllawn
67661
67617
2024-11-24T09:49:43Z
Коазой Рашид
1210
ОагӀона тӀа мел хиннар дӀадаьккхад
67661
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
Л. Н. Толстой цӀерагӀа йола Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет
0
16135
67618
2024-11-24T06:33:27Z
Коазой Рашид
1210
[[Нохчий паччахьалкхен университет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67618
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Нохчий паччахьалкхен университет]]
pq4uxg3ksqj674obkgiu3q5husqfg83
Цхьорой Дудий IабдуллахI
0
16136
67619
2024-11-24T06:34:52Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67619
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ
0
16137
67620
2024-11-24T06:35:07Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67620
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
67665
67620
2024-11-24T09:52:54Z
Коазой Рашид
1210
ОагӀона тӀа мел хиннар дӀадаьккхад
67665
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
Цароев Абдула Дудиевич
0
16138
67622
2024-11-24T06:37:58Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67622
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
Цороев Абдулла Дудиевич
0
16139
67623
2024-11-24T06:38:45Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67623
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
Цороев Абдула Дудиевич
0
16140
67624
2024-11-24T06:39:27Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67624
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
Лоамарой кадетий корпус
0
16141
67625
2024-11-24T06:40:30Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Школа |Название = Лоамарой кадетий корпус |Сокращение = ГКК РИ |Изображение = Лоаман кадетий корпуса курсанташ.jpg |Оригинал = Горский кадетски корпус |Прежнее = |Девиз = '''«Даймохк, Тешаме хилар, Сий, Денал!»''' / ''«Отечество, Верность, Честь и Отваг...»
67625
wikitext
text/x-wiki
{{Школа
|Название = Лоамарой кадетий корпус
|Сокращение = ГКК РИ
|Изображение = Лоаман кадетий корпуса курсанташ.jpg
|Оригинал = Горский кадетски корпус
|Прежнее =
|Девиз = '''«Даймохк, Тешаме хилар, Сий, Денал!»''' / ''«Отечество, Верность, Честь и Отвага!»''
|Основана = [[1994]]
|Закрыта =
|Директор = Дидиганаькъан Бориса Ахьмад
|Наименование должности = Хьехархой
|Фио должности = 80 гаргга{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}
|Тип = паччахьалкхен юкъерча дешара дешарче кадетий ишкол-интернат
|Ученики = 500 гаргга
|Адрес = {{Rus}}, {{флагификация|Ингушетия}}, [[СурхотӀе]], Кадетий урам, 1
|Сайт =
|Поле = метташ
|Текст поля = [[ГӀалгӀай мотт|гӀалгӀай]], [[Эрсий мотт|эрсий]], [[Ингалсий мотт|ингалсий]].
|Награды =
|lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordScale =
|edu_region =
}}
'''[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]а цӀерагӀа йола Лоа́маро́й каде́тий ко́рпус''', иштта '''Лоа́ман каде́тий ко́рпус''' <ref>{{статья|автор= [[Матенаькъан Ӏаббаса Ильяс|Матенаькъан И.]]|заглавие= СурхотӀе|ссылка= https://magas.bezformata.com/listnews/surhotie/71157517/|издание= [[Сердало (газет)|«Сердало»]]|тип= газет|год= 2018| месяц= 11| число= 24|номер= 173—174 (12109-110)|страницы= |ref= Матенаькъан}}</ref> ({{lang-ru|Го́рский каде́тский ко́рпус}}) — [[СурхотӀе|СурхотӀа]] йоалла [[Кадеты|кадетий]] ишкол-интернат. 1994 шера хьайийлача хана денз 800 совгӀа саг арахийцав{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}. [[Северный Кавказ|Даькъасте]] эггара сийдолаш йолча [[дешарче]]нех лоархӀаш я<ref>[http://ingushetiatv.ru/index.php/Последние-новости/gkk.html Телеканал Россия1-Ингушетия]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. 500 совгӀа дешархочунна лаьрхӀа́ я<ref>http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/012832.shtml {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20130508170354/http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/012832.shtml |date=2013-05-08 }}]]</ref>.
== Тархьар ==
Лоамарой кадетий корпус кхолларах долча амара́ кулг яздаь хиннад 1994 шера [[маьтсела бетта 17]] дийнахьа цу хана [[ГӀалгӀайчен президент|ГӀалгӀайчен Президент]] хиннача [[Овшанаькъан Султана Руслан]]а{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}<ref>{{Cite web |url=http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/012832.shtml |title=Горский кадетский корпус-гордость Ингушетии |access-date=2013-05-08 |archive-date=2013-05-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508170354/http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/012832.shtml |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://rusplt.ru/region-news/ingushetia/gorskiy-kadetskiy-korpus-otmetil-20letie-135002/ |title=Горский кадетский корпус отметил 20-летие |access-date=2015-09-11 |archive-date=2016-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160307015058/http://rusplt.ru/region-news/ingushetia/gorskiy-kadetskiy-korpus-otmetil-20letie-135002/ |deadlink=no }}</ref>.
[[1997 шу|1997 шера]] [[тушола бетта 18]] дийнахьа Лоамарой кадетий корпуса устав тӀаийцад<ref>ГӀалгӀай Республика Доалчен № 41 йола постановлени, 18.03.1997.</ref>.
[[2001 шу|2001 шера]] [[аьтинга бетта 25]] дийнахьа эггара хьалха корпус яьккха дешархой арахийцаб<ref>{{Cite web |url=http://www.gazetaingush.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=4705:---10-------&catid=1:2009-05-05-20-23-24&Itemid=1 |title=Праздничное мероприятие, посвященное 10-летнему юбилею первого выпуска Горского кадетского корпуса |access-date=2013-05-08 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109114717/https://gazetaingush.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=4705:---10-------&catid=1:2009-05-05-20-23-24&Itemid=1 |deadlink=no }}</ref>.
[[Заьзганаькъан Мурад]]а амарца 2004 [[бекарга бетта 19]] дийнахьа денз [[Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом|Сийлахь-Боккхача Даймехка тӀема]] тӀа [[разведчик|саькх]] хиннача [[Цароев, Абдула Дудиевич|Цхьорой Дуде ӀабдуллахӀа]] цӀерагӀа я Лоамарой кадетий корпус{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}<ref>[http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/007434.shtml Моя республика, живи и процветай!]</ref><ref>[http://www.postpredstvo.ru/new/component/k2/item/1854-кадетский-корпус-переходит-в-ведомственное-подчинение-министерства-образования-ингушетии www.postpredstvo.ru]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.<br>
[[2011 шу|2011 шера]] денз лаьрххӀа форда тӀа бӀул дар Ӏомадайташ йола класс хьайийлай корпусе, хӀаьта [[2012 шу|2012 шера]] полице класс йийлай<ref>[http://www.pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=8341 В Министерстве образования и науки России рассматривался вопрос о необходимости строительства нового Горского кадетского корпуса] {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20150610222147/http://www.pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=8341 |date=2015-06-10 }}.</ref><br>
[[2014 шу|2014 шера]] Хьалхарча Москверча кадетий корпуса́и Лоамарой кадетий корпусаи́ юкъе бувзам хургхиларах барт баьб, кулг а яздеш<ref>{{Cite web |url=http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/019428.shtml |title=Официальный сайт РИ: Состоялась встреча Главы Ингушетии Юнус-Бека Евкурова с Директором Первого Московского Кадетского корпуса Владимиром Кирсановым |access-date=2013-10-09 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202224040/http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/019428.shtml |deadlink=no }}</ref>.
2014 шера [[Глава Республики Ингушетия|ГӀалгӀай Мехкда]] хиннача [[Евкуров Юнус-бек Баматгиреевич|Евкуранаькъан Юнус-Бека]] аларца кадетий корпуса́ лаьрхӀа́ керда йоккха гӀишло йотта йолае лаьрхӀад [[Магас]]е<ref>{{Cite web |url=http://www.regnum.ru/news/1808431.html |title=Горский кадетский корпус Ингушетии передадут в подчинение Министерству обороны РФ Подробности: http://www.regnum.ru/news/1808431.html Любое использование материалов допускается только при наличии гиперссылки на ИА REGNUM. |access-date=2015-09-11 |archive-date=2022-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220111091814/https://regnum.ru/news/1808431.html |deadlink=no }}</ref>.
Лоамарой кадетий корпус болх бе йолаелча денз цунна кулгалдеш массайта хьаким хувцавенна хиннав. Царех цаӀ хиннав корпуса эггара хьалхарча выпускникех хинна вола [[Дидиганаькъан Бориса Ахьмад|Дидиганаькъан Ахьмад]]{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}.
== Корпуса моттиги оттами ==
Кадетий корпус СурхотӀа йоал шийна гонахьа хьунаш, гувнаш долаш{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}. Йоккха йоаца [[пхье]] санна я шийна чу массехк моттиг йолаш:
* штаб
* дешара корпусаш
* [[тептарче]]
* наб ю корпусаш
* [[шунче]]
* санчасть
* спорта комплекс
* бани
* хӀамаш ютта цӀа
* бытовой комбинат.
== КарагӀдаьннараш ==
Кадеташа дакъа лаьцад дуккхача яхьашка, цхьаяраш чакхъяьннай, цар хьалхара моттигаш йоахаш{{sfn|Ӏарчакханаькъан Сали|2019|c=}}.
* '''1 моттиг''' — 2008 шу, «V Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России»
* '''1 моттиг''' — 2009 шу, «VI Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России»
* '''1 моттиг''' — 2010 шу, "I Всероссийская военно-спортивная игре «Кадеты Отечества»<ref>{{Cite web |url=http://www.pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=1598 |title=Воспитанники Горского Кадетского Корпуса стали победителями военно-спортивной игры «Кадеты Отечества» |access-date=2015-09-11 |archive-date=2022-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220109114710/http://www.pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=1598 |deadlink=no }}</ref>
* '''1 моттиг''' — 2010 шу, «VII Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России»
* '''1 моттиг''' — 2011 шу, «VIII Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России»<ref>{{Cite web |url=http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/014354.shtml |title=Горский кадетский корпус им. А. Д. Цароева отметил своё 17-летие |access-date=2013-05-09 |archive-date=2013-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130509074505/http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/014354.shtml |deadlink=no }}</ref>
* '''1 моттиг''' — 2011 шу, «II Всероссийская военно-спортивная игра „Кадеты Отечества“, посвященная семидесятилетию разгрома немецко-фашистских войск под Москвой»<ref>[http://inginfo.ru/news/659 Горский кадетский корпус Ингушетии — традиция побеждать]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.
* '''1 моттиг''' — 2012 шу, «IX Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России»<ref>{{Cite web |url=http://pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=4826 |title=Правительство РИ: Горский кадетский корпус подтвердил звание лучшего |access-date=2013-05-16 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304124108/http://pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=4826 |deadlink=no }}</ref>
* Россе эггара дикагӀча клубийи кадетий корпусийи параде дакъалацар, [[Москва]], [[Красная площадь|ЦӀе майда]] 2012 шера августа 2 ди<ref>{{Cite web |url=http://www.galga.ru/news/2012-07-25-1999 |title=КАДЕТЫ ИЗ ИНГУШЕТИИ ПРИМУТ УЧАСТИЕ В ПАРАДЕ НА КРАСНОЙ ПЛОЩАДИ |accessdate=2014-03-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140318135059/http://www.galga.ru/news/2012-07-25-1999 |archivedate=2014-03-18 |deadlink=yes }}</ref>
* '''1 моттиг''' — 2013 шу, «X Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России<ref>»{{Cite web |url=http://kavpolit.com/komanda-gorskogo-kadetskogo-korpusa-vernulas-iz-moskvy/ |title=Команда Горского кадетского корпуса вернулась из Москвы |accessdate=2013-05-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130425101543/http://kavpolit.com/komanda-gorskogo-kadetskogo-korpusa-vernulas-iz-moskvy/ |archivedate=2013-04-25 |deadlink=yes }} {{Архиве диллад|url=https://web.archive.org/web/20130425101543/http://kavpolit.com/komanda-gorskogo-kadetskogo-korpusa-vernulas-iz-moskvy/ |date=2013-04-25 }}</ref>
* '''1 моттиг''' — 2014 шу, «XI Всероссийский сбор воспитанников кадетских корпусов и школ регионов России»<ref>[http://inggazeta.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=13311:2014-05-30-16-05-28 Кадетский корпус — гордость Ингушетии]{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
* '''1 моттиг''' — 2015 шу, «I Окружная Северо-Кавказская военно-спортивная игра „Зарница“, приуроченная к [[День Победы|70-летию Победы]]»<ref>{{Cite web |url=http://www.sk-news.ru/news/obshchestvennye_organizatsii/44030/ |title=Команда Горского кадетского корпуса (Ингушетия) стала победителем первой Северо-Кавказской «Зарницы» |access-date=2015-09-11 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305185958/http://www.sk-news.ru/news/obshchestvennye_organizatsii/44030/ |deadlink=no }}</ref>.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{статья
| автор = [[Ӏарчакханаькъан Яхььяй Сали|С. Арчаков]]
| заглавие = Даьхен къонгаш кхебеш
| ссылка = https://serdalo.ru/sites/default/files/gazette-pdf/serdalo-84-12219-11-06-2019.pdf
| язык = inh
| издание = [[Сердало (газет)|Сердало]]
| тип = газет
| год = 2019
| месяц = 06
| число = 11
| том =
| номер = 84 (12219)
| страницы = 3
| doi =
| issn =
| ref = Ӏарчакханаькъан
}}
[[ОагӀат:Эрсечен тӀема дешарченаш]]
[[ОагӀат:Кадетий корпусаш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайче дола дешар]]
i2iav9qzy0hvsth5i7e92p6cu1tbysz
Албохчанаькъан Исраьила Зейнап
0
16142
67627
2024-11-24T08:55:53Z
Коазой Рашид
1210
[[Албохчанаькъан Исраила Зайнап]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67627
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Албохчанаькъан Исраила Зайнап]]
9ai606o3zcsxctigepuo6cki9cdcyfs
Аьланпхьа ловзараш
0
16143
67629
2024-11-24T08:56:33Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[Аьланпхьа ловзараш]] → «[[Аьланпхьен ловзараш]]»
67629
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Аьланпхьен ловзараш]]
mfk2mdyfsgijsquo2byrm0lse70w7th
ОагӀат:ГӀалгӀай дувхар
14
16144
67630
2024-11-24T08:56:56Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: ««ГӀалгӀай дувхар» яхача оагӀата чура оагӀонаш Укх оагӀата чу цхьа оагӀув мара яц. Г ГӀалгӀай дувхар ОагӀат: ГӀалгӀай товшхал»
67630
wikitext
text/x-wiki
«ГӀалгӀай дувхар» яхача оагӀата чура оагӀонаш
Укх оагӀата чу цхьа оагӀув мара яц.
Г
ГӀалгӀай дувхар
ОагӀат: ГӀалгӀай товшхал
bsqnw3mdmlsjhppr1f5jym0u09q3mrv
67633
67630
2024-11-24T09:01:55Z
Коазой Рашид
1210
67633
wikitext
text/x-wiki
«ГӀалгӀай дувхар» яхача оагӀата чура оагӀонаш
Укх оагӀата чу цхьа оагӀув мара яц.
Г
ГӀалгӀай дувхар
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
gw7w2c979ooiouffqhbjvbzweuza483
67634
67633
2024-11-24T09:04:21Z
Коазой Рашид
1210
67634
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
s4969jlc4g15ia99vyccp8o7hmxknpi
ТӀонкийнаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар
0
16145
67632
2024-11-24T09:00:14Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[ТӀонкийнаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]] → «[[Тенканаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]]»
67632
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Тенканаькъан Хож-Ӏаьлий Абукар]]
i3tddt15nyvo45gnv9heihgjre2e77v
ГIалгIай дувхар
0
16146
67635
2024-11-24T09:07:37Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай дувхар]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67635
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай дувхар]]
jomuszxvwa6ufw12ftcgp563u04poxp
ОагӀат:Истинг
14
16147
67642
2024-11-24T09:25:18Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Основная статья по теме категории}} [[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]»
67642
wikitext
text/x-wiki
{{Основная статья по теме категории}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
iemsujkhcwmeaokmzfidso54as2n1r0
Ghalghaj gharchož
0
16148
67643
2024-11-24T09:26:51Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Рукопись |Орнамент = |Оригинальное название = ''Ghalghaj gharchož'' |Состояние = дика да |Русское название = |Номер = |АльтернативныеНОрг = ГӀалгӀай гӀарчош |АльтернативныеНРус = Ингушские орнаменты |Изображение = |...»
67643
wikitext
text/x-wiki
{{Рукопись
|Орнамент =
|Оригинальное название = ''Ghalghaj gharchož''
|Состояние = дика да
|Русское название =
|Номер =
|АльтернативныеНОрг = ГӀалгӀай гӀарчош
|АльтернативныеНРус = Ингушские орнаменты
|Изображение =
|Подпись к изображению =
|ОрнаментT =
|Автор = ховш дац
|Издатель =
|Дата = 1921—1924
|Язык = [[Ингушский язык|ГӀалгӀай]] ба [[Латиница|латиний]] алапашца
|Издание = 1924
|Тип = кулгайоазув, сурташ дола
|Формат =
|Материал = каьхат
|Оклад =
|Объём = 67 оа.
|Состав = [[ГӀалгӀайчен]] тайп-тайпарча моттигашкара гулдаь долча гӀалгӀай къаман товшхал чу долча гӀарчойи, петроглифийи истингий дийхка сурташ
|Период =
|Тема = гӀарчойи декоративни исбахьаленах
|Источник =
|Содержание =
|Источники =
|Связан =
|Развитие =
|Хранение = частни коллекце
|Страна1 = Россия
|Ссылка =
|Викитека =
}}
{{Тохкаш нийсбаь лустам}}
'''«Ghálgháj ghárchož»''' ({{lang-ru|Ингу́шские орна́менты}}) — XX бӀаьшера духьара [[рукопись|кулгайоазув]] да, вешта аьлча сурташ дийхка альбом да [[гӀалгӀай]] къаман [[гӀарчо]]йи [[истинг]]ий сурташ тӀадолаш{{sfn|Ghalghaj gharchož|1924}}. Дукха хана денз дайна дӀадаьннад аьнна лоархӀаш хиннад. Таханарча дийнахьа частни коллекце да.
Альбом 65 каьхата оагӀонах латт. Цу оагӀонаш тӀа сурташ да шаькъашца даьи, акварелаца даьи, цхьацца йолча моттигашка [[воск|боалоза]] къоаламашца даьи. Ши оагӀув гӀарчо оттадаьккха, галеш деча гатах даь я. Сома [[обложка|беттагарг]] йоалл альбомах [[буйвол|гамажа]] цӀоках яь. ОагӀоний боарамаш да: 29 см дӀаьхеи 21 см шереи. [[ЦӀаст]]а [[кӀаьг]]аца вӀашагӀйийхка я оагӀонаш. Альбом хьадаьд 1921—1924 шерашка. Массо йоазонаш [[ГӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] да латиний графика тӀа. Сурташ дехкаш альбома тӀа ӀотӀадаьха дола истингаш [[ГӀалгӀайче|ГӀалгӀай мехка]] тайп-тайпарча моттигашкара гулдаь хиннад, иштта царна юкъе я, цу хана мехка нанагӀала лоархӀаш хинна йола [[Буро]] а{{sfn|Дзаурова|2013|c=114}}.
Ӏилманхоша хьаяхачох «Ghálgháj ghárchož» альбом оттадаьр хетаргахьа хьалхара гӀалгӀай болхговза суртанча хинна вола [[Доврбиканаькъан ГӀаза-Махьмад]] хила везаш ва. Ше альбом дайна дӀадаьнна хиннад [[Депортация чеченцев и ингушей|гӀалгӀай мехках баьхача]] хана 1944 шера. Амма тӀехьагӀа, Москверча Измайловски базар тӀа корадаь ийца хиннад Г. Ӏахилганаькъанчо{{sfn|Дзаурова|2013|c=114}}.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{книга
|автор =
|заглавие = Ghalghaj gharchož ''(Ингушские орнаменты)''
|язык = inh
|место = Б. м.
|год = 1924
|издание = [[рукопись]], илл. альбом
|страниц = 67
|ref = Ghalghaj gharchož
}}
* {{статья
|автор = Дзаурова Т. А.-Х.
|заглавие = Альбом «ГӀалгӀай гӀарчож» (Ингушские орнаменты) — ценный источник орнаментального знания
|ссылка = https://dzurdzuki.com/2015/12/08/albom-gialgiaj-giarchozh-ingushskie-ornamenty-tsennyj-istochnik-ornamentalnogo-znaniya/
|язык = ru
|автор издания =
|издание = Известия ИнгНИИ им. Ч. Ахриева
|тип = журнал
|место = Магас
|издательство =
|год = 2013
|выпуск = 2
|страницы = 114—117
|ref = Дзаурова
}}
* {{книга
|автор = Дзаурова Т. А.-Х.
|заглавие = Ингушский национальный орнамент. ГӀалгӀай къаман гӀарчош
|язык = ru
|ссылка =
|ответственный = Вып. ред. В. Митюкова., ред. Х. Накостоев
|место = М.
|издательство = Де’ Либри
|год = 2019
|страниц = 376
|страницы =
|isbn = 978-5-4491-0314-7
|тираж = 1000
|ref = Дзаурова
}}
== ТӀатовжамаш ==
* [https://serdalo.ru/k-voprosu-ob-etimologii-arkhaichnogo-ingushskogo-slova-giarcho-ornament Орнаменты на глиняных изделиях древней и средневековой Ингушетии] // [[Сердало]], 9.06.2021
[[ОагӀат:Кулгайоазонаш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай литература]]
[
4vu3zk7a743rxemn7jdv5oazj5z9yoc
67644
67643
2024-11-24T09:28:12Z
Коазой Рашид
1210
67644
wikitext
text/x-wiki
{{Рукопись
|Орнамент =
|Оригинальное название = ''Ghalghaj gharchož''
|Состояние = дика да
|Русское название =
|Номер =
|АльтернативныеНОрг = ГӀалгӀай гӀарчош
|АльтернативныеНРус = Ингушские орнаменты
|Изображение =
|Подпись к изображению =
|ОрнаментT =
|Автор = ховш дац
|Издатель =
|Дата = 1921—1924
|Язык = [[Ингушский язык|ГӀалгӀай]] ба [[Латиница|латиний]] алапашца
|Издание = 1924
|Тип = кулгайоазув, сурташ дола
|Формат =
|Материал = каьхат
|Оклад =
|Объём = 67 оа.
|Состав = [[ГӀалгӀайчен]] тайп-тайпарча моттигашкара гулдаь долча гӀалгӀай къаман товшхал чу долча гӀарчойи, петроглифийи истингий дийхка сурташ
|Период =
|Тема = гӀарчойи декоративни исбахьаленах
|Источник =
|Содержание =
|Источники =
|Связан =
|Развитие =
|Хранение = частни коллекце
|Страна1 = Россия
|Ссылка =
|Викитека =
}}
{{Тохкаш нийсбаь лустам}}
'''«Ghálgháj ghárchož»''' ({{lang-ru|Ингу́шские орна́менты}}) — XX бӀаьшера духьара [[рукопись|кулгайоазув]] да, вешта аьлча сурташ дийхка альбом да [[гӀалгӀай]] къаман [[гӀарчо]]йи [[истинг]]ий сурташ тӀадолаш{{sfn|Ghalghaj gharchož|1924}}. Дукха хана денз дайна дӀадаьннад аьнна лоархӀаш хиннад. Таханарча дийнахьа частни коллекце да.
Альбом 65 каьхата оагӀонах латт. Цу оагӀонаш тӀа сурташ да шаькъашца даьи, акварелаца даьи, цхьацца йолча моттигашка [[воск|боалоза]] къоаламашца даьи. Ши оагӀув гӀарчо оттадаьккха, галеш деча гатах даь я. Сома [[обложка|беттагарг]] йоалл альбомах [[буйвол|гамажа]] цӀоках яь. ОагӀоний боарамаш да: 29 см дӀаьхеи 21 см шереи. [[ЦӀаст]]а [[кӀаьг]]аца вӀашагӀйийхка я оагӀонаш. Альбом хьадаьд 1921—1924 шерашка. Массо йоазонаш [[ГӀалгӀай мотт|гӀалгӀай меттала]] да латиний графика тӀа. Сурташ дехкаш альбома тӀа ӀотӀадаьха дола истингаш [[ГӀалгӀайче|ГӀалгӀай мехка]] тайп-тайпарча моттигашкара гулдаь хиннад, иштта царна юкъе я, цу хана мехка нанагӀала лоархӀаш хинна йола [[Буро]] а{{sfn|Дзаурова|2013|c=114}}.
Ӏилманхоша хьаяхачох «Ghálgháj ghárchož» альбом оттадаьр хетаргахьа хьалхара гӀалгӀай болхговза суртанча хинна вола [[Доврбиканаькъан ГӀаза-Махьмад]] хила везаш ва. Ше альбом дайна дӀадаьнна хиннад [[Депортация чеченцев и ингушей|гӀалгӀай мехках баьхача]] хана 1944 шера. Амма тӀехьагӀа, Москверча Измайловски базар тӀа корадаь ийца хиннад Г. Ӏахилганаькъанчо{{sfn|Дзаурова|2013|c=114}}.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{книга
|автор =
|заглавие = Ghalghaj gharchož ''(Ингушские орнаменты)''
|язык = inh
|место = Б. м.
|год = 1924
|издание = [[рукопись]], илл. альбом
|страниц = 67
|ref = Ghalghaj gharchož
}}
* {{статья
|автор = Дзаурова Т. А.-Х.
|заглавие = Альбом «ГӀалгӀай гӀарчож» (Ингушские орнаменты) — ценный источник орнаментального знания
|ссылка = https://dzurdzuki.com/2015/12/08/albom-gialgiaj-giarchozh-ingushskie-ornamenty-tsennyj-istochnik-ornamentalnogo-znaniya/
|язык = ru
|автор издания =
|издание = Известия ИнгНИИ им. Ч. Ахриева
|тип = журнал
|место = Магас
|издательство =
|год = 2013
|выпуск = 2
|страницы = 114—117
|ref = Дзаурова
}}
* {{книга
|автор = Дзаурова Т. А.-Х.
|заглавие = Ингушский национальный орнамент. ГӀалгӀай къаман гӀарчош
|язык = ru
|ссылка =
|ответственный = Вып. ред. В. Митюкова., ред. Х. Накостоев
|место = М.
|издательство = Де’ Либри
|год = 2019
|страниц = 376
|страницы =
|isbn = 978-5-4491-0314-7
|тираж = 1000
|ref = Дзаурова
}}
== ТӀатовжамаш ==
* [https://serdalo.ru/k-voprosu-ob-etimologii-arkhaichnogo-ingushskogo-slova-giarcho-ornament Орнаменты на глиняных изделиях древней и средневековой Ингушетии] // [[Сердало]], 9.06.2021
[[ОагӀат:Кулгайоазонаш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай товшхал]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай литература]]
emc5imvkwhe0ryvbbkftjo2q5g79fkz
Зовранаькъан Башира Макка
0
16149
67646
2024-11-24T09:32:18Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{{Писатель | имя = Дударанаькъан Макка | оригинал имени = {{lang-ru|Дударова Макка Башировна}} | изображение = | описание изображения = | имя при рождении = | полное имя = | псевдонимы = | дата рождения = 1960 | место рождения = {{Мест...»
67646
wikitext
text/x-wiki
{{{Писатель
| имя = Дударанаькъан Макка
| оригинал имени = {{lang-ru|Дударова Макка Башировна}}
| изображение =
| описание изображения =
| имя при рождении =
| полное имя =
| псевдонимы =
| дата рождения = 1960
| место рождения = {{МестоРождения|ТӀой-Юрт|ТӀой-Юрта}}. [[Наьсарен шахьар]], [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]]
| дата смерти =
| место смерти = <!--{{МестоСмерти|}}-->
| гражданство = {{Флагификация|СССР}} → {{RUS}}
| подданство =
| род деятельности = {{Писатель/кат|Эрсечен|СССР|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}, {{Поэтесса|Эрсечен|СССР|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}.
| годы активности =
| направление =
| жанр =
| язык произведений =
| дебют =
| премии =
| награды =
| lib =
| сайт =
| викитека = <!--(укажите «нельзя», если произведения несвободны)-->
| викицитатник =
| автограф =
}}
'''Дударанаькъан ''(Зовранаькъан Башира)'' Макка''' ({{lang-ru|Дударова Макка Башировна}}) — гӀалгӀай [[оазархо]], [[ГӀалгӀай йоазонхой юкъарло]]н доакъашхо.
== Биографи ==
Дударанаькъан Макка яьй [[Наьсарен шахьар]]а [[ТӀой-Юрт]]а [[1960]]-ча шера. [[Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]] йистеяьккхачул тӀехьагӀа из къахьега йолаеннай ТӀой-Юртарча № 1 йолча ишколе. 1979-ча шера денз цун байташ кепаетташ, арайийннай «[[Лоаман Ӏуйре]]», «[[Литературни ГӀалгӀайче]]», «[[СелаӀад]]» яхача журналаш тӀа а, «[[Сердало (газет)|Сердало]]», «[[ГӀалгӀайче]]» яхача газеташ тӀа а, цул совгӀа йоазонхоша цхьана арахийцача гулламаш тӀа а{{sfn|Патиев|2022|с=111}}.
== Кхоллам ==
• «Дошо ГӀала» (2015)<br>
• «Седкъан лир» (2018)<br>
• «Свет доброты» (2019)
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = Патиев Я.
|заглавие = Писатели Ингушетии
|вид =
|ответственный = Сост. проф. И. А. Патиев
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = «Южный издательский дом»
|издание =
|год = 2022
|страниц = 111
|ref = Патиев
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен оазархой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай оазархой]]
qn70lohu42rk73j60ffr1mhggnqp3cf
67667
67646
2024-11-24T11:03:21Z
Коазой Рашид
1210
67667
wikitext
text/x-wiki
{{Писатель
| имя = Дударанаькъан Макка
| оригинал имени = {{lang-ru|Дударова Макка Башировна}}
| изображение =
| описание изображения =
| имя при рождении =
| полное имя =
| псевдонимы =
| дата рождения = 1960
| место рождения = {{МестоРождения|ТӀой-Юрт|ТӀой-Юрта}}. [[Наьсарен шахьар]], [[Нохч-ГӀалгӀай АССР]]
| дата смерти =
| место смерти = <!--{{МестоСмерти|}}-->
| гражданство = {{Флагификация|СССР}} → {{RUS}}
| подданство =
| род деятельности = {{Писатель/кат|Эрсечен|СССР|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}, {{Поэтесса|Эрсечен|СССР|XX бӀаьшера|XXI бӀаьшера}}.
| годы активности =
| направление =
| жанр =
| язык произведений =
| дебют =
| премии =
| награды =
| lib =
| сайт =
| викитека = <!--(укажите «нельзя», если произведения несвободны)-->
| викицитатник =
| автограф =
}}
'''Дударанаькъан ''(Зовранаькъан Башира)'' Макка''' ({{lang-ru|Дударова Макка Башировна}}) — гӀалгӀай [[оазархо]], [[ГӀалгӀай йоазонхой юкъарло]]н доакъашхо.
== Биографи ==
Дударанаькъан Макка яьй [[Наьсарен шахьар]]а [[ТӀой-Юрт]]а [[1960]]-ча шера. [[Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университет]] йистеяьккхачул тӀехьагӀа из къахьега йолаеннай ТӀой-Юртарча № 1 йолча ишколе. 1979-ча шера денз цун байташ кепаетташ, арайийннай «[[Лоаман Ӏуйре]]», «[[Литературни ГӀалгӀайче]]», «[[СелаӀад]]» яхача журналаш тӀа а, «[[Сердало (газет)|Сердало]]», «[[ГӀалгӀайче]]» яхача газеташ тӀа а, цул совгӀа йоазонхоша цхьана арахийцача гулламаш тӀа а{{sfn|Патиев|2022|с=111}}.
== Кхоллам ==
• «Дошо ГӀала» (2015)<br>
• «Седкъан лир» (2018)<br>
• «Свет доброты» (2019)
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== Литература ==
* {{публикация|книга
|автор = Патиев Я.
|заглавие = Писатели Ингушетии
|вид =
|ответственный = Сост. проф. И. А. Патиев
|место = Ростов-на-Дону
|издательство = «Южный издательский дом»
|издание =
|год = 2022
|страниц = 111
|ref = Патиев
}}
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен оазархой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай йоазонхой]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀай оазархой]]
p3tfq2avi4rvotzvy7e4tfyyakh9hfb
ТӀонкийнаькъан Аюпа ИсмаӀал
0
16150
67651
2024-11-24T09:40:27Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[ТӀонкийнаькъан Аюпа ИсмаӀал]] → «[[Тенканаькъан Аюпа ИсмаӀал]]»
67651
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Тенканаькъан Аюпа ИсмаӀал]]
bdc9ihxroeukr0kj54olm8pkahx3rxk
Дударанаькъан Макка
0
16151
67652
2024-11-24T09:43:41Z
Коазой Рашид
1210
[[Зовранаькъан Башира Макка]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67652
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Зовранаькъан Башира Макка]]
s3or3vlkxmrk5xu34bwtdoh6muc3f3e
СелаӀад (тептар)
0
16152
67654
2024-11-24T09:44:16Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[СелаӀад (тептар)]] → «[[СелаӀад (журнал)]]»
67654
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[СелаӀад (журнал)]]
piltp9ttixd29cs20c16fynlq5k09dg
ГӀалгӀай меттала газеташи тептараши
0
16153
67656
2024-11-24T09:46:33Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[ГӀалгӀай меттала газеташи тептараши]] → «[[ГӀалгӀай меттала газеташи журналаши]]»
67656
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай меттала газеташи журналаши]]
bb6c3t7faaun8n2rta8regz1qusym41
Хьоашаланаькъан Татре Ӏаьла
0
16154
67658
2024-11-24T09:48:21Z
Коазой Рашид
1210
Коазой Рашид цӀи хийцай [[Хьоашаланаькъан Татре Ӏаьла]] → «[[Хьоашаланаькъан Татречун Ӏаьла]]»
67658
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Хьоашаланаькъан Татречун Ӏаьла]]
hu7w2783qtc8hp8wyszd1e11tzceik1
Къуркъанаькъан Солсбика Iаламбик
0
16155
67659
2024-11-24T09:48:50Z
Коазой Рашид
1210
[[Къуркъанаькъан Солсбика Ӏаламбик]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67659
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Къуркъанаькъан Солсбика Ӏаламбик]]
eufmbb8uwzgb90nes1b2rwyu14yeoze
Ноакастой Iаьлий Хаваш
0
16156
67660
2024-11-24T09:49:29Z
Коазой Рашид
1210
[[Ноакастой Ӏаьлий Хаваш]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67660
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Ноакастой Ӏаьлий Хаваш]]
p8di62lsuoyysmo8mizqp41fdtllawn
Тийрканаькъан Оарцхочун Аьсет
0
16157
67662
2024-11-24T09:50:38Z
Коазой Рашид
1210
[[Тирканаькъан Оарцхочун Аьсет]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67662
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Тирканаькъан Оарцхочун Аьсет]]
ousksels7bob12l572iy9pab834l4df
Цхьорой Дода Iабдула
0
16158
67663
2024-11-24T09:51:30Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67663
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
Цхьорой Додий IабдуллахI
0
16159
67664
2024-11-24T09:52:01Z
Коазой Рашид
1210
[[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67664
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Цхьорой Дудий ӀабдуллахӀ]]
8xb1j2p875w3m2h2aj9hlmcg88p2w3d
Ло:Ракетное оружие
10
16160
67666
2024-11-24T09:54:36Z
Коазой Рашид
1210
[[Ракетацара герз]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67666
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Ракетацара герз]]
nw41j3pg2r3jdt548tbdasmo6gekzog
Турпала вахарцара ийс ди
0
16161
67668
2024-11-24T11:07:59Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «{{Литературное произведение | Название = Турпала вахарцара ийс ди | Название-оригинал = Девять дней из жизни героя | Изображение = Девять дней из жизни героя обложка 1973.jpeg | Подпись изображения = повеста 1973 шера кепатохара беттагарга сурт | Жанр...»
67668
wikitext
text/x-wiki
{{Литературное произведение
| Название = Турпала вахарцара ийс ди
| Название-оригинал = Девять дней из жизни героя
| Изображение = Девять дней из жизни героя обложка 1973.jpeg
| Подпись изображения = повеста 1973 шера кепатохара беттагарга сурт
| Жанр = [[тархьара повесть]]
| Автор = [[Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин|Заьзганаькъан Бахьаудин]]
| Язык оригинала = гӀалгӀай, эрсий
| Написан =
| Публикация = [[1964]]
| Издательство = [[Чечено-Ингушское книжное издательство|Нохч-ГӀалгӀай кинижкий зарбанче]]
| Цикл =
| Предыдущая =
| Следующая =
| Lib =
| Викитека =
| Викицитатник =
| Викисклад =
}}
{{Тохкаш нийсбаь лустам|Литература}}
'''Турпала вахарцара ийс ди''' — [[гӀалгӀай]] [[йоазонхо]]чо [[Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудин]]а язъяь повесть. Цун белхаех эггара лоадамегӀа лоархӀаш я.
Юххьанца араяьнна хиннай 1964 шера цхьатарра [[Москва|Москве]] а [[Шолжа-ГӀала|Шолжа-ГӀалий]] тӀа а. Паччахьалкхен [[нанагӀала|нанагӀалий]] тӀа из арадаьнна хиннад эрсий меттала, республика нанагӀалий тӀа — гӀалгӀай меттала. ТӀехьагӀа массайттаза цунна кепа йийттай тӀехьа тӀадоагӀача шерашка. Масала, 1982 шера из юха а арадаьннад Шолжа-ГӀалий тӀа эрсий меттала, хӀаьта 1996 шера цунна кепа теха хиннай [[Саратов]]е{{sfn|Ӏарчакханаькъан С.|2024|loc=мазаоагӀув}}.
Повеста тӀа дувцар да, исбахьален оагӀорахьара хоздаь, бокъонца хинна хӀама; революци йоаккхаш а [[Россе]] хиннача [[Гражданская война в России|бӀорахой тӀема]] шерашка а баьха, бокъонца вахаре хинна нах. Цар цӀераш а тайпан цӀераш а хийцаяц йоазанхочо. Повеста керттера турпалаш ба [[СурхотӀе|СурхотӀа]] ваьха боккъонца хинна вола [[Налганаькъан Мандре]]и цун воӀ Борахани{{sfn|Ӏарчакханаькъан С.|2024|loc=мазаоагӀув}}.
Повесть язъяь вола Хьусена Бахьаудин мотт говза, дика ховш йоазанхо хиннав. Цхьан юкъа СурхотӀарча ишколе болх а беш, повеста лаьрхӀа мел дола хӀама гулде таро йолаш хиннав. Ше [[Налганаькъан]] найц волаш, Мандречо леладаь хӀамаш хьадувцаргдола нах бовзаш хиннав{{sfn|Ӏарчакханаькъан С.|2024|loc=мазаоагӀув}}.
Мандре а, цул тӀехьагӀа Борахан а ваьха ков хӀанз а СурхотӀа долаш да. СурхотӀарча [[аьли|аьлен]] дӀатӀехваьлча, аьленна юххегӀолла аьрда оагӀорахьа хьалвахача доалл из. Мандречо ший нана Мии дӀаелла хинна боарз а ба цу коа, къаьнача Ӏажашта а бӀарашта а кӀалха. Цун коанаӀаргара Ӏодоладенна аьли юртарча маьждигага Ӏокхоач, цу моттигашка тебаш, хьулалуш, дов даьд ший юрт яккха баьхкача моастагӀашта къаман турпала. Тахан ГӀалгӀайче ишколашка 9-ча классе Ӏомадеш да повеста цхьадола доакъош{{sfn|Ӏарчакханаькъан С.|2024|loc=мазаоагӀув}}.
== Белгалдаккхар ==
{{белгалдаккхар}}
== ТӀатовжамаш ==
* {{статья
|автор = Ӏарчакханаькъан Сали
|заглавие = Даьхен лорабой кхебу йоазув
|ссылка = https://serdalo.ru/inh/journalism/daxen-loraboi-kxebu-ioazuv
|язык = inh
|издание = [[Сердало (газет)|Сердало]]
|тип = газет
|год = 2024
|месяц = 3
|число = 29
|том =
|номер =
|страницы =
|ref = Ӏарчакханаькъан С.
}}
[[ОагӀат:Повесташ гӀалгӀай меттала]]
[[ОагӀат:Повесташ эрсий меттала]]
[[ОагӀат:Тархьара повесташ]]
[[ОагӀат:Повесташ 1964 шера]]
j9c3zlrdj5ku2mygmcboi0rly1dsk3b
Путь Ленина
0
16162
67669
2024-11-24T11:12:57Z
Коазой Рашид
1210
[[Наьсарен оаз]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67669
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[Наьсарен оаз]]
1z74r4g8w1yxoc1i5mq6go19fhzki91
ОагӀат:ГӀалгӀай журналаш
14
16163
67671
2024-11-24T11:42:16Z
Коазой Рашид
1210
Керда оагIув: «[[ОагӀат:Эрсечен журналаш]] [[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]»
67671
wikitext
text/x-wiki
[[ОагӀат:Эрсечен журналаш]]
[[ОагӀат:ГӀалгӀайчен хоам боаржабу гӀирсаш]]
hqkj3ydmrhi0ina2qzy1619iq7ha1et
Союз писателей Республики Ингушетия
0
16164
67673
2024-11-24T11:46:42Z
Коазой Рашид
1210
[[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]] яхача оагӀонгахьа дӀасалостам
67673
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]]
klv1fjiw14lk2ru1ajrab8zgrn6fmy6
67675
67673
2024-11-24T11:56:08Z
Коазой Рашид
1210
ДӀасалостам хийцаб [[ГӀалгӀай йоазонхой цхьанкхетар]] ☒ → [[ГӀалгӀай йоазонхой юкъарло]] ☑
67675
wikitext
text/x-wiki
#ластар [[ГӀалгӀай йоазонхой юкъарло]]
nc6pwxl1wgirn47sqg9mrbi4eg6uji6