Wikipedia iswiki https://is.wikipedia.org/wiki/Fors%C3%AD%C3%B0a MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Miðill Kerfissíða Spjall Notandi Notandaspjall Wikipedia Wikipediaspjall Mynd Myndaspjall Melding Meldingarspjall Snið Sniðaspjall Hjálp Hjálparspjall Flokkur Flokkaspjall Gátt Gáttaspjall TimedText TimedText talk Module Module talk 0 1869 1892163 1890444 2024-12-17T00:45:33Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892163 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = John Maynard Keynes | búseta = | mynd = Keynes 1933.jpg | myndastærð = 200px | myndatexti = | fæðingardagur = [[5. júní]] [[1883]] | fæðingarstaður = [[Cambridge]], [[Bretland]]i | dauðadagur = {{dauðadagur og aldur|1946|4|21|1883|6|5}} | dauðastaður = [[Tilton]], [[Sussex]], [[England]]i | þekkt_fyrir = | starf = Hagfræðingur | stjórnmálaflokkur = [[Frjálslyndi flokkurinn (Bretland)|Frjálslyndi flokkurinn]] | trú = | maki = [[Lydia Lopokova]] | foreldrar = John Neville Keynes og Florence Ada Keynes | undirskrift = JM Keynes signature.jpg }} '''John Maynard Keynes, fyrsti baróninn af Keynes''' ([[5. júní]] [[1883]] – [[21. apríl]] [[1946]]) var mikilsvirtur [[hagfræðingur]], og kenningar hans um að [[ríkisvald]]inu bæri að stýra heildareftirspurninni í [[samfélag]]inu höfðu mikil áhrif á [[hagstjórn]] í heiminum eftir [[Fyrri heimsstyrjöldin|heimsstyrjöldina fyrri]]. Þekktasta bók hans, ''Altæka kenningin um atvinnu, vexti og peninga'' ([[enska]]: ''The General Theory of Employment, Interest and Money''),<ref name=":1">{{cite web|title=The General Theory of Employment, Interest, and Money|url=http://cas2.umkc.edu/economics/people/facultypages/kregel/courses/econ645/winter2011/generaltheory.pdf|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20191126172202/http://cas2.umkc.edu/economics/people/facultypages/kregel/courses/econ645/winter2011/generaltheory.pdf|archive-date=26 November 2019|access-date=7 May 2021}}</ref> kom út árið 1936 og hefur áhrif enn þann dag í dag á hagfræðina, þó að margir telji kenningar hans ekki hafa staðist tímans tönn. Þær hafa ætíð verið umdeildar. Keynes var [[stærðfræði]]ngur sem bætti til mikilla muna kenningar um orsakir [[hagsveifla|hagsveiflna]].<ref>{{cite book|author=Yergin, Daniel; Stanislaw, Joseph|year=2002|title=The Commanding Heights: The Battle for the World Economy|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-0-7432-2963-0}}</ref> Hann var einn af áhrifamestu hagfræðingum 20. aldar og lagði grunninn að [[skóli hagfræðikenninga|skóla hagfræðikenninga]] sem nefnist [[keynesísk hagfræði]].<ref>{{cite book |last1=Skidelsky |first1=Robert |title=Keynes: The Return of the Master |url=https://archive.org/details/keynesreturnofma0000skid_d8d6 |date=26 October 2010 |publisher=Public affairs |location=Cambridge |isbn=978-1-58648-897-0 }}</ref> Hann hefur verið nefndur „faðir [[þjóðhagfræði]]nnar“.<ref>{{cite news |last=Wolf |first=Martin |date=23 December 2008 |title= Keynes offers us the best way to think about the financial crisis |work=Financial Times |author-link=Martin Wolf}}</ref> Í [[kreppan mikla|kreppunni miklu]] á 4. áratug 20. aldar olli Keynes [[keynesíska byltingin|byltingu]] með því að gagnrýna kenningar [[nýklassísk hagfræði|nýklassískrar hagfræði]] um að [[frjáls markaður]] myndi til skemmri tíma skapa [[full atvinna|fulla atvinnu]] sjálfkrafa, að því gefnu að verkafólk væri sveigjanlegt í launakröfum sínum. Hann færði rök fyrir því að [[heildareftirspurn]] (heildarneysla í tilteknu hagkerfi) réði efnahagsumsvifum, þannig að minni heildarneysla gæti leitt til mikils atvinnuleysis til lengri tíma, og þar sem laun og launakostnaður væru [[tregða (hagfræði)|tregbreytanleg]] niður á við myndi full atvinna ekki komast á sjálfkrafa.<ref name=":1" /> Keynes hvatti til þess að nota [[ríkisfjármál]] og [[peningamálastefna|peningamálastefnu]] til að milda áhrif [[efnahagslægð]]a og [[efnahagskreppa]]. Eftir að kreppan mikla skall á 1929 varð Keynes líka afhuga hugmyndinni um [[frjáls verslun|frjálsa verslun]] og gagnrýndi kenningu [[David Ricardo]] um [[hlutfallslegir yfirburðir|hlutfallslega yfirburði]] sem lágu henni til grundvallar. Keynes varð þannig fylgjandi [[efnahagsleg verndarstefna|efnahagslegri verndarstefnu]].<ref name="J.M. Keynes, free trade and protectionism">{{Cite journal |last1=Maurin |first1=Max |year=2011 |title=J.M. Keynes, le libre-échange et le protectionnisme |trans-title=J.M. Keynes, Free Trade and Protectionism |url=https://www.erudit.org/fr/revues/ae/2010-v86-n1-ae3990/045556ar/ |url-status=live |journal=L'Actualité Économique |language=fr |volume=86 |pages=109–129 |doi=10.7202/045556ar |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506024936/https://www.erudit.org/fr/revues/ae/2010-v86-n1-ae3990/045556ar/ |archive-date=6 May 2021 |access-date=14 May 2021 |doi-access=free}}</ref><ref name="The non-neoclassical foundations of protectionism">{{Cite thesis |url=http://www.sudoc.abes.fr/cbs/xslt/DB=2.1//SRCH?IKT=12&TRM=170778401 |title=Les fondements non neoclassiques du protectionnisme |year=2013 |publisher=Université Bordeaux-IV |last1=Maurin |first1=Max |language=fr}}</ref><ref name="National Self-Sufficiency">{{cite journal|url=http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/interwar/keynes.htm|author=John Maynard Keynes|title=National Self-Sufficiency|journal=The Yale Review |volume= 22 |number= 4 |date=June 1933 |pages=755–769|access-date=14 May 2021|archive-date=15 May 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110515044928/http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/interwar/keynes.htm|url-status=live}}</ref> Seint á 4. áratugnum voru kenningar hans lagðar til grundvallar hagstjórnarstefnu helstu ríkja á [[Vesturlönd]]um og tveimur áratugum eftir lát Keynes árið 1946 höfðu nær öll kapítalísk hagkerfi gert það. Keynes kom líka að stofnun helstu alþjóðastofnana á sviði hagstjórnar eftir [[síðari heimsstyrjöld]]. Á 8. áratugnum tóku áhrif Keynes að dvína, einkum vegna [[kreppuverðbólga|kreppuverðbólgu]] sem hrjáði efnahagslífið í Bretlandi og Bandaríkjunum á þeim tíma, en líka vegna gagnrýni hagfræðinga sem aðhylltust [[peningamagnhyggja|peningamagnhyggju]], eins og [[Milton Friedman]].<ref>{{cite book|last=Krugman|first=Paul |authorlink=Paul Krugman|title=Peddling Prosperity: Economic Sense and Nonsense in the Age of Diminished Expectations|url=https://books.google.com/books?id=GcmvijkDrEcC&pg=PA43|year=1995|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-31292-8|page=43}}</ref> Þessir hagfræðingar efuðust um getu ríkisins til að hafa áhrif á hagsveifluna með fjármálastefnu.<ref>{{cite news |title=To Set the Economy Right |date=27 August 1979 |access-date=13 November 2008 |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,920558,00.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090404035920/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,920558,00.html |url-status=dead |archive-date=4 April 2009 |magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref> Kenningar Keynes komust aftur í tísku eftir [[Lausafjárkreppan 2007–2008|Lausafjárkreppuna 2007-2008]] og voru grundvöllur efnahagsstefnu [[Barack Obama]], [[Gordon Brown]] og fleiri stjórnarleiðtoga í kjölfar kreppunnar.<ref>{{cite news|url=https://www.ft.com/content/8a3d8122-d5da-11dd-a9cc-000077b07658|title=The undeniable shift to Keynes|author1=Chris Giles|author2=Ralph Atkins|author3=Krishna Guha|work=Financial Times|access-date=23 January 2009|archive-date=20 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201020111353/https://www.ft.com/content/8a3d8122-d5da-11dd-a9cc-000077b07658|url-status=live}}</ref> == Æviágrip == John Maynard Keynes fæddist [[1883]] í [[Cambridge]] á [[England]]i. Faðir hans var hagfræðingur og móðir hans var fyrsta konan til að útskrifast úr King's College í [[Cambridge-háskóli|Cambridge-háskóla]]. Hann lauk B.A. prófi [[1904]] og M.A. prófi [[1909]] og starfaði svo við ýmsar stofnanir, m.a. breska seðlabankann. Árið [[1919]] fór hann til [[Versalir|Versala]] í Frakklandi sem hagfræðilegur ráðgjafi þáverandi forsætisráðherra Bretlands, [[David Lloyd George]]. Þar var [[Versalasamningurinn]] undirritaður, en þar var kveðið á um [[stríðsskaðabætur]] sem [[Þýskaland|Þjóðverjar]] voru látnir greiða. Keynes taldi þær allt of háar og sagði þær grafa undan efnahag Þjóðverja.<ref>Sveen og Aastad: 442</ref> Í framhaldi af þessu skrifaði hann bókina ''Áhrif friðar á efnahag'' ([[enska]]: The Economic Consequences of the Peace). Sú bók var víða lesin en tekið með nokkrum fyrirvara. Keynes lést í [[Sussex]] árið [[1946]], 63 ára að aldri. Hann er af mörgum talinn einn merkasti hugsuður [[20. öldin|20. aldarinnar]]. Heimspekingurinn [[Bertrand Russell]] sagði að Keynes hefði verið einn gáfaðasti maður sem hann hefði nokkru sinni þekkt og bætti við: „Ætíð þegar ég átti í rökræðum við Keynes fannst mér ég hafa líf mitt í lúkunum og gekk sjaldan frá slíkum rökræðum án þess að finnast ég vera svolítill kjáni.“<ref>„Every time I argued with Keynes, I felt that I took my life in my hands, and I seldom emerged without feeling something of a fool.“</ref> Keynes á að hafa sagt konu sinni að hann hefði hitt guð á 5:15 lestinni þegar hann hafði hitt lærisvein Russells, [[Ludwig Wittgenstein]]. == Hagfræði == === Kenningin === Helsta verk Keynes var kenningin um hlutverk ríkisvalds í efnahagsstjórnun. Kenningar hans urðu fyrst kunnar [[1929]] og voru þá settar inn í stefnuskrá frjálslynda flokksins í Bretlandi. Sumir vilja meina að þar hafi grunnur verið lagður að hugmyndafræði miðjuaflanna, þar sem öfgum til hægri og vinstri hafi verið hafnað. Keynes taldi að [[kreppan mikla]] hefði komið til vegna þess að minna var notað og meira sparað af tekjunum. [[Eyðsla]]n og [[eftirspurn]]in var ekki nóg. Þar með var til komið [[fjármagn]] á lausu; það ætti ríkið að taka að láni og koma í umferð meiri peningum en það gat aflað með sköttum. Út af því fjármagni sem lá óhreyft í sparnaði átti fjármagnsinnspýtingin ekki að valda [[verðbólga|verðbólgu]], heldur myndi jafnvægi milli eyðslu og sparnaðar nást aftur. Keynes sagði, að út af fyrir sig, væri það gott að borga hópi manna til að moka skurð einn dag og fylla svo aftur upp í skurðinn næsta dag, til þess eins að koma peningum af stað. Reyndar taldi hann að vegagerð væri heppilegustu verkefnin til að veita fólki vinnu og auka peningaflæði um hagkerfið. Hann mat [[margföldunaráhrif]]in vera á milli 2 og 3, sem þýðir að fyrir hverja krónu sem notuð var umfram tekjur á [[Kreppa|krepputíma]], yrðu til verðmæti upp á tvær eða þrjár krónur úti í samfélaginu.<ref>Dudley Dillard: 604</ref> „Og það skrýtna var að í sögunni hjá Keynes var enginn skúrkur sem kenna mátti um allt saman. Það þýddi ekkert að skamma [[Kapítalismi|kapítalistana]] fyrir að vilja ekki [[fjárfesting|fjárfesta]]. Þeir voru allir af vilja gerðir en það var engin [[eftirspurn]], studd peningum til að kaupa vörurnar. Og það þýddi lítið að skamma atvinnuleysingjana sem samkvæmt kenningunni brugðust skyldu sinni um að spara.“<ref>Jón Baldvin og Kolbrún: 115</ref> Þetta var því ekki það vegasalt sem kapítalistar höfðu haldið fram að hagkerfið væri, heldur lyfta, sem stundum færi upp en dytti stundum niður. Þegar það gerðist þyrfti að setja rafmagnið á aftur til að hún fengist haggað upp á við. === Mótrök === Kenningin var hins vegar langt í frá gallalaus. Stór galli var á gjöf Njarðar sem ekki kom fyllilega í ljós fyrr en [[1931]]. Aukin [[kaupmáttur|kaupgeta]] á heimamarkaði leiðir nefnilega óumflýjanlega til aukins [[Innflutningur|innflutnings]] sem aftur leiðir til þess að gjaldeyrisjöfnuðinum er ógnað. Breska pundinu, sem enginn bjóst við að yrði haggað, skrikaði fótur. Keynes tók kenninguna og prjónaði örlítið við hana. Hann sagði að þegar ríkið fengi peninga að láni og kæmi þeim inn í hagkerfið til að auka eftirspurn, yrðu [[innflutningstollar]], innflutningsstýring eða eitthvað sambærilegt að fylgja. Mörgum hefur þótt hugmyndafræði Keynes ekki hafa staðist tímans tönn. Ef til vill sást honum yfir að hagkerfi er ekki eins og vel smurð vél og mannlega hegðun er ekki hægt að kryfja til mergjar. Það skapar augljósa hættu að færa miðstýrt fjárfestingarvald á hendur fárra eins og mörg ríki hafa sopið seyðið af, þar á meðal Ísland.<ref>Margeir Pétursson</ref> Margir töldu að [[hagkerfi]]ð myndi ævinlega leita [[jafnvægi]]s við fulla nýtingu framleiðsluþátta fyrir tilverknað hinnar ósýnilegu handar [[Markaður|markaðarins]]. Íhlutun í þann viðkvæma stillibúnað hagkerfisins gerði því aðeins illt.<ref>Jón Baldvin og Kolbrún: 113</ref> Austurríski hagfræðingurinn Schumpeter var ætíð á öndverðum meiði við Keynes. Schumpeter taldi að kapítalisminn væri bestur óheftur og að [[ríkisafskipti]] dræpu að lokum frumkvöðulinn í dróma og kapítalismann í leiðinni. Bandaríski hagfræðingurinn [[Milton Friedman]] lýsti ''Almennu kenningunni um atvinnu, vexti og peninga'' sem „merkilegri bók“ en hélt því þó fram að keynesisminn gæti leitt til lítillar framleiðslu og hárrar verðbólgu líkt og hagkerfi iðnríkja upplifðu snemma á áttunda áratugnum. Friedman fannst ''Tract on Monetary Reform'', sem kom út árið [[1923]], vera mun álitlegra rit og besta rit Keynes vegna þeirrar áherslu að halda stöðugleika í verðgildi. Hagfræðingurinn [[Friedrich von Hayek]] gagnrýndi kenningu Keynes einnig og sagði að Keynes fæli ríkisvaldinu allt of mikið vald og að það leiddi til [[Sósíalismi|sósíalisma]]. === Kenningin í reynd === Segja má að sátt hafi ríkt um uppbyggingu [[Velferðarkerfi|velferðarkerfa]] í anda kenninga Keynes frá lokum [[1931-1940|fjórða áratugarins]] og fram á þann [[1971-1980|áttunda]], bæði á Íslandi og annars staðar. Forseti [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] á [[1961-1970|sjöunda áratugnum]], [[John F. Kennedy]], framfylgdi til að mynda kenningum Keynes og í kjölfarið fylgdi lengsta [[hagvaxtarskeið]] BNA til þeirra tíma.<ref>Dillard: 719</ref> En þegar kom fram á áttunda áratuginn fóru að koma upp efasemdir um að þessi hagfræði stæðist. Til dæmis fór hagvöxtur minnkandi víða í Vestur-Evrópu auk þess sem [[verðbólga]] og [[atvinnuleysi]] fóru vaxandi. Hagfræðingar fóru að telja rót vandans felast í útþenslu [[ríki]]sins, sem í vaxandi mæli sogaði til sín [[fjármagn]] og hefði lamandi áhrif á [[frumkvæði]] [[Einstaklingur|einstaklinga]] og [[Fyrirtæki|fyrirtækja]].<ref>Stefanía Óskarsdóttir: 2</ref> Upp úr þessu unnu þeir sigur í kosningum sem afneituðu keynesismanum. Kosning [[Ronald Reagan]] í Bandaríkjunum og [[Margaret Thatcher]] í Bretlandi eru órækar sannanir þess. Reyndar mistókust margar aðgerðir [[Ronald Reagan|Reagans]], en núorðið telja menn að það megi rekja til þess að bandarískur [[iðnaður]] hafi ekki verið undir þær búinn. Seinna var róið að því öllum árum að efla [[samkeppnishæfni]] fyrirtækja og einstaklinga og hefur það skilað tilætluðum árangri. Má í því sambandi nefna [[Bill Clinton]], sem notaði það sem eitt af sínum aðalkosningamálum í forsetakosningunum árið [[1992]]. == General Theory of Employment, Interest and Money == Helsta verk John Maynard Keynes er eflaust bók hans Almenna kenningin um atvinnu, vexti og peninga (e. The General Theory of Employment, Interest and Money) sem gefin var út árið 1936. Bókin, sem gjarnan er kölluð Almenna kenningin, hefur haft gríðarleg áhrif á [[hagfræði]] dagsins í dag, hefur verið kölluð biblía þjóðhagfræðinnar og má segja upphafið af því sem kallað er [[keynísk hagfræði]].<ref name=":0">{{Bókaheimild|titill=A short history of economic thought|höfundur=Bo Sandelin, Hans-Michael Trautwein and Richard Wundrak}}</ref>Henni er skipt niður í sex bækur sem hver tekur fyrir ákveðin atriði.Helstu hugmyndir Keynes í Almennu kenningunni snúa að samsetningu á lögmálinu um [[Virk eftirspurn|virka eftirspurn]], [[lausafjárhneigð]] og [[Jaðarafköst fjármagns|jaðarafköstum fjármagns]] og [[Afkastavextir|afkastavexti jaðar fjárfestinga]]. Í bókinni setur Keynes fram rök sem fara gegn skoðunum hinna [[Klassísk Hagfæði|klassísku hagfræðinga]] að hagkerfi í ójafnvægi muni ná jafnvægi á ný án utanaðkomandi afla og að hagkerfi í jafnvægi geti sjálft náð fullu atvinnustigi.<ref>{{Cite web|url=http://www.aaronsw.com/weblog/generaltheory.html|title=A Summary/Explanation of John Maynard Keynes' _General Theory_ (Aaron Swartz's Raw Thought)|website=www.aaronsw.com|access-date=2021-10-08}}</ref> Keynes hafnar því [[Laissez-faire]] kenningum og færði rök fyrir því að atvinnustig ráðist af [[Framboð og eftirspurn|eftirspurninni]] en ekki verð vinnunnar sem gefur til kynna að hagkerfi geti ekki náð jafnvægi af sjálfu sér eftir tímabundna niðursveiflu. Hann taldi að það væri til staðar öfugt samband milli [[Verðbólga|verðbólgu]] og [[Atvinnuleysi|atvinnustigs]] og lagði þannig áherslu á hvernig [[peningastefna hins opinbera]] getur vegið á móti því. Á krepputímum ætti hið opinbera að auka útgjöld sem skapað getur [[Atvinna|atvinnu]]. Þannig sé hægt að auka peningaflæði í hagkerfinu til að koma í veg fyrir enn meiri verðbólgu og [[atvinnuleysi]]. <ref name=":0" />Bókin færði þar með góð rök fyrir inngripum hins opinbera á [[Markaður|mörkuðum]] en hagkerfi eru mörg hver, enn til dagsins í dag, rekin á forsendum sem Keynes lagði fram í bókinni. Klassískir hagfræðingar héldu því fram að fjárfesting væri ákvörðuð af sparnaði og [[jaðarframleiðni fjármagns]], sem í jafnvægi, væru jöfn [[Vextir|vöxtum]]. Í bókinni færir Keynes hins vegar rök fyrir því að það væri öfugt, að fjárfesting er ákvörðuð af [[Vextir|markaðsvöxtum]] og [[jaðarhagkvæmni fjármagns]], og að þau valdi breytingum á heildartekjum og þar með sparnaði. Ennfremur taldi Keynes að vextir gegna frábrugðnu hlutverki en það að samræma sparnað og fjárfestingu sem klassísk hagfræði hafði haldið fram. Keynes taldi hlutverk vaxta vera að halda jafnvægi, en ekki milli [[Framboð og eftirspurn|eftirpsurnar og framboðs]] á fjármagnsvörum, heldur á milli eftirspurnar og framboðs [[Peningar|peninga]]. Hann taldi því að vextir væru ákveðin umbun fyrir að eiga [[lausafé]] og ástæður fyrir eftirspurn eftir lausafé væru þrjár, [[viðskipakvöt, varúðarráðstöfun og vangaveltur.]]<ref name=":0" /> Keynes hafði miklar áhyggjur af hagkerfi síns tíma og hvernig það hegðaði sér og vonaðist eftir því að rit sitt myndi setja mark sitt á samfélagið. Hann var í raun viss um að þetta rit hans myndi hafa byltingarkennd áhrif á það hvernig fólk horfir á hagræn vandamál, sem varð heldur betur raunin. Bókin er fullkomið dæmi um vald gagnrýnnar hugsunar. Með róttækri endurskoðun á sumum grundvallarreglum og viðurkenndum kenningum klassískrar hagræði á þeim tíma, olli það byltingu í efnahagslegri hugsun og efnahagsstefnu stjórnvalda. Sjálfur [[forseti]] bandaríkjanna [[Richard Nixon|Richard Dixon]] sagði í viðtali „við erum öll Keynesar í dag“. == Arfleifð Keynes == Áhrif Keynes eru óumdeilanlega gríðarlega mikil enda frumkvöðullinn að heilum [[hagfræðiskóla]] sem nefndur er eftir honum sjálfum, Keynísk hagfræði sem segja má að hafi myndast út frá kenningum hans um hlutverk [[hins opinbera]] í efnahagsstjórnun. Þá trúði hann því innilega að ríkið búi yfir því valdi sem til þarf til þess að leysa helstu vandamál [[Kapítalismi|kapítalismans]]. Flestir kannast við viðurnefni [[Adam Smith]], föður hagfræðinnar, en má þá kalla John Maynard Keynes föður nútímahagfræðinnar. Hann lést þann 21. apríl árið 1946, aðeins 62 ára gamall. Hagfræðingsins, rithöfundarins, viðskiptamannsins og yfirburðar hugsuðarins Keynes, var sárt saknað af bresku þjóðinni en um það var rætt að þjóðin hafi einmitt þurft á skynsemi hans og snilligáfu að halda á þeim tímapunkti er hann féll frá. === Hagfræðin === Keynes sagði að [[Hagfræði|hagfræðin]] sem slík væri einfalt fag, sem fáir gátu náð góðum tökum á. Segja má að hann hafi sjálfur skilgreint snilligáfu sína og hvað það þýðir að raunverulega vera hagfræðingur og skilja fagið: “Sérfræðingur í hagfræði þarf að búa yfir sjaldgæfri samsetningu hæfileika. Hann þarf að vera stærðfræðingur, sagnfræðingur og heimspekingur að einhverju leyti. Hann þarf að skilja tákn en nota orð”. Þó Keynes sé ekki að lýsa sjálfum sér hér, heldur sínum gamla kennara, [[Alfred Marshall]], þá á þetta vel við hann sjálfan. “Hann þarf að læra í nútíðinni í ljósi fortíðarinnar, fyrir framtíðina.”<ref>{{Bókaheimild|titill=The worldly philosophers: The Lives, Times and Ideas of the Great Thinkers|höfundur=Robert L. Heilbroner}}</ref> Kenningar Keynes hafa, eins og áður hefur komið fram, haft gríðarlega áhrif á nútímahagfræði. Það hefur þó ekki verið raunin alla tíð. The General Theory of Employment, Interest and Money, helsta rit Keynes, sem hann skrifaði á tímum [[Kreppan mikla|kreppunnar miklu]], var mjög vel tekið. Hins vegar, eftir seinni heimsstyrjöldina var hugmyndafræði Keynes gagnrýnd. Einn helsti gagnrýnandi þessarar hugmyndafræði var [[Milton Friedman]], en hann benti á hvernig hún geti leitt til kreppuverðbólgu, þ.e. samspil stöðnunar og [[Verðbólga|verðbólgu]]. Þetta varð síðan raunin á áttunda áratugnum en var þá frekar horft til peningamagns til þess að leiðrétta verðbólgu. Keynísk hugmyndafræði lét því undan. Það var síðan eftir [[Fjármálakreppunnar|fjármálakreppuna]] 2007-2008 þar sem verður eins konar endurvakning Keynisma. === Pólitískar og samfélagslegar skoðanir === Keynes hafði mikil áhrif á [[pólitík]] í [[Bretland|Bretlandi]] á sinni ævi. Hann var ævilangt meðlimur í [[Frjálslyndi flokkurinn (Bretland)|frjálslynda flokknum]], sem fram að 1920 hafði verið annar af tveimur helstu [[Stjórnmálaflokkur|stjórnmálaflokkum]] í [[Bretland|Bretlandi]]. Hann aðstoðaði flokkinn í kostningabaráttum og viðburðum en neitaði samt alltaf að bjóða sig sjálfur fram, þrátt fyrir að vera margoft beðin um það. Frá 1926, þegar [[David Lloyd George]] varð leiðtogi frjálslynda flokksins, gegndi Keynes lykilhlutverki í að móta stefnu flokksins í efnahagsmálum en þá var flokkurinn ekki með sambærilegt fylgi vegna vaxandi áhrifa [[Verkamannaflokkurinn (Bretland)|verkamannaflokksins]]. Keynes fékk svo tækifæri árið 1939 að fara á þing sem sjálfstæður þingmaður fyrir hönd [[Cambridge-háskóli|Háskólans í Cambridge]], en hann afþakkaði sætið þar sem hann taldi sig geta haft víðtækari áhrif sem sjálfstæður hagfræðingur. Keynes var brautryðjandi í réttindum kvenna og [[jafnrétti]] kynjanna sem var fremur sjaldgæft á fyrri hluta [[20. öldin|20. aldarinnar]]. Árið 1923 varð hann varaforseti [[Marie Stopes Society for Constructive Birth Control]] og hélt margvíslega fyrirlestra um mikilvægi getnaðarvarna og ábata þess að eignast heilbrigð börn. Keynes gagnrýndi samfélagslega uppbyggingu samtíma síns. Hann taldi vandamál liggja sérstaklega í takmörkuðu framboði á getnaðarvörnum, skortur á [[Kynfræðsla|kynfræðslu]], refsiaðgerðir gegn [[samkynhneigð]], mismunun í starfi og launum gegn konum og að hjónabands- og skilnaðarráðgjöf meðhöndli kvenfólk sem undirmenn. Hann hélt því fram að ofangreind dæmi væru öll “miðaldra og algjörlega úr tengslum við siðmenntaðar skoðanir og venjur samtímans”.<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/books/2015/mar/05/seven-things-john-maynard-keynes|title=Seven things you may not know about John Maynard Keynes|date=2015-03-05|website=the Guardian|language=en|access-date=2021-10-29}}</ref> Keynes var einn af meðlimum [[Bloomsbury-hópurinn|Bloomsbury-hópsins]]. == Framlög til umræðu efnahagsmála líðandi stundar == Framlög John Maynard Keynes til nútímas eru gríðarlega mikilvæg og hafa haft víðtæk áhrif, sérstaklega kenningar hans um íhlutun stjórnvalda í efnahagslífið sem enn eru áberandi í umræðum um stjórnun efnahagssamdrátta og stöðugleika í hagkerfinu. Kenningar Keynes veittu hugmyndafræðilegan grunn fyrir nútíma hagstjórn og stefnu sem mælir með virkri þátttöku stjórnvalda til að draga úr samdrætti, eins og hann setti fram í þekktu riti sínu ''[[The General Theory of Employment, Interest, and Money]]'' (1936). Kenningar hans mynduðu grunn fyrir kenningar Keynes um að á tímum efnahagssamdráttar ættu stjórnvöld að eyða umfram það sem þau afla sér til að örva eftirspurn, skapa störf og ýta undir hagvöxt. <ref>{{Bókaheimild|titill=The General Theory of Employment, Interest and Money|höfundur=John Maynard Keynes}}</ref> Hagfræðingasagnfræðingurinn [[Robert Heilbroner]] talar um Keynes sem einn af helstu áhrifavöldum nútíma hagfræðihugsunar. Heilbroner hrósar Keynes ekki aðeins fyrir tæknilegar innsýnir sínar heldur einnig fyrir heildræna sýn sína á hagfræði sem fræði sem tengist siðfræði, stjórnmálum og velferð samfélagsins. Heilbroner bendir á trú Keynes á að hagfræði ætti að þjóna samfélaginu og létta byrðar þess, frekar en að einblína eingöngu á kenningarlegan eða stærðfræðilegan stöðugleika. <ref>{{Bókaheimild|titill=The Worldly philosophers|höfundur=Robert Heilbroner}}</ref> Áhrif Keynes eru greinileg enn í dag í aðgerðum sem beitt er á krepputímum, svo sem í [[Fjármálakreppan 2008|fjármálakreppunni 2008]] og efnahagslegum samdrætti í kjölfar [[COVID-19]] faraldursins, þar sem stjórnvöld víðsvegar um heiminn gripu til Keynesískra hugsunarhátta. Þessar aðgerðir endurspegla trú hans á að á krepputímum geti ríkisútgjöld endurheimt traust, stutt við störf og endurnýjað efnahagslífið – meginreglur sem eru í góðu samræmi við sýn Heilbroners á hagfræði sem beinist að því að finna hagnýtar lausnir fyrir velferð samfélagsins. Samruni Keynesískrar hagfræði og mannúðarsjónar Heilbroners endurspeglar hvernig kenningar Keynes hafa mótað hagkerfi þar sem ákvarðanir um efnahagsstefnu byggjast ekki aðeins á markaðsöflum heldur einnig á því markmiði að ná fram meiri efnahagslegu jafnrétti og stöðugleika. === ''The Economic Consequences of the Peace (1919)'' === Þessi bók var gefin út skömmu eftir lok [[Fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjaldar]] og er að gagnrýna [[Versalasamningurinn|Versalasamninginn]].  Keynes taldi Versalasamninginn leggja óréttlátar og skaðandi efnahagslegar skaðabætur á [[Þýskaland]]. Keynes tók þátt í Parísar friðarviðræðunum sem hluti af bresku sendinefndinni, þar sem hann varð vitni að því hvernig samningurinn var uppbyggður. Hann sagði sig frá störfum í mótmælaskyni við skilmálana og trúði því að skaðandi skilmálar skaðabótanna og landamæra breytinga myndu skapa óstöðugleika í Evrópu.   Rök Keynes voru tvenns konar.  Í fyrsta lagi hélt hann því fram að skaðabætur sem krafist var af Þýskalandi voru efnahagslega skaðandi.  Þýskaland, sem var veiklegt eftir stríðið myndi ekki geta greitt slíkar upphæðir, sem myndi leiða til mikils efnahagslegs hruns.  Í öðru lagi hélt hann því fram að þessi efnahagsleg óstöðugleiki myndi hafa pólitískar afleiðingar, sem gæti leitt til framtíðar átaka.   Keynes var einnig gagnrýninn á þá skammsýni sem einkenndi afstöðu [[Bandamenn (fyrri heimsstyrjöldin)|Bandamanna]] til Þýskalands, þar sem hann taldi að þeir vanræktu að sjá fyrir þær afleiðingar sem þvinganirnar gætu haft á þýska samfélagið. Hann áleit að ef [[Þýskaland]] yrði of veikburða efnahagslega yrði ekki aðeins framtíðarhagkerfi landsins í hættu heldur einnig stöðugleiki alls Evrópusvæðisins. Í sínum huga voru samningarnir ekki aðeins óréttlátir, heldur stefndu þeir heildarhagkerfi heimsálfunnar í hættu með því að grafa undan forsendum fyrir jafnvægi og viðskiptasamböndum milli ríkja. Bókin var ekki bara efnahagsleg greining heldur einnig siðferðileg gagnrýni. Keynes gagnrýndi leiðtoga Bandamanna, sérstaklega [[Georges Clemenceau]] frá Frakklandi, [[Woodrow Wilson]] frá Bandaríkjunum og [[David Lloyd George]] frá Bretlandi, fyrir að setja pólitíska hagsmuni og hefnd fram yfir langtímajafnvægi. Spádómar Keynes urðu því miður að veruleika: erfiðar efnahagslegar aðstæður í Þýskalandi eftir stríðið stuðluðu að uppgangi nasistaflokksins og upphafi síðari heimsstyrjaldar. ''The Economic Consequences of the Peace'' varð mjög áhrifamikil og styrkti orðspor Keynes sem opinberan hugsuð og gagnrýnanda á ríkjandi stefnu. === ''The Economic Consequences of Mr. Churchill'' === Seinna verk hans einblínir á ákvörðun Breta um að snúa aftur að [[Gullfótur|gullfætinum]] árið 1925, undir forystu [[Winston Churchill]], sem þá var [[fjármálaráðherra]]. Keynes gagnrýndi þessa ákvörðun harðlega, sérstaklega vegna þess að pundið var endurreist í gildi sínu fyrir stríð, sem Keynes hélt fram að væri ofmetið. Hann hélt því fram að þessi ákvörðun myndi leiða til verðhjöðnunar, samdráttar í útflutningi og [[Atvinnuleysi|atvinnuleysis]], og síðar reyndust þessi orð rétt. Gagnrýni Keynes snerist um takmörk í fjármálastýringu gullfótarins. Hann hélt því fram að þetta fjármálakerfi hindraði ríkisstjórnir í að nýta peningastefnu til að bregðast við efnahagslegum niðursveiflum eða [[atvinnuleysi]]. Með því að endurreisa pundið á fyrirstríðsgenginu gerði breska ríkisstjórnin útflutningsvörur sínar dýrari og minna samkeppnishæfar á alþjóðamörkuðum. Afleiðingarnar voru verulegar aukningar á atvinnuleysi, sérstaklega í iðngreinum eins og kolanámu- og framleiðsluiðnaði, sem þegar áttu í erfiðleikum. Keynes gagnrýndi einnig [[Winston Churchill|Churchill]] fyrir að skilja ekki efnahagsleg flækjustig málsins og hélt því fram að ákvörðunin væri byggð á úreltum efnahagslegum hugsunarhætti. Hann hélt í staðinn fram fyrir sveigjanlegra gjaldmiðla kerfi sem gæti brugðist betur við þörfum hagkerfisins. Bæði þessi verk sýna hversu framsýnn John Maynard Keynes var ásamt trú hans á raunsæja efnahagsstefnu sem leggur áherslu á stöðugleika og atvinnu fram yfir stífa hlýðni við úrelt kerfi.  Gagnrýni hans í þessum verkum lagði grunn að mörgum hugmyndum hans síðar, sem höfðu mikil áhrif á efnahagsstefnu 20. aldarinnar.   == Neðanmálsgreinar == <div class="references-small"><references/></div> == Heimildir == * [[Dudlay Dillard|Dillard, Dudlay]] ([[1967]]). ''Economic developmet of the North Atlantic Community''. New Jersey, BNA: Prentice-Hall, Inc. * Harrod, R.F., ''The Life of John Maynard Keynes'' (London: Macmillan, 1951). * [[Jón Baldvin Hannibalsson]] og [[Kolbrún Bergþórsdóttir]] ([[2002]]). ''Tilhugalíf''. Reykjavík: Vaka Helgafell. * Keynes, John Maynard. ''[[Encyclopædia Britannica]]''. Sótt þann 14. 02. 2003, af Encyclopædia Britannica Online. http://search.eb.com/eb/article?eu=46281 * Keynes, Milo (ritstj.), ''Essays on John Maynard Keynes'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1975). *Landreth, H. og Colander, D. ''History of Economic Thought.'' Houghton Mifflin. * [[Margeir Pétursson]] (2002). „Spákaupmennska og forsjárhyggja“. Sótt þann 22.02.2003 af vef MP-Verðbréfa. [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20030212015700/www.mp.is/web/Greinar/ThrotlausThekkingarleit?ArticleID=161] *Sandelin, B., Trautwein, H. og Wundrak, R. ''A Short History of Economic Thought'' (3. útg). Roudledge. * [[Stefanía Óskarsdóttir]] ([[2000]]). Útvarpserindi flutt í þættinum Víðsjá á Rás 1. Sótt þann 22.02.2003 af heimasíðu hennar, [http://www.stefania.is/custom.files/ruv2.doc]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}. * Sveen og Aastad ([[1995]]). ''Heimsbyggðin, saga mannkyns frá öndverðu til nútímans''. Reykjavík: Mál og Menning. * Keynes, John Maynard., The Economic Consequences of the Peace (1919) * Keynes, John Maynard., The Economic Consequences of Mr. Churchill (1925) == Tenglar == {{Commonscat|John Maynard Keynes|John Maynard Keynes}} * [http://www.liberalhistory.org.uk/item_single.php?item_id=31&item=biography Ævisaga Keynes eftir David Gowland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110616040146/http://www.liberalhistory.org.uk/item_single.php?item_id=31&item=biography |date=2011-06-16 }} (á ensku) * [http://www.mbl.is/mm/frettir/innlent/2009/05/12/73_ara_gomul_hagfraedibok_kjorgripur_manadarins/ MBL.is: 73 ára gömul hagfræðibók kjörgripur mánaðarins] {{DEFAULTSORT:Keynes, John Maynard}} {{fd|1883|1946}} [[Flokkur:Breskir barónar]] [[Flokkur:Breskir hagfræðingar]] j0biwa1xf4xzlpq8k5kzeuz1sbap3kb 0 2257 1892153 1879752 2024-12-17T00:12:45Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892153 wikitext text/x-wiki {{Land | nafn = Sameinaða konungsríkið Stóra-Bretland og Norður-Írland | nafn_á_frummáli = {{nobold|United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland}} {{collapsible list |titlestyle=background:transparent;text-align:left;font-size:9pt; |title= Önnur tungumál |{{Infobox |subbox=yes |bodystyle=font-size:9pt; |labelstyle=border-bottom: none; padding:0; |datastyle=border-bottom: none; |rowclass1=mergedrow |label1=[[kornbreska]]: |data1={{lang|kw|Rywvaneth Unys Breten Veur ha Kledhbarth Iwerdhon}} |rowclass2=mergedrow |label2=[[írska]]: |data2={{lang|ga|Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann}} |rowclass3=mergedrow |label3=[[lágskoska]]: |data3={{lang|sco|Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Ireland}} |rowclass4=mergedrow |label4=[[ulsterskoska]]:|data4={{lang|sco-ulster|Claught Kängrick o Docht Brätain an Norlin Airlann}} |rowclass5=mergedrow |label5=[[skosk gelíska]]: |data5={{lang|gd|Rìoghachd Aonaichte Bhreatainn is Èireann a Tuath}} |rowclass6=mergedrow |label6=[[velska]]: |data6={{lang|cy|Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon}} }} }} | nafn_í_eignarfalli = Bretlands | fáni = Flag of the United Kingdom.svg | skjaldarmerki = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg | kjörorð = Dieu et mon droit | kjörorð_tungumál = franska | kjörorð_þýðing = Guð og réttur minn | staðsetningarkort = Europe-UK_(orthographic_projection).svg | tungumál = [[enska]] | höfuðborg = [[London]] | stjórnarfar = [[Þingbundin konungsstjórn]] | titill_leiðtoga1 = [[Breska konungsveldið|Konungur]] | nafn_leiðtoga1 = [[Karl 3. Bretakonungur|Karl 3.]] | titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Bretlands|Forsætisráðherra]] | nafn_leiðtoga2 = [[Keir Starmer]] | ESBaðild = [[1973]]–[[2020]] | stærðarsæti = 78 | flatarmál = 242.495 | hlutfall_vatns = 1,51 | mannfjöldaár = 2022 | mannfjöldasæti = 22 | fólksfjöldi = 67.791.400 | VLF_ár = 2022 | VLF = 3.776 | VLF_sæti = 9 | VLF_á_mann = 55.862 | VLF_á_mann_sæti = 26 | íbúar_á_ferkílómetra = 270,7 | staða = Sameining | atburður1 = [[Sambandslögin 1707]] | dagsetning1 = 1. maí 1707 | atburður2 = [[Sambandslögin 1800]] | dagsetning2 = 1. janúar 1801 | atburður3 = [[Lög um stofnun fríríkisins Írlands]] | dagsetning3 = 12. apríl 1922 | VÞL_ár = 2021 | VÞL = {{lækkun}} 0.929 | VÞL_sæti = 18 | gjaldmiðill = [[Breskt pund|Sterlingspund (£)]] (GBP) | tímabelti = [[UTC]]+0 (+1 [[Evrópskur sumartími|á sumrin]]) | umferð = vinstra | þjóðsöngur = [[God Save the King]]<br /> | tld = uk | símakóði = 44 }} '''Bretland''' eða '''Sameinaða konungsríkið Stóra-Bretland og Norður-Írland''' ([[enska]]: ''United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'') er land í [[Vestur-Evrópa|Vestur-Evrópu]]. Landið nær yfir megnið af [[Bretlandseyjar|Bretlandseyjum]] fyrir utan [[Ermarsundseyjar]], [[Mön (Írlandshafi)|Mön]] og norðurhluta [[Írland]]s. Bretland skiptist í [[England]], [[Wales]], [[Skotland]] og [[Norður-Írland]]. Bretland á ekki [[landamæri]] að öðrum löndum, nema þar sem landamæri [[Norður-Írland]]s liggja að [[Írska lýðveldið|Írska lýðveldinu]], en er umkringt [[Atlantshaf]]i, [[Norðursjór|Norðursjó]], [[Ermarsund]]i og [[Írlandshaf]]i. [[Ermarsundsgöngin]] tengja Bretland og [[Frakkland]]. Á [[Íslenska|íslensku]] hefur skapast sú venja að kalla ríkið Bretland en stærstu [[eyja|eyjuna]] (meginland Englands, Skotlands og Wales) [[Stóra-Bretland]]. Hafa ber í huga að sú nafngift getur verið ruglandi þar sem ríkið Bretland nær einnig yfir [[Norður-Írland]] sem er á Írlandi. Stóra-Bretland er einungis notað um eyjuna, sem er stærsta eyja Bretlands (og Bretlandseyja allra). Í Bretland er [[þingræði]] og [[þingbundin konungsstjórn]] og [[Karl 3. Bretakonungur]] er [[þjóðhöfðingi]]nn. [[Ermarsundseyjar]] og [[Mön (Írlandshafi)|Mön]] eru svokallaðar [[krúnunýlendur]] og ekki hluti af Bretlandi þrátt fyrir að vera í konungssambandi við það. Bretland ræður yfir [[hjálenda|hjálendum]] sem allar voru hluti af [[Breska heimsveldið|breska heimsveldinu]]. Það var hið stærsta sem sagan hefur kynnst og náði hátindi á [[Viktoríutíminn|Viktoríutímanum]] á seinni hluta [[19. öld|19. aldar]] og fyrri hluta [[20. öld|20. aldar]]. Bretland er þróað land og hagkerfi þess er hið [[Lönd eftir landsframleiðslu (nafnvirði)|sjötta stærsta]] í heimi, mælt í nafnvirði landframleiðslu. Það var fyrsta iðnvædda landið í heiminum. Bretland er meðlimur í [[Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna|Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna]], [[Breska samveldið|Breska samveldinu]], [[G8]], [[Efnahags- og framfarastofnunin|OECD]], [[Atlantshafsbandalagið|NATO]] og [[Alþjóðaviðskiptastofnunin|WTO]]. == Heiti == Heiti Bretlands er dregið af [[latína|latneska]] heitinu ''[[Britannia]]'' sem var [[rómverskt skattland]] frá 1. öld f.Kr. Elsta heimildin um eyjarnar er í riti eftir [[Pýþeas]] frá Massilíu sem nefnir eyjarnar Πρεττανική ''Prettanike''.<ref>{{cite book|title=Ancient Geography: The Discovery of the World in Classical Greece and Rome|url=https://archive.org/details/ancientgeography0000duan|author=Duane W. Roller|publisher=Bloomsbury Publishing|year=2015|isbn=0857725661|page=[https://archive.org/details/ancientgeography0000duan/page/n90 87]}}</ref> Hugsanlega er það heiti dregið af keltnesku þjóðaheiti, en það er ekki víst. ''Britannia'' var ýmist notað yfir skattlandið sem náði að [[Forth-fjörður|Forth-firði]], eyjuna [[Stóra-Bretland]] eða [[Bretlandseyjar]] allar. Stundum var fleirtalan ''Britanniae'' notuð yfir eyjarnar allar. Stóra-Bretland (''megale Britannia'') og Litla-Bretland (''mikra Britannia'') koma fyrir í heimildum frá fornöld sem heiti á annars vegar Stóra-Bretlandi og hins vegar [[Írland]]i.<ref>{{cite book|title=Claudii Ptolemaei Opera quae exstant omnia|author=Claudius Ptolemy|author-link=Ptolemy|editor1-last=Heiberg|editor1-first=J.L.|publisher=in aedibus B.G.Teubneri|location=Leipzig|year=1898|volume=1 Syntaxis Mathematica|url=http://www.wilbourhall.org/pdfs/HeibergAlmagestComplete.pdf|pages=112–113|chapter=Ἕκθεσις τῶν κατὰ παράλληλον ἰδιωμάτων: κβ', κε'}}</ref> Annað grískt-latneskt heiti yfir eyjuna var [[Albíon]].<ref>[[Avienius]]' ''Ora Maritima'', vers 111–112: „eamque late gens Hiernorum colit; propinqua rursus insula Albionum patet“.</ref> Í [[engilsaxneska|engilsaxnesku]] var heitið ''Bryttania'' notað yfir eyjuna.<ref>{{cite book|title=An Anglo-Saxon Verse-Book|url=https://books.google.com/books?id=vhQNAQAAIAAJ&pg=PA292|first=Walter John|last=Sedgefield|page=292|publisher=Manchester University Press|year=1928}}</ref> Þá var tekið að nota orðið yfir héraðið [[Armoríka|Armoríku]] í Frakklandi ([[Bretagne]]) og íbúa þess. Latneska heitið ''Britannia'' kom þannig aftur inn í ensku úr frönsku og Stóra-Bretland var notað til að greina það frá Litla-Bretlandi (Bretagne). Heitið var hins vegar ekki notað um neitt ríki til ársins 1707. Þegar [[Konungsríkið England]] og [[Konungsríkið Skotland]] sameinuðust árið 1707 var tekið fram í [[Sambandslögin 1707|Sambandslögunum 1707]] að heiti nýja sameinaða konungsríkisins væri Stóra-Bretland (''Great Britain''). „Sameinaða konungsríkið“ var stundum notað sem lýsing á ríkinu. Þegar [[Írland]] var sameinað þessu ríki með [[Sambandslögin 1800|Sambandslögunum 1800]] varð heiti nýja ríkisins „Sameinað konungsríki Stóra-Bretlands og Írlands“ (''The United Kingdom of Great Britain and Ireland''). Þegar [[Írska fríríkið]] klauf sig frá þessu ríki árið 1922, en [[Norður-Írland]] kaus að vera áfram hluti af því, var nafni ríkisins breytt í „Sameinað konungsríki Stóra-Bretlands og Norður-Írlands“. Þetta heiti er oft stytt í „Sameinaða konungsríkið“ (''United Kingdom'', skammstafað ''UK''). Heitið Bretland er líka oft notað á ensku sem samheiti fyrir bæði ríkið<ref>{{Cite web |title=Britain – Definition for English-Language Learners |url=http://learnersdictionary.com/definition/Britain |website=learnersdictionary.com |publisher=Merriam-Webster's Learner's Dictionary}}</ref><ref name="Britain-Col"/> og eyjuna Stóra-Bretland.<ref>{{Cite web |title=Britain Meaning in the Cambridge English Dictionary |url=https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/britain |website=dictionary.cambridge.org}}; {{Cite web |title=Definition of Britain in English by Oxford Dictionaries |url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/britain |archive-url=https://web.archive.org/web/20160926204707/https://en.oxforddictionaries.com/definition/britain |archive-date=26 September 2016 |website=Oxford Dictionaries – English}}</ref><ref name="Britain-Col">{{Cite web |title=Britain definition and meaning |url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/britain |website=www.collinsdictionary.com |publisher=Collins English Dictionary}}</ref> Í flestum öðrum tungumálum er ríkjaheitið þýðing á stytta heitinu „Sameinaða konungsríkið“. Á íslensku er Bretland notað sem ríkjaheiti<ref>{{vefheimild|url=https://arnastofnun.is/is/rikjaheiti|titill=Ríkjaheiti|vefsíða=Árnastofnun|skoðað=29.12.2022}}</ref> meðan Stóra-Bretland er heiti á eyjunni,<ref>{{Vísindavefurinn|2758|Hvaða lönd tilheyra Bretlandi?}}</ref> en í flestum hinum Norðurlandamálunum er ríkjaheitið dregið af Stóra-Bretlandi. Í sumum tungumálum er ríkjaheitið dregið af [[England]]i. == Saga == {{aðalgrein|Saga Bretlands}} [[Mynd:Sadler, Battle of Waterloo.jpg|thumb|left|[[Orrustan við Waterloo]] markaði lok [[Napóleonsstyrjaldirnar|Napóleonsstríð]]a.]] [[Mynd:The British Empire1.png|thumb|left|Landsvæði sem á einhverjum tímapunkti tilheyrði breska heimsveldinu.]] [[Konungsríkið Stóra-Bretland]] varð til þann [[1. maí]] [[1707]]<ref>{{vefheimild|url=http://www.parliament.uk/actofunion/|titill=Welcome|útgefandi=www.parliament.uk|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=7. október}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html|titill=THE TREATY or Act of the Union|útgefandi=www.scotshistoryonline.co.uk|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=27. ágúst}}</ref> með sameiningu [[konungsríkið England|konungsríkisins Englands]] (þar með [[Wales]]) og [[konungsríkið Skotland|konungsríkisins Skotlands]]. Þessi sameining kom í kjölfar [[Sameiningarsáttmálinn|Sameiningarsáttmálans]] sem var samþykktur [[22. júlí]] [[1706]] og staðfestur af [[Enska þingið|enska þinginu]] og [[Skoska þingið|skoska þinginu]] sem settu bæði lög um sameiningu ([[Sambandslögin 1707]]).<ref>{{vefheimild|url=http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/citizenship/rise_parliament/docs/articles_union.htm|titill=Articles of Union with Scotland 1707|útgefandi=www.parliament.uk|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=19. október}}</ref> Einni öld síðar sameinaðist [[konungsríkið Írland]] (sem var undir stjórn Englands til 1691) konungsríkinu Stóra-Bretlandi og þá varð ríkið Bretland til, með [[Sambandslögin 1800|Sambandslögunum 1800]].<ref>{{vefheimild|url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act|titill=The Act of Union|útgefandi=Act of Union Virtual Library|árskoðað=2006|mánuðurskoðað=15. maí}}</ref> Þó að England og Skotland væru aðskilin ríki fyrir árið 1707 höfðu þau verið í konungssambandi frá [[1603]] þegar [[Jakob 6. Skotakonungur]] erfði ensku og írsku krúnurnar og flutti hirð sína frá [[Edinborg]] til [[London]] í kjölfarið.<ref>{{bókaheimild|titill=Chronology of Scottish History|útgefandi=Geddes & Grosset|ISBN=1855343800|höfundur=David Ross|ár=2002|bls=56}}</ref><ref>{{bókaheimild|titill=Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture|útgefandi=Edinburgh University Press|ISBN=1902930169|höfundur=Jonathan Hearn|ár=2002|bls=104}}</ref> Á [[18. öld]] var Bretland leiðandi í mótun [[Vesturlönd|vestrænna]] hugmynda á borð við stjórnskipan byggða á [[þingræði]], en landið lagði einnig mikið af mörkum í bókmenntum, listum og vísindum.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Niall Ferguson|ár=2003|titill=Empire: The Rise and Demise of the British World Order|útgefandi=Basic Books|ISBN=0465023282}}</ref> [[Iðnbyltingin]] hófst í Bretlandi, umbreytti landinu í efnahagslegt stórveldi og hraðaði mjög vexti [[breska heimsveldið|breska heimsveldisins]]. Líkt og önnur [[nýlenduveldi]] Evrópu var Bretland viðriðið ýmiss konar kúgun á fjarlægum þjóðum, þar á meðal [[Þrælaverslunin á Atlantshafi|nauðungarflutninga á afrískum þrælum]] til nýlendnanna í Ameríku. Bretland tók þó afstöðu gegn þrælaverslun með [[Slave Trade Act|lögum, settum 1807]], fyrst stórþjóða. Með sigri á herjum [[Napóleon Bónaparte|Napóleons]] í [[Napóleonsstyrjaldirnar|Napóleonsstyrjöldunum]] styrkti Bretland verulega stöðu sína og varð langöflugasta [[Floti|flota-]] og efnahagsveldi heimsins á [[19. öldin|19. öld]] og fram á miðja [[20. öldin|20. öld]]. Mestri útbreiðslu náði breska heimsveldið árið [[1921]] eftir að [[Þjóðabandalagið]] veitti því umboð til að stýra fyrrum nýlendum [[Ottómanaveldið|Ottómanaveldisins]] og [[Þýskaland]]s eftir ósigur þeirra í [[Fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjöldinni]]. Ári síðar var [[Breska ríkisútvarpið]] (BBC) stofnað<ref>{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/aboutbbcnews/spl/hi/history/noflash/html/1920s.stm|titill=The history of BBC News: 1920s|útgefandi=BBC News|árskoðað=2009|mánuðurskoðað=29. nóvember}}</ref> en það varð fyrst fjölmiðla til að hefja útvarpssendingar á heimsvísu.<ref>{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4375652.stm|titill=Discussion of BBC Empire Service history in Analysis: BBC's voice in Europe|útgefandi=BBC News|dagsetning=25. október 2005|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> Í kjölfar kosningasigurs [[Sinn Féin]] á Írlandi í þingkosningunum [[1918]] braust út [[Írska sjálfstæðisstríðið|stríð milli Breta og írskra sjálfstæðissinna]] sem lauk með stofnun [[Írska fríríkið|Írska fríríkisins]] [[1921]]. [[Norður-Írland]] kaus þó að vera áfram hluti af Bretlandi.<ref name="CAIN">{{vefheimild|url=http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/docs/ait1921.htm|titill=The Anglo-Irish Treaty, 6 December 1921|útgefandi=CAIN|árskoðað=2006|mánuðurskoðað=15. maí}}</ref> Í kjölfar þessa var formlegu nafni Bretlands breytt til núverandi horfs. Bretland var í liði [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|bandamanna]] í [[seinni heimsstyrjöldin]]ni. Eftir ósigra bandamanna á meginlandi Evrópu á fyrsta ári stríðsins háði Bretland miklar loftorrustur við Þjóðverja sem þekktar urðu sem [[bardaginn um Bretland]]. Í kjölfar sigurs bandamanna var Bretland eitt af þeim þremur stórveldum sem mest höfðu að segja um gerbreytta skipan heimsmála eftir stríðið. Fjárhagur landsins var þó illa farinn eftir stríðið, en [[Marshalláætlunin]] og rífleg lán frá Bandaríkjunum og Kanada hjálpuðu til við endurbygginguna. Eftir stríðið var lögð áhersla á uppbyggingu [[velferðarkerfi]]sins í Bretlandi og stofnuð var ríkisrekin heilbrigðisþjónusta sem allir landsmenn skyldu hafa aðgang að. Þá hófst einnig aðflutningur fólks til Bretlands víða að úr fyrrum nýlendum breska heimsveldisins, sem gert hefur Bretland að fjölmenningarlegu samfélagi. Útbreiðsla [[enska|ensku]] um allan heim hefur viðhaldið áhrifum bókmennta- og menningararfs landsins en [[poppmenning]] frá Bretlandi hefur einnig haft áhrif út um allan heim, sérstaklega á sjöunda áratug 20. aldar. Áherslur í breskum stjórnmálum breyttust talsvert með valdatöku [[Margrét Thatcher|Margrétar Thatcher]] árið [[1979]] þar sem reynt var að auka frjálsræði í viðskiptum og draga úr vægi ríkisvaldsins. Þær áherslur héldu að mestu áfram undir forystu [[Tony Blair]] frá og með [[1997]]. Bretland var eitt af tólf löndum sem stofnuðu [[Evrópusambandið]] árið [[1992]] þegar [[Maastrichtsáttmálinn]] var undirritaður. Fyrir stofnun ESB var Bretland aðildarríki [[Evrópubandalagið|Evrópubandalagsins]] frá [[1973]]. Árið [[2016]] ákvað Bretland hins vegar að segja sig úr sambandinu með [[Þjóðaratkvæðagreiðslan um aðild Bretlands að ESB 2016|þjóðaratkvæðagreiðslu]]. Bretar yfirgáfu sambandið í lok janúar 2020. == Landafræði == {{aðalgrein|Landafræði Bretlands}} [[Mynd:Kort af Bretlandi.png|thumb|upright|Kort af Bretlandi með einstökum ríkum.]] Heildarflatarmál Bretlands er um það bil 245.000 ferkílómetrar og nær yfir eyjuna [[Stóra-Bretland]], Norður-Írland og minni eyjar. Bretland er á milli Norður-[[Atlantshaf]]sins og [[Norðursjór|Norðursjávar]] og er, þar sem styst er yfir, 35 km norður af strönd [[Frakkland]]s. [[Ermarsund]] aðskilur löndin tvö. Stóra-Bretland liggur á milli breiddargráðanna 49° og 59° N ([[Hjaltlandseyjar|Hjaltland]] nær norður á 61° N) og lengdargráðanna 8° V til 2° A. Stjörnuathugunarstöðin í [[Greenwich]] í London er miðstöð [[Núllbaugur|Greenwich-núllbaugsins]]. Frá norðri til suðurs er Stóra-Bretland rétt rúmir 1.100 km að lengd á milli [[Land’s End]] í [[Cornwall]] og [[John o’ Groats]] í [[Caithness]]. Norður-Írland á landamæri að Írlandi sem eru 360 km að lengd. [[Mynd:Uk topo en.jpg|thumb|left|upright|Staðfræði Bretlands.]] [[Loftslag]] á Bretlandi er milt og úrkoma næg. Hitastig er breytilegt en fer sjaldan niður fyrir –10 [[Selsíus|°C]] eða upp fyrir 35&nbsp;°C. Aðalvindátt er úr suðvestri og ber með sér milt og vott veðurfar. Svæði í austri eru í skjóli fyrirþessum vindi og þess vegna þau þurrustu. Straumar frá Atlantshafinu, sérstaklega [[Golfstraumurinn]], gera vetur milda, sérstaklega í vesturhluta landsins þar sem vetur eru votviðrasamir. Sumarið er heitast í suðausturhluta landsins, sem er næst meginlandi Evrópu, og kaldast í norðri. [[England]] nær yfir rúman helming flatarmáls Bretlands og er 130.279 km² að stærð. Megnið af landinu er láglendi. Fjöllótt land er í norðvesturhluta landsins, þ.e. í [[Lake District|Vatnahéruðunum]], [[Pennínafjöll]]um og [[kalksteinn|kalksteinshæðunum]] í [[Peak District]], auk þess í [[Exmoor]] og [[Dartmoor]] í suðvestri. Aðalár eru [[Thames]], [[Severn]] og [[Humber]]. Hæsta fjallið á Englandi er [[Scafell Pike]] í [[Lake District|Vatnahéruðunum]] og er það 978 metrar á hæð. [[Skotland]] nær yfir um það bil þriðjung flatarmáls Bretlands og er 78.772 km² að stærð, að meðtöldum tæplega átta hundruð [[Listi yfir eyjur á Skotlandi|eyjum]] sem aðallega liggja vestur og norður af meginlandinu. Aðaleyjaklasarnir eru [[Suðureyjar]], [[Orkneyjar]] og [[Hjaltlandseyjar|Hjaltland]]. Skotland er mishæðótt og hálent. Þar er stórt [[misgengi]] sem nær frá [[Helensburgh]] til [[Stonehaven]]. Misgengið aðskilur tvö mjög ólík svæði: [[Skosku hálöndin|Hálöndin]] í norðri og vestri og [[Skoska undirlendið|Undirlendið]] í suðri og austri. [[Ben Nevis]] er hæsta fjall Skotlands og hæsti punktur á Bretlandi, 1.343 m á hæð. Á láglendissvæðunum, sérstaklega á milli [[Firth of Clyde]] og [[Firth of Forth]] er víða sléttlendi og þar býr meirihluti Skota. Þar eru stórar borgir eins og [[Glasgow]] og [[Edinborg]]. [[Wales]] nær yfir tæpan tíunda hluta Bretlands og er 20.758 km² að stærð. Wales er að mestu fjallaland enda þótt fjalllendi sé ekki eins mikið í Suður-Wales og Norður-Wales. Þéttbýlis- og iðnaðarsvæði eru flest í suðri og má þar nefna [[Cardiff]] (höfuðborg Wales), [[Swansea]] og [[Newport (Wales)|Newport]]. Hæstu fjöll Wales eru í [[Snowdonia]], þ.m.t. [[Snowdon]] ([[velska]]: ''Yr Wyddfa'') sem er 1.085 m á hæð og hæsti fjallstindur í Wales. Í Wales eru 14 eða 15 fjöll talin ná yfir 3.000 feta (910 m) hæð. Strandlína Wales er yfir 1.200 km að lengd. Nokkrar eyjar eru við strönd Wales og er [[Angelsey|Anglesey]] (''Ynys Môn'') í norðvestri stærst þeirra. [[Norður-Írland]] nær yfir aðeins 14.160 km² og er aðallega hæðótt land. [[Lough Neagh]], stærsta vatn á Bretlandi og Írlandi (388 km² að flatarmáli) er á Norður-Írlandi. Hæsti fjallstindurinn á Norður-Írlandi er [[Slieve Donard]], 849 m. === Stjórnsýslueiningar === Nokkur ólík stjórnsýslueiningakerfi eru í notkun á Bretlandi og getur verið breytilegt til hvers þeirra er vísað. Bretland skiptist í fjögur lönd sem tilheyra einu ríki: England, Norður-Írland, Skotland og Wales. Hvert þessara landa notar sitt eigin stórnsýslueiningakerfi. Þessar stjórnsýslueiningar eiga oft rætur að rekja til kerfa sem í notkun voru fyrir sameiningu Bretlands. Þess vegna er ekki til eitt staðlað kerfi sem er notað um land allt. Fram að [[19. öld]] breyttust þessi kerfi lítið, en frá þeim tíma hafa orðið nokkrar breytingar. Þessar breytingar voru ekki þær sömu í öllum löndunum og vegna þess að meira vald hefur verið afhent heimastjórnum Skotlands, Norður-Írlands og Wales eru ekki líkur til að svo verði í framtíðinni. Staða [[sveitarstjórn]]a á [[England]]i er flókin. Landinu er oft skipt í 48 [[sýsla|sýslur]] (sjá [[sýslur á Englandi]]). Síðan er Englandi skipt í [[svæði á Englandi|níu stjórnsýslusvæði]] og hefur eitt þeirra, þ.e. [[Stór-Lundúnasvæðið]] (e. ''Greater London''), haft sinn eigin borgarstjóra síðan [[2000]]. Ætlunin var að önnur svæði fengju einnig sinn borgarstjóri en það hefur ekki komið til framkvæmda. Stór-Lundúnasvæðið skiptist í [[Borgarhlutar í London|32 borgarhluta]] en hin svæðin skiptast í [[sýsluráð]]. == Ríkisstjórn og stjórnmál == {{aðalgrein|Bresk stjórnmál}} [[Mynd:Prince_Charles_Ireland-4.jpg|thumb|left|upright|[[Karl 3. Bretakonungur]]]] Á Bretlandi er [[þingbundin konungsstjórn]]. [[Karl 3. Bretakonungur]] er þjóðhöfðingi landsins, auk 14 annarra landa í [[breska samveldið|breska samveldinu]]. Ríkið er eitt af þremur löndum í heimi sem eru ekki með eina skrifaða [[stjórnarskrá]]. Stjórnarskrá ríkisins er samsafn margra rita. Bretland er með þingræði sem er grundvallað á [[Westminster-kerfið|Westminster-kerfinu]] sem líkt hefur verið eftir víða um heim. Tvær deildir eru í þinginu, [[House of Commons]] og [[House of Lords]], og funda þær í [[Westminsterhöll]]inni. Öll lög sem sett eru þurfa [[Royal Assent]], þ.e. samþykki einvaldsins. [[Forsætisráðherra Bretlands]] er sá maður sem leiðir meirihlutann í House of Commons, yfirleitt formaður stærsta stjórnmálaflokksins í deildinni. Einvaldurinn og forsætisráðherrann skipa ríkisstjórn landsins formlega enda þótt forsætisráðherrann velji í raun ríkisstjórn sína og einvaldurinn samþykki það val. Núverandi forsætisráðherra er ''The Rt Hon'' [[Keir Starmer]] MP. Hann tók við embætti þann [[5. júlí]] [[2024]]. [[Mynd:Westminster palace.jpg|thumb|[[Westminsterhöll]]in.]] Í almennum þingkosningum er Bretlandi skipt í 646 [[kjördæmi]]. Þar af eru 529 á Englandi, 18 á Norður-Írlandi, 49 á Skotlandi og 40 í Wales. Ákveðið hefur verið að fjölga kjördæmum þannig að í næstu kosningum verða þau 650. Hvert kjördæmi kýs einn þingmann með meirihluta atkvæða. Einvaldurinn boðar til almennra kosninga þegar forsætisráðherra ráðleggur svo. Engin lágmarkslengd kjörtímabils er skilgreind en samkvæmt [[Parliament Act 1911]] þarf að halda almennar kosningar á fimm ára fresti. Þrír stjórnmálaflokkar eru helstir á Bretlandi: [[Verkamannaflokkurinn (Bretlandi)|Verkamannaflokkurinn]], [[Íhaldsflokkurinn (Bretlandi)|Íhaldsflokkurinn]] og [[Frjálslyndir demókratar]]. Þessir þrír flokkar fengu 616 af 646 sætum í House of Commons í [[2005 breskar almennar kosningar|þingkosningum árið 2005]]. Til eru fleiri stjórnmálaflokkar og taka sumir þeirra aðeins þátt í kosningum ía einum hluta landsins, eins og [[Skoski þjóðarflokkurinn]] (aðeins á Skotlandi), [[Plaid Cymru]] (aðeins í Wales) og [[Sinn Féin]] (Norður-Írlandi). Á [[Evrópuþingið|Evrópuþinginu]] hafði Bretland 78 þingmenn sem kjörnir voru í 12 kjördæmum, en í þeim málum er breytinga að vænta. == Efnahagsmál == {{aðalgrein|Efnahagur Bretlands}} [[Mynd:City of London.jpg|thumb|Lundúnaborg er stærsta fjármálamiðstöðin í [[Evrópa|Evrópu]].]] Segja má að hagkerfi Bretlands sé sett saman úr fjórum hagkerfum (í réttri stærðarröð), [[England]]s, [[Skotland]]s, [[Wales]] og [[Norður-Írland]]s. Samanlagt er hagkerfi Bretlands það sjötta stærsta í heimi og það þriðja stærsta í Evrópu, á eftir [[Þýskaland|Þýskalandi]] og [[Frakkland|Frakklandi]]. [[Iðnbyltingin]] hófst í Bretlandi og snerist í fyrstu um þungaiðnað eins og [[skipasmíðar]], [[kolanámur|kolanám úr jörðu,]] [[stál|stálframleiðslu]] og [[vefnaður|vefnað]]. Heimsveldið bjó til erlenda markaði fyrir breskar vörur og gerði Bretlandi kleift að drottna yfir milliríkjaviðskiptum á 19. öldinni. Með iðnvæðingu annarra landa dró úr yfirburðum Bretlands og ennfremur gerðu heimsstyrjaldirnar tvær þeim erfitt fyrir. Iðnaði á Bretlandi hnignaði verulega á 20. öldinni. Framleiðsla er enn í dag mikilvæg fyrir hagkerfið en aflaði einungis sjöttungs tekna þess árið 2003. [[Breskur bílaiðnaður|Breski bílaiðnaðurinn]] er mikilvægur hluti bresks iðnaðs en honum hefur líka hnignað mjög, ekki síst með hruni [[MG Rover Group]]. Megnið af þessum iðnaði er nú í eigu erlendra fyrirtækja. [[BAE Systems]] sem framleiðir flugvélar, meðal annars til hernaðar, er stærsti varnarmálaverktaki Evrópu. [[Rolls-Royce]] er mikilvægur framleiðandi geimferðatækni. Efna- og lyfjaiðnaður er öflugur á Bretlandi. Lyfjafyrirtækin [[GlaxoSmithKline]] og [[AstraZeneca]] hafa höfuðstöðvar sínar í landinu. [[Þjónustugeiri]]nn á Bretlandi hefur stækkað mjög og er nú 73% af [[landsframleiðsla|landsframleiðslu]]. Þar er fjármálaþjónusta yfirgnæfandi, sérstaklega í bankarekstri og vátryggingum. London er stærsta fjármálamiðstöð í heimi; [[kauphöllin í London]], [[London International Financial Futures and Options Exchange]] og vátryggingamarkaður [[Lloyd's of London]] eru öll í [[Lundúnaborg]]. London er aðalmiðstöð alþjóðaviðskipta og er ein af þremur miðstöðvum [[alþjóðahagkerfi]]sins (ásamt [[New York]] og [[Tokyo]]). Stærsta samsöfnun erlendra banka í heimi er í London. Á síðasta áratug hefur ný fjármálamiðstöð verið byggð upp á [[Docklands]]-svæðinu í Austur-London. [[HSBC]], stærsti banki í heimi, og [[Barclays Bank]] hafa höfuðstöðvar þar. Mörg fyrirtæki sem eiga viðskipti við Evrópu hafa höfuðstöðvar sínar í London. Til dæmis er bandaríski bankinn [[Citibank]] með Evrópuaðalstöðvar sínar í London. Höfuðborg Skotlands, [[Edinborg|Edinborg,]] er ein stærstu fjármálamiðstöðva í Evrópu. Höfuðstöðvar [[Royal Bank of Scotland]], eins stærsta banka í heimi, eru þar. [[Ferðaþjónusta]] er stór atvinnugrein á Bretlandi. Frá og með árinu [[2004]] hafa um 27 milljónir ferðamanna komið þangað árlega. Bretland er sjötti mesta ferðamannaland heimsins.<ref>{{vefheimild |url=http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf |titill=International Tourism Receipts |útgefandi=UNWTO Tourism Highlights, bl. 12, gefin út árið 2005 af World Tourism Organisation}}</ref> London var mest heimsótta borg í heimi árið 2006, með 15,6 milljónir ferðamanna. Í öðru sæti var þá [[Bangkok]] með 10,4 milljónir ferðamanna og í þriðja sæti [[París]] með 9,7 milljónir ferðamanna árið [[2006]].<ref>{{fréttaheimild |url=http://www.euromonitor.com/Top_150_City_Destinations_London_Leads_the_Way |titill=Top 150 city destinations: London leads the way |eftirnafn=Caroline |fornafn=Bremner |útgefandi=Euromonitor International |dagsetning=2007-10-11|skoðað=2008-08-28}}</ref> == Íbúar == {{aðalgrein|Lýðfræði Bretlands}} Á Bretlandi er tekið [[manntal]] samtímis í öllu landinu tíunda hvert ár.<ref>{{vefheimild|url=http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp|titill=Census Geography|útgefandi=Office for National Statistics|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=10. október}}</ref> [[Office for National Statistics|Breska tölfræðistofnunin (Office for National Statistics)]] safnar upplýsingum í Englandi og Wales, en [[General Register Office for Scotland]] og [[Northern Ireland Statistics and Research Agency]] sjá um manntalið í Skotlandi og á Norður-Írlandi.<ref>{{vefheimild|url=http://www.ons.gov.uk/about/surveys/census/index.html|titill=Census|útgefandi=www.ons.gov.uk|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=11. október}}</ref> Samkvæmt manntali árið [[2001]] var íbúafjöldi Bretlands 58.789.194. Þá var ríkið með þriðja mesta mannfjölda í Evrópu, fimmta mesta í Breska samveldinu og hið tuttugasta og fyrsta fjölmennasta í heimi. Á miðju ári [[2007]] var mannfjöldinn kominn í um það bil 61 milljón.<ref name="mannfjöldi2007">{{fréttaheimild|url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=6|titill=Population estimates: UK population grows to 60,975,000|dagsetning=21. ágúst 2008|útgefandi=Office for National Statistics|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=23. ágúst}}</ref> Mannfjöldi á Bretlandi eykst einkum í dag vegna [[aðflutningur|aðflutnings]] fólks en fæðingartala og lífslíkur eru líka að hækka.<ref>{{fréttaheimild|url=http://www.guardian.co.uk/business/2006/aug/25/immigrationasylumandrefugees.asylum|titill=Rising birth rate, longevity and migrants push population to more than 60&nbsp;million|útgefandi=[[The Guardian]]|dagsetning=25. águst 2006|árskoðað=2006|mánuðurskoðað=25. águst}}</ref> Samkvæmt greiningu á mannfjölda árið 2007 gerðist það í fyrsta sinn þá að ellilífeyrisþegar voru fleiri en börn undir 16 ára aldri.<ref>{{fréttaheimild|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/aug/22/population.socialtrends|titill=Ageing Britain: Pensioners outnumber under-16s for first time|eftirnafn=Travis|fornafn=Alan|dagsetning=22. ágúst 2008|útgefandi=[[The Guardian]]|mánuðurskoðað=23. ágúst|árskoðað=2008}}</ref> Árið 2007 var mannfjöldi Englands um það bil 51,1 milljónir.<ref name="natpop">{{fréttaheimild|url=http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/popest0808.pdf|titill=Population estimates: UK population approaches 61 million in 2007|dagsetning=21. ágúst 2007|útgefandi=Office for National Statistics|snið=PDF|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=28. ágúst}}</ref> Það er eitt af þéttbýlustu löndum í heimi með 383 manns á ferkílómetra (árið 2003).<ref name="þéttbýli2003">{{fréttaheimild|url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=760|titill=Population: UK population grows to 59.6 million|dagsetning=28. janúar 2005|útgefandi=Office for National Statistics|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=20. ágúst}}</ref> Stærstur hluti þess fjölda býr í London og á Suðaustur-Englandi. Á sama tíma var fólksfjöldi Skotlands um það bil 5,1 milljónir, Wales 3 milljónir og Norður-Írlands 1,8 milljónir. Öll eru þessi lönd mun strjálbýlli en England. Íbúaþéttleiki Wales, Norður-Írlands og Skotlands var 142/km², 125/km² og 65/km² í þessari röð.<ref name="þéttbýli2003"/> === Tungumál === {{aðalgrein|Tungumál á Bretlandi}} [[Mynd:Anglospeak (subnational version).svg|thumb|upright=1.5|Lönd þar sem [[enska]] er töluð.]] Ekkert tungumál hefur stöðu [[opinbert tungumál|opinbers tungumáls]] á Bretlandi en helsta talaða málið er [[enska]], sem er [[germönsk tungumál|vesturgermanskt tungumál]] sem á rætur að rekja til [[fornenska|fornensku]]. Í ensku eru mörg [[tökuorð]] úr öðrum málum, aðallega [[fornnorræna|fornnorrænu]], [[franska|normanskri frönsku]] og [[latína|latínu]]. Útbreiðslu ensku í dag má að mestu rekja til umsvifa Breska heimsveldisins. Hún er orðin alþjóðlegt viðskiptatungumál og er nú algengasta tungumálið til að kunna sem annað tungumál.<ref>{{vefheimild|url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055|titill=English-Language Dominance, Literature and Welfare|höfundur=Jacques Melitz|útgefandi=Centre for Economic Policy Research|ár=1999|árskoðað=2006|mánuðurskoðað=26. maí}}</ref> [[Skoska]] er tungumál sem rekja má til [[miðenska|miðensku]] er talað í [[Skotland]]i. Til er [[mállýska]] skosku sem töluð er í norðursýslum á [[Írland]]i.<ref>{{vefheimild|url=http://www.eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en|titill=Eurolang - Language Data - Scots|publisher=European Bureau for Lesser-Used Languages|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=2. nóvember}}</ref> Einnig eru töluð fjögur [[keltnesk tungumál]] á Bretlandi: [[velska]], [[írska]], [[gelíska]] og [[kornbreska]]. Samkvæmt manntalinu 2001 sagðist rúmlega fimmtungur (21%) Walesbúa geta talað velsku sem er aukning miðuð við manntalið 1991 (18%).<ref>{{vefheimild|url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192|titill=National Statistics Online - Welsh Language|útgefandi=National Statistics Office|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref><ref>{{vefheimild|snið=PDF|url=http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf|titill=Differences in estimates of Welsh Language Skills|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=30. desember|útgefandi=Office for National Statistics}}</ref> Auk þess er talið að 200.000 manns, sem séu mælandi á velsku, búi í Englandi.<ref>{{vefheimild|url=http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/welsh.shtml|titill=Welsh today by Prof. Peter Wynn Thomas|útgefandi=BBC|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> Samkvæmt manntalinu 2001 í Norður-Írlandi gátu 167.487 (10,4%) manns talað svolitla írsku. Þeir voru því sem næst allir [[Rómversk-kaþólska kirkjan|kaþólikkar]]. Yfir 92.000 manns í Skotlandi (tæplega 2% af mannfjöldanum) sögðust kunna svolítið í gelísku, þar af 72% íbúa á [[Suðureyjar|Suðureyjum]].<ref>{{vefheimild|url=http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html|titill=Scotland's Census 2001 - Gaelic Report|útgefandi=General Register Office for Scotland|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=15. október}}</ref> Fjöldi skólabarna sem læra velsku, gelísku og írsku fer vaxandi.<ref>{{vefheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7885493.stm|titill=Local UK languages 'taking off'|útgefandi=BBC News|árskoðað=2009|mánuðurskoðað=12. febrúar}}</ref> Velska og gelíska er einnig talaðar í nokkrum öðrum löndum, til dæmis tala sumir gelísku í [[Nýja-Skotland]]i í [[Kanada]] og aðrir velsku í [[Patagónía|Patagóníu]] í [[Argentína|Argentínu]]. Um allt Bretland er skólabörnum venjulega skylt að læra annað tungumál: í Englandi til 14 ára og í Skotlandi 16 ára. Helstu tungumálin sem kennd eru í þessu skyni í Englandi og Skotlandi eru [[franska]] og [[þýska]]. Öllum skólabörnum í Wales er kennd velska — sem fyrsta eða annað tungumál — til 16 ára aldurs.<ref>{{vefheimild|url=http://www.bbc.co.uk/wales/schoolgate/aboutschool/content/inwelsh.shtml|titill=The School Gate for parents in Wales|útgefandi=BBC Wales|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=11. október}}</ref> === Flutningur === [[Mynd:United Kingdom foreign born population by country of birth.png|thumb|left|upright=1.5|Íbúar á Bretlandi sem fæddust erlendis.]] Bretland er ólíkt sumum öðrum evrópskum löndum að því leyti að mannfjöldi þess fer enn vaxandi vegna aðflutnings fólks.<ref>[http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do Immigration and births to non-British mothers pushes British population to record high] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081210072321/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |date=2008-12-10 }}, This is London, 22. águśt 2008</ref> Aðflutningur stóð undir helmingi mannfjölgunar frá 1991 til 2001. Borgarar frá [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] hafa rétt til að búa og vinna á Bretlandi.<ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm Right of Union citizens and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204054324/http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm |date=2012-02-04 }} europa.eu, skoðað 6. nóvember 2008</ref> Sjöttungur innflytjenda var frá löndum sem fengu inngöngu í ESB árið [[2004]]. Einnig komu margir frá löndum í [[breska samveldið|Samveldinu]].<ref>{{cite web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1569400/Emigration-soars-as-Britons-desert-the-UK.html |title=Emigration soars as Britons desert the UK}}</ref> Samkvæmt opinberum tölum hafa 2,3 milljónir innflytjenda flutt til Englands síðan 1997, 84% frá löndum utan Evrópu.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/labour/3230463/Immigration-Phil-Woolas-admits-Labour-responsible-for-string-of-failures.html Immigration: Phil Woolas admits Labour responsible for string of failures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100523205821/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/labour/3230463/Immigration-Phil-Woolas-admits-Labour-responsible-for-string-of-failures.html |date=2010-05-23 }}, Telegraph, 21. október 2008</ref> Sjö milljónir nýrra innflytjenda eru væntanlegar fyrir 2031. Árið 2007 voru innflytjendur 237.000 sem var aukning frá árinu áður þegar 191.000 manns fluttu til Englands. Jafnframt búa 5,5 milljónir Breta erlendis, aðallega í [[Ástralía|Ástralíu]], á [[Spánn|Spáni]] og í [[Frakkland]]i.<ref>{{vefheimild|url=http://www.ippr.org/publicationsandreports/publication.asp?id=509|titill=Brits Abroad: Mapping the scale and nature of British emigration|höfundur=Dhananjayan Sriskandarajah og Catherine Drew|útgefandi=Institute for Public Policy Research|dagsetning=11. desember 2006|árskoðað=2007|mánuðurskoðað=20. január}}</ref> Árið [[2006]] sóttu 149.035 manns um breskt ríkisfang og 154.095 manns fengu það. Fólkið sem fékk ríkisfang var aðallega frá [[Indland]]i, [[Pakistan]], [[Sómalía|Sómalíu]] og [[Filippseyjar|Filippseyjum]].<ref>John Freelove Mensah, [https://web.archive.org/web/20070620072431/http://www.homeoffice.gov.uk/rds/pdfs07/hosb0807.pdf Persons Granted British Citizenship United Kingdom, 2006], Home Office Statistical Bulletin 08/07, 22. maí 2007, skoaðað 21. september 2007</ref> Sama ár fæddu mæður fæddar utan Bretlands 21,9% barna sem fæddust á Englandi og í Wales (þ.e. 146.956 af 669.601 börnum).<ref>[http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=369 Fertility rate highest for 26 years]National Statistics, skoðað 13. apríl 2008</ref> Milli áranna [[2004]] og [[2009]] fluttu til Bretlands 1,5 milljón manns frá löndum sem voru nýkomin í ESB. Tveir þriðju af þessum innflytjendum voru frá [[Pólland]]i, en margir eru farnir aftur heim.<ref name="MPI">{{vefheimild |url=http://www.equalityhumanrights.com/uploaded_files/new_europeans.pdf |titill=The UK's new Europeans: Progress and challenges five years after accession |eftirnafn=Sumption |fornafn=Madeleine |dagsetning=janúar 2010 |útgefandi=Equality and Human Rights Commission |skoðað=[[19. janúar]] [[2010]]}}</ref><ref>{{fréttaheimild |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2010/jan/17/eastern-european-uk-migrants |titill=Young, self-reliant, educated: portrait of UK's eastern European migrants |eftirnafn=Doward |fornafn=Jamie |dagsetning=[[17. janúar]] [[2010]] |útgefandi=The Observer |skoðað=[[19. janúar]] [[2010]]}}</ref> Vegna [[samdráttur|samdráttar]] á Bretlandi á seinni árum hefur ekki verið eins mikil hvatning fyrir Pólverja að koma til Bretlands. Síðar kynnti breska ríkisstjórnin til sögunnar nýtt flutningskerfi fyrir þá sem koma frá löndum utan [[Evrópska efnahagssvæðið|EES]]. Í júní 2010 setti ný ríkisstjórn þak á fjölda slíkra innflytjenda við 24.100, og nýtt hámark var svo kynnt í apríl 2011.<ref>{{fréttaheimild|url=http://www.ft.com/cms/s/0/9ab202a4-8299-11df-85ba-00144feabdc0.html|titill=Tories begin consultation on cap for migrants|útgefandi=The Financial Times|dagsetning=28. júní 2010|árskoðað=2010|=17. september}}</ref> === Þjóðarbrot === {{hreingera|tölur frá 2004}} Upprunalega eiga [[Breti|Bretar]] rætur sínar að rekja til ýmissa ætta sem bjuggu á Bretlandi til [[11. öld|11. aldar]]: [[Keltar|Kelta]], [[Engilsaxar|Engilsaxa]], [[Rómaveldi|Rómverja]], [[Víkingar|norrænna manna]] og [[Normannar|Normanna]]. Núna er talið að 75% Breta eigi einhverjar rætur til [[Baskar|Baska]].<ref>{{vefheimild |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2005/07/0719_050719_britishgene.html |titill=Review of "The Tribes of Britain" |höfundur=James Owen |útgefandi=[[National Geographic]] |dagsetning=[[19. júlí]] [[2005]]}}</ref> Saga fólksflutninga til Bretlands er löng, elsta samfélag [[Blökkumaður|blökkumanna]] þar í landi er í [[Liverpool]], frá árinu [[1730]].<ref>{{bókaheimild |eftirnafn=Costello |fornafn=Ray |titill=Black Liverpool: The Early History of Britain's Oldest Black Community 1730-1918 |útgefandi=Picton Press |ár=2001 |isbn=1873245076}}</ref> Elsta samfélag [[Kínverjar|Kínverja]] í Evrópu er í Bretlandi, og hófst það með komu sjómanna frá [[Kína]] á [[19. öld]].<ref>{{vefheimild |url=http://www.mersey-gateway.org/server.php?show=ConWebDoc.1369 |titill=Culture and Ethnicity Differences in Liverpool - Chinese Community |útgefandi=Chambré Hardman Trust |skoðað=2009-10-26}}</ref> Frá [[1945]] hefur arfur [[Breska heimsveldið|Breska heimsveldisins]] skilað miklum fólksflutningi frá [[Afríka|Afríku]], [[Karíbahaf]]i og [[Suður-Asía|Suður-Asíu.]] Um [[2004]] hófst mikill flutningur frá [[Mið-Evrópa|Mið-]] og [[Austur-Evrópa|Austur-Evrópu]] en frá og með [[2008]] hefur dregið úr honum. Árið [[2001]] litu 92,1% ríkisborgara á sig sem hvíta, en hin 7,9% ríkisborgaranna litu á sig sem tilheyrandi [[þjóðernisminnihluti|þjóðernisminnihluta]].<ref>{{vefheimild |url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |titill=Ethnicity: 7.9% from a non-White ethnic group|publisher=Office for National Statistics |dagsetning=2004-06-24 |skoðað=2007-04-02}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- ! style="width:200px;"|[[Kynþáttur]] !! [[Mannfjöldi]] !! % af heild* |- |align="left"|[[Hvít menn|Hvítur]]||54.153.898||92,1% </tr> |align="left"|[[Blökkumenn|Blakkur]]||1.148.738||2,0% </tr> |align="left"|[[Breskir Indverjar|Indverskur]]||1.053.411||1,8% </tr> |align="left"|[[Breskir Pakistanar|Pakistanskur]]||747.285||1,3% </tr> |align="left"|[[Blandaður kynþáttur|Blandaður]]||677.117||1,2% </tr> |align="left"|[[Breskir Bangladessar|Bangladesskur]]||283.063||0,5% </tr> |align="left"|Annar [[Suður-Asíabúar í Bretlandi|Suður-Asískur]]||247.644||0,4% </tr> |align="left"|[[Breskir Kínverjar|Kínverskur]]||247.403||0,4% </tr> |align="left"|Annar (með Austur-Asískum, Asískum, Arabískum, Latnesk-Amerísk og þeim frá Eyjaálfu)||230.615||0,4% </tr> |- | colspan="4" style="text-align:left;"|*Prósenta af breskum mannfjölda |} === Borgir og þéttbýli === Höfuðborgir landanna á Bretlandi eru: Belfast (Norður-Írlandi), Cardiff (Wales), Edinborg (Skotlandi) og London (Englandi). London er líka höfuðborg alls Bretlands. Stærstu þéttbýli eru: * [[Stór-Lundúnasvæðið]] — 8,5&nbsp;milljónir * [[Stórborgarsvæðið Vestur-Miðhéruð]] — 2,3&nbsp;milljónir * [[Stórborgarsvæðið Manchester]] — 2,2&nbsp;milljónir * [[Stórborgarsvæðið Vestur-Yorkshire]] — 1,5&nbsp;milljónir * [[Stórborgarsvæðið Glasgow]] — 1,2&nbsp;milljónir {{Stærstu borgir á Bretlandi}} <br clear="both" /> === Menntun === {{aðalgrein|Menntun á Englandi|Menntun í Norður-Írlandi|Menntun í Skotlandi|Menntun í Wales}} [[Mynd:KingsCollegeChapelWest.jpg|thumb|left|[[King's College, Cambridge|King's College]] í [[Cambridge-háskóli|Cambridge-háskóla]].]] Löndin fjögur sem tilheyra Bretlandi hafa hvert sitt menntakerfi. Á [[England]]i ber [[menntunarráðherra Englands|menntamálaráðherra Englands]] ábyrgð á menntun en sveitarstjórnir sjá um daglega stjórn menntakerfisins. Menntun fyrir alla var tekin upp í Englandi og Wales árið 1870 á barnaskólastigi og árið 1900 á gagnfræðaskólastigi.<ref>{{vefheimild|url=http://www.humana.org/Article.asp?TxtID=223&SubMenuItemID=183&MenuItemID=43|titill=United Kingdom|útgefandi=Humana|árskoðað=2006|mánuðurskoðað=18. maí}}</ref> Skólaskylda barna hefst við 5 ára aldur lýkur við 16 ára aldurinn (15 ára ef barnið fæddist í lok júlí eða ágúst). Meginhluti barna er menntaður í ríkisskólum. Nokkrir ríkísskólar hafa sérstakar inngangskröfur og þeim sem er leyft að velja nemendur samkvæmt vitneskju og námsgetu eru sambærilegir við einkaskóla. Meðal tíu bestu skóla landsins árið 2006 voru tveir ríkisskólar. Þó að dregið hafi úr fjölda skólabarna í einkaskólum hefur hlutfall barna í þeim hækkað, það stendur nú í 7%.<ref>{{fréttaheimild|url=http://www.guardian.co.uk/education/2007/nov/09/schools.uk|titill=Private school pupil numbers in decline|útgefandi=[[The Guardian]]|dagsetning=9. nóvember 2007|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=31. mars}}</ref> Þrátt fyrir að það hlutfall sé ekki hærra er yfir helmingur nemanda í [[Cambridge-háskóli|Cambridge-]] og [[Oxford-háskóli|Oxford-háskólunum]] menntaður í einkaskólum. [[Listi yfir háskóla á Englandi|Háskólar í Englandi]] eru meðal þeirra bestu í heimi, [[Cambridge-háskóli]], [[Oxford-háskóli]], [[Imperial College London]] og [[University College London]] eru meðal 10 bestu háskóla heims í lista dagblaðsins ''[[The Times]]'' árið [[2008]].<ref>{{vefheimild|url=http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=243&pubCode=1|titill=The top 200 world universities|útgefandi=Times Higher Education|dagsetning=9. október 2008|árskoðað=2009|mánuðurskoðað=14. maí}}</ref> Enskir nemendur eru taldir þeir sjöundu bestu í [[stærðfræði]] og sjöttu bestu í [[vísindi|vísindum]] í heimi, skora þar hærra en nemendur í [[Þýskaland]]i og [[Skandinavía|Skandinavíu]].<ref>{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7773081.stm|titill=England's pupils in global top 10|útgefandi=BBC News|dagsetning=10. desember 2008|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> Í [[Skotland]]i ber [[menntunarráðherra Skotlands|menntamálaráðherra Skotlands]] ábyrgð á menntun en sveitarstjórnir sjá um daglega stjórn menntakerfisins. Skyldumenntun var tekin upp í Skotlandi árið 1496.<ref>{{vefheimild|url=http://web.archive.org/web/20071204064525/http://www.scotland.org/about/innovation-and-creativity/features/education/e_brain_drain.html|titill=Brain drain in reverse|útgefandi=Scotland Online Gateway|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=7. október}}</ref> Hlutfall barna í einkaskólum í Skotlandi er rúmlega 4%, en hefur farið sívaxandi undanfarin ár.<ref>{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6563167.stm|titill=Increase in private school intake|útgefandi=BBC News|dagsetning=17. apríl 2007|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> Skoskir nemendur sem fara í [[Listi yfir háskóla í Skotlandi|háskóla í Skotlandi]] eiga ekki að borga [[námskostnaður|námskostnað]] né önnur gjöld, ólíkt nemendum frá öðrum löndum í Bretlandi.<ref>{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7268101.stm|titill=MSPs vote to scrap endowment fee|útgefandi=BBC News|dagsetning=28. febrúar 2008|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> Í [[Norður-Írland]]i ber [[menntunarráðherra Norður-Írlands|menntamálaráðherra Norður-Írlands]] ábyrgð á menntun og fimm ráð sjá um stjórn skóla og bókasafna. Á Írlandi mjög mikill áhugi fyrir bókum og alls konar gömlum ritum. Í [[Wales]] sér [[Velska þingið]] um menntun og þar er flestum nemendum kennt á [[velska|velsku]] til 16 ára aldurs.<ref>{{vefheimild|url=http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/parents/helpchildwelsh/whatchildlearn;jsessionid=LtdrLbCM21w0dlcTH1Crdy0J4H7Yg7XdqD1yVvpV2sHG8PX1BGZl!686978193?lang=en|titill=What will your child learn?|útgefandi=The Welsh Assembly Government|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=22. január}}</ref> == Menning == {{aðalgrein|Bresk menning}} [[Mynd:John_Bull_-_World_War_I_recruiting_poster.jpeg|thumb|upright|Breskt veggspjald vegna herkvaðningar í fyrri heimsstyrjöld með persónunni John Bull.]] Bresk menning hefur orðið fyrir margvíslegum áhrifum en hún hefur líka haft töluverð áhrif á menningu annarra landa, m.a. [[Ástralía|Ástralíu]], [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]], [[Kanada]], [[Indland|Indlands]] og [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]]. Stór áhrifaþáttur í mótun breskrar menningar er staða landsins sem vestræns frjálslynds lýðræðisríkis og [[stórveldi]]s á heimsvísu; auk þess að vera samsett ríki fjögurra landa sem hvert hefur sínar eigin hefðir, siði og þjóðartákn. Áhrif breskrar menningar eru greinileg í fyrrum [[breskar nýlendur|nýlendum breska heimsveldisins]]: í [[tungumál]]i, menningu og [[fordæmisréttur|lagakerfinu]]; sérstaklega hjá [[enskumælandi lönd]]unum Ástralíu, Kanada, [[Nýja-Sjáland]] og [[Írland]]i.<ref>{{Cite book |last=Julian Go |title=Constitutionalism and political reconstruction |date=2007 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-15174-1 |editor-last=Arjomand |editor-first=Saïd Amir |pages=92–94 |chapter=A Globalizing Constitutionalism?, Views from the Postcolony, 1945–2000 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=kYmmnYKEvE0C&pg=PA94}}</ref> Sagnfræðingurinn [[Paul Johnson (sagnfræðingur)|Paul Johnson]] hefur kallað [[tengsl Bretlands og Bandaríkjanna]] hornstein lýðræðislegrar heimsskipunar í nútímanum.<ref>Paul Johnson, ''The Birth of the Modern: World Society 1815-1830'', (1991) Preface, p. xix.</ref> Bretlandi hefur verið lýst sem [[menningarlegt risaveldi|menningarlegu risaveldi]] vegna þessara hnattrænu áhrifa.<ref name="culture">{{Cite journal|url=http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf |title=The cultural superpower: British cultural projection abroad |archive-url=https://web.archive.org/web/20180916155419/http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf|archive-date=16 September 2018 |url-status=dead |journal=British Politics Review |location=Norway |volume=6 |issue=1 |date=Winter 2011 |issn=1890-4505 |publisher=British Politics Society}}</ref><ref name="sheridan">{{Cite news |last=Sheridan, Greg |date=15. maí 2010 |title=Cameron has chance to make UK great again |work=The Australian |location=Sydney |url=http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |access-date=20. maí 2012}}</ref> Samkvæmt alþjóðlegri skoðanakönnun sem BBC stóð fyrir var Bretland það land sem fólk var jákvæðast gagnvart (á eftir Þýskalandi og Kanada) árin 2013 og 2014.<ref>{{Cite news |date=23 May 2013 |title=BBC poll: Germany most popular country in the world |publisher=BBC |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-22624104 |access-date=20 February 2018}}</ref><ref>{{Cite news |date=4. júní 2014 |title=World Service Global Poll: Negative views of Russia on the rise |work=BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2014/world-service-country-poll |access-date=20. febrúar 2018}}</ref> Sérstök bresk sjálfsmynd og bresk menning mótaðist á 18., 19. og 20. öld vegna [[breska heimsveldið|breska heimsveldisins]] og fólksflutninga innan Bretlands. Styrjaldir, eins og [[Napóleonsstyrjaldirnar]] og [[fyrri heimsstyrjöld|fyrri]] og [[síðari heimsstyrjöld]], hafa haft áhrif á mótun hugmynda um breskt þjóðerni (andstætt ensku, skosku, velsku og írsku þjóðerni). Meðal rithöfunda sem hafa haft mikil áhrif á breska menningu má nefna Skotann [[Arthur Conan Doyle]] og [[Rudyard Kipling]] sem fæddist á [[Breska Indland]]i. Skotinn [[James Thomson (skáld)|James Thomson]] samdi breska baráttusönginn „[[Rule, Britannia!]]“ árið 1740 og annar Skoti, [[John Arbuthnot]], bjó til persónuna [[John Bull]] sem táknmynd fyrir Breta á tímum [[spænska erfðastríðið|spænska erfðastríðsins]]. Enska leikskáldið [[Richard Cumberland (leikskáld)|Richard Cumberland]] hafði áhrif á breska sjálfsmynd með verkum sínum á 18. öld. Vinsælir barnabókahöfundar eins og [[J. M. Barrie]] (Skoti), [[P. L. Travers]] (Ástrali) og [[Enid Blyton]] (Englendingur), höfðu áhrif á hugmyndir fólks um breska menningu á 19. og 20. öld. Það gerðu líka ensku óperettuhöfundarnir [[Gilbert og Sullivan]] og írska leikskáldið [[George Bernard Shaw]]. Breskir fjölmiðlar og breskur afþreyingariðnaður hafa haft mikil áhrif á heimsvísu. Dagblöð á borð við ''[[The Times]]'' og ''[[The Daily Telegraph]]'' voru lengi lesin um allan heim, og bresku sjónvarpsstöðvarnar [[BBC]] og [[ITV]] hafa verið leiðandi í framleiðslu fréttaefnis og afþreyingar. === Kvikmyndagerð === {{aðalgrein|Kvikmyndagerð á Bretlandi}} Bretland hefur leikið þýðingarmikið hlutverk í sögu kvikmyndagerðar. Bresku leikstjórarnir [[Alfred Hitchcock]] og [[David Lean]] eru meðal rómuðustu kvikmyndaleikstjóra allra tíma.<ref>{{vefheimild|url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html|titill=The Directors' Top Ten Directors|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=2. nóvember|útgefandi=British Film Institute}}</ref> Margir breskir leikarar eru vel þekktir víða um heim og hafa átt góðu gengi að fagna, þ.m.t. [[Julie Andrews]], [[Richard Burton]], [[Michael Caine]], [[Charlie Chaplin]], [[Sean Connery]], [[Vivien Leigh]], [[David Niven]], [[Laurence Olivier]], [[Peter Sellers]] og [[Kate Winslet]].<ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/446530/index.html|titill=Andrews, Julie (1935-)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/472165/index.html|titill=Burton, Richard (1925-1984)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/463342/index.html|titill=Caine, Michael (1933-)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html|titill=Chaplin, Charles (1889-1977)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/455509/index.html|titill=Connery, Sean (1930-)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/488753/index.html|titill=Leigh, Vivien (1913-1967)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/458293/index.html|titill=Niven, David (1910-1983)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/450224/index.html|titill=Olivier, Laurence (1907-1989)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/461941/index.html|titill=Sellers, Peter (1925-1980)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref><ref>{{vefheimild|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/489012/index.html|titill=Winslet, Kate (1975-)|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=11. desember|útgefandi=British Film Institute}}</ref> Nokkrar best heppnuðu kvikmynda allra tíma voru framleiddar í Bretlandi, meðal annars kvikmyndaraðirnar um ''[[Harry Potter]]'' og ''[[James Bond]]''.<ref>{{fréttaheimild|url=http://www.guardian.co.uk/film/2007/sep/11/jkjoannekathleenrowling|titill=Harry Potter becomes highest-grossing film franchise|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=2. nóvember|útgefandi=[[The Guardian]]|dagsetning=11. september 2007}}</ref> Forsvarsmenn [[Ealing Studios]] segja það elsta kvikmyndafyrirtæki heims sem starfað hefur óslitið.<ref>{{vefheimild|url=http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html|titill=History of Ealing Studios|útgefandi=Ealing Studios|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=5. júní}}</ref> Margar áhrifamiklar kvikmyndir hafa verið gerðar í Bretlandi og spyrja má hversu mikil áhrif þær hafi haft í Evrópu og Bandaríkjunum. Margar breskar kvikmyndir eru gerðar í samráði við bandaríska framleiðendur með bæði breskum og bandarískum leikurum. Breskir leikarar birtast oft í aðalhlutverkum í [[Hollywood]]-kvikmyndum. Margar farsælar Hollywood-kvikmyndir snúast um fræga Breta eða breska atburði, meðal annars ''[[Titanic]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'' og ''[[Pirates of the Caribbean]]''. Veruleg áhrif Breta sjást líka í [[Disney]]-kvikmyndunum ''[[Alice in Wonderland]]'', ''[[Robin Hood]]'' og ''[[One Hundred and One Dalmatians]]''. Árið [[2009]] tóku breskar kvikmyndir inn um 2 milljarða [[bandaríkjadalur|bandaríkjadala]] í heildartekjur um allan heim (um 7% markaðshlutdeild um allan heim og 17% á Bretlandi).<ref name="tölfræði">{{vefheimild|url=http://www.ukfilmcouncil.org.uk/vitalstats|titill=UK film - the vital statistics|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=22. október 2010|útgefandi=UK Film Council}}</ref> Breskar kvikmyndir tóku inn um 944 milljónir [[sterlingspund|punda]] í aðgöngumiðasölu sama ár, en það eru um það bil 173 milljónir miða.<ref name="tölfræði" /> [[Kvikmyndastofnun Bretlands]] (e. ''British Film Institute'') hefur búið til lista yfir 100 bestu bresku kvikmyndir allra tíma sem heitir [[BFI 100]].<ref>{{vefheimild|url=http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html|titill=British Film Institute | The BFI 100|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> === Bókmenntir === {{aðalgrein|Breskar bókmenntir}} [[Mynd:Shakespeare.jpg|thumb|upright|Hugsanleg mynd af [[William Shakespeare]]]] „Breskar bókmenntir“ kallast þau ritverk sem tengjast Bretlandi, [[Mön]], [[Ermarsundseyjar|Ermarsundseyjum]] og ritverk sem skrifuð voru fyrir sameiningu Bretlands. Flest bresk ritverk eru skrifuð á [[enska|ensku]]. Á Bretlandi eru gefnir út 206.000 bókatitlar hvert ár og er það meira en í nokkru öðru landi. Leikritahöfundurinn og skáldið [[William Shakespeare]] er talinn eitt besta leikritaskáld allra tíma.<ref>{{vefheimild|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/537853/William-Shakespeare|titill=William Shakespeare (English author)|útgefandi=Britannica Online encyclopedia|árskoðað=2006|mánuðurskoðað=26. febrúar}}</ref> Meðal fyrstu enskra rithöfunda má telja [[Geoffrey Chaucer]] (14. öld), [[Thomas Malory]] (15. öld), [[Sir Thomas More]] (16. öld) og [[John Milton]] (17. öld). Á [[18. öld]] ruddu þeir [[Daniel Defoe]] (höfundur ''[[Robinson Crusoe]]'') og [[Samuel Richardson]] brautina til fyrstu [[skáldsaga|skáldsögunnar]]. Á [[19. öld]] fylgdu fleiri nýjungar frá [[Jane Austen]], [[Mary Shelley]], [[Lewis Carroll]], [[Brontë-fjölskyldan|Brontë-fjölskyldunni]], [[Charles Dickens]], [[Thomas Hardy]], [[George Eliot]], [[William Blake]] og [[William Wordsworth]]. [[Mynd:Dickens by Watkins detail.jpg|thumb|left|upright|Skáldsagnahöfundurinn [[Charles Dickens]]]] Nokkur dæmi um höfunda frá [[20. öld]] eru skáldsagnahöfundurinn [[H. G. Wells]], barnabókahöfundarnir [[Rudyard Kipling]], [[A. A. Milne]] (skrifaði ''[[Bangsímon]]'') og [[Roald Dahl]], og þau [[D. H. Lawrence]], [[Virginia Woolf]], [[Evelyn Waugh]], [[George Orwell]], [[Graham Greene]], krimmahöfundurinn [[Agatha Christie]], [[Ian Fleming]] (samdi sögurnar um [[James Bond]]) og skáldin [[TS Eliot]], [[Philip Larkin]] og [[Ted Hughes]]. Mikill áhuga á verkum [[J. R. R. Tolkien]] og [[C. S. Lewis]] hefur nú kviknað á ný vegna vinsælda ''[[Harry Potter]]''-bókanna eftir [[J. K. Rowling]]. Nokkrir mikilsverðir [[Skoskar bókmenntir|skoskir rithöfundar]] eru [[Arthur Conan Doyle]] (höfundur ''[[Sherlock Holmes]]''), [[Sir Walter Scott]], [[J. M. Barrie]], [[Robert Louis Stevenson]] og skáldið [[Robert Burns]]. Í seinni tíð hafa módernistinn [[Hugh MacDiarmid]] og þjóðernissinninn [[Neil M. Gunn]] stuðlað að [[Skoska endurreisnin|Skosku endurreisninni]], meðan höfundarnir [[Ian Rankin]] og [[Iain Banks]] hafa skapað vægðarlausari mynd. Höfuðborg Skotlands, [[Edinborg]], var fyrsta „Bókmenntaborg“ [[Mennta-, vísinda- og menningarstofnun Sameinuðu þjóðanna|UNESCO]].<ref>{{vefheimild|url=http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=27852&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|titill=Edinburgh, UK appointed first UNESCO City of Literature|útgefandi=UNESCO|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=20. ágúst}}</ref> Elsta kvæði frá því landsvæði sem nú er kallað Skotland, ''[[Y Gododdin]]'', var ort á [[fornvelska|fornvelsku]] seint á [[6. öld]] og í því er elsta þekkt tilvísun til [[Arthur konungur|Artúrs konungs]]. [[Dafydd ap Gwilym]] er talinn eitt besta velska skáld allra tíma. Vegna þess að [[velska]] var aðaltungumál Wales fram að 18. öld eru mörg velsk bókmenntaverk rituð á því tungumáli. [[Daniel Owen]] er talinn vera fyrsti velski skáldsagnahöfundurinn, en hann gaf út skáldsöguna ''[[Rhys Lewis]]'' árið [[1885]]. Á [[20. öld]] urðu [[R. S. Thomas]] og [[Dylan Thomas]] kunnir fyrir skáldskap sinn á ensku. Meðal mikilhæfra velskra skáldsagnahöfunda má telja [[Richard Llewellyn]] og [[Kate Roberts]]. === Fjölmiðlar === {{aðalgrein|Breskir fjölmiðlar}} [[Mynd:BBC TV Centre.jpg|thumb|[[BBC Television Centre|Television Centre]], höfuðstöðvar [[BBC]]]] Aðal[[sjónvarpsstöð]]var í Bretlandi eru fimm: [[BBC One]], [[BBC Two]], [[ITV]], [[Channel 4]] og [[Five]]. Sem stendur útvarpa þessar stöðvar bæði í flaumrænum og stafrænum merkjum. Tvær þær fyrstnefndu eru auglýsingalausar og fjármagnaðar með [[leyfisgjald]]i, hinar útvarpa auglýsingum. Í Wales sendir [[S4C]] út í staðinn fyrir Channel 4 og er sú útsending aðallega á [[velska|velsku]]. Í Bretlandi eru, auk þessara, margar stafrænar sjónvarpsstöðvar. Meðal þeirra eru sex hjá BBC, fimm hjá ITV, þrjár hjá Channel 4 og ein hjá S4C sem sendir aðeins út á velsku. [[Kapalsjónvarp|Kapalsjónvarpsþjónusta]] er m.a. í boði hjá fyrirtækinu [[Virgin Media]] og [[gervihnattasjónvarp]] hjá [[Freesat]] eða [[British Sky Broadcasting]]. Einnig er rekin ókeypis stafrænt [[jarðsjónvarp|jarðstöðvasjónvarp]] að nafni [[Freeview]]. Áætlað er að slökkva á flaumrænu sjónvarpi fyrir [[2012]]. Fyrirtækið [[BBC]] sem stofnað var árið [[1922]] er fjármagnað af rikinu og rekur [[útvarp]]s,- [[sjónvarp]]s- og [[Internet]]sþjónustur. BBC er elsta og stærsta útsendingafyrirtæki í heimi.<ref name="saga BBC">{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/aboutbbcnews/spl/hi/history/noflash/html/1920s.stm|titill=The history of BBC News: 1920s|útgefandi=BBC News|árskoðað=2009|mánuðurskoðað=29. nóvember}}</ref><ref>{{fréttaheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4375652.stm|titill=Discussion of BBC Empire Service history in Analysis: BBC's voice in Europe|útgefandi=BBC News|dagsetning=25. október 2005|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref> Fyrirtækið sendir út á nokkrum sjónvarps- og útvarpsrásum bæði í Bretlandi og erlendis. [[BBC World News]] er alþjóðleg fréttastöð fyrirtækisins og [[BBC World Service]] er alþjóðleg útvarpsstöð sem sendir út á 31 tungumáli. [[BBC Radio Cymru]] er velsk útvarpsstöð BBC og [[BBC Radio nan Gàidheal]] gelísk útgáfa þess. [[BBC Radio]] er helsta útvarpsstöð Bretlands og sendir út á tíu rásum um landið allt og hefur 40 svæðisbundnar stöðvar. [[BBC Radio 1]] fylgir á eftir [[BBC Radio 2]] sem vinsælasta útvarpsstöðin. Á Bretlandi eru margar þjóðlegar og staðbundnar útvarpsstöðvar sem fjármagna sig með auglýsingum. Hefðbundið er að tala um tvær aðaltegundir [[dagblað|dagblaða]] á Bretlandi: svokölluðu „gæðablöð“ (e. ''quality newspapers'' eða ''broadsheets'') og „slúðurblöðin“ (e. ''tabloids''). Upprunalega voru gæðablöð prentuð í stærra broti en slúðurblöðin en til þess að gera þægilegra að lesa þau eru mörg gæðisblöð nú prentuð í minna broti (áður notuðu einungis slúðurblöðin þá pappírsstærð). ''[[The Sun]]'' er mest lesna dagblað Bretlands, með 3,1 milljónir lesenda (um fjórðung markaðshlutdeildarinnar).<ref name="blað">{{fréttaheimild|url=http://www.guardian.co.uk/media/table/2008/oct/10/abcs-pressandpublishing|titill=ABCs: National daily newspaper circulation September 2008|útgefandi=Audit Bureau of Circulations|árskoðað|2008|mánuðurskoðað=17. október|dagsetning=10. október 2008}}</ref> Systurblað þess ''[[News of the World]]'' var mest lesna sunnudagsblaðið, uns útgáfu var hætt árið [[2011]] eftir að upp komst um símhleranir á vegum þess.<ref name="blað" /> Af gæðablöðunum er ''[[The Daily Telegraph]]'' hægrisinnað og ''[[The Guardian]]'' vinstrisinnað. ''[[Financial Times]]'' er aðalviðskiptablaðið á Bretlandi, vel þekkt fyrir það að það er prentað á bleikan pappír. === Tónlist === {{aðalgrein|Bresk tónlist}} [[Mynd:The Fabs.JPG|thumb|[[Bítlarnir]] eru meðal þeirra vel heppnuðustu flytjanda allra tíma]] Ýmsar tónlistarstefnur eru vinsælar í Bretlandi, allt frá [[ensk þjóðartónlist|enskri þjóðlagatónlist]] til [[bárujárn (tónlistarstefna)|bárujárnsrokks]]. Nokkur mikilsverð klassísk tónskáld eru frá Bretlandi, meðal annars [[William Byrd]], [[Henry Purcell]], [[Sir Edward Elgar]], [[Gustav Holst]], [[Sir Arthur Sullivan]], [[Ralph Vaughan Williams]] og [[Benjamin Britten|Benjamin Britten,]] brautryðjandi í breskri [[ópera|nútímaóperu]]. [[Sir Peter Maxwell Davies]] er eitt helsta núlifandi tónskáldið og er núverandi [[Master of the Queen's Music]]. Nokkrar [[sinfóníuhljómsveit]]ar sem þekktar eru um allan heim eru breskar, meðal þeirra [[BBC Symphony Orchestra]] og [[London Symphony Chorus]]. Meðal þekktra [[hljómsveitarstjóri|hljómsveitarstjóra]] eru t.d. [[Sir Simon Rattle]], [[John Barbirolli]] og [[Sir Malcolm Sargent]]. Nokkur mikilhæf bresk [[kvikmyndatónskáld]] eru [[John Barry]], [[Clint Mansell]], [[Mike Oldfield]], [[John Powell]], [[Craig Armstrong]], [[David Arnold]], [[John Murphy]], [[Monty Norman]] og [[Harry Gregson-Williams]]. [[George Frideric Handel|George Friedrich Handel]] varð breskur [[ríkisborgari]], þótt hann væri fæddur í [[Þýskaland]]i, og nokkur helstu verka hans, m.a. ''[[Messiah|Messías]]'', voru á ensku. [[Andrew Lloyd Webber]] er rómaður [[söngleikur|söngleikjahöfundur]] og hafa sýningar hans verið færðar upp í [[West End]] í [[London]] og [[Broadway]] í [[New York]].<ref>{{vefheimild|url=http://books.google.com/books?id=AWaZ1LAFAZEC&dq=lloyd+webber+%22the+most+commercially+successful+composer+in+history.%22&source=gbs_navlinks_s|titill=Sondheim and Lloyd-Webber: the new musical|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=20. ágúst}}</ref> Undanfarin fimmtíu ár hafa margir breskir poppflytjendur verið sérstaklega áhrifamiklir. [[Bítlarnir]] (e. ''The Beatles''), [[Queen]], [[Cliff Richard]], [[Bee Gees]], [[Elton John]], [[Led Zeppelin]], [[Pink Floyd]] og [[The Rolling Stones]] hafa allir selt yfir 200 milljónir hljómplötur hver um sig.<ref>{{vefheimild|url=http://www.emimusic.com/news/2009/singstar®-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/|titill=British rock legends get their own music title for PLAYSTATION3 and PlayStation2|útgefandi=[[EMI]]}}</ref><ref>{{fréttaheimild|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article3897823.ece|titill=Resurrecting Church will be greatest miracle|útgefandi=Times Online|dagsetning=9. maí 2008|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=28. desember}}</ref><ref>{{fréttaheimild|url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html|titill=Sir Elton John honoured in Ben and Jerry ice cream|útgefandi=[[The Telegraph]]|dagsetning=17. júlí 2008}}</ref><ref>{{fréttaheimild|url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1562875/Rock-group-Led-Zeppelin-to-reunite.html|titill=Rock group Led Zeppelin to reunite|útgefandi=[[The Daily Telegraph]]|dagsetning=19 April 2008|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=31. mars}}</ref><ref>{{fréttaheimild|titill=Pink Floyd founder Syd Barrett dies at home|url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2-2265034,00.html|útgefandi=Times Online|dagsetning=11. júlí 2006|árskoðað=2010|mánuðurskoðað=31. mars}}</ref><ref>{{fréttaheimild|titill=Rolling Stones sign Universal album deal|url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSL1767761020080117|útgefandi=[[Reuters]]|dagsetning=17. janúar 2008|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=26. október}}</ref><ref> {{fréttaheimild|titill=Jive talkin': Why Robin Gibb wants more respect for the Bee Gees|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html|útgefandi=[[The Independent]]|dagsetning=12. maí 2008|árskoðað=2008|mánuðurskoðað=26. október}}</ref> Bítlarnir hafa selt yfir einn milljarð hljómplatna um allan heim. Samkvæmt rannsóknum sem [[Guinness World Records]] hefur gert eru átta af þeim tíu flytjendum sem hafa selt flestar smáskífur á breska topplistanum breskir en þeir eru: [[Status Quo]], Queen, The Rolling Stones, [[UB40]], [[Depeche Mode]], the Bee Gees, [[Pet Shop Boys]] og [[Manic Street Preachers]]. Að undanförnu hefur flytjendum eins og [[Coldplay]], [[Radiohead]], [[Oasis]], [[Spice Girls]], [[Amy Winehouse]], [[Muse]] og [[Gorillaz]] gengið vel víða um heiminn. Nokkrar borgir á Bretlandi eru þekktar fyrir tónlistarlíf sitt. Flytjendum frá [[Liverpool]] hefur gengið best, með 54 smáskífar í efsta sæti topplistans, fleiri en nokkur önnur borg í heimi.<ref>{{fréttaheimild|url=http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS|titill=A tale of two cities of culture: Liverpool vs Stavanger|dagsetning=14 January 2008|útgefandi=[[The Independent]]|árskoðað=2009|mánuðurskoðað=2. ágúst}}</ref> Nokkrir þekktir flytjendur hafa líka komið frá [[Glasgow]], sem eitt sinn var útnefnd „Tónlistarborg“ [[Mennta-, vísinda- og menningarstofnun Sameinuðu þjóðanna|UNESCO]].<ref>{{vefheimild|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/glasgow_and_west/7570915.stm|titill=Glasgow gets city of music honour|útgefandi=BBC News|dagsetning=20 August 2008|árskoðað=2009|mánuðurskoðað=2. ágúst}}</ref> === Íþróttir === {{aðalgrein|Íþróttir á Bretlandi}} [[Mynd:Wembley Stadium interior.jpg|thumb|[[Wembley Stadium]] í London]] Meðal vinsælustu íþrótta á Bretlandi eru [[knattspyrna]], [[ruðningur]], [[kappróður|róður]], [[hnefaleikar]], [[badminton]], [[krikket]], [[tennis]] og [[golf]]. Allar þessar íþróttir eiga rætur að rekja til Bretlands. Samkvæmt könnun sem framkvæmd var árið [[2006]] er fótbolti vinsælasta íþróttin á Bretlandi. Í alþjóðlegum mótum senda [[England]], [[Skotland]], [[Wales]] og [[Norður-Írland]] hvert sitt lið til keppni í flestum liðaíþróttum og einnig á [[Samveldisleikarnir|Samveldisleikunum]] (á ensku er stundum talað um þessi lönd sem „Home Nations“). Á [[Ólympíuleikarnir|Ólympíuleikunum]] kemur eitt lið fram fyrir hönd [[Stóra-Bretland]]s. Ólympíuleikarnir voru haldnir í London árin [[Sumarólympíuleikarnir 1908|1908]], [[Sumarólympíuleikarnir 1948|1948]] og [[Sumarólympíuleikarnir 2012|2012]]. Öll löndin sem tilheyra Bretlandi hafa eigin meistarakeppni, landslið og deild í knattspyrnu. Vegna þess að England, Skotland, Wales og Norður-Írland keppa alþjóðlega sem sérstök lið koma þau lið fram hvert fyrir sig þegar Bretland tekur þátt í knattspyrnuviðburðum Ólympíuleikanna. Lagt var til að eitt lið keppti fyrir hönd Bretlands á Sumarólympíuleikunum 2012, en skosku, velsku og norður-írsku meistaradeildirnar höfnuðu því. England hefur oftast átt besta knattspyrnuliðið af hinum svokölluðu „Home Nations“ og varð [[Heimsmeistarakeppnin í knattspyrnu|heimsmeistari í knattspyrnu]] árið [[1966]] þegar heimsmeistarakeppnin var haldin þar. Venjulega hefur verið mikil keppni á milli Englands og Skotlands í knattspyrnu. [[Mynd:Centre Court roof.jpg|thumb|thumb|left|[[Wimbledon mótið í tennis|Wimbledon mótið]]]] Talið er að [[krikket]] hafi verið fundið upp á Englandi og í enska landsliðinu eru krikketleikarar frá sýsluliðum þar og í Wales. Ólíkt ruðningi og knattspyrnu þar sem England og Wales tefla hvort fram sínu liði, keppir aðeins eitt krikketlið fyrir hönd beggja landanna. Skotland, England (með Wales) og Írland (með Norður-Írlandi) hafa öll keppt í [[Heimsmeistarakeppnin í krikketi|Heimsmeistarakeppninni í krikketi]]. Á Bretlandi er meistaradeild í krikketi þar sem lið frá 17 sýslum á Englandi og einni í Wales keppa við hvert annað. [[Ruðningur]] er vinsæl íþrótt í sumum hlutum Bretlands. Hann á rætur að rekja til bæjarins [[Huddersfield]] og er aðallega leikinn í [[Norður-England]]i. [[Tennis]] á líka rætur að rekja til Norður-Englands, sú íþrótt var fundin upp í [[Birmingham]] á árunum 1859 til 1865. [[Wimbledon mótið í tennis|Wimbledon-mótið í tennis]] er haldið árlega í [[Wimbledon]] í [[London]]. [[Snóker]] er meðal vinsælla íþrótta sem upprunnar eru í Bretlandi og hvert ár er haldin meistarakeppni í [[Sheffield]]. [[Golf]] á rætur að rekja til Skotlands og er sjötta vinsælasta íþróttin á Bretlandi. [[Kappakstur]] er líka vinsæll og tekið er þátt í [[Formúla 1|Formúlu 1]]. Ekkert annað land hefur unnið eins marga titla í Formúlu 1 og Bretland. Fyrsta keppnin í Formúlu 1 var haldin á Bretlandi í [[Silverstone]] árið [[1950]]. == Heimildir == {{reflist|3}} == Tenglar == * {{Vísindavefurinn|47543|Er Bretland land eða heiti á mörgum löndum saman?}} * {{Vísindavefurinn|5204|Eru einhver fjöll á Bretlandi?}} * {{Vísindavefurinn|3374|Hvernig eru jólin haldin í Bretlandi?}} {{Evrópa}} {{Evrópuráðið}} {{Breska samveldið}} {{Atlantshafsbandalagið}} {{Efnahags- og framfarastofnunin}} {{G-20}} [[Flokkur:Bretland| ]] [[Flokkur:Evrópulönd]] i5ob727ib93zucexugamuen5ep3waq6 0 3228 1892121 1882279 2024-12-16T20:34:44Z Leikstjórinn 74989 1892121 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Þingstyrkur á lýðveldistíma.svg|thumb|400px|Úrslit alþingiskosninga 1946-2021. Sýnd eru þau framboð sem náð hafa mönnum á þing þrisvar eða oftar í röð.]] '''Alþingiskosningar''' eru [[kosningar]] til [[Ísland|íslenska]] [[löggjafarþing]]sins, [[Alþingi]]s. Alþingiskosningar fara að jafnaði fram á fjögurra ára fresti nema [[Þingrof|þing sé rofið]] áður en kjörtímabili lýkur. Kosningarétt hafa allir íslenskir [[ríkisborgari|ríkisborgarar]] yfir 18 ára aldri sem hafa átt [[lögheimili]] á Íslandi. Hafi maður verið búsettur erlendis lengur en 16 ár þarf þó að sækja sérstaklega um kosningaréttinn. Kjörgengi hafa allir þeir sem hafa kosningarétt og [[óflekkað mannorð]] en [[Hæstiréttur Íslands|hæstaréttardómarar]] eða [[umboðsmaður Alþingis]] eru þó ekki kjörgengir né heldur [[Forseti Íslands]]. Kosningarnar eru [[listakosningar]], fulltrúar eru valdir af framboðslistum í samræmi við fjölda atkvæða. Síðan [[2003]] hefur landinu verið skipt upp í [[Kjördæmi Íslands|6 kjördæmi]]. ==Listi yfir Alþingiskosningar== ===Ráðgjafarþing=== * [[Alþingiskosningar 1844]] * [[Alþingiskosningar 1852]] * [[Alþingiskosningar 1858]] * [[Alþingiskosningar 1864]] * [[Alþingiskosningar 1869]] ===[[Landshöfðingjatímabilið]]=== * [[Alþingiskosningar 1874]] * [[Aukakosningar 1875-1879]] * [[Alþingiskosningar 1880]] * [[Aukakosningar 1881-1885]] * [[Alþingiskosningar 1886]] * [[Aukakosningar 1887-1891]] * [[Alþingiskosningar 1892]] * [[Alþingiskosningar 1894]] * [[Aukakosningar 1895-1899]] * [[Alþingiskosningar 1900]] * [[Alþingiskosningar 1902]] * [[Alþingiskosningar 1903]] * [[Aukakosningar 1904]] * [[Alþingiskosningar í kaupstöðum 1904]] ===[[Heimastjórnartímabilið]]=== * [[Alþingiskosningar 1908]] * [[Alþingiskosningar 1911]] * [[Alþingiskosningar 1914]] * [[Alþingiskosningar 1916]] ===[[Konungsríkið Ísland]] (Fullveldi)=== * [[Alþingiskosningar 1919]] * [[Alþingiskosningar 1923]] * [[Alþingiskosningar 1927]] * [[Alþingiskosningar 1931]] * [[Alþingiskosningar 1933]] * [[Alþingiskosningar 1934]] * [[Alþingiskosningar 1937]] * [[Alþingiskosningar 1942 (júlí)]] * [[Alþingiskosningar 1942 (október)]] * Til viðbótar við almennar alþingiskosningar var svokallað [[landskjör]] viðhaft þar sem nokkur hluti þingmanna var kjörinn. Frá 1916-30 var fjórum sinnum gengið til hefðbundinna landskjörskosninga og einna aukakosninga. ===Lýðveldið=== * [[Alþingiskosningar 1946]] * [[Alþingiskosningar 1949]] * [[Alþingiskosningar 1953]] * [[Alþingiskosningar 1956]] * [[Alþingiskosningar 1959 (júní)]] * [[Alþingiskosningar 1959 (október)]] * [[Alþingiskosningar 1963]] * [[Alþingiskosningar 1967]] * [[Alþingiskosningar 1971]] * [[Alþingiskosningar 1974]] * [[Alþingiskosningar 1978]] * [[Alþingiskosningar 1979]] * [[Alþingiskosningar 1983]] * [[Alþingiskosningar 1987]] * [[Alþingiskosningar 1991]] * [[Alþingiskosningar 1995]] * [[Alþingiskosningar 1999]] * [[Alþingiskosningar 2003]] * [[Alþingiskosningar 2007]] * [[Alþingiskosningar 2009]] * [[Alþingiskosningar 2013]] * [[Alþingiskosningar 2016]] * [[Alþingiskosningar 2017]] * [[Alþingiskosningar 2021]] * [[Alþingiskosningar 2024]] * [[Alþingiskosningar 2028|''Alþingiskosningar 2028'']] ==Heimildir== * Eggert Þór Bernharðsson, {{vefheimild|url=http://www.hi.is/~eggthor/kosning.html|titill=Alþingismenn og úrslit þingkosninga á landshöfðingjatímanum: Kosningahandbók fyrir árin 1874-1904|mánuðurskoðað=18. apríl|árskoðað=2006}} * [http://www.hagstofan.is Hagstofa Íslands] ==Tengt efni== * [http://kosningasaga.wordpress.com/ Kosningasaga] {{Íslensk stjórnmál}} [[Flokkur:Alþingiskosningar]] pi1jyp9jo8umj1gfc4889a0x01s2my7 0 5010 1892142 1882343 2024-12-16T23:47:28Z Berserkur 10188 1892142 wikitext text/x-wiki '''Logi Bergmann Eiðsson''' ([[fæðing|fæddur]] [[2. desember]] [[1966]]) er íslenskur fjölmiðlamaður og stjórnmálafræðingur. Logi er fæddur í Reykjavík og eru foreldrar hans Valborg Sveinsdóttir húsmóðir og Eiður Bergmann Helgason fyrrverandi framkvæmdastjóri [[Þjóðviljinn|Þjóðviljans]]. Logi gekk í hjónaband með [[Svanhildur Hólm Valsdóttir|Svanhildi Hólm Valsdóttur]], þáverandi sjónvarpskonu þann [[16. júní]] [[2005]]. Logi og Svanhildur eiga tvær dætur saman og Logi á einnig fjórar dætur með fyrrverandi konu sinni Ólöfu Dagnýju Óskarsdóttur.<ref name=":0">Pétur Ástvaldsson, ''Samtíðarmenn J-Ö'' bls. 552, (Reykjavík, 2003)</ref> == Menntun og störf == Logi Bergmann lauk stúdentsprófi frá [[Fjölbrautaskólinn við Ármúla|Fjölbrautaskólanum við Ármúla]] árið 1987 og námi í hagnýtri fjölmiðlun frá [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]] árið 1994. Hann hóf nám í stjórnmálafræði við HÍ árið 1993<ref name=":0" /> en gerði langt hlé á námi og útskrifaðist tuttugu og fimm árum síðar með BA-gráðu í stjórnmálafræði frá HÍ árið 2018.<ref>Frettabladid.is, „Logi útskrifast eftir 25 ára nám: Lögbannið var lán í óláni“ (skoðað 9. janúar 2021)</ref> Fjölmiðlaferill Loga hófst er hann var blaðamaður á Þjóðviljanum frá 1986-1988. Hann starfaði sem blaðamaður á [[Morgunblaðið|Morgunblaðinu]] frá 1988-1991. Logi Bergmann hóf störf sem íþróttafréttamaður á [[Ríkissjónvarpið|Ríkissjónvarpinu]] árið 1991 en fór síðan yfir í almennar fréttir. Hann var fréttamaður þar til ársins 2005 og var einnig varafréttastjóri Ríkissjónvarpsins frá 2001-2005.<ref name=":0" /> Hann færði sig yfir til [[Stöð 2|Stöðvar 2]] árið 2005 og starfaði þar sem fréttamaður og þáttagerðarmaður til ársins 2017. Nokkrum dögum eftir að hann sagði upp störfum á Stöð 2, var tilkynnt að hann hefði verið ráðinn til starfa hjá fjölmiðlasamsteypu [[Árvakur|Árvakurs]] og [[Síminn|Símans]]. Fyrirtækið [[365 miðlar]], sem þá rak Stöð 2 taldi að með því að ganga til liðs við annað fjölmiðlafyrirtæki hefði Logi brotið gegn ráðningarsamningi sínum og krafðist 365 miðlar lögbanns á störf hans hjá Árvakri og Símanum. Sýslumaðurinn á höfuðborgarsvæðinu varð við þeirri beiðni og því hóf Logi ekki störf hjá Árvakri fyrr en töluvert síðar en til stóð.<ref>Visir.is, [https://www.visir.is/g/2017171018778 „Lögbann lagt á störf Loga Bergmann hjá Árvakri og Símanum“] (skoðað 9. janúar 2021)</ref> Hann gegndi stöðu spyrils í [[Gettu betur]], spurningakeppni framhaldsskólanna, á [[ár]]unum [[1999]] - [[2005]]. Logi hefur sungið [[lag]]ið ''[[Run to the Hills]]'' með hljómsveitinni [[Iron Maiden]] á [[tónleikar|tónleikum]] á [[Spánn|Spáni]] fyrir framan 15.000 áhorfendur. <ref>[https://www.visir.is/g/20131117461d/logi-bergmann-a-svidi-med-iron-maiden Logi Bergmann á sviði með Iron Maiden] Vísir, 25. nóvember 2013</ref> == Tilvísanir == [[Flokkur:Íslenskir fréttamenn]] [[Flokkur:Fólk fætt árið 1966]] [[Flokkur:Íslenskir stjórnmálafræðingar]] [[Flokkur:Íslenskt fjölmiðlafólk]] [[Flokkur:Stúdentar úr Fjölbrautaskólanum við Ármúla]] 9t1ceuz1dvglt055ckrld99315rs9rd 0 5458 1892157 1891659 2024-12-17T00:25:54Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892157 wikitext text/x-wiki {{Land | nafn_á_frummáli = England | nafn_í_eignarfalli = Englands | fáni = Flag of England.svg | skjaldarmerki = Royal Arms of England (1198-1340).svg | staðsetningarkort = England_in_the_UK_and_Europe.svg | kjörorð = Dieu et mon droit | kjörorð_tungumál = franska | kjörorð_þýðing = Guð og réttur minn | þjóðsöngur = [[God Save the King]] | tungumál = [[enska]] | höfuðborg = [[London]] | stjórnarfar = [[Þingbundin konungsstjórn]] | titill_leiðtoga1 =[[Bretakonungur|Konungur]] | titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Bretlands|Forsætisráðherra]] | nafn_leiðtoga1 = [[Karl 3. Bretakonungur|Karl 3.]] | nafn_leiðtoga2 = [[Keir Starmer]] | staða = Sameining | atburður1 = Stofnun | dagsetning1 = 12. júlí 927 | atburður2 = Sameining við Skotland | dagsetning2 = 1. maí 1707 | flatarmál = 130.279 | fólksfjöldi = 56.286.961 | mannfjöldaár = 2019 | íbúar_á_ferkílómetra = 432 | gjaldmiðill = [[Sterlingspund]] (£) | tímabelti = [[UTC]] (+1 [[Evrópskur sumartími|á sumrin]]) | tld = uk | símakóði = 44 }} '''England''' (borið fram /ˈɪŋglənd/ á [[enska|ensku]]) er land sem er hluti af [[Bretland]]i. Íbúar Englands eru yfir 83% af íbúum Bretlands. England á landamæri að [[Skotland]]i í norðri, [[Wales]] í vestri og strönd við [[Norðursjór|Norðursjó]], [[Írlandshaf]], [[Keltahaf]], [[Bristol-sund]] og [[Ermarsund]]. Landið nær yfir 5/8 hluta af [[Stóra-Bretland]]i auk yfir [[eyjar Englands|100 minni eyja]], þar á meðal [[Scilly-eyjar]] og [[Wight-eyja|Wight-eyju]]. Menn settust að á Englandi á [[síðfornsteinöld]], en nafnið er fengið frá [[Englar|Englum]], [[Germanir|germönskum]] ættflokki sem settist þar að á [[5. öldin|5.]] og [[6. öldin|6. öld]] og drógu nafn sitt af skaganum [[Angeln]] í Norður-Þýskalandi. England var sameinað í eitt ríki á 10. öld og hefur haft mikil menningarleg og efnahagsleg áhrif um víða veröld síðan á [[landafundatímabilið|landafundatímabilinu]] sem hófst á 15. öld.<ref>{{cite web |title=England&nbsp;– Culture |url=http://www.britainusa.com/sections/index_nt1.asp?i=41105&L1=41105&L2=41105&D=0 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080516162153/http://www.britainusa.com/sections/index_nt1.asp?i=41105&L1=41105&L2=41105&D=0 |archive-date=16 May 2008 |publisher=britainusa.com |access-date=1 February 2009}}</ref> [[Enska|Ensk tunga]], [[ensk lög]] og [[enska biskupakirkjan]] hafa orðið undirstaða [[réttarkerfi]]s margra landa og enskt [[þingræði]] hefur verið tekið upp víða.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/1038758.stm |title=Country profile: United Kingdom |publisher=news.bbc.co.uk |work=BBC News |access-date=1 February 2009 |date=26 October 2009}}</ref> [[Iðnbyltingin]] hófst á Englandi seint á 18. öld og England varð fyrsta iðvædda samfélag heims.<ref>{{cite web |url=http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/Global_Warming/Older/Industrial_Revolution.html |publisher=Ace.mmu.ac.uk |title=Industrial Revolution |access-date=1 February 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080427080826/http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/Global_warming/older/Industrial_Revolution.html |archive-date=27 April 2008 }}</ref> Á Englandi eru tveir elstu háskólar hins enskumælandi heims: [[Oxford-háskóli]] (stofnaður 1096) og [[Cambridge-háskóli]] (stofnaður 1209), sem teljast báðir með fremstu háskólum heims.<ref>[https://www.usnews.com/education/best-global-universities/rankings "2022-2023 Best Global Universities Rankings"], ''[[U.S. News & World Report]]''</ref> [[Konungsríkið England]] innlimaði [[Wales]] árið 1535 en hætti að vera til sem sjálfstætt ríki árið 1707 þegar það sameinaðist [[Skotland]]i með [[bresku sambandslögin 1707|bresku sambandslögunum]] þegar sameinaða konungsríkið [[Bretland]] var stofnað.<ref>{{Cite book |first=William E. |last=Burns |title=A Brief History of Great Britain |page=[https://books.google.com/books?id=Fjf4YynnC90C&pg=PT21#v=onepage xxi]}}; {{cite web |url=http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny |title=Acts of Union 1707 |website=parliament.uk |access-date=27 January 2011}}</ref> Árið 1801 sameinaðist þetta ríki [[Írland]]i með [[bresku sambandslögin 1801|nýjum sambandslögum]] og til varð sameinað konungsríki Bretlands og Írlands. Árið 1922 sagði [[Írska fríríkið]] sig frá þessu ríki og eftir stóð þá sameinað konungsríki Bretlands og Norður-Írlands.<ref>{{Cite web|url=https://theculturetrip.com/europe/ireland/articles/the-partition-of-ireland-a-short-history/|title=The Partition Of Ireland: A Short History|last=Phelan|first=Kate|website=Culture Trip|date=4 October 2016|access-date=20 May 2019}}</ref> Landslag á Englandi er að mestu flatt með lágum hæðadrögum, aðallega í [[Midlands]] og [[Suður-England]]i. Flest fjöllin eru í norðurhlutanum, í [[Lake District]] og [[Pennínafjöll]]um, en líka í vestri í [[Dartmoor]] og [[Shropshire Hills]]. Höfuðborg landsins er [[London]] sem er stærsta þéttbýli Bretlands með 14,2 milljón íbúa árið 2021. Íbúar Englands eru 56,3 milljónir, eða 84% af íbúum Bretlands.<ref name="ONS-pop-ests-June2018">{{cite web|last1=Park|first1=Neil|date=24 June 2020|title=Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland|url=https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/annualmidyearpopulationestimates/latest#population-growth-in-england-wales-scotland-and-northern-ireland|website=www.ons.gov.uk|publisher=[[Office for National Statistics (United Kingdom)]]}}</ref> Langflestir búa í og við London, í [[Suðaustur-England]]i og borgum í [[Midlands]], [[Norðvestur-England]]i og [[Yorkshire]] þar sem stórar iðnaðarborgir byggðust upp á 19. öld.<ref name=2011census>[http://www.ons.gov.uk/ons/dcp171778_270487.pdf 2011 Census – Population and household estimates for England and Wales, March 2011]. Accessed 31 May 2013.</ref> == Heiti == Heitið England kemur úr [[fornenska|fornensku]], ''Englaland'', sem merkir „land Engla“.<ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=England |title=England |website=Online Etymology Dictionary |access-date=21 July 2010}}</ref> Þessir [[Englar]] voru [[Germanir|germanskur]] ættflokkur sem settist þar að á [[5. öldin|5.]] og [[6. öldin|6. öld]] og er talinn hafa komið frá skaganum [[Angeln]], sem í dag er hluti af [[Danmörk]]u og Norður-[[Þýskaland]]i ([[Slésvík]]-[[Holtsetaland]]i). Elsta heimildin um landið er úr handriti með þýðingu á ''[[Kirkjusaga Englendinga|Kirkjusögu Englendinga]]'' eftir [[Beda prestur|Beda prest]], þar sem það kemur fyrir sem ''Engla londe''. Hugtakið merkti landið þar sem Englendingar búa, og náði því líka yfir það sem síðar varð suðausturhluti Skotlands, en var þá hluti [[Norðymbraland]]s og byggt Englendingum. Í ''[[Krónika Engilsaxa|Króniku Engilsaxa]]'' segir að ''[[Dómsdagsbókin]]'' hafi náð yfir allt England, í merkingunni enska konungsríkið, en nokkrum árum síðar stendur þar að [[Malcolm 3.]] hafi farið frá Skotlandi inn í [[Lothian]] í Englalandi, sem þá er eldri merkingin.{{sfn|Molyneaux|2015|pp=6–7}} Samkvæmt ''[[Oxford Dictionary]]'' kom nútímastafsetning orðsins fyrst fyrir árið 1538. Elstu heimildir um Engla eru í ''[[Germanía (Tacitus)|Germaníu]]'' [[Tacitus]]ar frá 1. öld þar sem latneska heitið ''Anglii'' kemur fyrir.<ref name="Fordham">{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/basis/tacitus-germanygord.html |title=Germania |publisher=[[Tacitus]] |access-date=5 September 2009 |archive-date=16 september 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916075339/http://www.fordham.edu/halsall/basis/tacitus-germanygord.html |url-status=dead }}</ref> Uppruni ættbálkaheitisins er umdeildur. Stungið hefur verið upp á því að það sé dregið ýmist af orðinu ''öng'' („beygja“ eða „krókur“) eða ''angr'' („mjór“) og vísi þá annað hvort til skagans við mynni árinnar [[Slien]] eða þess hve árósinn er þröngur.<ref>Pyles, Thomas and John Algeo 1993. ''Origins and development of the English language''. 4th edition. (New York: Harcourt, Brace, Jovanovich). </ref><ref>Barber, Charles, Joan C. Beal and Philip A. Shaw 2009. Other Indo-European languages have derivities of the PIE Sten or Lepto or Dol-ə'kho as root words for narrow. ''The English language. A historical introduction''. Second edition of Barber (1993). Cambridge: University Press.</ref> Ekki er vitað af hverju þetta nafn varð að landaheiti, frekar en önnur ættbálkaheiti (til dæmis [[Saxar]]), en hugsanlega var það til að greina Saxa á Englandi frá Söxum á meginlandinu.<ref>{{harvnb|Crystal|2004| pp=26–27}}</ref> Í [[skosk gelíska|skoskri gelísku]] heitir landið hins vegar eftir Söxum, ''Sasunn''.<ref>{{cite book |last=Forbes |first=John |title=The Principles of Gaelic Grammar |year=1848 |publisher=Oliver, Boyd and Tweeddale |location=Edinburgh}}</ref> Velska heitið yfir ensku er líka dregið af Söxum, ''Saesneg''. Í skáldamáli hefur England líka verið nefnt [[Loegria]] (dregið af velska heitinu ''Lloegr'') og [[Albion]]<ref>{{harvnb|Foster|1988|p=9}}</ref> sem upphaflega náði yfir allt Stóra-Bretland. == Saga == {{aðalgrein|Saga Englands}} === Forsögulegur tími === Bein- og tinnusteinstól hafa fundist í [[Norfolk]] og [[Suffolk]] sem sýna að ''[[Homo erectus]]'' bjó á Englandi fyrir 700.000 árum. Þá tengdist England meginlandi [[Evrópa|Evrópu]] um [[landbrú]]. [[Ermarsund]]ið var á sem að lágu [[þverá]]rnar [[Thames]] og [[Signa (á)|Signa]]. Á síðustu [[ísöld]] eyddist byggð á þessu svæði. England var síðan ekki byggt aftur fyrr en fyrir 13.000 árum. Þeir íbúar tóku síðar upp [[Keltar|keltneska]] menningu. [[File:Stonehenge2007 07 30.jpg|thumb|[[Stonehenge]] er stórt mannvirki frá [[nýsteinöld]].]] [[File:Maiden Castle, Dorchester..jpg|thumb|Veggir hæðavirkisins [[Maiden Castle]] í Dorset.]] Elstu merki um menn á því svæði sem nú er þekkt sem England eru leifar af ''[[Homo antecessor]]'' frá um 780.000 árum. Elstu bein frummanna sem fundist hafa í Englandi eru 500.000 ára gömul.<ref>{{Cite web |date=24 May 2007 |title=500,000 BC&nbsp;– Boxgrove |url=http://www.archaeology.co.uk/the-timeline-of-britain/boxgrove.htm |access-date=20 December 2010 |website=Current Archaeology |publisher=Current Publishing}}</ref> Vitað er að nútímamenn bjuggu á svæðinu á [[síðfornsteinöld]], þótt elstu merki um fasta búsetu séu aðeins um 6000 ára gömul.<ref>{{Cite web |title=Palaeolithic Archaeology Teaching Resource Box |url=http://www.personal.rdg.ac.uk/~sgs04rh/SWRivers/Palaeolithic%20Archaeology%20Teaching%20Resource%20Box_Lifestyles_Basic.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505012542/http://www.personal.rdg.ac.uk/~sgs04rh/SWRivers/Palaeolithic%20Archaeology%20Teaching%20Resource%20Box_Lifestyles_Basic.pdf |archive-date=5 May 2021 |access-date=20 December 2010 |publisher=Palaeolithic Rivers of South-West Britain Project (2006)}}</ref><ref>{{Cite web |title=Chalk east |url=http://www.geo-east.org.uk/special_projects/eco_culture.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110305032854/http://www.geo-east.org.uk/special_projects/eco_culture.htm |archive-date=5 March 2011 |access-date=20 December 2010 |publisher=A Geo East Project}}</ref> Eftir [[síðasta ísöld|síðustu ísöld]] voru einungis stór spendýr eins og [[mammútur|mammútar]], [[vísundur|vísundar]] og [[loðnashyrningur|loðnashyrningar]] eftir. Fyrir um 11.000 árum, þegar ísbreiðurnar hörfuðu, fluttust menn aftur inn á svæðið. Erfðarannsóknir benda til þess að þeir hafi komið frá norðurhluta [[Íberíuskagi|Íberíuskaga]].{{Sfn|Oppenheimer|2006|p=173}} Sjávarborð var lægra en í dag og Bretland tengdist Írlandi og Evrópu með landbrúm.<ref>{{Cite web |title=Tertiary Rivers: Tectonic and structural background |url=http://www.qpg.geog.cam.ac.uk/research/projects/tertiaryrivers/tectonics.html |access-date=9 September 2009 |publisher=University of Cambridge}}</ref> Seinna hækkaði sjávarborð svo Bretland og Írland skildust að fyrir um 10.000 árum og Bretland skildist frá meginlandi Evrópu tvö þúsund árum síðar. [[Bikarmenningin]] barst til Bretlands um 2500 f.o.t. með drykkjarílátum úr leir og pottum sem notaðir voru til að bræða kopargrýti.<ref>{{Cite web |title=Function and significance of Bell Beaker pottery according to data from residue analyses |url=http://tp.revistas.csic.es/index.php/tp/article/viewFile/5/5 |access-date=21 December 2010}}</ref> Á þessum tíma voru stór steinmannvirki, eins og [[Stonehenge]] og [[Avebury]], reist. Með því að bræða saman tin og kopar, sem nóg var af í landinu, var hægt að framleiða [[brons]]. Seinna hófst [[járn]]bræðsla sem leiddi til gerðar betri [[plógur|plóga]] og sterkari [[vopn]]a.<ref>{{Cite book |last=Reid |first=Struan |url=https://books.google.com/books?id=bn88JPk_Fr0C&q=inventions+in+trade |title=Inventions and Trade. P.8 |date=1994 |isbn=978-0-921921-30-1 |access-date=23 December 2010}}</ref> [[Keltar|Keltnesk menning]], afkomandi [[Hallstatt-menningin|Hallstatt-menningarinnar]] og [[La Tène-menningin|La Téne-menningarinnar]], barst til Bretlands frá Mið-Evrópu. Keltneska málið [[breska]] var töluð í landinu á þessum tíma. Samfélagið skiptist í ættbálka. Í ''[[Geographia]]'' áætlar [[Kládíus Ptólmæos]] að þeir hafi verið um 20 talsins. Eldri skiptingar eru óþekktar því Bretar skildu engar ritaðar heimildir eftir sig. Líkt og aðrar þjóðir við jaðar [[Rómaveldi]]s höfðu Bretar lengi stundað viðskipti við Rómverja. [[Júlíus Sesar]] reyndi tvisvar að gera innrás 55 f.Kr., og tókst að koma rómverskum leppkonungi til valda hjá [[Trinovantes]]-ættbálknum. [[File:Queen Boudica by John Opie.jpg|thumb|right|[[Bóadíkea]] leiddi uppreisn gegn Rómaveldi.]] Rómverjar réðust fyrst inn í Bretland árið 43 e.Kr., í valdatíð [[Kládíus]]ar keisara. Í kjölfarið [[Hernám Rómverja á Bretlandi|lögðu þeir undir sig meginhluta landsins]]. Landið var gert að rómverska skattlandinu [[Britannía (rómverskt skattland)|Britanníu]].<ref>{{Cite news |last=Burke |first=Jason |date=2 December 2000 |title=Dig uncovers Boudicca's brutal streak |work=The Observer |location=London |url=http://observer.guardian.co.uk/uk_news/story/0,6903,406152,00.html |url-status=dead |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20031022061846/http://observer.guardian.co.uk/uk_news/story/0%2C6903%2C406152%2C00.html |archive-date=22 October 2003}}</ref> Þekktasti ættbálkurinn sem veitti þeim mótspyrnu voru [[Catuvellauni]] undir forystu [[Caratacus]]ar. Síðar leiddi [[Bóadíkea]], drottning [[Íkenar|Íkena]], uppreisn sem lauk með því að hún framdi sjálfsmorð eftir ósigur í [[orrustan við Watling Street|orrustunni við Watling Street]].<ref>{{Cite web |title=Cornelius Tacitus, The Annals |url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Tac.+Ann.+14.37&redirect=true |access-date=22 December 2010 |publisher=Alfred John Church, William Jackson Brudribh, Ed}}</ref> Höfundur einnar bókar um rómverska Bretland hefur áætlað að Rómverjar hafi drepið milli 100 og 250.000 manns, af um 2 milljónum íbúa.<ref>{{Cite book |last=Goldsworthy |first=Adrian |title=Pax Romana: War, Peace and Conquest in the Roman World |date=2016 |publisher=Hachette UK |page=276}}</ref> Á þessum tíma varð [[grísk-rómversk menning]] ríkjandi með [[rómarréttur|rómverskum lögum]], [[rómversk byggingalist|rómverskri byggingalist]], vatnsveitum, holræsum, skipulegum landbúnaði og silki.<ref>{{Cite web |last=Bedoyere |first=Guy |title=Architecture in Roman Britain |url=http://heritage-key.com/publication/architecture-roman-britain |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090703012351/http://heritage-key.com/publication/architecture-roman-britain |archive-date=3 July 2009 |access-date=23 December 2010 |website=Heritage Key}}</ref><ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=bylBAAAAIAAJ&q=roman+law+after+roman+invasion+of+britain&pg=PA276 |title=The History of Progress in Great Britain |volume=2 |first=Robert |last=Philip |access-date=23 December 2010 |date=1860}}</ref><ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=1qiFEQ1tAHQC&q=roman+occupation+brought+to+britain+a+sewage+system&pg=PT119 |title=Medicine through time |publisher=Heinemann |first1=Bob |last1=Rees |first2=Paul |last2=Shute |first3=Nigel |last3=Kelly |access-date=24 December 2010 |isbn=978-0-435-30841-4 |date=9 January 2003}}</ref> Á 3. öld dó keisarinn [[Septimius Severus]] í [[Eboracum]] (nú [[York]]), þar sem [[Konstantínus mikli]] var lýstur keisari einni öld síðar.{{Sfn|Rankov|1994|p=16}} Það er umdeilt hvenær kristni barst fyrst til Englands. Það hefur ekki verið seinna en á 4. öld, og líklega mun fyrr. Samkvæmt [[Beda prestur|Beda presti]] voru trúboðar sendir frá Róm af [[Elevþeríus páfi|Elevþeríusi páfa]] að beiðni höfðingjans [[Lúsíus af Bretlandi|Lúsíusar af Bretland]] árið 180, til að skera úr um deilur um austræna og vestræna kirkjusiði sem ollu ósætti innan kirkjunnar. Til eru hefðir sem tengjast [[Glastonbury]] sem snúast um komu [[Jósef frá Arímaþeu|Jósefs frá Arímaþeu]].{{Sfn|Wright|2008|p=143}} Um 410 hafði rómverskum herdeildum í Bretlandi fækkað vegna [[hnignun Rómaveldis|hnignunar Rómaveldis]]. Þær voru sendar annað til að berjast á landamærasvæðum eða taka þátt í borgarastyrjöldum.<ref name="james_anglosaxons" /> Keltnesk klausturlífi blómstruðu: [[Heilagur Patrekur]] (Írland á 5. öld) og [[Brendan sæfari]] (6. öld), [[Comgall]], [[heilagur Davíð]], [[Aiden]] og [[Kólumkilli]]. Kristni varð á þessum tíma fyrir áhrifum frá fornri keltneskri menningu. Klaustrin voru miðstöðvar kirkjusókna, og klausturleiðtogar voru eins og ættbálkahöfðingjar til forna.<ref name="Lehane">{{Cite book |last=Lehane |first=Brendan |title=Early Christian Christianity |date=1968 |publisher=John Murray}}</ref> === Miðaldir === [[File:Sutton Hoo replica (face).jpg|thumb|Endurgerð af spangarhjálmi frá [[Sutton Hoo]] í Austur-Anglíu.]] [[Rómaveldi|Rómverski herinn]] hvarf frá Bretlandi sem leiddi til innrása heiðinna sjóræningja frá norðvesturhluta meginlands Evrópu, sérstaklega [[Saxar|Saxa]], [[Englar (Germanar)|Engla]], [[Jótar|Jóta]] og [[Frísland|Fríslendinga]] sem höfðu lengi stundað strandhögg þar. Þessir hópar tóku að setjast að í Bretlandi á 5. og 6. öld, fyrst í austurhluta landsins.<ref name="james_anglosaxons">{{Cite web |last=James |first=Edward |title=Overview: Anglo-Saxons, 410 to 800 |url=https://www.bbc.co.uk/history/ancient/anglo_saxons/overview_anglo_saxons_01.shtml |access-date=3 December 2010 |publisher=BBC}}</ref> Framrás þeirra stöðvaðist um tíma eftir sigur Breta í [[orrustan við Badon|orrustunni við Badon]], en hélt svo áfram. [[Engilsaxar]] lögðu undir sig frjósamt láglendið á Englandi og Bretar hrökkluðust inn á sífellt minni svæði í vesturhluta landsins undir lok 6. aldar. Samtímaheimildir frá þessum tíma eru mjög fáar og það er því stundum kallað [[myrku aldirnar]]. Sagnfræðingar deila því um umfang og eðli landnáms Engilsaxa; en almennt er talið að það hafi verið mest í suðri og austri, en minna í norðri og vestri, þar sem keltnesk mál voru áfram töluð, jafnvel á landsvæðum sem Engilsaxar réðu yfir.<ref>{{Cite web |last=Dark |first=Ken R. |date=2003 |title=Large-scale population movements into and from Britain south of Hadrian's Wall in the fourth to sixth centuries AD |url=https://www.reading.ac.uk/web/files/GCMS/RMS-2003-03_K._R._Dark%2C_Large-scale_population_movements_into_and_from_Britan_south_of_Hadrian%27s_Wall_in_the_fourth_to_sixth_centuries_AD.pdf |access-date=20 June 2020 |archive-date=1 June 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210601080017/https://www.reading.ac.uk/web/files/GCMS/RMS-2003-03_K._R._Dark%2C_Large-scale_population_movements_into_and_from_Britan_south_of_Hadrian%27s_Wall_in_the_fourth_to_sixth_centuries_AD.pdf |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite book |first=Toby F. |last=Martin |title=The Cruciform Brooch and Anglo-Saxon England |publisher=Boydell and Brewer Press |date=2015 |pages=174–178}}</ref><ref>{{Cite web |last=Coates |first=Richard |title=Celtic whispers: revisiting the problems of the relation between Brittonic and Old English |url=https://ul.qucosa.de/api/qucosa%3A31804/attachment/ATT-0/ }}</ref><ref>{{Cite web |last=Kortlandt |first=Frederik |year=2018 |title=Relative Chronology |url=https://www.kortlandt.nl/publications/art320e.pdf }}</ref><ref>{{Cite web |last=Fox |first=Bethany |title=The P-Celtic Place Names of North-East England and South-East Scotland |url=http://www.heroicage.org/issues/10/fox.html }}</ref><ref name="Härke, Heinrich 2011">{{Cite journal |last=Härke |first=Heinrich |title=Anglo-Saxon Immigration and Ethnogenesis |journal=Medieval Archaeology |volume=55 |issue=1 |date=2011 |pages=1–28|doi=10.1179/174581711X13103897378311 |s2cid=162331501 }}</ref> [[Engilsaxnesk heiðni]] tók við af rómverskri kristni sem ríkjandi trúarbrögð, en rómverskir trúboðar undir forystu [[Ágústínus frá Kantaraborg|Ágústínusar frá Kantaraborg]] tóku aftur að boða kristni þar frá 597.<ref>{{Cite web |title=The Christian Tradition |url=http://www.picturesofengland.com/history/england-history-p4.html |access-date=5 September 2009 |website=PicturesofEngland.com}}</ref> Afleiðingin varð deilur milli keltneskrar og rómverskrar kristni sem lauk með sigri þeirrar síðarnefndu á [[kirkjuþingið í Whitby|kirkjuþinginu í Whitby]] árið 664, sem að nafninu til snerist um klippingu presta og dagsetningu páskahátíðarinnar.<ref name="Lehane" /> Landnám Saxa virðist hafa skipst í mikinn fjölda smáríkja, en á 7. öld höfðu þau runnið saman í um tylft konungsríkja eins og [[Norðymbraland]], [[Mersía|Mersíu]], [[Wessex]], [[Konungsríkið Austur-Anglía|Austur-Anglíu]], [[Konungsríkið Essex|Essex]], [[Konungsríkið Kent|Kent]] og [[Konungsríkið Sussex|Sussex]]. Næstu aldirnar héldu þessar sameiningar áfram.{{Sfn|Kirby|2000|p=4}} Á 7. öld tókust Norðymbraland og Mersía á um yfirráð yfir landi og á 8. öld náði Mersía undirtökunum í þeim átökum. Fyrsti einvaldurinn sem notaði nafnbótina „[[Listi yfir einvalda Englands|Englandskonungur]]“ var [[Offa af Mersíu]] árið 774 þó svo að listar hefjist oft á [[Egbert af Wessex]] árið [[829]].{{Sfn|Lyon|1960|p=23}} Snemma á 9. öld tók Wessex við sem valdamesta ríkið í Englandi. Seinna á þeirri öld hófust innrásir [[Víkingaöld|Víkinga]] sem lögðu undir sig norður- og austurhluta Englands og hertóku konungsríkin Norðymbraland, Mersíu og Austur-Anglíu. Eina saxneska ríkið sem lifði þetta umrót af var Wessex undir stjórn [[Alfreð mikli|Alfreðs mikla]]. Það stækkaði síðan smátt og smátt með því að ná undir sig löndum frá [[Danalög]]um. Með því móti varð England til sem eitt konungsríki, fyrst undir stjórn [[Aðalsteinn Englandskonungur|Aðalsteins]] árið 927 og síðan eftir landvinninga [[Játráður Englandskonungur|Játráðs]] 953. Árásum víkinga fjölgaði aftur seint á 10. öld og enduðu með því að [[Sveinn tjúguskegg]] lagði England undir sig 1013, og sonur hans, [[Knútur ríki]], árið 1016. Knútur stofnaði skammlíft [[Norðursjávarveldið|Norðursjávarveldi]] sem náði líka yfir Danmörku og Noreg. Innlend konungsætt náði aftur völdum þegar [[Játvarður góði]] tók við völdum 1042. [[File:King Henry V at the Battle of Agincourt.jpg|thumb|upright|Hinrik 5. í orrustunni við Agincourt sem lauk með enskum sigri yfir stærri frönsku herliði í hundrað ára stríðinu.]] Deilur um eftirmann Játvarðs leiddu til [[innrás Normanna|innrásar Normanna]] árið 1066 undir forystu [[Vilhjálmur sigursæli|Vilhjálms sigursæla]] hertoga af Normandí.<ref>{{Cite web |title=Overview: The Normans, 1066–1154 |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/normans/overview_normans_01.shtml |access-date=3 December 2010 |publisher=BBC}}</ref> [[Normannar]] voru sjálfir ættaðir frá Norðurlöndunum og höfðu sest að í Normandí í Frakklandi á 9. og 10. öld.<ref>{{harvnb|Crouch|2006|pp=2–4}}</ref> Með hernámi Normanna var nær allri ensku yfirstéttinni skipt út fyrir nýjan frönskumælandi aðal, sem hafði mikil og varanleg áhrif á þróun enskrar tungu.<ref>{{Cite news |date=20 February 2008 |title=Norman invasion word impact study |publisher=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/mid/7254446.stm |access-date=3 December 2010}}</ref> [[Plantagenet-ætt]] frá Anjou í Frakklandi erfði ensku krúnuna, undir forystu [[Hinrik 2. Englandskonungur|Hinriks 2.]]. England varð þar með hluti af ört stækkandi ríki [[Angevínar|Angevína]], sem ríktu meðal annars yfir [[Akvitanía|Akvitaníu]].<ref name="Bartlett p124">{{harvnb|Bartlett|1999|p=124}}.</ref> Plantagenet-ætt hélt völdum í þrjár aldir. Meðal frægustu konunga af þeirri ætt má nefna [[Ríkharður ljónshjarta|Ríkharð ljónshjarta]], [[Játvarður 1. Englandskonungur|Játvarð 1.]], [[Játvarður 3. Englandskonungur|Játvarð 3.]] og [[Hinrik 5. Englandskonungur|Hinrik 5.]].<ref name="Bartlett p124" /> Á þessum tíma urðu miklar breytingar á verslun og lagasetningu, meðal annars með undirritun ''[[Magna Carta]]'' sem takmarkaði völd konungs og tryggði réttindi frjálsborinna manna. Kaþólsk [[klausturlífi]] blómstruðu og háskólarnir í Oxford og Cambridge voru stofnaðir með stuðningi konungs. [[Furstadæmið Wales]] varð að léni Plantagenet-ættar á 13. öld<ref>{{Cite web |title=Edward I (r. 1272–1307) |url=http://www.royal.gov.uk/OutPut/Page61.asp |archive-url=https://web.archive.org/web/20080624181028/http://www.royal.gov.uk/OutPut/Page61.asp |archive-date=24 June 2008 |access-date=21 September 2009 |website=Royal.gov.uk}}</ref> og páfi veitti konungi titilinn [[lávarður Írlands]]. Á 14. öld gerðu bæði Plantagenet-ætt og [[Valois-ætt]] tilkall til þess að erfa krúnuna í Frakklandi frá [[Kapetingar|Kapetingum]]. Í kjölfarið hófst [[hundrað ára stríðið]].{{Sfn|Fowler|1967|p=208}} [[Svarti dauði]] barst til Englands árið 1348 og er talið að um helmingur íbúa hafi látist.<ref>{{harvnb|Ziegler|2003|p=230}}; {{harvnb|Goldberg|1996|p=4}}.</ref> Frá 1453 til 1487 stóð [[rósastríðið]] yfir, borgarastyrjöld milli tveggja greina konungsfjölskyldunnar: [[York-ætt]]ar og [[Lancaster-ætt]]ar.{{Sfn|Crofton|2007|p=111}} Að lokum missti York-ætt krúnuna til velskrar aðalsættar, [[Túdorætt]]ar, sem voru grein af Lancaster-ætt undir forystu [[Hinrik 7. Englandskonungur|Hinriks Tudor]] sem gerði innrás í England með velskum og bretónskum málaliðum og vann sigur í [[orrustan við Bosworth Field|orrustunni við Bosworth Field]]. [[Ríkharður 3. Englandskonungur]] af York-ætt féll í bardaganum.<ref>{{Cite web |title=Richard III (r. 1483–1485) |url=http://www.royal.gov.uk/output/Page50.asp |archive-url=https://web.archive.org/web/20080710093939/http://www.royal.gov.uk/output/Page50.asp |archive-date=10 July 2008 |access-date=21 September 2009 |website=Royal.gov.uk}}</ref> === Árnýöld === {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 310 | caption_align = left | align = right | image1 = After Hans Holbein the Younger (1497-8-1543) - Henry VIII (1491-1547) - RCIN 404438 - Royal Collection.jpg | caption1 = [[Hinrik 8.]] (1491–1547) | image2 = Elizabeth I in Parliament Robes.jpg | caption2 = [[Elísabet 1.]] (1558–1603) | caption3 = | caption4 = | width = 200 }} Á [[Túdortímabilið|Túdortímabilinu]] barst [[endurreisnin]] til Englands með ítölskum hirðmönnum sem kynntu fyrir ensku hirðinni listræn viðmið og heimspeki klassískrar fornaldar.<ref>{{cite book |last=Hay |first=Denys |url=https://books.google.com/books?id=jzm2Vu9h-CYC&q=italian+influence+on+the+english+renaissance&pg=PA165 |title=Renaissance essays |page=65 |access-date=26 December 2010 |isbn=978-0-907628-96-5 |year=1988}}</ref> [[Enski flotinn]] varð til og könnun [[Nýi heimurinn|Nýja heimsins]] hófst fyrir alvöru.<ref>{{cite web |url=http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |title=Royal Navy History, Tudor Period and the Birth of a Regular Navy |access-date=24. desember 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118040146/http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |archive-date=18 January 2012}}</ref><ref>{{cite book |last=Smith |first=Goldwin |url=https://books.google.com/books?id=RdOTQUDgH54C&q=england+under+the+tudors+by+goldwin+smith |title=England Under the Tudors |page=176 |access-date=26 December 2010 |isbn=978-1-60620-939-4}}</ref> [[Hinrik 8.]] sleit sambandið við kaþólsku kirkjuna í Róm með [[Drottnunarlögin 1534|Drottnunarlögunum]] árið 1534 þar sem hann lýsti því yfir að konungur væri æðsti ráðamaður [[Enska kirkjan|ensku kirkjunnar]]. Ólíkt meginstraumi [[mótmælendatrú]]ar í Evrópu, voru ástæður [[enska siðbótin|ensku siðbótarinnar]] pólitískar fremur en trúarlegar. Hinrik felldi líka Wales (heimaland Túdorættarinnar) saman við England með [[lög um lög í Wales 1535-1542|lögum um lög í Wales]]. Í valdatíð dætra Hinriks, [[María 1. Englandsdrottning|Maríu 1.]] og [[Elísabet 1.|Elísabetar 1.]], urðu mikil trúarleg átök í landinu. Sú fyrrnefnda færði landið nær kaþólsku kirkjunni, meðan sú síðari sleit það aftur frá henni og kom á [[biskupakirkja|biskupakirkju]] með valdi. [[Elísabetartímabilið]] er oft nefnt sem dæmi um [[gullöld]] í enskri sögu. Á þeim tíma náði [[enska endurreisnin]] hátindi sínum og myndlist, ljóðlist, tónlist og bókmenntir blómstruðu.<ref>Lewis, ''English Literature in the Sixteenth Century'' (Oxford, 1954) p. 1</ref> Tímabilið er þekktast fyrir leikhúslíf og fræg leikskáld. Á þessum tíma var stjórn Englands vel skipulögð og áhrifarík vegna hinna miklu umbóta Túdorættarinnar.<ref>{{Cite web|title=Tudor Parliaments|url=https://spartacus-educational.com/TUDparliament.htm|access-date=4 April 2021|website=Spartacus Educational|language=en}}</ref> England átti í harðri samkeppni við [[spænska heimsveldið]] sem hófst þegar fyrsta enska nýlendan í Ameríku var stofnuð af [[Walter Raleigh]] í [[Virginía|Virginíu]] og nefnd [[Roanoke-nýlendan]]. Nýlendustofnunin mistókst og er síðan þekkt sem týnda nýlendan eftir að hún fannst yfirgefin þegar birgðaskip kom þangað.<ref>{{cite book |last=Ordahl |first=Karen |url=https://books.google.com/books?id=W8cr4Vgt9ekC&q=roanoke+colony |title=Roanak:the abandoned colony |publisher=Rowman & Littlefield publishers Inc |access-date=24 December 2010 |isbn=978-0-7425-5263-0 |date=25 February 2007}}</ref> Með stofnun [[Breska Austur-Indíafélagið|Breska Austur-Indíafélagsins]] hóf England líka samkeppni við [[hollenska heimsveldið]] og [[franska heimsveldið]] í [[Austur-Indíur|Austur-Indíum]]. Á Elísabetartímabilinu átti England í stríðsátökum við Spán sem sendi [[flotinn ósigrandi|flotann ósigrandi]] árið 1588 til að endurreisa kaþólska trú í Englandi. Lélegt skipulag og óhagstætt veður, auk árása enskra skipa undir stjórn [[Charles Howard, jarl af Nottingham|Charles Howard]], urðu til þess að innrásin mistókst. Spánn hugðist endurtaka leikinn 1596 og 1597 en í bæði skiptin hröktu óveður skipin af leið. === Samband við Skotland === Yfirstjórn Stóra-Bretlands breyttist varanlega árið 1603 þegar [[Jakob 6. Skotakonungur]] erfði ensku krúnuna. Þá gengu England og Skotland í [[konungssamband]] en voru áfram tvö ríki.<ref name="Britons">{{harvnb|Colley|1992|p=12}}.; {{cite web |title=Making the Act of Union |url=http://www.parliament.uk/actofunion/01_background.html |publisher=Parliament.uk |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080609075346/http://www.parliament.uk/actofunion/01_background.html |archive-date=9 June 2008}}</ref> Jakob tók að kalla sig „konung Stóra-Bretlands“ þótt enginn grundvöllur væri fyrir þeim titli í enskum lögum.<ref>{{cite web |url=http://ads.ahds.ac.uk/catalogue/adsdata/PSAS_2002/pdf/vol_089/89_055_066.pdf |title=The term "Great Britain" in the Middle Ages |last=Hay |first=Denys |publisher=ads.ahds.ac.uk |access-date=19 February 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325061737/http://ads.ahds.ac.uk/catalogue/adsdata/PSAS_2002/pdf/vol_089/89_055_066.pdf |archive-date=25 March 2009 }}</ref> Jakob lét gefa út [[Jakobsbiblían|Jakobsbiblíuna]], sem einu lögmætu útgáfu [[Biblían|Biblíunnar]] á ensku árið 1611. [[File:Charles II of England.jpeg|thumb|upright|left|Konungsvaldið var endurreist í Englandi þegar Karl 2. tók við völdum.]] Í valdatíð sonar Jakobs, [[Karl 1. Englandskonungur|Karls 1.]], braust út [[enska borgarastyrjöldin|borgarastríð]] milli stuðningsmanna konungs annars vegar og [[langa þingið|langa þingsins]] hins vegar. Konungssinnar og þingsinnar voru þekktir sem „[[kavaler]]ar“ og „[[hnatthöfði|hnatthöfðar]]“. Þeir skiptust eftir landfræðilegum, pólitískum, trúarlegum og samfélagslegum átakalínum. Átök brutust líka út í öðrum ríkjum Bretlandseyja og urðu þekkt sem [[þríríkjastríðin]] þar sem þau áttu sér stað í konungsríkjunum þremur, Írlandi, Skotlandi og Englandi. Þingsinnar báru á endanum sigur úr býtum og Karl var tekinn af lífi. Leiðtogi þingliðsins, [[Oliver Cromwell]], varð lávarður ríkisins árið 1653 og [[enska samveldið]] tók við af konungsveldinu.<ref name="Ocromwell">{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/143822/Oliver-Cromwell |title=Oliver Cromwell (English statesman) |year=2009 |website=[[Encyclopædia Britannica]] |publisher=britannica.com |access-date=8 August 2009}}</ref> Þegar Cromwell lést og sonur hans, [[Richard Cromwell]], sagði af sér sem lávarður, var [[Karl 2. Englandskonungur|Karl 2.]] boðaður aftur og krýndur konungur árið 1660. Það markar upphaf [[Stúartendurreisnin|Stúartendurreisnarinnar]] þar sem leikhúsin voru opnuð á ný og listirnar blómstruðu.<ref>Lyndsey Bakewell, "Changing scenes and flying machines: re-examination of spectacle and the spectacular in Restoration theatre, 1660–1714" (PhD. Diss. Loughborough University, 2016) [https://web.archive.org/web/20200212175057/https://pdfs.semanticscholar.org/5c52/dfd2b876951f2d9ca982a2aa2460f52c228f.pdf online].</ref> Eftir [[dýrlega byltingin|dýrlegu byltinguna]] 1688 var [[þingbundin konungsstjórn]] fest í lög með [[Réttindaskráin 1689|réttindaskrá]], þar sem konungi var gert að ríkja með þinginu. Aðeins þingið gat lagt fram ný lög og konungur mátti hvorki leysa upp þing, boða nýja skatta eða kveða menn í herinn án samþykkis þingsins.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=mPoqfoiIp4sC&q=with+the+restoration+it+was+not+constitutionally+established+that+king+and+parliament+should+rule+together&pg=PA340 |title=World Civilization |first1=Philip J. |last1=Adler |first2=Randall L. |last2=Pouwels |page=340 |access-date=24 December 2010 |isbn=978-0-495-50262-3 |date=27 November 2007}}</ref> Frá þeim tíma hefur enginn konungur komið inn í [[neðri deild breska þingsins]] meðan á þingi stendur. Tákn þess er athöfn sem fer fram árlega þar sem dyrum þingsins er skellt framan í fulltrúa konungs.<ref>[http://news.bbc.co.uk/democracylive/hi/guides/newsid_81000/81909.stm "Democracy Live: Black Rod"]. BBC. Retrieved 6 August 2008; </ref> Vísindi tóku miklum framförum eftir stofnun [[Konunglega breska vísindafélagið|Konunglega breska vísindafélagsins]] árið 1660. Árið 1666 varð [[Lundúnabruninn mikli]] til þess að stór hluti miðborgar London eyðilagðist og var endurbyggður skömmu síðar.<ref>{{cite news |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/civil_war_revolution/great_fire_02.shtml |work=BBC News |title=London's Burning: The Great Fire |access-date=25 September 2009}}</ref> Margar stórbyggingar voru hannaðar af arkitektinum [[Christopher Wren]]. Tveir flokkar komu fram á þinginu: [[Toríar]] og [[Viggar]]. Toríar studdu upphaflega hinn kaþólska [[Jakob 2. Englandskonungur|Jakob 2.]], en sumir þeirra gengu í lið með Viggum í dýrlegu byltingunni og buðu [[Vilhjálmur 2. Englandskonungur|Vilhjálmi af Óraníu]] krúnuna. Andstæðingar Vilhjálms voru kallaðir [[Jakobítar]] og þeir nutu einkum fylgis í norðurhluta landsins og Skotlandi. Undir stjórn [[Stúartætt]]ar þandist verslunarveldi Englendinga út um allan heim og hagsæld jókst. Stærsti kaupskipafloti Evrópu varð til í Bretlandi.<ref>{{Cite web|title=The History Press {{!}} The Stuarts|url=https://www.thehistorypress.co.uk/the-stuarts |access-date=11 April 2021|website=www.thehistorypress.co.uk|language=en}}</ref> Þing Englands og Skotlands samþykktu hvert í sínu lagi að sameina löndin tvö og stofna [[Konungsríki Stóra-Bretlands]] árið 1707.<ref name="unionwithscotland" /><ref name="Britons" /> Ýmsar stofnanir, löggjöf og kirkjuskipan, voru áfram aðskilin. === Nútíminn === [[File:CanalettoSomersetHouseTerrace.jpg|thumb|[[Thames-á]] á [[Georgstímabilið|Georgstímabilinu]] frá svölum á Somerset House í átt að Saint Paul's (um 1750).]] Eftir að Konungsríkið Stóra-Bretland var stofnað áttu [[Konunglega breska vísindafélagið]], [[skoska upplýsingin]] og [[enska upplýsingin]] þátt í nýjungum í visindum og verkfræði, meðan mikill vöxtur í [[þríhyrningsverslunin]]ni á Atlantshafi sem naut verndar [[konunglegi breski sjóherinn|konunglega breska sjóhersins]] skapaði undirstöður undir [[breska heimsveldið]]. Í Englandi hófst [[iðnbyltingin]] sem olli miklum efnahagslegum, samfélagslegum og menningarlegum breytingum á ensku samfélagi. Á þeim tíma iðnvæddist landbúnaðurinn, iðnaðarframleiðslan og námavinnsla, auk þess sem nýir innviðir fyrir vöruflutninga og fólksflutninga stóðu undir útþenslu og þróun iðnfyrirtækja.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml |title=The Workshop of the World |author=Hudson, Pat |publisher=BBC |access-date=10 December 2010}}</ref> Árið 1761 var [[Bridgewater-skurðurinn]] opnaður í Norðvestur-Englandi og markaði upphaf skurðatímabilsins í Bretlandi.<ref name="Briton20015">{{Harvnb|Office for National Statistics|2000|p=5}}; {{harvnb|McNeil|Nevell|2000|p=4}}.</ref> Árið 1825 hóf fyrsta varanlega farþegalestin starfsemi: [[Stockton- og Darlington-lestin]].<ref name="Briton20015"/> [[File:Turner, The Battle of Trafalgar (1822).jpg|thumb|[[Orrustan við Trafalgar]] var sjóorrusta milli breska sjóhersins og sameinaðs spænsks og fransks flota í Napóleonsstyrjöldunum.<ref>{{Cite web|date=28 July 2014|title=Department of History – Napoleonic Wars|url=http://www.westpoint.edu/history/SitePages/Napoleonic%20Wars.aspx|archive-url=https://web.archive.org/web/20140728203458/http://www.westpoint.edu/history/SitePages/Napoleonic%20Wars.aspx|url-status=dead|archive-date=28 July 2014|access-date=8. apríl 2021}}</ref>]] Vegna [[iðnbyltingin|iðnbyltingarinnar]] fluttust margir verkamenn frá sveitum Englands í ört vaxandi þéttbýliskjarna til að vinna í verksmiðjum, til dæmis í [[Birmingham]] og [[Manchester]], sem voru nefndar „verkstæði heimsins“ og „vöruhúsaborgin“.<ref>{{Harvnb|McNeil|Nevell|2000|p=9}}.; {{cite web |url=http://www.visitbirmingham.com/arts_and_culture/heritage/ |access-date=4 October 2009 |title=Heritage |publisher=visitbirmingham.com |author=Birmingham City Council |author-link=Birmingham City Council |archive-url=https://web.archive.org/web/20120426080011/http://www.visitbirmingham.com/arts_and_culture/heritage/ |archive-date=26 April 2012}}</ref> Manchester var fyrsta iðnaðarborg heimsins.<ref name="Industrial city">{{cite web|title=Manchester – the first industrial city|url=http://www.sciencemuseum.org.uk/on-line/energyhall/page84.asp|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120309184810/http://www.sciencemuseum.org.uk/on-line/energyhall/page84.asp|archive-date=9 March 2012|access-date=17 March 2012|publisher=Entry on Sciencemuseum website}}</ref> Þegar [[franska byltingin]] hófst hélst stöðugleiki í Englandi. [[William Pitt yngri]] var forsætisráðherra í valdatíð [[Georg 3. Bretakonungur|Georgs 3.]] Staðgengilsstjórn [[Georg 4.|Georgs 4.]] var þekkt fyrir framfarir í listum og arkitektúr.<ref>{{Cite web|title=Regency {{!}} British Architectural Dates and Styles {{!}} Property {{!}} UK {{!}} Mayfair Office|url=https://www.mayfairoffice.co.uk/members-home/British-Architectural-Styles/British-Architectural-Styles-Regency|access-date=8 April 2021|website=www.mayfairoffice.co.uk|archive-date=17 apríl 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210417084322/https://www.mayfairoffice.co.uk/members-home/British-Architectural-Styles/British-Architectural-Styles-Regency|url-status=dead}}</ref> Í [[Napóleonsstyrjaldirnar|Napóleonsstyrjöldunum]] hugðist Napóleon gera innrás í Bretland úr suðaustri, en það gerðist þó aldrei og [[Horatio Nelson]] vann sigur á her Napóleons á sjó, meðan [[Arthur Wellesley]] vann sigur á landi. Sigur Breta í [[orrustan við Trafalgar|orrustunni við Trafalgar]] staðfesti yfirburði breska sjóhersins.<ref>Bennet, Geoffrey (2004). ''The Battle of Trafalgar''. England: Pen & Sword Books Limited, CPI UK, South Yorkshire.</ref> Á [[Napóleonstímabilið|Napóleonstímabilinu]] varð til bresk sjálfsmynd og hugmynd um [[Bretar|Breta]] sem sameinaða þjóð Englendinga, Skota og Wales-búa.<ref name="Colley1">{{Harvnb|Colley|1992|p=1}}.</ref> [[File:Frith A Private View.jpg|thumb|[[Viktoríutímabilið]] er oft nefnt em dæmi um [[gullöld]]. Málverk eftir [[William Powell Frith]] sem á að sýna menningarmun.]] London varð stærsta og fjölmennasta þéttbýlissvæði heims á [[Viktoríutímabilið|Viktoríutímabilinu]] og verslun, her og floti breska heimsveldisins nutu mikillar virðingar.<ref>{{cite book |last=Haggard |first=Robert F. |url=https://books.google.com/books?id=53VUwDw_UYMC&q=prestige+of+the+british+empire+in+victorian+times&pg=PA13 |title=The persistence of Victorian liberalism:The Politics of Social Reform in Britain, 1870–1900 |page=13 |access-date=26 December 2010 |isbn=978-0-313-31305-9 |year=2001}}</ref> Á þessum tíma urðu miklar tækniframfarir sem leiddu til aukinnar velsældar.<ref name=":17">{{Cite web|last=Atterbury|first=Paul|date=17 February 2011|title=Victorian Technology|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/victorian_technology_01.shtml|access-date=13 October 2020|website=BBC History}}</ref> Róttækar stjórnmálahreyfingar eins og [[Chartistar]] og [[súffragettur]] áttu þátt í að hraða lagalegum umbótum sem leiddu til almenns kosningaréttar.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/abolition_women_article_01.shtml#five |title=Women: From Abolition to the Vote |author=Crawford, Elizabeth |publisher=BBC |access-date=10 December 2010}}</ref> [[Samuel Hynes]] lýsti [[Játvarðstímabilið|Játvarðstímabilinu]] sem þægilegum tíma þar sem konur gengu með [[myndahattur|myndahatta]] og kusu ekki, ríkt fólk skammaðist sín ekki fyrir að sýna ríkidæmi sitt, og sólin settist aldrei á breska fánann.<ref>{{Cite web|title=Manor House. Edwardian Life {{pipe}} PBS|url=https://www.pbs.org/manorhouse/edwardianlife/introduction.html|website=www.pbs.org}}</ref> Breytingar á valdajafnvægi í Austur- og Mið-Evrópu leiddu til [[fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjaldar]] þar sem hundruð þúsunda enskra hermanna börðust fyrir Bretland sem hluti af [[Bandamenn (fyrri heimsstyrjöld)|Bandamönnum]] Tveimur áratugum síðar var Bretland enn hluti af [[Bandamenn (síðari heimsstyrjöld)|Bandamönnum]] í [[síðari heimsstyrjöld]]. Undir lok [[Þykjustustríðið|þykjustustríðsins]] varð [[Winston Churchill]] forsætisráðherra. Margar enskar borgir urðu fyrir miklu tjóni í [[Leifturstríðið|loftárásum Þjóðverja]]. Eftir stríðið hófst hröð [[afnýlenduvæðing]] [[breska heimsveldið|breska heimsveldisins]] og tækniþróun olli miklum breytingum á daglegu lífi fólks. Bílar urðu helsti samgöngumátinn og [[þotuhreyfill]]inn (önnur ensk uppfinning) leiddi til þess að flugferðir urðu hagkvæmari.<ref>{{cite news |url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituaries-air-commodore-sir-frank-whittle-1309015.html |title=Obituaries: Air Commodore Sir Frank Whittle |author=Golley, John |date=10 August 1996 |access-date=2 December 2010 |newspaper=The Independent |location=London}}</ref> Búseta fólks í Englandi breyttist með tilkomu bifreiða og heilsugæslan [[National Health Service]] hóf að veita almenningi ókeypis heilbrigðisþjónustu árið 1948. Þessi þróun leiddi til breytinga á sveitarfélögum í Englandi um miðja 20. öld.<ref>{{Harvnb|Clark|Steed|Marshall|1973|p=1}}; {{Harvnb|Wilson|Game|2002|p=55}}.</ref> Frá og með 20. öld hafa miklir fólksflutningar orðið til Englands, aðallega frá öðrum hlutum [[Bretlandseyjar|Bretlandseyja]], en líka frá öðrum [[Breska samveldið|samveldislöndum]], sérstaklega [[Indlandsskagi|Indlandsskaga]].<ref>{{harvnb|Gallagher|2006|pp=10–11}}.</ref> Frá 8. áratug 20. aldar hefur störfum fækkað í iðnaði og fjölgað í [[þjónustugeirinn|þjónustugeiranum]].<ref name="Thatcher">{{harvnb|Reitan|2003|p=50}}.</ref> England varð hluti af [[Evrópska efnahagssvæðið|evrópska efnahagssvæðinu]] sem síðar varð [[Evrópusambandið]]. Frá lokum 20. aldar breyttist stjórn Bretlands þannig að aukin völd færðust til endurreistra þinga Skotlands, Wales og Norður-Írlands.<ref>{{cite journal |last=Keating |first=Michael |author-link=Michael Keating (political scientist) |date=1 January 1998 |title=Reforging the Union: Devolution and Constitutional Change in the United Kingdom |journal=Publius: The Journal of Federalism |volume=28 |issue=1 |page=217 |doi=10.1093/oxfordjournals.pubjof.a029948}}</ref> [[England og Wales]] er þó áfram til sem sérstakt lögsagnarumdæmi innan Bretlands.<ref name="BBC Wales">{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/guide/ch11_part2_coming_of_the_tudor.shtml |title=The coming of the Tudors and the Act of Union |year=2009 |publisher=BBC News |website=[[BBC Wales]] |access-date=9 September 2009}}</ref> Aukin valddreifing hefur leitt til meiri áherslu á sérstaka enska sjálfsmynd.<ref>{{harvnb|Kenny|English|Hayton|2008|p=3}}; {{Harvnb|Ward|2004|p=180}}.</ref> Ekkert sérstakt þing eða stjórn Englands er til, og hugmyndum um slíka sérstjórn hefur verið hafnað í þjóðaratkvæðagreiðslum.<ref name="refreject"/> == Landfræði == England nær yfir tvo þriðju hluta [[Stóra-Bretland]]s með eyjum, eins og [[Wighteyja|Wighteyju]] og [[Scilly-eyjar|Scilly-eyjum]]. [[Skotland]] liggur að landinu í norðri og [[Wales]] í vestri. England er nær [[Meginland Evrópu|meginlandi Evrópu]] en aðrir hlutar Bretlands. [[Ermarsund]] greinir England að meginlandinu og er 52 [[kílómetri|km]] að breidd þar sem það er grennst.<ref name="Engchannel">{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/187921/English-Channel |title=English Channel |year=2009 |website=[[Encyclopædia Britannica]] |publisher=britannica.com |access-date=15 August 2009}}</ref> [[Ermarsundsgöngin]] skammt frá [[Folkestone]] tengja England beint við [[Frakkland]]i.<ref>{{cite web |title=History |url=http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcAboutUs/ukm/history.htm |publisher=EuroTunnel.com |access-date=5 September 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081116055538/http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcAboutUs/ukm/history.htm |archive-date=16 November 2008}}</ref> England á líka strönd að [[Norðursjór|Norðursjó]] og [[Atlantshaf]]i. Helstu hafnarborgir landsins, London, [[Liverpool]] og [[Newcastle upon Tyne]], liggja við árnar [[Thames]], [[Mersey]] og [[Tyne-á]]. Lengsta áin sem rennur um England er [[Severn]], 354 km að lengd.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/england/sevenwonders/west/severn-river/ |publisher=BBC |title=The River Severn |access-date=5 December 2010}}</ref> Hún rennur út í [[Bristolsund]] og er þekkt fyrir [[Severn-röstin]]a, [[sjávarfallaröst]] sem getur myndað 2 metra brimöldur.<ref>{{cite web |url=http://www.environment-agency.gov.uk/homeandleisure/recreation/31439.aspx |title=Severn Bore and Trent Aegir |publisher=Environment Agency |access-date=5 December 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101122125420/http://environment-agency.gov.uk/homeandleisure/recreation/31439.aspx |archive-date=22 November 2010}}</ref> Lengsta áin sem aðeins rennur um England er þó Thames sem er 346 km að lengd.<ref name="Thames">{{cite web |url=http://www.thisislondon.co.uk/standard-home/related-139-94056-articles-reviews/River+Thames-London+(England)/related.do |title=River Thames and London (England) |website=London Evening Standard |location=London |access-date=17 August 2009 }}{{dead link|date=October 2017|bot=medic}}</ref> [[File:Malvern Hills - England.jpg|left|thumb|[[Malvern-hæðir]] í ensku sýslunum [[Worcestershire]] og [[Herefordshire]] eru skilgreindar sem svæði einstakrar náttúrufegurðar.]] Í Englandi eru mörg vötn. Stærsta stöðuvatn landsins er [[Windermere]] í vatnasvæðinu [[Lake District]].<ref name="metoffice_nw">{{cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/nw/ |title=North West England & Isle of Man: climate |publisher=Met Office |access-date=5 December 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110605003213/http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/nw/ |archive-date=5 June 2011 }}</ref> Landslag í Englandi einkennist aðallega af lágum hæðardrögum, en í norðri er landið fjalllendara. Þar eru [[Pennínafjöll]], sem eru fjallgarður sem liggur frá austri til vesturs, [[Kúmbríufjöll]] í Lake District og [[Cheviot-hæðir]] við landamæri Englands og Skotlands. Hæsti tindur Englands er [[Scafell Pike]], 978 metrar á hæð.<ref name="metoffice_nw" /> [[Shropshire-hæðir]] liggja að landamærum Wales, og [[Dartmoor]] og [[Exmoor]] eru heiðarlönd í suðvestri. Í [[Austur-Anglía|Austur-Anglíu]] er flatt undirlendi notað sem beitiland. Þetta svæði er kallað [[Fens]]. [[Tees–Exe-línan]] er stundum notuð til að greina norður- og vesturhlutann, með eldra bergi og meira hálendi; frá suður- og austurhlutanum sem einkennist af meira flatlendi og setbergi.<ref>{{cite book|title=World Regional Geography|url=https://books.google.com/books?id=yAgGHnENHjoC&q=tees+exe+line+england+lowland+upland&pg=PA100|publisher=Joseph J. Hobbs|access-date=6 December 2017|isbn=978-0-495-38950-7|date=13 March 2008}}</ref> Elstu fjöll landsins eru [[Pennínafjöll]] sem eru stundum kölluð „hryggjarsúla landsins“ og eru frá lokum [[fornlífsöld|fornlífsaldar]] frá því fyrir um 300 milljón árum..<ref>{{cite web |url=http://www.summitpost.org/area/range/220026/pennines.html |title=Pennines |publisher=Smmit Post |access-date=8 September 2009}}</ref> Þau eru meðal annars mynduð úr [[sandsteinn|sandsteini]] og [[kalksteinn|kalksteini]] og þar er líka að finna [[kol]]alög. [[Karst]]landslag er að finna í [[Yorkshire]] og [[Derbyshire]]. Við fjöllin eru mýrlendi og frjósamir dalir þar sem árnar skera sig inn í þau. [[Yorkshire Dales]] og [[Peak District]] eru tveir þjóðgarðar í Pennínafjöllum. Í suðvestri eru heiðarlöndin Dartmoor og Exmoor sem liggja á granítklöpp og þar sem milt úthafsloftslag er ríkjandi. Bæði heiðarlöndin eru þjóðgarðar.<ref>{{cite web |url=http://www.nationalparks.gov.uk/aboutus |title=National Parks&nbsp;– About us |publisher=nationalparks.gov.uk |access-date=5 December 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101027162402/http://www.nationalparks.gov.uk/aboutus |archive-date=27 October 2010 |url-status=dead }}</ref> [[Ensku láglöndin]] eru í mið- og suðurhluta landsins og einkennast af grónum hæðardrögum, eins og [[Cotswold-hæðir|Cotswold-hæðum]], [[Chiltern-hæðir|Chiltern-hæðum]], [[North Downs]] og [[South Downs]]. Við ströndina eru hvítir kalksteinsklettar, eins og við [[Dover]]. Þar eru líka sléttur eins og [[Salisbury-sléttan]], [[Somerset-flatlendið]], [[Suðurstrandarsléttan]] og [[Fenin (Englandi)|Fenin]]. == Stjórnmál == [[File:Palace of Westminster, London - Feb 2007.jpg|thumb|right|[[Westminster-höll]] er samkomustaður [[breska þingið|breska þingsins]].]] England er hluti af Bretlandi, þar sem er [[þingbundið konungsvald]] með [[þingræði]]skerfi.<ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-kingdom/ "United Kingdom"] CIA ''The World Factbook'']. Retrieved 13 April 2021</ref> England hefur ekki haft sína eigin ríkisstjórn síðan 1707 en með [[Sambandslögin 1707|sambandslögunum]] sameinuðust [[konungsríkið Skotland]] og [[konungsríkið England]] í [[konungsríkið Stóra-Bretland]].<ref name="unionwithscotland">{{cite web |title=The first Parliament of Great Britain |url=http://www.parliament.uk/actofunion/08_02_great.html |publisher=Parliament.uk |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080621165514/http://www.parliament.uk/actofunion/08_02_great.html |archive-date=21 June 2008}}</ref> Fyrir sambandið var landinu stjórnað af [[Listi yfir þjóðhöfðingja Englands|konungi]] og [[enska þingið|þinginu]]. Í dag fer [[breska þingið]] með stjórn Englands, en önnur lönd Bretlands hafa sínar eigin ríkisstjórnir og þing sem starfa í umboði þess.<ref name="Devolution">{{cite web |url=http://www.cabinetoffice.gov.uk/devolution.aspx |title=Devolution in the United Kingdom |date=26 March 2009 |author=Cabinet Office |author-link=Cabinet Office |publisher=cabinetoffice.gov.uk |access-date=16 August 2009}}</ref> Í [[fulltrúadeild breska þingsins]] sitja 532 fulltrúar einmenningskjördæma á Englandi, af 650 þingmönnum deildarinnar.<ref>{{cite web |title=Lists of MPs |url=http://www.parliament.uk/mps-lords-and-offices/mps/ |publisher=Parliament.uk |access-date=21 May 2009}}</ref> Eftir [[þingkosningar í Bretlandi 2019]] voru fulltrúar úr [[Íhaldsflokkurinn (Bretlandi)|Íhaldsflokknum]] 345, 179 úr [[Verkamannaflokkurinn (Bretlandi)|Verkamannaflokknum]], sjö úr [[Frjálslyndi flokkurinn (Bretlandi)|Frjálslynda flokknum]], einn úr [[Græningjaflokkur Englands og Wales|Græningjum]], og [[forseti fulltrúadeildar breska þingsins]], [[Lindsay Hoyle]]. Eftir að breska þingið fól þingum annarra landa Bretlands að fara með stjórn að hluta í Skotlandi, Wales og Norður-Írlandi, hefur verið rætt um að koma á líku fyrirkomulagi í Englandi. Upphaflega var rætt um að hvert [[héruð Englands|hérað]] fengi eigin þing, en þegar tillögunni var hafnað af [[Norðaustur-England]]i í þjóðaratkvæðagreiðslu árið 2004, var hætt við það.<ref name="refreject">{{cite news |last=Sherman |first=Jill |author2=Andrew Norfolk |date=5 November 2004 |title=Prescott's dream in tatters as North East rejects assembly |work=The Times |location=London |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100525121618/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |archive-date=25 May 2010}}</ref> Eitt vandamál er [[spurningin um Vestur-Lothian]] þar sem þingmenn úr Skotlandi og Wales geta kosið um löggjöf sem snertir eingöngu England, meðan enskir þingmenn geta ekki kosið um mál sem hin þingin fást við.<ref>{{cite news |title=West Lothian question |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/7702326.stm |work=BBC News |access-date=5 September 2009 |date=31 October 2008}}</ref> Þetta hefur verið sett í samhengi við það að England er eina land Bretlands þar sem ekki eru ókeypis lyfseðlar og skráningargjöld í háskóla<ref name="msnmoney">{{cite web |title=Are Scottish people better off? |url=http://money.uk.msn.com/consumer/article.aspx?cp-documentid=6543296 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080417222726/http://money.uk.msn.com/consumer/article.aspx?cp-documentid=6543296 |archive-date=17 April 2008 |publisher=MSN Money |access-date=5 September 2009}}</ref> og hefur leitt til vaxandi enskrar þjóðernishyggju.<ref>{{cite news |title=English nationalism "threat to UK" |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/596703.stm |work=BBC News |access-date=5 September 2009 |date=9 January 2000}}</ref> Sumir hafa því stungið upp á stofnun sérstaks ensks þings<ref>{{cite news |last=Davidson |first=Lorraine |date=3 June 2008 |title=Gordon Brown pressed on English parliament |work=The Times |location=London |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/article4061785.ece |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100529115803/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/article4061785.ece |archive-date=29 May 2010}}</ref> meðan aðrir hafa mælt með því að aðeins enskir þingmenn fái að kjósa um löggjöf sem eingöngu varðar England.<ref>{{cite news |title=English votes for English laws' plan by Tories |url=https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/english-votes-for-english-laws-plan-by-tories-857647.html |access-date=5 September 2009 |work=The Independent |location=London |first=Andrew |last=Grice |date=1 July 2008}}</ref> == Efnahagslíf == [[Mynd:City of London Skyline.jpg|thumb|350px|[[Lundúnaborg]] er miðstöð heimsefnahags.]] England er eitt af stærstu efnahagskerfum [[Evrópa|Evrópu]] og fimmta stærsta í heimi. Hagkerfi Englands notar [[engilsaxneskt haglíkan]]. Það er eitt af fjórum hagkerfum á Bretlandi, og 100 af 500 stærstum fyrirtækjum í Evrópu eru með höfuðstöðvar í [[London]]. Sem hluti Bretlands er England aðalmiðstöð fyrir efnahagsmál heimsins. England er eitt iðnvæddu landa í heimi. Aðaliðnaðasvæði eru efna- og lyfjaiðnaðir og tækniiðnaðir eins og [[geimverkfræði]], [[vopn]]aiðnaður og framleiðslu [[hugbúnaður|hugbúnaða]]. London flytur út aðallega iðnaðarvörur and flytja inn efni eins og jarðolía, te, ull, hrásykur, timbur, smjör, málmur og kjöt. Í fyrra flutti út England meira en 30.000 [[tonn]] nautakjöta eiga 75.000.000 [[breskt pund|breskra punda]]. [[Frakkland]], [[Ítalía]], [[Grikkland]], [[Holland]], [[Belgía]] og [[Spánn]] eru aðalinnflytjendur nautakjöta frá Englandi. Seðlabanki Bretlands sem setur vaxtaprósentur og kemur á peningamálastefnu er [[Englandsbanki]] í London. [[Kauphöllin í London]] er líka í borginni og er aðalkauphöllin í Bretlandi og er stærsta í Evrópu. London er alheimsleiðtogi í fjármáli, börgin er stærsta fjármálamiðstöð í Evrópu. Hefðbundnir framleiðslu- og þungaiðnaðir hafa hnignað undanfarið á Englandi eins og annars staðar á Bretlandi. Um leið hafa [[þjónustugrein]]ar orðið öllu meira mikilvægar. Til dæmis er [[ferðaþjónusta]] sjötti stærsti iðnaðurinn á Bretlandi og gaf hagkerfinu 76 milljónir breskra punda. Árið [[2002]] ræður hún 1.800.000 stöðugildi fólks eða 6,1% vinnandi íbúa. Aðalmiðstöð fyrir ferðamenn er London og börgin laðar að milljónum ferðamanna árlega. Embættislegi gjaldmiðill Bretlands er [[breskt pund]] (stundum ''sterlingspund'' eða ''GBP'', e. ''pound sterling''). == Íbúar == [[File:England counties population (crop).png|thumb|alt=Kort af Englandi þar sem sýslurnar eru litaðar með missterkum bláum lit.|Borgar- og sveitasýslur eftir mannfjölda.]] [[File:England and Wales population cartogram districts.svg|thumb|Íbúafjöldi Englands og Wales eftir stjórnsýslueiningum.]] England er langfjölmennasta land Bretlands, með yfir 56 milljón íbúa, sem eru 84% af heildarfjöldanum.<ref name="2011census"/>{{rp|12}}<ref>{{cite web |author=Office for National Statistics |author-link=Office for National Statistics |url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/pop-estimate/population-estimates-for-uk--england-and-wales--scotland-and-northern-ireland/mid-2011-and-mid-2012/index.html |title=Population estimates for UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland&nbsp;– current datasets |publisher=statistics.gov.uk |access-date=5 October 2013|date=8 August 2013 }}</ref> Ef England væri sérstakt ríki væri það 25. fjölmennasta ríki heims miðað við árið 2005.<ref>{{cite web |last=United Nations Department of Economic and Social Affairs |author-link=United Nations Department of Economic and Social Affairs |title=World Population Prospects: Analytical Report for the 2004 |url=https://www.un.org/esa/population/publications/WPP2004/WPP2004_Volume3.htm |publisher=United Nations |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090807035831/http://www.un.org/esa/population/publications/WPP2004/WPP2004_Volume3.htm |archive-date=7 August 2009 |url-status=dead }}</ref> [[Englendingar]] eru [[bresk þjóð]].<ref name="ethnicityengl">{{cite web |author=Office for National Statistics |author-link=Office for National Statistics |title=Ethnicity and National Identity in England and Wales 2011 |url=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rpt-ethnicity.html |publisher=Statistics.gov.uk |access-date=5 October 2013 |year=2011}}</ref> Sumar erfðarannsóknir benda til þess að 75-95% þeirra séu afkomendur landnema frá forsögulegum tíma sem fluttust þangað upprunalega frá [[Íberíuskagi|Íberíuskaga]], með um 5% framlagi [[Englar (þjóð)|Engla]] og [[Saxar|Saxa]], auk þó nokkurs framlags frá [[Norðurlönd]]unum.{{sfn|Oppenheimer|2006|p=378}}<ref>{{cite web |title=British and Irish, descendant of the Basques? |url=http://www.eitb24.com/new/en/B24_38277/life/GENETIC-STUDY-British-and-Irish-descendant-of-the-Basques/ |publisher=Eitb24.com |access-date=5 September 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110516142837/http://www.eitb24.com/new/en/B24_38277/life/GENETIC-STUDY-British-and-Irish-descendant-of-the-Basques/ |archive-date=16 May 2011}}; {{cite news |title=What does being British mean? Ask the Spanish |url=https://www.telegraph.co.uk/scienceandtechnology/3348004/What-does-being-British-mean-Ask-the-Spanish.html |newspaper=The Daily Telegraph |location=London |access-date=5 September 2009 |first=Stephen |last=Oppenheimer |date=10 October 2006a |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090715070548/http://www.telegraph.co.uk/scienceandtechnology/3348004/What-does-being-British-mean-Ask-the-Spanish.html |archive-date=15 July 2009 }}</ref> Aðrar rannsóknir meta framlag germanskra þjóða sem allt að 50%.<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2007/03/06/science/06brits.html |title=A United Kingdom? Maybe |last=Wade |first=Nicholas |date=6 March 2007 |newspaper=The New York Times |access-date=8 August 2009}}; {{cite journal |title=Evidence for an apartheid-like social structure in early Anglo-Saxon England |pmc=1635457 |year=2006 |volume=273 |issue=1601 |pmid=17002951 |last1=Thomas |first1=M.G. |last2=Stumpf |first2=M.P. |last3=Härke |first3=H. |pages=2651–7 |doi=10.1098/rspb.2006.3627 |journal=Proceedings: Biological Sciences}}</ref> Ýmis menningarsamfélög hafa orðið áhrifamikil á Englandi í gegnum söguna: [[Forsögulegt Bretland|forsöguleg samfélög]], [[Bretar (söguleg þjóð)|Bretar]],<ref>{{cite web |title=Roman Britons after 410 |url=http://www.britarch.ac.uk/ba/ba68/feat1.shtml |publisher=Britarch.ac.uk |access-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090522193002/http://www.britarch.ac.uk/ba/ba68/feat1.shtml |archive-date=22 May 2009 |url-status=dead}}</ref> [[Rómaveldi]], [[Engilsaxar]],<ref>{{cite book |title=Anglo-Saxon Origins: The Reality of the Myth |url=https://books.google.com/books?id=D3GPUqysfoAC&q=Anglo-Saxon%20Origins%3A%20The%20Reality%20of%20the%20Myth&pg=PA3 |access-date=5 September 2009 |publisher=Malcolm Todd |isbn=978-1-871516-85-2 |last=Cameron |first=Keith |date=March 1994}}</ref> [[Víkingar]],<ref>{{cite news |title=Legacy of the Vikings |url=https://www.bbc.co.uk/history/trail/conquest/after_viking/legacy_vikings_01.shtml |work=BBC News |access-date=5 September 2009}}</ref> [[Gelar]] og [[Normannar]]. Samfélög brottfluttra Englendinga er víða að finna í fyrrum löndum breska heimsveldisins, sérstaklega í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]], [[Kanada]], [[Ástralía|Ástralíu]], [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]] og [[Nýja-Sjáland]]i.<ref>{{cite news |title=Shifting Identities&nbsp;– statistical data on ethnic identities in the US |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m4021/is_/ai_80408799 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160112123723/http://findarticles.com/p/articles/mi_m4021/is_/ai_80408799 |url-status=dead |archive-date=12 January 2016 |publisher=Bnet |access-date=29 July 2009 |year=2001}}</ref> <ref>{{cite web |title=Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories |url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Data=Count&Table=2&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 |publisher=Statistics Canada |access-date=29 July 2009 |date=2 April 2008 |archive-date=1 November 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091101151108/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Data=Count&Table=2&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Australian Population: Ethnic Origins |url=http://elecpress.monash.edu.au/pnp/free/pnpv7n4/v7n4_3price.pdf |author=Centre for Population and Urban Research, Monash University |access-date=29 July 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719124226/http://elecpress.monash.edu.au/pnp/free/pnpv7n4/v7n4_3price.pdf |archive-date=19 July 2011 }}</ref><ref>{{cite web |title=Inmigración británica en Chile |url=http://www.galeon.com/typepad/ |publisher=Galeon.com |access-date=29 July 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090822074242/http://www.galeon.com/typepad/ |archive-date=22 August 2009 |url-status=dead }}</ref> Frá lokum 20. aldar hafa margir Englendingar flust til Spánar.<ref>{{cite news |title=An Englishman's home is his casa as thousands go south |url=https://www.theguardian.com/world/2005/oct/09/spain.spain |newspaper=The Guardian |location=London |access-date=5 September 2009 |first=Jason |last=Burke |date=9 October 2005}}; {{cite news |url=https://www.theguardian.com/society/2007/nov/16/emigration |title=Record numbers leave the country for life abroad |first=Alan |last=Travis |author2=Sarah Knapton |date=16 November 2007 |newspaper=The Guardian |location=London |access-date=8 August 2009}}</ref> Þegar ''[[Dómsdagsbókin]]'' var samin árið 1086 var íbúafjöldi Englands tvær milljónir. Um 10% bjuggu þá í þéttbýli.<ref>{{cite web |author=University of Wisconsin |title=Medieval English society |url=http://history.wisc.edu/sommerville/123/123%2013%20Society.htm |access-date=14 August 2014 |archive-url= https://web.archive.org/web/20111025121640/http://history.wisc.edu/sommerville/123/123%2013%20Society.htm |archive-date=25 October 2011 |url-status=dead}}</ref> Árið 1801 var íbúafjöldinn 8,3 milljónir og árið 1901 var hann orðinn 30,5 milljónir.<ref>{{cite report |publisher=[[Office for National Statistics]] |title=Focus on People and Migration |url=http://ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/focus-on-people-and-migration/december-2005/index.html |date=7 December 2005 |chapter=Chapter 1 – The UK population: past, present and future |chapter-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20160105160709/http://www.ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/focus-on-people-and-migration/december-2005/focus-on-people-and-migration---focus-on-people-and-migration---chapter-1.pdf |access-date=16 February 2017 |format=PDF}}</ref> Efnahagslegur vöxtur í [[Suðaustur-England]]i hefur gert það að áfangastað fyrir fólksflutninga annars staðar að í Bretlandi.<ref name="ethnicityengl"/> Þó nokkur fjöldi Íra hefur líka flust til Englands.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/1224611.stm |title=One in four Britons claim Irish roots |work=BBC News |access-date=26 November 2010 |date=16 March 2001}}</ref> Hlutfall íbúa af evrópskum uppruna er 87,5%. Þar á meðal eru íbúar af þýskum<ref name="migra"/> og pólskum uppruna.<ref name="ethnicityengl"/> Innflytjendur hafa flust til Englands lengra að síðan á 6. áratugnum. Um 6% íbúa Englands tilheyra fjölskyldum sem komu upprunalega frá [[Indlandsskagi|Indlandsskaga]] ([[Indland]]i, [[Pakistan]] og [[Bangladess]]).<ref name="ethnicityengl"/><ref name="migra">{{cite news |title=British Immigration Map Revealed |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/4218740.stm |work=BBC News |access-date=5 September 2009 |date=7 September 2005}}</ref> Um 0,7% íbúa eru af kínverskum uppruna.<ref name="ethnicityengl"/><ref name="migra"/> 2,9% íbúa eru þeldökkir af afrískum og karabískum uppruna, sérstaklega frá fyrrum breskum nýlendum þar.<ref name="ethnicityengl"/><ref name="migra"/> Árið 2007 tilheyrðu 22% skólabarna í Englandi minnihlutaþjóðarbrotum<ref name="Paton">{{cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1564365/One-fifth-of-children-from-ethnic-minorities.html |archive-date=10 January 2022 |url-access=subscription |url-status=live |title=One fifth of children from ethnic minorities |newspaper=The Daily Telegraph |location=London |first=Graeme |last=Paton |date=1 October 2007 |access-date=14 August 2014}}</ref> og árið 2011 var fjöldi þeirra 26,5%.<ref name="Shepherd">{{cite news |url=https://www.theguardian.com/education/2011/jun/22/quarter-state-school-pupils-from-ethnic-minority |title=Almost a quarter of state school pupils are from an ethnic minority |newspaper=The Guardian |location=London |first=Jessica |last=Shepherd |date=22 June 2011 |access-date=17 January 2014}}</ref> Um helmingur fólksfjölgunar milli 1991 og 2001 var vegna aðflutnings.<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article379434.ece |title=Immigration rise increases segregation in British cities |last=Leppard |first=David |date=10 April 2005 |work=The Times |location=London |access-date=8 August 2009 |archive-date=11 febrúar 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080211185641/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article379434.ece |url-status=dead }}</ref> Deilur um þennan aðflutning eru áberandi í enskum stjórnmálum.<ref>{{cite web |title=Immigration debate hots up in England |url=http://www.dawn.com/news/821775/immigration-debate-hots-up-in-england |publisher=The Independent News Service |date=26 November 2008 |access-date=14 August 2014}}</ref> Í könnun innanríkisráðuneytisins árið 2009 sögðust 80% aðspurðra vilja takmarka aðflutning fólks.<ref>{{cite news |title=80% say cap immigration |url=http://www.express.co.uk/posts/view/115745/80-say-cap-immigration |newspaper=Daily Express |location=London |date=23 July 2009 |first=Gabriel |last=Milland |access-date=5 September 2009}}</ref> [[Hagstofa Bretlands]] áætlar að íbúum muni fjölga um 9 milljónir milli 2014 og 2039.<ref>{{cite report |title=National Population Projections: 2014-based Statistical Bulletin |url=https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationprojections/bulletins/nationalpopulationprojections/2015-10-29 |date=29 October 2015 |publisher=Office for National Statistics}}</ref> [[Kornbretar]] eru eina þjóðarbrotið sem er upprunnið á Englandi, sem er viðurkennt af ríkisstjórn Bretlands samkvæmt [[Rammasamkomulag um vernd þjóðarbrota|Rammasamkomulagi um vernd þjóðarbrota]] frá 2014.<ref name="ReferenceB">{{cite news |title=Cornish people formally declared a national minority along with Scots, Welsh and Irish |url=https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/cornish-people-formally-declared-a-national-minority-along-with-scots-welsh-and-irish-9278725.html |access-date=23 April 2014 |newspaper=The Independent |date=23 April 2014 |archive-date=24 April 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140424100108/http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/cornish-people-formally-declared-a-national-minority-along-with-scots-welsh-and-irish-9278725.html |url-status=dead }}</ref> === Tungumál === {{aðalgrein|Enska}} Enska varð til á Englandi og er aðaltungumál Englands í dag. Enska er vesturgermanskt [[indóevrópsk tungumál|indóevrópskt]] tungumál og er skylt [[Skoska|skosku]] og [[frísneska|frísnesku]]. Í sögu málsins er tímabilið fram til ársins [[1066]] nefnt [[fornenska]] en frá árinu 1066 til [[15. öld|15. aldar]] er talað um [[miðenska|miðensku]] og frá 15. öld um nútímaensku. Allt frá árinu 1066 hefur enska orðið fyrir miklum áhrifum frá latínu og frönsku, ekki síst orðaforðinn sem er nú að verulegu leyti af latneskum rótum líkt og í [[Rómönsk mál|rómönsku málunum]]. === Borgir === [[London]] er stærsta borg Bretlands og er líka [[höfuðborg]] landsins. Þær eru stærsta þéttbýli á landinu. [[Birmingham]] er önnur stærsta borgin. Aðrar stórar borgir eru [[Manchester]], [[Leeds]], [[Liverpool]], [[Newcastle]], [[Sheffield]], [[Bristol]], [[Coventry]], [[Bradford]], [[Leicester]] og [[Nottingham]]. Stærsta höfnin er [[Poole]] á suðströndinni. {|class="wikitable" |- !Röð !Þéttbýli !Fólksfjöldi<br />(manntal 2011) !Staðir !Stærri þéttbýlisstaðir |- !1 |[[Þéttbýli Stór-Lundúnasvæðisins]] |9.787.426 |67 |[[London]] |- !2 |[[Stór-Manchester]] |2.553.379 |57 |[[Manchester]], [[Salford]], [[Bolton]], [[Stockport]], [[Oldham]] |- !3 |[[Þéttbýli Vestur-Miðhéraðanna]] |2.440.986 |22 |[[Birmingham]], [[Wolverhampton]], [[Dudley]], [[Walsall]] |- !4 |[[Þéttbýli Vestur-Yorkshire]] |1.777.934 |26 |[[Leeds]], [[Bradford]], [[Huddersfield]], [[Wakefield]] |- !5 |[[Þéttbýlið Liverpool]] |864.122 |8 |[[Liverpool]], [[St Helens (Merseyside)|St Helens]], [[Bootle]], [[Huyton-with-Roby]] |- !6 |[[Þéttbýlið South-Hampshire]] |855.569 |16 |[[Southampton]], [[Portsmouth]] |- !7 |[[Tyneside]] |774.891 |25 |[[Newcastle upon Tyne]], [[North Shields]], [[South Shields]], [[Gateshead]], [[Jarrow]] |- !8 |[[Þéttbýlið Nottingham]] |729.977 |15 |[[Nottingham]], [[Beeston (Nottinghamshire)|Beeston]] og [[Stapleford (Nottinghamshire)|Stapleford]], [[Carlton, Nottinghamshire|Carlton]], [[Long Eaton]] |- !9 |[[Þéttbýlið Sheffield]] |685.368 |7 |[[Sheffield]], [[Rotherham]], [[Chapeltown (Suður-Yorkshire)|Chapeltown]], [[Mosborough]]/[[Highlane]] |- !10 |[[Þéttbýlið Bristol]] |617.280 |7 |[[Bristol]], [[Kingswood, South Gloucestershire|Kingswood]], [[Mangotsfield]], [[Stoke Gifford]] |} == Menning == {{aðalgrein|Ensk menning}} Ensk menning er breið og fjölbreytileg. Englendingar hafa spilað inn í þróun [[list]]a og [[vísindi|vísindanna]]. Margir mikilvægir vísindamenn og heimspekingar fæddust á Englandi eða hafa búið á Englandi, til dæmis [[Isaac Newton]], [[Francis Bacon (heimspekingur)|Francis Bacon]], [[Charles Darwin]], [[Ernest Rutherford]] (fæddur á [[Nýja-Sjáland]]i), [[John Locke]], [[John Stuart Mill]], [[Bertrand Russell]], [[Thomas Hobbes]] og hagfræðingar svo sem [[David Ricardo]] og [[John Maynard Keynes]]. [[Karl Marx]] skrifaði mest af ritverkum sínum í [[Manchester]]. === Matargerð === Mörg lönd telja að ensk matargerð sé gróf og einföld. Ensk matargerð umbreyttist á sjötta áratuginum undir áhrifum frá [[Indland]]i og [[Kína]] sem fylgdu innflytjendum. Dæmi af hefðbundnum enskum mat eru: [[Mynd:English Breakfast.jpg|thumb|180px|Enskur morgunverður]] {{dálkar |width= | col1 = * [[Eplabaka]] * [[Bjúgu og stappa]] * [[Bedfordshire clanger]] * [[Bubble and Squeak]] * [[Kornbresk kjötbaka]] * [[Bústaðarbaka]] * [[Devonshire rjómaté]] * [[Fiskur og franskar]] | col2width = | col2 = * [[Enskur morgunverður]] * [[Kjötsósa|Kjötsósur]] * [[Hlaupaáll]] * [[Lancashire grýta]] * [[Lincolnshire bjúga|Lincolnshire bjúgu]] * [[Kjötbaka|Kjötbökur]] * [[Baka og stappa]] * [[Ploughmans hádegisverður]] | col3 = * [[Svínabaka|Svínabökur]] * [[Scouse]] * [[Smalabaka]] * [[Spotted Dick]] * [[Nýrnabaka]] * [[Sunnudagssteik]]ur * [[Toad in the hole]] * [[Yorkshire pudding]] }} === Verkfræði === England er fæðingarstaður [[Iðnbyltingin|Iðnbyltingarinnar]] og margir uppfinningamenn bjuggu á Englandi á [[18. öld|18.]] og [[19. öld]]. Frægir verkfræðingar eru til dæmis [[Isambard Kingdom Brunel]], [[Charles Babbage]], [[Tim Berners-Lee]], [[John Dalton]], [[James Dyson]], [[Michael Faraday]], [[Robert Hooke]], [[Robert Stephenson]], [[Joseph Swan]] og [[Alan Turing]]. === Vísindi og heimspeki === [[Mynd:Charles Darwin aged 51.jpg|thumb|right|[[Charles Darwin]].]] Meðal mikilhæfra vísindamanna frá Englandi má nefna [[Isaac Newton]], [[Michael Faraday]], [[Robert Hooke]], [[Robert Boyle]], [[Joseph Priestley]], [[J. J. Thomson]], [[Charles Babbage]], [[Charles Darwin]], [[Stephen Hawking]], [[Christopher Wren]], [[Alan Turing]], [[Francis Crick]], [[Joseph Lister]], [[Tim Berners-Lee]], [[Andrew Wiles]] og [[Richard Dawkins]]. Enskir heimspekingar áttu ríkan þátt í að móta vestræna heimspeki. Þar má nefna [[William af Ockham]], [[Francis Bacon (heimspekingur)|Francis Bacon]], [[Thomas Hobbes]], [[John Locke]], [[Jeremy Bentham]], [[Thomas Paine]], [[John Stuart Mill]], [[Herbert Spencer]], [[Bertrand Russell]], [[G.E. Moore]], [[A.J. Ayer]], [[Gilbert Ryle]], [[J.L. Austin]], [[G.E.M. Anscombe]] og [[Bernard Williams]]. === Bókmenntir === [[Mynd:CHANDOS3.jpg|thumb|upright|right|Leikskáld [[William Shakespeare]].]] Saga enskra bókmennta er rótgróin. Margir [[rithöfundur|rithöfundar]] eru frá Englandi til dæmis leikskáldin [[William Shakespeare]], [[Christopher Marlowe]], [[Ben Jonson]] og [[John Webster]], til viðbótar rithöfundarnir [[Daniel Defoe]], [[Henry Fielding]], [[Jane Austen]], [[William Makepeace Thackeray]], [[Charlotte Brontë]], [[Emily Brontë]], [[J.R.R. Tolkien]], [[Charles Dickens]], [[Mary Shelley]], [[H. G. Wells]], [[George Eliot]], [[Rudyard Kipling]], [[D.H. Lawrence]], [[E.M. Forster]], [[Virginia Woolf]], [[George Orwell]] og [[Harold Pinter]]. [[J.K. Rowling]], [[Enid Blyton]] og [[Agatha Christie]] eru rithöfundar sem hafa orðið frægir á [[20. öld]]. === Tónlist === Tónskáld frá Englandi eru ekki eins fræg og rithöfundarnir þaðan. Flytjendur eins og [[Bítlarnir]], [[Led Zeppelin]], [[Pink Floyd]], [[Elton John]], [[Queen]] og [[The Rolling Stones]] eru meðal þeirra sem hafa selt mest af plötum í heiminum. England er einnig fæðingarstaður margra [[tónlistarstefna]] til dæmis [[harðrokk]]s, [[þungarokk]]s, [[Britpop]]s, [[glamrokk]]s, [[drum and bass]], [[framsækið rokk|framsækins rokks]], [[pönk]]s, [[gotneskt rokk|gotnesks rokks]] og [[triphop]]s. == Tilvísanir == {{Reflist}} == Heimildir == * {{Cite book |last=Colley |first=Linda |url=https://archive.org/details/britonsforgingna0000coll |title=Britons: Forging the Nation, 1701–1837 |publisher=Yale University Press |date=1992 |isbn=978-0-300-05737-9 |author-link=Linda Colley}} * {{Cite book |last=Crofton |first=Ian |title=The Kings and Queens of England |publisher=Quercus |date=2007 |isbn=978-1-84724-065-1}} * {{Cite book |last=Crouch |first=David |url=https://archive.org/details/isbn_9781852855956 |title=Normans: The History of a Dynasty |publisher=Hambledon Continuum |date=2006 |isbn=978-1-85285-595-6 |url-access=registration}} * {{Cite book |last=Crystal |first=David |url=https://archive.org/details/storiesofenglish00crys |title=The Stories of English |publisher=The Overlook Press |date=2004 |isbn=978-1-58567-601-9 |author-link=David Crystal}} * {{Cite book |last=Fowler |first=Kenneth |url=https://archive.org/details/ageofplantagenet0000fowl |title=The Age of Plantagenet and Valois: The Struggle for Supremacy, 1328–1498 |publisher=Putnam |date=1967 |isbn=978-0-236-30832-3 |url-access=registration}} * {{Cite book |last=Gallagher |first=Michael |title=The United Kingdom Today |publisher=Franklin Watts |date=2006 |isbn=978-0-7496-6488-6 |location=London}} * {{Cite book |last=Goldberg |first=Jeremy |title=The Black Death in England |publisher=Paul Watkins |date=1996 |isbn=978-1-871615-56-2 |editor-last=Mark Ormrod & P.G. Lindley |location=Stamford |chapter=Introduction |author-link=Jeremy Goldberg}} * {{Cite book |last=Kirby |first=D.P. |title=The earliest English kings |publisher=Routledge |date=2000 |isbn=978-0-415-24210-3}} * {{Cite book |last=Molyneaux |first=George |title=The Formation of the English Kingdom in the Tenth Century |url=https://archive.org/details/formationofengli0000moly |publisher=Oxford University Press |date=2015 |isbn=978-0-19-871791-1}} * {{Cite book |last=Rankov |first=Boris |title=The Praetorian Guard |url=https://archive.org/details/praetorianguard0000rank |publisher=Osprey Publishing |date=1994 |isbn=978-1-85532-361-2}} * {{Cite book |last=Reitan |first=Earl Aaron |title=The Thatcher Revolution |publisher=Rowman & Littlefield |date=2003 |isbn=978-0-7425-2203-9}} * {{Cite book |last=Oppenheimer |first=Stephen |url=https://archive.org/details/isbn_9780786718900 |title=Origins of the British |publisher=Carroll & Graf |date=2006 |isbn=978-0-7867-1890-0 |author-link=Stephen Oppenheimer}} * {{Cite book |last=Wright |first=Kevin J |url=https://archive.org/details/christiantravelp0000wrig |title=The Christian Travel Planner |publisher=Thomas Nelson Inc |date=2008 |isbn=978-1-4016-0374-8 |url-access=registration}} * {{Cite book |last=Ziegler |first=Philip |title=The Black Death |url=https://archive.org/details/blackdeath00unse |publisher=Sutton Publishing Ltd. |date=2003 |isbn=978-0-7509-3202-8 |edition=New |location=Sutton |author-link=Philip Ziegler}} == Tenglar == {{Wiktionary|England}} * [https://www.ons.gov.uk/ Office for National Statistics] - Hagstofa Bretlands. * [https://visitengland.com/ ''Visit England''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230305164945/https://www.visitengland.com/ |date=2023-03-05 }} — Vefur frá Ferðamálaráði Bretlands. * [https://www.gov.uk/ Opinber vefur ríkisstjórnar Bretlands]. * [https://bbc.co.uk/england/ Fréttir frá Englandi á vef BBC]. * [https://www.gov.uk/government/organisations/natural-england Natural England] — náttúrufræðistofnun Englands. * [https://www.english-heritage.org.uk/ English Heritage] — félag um enskan menningararf. * {{Vísindavefurinn|14634|Hversu gamalt er England og hvernig myndaðist það?}} {{Evrópa}} [[Flokkur:England| ]] n38soyvkl670irwikep07gokhgo1qf5 0 10715 1892093 1797981 2024-12-16T14:11:02Z Berserkur 10188 1892093 wikitext text/x-wiki {{Ár| [[1710]]|[[1711]]|[[1712]]|[[1713]]|[[1714]]|[[1715]]|[[1716]]| [[1701–1710]]|[[1711–1720]]|[[1721–1730]]| [[17. öldin]]|[[18. öldin]]|[[19. öldin]]| }} Árið '''1713''' ('''MDCCXIII''' í [[rómverskar tölur|rómverskum tölum]]) == Á Íslandi == * [[Sigurður Björnsson (lögmaður)|Sigurður Björnsson]], lögmaður, vann fullan sigur fyrir hæstarétti í Kaupmannahöfn vegna deilna um skipun lögmanna og fékk sér dæmdar skaðabætur. * [[Snorri Jónsson (prestur á Helgafelli)|Snorri Jónsson]] varð skólameistari í [[Hólaskóli (1106-1802)|Hólaskóla]]. '''Fædd''' *[[Johan Christian Pingel]], danskur amtmaður á Íslandi. '''Dáin''' * [[15. nóvember]] - [[Þorleifur Halldórsson]], skólameistari í [[Hólaskóli (1106-1802)|Hólaskóla]] (f. [[1683]]). == Erlendis == * [[1. febrúar]] - [[Karl 12. Svíakonungur]] tapaði orrustu við Bender, Moldóvu, gegn [[Ottómanveldið|Ottómanveldinu]]. * [[27. mars]] - [[Spænska erfðastríðið]]: Fyrsti Utrecht-samningurinn milli Bretlands og Frakklands: Frakkar gefa eftir Nýfundnaland, Akasíu, Hudson-flóa og St. Kitts. * [[17. maí]] - ''Ottone in villa'', fyrsta ópera [[Antonio Vivaldi]], var frumsýnd í Teatro delle Grazie í Vicenza. * [[17. október]] - [[Norðurlandaófriðurinn mikli]]: Rússar unnu sigur á Finnum í orrustu við Pälkäne * [[12. nóvember]] - [[Íhaldsflokkurinn (Bretland)|Íhaldsflokkurinn]] vann meirihluta á breska þinginu. '''Fædd''' * [[25. maí]] - [[John Stuart, jarl af Bute]], forsætisráðherra Bretlands. (d. [[1792]]) * [[5. október]] - [[Denis Diderot]], franskur heimspekingur.(d. [[1784]]) * [[24. nóvember]] - [[Laurence Sterne]], ensk-írskur skáldsagnahöfundur (d. [[1768]]). * [[28. desember]] - [[Nicolas-Louis de Lacaille]], franskur stærðfræðingur. '''Dáin''' *[[Friðrik 1. Prússakonungur]] [[Flokkur:1713]] pbn76nrxif1vo2x1813uarvngahm4du 1892094 1892093 2024-12-16T14:12:24Z Berserkur 10188 1892094 wikitext text/x-wiki {{Ár| [[1710]]|[[1711]]|[[1712]]|[[1713]]|[[1714]]|[[1715]]|[[1716]]| [[1701–1710]]|[[1711–1720]]|[[1721–1730]]| [[17. öldin]]|[[18. öldin]]|[[19. öldin]]| }} Árið '''1713''' ('''MDCCXIII''' í [[rómverskar tölur|rómverskum tölum]]) == Á Íslandi == * [[Sigurður Björnsson (lögmaður)|Sigurður Björnsson]], lögmaður, vann fullan sigur fyrir hæstarétti í Kaupmannahöfn vegna deilna um skipun lögmanna og fékk sér dæmdar skaðabætur. * [[Snorri Jónsson (prestur á Helgafelli)|Snorri Jónsson]] varð skólameistari í [[Hólaskóli (1106-1802)|Hólaskóla]]. '''Fædd''' *[[Johan Christian Pingel]], danskur amtmaður á Íslandi. '''Dáin''' * [[15. nóvember]] - [[Þorleifur Halldórsson]], skólameistari í [[Hólaskóli (1106-1802)|Hólaskóla]] (f. [[1683]]). == Erlendis == * [[1. febrúar]] - [[Norðurlandaófriðurinn mikli]]: [[Karl 12. Svíakonungur]] tapaði orrustu við Bender, Moldóvu, gegn [[Ottómanveldið|Ottómanveldinu]]. * [[27. mars]] - [[Spænska erfðastríðið]]: Fyrsti Utrecht-samningurinn milli Bretlands og Frakklands: Frakkar gefa eftir Nýfundnaland, Akasíu, Hudson-flóa og St. Kitts. * [[17. maí]] - ''Ottone in villa'', fyrsta ópera [[Antonio Vivaldi]], var frumsýnd í Teatro delle Grazie í Vicenza. * [[17. október]] - [[Norðurlandaófriðurinn mikli]]: Rússar unnu sigur á Finnum í orrustu við Pälkäne * [[12. nóvember]] - [[Íhaldsflokkurinn (Bretland)|Íhaldsflokkurinn]] vann meirihluta á breska þinginu. '''Fædd''' * [[25. maí]] - [[John Stuart, jarl af Bute]], forsætisráðherra Bretlands. (d. [[1792]]) * [[5. október]] - [[Denis Diderot]], franskur heimspekingur.(d. [[1784]]) * [[24. nóvember]] - [[Laurence Sterne]], ensk-írskur skáldsagnahöfundur (d. [[1768]]). * [[28. desember]] - [[Nicolas-Louis de Lacaille]], franskur stærðfræðingur. '''Dáin''' *[[Friðrik 1. Prússakonungur]] [[Flokkur:1713]] r7laweac7mtgu66ejq8uq3f4gonsh5b 0 10716 1892095 1797980 2024-12-16T14:31:34Z Berserkur 10188 1892095 wikitext text/x-wiki {{Ár| [[1709]]|[[1710]]|[[1711]]|[[1712]]|[[1713]]|[[1714]]|[[1715]]| [[1701–1710]]|[[1711–1720]]|[[1721–1730]]| [[17. öldin]]|[[18. öldin]]|[[19. öldin]]| }} Árið '''1712''' ('''MDCCXII''' í [[rómverskar tölur|rómverskum tölum]]) == Á Íslandi == '''Fædd''' * [[12. september]] - [[Gísli Magnússon (biskup)|Gísli Magnússon ]], biskup á Hólum (d. [[1779]]) . * [[Árni Hallvarðsson]], prestur á Hvalsnesi á Suðurnesjum (d. [[1748]]). '''Dáin''' == Erlendis == ===Atburðir=== * [[6. apríl]] -[[7. apríl]] - [[þræll|Þrælauppreisn]] var gerð í [[New York]]: 9 hvítir voru drepnir af þrælum og voru 21 þræll tekinn af lífi. * [[19. maí]] - [[Pétur mikli]] færði höfuðborg Rússlands frá [[Sankti Pétursborg]] til [[Moskva|Moskvu]] * [[9. desember]] - [[Norðurlandaófriðurinn mikli]]: Svíar unnu sína síðustu stóru orrustu stríðsins við Gadebusch (nálægt Lübeck). Danir og Saxar lutu í lægra haldi. '''Fædd''' * [[24. janúar]] - [[Friðrik mikli]], leiðtogi [[Prússland]]s. (d. [[1786]]). * [[14. október]] - [[George Grenville]], forsætisráðherra [[Bretland]]s. (d. [[1770]]) * [[28. júní]] - [[Jean-Jacques Rousseau]], fransk-svissneskur [[heimspeki]]ngur. (d. [[1778]]) '''Dáin''' [[Flokkur:1712]] mr6n5fymtym1jua5e0slkudd1prl80e 1892096 1892095 2024-12-16T14:31:50Z Berserkur 10188 /* Atburðir */ 1892096 wikitext text/x-wiki {{Ár| [[1709]]|[[1710]]|[[1711]]|[[1712]]|[[1713]]|[[1714]]|[[1715]]| [[1701–1710]]|[[1711–1720]]|[[1721–1730]]| [[17. öldin]]|[[18. öldin]]|[[19. öldin]]| }} Árið '''1712''' ('''MDCCXII''' í [[rómverskar tölur|rómverskum tölum]]) == Á Íslandi == '''Fædd''' * [[12. september]] - [[Gísli Magnússon (biskup)|Gísli Magnússon ]], biskup á Hólum (d. [[1779]]) . * [[Árni Hallvarðsson]], prestur á Hvalsnesi á Suðurnesjum (d. [[1748]]). '''Dáin''' == Erlendis == ===Atburðir=== * [[6. apríl]] -[[7. apríl]] - [[þræll|Þrælauppreisn]] var gerð í [[New York]]: 9 hvítir voru drepnir af þrælum og voru 21 þræll tekinn af lífi. * [[19. maí]] - [[Pétur mikli]] færði höfuðborg Rússlands frá [[Sankti Pétursborg]] til [[Moskva|Moskvu]]. * [[9. desember]] - [[Norðurlandaófriðurinn mikli]]: Svíar unnu sína síðustu stóru orrustu stríðsins við Gadebusch (nálægt Lübeck). Danir og Saxar lutu í lægra haldi. '''Fædd''' * [[24. janúar]] - [[Friðrik mikli]], leiðtogi [[Prússland]]s. (d. [[1786]]). * [[14. október]] - [[George Grenville]], forsætisráðherra [[Bretland]]s. (d. [[1770]]) * [[28. júní]] - [[Jean-Jacques Rousseau]], fransk-svissneskur [[heimspeki]]ngur. (d. [[1778]]) '''Dáin''' [[Flokkur:1712]] qgzzmuvz1mcgvpi541mu2yfs88ke0zl 0 12799 1892159 1853203 2024-12-17T00:31:16Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892159 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Dýr | image = Animal_diversity.png | domain = [[heilkjörnungur|Heilkjörnungar]] (''Eukaryota'') | regnum = [[Dýraríkið]] (''Animalia'') | regnum_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]] (1758) | subdivision_ranks = [[Fylking (flokkunarfræði)|Fylkingar]] | subdivision = * [[Flögudýr]] (''[[Placozoa]]'') * [[Holdýr]] (''[[Cnidaria]]'') * [[Kambhveljur]] (''[[Ctenophora]]'') * [[Svampdýr]] (''[[Porifera]]'') * [[Tvíhliða dýr]] (''[[Bilateria]]'') ~30 fylkingar | synonyms = * ''Metazoa'' (Haeckel 1874)<ref name="Phylonyms Metazoa">{{cite book |chapter=Metazoa E. Haeckel 1874 [J. R. Garey and K. M. Halanych], converted clade name |title=Phylonyms: A Companion to the PhyloCode |edition=1st |date=2020 |publisher=CRC Press|doi=10.1201/9780429446276 |pages=1352 |isbn=9780429446276 |s2cid=242704712 |editor-first1=Kevin |editor-last1=de Queiroz |editor-first2=Philip |editor-last2=Cantino |editor-first3=Jacques|editor-last3=Gauthier}}</ref> * ''Choanoblastaea'' (Nielsen 2008)<ref name="Choanoblastaea">{{cite journal |title=Six major steps in animal evolution: are we derived sponge larvae? |journal=Evolution & Development |volume=10 |issue=2 |date=2008 |pages=241–257 |first1=Claus |last1=Nielsen |doi=10.1111/j.1525-142X.2008.00231.x |pmid=18315817 |s2cid=8531859 }}</ref> * ''Gastrobionta'' (Rothm. 1948)<ref name="Rothmaler">{{cite journal |first1=Werner |last1=Rothmaler |date=1951 |title=Die Abteilungen und Klassen der Pflanzen |journal=Feddes Repertorium, Journal of Botanical Taxonomy and Geobotany |doi=10.1002/fedr.19510540208 |volume=54 |issue=2–3 |pages=256–266}}</ref> * ''Zooaea'' (Barkley 1939)<ref name="Rothmaler"/> * ''Euanimalia'' (Barkley 1939)<ref name="Rothmaler"/> }} '''Dýr''' ([[fræðiheiti]]: ''Animalia'') eru hópur [[lífvera]] sem myndar sérstakt [[ríki (flokkunarfræði)|ríki]] '''dýraríkið'''. Dýr eru [[ófrumbjarga]] [[fjölfrumungur|fjölfrumungar]], færir um [[hreyfing]]u og gerð úr [[fruma|frumum]] sem hafa ekki [[frumuveggur|frumuveggi]] (dýrsfrumum). Dýr eru fær um [[kynæxlun]]. Þau hafa [[vöðvafruma|vöðvafrumur]] og þróast úr egglaga [[blöðrufóstur|blöðrufóstri]] við upphaf [[fósturþroski|fósturþroska]]. Vöxtur dýra fer venjulega fram í öllum [[Líkamshluti|líkamshlutum]] og hættir við [[Kynþroski|kynþroska]]. Dýr nærast á öðrum [[lífvera|lífverum]], til dæmis [[Planta|plöntum]], öðrum dýrum eða dýraleifum. Búið er að lýsa yfir 1,5 milljón tegundum af dýrum í um 35 fylkingum. Af þeim eru um 1,05 milljón [[skordýr]]. Um 85.000 tegundir dýra eru [[lindýr]] og um 65.000 eru [[hryggdýr]]. Talið er að fjöldi dýrategunda á jörðinni gæti verið allt að 7,77 milljónir. Minnstu dýrin eru aðeins 8,5 μm á lengd (sníkjudýrið ''[[Myxobolus shekel]]''), en þau stærstu ([[steypireyður|steypireyðar]]) allt að 33,6 metrar. Dýr mynda flókin tengsl við [[vistkerfi]] sín og aðrar tegundir og taka þátt í [[fæðuvefur|fæðuvef]]. [[Dýrafræði]] fæst við rannsóknir á dýrum, en rannsóknir á atferli dýra eru gerðar innan [[atferlisfræði]]. Flestar dýrategundir tilheyra undirríki [[tvíhliða dýr]]a (''[[Bilateria]]'') sem er stór grein dýra með [[tvíhliða samhverfa]] [[líkamsmynd]]. Af núlifandi tegundum tvíhliða dýra er til litla grunnfylkingin ''[[Xenacoelomorpha]]'', en langflestar tegundir eru annað hvort [[frummunnar]] (''[[Protostomia]]'': [[liðdýr]], [[lindýr]], [[flatormar]], [[liðormar]], [[þráðormar]] o.s.frv.) eða [[nýmunnar]] (''[[Deuterostomia]]'': [[skrápdýr]], [[kragaormar]] og [[hryggdýr]], þar sem hryggdýr eru stærsta undirfylkingin). Fundist hafa menjar um forkambrískar lífverur frá [[Ediacaríum]], seinast á [[frumlífsöld]], sem hafa verið túlkaðar sem dýr. Frá [[Toníum]], sem er fyrsta tímabil [[nýfrumlífsöld|nýfrumlífsaldar]], hafa fundist steingervingar sem benda til tilvistar frumstæðra [[svampdýr]]a. Nær allar núverandi fylkingar dýra komu fram á sjónarsviðið í [[Kambríumsprengingin|Kambríumsprengingunni]] sem hófst fyrir 539 milljónum ára, og flestir [[flokkur (flokkunarfræði)|flokkar]] dýra komu fram á [[Ordóvisíum]] fyrir 485,4 milljón árum. Fundist hafa 6.331 hópar [[erfðavísir|erfðavísa]] sem öll dýr eiga sameiginlega. Hugsanlega var síðasti sameiginlegi forfaðir allra dýra uppi fyrir 650 milljón árum. Gríski heimspekingurinn [[Aristóteles]] flokkaði dýr í dýr með blóð og dýr án blóðs. [[Carl Linneus]] setti fram fyrstu [[vísindaleg flokkun|vísindalegu flokkunina]] þar sem hann skipti dýrum í sex flokka í bókinni ''[[Systema Naturae]]'' árið 1735. Árið 1809 greindi [[Jean-Baptiste Lamarck]] á milli 14 fylkinga dýra. Árið 1874 gerði [[Ernst Haeckel]] greinarmun á fjölfruma vefdýrum (''Metazoa'', sem nú eru einfaldlega kölluð „dýr“) og einfruma [[frumdýr]]um (''Protozoa'', sem eru ekki lengur flokkuð með dýrum). Í dag reiðir flokkunarfræðin sig í auknum mæli á aðferðir [[sameindaþróunarfræði]] til að greina [[erfðafræði]]legan skyldleika dýrategunda. [[Maður|Menn]] hagnýta aðrar dýrategundir á margvíslegan hátt, eins og sem [[matur|fæðu]] (þar á meðal [[kjöt]], [[egg]] og [[mjólk]]), fyrir mikilvægan efnivið (eins og [[leður]], [[skinn]] og [[ull]]), sem [[gæludýr]] og [[vinnudýr]]. Fyrsta [[húsdýr]]ið var [[hundur]]inn, en menn hafa notað hunda við [[veiðar]], sem [[varðhundur|varðhunda]] og í [[stríðshundar|stríði]]. [[Hestur|Hestar]], [[dúfa|dúfur]] og [[ránfugl]]ar hafa líka verið notuð sem vinnudýr. Menn stunda [[sportveiði]] á öðrum dýrategundum, bæði land- og lagardýrum. Önnur dýr hafa haft mikla menningarlega þýðingu fyrir menn og koma fyrir í elstu [[hellamálverk]]um og sem [[verndardýr]] frá fyrstu tíð. Dýr koma þannig víða fyrir í [[trúarbrögð]]um, [[list]], [[skjaldarmerki|skjaldarmerkjum]], [[stjórnmál]]um og [[íþrótt]]um. ==Einkenni== [[File:Blastulation.png|thumb|Dýr eru einu lífverurnar þar sem frumuknippið sem myndast við upphaf fósturþroskans (1) myndar hola kúlu eða [[blöðrufóstur]] (2).]] Það er ýmislegt sem aðgreinir dýr frá öðrum lífverum. Sem dæmi má taka að dýr eru [[heilkjörnungar]] og oftast fjölfrumungar sem meðal annars aðgreinir þau frá [[gerlar|gerlum]].<ref name="Avila1995">{{cite book |last=Avila |first=Vernon L. |title=Biology: Investigating Life on Earth |url={{GBurl|id=B_OOazzGefEC|p=767}} |year=1995 |publisher=[[Jones & Bartlett Learning]] |isbn=978-0-86720-942-6 |pages=767–}}</ref> Ólíkt jurtum og þörungum sem eru [[frumbjarga]] (framleiða sína eigin næringu)<ref name=AnimalCells>{{cite web |last=Davidson |first=Michael W. |title=Animal Cell Structure |url=https://micro.magnet.fsu.edu/cells/animalcell.html |access-date=20 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070920235924/https://micro.magnet.fsu.edu/cells/animalcell.html |archive-date=20 September 2007 |url-status=live}}</ref> eru dýr [[ófrumbjarga]]<ref name="palaeos">{{cite web |title=Palaeos:Metazoa |url=https://palaeos.com/metazoa/metazoa.html |website=Palaeos |access-date=25 February 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180228005641/https://palaeos.com/metazoa/metazoa.html |archive-date=28 February 2018 |url-status=dead }}</ref><ref name=Windows>{{cite web |last=Bergman |first=Jennifer |title=Heterotrophs |url=https://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Life/heterotrophs.html&edu=high |access-date=30 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070829051950/https://www.windows.ucar.edu/tour/link%3D/earth/Life/heterotrophs.html%26edu%3Dhigh |archive-date=29 August 2007 |url-status=dead}}</ref> og nærast á lífrænu efni sem þau melta innvortis.<ref>{{cite journal |last1=Douglas |first1=Angela E. |last2=Raven |first2=John A. |title=Genomes at the interface between bacteria and organelles |journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society B]] |volume=358 |issue=1429 |pages=5–17 |date=January 2003 |pmid=12594915 |pmc=1693093 |doi=10.1098/rstb.2002.1188}}</ref> Nær öll dýr nota [[loftháð öndun|loftháða öndun]].<ref name="oxygen">{{cite journal |last1=Mentel |first1=Marek |last2=Martin |first2=William |title=Anaerobic animals from an ancient, anoxic ecological niche |journal=BMC Biology |volume=8 |pages=32 |year=2010 |doi=10.1186/1741-7007-8-32 |pmid=20370917 |pmc=2859860 |doi-access=free }}</ref> Öll dýr eru [[hreyfanleiki|hreyfanleg]]<ref name=Concepts>{{cite web |url=https://employees.csbsju.edu/SSAUPE/biol116/Zoology/digestion.htm |last=Saupe |first=S. G. |title=Concepts of Biology |access-date=30 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071121084100/https://employees.csbsju.edu/SSAUPE/biol116/Zoology/digestion.htm |archive-date=21 November 2007 |url-status=live }}</ref> og geta fært líkama sinn úr stað á einhverju [[æviskeið]]i, en sum dýr (til dæmis svampar, kórallar, kræklingar og hrúðurkarlar) gerast [[botnsætinn|botnsætin]] síðar á ævinni. [[Blöðrufóstur]] er stig [[fósturþroski|fósturþroska]] sem aðeins dýr hafa og gerir [[frumusérhæfing]]u mögulega, sem aftur leiðir til sérhæfðra vefja og líffæra.<ref>{{cite book |last=Minkoff |first=Eli C. |title=Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology |url=https://archive.org/details/biology0000mink |year=2008 |publisher=Barron's Educational Series |isbn=978-0-7641-3920-8 |edition=2nd, revised |page=[https://archive.org/details/biology0000mink/page/48 48]}}</ref> Flest dýr hafa sérhæfð líffæri eins og [[taugakerfi]] , [[meltingarkerfi]] og [[vöðvi|vöðva]]. === Bygging === Öll dýr eru gerð úr frumum sem eru umluktar dæmigerðu [[utanfrumuefni]] úr [[kollagen]]i og sveigjanlegri [[sykurhvíta|sykurhvítu]].<ref>{{cite book |last1=Alberts |first1=Bruce |last2=Johnson |first2=Alexander |last3=Lewis |first3=Julian |last4=Raff |first4=Martin |last5=Roberts |first5=Keith |last6=Walter |first6=Peter |title=Molecular Biology of the Cell |edition=4th |year=2002 |publisher=[[Garland Science]] |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26810/ |isbn=978-0-8153-3218-3 |access-date=29 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161223074013/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26810/ |archive-date=23 December 2016 |url-status=live }}</ref> Þegar dýr vaxa myndar þetta utanfrumuefni tiltölulega sveigjanlegan grunn sem frumur geta hreyfst um og skipað sér niður í, sem gerir myndun flóknari eininga mögulega. Utanfrumuefnið getur [[kölkun|kalkað]] og myndað þannig líffæri eins og [[bein]], [[skel]]jar og [[gaddur|gadda]].<ref>{{cite book |last=Sangwal |first=Keshra |title=Additives and crystallization processes: from fundamentals to applications |url=https://archive.org/details/additivescrystal00sang |url-access=limited |year=2007 |publisher=[[John Wiley and Sons]] |isbn=978-0-470-06153-4 |page=[https://archive.org/details/additivescrystal00sang/page/n228 212]}}</ref> Aðrar fjölfruma lífverur, eins og þörungar, jurtir og sveppir, hafa stífa frumuveggi og vaxa því stöðugt.<ref>{{cite book |last=Becker |first=Wayne M. |title=The world of the cell |year=1991 |publisher=Benjamin/Cummings |isbn=978-0-8053-0870-9 |url=https://archive.org/details/worldofcell00beck_0 }}</ref> Dýrafrumur eru einstakar að því leyti að þær hafa [[frumutengi]] sem nefnast [[tengidepill|tengideplar]], [[þétttengi]] og [[halddepill|halddeplar]].<ref>{{cite book |last=Magloire |first=Kim |title=Cracking the AP Biology Exam, 2004–2005 Edition |year=2004 |publisher=[[The Princeton Review]] |isbn=978-0-375-76393-9 |page=[https://archive.org/details/crackingapbiolog00magl/page/45 45] |url=https://archive.org/details/crackingapbiolog00magl/page/45 }}</ref> Með nokkrum undantekningum (sérstaklega svampdýr og flögudýr) skiptast líkamar dýra í sérhæfða [[líkamsvefur|vefi]].<ref>{{cite book |last=Starr |first=Cecie |url={{GBurl|id=EXNFwB-O-WUC|p=362}} |title=Biology: Concepts and Applications without Physiology |year=2007 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-0-495-38150-1 |pages=362, 365 |access-date=19 May 2020 }}</ref> Meðal þeirra eru [[vöðvi|vöðvar]] sem gera dýrinu kleyft að hreyfa sig, og [[taugavefur|taugavefir]], sem bera boð til að samræma starfsemi líkamans. Dýr eru auk þess oftast með innri [[melting]]arfæri með ýmist einu opi (holdýr, kambhveljur og flatormar) eða tveimur (flest tvíhliða dýr).<ref>{{cite book |last1=Hillmer |first1=Gero |last2=Lehmann |first2=Ulrich |others=Translated by J. Lettau |title=Fossil Invertebrates |year=1983 |publisher=CUP Archive |isbn=978-0-521-27028-1 |page=54 |url={{GBurl|id=9jE4AAAAIAAJ|p=54}} |access-date=8 January 2016 }}</ref> === Æxlun og vöxtur === [[File:Odonata copulation.jpg|thumb|Nær öll dýr, eins og þessar [[drekafluga|drekaflugur]], fjölga sér með [[kynæxlun]].]] Nær öll dýr eru fær um einhvers konar [[kynæxlun]].<ref>{{cite book |last=Knobil |first=Ernst |title=Encyclopedia of reproduction, Volume 1 |year=1998 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-227020-8 |page=[https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_f1r2/page/315 315] |url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_f1r2/page/315 }}</ref> Þau framleiða [[einlitna]] [[kynfruma|kynfrumur]] með [[meiósa|meiósu]], með litlar hreyfanlegar [[sæðisfruma|sæðisfrumur]] og stærri hreyfingarlausar [[eggfruma|eggfrumur]].<ref>{{cite book |last=Schwartz |first=Jill |title=Master the GED 2011 |year=2010 |publisher=Peterson's |isbn=978-0-7689-2885-3 |page=[https://archive.org/details/petersonsmasterg0000stew_x3f1/page/371 371] |url=https://archive.org/details/petersonsmasterg0000stew_x3f1/page/371 }}</ref> Þessar frumur renna saman og mynda [[okfruma|okfrumu]].<ref>{{cite book |last=Hamilton |first=Matthew B. |title=Population genetics |url=https://archive.org/details/populationgeneti00hami |url-access=limited |year=2009 |publisher=[[Wiley-Blackwell]] |isbn=978-1-4051-3277-0 |page=[https://archive.org/details/populationgeneti00hami/page/n69 55]}}</ref> Okfruman skiptir sér með [[mítósa|mítósu]] og myndar hola kúlu sem nefnist [[blöðrufóstur]]. Hjá svampdýrum synda þessi blöðrufóstur á nýja stað, festa sig við botninn og mynda nýjan svamp.<ref>{{cite book |last1=Ville |first1=Claude Alvin |last2=Walker |first2=Warren Franklin |last3=Barnes |first3=Robert D. |title=General zoology |url=https://archive.org/details/generalzoology0000vill_t4w4 |year=1984 |publisher=Saunders College Pub |isbn=978-0-03-062451-3 |page=[https://archive.org/details/generalzoology0000vill_t4w4/page/467 467]}}</ref> Hjá flestum öðrum dýrum gengur blöðrufóstrið í gegnum flóknari umbreytingar:<ref>{{cite book |last1=Hamilton |first1=William James |last2=Boyd |first2=James Dixon |last3=Mossman |first3=Harland Winfield |title=Human embryology: (prenatal development of form and function) |year=1945 |publisher=Williams & Wilkins |page=330}}</ref> Fyrst breytist það í [[vembill|vembil]] með [[smeyging]]u. Vembillinn eða holfóstrið er með meltingarhol og tvö aðgreind [[kímlag|kímlög]]; [[útlag]] sem snýr út og [[innlag]] sem snýr inn.<ref>{{cite book |last=Philips |first=Joy B. |title=Development of vertebrate anatomy |year=1975 |publisher=Mosby |isbn=978-0-8016-3927-2 |page=[https://archive.org/details/developmentofver0000phil/page/176 176] |url=https://archive.org/details/developmentofver0000phil/page/176 }}</ref> Í flestum tilvikum myndast líka þriðja kímlagið, [[miðlag]], á milli þeirra.<ref>{{cite book |title=The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10 |year=1918 |publisher=Encyclopedia Americana Corp. |page=281}}</ref> Kímlögin mynda svo ólíka vefi og líffæri.<ref>{{cite book |last1=Romoser |first1=William S. |author-link1=William S. Romoser |last2=Stoffolano |first2=J. G. |title=The science of entomology |url=https://archive.org/details/scienceofentomol0000romo_u1t3 |year=1998 |publisher=WCB McGraw-Hill |isbn=978-0-697-22848-2 |page=[https://archive.org/details/scienceofentomol0000romo_u1t3/page/n173 156]}}</ref> Endurtekin [[innræktun]], þar sem mökun á sér stað milli náinna skyldmenna, leiðir yfirleitt til [[innræktarhnignun]]ar í stofninum vegna aukningar á skaðlegum [[ríkjandi gen|víkjandi]] erfðaeinkennum.<ref name="pmid19834483">{{cite journal |last1=Charlesworth |first1=D. |last2=Willis |first2=J. H. |title=The genetics of inbreeding depression |journal=[[Nature Reviews Genetics]] |volume=10 |issue=11 |pages=783–796 |year=2009 |pmid=19834483 |doi=10.1038/nrg2664|s2cid=771357 }}</ref><ref name="pmid3324702">{{cite journal |last1=Bernstein |first1=H. |last2=Hopf |first2=F. A. |last3=Michod |first3=R. E. |title=The molecular basis of the evolution of sex |journal=Advances in Genetics |volume=24 |pages=323–370 |year=1987 |pmid=3324702 |doi=10.1016/s0065-2660(08)60012-7 |isbn=978-0-12-017624-3}}</ref> Dýr hafa þróað með sér ýmsar aðferðir til að forðast skyldleikaræktun.<ref name=Pusey>{{cite journal |last1=Pusey |first1=Anne |last2=Wolf |first2=Marisa |title=Inbreeding avoidance in animals |journal=Trends Ecol. Evol. |volume=11 |issue=5 |pages=201–206 |year=1996 |pmid=21237809 |doi=10.1016/0169-5347(96)10028-8}}</ref> Sum dýr geta æxlast með [[kynlaus æxlun|kynlausri æxlun]], sem oft getur af sér erfðafræðilegan [[klónn|klón]] foreldrisins. Þetta getur átt sér stað með [[hlutun (æxlun)|hlutun]]; [[knappskot]]um (eins og í ættkvíslinni ''[[Hydra (ættkvísl)|Hydra]]'' og öðrum [[holdýr]]um); eða með [[meyfæðing]]u, þar sem frjóvguð egg verða til án [[mökun]]ar, eins og hjá [[blaðlýs|blaðlúsum]].<ref>{{cite book |last1=Adiyodi |first1=K. G. |last2=Hughes |first2=Roger N. |last3=Adiyodi |first3=Rita G. |title=Reproductive Biology of Invertebrates, Volume 11, Progress in Asexual Reproduction |date=July 2002 |publisher=Wiley |page=116 |isbn=978-0-471-48968-9}}</ref><ref>{{cite web |last1=Schatz |first1=Phil |title=Concepts of Biology: How Animals Reproduce |url=https://philschatz.com/biology-concepts-book/contents/m45547.html |publisher=OpenStax College |access-date=5 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180306022745/https://philschatz.com/biology-concepts-book/contents/m45547.html |archive-date=6 March 2018 |url-status=live }}</ref> == Fjölbreytni == Í töflunni hér fyrir neðan er áætlaður fjöldi tegunda sem lýst hefur verið fyrir helstu fylkingar dýra,<ref name="Zhang2013">{{cite journal |last=Zhang |first=Zhi-Qiang |title=Animal biodiversity: An update of classification and diversity in 2013. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness (Addenda 2013) |journal=Zootaxa |volume=3703 |issue=1 |date=2013-08-30 |doi=10.11646/zootaxa.3703.1.3 |url=https://biotaxa.org/Zootaxa/article/download/zootaxa.3703.1.3/4273 |page=5 |access-date=2 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190424154926/https://biotaxa.org/Zootaxa/article/download/zootaxa.3703.1.3/4273 |archive-date=24 April 2019 |url-status=live |doi-access=free }}</ref> ásamt helstu búsvæðum (á landi, í ferskvatni<ref name=Balian2008>{{cite book |last1=Balian |first1=E. V. |last2=Lévêque |first2=C. |last3=Segers|first3=H.|first4=K. |last4=Martens |title=Freshwater Animal Diversity Assessment |url={{GBurl|id=Dw4H6DBHnAgC|p=628}} |year=2008 |publisher=Springer |isbn=978-1-4020-8259-7 |page=628}}</ref> eða í sjó),<ref name="Hogenboom2016">{{cite web |last1=Hogenboom |first1=Melissa |title=There are only 35 kinds of animal and most are really weird |url=https://www.bbc.co.uk/earth/story/20150325-all-animal-life-in-35-photos |publisher=BBC Earth |access-date=2 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180810141811/https://www.bbc.co.uk/earth/story/20150325-all-animal-life-in-35-photos|archive-date=10 August 2018|url-status=live}}</ref> og hvort þau lifi sjálfstæðu lífi eða sníkjulífi.<ref name=Poulin2007>{{cite book |last=Poulin |first=Robert |author-link=Robert Poulin (zoologist) |title=Evolutionary Ecology of Parasites |publisher=[[Princeton University Press]] |year=2007 |isbn=978-0-691-12085-0 |page=[https://archive.org/details/evolutionaryecol0000poul/page/6 6] |url=https://archive.org/details/evolutionaryecol0000poul/page/6 }}</ref> Áætlaður fjöldi tegunda byggist á fjölda þeirra tegunda sem lýst hefur verið vísindalega. Með ýmsum aðferðum hefur verið spáð fyrir um miklu hærri tölur, en þær eru mjög breytilegar eftir aðferðum. Þannig hefur 25-27.000 tegundum þráðorma verið lýst, en útgefinn áætlaður fjöldi tegunda þráðorma getur verið allt að 100 milljónir.<ref name=Felder2009>{{cite book |last1=Felder |first1=Darryl L. |last2=Camp |first2=David K. |title=Gulf of Mexico Origin, Waters, and Biota: Biodiversity |url={{GBurl|id=CphA8hiwaFIC|pg=RA1-PA1111}} |year=2009 |publisher=Texas A&M University Press |isbn=978-1-60344-269-5 |page=1111}}</ref> Með því að byggja á mynstrum í [[vísindaleg flokkun|flokkunarfræðinni]], hefur verið reiknað út að fjöldi dýrategunda gæti verið 7,77 milljónir, ef þau dýr eru meðtalin sem ekki hefur verið lýst.<ref>{{cite web |title=How many species on Earth? About 8.7 million, new estimate says |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2011/08/110823180459.htm |access-date=2 March 2018 |date=24 August 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180701164954/https://www.sciencedaily.com/releases/2011/08/110823180459.htm |archive-date=1 July 2018 |url-status=live }}</ref><ref name="Mora2011">{{cite journal |last1=Mora |first1=Camilo |last2=Tittensor |first2=Derek P. |last3=Adl |first3=Sina |last4=Simpson |first4=Alastair G.B. |last5=Worm |first5=Boris |editor-last=Mace |editor-first=Georgina M. |title=How Many Species Are There on Earth and in the Ocean? |journal=PLOS Biology |volume=9 |issue=8 |date=2011-08-23 |doi=10.1371/journal.pbio.1001127 |page=e1001127 |pmid=21886479 |pmc=3160336 |doi-access=free }}</ref> {|class="wikitable sortable" |- ! [[Fylking (flokkunarfræði)|Fylking]] ! class="unsortable" | Dæmi<!--image--> ! Lýstar tegundir ! [[Landdýr]] ! [[Sjávardýr]] ! [[Vatnadýr]] ! Sjálfstæð ! [[Sníkjudýr]] |- |'''[[Liðdýr]]<br />(''Arthropoda'')''' |[[File:European wasp white bg02.jpg|alt=vespa|100px]] |align=right data-sort-value="1257000"|1.257.000<ref name="Zhang2013"/> |Já 1.000.000<br />([[skordýr]])<ref name="Stork2018">{{cite journal |last=Stork |first=Nigel E. |s2cid=23755007 |title=How Many Species of Insects and Other Terrestrial Arthropods Are There on Earth? |journal=Annual Review of Entomology |volume=63 |issue=1 |date=January 2018 |doi=10.1146/annurev-ento-020117-043348 |pmid=28938083 |pages=31–45 |doi-access=free }} Stork notes that 1m insects have been named, making much larger predicted estimates.</ref> |Já >40.000<br />([[stórkrabbar]])<ref>{{cite book |year=2002 |series=Zoological catalogue of Australia |volume=19.2A |title=Crustacea: Malacostraca |publisher=[[CSIRO Publishing]] |isbn=978-0-643-06901-5 |chapter=Introduction |last=Poore |first=Hugh F. |pages=1–7 |chapter-url={{GBurl|id=ww6RzBz42-4C|p=1}}}}</ref> |Já 94.000<ref name=Balian2008/> |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já >45.000<ref name=Poulin2007/> |- |'''[[Lindýr]]<br />(''Mollusca'')''' |[[File:Grapevinesnail 01.jpg|alt=snigill|100px]] |align=right data-sort-value="85000" |85.000<ref name="Zhang2013"/><br />107.000<ref name=Nicol1969/> |Já 35.000<ref name=Nicol1969>{{cite journal |last=Nicol |first=David |title=The Number of Living Species of Molluscs |journal=Systematic Zoology |volume=18 |issue=2 |date=June 1969 |pages=251–254 |doi=10.2307/2412618 |jstor=2412618 |doi-access=free }}</ref> |Já 60.000<ref name=Nicol1969/> |Já 5.000<ref name=Balian2008/><br />12.000<ref name=Nicol1969/> |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já >5.600<ref name=Poulin2007/> |- |'''[[Seildýr]]<br />(''Chordata'')''' |[[File:Lithobates pipiens.jpg|alt=froskur|100px]] |align=right data-sort-value="70000"|>70.000<ref name="Zhang2013"/><ref>{{Cite journal|last=Uetz|first=P.|title=A Quarter Century of Reptile and Amphibian Databases|url=https://www.researchgate.net/publication/352462027|journal=Herpetological Review|volume=52|pages=246–255|via=ResearchGate|access-date=2 October 2021|archive-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221154655/https://www.researchgate.net/publication/352462027_A_Quarter_Century_of_Reptile_and_Amphibian_Databases|url-status=live}}</ref> |Já 23.000<ref name="Reaka-Kudla1996">{{cite book |last1=Reaka-Kudla |first1=Marjorie L. |last2=Wilson |first2=Don E. |last3=Wilson |first3=Edward O. |author3-link=E. O. Wilson |title=Biodiversity II: Understanding and Protecting Our Biological Resources |url={{GBurl|id=-X5OAgAAQBAJ|p=90}} |year=1996 |publisher=Joseph Henry Press |isbn=978-0-309-52075-1 |page=90}}</ref> |Já 13.000<ref name="Reaka-Kudla1996"/> |Já 18.000<ref name=Balian2008/><br />9,000<ref name="Reaka-Kudla1996"/> |Já |Já 40<br />([[granar]])<ref>{{cite book |last1=Burton |first1=Derek |last2=Burton |first2=Margaret |title=Essential Fish Biology: Diversity, Structure and Function |url={{GBurl|id=U0o4DwAAQBAJ|p=281}} |year=2017 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-878555-2 |pages=281–282 |quote=[[Trichomycteridae]] ... includes obligate parasitic fish. Thus 17 genera from 2 subfamilies, [[Vandelliinae]]; 4 genera, 9spp. and [[Stegophilinae]]; 13 genera, 31 spp. are parasites on gills (Vandelliinae) or skin (stegophilines) of fish.}}</ref><ref name=Poulin2007/> |- |'''[[Flatormar]]<br />(''Platyhelminthes'')''' |[[File:Pseudoceros dimidiatus.jpg|100px]] |align=right data-sort-value="29500"|29.500<ref name="Zhang2013"/> |Já<ref>{{Cite journal |last=Sluys |first=R. |title=Global diversity of land planarians (Platyhelminthes, Tricladida, Terricola): a new indicator-taxon in biodiversity and conservation studies|journal=Biodiversity and Conservation |volume=8 |issue=12 |pages=1663–1681 |doi=10.1023/A:1008994925673 |year=1999|s2cid=38784755 }}</ref> |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já 1.300<!--Turbellaria--><ref name=Balian2008/> |Já<ref name="Hogenboom2016"/><br /> 3.000–6.500<ref name=Pandian>{{cite book |last=Pandian |first=T. J. |title=Reproduction and Development in Platyhelminthes |publisher=CRC Press |year=2020 |isbn=978-1-000-05490-3 |pages=13–14 |url={{GBurl|id=l6rMDwAAQBAJ|pg=PT14}} |access-date=19 May 2020 }}</ref> |Já >40.000<ref name=Poulin2007/><br /> 4.000–25.000<ref name=Pandian/> |- |'''[[Þráðormar]] (''Nematoda'')''' |[[File:CelegansGoldsteinLabUNC.jpg|100px]] |align=right data-sort-value="25000"|25.000<ref name="Zhang2013"/> |Já (mold)<ref name="Hogenboom2016"/> |Já 4.000<ref name=Felder2009/> |Já 2.000<ref name=Balian2008/> |Já<br />11.000<ref name=Felder2009/> |Já 14.000<ref name=Felder2009/> |- |'''[[Liðormar]]<br />(''Annelida'')''' |[[File:Nerr0328.jpg|100px]] |align=right |17.000<ref name="Zhang2013"/> |Já (mold)<ref name="Hogenboom2016"/> |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já 1.750<ref name=Balian2008/> |Já |Já 400<ref name=Poulin2007/> |- |'''[[Holdýr]]<br />(''Cnidaria'')''' |[[File:FFS Table bottom.jpg|alt=steinkórall|100px]] |align=right data-sort-value="16000"|16.000<ref name="Zhang2013"/> | |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já (fá)<ref name="Hogenboom2016"/> |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já >1.350<br />([[slímdýr]])<ref name=Poulin2007/> |- |'''[[Svampdýr]]<br />(''Porifera'')''' |[[File:A colourful Sponge on the Fathom.jpg|100px]] |align=right data-sort-value="10800"|10.800<ref name="Zhang2013"/> | |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |200–300<ref name=Balian2008/> |Já |Já<ref>{{cite book |last1=Morand |first1=Serge |last2=Krasnov |first2=Boris R. |last3=Littlewood |first3=D. Timothy J. |title=Parasite Diversity and Diversification |url={{GBurl|id=o2t2BgAAQBAJ|p=44}} |year=2015 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-03765-6 |page=44 |access-date=2 March 2018 }}</ref> |- |'''[[Skrápdýr]]<br />(''Echinodermata'')''' |[[File:Starfish, Caswell Bay - geograph.org.uk - 409413.jpg|100px]] |align=right data-sort-value="7500"|7.500<ref name="Zhang2013"/> | |Já 7.500<ref name="Zhang2013"/> | |Já<ref name="Hogenboom2016"/> | |- |'''[[Mosadýr]]<br />(''Bryozoa'')''' |[[File:Bryozoan at Ponta do Ouro, Mozambique (6654415783).jpg|100px]] |align=right data-sort-value="6000" |6.000<ref name="Zhang2013"/> | |Já<ref name="Hogenboom2016"/> |Já 60–80<ref name=Balian2008/> |Já | |- |'''[[Hjóldýr]]<br />(''Rotifera'')''' |[[File:20090730 020239 Rotifer.jpg|100px]] |align=right data-sort-value="2000"|2.000<ref name="Zhang2013"/> | |Já >400<ref>{{cite web |last=Fontaneto |first=Diego |title=Marine Rotifers {{!}} An Unexplored World of Richness |url=https://ukmarinesac.org.uk/PDF/rotifers.pdf |publisher=JMBA Global Marine Environment |access-date=2 March 2018 |pages=4–5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180302225409/https://ukmarinesac.org.uk/PDF/rotifers.pdf |archive-date=2 March 2018 |url-status=live }}</ref> |Já 2.000<ref name=Balian2008/> |Já | |- |'''[[Ranaormar]]<br />(''Nemertea'')''' |[[File:Némerte.jpg|100px]] |align=right data-sort-value="1350"|1.350<ref name="Chernyshev_2021">{{cite journal |last1=Chernyshev |first1=A. V. |title=An updated classification of the phylum Nemertea |journal=Invertebrate Zoology |date=September 2021 |volume=18 |issue=3 |pages=188–196 |doi=10.15298/invertzool.18.3.01 |s2cid=239872311 |url=https://www.researchgate.net/publication/354810461 |access-date=18 January 2023 |doi-access=free }}</ref><ref name="Hookabe_2022">{{cite journal |last1=Hookabe |first1=Natsumi |last2=Kajihara |first2=Hiroshi |last3=Chernyshev |first3=Alexei V. |last4=Jimi |first4=Naoto |last5=Hasegawa |first5=Naohiro |last6=Kohtsuka |first6=Hisanori |last7=Okanishi |first7=Masanori |last8=Tani |first8=Kenichiro |last9=Fujiwara |first9=Yoshihiro |last10=Tsuchida |first10=Shinji |last11=Ueshima |first11=Rei |title=Molecular Phylogeny of the Genus Nipponnemertes (Nemertea: Monostilifera: Cratenemertidae) and Descriptions of 10 New Species, With Notes on Small Body Size in a Newly Discovered Clade |journal=Frontiers in Marine Science |date=2022 |volume=9 |doi=10.3389/fmars.2022.906383 |url=https://www.researchgate.net/publication/362813258 |access-date=18 January 2023 |doi-access=free }}</ref> | |Já |Já |Já | |- |'''[[Bessadýr]]<br />(''Tardigrada'')''' |[[File:Tardigrade (50594282802).jpg|100px]] |align=right data-sort-value="1335"|1.335<ref name="Zhang2013"/> |Já<ref name="Hickman Diversity 2018">{{cite book |title=Animal Diversity |first1=Cleveland P. |last1=Hickman |first2=Susan L. |last2=Keen |first3=Allan |last3=Larson |first4=David J. |last4=Eisenhour |edition=8th |publisher=McGraw-Hill Education |date=2018 |isbn=978-1-260-08427-6}}</ref><br/>(rakar jurtir) |Já |Já |Já | |- ! colspan=8 |Heildarfjöldi lýstra tegunda (m.v. 2013): 1.525.728<ref name="Zhang2013"/> |} == Tilvísanir == {{reflist}} {{Wiktionary|dýr}} [[Flokkur:Dýr| ]] hrtjmj8cyssdan85b5dsygcrmdxl550 0 14175 1892137 1886875 2024-12-16T23:12:46Z CommonsDelinker 1159 Skipti út Flag_of_San_Francisco.svg fyrir [[Mynd:Flag_of_San_Francisco,_California.svg]] (eftir [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] vegna þess að: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] · Harmonisation). 1892137 wikitext text/x-wiki {{Heimildir}} {{Byggð | nafn = San Francisco | nafn_í_eignarfalli = | nafn_á_frummáli = <!-- ef það er ekki eins og íslenska heitið --> | tegund_byggðar = [[Borg]] og [[Sýslur í Kaliforníu|sýsla]] | mynd = Lightmatter sanfrancisco.jpg | mynd_stærð = | mynd_alt = | mynd_texti = | fáni = Flag of San Francisco, California.svg | innsigli = Seal of San Francisco.svg | skjaldarmerki = | viðurnefni = The City by the Bay | kjörorð = | kort = {{Maplink|frame=yes|plain=y|frame-width=230|frame-height=230|frame-align=center|stroke-width=2|zoom=9|frame-lat=37.7775|frame-long=-122.416389|type=shape-inverse|stroke-color=#808080|fill=#808080|fill-opacity=0.4|id=Q62|title=San Francisco}} | kort_texti = | teiknibóla_kort = Kalifornía#Bandaríkin | teiknibóla_kort_texti = San Francisco (Kalifornía) | hnit = {{hnit|37|46|39|N|122|24|59|W|region:US-CA|display=inline,title}} | undirskipting_gerð = Land | undirskipting_nafn = {{fáni|Bandaríkin}} | undirskipting_gerð1 = [[Fylki Bandaríkjanna|Fylki]] | undirskipting_nafn1 = {{fáni|Kalifornía}} | undirskipting_gerð2 = [[Sýslur í Kaliforníu|Sýsla]] | undirskipting_nafn2 = San Francisco | stofnun_titill = Stofnun | stofnun_dagsetning = | leiðtogi_titill = Borgarstjóri | leiðtogi_nafn = London Breed | leiðtogi_flokkur = [[Demókrataflokkurinn|D]] | heild_gerð = Borg og sýsla | flatarmál_heild_km2 = 600,59 | flatarmál_land_km2 = 121,48 | flatarmál_vatn_km2 = 479,11 | flatarmál_vatn_prósenta = 80 | hæð_m = 16 | hæð_hámark_m = 285 | hæð_hámark_staður = Mount Davidson | hæð_lágmark_m = 0 | hæð_lágmark_staður = [[Kyrrahaf]] | mannfjöldi_neðan = <ref name="pop">{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/sanfranciscocitycalifornia|title=QuickFacts - San Francisco City, California|publisher=[[United States Census Bureau]]|access-date=2024-11-08|url-status=live}}</ref> | mannfjöldi_frá_og_með = 2020 | mannfjöldi_heild = 873.965 | mann_áætlun_frá_og_með = 2022 | mannfjöldi_áætlun = 808.437 | mannfjöldi_þéttleiki_km2 = 7194,88 | tímabelti = [[Kyrrahafstími|PST]] | utc_hliðrun = −08:00 | tímabelti_sumartími = [[Kyrrahafstími|PDT]] | utc_hliðrun_sumartími = −07:00 | póstnúmer_gerð = Póstnúmer | póstnúmer = {{Collapsible list |94102–94105 |94107–94112 |94114–94134 |94137 |94139–94147 |94151 |94158–94161 |94163–94164 |94172 |94177 |94188}} | svæðisnúmer = 415/628 | vefsíða = {{URL|sf.gov}} }} '''San Francisco''' er fjórða stærsta borg [[Kalifornía|Kaliforníuríkis]] og er á vesturströnd [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]]. Hún liggur á milli [[San Francisco-flói|San Francisco-flóa]] og [[Kyrrahaf]]sins. Þar búa 808.000 manns ([[2022]]) en ef borgin [[San Jose]], sem liggur þétt upp að San Francisco, er talin með búa um 7 milljónir á svæðinu og er það þá fjórða fjölmennasta svæði Bandaríkjanna. Helstu kennileiti eru [[Golden Gate-brúin]], [[Alcatraz]], [[Transamerica Pyramid]]-byggingin og sporvagnarnir. == Landhættir == === Lega === Borgin liggur á norðurodda San Francisco-skagans, sem myndar San Francisco-flóa. Borgarmörkin afmarkast í norðri af [[Golden Gate-brúin|Golden Gate-brúnni]], í vestri af [[Kyrrahaf]]inu, í austri af San Francisco-flóanum og í suðri af hinum 300m háu Twin-Peaks-hólum, sem spænskir trúboðar nefndu vegna útlits síns Los Pechos de la Chola eða Brjóst Indíánastelpunnar. [[Mynd:SF Bay area USGS.jpg|thumb|left|Gervihnattamynd af svæðinu]] San Francisco er einnig þekkt fyrir samtals 42 hæðir sínar, sem eru allt að 30m háar. Þær eru gjarnan mjög brattar og eru ástæða þess að sporvagnakerfi var tekið í notkun í borginni árið [[1873]]. Borgin er ein mikilvægasta hafnarborg vesturstrandar Bandaríkjanna, aðallega vegna mjög góðra náttúrulegra hafnaraðstæðna. Í og við flóann er að finna eyjarnar [[Treasure Island (eyja)|Treasure Island]], [[Farallon Island]] að ógleymdri fyrrum fangaeyjunni [[Alcatraz]], sem nú hýsir safn. === Jarðfræði === Sökum nálægðar borgarinnar við [[San Andreas misgengið]] eru jarðskjálftar tíðir. Sá stærsti kom [[18. apríl]] [[1906]] og var 7,8 á Richter. Honum fylgdu miklir brunar og eyðilagðist stærsti hluti San Francisco. Árið [[1989]] kom [[Loma-Prieta jarðskjálftinn]], sem er síðasti stóri skjálftinn á svæðinu. Hann var 7,1 á Richter og fylgdu honum miklar skemmdir á mannvirkjum, sérstaklega á samgöngumannvirkjum. === Hverfaskipting === Í borginni hafa innflytjendur myndað sérstök hverfi eftir uppruna sínum, sérstaklega [[Kína|Kínverjar]] og [[Japan]]ir. Kínahverfi San Francisco er ein stærsta byggð Kínverja utan Kína. Þá eru önnur hverfi oft kennd við einhverja hópa íbúa þeirra eða staðalímyndir og eru þeirra helst: * [[Tenderloin]] er hverfi Víetnama * [[Crocker Amazon]] er hverfi Filippseyinga * [[North Beach]] er ítalska hverfið * [[French Quarter]] eða franska hverfið * [[Richmond District]] er sagt hverfi Íra og Rússa * [[Haight-Ashbury]] var á 7. áratugnum einn þekktasti samkomustaður [[Hippar|hippa]] * [[Castro (San Fransisco)|Castro]] ku hafa hæsta hlutfall [[samkynhneigð]]ra í Bandaríkjunum * [[Soma]] er frægt fyrir fjölmörg gallerí og listir. * [[Richmond]] er hverfi þar sem fjölmargir asískir innflytjendur búa. === Loftslag === Lega borgarinnar við [[Kyrrahafið]] hefur talsverð áhrif á loftstlagið, sem líkist annars mjög [[miðjarðarhafsloftslag]]i. Veðrið er milt allt árið um kring með svölum, nær úrkomulausum sumrum og hlýjum vetrum. Dagshitinn að sumarlagi er yfirleitt milli 15 og 25 gráður á celsius, en yfir veturinn frystir sjaldan. Sumarhitinn er þónokkuð lægri en annars staðar í Kaliforníu. Hlýjasti mánuðurinn er [[september]] og mesta úrkoman er milli nóvembers og mars. San Francisco er þekkt fyrir þoku sem kemur á morgnanna inn frá hafinu. == Saga == === Byggð frumbyggja og fyrstu Evrópubúarnir === Upprunalega var San Francisco-flói byggður af [[Muwekma Ohlone]]-frumbyggjum, sem var nær útrýmt á 19. öld. Á 16. öld sendu [[Spánverjar]] tvo leiðangra í norður eftir vesturströnd Ameríku. [[Hernan Cortés]] uppgötvaði Kaliforníu-skaga og kannaði [[Juan Rodriguez Cabrillo]] hann 10 árum seinna. Þótt margir aðrir landkönnuðir hafi á [[16. öld]] farið um Kaliforníu (t.d. [[Sir Francis Drake]]) fannst San Francisco flói ekki fyrr en árið [[1775]], líklega vegna tíðrar þoku sem umlykur flóann. [[1776]] hófst landnám Evrópumanna á því landsvæði þar sem borgin stendur nú. Spænskir hermenn og trúboðar stofnuðu kirkjuna ''Mission Dolores'' [[29. júní]] það ár við lón sem þeir nefndu ''Nuestra Senora de los Dolores'', þar sem nú er [[Presidio]] (virki) við [[Golden Gate]]. Trúboðanir nefndu borgina till heiðurs heilögum [[Frans af Assisi]] og hét borgin þá ''San Francisco de Asís'', sem síðar varð ''Saint Francis'' og enn seinn aftur ''San Francisco''. === Frá 19. öld til okkar tíma === [[Mynd:Golden Gate Bridge 01.jpg|thumb|left|[[Golden Gate-brúin]]]] Eftir [[Stríð Mexíkó og Bandaríkjanna|stríð Bandaríkjanna við Mexíkó]] varð borgin bandarísk árið [[1848]]. Gullaldartímabil borgarinnar hófst án efa með gullæðinu í Kaliforníu [[1848]] og dregur [[Golden Gate]] nafn sitt af þessu tímabili. Íbúatalan óx frá um 900 upp í yfir 20.000 á örfáum árum. Mörgum lá svo á að komast í land að þeir skildu báta sína í höfninni sem fylltist fljótlega. Fljótt fór að bera á skorti á landrými og brugðu men þá á það ráð að gera landfyllingar út í höfnina, og stendur hluti miðbæjarins enn þann dag í dag á þessari landfyllingu. Á þessum tíma þróaðist borgin einnig í miðpunkt viðskipta í Kaliforníu. Bæði bankar (t.d. [[Wells Fargo]]) voru stofnaðir sem og mörg nafntoguð fyrirtæki eins og [[Levi Strauss & Co.]] og [[Ghirardelli Chocolate Company]]. Að morgni [[18. apríl]] [[1906]] skók jarðskjálfti borgina. Jarðskjálftinn og bruninn sem fylgdi í kjölfarið eyðilögðu borgina að stærstum hluta. Talið er að um 700 hafi látist en sumir telja töluna þrisvar eða fjórum sinnum hærri. Bygging trúboðanna skemmdist ekkert og er hún því elsta bygging svæðisins í dag. Árið [[1939]] var heimssýningin haldin á [[Treasure Island (eyja)|Treasure Island]] undir yfirskriftinni ''Golden Gate International Exposition''. Eyjan er landfylling og var sérstaklega búin til við hlið [[Yerba Buena]]-eyju fyrir heimssýninguna. [[1945]] var haldin eftirstríðsráðstefna í San Francisco, sem samdi [[Stofnskrá Sameinuðu þjóðanna]]. Á sjöunda áratugi 20. aldar varð borgin að miðdepli bandarísku 68-hreyfingarinnar. [[Hippar]] fögnuðu sumarið [[1967]], ''Summer of Love'', í borginni. Hljómsveitir á borð við [[Grateful Dead]], [[Jefferson Airplane]], og [[Janis Joplin]] höfðu mikil áhrif á rokktónlist um allan heim. Lag með [[Scott McKenzie]]s ''San Francisco (Be Sure to Wear Some Flowers In Your Hair)'' varð að einkennislagi borgarinnar og komst á topp vinsældarlista um allan heim. Á áttunda áratugnum byrjuðu samkynhneigðir að flytja í borgina í stórum stíl, sérstaklega í Castro hverfið. Borgin hefur verið kölluð helsta borg samkynhneigðra í Bandaríkjunum og hafa samkynhneigðir á síðustu árum haft mikil áhrif á borgarpólitíkina. [[Mynd:AlumRockViewSiliconValley w.jpg|thumb|right|Silicon Valley]] Í lok 20. aldar varð borgin og nærliggjandi [[Silicon Valley]] að brennidepli tölvuvæðingar og internetbyltingar og fluttust mörg hugbúnaðarfyrirtæki, athafnamenn og markaðsfræðingar til San Francisco og höfðu mikil áhrif í viðskiptalífi borgarinnar. Mörg verkamannahverfi breyttust í hátískuhverfi og fasteignaverð rauk upp á þessum tíma. == Lýðfræði == San Francisco er ein þéttbyggðasta borg Bandaríkjanna. Hvítir eru 50% íbúa, 31% asískir, 14% af rómönskum uppruna og 8% af afrískum uppruna. Öfugt við flest önnur samfélög búa fleiri menn en konur í San Francisco og er hlutfallið 103,1 á móti 100. == Menning, daglegt líf og kennileiti == San Francisco er enn í fremstu röð þegar kemur að bandarískri samtímamenningu. === Kennileiti === [[Mynd:Sanfrancisco skycraper.jpg|thumb|left|[[Transamerica Pyramid]]]] Frægasta kennileiti borgarinnar er án efa [[Golden Gate-brúin]] sem áður segir. Einnig er [[Transamerica Pyramid]] skrifstofubyggingin þekkt merki. Elsta byggingin er ''Mission Dolores'' og var reist [[1776]] af Spánverjum. Fjöldi almenningsgarða er í borginni, m.a. ''Golden Gate Park'', '''Yerba Buena Park'', og ''Buena Vista Park'', en sá síðastnefndi er elsti garðurinn eða frá [[1867]]. === Söfn === [[Mynd:Alcatraz 2.JPG|thumb|right|[[Alcatraz]] eyjan og fangelsið]] * [[Alcatraz]], áður fangelsi, er nú orðið safn sem varðveitir sögu eyjarinnar sem vita, virkis og fangelsis. * [[The Science Center]] er stórt og nútímalegt vísindasafn * [[California Academy of Science]] er náttúrumynjasafn þar sem m.a. er hægt að skoða eftirlíkingu af jarðskjálfta. * [[Telegraph Hill]] og hinn 64m hái [[Coit Tower]] hafa frábært útsýni yfir flóann. * ''Asian Art Museum'' sýnir listmuni frá Asíu * [[The Cable Car museum]] sýnir ýmsar hliðar sporvagnsins. * [[The Californian Palace of the Legion of Honor]] er safn sem sýnir safn sitt af evrópskum listaverkum og sérstökum verkum franskra listamanna. * [[San Francisco Museum of Modern Art]] býður upp á nútímalist með breytilegum sýningum * [[The Wax Museum]] sýnir ýmsar frægar persónur í formi vaxmynda * [[de Young Museum]] er safn í Golden Gate-garðinum * ''Palace of Fine Arts'' * ''Comic Art Museum'' er einstakt sinnar tegundar í Bandaríkjunum. Það á yfir 6000 eintök af teiknimyndum, teiknimyndasögum og dagblaðs-teiknimyndasögum. * ''Fort Mason'' var áður hersvæði en er nú opið öllum. === Íþróttir === [[Mynd:Sf-skyline-twin-peaks.30jun2004.jpg|thumb|right|San Francisco séð frá Twin Peaks]] San Francisco er heimabær þriggja bandarískra stórliða: * [[San Francisco 49ers]] (ruðningur) * [[San Francisco Giants]] (hafnabolti) * [[Golden State Warriors]] (körfubolti) * [[San Francisco Pilots]] (körfubolti) === Háskólar === San Francisco hefur fjölda háskóla og eru þeirra frægastir: * [[University of San Francisco]] var fyrsti háskólinn á vesturströnd Bandaríkjanna. Í dag er hann sérstaklega þekktur fyrir lagadeild sína, sem hefur getið sér mjög góðan orðstír. * [[University of California]] (UCSF) er einnig í San Francisco og er leiðandi á sviði heilbrigðisvísinda Þá eru tveir þekktir háskólar í nágrenni San Francisco: * [[University of California, Berkeley]] er 19 km frá borgarmörkunum * [[Stanford]] er rúmlega 50 km suður af borginni í [[Palo Alto]]. == Fyrirtæki í San Francisco == Í San Francisco eru ýmsar höfuðstöðvar stórfyrirtækja. Helst ber að nefna [[VISA]] greiðslukortafyrirtækið, [[GAP]] fatakeðjuna, [[Levi Strauss & Co.]] gallabuxnafyrirtækið, [[Walls Fargo Bank]] og [[Industrial Light and Magic]] fyrirtæki [[George Lucas]], en það fyrirtæki útbýr tæknibrellur í myndum á borð við [[Harry Potter]] og [[Star Wars]]. Önnur fyrirtæki eru [[CNET]], [[LucasArts]] og [[Bechtel Corporation]]. Fyrirtæki sem eru nálægt San Francisco en tæknilega utan borgarmarkanna eru m.a. [[Hewlett Packard]], [[Intel]] og [[Yahoo!]]. San Francisco er einnig mjög mikilvæg fjármálaborg í Kaliforníu. Í lok 20. aldar fluttust mörg hugbúnaðarfyrirtæki til San Francisco og upplifði borgin mikinn vöxt við það. == Þekktir einstaklingar frá San Francisco == [[Mynd:San Francisco by night skyline.jpg|thumb|right|San Francisco að nóttu]] * [[Ansel Adams]], ljósmyndari * [[Simon Rex]], leikari * [[Luis Walter Alvarez]], eðlisfræðingur og Nóbelsverðlaunahafi * [[Dorothy Arzner]], leikstjóri * [[Matthew Barney]], listamaður og barnsfaðir [[Björk Guðmundsdóttir|Bjarkar Guðmundsdóttur]] * [[Bill Bixby]], leikari * [[Lisa Bonet]], leikkona * [[Benjamin Bratt]], leikari * [[Divine Brown]], vændiskona * [[Owen Chamberlain]], eðlisfræðingur og Nóbelsverðlaunahafi * [[Jule Gregory Charney]], veðurfræðingur * [[Margaret Cho]], leikkona og grínisti * [[Delmer Daves]], leikstjóri og handritshöfundur * [[Philip DeGuere]], handritshöfundur * [[Mike Dirnt]], tónlistarmaður og stofnmeðlimur hljómsveitarinnar ''[[Green Day]]'' * [[Isadora Duncan]], dansari * [[Clint Eastwood]], leikari * [[Joseph Erlanger]], taugeðlisfræðingur * [[Leon Fleisher]], píanóleikari * [[Hugo Friedhofer]], kvikmyndatónskáld * [[Robert Frost]], skáld og Pulitzer-verðlaunahafi * [[Jerry Garcia]], tónlistamaður * [[Clifford Geertz]], þjóð- og fornleifafræðingur * [[Danny Glover]], leikari * [[Kirk Hammett]], tónlistamaður * [[William Randolph Hearst]], útgefandi og fjölmiðlakóngur * [[Patty Hearst]], leikkona * [[Joseph Hunt]], tennisspilari * [[Frederick Jacobi]], tónskáld * [[Paul Kantner]], tónlistarmaður og meðstofnandi sveitarinnar [[Jefferson Airplane]] * [[Jason Kidd]], körfuboltaspilari * [[Pierre Koenig]], arkitekt * [[Bruce Lee]], leikari * [[Mervyn LeRoy]], leikstjóri * [[Monica Lewinsky]], fyrrv. lærlingur í [[Hvíta húsið (Washington D.C.)|Hvíta húsinu]] * [[Jack London]], rithöfundur * [[Courtney Love]], tónlistamaður og leikkona * [[Hank Luisetti]], körfuboltaspilari * [[Greil Marcus]], rithöfundur * [[Brent McCall]], tónskáld * [[Robert McNamara]], fyrrv. varnarmálaráðherra Bandaríkjanna * [[Gordon Moore]], meðstofnandi [[Intel]] og höfundur [[Moore lögmálið|Moore lögmálsins]] * [[Lindley Murray]], tennisleikari * [[Allen Newell]], tölvunarfræðingur og gervigreindarsálfræðingur * [[Julia Platt]], stjórnmálamaður * [[Dennis Ross]], þekktur diplómati * [[Alma Rubens]], leikkona í þöglum myndum * [[Pierre Salinger]], blaðamaður og blaðafulltrúi [[John F. Kennedy]] og [[Lyndon B. Johnson]] * [[Liev Schreiber]], leikari * [[Frederick Seitz]], rektor Rockefeller University * [[Thomas E. Selfridge]], fyrsta fórnarlamb flugslyss * [[Richard Serra]], myndlistamaður * [[Alicia Silverstone]], leikkona * [[Orenthal James Simpson]] (betur þekktur sem O.J. Simpson), leikari og íþróttamaður * [[Taran Noah Smith]], leikari * [[Lemony Snicket]], rithöfundur * [[Lincoln Steffens]], blaðamaður og útgefandi * [[David Talbot]], blaðamaður * [[James Patrick Walsh]], leikari * [[Caspar Weinberger]], fyrrverandi landvarnarráðherra Bandaríkjanna * [[Bob Weir]], gítarleikari * [[Frank Wolff]], leikari * [[Natalie Wood]], leikkona * [[John W. Young]], geimfari == Tilvísanir == {{reflist}} == Tenglar == {{commons|San Francisco}} * {{Opinber vefsíða}} * [http://en.wikivoyage.org/wiki/San_Francisco Grein um borgina á Wikivoyage (á ensku)] * [http://www.ci.sf.ca.us/ Opinber heimasíða San Francisco (á ensku)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19961031163529/http://www.ci.sf.ca.us/ |date=1996-10-31 }} * [http://www.virtuar.com/ysf2/ Myndatúr um borgina] * [http://www.iranian.com/Arts/2005/November/SF/index.html Stórt myndasafn frá San Francisco] {{gæðagrein}} {{Kalifornía}} [[Flokkur:San Francisco| ]] [[Flokkur:Borgir í Kaliforníu]] [[Flokkur:Sýslur í Kaliforníu]] 2t9x3vlnik15r4yrni5k2kiz34vg5ut 0 21233 1892149 1891491 2024-12-16T23:59:03Z TKSnaevarr 53243 1892149 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = Vetrarstríðið | partof = [[seinni heimsstyrjöldin]]ni | image = Finn ski troops.jpg | image_size = 300px | caption = Finnsk skíðaherdeild í Vetrarstríðinu | date = 30. nóvember 1939 – 13. mars 1940<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=11|day1=30|year1=1939|month2=03|day2=13|year2=1940}}) | place = Austur-[[Finnland]] | territory = Sovétríkin innlima eyjar í [[Kirjálabotn]]i, [[Kirjálanes]], allt land umhverfis [[Ladogavatn]] að vestan og norðan, [[Salla]] og [[Fiskimannaskagi|Fiskimannaskaga]] og fá [[Hanko]] að leigu. | result = Friðarsáttmáli í Moskvu | combatant2 = '''{{flag|Sovétríkin|1936}}''' * [[Finnska lýðstjórnarlýðveldið]] | combatant1 = '''{{flag|Finnland}}''' * Erlendir sjálfboðaliðar | commander2 = {{Plain list| * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} '''[[Jósef Stalín]]''' * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} '''[[Klíment Voroshílov]]''' * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} '''[[Semjon Tímoshenko]]''' * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Kíríll Meretskov]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Vladímír Grendal]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Grígoríj Shtern]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Míkhaíl Dúkhanov]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Valerían Frolov]] }} | commander1 = {{Plain list| * {{flagicon|Finland}} '''[[Kyösti Kallio]]''' * {{flagicon|Finland}} '''[[C.G.E. Mannerheim]]''' * {{flagicon|Finland}} [[Hugo Österman]] * {{flagicon|Finland}} [[Harald Öhquist]] * {{flagicon|Finland}} [[Erik Heinrichs]] * {{flagicon|Finland}} [[Woldemar Hägglund]] * {{flagicon|Finland}} [[Wiljo Tuompo]] }} | strength2 = {{nowrap|425.000–760.000 hermenn<br /> 2.514–6.541 skriðdrekar<br />3.880 flugvélar<ref name="Trotter 2002 p. 187">[[#Trotter2002|Trotter (2002)]], bls. 187</ref>}} | strength1 = {{nowrap|300.000–340.000 hermenn<br />32 skriðdrekar<br />114 flugvélar}} | casualties2 = 126.875–167.976 látnir eða horfnir<ref name="Krivo1997_77-78">[[#Krivo1997|Krivosheyev (1997)]], bls. 77–78</ref><ref name="Kilin2007b_91">[[#Kilin2007b|Kilin (2007b)]], bls. 91</ref><ref name=autogenerated3>[[#Petrov2013|Petrov (2013)]]</ref><ref name="Sokolov00_340">[[#Sokolov00|Sokolov (2000)]], bls. 340</ref><br />188.671–207.538 særðir eða veikir<ref name="Krivo1997_77-78"/><ref name="Kilin2007b_91" /> (þ. á m. minnst 61.506 veikir eða [[frostbit]]nir<ref name="Krivosheyev, Table 100">{{Cite web|url=http://rus-sky.com/history/library/w/w04.htm|title=РОССИЯ И СССР В ВОЙНАХ XX ВЕКА. Глава III. ЛЮДСКИЕ ПОТЕРИ КРАСНОЙ АРМИИ ЗА ВРЕМЯ ГРАЖДАНСКОЙ ВОЙНЫ И ИНОСТРАННОЙ ВОЕННОЙ ИНТЕРВЕНЦИИ.|website=rus-sky.com|access-date=11 September 2018|archive-date=12 May 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512205514/http://rus-sky.com/history/library/w/w04.htm|url-status=live}}</ref>)<br />5.572 teknir höndum<ref name="Manninen1999b_815">[[#Manninen1999b|Manninen (1999b)]], bls. 815</ref><br />1.200–3.543 skriðdrekar<ref name="Kilin1999">[[#Kilin1999|Kilin (1999)]] bls. 381</ref><ref name="Kanta1998_286">[[#Kanta1998|Kantakoski (1998)]], bls. 286</ref><ref name="Manninen1999b_810-811">[[#Manninen1999b|Manninen (1999b)]], bls. 810–811</ref><br />261–515 flugvélar<ref name="Manninen1999b_810-811"/><ref name="Kilin1999_381">[[#Kilin1999|Kilin (1999)]], bls. 381</ref><br /><br />'''321.000–381.000 alls''' | casualties1 = 25.904 látnir eða horfnir<ref name="Kur&Lent2005_1152">[[#Kur&Lent2005|Kurenmaa og Lentilä (2005)]], bls. 1152</ref><br />43.557 særðir<ref name=autogenerated2>[[#Lent&Juuti1999|Lentilä og Juutilainen (1999)]], bls. 821</ref><br />800–1.100 teknir höndum<ref name="Malmi1999_792">[[#Malmi1999|Malmi (1999)]], bls. 792</ref><br />20–30 skriðdrekar<br />62 flugvélar<ref name="Tillo1993_160">[[#Tillotson1993|Tillotson (1993)]], bls. 160</ref><br />1 vopnbúinn ísbrjótur laskaður<br /> Skipafloti á Lagodavatni afhentur Sovétríkjunum<br />'''70.000 alls''' |}} '''[[Vetrarstríðið]]''' braust út þegar [[Sovétríkin]] réðust á [[Finnland]] þann [[30. nóvember]] [[1939]], þremur mánuðum eftir upphaf [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjaldarinnar]]. Sovétríkin voru í framhaldi af því rekin úr [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalaginu]] þann [[14. desember]]. [[Stalín]] reiknaði með að hertaka allt Finnland áður en árið væri úti, en mótstaða Finna reyndist sovéska hernum afar erfið, þrátt fyrir að sovésku herdeildirnar hefðu þrefaldan mannafla á við finnska herinn. Finnar héldu út þar til í mars [[1940]] þegar friðarsamkomulag var undirritað þar sem Finnar urðu að láta af hendi 10% af landsvæði sínu og 20% af helstu iðnaðarsvæðum sínum til Sovétríkjanna. Útkoma vetrastríðsins er blendnum tilfinningum háð. Þrátt fyrir að sovéski herinn hafi á endanum náð að brjóta varnir Finna á bak aftur, komust hvorki Sovétríkin né Finnland vel frá stríðinu. Mannfall í röðum sovéska hersins var gríðarlegt og breytti áliti annarra þjóða á Sovéska herveldinu. Geta [[Rauði herinn|Rauða hersins]] var mjög véfengd, sem að leiddi til ákvörðunar [[Hitler]]s um hrinda af stað [[Barbarossa-aðgerðin]]ni. Sovéski herinn náði að lokum ekki markmiði sínum um hertöku Finnlands og náði einungis undir sig landsvæði í kringum [[Ladogavatn]]. Finnar héldu hinsvegar sjálfstæði sínu og hlutu samúð og velvilja annarra þjóða í sinn garð. [[Frakkland|Frakkar]] og [[Bretland|Bretar]] höfðu undirbúið stuðning við Finna í gegnum Norður-[[Skandinavía|Skandinavíu]] en ekkert var úr því þegar skrifað var undir friðarsamkomulagið þann [[15. mars]]. Vetrarstríðið (''talvisota'' á [[finnska|finnsku]]) er að margra áliti hernaðarlegur smánarblettur á fyrrum Sovétríkjunum og var túlkað af sumum sem veikleikamerki á sovéska stjórnkerfinu. [[Stalín]] lærði þó af mistökum vetrarstríðsins og áttaði sig á því að pólitísk yfirráð yfir rauða hernum voru ekki lengur ásættanleg. Eftir vetrarstríðið var stjórnskipan hersins breytt, hann gerður nútímalegri og hæfir foringjar settir við stjórnvölinn. Þessi ákvörðun átti eftir að reynast vel síðar gegn [[Innrásin í Sovétríkin|innrás Þjóðverja]]. Á Íslandi var innrás Sovétríkjanna harðlega gagnrýnd. Allir stjórnmálaflokkar nema [[Sameiningarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn|Sósíalistaflokkurinn]] mótmæltu innrásinni. Sömuleiðis var almenningsálitið mjög andsnúið innrásinni. Andstaðan á Íslandi var að sumu leyti vegna þess að Íslendingar óttuðust um eigin stöðu ef stórveldum væri leyfilegt að ráðast á hlutlaus smáríki en ekki síður vegna samkenndar sem Íslendingar fundu með finnum sem norrænu ríki, enda kallaði innlimun Eystrasaltsríkjanna í Sovétríkin í upphafi seinni heimsstyrjaldarinnar hvergi nærri á sömu viðbrögð á Íslandi. Stuðningur Sósíalistaflokksins við innrásina gerði þá utanveltu í íslenskum stjórnmálum og reiði annarra flokka í þeirra garð vegna afstöðu þeirra til stríðsins gekk svo langt að aðrir flokkar komu sér saman um að hunsa þá á [[Alþingi]]. == Tenglar == {{commonscat|Winter War|vetrarstríðinu}} * {{Tímarit.is|1713810|Vetrarstríðið|blað=[[Morgunblaðið]]|höfundur=Guðmundur Halldórsson; Páll Lúðvík Einarsson|útgáfudagsetning=3. desember 1989|blaðsíða=20-21}} ==Heimildir== * {{cite book|last1=Kurenmaa|first1=Pekka|last2=Lentilä|first2=Riitta|title=Jatkosodan pikkujättiläinen|year= 2005|chapter=Sodan tappiot|ref=Kur&Lent2005|language=fi}} * {{cite book|last=Kílín|first=Júríj|editor1-first=Markku|editor1-last=Jokisipilä| title=Sodan totuudet. Yksi suomalainen vastaa 5,7 ryssää|date=2007a|chapter=Leningradin sotilaspiirin rajakahakka|ref=Kilin2007a|publisher=Ajatus|author-link1=Yuri Kilin|language=fi|trans-title=Sannleikar stríðs. Einn Finni jafngildir 5,7 Rússum}} * {{cite book|last1=Kantakoski|first1=Pekka|title=Punaiset panssarit: Puna-armeijan panssarijoukot 1918–1945|year=1998|publisher=PS-Elso|isbn= 951-98057-0-2|ref=Kanta1998|language=fi|trans-title=Rauða brynjan: Skriðdrekaafli Rauða hersins, 1918–1945}} * {{cite book|last=Kílín|first=Júríj|author-link=Júríj Kílín |title=Talvisodan pikkujättiläinen|year=1999| chapter=Puna-armeijan Stalinin tahdon toteuttajana|ref=Kilin1999|language=fi|trans-chapter=Rauði herinn sem framkvæmandi vilja Stalíns}} * {{Cite book|last=Krivosheyev|first=Grigoriy|author-link=Grígoríj Krívoshejev|publisher=Greenhill Books|year=1997b|title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century|edition=1|url=https://books.google.com/books?id=CTTfAAAAMAAJ|isbn=1-85367-280-7|ref=Krivo1997|access-date=12. október 2015|archive-date=18. janúar 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230118205310/https://books.google.com/books?id=CTTfAAAAMAAJ|url-status=live}} * {{cite book|last1=Lentilä|first1=Riitta|last2=Juutilainen|first2=Antti|title=Talvisodan pikkujättiläinen|year=1999| chapter=Talvisodan uhrit|ref=Lent&Juuti1999}} * {{cite book|last=Malmi|first=Timo|title=Talvisodan pikkujättiläinen|year=1999|chapter=Suomalaiset sotavangit|ref=Malmi1999|language=fi|trans-chapter=Finnskir stríðsfangar}} * {{cite book|last=Manninen|first=Ohto|title=Talvisodan pikkujättiläinen|date=1999b|chapter=Venäläiset sotavangit ja tappiot|ref=Manninen1999b|language=fi|trans-chapter=Rússneskir stríðsfangar og mannfall}} * {{cite book|last=Petrov|first=Pavel|title=Venäläinen talvisotakirjallisuus: Bibliografia 1939–1945|publisher=Docendo|date=2013|isbn=978-952-5912-97-5|trans-title=Rússneskar bókmenntir vetrarstríðsins: Heimildir 1939–1945|language=fi|ref=Petrov2013}} * {{cite book|last=Sokolov|first=Boris|title=Тайны финской войны|url=https://archive.org/details/tainyfinskoivoin0000unse|year=2000|chapter=Путь к миру|ref=Sokolov00|language=ru|trans-chapter=Leyndarmál rússnesk-finnska stríðsins|isbn=5-7838-0583-1}} * {{Cite book|last1=Tillotson|first1=H.M.|title=Finland at Peace & War 1918–1993|url=https://archive.org/details/finlandatpeacewa0000till|year= 1993|publisher=Michael Russell|isbn=0-85955-196-2|ref=Tillotson1993}} * {{Cite book|last1=Trotter|first1=William R.|author-link1=William R. Trotter|title=The Winter War: The Russo–Finnish War of 1939–40|edition=5|year=2002|orig-year=1991|publisher=Aurum Press|isbn=1-85410-881-6|ref=Trotter2002}} ==Tilvísanir== <references/> {{Seinni heimsstyrjöldin}} [[Flokkur:Stríð á 20. öld]] [[Flokkur:Saga Finnlands]] [[Flokkur:Saga Sovétríkjanna]] [[Flokkur:1939]] 4za6zzzu0sio2bsqbn7mkgnethi747k 0 24033 1892167 1889745 2024-12-17T02:52:32Z 89.17.141.49 /* Kenningar */ 1892167 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable floatright infobox" style="padding: 0.2em;border: none;max-width:350px;" ! colspan="2" style="background:lightpink;" |<div style="font-size:120%">Guðmundar- og <br />Geirfinnssmálið</div> <div style="font-weight: normal">Mannshvarf og sakamál</div> |- | colspan="2" style="background:none;border: none;" | |- ! colspan="2" |Mannshvörf |- | colspan="2" style="text-align:center; border-bottom: none"|'''Guðmundur Einarsson''' ''(f. 1955)'' |- ! style="border-top: none; border-right: none; background: none; text-align: left;" | Horfinn | style="border-top: none; border-left: none; " | 26. janúar 1974 ''(18 ára)'' |- | colspan="2" style="text-align:center; border-bottom: none"|'''Geirfinnur Einarsson''' ''(f. 1942)'' |- ! style="border-top: none; border-right: none; background: none; text-align: left;" | Horfinn | style="border-top: none; border-left: none;" | 19. nóvember 1974 ''(32 ára)'' |- | colspan="2" style="background:none;border: none;" | |- ! colspan="2" |Sakborningar |- | colspan="2"| '''Sævar Ciesielski''' ''(f. 1955, d. 2011)''<br /> '''Kristján Viðar Júlíusson''' ''(f. 1955, d. 2021)''<br /> '''Tryggvi Rúnar Leifsson''' ''(f. 1951, d. 2009)''<br /> '''Guðjón Skarphéðinsson''' ''(f. 1943)''<br /> '''Albert Klahn Skaftason''' ''(f. 1955)''<br /> '''Erla Bolladóttir''' ''(f. 1955)'' |} '''Guðmundar- og Geirfinnsmálið''' er viðamikið sakamál sem snýr að óútskýrðu hvarfi tveggja manna árið 1974, Guðmundi og Geirfinni. Sex manns fengu dóm vegna aðkomu sinnar að málinu, þau höfðu játað að hafa orðið mönnunum að bana eftir langar yfirheyrslur og vistun í einangrun, þrátt fyrir að engin sönnunargögn hefðu komið fram sem bendluðu þau við málið. Málið var tekið upp að nýju árið 2018, 44 árum eftir hvörfin. Sýknaði [[hæstiréttur]] þá alla sakborninga, að undanskilinni Erlu.<ref>{{cite web|url=https://www.haestirettur.is/domar/domur/?id=34b0664d-10ee-4f6d-917e-67ed04c3bc5c|title=Dómur Hæstaréttar, mál númer 521/2017|website=www.haestirettur.is}}</ref> Lík Guðmundar og Geirfinns hafa aldrei fundist. ==Mannshvörf== === Guðmundur Einarsson === Guðmundur var 18 ára verkamaður sem hafði farið með félögum sínum á dansleik í Alþýðuhúsinu í [[Hafnarfjörður|Hafnarfirði]] laugardagskvöldið 26. janúar 1974. Hann varð viðskila við vini sína og sást síðast til hans ásamt öðrum manni á götu í Hafnarfirði þar sem þeir reyndu að húkka sér far. Talið var að hann væri með Kristjáni Viðari Júlíussyni, skólafélaga sínum. Ekki sást aftur til Guðmundar. Leitað var að honum í hrauninu í Hafnarfirði, en leitinni var hætt vegna mikis fannfergis. ==== Kenningar ==== Árið 2014 kom fram vitni; kærasta Malaga-fangans svokallaða, Sigurðs Stefáns Almarssonar. Hún sagði að Sævar Ciesielski og Kristján Viðar Júlíusson gætu látið fólk hverfa og hélt hún að um var að ræða Guðmund. Einnig sagði vitnið að Sigurður Stefán hafi líklegast átt alla sök á hvarfi Guðmundar en að hann hafi aldrei viðurkennt ábyrgðina beint. Árið 2015 var upprunalega vitnið sem að sá Guðmund og Kristján á leið inn í bíl aftur yfirheyrt og sagði það að bíllinn keyrði á Guðmund þegar að hann sást síðast. Samferðakona vitnisins sagði hinsvegar frá því að Guðmundur hafi farið inn í bílinn. Við brottför úr bílnum sagði hún frá því að Guðmundur hafði verið í „slæmu ástandi“.<ref>{{Citation|title=Guðmundur and Geirfinnur case|date=2024-11-09|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Gu%C3%B0mundur_and_Geirfinnur_case|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-11-20}}</ref> Vitnið sem að var kærasta Sigurðs Stefáns sagði að kvöldið 26. janúar var hann að skutla piltum heim til sín, og var hann farþegi í bílnum sem að keyrði á Guðmund. Einn piltanna var víst alveg kylliflatur í bílnum sem að var líklegast Guðmundur. Sigurður Stefán skutlaði kærustu hennar til síns heima og sagði að hann myndi síðan skutla piltinum heim, sem að líklegast var Guðmundur. Kærasta Sigurðs sagði að það væri eins og að pilturinn væri dottandi og að hann leit út eins og að hann vissi eins og að eitthvað slæmt myndi koma fyrir hann. Þann 27. janúar 1974 var bíll Sigurðar Stefáns geymdur í bílskúr hans við hús hans í Laugardalnum. Kærasta hans sagði að grænn segldúkur væri yfir bílnum. Henni var víst stranglega bannað að koma nálægt bílnum og í eitt sinn þegar að hún leit inn um bílskúrsgluggann var henni víst skammað. Bílinn var geymdur þarna í þrjá daga að hennar sögn og sagði hún að henni þætti líklegt að líki Guðmundar var komið fyrir í bílnum. Kærasta hans sagði að Sigurður Stefán hafi verið á nálum á þessum tíma og einangrað hana, og að hann hafi bannað henni að tala við nokkurn mann um umrætt kvöld, 26. janúar 1974. Sigurður Stefán á víst að hafa viðurkennt morðið á Guðmundi fyrir tveimur manneskjum, þeim Erlu Bolladóttur og Sigursteini Mássyni, að þeirra sögn.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2018/09/28/hvad-vard-um-gudmund-einarsson/|title=Konan í bílnum stígur fram - Það sem hefur aldrei komið fram um hvarf Guðmundar – Dó hann í bílskúrnum?|date=2018-09-28|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 1978 sagði Sigurður Stefán að lík bæði Guðmundar og Geirfinnar væri að finna í bakgarði á Grettisgötu og að Kristján Viðar hafi sagt honum það.<ref>{{Cite web|url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2017/02/24/farthegi_i_bil_sem_ekid_var_a_gudmund/|title=Var farþegi í bíl sem ekið var á Guðmund|website=www.mbl.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2016 voru Sigurður Stefán Almarsson og Þórður Jóhann Eyþórsson, sem að var tvöfalldur morðingji handteknir Guðmundarmálsins. Þeim var sleppt þar sem að ekki var hægt að sanna tengsl þeirra við málið.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2018/09/28/hvad-vard-um-gudmund-einarsson/|title=Konan í bílnum stígur fram - Það sem hefur aldrei komið fram um hvarf Guðmundar – Dó hann í bílskúrnum?|date=2018-09-28|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Sigursteinn Másson sagði í hlaðvarpsþáttum frá 2023 um hvörf Guðmundar og Geirfinns að nokkuð augljóst væri hver örlög Guðmundar Einarssonar voru, og er það sama kenning sem að við kemur Sigurði Stefáni.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20232469967d/nalgist-ad-geta-sagt-med-vissu-hvad-vard-um-geirfinn|title=Nálgist að geta sagt með vissu hvað varð um Geirfinn - Vísir|last=Sæberg|first=Árni|date=2023-02-10|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> === Geirfinnur Einarsson === Nokkrum mánuðum síðar, þriðjudagskvöldið 19. nóvember 1974, hvarf annar maður, hinn 32 ára Geirfinnur Einarsson. Geirfinnur starfaði við byggingarvinnu og bjó í Keflavík. Hann var tveggja barna faðir. Guðmundur og Geirfinnur voru ekki skyldir, þrátt fyrir að hafa sama föðurnafn. Hvarf Geirfinns þótti afar dularfullt. Kvöldið sem hann hvarf hringdi ókunnur maður í hann og mælti sér mót við hann í Hafnarbúðinni í [[Keflavík]]. Eftir lýsingum vitna á ókunna manninum var gerð leirstytta, sem í hálfkæringi var kölluð „[[Leirfinnur]]“. ==== Kenningar ==== Árið 2016 tilkynnti maður til lögreglu að hann hafði séð þrjá menn í jakkafötum fara um borð í bát í Keflavík daginn eftir hvarf Geirfinns. Hann sagði að einungis tveir þeirra komu til baka. Kærasta vitnsins sagði einnig að hún hefði fengið hótunarsímtal nokkrum dögum síðar.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2020/01/25/voru-mordingjar-geirfinns-med-hann-vestmannaeyjum-dularfullir-menn-jakkafotum-raenulitill-madur-sagdi-mundu-eftir-mer/|title=Voru morðingjar Geirfinns með hann í Vestmannaeyjum? Dularfullir menn í jakkafötum - Rænulítill maður sagði „mundu eftir mér“|date=2020-01-25|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref><ref>{{Citation|title=Guðmundur and Geirfinnur case|date=2024-11-09|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Gu%C3%B0mundur_and_Geirfinnur_case|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2016 sagði [[Ómar Ragnarsson]] í bók sinni Hyldýpi að árið 2002 hafði hann fengið upplýsingar um andlát Geirfinns og hvernig líki hans hafi verið komið fyrir, en að hann hefði ekki getað farið með málið til lögreglu vegna trúnaðar við heimildamenn sína. Hann sagðist ekki muna hvað hópurinn hét sem að sagði honum frá þessu, en árið 2014 kom einn þeirra til hans og gaf Ómari leyfi til þess að skrifa bók um málið. Árið 2016 þegar að bókin kom út fékk Ómar svo símtal frá leynilegum manni sem að var líklegasti sami maður og sagði honum upprunalegu upplýsingarnar og kom hann með nýjan vinkil á frásögnina.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20161568200d/omar-gleymdi-ad-spyrja-meintan-banamann-geirfinns-hvad-hann-het|title=Ómar gleymdi að spyrja meintan banamann Geirfinns hvað hann hét - Vísir|last=Hólmkelsdóttir|first=Hulda|date=2016-09-08|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Í sjónvarpsþáttum Skandall um Guðmundar og Geirfinnsmálið sem að kom út á [[Sjónvarp Símans|Sjónvarpi símans]] árið 2019 var komin upp kenning um aðkomu þáverandi elskhuga eiginkonu Geirfinns, Vilhjálms Svanbergs Helgasonar á hvarfi hans. Þar kom fram að hann hafi alltaf legið undir grun í málinu og að hann hafi flutt til útlanda þegar að málið var í hámæli. Í sjónvarpsþáttunum var reynt að hafa uppi á Vilhjálmi Svanbergi og var farið til heim til hans í íbúð hans í [[Berlín]], en þá hafði fyrrum elskhuginn flúið íbúðina í skyndi til þess að reyna að komast hjá því að tala við þáttagerðarfólkið. Gamall vinur elskuhugans sagði árið 2019 að hann hafi heyrt þann orðróm árum saman að hann hafi horfið.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2019/05/02/geirfinnsmalid-gamall-vinur-elskhugans-tjair-sig-hann-var-einhverjum-vandraedum-med-thessa-konu/|title=Nýtt í Geirfinnsmálinu – Gamall vinur elskhugans tjáir sig – „Hann var í einhverjum vandræðum með þessa konu“|date=2019-05-02|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2022 benti Erla Bolladóttir á að lögreglan rannsakaði aldrei mál Vilhjálms.<ref>{{Cite web|url=https://samstodin.is/2022/10/astmadurinn-var-ekki-rannsakadur-og-fludi-land/|title=Ástmaðurinn var ekki rannsakaður og flúði land|website=Samstöðin|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Í bókinni ''Leitin að Gerfinni'' frá 2024 kom fram að elskhugi eiginkonu Geirfinns hafi verið á heimili Geirfinns þegar að hann hvarf og að hann viti hver örlög Geirfinns voru.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2024/11/19/ny-bok-um-hvarf-geirfinns-kemur-ut-i-dag-sagdur-hafa-verid-myrtur-vid-heimili-sitt/|title=Ný bók um hvarf Geirfinns kemur út í dag – Sagður hafa verið myrtur við heimili sitt|date=2024-11-19|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2023 gaf Sigursteinn Másson út hlaðvarpsþætti um Guðmundar og Geirfinnsmálið þar sem að Sigursteinn taldi að sá tímapunktur myndi brátt nálgast þegar að það væri hægt að segja með fullu hvað gerðist við Geirfinn. Hann sagði einnig að hann hafi rætt við mann við gerð þáttanna, sem að allar líkur væru á að hann hafi átt ábyrgð á hvarfi Geirfinns, þó að Sigursteinn vildi ekki fullyrða það né gefa út frekar upplýsingar.<ref name=":0" /> Í nóvember 2024, þegar að nákvæmlega fimmtíu ár voru liðin frá hvarfi Geirfinns gáfu Sig­urður Björg­vin Sig­urðsson og Jón Ármann Steinsson út bókina ''Leitin að Gerfinni''. Í bókinni sögðu höfundar að þeir vissu hver myrti Geirfinn og hvar hann lét lífið. Þeir sögðu að þeir vissu ekki hvar líki hans var komið fyrir og að morðingji Geirfinns væri enn á lífi, en ekki var hann nafngreindur. Þrátt fyrir það var fyrrum elskhugi eiginkonu Geirfinns, Vilhjálmur Svanberg Helgason sagður vita hver örlög Geirfinns voru og að hann hafi verið á staðnum er Geirfinnur lést. Í bókinni kom nýtt vitni fram, tíu ára drengur sem að á að hafa séð Geirfinn vera myrtann í gegnum glugga. Þar kom fram að nágrannar Geirfinns sáu þetta gerast og tilkynntu Lögreglunni þetta, en að lögreglan sýndu vísbendingunni engann áhuga.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2024/11/30/leitin-ad-geirfinni-ekki-til-fundar-vid-mann-hafnarbudinni-og-leirfinnur-hringdi-ekki-hann/|title=Leitin að Geirfinni: Fór ekki til fundar við mann í Hafnarbúðinni og „Leirfinnur“ hringdi ekki í hann|date=2024-11-30|website=DV|language=is|access-date=2024-11-30}}</ref> Í bókinni kom einnig fram að [[Leirfinnur]] svokallaði hafi einungis verið að spyrja til vegar og að hann hafi ekki komið nálægt hvarfinu. Í kjölfar útgáfu bókarinnar þá afhentu höfundar bókarinnar heimildargögn og vísbendingar til yfirvalda.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20242652154d/segist-vita-hver-vo-geirfinn|title=Segist vita hver vó Geirfinn - Vísir|last=Þorláksson|first=Tómas Arnar|date=2024-11-19|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> ==Rannsókn== '''Sævar Ciesielski''' var 19 ára góðkunningi lögreglunnar. Rúmu ári eftir hvarf Geirfinns, í desember 1975, var hann var handtekinn ásamt kærustu sinni '''Erlu Bolladóttur''' vegna óskylds máls, fölsunar á póstávísunum. En lögregla hafði einnig heyrt orðrómu um aðild hans að hvarfi Geirfinns. Parið átti saman kornunga dóttur. Við yfirheyrslu náði lögregla fram játningu frá Erlu á ávísnafalsinu. Eftir játninguna reyndi lögregla svo að bendla Erlu við hvarf Guðmundar, þar sem þau höfðu verið skólafélagar. Þeim var haldið áfram í gæsluvarðhaldi þar til að játning fékkst með látlausum yfirheyrslum sem stóðu yfir dögum saman, daga og nætur, þar sem sakborningum var ekki leyft að leita sér lögfræðiaðstoðar. Sævar játaði að hann og nokkrir félagar hans hefðu komið að glæpnum. Flestir í vinahópnum tengdust skemmtistaðnum ''Klúbbnum'' og voru flestir á sakaskrá fyrir ýmsa smáglæpi. Sexmenningunum var haldið í gæsluvarðhaldi og einangrun svo mánuðum skipti í [[Síðumúlafangelsið|Síðumúlafangelsinu]], bæði vegna hvarfa þeirra Guðmundar og Geirfinns en líka vegna ótengds fjársvika- og póstsvikamáls sem lögregla hafði til rannsóknar. Þeim var hótað áframhaldandi einangrun væru þau ekki samvinnufús. Sumum þeirra var haldið í gæsluvarðhaldi í meira en 4 ár. Sakborningarnir '''Kristján Viðar''' og '''Tryggvi Rúnar''' játuðu að lokum að hafa orðið Guðmundi að bana. Morðið átti að hafa átt sér stað eftir að slagsmál brutust út milli þeirra. Eftir áframhaldandi einangrun játaði '''Albert Klahn''' að hafa aðstoðað félaga sína við að flytja lík Guðmundar og falið það í sprungu í Hafnarfjarðarhrauni. Lögregla hafði nú náð að knýja fram fjölmargar játningar og taldi að hér væri um að ræða alvarlega klíku morðingja, með Sævar sem forsprakka gengisins. Upphafi rannsóknarinnar stýrði [[Valtýr Sigurðsson]], fulltrúi bæjarfógetans í Keflavík. Valtýr gegndi síðar stöðu forstjóra [[Fangelsismálastofnun]]ar 2004 til 2008 og stöðu [[ríkissaksóknari|ríkissaksóknara]] frá 2008 til 2011. Saksóknari í málinu var Þórður Björnsson, ríkissaksóknari. ===Aðkoma þýska rannsóknarforingjans=== Í ágúst 1976 var þýskur rannsóknarforingi á eftirlaunum, [[Karl Schütz]], fenginn til að stýra rannsókn málsins sem þá var í miklum hnút. Karl var þekktur fyrir að hafa brotið á bak [[Rote Armee Fraktion|Rauðu herdeildina]], [[Þýskaland|þýskum]] [[Kommúnismi|kommúnískum]] [[Skæruhernaður|skæruliðasamtökum]]. Í seinni tíð hafa margir sett spurningamerki við hvers vegna óupplýst mannshvörf hér á landi gætu talist verðugt verkefni fyrir þýskan lögreglumann á eftirlaunum sem einkum hafði sérhæft sig í málum er varða öryggi ríkisins. Karl kom á fót starfshóp rannsóknarlögreglumanna. Í starfshópnum störfuðu tíu manns, sem var þá þriðjungur af öllum rannsóknarlögreglum landsins. Rannsóknin miðaði mikið að því að finna mann sem Sævar og Kristján höfðu minnst á í yfirheyrslum og vísað til sem „útlendingslega mannsins“. Taldi lögregla að hér hlyti að vera rætt um '''Guðjón Skarphéðinsson''', sem hafði óneitanlega útlendingslegt yfirbragð yfir sér. Guðjón hafði áður verið bendlaður við fyrri eiturlyfjasmygl Sævars. Þrátt fyrir að Guðjón virtist allur af vilja gerður að aðstoða við rannsóknina glímdi hann við minnisglöp og gat ómögulega lýst förum sínum á fyrri árum. Rannsóknarforinginn Karl beitti sakborningana miklum þrýstingi að veita skriflega játningu á meintum glæp sínum. Sakborningarnir voru teknir út í Hafnarfjarðarhraun þar sem meiningin var að þau gætu bent á líkin. Síðasta játningin í málinu fékkst 8. desember 1976 frá Guðjóni og höfðu þá allir sakborningar veitt skriflega játningu á þætti sínum í morðunum á bæði Guðmundi og Geirfinni. Sönnunargögn fundust engin og sakborningar glímdu allir við þokukennt minni eftir langt gæsluvarðhald. Í janúar 1977 lauk svo rannsókn Karl Schütz eftir sviðsetningu atburða við Dráttarbrautina í Keflavík en þar töldu rannsóknarlögreglumenn að Geirfinni hefði verið ráðinn bani. Þrátt fyrir umfangsmikla leit fannst ekki lík Geirfinns. ==Dómur== Fyrsti dómur féll í [[Héraðsdómur Reykjavíkur|héraðsdómi Reykjavíkur]] í desember 1977. Ungmennin voru fundin sek og dæmd til fangelsisvistar, þar af fékk Sævar þyngsta dóminn og var dæmdur í ævilangt fangelsi. Í [http://www.rikissaksoknari.is/media/arsskyrslur/Domur-i-mali-Haestrettar-nr.-214.1978.pdf dómi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170227192859/http://www.rikissaksoknari.is/media/arsskyrslur/Domur-i-mali-Haestrettar-nr.-214.1978.pdf |date=2017-02-27 }} [[Hæstiréttur Íslands|Hæstaréttar]] árið 1980 var sekt ungmennana staðfest. Fangelsisdómur var mildaður hjá flestum, og var Sævar þá dæmdur í 17 ára fangelsi. Geirfinnsmálið hefur verið í umræðu í þjóðfélaginu í a.m.k. tvo áratugi en algjör skortur var á sönnunargögnum fyrir utan játningar sakborninga, sem þau hafa öll dregið til baka og hefur umræðan síðustu ár snúist um rannsóknaraðferðir [[lögregla|lögreglu]] og meint harðræði við rannsókn málsins. ==Endurupptaka Geirfinnsmálsins== Einn sakborninga, Sævar Ciesielski, reyndi að fá málið tekið upp að nýju árið 1996, en án árangurs. Í umræðu um réttarfarsdómstól á Alþingi hinn 6. október 1998 kom [[Davíð Oddsson]] mörgum á óvart er hann hvatti til endurupptöku Guðmundar- og Geirfinnsmálsins. Guðmundar- og Geirfinnsmálið var tekið upp á ný af hæstarétti Íslands árið 2018. Þann 27. september sama ár voru allir hinir dómteknu í málinu sýknaðir.<ref name="visir-2018-09-27">{{cite news |author1=Sunna Kristín Hilmarsdóttir |title=Allir sýknaðir í Guðmundar- og Geirfinnsmálunum |url=http://www.visir.is/g/2018180929054/allir-syknadir-i-gudmundar-og-geirfinnsmalunum |accessdate=27. september 2018 |work=[[Vísir.is]] |date=27. september 2018}}</ref> Daginn eftir bað [[Katrín Jakobsdóttir]], forsætisráðherra, fyrrverandi sakborningana afsökunar fyrir hönd ríkisstjórnarinnar.<ref>{{cite news |title=Katrín biður fyrrverandi sakborninga afsökunar |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2018/09/28/katrin_bidst_afsokunar/ |accessdate=30. september 2018 |work=[[mbl.is]] |date=28. september 2018}}</ref> Geirfinnsmálið hefur verið gagnrýnt fyrir að draga fram {{ill|falskar minningar|en|False memory}} hjá sakborningunum, bæði með harkalegum yfirheyrsluaðferðum og með að dregið sakborninga á staði og látið þá leika glæpi sína eftir. Helsti gagnrýnandi þess hefur verið [[Gísli H. Guðjónsson]] [[réttarsálfræði]]ngur. == Sakborningar == === Sævar Marinó Ciesielski ''(f. 1955, d. 2011)'' === Sævari var haldið í gæsluvarðhaldi í samanlagt 1.533 daga. Hann fékk þyngsta dóminn af öllum sakborningum. Héraðsdómur dæmdi hann í ævilangt fangelsi, en hæstiréttur mildaði hann niður í 17 ára fangelsisvist. Sævar var laus úr fangelsi eftir 9 ár. Einangrunarvistin hafði langvarandi skaðlegar afleiðingar á Sævar.<ref>{{cite web|url=http://www.visir.is/g/2017170229234|title=„Ég vaknaði kannski upp með andfælum og öskrum“ - Vísir|website=visir.is}}</ref> Sævar lést af slysförum árið 2011. Faðir Sævars var veðurfræðingur frá [[Kraká]], [[Pólland]]i. === Kristján Viðar Júlíusson ''(f. 1955, d. 2021)'' === Kristján hafði áður lent í kasti við lögin vegna eiturlyfja og innbrota. Kristjáni var haldið í gæsluvarðhaldi í 1.522 daga. Hæstiréttur dæmdi hann í 16 ára fangelsi. === Tryggvi Rúnar Leifsson ''(f. 1951, d. 2009)'' === Tryggva var haldið í gæsluvarðhaldi í 1.535 daga. Hann var dæmdur í 13 ára fangelsi. === Guðjón Skarphéðinsson ''(f. 1943)'' === Guðjóni var haldið í gæsluvarðhaldi í 1.202 daga. Hann var dæmdur í 10 ára fangelsi en var laus eftir 4 ár. [[Vigdís Finnbogadóttir]], [[forseti Íslands]], veitti Guðjóni [[uppreist æru]] árið 1995 (þ.e. að hann fékk á ný öll sín réttindi sem borgari). Eftir lausn sína úr fangelsi gerðist Guðjón [[prestur]] og starfaði sem [[sóknarprestur]] í [[Staðarstaður|Staðastað]]. === Albert Klahn Skaftason ''(f. 1955)'' === Einu afskipti lögreglu af Alberti höfðu verið vegna vörslu [[kannabis]]. Alberti var haldið í gæsluvarðhaldi í 118 daga. Hann var dæmdur í 1 árs fangelsi. === Erla Bolladóttir ''(f. 1955)'' === Erlu var haldið í gæsluvarðhaldi í 239 daga. Hún var dæmd í 3 ára fangelsi í hæstarétti. == Tengt efni == * [[Leirfinnur]] == Tenglar == * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3060567 „Hótanir og ónæði leiddu til handtöku fjörmenninganna“; grein í Dagblaðinu 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2849806 „Játar að hafa skotið Geirfinn Einarsson“; grein í Þjóðviljanum 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3676568 „Rannsókn Geirfinnsmálsins misheppnuð frá upphafi“; 1. grein í Mánudagsblaðinu 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3676576 „Ef þú kjaftar frá mínu svindli, skal ég segja frá þínu“; 2. grein í Mánudagsblaðinu 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3676586 „Tíminn vill handtöku Hauks Guðmundssonar“; 3. grein í Mánudagsblaðinu 1976] *{{vefheimild|url=http://www.mal214.com/|titill=Mál 214: Vefur um Geirfinnsmálið|mánuðurskoðað=1. mars|árskoðað=2006}} *[http://www.gamli.sigurfreyr.com/eftirmali.html Eftirmáli við endurupptökubeiðni Sævars Ciesielskis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305021436/http://gamli.sigurfreyr.com/eftirmali.html |date=2016-03-05 }} ===Erlendir tenglar=== * [http://www.bbc.co.uk/news/special/2014/newsspec_7617/index.html „The Reykjavik Confessions“; grein af BBC.co.uk] [[Flokkur:Íslensk sakamál]] == Tilvísanir == <references /> cwhknz6riq9aewau8tytht24k0y0urq 1892168 1892167 2024-12-17T02:53:28Z 89.17.141.49 /* Kenningar */ 1892168 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable floatright infobox" style="padding: 0.2em;border: none;max-width:350px;" ! colspan="2" style="background:lightpink;" |<div style="font-size:120%">Guðmundar- og <br />Geirfinnssmálið</div> <div style="font-weight: normal">Mannshvarf og sakamál</div> |- | colspan="2" style="background:none;border: none;" | |- ! colspan="2" |Mannshvörf |- | colspan="2" style="text-align:center; border-bottom: none"|'''Guðmundur Einarsson''' ''(f. 1955)'' |- ! style="border-top: none; border-right: none; background: none; text-align: left;" | Horfinn | style="border-top: none; border-left: none; " | 26. janúar 1974 ''(18 ára)'' |- | colspan="2" style="text-align:center; border-bottom: none"|'''Geirfinnur Einarsson''' ''(f. 1942)'' |- ! style="border-top: none; border-right: none; background: none; text-align: left;" | Horfinn | style="border-top: none; border-left: none;" | 19. nóvember 1974 ''(32 ára)'' |- | colspan="2" style="background:none;border: none;" | |- ! colspan="2" |Sakborningar |- | colspan="2"| '''Sævar Ciesielski''' ''(f. 1955, d. 2011)''<br /> '''Kristján Viðar Júlíusson''' ''(f. 1955, d. 2021)''<br /> '''Tryggvi Rúnar Leifsson''' ''(f. 1951, d. 2009)''<br /> '''Guðjón Skarphéðinsson''' ''(f. 1943)''<br /> '''Albert Klahn Skaftason''' ''(f. 1955)''<br /> '''Erla Bolladóttir''' ''(f. 1955)'' |} '''Guðmundar- og Geirfinnsmálið''' er viðamikið sakamál sem snýr að óútskýrðu hvarfi tveggja manna árið 1974, Guðmundi og Geirfinni. Sex manns fengu dóm vegna aðkomu sinnar að málinu, þau höfðu játað að hafa orðið mönnunum að bana eftir langar yfirheyrslur og vistun í einangrun, þrátt fyrir að engin sönnunargögn hefðu komið fram sem bendluðu þau við málið. Málið var tekið upp að nýju árið 2018, 44 árum eftir hvörfin. Sýknaði [[hæstiréttur]] þá alla sakborninga, að undanskilinni Erlu.<ref>{{cite web|url=https://www.haestirettur.is/domar/domur/?id=34b0664d-10ee-4f6d-917e-67ed04c3bc5c|title=Dómur Hæstaréttar, mál númer 521/2017|website=www.haestirettur.is}}</ref> Lík Guðmundar og Geirfinns hafa aldrei fundist. ==Mannshvörf== === Guðmundur Einarsson === Guðmundur var 18 ára verkamaður sem hafði farið með félögum sínum á dansleik í Alþýðuhúsinu í [[Hafnarfjörður|Hafnarfirði]] laugardagskvöldið 26. janúar 1974. Hann varð viðskila við vini sína og sást síðast til hans ásamt öðrum manni á götu í Hafnarfirði þar sem þeir reyndu að húkka sér far. Talið var að hann væri með Kristjáni Viðari Júlíussyni, skólafélaga sínum. Ekki sást aftur til Guðmundar. Leitað var að honum í hrauninu í Hafnarfirði, en leitinni var hætt vegna mikis fannfergis. ==== Kenningar ==== Árið 2014 kom fram vitni; kærasta Malaga-fangans svokallaða, Sigurðs Stefáns Almarssonar. Hún sagði að Sævar Ciesielski og Kristján Viðar Júlíusson gætu látið fólk hverfa og hélt hún að um væri að ræða Guðmund. Einnig sagði vitnið að Sigurður Stefán hafi líklegast átt alla sök á hvarfi Guðmundar en að hann hafi aldrei viðurkennt ábyrgðina beint. Árið 2015 var upprunalega vitnið sem að sá Guðmund og Kristján á leið inn í bíl aftur yfirheyrt og sagði það að bíllinn keyrði á Guðmund þegar að hann sást síðast. Samferðakona vitnisins sagði hinsvegar frá því að Guðmundur hafi farið inn í bílinn. Við brottför úr bílnum sagði hún frá því að Guðmundur hafði verið í „slæmu ástandi“.<ref>{{Citation|title=Guðmundur and Geirfinnur case|date=2024-11-09|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Gu%C3%B0mundur_and_Geirfinnur_case|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-11-20}}</ref> Vitnið sem að var kærasta Sigurðs Stefáns sagði að kvöldið 26. janúar var hann að skutla piltum heim til sín, og var hann farþegi í bílnum sem að keyrði á Guðmund. Einn piltanna var víst alveg kylliflatur í bílnum sem að var líklegast Guðmundur. Sigurður Stefán skutlaði kærustu hennar til síns heima og sagði að hann myndi síðan skutla piltinum heim, sem að líklegast var Guðmundur. Kærasta Sigurðs sagði að það væri eins og að pilturinn væri dottandi og að hann leit út eins og að hann vissi eins og að eitthvað slæmt myndi koma fyrir hann. Þann 27. janúar 1974 var bíll Sigurðar Stefáns geymdur í bílskúr hans við hús hans í Laugardalnum. Kærasta hans sagði að grænn segldúkur væri yfir bílnum. Henni var víst stranglega bannað að koma nálægt bílnum og í eitt sinn þegar að hún leit inn um bílskúrsgluggann var henni víst skammað. Bílinn var geymdur þarna í þrjá daga að hennar sögn og sagði hún að henni þætti líklegt að líki Guðmundar var komið fyrir í bílnum. Kærasta hans sagði að Sigurður Stefán hafi verið á nálum á þessum tíma og einangrað hana, og að hann hafi bannað henni að tala við nokkurn mann um umrætt kvöld, 26. janúar 1974. Sigurður Stefán á víst að hafa viðurkennt morðið á Guðmundi fyrir tveimur manneskjum, þeim Erlu Bolladóttur og Sigursteini Mássyni, að þeirra sögn.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2018/09/28/hvad-vard-um-gudmund-einarsson/|title=Konan í bílnum stígur fram - Það sem hefur aldrei komið fram um hvarf Guðmundar – Dó hann í bílskúrnum?|date=2018-09-28|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 1978 sagði Sigurður Stefán að lík bæði Guðmundar og Geirfinnar væri að finna í bakgarði á Grettisgötu og að Kristján Viðar hafi sagt honum það.<ref>{{Cite web|url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2017/02/24/farthegi_i_bil_sem_ekid_var_a_gudmund/|title=Var farþegi í bíl sem ekið var á Guðmund|website=www.mbl.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2016 voru Sigurður Stefán Almarsson og Þórður Jóhann Eyþórsson, sem að var tvöfalldur morðingji handteknir Guðmundarmálsins. Þeim var sleppt þar sem að ekki var hægt að sanna tengsl þeirra við málið.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2018/09/28/hvad-vard-um-gudmund-einarsson/|title=Konan í bílnum stígur fram - Það sem hefur aldrei komið fram um hvarf Guðmundar – Dó hann í bílskúrnum?|date=2018-09-28|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Sigursteinn Másson sagði í hlaðvarpsþáttum frá 2023 um hvörf Guðmundar og Geirfinns að nokkuð augljóst væri hver örlög Guðmundar Einarssonar voru, og er það sama kenning sem að við kemur Sigurði Stefáni.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20232469967d/nalgist-ad-geta-sagt-med-vissu-hvad-vard-um-geirfinn|title=Nálgist að geta sagt með vissu hvað varð um Geirfinn - Vísir|last=Sæberg|first=Árni|date=2023-02-10|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> === Geirfinnur Einarsson === Nokkrum mánuðum síðar, þriðjudagskvöldið 19. nóvember 1974, hvarf annar maður, hinn 32 ára Geirfinnur Einarsson. Geirfinnur starfaði við byggingarvinnu og bjó í Keflavík. Hann var tveggja barna faðir. Guðmundur og Geirfinnur voru ekki skyldir, þrátt fyrir að hafa sama föðurnafn. Hvarf Geirfinns þótti afar dularfullt. Kvöldið sem hann hvarf hringdi ókunnur maður í hann og mælti sér mót við hann í Hafnarbúðinni í [[Keflavík]]. Eftir lýsingum vitna á ókunna manninum var gerð leirstytta, sem í hálfkæringi var kölluð „[[Leirfinnur]]“. ==== Kenningar ==== Árið 2016 tilkynnti maður til lögreglu að hann hafði séð þrjá menn í jakkafötum fara um borð í bát í Keflavík daginn eftir hvarf Geirfinns. Hann sagði að einungis tveir þeirra komu til baka. Kærasta vitnsins sagði einnig að hún hefði fengið hótunarsímtal nokkrum dögum síðar.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2020/01/25/voru-mordingjar-geirfinns-med-hann-vestmannaeyjum-dularfullir-menn-jakkafotum-raenulitill-madur-sagdi-mundu-eftir-mer/|title=Voru morðingjar Geirfinns með hann í Vestmannaeyjum? Dularfullir menn í jakkafötum - Rænulítill maður sagði „mundu eftir mér“|date=2020-01-25|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref><ref>{{Citation|title=Guðmundur and Geirfinnur case|date=2024-11-09|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Gu%C3%B0mundur_and_Geirfinnur_case|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2016 sagði [[Ómar Ragnarsson]] í bók sinni Hyldýpi að árið 2002 hafði hann fengið upplýsingar um andlát Geirfinns og hvernig líki hans hafi verið komið fyrir, en að hann hefði ekki getað farið með málið til lögreglu vegna trúnaðar við heimildamenn sína. Hann sagðist ekki muna hvað hópurinn hét sem að sagði honum frá þessu, en árið 2014 kom einn þeirra til hans og gaf Ómari leyfi til þess að skrifa bók um málið. Árið 2016 þegar að bókin kom út fékk Ómar svo símtal frá leynilegum manni sem að var líklegasti sami maður og sagði honum upprunalegu upplýsingarnar og kom hann með nýjan vinkil á frásögnina.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20161568200d/omar-gleymdi-ad-spyrja-meintan-banamann-geirfinns-hvad-hann-het|title=Ómar gleymdi að spyrja meintan banamann Geirfinns hvað hann hét - Vísir|last=Hólmkelsdóttir|first=Hulda|date=2016-09-08|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Í sjónvarpsþáttum Skandall um Guðmundar og Geirfinnsmálið sem að kom út á [[Sjónvarp Símans|Sjónvarpi símans]] árið 2019 var komin upp kenning um aðkomu þáverandi elskhuga eiginkonu Geirfinns, Vilhjálms Svanbergs Helgasonar á hvarfi hans. Þar kom fram að hann hafi alltaf legið undir grun í málinu og að hann hafi flutt til útlanda þegar að málið var í hámæli. Í sjónvarpsþáttunum var reynt að hafa uppi á Vilhjálmi Svanbergi og var farið til heim til hans í íbúð hans í [[Berlín]], en þá hafði fyrrum elskhuginn flúið íbúðina í skyndi til þess að reyna að komast hjá því að tala við þáttagerðarfólkið. Gamall vinur elskuhugans sagði árið 2019 að hann hafi heyrt þann orðróm árum saman að hann hafi horfið.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2019/05/02/geirfinnsmalid-gamall-vinur-elskhugans-tjair-sig-hann-var-einhverjum-vandraedum-med-thessa-konu/|title=Nýtt í Geirfinnsmálinu – Gamall vinur elskhugans tjáir sig – „Hann var í einhverjum vandræðum með þessa konu“|date=2019-05-02|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2022 benti Erla Bolladóttir á að lögreglan rannsakaði aldrei mál Vilhjálms.<ref>{{Cite web|url=https://samstodin.is/2022/10/astmadurinn-var-ekki-rannsakadur-og-fludi-land/|title=Ástmaðurinn var ekki rannsakaður og flúði land|website=Samstöðin|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Í bókinni ''Leitin að Gerfinni'' frá 2024 kom fram að elskhugi eiginkonu Geirfinns hafi verið á heimili Geirfinns þegar að hann hvarf og að hann viti hver örlög Geirfinns voru.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2024/11/19/ny-bok-um-hvarf-geirfinns-kemur-ut-i-dag-sagdur-hafa-verid-myrtur-vid-heimili-sitt/|title=Ný bók um hvarf Geirfinns kemur út í dag – Sagður hafa verið myrtur við heimili sitt|date=2024-11-19|website=DV|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> Árið 2023 gaf Sigursteinn Másson út hlaðvarpsþætti um Guðmundar og Geirfinnsmálið þar sem að Sigursteinn taldi að sá tímapunktur myndi brátt nálgast þegar að það væri hægt að segja með fullu hvað gerðist við Geirfinn. Hann sagði einnig að hann hafi rætt við mann við gerð þáttanna, sem að allar líkur væru á að hann hafi átt ábyrgð á hvarfi Geirfinns, þó að Sigursteinn vildi ekki fullyrða það né gefa út frekar upplýsingar.<ref name=":0" /> Í nóvember 2024, þegar að nákvæmlega fimmtíu ár voru liðin frá hvarfi Geirfinns gáfu Sig­urður Björg­vin Sig­urðsson og Jón Ármann Steinsson út bókina ''Leitin að Gerfinni''. Í bókinni sögðu höfundar að þeir vissu hver myrti Geirfinn og hvar hann lét lífið. Þeir sögðu að þeir vissu ekki hvar líki hans var komið fyrir og að morðingji Geirfinns væri enn á lífi, en ekki var hann nafngreindur. Þrátt fyrir það var fyrrum elskhugi eiginkonu Geirfinns, Vilhjálmur Svanberg Helgason sagður vita hver örlög Geirfinns voru og að hann hafi verið á staðnum er Geirfinnur lést. Í bókinni kom nýtt vitni fram, tíu ára drengur sem að á að hafa séð Geirfinn vera myrtann í gegnum glugga. Þar kom fram að nágrannar Geirfinns sáu þetta gerast og tilkynntu Lögreglunni þetta, en að lögreglan sýndu vísbendingunni engann áhuga.<ref>{{Cite web|url=https://www.dv.is/frettir/2024/11/30/leitin-ad-geirfinni-ekki-til-fundar-vid-mann-hafnarbudinni-og-leirfinnur-hringdi-ekki-hann/|title=Leitin að Geirfinni: Fór ekki til fundar við mann í Hafnarbúðinni og „Leirfinnur“ hringdi ekki í hann|date=2024-11-30|website=DV|language=is|access-date=2024-11-30}}</ref> Í bókinni kom einnig fram að [[Leirfinnur]] svokallaði hafi einungis verið að spyrja til vegar og að hann hafi ekki komið nálægt hvarfinu. Í kjölfar útgáfu bókarinnar þá afhentu höfundar bókarinnar heimildargögn og vísbendingar til yfirvalda.<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/g/20242652154d/segist-vita-hver-vo-geirfinn|title=Segist vita hver vó Geirfinn - Vísir|last=Þorláksson|first=Tómas Arnar|date=2024-11-19|website=visir.is|language=is|access-date=2024-11-20}}</ref> ==Rannsókn== '''Sævar Ciesielski''' var 19 ára góðkunningi lögreglunnar. Rúmu ári eftir hvarf Geirfinns, í desember 1975, var hann var handtekinn ásamt kærustu sinni '''Erlu Bolladóttur''' vegna óskylds máls, fölsunar á póstávísunum. En lögregla hafði einnig heyrt orðrómu um aðild hans að hvarfi Geirfinns. Parið átti saman kornunga dóttur. Við yfirheyrslu náði lögregla fram játningu frá Erlu á ávísnafalsinu. Eftir játninguna reyndi lögregla svo að bendla Erlu við hvarf Guðmundar, þar sem þau höfðu verið skólafélagar. Þeim var haldið áfram í gæsluvarðhaldi þar til að játning fékkst með látlausum yfirheyrslum sem stóðu yfir dögum saman, daga og nætur, þar sem sakborningum var ekki leyft að leita sér lögfræðiaðstoðar. Sævar játaði að hann og nokkrir félagar hans hefðu komið að glæpnum. Flestir í vinahópnum tengdust skemmtistaðnum ''Klúbbnum'' og voru flestir á sakaskrá fyrir ýmsa smáglæpi. Sexmenningunum var haldið í gæsluvarðhaldi og einangrun svo mánuðum skipti í [[Síðumúlafangelsið|Síðumúlafangelsinu]], bæði vegna hvarfa þeirra Guðmundar og Geirfinns en líka vegna ótengds fjársvika- og póstsvikamáls sem lögregla hafði til rannsóknar. Þeim var hótað áframhaldandi einangrun væru þau ekki samvinnufús. Sumum þeirra var haldið í gæsluvarðhaldi í meira en 4 ár. Sakborningarnir '''Kristján Viðar''' og '''Tryggvi Rúnar''' játuðu að lokum að hafa orðið Guðmundi að bana. Morðið átti að hafa átt sér stað eftir að slagsmál brutust út milli þeirra. Eftir áframhaldandi einangrun játaði '''Albert Klahn''' að hafa aðstoðað félaga sína við að flytja lík Guðmundar og falið það í sprungu í Hafnarfjarðarhrauni. Lögregla hafði nú náð að knýja fram fjölmargar játningar og taldi að hér væri um að ræða alvarlega klíku morðingja, með Sævar sem forsprakka gengisins. Upphafi rannsóknarinnar stýrði [[Valtýr Sigurðsson]], fulltrúi bæjarfógetans í Keflavík. Valtýr gegndi síðar stöðu forstjóra [[Fangelsismálastofnun]]ar 2004 til 2008 og stöðu [[ríkissaksóknari|ríkissaksóknara]] frá 2008 til 2011. Saksóknari í málinu var Þórður Björnsson, ríkissaksóknari. ===Aðkoma þýska rannsóknarforingjans=== Í ágúst 1976 var þýskur rannsóknarforingi á eftirlaunum, [[Karl Schütz]], fenginn til að stýra rannsókn málsins sem þá var í miklum hnút. Karl var þekktur fyrir að hafa brotið á bak [[Rote Armee Fraktion|Rauðu herdeildina]], [[Þýskaland|þýskum]] [[Kommúnismi|kommúnískum]] [[Skæruhernaður|skæruliðasamtökum]]. Í seinni tíð hafa margir sett spurningamerki við hvers vegna óupplýst mannshvörf hér á landi gætu talist verðugt verkefni fyrir þýskan lögreglumann á eftirlaunum sem einkum hafði sérhæft sig í málum er varða öryggi ríkisins. Karl kom á fót starfshóp rannsóknarlögreglumanna. Í starfshópnum störfuðu tíu manns, sem var þá þriðjungur af öllum rannsóknarlögreglum landsins. Rannsóknin miðaði mikið að því að finna mann sem Sævar og Kristján höfðu minnst á í yfirheyrslum og vísað til sem „útlendingslega mannsins“. Taldi lögregla að hér hlyti að vera rætt um '''Guðjón Skarphéðinsson''', sem hafði óneitanlega útlendingslegt yfirbragð yfir sér. Guðjón hafði áður verið bendlaður við fyrri eiturlyfjasmygl Sævars. Þrátt fyrir að Guðjón virtist allur af vilja gerður að aðstoða við rannsóknina glímdi hann við minnisglöp og gat ómögulega lýst förum sínum á fyrri árum. Rannsóknarforinginn Karl beitti sakborningana miklum þrýstingi að veita skriflega játningu á meintum glæp sínum. Sakborningarnir voru teknir út í Hafnarfjarðarhraun þar sem meiningin var að þau gætu bent á líkin. Síðasta játningin í málinu fékkst 8. desember 1976 frá Guðjóni og höfðu þá allir sakborningar veitt skriflega játningu á þætti sínum í morðunum á bæði Guðmundi og Geirfinni. Sönnunargögn fundust engin og sakborningar glímdu allir við þokukennt minni eftir langt gæsluvarðhald. Í janúar 1977 lauk svo rannsókn Karl Schütz eftir sviðsetningu atburða við Dráttarbrautina í Keflavík en þar töldu rannsóknarlögreglumenn að Geirfinni hefði verið ráðinn bani. Þrátt fyrir umfangsmikla leit fannst ekki lík Geirfinns. ==Dómur== Fyrsti dómur féll í [[Héraðsdómur Reykjavíkur|héraðsdómi Reykjavíkur]] í desember 1977. Ungmennin voru fundin sek og dæmd til fangelsisvistar, þar af fékk Sævar þyngsta dóminn og var dæmdur í ævilangt fangelsi. Í [http://www.rikissaksoknari.is/media/arsskyrslur/Domur-i-mali-Haestrettar-nr.-214.1978.pdf dómi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170227192859/http://www.rikissaksoknari.is/media/arsskyrslur/Domur-i-mali-Haestrettar-nr.-214.1978.pdf |date=2017-02-27 }} [[Hæstiréttur Íslands|Hæstaréttar]] árið 1980 var sekt ungmennana staðfest. Fangelsisdómur var mildaður hjá flestum, og var Sævar þá dæmdur í 17 ára fangelsi. Geirfinnsmálið hefur verið í umræðu í þjóðfélaginu í a.m.k. tvo áratugi en algjör skortur var á sönnunargögnum fyrir utan játningar sakborninga, sem þau hafa öll dregið til baka og hefur umræðan síðustu ár snúist um rannsóknaraðferðir [[lögregla|lögreglu]] og meint harðræði við rannsókn málsins. ==Endurupptaka Geirfinnsmálsins== Einn sakborninga, Sævar Ciesielski, reyndi að fá málið tekið upp að nýju árið 1996, en án árangurs. Í umræðu um réttarfarsdómstól á Alþingi hinn 6. október 1998 kom [[Davíð Oddsson]] mörgum á óvart er hann hvatti til endurupptöku Guðmundar- og Geirfinnsmálsins. Guðmundar- og Geirfinnsmálið var tekið upp á ný af hæstarétti Íslands árið 2018. Þann 27. september sama ár voru allir hinir dómteknu í málinu sýknaðir.<ref name="visir-2018-09-27">{{cite news |author1=Sunna Kristín Hilmarsdóttir |title=Allir sýknaðir í Guðmundar- og Geirfinnsmálunum |url=http://www.visir.is/g/2018180929054/allir-syknadir-i-gudmundar-og-geirfinnsmalunum |accessdate=27. september 2018 |work=[[Vísir.is]] |date=27. september 2018}}</ref> Daginn eftir bað [[Katrín Jakobsdóttir]], forsætisráðherra, fyrrverandi sakborningana afsökunar fyrir hönd ríkisstjórnarinnar.<ref>{{cite news |title=Katrín biður fyrrverandi sakborninga afsökunar |url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2018/09/28/katrin_bidst_afsokunar/ |accessdate=30. september 2018 |work=[[mbl.is]] |date=28. september 2018}}</ref> Geirfinnsmálið hefur verið gagnrýnt fyrir að draga fram {{ill|falskar minningar|en|False memory}} hjá sakborningunum, bæði með harkalegum yfirheyrsluaðferðum og með að dregið sakborninga á staði og látið þá leika glæpi sína eftir. Helsti gagnrýnandi þess hefur verið [[Gísli H. Guðjónsson]] [[réttarsálfræði]]ngur. == Sakborningar == === Sævar Marinó Ciesielski ''(f. 1955, d. 2011)'' === Sævari var haldið í gæsluvarðhaldi í samanlagt 1.533 daga. Hann fékk þyngsta dóminn af öllum sakborningum. Héraðsdómur dæmdi hann í ævilangt fangelsi, en hæstiréttur mildaði hann niður í 17 ára fangelsisvist. Sævar var laus úr fangelsi eftir 9 ár. Einangrunarvistin hafði langvarandi skaðlegar afleiðingar á Sævar.<ref>{{cite web|url=http://www.visir.is/g/2017170229234|title=„Ég vaknaði kannski upp með andfælum og öskrum“ - Vísir|website=visir.is}}</ref> Sævar lést af slysförum árið 2011. Faðir Sævars var veðurfræðingur frá [[Kraká]], [[Pólland]]i. === Kristján Viðar Júlíusson ''(f. 1955, d. 2021)'' === Kristján hafði áður lent í kasti við lögin vegna eiturlyfja og innbrota. Kristjáni var haldið í gæsluvarðhaldi í 1.522 daga. Hæstiréttur dæmdi hann í 16 ára fangelsi. === Tryggvi Rúnar Leifsson ''(f. 1951, d. 2009)'' === Tryggva var haldið í gæsluvarðhaldi í 1.535 daga. Hann var dæmdur í 13 ára fangelsi. === Guðjón Skarphéðinsson ''(f. 1943)'' === Guðjóni var haldið í gæsluvarðhaldi í 1.202 daga. Hann var dæmdur í 10 ára fangelsi en var laus eftir 4 ár. [[Vigdís Finnbogadóttir]], [[forseti Íslands]], veitti Guðjóni [[uppreist æru]] árið 1995 (þ.e. að hann fékk á ný öll sín réttindi sem borgari). Eftir lausn sína úr fangelsi gerðist Guðjón [[prestur]] og starfaði sem [[sóknarprestur]] í [[Staðarstaður|Staðastað]]. === Albert Klahn Skaftason ''(f. 1955)'' === Einu afskipti lögreglu af Alberti höfðu verið vegna vörslu [[kannabis]]. Alberti var haldið í gæsluvarðhaldi í 118 daga. Hann var dæmdur í 1 árs fangelsi. === Erla Bolladóttir ''(f. 1955)'' === Erlu var haldið í gæsluvarðhaldi í 239 daga. Hún var dæmd í 3 ára fangelsi í hæstarétti. == Tengt efni == * [[Leirfinnur]] == Tenglar == * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3060567 „Hótanir og ónæði leiddu til handtöku fjörmenninganna“; grein í Dagblaðinu 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2849806 „Játar að hafa skotið Geirfinn Einarsson“; grein í Þjóðviljanum 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3676568 „Rannsókn Geirfinnsmálsins misheppnuð frá upphafi“; 1. grein í Mánudagsblaðinu 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3676576 „Ef þú kjaftar frá mínu svindli, skal ég segja frá þínu“; 2. grein í Mánudagsblaðinu 1976] * [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3676586 „Tíminn vill handtöku Hauks Guðmundssonar“; 3. grein í Mánudagsblaðinu 1976] *{{vefheimild|url=http://www.mal214.com/|titill=Mál 214: Vefur um Geirfinnsmálið|mánuðurskoðað=1. mars|árskoðað=2006}} *[http://www.gamli.sigurfreyr.com/eftirmali.html Eftirmáli við endurupptökubeiðni Sævars Ciesielskis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305021436/http://gamli.sigurfreyr.com/eftirmali.html |date=2016-03-05 }} ===Erlendir tenglar=== * [http://www.bbc.co.uk/news/special/2014/newsspec_7617/index.html „The Reykjavik Confessions“; grein af BBC.co.uk] [[Flokkur:Íslensk sakamál]] == Tilvísanir == <references /> h8kxd5zi4gse7agrq24yjzvhkt7bygp 0 29268 1892134 1837179 2024-12-16T22:18:33Z Berserkur 10188 Kort 1892134 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Flag of Savoie.svg|thumb|right|Fáni Savoja]] [[Mynd:Lage von Savoien in Europa (Karte).svg|thumb|Kort.]] '''Savoja''' ([[franska]]: ''Savoie''; [[arpitanska]]: ''Savouè''; [[ítalska]]: ''Savoia'') er sögulegt hérað í [[Vestur-Evrópa|Vestur-Evrópu]], í vesturhluta [[Alpafjöll|Alpafjalla]] á milli [[Grevevatn]]s, [[Rhône]] og [[Mont-Cenis]]. Savoja varð til, ásamt frjálsum fylkjum [[Sviss]], við fall [[Frankar|frankverska]] konungsríkisins [[Búrgund]]ar. Savoja hélt eftir það sjálfstæði sem [[greifadæmi]] ([[greifinn af Savoja]]) stofnað [[1003]] og síðar sem [[hertogadæmi]] ([[hertoginn af Savoja]]) frá [[1416]] til [[1714]]. Þá var hertogadæmið í tengslum við [[konungsríkið Sardinía|Konungsríkið Sardiníu]] sem fól í sér sameiningu við héraðið [[Fjallaland]] á Norðvestur-[[Ítalía|Ítalíu]]. Í kjölfar [[Sameining Ítalíu|sameiningar Ítalíu]] innlimaði [[Frakkland]] Savoja að stærstum hluta, vegna samkomulags sameiningarsinna á Ítalíu við [[Napóleon 3.]] {{Stubbur|saga}} [[Flokkur:Saga Frakklands]] [[Flokkur:Saga Ítalíu]] [[Flokkur:Fyrrum Evrópuríki]] q2mgo4z28vy8ekeng3m4lvbpj8egmuv 0 29354 1892084 1889991 2024-12-16T12:47:02Z TKSnaevarr 53243 /* Evrópa */ 1892084 wikitext text/x-wiki [[Mynd:World_population_growth_(lin-log_scale).png|thumb|right|Lógaritmískur skali sem sýnir mannfjöldaþróun á jörðinni frá upphafi nýsteinaldar.]] '''Mannkynssaga''' er [[saga]] [[maðurinn|mannkyns]] sem hefst á [[fornsteinöld]], en [[jarðsaga]] er saga [[jörðin|jarðarinnar]], þar á meðal saga [[líf]]s áður en maðurinn kom til. Sá tími sem engar [[skrif|ritheimildir]] eru til um er kallaður [[forsögulegur tími]] en með [[skrift]] og rituðum heimildum hefst [[sögulegur tími]].<ref group="lower-alpha">{{vísindavefurinn|206|Hvað nær mannkynssagan langt aftur í tímann?|höfundur=Guðmundur Hálfdanarson|dags=9.3.2000}}</ref> Forsögulegur tími hefst á fornsteinöld en upphaf [[nýsteinöld|nýsteinaldar]] markast af [[landbúnaðarbyltingin|landbúnaðarbyltingunni]] (milli 8000 og 5000 [[f.o.t.]]) í [[frjósami hálfmáninn|frjósama hálfmánanum]]. Á [[bronsöld]] þróuðust stór menningarríki sem eru kölluð ''[[vagga siðmenningar]]'': [[Mesópótamía]], [[Egyptaland hið forna]] og [[Indusdalsmenningin]]. Hefðbundin [[sagnaritun]] skiptir sögu ólíkra heimshluta í ólík tímabil. Til dæmis er algengt að notast við [[konungsætt]]ir til að afmarka söguleg tímabil eins og gert er í [[saga Kína|sögu Kína]]. Í mörgum heimshlutum eru til einhvers konar „klassísk“ tímabil, „miðtímabil“ og „nútími“, en þessi tímabil ná gjarnan yfir ólík tímaskeið. Í [[saga Indlands|sögu Indlands]] nær til dæmis „klassíska“ tímabilið frá 230 f.o.t. til 1200 e.o.t., „miðtímabil“ frá 1200 til um 1600 og nýöld frá 1600 til okkar daga. Í [[saga Ameríku|sögu Ameríku]] nær „klassíska“ tímabilið frá 200 til 900 þegar [[Majar]] mynduðu stór menningarríki, en tímabilið frá 900 til upphafs landvinningatímans 1519 er kallað „síðklassíska“ tímabilið. Í [[samtími|samtímanum]] tvinnast saga ólíkra heimshluta saman vegna [[hnattvæðing]]arinnar. Mannkynssagan nær yfir um 2,8 milljón ár, frá því ættkvíslin ''[[Homo]]'' kom fyrst fram á sjónarsviðið til okkar daga. Fyrir um 300.000 árum þróuðust [[nútímamaður|nútímamenn]] og allar aðrar tegundir af ættkvíslinni dóu smám saman út. [[Landbúnaðarbyltingin]] átti sér stað fyrir um 12.000 árum og um 7.000 árum síðar tóku menn að notast við ritmál svo sögulegur tími er í raun agnarlítill hluti af mannkynssögunni í árum talið. Fjölmargar vísindagreinar fást við rannsóknir á sögu mannsins. Meðal þeirra helstu eru [[sagnfræði]], [[fornleifafræði]], [[mannfræði]], [[málvísindi]] og [[erfðafræði]]. ==Forsögulegur tími== {{Aðalgrein|Forsögulegur tími}} [[File:Lucy.jpg|thumb|upright=.7|„[[Lucy (Australopithecus)|Lucy]]“, fyrsta beinagrindin af ''[[Australopithecus afarensis]]'' sem fannst, var aðeins 1,06 metrar á hæð.<ref>{{harvnb|Jungers|1988|pp=227–231}}</ref>|alt=Skeleton]] ===Þróun mannsins=== {{Aðalgrein|Þróun mannsins}} Fyrir 7-5 milljón árum síðan greindist ættkvíslin ''[[homininae]]'' frá [[mannapar|mannöpum]] í Afríku.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=1|}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2011|p=150}}</ref><ref>{{harvnb|Dunbar|2016|p=8}}</ref><ref>{{harvnb|Wragg-Sykes|2016|pp=[https://books.google.com/books?id=tbbjDwAAQBAJ&pg=PA183 183–184]}}</ref> Eftir að tegundin greindist frá [[simpansar|simpönsum]] þróaðist [[tvífætlingsstaða]] hjá fyrstu [[suðurapar|suðuröpum]] (''Australopithecus''), hugsanlega sem aðlögun að gresjulandslagi í stað skóga.<ref>{{harvnb|Dunbar|2016|pp=8, 10}}</ref><ref>{{harvnb|Lewton|2017|p=[https://books.google.com/books?id=DTwuDwAAQBAJ&pg=PA117 117]}}</ref> Forverar manna tóku að nota frumstæð steinverkfæri fyrir um það bil 3,3 milljónum ára.<ref>{{harvnb|Harmand|2015|pp=[https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8697F75/download 310–315]}}</ref> Sumir steingervingafræðingar hafa stungið upp á 3,39 milljón árum, byggt á beinum frá [[Dikiki]] í Eþíópíu sem bera merki um skurði,<ref>{{harvnb|McPherron|Alemseged|Marean|Wynn|2010|pp=857–860}}</ref> þótt aðrir dragi það í efa.<ref>{{harvnb|Domínguez-Rodrigo|Alcalá|2016|pp=[https://paleoanthro.org/media/journal/content/PA20160046.pdf 46–53]}}</ref> Það myndi þá marka upphaf [[fornsteinöld|fornsteinaldar]], miklu fyrr en áður var talið.<ref>{{harvnb|de la Torre|2019|pp=11567–11569}}</ref><ref>{{harvnb|Stutz|2018|pp=[https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781118584538.ieba0363 1–9]}}</ref> Ættkvíslin ''Homo'' þróaðist frá ættkvísl suðurapa.<ref>{{harvnb|Strait|2010|p=341}}</ref> Elstu minjar um ættkvíslina eru 2,8 milljón ára gömul bein ([[LD 350-1]]) frá Eþíópíu,<ref>{{harvnb|Villmoare|Kimbel|Seyoum|Campisano|2015|pp=1352–1355}}</ref> og elsta manntegundin sem lýst hefur verið er ''[[Homo habilis]]'' sem kom fram fyrir 2,3 milljón árum.<ref>{{harvnb|Spoor|Gunz|Neubauer|Stelzer|2015|pp=[https://www.researchgate.net/publication/273149772 83–86]}}</ref> Helsti munurinn á ''Homo habilis'' og ''Australopithecus'' er að heili hinna fyrrnefndu var 50% stærri.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=5}}</ref> ''[[Homo erectus|H. erectus]]'' kom fram á sjónarsviðið fyrir 2 milljón árum<ref>{{harvnb|Herries|Martin|Leece|Adams|2020}}</ref> og var fyrsta manntegundin sem ferðaðist út fyrir Afríku til Evrasíu.<ref>{{harvnb|Dunbar|2016|p=10}}</ref> Hugsanlega fyrir 1,5 milljón árum, en örugglega fyrir 250.000 árum, tóku menn að kveikja elda til upphitunar og matreiðslu.<ref>{{harvnb|Gowlett|2016|p=20150164}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2015|p=11}}</ref> Fyrir um 500.000 árum greindist ættkvíslin ''Homo'' í margar tegundir [[frummenn|frummanna]], eins og [[neanderthalsmenn]] í Evrópu, [[denisovmenn]] í Síberíu, og hina smáu [[flóresmaðurinn|flóresmenn]] í Indónesíu.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=400n}}</ref><ref>{{harvnb|Dunbar|2016|p=11}}</ref> Þróun mannsins var ekki einfalt línulegt eða sundurgreint ferli, og fól í sér blöndun frummanna og nútímamanna.<ref>{{harvnb|Hammer|2013|pp=66–71}}</ref><ref>{{harvnb|Yong|2011|pp=34–38}}</ref> Erfðarannsóknir hafa sýnt fram á að blöndun tiltölulega aðgreindra manntegunda hafi verið algeng í þróunarsögu mannsins.<ref>{{harvnb|Ackermann|Mackay|Arnold|2015|pp=1–11}}</ref> Slíkar rannsóknir benda til þess að mörg gen úr neanderthalsmönnum sé að finna hjá nær öllum hópum fólks utan [[Afríka sunnan Sahara|Afríku sunnan Sahara]]. Neanderthalsmenn og aðrar manntegundir, eins og denisovmenn, gætu hafa skilið eftir allt að 6% af erfðaefni sínu í nútímamönnum.<ref>{{harvnb|Reich|Green|Kircher|Krause|2010|pp=1053–1060}}</ref><ref>{{harvnb|Abi-Rached|Jobin|Kulkarni|McWhinnie|2011|pp=89–94}}</ref> ===Elstu nútímamenn=== Manntegundin ''Homo sapiens'' kom fram á sjónarsviðið í Afríku fyrir 300.000 árum. Hún þróaðist út frá tegundinni ''[[Homo heidelbergensis]]''.<ref>{{harvnb|Hublin|Ben-Ncer|Bailey|Freidline|2017|pp=289–292}}</ref><ref>{{harvnb|Fagan|Durrani|2021|loc=[https://books.google.com/books?id=NNFKEAAAQBAJ 3. Enter Homo Sapiens (c. 300,000 Years Ago and Later)]}}</ref><ref>{{harvnb|Coolidge|Wynn|2018|p=[https://books.google.com/books?id=DAJCDwAAQBAJ&pg=PA5 5]}}</ref> Næstu árþúsund hélt þróunin áfram og fyrir um 100.000 árum voru menn farnir að nota skartgripi og [[okkur]] til að skreyta líkama sinn.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=319}}</ref> Fyrir um 50.000 árum tóku menn að grafa hina látnu, nota kastvopn og ferðast um höf og vötn.<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=319–320, 330, 354}}</ref> Ein mikilvægasta breytingin (sem ekki er hægt að tímasetja með vissu) var þróun [[tungumál]]sins, sem bætti samskiptahæfni manna til mikilla muna.<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=344–346}}</ref> Elstu merki um [[list]]ræna tjáningu er að finna í [[hellamálverk]]um og útskurði í bein, stein og tennur, sem hefur verið túlkað sem merki um [[andatrú]]<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|pp=17–18}}</ref> eða [[sjamanismi|sjamanisma]].<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=357–358, 409}}</ref> Elstu hljóðfæri sem fundist hafa (fyrir utan mannsröddina) eru [[beinflauta|beinflautur]] frá Júrafjöllum í Þýskalandi og eru um 40.000 ára gamlar.<ref>{{harvnb|Morley|2013|pp=42–43}}</ref><ref>{{harvnb|Svard|2023|p=[https://books.google.com/books?id=mC6oEAAAQBAJ&pg=PA23 23]}}</ref> Steinaldarmenn voru [[veiðimenn og safnarar]] og lifðu [[hirðingi|flökkulífi]].<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=22}}</ref> [[File:Early migrations mercator.svg|thumb|upright=1.3|Útbreiðsla mannsins um jörðina miðað við tilgátuna um suðræna dreifingu.]] Flutningar nútímamanna frá Afríku áttu sér stað í nokkrum bylgjum fólksflutninga, sem hófust fyrir 194.000 til 177.000 árum.<ref>{{harvnb|Weber|Hershkovitz|Gunz|Neubauer|2020|pp=[https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1040618219308080 29–39]}}</ref> Viðtekin skoðun meðal fræðimanna er að fyrstu bylgjurnar hafi dáið út og að allir nútímamenn utan Afríku séu afkomendur sama hóps sem fluttist þaðan fyrir 70.000-50.000 árum síðan.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=283}}</ref><ref>{{harvnb|O'Connell|Allen|Williams|Williams|2018|pp=8482–8490}}</ref><ref>{{harvnb|Posth|Renaud|Mittnik|Drucker|2016|pp=827–833}}</ref> ''H. sapiens'' fluttist til allra meginlandanna og stærri eyja og kom til Ástralíu fyrir 65.000 árum,<ref>{{harvnb|Clarkson|Jacobs|Marwick|Fullagar|2017|pp=306–310}}</ref> Evrópu fyrir 45.000 árum,<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=283}}</ref> og Ameríku fyrir 21.000 árum.<ref>{{harvnb|Bennett|2021|pp=[https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586 1528–1531]}}</ref> Þessir fólksflutningar áttu sér stað á [[síðasta ísöld|síðustu ísöld]], þegar mörg af þeim svæðum sem í dag eru hlýtempruð voru óbyggileg vegna kulda.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=316}}</ref><ref>{{harvnb|Pollack|2010|p=[https://books.google.com/books?id=jV47VHRpmisC&pg=PA93 93]}}</ref> Undir lok ísaldarinnar, fyrir um 12.000 árum, höfðu menn náð að breiðast út til nær allra svæða jarðar sem voru laus við ís.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=400}}</ref> Útbreiðsla manna fór saman við [[fjöldaútdauðinn á kvarter|fjöldaútdauðann á kvarter]] og útdauða neanderthalsmanna<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=321, 406, 440–441}}</ref> sem líklega stöfuðu af loftslagsbreytingum, athöfnum manna, eða blöndu af þessu tvennu.<ref>{{harvnb|Koch|Barnosky|2006|pp=215–250}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2015|p=406}}</ref> ===Upphaf landbúnaðar=== {{Aðalgrein|Nýsteinöld}} Um 10.000 [[f.o.t.]] markar [[landbúnaðarbyltingin]] upphaf grundvallarbreytinga á lífsháttum manna á [[nýsteinöld]].<ref>{{harvnb|Lewin|2009|p=[https://books.google.com/books?id=xryuw8sqNsoC 247]}}</ref> [[Landbúnaður]] hófst á mismunandi tímum á mismunandi svæðum<ref>{{harvnb|Stephens|Fuller|Boivin|Rick|2019|pp=897–902}}</ref> og á sér minnst 11 upprunastaði.<ref>{{harvnb|Larson|Piperno|Allaby|Purugganan|2014|pp=6139–6146}}</ref> [[Kornrækt]] og [[húsdýr]]ahald hófust í [[Mesópótamía|Mesópótamíu]] að minnsta kosti um 8500 f.o.t. og fólust í ræktun [[hveiti]]s, [[bygg]]s, [[kind]]a og [[geit]]a.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|p=11}}</ref> Menn tóku að rækta [[hrísgrjón]] við [[Yangtze-fljót]] í Kína um 8000-7000 f.o.t. og [[hirsi]] kann að hafa verið ræktað við [[Gulá]] um 7000 f.o.t.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|pp=325, 336}}</ref> Svín voru mikilvægasta húsdýrið í Kína.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=323}}</ref> Í [[Sahara]] í Afríku ræktaði fólk [[dúrra|dúrru]] og aðrar jurtir á milli 8000 og 5000 f.o.t. og aðrar miðstöðvar landbúnaðar voru í hálendi Eþíópíu og regnskógum Vestur-Afríku.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=21}}</ref> Ræktun nytjaplantna hófst í [[Indusdalur|Indusdal]] um 7000 f.o.t. og tekið var að rækta nautgripi um 6500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=265}}</ref> Ræktun [[kúrbítur|kúrbíts]] í Suður-Ameríku byrjaði að minnsta kosti fyrir 8500 f.o.t. og [[örvarrót]] var ræktuð í Mið-Ameríku um 7800 f.o.t.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=518}}</ref> Kartöflur voru fyrst ræktaðar í [[Andesfjöll]]um þar sem [[lamadýr]] voru gerð að húsdýrum.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=85}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=202}}</ref> Sumir telja líklegt að konur hafi leikið lykilhlutverk í þróun nytjaplantna.<ref>{{harvnb|Adovasio|Soffer|Page|2007|pp=243, 257}}</ref><ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021}}</ref> [[File:Göbeklitepe Building C sept 2019 5373crop.jpg|thumb|upright=.7|Útskorin súla frá [[Göbekli Tepe]].]] Ýmsar kenningar hafa verið settar fram um orsakir landbúnaðarbyltingarinnar.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=218}}</ref> Sumar þeirra telja að fólksfjölgun hafi fengið fólk til að leita nýrra leiða til að afla matar. Samkvæmt öðrum kenningum var fólksfjölgun afleiðing fremur en orsök betri aðferða við öflun matvæla.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=95}}</ref> Aðrir orsakaþættir sem hafa verið nefndir eru loftslagsbreytingar, skortur á úrræðum, og hugmyndafræði.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|pp=216–218}}</ref> Umbreytingin skapaði umframmagn matvæla sem hægt var að nota til að halda uppi fólki sem tók ekki beinan þátt í að afla þeirra.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=34–35}}</ref> Þar með skapaðist grundvöllur fyrir þéttari byggð og fyrstu borgir og ríki urðu til.<ref>{{harvnb|Lewin|2009|p=[https://books.google.com/books?id=xryuw8sqNsoC 247]}}</ref> Borgirnar urðu miðstöðvar fyrir [[viðskipti]], [[iðnaður|iðnað]] og [[stjórnmál]].<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|pp=313, 391}}</ref> Þær mynduðu gagnkvæm tengsl við [[sveit]]irnar í kring, þaðan sem þær fengu matvæli, en gáfu í staðinn afurðir iðnframleiðslu og stjórnsýslu.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=193}}</ref><ref>{{harvnb|Yoffee|2015|pp=313–316}}</ref> Elstu borgir sem fundist hafa eru [[Çatalhöyük]] og [[Jeríkó]], sem gætu hafa orðið til á 10. eða 9. árþúsundinu f.o.t.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|p=13}}</ref><ref>{{harvnb|Rael|2009|p=[https://books.google.com/books?id=BsLAeifqe4EC&pg=PA113 113]}}</ref><ref>{{harvnb|Ganivet|2019|p=[https://books.google.com/books?id=QhazDwAAQBAJ&pg=PA25 25]}}</ref> [[Hirðingjar|Hirðingjasamfélög]] sem flökkuðu með hjarðir húsdýra þróuðust á þurrkastöðum sem hentuðu illa til jarðræktar, eins og á [[Evrasíusteppan|Evrasíusteppunni]] og [[Sahel]]svæðinu í Norður-Afríku.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|pp=161–162, 172–173}}</ref> Átök milli hirðingja og bænda með fasta búsetu hafa blossað upp með reglulegu millibili í mannkynssögunni.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=99}}</ref> Nýsteinaldarmenn dýrkuðu forfeður, helgistaði eða [[goð]]mögn sem líktust mönnum.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=19}}</ref> Hofbyggingarnar í [[Göbekli Tepe]] í Tyrklandi, frá 9500–8000 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Kinzel|Clare|2020|pp=[https://books.google.com/books?id=S6QGEAAAQBAJ 32–33]}}</ref> eru dæmi um trúarlega byggingarlist frá nýsteinöld.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=224}}</ref> [[Málmvinnsla]] kom fyrst fram með gerð verkfæra og skrautmuna úr [[kopar]] um 6400 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=21}}</ref> Gull- og silfurvinnsla fylgdu í kjölfarið, aðallega sem efni í skartgripi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=21}}</ref> Elstu minjar um gerð [[brons]], sem er málmblanda kopars og [[tin]]s, eru frá því um 4500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Radivojevic|Rehren|Kuzmanovic-Cvetkovic|Jovanovic|2013|pp=[http://discovery.ucl.ac.uk/1420706/ 1030–1045]}}</ref> Bronsvinnsla varð þó ekki algeng fyrr en á þriðja árþúsundinu f.o.t.<ref>{{harvnb|Headrick|2009|pp=30–31}}</ref> == Fornöld == {{Aðalgrein|Fornöld}} === Vöggur siðmenningar === [[File:All Gizah Pyramids.jpg|thumb|[[Píramídarnir í Gísa]], Egyptalandi.]] Á [[bronsöld]] þróuðust borgir og flókin [[siðmenning]]arsamfélög.<ref>{{harvnb|McClellan|Dorn|2006|p=[https://books.google.com/books?id=aJgp94zNwNQC 41]}}</ref><ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=46}}</ref> Þau fyrstu risu í kringum stórfljót, fyrst í [[Mesópótamía|Mesópótamíu]] um 3300 f.o.t., milli ánna [[Tígris]] og [[Efrat]].<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|p=21}}</ref><ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=53}}</ref> Þar á eftir kom [[Egyptaland hið forna]] við [[Níl]] um 3200 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bard|2000|p=63}}</ref><ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=70}}</ref> [[Caral-Supe-menningin]] í [[Perú]] kom fram um 3100 f.o.t.<ref name="Benjamin 2015-3">{{harvnb|Benjamin|2015|p=563}}</ref> [[Indusdalsmenningin]] í Pakistan og Norður-Indlandi um 2500 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021|p=314}}</ref><ref>{{harvnb|Chakrabarti|2004|pp=10–13}}</ref><ref>{{harvnb|Allchin|Allchin|1997|pp=153–168}}</ref> og [[Kína til forna]] við [[Jangtse]] og [[Gulá]] um 2200 f.o.t.<ref name="Ropp 2010">{{harvnb|Ropp|2010|p=2}}</ref> Þessi samfélög áttu nokkur einkenni sameiginleg, eins og miðstýrt stjórnkerfi, flókið hagkerfi og félagslega lagskiptingu, og aðferðir til að halda skrár.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=23}}</ref> Í þessum samfélögum þróaðist ný tækni eins og [[hjólið]],<ref>{{harvnb|Headrick|2009|p=32}}</ref> [[stærðfræði]],<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=59}}</ref> [[brons]]vinnsla,<ref name="Bulliet et al-3">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=35}}</ref> [[seglskip]],<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=91}}</ref> [[leirkerahjól]]ið,<ref name="Bulliet et al-3"/> [[vefnaður|ofin]] klæði,<ref name="McNeill 1999">{{harvnb|McNeill|1999|p=16}}</ref> gerð stórbygginga,<ref name="McNeill 1999"/> og [[ritmál]]ið.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|p=18}}</ref> [[Fjölgyðistrú]] þróaðist í kringum hofbyggingar, þar sem [[prestur|prestar]] framkvæmdu [[fórn]]arathafnir.<ref>{{harvnb|Johnston|2004|pp=[http://archive.org/details/religionsofancie0000unse_d0s1 13, 19]}}</ref> [[File:Xerxes Cuneiform Van (cropped).png|thumb|upright=.8|Áletrun með [[fleygrúnir|fleygrúnum]] frá Tyrklandi.]] [[Skrift]] auðveldaði stjórnsýslu borga, tjáningu hugmynda, og varðveislu upplýsinga.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=43–46}}</ref> Hún gæti hafa þróast með sjálfstæðum hætti að minnsta kosti á fjórum stöðum: í Mesópótamíu um 3300 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=118}}</ref> Egyptalandi um 3250 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Regulski|2016}}</ref><ref>{{harvnb|Wengrow|2011|pp=99–103|loc=The Invention of Writing in Egypt}}</ref> Kína um 1200 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Boltz|1996|p=[https://archive.org/details/worldswritingsys0000unse/ 191]|loc=Early Chinese Writing}}</ref> og [[Mið-Ameríka|Mið-Ameríku]] um 650 f.o.t.<ref>{{harvnb|Fagan|Beck|1996|p=[https://books.google.com/books?id=ystMAgAAQBAJ&pg=PA762 762]}}</ref> Til eru eldri ummerki um [[frumskrift]], en elsta þekkta ritkerfið eru [[fleygrúnir]] frá Mesópótamíu. Þær þróuðust út frá [[myndletur|myndletri]] sem smám saman varð óhlutbundnara.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=53–54}}</ref><ref>{{harvnb|Tignor et al.|2014|pp=49, 52}}</ref> Önnur útbreidd ritkerfi voru [[helgirúnir]] Egypta og [[indusskrift]].<ref>{{harvnb|Robinson|2009|p=[https://books.google.com/books?id=zcXH52jICOEC&pg=PA38 38]}}</ref> Í Kína var fyrst tekið að nota ritmál á tímum [[Shang-veldið|Shang-veldisins]], 1766-1045 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=80}}</ref><ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=136}}</ref> Árnar og höfin auðvelduðu flutninga, sem ýtti undir [[viðskipti]] með vörur, hugmyndir og nýja tækni.<ref>{{harvnb|Abulafia|2011|pp=[http://archive.org/details/greatseahumanhis0000abul xvii, ''passim'']}}</ref><ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=89}}</ref> Ný hernaðartækni sem kom fram á bronsöld, eins og [[riddaralið]] á tömdum [[hestur|hestum]], og [[stríðsvagn]]ar, gerðu [[her]]jum kleift að færa sig milli staða hraðar en áður.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=35}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2011|p=[https://books.google.com/books?id=xFHOahfX0R4C&pg=PA256 256]}}</ref> Verslun varð sífellt mikilvægari og borgarsamfélög þróuðu [[iðnaður|iðnað]] sem reiddi sig á [[hráefni]] frá fjarlægum löndum. Til varð net verslunarleiða og [[hnattvæðing]] fornaldar hófst.<ref>{{harvnb|Tignor et al.|2014|pp=48–49}}</ref> Sem dæmi, þá notaðist bronsframleiðsla í Suðvestur-Asíu við innflutt [[tin]] sem gat borist þangað alla leið frá Englandi.<ref>{{harvnb|Headrick|2009|p=31}}</ref> Vexti borga fylgdi oft stofnun ríkja og stórvelda.<ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021|p=362}}</ref> Egyptaland skiptist upphaflega í Efra- og Neðra-Egyptaland, en löndin tvö voru sameinuð í eitt ríki í öllum Nílardalnum um 3100 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bard|2000|pp=57–64}}</ref> Um 2600 f.o.t. voru borgirnar [[Harappa]] og [[Mohenjo-daro]] reistar í árdal Indusfljótsins.<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=320}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=46}}</ref> Saga Mesópótamíu einkenndist af stríðum milli borgríkja, sem skiptust á að fara með forræði yfir landinu.<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=257}}</ref> Frá 25. til 21. aldar f.o.t. risu stórveldi [[Akkadía|Akkadíu]] og [[Ný-Súmerar|Súmer]] á þessu svæði.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|pp=36–37}}</ref> [[Mínóíska menningin]] kom fram á eynni Krít um 2000 f.o.t. og er sögð vera fyrsta siðmenningarsamfélagið í Evrópu.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=56}}</ref> Næstu árþúsundin risu samfélög af þessu tagi um allan heim.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|pp=46–47}}</ref> Um 1600 f.o.t. hóf [[Mýkenumenningin]] að þróast á Grikklandi.<ref>{{harvnb|Price|Thonemann|2010|p=[https://archive.org/details/birthofclassical00pric 25]}}</ref> Hún blómstraði fram að [[Bronsaldarhrunið|Bronsaldarhruninu]] sem reið yfir mörg samfélög við Miðjarðarhaf milli 1300 og 1000 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=331}}</ref> Undirstöður indverskrar menningar (meðal annars [[hindúasiður]]) voru lagðar á [[Vedatímabilið|Vedatímabilinu]], 1750-600 f.o.t.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=116–122}}</ref> Frá um 550 f.o.t. urðu til mörg sjálfstæð konungsríki og lýðveldi á Indlandsskaga sem eru þekkt sem [[Mahajanapada-ríkin]].<ref>{{harvnb|Singh|2008|pp=[https://books.google.com/books?id=GW5Gx0HSXKUC 260–264]}}</ref> [[File:San Lorenzo Monument 4 crop.jpg|thumb|upright=.7|Risahöfuð frá tímum [[Olmekar|Olmeka]].]] Þjóðir sem töluðu [[bantúmál]] hófu að breiðast út um miðja og sunnanverða Afríku frá 3000 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=646–647}}</ref> Þessi útþensla og samskipti þeirra við aðrar þjóðir urðu til þess að breiða út [[blandaður búskapur|blandaðan búskap]] og [[járn]]vinnslu í Afríku sunnan Sahara, og leiddu til þróunar samfélaga eins og [[Nok-menningin|Nok-menningarinnar]] þar sem Nígería er nú um 500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=648}}</ref> [[Lapita-menningin]] varð til á [[Bismarck-eyjar|Bismarck-eyjum]] nærri [[Nýja-Gínea|Nýju-Gíneu]] um 1500 f.o.t. og nam land á mörgum fjarlægum eyjum [[Eyjaálfa|Eyjaálfu]], allt að [[Samóa]], fyrir 700 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=617}}</ref> Í Ameríku kom [[Norte Chico-menningin]] fram í Perú um 3100 f.o.t.<ref name="Benjamin 2015-3"/> sem reisti stórbyggingar í borginni [[Caral]], frá 2627-1977 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=562}}</ref><ref>{{harvnb|Shady Solis|Haas|Creamer|2001|pp=[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1059519 723–726]}}</ref> [[Chavín-menningin]] er stundum talin vera fyrsta [[Andesríki]]ð,<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=564}}</ref> með miðstöð við hofbyggingarnar í [[Chavín de Huantar]].<ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021|p=389}}</ref> Önnur mikilvæg ríki sem urðu til á þessum slóðum eru [[Moche-menningin]] sem lýsti athöfnum daglegs lífs með leirmyndum, og [[Nazca-menningin]], sem gerði risavaxnar dýramyndir á yfirborð [[Nazca-eyðimörkin|Nazca-eyðimerkurinnar]] ([[Nazca-línurnar]]).<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=565}}</ref> Um 1200 f.o.t. kom ríki [[Olmekar|Olmeka]] fram í Mið-Ameríku.<ref>{{harvnb|Nichols|Pool|2012|p=[https://books.google.com/books?id=AHWarqdXsfIC 118]}}</ref> Það er þekkt fyrir stór steinhöfuð sem Olmekar hjuggu út í [[basalt]].<ref>{{harvnb|Brown|2007|p=150}}</ref> Olmekar þróuðu líka fyrsta [[miðamerísk dagatöl|miðameríska dagatalið]] sem seinni tíma menningarríki, eins og [[Majar]] og [[Astekar]], tóku upp.<ref>{{harvnb|Brown|2007|pp=150–153}}</ref> Í Norður-Ameríku þróuðust samfélög veiðimanna og safnara þar sem ríkti meiri jöfnuður. Þessi samfélög ræktuðu líka nytjajurtir eins og [[sólblóm]] í smáum stíl.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=539–540}}</ref> Þau reistu stóra moldarhauga, eins og [[Watson Brake]] (4000 f.o.t.) og [[Poverty Point]] (3600 f.o.t.) í Louisiana.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=540–541}}</ref> === Öxulöld === [[File:Gandhara Buddha (tnm).jpeg|thumb|upright=.7|[[Standandi Búdda frá Gandhara]], 2. öld.]] Tímabilið frá 800 til 200 f.o.t. var nefnt [[öxulöld]] af þýska heimspekingnum [[Karl Jaspers]]<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=101}}</ref> með vísun í það hversu margar mikilvægar heimspekilegar og trúarlegar hugmyndir komu fram á þeim tíma, á ólíkum stöðum að mestu óháð hver annarri.<ref>{{harvnb|Baumard|Hyafil|Boyer|2015|p=e1046657}}</ref> [[Konfúsíusismi]] í Kína,<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=67}}</ref> [[búddatrú]] og [[jainismi]] á Indlandi,<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=665}}</ref> og [[eingyðistrú]] [[gyðingdómur|gyðinga]], hófust allar á þessu tímabili.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=115}}</ref> [[Sóróismi]] hófst fyrr í Persíu (hugsanlega um 1000 f.o.t.), en varð að formlegum trúarbrögðum í ríki [[Akkamenídar|Akkamenída]] á öxulöld.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=304}}</ref> [[Klassísk heimspeki|Ný heimspeki]] kom fram á Grikklandi á 5. öld f.o.t. með hugsuðum á borð við [[Platon]] og [[Aristóteles]].<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|pp=73–74}}</ref> Fyrstu [[Ólympíuleikarnir fornu|Ólympíuleikarnir]] voru haldnir árið 776 f.o.t. og marka upphaf [[klassísk fornöld|klassískrar fornaldar]].<ref>{{harvnb|Short|1987|p=[https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 10]}}</ref> Árið 508 f.o.t. var [[lýðræði]]sleg stjórnskipun tekin upp í fyrsta sinn, í [[Aþena|Aþenu]].<ref>{{harvnb|Dunn|1994}}</ref> Þær hugmyndir sem komu fram á öxulöld mótuðu hugmynda- og trúarbragðasögu heimsins. Konfúsíusismi var einn af þremur skólum sem urðu ríkjandi í kínverskri hugmyndasögu, ásamt [[daóismi|daóisma]] og [[löghyggja (kínversk heimspeki)|löghyggju]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=9}}</ref> Konfúsíska hefðin leitaðist við að þróa [[stjórnviska|stjórnvisku]] byggða á hefðum fremur en ströngum lögum.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=439}}</ref> Konfúsíusismi breiddist síðar út til [[Kórea|Kóreu]] og [[Japan]]s.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=314}}</ref> Búddatrú náði til Kína á 1. öld<ref>{{harvnb|Paine|2011|p=[https://books.google.com/books?id=s5X3EAAAQBAJ&pg=RA3-PA273 273]}}</ref> og breiddist hratt út. Á 7. öld voru 30.000 búddahof í Norður-Kína.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=453, 456}}</ref> Búddatrú varð ríkjandi trúarbrögð í stórum hluta Suður-, Suðaustur- og Austur-Asíu.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=467–475}}</ref> [[Hellenísk heimspeki|Gríska heimspekin]]<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|p=63}}</ref> breiddist út um Miðjarðarhafið, og náði allt til Indlands, frá 4. öld f.o.t., eftir landvinninga [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] frá [[Makedónía (fornöld)|Makedóníu]].<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|pp=70–71}}</ref> Bæði [[kristni]] og [[íslam]] þróuðust síðar út frá gyðingdómi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=63}}</ref> === Staðbundin stórveldi === Á þúsund ára tímabili milli 500 f.o.t. og 500 e.o.t. risu nokkur ríki sem náðu meiri stærð en áður þekktist. Þjálfaðir atvinnuhermenn, hugmyndafræði og þróuð stjórnsýsla gerðu keisurum kleift að stýra stórum ríkjum þar sem fjöldi íbúa gat náð tugum milljóna.<ref>{{harvnb|Burbank|2010|p=[http://archive.org/details/empiresinworldhi0000burb 56]}}</ref> Á sama tíma þróuðust langar verslunarleiðir, sérstaklega siglingaleiðir í [[Miðjarðarhaf]]i, [[Indlandshaf]]i og [[Silkivegurinn]] um Asíu.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=229, 233}}</ref> [[File:Persepolis The Persian Soldiers.jpg|thumb|left|Lágmynd af persneskum og medískum hermönnum í [[Persepólis]], Akkamenídaríkinu, á 5. öld f.o.t.]] [[Medar]] áttu þátt í falli [[Assýría|Assýríu]] ásamt [[Skýþar|Skýþum]] og [[Babýlónía|Babýlónum]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=238, 276–277}}</ref> Höfuðborg Assýríu, [[Níneve]], var rænd af herjum Meda árið 612 f.o.t.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=110}}</ref> Í kjölfar Medaveldisins fylgdu nokkur írönsk ríki, þar á meðal ríki [[Akkamenídar|Akkamenída]] (550-330 f.o.t.),<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=279}}</ref> [[Parþaveldið]] (247 f.o.t.-224 e.o.t.),<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=286}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=248}}</ref> og ríki [[Sassanídar|Sassanída]] (224–651).<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=248}}</ref> Tvö stórveldi risu þar sem nú er [[Grikkland]]. Seint á 5. öld f.o.t. stöðvuðu nokkur grísk borgríki framrás Akkamenída inn í Evrópu í [[Persastríðin|Persastríðunum]]. [[Gullöld Aþenu]] fylgdi í kjölfarið þar sem lagðar voru margar af undirstöðum [[vestræn siðmenning|vestrænnar siðmenningar]]. Meðal þess var [[grískt leikhús|gríska leikhúsið]].<ref>{{harvnb|Strauss|2005|pp=[https://books.google.com/books?id=nQFtMcD5dOsC 1–11]}}</ref><ref>{{harvnb|Dynneson|2008|p=[https://books.google.com/books?id=9fk4lGzmhiwC&pg=PA54 54]}}</ref><ref>{{harvnb|Goldhill|1997|p=54}}</ref> Stríðin leiddu til stofnunar [[Delosbandalagið|Delosbandalagsins]] árið 477 f.o.t.<ref>{{harvnb|Martin|2000|pp=[https://archive.org/details/ancientgreecefro00mart_1 106–107]}}</ref> Aþena varð stórveldi 454-404 f.o.t. en beið ósigur fyrir bandalagi annarra ríkja undir forystu [[Sparta|Spörtu]] í [[Pelópsskagastríðið|Pelópsskagastríðinu]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=353}}</ref> [[Filippus Makedóníukonungur]] sameinaði grísku borgríkin í [[Kórintubandalagið|Kórintubandalaginu]] og sonur hans, [[Alexander mikli]] (356-323 f.o.t.), stofnaði [[Veldi Alexanders mikla|heimsveldi sem náði allt til Indlands]].<ref>{{harvnb|Tignor et al.|2014|p=203}}</ref><ref>{{harvnb|Burstein|2017|pp=[https://books.google.com/books?id=lwFLDgAAQBAJ 57–58]}}</ref> Veldi Alexanders klofnaði í nokkur ríki undir stjórn [[díadóki|díadóka]] eftir lát hans. Í þessum ríkjum breiddist [[hellenismi|hellensk]] menning út.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=283–284}}</ref> [[Hellenska tímabilið]] stóð frá 323 f.o.t. til ársins 31 f.o.t. þegar Egyptaland [[Ptólemajar|Ptólemaja]] féll í hendur Rómverja.<ref>{{harvnb|Hemingway|Hemingway|2007}}</ref> [[Rómverska lýðveldið]] var stofnað í Evrópu á 6. öld f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=337–338}}</ref> og hóf útþenslu sína á 3. öld f.o.t.<ref>{{harvnb|Kelly|2007|pp=[https://books.google.com/books?id=eUgSDAAAQBAJ 4–6]}}</ref> Lýðveldið breyttist í [[rómverska keisaradæmið]] undir stjórn [[Ágústus]]ar keisara. Á þeim tíma höfðu Rómverjar náð yfirráðum yfir nær öllu Miðjarðarhafi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=149, 152–153}}</ref> Rómaveldi hélt útþenslu sinni áfram og náði hátindi sínum í valdatíð [[Trajanus]]ar (53-117) þegar ríkið náði frá Englandi til Mesópótamíu.<ref>{{harvnb|Beard|2015|p=[http://archive.org/details/spqrhistoryofanc0000bear_v4f6 483]}}</ref> Á eftir fylgdu tvær aldir sem kenndar eru við [[Rómarfriður|Rómarfrið]] þar sem þær einkenndust af friði, velmegun og stöðugleika í stórum hluta Evrópu.<ref>{{harvnb|McEvedy|1961}}</ref> [[Kristni]] varð lögleg í valdatíð [[Konstantínus 1.|Konstantínusar 1.]] árið 313, eftir þriggja alda ofsóknir gegn kristnum mönnum í Rómaveldi. Árið 380 varð kristni einu löglegu trúarbrögðin í keisaradæminu. [[Þeódósíus 1.]] bannaði heiðin trúarbrögð 391-392.<ref>{{harvnb|Williams|Friell|2005|p=[https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ 105]}}</ref> [[Chandragupta Maurya]] stofnaði [[Maurya-veldið]] í Suður-Asíu (320–185 f.o.t.) sem blómstraði undir stjórn [[Ashoka]] mikla.<ref>{{harvnb|Kulke|Rothermund|1990|pp=[https://archive.org/details/historyofindia0000kulk/page/60/mode/2up 61, 71]}}</ref><ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=488–489}}</ref> Frá 4. öld til 6. aldar var [[Guptaveldið]] við lýði á tíma sem nefndur hefur verið gullöld Indlands til forna.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=502–505}}</ref> Á þeim tíma ríkti stöðugleiki þar sem menning hindúa og búddatrúarmanna blómstraði. Á sama tíma urðu framfarir í vísindum og stærðfræði.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=503–505}}</ref> Þrjú [[Dravíðar|Dravíðaríki]] komu fram á [[Suður-Indland]]i: [[Chera-veldið]], [[Chola-veldið]] og [[Pandya-veldið]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=187}}</ref> [[File:Ashoka pillar at Vaishali, Bihar, India.jpg|thumb|[[Súlur Ashoka]] reistar af keisara [[Maurya-veldið|Maurya-veldisins]] á Indlandi.]] Í Kína batt [[Qin Shi Huang]] enda á [[öld hinna stríðandi ríkja]] með því að sameina Kína í [[Qin-veldið]] (221-206 f.o.t.).<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=416}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=160}}</ref> Qin Shi Huang aðhylltist [[löghyggja (Kína)|löghyggjuskólann]] og kom á áhrifaríku stjórnkerfi með hæfum embættismönnum í stað aðalsins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=415}}</ref> Harka Qin-veldisins leiddi til uppreisna og falls keisaradæmisins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=417}}</ref> Á eftir því kom [[Hanveldið]] (202 f.o.t.-220 e.o.t.) sem sameinaði löghyggjuna og konfúsíusisma.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=417}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=160}}</ref> Hanveldið var sambærilegt að stærð og áhrifum við Rómaveldi á hinum enda Silkivegarins.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=143}}</ref> Efnahagsuppgangur leiddi til landvinninga í Mongólíu, Mið-Asíu, [[Mansjúría|Mansjúríu]], Kóreu og Norður-Víetnam.<ref>{{harvnb|Gernet|1996|pp=119, 121, 126, 130}}</ref> Líkt og hjá öðrum stórveldum fornaldar urðu miklar framfarir í stjórnsýslu, menntun, vísindum og tækni í Kína Hanveldisins.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=165, 169}}</ref><ref>{{harvnb|Gernet|1996|p=138}}</ref> Á þeim tíma tók fólk að nota [[leiðarsteinn|leiðarsteina]] (forvera [[áttaviti|áttavitans]]) og [[pappír]] (tvær af [[kínversku uppfinningarnar fjórar|kínversku uppfinningunum fjórum]]).<ref>{{harvnb|Merrill|McElhinny|1983|p=1}}</ref><ref>{{harvnb|Seow|2022|p=351}}</ref> [[File:Rome Stele.jpg|thumb|left|upright=.65|[[Axúmóbeliskan]] í Eþíópíu.]] [[Konungsríkið Kús]] blómstraði í Norðaustur-Afríku vegna viðskipta við Egypta og þjóðir sunnan Sahara.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=92}}</ref> Það ríkti yfir Egyptalandi sem [[tuttugasta og fimmta konungsættin]] frá 712 til 650 f.o.t. og hélt svo velli sem verslunarveldi í kringum borgina [[Meróe]] fram á fjórðu öld.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=94–95}}</ref> Á 1. öld var [[konungsríkið Aksúm]] stofnað þar sem Eþíópía er nú og myndaði stórt verslunarveldi við [[Rauðahaf]] sem náði yfir bæði [[Suður-Arabía|Suður-Arabíu]] og Kús.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=651–652}}</ref> Konungar Aksúm slógu peninga og reistu gríðarstóra [[einsteinungur|einsteinunga]] yfir grafir keisara.<ref>{{harvnb|Iliffe|2007|p=41}}</ref> Í Ameríku urðu líka til staðbundin stórveldi allt frá 2500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Fagan|2005|pp=390, 396}}</ref> Í Mið-Ameríku þróuðust stór þjóðfélög eins og ríki [[Sapótekar|Sapóteka]] (700 f.o.t.-1521 e.o.t.)<ref>{{harvnb|Flannery|Marcus|1996|p=146}}</ref><ref>{{harvnb|Whitecotton|1977|pp=26, LI.1–3}}</ref> og [[Majar|Maja]], sem náði hátindi sínum á klassíska tímabilinu (um 250-900),<ref>{{harvnb|Coe|2011|p=91}}</ref> og hélt velli út allt síðklassíska tímabilið.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=560}}</ref> Borgríki Maja urðu smám saman fleiri og stærri og menning þeirra breiddist út um [[Júkatanskagi|Júkatanskaga]] og til nærliggjandi svæða.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=557–558}}</ref> Majar þróuðu [[majaletur|ritmál]] og notuðust við [[núll]] í útreikningum.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=208}}</ref> Vestan við Maja, í miðhluta Mexíkó, blómstraði stórborgin [[Teotihuacan]] sem stýrði verslun með [[hrafntinna|hrafntinnu]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=555}}</ref> Veldi hennar var mest um 450 e.o.t. þegar íbúar voru milli 125 og 150.000 og borgin því ein sú stærsta í heimi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=204}}</ref> [[Tæknisaga|Þróun tækni]] í fornöld gekk í bylgjum.<ref name="Benjamin 2015">{{harvnb|Benjamin|2015|p=122}}</ref> Oft komu tímabil þar sem tækniþróun var mjög hröð, eins og grísk-rómverska tímabilið við Miðjarðarhafið.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=134}}</ref> Talið er að grísk vísindi, tækni og stærðfræði hafi náð hátindi sínum á [[helleníska tímabilið|helleníska tímabilinu]]. Frá þeim tíma eru tæki eins og [[Antikyþera]]-sólkerfislíkanið.<ref>{{harvnb|Kosso|Scott|2009|p=[https://books.google.com/books?id=UTkXFLfmLTkC&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&pg=PA51 51]}}</ref> Á milli komu tímabil hnignunar, eins og þegar Rómaveldi tók að hnigna.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=133}}</ref> Tvær mikilvægustu tækninýjungar þessa tíma voru [[pappír]] (Kína á 1. og 2. öld)<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=142–143}}</ref> og [[ístað]]ið (Indland á 2. öld f.o.t. og Mið-Asía á 1. öld).<ref>{{harvnb|Headrick|2009|p=59}}</ref> Báðar þessar nýjungar breiddust hratt um heiminn. Í Kína tók fólk að gera [[silki]] og Kínverjar réðust í stórar byggingaframkvæmdir eins og [[Kínamúrinn]] og [[Kínaskurðurinn|Kínaskurðinn]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=145}}</ref> Rómverjar voru líka mikilhæfir steinsmiðir. Þeir fundu upp [[steinsteypa|steinsteypu]], fullkomnuðu aðferðir við gerð [[bogi (byggingarlist)|boga]] og reistu kerfi [[rómversk áveita|áveita]] til að flytja vatn til borga sinna.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=136}}</ref><ref>{{harvnb|Deming|2014|p=[https://books.google.com/books?id=JZONR6frqcQC&pg=PA174 174]}}</ref> Í flestum fornaldarsamfélögum var [[þrælahald]] stundað.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=80}}</ref> Þetta var sérstaklega áberandi í [[Aþena|Aþenu]] og [[Rómaveldi]] þar sem þrælar voru stórt hlutfall íbúa og undirstaða efnahagslífsins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=79–80}}</ref> Algengt var að samfélagsskipanin byggðist á [[feðraveldi]] þar sem karlar höfðu meiri völd en konur.<ref>{{harvnb|Kent|2020|p=[https://books.google.com/books?id=cYYEEAAAQBAJ 6]}}</ref> === Hnignun, fall og endurreisn === [[File:Chichén Itzá Mayan observatory.jpg|thumb|upright=.7|Stjörnuskoðunarstöð frá tímum Maja í [[Chichen Itza]], Mexíkó.]] Algeng vandamál sem stórveldi fornaldar stóðu frammi fyrir voru viðhald stórra herja og miðlægrar stjórnsýslu.<ref name="Bulliet et al">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=170–172}}</ref> Í Róm og Kína Hanveldisins tók ríkinu að hnigna og árásir [[barbarar|barbara]] við landamærin flýttu fyrir upplausn innanlands.<ref name="Bulliet et al"/> Borgarastyrjöld braust út í Hanveldinu árið 220 og leiddi til [[þriggja ríkja tímabilið|þriggja ríkja tímabilsins]], meðan Rómaveldi skiptist um sama leyti í [[þriðju aldar kreppan|þriðju aldar kreppunni]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=158, 170}}</ref> [[Evrasískir hirðingjar]] á hestum ríktu yfir stórum hlutum evrasíska meginlandsins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=10}}</ref> Ístaðið og bogaskyttur á hestbaki gerðu þeim kleift að ógna samfélögum sem byggðust á fastri búsetu.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=248, 264}}</ref> Á 4. öld klofnaði Rómaveldi til frambúðar í vestur- og austurhluta undir sitt hvorum keisaranum.<ref name="Benjamin 2015-2">{{harvnb|Benjamin|2015|p=14}}</ref> [[Vestrómverska keisaradæmið]] féll í hendur [[Germanar|Germana]] undir forystu [[Ódóaker]]s árið 476.<ref name="Benjamin 2015-2"/> Austrómverska keisaradæmið, þekkt sem [[Býsantíum]], stóð miklu lengur.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=562, 583}}</ref> Keisaraveldin í Kína risu og hnigu með reglulegu millibili, en ólíkt stórveldunum við Miðjarðarhafið, var landið alltaf sameinað á ný.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=513}}</ref> Eftir fall [[Austur-Hanveldið|Austur-Hanveldisins]] og hrun ríkjanna þriggja, gerðu hirðingjar innrás úr norðri og hröktu marga kínverska þjóðflokka á flótta til suðurs.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=165}}</ref> == Síðklassíska tímabilið == [[Mynd:Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg|thumb|[[Ægisif]] í Istanbúl er tákn fyrir menningu [[Austrómverska ríkið|Austrómverska ríkisins]].]] Frá því seint á 20. öld hefur verið vaxandi tilhneiging til að notast við hugtök á borð við „síðklassíska tímabilið“ yfir tímabilið frá um 500 til um 1500, til að forðast hugtakið „[[miðaldir]]“, sem tengist fyrst og fremst [[saga Evrópu|sögu Evrópu]].<ref name="weller-stearns" group="lower-alpha">{{cite book |editor=R. Charles Weller |title=21st-Century Narratives of World History: Global and Multidisciplinary Perspectives |publisher=Palgrave |chapter=Periodization in World History: Challenges and Opportunities |last=Stearns |first=Peter N. |author-link=Peter N. Stearns |year=2017 |isbn=978-3-319-62077-0|doi=10.1007/978-3-319-62078-7_3}}</ref> Áður hefur [[síðfornöld]] verið notað um tímabil í sögu Evrópu sem nær frá um 250 til 600.<ref group="lower-alpha">{{Cite book|year=1999|title=Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World|editor=Bowersock, G.W.; Brown, Peter; Grabar, Oleg|publisher=Harvard University Press|url=https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe/}}</ref><ref group="lower-alpha">{{Citation |title=The City in the Classical and Post-Classical World |pages=xv–xvi |editor-last=Rapp |editor-first=Claudia |publisher=Cambridge University Press |doi=10.1017/cbo9781139507042.016 |doi-broken-date=27 May 2024 |editor2-last=Drake |editor2-first=H.A.}}</ref> Upphaf tímabilsins markast af hruni nokkurra stórvelda fornaldar, eins og [[Hanveldið|Hanveldisins]] í Kína (220), [[Vestrómverska keisaradæmið|Vestrómverska keisaradæmisins]] í Evrópu (476), [[Guptaveldið|Guptaveldisins]] á Indlandi (543) og [[Sassanídar|Sassanída]] í Íran (651). Frá 10. öld til 13. aldar stóð [[hlýskeið miðalda]] á norðurhveli jarðar, sem leiddi til fólksfjölgunar í Evrópu og Asíu.<ref name="Kedar-3">{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=334}}</ref> [[Litla ísöldin]] fylgdi í kjölfarið og [[svarti dauði]] sem olli mikilli fólksfækkun. Á þessum tíma var [[byssupúður]] fundið upp í Kína og [[prentun]] breiddist út í Asíu.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=317}}</ref><ref>{{harvnb|Ackermann|Schroeder|Terry|Upshur|2008b|p=xxiv}}</ref> Síðklassíska tímabilið nær yfir [[landvinningar múslima|landvinninga múslima]], [[gullöld íslam]] og upphaf og útbreiðslu [[þrælaverslun Araba|þrælaverslunar Araba]]. Á eftir fylgdu [[innrásir Mongóla]] og stofnun [[Tyrkjaveldi]]s í Vestur-Asíu.<ref>{{harvnb|Shaw|1976|p=[https://archive.org/details/historyofottoman00stan 13]}}</ref> Þetta er tímabil [[indversku miðríkin|indversku miðríkjanna]] fyrir stofnun [[íslam á Indlandi|íslömsku ríkjanna]] í Suður-Asíu.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=215}}</ref> Í [[Vestur-Afríka|Vestur-Afríku]] risu [[Malíveldið]] og [[Songhaíveldið]] og auðguðust á [[Saharaverslunin]]ni.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=379, 393}}</ref> Arabar stofnuðu borgir meðfram strönd [[Austur-Afríka|Austur-Afríku]] þar sem verslun blómstraði með gull, perlur, krydd og þræla. [[Svahílí]] þróaðist vegna tengsla Afríku við verslun á Indlandshafi.<ref name="Kedar-2">{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=393}}</ref> Í [[Kína]] komu á þessum tíma upp [[Suiveldið]], [[Tangveldið]], [[Songveldið]], [[Júanveldið]] og [[Mingveldið]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=297, 336, 339}}</ref> Verslunarleiðir um Indlandshaf og [[Silkivegurinn]] um [[Góbíeyðimörkin]]a viðhéldu tengslum Austur- og Suðaustur-Asíu við Evrópu.<ref name="Benjamin 2015">{{harvnb|Benjamin|2015|p=122}}</ref> Á sama tíma náðu menningarríki í Norður-Ameríku, eins og [[Mississippimenningin]],<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=214}}</ref> [[Astekar]],<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=395}}</ref> [[Majar]]<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=205}}</ref> og [[Inkar]], hátindi sínum.<ref name="Bulliet et al-6">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=397}}</ref> === Vestur- og Mið-Asía === [[File:Ajlun castle.jpg|thumb|[[Ajloun-kastali]], Jórdaníu.]] Fyrir útbreiðslu íslam á 7. öld ríktu [[Austrómverska keisaradæmið]] og [[Sassanídar]] yfir Mið-Austurlöndum og tókust þar á um yfirráð yfir umdeildum landsvæðum.<ref>{{harvnb|Hourani|1991|pp=5, 11}}</ref> Átökin voru jafnframt menningarleg, þar sem kristin menning Býsantíum, tókst á við sóríska menningu Persa.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=249–250}}</ref> Með uppgangi íslam kom nýr samkeppnisaðili til sögunnar, sem brátt varð voldugri en bæði keisaraveldin.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=385}}</ref> [[Múhameð]], stofnandi íslam, hóf [[landvinningar múslima|landvinninga múslima]] á 7. öld.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=387–389}}</ref> Hann stofnaði nýtt sameinað ríki á [[Arabíuskagi|Arabíuskaga]] sem stækkaði hratt undir stjórn [[Rasídúnar|Rasídúna]] og [[Úmajadar|Úmajada]]. Þessir landvinningar náðu hámarki þegar yfirráð múslima náðu yfir þrjár heimsálfur (Asíu, Afríku og Evrópu) árið 750.<ref name="Bulliet et al-7">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=255}}</ref> Á tímum [[Abbasídar|Abbasída]] stóð [[gullöld íslam]] sem einkenndist af menntun, vísindum og tækniframförum, þar sem [[íslömsk heimspeki]], [[íslömsk myndlist]] og [[íslamskar bókmenntir]] blómstruðu.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=295}}</ref><ref>{{harvnb|Mirsepassi|Fernée|2014|p=[https://books.google.com/books?id=zibeAgAAQBAJ&pg=PA182 182]}}</ref> Íslamskir menntamenn varðveittu og þróuðu áfram þekkingu og tækni Grikkja og Persa,<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=295}}</ref> lærðu pappírsframleiðslu af Kínverjum<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=26}}</ref> og tóku upp [[tugakerfi]]ð frá Indlandi.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=149}}</ref> Á sama tíma gerðu þeir nýjar uppgötvanir á mörgum sviðum, eins og með [[algebra|algebru]] [[Al-Khwarizmi]]s og heimspeki [[Avicenna]].<ref>{{harvnb|Tiliouine|Renima|Estes|2016|pp=[https://books.google.com/books?id=f9f7CwAAQBAJ&pg=PA37 37, 41]}}</ref> Íslömsk siðmenning breiddist út með landvinningum og verslun.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=156–157, 393}}</ref> Kaupmenn áttu þátt í að breiða út íslam í Kína, Indlandi, Suðaustur-Asíu og Afríku.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=393–394}}</ref> Yfirráð Araba í Mið-Austurlöndum tóku enda um miðja 11. öld þegar [[Seljúkveldið|Seljúkar]], tyrkísk þjóð sem fluttist suður á bóginn frá Mið-Asíu, kom til skjalanna.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=373–374}}</ref> Vegna landvinninga Seljúka í Litlu-Asíu og Botnalöndum hófu Evrópubúar [[krossferðir]] gegn þeim. Krossferðirnar voru nokkrar skipulegar herfarir gerðar í þeim tilgangi að endurheimta landsvæði úr höndum múslima, sérstaklega [[Landið helga]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=292–93}}</ref> Á endanum mistókst ætlunarverkið, en krossferðirnar veiktu Austrómverska ríkið verulega, sérstaklega [[rán Konstantínópel]] árið 1204.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=162, 579}}</ref> Snemma á 13. öld gerði nýr innrásarher, [[Mongólar]], árásir á Mið-Austurlönd. Árásirnar bundu enda á gullöld íslam, en að lokum tóku Tyrkir við og stofnuðu [[Tyrkjaveldi]] þar sem [[Tyrkland]] er nú, um 1299.<ref>{{harvnb|Shaw|1976|p=[https://archive.org/details/historyofottoman00stan 13]}}</ref><ref>{{harvnb|Kuran|2023|p=[https://books.google.com/books?id=tTHEEAAAQBAJ&pg=PA11 11]}}</ref> [[File:Grande Mosquée de Kairouan, vue d'ensemble.jpg|thumb|left|[[Stórmoskan í Kairouan]], Túnis, stofnuð árið 670.]] Steppuhirðingjar frá Mið-Asíu ógnuðu enn kyrrsetusamfélögum á síðklassíska tímabilinu, en stóðu líka frammi fyrir innrásum Araba og Kínverja.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=365–366, 401, 516}}</ref> Á tímum [[Sui-veldið|Sui-veldisins]] (581–618) stækkaði Kína og náði inn í Mið-Asíu.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=297–298}}</ref> Kínverjar mættu þar [[tyrkískar þjóðir|tyrkískum þjóðum]] sem voru þá orðnar ríkjandi í þeim heimshluta.<ref>{{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=[https://archive.org/details/eastasiacultural00ebre_0 113]}}</ref><ref>{{harvnb|Xue|1992|pp=149–152, 257–264}}</ref> Í byrjun einkenndust samskiptin af samvinnu, en árið 630 hóf [[Tangveldið]] hernað gegn Tyrkjum með því að leggja undir sig hluta [[Ordoseyðimörkin|Ordoseyðimerkurinnar]].<ref>{{harvnb|Xue|1992|pp=226–227}}</ref> Á 8. öld barst íslam til svæðisins og varð brátt eina trú flestra íbúa, þótt búddatrú héldi enn stöðu sinni í austri.<ref>{{harvnb|Pillalamarri|2017}}</ref> Frá 9. öld til 13. aldar skiptist Mið-Asía milli nokkurra öflugra ríkja eins og [[Samanídar|Samanída]],<ref>{{harvnb|Tor|2009|pp=279–299}}</ref> [[Seljúkveldið|Seljúka]],<ref>{{harvnb|Ṭabīb|Faḍlallāh|Nishapuri|Nīšāpūrī|2001|pp=[https://books.google.com/books?id=jmMpaJZemk0C 3–4]}}</ref> og [[Khwarazm-veldið|Khwarazm-veldisins]]. Öll þessi ríki féllu undir stjórn Mongóla á 13. öld.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=371}}</ref> Árið 1370 náði tyrkísk-mongólski herforinginn [[Tímúr]] að leggja svæðið undir sig og stofna [[Tímúrveldið]].<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=247–248}}</ref> Þetta heimsveldi hrundi skömmu eftir lát Tímúrs,<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=248}}</ref> en afkomendur hans héldu völdum á litlu kjarnasvæði í Mið-Asíu og Íran.<ref>{{harvnb|Bentley|Subrahmanyam|Wiesner-Hanks|2015a|p=354}}</ref> Þar átti [[Tímúrendurreisnin]] í myndlist og byggingarlist sér stað.<ref>{{harvnb|Bentley|Subrahmanyam|Wiesner-Hanks|2015a|p=355}}</ref> === Evrópa === {{aðalgrein|Miðaldir}} [[File:Notre-Dame de Paris, 4 October 2017.jpg|thumb|Gotneska dómkirkjan [[Notre Dame|Notre-Dame de Paris]] í Frakklandi.]] Allt frá því á 4. öld hefur kristni leikið stórt hlutverk við að móta menningu, gildi og stofnanir vestrænnar siðmenningar.<ref>{{harvnb|McNeill|2010|p=204}}</ref> [[Ármiðaldir]] í Evrópu einkenndust af fólksfækkun, [[dreifbýlisvæðing]]u og árásum [[barbarar|barbara]], sem allt hófst í [[síðfornöld]].<ref>{{harvnb|Brown|2007|pp=128, 136}}</ref> Barbarar stofnuðu ný ríki þar sem Vestrómverska ríkið stóð áður.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=384–385}}</ref> Þrátt fyrir miklar samfélagslegar og stjórnarfarslegar breytingar, nýttu flest nýju konungsríkin sér stofnanir frá tímum Rómaveldis.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=158}}</ref> Kristni breiddist út um Vestur-Evrópu, og klausturlífi voru stofnuð.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=282, 285}}</ref> Á 7. og 8. öld stofnuðu [[Frankar]] [[Karlungaveldið]] sem náði yfir megnið af Vestur-Evrópu.<ref>{{harvnb|Deanesly|2019|pp=339–355|loc=The Carolingian Conquests}}</ref> Karlungaveldið stóð til 9. aldar þegar nýir innrásarherir [[Víkingar|Víkinga]], [[Magýarar|Magýara]] og Araba, tóku að herja á það.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=159}}</ref> Á Karlungatímabilinu þróaðist nótnaskrift ([[neume]]) í kirkjum og varð grundvöllur nútímanótnaskriftar.<ref>{{harvnb|McNeill|Pomeranz|2015b|p=205}}</ref> [[Garðaríki]] stækkaði frá höfuðstaðnum [[Kænugarður|Kænugarði]] og varð stærsta Evrópuríkið seint á 10. öld. Árið 988 tók [[Valdimar gamli]] upp [[rússneska rétttrúnaðarkirkjan|kristinn rétttrúnað]] sem ríkistrú.<ref>{{harvnb|Bulliet|Crossley|Headrick|Hirsch|2011|page=250}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|Anatolios|Palmer|2009|page=66}}</ref> [[File:Cleric-Knight-Workman.jpg|left|thumb|[[Lýstur upphafsstafur]] úr frönsku handriti frá 13. öld sem sýnir þrjár stéttir miðalda: [[klerkur|klerka]], [[riddari|riddara]] og [[bóndi|bændur]].]] [[Hámiðaldir]] hófust eftir árþúsundaskiptin 1000. Á þeim tíma jókst íbúafjöldi Evrópu þar sem framfarir í samgöngutækni og landbúnaðarframleiðslu leiddu til aukinnar verslunar og uppskeru.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=289}}</ref> Komið var á [[lénskerfi]] sem hafði mikil áhrif á samfélagið. Landeigendur reistu [[herragarður|herragarða]], en bændur urðu [[leiguliði|leiguliðar]] sem bjuggu í þorpum og greiddu leigu og inntu af hendi vinnu fyrir landeigendur. [[Riddari|Riddarar]] og annar [[lágaðall]] voru bundnir hærra settum aðalsmönnum með [[lénsskylda|lénsskyldu]] þar sem þeir inntu af hendi herskyldu fyrir réttinn til að innheimta leigu af tilteknu landi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=280–281}}</ref> Konungsríki urðu stærri og miðstýring jókst á ný, eftir valddreifingu sem fylgdi upplausn [[Karlungaveldið|Karlungaveldisins]].<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=496–497}}</ref> Árið 1054 átti [[kirkjusundrungin]] sér stað, þar sem kristin kirkja klofnaði í vestræna kaþólska kirkju og austræna rétttrúnaðarkirkju, sem jafnframt fól í sér menningarlegan klofning í Vestur- og Austur-Evrópu.<ref>{{harvnb|Bideleux|Jeffries|1998|p=[https://books.google.com/books?id=U39AYJm1L94C 48]}}</ref> [[Krossferðirnar]], herfarir kristinna manna til að vinna [[Landið helga]] af múslimum, leiddu til stofnunar nokkurra [[Krossfararíki|Krossfararíkja]] í Mið-Austurlöndum.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=293}}</ref> Ítalskir kaupmenn fluttu inn þræla til að starfa við heimilisstörf eða við sykurvinnslu.<ref>{{harvnb|Phillips|2017|pp=[https://brill.com/view/book/edcoll/9789004346611/BP000028.xml 665–698]}}</ref> [[Skólaspeki]] var ríkjandi stefna í heimspeki og [[háskóli|háskólar]] voru stofnaðir. Bygging [[dómkirkja]] í [[gotneskur stíll|gotneskum stíl]] er eitt af því sem helst einkennir byggingarlist þessa tímabils í Evrópu.<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=146}}</ref> Á miðöldum hófst [[þéttbýlisvæðing]] í Norður- og Vestur-Evrópu, sem hélt áfram til upphafs [[árnýöld|árnýaldar]] á 16. öld.<ref>{{harvnb|Bentley|Ziegler|2008|p=595}}</ref> [[Innrásir Mongóla í Evrópu]] hófust árið 1236. Mongólar lögðu [[Garðaríki]] undir sig og réðust stuttlega inn í [[Konungsríkið Pólland|Pólland]] og [[Konungsríkið Ungverjaland (1000-1301)|Ungverjaland]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=324}}</ref> [[Stórhertogadæmið Litáen]] gerðist bandamaður Mongóla, en hélt sjálfstæði sínu og myndaði konungssamband við Pólland seint á 14. öld.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=335}}</ref> [[Síðmiðaldir]] einkenndust af erfiðleikum og áföllum.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=246–248}}</ref> Farsóttir og stríð urðu til þess að íbúafjöldi Vestur-Evrópu hrundi.<ref>{{harvnb|Aberth|2001}}</ref> Talið er að [[svartidauði]] einn og sér hafi leitt til dauða 75 til 200 milljóna á aðeins þremur árum, frá 1347 til 1350.<ref>{{harvnb|Dunham|2008}}</ref><ref>{{harvnb|BBC|2001}}</ref> Svartidauði var ein af mannskæðustu farsóttum mannkynssögunnar. Hann hófst í Asíu og náði Miðjarðarhafi og Vestur-Evrópu seint á 5. áratug 14. aldar.<ref>{{harvnb|Bentley|Subrahmanyam|Wiesner-Hanks|2015a|p=60}}</ref> Þar olli hann dauða tugmilljóna á sex árum. Talið er að fjórðungur til þriðjungur íbúafjöldans hafi dáið úr farsóttinni.<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=120}}</ref> === Afríka === Á 7. öld hvarf [[Austrómverska veldið]] frá Norður-Afríku og [[Máretanía|Berbaríkin]] féllu í hendur múslima.<ref>{{Cite book |last=Mones |first=H. |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The conquest of North Africa and the Berber resistance}}</ref> Frá 10. öld féllu lönd Araba í Afríku undir kalífadæmi [[Fatímídar|Fatímída]] sem ríktu frá Egyptalandi. Á 12. öld tóku [[Ajúbídar]] við og enn síðar [[Mamlúkaveldið]] á 13. öld.<ref>{{Cite book |last=Hrbek |first=Ivan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The emergence of the Fatimids}}</ref> Í [[Magreb]] og [[Vestur-Sahara]] ríktu [[Almoravídar]] frá 11. öld<ref>{{Cite book |last1=Hrbek |first1=Ivan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |last2=Devisse |first2=Jean |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Almovarids}}</ref> þar til [[Almóhadar]] lögðu svæðið undir sig á 12. öld.<ref>{{Cite book |last=Saidi |first=O. |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The unification of the Maghreb under the Alhomads}}</ref> Þegar veldi Almóhada hrundi tóku [[Marínídar]] við í Marokkó, konungsríkið [[Tlemcen]] í Alsír og [[Hafsídar]] í Túnis.<ref>{{Cite book |last=Hrbek |first=Ivan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The disintegration of the political unity of the Maghreb}}</ref> Í [[Núbía|Núbíu]] tóku kristnu ríkin [[Makúría]], [[Alodía]] og [[Nobatía]] við af fornaldarríkinu [[Kús]]. Á 7. öld lagði Makúría Nobatíu undir sig og varð ríkjandi á svæðinu. Ríkið stóð af sér [[Fyrsta orrustan um Dongola|innrás múslima]].<ref>{{Cite book |last=Jakobielski |first=Stefan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Christian Nubia at the height of its civilization}}</ref> Síðar tók ríkinu að hnigna og við tók borgarastríð og [[íslömskuvæðing Súdansvæðisins|fólksflutningar Araba til Súdan]]. Á 15. öld hafði ríkið leyst upp, en [[Soldánsdæmið Funj]] tók við.<ref>{{Cite book |last=Kropacek |first=Lubos |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Nubia from the late 12th century to the Funj conquest in the early 15th century}}</ref> [[File:Lalibela, san giorgio, esterno 24.jpg|thumb|Ein af ellefu klettakirkjum sem gerðar voru í tíð [[Zagwe-ætt]]ar í Eþíópíu.]] Við [[Horn Afríku]] breiddist íslam út meðal [[Sómalar|Sómala]], meðan [[konungsríkið Aksúm|konungsríkinu Aksúm]] hnignaði frá 7. öld eftir að múslimar lögðu verslun á [[Rauðahaf]]i undir sig. Aksúm féll á 10. öld.<ref>{{Cite book |last=Mekouria |first=Tekle-Tsadik |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Horn of Africa}}</ref> Á 12. öld komst [[Zagwe-ætt]] til valda og tókst á við [[Soldánsdæmið Shewa]] og [[Konungsríkið Damot]].<ref>{{Cite book |last=Tadesse |first=Tamrat |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Horn of Africa: The Solomonids in Ethiopia and the states of the Horn of Africa}}</ref>{{Rp|pages=423, 431}} Á 13. öld varpaði [[Salómonsætt]] Zagwe-ætt af stóli og Shewa vék fyrir [[Walashma-ætt]] og [[Soldánsdæmið Ifat|Soldánsdæminu Ifat]].<ref name=":12">{{Citation |last=Tamrat |first=Taddesse |title=Ethiopia, the Red Sea and the Horn |date=1977 |work=The Cambridge History of Africa: Volume 3: From c.1050 to c.1600 |volume=3 |pages=98–182 |editor-last=Oliver |editor-first=Roland |url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-history-of-africa/ethiopia-the-red-sea-and-the-horn/1518583A70723220B77296C39BC0F570 |access-date=2024-09-03 |series=The Cambridge History of Africa |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-20981-6}}</ref>{{Rp|pages=123-134, 140}} Eþíópía sigraði Ifat og lagði múslimaríkin undir sig.<ref name=":1">{{Citation |last=Tamrat |first=Taddesse |title=Ethiopia, the Red Sea and the Horn |date=1977 |work=The Cambridge History of Africa: Volume 3: From c.1050 to c.1600 |volume=3 |pages=98–182 |editor-last=Oliver |editor-first=Roland |url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-history-of-africa/ethiopia-the-red-sea-and-the-horn/1518583A70723220B77296C39BC0F570 |access-date=2024-09-03 |series=The Cambridge History of Africa |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-20981-6}}</ref>{{Rp|page=143}} [[Soldánsdæmið Ajuran]] kom upp á austurströnd Horns Afríku og lagði undir sig verslun á [[Indlandshaf]]i.<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe146 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> [[Soldánsdæmið Adal]] tók við af Ifat og lagði undir sig mikið af löndum múslima.<ref name=":1" />{{Rp|pages=149}} Í Vestur-Afríku myndaðist [[Ganaveldið]] á 3. öld, en frá 7. öld ríkti [[Gaóveldið]] austan við það.<ref>{{Citation |last=Gestrich |first=Nikolas |title=The Empire of Ghana |date=2019-03-26 |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |url=https://oxfordre.com/africanhistory/display/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-396 |access-date=2024-10-06 |language=en |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.396 |isbn=978-0-19-027773-4}}</ref><ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Gao Empire |pages=1–3 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe312 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> Eftir að Almóravídar lögðu undir sig höfuðborgina [[Aoudaghost]] snerist Gana til íslam á 11. öld.<ref>{{cite journal |last1=Conrad |first1=David |last2=Fisher |first2=Humphrey |year=1983 |title=The Conquest That Never Was: Ghana and the Almoravids, 1076. I. The External Arabic Sources |url=https://www.cambridge.org/core/journals/history-in-africa/article/conquest-that-never-was-ghana-and-the-almoravids-1076-i-the-external-arabic-sources/4C43B158FD3D74BE744D8634781A4E0A |journal=History in Africa |volume=10 |doi=10.2307/3171690 |jstor=3171690}}</ref> Innrásir Almóravída og loftslagsbreytingar leiddu til þess að [[Sosso-veldið]] lagði Ganaveldið undir sig á 13. öld.<ref name=":0">{{cite journal |last=McIntosh |first=Susan |year=2008 |title=Reconceptualizing Early Ghana |url=https://www.jstor.org/stable/40380172 |journal=Canadian Journal of African Studies |publisher=Taylor and Francis |volume=43 |issue=2 |pages=347–373 |jstor=40380172}}</ref> Skömmu síðar lagði [[Malíveldið]] Sosso undir sig og auðgaðist á [[Saharaverslunin]]ni.<ref>{{Cite book |last=Niane |first=Djibril |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Mali and the second Mandingo expansion}}</ref> [[Mossi-ríkin]] voru stofnuð sunnan við það.<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Mossi Empire |pages=1–2 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe127 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> Í austri ríkti [[Kanem-Bornúveldið]] frá 6. öld og teygði áhrif sín yfir [[Hausa-ríkin]].<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Kanem-Bornu Empire |pages=1–6 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe014 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref><ref>{{Cite book |last=Mahdi |first=Adamu |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Hausa and their neighbours in central Sudan}}</ref> Á 15. öld hrundi Malíveldið og [[Songhaíveldið]] með höfuðborg í [[Gao]] varð ráðandi á svæðinu.<ref>{{Cite book |last=Ly-Tall |first=Madina |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The decline of the Mali empire}}</ref> [[File:Head of an Oba MET DP231468.jpg|thumb|left|upright=.7|[[Bronsmyndir frá Benín|Bronsmynd frá Benín]] í Nígeríu.]] Mörg konungsríki og keisaradæmi blómstruðu við strönd Vestur-Afríku, eins og ríki [[Jórúbar|Jórúba]], [[Ife-veldið]] og [[Oyo-veldið]],<ref>{{Cite book |last=Akintoye |first=Stephen Adebanji |url=https://books.google.com/books?id=iZcQEAAAQBAJ&dq=history+of+the+yoruba&pg=PT7 |title=A History of the Yoruba People |date=2010-01-01 |publisher=Amalion Publishing |isbn=978-2-35926-027-4 |language=en}}</ref> ríki [[Igbóar|Igbóa]] [[Konungsríkið Nri]],<ref>{{Cite book |last=M. Angulu Onwuejeogwu |url=https://archive.org/details/an-igbo-civilization-nri-kingdom-and-hegemony |title=An Igbo Civilization: Nri Kingdom and Hegemony |date=1980}}</ref> ríki [[Edóar|Edóa]] [[Benínveldið]] (þekkt fyrir fagrar bronsmyndir),<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Benin (Edo city-state) |pages=1–6 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe124 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> ríki [[Dagombar|Dagomba]] [[konungsríkið Dagbon]],<ref>{{Cite web |date=2024-03-25 |title=Dagbon History: Kings, Towns, and Cultural Legacy |url=https://dagbonkingdom.com/dagbon-history/ |access-date=2024-10-06 |language=en-US}}</ref> og ríki [[Akanar|Akana]] [[Bonoman]].<ref>{{Citation |last=Hargrove |first=Jarvis |title=Early Asante, Akan, and Mossi States |date=2024-07-17 |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |url=https://oxfordre.com/africanhistory/display/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-1354 |access-date=2024-10-06 |language=en |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-1354#acrefore-9780190277734-e-1354-div1-2 |doi-broken-date=5 November 2024 |isbn=978-0-19-027773-4}}</ref> Þessi ríki komust í samband við Portúgala á 15. öld sem markar upphaf [[þríhyrningsverslunin|þríhyrningsverslunarinnar]] með þræla á Atlantshafi. Í árdal [[Kongófljót]]s voru þrjú stór ríkjabandalög ráðandi á 13. öld: [[Sjö ríki Kongo dia Nlaza]], [[Mpemba]] og eitt undir forræði [[Vungu]].<ref name=":2">{{Citation |title=The Development of States in West Central Africa to 1540 |date=2020 |work=A History of West Central Africa to 1850 |pages=16–55 |editor-last=Thornton |editor-first=John K. |url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/history-of-west-central-africa-to-1850/development-of-states-in-west-central-africa-to-1540/CE71122CF8DFD7B4B188BA34F8F65BFC |access-date=2024-09-21 |series=New Approaches to African History |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-56593-7}}</ref>{{Rp|pages=24-25}} Á 14. öld varð [[Konungsríkið Kongó]] ríkjandi á svæðinu.<ref name=":2" /> Austan við það var [[Lubaveldið]] stofnað í [[Upembalægðin]]ni á 15. öld.<ref>{{Cite book |last=Vansina |first=Jan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Equatorial Africa and Angola: Migrations and the emergence of the first states}}</ref> Norðan við [[Stóru vötnin]] kom [[Kitaraveldið]] upp á 11. öld. Það er þekkt fyrir algjöran skort á ritheimildum. Það hrundi á 15. öld eftir að [[Lúóar]] hófu að flytjast til svæðisins.<ref>{{Cite book |last=Buchanan |first=Carole Ann |url=https://books.google.com/books?id=70U1cAAACAAJ |title=The Kitara Complex: The Historical Tradition of Western Uganda to the 16th Century |date=1974 |publisher=Indiana University |language=en}}</ref> Á [[Svahílíströndin]]ni blómstruðu borgríki sem lifðu af [[Indlandshafsverslunin]]ni. Þau tóku smám saman upp íslamstrú og þar kom [[Soldánsdæmið Kilwa]] upp á 10. öld.<ref>{{Cite book |last=Masao |first=Fidelis |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The East African coast and the Comoro Islands}}</ref><ref>{{Cite book |last=Matveiev |first=Victor |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The development of Swahili civilization}}</ref> [[Ástrónesar]] settust að á Madagaskar frá 5. öld til 7. aldar og byggðu samfélög sín á hugmyndinni um ''[[hasina]]''.<ref name="Randrianja 2009">{{cite book |last=Randrianja |first=Solofo |title=Madagascar: A short history |publisher=University of Chicago Press |year=2009 |chapter=Transforming the island (1100-1599) |chapter-url=https://archive.org/details/madagascarshorth0000rand/page/42/mode/2up}}</ref>{{rp|pages=43, 52-53}} Í árdal [[Sambesífljót]]s var [[Konungsríkið Mapungubwe]] stofnað á 11. öld. [[Konungsríkið Simbabve]] tók við af því á 13. öld og síðan [[Mútapaveldið]] á 15. öld.<ref>{{Cite book |last=Fagan |first=Brian |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Zambezi and Limpopo basins: 1100–1500}}</ref> === Suður-Asía === [[File:Hoysala emblem.JPG|thumb|upright=.7|[[Chennakeshava-hofið, Belur]] í Karnataka.]] Eftir fall Guptaveldisins árið 550, skiptist [[Norður-Indland]] milli nokkurra minni ríkja.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=189–90}}</ref> Fyrstu innrásir múslima á Indlandsskaga enduðu með því að [[Umayya-kalífadæmið]] lagði undir sig mest af því svæði sem í dag er [[Pakistan]].<ref name="Bulliet et al-7">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=255}}</ref> Framsókn Araba stöðvaðist þar, en íslam breiddist út með arabískum kaupmönnum meðfram vesturströnd Indlands.<ref name="Kedar-2"/> Á 9. öld hófust átök um stjórn Norður-Indlands milli [[Gurjara-Pratihara-ætt]]ar, [[Palaveldið|Palaveldisins]] og [[Rashtrakuta-ætt]]ar.<ref>{{harvnb|Keay|2000|p=192}}</ref> Síðklassísk konungsveldi á Suður-Indlandi töldu meðal annars [[Chalukya-ætt]], [[Hoysala-veldið]] og [[Chola-veldið]].<ref>{{harvnb|Keay|2000|pp=168, 214–15, 251}}</ref> Bókmenntir, byggingarlist, höggmyndalist og málaralist blómstruðu við hirðir konunganna.<ref>{{harvnb|Keay|2000|pp=169, 213, 215}}</ref> Meðal annarra ríkja sem komu fram á Suður-Indlandi á þessum tíma voru [[Bahmani-soldánsdæmið]] og [[Vijayanagara-veldið]].<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=169}}</ref> === Eyjaálfa === Afkomendur [[Lapítamenningin|Lapítamenningarinnar]], [[Pólýnesar]], námu land á stórum hluta [[Fjarlæga Eyjaálfa|Fjarlægu Eyjaálfu]] frá um 1000.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=621–22}}</ref> Þeir sigldu á tvíbytnum sem voru allt að 37 metrar á lengd og báru allt að 50 manns auk búsmala.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=406–07}}</ref> Þeir settust að á hundruðum eyja, eins og [[Markgreifaeyjar|Markgreifaeyjum]], [[Hawaii]], [[Páskaeyja|Páskaeyju]] og [[Nýja-Sjáland]]i.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=622}}</ref> [[Tu'i Tonga-veldið]] var stofnað á 10. öld og hóf útþenslu eftir 1250.<ref>{{harvnb|Burley|1998|pp=368–9, 375}}</ref> Tongversk menning, tungumál og yfirráð breiddust út um austurhluta [[Melanesía|Melanesíu]], [[Míkrónesía (heimshluti)|Míkrónesíu]] og miðhluta [[Pólýnesía|Pólýnesíu]] á þessum tíma.<ref>{{harvnb|Kirch|Green|2001|p=[https://books.google.com/books?id=WRapfjQ_iTEC&pg=PA87 87]}}</ref> Hún hafði áhrif á [['Uvea]], [[Rotuma]], [[Fútúna (Wallis og Fútúna)|Fútúna]], [[Samóaeyjar]], og [[Niue]], auk einstakra eyja og hluta af [[Míkrónesía (ríki)|Míkrónesíu]], [[Vanúatú]] og [[Nýja-Kaledónía|Nýju-Kaledóníu]].<ref>{{harvnb|Geraghty|1994|pp=236–239|loc=Linguistic Evidence for the Tongan Empire}}</ref> Vísbendingar eru um verslun milli [[Makassarar|Makassara]] og [[frumbyggjar Ástralíu|frumbyggja]] í Norður-Ástralíu fyrir komu Evrópubúa.<ref>{{harvnb|MacKnight|1986|pp=69–75}}</ref> Samfélög frumbyggja Ástralíu byggðust á áunnum stöðum, meðan samfélög Pólýnesa voru höfðingjadæmi sem gengu í arf.<ref>{{harvnb|McNiven|2017|pp=603–604, 629}}</ref> === Austur-Asía === Eftir sundrungartímabil var Kína sameinað á ný undir Sui-veldinu árið 589.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=426}}</ref> Þegar [[Tangveldið]] (618–907) tók við hófst gullöld sem einkenndist af pólitískum stöðugleika og efnahagsuppgangi, þar sem bókmenntir og listir blómstruðu. Frá þeim tíma eru [[Tangljóðin]] eftir [[Li Bai]] og [[Du Fu]].<ref>{{harvnb|Ning|2023|pp=[https://books.google.com/books?id=nJ3fEAAAQBAJ&pg=PA203 203–204]}}</ref><ref>{{harvnb|Lewis|2009|p=1}}</ref> Sui-veldið og Tangveldið komu á [[keisaraleg próf|keisaralegum prófum]] þar sem stjórnunarstöður voru veittar mönnum sem stóðust erfitt próf í konfúsískri hugsun og [[klassískar kínverskar bókmenntir|klassískum kínverskum bókmenntum]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=453}}</ref><ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=118}}</ref> Kína átti í samkeppni við [[Tíbetveldið]] (618-842) um yfirráð yfir svæðum í Innri-Asíu.<ref>{{harvnb|Whitfield|2004|p=[https://archive.org/details/aurelsteinonsilk0000whit 193]}}</ref> Tangveldið klofnaði að lokum og við tók [[tími fimm konungsætta og tíu konungsríkja]] sem stóð í hálfa öld þar til [[Songveldið]] sameinaði stóran hluta landsins á ný.<ref>{{harvnb|Lorge|2015|pp=[https://books.google.com/books?id=9UTjCgAAQBAJ 4–5]}}</ref> Þrýstingur frá hirðingjum í norðri fór vaxandi.<ref name="Kedar">{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=532}}</ref> Um 1127 var Norður-Kína undir stjórn [[Jurchenar|Jurchena]] eftir [[Jin-Song-stríðin]] og Mongólar lögðu síðan allt Kína undir sig árið 1279.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=528, 534}}</ref> Eftir um eina öld af yfirráðum Mongóla tóku Kínverjar aftur völdin þegar [[Mingveldið]] var stofnað árið 1368.<ref name="Kedar"/> [[File:Mōko Shūrai Ekotoba.jpg|thumb|upright=1.4|Orrusta í [[innrásir Mongóla í Japan|innrás Mongóla í Japan]] árið 1281.]] [[Japanskeisari|Keisaraveldi Japan]] var komið á á 3. öld og miðstýrt ríki þróaðist á [[Yamato-tímabilið|Yamato-tímabilinu]] (um 300-710).<ref>{{harvnb|Henshall|1999|pp=11–12}}</ref> Búddatrú barst til landsins þar sem áherslan var á að taka upp kínverska menningu og konfúsíusisma.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=426, 428–430, 454–5}}</ref> Á [[Naratímabilið|Naratímabilinu]] (710-794) komu fram sérstakar [[japanskar bókmenntir]] auk myndlistar og byggingarlistar sem kennd eru við Nara.<ref>{{harvnb|Totman|2002|pp=[https://books.google.com/books?id=Z_a_QgAACAAJ 64–79]}}</ref><ref>{{harvnb|Henshall|2012|pp=[https://books.google.com/books?id=vD76fF5hqf8C 24–52]}}</ref> Á [[Heian-tímabilið|Heian-tímabilinu]] (794–1185) náði keisaraveldið hátindi sínum, en í kjölfarið risu aðalsættir sem héldu einkaheri og [[samúræ]]ja.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=316–317}}</ref> Á Heian-tímabilinu skrifaði [[Murasaki Shikibu]] ''[[Saga Genji|Sögu Genji]]'' sem er stundum talin fyrsta skáldsaga heims.<ref>{{harvnb|Huffman|2010|pp=[https://books.google.com/books?id=MNzQCwAAQBAJ 29, 35]}}</ref> Frá 1185 til 1868 ríktu öflugir héraðshöfðingjar ([[daimyo]]) og herstjórar ([[sjógun]]) eins og [[Ashikaga-veldið]] og [[Tokugawa-veldið]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=346–347}}</ref><ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=485}}</ref> Á þessum tíma voru raunveruleg völd keisarans nær engin.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015b|p=720}}</ref> Kaupmenn efldust á sama tíma.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=222}}</ref> Á þessum tíma kom fram listastefnan ''[[ukiyo-e]]'' með [[prentmynd]]um úr viði sem upphaflega voru af frægum [[oiran|hirðmeyjum]].<ref>{{harvnb|Huffman|2010|p=67}}</ref> [[Saga Kóreu]] á síðklassíska tímabilinu einkennist af endalokum [[þrjú konungsríki Kóreu|þriggja konungsríkja Kóreu]], þar sem ríkin [[Goguryeo]], [[Baekje]] og [[Silla]] börðust um yfirráð.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=517–518}}</ref> Þessu tímabili lauk þegar Silla lagði Baekje undir sig árið 660 og sigraði Goguryeo árið 668.<ref>{{harvnb|Ackermann|Schroeder|Terry|Upshur|2008e|p=464}}</ref> Þetta markar upphaf [[tímabil norðurríkja og suðurríkja|tímabils norðurríkja og suðurríkja]], með [[Síð-Silla|sameinað Silla]] í suðri og [[Balhae]] (arftaka Goguryeo) í norðri.<ref>{{harvnb|Naver}}</ref> Árið 892 hófst tími [[síðari þrjú konungsríki Kóreu|síðari konungsríkjanna þriggja]] þar sem [[Goryeo]] kom fram sem öflugasta ríkið og sameinaði allan skagann undir sinni stjórn árið 936.<ref>{{harvnb|The Association of Korean History Teachers|2005|p=113}}</ref> Konungsættin Goryeo ríkti til 1392, en þar á eftir tók við [[Jóseontímabilið|Jóseonætt]]<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=345}}</ref> sem ríkti yfir skaganum næstu 500 ár.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015b|p=550}}</ref> Í [[Mongólía|Mongólíu]] sameinaði [[Genghis Khan]] hina ýmsu mongólsku og tyrkísku ættflokka undir einu merki árið 1206.<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=120}}</ref><ref>{{harvnb|Butt|2005|p=[https://books.google.com/books?id=uOXEEAAAQBAJ&pg=PA128 128]}}</ref> [[Mongólaveldið]] stækkaði þar til það náði yfir allt Kína og Mið-Asíu, auk stórra hluta Rússlands og Mið-Austurlanda. Það varð stærsta samfellda [[heimsveldi]] sögunnar.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=534–5}}</ref> Eftir lát [[Möngke Khan]] árið 1259<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|p=153}}</ref> [[skipting Mongólaveldisins|skiptist Mongólaveldið]] í fjögur ríki: [[Júanveldið]] í Kína, [[Chagatai-kanatið]] í Mið-Asíu, [[Gullna hordan|Gullnu horduna]] í Austur-Evrópu og Rússlandi, og [[Ilkanatið]] í Íran.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=535}}</ref><ref>{{harvnb|O'Brien|2002|p=[https://books.google.com/books?id=ffZy5tDjaUkC&pg=PA99 99]}}}}</ref> == Tilvísanir == {{reflist}} == Heimildir == {{refbegin|30em}} * {{cite web |url=https://www.hamilton.edu/news/story/from-the-brink-of-the-apocalypse-confronting-famine-war-plague-and-death-in-the-later-middle-ages |title=From the Brink of the Apocalypse: Confronting Famine, War, Plague, and Death in the Later Middle Ages |last=Aberth |first=John |year=2001 |website=hamilton.edu |publisher=|access-date=17 September 2021 |archive-date=17 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210917141128/https://www.hamilton.edu/news/story/from-the-brink-of-the-apocalypse-confronting-famine-war-plague-and-death-in-the-later-middle-ages |url-status=live}} * {{cite journal |vauthors=Abi-Rached L, Jobin MJ, Kulkarni S, McWhinnie A, Dalva K, Gragert L, Babrzadeh F, Gharizadeh B, Luo M, Plummer FA, Kimani J, Carrington M, Middleton D, Rajalingam R, Beksac M, Marsh SG, Maiers M, Guethlein LA, Tavoularis S, Little AM, Green RE, Norman PJ, Parham P |display-authors=6 |title=The Shaping of Modern Human Immune Systems by Multiregional Admixture with Archaic Humans |journal=Science |volume=334 |issue=6052 |pages=89–94 |year=2011 |pmid=21868630 |pmc=3677943 |doi=10.1126/science.1209202 |bibcode=2011Sci...334...89A }} * {{cite book |last=Abulafia |first=David |url=http://archive.org/details/greatseahumanhis0000abul |title=The Great Sea: A Human History of the Mediterranean |year=2011 |publisher=Allen Lane |isbn=978-0-7139-9934-1 |author-link=David Abulafia }} * {{cite journal|vauthors=Ackermann RR, Mackay A, Arnold ML |year=2015 |title=The Hybrid Origin of "Modern" Humans|journal=Evolutionary Biology|volume=43|issue=1|pages=1–11|doi=10.1007/s11692-015-9348-1|s2cid=14329491}} * {{cite book |last1=Adovasio |first1=J. M. |author-link1=James M. Adovasio |first2=Olga |last2=Soffer |first3=Jake |last3=Page |title=The Invisible Sex: Uncovering the True Roles of Women in Prehistory |year=2007 |publisher=HarperCollins e-books |isbn=978-0-06-157177-0 |oclc=191804695 }} * {{cite book |last1=Allchin |first1=Bridget |author-link1=Bridget Allchin |last2=Allchin |first2=Raymond |author-link2=Raymond Allchin |title=Origins of a Civilization: The Prehistory and Early Archaeology of South Asia |year=1997 |publisher=Viking |isbn=978-0-670-87713-3 }} * {{cite encyclopedia |last=Bard |first=Kathryn A. |author-link=Kathryn A. Bard |title=The Emergence of the Egyptian State (c. 3200–2686 BC) |encyclopedia=The Oxford History of Ancient Egypt |editor=Shaw, Ian |pages=[https://archive.org/details/oxfordhistoryofa00shaw/page/57 57–82] |publisher=Oxford University Press |year=2000 |isbn=978-0-19-280458-7 |url=https://archive.org/details/oxfordhistoryofa00shaw/page/57 }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=2|title=A World with Agriculture, 12,000 BCE–500 CE|editor1-last=Barker|editor1-first=Graeme|editor1-link=Graeme Barker|editor2-last=Goucher|editor2-first=Candace|editor2-link=Candice Goucher|url=https://books.google.com/books?id=Ri07CQAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-19218-7|publisher=Cambridge University Press|access-date=3 September 2022|archive-date=29 April 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240429045312/https://books.google.com/books?id=Ri07CQAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm |title=De-coding the Black Death |year=2001 |work=BBC |access-date=24 November 2016 |archive-date=7 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170707042715/http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm |url-status=live |author=BBC}} * {{cite journal |title=What Changed During the Axial Age: Cognitive Styles or Reward Systems? |last1=Baumard |first1=Nicolas |last2=Hyafil |first2=Alexandre |last3=Boyer |first3=Pascal |journal=Communicative & Integrative Biology |year=2015 |volume=8 |issue=5 |page=e1046657 |publisher=[[United States National Library of Medicine]] |doi=10.1080/19420889.2015.1046657 |pmid=27066164 |pmc=4802742 }} * {{cite book |last=Beard |first=Mary |author-link=Mary Beard (classicist) |url=http://archive.org/details/spqrhistoryofanc0000bear_v4f6 |title=SPQR: A History of Ancient Rome |year=2015 |publisher=Profile Books |isbn=978-1-84668-380-0 }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=4|title=A World with States, Empires, and Networks, 1200 BCE–900 CE|editor1-last=Benjamin|editor1-first=Craig|editor1-link=Craig Benjamin|url=https://books.google.com/books?id=LAFuCAAAQBAJ|year=2015|isbn=978-1-107-01572-2|publisher=Cambridge University Press|access-date=28 October 2022|archive-date=28 October 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221028085203/https://books.google.com/books?id=LAFuCAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite journal |last=Bennett |first=Matthew |display-authors=et al. |title=Evidence of Humans in North America During the Last Glacial Maximum |journal=Science |year=2021 |volume=373 |issue=6562 |pages=1528–1531 |doi=10.1126/science.abg7586 |pmid=34554787 |bibcode=2021Sci...373.1528B |s2cid=237616125 |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586 |access-date=24 September 2021 |archive-date=15 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220915182214/https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586 |url-status=live}} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=6|title=The Construction of a Global World, 1400–1800 CE, Part 1, Foundations|editor1-last=Bentley|editor1-first=Jerry|editor1-link=Jerry H. Bentley|editor2-last=Subrahmanyam|editor2-first=Sanjay|editor2-link=Sanjay Subrahmanyam|editor3-first=Merry|editor3-last=Wiesner-Hanks|editor3-link=Merry Wiesner-Hanks|publisher=Cambridge University Press|year=2015a|issue=1|doi=10.1017/CBO9781139194594|isbn=978-0-521-76162-8|url=https://books.google.com/books?id=ilxWtAEACAAJ|access-date=26 January 2023|archive-date=26 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230126101512/https://books.google.com/books?id=ilxWtAEACAAJ|url-status=live}} * {{cite book |last1=Bentley |first1=Jerry H. |last2=Ziegler |first2=Herbert F. |title=Traditions & Encounters: A Global Perspective on the Past: Volume II From 1500 to the Present |edition=4th |publisher=McGraw-Hill |year=2008 |isbn=978-0-07-333063-1 }} * {{cite book |title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change |last1=Bideleux |first1=Robert |last2=Jeffries |first2=Ian |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-16112-1 |url=https://books.google.com/books?id=U39AYJm1L94C |year=1998 |access-date=10 February 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429044459/https://books.google.com/books?id=U39AYJm1L94C |url-status=live}} * {{cite journal |last=Burley |first=David V. |year=1998 |title=Tongan Archaeology and the Tongan Past, 2850–150 B.P. |journal=Journal of World Prehistory |language=en |volume=12 |issue=3 |pages=368–9, 375 |doi=10.1023/A:1022322303769 |jstor=25801130 |s2cid=160340278 |issn=1573-7802}} * {{cite book |chapter=Early Chinese Writing |title=The World's Writing Systems |editor1-last=Bright |editor1-first=Peter |editor2-last=Daniels |editor2-first=William |url=https://archive.org/details/worldswritingsys0000unse/ |last=Boltz |first=William G. |year=1996 |isbn=0-19-507993-0 |publisher=Oxford University Press}} * {{cite book |last=Brown |first=Cynthia Stokes |url=http://archive.org/details/bighistoryfrombi0000brow |title=Big History: From the Big Bang to the Present |year=2007 |publisher=New Press |author-link=Cynthia Stokes Brown |isbn=978-1-59558-196-9 }} * {{cite book |last1=Brown |first1=Stephen F. |last2=Anatolios |first2=Khaled |last3=Palmer |first3=Martin |editor-last=O'Brien |editor-first=Joanne |title=Catholicism & Orthodox Christianity |publisher=Infobase Publishing |year=2009 |isbn=978-1-60413-106-2 }} * {{cite book |last1=Bulliet |first1=Richard |last2=Crossley |first2=Pamela |last3=Headrick |first3=Daniel |last4=Hirsch |first4=Steven |last5=Johnson |first5=Lyman |title=The Earth and Its Peoples, Brief Edition |volume=1 |publisher=Cengage Learning |year=2011 |isbn=978-0-495-91311-5 }} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=KWqOCwAAQBAJ|title=The Earth and Its Peoples: A Global History|first1=Richard|last1=Bulliet|author-link=Richard Bulliet|first2=Pamela|last2=Crossley|author2-link=Pamela Kyle Crossley|first3=Daniel|last3=Headrick|author3-link=Daniel R. Headrick|first4=Steven|last4=Hirsch|first5=Lyman|last5=Johnson|last6=Northrup|first6=David|year=2015a|ref={{harvid|Bulliet et al.|2015a}}|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-285-44567-0|edition=6th|volume=1|access-date=25 August 2022|archive-date=29 April 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240429050129/https://books.google.com/books?id=KWqOCwAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite book |last=Burstein |first=Stanley M. |author-link=Stanley M. Burstein |url=https://books.google.com/books?id=lwFLDgAAQBAJ |title=The World from 1000 BCE to 300 CE |year=2017 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-933613-5 |access-date=1 October 2023 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005092531/https://books.google.com/books?id=lwFLDgAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite encyclopedia |last=Chakrabarti |first=Dilip K. |year=2004 |title=Introduction |editor=Chkrabarti, Dilip K. |encyclopedia=Indus Civilization Sites in India: New Discoveries |publisher=Marg Publications |isbn=978-81-85026-63-3 |pages=10–13 |author-link=Dilip Kumar Chakrabarti}} * {{cite book|last=Christian|first=David|author-link=David Christian (historian)|url=https://books.google.com/books?id=xFHOahfX0R4C|title=Maps of Time: An Introduction to Big History|year=2011 |orig-date=2004|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-27144-9|language=en|access-date=16 December 2023|archive-date=19 December 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231219144056/https://books.google.com/books?id=xFHOahfX0R4C|url-status=live}} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=1|title=Introducing World History, to 10,000 BCE|editor-last=Christian|editor-first=David|url=https://books.google.com/books?id=VWwaCAAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-76333-2|publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/CBO9781139194662|access-date=26 January 2023|archive-date=26 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230126101526/https://books.google.com/books?id=VWwaCAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite journal |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |display-authors=6 |title=Human Occupation of Northern Australia by 65,000 Years Ago |journal=Nature |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |year=2017 |pmid=28726833 |doi=10.1038/nature22968 |bibcode=2017Natur.547..306C |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043 |hdl-access=free }} * {{cite book |title=The Maya |last=Coe |first=Michael D. |publisher=Thames & Hudson |year=2011 |isbn=978-0-500-28902-0 |edition=8th }} * {{cite book |last1=Coolidge |first1=Frederick Lawrence |last2=Wynn |first2=Thomas Grant |title=The Rise of Homo Sapiens: The Evolution of Modern Thinking |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-068091-6 |url=https://books.google.com/books?id=DAJCDwAAQBAJ&pg=PA5 |language=en |year=2018 }} * {{cite journal |first=Ignacio |last=de la Torre |year=2019 |title=Searching for the Emergence of Stone Tool Making in Eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=116 |issue=24 |pages=11567–11569 |doi=10.1073/pnas.1906926116 |pmid=31164417 |pmc=6575166 |bibcode=2019PNAS..11611567D |doi-access=free}} * {{cite book |last1=Deming |first1=David |title=Science and Technology in World History, Volume 1: The Ancient World and Classical Civilization |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-5657-4 |url=https://books.google.com/books?id=JZONR6frqcQC&pg=PA174 |language=en |year=2014 }} * {{cite book |chapter-url=https://www.taylorfrancis.com/chapters/mono/10.4324/9780429061530-18/carolingian-conquests-margaret-deanesly |chapter=The Carolingian Conquests |last=Deanesly |first=Margaret |author-link=Margaret Deanesly |title=A History of Early Medieval Europe |year=2019 |pages=339–355 |publisher=[[Taylor & Francis]] |doi=10.4324/9780429061530-18 |isbn=978-0-429-06153-0 |s2cid=198789183 |access-date=17 September 2021 |archive-date=17 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210917142625/https://www.taylorfrancis.com/chapters/mono/10.4324/9780429061530-18/carolingian-conquests-margaret-deanesly |url-status=live}} * {{cite journal |first1=Manuel |last1=Domínguez-Rodrigo |first2=Luis |last2=Alcalá |year=2016 |title=3.3-Million-Year-Old Stone Tools and Butchery Traces? More Evidence Needed |journal=PaleoAnthropology |pages=46–53 |url=https://paleoanthro.org/media/journal/content/PA20160046.pdf |access-date=14 December 2023 |archive-date=14 December 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231214095225/https://paleoanthro.org/media/journal/content/PA20160046.pdf |url-status=live}} * {{cite book |first=John |last=Dunn |title=Democracy: The Unfinished Journey 508 BCE&nbsp;– 1993 CE |publisher=Oxford University Press |year=1994 |isbn=978-0-19-827934-1}} * {{cite book|author-link=Robin Dunbar|last=Dunbar|first=Robin|title=Human Evolution: Our Brains and Behavior|year=2016 |isbn=978-0-19-061678-6|url=https://archive.org/details/humanevolutionou0000dunb/|publisher=Oxford University Press}} * {{cite news |url=http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm |title=Black Death 'Discriminated' Between Victims |last=Dunham |first=Will |year=2008 |work=ABC Science |access-date=24 November 2016 |archive-date=20 December 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220120404/http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm |url-status=live}} * {{cite book |last1=Ebrey |author-link=Patricia Buckley Ebrey |last2=Walthall |last3=Palais |title=East Asia: A Cultural, Social, and Political History |publisher=Houghton Mifflin Harcourt Company |year=2006 |isbn=978-0-618-13384-0 |url=https://archive.org/details/eastasiacultural00ebre_0 }} * {{cite book |url=https://books.google.com/books?id=ystMAgAAQBAJ&pg=PA762 |title=The Oxford Companion to Archaeology |publisher=Oxford University Press |year=1996 |isbn=978-0-19-507618-9 |editor-last1=Fagan |editor-first1=Brian M. |editor-last2=Beck |editor-first2=Charlotte |access-date=19 April 2020 |archive-date=17 February 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240217192514/https://books.google.com/books?id=ystMAgAAQBAJ&pg=PA762#v=onepage&q&f=false |url-status=live}} * {{cite book |last1=Fagan |first1=Brian M. |last2=Durrani |first2=Nadia |title=World Prehistory: The Basics |publisher=Routledge |isbn=978-1-000-46679-9 |url=https://books.google.com/books?id=NNFKEAAAQBAJ |language=en |chapter=3. Enter Homo Sapiens (c. 300,000 Years Ago and Later) |year=2021 }} * {{cite book |title=Zapotec Civilization: How Urban Society Evolved in Mexico's Oaxaca Valley |url=https://archive.org/details/zapoteccivilizat0000marc |last1=Flannery |first1=Kent V. |author-link=Kent Flannery |last2=Marcus |first2=Joyce |author2-link=Joyce Marcus |publisher=Thames & Hudson |year=1996 |isbn=978-0-500-05078-1 }} * {{cite book |last1=Ganivet |first1=Elisa |title=Border Wall Aesthetics: Artworks in Border Spaces |publisher=transcript Verlag |isbn=978-3-8394-4777-2 |url=https://books.google.com/books?id=QhazDwAAQBAJ&pg=PA25 |language=en |year=2019 }} * {{cite book |last1=Geraghty |first1=Paul |chapter=Linguistic Evidence for the Tongan Empire |editor1-last=Dutton |editor1-first=Tom |title=Language Contact and Change in the Austronesian World |year=1994 |publisher=Gruyter |isbn=978-3-11-012786-7 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=xOlI8czLshIC&pg=PA233 |series=Trends in linguistics: Studies and monographs |volume=77 |access-date=6 June 2016 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429044326/https://books.google.com/books?id=xOlI8czLshIC&pg=PA233#v=onepage&q&f=false |url-status=live}} * {{cite book |last=Gernet |first=Jacques |author-link=Jacques Gernet |title=A History of Chinese Civilization |year=1996 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-49781-7 |url=https://archive.org/details/historyofchinese00gern_0 }} * {{cite journal |last1=Gowlett |first1=J. A. J. |title=The Discovery of Fire by Humans: A Long and Convoluted Process |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |year=2016 |volume=371 |issue=1696 |page=20150164 |doi=10.1098/rstb.2015.0164 |pmid=27216521 |pmc=4874402}} * {{cite book |last1=Graeber |first1=David |url=https://books.google.com/books?id=9xkQEAAAQBAJ |title=The Dawn of Everything: A New History of Humanity |last2=Wengrow |first2=David |year=2021 |publisher=Farrar, Straus and Giroux |isbn=978-0-374-15735-7 |access-date=15 November 2022 |archive-date=15 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221115094326/https://books.google.com/books?id=9xkQEAAAQBAJ |url-status=live }} * {{cite journal |url=https://www.grochbiology.org/EarlyHominidInterbreeding.pdf |title=Human Hybrids |archive-url=https://web.archive.org/web/20180824034550/https://www.grochbiology.org/EarlyHominidInterbreeding.pdf|archive-date=24 August 2018 |vauthors=Hammer MF |journal=Scientific American |year=2013 |volume=308 |issue=5 |pages=66–71 |doi=10.1038/scientificamerican0513-66 |pmid=23627222 |bibcode=2013SciAm.308e..66H }} * {{cite journal |last1=Harmand |first1=Sonia |author-link=Sonia Harmand |title=3.3-million-year-old Stone Tools from Lomekwi 3, West Turkana, Kenya |journal=Nature |year=2015 |volume=521 |issue=7552 |pages=310–315 |doi=10.1038/nature14464 |display-authors=etal |pmid=25993961 |bibcode=2015Natur.521..310H |s2cid=1207285 |url=https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8697F75/download |access-date=27 July 2022 |archive-date=9 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211009162117/https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8697F75/download |url-status=live}} * {{cite book |last=Headrick |first=Daniel R. |author-link=Daniel R. Headrick |url=https://books.google.com/books?id=_WgSDAAAQBAJ |title=Technology: A World History |year=2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-533821-8 |access-date=30 September 2023 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005092533/https://books.google.com/books?id=_WgSDAAAQBAJ |url-status=live }} * {{cite web |url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/haht/hd_haht.htm |title=Art of the Hellenistic Age and the Hellenistic Tradition |last1=Hemingway |first1=Colette |last2=Hemingway |first2=Seán |year=2007 |website=Heilbrunn Timeline of Art History |publisher=Metropolitan Museum of Art |access-date=18 November 2016 |archive-date=31 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130531025138/http://www.metmuseum.org/toah/hd/haht/hd_haht.htm |url-status=live}} * {{cite journal |vauthors=Herries AI, Martin JM, Leece AB, Adams JW, Boschian G, Joannes-Boyau R, Edwards TR, Mallett T, Massey J, Murszewski A, Neubauer S, Pickering R, Strait DS, Armstrong BJ, Baker S, Caruana MV, Denham T, Hellstrom J, Moggi-Cecchi J, Mokobane S, Penzo-Kajewski P, Rovinsky DS, Schwartz GT, Stammers RC, Wilson C, Woodhead J, Menter C |display-authors=6 |title=Contemporaneity of ''Australopithecus'', ''Paranthropus'', and Early ''Homo Erectus'' in South Africa |journal=Science |volume=368 |issue=6486 |page=7293 |year=2020 |pmid=32241925 |doi=10.1126/science.aaw7293 |doi-access=free }} * {{cite book |author-link=Albert Hourani |last=Hourani |first=Albert |url=http://archive.org/details/historyofarabpeo0000hour |title=A History of the Arab Peoples |year=1991 |publisher=New York: MJF Books |isbn=978-1-56731-216-4 }} * {{cite journal |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, [[Katerina Harvati|Harvati K]], Gunz P |display-authors=6 |title=New Fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the Pan-African Origin of Homo Sapiens |journal=Nature |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |year=2017 |pmid=28593953 |doi=10.1038/nature22336 |bibcode=2017Natur.546..289H |s2cid=256771372 |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |access-date=27 July 2022 |archive-date=8 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live }} * {{cite book|last=Iliffe|first=John|author-link=John Iliffe (historian)|year=2007|title=Africans: The History of a Continent|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-68297-8|url=https://archive.org/details/africanshistoryo00ilif/}} * {{cite journal |last=Jungers |first=William L. |title=Lucy's Length: Stature Reconstruction in ''Australopithecus Afarensis'' (A.L.288-1) with Implications for Other Small-bodied Hominids |journal=[[American Journal of Physical Anthropology]] |volume=76 |issue=2 |pages=227–231 |pmid=3137822 |year=1988 |doi=10.1002/ajpa.1330760211}} * {{cite book|last=Keay|first=John|author-link=John Keay|url=http://archive.org/details/indiahistory00keay|title=India: A History|year=2000 |publisher=Atlantic Monthly Press|isbn=978-0-87113-800-2}} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=5|title=Expanding Webs of Exchange and Conflict, 500 CE–1500 CE|editor1-last=Kedar|editor1-first=Benjamin|editor1-link=Benjamin Z. Kedar|editor2-first=Merry|editor2-last=Wiesner-Hanks|editor2-link=Merry Wiesner-Hanks|url=https://books.google.com/books?id=Jv9tCAAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-19074-9|publisher=Cambridge University Press|access-date=18 November 2022|archive-date=18 November 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221118094909/https://books.google.com/books?id=Jv9tCAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite book |last=Kelly |first=Christopher |title=The Roman Empire: A Very Short Introduction |publisher=Oxford University Press |year=2007 |isbn=978-0-19-280391-7 |url=https://books.google.com/books?id=eUgSDAAAQBAJ |access-date=16 November 2023 |archive-date=16 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231116102710/https://books.google.com/books?id=eUgSDAAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last=Kent |first=Susan Kingsley |author-link=Susan Kingsley Kent |url=https://books.google.com/books?id=cYYEEAAAQBAJ |title=Gender: A World History |year=2020 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-062197-1 |access-date=12 August 2023 |archive-date=12 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812095603/https://books.google.com/books?id=cYYEEAAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Kinzel |first1=Moritz |url=https://books.google.com/books?id=S6QGEAAAQBAJ |title=Monumentalising Life in the Neolithic: Narratives of Change and Continuity |last2=Clare |first2=Lee |publisher=Oxbow |year=2020 |isbn=978-1-78925-495-2 |editor-last=Gebauer |editor-first=Anne Birgitte |chapter=Monumental – Compared to What? A Perspective from Göbekli Tepe |editor-last2=Sørensen |editor-first2=Lasse |editor-last3=Teather |editor-first3=Anne |editor-last4=Valera |editor-first4=António Carlos |access-date=9 September 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429045514/https://books.google.com/books?id=S6QGEAAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Kirch |first1=Patrick Vinton |last2=Green |first2=Roger C. |title=Hawaiki, Ancestral Polynesia: An Essay in Historical Anthropology |year=2001 |publisher=Cambridge University press |isbn=978-0-521-78879-3 |url=https://books.google.com/books?id=WRapfjQ_iTEC&pg=PA87 |access-date=10 January 2021 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429044326/https://books.google.com/books?id=WRapfjQ_iTEC&pg=PA87#v=onepage&q&f=false |url-status=live}} * {{cite journal |last1=Koch |first1=Paul L. |last2=Barnosky |first2=Anthony D. |year=2006 |title=Late Quaternary Extinctions: State of the Debate |journal=Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics |volume=37 |issue=1 |pages=215–250 |doi=10.1146/annurev.ecolsys.34.011802.132415 |s2cid=16590668}} * {{cite book |first1=Cynthia |last1=Kosso |first2=Anne |last2=Scott |title=The Nature and Function of Water, Baths, Bathing, and Hygiene from Antiquity Through the Renaissance |publisher=Brill |year=2009 |url=https://books.google.com/books?id=UTkXFLfmLTkC&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&pg=PA51 |isbn=978-9004173576 |access-date=5 February 2024 |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318020442/https://books.google.com/books?id=UTkXFLfmLTkC&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&pg=PA51#v=snippet&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&f=false |url-status=live}} * {{cite book |title=A History of India |last1=Kulke |first1=Hermann |last2=Rothermund |first2=Dietmar |publisher=Dorset Press |year=1990 |url=https://archive.org/details/historyofindia0000kulk/page/60/mode/2up |isbn=0-88029-577-5 }} * {{cite book |last1=Kuran |first1=Timur |title=Freedoms Delayed: Political Legacies of Islamic Law in the Middle East |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-009-32001-6 |url=https://books.google.com/books?id=tTHEEAAAQBAJ&pg=PA11 |language=en |year=2023 }} * {{cite journal |doi=10.1073/pnas.1323964111 |title=Current Perspectives and the Future of Domestication Studies |journal=PNAS |volume=111 |issue=17 |pages=6139–6146 |year=2014 |last1=Larson |first1=G. |last2=Piperno |first2=D. R. |last3=Allaby |first3=R. G. |last4=Purugganan |first4=M. D. |last5=Andersson |first5=L. |last6=Arroyo-Kalin |first6=M. |last7=Barton |first7=L. |last8=Climer Vigueira |first8=C. |last9=Denham |first9=T. |last10=Dobney |first10=K. |last11=Doust |first11=A. N. |last12=Gepts |first12=P. |last13=Gilbert |first13=M. T. P. |last14=Gremillion |first14=K. J. |last15=Lucas |first15=L. |last16=Lukens |first16=L. |last17=Marshall |first17=F. B. |last18=Olsen |first18=K. M. |last19=Pires |first19=J.C. |last20=Richerson |first20=P. J. |last21=Rubio De Casas |first21=R. |last22=Sanjur |first22=O.I. |last23=Thomas |first23=M. G. |last24=Fuller |first24=D.Q. |doi-access=free |pmid=24757054 |pmc=4035915 |bibcode=2014PNAS..111.6139L}} * {{cite book |last1=Lewton |first1=Kristi L. |editor1-last=Fuentes |editor1-first=Agustín |title=The International Encyclopedia of Primatology, 3 Volume Set |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-67337-9 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=DTwuDwAAQBAJ&pg=PA117 |language=en |chapter=Bipedalism |year=2017 }} * {{cite journal |title=Macassans and the Aboriginal Past |last=MacKnight |first=C. C. |journal=Archaeology in Oceania |year=1986 |volume=21 |pages=69–75 |doi=10.1002/j.1834-4453.1986.tb00126.x}} * {{cite book |last1=McClellan |first1=James E. |url=https://books.google.com/books?id=aJgp94zNwNQC |title=Science and Technology in World History: An Introduction |last2=Dorn |first2=Harold |year=2006 |publisher=Johns Hopkins University Press |isbn=978-0-8018-8360-6 |access-date=11 October 2022 |archive-date=6 January 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240106172630/https://books.google.com/books?id=aJgp94zNwNQC |url-status=live}} * {{cite book |last=McEvedy |first=Colin |title=The Penguin Atlas of Medieval History |url=https://archive.org/details/bwb_W9-BSO-368 |publisher=Penguin Books |year=1961}} * {{cite book |last=McNeill |first=William H. |author-link=William H. McNeill (historian) |title=A World History |orig-year=1967 |edition=4th |year=1999 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-511616-8 |url=https://archive.org/details/worldhistory0000mcne_e1t4 }} * {{cite book|last1=McNeill|first1=J. R.|last2=McNeill|first2=William|author-link1=J. R. McNeill|author-link2=William H. McNeill (historian)|url=https://archive.org/details/humanwebbirdseye0000mcne_d8z9|title=The Human Web: A Bird's-eye View of World History|publisher=Norton|year=2003|isbn=0-393-05179-X}} * {{cite book |last=McNeill |first=William H. |title=History of Western Civilization: A Handbook |year=2010 |isbn=978-0-226-56162-2 |publisher=University of Chicago Press }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=7|title=Production, Destruction and Connection, 1750-Present, Part 1, Structures, Spaces, and Boundary Making|editor1-last=McNeill|editor1-first=J. R.|editor1-link=J. R. McNeill|editor2-last=Pomeranz|editor2-first=Kenneth|editor2-link=Kenneth Pomeranz|publisher=Cambridge University Press|year=2015a|issue=1|doi=10.1017/CBO9781139196079|isbn=978-1-108-40775-5|url=https://books.google.com/books?id=SRL0CAAAQBAJ|access-date=26 January 2023|archive-date=26 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230126101512/https://books.google.com/books?id=SRL0CAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite book |last1=McNiven |first1=Ian J. |editor1-last=Benjamin |editor1-first=Craig |title=The Cambridge World History: Volume 4, A World with States, Empires and Networks 1200 BCE-900 CE |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-108-40771-7 |url=https://books.google.com/books?id=oqlTtAEACAAJ |language=en |chapter=22. Australasia and the Pacific |year=2017 }} * {{cite journal |last1=McPherron |first1=Shannon P. |last2=Alemseged |first2=Zeresenay |last3=Marean |first3=Curtis W. |last4=Wynn |first4=Jonathan G. |last5=Reed |first5=Denné |last6=Geraads |first6=Denis |last7=Bobe |first7=René |last8=Béarat |first8=Hamdallah A. |title=Evidence for Stone-tool-assisted Consumption of Animal Tissues Before 3.39&nbsp;million Years Ago at Dikika, Ethiopia |journal=Nature |year=2010 |volume=466 |issue=7308 |pages=857–860 |doi=10.1038/nature09248 |pmid=20703305 |bibcode=2010Natur.466..857M |s2cid=4356816}} * {{cite book|last1=Merrill|first1=Ronald T.|title=The Earth's magnetic field: Its history, origin and planetary perspective|url=https://archive.org/details/earthsmagneticfi00merr|url-access=registration|year=1983|publisher=Academic press|isbn=0-12-491242-7|page=[https://archive.org/details/earthsmagneticfi00merr/page/1 1]|edition=2nd printing|last2=McElhinny|first2=Michael W.}} * {{cite book |last1=Mirsepassi |first1=Ali |last2=Fernée |first2=Tadd Graham |title=Islam, Democracy, and Cosmopolitanism: At Home and in the World |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-05397-7 |url=https://books.google.com/books?id=zibeAgAAQBAJ&pg=PA182 |language=en |year=2014 }} * {{Cite book |last=Morley |first=Iain |url={{google books|plainurl=y|id=eWhBAQAAQBAJ}} |title=The Prehistory of Music: Human Evolution, Archaeology, and the Origins of Musicality |publisher=Oxford University Press |year=2013 |isbn=978-0-19-923408-0 |location=Oxford}} * {{cite book |last1=Nichols |first1=Deborah L. |url=https://books.google.com/books?id=AHWarqdXsfIC |title=The Oxford Handbook of Mesoamerican Archaeology |last2=Pool |first2=Christopher A. |year=2012 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-999634-6 |language=en |access-date=5 June 2022 |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318020218/https://books.google.com/books?id=AHWarqdXsfIC |url-status=live}} * {{cite journal |first1=J. F. |last1=O'Connell |first2=J. |last2=Allen |first3=M. A. J. |last3=Williams |first4=A. N. |last4=Williams |first5=C. S. M. |last5=Turney |first6=N. A. |last6=Spooner |first7=J. |last7=Kamminga |first8=G. |last8=Brown |first9=A. |last9=Cooper |year=2018 |title=When Did ''Homo Sapiens'' First Reach Southeast Asia and Sahul? |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|Proceedings of the National Academy of Sciences]] |volume=115 |issue=34 |pages=8482–8490 |doi=10.1073/pnas.1808385115 |pmid=30082377 |pmc=6112744 |bibcode=2018PNAS..115.8482O |doi-access=free}} * {{cite book |last1=Paine |first1=Lincoln P. |editor1-last=Andrea |editor1-first=Alfred J. |title=World History Encyclopedia |publisher=Greenwood Publishing |isbn=978-1-85109-930-6 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=s5X3EAAAQBAJ&pg=RA3-PA273 |language=en |chapter=The Promotion of Trade through Buddhist Sanghas |year=2011 }} * {{cite book |last=Phillips |first=William |year=2017 |title=Critical Readings on Global Slavery |url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004346611/BP000028.xml |publisher=[[Brill Publishers]] |isbn=978-90-04-34661-1 |access-date=17 September 2021 |archive-date=4 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211004200010/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004346611/BP000028.xml |url-status=live}} * {{cite web |url=https://thediplomat.com/2017/10/buddhism-and-islam-in-asia-a-long-and-complicated-history/ |title=Buddhism and Islam in Asia: A Long and Complicated History |last=Pillalamarri |first=Akhilesh |year=2017 |website=thediplomat.com |publisher=[[The Diplomat]] |access-date=17 September 2021 |archive-date=23 January 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190123010309/https://thediplomat.com/2017/10/buddhism-and-islam-in-asia-a-long-and-complicated-history/ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Pollack |first1=Henry |title=A World Without Ice |publisher=Penguin |isbn=978-1-101-52485-5 |url=https://books.google.com/books?id=jV47VHRpmisC&pg=PA93 |language=en |year=2010 }} * {{cite book |last1=Pollack |first1=Henry |title=A World Without Ice |publisher=Penguin |isbn=978-1-101-52485-5 |url=https://books.google.com/books?id=jV47VHRpmisC&pg=PA93 |language=en |year=2010 }} * {{cite journal |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |display-authors=6 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |journal=Current Biology |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |year=2016 |pmid=26853362 |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |bibcode=2016CBio...26..827P |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930 }} * {{cite book |last1=Price |first1=Simon |last2=Thonemann |first2=Peter |title=The Birth of Classical Europe: A History from Troy to Augustine |publisher=Penguin Books |year=2010 |url=https://archive.org/details/birthofclassical00pric |isbn=978-0-670-02247-2 }} * {{cite journal |last1=Radivojevic |first1=M |last2=Rehren |first2=T |last3=Kuzmanovic-Cvetkovic |first3=J |last4=Jovanovic |first4=M |last5=Northover |first5=JP |year=2013 |title=Tainted Ores and the Rise of Tin Bronzes in Eurasia, {{circa}}6500 years ago |url=http://discovery.ucl.ac.uk/1420706/ |journal=Antiquity |volume=87 |issue=338 |pages=1030–1045 |doi=10.1017/S0003598X0004984X |doi-access=free |access-date=30 September 2023 |archive-date=19 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181119084854/http://discovery.ucl.ac.uk/1420706/ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Rael |first1=Ronald |title=Earth Architecture |publisher=Princeton Architectural Press |isbn=978-1-56898-767-5 |url=https://books.google.com/books?id=BsLAeifqe4EC&pg=PA113 |language=en |year=2009 }} * {{cite journal |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |display-authors=6 |title=Genetic History of an Archaic Hominin Group from Denisova Cave in Siberia |journal=Nature |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |year=2010 |pmid=21179161 |pmc=4306417 |doi=10.1038/nature09710 |bibcode=2010Natur.468.1053R |hdl=10230/25596 |author-link1=David Reich (geneticist) }} * {{cite web |last=Regulski |first=Ilona |year=2016 |title=The Origins and Early Development of Writing in Egypt |work=Oxford Handbooks Online |url=https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935413.001.0001/oxfordhb-9780199935413-e-61 |language=en |doi=10.1093/oxfordhb/9780199935413.013.61 |isbn=978-0-19-993541-3 |access-date=19 April 2020 |archive-date=31 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201031145327/https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935413.001.0001/oxfordhb-9780199935413-e-61 |url-status=live}} * {{cite book |last1=Roberts |first1=J. M. |last2=Westad |first2=Odd Arne |title=The Penguin History of the World |edition=6th |publisher=Penguin Books |year=2013 |isbn=978-1-84614-443-1 |url=https://books.google.com/books?id=A2cfZkU5aQgC |access-date=25 August 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429050130/https://books.google.com/books?id=A2cfZkU5aQgC |url-status=live }} * {{cite journal |last1=Seow |first1=Victor |title=A Tradition of Invention: The Paradox of Glorifying Past Technological Breakthroughs |journal=East Asian Science, Technology and Society|date=3 July 2022 |volume=16 |issue=3 |pages=349–366 |doi=10.1080/18752160.2022.2095103 |doi-access=free }} * {{cite book |last=Shaw |first=Stanford |title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume I: Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280–1808 |publisher=Cambridge University Press |year=1976 |isbn=978-0-521-29163-7 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/historyofottoman00stan }} * {{cite book |last=Singh |first=Upinder |author-link=Upinder Singh |title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century |url=https://books.google.com/books?id=GW5Gx0HSXKUC |publisher=Pearson Education |year=2008 |isbn=978-81-317-1120-0 |access-date=25 October 2022 |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318020243/https://books.google.com/books?id=GW5Gx0HSXKUC |url-status=live}} * {{cite journal |last1=Spoor |first1=Fred |last2=Gunz |first2=Philipp |last3=Neubauer |first3=Simon |last4=Stelzer |first4=Stefanie |last5=Scott |first5=Nadia |last6=Kwekason |first6=Amandus |last7=Dean |first7=M. Christopher |year=2015 |title=Reconstructed ''Homo Habilis'' Type OH 7 Suggests Deep-rooted Species Diversity in Early ''Homo'' |journal=Nature |volume=519 |issue=7541 |pages=83–86 |doi=10.1038/nature14224 |pmid=25739632 |bibcode=2015Natur.519...83S |s2cid=4470282}} * {{cite book |first=John R. |last=Short |title=An Introduction to Urban Geography |url=https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 |publisher=Routledge |year=1987 |isbn=978-0-7102-0372-4 |access-date=30 July 2022 |archive-date=20 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220320034104/https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 |url-status=live}} * {{cite book |editor-last1=Stearns |editor-first1=Peter N. |editor-link1=Peter Stearns |editor-first2=William L. |editor-last2=Langer |edition=6th |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |publisher=Houghton Mifflin Company |year=2001 |isbn=978-0-395-65237-4 |url=https://archive.org/details/encyclopediaofwo0000unse_i2x5 }} * {{cite journal |last1=Stephens |first1=Lucas |last2=Fuller |first2=Dorian |last3=Boivin |first3=Nicole |last4=Rick |first4=Torben |last5=Gauthier |first5=Nicolas |last6=Kay |first6=Andrea |last7=Marwick |first7=Ben |last8=Armstrong |first8=Chelsey Geralda |last9=Barton |first9=C. Michael |year=2019 |title=Archaeological Assessment Reveals Earth's Early Transformation Through Land Use |journal=Science |volume=365 |issue=6456 |pages=897–902 |doi=10.1126/science.aax1192 |issn=0036-8075 |pmid=31467217 |hdl=10150/634688 |hdl-access=free |bibcode=2019Sci...365..897S |s2cid=201674203}} * {{cite journal |last=Strait |first=David |title=The Evolutionary History of the Australopiths |journal=Evolution: Education and Outreach |year=2010 |volume=3 |issue=3 |page=341 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |s2cid=31979188 |language=en |issn=1936-6434 |doi-access=free }} * {{cite encyclopedia |last=Stutz |first=Aaron Jonas |title=Paleolithic |year=2018 |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781118584538.ieba0363 |encyclopedia=The International Encyclopedia of Biological Anthropology |pages=1–9 |editor-last=Trevathan |editor-first=Wenda |place=Hoboken |publisher=John Wiley & Sons, Inc. |language=en |doi=10.1002/9781118584538.ieba0363 |isbn=978-1-118-58442-2 |s2cid=240083827 |editor2-last=Cartmill |editor2-first=Matt |editor3-last=Dufour |editor3-first=Darna |editor4-last=Larsen |editor4-first=Clark |access-date=4 August 2022 |archive-date=1 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220801105234/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781118584538.ieba0363 |url-status=live}} * {{cite book |last1=Svard |first1=Lois |title=The Musical Brain: What Students, Teachers, and Performers Need to Know |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-758417-0 |url=https://books.google.com/books?id=mC6oEAAAQBAJ&pg=PA23 |language=en |year=2023 }} * {{cite book |title=The History of the Seljuq Turks from the Jāmiʻ Al-tawārīkh: An Ilkhanid Adaptation of the Saljūq-nāma of Ẓahīr Al-Dīn Nīshāpūrī |last1=Ṭabīb |first1=Rashīd al-Dīn |last2=Faḍlallāh |first2=Rašīd-ad-Dīn |last3=Nishapuri |first3=Zahir al-Din |last4=Nīšāpūrī |first4=Ẓahīr-ad-Dīn |year=2001 |publisher=Psychology Press |url=https://books.google.com/books?id=jmMpaJZemk0C |isbn=978-0-7007-1342-4 |editor-last=Bosworth |editor-first=Clifford Edmund |translator-last=Luther |translator-first=Kenneth Allin |access-date=25 August 2023 |archive-date=25 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825093140/https://books.google.com/books?id=jmMpaJZemk0C |url-status=live}} * {{cite book|last1=Tignor|first1=Robert|last2=Adelman|first2=Jeremy|last3=Brown|first3=Peter|last4=Elman|first4=Benjamin|last5=Liu|first5=Xinru|last6=Pittman|first6=Holly|last7=Shaw|first7=Brent|url=http://archive.org/details/worldstogetherwo0001tign|title=Worlds Together, Worlds Apart, Volume One: Beginnings Through the 15th Century|edition=4th|year=2014|publisher=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-92208-0|ref={{harvid|Tignor et al.|2014}}}} * {{cite book |last1=Tiliouine |first1=Habib |last2=Renima |first2=Ahmed |last3=Estes |first3=Richard J. |editor1-last=Tiliouine |editor1-first=Habib |editor2-last=Estes |editor2-first=Richard J. |title=The State of Social Progress of Islamic Societies: Social, Economic, Political, and Ideological Challenges |publisher=Springer |isbn=978-3-319-24774-8 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=f9f7CwAAQBAJ&pg=PA37 |language=en |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |year=2016 }} * {{cite journal |title=The Islamization of Central Asia in the Sāmānid Era and the Reshaping of the Muslim World |last=Tor |first=Deborah |year=2009 |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |volume=72 |issue=2 |pages=279–299 |publisher=[[Cambridge University Press]] |doi=10.1017/S0041977X09000524 |jstor=40379005 |s2cid=153554938}} * {{cite journal |last1=Villmoare |first1=Brian |last2=Kimbel |first2=William |last3=Seyoum |first3=Chalachew |last4=Campisano |first4=Christopher |last5=DiMaggio |first5=Erin |last6=Rowan |first6=John |last7=Braun |first7=David |last8=Arrowsmith |first8=J Ramón |last9=Reed |first9=Kaye |display-authors=6 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |journal=Science |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |year=2015 |pmid=25739410 |doi=10.1126/science.aaa1343 |doi-access=free |bibcode=2015Sci...347.1352V}} * {{cite journal |last1=Weber |first1=Gerhard W. |last2=Hershkovitz |first2=Israel |last3=Gunz |first3=Philipp |last4=Neubauer |first4=Simon |last5=Ayalon |first5=Avner |last6=Latimer |first6=Bruce |last7=Bar-Matthews |first7=Miryam |last8=Yasur |first8=Gal |last9=Barzilai |first9=Omry |last10=May |first10=Hila |year=2020 |title=Before the Massive Modern Human Dispersal into Eurasia: A 55,000-year-old Partial Cranium from Manot Cave, Israel |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1040618219308080 |journal=Quaternary International |language=en |volume=551 |pages=29–39 |doi=10.1016/j.quaint.2019.10.009 |bibcode=2020QuInt.551...29W |s2cid=210628420 |issn=1040-6182 |access-date=17 August 2022 |archive-date=24 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124220617/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1040618219308080 |url-status=live}} * {{cite book |last=Wengrow |first=David<!-- |author-link=David Wengrow--> |chapter=The Invention of Writing in Egypt |title=Before the Pyramids: Origin of Egyptian Civilization |publisher=Oriental Institute of the University of Chicago |year=2011 }} * {{cite book |title=The Zapotecs: Princes, Priests, and Peasants |last=Whitecotton |first=Joseph W. |publisher=University of Oklahoma Press |year=1977 |no-pp=y}} * {{cite book |first1=Stephen |last1=Williams |first2=Gerard |last2=Friell |title=Theodosius: The Empire at Bay |url=https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ |year=2005 |publisher=Routledge |isbn=978-1-135-78262-7 |access-date=30 July 2022 |archive-date=30 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220530232720/https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Wragg-Sykes |first1=Rebecca |title=Big History: Our Incredible Journey, from Big Bang to Now |publisher=Dorling Kindersley |isbn=978-0-241-22590-5 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=tbbjDwAAQBAJ&pg=PA180 |language=English |year=2016 |chapter=Humans Evolve |access-date=4 May 2024 |archive-date=2 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240502164908/https://books.google.com/books?id=tbbjDwAAQBAJ&pg=PA183 |url-status=live }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=3|title=Early Cities in Comparative Perspective, 4000 BCE–1200 CE|editor1-last=Yoffee|editor1-first=Norman|editor1-link=Norman Yoffee|url=https://books.google.com/books?id=SQS7BwAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-19008-4|publisher=Cambridge University Press|access-date=9 October 2023|archive-date=14 October 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231014105512/https://books.google.com/books?id=SQS7BwAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite journal|vauthors=Yong E |year=2011 |title=Mosaic Humans, the Hybrid Species|journal=New Scientist |volume=211 |issue=2823 |pages=34–38|bibcode=2011NewSc.211...34Y|doi=10.1016/S0262-4079(11)61839-3|doi-access=free}} * {{cite book|last=Xue |first=Zongzheng |year=1992 |title=A History of Turks |publisher=Chinese Social Sciences Press}} {{reflist|group=lower-alpha}} {{refend}} {{stubbur|saga}} [[Flokkur:Mannkynssaga| ]] pq8dc8divyloz3o9yn6h73jyylplzfv 1892155 1892084 2024-12-17T00:18:18Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892155 wikitext text/x-wiki [[Mynd:World_population_growth_(lin-log_scale).png|thumb|right|Lógaritmískur skali sem sýnir mannfjöldaþróun á jörðinni frá upphafi nýsteinaldar.]] '''Mannkynssaga''' er [[saga]] [[maðurinn|mannkyns]] sem hefst á [[fornsteinöld]], en [[jarðsaga]] er saga [[jörðin|jarðarinnar]], þar á meðal saga [[líf]]s áður en maðurinn kom til. Sá tími sem engar [[skrif|ritheimildir]] eru til um er kallaður [[forsögulegur tími]] en með [[skrift]] og rituðum heimildum hefst [[sögulegur tími]].<ref group="lower-alpha">{{vísindavefurinn|206|Hvað nær mannkynssagan langt aftur í tímann?|höfundur=Guðmundur Hálfdanarson|dags=9.3.2000}}</ref> Forsögulegur tími hefst á fornsteinöld en upphaf [[nýsteinöld|nýsteinaldar]] markast af [[landbúnaðarbyltingin|landbúnaðarbyltingunni]] (milli 8000 og 5000 [[f.o.t.]]) í [[frjósami hálfmáninn|frjósama hálfmánanum]]. Á [[bronsöld]] þróuðust stór menningarríki sem eru kölluð ''[[vagga siðmenningar]]'': [[Mesópótamía]], [[Egyptaland hið forna]] og [[Indusdalsmenningin]]. Hefðbundin [[sagnaritun]] skiptir sögu ólíkra heimshluta í ólík tímabil. Til dæmis er algengt að notast við [[konungsætt]]ir til að afmarka söguleg tímabil eins og gert er í [[saga Kína|sögu Kína]]. Í mörgum heimshlutum eru til einhvers konar „klassísk“ tímabil, „miðtímabil“ og „nútími“, en þessi tímabil ná gjarnan yfir ólík tímaskeið. Í [[saga Indlands|sögu Indlands]] nær til dæmis „klassíska“ tímabilið frá 230 f.o.t. til 1200 e.o.t., „miðtímabil“ frá 1200 til um 1600 og nýöld frá 1600 til okkar daga. Í [[saga Ameríku|sögu Ameríku]] nær „klassíska“ tímabilið frá 200 til 900 þegar [[Majar]] mynduðu stór menningarríki, en tímabilið frá 900 til upphafs landvinningatímans 1519 er kallað „síðklassíska“ tímabilið. Í [[samtími|samtímanum]] tvinnast saga ólíkra heimshluta saman vegna [[hnattvæðing]]arinnar. Mannkynssagan nær yfir um 2,8 milljón ár, frá því ættkvíslin ''[[Homo]]'' kom fyrst fram á sjónarsviðið til okkar daga. Fyrir um 300.000 árum þróuðust [[nútímamaður|nútímamenn]] og allar aðrar tegundir af ættkvíslinni dóu smám saman út. [[Landbúnaðarbyltingin]] átti sér stað fyrir um 12.000 árum og um 7.000 árum síðar tóku menn að notast við ritmál svo sögulegur tími er í raun agnarlítill hluti af mannkynssögunni í árum talið. Fjölmargar vísindagreinar fást við rannsóknir á sögu mannsins. Meðal þeirra helstu eru [[sagnfræði]], [[fornleifafræði]], [[mannfræði]], [[málvísindi]] og [[erfðafræði]]. ==Forsögulegur tími== {{Aðalgrein|Forsögulegur tími}} [[File:Lucy.jpg|thumb|upright=.7|„[[Lucy (Australopithecus)|Lucy]]“, fyrsta beinagrindin af ''[[Australopithecus afarensis]]'' sem fannst, var aðeins 1,06 metrar á hæð.<ref>{{harvnb|Jungers|1988|pp=227–231}}</ref>|alt=Skeleton]] ===Þróun mannsins=== {{Aðalgrein|Þróun mannsins}} Fyrir 7-5 milljón árum síðan greindist ættkvíslin ''[[homininae]]'' frá [[mannapar|mannöpum]] í Afríku.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=1|}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2011|p=150}}</ref><ref>{{harvnb|Dunbar|2016|p=8}}</ref><ref>{{harvnb|Wragg-Sykes|2016|pp=[https://books.google.com/books?id=tbbjDwAAQBAJ&pg=PA183 183–184]}}</ref> Eftir að tegundin greindist frá [[simpansar|simpönsum]] þróaðist [[tvífætlingsstaða]] hjá fyrstu [[suðurapar|suðuröpum]] (''Australopithecus''), hugsanlega sem aðlögun að gresjulandslagi í stað skóga.<ref>{{harvnb|Dunbar|2016|pp=8, 10}}</ref><ref>{{harvnb|Lewton|2017|p=[https://books.google.com/books?id=DTwuDwAAQBAJ&pg=PA117 117]}}</ref> Forverar manna tóku að nota frumstæð steinverkfæri fyrir um það bil 3,3 milljónum ára.<ref>{{harvnb|Harmand|2015|pp=[https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8697F75/download 310–315]}}</ref> Sumir steingervingafræðingar hafa stungið upp á 3,39 milljón árum, byggt á beinum frá [[Dikiki]] í Eþíópíu sem bera merki um skurði,<ref>{{harvnb|McPherron|Alemseged|Marean|Wynn|2010|pp=857–860}}</ref> þótt aðrir dragi það í efa.<ref>{{harvnb|Domínguez-Rodrigo|Alcalá|2016|pp=[https://paleoanthro.org/media/journal/content/PA20160046.pdf 46–53]}}</ref> Það myndi þá marka upphaf [[fornsteinöld|fornsteinaldar]], miklu fyrr en áður var talið.<ref>{{harvnb|de la Torre|2019|pp=11567–11569}}</ref><ref>{{harvnb|Stutz|2018|pp=[https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781118584538.ieba0363 1–9]}}</ref> Ættkvíslin ''Homo'' þróaðist frá ættkvísl suðurapa.<ref>{{harvnb|Strait|2010|p=341}}</ref> Elstu minjar um ættkvíslina eru 2,8 milljón ára gömul bein ([[LD 350-1]]) frá Eþíópíu,<ref>{{harvnb|Villmoare|Kimbel|Seyoum|Campisano|2015|pp=1352–1355}}</ref> og elsta manntegundin sem lýst hefur verið er ''[[Homo habilis]]'' sem kom fram fyrir 2,3 milljón árum.<ref>{{harvnb|Spoor|Gunz|Neubauer|Stelzer|2015|pp=[https://www.researchgate.net/publication/273149772 83–86]}}</ref> Helsti munurinn á ''Homo habilis'' og ''Australopithecus'' er að heili hinna fyrrnefndu var 50% stærri.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=5}}</ref> ''[[Homo erectus|H. erectus]]'' kom fram á sjónarsviðið fyrir 2 milljón árum<ref>{{harvnb|Herries|Martin|Leece|Adams|2020}}</ref> og var fyrsta manntegundin sem ferðaðist út fyrir Afríku til Evrasíu.<ref>{{harvnb|Dunbar|2016|p=10}}</ref> Hugsanlega fyrir 1,5 milljón árum, en örugglega fyrir 250.000 árum, tóku menn að kveikja elda til upphitunar og matreiðslu.<ref>{{harvnb|Gowlett|2016|p=20150164}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2015|p=11}}</ref> Fyrir um 500.000 árum greindist ættkvíslin ''Homo'' í margar tegundir [[frummenn|frummanna]], eins og [[neanderthalsmenn]] í Evrópu, [[denisovmenn]] í Síberíu, og hina smáu [[flóresmaðurinn|flóresmenn]] í Indónesíu.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=400n}}</ref><ref>{{harvnb|Dunbar|2016|p=11}}</ref> Þróun mannsins var ekki einfalt línulegt eða sundurgreint ferli, og fól í sér blöndun frummanna og nútímamanna.<ref>{{harvnb|Hammer|2013|pp=66–71}}</ref><ref>{{harvnb|Yong|2011|pp=34–38}}</ref> Erfðarannsóknir hafa sýnt fram á að blöndun tiltölulega aðgreindra manntegunda hafi verið algeng í þróunarsögu mannsins.<ref>{{harvnb|Ackermann|Mackay|Arnold|2015|pp=1–11}}</ref> Slíkar rannsóknir benda til þess að mörg gen úr neanderthalsmönnum sé að finna hjá nær öllum hópum fólks utan [[Afríka sunnan Sahara|Afríku sunnan Sahara]]. Neanderthalsmenn og aðrar manntegundir, eins og denisovmenn, gætu hafa skilið eftir allt að 6% af erfðaefni sínu í nútímamönnum.<ref>{{harvnb|Reich|Green|Kircher|Krause|2010|pp=1053–1060}}</ref><ref>{{harvnb|Abi-Rached|Jobin|Kulkarni|McWhinnie|2011|pp=89–94}}</ref> ===Elstu nútímamenn=== Manntegundin ''Homo sapiens'' kom fram á sjónarsviðið í Afríku fyrir 300.000 árum. Hún þróaðist út frá tegundinni ''[[Homo heidelbergensis]]''.<ref>{{harvnb|Hublin|Ben-Ncer|Bailey|Freidline|2017|pp=289–292}}</ref><ref>{{harvnb|Fagan|Durrani|2021|loc=[https://books.google.com/books?id=NNFKEAAAQBAJ 3. Enter Homo Sapiens (c. 300,000 Years Ago and Later)]}}</ref><ref>{{harvnb|Coolidge|Wynn|2018|p=[https://books.google.com/books?id=DAJCDwAAQBAJ&pg=PA5 5]}}</ref> Næstu árþúsund hélt þróunin áfram og fyrir um 100.000 árum voru menn farnir að nota skartgripi og [[okkur]] til að skreyta líkama sinn.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=319}}</ref> Fyrir um 50.000 árum tóku menn að grafa hina látnu, nota kastvopn og ferðast um höf og vötn.<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=319–320, 330, 354}}</ref> Ein mikilvægasta breytingin (sem ekki er hægt að tímasetja með vissu) var þróun [[tungumál]]sins, sem bætti samskiptahæfni manna til mikilla muna.<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=344–346}}</ref> Elstu merki um [[list]]ræna tjáningu er að finna í [[hellamálverk]]um og útskurði í bein, stein og tennur, sem hefur verið túlkað sem merki um [[andatrú]]<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|pp=17–18}}</ref> eða [[sjamanismi|sjamanisma]].<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=357–358, 409}}</ref> Elstu hljóðfæri sem fundist hafa (fyrir utan mannsröddina) eru [[beinflauta|beinflautur]] frá Júrafjöllum í Þýskalandi og eru um 40.000 ára gamlar.<ref>{{harvnb|Morley|2013|pp=42–43}}</ref><ref>{{harvnb|Svard|2023|p=[https://books.google.com/books?id=mC6oEAAAQBAJ&pg=PA23 23]}}</ref> Steinaldarmenn voru [[veiðimenn og safnarar]] og lifðu [[hirðingi|flökkulífi]].<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=22}}</ref> [[File:Early migrations mercator.svg|thumb|upright=1.3|Útbreiðsla mannsins um jörðina miðað við tilgátuna um suðræna dreifingu.]] Flutningar nútímamanna frá Afríku áttu sér stað í nokkrum bylgjum fólksflutninga, sem hófust fyrir 194.000 til 177.000 árum.<ref>{{harvnb|Weber|Hershkovitz|Gunz|Neubauer|2020|pp=[https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1040618219308080 29–39]}}</ref> Viðtekin skoðun meðal fræðimanna er að fyrstu bylgjurnar hafi dáið út og að allir nútímamenn utan Afríku séu afkomendur sama hóps sem fluttist þaðan fyrir 70.000-50.000 árum síðan.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=283}}</ref><ref>{{harvnb|O'Connell|Allen|Williams|Williams|2018|pp=8482–8490}}</ref><ref>{{harvnb|Posth|Renaud|Mittnik|Drucker|2016|pp=827–833}}</ref> ''H. sapiens'' fluttist til allra meginlandanna og stærri eyja og kom til Ástralíu fyrir 65.000 árum,<ref>{{harvnb|Clarkson|Jacobs|Marwick|Fullagar|2017|pp=306–310}}</ref> Evrópu fyrir 45.000 árum,<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=283}}</ref> og Ameríku fyrir 21.000 árum.<ref>{{harvnb|Bennett|2021|pp=[https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586 1528–1531]}}</ref> Þessir fólksflutningar áttu sér stað á [[síðasta ísöld|síðustu ísöld]], þegar mörg af þeim svæðum sem í dag eru hlýtempruð voru óbyggileg vegna kulda.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=316}}</ref><ref>{{harvnb|Pollack|2010|p=[https://books.google.com/books?id=jV47VHRpmisC&pg=PA93 93]}}</ref> Undir lok ísaldarinnar, fyrir um 12.000 árum, höfðu menn náð að breiðast út til nær allra svæða jarðar sem voru laus við ís.<ref>{{harvnb|Christian|2015|p=400}}</ref> Útbreiðsla manna fór saman við [[fjöldaútdauðinn á kvarter|fjöldaútdauðann á kvarter]] og útdauða neanderthalsmanna<ref>{{harvnb|Christian|2015|pp=321, 406, 440–441}}</ref> sem líklega stöfuðu af loftslagsbreytingum, athöfnum manna, eða blöndu af þessu tvennu.<ref>{{harvnb|Koch|Barnosky|2006|pp=215–250}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2015|p=406}}</ref> ===Upphaf landbúnaðar=== {{Aðalgrein|Nýsteinöld}} Um 10.000 [[f.o.t.]] markar [[landbúnaðarbyltingin]] upphaf grundvallarbreytinga á lífsháttum manna á [[nýsteinöld]].<ref>{{harvnb|Lewin|2009|p=[https://books.google.com/books?id=xryuw8sqNsoC 247]}}</ref> [[Landbúnaður]] hófst á mismunandi tímum á mismunandi svæðum<ref>{{harvnb|Stephens|Fuller|Boivin|Rick|2019|pp=897–902}}</ref> og á sér minnst 11 upprunastaði.<ref>{{harvnb|Larson|Piperno|Allaby|Purugganan|2014|pp=6139–6146}}</ref> [[Kornrækt]] og [[húsdýr]]ahald hófust í [[Mesópótamía|Mesópótamíu]] að minnsta kosti um 8500 f.o.t. og fólust í ræktun [[hveiti]]s, [[bygg]]s, [[kind]]a og [[geit]]a.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|p=11}}</ref> Menn tóku að rækta [[hrísgrjón]] við [[Yangtze-fljót]] í Kína um 8000-7000 f.o.t. og [[hirsi]] kann að hafa verið ræktað við [[Gulá]] um 7000 f.o.t.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|pp=325, 336}}</ref> Svín voru mikilvægasta húsdýrið í Kína.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=323}}</ref> Í [[Sahara]] í Afríku ræktaði fólk [[dúrra|dúrru]] og aðrar jurtir á milli 8000 og 5000 f.o.t. og aðrar miðstöðvar landbúnaðar voru í hálendi Eþíópíu og regnskógum Vestur-Afríku.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=21}}</ref> Ræktun nytjaplantna hófst í [[Indusdalur|Indusdal]] um 7000 f.o.t. og tekið var að rækta nautgripi um 6500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=265}}</ref> Ræktun [[kúrbítur|kúrbíts]] í Suður-Ameríku byrjaði að minnsta kosti fyrir 8500 f.o.t. og [[örvarrót]] var ræktuð í Mið-Ameríku um 7800 f.o.t.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=518}}</ref> Kartöflur voru fyrst ræktaðar í [[Andesfjöll]]um þar sem [[lamadýr]] voru gerð að húsdýrum.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=85}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=202}}</ref> Sumir telja líklegt að konur hafi leikið lykilhlutverk í þróun nytjaplantna.<ref>{{harvnb|Adovasio|Soffer|Page|2007|pp=243, 257}}</ref><ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021}}</ref> [[File:Göbeklitepe Building C sept 2019 5373crop.jpg|thumb|upright=.7|Útskorin súla frá [[Göbekli Tepe]].]] Ýmsar kenningar hafa verið settar fram um orsakir landbúnaðarbyltingarinnar.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=218}}</ref> Sumar þeirra telja að fólksfjölgun hafi fengið fólk til að leita nýrra leiða til að afla matar. Samkvæmt öðrum kenningum var fólksfjölgun afleiðing fremur en orsök betri aðferða við öflun matvæla.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=95}}</ref> Aðrir orsakaþættir sem hafa verið nefndir eru loftslagsbreytingar, skortur á úrræðum, og hugmyndafræði.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|pp=216–218}}</ref> Umbreytingin skapaði umframmagn matvæla sem hægt var að nota til að halda uppi fólki sem tók ekki beinan þátt í að afla þeirra.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=34–35}}</ref> Þar með skapaðist grundvöllur fyrir þéttari byggð og fyrstu borgir og ríki urðu til.<ref>{{harvnb|Lewin|2009|p=[https://books.google.com/books?id=xryuw8sqNsoC 247]}}</ref> Borgirnar urðu miðstöðvar fyrir [[viðskipti]], [[iðnaður|iðnað]] og [[stjórnmál]].<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|pp=313, 391}}</ref> Þær mynduðu gagnkvæm tengsl við [[sveit]]irnar í kring, þaðan sem þær fengu matvæli, en gáfu í staðinn afurðir iðnframleiðslu og stjórnsýslu.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=193}}</ref><ref>{{harvnb|Yoffee|2015|pp=313–316}}</ref> Elstu borgir sem fundist hafa eru [[Çatalhöyük]] og [[Jeríkó]], sem gætu hafa orðið til á 10. eða 9. árþúsundinu f.o.t.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|p=13}}</ref><ref>{{harvnb|Rael|2009|p=[https://books.google.com/books?id=BsLAeifqe4EC&pg=PA113 113]}}</ref><ref>{{harvnb|Ganivet|2019|p=[https://books.google.com/books?id=QhazDwAAQBAJ&pg=PA25 25]}}</ref> [[Hirðingjar|Hirðingjasamfélög]] sem flökkuðu með hjarðir húsdýra þróuðust á þurrkastöðum sem hentuðu illa til jarðræktar, eins og á [[Evrasíusteppan|Evrasíusteppunni]] og [[Sahel]]svæðinu í Norður-Afríku.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|pp=161–162, 172–173}}</ref> Átök milli hirðingja og bænda með fasta búsetu hafa blossað upp með reglulegu millibili í mannkynssögunni.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=99}}</ref> Nýsteinaldarmenn dýrkuðu forfeður, helgistaði eða [[goð]]mögn sem líktust mönnum.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=19}}</ref> Hofbyggingarnar í [[Göbekli Tepe]] í Tyrklandi, frá 9500–8000 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Kinzel|Clare|2020|pp=[https://books.google.com/books?id=S6QGEAAAQBAJ 32–33]}}</ref> eru dæmi um trúarlega byggingarlist frá nýsteinöld.<ref>{{harvnb|Barker|Goucher|2015|p=224}}</ref> [[Málmvinnsla]] kom fyrst fram með gerð verkfæra og skrautmuna úr [[kopar]] um 6400 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=21}}</ref> Gull- og silfurvinnsla fylgdu í kjölfarið, aðallega sem efni í skartgripi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=21}}</ref> Elstu minjar um gerð [[brons]], sem er málmblanda kopars og [[tin]]s, eru frá því um 4500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Radivojevic|Rehren|Kuzmanovic-Cvetkovic|Jovanovic|2013|pp=[http://discovery.ucl.ac.uk/1420706/ 1030–1045]}}</ref> Bronsvinnsla varð þó ekki algeng fyrr en á þriðja árþúsundinu f.o.t.<ref>{{harvnb|Headrick|2009|pp=30–31}}</ref> == Fornöld == {{Aðalgrein|Fornöld}} === Vöggur siðmenningar === [[File:All Gizah Pyramids.jpg|thumb|[[Píramídarnir í Gísa]], Egyptalandi.]] Á [[bronsöld]] þróuðust borgir og flókin [[siðmenning]]arsamfélög.<ref>{{harvnb|McClellan|Dorn|2006|p=[https://books.google.com/books?id=aJgp94zNwNQC 41]}}</ref><ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=46}}</ref> Þau fyrstu risu í kringum stórfljót, fyrst í [[Mesópótamía|Mesópótamíu]] um 3300 f.o.t., milli ánna [[Tígris]] og [[Efrat]].<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|p=21}}</ref><ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=53}}</ref> Þar á eftir kom [[Egyptaland hið forna]] við [[Níl]] um 3200 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bard|2000|p=63}}</ref><ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=70}}</ref> [[Caral-Supe-menningin]] í [[Perú]] kom fram um 3100 f.o.t.<ref name="Benjamin 2015-3">{{harvnb|Benjamin|2015|p=563}}</ref> [[Indusdalsmenningin]] í Pakistan og Norður-Indlandi um 2500 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021|p=314}}</ref><ref>{{harvnb|Chakrabarti|2004|pp=10–13}}</ref><ref>{{harvnb|Allchin|Allchin|1997|pp=153–168}}</ref> og [[Kína til forna]] við [[Jangtse]] og [[Gulá]] um 2200 f.o.t.<ref name="Ropp 2010">{{harvnb|Ropp|2010|p=2}}</ref> Þessi samfélög áttu nokkur einkenni sameiginleg, eins og miðstýrt stjórnkerfi, flókið hagkerfi og félagslega lagskiptingu, og aðferðir til að halda skrár.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=23}}</ref> Í þessum samfélögum þróaðist ný tækni eins og [[hjólið]],<ref>{{harvnb|Headrick|2009|p=32}}</ref> [[stærðfræði]],<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=59}}</ref> [[brons]]vinnsla,<ref name="Bulliet et al-3">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=35}}</ref> [[seglskip]],<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=91}}</ref> [[leirkerahjól]]ið,<ref name="Bulliet et al-3"/> [[vefnaður|ofin]] klæði,<ref name="McNeill 1999">{{harvnb|McNeill|1999|p=16}}</ref> gerð stórbygginga,<ref name="McNeill 1999"/> og [[ritmál]]ið.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|p=18}}</ref> [[Fjölgyðistrú]] þróaðist í kringum hofbyggingar, þar sem [[prestur|prestar]] framkvæmdu [[fórn]]arathafnir.<ref>{{harvnb|Johnston|2004|pp=[http://archive.org/details/religionsofancie0000unse_d0s1 13, 19]}}</ref> [[File:Xerxes Cuneiform Van (cropped).png|thumb|upright=.8|Áletrun með [[fleygrúnir|fleygrúnum]] frá Tyrklandi.]] [[Skrift]] auðveldaði stjórnsýslu borga, tjáningu hugmynda, og varðveislu upplýsinga.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=43–46}}</ref> Hún gæti hafa þróast með sjálfstæðum hætti að minnsta kosti á fjórum stöðum: í Mesópótamíu um 3300 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=118}}</ref> Egyptalandi um 3250 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Regulski|2016}}</ref><ref>{{harvnb|Wengrow|2011|pp=99–103|loc=The Invention of Writing in Egypt}}</ref> Kína um 1200 f.o.t.,<ref>{{harvnb|Boltz|1996|p=[https://archive.org/details/worldswritingsys0000unse/ 191]|loc=Early Chinese Writing}}</ref> og [[Mið-Ameríka|Mið-Ameríku]] um 650 f.o.t.<ref>{{harvnb|Fagan|Beck|1996|p=[https://books.google.com/books?id=ystMAgAAQBAJ&pg=PA762 762]}}</ref> Til eru eldri ummerki um [[frumskrift]], en elsta þekkta ritkerfið eru [[fleygrúnir]] frá Mesópótamíu. Þær þróuðust út frá [[myndletur|myndletri]] sem smám saman varð óhlutbundnara.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=53–54}}</ref><ref>{{harvnb|Tignor et al.|2014|pp=49, 52}}</ref> Önnur útbreidd ritkerfi voru [[helgirúnir]] Egypta og [[indusskrift]].<ref>{{harvnb|Robinson|2009|p=[https://books.google.com/books?id=zcXH52jICOEC&pg=PA38 38]}}</ref> Í Kína var fyrst tekið að nota ritmál á tímum [[Shang-veldið|Shang-veldisins]], 1766-1045 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=80}}</ref><ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=136}}</ref> Árnar og höfin auðvelduðu flutninga, sem ýtti undir [[viðskipti]] með vörur, hugmyndir og nýja tækni.<ref>{{harvnb|Abulafia|2011|pp=[http://archive.org/details/greatseahumanhis0000abul xvii, ''passim'']}}</ref><ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=89}}</ref> Ný hernaðartækni sem kom fram á bronsöld, eins og [[riddaralið]] á tömdum [[hestur|hestum]], og [[stríðsvagn]]ar, gerðu [[her]]jum kleift að færa sig milli staða hraðar en áður.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=35}}</ref><ref>{{harvnb|Christian|2011|p=[https://books.google.com/books?id=xFHOahfX0R4C&pg=PA256 256]}}</ref> Verslun varð sífellt mikilvægari og borgarsamfélög þróuðu [[iðnaður|iðnað]] sem reiddi sig á [[hráefni]] frá fjarlægum löndum. Til varð net verslunarleiða og [[hnattvæðing]] fornaldar hófst.<ref>{{harvnb|Tignor et al.|2014|pp=48–49}}</ref> Sem dæmi, þá notaðist bronsframleiðsla í Suðvestur-Asíu við innflutt [[tin]] sem gat borist þangað alla leið frá Englandi.<ref>{{harvnb|Headrick|2009|p=31}}</ref> Vexti borga fylgdi oft stofnun ríkja og stórvelda.<ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021|p=362}}</ref> Egyptaland skiptist upphaflega í Efra- og Neðra-Egyptaland, en löndin tvö voru sameinuð í eitt ríki í öllum Nílardalnum um 3100 f.o.t.<ref>{{harvnb|Bard|2000|pp=57–64}}</ref> Um 2600 f.o.t. voru borgirnar [[Harappa]] og [[Mohenjo-daro]] reistar í árdal Indusfljótsins.<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=320}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=46}}</ref> Saga Mesópótamíu einkenndist af stríðum milli borgríkja, sem skiptust á að fara með forræði yfir landinu.<ref>{{harvnb|Yoffee|2015|p=257}}</ref> Frá 25. til 21. aldar f.o.t. risu stórveldi [[Akkadía|Akkadíu]] og [[Ný-Súmerar|Súmer]] á þessu svæði.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|pp=36–37}}</ref> [[Mínóíska menningin]] kom fram á eynni Krít um 2000 f.o.t. og er sögð vera fyrsta siðmenningarsamfélagið í Evrópu.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=56}}</ref> Næstu árþúsundin risu samfélög af þessu tagi um allan heim.<ref>{{harvnb|McNeill|1999|pp=46–47}}</ref> Um 1600 f.o.t. hóf [[Mýkenumenningin]] að þróast á Grikklandi.<ref>{{harvnb|Price|Thonemann|2010|p=[https://archive.org/details/birthofclassical00pric 25]}}</ref> Hún blómstraði fram að [[Bronsaldarhrunið|Bronsaldarhruninu]] sem reið yfir mörg samfélög við Miðjarðarhaf milli 1300 og 1000 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=331}}</ref> Undirstöður indverskrar menningar (meðal annars [[hindúasiður]]) voru lagðar á [[Vedatímabilið|Vedatímabilinu]], 1750-600 f.o.t.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|pp=116–122}}</ref> Frá um 550 f.o.t. urðu til mörg sjálfstæð konungsríki og lýðveldi á Indlandsskaga sem eru þekkt sem [[Mahajanapada-ríkin]].<ref>{{harvnb|Singh|2008|pp=[https://books.google.com/books?id=GW5Gx0HSXKUC 260–264]}}</ref> [[File:San Lorenzo Monument 4 crop.jpg|thumb|upright=.7|Risahöfuð frá tímum [[Olmekar|Olmeka]].]] Þjóðir sem töluðu [[bantúmál]] hófu að breiðast út um miðja og sunnanverða Afríku frá 3000 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=646–647}}</ref> Þessi útþensla og samskipti þeirra við aðrar þjóðir urðu til þess að breiða út [[blandaður búskapur|blandaðan búskap]] og [[járn]]vinnslu í Afríku sunnan Sahara, og leiddu til þróunar samfélaga eins og [[Nok-menningin|Nok-menningarinnar]] þar sem Nígería er nú um 500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=648}}</ref> [[Lapita-menningin]] varð til á [[Bismarck-eyjar|Bismarck-eyjum]] nærri [[Nýja-Gínea|Nýju-Gíneu]] um 1500 f.o.t. og nam land á mörgum fjarlægum eyjum [[Eyjaálfa|Eyjaálfu]], allt að [[Samóa]], fyrir 700 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=617}}</ref> Í Ameríku kom [[Norte Chico-menningin]] fram í Perú um 3100 f.o.t.<ref name="Benjamin 2015-3"/> sem reisti stórbyggingar í borginni [[Caral]], frá 2627-1977 f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=562}}</ref><ref>{{harvnb|Shady Solis|Haas|Creamer|2001|pp=[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1059519 723–726]}}</ref> [[Chavín-menningin]] er stundum talin vera fyrsta [[Andesríki]]ð,<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=564}}</ref> með miðstöð við hofbyggingarnar í [[Chavín de Huantar]].<ref>{{harvnb|Graeber|Wengrow|2021|p=389}}</ref> Önnur mikilvæg ríki sem urðu til á þessum slóðum eru [[Moche-menningin]] sem lýsti athöfnum daglegs lífs með leirmyndum, og [[Nazca-menningin]], sem gerði risavaxnar dýramyndir á yfirborð [[Nazca-eyðimörkin|Nazca-eyðimerkurinnar]] ([[Nazca-línurnar]]).<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=565}}</ref> Um 1200 f.o.t. kom ríki [[Olmekar|Olmeka]] fram í Mið-Ameríku.<ref>{{harvnb|Nichols|Pool|2012|p=[https://books.google.com/books?id=AHWarqdXsfIC 118]}}</ref> Það er þekkt fyrir stór steinhöfuð sem Olmekar hjuggu út í [[basalt]].<ref>{{harvnb|Brown|2007|p=150}}</ref> Olmekar þróuðu líka fyrsta [[miðamerísk dagatöl|miðameríska dagatalið]] sem seinni tíma menningarríki, eins og [[Majar]] og [[Astekar]], tóku upp.<ref>{{harvnb|Brown|2007|pp=150–153}}</ref> Í Norður-Ameríku þróuðust samfélög veiðimanna og safnara þar sem ríkti meiri jöfnuður. Þessi samfélög ræktuðu líka nytjajurtir eins og [[sólblóm]] í smáum stíl.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=539–540}}</ref> Þau reistu stóra moldarhauga, eins og [[Watson Brake]] (4000 f.o.t.) og [[Poverty Point]] (3600 f.o.t.) í Louisiana.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=540–541}}</ref> === Öxulöld === [[File:Gandhara Buddha (tnm).jpeg|thumb|upright=.7|[[Standandi Búdda frá Gandhara]], 2. öld.]] Tímabilið frá 800 til 200 f.o.t. var nefnt [[öxulöld]] af þýska heimspekingnum [[Karl Jaspers]]<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=101}}</ref> með vísun í það hversu margar mikilvægar heimspekilegar og trúarlegar hugmyndir komu fram á þeim tíma, á ólíkum stöðum að mestu óháð hver annarri.<ref>{{harvnb|Baumard|Hyafil|Boyer|2015|p=e1046657}}</ref> [[Konfúsíusismi]] í Kína,<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=67}}</ref> [[búddatrú]] og [[jainismi]] á Indlandi,<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=665}}</ref> og [[eingyðistrú]] [[gyðingdómur|gyðinga]], hófust allar á þessu tímabili.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=115}}</ref> [[Sóróismi]] hófst fyrr í Persíu (hugsanlega um 1000 f.o.t.), en varð að formlegum trúarbrögðum í ríki [[Akkamenídar|Akkamenída]] á öxulöld.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=304}}</ref> [[Klassísk heimspeki|Ný heimspeki]] kom fram á Grikklandi á 5. öld f.o.t. með hugsuðum á borð við [[Platon]] og [[Aristóteles]].<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|pp=73–74}}</ref> Fyrstu [[Ólympíuleikarnir fornu|Ólympíuleikarnir]] voru haldnir árið 776 f.o.t. og marka upphaf [[klassísk fornöld|klassískrar fornaldar]].<ref>{{harvnb|Short|1987|p=[https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 10]}}</ref> Árið 508 f.o.t. var [[lýðræði]]sleg stjórnskipun tekin upp í fyrsta sinn, í [[Aþena|Aþenu]].<ref>{{harvnb|Dunn|1994}}</ref> Þær hugmyndir sem komu fram á öxulöld mótuðu hugmynda- og trúarbragðasögu heimsins. Konfúsíusismi var einn af þremur skólum sem urðu ríkjandi í kínverskri hugmyndasögu, ásamt [[daóismi|daóisma]] og [[löghyggja (kínversk heimspeki)|löghyggju]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=9}}</ref> Konfúsíska hefðin leitaðist við að þróa [[stjórnviska|stjórnvisku]] byggða á hefðum fremur en ströngum lögum.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=439}}</ref> Konfúsíusismi breiddist síðar út til [[Kórea|Kóreu]] og [[Japan]]s.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=314}}</ref> Búddatrú náði til Kína á 1. öld<ref>{{harvnb|Paine|2011|p=[https://books.google.com/books?id=s5X3EAAAQBAJ&pg=RA3-PA273 273]}}</ref> og breiddist hratt út. Á 7. öld voru 30.000 búddahof í Norður-Kína.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=453, 456}}</ref> Búddatrú varð ríkjandi trúarbrögð í stórum hluta Suður-, Suðaustur- og Austur-Asíu.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=467–475}}</ref> [[Hellenísk heimspeki|Gríska heimspekin]]<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|p=63}}</ref> breiddist út um Miðjarðarhafið, og náði allt til Indlands, frá 4. öld f.o.t., eftir landvinninga [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] frá [[Makedónía (fornöld)|Makedóníu]].<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|pp=70–71}}</ref> Bæði [[kristni]] og [[íslam]] þróuðust síðar út frá gyðingdómi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=63}}</ref> === Staðbundin stórveldi === Á þúsund ára tímabili milli 500 f.o.t. og 500 e.o.t. risu nokkur ríki sem náðu meiri stærð en áður þekktist. Þjálfaðir atvinnuhermenn, hugmyndafræði og þróuð stjórnsýsla gerðu keisurum kleift að stýra stórum ríkjum þar sem fjöldi íbúa gat náð tugum milljóna.<ref>{{harvnb|Burbank|2010|p=[http://archive.org/details/empiresinworldhi0000burb 56]}}</ref> Á sama tíma þróuðust langar verslunarleiðir, sérstaklega siglingaleiðir í [[Miðjarðarhaf]]i, [[Indlandshaf]]i og [[Silkivegurinn]] um Asíu.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=229, 233}}</ref> [[File:Persepolis The Persian Soldiers.jpg|thumb|left|Lágmynd af persneskum og medískum hermönnum í [[Persepólis]], Akkamenídaríkinu, á 5. öld f.o.t.]] [[Medar]] áttu þátt í falli [[Assýría|Assýríu]] ásamt [[Skýþar|Skýþum]] og [[Babýlónía|Babýlónum]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=238, 276–277}}</ref> Höfuðborg Assýríu, [[Níneve]], var rænd af herjum Meda árið 612 f.o.t.<ref>{{harvnb|Roberts|Westad|2013|p=110}}</ref> Í kjölfar Medaveldisins fylgdu nokkur írönsk ríki, þar á meðal ríki [[Akkamenídar|Akkamenída]] (550-330 f.o.t.),<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=279}}</ref> [[Parþaveldið]] (247 f.o.t.-224 e.o.t.),<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=286}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=248}}</ref> og ríki [[Sassanídar|Sassanída]] (224–651).<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=248}}</ref> Tvö stórveldi risu þar sem nú er [[Grikkland]]. Seint á 5. öld f.o.t. stöðvuðu nokkur grísk borgríki framrás Akkamenída inn í Evrópu í [[Persastríðin|Persastríðunum]]. [[Gullöld Aþenu]] fylgdi í kjölfarið þar sem lagðar voru margar af undirstöðum [[vestræn siðmenning|vestrænnar siðmenningar]]. Meðal þess var [[grískt leikhús|gríska leikhúsið]].<ref>{{harvnb|Strauss|2005|pp=[https://books.google.com/books?id=nQFtMcD5dOsC 1–11]}}</ref><ref>{{harvnb|Dynneson|2008|p=[https://books.google.com/books?id=9fk4lGzmhiwC&pg=PA54 54]}}</ref><ref>{{harvnb|Goldhill|1997|p=54}}</ref> Stríðin leiddu til stofnunar [[Delosbandalagið|Delosbandalagsins]] árið 477 f.o.t.<ref>{{harvnb|Martin|2000|pp=[https://archive.org/details/ancientgreecefro00mart_1 106–107]}}</ref> Aþena varð stórveldi 454-404 f.o.t. en beið ósigur fyrir bandalagi annarra ríkja undir forystu [[Sparta|Spörtu]] í [[Pelópsskagastríðið|Pelópsskagastríðinu]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=353}}</ref> [[Filippus Makedóníukonungur]] sameinaði grísku borgríkin í [[Kórintubandalagið|Kórintubandalaginu]] og sonur hans, [[Alexander mikli]] (356-323 f.o.t.), stofnaði [[Veldi Alexanders mikla|heimsveldi sem náði allt til Indlands]].<ref>{{harvnb|Tignor et al.|2014|p=203}}</ref><ref>{{harvnb|Burstein|2017|pp=[https://books.google.com/books?id=lwFLDgAAQBAJ 57–58]}}</ref> Veldi Alexanders klofnaði í nokkur ríki undir stjórn [[díadóki|díadóka]] eftir lát hans. Í þessum ríkjum breiddist [[hellenismi|hellensk]] menning út.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=283–284}}</ref> [[Hellenska tímabilið]] stóð frá 323 f.o.t. til ársins 31 f.o.t. þegar Egyptaland [[Ptólemajar|Ptólemaja]] féll í hendur Rómverja.<ref>{{harvnb|Hemingway|Hemingway|2007}}</ref> [[Rómverska lýðveldið]] var stofnað í Evrópu á 6. öld f.o.t.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=337–338}}</ref> og hóf útþenslu sína á 3. öld f.o.t.<ref>{{harvnb|Kelly|2007|pp=[https://books.google.com/books?id=eUgSDAAAQBAJ 4–6]}}</ref> Lýðveldið breyttist í [[rómverska keisaradæmið]] undir stjórn [[Ágústus]]ar keisara. Á þeim tíma höfðu Rómverjar náð yfirráðum yfir nær öllu Miðjarðarhafi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=149, 152–153}}</ref> Rómaveldi hélt útþenslu sinni áfram og náði hátindi sínum í valdatíð [[Trajanus]]ar (53-117) þegar ríkið náði frá Englandi til Mesópótamíu.<ref>{{harvnb|Beard|2015|p=[http://archive.org/details/spqrhistoryofanc0000bear_v4f6 483]}}</ref> Á eftir fylgdu tvær aldir sem kenndar eru við [[Rómarfriður|Rómarfrið]] þar sem þær einkenndust af friði, velmegun og stöðugleika í stórum hluta Evrópu.<ref>{{harvnb|McEvedy|1961}}</ref> [[Kristni]] varð lögleg í valdatíð [[Konstantínus 1.|Konstantínusar 1.]] árið 313, eftir þriggja alda ofsóknir gegn kristnum mönnum í Rómaveldi. Árið 380 varð kristni einu löglegu trúarbrögðin í keisaradæminu. [[Þeódósíus 1.]] bannaði heiðin trúarbrögð 391-392.<ref>{{harvnb|Williams|Friell|2005|p=[https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ 105]}}</ref> [[Chandragupta Maurya]] stofnaði [[Maurya-veldið]] í Suður-Asíu (320–185 f.o.t.) sem blómstraði undir stjórn [[Ashoka]] mikla.<ref>{{harvnb|Kulke|Rothermund|1990|pp=[https://archive.org/details/historyofindia0000kulk/page/60/mode/2up 61, 71]}}</ref><ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=488–489}}</ref> Frá 4. öld til 6. aldar var [[Guptaveldið]] við lýði á tíma sem nefndur hefur verið gullöld Indlands til forna.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=502–505}}</ref> Á þeim tíma ríkti stöðugleiki þar sem menning hindúa og búddatrúarmanna blómstraði. Á sama tíma urðu framfarir í vísindum og stærðfræði.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=503–505}}</ref> Þrjú [[Dravíðar|Dravíðaríki]] komu fram á [[Suður-Indland]]i: [[Chera-veldið]], [[Chola-veldið]] og [[Pandya-veldið]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=187}}</ref> [[File:Ashoka pillar at Vaishali, Bihar, India.jpg|thumb|[[Súlur Ashoka]] reistar af keisara [[Maurya-veldið|Maurya-veldisins]] á Indlandi.]] Í Kína batt [[Qin Shi Huang]] enda á [[öld hinna stríðandi ríkja]] með því að sameina Kína í [[Qin-veldið]] (221-206 f.o.t.).<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=416}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=160}}</ref> Qin Shi Huang aðhylltist [[löghyggja (Kína)|löghyggjuskólann]] og kom á áhrifaríku stjórnkerfi með hæfum embættismönnum í stað aðalsins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=415}}</ref> Harka Qin-veldisins leiddi til uppreisna og falls keisaradæmisins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=417}}</ref> Á eftir því kom [[Hanveldið]] (202 f.o.t.-220 e.o.t.) sem sameinaði löghyggjuna og konfúsíusisma.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=417}}</ref><ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=160}}</ref> Hanveldið var sambærilegt að stærð og áhrifum við Rómaveldi á hinum enda Silkivegarins.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=143}}</ref> Efnahagsuppgangur leiddi til landvinninga í Mongólíu, Mið-Asíu, [[Mansjúría|Mansjúríu]], Kóreu og Norður-Víetnam.<ref>{{harvnb|Gernet|1996|pp=119, 121, 126, 130}}</ref> Líkt og hjá öðrum stórveldum fornaldar urðu miklar framfarir í stjórnsýslu, menntun, vísindum og tækni í Kína Hanveldisins.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=165, 169}}</ref><ref>{{harvnb|Gernet|1996|p=138}}</ref> Á þeim tíma tók fólk að nota [[leiðarsteinn|leiðarsteina]] (forvera [[áttaviti|áttavitans]]) og [[pappír]] (tvær af [[kínversku uppfinningarnar fjórar|kínversku uppfinningunum fjórum]]).<ref>{{harvnb|Merrill|McElhinny|1983|p=1}}</ref><ref>{{harvnb|Seow|2022|p=351}}</ref> [[File:Rome Stele.jpg|thumb|left|upright=.65|[[Axúmóbeliskan]] í Eþíópíu.]] [[Konungsríkið Kús]] blómstraði í Norðaustur-Afríku vegna viðskipta við Egypta og þjóðir sunnan Sahara.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=92}}</ref> Það ríkti yfir Egyptalandi sem [[tuttugasta og fimmta konungsættin]] frá 712 til 650 f.o.t. og hélt svo velli sem verslunarveldi í kringum borgina [[Meróe]] fram á fjórðu öld.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=94–95}}</ref> Á 1. öld var [[konungsríkið Aksúm]] stofnað þar sem Eþíópía er nú og myndaði stórt verslunarveldi við [[Rauðahaf]] sem náði yfir bæði [[Suður-Arabía|Suður-Arabíu]] og Kús.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=651–652}}</ref> Konungar Aksúm slógu peninga og reistu gríðarstóra [[einsteinungur|einsteinunga]] yfir grafir keisara.<ref>{{harvnb|Iliffe|2007|p=41}}</ref> Í Ameríku urðu líka til staðbundin stórveldi allt frá 2500 f.o.t.<ref>{{harvnb|Fagan|2005|pp=390, 396}}</ref> Í Mið-Ameríku þróuðust stór þjóðfélög eins og ríki [[Sapótekar|Sapóteka]] (700 f.o.t.-1521 e.o.t.)<ref>{{harvnb|Flannery|Marcus|1996|p=146}}</ref><ref>{{harvnb|Whitecotton|1977|pp=26, LI.1–3}}</ref> og [[Majar|Maja]], sem náði hátindi sínum á klassíska tímabilinu (um 250-900),<ref>{{harvnb|Coe|2011|p=91}}</ref> og hélt velli út allt síðklassíska tímabilið.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=560}}</ref> Borgríki Maja urðu smám saman fleiri og stærri og menning þeirra breiddist út um [[Júkatanskagi|Júkatanskaga]] og til nærliggjandi svæða.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=557–558}}</ref> Majar þróuðu [[majaletur|ritmál]] og notuðust við [[núll]] í útreikningum.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=208}}</ref> Vestan við Maja, í miðhluta Mexíkó, blómstraði stórborgin [[Teotihuacan]] sem stýrði verslun með [[hrafntinna|hrafntinnu]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=555}}</ref> Veldi hennar var mest um 450 e.o.t. þegar íbúar voru milli 125 og 150.000 og borgin því ein sú stærsta í heimi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=204}}</ref> [[Tæknisaga|Þróun tækni]] í fornöld gekk í bylgjum.<ref name="Benjamin 2015">{{harvnb|Benjamin|2015|p=122}}</ref> Oft komu tímabil þar sem tækniþróun var mjög hröð, eins og grísk-rómverska tímabilið við Miðjarðarhafið.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=134}}</ref> Talið er að grísk vísindi, tækni og stærðfræði hafi náð hátindi sínum á [[helleníska tímabilið|helleníska tímabilinu]]. Frá þeim tíma eru tæki eins og [[Antikyþera]]-sólkerfislíkanið.<ref>{{harvnb|Kosso|Scott|2009|p=[https://books.google.com/books?id=UTkXFLfmLTkC&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&pg=PA51 51]}}</ref> Á milli komu tímabil hnignunar, eins og þegar Rómaveldi tók að hnigna.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=133}}</ref> Tvær mikilvægustu tækninýjungar þessa tíma voru [[pappír]] (Kína á 1. og 2. öld)<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=142–143}}</ref> og [[ístað]]ið (Indland á 2. öld f.o.t. og Mið-Asía á 1. öld).<ref>{{harvnb|Headrick|2009|p=59}}</ref> Báðar þessar nýjungar breiddust hratt um heiminn. Í Kína tók fólk að gera [[silki]] og Kínverjar réðust í stórar byggingaframkvæmdir eins og [[Kínamúrinn]] og [[Kínaskurðurinn|Kínaskurðinn]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=145}}</ref> Rómverjar voru líka mikilhæfir steinsmiðir. Þeir fundu upp [[steinsteypa|steinsteypu]], fullkomnuðu aðferðir við gerð [[bogi (byggingarlist)|boga]] og reistu kerfi [[rómversk áveita|áveita]] til að flytja vatn til borga sinna.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=136}}</ref><ref>{{harvnb|Deming|2014|p=[https://books.google.com/books?id=JZONR6frqcQC&pg=PA174 174]}}</ref> Í flestum fornaldarsamfélögum var [[þrælahald]] stundað.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=80}}</ref> Þetta var sérstaklega áberandi í [[Aþena|Aþenu]] og [[Rómaveldi]] þar sem þrælar voru stórt hlutfall íbúa og undirstaða efnahagslífsins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=79–80}}</ref> Algengt var að samfélagsskipanin byggðist á [[feðraveldi]] þar sem karlar höfðu meiri völd en konur.<ref>{{harvnb|Kent|2020|p=[https://books.google.com/books?id=cYYEEAAAQBAJ 6]}}</ref> === Hnignun, fall og endurreisn === [[File:Chichén Itzá Mayan observatory.jpg|thumb|upright=.7|Stjörnuskoðunarstöð frá tímum Maja í [[Chichen Itza]], Mexíkó.]] Algeng vandamál sem stórveldi fornaldar stóðu frammi fyrir voru viðhald stórra herja og miðlægrar stjórnsýslu.<ref name="Bulliet et al">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=170–172}}</ref> Í Róm og Kína Hanveldisins tók ríkinu að hnigna og árásir [[barbarar|barbara]] við landamærin flýttu fyrir upplausn innanlands.<ref name="Bulliet et al"/> Borgarastyrjöld braust út í Hanveldinu árið 220 og leiddi til [[þriggja ríkja tímabilið|þriggja ríkja tímabilsins]], meðan Rómaveldi skiptist um sama leyti í [[þriðju aldar kreppan|þriðju aldar kreppunni]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=158, 170}}</ref> [[Evrasískir hirðingjar]] á hestum ríktu yfir stórum hlutum evrasíska meginlandsins.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=10}}</ref> Ístaðið og bogaskyttur á hestbaki gerðu þeim kleift að ógna samfélögum sem byggðust á fastri búsetu.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=248, 264}}</ref> Á 4. öld klofnaði Rómaveldi til frambúðar í vestur- og austurhluta undir sitt hvorum keisaranum.<ref name="Benjamin 2015-2">{{harvnb|Benjamin|2015|p=14}}</ref> [[Vestrómverska keisaradæmið]] féll í hendur [[Germanar|Germana]] undir forystu [[Ódóaker]]s árið 476.<ref name="Benjamin 2015-2"/> Austrómverska keisaradæmið, þekkt sem [[Býsantíum]], stóð miklu lengur.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=562, 583}}</ref> Keisaraveldin í Kína risu og hnigu með reglulegu millibili, en ólíkt stórveldunum við Miðjarðarhafið, var landið alltaf sameinað á ný.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=513}}</ref> Eftir fall [[Austur-Hanveldið|Austur-Hanveldisins]] og hrun ríkjanna þriggja, gerðu hirðingjar innrás úr norðri og hröktu marga kínverska þjóðflokka á flótta til suðurs.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=165}}</ref> == Síðklassíska tímabilið == [[Mynd:Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg|thumb|[[Ægisif]] í Istanbúl er tákn fyrir menningu [[Austrómverska ríkið|Austrómverska ríkisins]].]] Frá því seint á 20. öld hefur verið vaxandi tilhneiging til að notast við hugtök á borð við „síðklassíska tímabilið“ yfir tímabilið frá um 500 til um 1500, til að forðast hugtakið „[[miðaldir]]“, sem tengist fyrst og fremst [[saga Evrópu|sögu Evrópu]].<ref name="weller-stearns" group="lower-alpha">{{cite book |editor=R. Charles Weller |title=21st-Century Narratives of World History: Global and Multidisciplinary Perspectives |publisher=Palgrave |chapter=Periodization in World History: Challenges and Opportunities |last=Stearns |first=Peter N. |author-link=Peter N. Stearns |year=2017 |isbn=978-3-319-62077-0|doi=10.1007/978-3-319-62078-7_3}}</ref> Áður hefur [[síðfornöld]] verið notað um tímabil í sögu Evrópu sem nær frá um 250 til 600.<ref group="lower-alpha">{{Cite book|year=1999|title=Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World|editor=Bowersock, G.W.; Brown, Peter; Grabar, Oleg|publisher=Harvard University Press|url=https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe/}}</ref><ref group="lower-alpha">{{Citation |title=The City in the Classical and Post-Classical World |pages=xv–xvi |editor-last=Rapp |editor-first=Claudia |publisher=Cambridge University Press |doi=10.1017/cbo9781139507042.016 |doi-broken-date=27 May 2024 |editor2-last=Drake |editor2-first=H.A.}}</ref> Upphaf tímabilsins markast af hruni nokkurra stórvelda fornaldar, eins og [[Hanveldið|Hanveldisins]] í Kína (220), [[Vestrómverska keisaradæmið|Vestrómverska keisaradæmisins]] í Evrópu (476), [[Guptaveldið|Guptaveldisins]] á Indlandi (543) og [[Sassanídar|Sassanída]] í Íran (651). Frá 10. öld til 13. aldar stóð [[hlýskeið miðalda]] á norðurhveli jarðar, sem leiddi til fólksfjölgunar í Evrópu og Asíu.<ref name="Kedar-3">{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=334}}</ref> [[Litla ísöldin]] fylgdi í kjölfarið og [[svarti dauði]] sem olli mikilli fólksfækkun. Á þessum tíma var [[byssupúður]] fundið upp í Kína og [[prentun]] breiddist út í Asíu.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=317}}</ref><ref>{{harvnb|Ackermann|Schroeder|Terry|Upshur|2008b|p=xxiv}}</ref> Síðklassíska tímabilið nær yfir [[landvinningar múslima|landvinninga múslima]], [[gullöld íslam]] og upphaf og útbreiðslu [[þrælaverslun Araba|þrælaverslunar Araba]]. Á eftir fylgdu [[innrásir Mongóla]] og stofnun [[Tyrkjaveldi]]s í Vestur-Asíu.<ref>{{harvnb|Shaw|1976|p=[https://archive.org/details/historyofottoman00stan 13]}}</ref> Þetta er tímabil [[indversku miðríkin|indversku miðríkjanna]] fyrir stofnun [[íslam á Indlandi|íslömsku ríkjanna]] í Suður-Asíu.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=215}}</ref> Í [[Vestur-Afríka|Vestur-Afríku]] risu [[Malíveldið]] og [[Songhaíveldið]] og auðguðust á [[Saharaverslunin]]ni.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=379, 393}}</ref> Arabar stofnuðu borgir meðfram strönd [[Austur-Afríka|Austur-Afríku]] þar sem verslun blómstraði með gull, perlur, krydd og þræla. [[Svahílí]] þróaðist vegna tengsla Afríku við verslun á Indlandshafi.<ref name="Kedar-2">{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=393}}</ref> Í [[Kína]] komu á þessum tíma upp [[Suiveldið]], [[Tangveldið]], [[Songveldið]], [[Júanveldið]] og [[Mingveldið]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=297, 336, 339}}</ref> Verslunarleiðir um Indlandshaf og [[Silkivegurinn]] um [[Góbíeyðimörkin]]a viðhéldu tengslum Austur- og Suðaustur-Asíu við Evrópu.<ref name="Benjamin 2015">{{harvnb|Benjamin|2015|p=122}}</ref> Á sama tíma náðu menningarríki í Norður-Ameríku, eins og [[Mississippimenningin]],<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=214}}</ref> [[Astekar]],<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=395}}</ref> [[Majar]]<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=205}}</ref> og [[Inkar]], hátindi sínum.<ref name="Bulliet et al-6">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=397}}</ref> === Vestur- og Mið-Asía === [[File:Ajlun castle.jpg|thumb|[[Ajloun-kastali]], Jórdaníu.]] Fyrir útbreiðslu íslam á 7. öld ríktu [[Austrómverska keisaradæmið]] og [[Sassanídar]] yfir Mið-Austurlöndum og tókust þar á um yfirráð yfir umdeildum landsvæðum.<ref>{{harvnb|Hourani|1991|pp=5, 11}}</ref> Átökin voru jafnframt menningarleg, þar sem kristin menning Býsantíum, tókst á við sóríska menningu Persa.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=249–250}}</ref> Með uppgangi íslam kom nýr samkeppnisaðili til sögunnar, sem brátt varð voldugri en bæði keisaraveldin.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=385}}</ref> [[Múhameð]], stofnandi íslam, hóf [[landvinningar múslima|landvinninga múslima]] á 7. öld.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=387–389}}</ref> Hann stofnaði nýtt sameinað ríki á [[Arabíuskagi|Arabíuskaga]] sem stækkaði hratt undir stjórn [[Rasídúnar|Rasídúna]] og [[Úmajadar|Úmajada]]. Þessir landvinningar náðu hámarki þegar yfirráð múslima náðu yfir þrjár heimsálfur (Asíu, Afríku og Evrópu) árið 750.<ref name="Bulliet et al-7">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=255}}</ref> Á tímum [[Abbasídar|Abbasída]] stóð [[gullöld íslam]] sem einkenndist af menntun, vísindum og tækniframförum, þar sem [[íslömsk heimspeki]], [[íslömsk myndlist]] og [[íslamskar bókmenntir]] blómstruðu.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=295}}</ref><ref>{{harvnb|Mirsepassi|Fernée|2014|p=[https://books.google.com/books?id=zibeAgAAQBAJ&pg=PA182 182]}}</ref> Íslamskir menntamenn varðveittu og þróuðu áfram þekkingu og tækni Grikkja og Persa,<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=295}}</ref> lærðu pappírsframleiðslu af Kínverjum<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=26}}</ref> og tóku upp [[tugakerfi]]ð frá Indlandi.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=149}}</ref> Á sama tíma gerðu þeir nýjar uppgötvanir á mörgum sviðum, eins og með [[algebra|algebru]] [[Al-Khwarizmi]]s og heimspeki [[Avicenna]].<ref>{{harvnb|Tiliouine|Renima|Estes|2016|pp=[https://books.google.com/books?id=f9f7CwAAQBAJ&pg=PA37 37, 41]}}</ref> Íslömsk siðmenning breiddist út með landvinningum og verslun.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=156–157, 393}}</ref> Kaupmenn áttu þátt í að breiða út íslam í Kína, Indlandi, Suðaustur-Asíu og Afríku.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=393–394}}</ref> Yfirráð Araba í Mið-Austurlöndum tóku enda um miðja 11. öld þegar [[Seljúkveldið|Seljúkar]], tyrkísk þjóð sem fluttist suður á bóginn frá Mið-Asíu, kom til skjalanna.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=373–374}}</ref> Vegna landvinninga Seljúka í Litlu-Asíu og Botnalöndum hófu Evrópubúar [[krossferðir]] gegn þeim. Krossferðirnar voru nokkrar skipulegar herfarir gerðar í þeim tilgangi að endurheimta landsvæði úr höndum múslima, sérstaklega [[Landið helga]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=292–93}}</ref> Á endanum mistókst ætlunarverkið, en krossferðirnar veiktu Austrómverska ríkið verulega, sérstaklega [[rán Konstantínópel]] árið 1204.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=162, 579}}</ref> Snemma á 13. öld gerði nýr innrásarher, [[Mongólar]], árásir á Mið-Austurlönd. Árásirnar bundu enda á gullöld íslam, en að lokum tóku Tyrkir við og stofnuðu [[Tyrkjaveldi]] þar sem [[Tyrkland]] er nú, um 1299.<ref>{{harvnb|Shaw|1976|p=[https://archive.org/details/historyofottoman00stan 13]}}</ref><ref>{{harvnb|Kuran|2023|p=[https://books.google.com/books?id=tTHEEAAAQBAJ&pg=PA11 11]}}</ref> [[File:Grande Mosquée de Kairouan, vue d'ensemble.jpg|thumb|left|[[Stórmoskan í Kairouan]], Túnis, stofnuð árið 670.]] Steppuhirðingjar frá Mið-Asíu ógnuðu enn kyrrsetusamfélögum á síðklassíska tímabilinu, en stóðu líka frammi fyrir innrásum Araba og Kínverja.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=365–366, 401, 516}}</ref> Á tímum [[Sui-veldið|Sui-veldisins]] (581–618) stækkaði Kína og náði inn í Mið-Asíu.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=297–298}}</ref> Kínverjar mættu þar [[tyrkískar þjóðir|tyrkískum þjóðum]] sem voru þá orðnar ríkjandi í þeim heimshluta.<ref>{{harvnb|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=[https://archive.org/details/eastasiacultural00ebre_0 113]}}</ref><ref>{{harvnb|Xue|1992|pp=149–152, 257–264}}</ref> Í byrjun einkenndust samskiptin af samvinnu, en árið 630 hóf [[Tangveldið]] hernað gegn Tyrkjum með því að leggja undir sig hluta [[Ordoseyðimörkin|Ordoseyðimerkurinnar]].<ref>{{harvnb|Xue|1992|pp=226–227}}</ref> Á 8. öld barst íslam til svæðisins og varð brátt eina trú flestra íbúa, þótt búddatrú héldi enn stöðu sinni í austri.<ref>{{harvnb|Pillalamarri|2017}}</ref> Frá 9. öld til 13. aldar skiptist Mið-Asía milli nokkurra öflugra ríkja eins og [[Samanídar|Samanída]],<ref>{{harvnb|Tor|2009|pp=279–299}}</ref> [[Seljúkveldið|Seljúka]],<ref>{{harvnb|Ṭabīb|Faḍlallāh|Nishapuri|Nīšāpūrī|2001|pp=[https://books.google.com/books?id=jmMpaJZemk0C 3–4]}}</ref> og [[Khwarazm-veldið|Khwarazm-veldisins]]. Öll þessi ríki féllu undir stjórn Mongóla á 13. öld.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=371}}</ref> Árið 1370 náði tyrkísk-mongólski herforinginn [[Tímúr]] að leggja svæðið undir sig og stofna [[Tímúrveldið]].<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=247–248}}</ref> Þetta heimsveldi hrundi skömmu eftir lát Tímúrs,<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=248}}</ref> en afkomendur hans héldu völdum á litlu kjarnasvæði í Mið-Asíu og Íran.<ref>{{harvnb|Bentley|Subrahmanyam|Wiesner-Hanks|2015a|p=354}}</ref> Þar átti [[Tímúrendurreisnin]] í myndlist og byggingarlist sér stað.<ref>{{harvnb|Bentley|Subrahmanyam|Wiesner-Hanks|2015a|p=355}}</ref> === Evrópa === {{aðalgrein|Miðaldir}} [[File:Notre-Dame de Paris, 4 October 2017.jpg|thumb|Gotneska dómkirkjan [[Notre Dame|Notre-Dame de Paris]] í Frakklandi.]] Allt frá því á 4. öld hefur kristni leikið stórt hlutverk við að móta menningu, gildi og stofnanir vestrænnar siðmenningar.<ref>{{harvnb|McNeill|2010|p=204}}</ref> [[Ármiðaldir]] í Evrópu einkenndust af fólksfækkun, [[dreifbýlisvæðing]]u og árásum [[barbarar|barbara]], sem allt hófst í [[síðfornöld]].<ref>{{harvnb|Brown|2007|pp=128, 136}}</ref> Barbarar stofnuðu ný ríki þar sem Vestrómverska ríkið stóð áður.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=384–385}}</ref> Þrátt fyrir miklar samfélagslegar og stjórnarfarslegar breytingar, nýttu flest nýju konungsríkin sér stofnanir frá tímum Rómaveldis.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=158}}</ref> Kristni breiddist út um Vestur-Evrópu, og klausturlífi voru stofnuð.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=282, 285}}</ref> Á 7. og 8. öld stofnuðu [[Frankar]] [[Karlungaveldið]] sem náði yfir megnið af Vestur-Evrópu.<ref>{{harvnb|Deanesly|2019|pp=339–355|loc=The Carolingian Conquests}}</ref> Karlungaveldið stóð til 9. aldar þegar nýir innrásarherir [[Víkingar|Víkinga]], [[Magýarar|Magýara]] og Araba, tóku að herja á það.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=159}}</ref> Á Karlungatímabilinu þróaðist nótnaskrift ([[neume]]) í kirkjum og varð grundvöllur nútímanótnaskriftar.<ref>{{harvnb|McNeill|Pomeranz|2015b|p=205}}</ref> [[Garðaríki]] stækkaði frá höfuðstaðnum [[Kænugarður|Kænugarði]] og varð stærsta Evrópuríkið seint á 10. öld. Árið 988 tók [[Valdimar gamli]] upp [[rússneska rétttrúnaðarkirkjan|kristinn rétttrúnað]] sem ríkistrú.<ref>{{harvnb|Bulliet|Crossley|Headrick|Hirsch|2011|page=250}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|Anatolios|Palmer|2009|page=66}}</ref> [[File:Cleric-Knight-Workman.jpg|left|thumb|[[Lýstur upphafsstafur]] úr frönsku handriti frá 13. öld sem sýnir þrjár stéttir miðalda: [[klerkur|klerka]], [[riddari|riddara]] og [[bóndi|bændur]].]] [[Hámiðaldir]] hófust eftir árþúsundaskiptin 1000. Á þeim tíma jókst íbúafjöldi Evrópu þar sem framfarir í samgöngutækni og landbúnaðarframleiðslu leiddu til aukinnar verslunar og uppskeru.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=289}}</ref> Komið var á [[lénskerfi]] sem hafði mikil áhrif á samfélagið. Landeigendur reistu [[herragarður|herragarða]], en bændur urðu [[leiguliði|leiguliðar]] sem bjuggu í þorpum og greiddu leigu og inntu af hendi vinnu fyrir landeigendur. [[Riddari|Riddarar]] og annar [[lágaðall]] voru bundnir hærra settum aðalsmönnum með [[lénsskylda|lénsskyldu]] þar sem þeir inntu af hendi herskyldu fyrir réttinn til að innheimta leigu af tilteknu landi.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=280–281}}</ref> Konungsríki urðu stærri og miðstýring jókst á ný, eftir valddreifingu sem fylgdi upplausn [[Karlungaveldið|Karlungaveldisins]].<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=496–497}}</ref> Árið 1054 átti [[kirkjusundrungin]] sér stað, þar sem kristin kirkja klofnaði í vestræna kaþólska kirkju og austræna rétttrúnaðarkirkju, sem jafnframt fól í sér menningarlegan klofning í Vestur- og Austur-Evrópu.<ref>{{harvnb|Bideleux|Jeffries|1998|p=[https://books.google.com/books?id=U39AYJm1L94C 48]}}</ref> [[Krossferðirnar]], herfarir kristinna manna til að vinna [[Landið helga]] af múslimum, leiddu til stofnunar nokkurra [[Krossfararíki|Krossfararíkja]] í Mið-Austurlöndum.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=293}}</ref> Ítalskir kaupmenn fluttu inn þræla til að starfa við heimilisstörf eða við sykurvinnslu.<ref>{{harvnb|Phillips|2017|pp=[https://brill.com/view/book/edcoll/9789004346611/BP000028.xml 665–698]}}</ref> [[Skólaspeki]] var ríkjandi stefna í heimspeki og [[háskóli|háskólar]] voru stofnaðir. Bygging [[dómkirkja]] í [[gotneskur stíll|gotneskum stíl]] er eitt af því sem helst einkennir byggingarlist þessa tímabils í Evrópu.<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=146}}</ref> Á miðöldum hófst [[þéttbýlisvæðing]] í Norður- og Vestur-Evrópu, sem hélt áfram til upphafs [[árnýöld|árnýaldar]] á 16. öld.<ref>{{harvnb|Bentley|Ziegler|2008|p=595}}</ref> [[Innrásir Mongóla í Evrópu]] hófust árið 1236. Mongólar lögðu [[Garðaríki]] undir sig og réðust stuttlega inn í [[Konungsríkið Pólland|Pólland]] og [[Konungsríkið Ungverjaland (1000-1301)|Ungverjaland]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=324}}</ref> [[Stórhertogadæmið Litáen]] gerðist bandamaður Mongóla, en hélt sjálfstæði sínu og myndaði konungssamband við Pólland seint á 14. öld.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=335}}</ref> [[Síðmiðaldir]] einkenndust af erfiðleikum og áföllum.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=246–248}}</ref> Farsóttir og stríð urðu til þess að íbúafjöldi Vestur-Evrópu hrundi.<ref>{{harvnb|Aberth|2001}}</ref> Talið er að [[svartidauði]] einn og sér hafi leitt til dauða 75 til 200 milljóna á aðeins þremur árum, frá 1347 til 1350.<ref>{{harvnb|Dunham|2008}}</ref><ref>{{harvnb|BBC|2001}}</ref> Svartidauði var ein af mannskæðustu farsóttum mannkynssögunnar. Hann hófst í Asíu og náði Miðjarðarhafi og Vestur-Evrópu seint á 5. áratug 14. aldar.<ref>{{harvnb|Bentley|Subrahmanyam|Wiesner-Hanks|2015a|p=60}}</ref> Þar olli hann dauða tugmilljóna á sex árum. Talið er að fjórðungur til þriðjungur íbúafjöldans hafi dáið úr farsóttinni.<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=120}}</ref> === Afríka === Á 7. öld hvarf [[Austrómverska veldið]] frá Norður-Afríku og [[Máretanía|Berbaríkin]] féllu í hendur múslima.<ref>{{Cite book |last=Mones |first=H. |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The conquest of North Africa and the Berber resistance}}</ref> Frá 10. öld féllu lönd Araba í Afríku undir kalífadæmi [[Fatímídar|Fatímída]] sem ríktu frá Egyptalandi. Á 12. öld tóku [[Ajúbídar]] við og enn síðar [[Mamlúkaveldið]] á 13. öld.<ref>{{Cite book |last=Hrbek |first=Ivan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The emergence of the Fatimids}}</ref> Í [[Magreb]] og [[Vestur-Sahara]] ríktu [[Almoravídar]] frá 11. öld<ref>{{Cite book |last1=Hrbek |first1=Ivan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |last2=Devisse |first2=Jean |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Almovarids}}</ref> þar til [[Almóhadar]] lögðu svæðið undir sig á 12. öld.<ref>{{Cite book |last=Saidi |first=O. |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The unification of the Maghreb under the Alhomads}}</ref> Þegar veldi Almóhada hrundi tóku [[Marínídar]] við í Marokkó, konungsríkið [[Tlemcen]] í Alsír og [[Hafsídar]] í Túnis.<ref>{{Cite book |last=Hrbek |first=Ivan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The disintegration of the political unity of the Maghreb}}</ref> Í [[Núbía|Núbíu]] tóku kristnu ríkin [[Makúría]], [[Alodía]] og [[Nobatía]] við af fornaldarríkinu [[Kús]]. Á 7. öld lagði Makúría Nobatíu undir sig og varð ríkjandi á svæðinu. Ríkið stóð af sér [[Fyrsta orrustan um Dongola|innrás múslima]].<ref>{{Cite book |last=Jakobielski |first=Stefan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Christian Nubia at the height of its civilization}}</ref> Síðar tók ríkinu að hnigna og við tók borgarastríð og [[íslömskuvæðing Súdansvæðisins|fólksflutningar Araba til Súdan]]. Á 15. öld hafði ríkið leyst upp, en [[Soldánsdæmið Funj]] tók við.<ref>{{Cite book |last=Kropacek |first=Lubos |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Nubia from the late 12th century to the Funj conquest in the early 15th century}}</ref> [[File:Lalibela, san giorgio, esterno 24.jpg|thumb|Ein af ellefu klettakirkjum sem gerðar voru í tíð [[Zagwe-ætt]]ar í Eþíópíu.]] Við [[Horn Afríku]] breiddist íslam út meðal [[Sómalar|Sómala]], meðan [[konungsríkið Aksúm|konungsríkinu Aksúm]] hnignaði frá 7. öld eftir að múslimar lögðu verslun á [[Rauðahaf]]i undir sig. Aksúm féll á 10. öld.<ref>{{Cite book |last=Mekouria |first=Tekle-Tsadik |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Horn of Africa}}</ref> Á 12. öld komst [[Zagwe-ætt]] til valda og tókst á við [[Soldánsdæmið Shewa]] og [[Konungsríkið Damot]].<ref>{{Cite book |last=Tadesse |first=Tamrat |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Horn of Africa: The Solomonids in Ethiopia and the states of the Horn of Africa}}</ref>{{Rp|pages=423, 431}} Á 13. öld varpaði [[Salómonsætt]] Zagwe-ætt af stóli og Shewa vék fyrir [[Walashma-ætt]] og [[Soldánsdæmið Ifat|Soldánsdæminu Ifat]].<ref name=":12">{{Citation |last=Tamrat |first=Taddesse |title=Ethiopia, the Red Sea and the Horn |date=1977 |work=The Cambridge History of Africa: Volume 3: From c.1050 to c.1600 |volume=3 |pages=98–182 |editor-last=Oliver |editor-first=Roland |url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-history-of-africa/ethiopia-the-red-sea-and-the-horn/1518583A70723220B77296C39BC0F570 |access-date=2024-09-03 |series=The Cambridge History of Africa |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-20981-6}}</ref>{{Rp|pages=123-134, 140}} Eþíópía sigraði Ifat og lagði múslimaríkin undir sig.<ref name=":1">{{Citation |last=Tamrat |first=Taddesse |title=Ethiopia, the Red Sea and the Horn |date=1977 |work=The Cambridge History of Africa: Volume 3: From c.1050 to c.1600 |volume=3 |pages=98–182 |editor-last=Oliver |editor-first=Roland |url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-history-of-africa/ethiopia-the-red-sea-and-the-horn/1518583A70723220B77296C39BC0F570 |access-date=2024-09-03 |series=The Cambridge History of Africa |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-20981-6}}</ref>{{Rp|page=143}} [[Soldánsdæmið Ajuran]] kom upp á austurströnd Horns Afríku og lagði undir sig verslun á [[Indlandshaf]]i.<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe146 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> [[Soldánsdæmið Adal]] tók við af Ifat og lagði undir sig mikið af löndum múslima.<ref name=":1" />{{Rp|pages=149}} Í Vestur-Afríku myndaðist [[Ganaveldið]] á 3. öld, en frá 7. öld ríkti [[Gaóveldið]] austan við það.<ref>{{Citation |last=Gestrich |first=Nikolas |title=The Empire of Ghana |date=2019-03-26 |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |url=https://oxfordre.com/africanhistory/display/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-396 |access-date=2024-10-06 |language=en |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.396 |isbn=978-0-19-027773-4}}</ref><ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Gao Empire |pages=1–3 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe312 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> Eftir að Almóravídar lögðu undir sig höfuðborgina [[Aoudaghost]] snerist Gana til íslam á 11. öld.<ref>{{cite journal |last1=Conrad |first1=David |last2=Fisher |first2=Humphrey |year=1983 |title=The Conquest That Never Was: Ghana and the Almoravids, 1076. I. The External Arabic Sources |url=https://www.cambridge.org/core/journals/history-in-africa/article/conquest-that-never-was-ghana-and-the-almoravids-1076-i-the-external-arabic-sources/4C43B158FD3D74BE744D8634781A4E0A |journal=History in Africa |volume=10 |doi=10.2307/3171690 |jstor=3171690}}</ref> Innrásir Almóravída og loftslagsbreytingar leiddu til þess að [[Sosso-veldið]] lagði Ganaveldið undir sig á 13. öld.<ref name=":0">{{cite journal |last=McIntosh |first=Susan |year=2008 |title=Reconceptualizing Early Ghana |url=https://www.jstor.org/stable/40380172 |journal=Canadian Journal of African Studies |publisher=Taylor and Francis |volume=43 |issue=2 |pages=347–373 |jstor=40380172}}</ref> Skömmu síðar lagði [[Malíveldið]] Sosso undir sig og auðgaðist á [[Saharaverslunin]]ni.<ref>{{Cite book |last=Niane |first=Djibril |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Mali and the second Mandingo expansion}}</ref> [[Mossi-ríkin]] voru stofnuð sunnan við það.<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Mossi Empire |pages=1–2 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe127 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> Í austri ríkti [[Kanem-Bornúveldið]] frá 6. öld og teygði áhrif sín yfir [[Hausa-ríkin]].<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Kanem-Bornu Empire |pages=1–6 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe014 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref><ref>{{Cite book |last=Mahdi |first=Adamu |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Hausa and their neighbours in central Sudan}}</ref> Á 15. öld hrundi Malíveldið og [[Songhaíveldið]] með höfuðborg í [[Gao]] varð ráðandi á svæðinu.<ref>{{Cite book |last=Ly-Tall |first=Madina |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The decline of the Mali empire}}</ref> [[File:Head of an Oba MET DP231468.jpg|thumb|left|upright=.7|[[Bronsmyndir frá Benín|Bronsmynd frá Benín]] í Nígeríu.]] Mörg konungsríki og keisaradæmi blómstruðu við strönd Vestur-Afríku, eins og ríki [[Jórúbar|Jórúba]], [[Ife-veldið]] og [[Oyo-veldið]],<ref>{{Cite book |last=Akintoye |first=Stephen Adebanji |url=https://books.google.com/books?id=iZcQEAAAQBAJ&dq=history+of+the+yoruba&pg=PT7 |title=A History of the Yoruba People |date=2010-01-01 |publisher=Amalion Publishing |isbn=978-2-35926-027-4 |language=en}}</ref> ríki [[Igbóar|Igbóa]] [[Konungsríkið Nri]],<ref>{{Cite book |last=M. Angulu Onwuejeogwu |url=https://archive.org/details/an-igbo-civilization-nri-kingdom-and-hegemony |title=An Igbo Civilization: Nri Kingdom and Hegemony |date=1980}}</ref> ríki [[Edóar|Edóa]] [[Benínveldið]] (þekkt fyrir fagrar bronsmyndir),<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781118455074 |title=The Encyclopedia of Empire |date=2016-01-11 |publisher=Wiley |isbn=978-1-118-44064-3 |editor-last=Dalziel |editor-first=Nigel |edition=1 |language=en |chapter=Benin (Edo city-state) |pages=1–6 |doi=10.1002/9781118455074.wbeoe124 |editor-last2=MacKenzie |editor-first2=John M}}</ref> ríki [[Dagombar|Dagomba]] [[konungsríkið Dagbon]],<ref>{{Cite web |date=2024-03-25 |title=Dagbon History: Kings, Towns, and Cultural Legacy |url=https://dagbonkingdom.com/dagbon-history/ |access-date=2024-10-06 |language=en-US}}</ref> og ríki [[Akanar|Akana]] [[Bonoman]].<ref>{{Citation |last=Hargrove |first=Jarvis |title=Early Asante, Akan, and Mossi States |date=2024-07-17 |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |url=https://oxfordre.com/africanhistory/display/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-1354 |access-date=2024-10-06 |language=en |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-1354#acrefore-9780190277734-e-1354-div1-2 |doi-broken-date=5 November 2024 |isbn=978-0-19-027773-4}}</ref> Þessi ríki komust í samband við Portúgala á 15. öld sem markar upphaf [[þríhyrningsverslunin|þríhyrningsverslunarinnar]] með þræla á Atlantshafi. Í árdal [[Kongófljót]]s voru þrjú stór ríkjabandalög ráðandi á 13. öld: [[Sjö ríki Kongo dia Nlaza]], [[Mpemba]] og eitt undir forræði [[Vungu]].<ref name=":2">{{Citation |title=The Development of States in West Central Africa to 1540 |date=2020 |work=A History of West Central Africa to 1850 |pages=16–55 |editor-last=Thornton |editor-first=John K. |url=https://www.cambridge.org/core/books/abs/history-of-west-central-africa-to-1850/development-of-states-in-west-central-africa-to-1540/CE71122CF8DFD7B4B188BA34F8F65BFC |access-date=2024-09-21 |series=New Approaches to African History |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-56593-7}}</ref>{{Rp|pages=24-25}} Á 14. öld varð [[Konungsríkið Kongó]] ríkjandi á svæðinu.<ref name=":2" /> Austan við það var [[Lubaveldið]] stofnað í [[Upembalægðin]]ni á 15. öld.<ref>{{Cite book |last=Vansina |first=Jan |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=Equatorial Africa and Angola: Migrations and the emergence of the first states}}</ref> Norðan við [[Stóru vötnin]] kom [[Kitaraveldið]] upp á 11. öld. Það er þekkt fyrir algjöran skort á ritheimildum. Það hrundi á 15. öld eftir að [[Lúóar]] hófu að flytjast til svæðisins.<ref>{{Cite book |last=Buchanan |first=Carole Ann |url=https://books.google.com/books?id=70U1cAAACAAJ |title=The Kitara Complex: The Historical Tradition of Western Uganda to the 16th Century |date=1974 |publisher=Indiana University |language=en}}</ref> Á [[Svahílíströndin]]ni blómstruðu borgríki sem lifðu af [[Indlandshafsverslunin]]ni. Þau tóku smám saman upp íslamstrú og þar kom [[Soldánsdæmið Kilwa]] upp á 10. öld.<ref>{{Cite book |last=Masao |first=Fidelis |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184282 |title=General History of Africa: Volume 3 |date=1988 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The East African coast and the Comoro Islands}}</ref><ref>{{Cite book |last=Matveiev |first=Victor |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The development of Swahili civilization}}</ref> [[Ástrónesar]] settust að á Madagaskar frá 5. öld til 7. aldar og byggðu samfélög sín á hugmyndinni um ''[[hasina]]''.<ref name="Randrianja 2009">{{cite book |last=Randrianja |first=Solofo |title=Madagascar: A short history |publisher=University of Chicago Press |year=2009 |chapter=Transforming the island (1100-1599) |chapter-url=https://archive.org/details/madagascarshorth0000rand/page/42/mode/2up}}</ref>{{rp|pages=43, 52-53}} Í árdal [[Sambesífljót]]s var [[Konungsríkið Mapungubwe]] stofnað á 11. öld. [[Konungsríkið Simbabve]] tók við af því á 13. öld og síðan [[Mútapaveldið]] á 15. öld.<ref>{{Cite book |last=Fagan |first=Brian |url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000184287 |title=General History of Africa: Volume 4 |date=1984 |publisher=UNESCO Publishing |chapter=The Zambezi and Limpopo basins: 1100–1500}}</ref> === Suður-Asía === [[File:Hoysala emblem.JPG|thumb|upright=.7|[[Chennakeshava-hofið, Belur]] í Karnataka.]] Eftir fall Guptaveldisins árið 550, skiptist [[Norður-Indland]] milli nokkurra minni ríkja.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=189–90}}</ref> Fyrstu innrásir múslima á Indlandsskaga enduðu með því að [[Umayya-kalífadæmið]] lagði undir sig mest af því svæði sem í dag er [[Pakistan]].<ref name="Bulliet et al-7">{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=255}}</ref> Framsókn Araba stöðvaðist þar, en íslam breiddist út með arabískum kaupmönnum meðfram vesturströnd Indlands.<ref name="Kedar-2"/> Á 9. öld hófust átök um stjórn Norður-Indlands milli [[Gurjara-Pratihara-ætt]]ar, [[Palaveldið|Palaveldisins]] og [[Rashtrakuta-ætt]]ar.<ref>{{harvnb|Keay|2000|p=192}}</ref> Síðklassísk konungsveldi á Suður-Indlandi töldu meðal annars [[Chalukya-ætt]], [[Hoysala-veldið]] og [[Chola-veldið]].<ref>{{harvnb|Keay|2000|pp=168, 214–15, 251}}</ref> Bókmenntir, byggingarlist, höggmyndalist og málaralist blómstruðu við hirðir konunganna.<ref>{{harvnb|Keay|2000|pp=169, 213, 215}}</ref> Meðal annarra ríkja sem komu fram á Suður-Indlandi á þessum tíma voru [[Bahmani-soldánsdæmið]] og [[Vijayanagara-veldið]].<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=169}}</ref> === Eyjaálfa === Afkomendur [[Lapítamenningin|Lapítamenningarinnar]], [[Pólýnesar]], námu land á stórum hluta [[Fjarlæga Eyjaálfa|Fjarlægu Eyjaálfu]] frá um 1000.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=621–22}}</ref> Þeir sigldu á tvíbytnum sem voru allt að 37 metrar á lengd og báru allt að 50 manns auk búsmala.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=406–07}}</ref> Þeir settust að á hundruðum eyja, eins og [[Markgreifaeyjar|Markgreifaeyjum]], [[Hawaii]], [[Páskaeyja|Páskaeyju]] og [[Nýja-Sjáland]]i.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=622}}</ref> [[Tu'i Tonga-veldið]] var stofnað á 10. öld og hóf útþenslu eftir 1250.<ref>{{harvnb|Burley|1998|pp=368–9, 375}}</ref> Tongversk menning, tungumál og yfirráð breiddust út um austurhluta [[Melanesía|Melanesíu]], [[Míkrónesía (heimshluti)|Míkrónesíu]] og miðhluta [[Pólýnesía|Pólýnesíu]] á þessum tíma.<ref>{{harvnb|Kirch|Green|2001|p=[https://books.google.com/books?id=WRapfjQ_iTEC&pg=PA87 87]}}</ref> Hún hafði áhrif á [['Uvea]], [[Rotuma]], [[Fútúna (Wallis og Fútúna)|Fútúna]], [[Samóaeyjar]], og [[Niue]], auk einstakra eyja og hluta af [[Míkrónesía (ríki)|Míkrónesíu]], [[Vanúatú]] og [[Nýja-Kaledónía|Nýju-Kaledóníu]].<ref>{{harvnb|Geraghty|1994|pp=236–239|loc=Linguistic Evidence for the Tongan Empire}}</ref> Vísbendingar eru um verslun milli [[Makassarar|Makassara]] og [[frumbyggjar Ástralíu|frumbyggja]] í Norður-Ástralíu fyrir komu Evrópubúa.<ref>{{harvnb|MacKnight|1986|pp=69–75}}</ref> Samfélög frumbyggja Ástralíu byggðust á áunnum stöðum, meðan samfélög Pólýnesa voru höfðingjadæmi sem gengu í arf.<ref>{{harvnb|McNiven|2017|pp=603–604, 629}}</ref> === Austur-Asía === Eftir sundrungartímabil var Kína sameinað á ný undir Sui-veldinu árið 589.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=426}}</ref> Þegar [[Tangveldið]] (618–907) tók við hófst gullöld sem einkenndist af pólitískum stöðugleika og efnahagsuppgangi, þar sem bókmenntir og listir blómstruðu. Frá þeim tíma eru [[Tangljóðin]] eftir [[Li Bai]] og [[Du Fu]].<ref>{{harvnb|Ning|2023|pp=[https://books.google.com/books?id=nJ3fEAAAQBAJ&pg=PA203 203–204]}}</ref><ref>{{harvnb|Lewis|2009|p=1}}</ref> Sui-veldið og Tangveldið komu á [[keisaraleg próf|keisaralegum prófum]] þar sem stjórnunarstöður voru veittar mönnum sem stóðust erfitt próf í konfúsískri hugsun og [[klassískar kínverskar bókmenntir|klassískum kínverskum bókmenntum]].<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|p=453}}</ref><ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=118}}</ref> Kína átti í samkeppni við [[Tíbetveldið]] (618-842) um yfirráð yfir svæðum í Innri-Asíu.<ref>{{harvnb|Whitfield|2004|p=[https://archive.org/details/aurelsteinonsilk0000whit 193]}}</ref> Tangveldið klofnaði að lokum og við tók [[tími fimm konungsætta og tíu konungsríkja]] sem stóð í hálfa öld þar til [[Songveldið]] sameinaði stóran hluta landsins á ný.<ref>{{harvnb|Lorge|2015|pp=[https://books.google.com/books?id=9UTjCgAAQBAJ 4–5]}}</ref> Þrýstingur frá hirðingjum í norðri fór vaxandi.<ref name="Kedar">{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=532}}</ref> Um 1127 var Norður-Kína undir stjórn [[Jurchenar|Jurchena]] eftir [[Jin-Song-stríðin]] og Mongólar lögðu síðan allt Kína undir sig árið 1279.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=528, 534}}</ref> Eftir um eina öld af yfirráðum Mongóla tóku Kínverjar aftur völdin þegar [[Mingveldið]] var stofnað árið 1368.<ref name="Kedar"/> [[File:Mōko Shūrai Ekotoba.jpg|thumb|upright=1.4|Orrusta í [[innrásir Mongóla í Japan|innrás Mongóla í Japan]] árið 1281.]] [[Japanskeisari|Keisaraveldi Japan]] var komið á á 3. öld og miðstýrt ríki þróaðist á [[Yamato-tímabilið|Yamato-tímabilinu]] (um 300-710).<ref>{{harvnb|Henshall|1999|pp=11–12}}</ref> Búddatrú barst til landsins þar sem áherslan var á að taka upp kínverska menningu og konfúsíusisma.<ref>{{harvnb|Benjamin|2015|pp=426, 428–430, 454–5}}</ref> Á [[Naratímabilið|Naratímabilinu]] (710-794) komu fram sérstakar [[japanskar bókmenntir]] auk myndlistar og byggingarlistar sem kennd eru við Nara.<ref>{{harvnb|Totman|2002|pp=[https://books.google.com/books?id=Z_a_QgAACAAJ 64–79]}}</ref><ref>{{harvnb|Henshall|2012|pp=[https://books.google.com/books?id=vD76fF5hqf8C 24–52]}}</ref> Á [[Heian-tímabilið|Heian-tímabilinu]] (794–1185) náði keisaraveldið hátindi sínum, en í kjölfarið risu aðalsættir sem héldu einkaheri og [[samúræ]]ja.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=316–317}}</ref> Á Heian-tímabilinu skrifaði [[Murasaki Shikibu]] ''[[Saga Genji|Sögu Genji]]'' sem er stundum talin fyrsta skáldsaga heims.<ref>{{harvnb|Huffman|2010|pp=[https://books.google.com/books?id=MNzQCwAAQBAJ 29, 35]}}</ref> Frá 1185 til 1868 ríktu öflugir héraðshöfðingjar ([[daimyo]]) og herstjórar ([[sjógun]]) eins og [[Ashikaga-veldið]] og [[Tokugawa-veldið]].<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|pp=346–347}}</ref><ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=485}}</ref> Á þessum tíma voru raunveruleg völd keisarans nær engin.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015b|p=720}}</ref> Kaupmenn efldust á sama tíma.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=222}}</ref> Á þessum tíma kom fram listastefnan ''[[ukiyo-e]]'' með [[prentmynd]]um úr viði sem upphaflega voru af frægum [[oiran|hirðmeyjum]].<ref>{{harvnb|Huffman|2010|p=67}}</ref> [[Saga Kóreu]] á síðklassíska tímabilinu einkennist af endalokum [[þrjú konungsríki Kóreu|þriggja konungsríkja Kóreu]], þar sem ríkin [[Goguryeo]], [[Baekje]] og [[Silla]] börðust um yfirráð.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=517–518}}</ref> Þessu tímabili lauk þegar Silla lagði Baekje undir sig árið 660 og sigraði Goguryeo árið 668.<ref>{{harvnb|Ackermann|Schroeder|Terry|Upshur|2008e|p=464}}</ref> Þetta markar upphaf [[tímabil norðurríkja og suðurríkja|tímabils norðurríkja og suðurríkja]], með [[Síð-Silla|sameinað Silla]] í suðri og [[Balhae]] (arftaka Goguryeo) í norðri.<ref>{{harvnb|Naver}}</ref> Árið 892 hófst tími [[síðari þrjú konungsríki Kóreu|síðari konungsríkjanna þriggja]] þar sem [[Goryeo]] kom fram sem öflugasta ríkið og sameinaði allan skagann undir sinni stjórn árið 936.<ref>{{harvnb|The Association of Korean History Teachers|2005|p=113}}</ref> Konungsættin Goryeo ríkti til 1392, en þar á eftir tók við [[Jóseontímabilið|Jóseonætt]]<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015a|p=345}}</ref> sem ríkti yfir skaganum næstu 500 ár.<ref>{{harvnb|Bulliet et al.|2015b|p=550}}</ref> Í [[Mongólía|Mongólíu]] sameinaði [[Genghis Khan]] hina ýmsu mongólsku og tyrkísku ættflokka undir einu merki árið 1206.<ref>{{harvnb|McNeill|McNeill|2003|p=120}}</ref><ref>{{harvnb|Butt|2005|p=[https://books.google.com/books?id=uOXEEAAAQBAJ&pg=PA128 128]}}</ref> [[Mongólaveldið]] stækkaði þar til það náði yfir allt Kína og Mið-Asíu, auk stórra hluta Rússlands og Mið-Austurlanda. Það varð stærsta samfellda [[heimsveldi]] sögunnar.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|pp=534–5}}</ref> Eftir lát [[Möngke Khan]] árið 1259<ref>{{harvnb|Stearns|Langer|2001|p=153}}</ref> [[skipting Mongólaveldisins|skiptist Mongólaveldið]] í fjögur ríki: [[Júanveldið]] í Kína, [[Chagatai-kanatið]] í Mið-Asíu, [[Gullna hordan|Gullnu horduna]] í Austur-Evrópu og Rússlandi, og [[Ilkanatið]] í Íran.<ref>{{harvnb|Kedar|Wiesner-Hanks|2015|p=535}}</ref><ref>{{harvnb|O'Brien|2002|p=[https://books.google.com/books?id=ffZy5tDjaUkC&pg=PA99 99]}}}}</ref> == Tilvísanir == {{reflist}} == Heimildir == {{refbegin|30em}} * {{cite web |url=https://www.hamilton.edu/news/story/from-the-brink-of-the-apocalypse-confronting-famine-war-plague-and-death-in-the-later-middle-ages |title=From the Brink of the Apocalypse: Confronting Famine, War, Plague, and Death in the Later Middle Ages |last=Aberth |first=John |year=2001 |website=hamilton.edu |publisher=|access-date=17 September 2021 |archive-date=17 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210917141128/https://www.hamilton.edu/news/story/from-the-brink-of-the-apocalypse-confronting-famine-war-plague-and-death-in-the-later-middle-ages |url-status=live}} * {{cite journal |vauthors=Abi-Rached L, Jobin MJ, Kulkarni S, McWhinnie A, Dalva K, Gragert L, Babrzadeh F, Gharizadeh B, Luo M, Plummer FA, Kimani J, Carrington M, Middleton D, Rajalingam R, Beksac M, Marsh SG, Maiers M, Guethlein LA, Tavoularis S, Little AM, Green RE, Norman PJ, Parham P |display-authors=6 |title=The Shaping of Modern Human Immune Systems by Multiregional Admixture with Archaic Humans |journal=Science |volume=334 |issue=6052 |pages=89–94 |year=2011 |pmid=21868630 |pmc=3677943 |doi=10.1126/science.1209202 |bibcode=2011Sci...334...89A }} * {{cite book |last=Abulafia |first=David |url=http://archive.org/details/greatseahumanhis0000abul |title=The Great Sea: A Human History of the Mediterranean |year=2011 |publisher=Allen Lane |isbn=978-0-7139-9934-1 |author-link=David Abulafia }} * {{cite journal|vauthors=Ackermann RR, Mackay A, Arnold ML |year=2015 |title=The Hybrid Origin of "Modern" Humans|journal=Evolutionary Biology|volume=43|issue=1|pages=1–11|doi=10.1007/s11692-015-9348-1|s2cid=14329491}} * {{cite book |last1=Adovasio |first1=J. M. |author-link1=James M. Adovasio |first2=Olga |last2=Soffer |first3=Jake |last3=Page |title=The Invisible Sex: Uncovering the True Roles of Women in Prehistory |year=2007 |publisher=HarperCollins e-books |isbn=978-0-06-157177-0 |oclc=191804695 }} * {{cite book |last1=Allchin |first1=Bridget |author-link1=Bridget Allchin |last2=Allchin |first2=Raymond |author-link2=Raymond Allchin |title=Origins of a Civilization: The Prehistory and Early Archaeology of South Asia |year=1997 |publisher=Viking |isbn=978-0-670-87713-3 }} * {{cite encyclopedia |last=Bard |first=Kathryn A. |author-link=Kathryn A. Bard |title=The Emergence of the Egyptian State (c. 3200–2686 BC) |encyclopedia=The Oxford History of Ancient Egypt |editor=Shaw, Ian |pages=[https://archive.org/details/oxfordhistoryofa00shaw/page/57 57–82] |publisher=Oxford University Press |year=2000 |isbn=978-0-19-280458-7 |url=https://archive.org/details/oxfordhistoryofa00shaw/page/57 }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=2|title=A World with Agriculture, 12,000 BCE–500 CE|editor1-last=Barker|editor1-first=Graeme|editor1-link=Graeme Barker|editor2-last=Goucher|editor2-first=Candace|editor2-link=Candice Goucher|url=https://books.google.com/books?id=Ri07CQAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-19218-7|publisher=Cambridge University Press|access-date=3 September 2022|archive-date=29 April 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240429045312/https://books.google.com/books?id=Ri07CQAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm |title=De-coding the Black Death |year=2001 |work=BBC |access-date=24 November 2016 |archive-date=7 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170707042715/http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm |url-status=live |author=BBC}} * {{cite journal |title=What Changed During the Axial Age: Cognitive Styles or Reward Systems? |last1=Baumard |first1=Nicolas |last2=Hyafil |first2=Alexandre |last3=Boyer |first3=Pascal |journal=Communicative & Integrative Biology |year=2015 |volume=8 |issue=5 |page=e1046657 |publisher=[[United States National Library of Medicine]] |doi=10.1080/19420889.2015.1046657 |pmid=27066164 |pmc=4802742 }} * {{cite book |last=Beard |first=Mary |author-link=Mary Beard (classicist) |url=http://archive.org/details/spqrhistoryofanc0000bear_v4f6 |title=SPQR: A History of Ancient Rome |year=2015 |publisher=Profile Books |isbn=978-1-84668-380-0 }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=4|title=A World with States, Empires, and Networks, 1200 BCE–900 CE|editor1-last=Benjamin|editor1-first=Craig|editor1-link=Craig Benjamin|url=https://books.google.com/books?id=LAFuCAAAQBAJ|year=2015|isbn=978-1-107-01572-2|publisher=Cambridge University Press|access-date=28 October 2022|archive-date=28 October 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221028085203/https://books.google.com/books?id=LAFuCAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite journal |last=Bennett |first=Matthew |display-authors=et al. |title=Evidence of Humans in North America During the Last Glacial Maximum |journal=Science |year=2021 |volume=373 |issue=6562 |pages=1528–1531 |doi=10.1126/science.abg7586 |pmid=34554787 |bibcode=2021Sci...373.1528B |s2cid=237616125 |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586 |access-date=24 September 2021 |archive-date=15 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220915182214/https://www.science.org/doi/10.1126/science.abg7586 |url-status=live}} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=6|title=The Construction of a Global World, 1400–1800 CE, Part 1, Foundations|editor1-last=Bentley|editor1-first=Jerry|editor1-link=Jerry H. Bentley|editor2-last=Subrahmanyam|editor2-first=Sanjay|editor2-link=Sanjay Subrahmanyam|editor3-first=Merry|editor3-last=Wiesner-Hanks|editor3-link=Merry Wiesner-Hanks|publisher=Cambridge University Press|year=2015a|issue=1|doi=10.1017/CBO9781139194594|isbn=978-0-521-76162-8|url=https://books.google.com/books?id=ilxWtAEACAAJ|access-date=26 January 2023|archive-date=26 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230126101512/https://books.google.com/books?id=ilxWtAEACAAJ|url-status=live}} * {{cite book |last1=Bentley |first1=Jerry H. |last2=Ziegler |first2=Herbert F. |title=Traditions & Encounters: A Global Perspective on the Past: Volume II From 1500 to the Present |edition=4th |publisher=McGraw-Hill |year=2008 |isbn=978-0-07-333063-1 }} * {{cite book |title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change |last1=Bideleux |first1=Robert |last2=Jeffries |first2=Ian |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-16112-1 |url=https://books.google.com/books?id=U39AYJm1L94C |year=1998 |access-date=10 February 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429044459/https://books.google.com/books?id=U39AYJm1L94C |url-status=live}} * {{cite journal |last=Burley |first=David V. |year=1998 |title=Tongan Archaeology and the Tongan Past, 2850–150 B.P. |journal=Journal of World Prehistory |language=en |volume=12 |issue=3 |pages=368–9, 375 |doi=10.1023/A:1022322303769 |jstor=25801130 |s2cid=160340278 |issn=1573-7802}} * {{cite book |chapter=Early Chinese Writing |title=The World's Writing Systems |editor1-last=Bright |editor1-first=Peter |editor2-last=Daniels |editor2-first=William |url=https://archive.org/details/worldswritingsys0000unse/ |last=Boltz |first=William G. |year=1996 |isbn=0-19-507993-0 |publisher=Oxford University Press}} * {{cite book |last=Brown |first=Cynthia Stokes |url=http://archive.org/details/bighistoryfrombi0000brow |title=Big History: From the Big Bang to the Present |year=2007 |publisher=New Press |author-link=Cynthia Stokes Brown |isbn=978-1-59558-196-9 }} * {{cite book |last1=Brown |first1=Stephen F. |last2=Anatolios |first2=Khaled |last3=Palmer |first3=Martin |editor-last=O'Brien |editor-first=Joanne |title=Catholicism & Orthodox Christianity |url=https://archive.org/details/catholicismortho0000brow |publisher=Infobase Publishing |year=2009 |isbn=978-1-60413-106-2 }} * {{cite book |last1=Bulliet |first1=Richard |last2=Crossley |first2=Pamela |last3=Headrick |first3=Daniel |last4=Hirsch |first4=Steven |last5=Johnson |first5=Lyman |title=The Earth and Its Peoples, Brief Edition |volume=1 |publisher=Cengage Learning |year=2011 |isbn=978-0-495-91311-5 }} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=KWqOCwAAQBAJ|title=The Earth and Its Peoples: A Global History|first1=Richard|last1=Bulliet|author-link=Richard Bulliet|first2=Pamela|last2=Crossley|author2-link=Pamela Kyle Crossley|first3=Daniel|last3=Headrick|author3-link=Daniel R. Headrick|first4=Steven|last4=Hirsch|first5=Lyman|last5=Johnson|last6=Northrup|first6=David|year=2015a|ref={{harvid|Bulliet et al.|2015a}}|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-285-44567-0|edition=6th|volume=1|access-date=25 August 2022|archive-date=29 April 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240429050129/https://books.google.com/books?id=KWqOCwAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite book |last=Burstein |first=Stanley M. |author-link=Stanley M. Burstein |url=https://books.google.com/books?id=lwFLDgAAQBAJ |title=The World from 1000 BCE to 300 CE |year=2017 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-933613-5 |access-date=1 October 2023 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005092531/https://books.google.com/books?id=lwFLDgAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite encyclopedia |last=Chakrabarti |first=Dilip K. |year=2004 |title=Introduction |editor=Chkrabarti, Dilip K. |encyclopedia=Indus Civilization Sites in India: New Discoveries |publisher=Marg Publications |isbn=978-81-85026-63-3 |pages=10–13 |author-link=Dilip Kumar Chakrabarti}} * {{cite book|last=Christian|first=David|author-link=David Christian (historian)|url=https://books.google.com/books?id=xFHOahfX0R4C|title=Maps of Time: An Introduction to Big History|year=2011 |orig-date=2004|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-27144-9|language=en|access-date=16 December 2023|archive-date=19 December 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231219144056/https://books.google.com/books?id=xFHOahfX0R4C|url-status=live}} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=1|title=Introducing World History, to 10,000 BCE|editor-last=Christian|editor-first=David|url=https://books.google.com/books?id=VWwaCAAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-76333-2|publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/CBO9781139194662|access-date=26 January 2023|archive-date=26 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230126101526/https://books.google.com/books?id=VWwaCAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite journal |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |display-authors=6 |title=Human Occupation of Northern Australia by 65,000 Years Ago |journal=Nature |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |year=2017 |pmid=28726833 |doi=10.1038/nature22968 |bibcode=2017Natur.547..306C |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043 |hdl-access=free }} * {{cite book |title=The Maya |last=Coe |first=Michael D. |publisher=Thames & Hudson |year=2011 |isbn=978-0-500-28902-0 |edition=8th }} * {{cite book |last1=Coolidge |first1=Frederick Lawrence |last2=Wynn |first2=Thomas Grant |title=The Rise of Homo Sapiens: The Evolution of Modern Thinking |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-068091-6 |url=https://books.google.com/books?id=DAJCDwAAQBAJ&pg=PA5 |language=en |year=2018 }} * {{cite journal |first=Ignacio |last=de la Torre |year=2019 |title=Searching for the Emergence of Stone Tool Making in Eastern Africa |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=116 |issue=24 |pages=11567–11569 |doi=10.1073/pnas.1906926116 |pmid=31164417 |pmc=6575166 |bibcode=2019PNAS..11611567D |doi-access=free}} * {{cite book |last1=Deming |first1=David |title=Science and Technology in World History, Volume 1: The Ancient World and Classical Civilization |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-5657-4 |url=https://books.google.com/books?id=JZONR6frqcQC&pg=PA174 |language=en |year=2014 }} * {{cite book |chapter-url=https://www.taylorfrancis.com/chapters/mono/10.4324/9780429061530-18/carolingian-conquests-margaret-deanesly |chapter=The Carolingian Conquests |last=Deanesly |first=Margaret |author-link=Margaret Deanesly |title=A History of Early Medieval Europe |year=2019 |pages=339–355 |publisher=[[Taylor & Francis]] |doi=10.4324/9780429061530-18 |isbn=978-0-429-06153-0 |s2cid=198789183 |access-date=17 September 2021 |archive-date=17 September 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210917142625/https://www.taylorfrancis.com/chapters/mono/10.4324/9780429061530-18/carolingian-conquests-margaret-deanesly |url-status=live}} * {{cite journal |first1=Manuel |last1=Domínguez-Rodrigo |first2=Luis |last2=Alcalá |year=2016 |title=3.3-Million-Year-Old Stone Tools and Butchery Traces? More Evidence Needed |journal=PaleoAnthropology |pages=46–53 |url=https://paleoanthro.org/media/journal/content/PA20160046.pdf |access-date=14 December 2023 |archive-date=14 December 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231214095225/https://paleoanthro.org/media/journal/content/PA20160046.pdf |url-status=live}} * {{cite book |first=John |last=Dunn |title=Democracy: The Unfinished Journey 508 BCE&nbsp;– 1993 CE |publisher=Oxford University Press |year=1994 |isbn=978-0-19-827934-1}} * {{cite book|author-link=Robin Dunbar|last=Dunbar|first=Robin|title=Human Evolution: Our Brains and Behavior|year=2016 |isbn=978-0-19-061678-6|url=https://archive.org/details/humanevolutionou0000dunb/|publisher=Oxford University Press}} * {{cite news |url=http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm |title=Black Death 'Discriminated' Between Victims |last=Dunham |first=Will |year=2008 |work=ABC Science |access-date=24 November 2016 |archive-date=20 December 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220120404/http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm |url-status=live}} * {{cite book |last1=Ebrey |author-link=Patricia Buckley Ebrey |last2=Walthall |last3=Palais |title=East Asia: A Cultural, Social, and Political History |publisher=Houghton Mifflin Harcourt Company |year=2006 |isbn=978-0-618-13384-0 |url=https://archive.org/details/eastasiacultural00ebre_0 }} * {{cite book |url=https://books.google.com/books?id=ystMAgAAQBAJ&pg=PA762 |title=The Oxford Companion to Archaeology |publisher=Oxford University Press |year=1996 |isbn=978-0-19-507618-9 |editor-last1=Fagan |editor-first1=Brian M. |editor-last2=Beck |editor-first2=Charlotte |access-date=19 April 2020 |archive-date=17 February 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240217192514/https://books.google.com/books?id=ystMAgAAQBAJ&pg=PA762#v=onepage&q&f=false |url-status=live}} * {{cite book |last1=Fagan |first1=Brian M. |last2=Durrani |first2=Nadia |title=World Prehistory: The Basics |publisher=Routledge |isbn=978-1-000-46679-9 |url=https://books.google.com/books?id=NNFKEAAAQBAJ |language=en |chapter=3. Enter Homo Sapiens (c. 300,000 Years Ago and Later) |year=2021 }} * {{cite book |title=Zapotec Civilization: How Urban Society Evolved in Mexico's Oaxaca Valley |url=https://archive.org/details/zapoteccivilizat0000marc |last1=Flannery |first1=Kent V. |author-link=Kent Flannery |last2=Marcus |first2=Joyce |author2-link=Joyce Marcus |publisher=Thames & Hudson |year=1996 |isbn=978-0-500-05078-1 }} * {{cite book |last1=Ganivet |first1=Elisa |title=Border Wall Aesthetics: Artworks in Border Spaces |publisher=transcript Verlag |isbn=978-3-8394-4777-2 |url=https://books.google.com/books?id=QhazDwAAQBAJ&pg=PA25 |language=en |year=2019 }} * {{cite book |last1=Geraghty |first1=Paul |chapter=Linguistic Evidence for the Tongan Empire |editor1-last=Dutton |editor1-first=Tom |title=Language Contact and Change in the Austronesian World |year=1994 |publisher=Gruyter |isbn=978-3-11-012786-7 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=xOlI8czLshIC&pg=PA233 |series=Trends in linguistics: Studies and monographs |volume=77 |access-date=6 June 2016 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429044326/https://books.google.com/books?id=xOlI8czLshIC&pg=PA233#v=onepage&q&f=false |url-status=live}} * {{cite book |last=Gernet |first=Jacques |author-link=Jacques Gernet |title=A History of Chinese Civilization |year=1996 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-49781-7 |url=https://archive.org/details/historyofchinese00gern_0 }} * {{cite journal |last1=Gowlett |first1=J. A. J. |title=The Discovery of Fire by Humans: A Long and Convoluted Process |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |year=2016 |volume=371 |issue=1696 |page=20150164 |doi=10.1098/rstb.2015.0164 |pmid=27216521 |pmc=4874402}} * {{cite book |last1=Graeber |first1=David |url=https://books.google.com/books?id=9xkQEAAAQBAJ |title=The Dawn of Everything: A New History of Humanity |last2=Wengrow |first2=David |year=2021 |publisher=Farrar, Straus and Giroux |isbn=978-0-374-15735-7 |access-date=15 November 2022 |archive-date=15 November 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221115094326/https://books.google.com/books?id=9xkQEAAAQBAJ |url-status=live }} * {{cite journal |url=https://www.grochbiology.org/EarlyHominidInterbreeding.pdf |title=Human Hybrids |archive-url=https://web.archive.org/web/20180824034550/https://www.grochbiology.org/EarlyHominidInterbreeding.pdf|archive-date=24 August 2018 |vauthors=Hammer MF |journal=Scientific American |year=2013 |volume=308 |issue=5 |pages=66–71 |doi=10.1038/scientificamerican0513-66 |pmid=23627222 |bibcode=2013SciAm.308e..66H }} * {{cite journal |last1=Harmand |first1=Sonia |author-link=Sonia Harmand |title=3.3-million-year-old Stone Tools from Lomekwi 3, West Turkana, Kenya |journal=Nature |year=2015 |volume=521 |issue=7552 |pages=310–315 |doi=10.1038/nature14464 |display-authors=etal |pmid=25993961 |bibcode=2015Natur.521..310H |s2cid=1207285 |url=https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8697F75/download |access-date=27 July 2022 |archive-date=9 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211009162117/https://academiccommons.columbia.edu/doi/10.7916/D8697F75/download |url-status=live}} * {{cite book |last=Headrick |first=Daniel R. |author-link=Daniel R. Headrick |url=https://books.google.com/books?id=_WgSDAAAQBAJ |title=Technology: A World History |year=2009 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-533821-8 |access-date=30 September 2023 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005092533/https://books.google.com/books?id=_WgSDAAAQBAJ |url-status=live }} * {{cite web |url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/haht/hd_haht.htm |title=Art of the Hellenistic Age and the Hellenistic Tradition |last1=Hemingway |first1=Colette |last2=Hemingway |first2=Seán |year=2007 |website=Heilbrunn Timeline of Art History |publisher=Metropolitan Museum of Art |access-date=18 November 2016 |archive-date=31 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130531025138/http://www.metmuseum.org/toah/hd/haht/hd_haht.htm |url-status=live}} * {{cite journal |vauthors=Herries AI, Martin JM, Leece AB, Adams JW, Boschian G, Joannes-Boyau R, Edwards TR, Mallett T, Massey J, Murszewski A, Neubauer S, Pickering R, Strait DS, Armstrong BJ, Baker S, Caruana MV, Denham T, Hellstrom J, Moggi-Cecchi J, Mokobane S, Penzo-Kajewski P, Rovinsky DS, Schwartz GT, Stammers RC, Wilson C, Woodhead J, Menter C |display-authors=6 |title=Contemporaneity of ''Australopithecus'', ''Paranthropus'', and Early ''Homo Erectus'' in South Africa |journal=Science |volume=368 |issue=6486 |page=7293 |year=2020 |pmid=32241925 |doi=10.1126/science.aaw7293 |doi-access=free }} * {{cite book |author-link=Albert Hourani |last=Hourani |first=Albert |url=http://archive.org/details/historyofarabpeo0000hour |title=A History of the Arab Peoples |year=1991 |publisher=New York: MJF Books |isbn=978-1-56731-216-4 }} * {{cite journal |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, [[Katerina Harvati|Harvati K]], Gunz P |display-authors=6 |title=New Fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the Pan-African Origin of Homo Sapiens |journal=Nature |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |year=2017 |pmid=28593953 |doi=10.1038/nature22336 |bibcode=2017Natur.546..289H |s2cid=256771372 |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |access-date=27 July 2022 |archive-date=8 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live }} * {{cite book|last=Iliffe|first=John|author-link=John Iliffe (historian)|year=2007|title=Africans: The History of a Continent|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-68297-8|url=https://archive.org/details/africanshistoryo00ilif/}} * {{cite journal |last=Jungers |first=William L. |title=Lucy's Length: Stature Reconstruction in ''Australopithecus Afarensis'' (A.L.288-1) with Implications for Other Small-bodied Hominids |journal=[[American Journal of Physical Anthropology]] |volume=76 |issue=2 |pages=227–231 |pmid=3137822 |year=1988 |doi=10.1002/ajpa.1330760211}} * {{cite book|last=Keay|first=John|author-link=John Keay|url=http://archive.org/details/indiahistory00keay|title=India: A History|year=2000 |publisher=Atlantic Monthly Press|isbn=978-0-87113-800-2}} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=5|title=Expanding Webs of Exchange and Conflict, 500 CE–1500 CE|editor1-last=Kedar|editor1-first=Benjamin|editor1-link=Benjamin Z. Kedar|editor2-first=Merry|editor2-last=Wiesner-Hanks|editor2-link=Merry Wiesner-Hanks|url=https://books.google.com/books?id=Jv9tCAAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-19074-9|publisher=Cambridge University Press|access-date=18 November 2022|archive-date=18 November 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221118094909/https://books.google.com/books?id=Jv9tCAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite book |last=Kelly |first=Christopher |title=The Roman Empire: A Very Short Introduction |publisher=Oxford University Press |year=2007 |isbn=978-0-19-280391-7 |url=https://books.google.com/books?id=eUgSDAAAQBAJ |access-date=16 November 2023 |archive-date=16 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231116102710/https://books.google.com/books?id=eUgSDAAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last=Kent |first=Susan Kingsley |author-link=Susan Kingsley Kent |url=https://books.google.com/books?id=cYYEEAAAQBAJ |title=Gender: A World History |year=2020 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-062197-1 |access-date=12 August 2023 |archive-date=12 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812095603/https://books.google.com/books?id=cYYEEAAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Kinzel |first1=Moritz |url=https://books.google.com/books?id=S6QGEAAAQBAJ |title=Monumentalising Life in the Neolithic: Narratives of Change and Continuity |last2=Clare |first2=Lee |publisher=Oxbow |year=2020 |isbn=978-1-78925-495-2 |editor-last=Gebauer |editor-first=Anne Birgitte |chapter=Monumental – Compared to What? A Perspective from Göbekli Tepe |editor-last2=Sørensen |editor-first2=Lasse |editor-last3=Teather |editor-first3=Anne |editor-last4=Valera |editor-first4=António Carlos |access-date=9 September 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429045514/https://books.google.com/books?id=S6QGEAAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Kirch |first1=Patrick Vinton |last2=Green |first2=Roger C. |title=Hawaiki, Ancestral Polynesia: An Essay in Historical Anthropology |year=2001 |publisher=Cambridge University press |isbn=978-0-521-78879-3 |url=https://books.google.com/books?id=WRapfjQ_iTEC&pg=PA87 |access-date=10 January 2021 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429044326/https://books.google.com/books?id=WRapfjQ_iTEC&pg=PA87#v=onepage&q&f=false |url-status=live}} * {{cite journal |last1=Koch |first1=Paul L. |last2=Barnosky |first2=Anthony D. |year=2006 |title=Late Quaternary Extinctions: State of the Debate |journal=Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics |volume=37 |issue=1 |pages=215–250 |doi=10.1146/annurev.ecolsys.34.011802.132415 |s2cid=16590668}} * {{cite book |first1=Cynthia |last1=Kosso |first2=Anne |last2=Scott |title=The Nature and Function of Water, Baths, Bathing, and Hygiene from Antiquity Through the Renaissance |publisher=Brill |year=2009 |url=https://books.google.com/books?id=UTkXFLfmLTkC&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&pg=PA51 |isbn=978-9004173576 |access-date=5 February 2024 |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318020442/https://books.google.com/books?id=UTkXFLfmLTkC&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&pg=PA51#v=snippet&q=hellenistic%20mathematics%20science%20technology&f=false |url-status=live}} * {{cite book |title=A History of India |last1=Kulke |first1=Hermann |last2=Rothermund |first2=Dietmar |publisher=Dorset Press |year=1990 |url=https://archive.org/details/historyofindia0000kulk/page/60/mode/2up |isbn=0-88029-577-5 }} * {{cite book |last1=Kuran |first1=Timur |title=Freedoms Delayed: Political Legacies of Islamic Law in the Middle East |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-009-32001-6 |url=https://books.google.com/books?id=tTHEEAAAQBAJ&pg=PA11 |language=en |year=2023 }} * {{cite journal |doi=10.1073/pnas.1323964111 |title=Current Perspectives and the Future of Domestication Studies |journal=PNAS |volume=111 |issue=17 |pages=6139–6146 |year=2014 |last1=Larson |first1=G. |last2=Piperno |first2=D. R. |last3=Allaby |first3=R. G. |last4=Purugganan |first4=M. D. |last5=Andersson |first5=L. |last6=Arroyo-Kalin |first6=M. |last7=Barton |first7=L. |last8=Climer Vigueira |first8=C. |last9=Denham |first9=T. |last10=Dobney |first10=K. |last11=Doust |first11=A. N. |last12=Gepts |first12=P. |last13=Gilbert |first13=M. T. P. |last14=Gremillion |first14=K. J. |last15=Lucas |first15=L. |last16=Lukens |first16=L. |last17=Marshall |first17=F. B. |last18=Olsen |first18=K. M. |last19=Pires |first19=J.C. |last20=Richerson |first20=P. J. |last21=Rubio De Casas |first21=R. |last22=Sanjur |first22=O.I. |last23=Thomas |first23=M. G. |last24=Fuller |first24=D.Q. |doi-access=free |pmid=24757054 |pmc=4035915 |bibcode=2014PNAS..111.6139L}} * {{cite book |last1=Lewton |first1=Kristi L. |editor1-last=Fuentes |editor1-first=Agustín |title=The International Encyclopedia of Primatology, 3 Volume Set |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-67337-9 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=DTwuDwAAQBAJ&pg=PA117 |language=en |chapter=Bipedalism |year=2017 }} * {{cite journal |title=Macassans and the Aboriginal Past |last=MacKnight |first=C. C. |journal=Archaeology in Oceania |year=1986 |volume=21 |pages=69–75 |doi=10.1002/j.1834-4453.1986.tb00126.x}} * {{cite book |last1=McClellan |first1=James E. |url=https://books.google.com/books?id=aJgp94zNwNQC |title=Science and Technology in World History: An Introduction |last2=Dorn |first2=Harold |year=2006 |publisher=Johns Hopkins University Press |isbn=978-0-8018-8360-6 |access-date=11 October 2022 |archive-date=6 January 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240106172630/https://books.google.com/books?id=aJgp94zNwNQC |url-status=live}} * {{cite book |last=McEvedy |first=Colin |title=The Penguin Atlas of Medieval History |url=https://archive.org/details/bwb_W9-BSO-368 |publisher=Penguin Books |year=1961}} * {{cite book |last=McNeill |first=William H. |author-link=William H. McNeill (historian) |title=A World History |orig-year=1967 |edition=4th |year=1999 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-511616-8 |url=https://archive.org/details/worldhistory0000mcne_e1t4 }} * {{cite book|last1=McNeill|first1=J. R.|last2=McNeill|first2=William|author-link1=J. R. McNeill|author-link2=William H. McNeill (historian)|url=https://archive.org/details/humanwebbirdseye0000mcne_d8z9|title=The Human Web: A Bird's-eye View of World History|publisher=Norton|year=2003|isbn=0-393-05179-X}} * {{cite book |last=McNeill |first=William H. |title=History of Western Civilization: A Handbook |year=2010 |isbn=978-0-226-56162-2 |publisher=University of Chicago Press }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=7|title=Production, Destruction and Connection, 1750-Present, Part 1, Structures, Spaces, and Boundary Making|editor1-last=McNeill|editor1-first=J. R.|editor1-link=J. R. McNeill|editor2-last=Pomeranz|editor2-first=Kenneth|editor2-link=Kenneth Pomeranz|publisher=Cambridge University Press|year=2015a|issue=1|doi=10.1017/CBO9781139196079|isbn=978-1-108-40775-5|url=https://books.google.com/books?id=SRL0CAAAQBAJ|access-date=26 January 2023|archive-date=26 January 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230126101512/https://books.google.com/books?id=SRL0CAAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite book |last1=McNiven |first1=Ian J. |editor1-last=Benjamin |editor1-first=Craig |title=The Cambridge World History: Volume 4, A World with States, Empires and Networks 1200 BCE-900 CE |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-108-40771-7 |url=https://books.google.com/books?id=oqlTtAEACAAJ |language=en |chapter=22. Australasia and the Pacific |year=2017 }} * {{cite journal |last1=McPherron |first1=Shannon P. |last2=Alemseged |first2=Zeresenay |last3=Marean |first3=Curtis W. |last4=Wynn |first4=Jonathan G. |last5=Reed |first5=Denné |last6=Geraads |first6=Denis |last7=Bobe |first7=René |last8=Béarat |first8=Hamdallah A. |title=Evidence for Stone-tool-assisted Consumption of Animal Tissues Before 3.39&nbsp;million Years Ago at Dikika, Ethiopia |journal=Nature |year=2010 |volume=466 |issue=7308 |pages=857–860 |doi=10.1038/nature09248 |pmid=20703305 |bibcode=2010Natur.466..857M |s2cid=4356816}} * {{cite book|last1=Merrill|first1=Ronald T.|title=The Earth's magnetic field: Its history, origin and planetary perspective|url=https://archive.org/details/earthsmagneticfi00merr|url-access=registration|year=1983|publisher=Academic press|isbn=0-12-491242-7|page=[https://archive.org/details/earthsmagneticfi00merr/page/1 1]|edition=2nd printing|last2=McElhinny|first2=Michael W.}} * {{cite book |last1=Mirsepassi |first1=Ali |last2=Fernée |first2=Tadd Graham |title=Islam, Democracy, and Cosmopolitanism: At Home and in the World |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-05397-7 |url=https://books.google.com/books?id=zibeAgAAQBAJ&pg=PA182 |language=en |year=2014 }} * {{Cite book |last=Morley |first=Iain |url={{google books|plainurl=y|id=eWhBAQAAQBAJ}} |title=The Prehistory of Music: Human Evolution, Archaeology, and the Origins of Musicality |publisher=Oxford University Press |year=2013 |isbn=978-0-19-923408-0 |location=Oxford}} * {{cite book |last1=Nichols |first1=Deborah L. |url=https://books.google.com/books?id=AHWarqdXsfIC |title=The Oxford Handbook of Mesoamerican Archaeology |last2=Pool |first2=Christopher A. |year=2012 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-999634-6 |language=en |access-date=5 June 2022 |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318020218/https://books.google.com/books?id=AHWarqdXsfIC |url-status=live}} * {{cite journal |first1=J. F. |last1=O'Connell |first2=J. |last2=Allen |first3=M. A. J. |last3=Williams |first4=A. N. |last4=Williams |first5=C. S. M. |last5=Turney |first6=N. A. |last6=Spooner |first7=J. |last7=Kamminga |first8=G. |last8=Brown |first9=A. |last9=Cooper |year=2018 |title=When Did ''Homo Sapiens'' First Reach Southeast Asia and Sahul? |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|Proceedings of the National Academy of Sciences]] |volume=115 |issue=34 |pages=8482–8490 |doi=10.1073/pnas.1808385115 |pmid=30082377 |pmc=6112744 |bibcode=2018PNAS..115.8482O |doi-access=free}} * {{cite book |last1=Paine |first1=Lincoln P. |editor1-last=Andrea |editor1-first=Alfred J. |title=World History Encyclopedia |publisher=Greenwood Publishing |isbn=978-1-85109-930-6 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=s5X3EAAAQBAJ&pg=RA3-PA273 |language=en |chapter=The Promotion of Trade through Buddhist Sanghas |year=2011 }} * {{cite book |last=Phillips |first=William |year=2017 |title=Critical Readings on Global Slavery |url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004346611/BP000028.xml |publisher=[[Brill Publishers]] |isbn=978-90-04-34661-1 |access-date=17 September 2021 |archive-date=4 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211004200010/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004346611/BP000028.xml |url-status=live}} * {{cite web |url=https://thediplomat.com/2017/10/buddhism-and-islam-in-asia-a-long-and-complicated-history/ |title=Buddhism and Islam in Asia: A Long and Complicated History |last=Pillalamarri |first=Akhilesh |year=2017 |website=thediplomat.com |publisher=[[The Diplomat]] |access-date=17 September 2021 |archive-date=23 January 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190123010309/https://thediplomat.com/2017/10/buddhism-and-islam-in-asia-a-long-and-complicated-history/ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Pollack |first1=Henry |title=A World Without Ice |publisher=Penguin |isbn=978-1-101-52485-5 |url=https://books.google.com/books?id=jV47VHRpmisC&pg=PA93 |language=en |year=2010 }} * {{cite book |last1=Pollack |first1=Henry |title=A World Without Ice |publisher=Penguin |isbn=978-1-101-52485-5 |url=https://books.google.com/books?id=jV47VHRpmisC&pg=PA93 |language=en |year=2010 }} * {{cite journal |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |display-authors=6 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |journal=Current Biology |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |year=2016 |pmid=26853362 |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |bibcode=2016CBio...26..827P |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930 }} * {{cite book |last1=Price |first1=Simon |last2=Thonemann |first2=Peter |title=The Birth of Classical Europe: A History from Troy to Augustine |publisher=Penguin Books |year=2010 |url=https://archive.org/details/birthofclassical00pric |isbn=978-0-670-02247-2 }} * {{cite journal |last1=Radivojevic |first1=M |last2=Rehren |first2=T |last3=Kuzmanovic-Cvetkovic |first3=J |last4=Jovanovic |first4=M |last5=Northover |first5=JP |year=2013 |title=Tainted Ores and the Rise of Tin Bronzes in Eurasia, {{circa}}6500 years ago |url=http://discovery.ucl.ac.uk/1420706/ |journal=Antiquity |volume=87 |issue=338 |pages=1030–1045 |doi=10.1017/S0003598X0004984X |doi-access=free |access-date=30 September 2023 |archive-date=19 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181119084854/http://discovery.ucl.ac.uk/1420706/ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Rael |first1=Ronald |title=Earth Architecture |publisher=Princeton Architectural Press |isbn=978-1-56898-767-5 |url=https://books.google.com/books?id=BsLAeifqe4EC&pg=PA113 |language=en |year=2009 }} * {{cite journal |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |display-authors=6 |title=Genetic History of an Archaic Hominin Group from Denisova Cave in Siberia |journal=Nature |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |year=2010 |pmid=21179161 |pmc=4306417 |doi=10.1038/nature09710 |bibcode=2010Natur.468.1053R |hdl=10230/25596 |author-link1=David Reich (geneticist) }} * {{cite web |last=Regulski |first=Ilona |year=2016 |title=The Origins and Early Development of Writing in Egypt |work=Oxford Handbooks Online |url=https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935413.001.0001/oxfordhb-9780199935413-e-61 |language=en |doi=10.1093/oxfordhb/9780199935413.013.61 |isbn=978-0-19-993541-3 |access-date=19 April 2020 |archive-date=31 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201031145327/https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935413.001.0001/oxfordhb-9780199935413-e-61 |url-status=live}} * {{cite book |last1=Roberts |first1=J. M. |last2=Westad |first2=Odd Arne |title=The Penguin History of the World |edition=6th |publisher=Penguin Books |year=2013 |isbn=978-1-84614-443-1 |url=https://books.google.com/books?id=A2cfZkU5aQgC |access-date=25 August 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429050130/https://books.google.com/books?id=A2cfZkU5aQgC |url-status=live }} * {{cite journal |last1=Seow |first1=Victor |title=A Tradition of Invention: The Paradox of Glorifying Past Technological Breakthroughs |journal=East Asian Science, Technology and Society|date=3 July 2022 |volume=16 |issue=3 |pages=349–366 |doi=10.1080/18752160.2022.2095103 |doi-access=free }} * {{cite book |last=Shaw |first=Stanford |title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume I: Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280–1808 |publisher=Cambridge University Press |year=1976 |isbn=978-0-521-29163-7 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/historyofottoman00stan }} * {{cite book |last=Singh |first=Upinder |author-link=Upinder Singh |title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century |url=https://books.google.com/books?id=GW5Gx0HSXKUC |publisher=Pearson Education |year=2008 |isbn=978-81-317-1120-0 |access-date=25 October 2022 |archive-date=18 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240318020243/https://books.google.com/books?id=GW5Gx0HSXKUC |url-status=live}} * {{cite journal |last1=Spoor |first1=Fred |last2=Gunz |first2=Philipp |last3=Neubauer |first3=Simon |last4=Stelzer |first4=Stefanie |last5=Scott |first5=Nadia |last6=Kwekason |first6=Amandus |last7=Dean |first7=M. Christopher |year=2015 |title=Reconstructed ''Homo Habilis'' Type OH 7 Suggests Deep-rooted Species Diversity in Early ''Homo'' |journal=Nature |volume=519 |issue=7541 |pages=83–86 |doi=10.1038/nature14224 |pmid=25739632 |bibcode=2015Natur.519...83S |s2cid=4470282}} * {{cite book |first=John R. |last=Short |title=An Introduction to Urban Geography |url=https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 |publisher=Routledge |year=1987 |isbn=978-0-7102-0372-4 |access-date=30 July 2022 |archive-date=20 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220320034104/https://books.google.com/books?id=uGE9AAAAIAAJ&pg=PA10 |url-status=live}} * {{cite book |editor-last1=Stearns |editor-first1=Peter N. |editor-link1=Peter Stearns |editor-first2=William L. |editor-last2=Langer |edition=6th |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |publisher=Houghton Mifflin Company |year=2001 |isbn=978-0-395-65237-4 |url=https://archive.org/details/encyclopediaofwo0000unse_i2x5 }} * {{cite journal |last1=Stephens |first1=Lucas |last2=Fuller |first2=Dorian |last3=Boivin |first3=Nicole |last4=Rick |first4=Torben |last5=Gauthier |first5=Nicolas |last6=Kay |first6=Andrea |last7=Marwick |first7=Ben |last8=Armstrong |first8=Chelsey Geralda |last9=Barton |first9=C. Michael |year=2019 |title=Archaeological Assessment Reveals Earth's Early Transformation Through Land Use |journal=Science |volume=365 |issue=6456 |pages=897–902 |doi=10.1126/science.aax1192 |issn=0036-8075 |pmid=31467217 |hdl=10150/634688 |hdl-access=free |bibcode=2019Sci...365..897S |s2cid=201674203}} * {{cite journal |last=Strait |first=David |title=The Evolutionary History of the Australopiths |journal=Evolution: Education and Outreach |year=2010 |volume=3 |issue=3 |page=341 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |s2cid=31979188 |language=en |issn=1936-6434 |doi-access=free }} * {{cite encyclopedia |last=Stutz |first=Aaron Jonas |title=Paleolithic |year=2018 |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781118584538.ieba0363 |encyclopedia=The International Encyclopedia of Biological Anthropology |pages=1–9 |editor-last=Trevathan |editor-first=Wenda |place=Hoboken |publisher=John Wiley & Sons, Inc. |language=en |doi=10.1002/9781118584538.ieba0363 |isbn=978-1-118-58442-2 |s2cid=240083827 |editor2-last=Cartmill |editor2-first=Matt |editor3-last=Dufour |editor3-first=Darna |editor4-last=Larsen |editor4-first=Clark |access-date=4 August 2022 |archive-date=1 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220801105234/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781118584538.ieba0363 |url-status=live}} * {{cite book |last1=Svard |first1=Lois |title=The Musical Brain: What Students, Teachers, and Performers Need to Know |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-758417-0 |url=https://books.google.com/books?id=mC6oEAAAQBAJ&pg=PA23 |language=en |year=2023 }} * {{cite book |title=The History of the Seljuq Turks from the Jāmiʻ Al-tawārīkh: An Ilkhanid Adaptation of the Saljūq-nāma of Ẓahīr Al-Dīn Nīshāpūrī |last1=Ṭabīb |first1=Rashīd al-Dīn |last2=Faḍlallāh |first2=Rašīd-ad-Dīn |last3=Nishapuri |first3=Zahir al-Din |last4=Nīšāpūrī |first4=Ẓahīr-ad-Dīn |year=2001 |publisher=Psychology Press |url=https://books.google.com/books?id=jmMpaJZemk0C |isbn=978-0-7007-1342-4 |editor-last=Bosworth |editor-first=Clifford Edmund |translator-last=Luther |translator-first=Kenneth Allin |access-date=25 August 2023 |archive-date=25 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825093140/https://books.google.com/books?id=jmMpaJZemk0C |url-status=live}} * {{cite book|last1=Tignor|first1=Robert|last2=Adelman|first2=Jeremy|last3=Brown|first3=Peter|last4=Elman|first4=Benjamin|last5=Liu|first5=Xinru|last6=Pittman|first6=Holly|last7=Shaw|first7=Brent|url=http://archive.org/details/worldstogetherwo0001tign|title=Worlds Together, Worlds Apart, Volume One: Beginnings Through the 15th Century|edition=4th|year=2014|publisher=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-92208-0|ref={{harvid|Tignor et al.|2014}}}} * {{cite book |last1=Tiliouine |first1=Habib |last2=Renima |first2=Ahmed |last3=Estes |first3=Richard J. |editor1-last=Tiliouine |editor1-first=Habib |editor2-last=Estes |editor2-first=Richard J. |title=The State of Social Progress of Islamic Societies: Social, Economic, Political, and Ideological Challenges |publisher=Springer |isbn=978-3-319-24774-8 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=f9f7CwAAQBAJ&pg=PA37 |language=en |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |year=2016 }} * {{cite journal |title=The Islamization of Central Asia in the Sāmānid Era and the Reshaping of the Muslim World |last=Tor |first=Deborah |year=2009 |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |volume=72 |issue=2 |pages=279–299 |publisher=[[Cambridge University Press]] |doi=10.1017/S0041977X09000524 |jstor=40379005 |s2cid=153554938}} * {{cite journal |last1=Villmoare |first1=Brian |last2=Kimbel |first2=William |last3=Seyoum |first3=Chalachew |last4=Campisano |first4=Christopher |last5=DiMaggio |first5=Erin |last6=Rowan |first6=John |last7=Braun |first7=David |last8=Arrowsmith |first8=J Ramón |last9=Reed |first9=Kaye |display-authors=6 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |journal=Science |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |year=2015 |pmid=25739410 |doi=10.1126/science.aaa1343 |doi-access=free |bibcode=2015Sci...347.1352V}} * {{cite journal |last1=Weber |first1=Gerhard W. |last2=Hershkovitz |first2=Israel |last3=Gunz |first3=Philipp |last4=Neubauer |first4=Simon |last5=Ayalon |first5=Avner |last6=Latimer |first6=Bruce |last7=Bar-Matthews |first7=Miryam |last8=Yasur |first8=Gal |last9=Barzilai |first9=Omry |last10=May |first10=Hila |year=2020 |title=Before the Massive Modern Human Dispersal into Eurasia: A 55,000-year-old Partial Cranium from Manot Cave, Israel |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1040618219308080 |journal=Quaternary International |language=en |volume=551 |pages=29–39 |doi=10.1016/j.quaint.2019.10.009 |bibcode=2020QuInt.551...29W |s2cid=210628420 |issn=1040-6182 |access-date=17 August 2022 |archive-date=24 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124220617/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1040618219308080 |url-status=live}} * {{cite book |last=Wengrow |first=David<!-- |author-link=David Wengrow--> |chapter=The Invention of Writing in Egypt |title=Before the Pyramids: Origin of Egyptian Civilization |publisher=Oriental Institute of the University of Chicago |year=2011 }} * {{cite book |title=The Zapotecs: Princes, Priests, and Peasants |last=Whitecotton |first=Joseph W. |publisher=University of Oklahoma Press |year=1977 |no-pp=y}} * {{cite book |first1=Stephen |last1=Williams |first2=Gerard |last2=Friell |title=Theodosius: The Empire at Bay |url=https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ |year=2005 |publisher=Routledge |isbn=978-1-135-78262-7 |access-date=30 July 2022 |archive-date=30 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220530232720/https://books.google.com/books?id=I8KRAgAAQBAJ |url-status=live}} * {{cite book |last1=Wragg-Sykes |first1=Rebecca |title=Big History: Our Incredible Journey, from Big Bang to Now |publisher=Dorling Kindersley |isbn=978-0-241-22590-5 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=tbbjDwAAQBAJ&pg=PA180 |language=English |year=2016 |chapter=Humans Evolve |access-date=4 May 2024 |archive-date=2 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240502164908/https://books.google.com/books?id=tbbjDwAAQBAJ&pg=PA183 |url-status=live }} * {{cite book|series=[[The Cambridge World History]]|volume=3|title=Early Cities in Comparative Perspective, 4000 BCE–1200 CE|editor1-last=Yoffee|editor1-first=Norman|editor1-link=Norman Yoffee|url=https://books.google.com/books?id=SQS7BwAAQBAJ|year=2015|isbn=978-0-521-19008-4|publisher=Cambridge University Press|access-date=9 October 2023|archive-date=14 October 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231014105512/https://books.google.com/books?id=SQS7BwAAQBAJ|url-status=live}} * {{cite journal|vauthors=Yong E |year=2011 |title=Mosaic Humans, the Hybrid Species|journal=New Scientist |volume=211 |issue=2823 |pages=34–38|bibcode=2011NewSc.211...34Y|doi=10.1016/S0262-4079(11)61839-3|doi-access=free}} * {{cite book|last=Xue |first=Zongzheng |year=1992 |title=A History of Turks |publisher=Chinese Social Sciences Press}} {{reflist|group=lower-alpha}} {{refend}} {{stubbur|saga}} [[Flokkur:Mannkynssaga| ]] 80gbukjlbg3f8r8nh7p57bee3hpas6p 0 29864 1892139 1662688 2024-12-16T23:30:22Z TKSnaevarr 53243 /* Hershöfðinginn Tíberíus */ 1892139 wikitext text/x-wiki {{Rómverskur keisari | Nafn = Tíberíus | Titill = Rómverskur keisari | image_name = Tiberius NyCarlsberg01.jpg | valdatími = 14 – 37 | fæddur = 16. nóvember 42 f.Kr | fæðingarstaður = [[Róm]] | dáinn = 16. mars 37 | dánarstaður = Misenum | forveri = [[Ágústus]] | eftirmaður = [[Calígúla]] | maki = Vipsania Agrippina,<br />Julia eldri | börn = Drusus Julius Caesar,<br />Germanicus (ættleiddur) | faðir = Tiberius Claudius Nero | móðir = [[Livia Drusilla]] | fæðingarnafn = Tiberius Claudius Nero | nafn_sem_keisari = Tiberius Caesar Augustus | ætt = [[Julíska-claudíska ættin]] | }} '''Tiberius Caesar Augustus''', fæddur '''Tiberius Claudius Nero''', ([[16. nóvember]] [[42 f.Kr.]] – [[16. mars]] [[37]]) var annar [[Rómarkeisari|keisari Rómar]] frá dauða [[Ágústus]]ar árið [[14]] þar til hann lést sjálfur. Hann var af [[Claudíska ættin|claudísku ættinni]], sonur [[Tiberius Nero|Tiberiusar Neros]] og [[Livia Drusilla|Liviu Drusillu]]. Móðir hans skildi við föður hans og giftist Ágústusi [[39 f.Kr.]] Tíberíus giftist síðar dóttur Ágústusar (af fyrra hjónabandi) [[Julia eldri|Juliu eldri]] og var síðar ættleiddur af Ágústusi og varð við það hluti af [[julíska ættin|julísku ættinni]]. Keisaratignin átti síðan eftir að haldast innan þessara tveggja ætta næstu fjörutíu árin þannig að sagnfræðingar hafa talað um [[julíska-claudíska ættin|julíska-claudíska veldið]]. Tíberíusar er minnst sem eins af hæfustu herforingjum [[Rómaveldi]]s sem lagði grundvöllinn að norðurmörkum heimsveldisins með herförum sínum í [[Pannónía|Pannóníu]], [[Illyría|Illyríu]], [[Retía|Retíu]] og [[Germanía|Germaníu]]. Síðar varð hann þekktur sem skapþungur og sérlundaður keisari. Keisaratignin var embætti sem hann óskaði sér aldrei, og valdatíð hans endaði með [[ógnarstjórn]] eftir lát sonar hans [[Drusus]]ar árið [[23]]. Árið [[26]] fluttist hann til eyjarinnar [[Kaprí]] og sneri aldrei aftur til [[Róm]]ar en hélt tengslum við [[Rómverska öldungaráðið|öldungaráðið]] með bréfaskriftum. Stjórn ríkisins var að mestu leyti í höndum hins ófyrirleitna [[Sejanus]]ar. Ættleiddur sonur hans, [[Calígúla]], tók við af honum. == Æska og uppvöxtur == Tíberíus var sonur Liviu Drusillu og Tiberiusar Neros, en þegar hann var þriggja ára voru foreldrar hans látnir skilja svo að Octavianus (sem síðar varð þekktur sem [[Ágústus]]) gæti giftst móður hans. Faðir Tíberíusar lést árið 33 f.Kr. og eftir það var Tíberíus hjá móður sinni og Ágústusi. Árið 16 f.Kr. giftist hann Vipsaniu Agrippinu en með henni eignaðist hann soninn Drusus Julius Caesar árið 13 f.Kr. Ágústus fékk Tíberíus svo til þess að skilja við Vipsaniu til þess að giftast dóttur sinni frá fyrra hjónabandi, Juliu eldri, árið 11 f.Kr. Að sögn var fyrra hjónaband Tíberíusar hamingjusamt, en seinna hjónabandið var alla tíð óhamingjusamt. Árið 6 f.Kr. dró Tíberíus sig út úr sviðsljósinu í [[Róm]] og flutti til [[Rhodos]] þar sem hann var næstu átta árin. Árið 2 f.Kr. skildi hann við Juliu vegna framhjáhalds hennar. === Arftaki Ágústusar === Ágústus hafði ættleitt Lucius og Gaius, syni Juliu dóttur sinnar frá fyrra hjónabandi hennar. Þeir voru ættleiddir árið 17 f.Kr. með það fyrir augum að þeir myndu taka við af honum keisaratigninni. Lucius lést árið 2 og Gaius árið 4 og því þurfti Ágústus að finna nýjan arftaka. Nýji arftakinn reyndist vera Tíberíus því Ágústus ættleiddi hann === Hershöfðinginn Tíberíus === Tíberíus hafði sýnt það frá unga aldri að hann var hæfur hershöfðingi, en hann hafði m.a. barist gegn [[Parþía|Pörþum]] árið 20 f.Kr., þar sem hann hefndi fyir ósigur [[Crassus]]ar 33 árum fyrr. Einnig lagði hann ný landsvæði undir Rómaveldi í [[Alparnir|Ölpunum]], ásamt bróður sínum, [[Nero Claudius Drusus|Drususi]]. Eftir að hafa verið ættleiddur af Ágústusi hélt hann til herdeildanna á ný og kvað niður uppreisn á [[Balkanskagi|Balkanskaga]]. Árið 9 stjórnaði hann vörnum við ána [[Rín (fljót)|Rín]] eftir að hershöfðinginn [[Publius Quinctilius Varus|Varus]] hafði tapað [[Orrustan í Þjóðborgarskógi|bardaganum í Þjóðborgarskógi]] þar sem þrjár rómverskar herdeildir (legio) höfðu farist. == Valdatími == [[Mynd:Portrait_of_Tiberius_-_Портрет_Тиберия_A54,_1.jpg|thumb|right|200px|Brjóstmynd af Tíberíusi.]] Tíberíus var augljós erfingi Ágústusar, eftir að sá síðarnefndi lést árið 14, og var því fljótlega hylltur sem keisari af öldungaráðinu. Engu að síður voru ekki allar herdeildirnar tilbúnar til að sverja honum hollustu og uppreisnir áttu sér stað í Pannoniu og við Rín. [[Drusus]] sonur Tíberíusar kvað niður uppreisnina í Pannoniu og [[Germanicus]], bróðursonur Tíberíusar sem hann hafði ættleitt, kvað niður uppreisnina við Rín, með nokkrum erfiðleikum. Germanicus jók á hróður sinn sem sigursæll hershöfðingi þegar hann hefndi fyrir ósigur Varusar í Germaníu, á árunum 14 til 16. Árangrinum fagnaði hann í Róm með hátíðarhöldum og var svo í kjölfarið skipaður ræðismaður (consul). Með þessu var hann orðinn líklegastur til þess að verða arftaki Tíberíusar. Germanicus lést hins vegar skyndilega árið 19 og grunur lék á að eitrað hefði verið fyrir honum. Drusus, sonur Tíberíusar, varð þá líklegur arftaki, varð landsstjóri í Pannoniu og síðar ræðismaður, en hann lést einnig skyndilega, árið 23. Síðar kom í ljós að eiginkona hans Livilla og elskhugi hennar, [[Sejanus]], höfðu eitrað fyrir honum. === Sejanus === Árið 26 yfirgaf Tíberíus Róm og sneri aldrei þangað aftur. Hann varði mestum sínum tíma á eyjunni [[Kaprí]] á setri sem hann kallaði Villa Jovis. Eftir brotthvarf Tíberíusar varð Lucius Aelius Sejanus, yfirmaður lífvarðasveitar keisarans, valdamesti maðurinn í Rómaborg. Sejanus hafði áður styrkt stöðu sína í Róm þegar hann flutti alla lífvarðasveit keisarans inn í borgina, en sveitin hafði áður verið staðsett á víð og dreif í kringum borgina. Með þessu hafði hann hátt í tíu þúsund hermenn undir sinni stjórn inni í borginni. Sejanus bað Tíberíus árið 25 um leyfi til að giftast Livillu, ekkju Drususar, en Tíberíus neitaði því hann áleit Sejanus vera af of lágri stétt. Engu að síður var Sejanus einn af helstu aðstoðarmönnum Tíberíusar og eftir að sá síðarnefndi settist að á Kaprí stjórnaði Sejanus að mestu hverjir fengu að hitta keisarann. Sejanus hóf árið 29 að handtaka ýmsa valdamenn í borginni, til þess að losa sig við alla samkeppni um völdin. Margir voru sakaðir um landráð og teknir af lífi. Á meðal þeirra sem hann lét handtaka voru Agrippina, ekkja Germanicusar, og tveir synir hennar, en þau dóu öll í varðhaldi. Fljótlega uppúr þessu fór að halla undan fæti hjá Sejanusi, því Tíberíus fór að gruna að hann ætlaði sér að taka völdin af sér. Tíberíus sendi bréf til Rómar þar sem hann lét öldungaráðið skipa mann að nafni Macro sem yfirmann lífvarðasveitarinnar, og sá hinn sami handtók Sejanus og lét taka hann af lífi. === Síðustu árin === Réttarhöld og aftökur á meintum landráðamönnum héldu áfram þrátt fyrir fráfall Sejanusar, að þessu sinni fyrir tilstuðlan Tíberíusar, enda töldu fornir sagnaritarar að keisarann væri haldinn vænisýki sem hefði farið sífellt versnandi eftir því sem hann eltist. Orðspor Tíberíusar fór sífellt versnandi eftir því sem leið á valdatíma hans, bæði vegna þeirrar ógnarstjórnar sem ríkti í Rómaborg, á meðan keisarinn var fjarverandi, en einnig vegna sögusagna um afbrigðilegar kynhneigðir keisarans. Tíberíus ættleiddi tvo ættingja sína, og hugsanlega arftaka, árið 35. Annars vegar var það eini eftirlifandi sonur Germanicusar og Agrippinu, Gaius (sem er þekktur sem [[Calígúla]]), og hins vegar Tiberius Gemellus, sonarsonur Tíberíusar. Gaius hafði þó mun sterkari stöðu þar sem Gemellus var aðeins á táningsaldri. Tíberíus veiktist árið 37 þegar hann var að ferðast í Campaniu, á sunnanverðri [[Ítalía|Ítalíu]]. Að lokum varð hann ófær um að halda áfram og lést skömmu síðar, við höfnina í Misenum, nálægt [[Napólí]]. Sagnaritarinn [[Tacitus]] segir frá því að Calígúla og Macro, yfirmaður lífvarðasveitarinnar, hafi kæft Tíberíus með kodda þegar keisarinn virtist vera að jafna sig af veikindunum. Almenningur fagnaði fráfalli Tíberíusar, enda var hann þá orðinn mjög óvinsæll. Calígúla tók við keisaratigninni án átaka. Erfðaskrá Tíberíusar hafði kveðið á um að Calígúla og Gemellus ættu báðir að taka við keisaratigninni, en hún var lögð til hliðar. Calígúla ættleiddi Gemellus en lét þó fljótlega taka hann af lífi. {{Wikivitnun|Tiberius|Tiberius}} {{Commonscat|Tiberius|Tíberíusi}} == Heimildir == Scarre, Chris, ''Chronicle of the Roman Emperors, the Reign–by–Reign Record of the Rulers of Imperial Rome'' (London: Thames & Hudson, 1995). {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Rómarkeisari]] | frá = 14 | til = 37 | fyrir = [[Ágústus]] | eftir = [[Calígúla]] }} {{Töfluendir}} {{Rómverskir keisarar}} {{fd|42 f.Kr.|37}} [[Flokkur:Rómverskir keisarar]] lrwxjubdibtb28dz2xcmd8zlggprbpk 0 32744 1892161 1891986 2024-12-17T00:41:17Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892161 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Bianlian.JPG|thumb|Leikari í [[Bian Lian]]-óperu í Kína.]] '''List''' eru verk manna, þar sem [[sköpun]]argáfan fær lausan tauminn og [[mynd]]ir, [[tónverk]], [[stytta|styttur]] eða aðrir hlutir eru búnir til, í þeim megintilgangi að varpa ljósi á [[fegurð]] og mikilfengleika [[heimurinn|heimsins]], að tjá tilfinningar eða skilning listamannsins, eða til að aðrir fái notið [[listaverk]]sins. Orðið list getur einnig átt við um afrakstur slíkrar sköpunar. Erfitt er að skilgreina list á altækan hátt, þótt margir hafi sterkar skoðanir á því hvað er list og hvað ekki. Ótal mælikvarðar eru til um það hvaða skilyrði hlutur eða verknaður þarf að uppfylla til að teljast list.<ref>{{Vísindavefurinn|73703|Hvernig er hægt að útskýra hvað list er?}}</ref> Sumir telja að list sé það sem eykur skilning okkar á umheiminum umfram einfaldan [[hlutlægni|hlutlægan]] skilning. Oft er talað um að verknaður sé list ef afraksturinn er [[fagurfræði]]legur.<ref>{{cite book|editor=Evelyn Hatcher|title=Art as Culture: An Introduction to the Anthropology of Art|year=1999|publisher=Praeger}}</ref> Samkvæmt þessari skilgreiningu hefur list fylgt mannkyninu frá örófi alda, eins og [[hellamálverk]] sýna. En þótt hægt sé að skilgreina list á mjög víðtækan máta eru margir sem vilja undanskilja ýmsa iðju sem þó miðar að fagurfræðilegum afrakstri, svo sem [[handverk]] og [[iðnhönnun]]. Samkvæmt þessari skilgreiningu, sem er nýrri af nálinni, er orðið list lítið meira en stytting á hugtakinu „sköpunarlist“ eða „[[hámenning]]arleg list“. Með öðrum orðum er mest áhersla lögð á nýnæmi listarinnar og að listamaðurinn ögri áhorfandanum, svo upplifun listarinnar verður virkur atburður, frekar en að listin sé í bakgrunni og geri umhverfið fallegra. Til dæmis geta handprjónuð föt sem unnin eru samkvæmt uppskrift aldrei orðið list í þessum skilningi orðsins, sama hversu vel þau eru unnin. Til viðbótar við nýnæmið er stundum gerð krafa um að list sé unnin í göfugum tilgangi. Dæmi um það er þegar tónverk eða kvikmyndir sem framleiddar eru í þeim megintilgangi að afla tekna fyrir framleiðandann eru undanskilin frá skilgreiningunni á list, og kölluð [[iðnaður]] (sbr. kvikmyndaiðnaður og tónlistariðnaður). Þegar list er skilgreind á þröngan máta, líkt og rætt er um hér að ofan, er sjaldgæft að menn séu sammála um hvað er list og hvað ekki. Því hafa ýmsir haldið því fram að slíkar skilgreiningar hafi meira að gera með smekk heldur en hlutlæga aðgreiningu. == Saga == [[Mynd:Floete_Schwanenknochen_Geissenkloesterle_Blaubeuren.jpg|thumb|right|Beinflautan frá Geissenklösterle.]] {{aðalgrein|Listasaga|Bókmenntasaga|Leiklistarsaga|Tónlistarsaga}} Deilt er um það hver elstu ummerki um listræna sköpun gætu verið. Ýmsar fornleifar hafa fundist frá [[fornsteinöld]] sem virðast vitna um tilraunir til [[skraut|skreytinga]], án sýnilegs hagnýts tilgangs.<ref name="Henshilwood 2002">{{cite journal|last1=Henshilwood |first1=Christopher |title=Emergence of Modern Human Behavior: Middle Stone Age Engravings from South Africa |journal=Science |date=2002 |volume=295 |issue=5558 |pages=1278–1280 |display-authors=etal |doi=10.1126/science.1067575 |pmid=11786608 |bibcode=2002Sci...295.1278H|s2cid=31169551 }}</ref><ref name="Henshilwood et al. 2009">{{cite journal |doi=10.1016/j.jhevol.2009.01.005 |pmid=19487016 |title=Engraved ochres from the Middle Stone Age levels at Blombos Cave, South Africa |journal=Journal of Human Evolution |volume=57 |issue=1 |pages=27–47 |year=2009 |last1=Henshilwood |first1=Christopher S. |last2=d'Errico |first2=Francesco |last3=Watts |first3=Ian}}</ref><ref name="Texier">{{cite journal | last1 = Texier | first1 = P. J. | last2 = Porraz | first2 = G. | last3 = Parkington | first3 = J. | last4 = Rigaud | first4 = J. P. | last5 = Poggenpoel | first5 = C. | last6 = Miller | first6 = C. | last7 = Tribolo | first7 = C. | last8 = Cartwright | first8 = C. | last9 = Coudenneau | first9 = A. | last10 = Klein | first10 = R. | last11 = Steele | first11 = T. | last12 = Verna | first12 = C. | year = 2010 | title = A Howiesons Poort tradition of engraving ostrich eggshell containers dated to 60,000 years ago at Diepkloof Rock Shelter, South Africa | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences| volume = 107 | issue = 14| pages = 6180–6185 | doi = 10.1073/pnas.0913047107 | pmid = 20194764 | pmc = 2851956 | bibcode = 2010PNAS..107.6180T | doi-access = free }}</ref> Elstu gripirnir sem augljóslega eru dæmi um listaverk eru hins vegar ekki nema um 50.000 ára gamlir. Meðal þeirra eru [[venusstytta|venusstyttur]], litlar útskornar kvenmyndir með ýkt brjóst og mjaðmir, sem gætu tengst [[frjósemi]]sdýrkun af einhverju tagi.<ref name = "unesco">{{cite web |url = http://whc.unesco.org/en/list/229 |title = Place Stanislas, Place de la Carrière and Place d'Alliance in Nancy |website = UNESCO World Heritage Centre |publisher = United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization |access-date = 17 October 2021}}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/oldest-figurative-art-now-world-treasure-180964035/ | title=World's Oldest Figurative Art is Now an Official World Treasure }}</ref><ref>{{cite news | url=https://www.bbc.com/news/science-environment-18196349 | title=Earliest music instruments found | work=BBC News | date=24 May 2012 }}</ref> Þekktustu dæmin um [[forsöguleg list|forsögulega list]] eru þó [[hellamálverk]], eins og málverk í [[Maros-Pangkep-hellarnir|Maros-Pangkep-hellunum]] á Súlavesí sem eru um 45.000 ára gömul, og [[hellamálverkin í Lascaux]] sem eru um 19.000 ára (þau elstu).<ref>{{vefheimild|dags=28. júní 2024|titill=Lascaux|vefsíða=Encyclopedia Britannica|url=https://www.britannica.com/place/Lascaux}}</ref> Sum þeirra hafa verið túlkuð sem sjónræn ummerki um [[sagnamennska|sagnamennsku]].<ref>{{cite journal|title=Cave art reveals human nature|author=Michael Gross|year=2020|journal=Current Biology|volume=30|number=3|pages=R95-R98|doi=10.1016/j.cub.2020.01.042}}</ref> Elstu [[steinaldarflauta|flautur]] sem fundist hafa eru beinflautur frá [[Geissenklösterle]] í Suður-Þýskalandi sem eru um 45.000 ára gamlar.<ref name="jhevol">{{Cite journal| last = Higham | first = Thomas | author-link = Thomas Higham (archaeologist) |author2=Laura Basell |author3=Roger Jacobic |author4=Rachel Wood |author5=Christopher Bronk Ramsey |author6=Nicholas J. Conard | title = Τesting models for the beginnings of the Aurignacian and the advent of figurative art and music: The radiocarbon chronology of Geißenklösterle | journal = Journal of Human Evolution | volume = 62| issue = 6| pages = 664–76| publisher =Elsevier | date = May 8, 2012 | pmid =22575323| doi = 10.1016/j.jhevol.2012.03.003 }}</ref><ref name="BBC-May2012">{{cite news| title = Earliest music instruments found | publisher = BBC News | date = May 25, 2012 | url = https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18196349 |access-date=May 26, 2012 }}</ref><ref name="IBT-May2012">{{cite news| title = Earliest musical instrument discovered | work = International Business Times | date = May 25, 2012 | url = http://www.ibtimes.co.uk/articles/345647/20120526/earliest-musical-instrument-discovered.htm |access-date=May 26, 2012 }}</ref> Þegar kemur að upphafi [[nýsteinöld|nýsteinaldar]] fyrir um 12.000 árum fjölgar [[bergrista|bergristum]] sem sýna fjölbreyttari myndir, eins og [[dans]]andi mannamyndir. Hellamálverk af manni með dýrshöfuð sem hefur verið túlkað sem mynd af galdramanni,<ref name="hutton">{{cite book |last=Hutton |first=Ronald |author-link=Ronald Hutton |title=Witches, Druids, and King Arthur |publisher=Hambledon and London |location=London |year=2003 |isbn=1-85285-397-2 |url=https://archive.org/details/witchesdruidskin00hutt/page/n5/mode/2up |pages=[https://archive.org/details/witchesdruidskin00hutt/page/32/mode/2up 33]–35 }}</ref> fannst í [[Trois-Fréres-hellirinn|Trois-Fréres-hellinum]] í Frakklandi á 3. áratug 20. aldar og er talin vera um 13.000 ára gömul, líkt og myndir af dansandi fólki á hellamálverkum frá Borneó.<ref>{{cite journal|author=Aubert, M., Setiawan, P., Oktaviana, A.A. et al.|title=Palaeolithic cave art in Borneo|journal=Nature|volume=564|pages=254–257|year=2018|doi=10.1038/s41586-018-0679-9}}</ref> [[Gríma|Steingrímur]] sem mögulega tengjast helgiathöfunum hafa fundist við uppgrefti í Ísrael og Tyrklandi.<ref>{{cite journal|author=Dietrich, O., Notroff, J., & Dietrich, L.|year=2018|title=Masks and masquerade in the Early Neolithic: a view from Upper Mesopotamia|journal=Time and Mind|volume=11|number=1|pages=3–21|doi=10.1080/1751696X.2018.1433354}}</ref> Frá sama tíma eru elstu minjar um notkun [[jötunsteinn|jötunsteina]] í [[byggingarlist]] í [[Göbekli Tepe]]<ref>{{cite journal|author=Marta Tobolczyk|title=The World's Oldest Temples in Göbekli Tepe and Nevali Çori, Turkey in the Light of Studies in Ontogenesis of Architecture|journal=Procedia Engineering|volume=161|year=2016|pages=1398-1404|issn=1877-7058|doi=10.1016/j.proeng.2016.08.600}}</ref> og lágmyndir sem skreyttu veggi í borginni [[Çatalhöyük]].<ref>{{cite book|author=Hodder, I.|year=2012|chapter=Çatalhöyük. A summary of recent work concerning architecture|editor=B. Söğüt|title=From Straonikeia to Lagina: Festschrift in honour of Ahmet Adil Tırpan|place=İstanbul|pages=303-314}}</ref> Forsöguleg list hefur oft verið túlkuð sem listræn tjáning [[trú]]arlegra hugmynda eða sem [[galdur]] (til að auka frjósemi eða laða að veiðidýr til dæmis) og tengd við [[sjamanismi|sjamanisma]].<ref>{{cite journal|author=Wallis, R.J.|title=Art and Shamanism: From Cave Painting to the White Cube|journal=Religions|year=2019|volume=10|number=54|doi=10.3390/rel10010054}}</ref> Slíkar túlkanir geta þó verið umdeildar.<ref>{{cite journal|author=Herva, V. P., & Ikäheimo, J.|year=2002|title=Defusing Dualism: Mind, Materiality and Prehistoric Art|journal=Norwegian Archaeological Review|volume=35|number=2|pages=95–108|doi=10.1080/002936502762389729}}</ref> [[Mynd:Tomb_of_the_Dancers.JPG|thumb|right|Veggmyndir sem sýna danshreyfingar úr „dansaragröfinni“, frá Egyptalandi um 1550 f.o.t.]] Þegar maðurinn tók að notast við [[ritmál]] varðveittust kvæði og sögur á borð við [[Gilgameskviða|Gilgameskviðu]] í rituðum textum á [[fleygrúnir|fleygrúnum]] frá [[Súmer]] og [[helgirúnir|helgirúnum]] [[Egyptaland hið forna|Forn-Egypta]]. Þessi stóru menningarríki skildu eftir sig mörg stór minnismerki og byggingar úr steini og [[leirgljái|gljáðum]] múrsteinum með fáguðum lágmyndum og bronsgripi sem bera vitni um þróaða málmsmíði.<ref>{{cite journal|url=https://timarit.is/page/3521911|title=List í 7000 ár|journal=Lesbók Morgunblaðsins|year=2002|author=Bragi Ásgeirsson|volume=77|number=5|page=10}}</ref> Bæði Egyptar og Súmerar reistu [[þrepapýramídi|þrepapýramída]] sem hjá Egyptum þróaðist út í [[pýramídi|pýramída]] með sléttum hliðum um 2500 f.o.t. Forn-Egyptar gerðu nákvæmar höggmyndir af fólki, en í veggmyndum og lágmyndum er sjónarhorn á andlit oftast á hlið, bæði í Egyptalandi og [[Persía|Persíu]].<ref>{{cite journal|author=Davis, W.|year=1982|title=Canonical representation in Egyptian art|journal=RES: Anthropology and Aesthetics|volume=4|number=1|pages=20-46|url=https://www.jstor.org/stable/41634873}}</ref><ref>{{cite book|author=Sonik, K.|year=2013|chapter=The monster’s gaze: vision as mediator between time and space in the art of Mesopotamia|title=Time and History in the Ancient Near East: Proceedings of the 56th Rencontre Assyriologique Internationale at Barcelona, 26–30 July 2010|pages=285-300|doi=10.1515/9781575068565-027}}</ref> Á [[Amarna-tímabilið|Amarna-tímabilinu]] um 1350 f.o.t. fylgdi breytt [[myndmál]] breytingum í opinberum trúarbrögðum Egypta um stutt skeið.<ref>{{vefheimild|url=https://www.worldhistory.org/article/1110/the-art-of-the-amarna-period/|titill=The Art of the Amarna Period|höfundur=Elsie McLaughlin|dags=22.9.2017|vefsíða=World History Encyclopedia}}</ref> Egyptar fundu upp bæði [[lín]]ið úr [[hör]]trefjum og [[papýrus]]inn með því að merja saman krosslögð blöð [[papýrusreyr]]sins. Papýrus var helsta undirstaða [[skrift]]ar við Miðjarðarhafið í þúsundir ára eftir það. Papýrusarkir voru bundnar saman í langa renninga sem voru undnir upp á kefli ([[rolla|rollur]]). Fjölbreyttar [[bókmenntagrein]]ar komu fram mjög snemma, eins og [[ástarljóð]], [[sálmur|sálmar]], [[hetjukvæði]], [[ferðasaga|ferðasögur]], [[sagnaritun]], [[vísindarit]] og [[trúarbókmenntir]].<ref>{{cite book|author=Loprieno, A.|year=1996|chapter=Defining Egyptian literature: Ancient texts and modern theories|title=Ancient Egyptian Literature|pages=39-58|publisher=Brill}}</ref> Ríkulegar myndskreytingar í gröfum Forn-Egypta lýsa daglegu lífi, meðal annars [[loftfimleikar|loftfimleikum]], [[stríðsdans|stríðsdönsum]] og ''khener''-hópum kvenkyns tónlistarmanna og dansara.<ref>{{cite book|author=Lexová, I.|year=2000|title=Ancient Egyptian Dances|publisher=Courier Corporation}}</ref><ref>{{cite book|author=Köpp-Junk, H.|year=2023|chapter=Dance and clothing in ancient Egypt‒the earliest evidence|title=Textiles in Motion. Dress for Dance in the Ancient World|series=Ancient Textiles Series 41|pages=71-92|editor=Audrey Gouy|publisher=Oxbow Books}}</ref> Á þessum myndum sjást líka þróuð [[hljóðfæri]] eins og sveigðar [[harpa (hljóðfæri)|hörpur]], [[lúta|lútur]] með langan háls, [[tréblásturshljóðfæri]] með reyrblaði og alls kyns [[ásláttarhljóðfæri]] og [[hrista|hristur]].<ref>{{cite journal|author=Duchesne‐Guillemin, M.|year=1981|title=Music in ancient Mesopotamia and Egypt|journal=World Archaeology|volume=12|number=3|pages=287-297|doi=10.1080/00438243.1981.9979803}}</ref> Elstu dæmi um skráningu [[tónlist]]ar eru leirtöflur með fleygrúnum frá borginni [[Urartu]] um 1300 f.o.t.<ref>{{cite journal|author=Rahn, J.|year=2011|title=The Hurrian Pieces, ca. 1350 BCE: Part One—Notation and Analysis|journal=Analytical Approaches to World Music|volume=1|number=1|pages=93-151}}</ref> Stórar [[tromma|trommur]] úr bronsi frá því fyrir 600 f.o.t. einkenna [[Dong son-menningin|Dong son-menninguna]] í Víetnam. [[Leikhús]] á sanskrít er stundum rakið til [[Vedatímabilið|Vedatímabilsins]] (þótt það sé líka umdeilt) þar sem löng hefð er fyrir uppsetningu [[helgileikur|helgileikja]] með sögum úr ''[[Rigveda]]''.<ref>{{cite book|author=Shivaprakash, H. S., & Murthy, J. S.|year=2023|chapter=Migration and Ancient Indian Theatre|title=The Palgrave Handbook of Theatre and Migration|pages=183-194|location=Cham|publisher=Springer International Publishing}}</ref> [[Vestrænt leikhús]] rekur uppruna sinn til [[Grikkland hið forna|Forn-Grikkja]]. Elstu varðveittu grísku [[leikrit]]in sem ekki eru helgiathafnir eru [[harmleikur|harmleikir]] frá 5. öld f.o.t.<ref>{{cite journal|author=Morgan, W., & Brask, P.|year=1988|title=Towards a conceptual understanding of the transformation from ritual to theatre|journal=Anthropologica|pages=175-202|doi=10.2307/25605509}}</ref> Forngríska leikhúsið notaði [[kór]] til að draga saman söguþráðinn fyrir áhorfendum.<ref>{{cite journal|author=Foley, H.|year=2003|title=Choral identity in Greek tragedy|journal=Classical Philology|volume=98|number=1|pages=1-30|doi=10.1086/378725}}</ref> ''[[Um skáldskaparlistina]]'' eftir [[Aristóteles]] (um 335 f.o.t.) og ''[[Natyashastra]]'' eftir Bharata (eftir 200 f.o.t.) eru tvö fræðirit frá fornöld sem fjalla um [[leiklist]].<ref>{{cite journal|author=Das, S.|year=2015|title=Ancient Indian dramaturgy: A historical overview of Bharata’s natyashastra|journal=Research Scholar|volume=3|number=3|pages=133-140}}</ref> [[Mynd:20041229-Luchador_Olmeca_(Museo_Nacional_de_Antropología)_MQ.jpg|thumb|right|''Glímumaðurinn'', höggmynd frá tímum Olmeka í Mið-Ameríku, 1200-400 f.o.t.]] [[Forngrísk myndlist]] birtist meðal annars á leirkerjum þar sem myndin er dregin með svörtum leirgljáa á rauðan leirinn, ýmist með rauðan eða svartan forgrunn. Myndirnar sýna atriði úr [[grísk goðafræði|grískri goðafræði]] og [[daglegt líf|daglegu lífi]] þar sem sjónarhornið er á hlið. [[Freska|Freskur]] þar sem myndin er máluð í blautt lag af kalki, komu fram í [[Vestur-Asía|Vestur-Asíu]] og bárust þaðan til Grikklands og síðan um allan hinn [[helleníska tímabilið|helleníska heim]] eftir 4. öld f.o.t.<ref>{{cite book|author=von Rüden, C.|year=2013|chapter=Beyond the East-West dichotomy in Syrian and Levantine wall paintings|title=Critical Approaches to Ancient Near Eastern Art|editor=Brian A. Brown and Marian H. Feldman|publisher=De Gruyter|pages=55-78|doi=10.1515/9781614510352.55}}</ref> Myndmálið þróaðist út í að sýna flæðandi hreyfingar og fleiri sjónarhorn. Höggmyndir úr [[marmari|marmara]], eins og ''[[Laokoón og synir hans]]'', sýndu mannslíkamann af meiri nákvæmni og í flóknari stöðum en áður þekktust. Í austri þróaðist [[Gandhara-list]] undir áhrifum frá hellenískri list og [[stúpa]]n fylgdi útbreiðslu [[búddatrú]]ar í Asíu. Í [[Kína]] voru mörg einkenni kínverskrar [[nytjalist]]ar komin fram á tímum [[Qin-veldið|Qin-veldisins]] og [[Hanveldið|Hanveldisins]] um 200 f.o.t., eins og skreyttir munir úr [[jaði]], bronsi og [[lakk|lökkuðum]] viði; [[leirherinn|leirhermenn]] og [[postulín]].<ref>{{cite journal|author=Bao, D.|year=2023|title=The Evolution, Characteristics, and Aesthetic Expression of Han Dynasty Sculptures: Exploring the Artistic Achievements of Ancient China|journal=Advances in Education, Humanities and Social Science Research|volume=6|number=1|pages=299-305|doi=10.56028/aehssr.6.1.299.2023}}</ref><ref>{{cite journal|author=Krupa, M., Yang, D., Tovbych, V., & Gnatiuk, L.|year=2020|title=Sacrality, mythologism and realism of mural painting of the Han Dynasty and its influence on the further development of Chinese art and architecture|journal=Wiadomości Konserwatorskie|volume=63|pages=116–124}}</ref> [[Olmekar]] voru fyrsta stóra menningarríkið í [[Mið-Ameríka|Mið-Ameríku]] um 1000 f.o.t. Olmekar eru þekktir fyrir bæði stór steinhöfuð og höggmyndir af fólki í opnum stellingum.<ref>{{cite journal|author=Mollenhauer, J.|year=2014|title=Sculpting the past in preclassic Mesoamerica: Olmec stone monuments and the production of social memory|journal=Ancient Mesoamerica|volume=25|number=1|pages=11-27|doi=10.1017/S0956536114000042}}</ref> [[Rómaveldi|Rómverjar]] tóku upp tækni og myndmál grískra myndlistarmanna og gerðu stórar [[mósaík]]myndir, höggmyndir og veggmyndir í sama stíl. Rómverskir arkitektar þróuðu [[bogi (byggingarlist)|bogann]] og notuðu óspart í byggingum, auk þverbita á [[súla (byggingarlist)|súlum]] sem einkenna forngríska byggingarlist. Líkt og Grikkir reistu Rómverjar hálfhringlaga [[leikhús]], [[skeiðvöllur|skeiðvelli]] og [[hringleikahús]]. Þar fóru fram [[íþrótt]]akeppnir, [[dýraat]], [[aftaka|aftökur]] og sviðsetningar leikrita og [[látbragðsleikur|látbragðsleiks]] á upphækkuðu [[leiksvið]]i . Útbreiðsla þessara bygginga sýnir hvað [[sviðslistir]] voru mikilvægur hluti af opinberu lífi í Rómaveldi.<ref>{{cite journal|author=Häussler, R.|year=1999|title=Architecture, performance and ritual: the role of state architecture in the Roman Empire|journal=Theoretical Roman Archaeology Journal|year=1998|doi=10.16995/TRAC1998_1_13}}</ref> Einkenni á grískum og latneskum [[klassískar bókmenntir|klassískum bókmenntum]] eru nafnkunnir [[rithöfundur|rithöfundar]], [[skáld]] og [[heimspeki]]ngar, á borð við [[Evrípídes]], [[Saffó]], [[Platon]], [[Aristóteles]], [[Heródótos]], [[Cíceró]], [[Óvidíus]] og [[Livíus]]. Þar með kemur fram hugmyndin um að nafn [[höfundur|höfundarins]] ljái verkinu tiltekna merkingu. [[Klassískar kínverskar bókmenntir]], meðal annars verk [[Konfúsíus]]ar, eru frá því fyrir tíma Qin-veldisins um 200 f.o.t. Kínverjar skrifuðu bækur sínar aðallega á [[bambus]]renninga, en líka á [[silki]]. Renningarnir voru saumaðir saman í arkir sem ýmist var rúllað upp eða bundnar þannig að þær lögðust saman í [[harmónikkubók|harmónikku]].<ref>{{cite book|author=Staack, T.|chapter=Bindings of Ancient Chinese Bamboo and Wood Scrolls|title=Tied and Bound: A Comparative View on Manuscript Binding|series=Studies in Manuscript Cultures 33|editor=Alessandro Bausi and Michael Friedrich|publisher=De Gruyter|pages=39-68|doi=10.1515/9783111292069-003}}</ref> [[Pappír]] var fundinn upp í Kína á tímum Hanveldisins, gerður úr berki [[mórber]]jarunnans, en var í fyrstu notaður í flest annað en ritstörf.<ref>{{cite journal|author=Yi, X.|year=2023|title=Development and Evolution of Papermaking in Ancient China based on the Uses and Forms of Paper|journal=Paper and Biomaterials|volume=8|number=3|doi=10.26599/pbm.2023.9260016}}</ref> Bæði Rómverjar og [[Keltar]] notuðu stór [[horn (hljóðfæri)|horn]] úr bronsi fyrir boðskipti í daglegu lífi og í hernaði. Í kringum 3. öld f.o.t. fundu Grikkir upp [[vatnspípuorgel]]ið, fyrsta hljóðfærið með lyklaborði og forvera [[pípuorgel]]sins.<ref>{{Cite book|url=http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/13639|chapter=Hydraulis|title=Groves Dictionary of Music and Musicians|last=McKinnon|first=James W.|publisher=Oxford University Press|year=2016|location=Oxford|via=Online Portal to Oxford Music Online}}</ref> Um sama leyti hófu Kínverjar að leika tónlist á strengjahljóðfærið [[guzheng]], láréttan [[sítar (hljóðfæri)|sítar]] með silkistrengjum.<ref>{{cite journal|author=Kang, Y., & Sh, A.|year=2024|title=An Initial Exploration of the Historical Development and Origin of the Guzheng|journal=Highlights in Art and Design|volume=6|number=1|pages=25-31|doi=10.54097/gqgpm010}}</ref> Á 4. öld e.o.t. varð algengara í Evrópu að skrifa á [[pergament]] (skinn) en papýrus.<ref>{{cite book|author=Elliott, J. K.|year=2004|chapter=Early Christian book-production: papyri and manuscripts|title=The Collected Biblical Writings of TC Skeat|pages=33-59|publisher=Brill}}</ref> Elstu varðveittu [[handrit]] [[Gamla testamentið|Gamla testamentisins]] eru bæði rituð á papýrus og pergament.<ref>{{cite journal|author=Tigchelaar, E.|year=2016|title=The material variance of the Dead Sea Scrolls: On texts and artefacts|journal=HTS: Theological Studies|volume=72|number=4|pages=1-6|doi=10.4102/hts.v72i4.3281}}</ref> Í Evrópu var pergamentið bundið í kjöl þannig að það myndaði [[bók]]. Á [[síðfornöld]] tók bókin smám saman við af rollunni í Evrópu.<ref>{{cite journal|author=Resnick, I. M.|year=1992|title=The Codex in Early Jewish and Christian Communities|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-religious-history_1992-06_17_1/page/n4|journal=The Journal of Religious History|volume=17|number=1|pages=1-17|doi=10.1111/j.1467-9809.1992.tb00699.x}}</ref> Menning [[Majar|Maja]] blómstraði í Mið-Ameríku frá um 200 e.o.t. Þá voru þeir farnir að nota [[majaletur]] og reisa þrepapýramída og stóra íþróttaleikvanga í borgríkjum, eins og [[Teotihuacan]], þar sem nú eru [[Mexíkó]] og [[Gvatemala]]. Majar gerðu málaðar veggmyndir, [[lágmynd]]ir úr [[gifs]]i og höggmyndir sem einkennast af fíngerðum smáatriðum, meðal annars leturtáknum, myndum af blöndu manna og dýra, fljúgandi slöngum og drekum. Tiltölulega lítið af málningunni hefur varðveist vegna rakans. Þeir fundu upp aðferð til að gera pappír úr berki [[villifíkja|villifíkjutrésins]] (''Ficus insipida'') sem þeir bundu saman í bækur, en aðeins fjögur handrit frá því fyrir komu Spánverja til Nýja heimsins hafa varðveist.<ref>{{cite journal|author=Tuszyńska, B.|year=2019|title=On preserved and lost Ancient Maya books|journal=Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi|number=13|pages=21-39|doi=10.33077/uw.25448730.zbkh.2019.156}}</ref> [[Mynd:Istanbul_asv2021-10_img22_Hagia_Sophia.jpg|thumb|right|[[Ægisif]] í Istanbúl var reist á 6. öld sem dómkirkja í býsönskum stíl, en var síðar breytt í mosku.]] Með útbreiðslu [[kristni]] á [[ármiðaldir|ármiðöldum]] breiddist [[messusöngur]] út sem hluti af [[messa|messuhaldi]]. [[Langkirkja|Langkirkjur]] miðalda voru hannaðar þannig að söngur barst úr [[kór (byggingarlist)|kórnum]] við enda kirkjunnar út í [[kirkjuskip]]ið.<ref>{{cite journal|author=Suárez, R., Sendra, J. J., & Alonso, A.|year=2013|title=Acoustics, Liturgy and Architecture in the Early Christian Church. From the domus ecclesiae to the basilica|journal=Acta Acustica united with Acustica|volume=99|number=2|pages=292-301|doi=10.3813/aaa.918611}}</ref> [[Gregorískur söngur]] var sunginn í [[gotneskur stíll|gotneskum dómkirkjum]] á [[hámiðaldir|hámiðöldum]].<ref>{{cite journal|author=Blachly, Alexander|year=1990|title=Some Observations on the "Germanic" Plainchant Tradition|journal=Current Musicology|volume=45-47|pages=85-117|doi=10.7916/D8QR4VZJ}}</ref> Lögin voru skrifuð í söngbækur með [[nauma (nótnaskrift)|naumum]], forvera nútíma [[nótnaskrift]]ar.<ref>{{cite journal|author=Hucke, H.|year=1980|title=Toward a new historical view of Gregorian chant|journal=Journal of the American Musicological Society|volume=33|number=3|pages=437-467|doi=10.2307/831302}}</ref> Margt bendir til þess að [[röddun|fjölradda]] söngur hafi tíðkast um aldir í [[Afríka sunnan Sahara|Afríku sunnan Sahara]],<ref>{{cite journal|author=Blench, R.|year=2013|title=Methods and results in the reconstruction of music history in Africa and a case study of instrumental polyphony|journal=Azania: Archaeological Research in Africa|volume=48|number=1|pages=31-64|doi=10.1080/0067270X.2013.771016}}</ref> en fjölradda kirkjusöngur varð fyrst vinsæll í Evrópu í kringum [[páfasundrungin]]a á 14. öld.<ref>{{cite thesis|author=Thöne, J. P.|year=2024|title=Papal Polyphony during the Great Western Schism (1378–1417): How Music Dedicated to Popes Absorbed and Reflected a Time of Crisis|degree=PhD|publisher=Oslo Universitet|url=https://www.duo.uio.no/bitstream/handle/10852/110518/1/Thoene%2BDissertation%2Bfor%2Bprinting.pdf}}</ref> Í Evrópu þróaðist [[býsönsk list|trúarleg myndist]] sem kennd er við [[Býsantíon]] ([[Austrómverska ríkið]])<ref>{{cite book|author=Cormack, R.|year=2018|title=Byzantine art|url=https://archive.org/details/byzantineart0000corm|series=Oxford History of Art|publisher=Oxford University Press}}</ref> og einkenndi kirkjur og kirkjugripi með skreytingum úr góðmálmum og eðalsteinum, mósaíkmyndum og [[íkon]]um gerðum með [[eggtempera]]litum á undirlag lagt [[blaðgull]]i.<ref>{{vefheimild|höfundur=Koo Schadler|titill=History of egg tempera painting|dags=2021|vefsíða=http://www.kooschadler.com|url=https://www.kooschadler.com/techniques/history-egg-tempera-2022.pdf}}</ref> [[Hvolfþak]]ið sem einkennir kirkjur frá þeim tíma var skreytt með myndum af [[dýrlingur|dýrlingum]]. Með framrás [[íslam]] í Vestur-Asíu, [[Norður-Afríka|Norður-Afríku]] og Evrópu á 7. og 8. öld breiddist þar út [[íslömsk list]] byggð á [[skrautskrift]] og flóknum [[mynstur|mynstrum]] þar sem helgimyndir voru bannaðar.<ref>{{cite book|author=Shaw, Wendy|year=2021|chapter=Islam and Art: An Overview|title=Oxford Research Encyclopedia of Religion|doi=10.1093/acrefore/9780199340378.013.783}}</ref> [[Hindúasiður]] hafði á svipuðum tíma mikil áhrif í [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]] þar sem [[skuggaleikhús]] (''[[wayang kulit]]'') og [[dansleikhús]] (''[[wayang wong]]'') urðu til byggð á sagnakvæðunum ''[[Ramayana]]'' og ''[[Mahabharata]]'' með undirleik [[gamelan]]sveita.<ref>{{cite journal|author=Hill, D.|year=2001|title=The practice and social evolution of the Javanese Gamelan: Evolution and continuity|journal=Contemporary Theatre Review|volume=11|number=1|pages=19-27|doi=10.1080/10486800108568607}}</ref> Í Kína hófst [[prentun]] með prentmótum úr tré á tímum [[Tangveldið|Tangveldisins]] á 7. öld. Prentunin fylgdi útbreiðslu búddismans um [[Austur-Asía|Austur-Asíu]]. ''[[Dharani-sútran mikla]]'' frá fyrri hluta 8. aldar er talin elsta varðveitta prentaða rit heims.<ref>{{cite journal|author=Pan, J.|title=On the origin of printing in the light of new archaeological discoveries|journal=Chinese Science Bulletin|volume=42|pages=976–981|year=1997|doi=10.1007/BF02882611}}</ref> == Listgreinar == [[Mynd:BeuysAchberg78.jpg|thumb|right|[[Joseph Beuys]] fremur gjörning árið 1978.]] Til er mikill fjöldi listgreina sem eru flokkaðar ýmist eftir miðli, tilgangi, búnaði, staðsetningu og fleiri þáttum. Ólík flokkunarkerfi byggjast svo á ólíkum viðhorfum til listar og eru menningarbundin. Í [[Kína til forna]] var til dæmis talað um þrjár listgreinar: skrautskrift, málun og ljóðlist. Eftir 17. öld varð algengt að greina [[nytjalist]] og [[skreytilist]] frá [[fagurlist]] á vesturlöndum, og um leið [[alþýðumenning|alþýðulist]] frá [[hámenning]]arlist. Síðan þá hefur verið deilt um hvort tilteknar listgreinar eigi að teljast með sem slíkar eða ekki. Dæmi um þetta eru greinar eins og [[ljósmyndun]], [[kvikmyndagerð]], [[myndasaga|myndasögur]], [[fatahönnun]] og [[tölvuleikur|tölvuleikir]]. Samkvæmt vestrænni hefð er algengt að flokka listgreinar í þrjá eða fjóra yfirflokka: * [[Nytjalist]] ([[hönnun]], [[myndskreyting]]ar, [[skrautskrift]], [[leirlist]], með meiru) * [[Bókmenntir]] eða ritlistir ([[skáldsaga|skáldsagnagerð]], [[ljóð]]list og [[leikrit]]un, með meiru) * [[Myndlist]] eða sjónlistir ([[málaralist]], [[höggmynd]]alist og [[byggingarlist]], með meiru) * [[Sviðslistir]] ([[dans]], [[tónlist]] og [[leiklist]], með meiru) Listgreinar sem hafa verið stundaðar um langt skeið byggjast á tilteknum hefðum, skólum og fjármögnunarleiðum, sem greina þær frá öðrum listgreinum. Þær geta líka haft ólíka lagalega stöðu, til dæmis gagnvart [[hugverkaréttur|hugverkarétti]]. Margar tegundir listsköpunar hafa orðið til á mörkum ólíkra listgreina. Dæmi um það eru [[myndljóð]], [[gjörningalist]], [[innsetning]]ar, [[kvikmyndagerð]], [[ballett]] og [[ópera]]. Aðrar tegundir flokkunar eru til dæmis greinarmunurinn á [[hefðbundin list|hefðbundinni list]] og [[nútímalist]];<ref>{{cite journal|author=Matthías Johannessen|year=1973, 1. apríl|url=https://timarit.is/page/3295459|title=Upphaf nútímalistar|journal=Lesbók Morgunblaðsins|volume=48|number=13|pages=1-8}}</ref> munurinn á [[sígild list|sígildri list]] og [[framúrstefna|framúrstefnulist]]; munurinn á [[óhlutbundin list|óhlutbundinni list]] og [[hlutbundin list|hlutbundinni]] list,<ref>{{vefheimild|url=https://www.theartstory.org/definition/abstract-vs-figurative-art/|titill=Abstract vs. Figurative Art|vefsíða=The Art Story|skoðað=16.10.2024}}</ref> eða munurinn á [[konseptlist]]<ref>{{vefheimild|url=https://www.theartstory.org/movement/conceptual-art/|titill=Conceptual Art|vefsíða=The Art Story|skoðað=16.10.2024}}</ref> og [[efnisleg list|efnislegri list]].<ref>{{vefheimild|url=https://sybaris.com.mx/the-importance-of-materials-in-contemporary-art/|titill=The Importance of Materials in Contemporary Art|vefsíða=SYBARIS|skoðað=16.10.2024}}</ref> == Tilvísanir == {{reflist}} [[Flokkur:List| ]] 6iktmqhf2zwobjd8jekzlbpzy5l7keu 0 55635 1892151 1699413 2024-12-17T00:06:14Z TKSnaevarr 53243 1892151 wikitext text/x-wiki '''Sigurjón Ólafsson''' ([[21. október]] [[1908]] – [[20. desember]] [[1982]]) var [[Ísland|íslenskur]] [[myndhöggvari]]. Sigurjón Ólafsson fæddist á [[Eyrarbakki|Eyrarbakka]] árið 1908. Fyrstu tilsögn í myndlist hlaut hann hjá [[Ásgrímur Jónsson|Ásgrími Jónssyni]] listmálara og síðar [[Einar Jónsson|Einari Jónssyni]] myndhöggvara. Samhliða náminu lauk Sigurjón sveinsprófi í húsamálun frá [[Iðnskólinn í Reykjavík|Iðnskólanum í Reykjavík]] vorið [[1927]] og ári síðar sigldi hann til [[Kaupmannahöfn|Kaupmannahafnar]], þar sem hann hóf nám í [[Konunglega Akademían|Konunglegu Akademíunni]] hjá Utzon-Frank prófessor. Námið sóttist honum vel og haustið [[1930]] hlaut hann gullverðlaun Akademíunnar fyrir styttu af ''Verkamanni'' (LSÓ 1017) sem nú er í eigu [[Listasafn Íslands|Listasafns Íslands]] og fyrir portrettið ''Móðir mín'' (LSÓ 007, 1938) hlaut Sigurjón hin eftirsóttu [[Eckersberg-verðlaun]]. Þegar Sigurjón sneri heim að loknu stríði varð hann meðal brautryðjenda [[abstrakt]]listar á Íslandi. Stærst verka hans er án efa lágmyndirnar á stöðvarhúsi [[Búrfellsvirkjun]]ar sem hann vann á árunum 1966-1969 (LSÓ 1232), en þekktari eru ef til vill ''Öndvegissúlurnar'' við Höfða (LSÓ 1269), styttan af [[Friðrik Friðriksson (prestur) | séra Friðrik]] við Lækjargötu (LSÓ 1120), og ''Íslandsmerki'' á Hagatorgi (LSÓ 1278). Auk hinna hefðbundnu verkefna vann Sigurjón alltaf frjáls verk þar sem hugmyndaflug og tilraunir með efni og form fengu að ráða. Þannig eru allar steinmyndir hans frá 1946−1956 frjáls verk og ekki gerð eftir pöntunum. Mörg þeirra eru nú í eigu safna og opinberra aðila. Sigurjón vann í afar fjölbreyttan efnivið; leir, gifs, tré, málma, stein og steinsteypu. Síðustu ár ævinnar notaði listamaðurinn oft tré eða rekavið í verk sín. Sigurjón lést í Reykjavík í desember 1982. [[Listasafn Sigurjóns Ólafssonar]] hýsir höggmyndir og teikningar eftir Sigurjón Ólafsson myndhöggvara ásamt heimildum um listamanninn og er miðstöð rannsókna á list hans. Safnið var stofnað af ekkju listamannsins, [[Birgittu Spur]], í endurbyggðri vinnustofu listamannsins á Laugarnesi. Það var rekið sem sjálfseignarstofnun til 2012 að það var afhent Listasafni Íslands og er nú rekið sem sérstakt safn innan þess. Árið 1949 hlaut Sigurjón önnur verðlaun í hugmyndasamkeppni um hönnun minnisvarða í [[Viðarlundin|Viðarlundinum]] í [[Þórshöfn (Færeyjum)|Þórshöfn]] í [[Færeyjar|Færeyjum]].<ref>{{Vefheimild |url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=65728 |titill=Minnismerki í Þórshöfn um færeyska sjómenn, sem fórust á stríðsárunum |dags=3. september 1949 |vefsíða=www.timarit.is |útgefandi=[[Alþýðublaðið]] |skoðað-þann=5. desember 2019}}</ref> == Tenglar == * [http://www.lso.is/ Heimasíða Listasafns Sigurjóns Ólafssonar] * [http://www.lso.is/vefskra/Grind-IS.htm Heildarskrá listaverka Sigurjóns Ólafssonar] == Tilvísanir == <references/> [[Flokkur:Íslenskir myndhöggvarar]] {{fd|1908|1982}} pdrg3s0ls9ule0mc2pxe3xuhswh54qm 1892152 1892151 2024-12-17T00:06:29Z TKSnaevarr 53243 1892152 wikitext text/x-wiki '''Sigurjón Ólafsson''' ([[21. október]] [[1908]] – [[20. desember]] [[1982]]) var [[Ísland|íslenskur]] [[myndhöggvari]]. Sigurjón Ólafsson fæddist á [[Eyrarbakki|Eyrarbakka]] árið 1908. Fyrstu tilsögn í myndlist hlaut hann hjá [[Ásgrímur Jónsson|Ásgrími Jónssyni]] listmálara og síðar [[Einar Jónsson|Einari Jónssyni]] myndhöggvara. Samhliða náminu lauk Sigurjón sveinsprófi í húsamálun frá [[Iðnskólinn í Reykjavík|Iðnskólanum í Reykjavík]] vorið [[1927]] og ári síðar sigldi hann til [[Kaupmannahöfn|Kaupmannahafnar]], þar sem hann hóf nám í [[Konunglega Akademían|Konunglegu Akademíunni]] hjá Utzon-Frank prófessor. Námið sóttist honum vel og haustið [[1930]] hlaut hann gullverðlaun Akademíunnar fyrir styttu af ''Verkamanni'' (LSÓ 1017) sem nú er í eigu [[Listasafn Íslands|Listasafns Íslands]] og fyrir portrettið ''Móðir mín'' (LSÓ 007, 1938) hlaut Sigurjón hin eftirsóttu [[Eckersberg-verðlaun]]. Þegar Sigurjón sneri heim að loknu stríði varð hann meðal brautryðjenda [[abstrakt]]listar á Íslandi. Stærst verka hans er án efa lágmyndirnar á stöðvarhúsi [[Búrfellsvirkjun]]ar sem hann vann á árunum 1966-1969 (LSÓ 1232), en þekktari eru ef til vill ''Öndvegissúlurnar'' við Höfða (LSÓ 1269), styttan af [[Friðrik Friðriksson (prestur) | séra Friðrik]] við Lækjargötu (LSÓ 1120), og ''Íslandsmerki'' á Hagatorgi (LSÓ 1278). Auk hinna hefðbundnu verkefna vann Sigurjón alltaf frjáls verk þar sem hugmyndaflug og tilraunir með efni og form fengu að ráða. Þannig eru allar steinmyndir hans frá 1946−1956 frjáls verk og ekki gerð eftir pöntunum. Mörg þeirra eru nú í eigu safna og opinberra aðila. Sigurjón vann í afar fjölbreyttan efnivið; leir, gifs, tré, málma, stein og steinsteypu. Síðustu ár ævinnar notaði listamaðurinn oft tré eða rekavið í verk sín. Sigurjón lést í Reykjavík í desember 1982. [[Listasafn Sigurjóns Ólafssonar]] hýsir höggmyndir og teikningar eftir Sigurjón Ólafsson myndhöggvara ásamt heimildum um listamanninn og er miðstöð rannsókna á list hans. Safnið var stofnað af ekkju listamannsins, [[Birgittu Spur]], í endurbyggðri vinnustofu listamannsins á Laugarnesi. Það var rekið sem sjálfseignarstofnun til 2012 að það var afhent Listasafni Íslands og er nú rekið sem sérstakt safn innan þess. Árið 1949 hlaut Sigurjón önnur verðlaun í hugmyndasamkeppni um hönnun minnisvarða í [[Viðarlundin|Viðarlundinum]] í [[Þórshöfn (Færeyjum)|Þórshöfn]] í [[Færeyjar|Færeyjum]].<ref>{{Vefheimild |url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=65728 |titill=Minnismerki í Þórshöfn um færeyska sjómenn, sem fórust á stríðsárunum |dags=3. september 1949 |vefsíða=www.timarit.is |útgefandi=[[Alþýðublaðið]] |skoðað-þann=5. desember 2019}}</ref> == Tenglar == * [http://www.lso.is/ Heimasíða Listasafns Sigurjóns Ólafssonar] * [http://www.lso.is/vefskra/Grind-IS.htm Heildarskrá listaverka Sigurjóns Ólafssonar] == Tilvísanir == <references/> [[Flokkur:Íslenskir myndhöggvarar]] {{fd|1908|1982}} 8lgufka60ockdg1kkuqw86u3wboa0f3 0 57225 1892171 1891265 2024-12-17T03:27:30Z Stephan1000000 67773 374 1892171 wikitext text/x-wiki {{Sjónvarpsþáttur | nafn = American Dad | mynd = | tegund = [[Gamanþáttur]] | höfundur = [[Seth McFarlane]]<br />[[Mike Barker]]<br />[[Matt Weitzman]] | sjónvarpsstöð á Íslandi = [[Stöð 2]] | land = [[Bandaríkinn]] | tungumál = [[Enska]] | fjöldi_þáttaraða = 21 | fjöldi_þátta = 374 | framleiðslufyrirtæki = [[Underdog Productions]]<br /> [[Fuzzy Door Productions]] | lengd = 21 mín | frumsýning = 6. febrúar 2005 }} '''American Dad!''' eru [[Bandaríkin|bandarískir]] háðsádeilu-teiknimyndaþættir sem framleiddir eru af [[Underdog Productions]] og [[Fuzzy Door Productions]] fyrir [[20th Century Fox]]. Höfundur þáttanna að hluta til er [[Seth MacFarlane]], höfundur [[Family Guy]] þáttanna. Fyrsti þátturinn var sýndur í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] þann [[6. febrúar]] árið [[2005]]. Þátturinn fylgist með lífi [[CIA]] fulltrúans [[Stan Smith]] og fjölskyldu hans. == Aðalpersónur == * [[Stan Smith]] ([[Seth MacFarlane]]) – Fjölskyldufaðirinn. * [[Francine Smith]] ([[Wendy Schaal]])– Eiginkona Stan. * [[Hayley Smith]] ([[Rachael MacFarlane]]) – Dóttir Stan og Francine. * [[Steve Smith]] ([[Scott Grimes]])– Sonur Stan og Francine. * [[Gullfiskurinn Klaus|Klaus]] ([[Dee Bradley Baker]]) – Talandi [[gullfiskur]] í eigu fjölskyldunnar. * [[Geimveran Roger|Roger]] ([[Seth MacFarlane]]) – Talandi drykkfellda geimveran sem býr hjá fjölskyldunni sem er einnig hrifinn af því að klæða sig upp í búninga == Söguþráður == Þátturinn fylgist með lífi [[CIA]] fulltrúans [[Stan Smith]] og fjölskyldu hans. Stan er oft að lenda í vandræðum út af tregi sinni og hvað hann trúir á. Francine reynir að stoppa hann oft en Hayley Smith (dóttirin) fer líka í það hlutverk sem 18 ára [[grænmeti]]sétandi hippi. Steve er nörd sem gengur vel í skóla en illa með stelpur. Roger, geimveran í flestum skiptum reynir að hjálpa en oft gerir illt verra. {{stubbur|sjónvarp}} [[Flokkur:Teiknimyndir]] [[Flokkur:Bandarískir grínþættir]] 8a63r96p56ydlq7umbyot2233muqzuv 0 60930 1892162 1887076 2024-12-17T00:43:53Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892162 wikitext text/x-wiki {{Land | nafn = Þýska ríkið | nafn_á_frummáli = Deutsches Reich | nafn_í_eignarfalli = Þýskalands | fáni = Flag of Germany (1935–1945).svg | skjaldarmerki = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg | staðsetningarkort = German Reich 1942 Greatest Extend, end of 1942.png | tungumál = [[Þýska]] | höfuðborg = [[Berlín]] | stjórnarfar = [[Einingarríki]], [[flokksræði]], [[alræði]], [[Fasismi|fasískt]] [[einræði]] | titill_leiðtoga1 = Þjóðhöfðingi | nafn_leiðtoga1 = [[Paul von Hindenburg]]{{efn|sem [[ríkisforseti]]|name="President"}} (1933–1934)<br>[[Adolf Hitler]]{{efn|sem foringi og ríkiskanslari ([[Führer|Führer und Reichskanzler]])}} (1934-1945)<br>[[Karl Dönitz]]{{efn|name="President"}} (1945) | titill_leiðtoga2 = Kanslari | nafn_leiðtoga2 = [[Adolf Hitler]] (1933-1945)<br>[[Joseph Goebbels]]{{efn|''De jure'' frá 30. apríl til 1. maí.}} (1945)<br>[[Lutz Schwerin von Krosigk]]{{efn|''De jure'' frá 2. maí til 23. maí.}} (1945) | staða = Saga | atburður1 = [[Valdataka nasista í Þýskalandi|Valdataka nasista]] | dagsetning1 = 30. janúar 1933 | atburður2 = Neyðarlög virkjuð | dagsetning2 = 23. mars 1933 | atburður3 = [[Nürnberg-lögin]] | dagsetning3 = 15. september 1935 | atburður4 = [[Anschluss]] | dagsetning4 = 12./13. mars 1938 | atburður5 = [[Innrásin í Pólland]] | dagsetning5 = 1. september 1939 | atburður6 = Dauði Hitlers | dagsetning6 = 30. apríl 1945 | atburður7 = [[Orrustan um Berlín|Fall Berlínar]] | dagsetning7 = 2. maí 1945 | atburður8 = Uppgjöf | dagsetning8 = 8. maí 1945 | atburður9 = [[Flensborgarstjórnin]] handtekin | dagsetning9 = 23. maí 1945 | atburður10 = [[Berlínaryfirlýsingin (1945)|Berlínaryfirlýsingin]] | dagsetning10 = 5. júní 1945 | gjaldmiðill = [[Þýskt mark|Mark]] | umferð = [[Vinstri og hægri umferð|Hægra]] | þjóðsöngur = <br />„{{lang|de|[[Das Lied der Deutschen]]}}“<br />(„Söngur Þjóðverjanna“){{center|[[File:Deutschlandlied (old recording).oga]]}}„{{lang|de|[[Horst-Wessel-Lied]]}}“{{efn|Þann 12. júlí 1933 skipaði innanríkisráðherrann [[Wilhelm Frick]] að lagið ''Horst-Wessel-Lied'' skyldi ávallt spilað á eftir þjóðsöngnum, „{{lang|de|[[Das Lied der Deutschen]]}}“, betur þekktum sem ''Deutschland Über Alles''. {{harvnb|Tümmler|2010|p=63}}}}<br />(„Horst Wessel-söngurinn“)<br/>[[File:Песня Хорста Весселя.ogg]] | flatarmál = 633.786 | tld = }} '''Þriðja ríkið''' (stundum kallað '''Þýskaland Hitlers''') var [[Þýskaland]] undir [[flokksræði]] [[nasismi|nasista]] og leiðtoga þeirra [[Adolf Hitler|Adolfs Hitlers]] [[1933]] til [[1945]]. „Þriðja“ vísar til þess að [[Þýska keisaradæmið]] var „annað ríkið“ og [[hið Heilaga rómverska ríki]] „fyrsta ríkið“. Undir stjórn nasista rak Þýskaland [[útþenslustefna|útþenslustefnu]] í nafni [[landrýmiskenningin|kenningarinnar um landrými]] (''Lebensraum'') og ofsótti [[Gyðingar|Gyðinga]] og önnur þjóðarbrot innan ríkisins á grundvelli hugmynda um [[aríar|arískan]] uppruna Þjóðverja og nauðsyn þess að viðhalda eða endurheimta „hreinleika“ [[kynþáttahyggja|kynþáttarins]]. Í nafni þessara hugsjóna stunduðu Þjóðverjar árásargjarna utanríkisstefnu og lögðu nágrannalönd sín undir sig með hervaldi á fyrstu árum [[Síðari heimsstyrjöldin|síðari heimsstyrjaldarinnar]]. Bæði í Þýskalandi og hinum hernumdu löndum var stunduð skipuleg einangrun og [[fjöldamorð]] á gyðingum, [[sígaunar|sígaunum]], [[stríðsfangi|stríðsföngum]], [[fötlun|fötluðum]], [[samkynhneigð]]um og fleiri hópum sem taldir voru ógnun við hinn aríska kynþátt. Morð á gyðingum voru svo víðtæk, kerfisbundin og skilvirk að þau eru nefnd [[helförin]]. Þriðja ríkið náði hátindi sínum á fyrstu árum styrjaldarinnar og Þýskaland varð stórveldi í Evrópu um [[1940]]. Eftir ósigur Þjóðverja í [[síðari heimsstyrjöldin]]ni var Þýskaland og stór hluti Evrópu í rúst og landinu var skipt í tvö ríki: [[Vestur-Þýskaland]] og [[Austur-Þýskaland]], sem saman náðu yfir mun minna landsvæði en Þýskaland gerði fyrir styrjöldina. [[Prússland]] leið formlega undir lok sem sérstakt fylki. Þýsku ríkin tvö sameinuðust svo á ný árið [[1990]]. == Heiti == Opinbert heiti ríkisins var „þýska ríkið“ (þýska: ''Deutsches Reich'') og seinna „stórþýska ríkið“ (''Großdeutsches Reich'') eftir 1943. Nasistar töluðu gjarnan um „þúsund ára ríkið“ (''Tausendjähriges Reich'')<ref>{{cite book |last=Shirer |first=William L. |author-link=William L. Shirer |title=The Rise and Fall of the Third Reich |publisher=Simon & Schuster |location=New York |year=1960 |isbn=978-0-671-62420-0 |title-link=The Rise and Fall of the Third Reich}}</ref> eða „þriðja ríkið“ (''Drittes Reich''). Síðastnefnda heitið kemur upphaflega úr bók eftir [[Arthur Moeller van den Bruck]] frá 1923,<ref>{{cite journal |last1=Butzer |first1=Hermann |title=Das "Dritte Reich" im Dritten Reich: Der Topos "Drittes Reich" in der nationalsozialistischen Ideologie und Staatslehre |journal=Der Staat |volume=42 |issue=4/2003 |pages=600–627 |url=https://www.jstor.org/stable/43643554 |access-date=5 June 2023|language=German|year=2003 |jstor=43643554 }}</ref> þar sem [[Heilaga rómverska ríkið]] (962–1806) er kallað „fyrsta ríkið“ og [[Þýska keisaradæmið]] (1871–1918) „annað ríkið“.<ref>{{cite book |last=Lauryssens |first=Stan |author-link=Stan Lauryssens |title=The Man Who Invented the Third Reich: The Life and Times of Arthur Moeller van den Bruck |url=https://archive.org/details/manwhoinventedth0000laur |year=1999 |publisher=Sutton |location=Stroud |isbn=978-0-7509-1866-4}}</ref> Á íslensku hefur ríkið oft verið nefnt Þýskaland nasismans eða Þýskaland Hitlers. == Neðanmálsgreinar == <references group="lower-alpha"/> == Tilvísanir == {{reflist}} {{Seinni heimsstyrjöldin}} {{stubbur|saga}} {{sa|1933|1945}} [[Flokkur:Fyrrum Evrópuríki]] [[Flokkur:Nasismi]] [[Flokkur:Saga Þýskalands]] [[Flokkur:Seinni heimsstyrjöldin]] 4tc57tknqds8yzq9j7el1eqaxiu3qen 0 80659 1892083 1495780 2024-12-16T12:43:46Z TKSnaevarr 53243 1892083 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Karl_Martell.JPG|thumb|right|Mynd af Karli á steinkistu hans í [[klausturkirkja heilags Díonýsosar|klaustukirkju heilags Díonýsosar]] í [[París]].]] '''Karl hamar''' ([[latína]] ''Carolus Martellus''; um 688 – [[22. október]] [[741]]) var [[frankar|frankverskur]] leiðtogi sem var [[hallarbryti]] og þar með valdamesti maðurinn í hinu gríðarstóra [[Frankaveldi]] [[Mervíkingar|Mervíkinga]] eftir nokkur átök við aðra aðalsmenn. Hann er þekktastur fyrir sigur sinn á [[márar|márum]] frá [[Spánn|Spáni]] í [[orrustan við Tours|orrustunni við Tours]] árið [[732]] sem stöðvaði útþenslu [[íslam]] í [[Vestur-Evrópa|Vestur-Evrópu]] og fékk honum viðurnefnið „hamar“. Sonur hans [[Pípinn stutti]] varð fyrsti konungur franka af ætt [[Karlungar|Karlunga]]. {{töflubyrjun}} {{erfðatafla | titill = [[Hallarbryti Ástrasíu]] | frá = 717 | til = 741 | fyrir = [[Pípinn frá Herstal]] | eftir = [[Karlóman]] }} {{erfðatafla | titill = [[Hallarbryti Nevstríu]] | frá = 717 | til = 741 | fyrir = [[Reginfreður]] | eftir = [[Pípinn stutti]] }} {{töfluendir}} {{stubbur|saga}} [[Flokkur:Frankakonungar]] [[Flokkur:Fólk dáið árið 741]] [[Flokkur:Karlungar]] 1rv4d97hx91lzh2jqhtayffddtgcj10 0 85452 1892145 1495881 2024-12-16T23:50:40Z TKSnaevarr 53243 1892145 wikitext text/x-wiki {{coord|51.316|N|9.393|E|display=title|source:dewiki}} [[Mynd:Herkules1 1.jpg|thumb|Herkúlesstyttan er alls 70 metra há]] '''Herkúles''' er heiti á styttu og gríðmiklum stalli sem er einkennisbygging þýsku borgarinnar [[Kassel]]. Niður af stallinum eru manngerðir fossar, þeir lengstu (250 m) í [[Þýskaland]]i. == Styttan == Herkúles er bronsstytta og á hæð einni í borginni. Það var landgreifinn Karl sem lét reisa styttuna [[1701]]-[[1717]] með aðstoð ítalska byggingameistarans Giovanni Francesco Guerniero. Báðir létu þeir breyta upphaflega teikningunum af og til og því varð stallurinn að styttunni svolítið einkennilegur. Neðri stallurinn er átthyrndur og er 32 metra hár. Efri stallurinn (oft kallaður pýramídinn) er allt öðruvísi í formi og efni. Hann er 29 metra hár. Efst trónir svo bronsstytta af [[Herakles]]i (Herkúles) hinum gríska en hún ein er 8,25 m há. Alls er mannvirkið því 70 metra hátt. Herakles heldur á epli Hesperíðanna en það var 11. verkefni hans (af 12) áður en hann var tekinn í guðatölu. Hægt er að ganga upp á neðri stallinn og njóta fagurs útsýnis. == Fossarnir == [[Mynd:WasserspieleKasselNachts kasselgalerie de.jpg|thumb|Fossarnir eru gríðarlega fallegir. Neðst er Neptúntjörnin.]] Við neðri stallinn er stjörn sem geymir 350 þús lítra af vatni. Á vissum tímum er vatnið látið renna niður manngerðan farveg, niður tröppur eða stalla. Vatnið rennur í þremur rennum. Aðalrennan er 5,50 metra breið en til sitthvorrar hliðar eru tvær hliðarrennur, 1,75 metra breiðar. Alls eru fossarnir því 9 metra breiðir. Þrjá minni tjarnir eru inn á milli stallanna. Þegar stöllunum sleppir lendir vatnið í Neptúntjörninni og hverfur þaðan sem lækur. Fossarnir eru 250 metra langir en með tjörnunum er rennslið 320 metrar langt (105 metra hæðarmunur). Það tekur vatnið 30 mínútur að komast frá tjörninni við neðri stallinn og niður í Neptúntjörnina. Á kvöldin eru fossarnir lýstir upp með flóðljósi. Bæði fossarnir og útsýnispallurinn við styttuna eru aðgengilegir fyrir almenning. == Rof == Eitt helsta vandamál við styttustallinn er sá að hann er gerður úr gosbergi. Svæðið umhverfis Kassel var eldvirkt þar til fyrir 7 milljónum árum. Því er efnið í stallinum ekki eins sterkt og annað betra efni, eins og [[granít]] eða [[marmari]], en hafði þó þann kost að auðvelt var að höggva það. Gosbergið er með aragrúa lítilla loftbóla sem sjúga í sig vatn en vatnið frýs á veturna og sprengir ysta lagið af sér. Eftir 300 ár er stallurinn því orðinn mjög viðkvæmur og lélegur. Annað vandamál er þyngdin. Sökum þess að undirlagið er frekar mjúkt, sígur stallurinn hægt og rólega og rennur til. Stallurinn og styttan hafa verið í viðgerð síðan [[2007]]. == Heimildir == {{wpheimild|tungumál=de|titill=Herkules (Kassel)|mánuðurskoðað=febrúar|árskoðað=2010}} [[Flokkur:Styttur]] [[Flokkur:Kassel]] pmkb1m4gz7t83uvwxqq0zwb0s5eluvd 0 93745 1892174 1885649 2024-12-17T06:19:12Z KnudW 3550 relevans? 1892174 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Kendall Jenner | búseta = | mynd = Kendall_Jenner_2019_interview.png | myndastærð = 160px | myndatexti = Kendall á dreglinum | fæðingarnafn = Kendall Nicole Jenner | fæðingardagur = {{Fæðingardagur og aldur|1995|11|3}} | fæðingarstaður = {{USA}} [[Los Angeles]] í [[Kalifornía|Kaliforníu]] | dauðadagur = | dauðastaður = | orsök_dauða = | þekktur_fyrir = Raunveruleikaþáttinn ''[[Keeping Up with the Kardashians]] | starf = fyrirsæta | titill = | laun = | trú = | maki = | börn = | foreldrar = [[Kris Jenner]]<br />[[Caitlyn Jenner]] | heimasíða = | niðurmál = | hæð = 1,79 | þyngd = }} '''Kendall Jenner''' (fædd [[3. nóvember]] [[1995]]) er fyrirsæta og er í raunveruleikaþáttum á [[Keeping Up with the Kardashians|Keeping Up With The Kardashians]] á E! == Einkalíf == Kendall Jenner er elsta sameiginlega dóttir Bruce Jenner og Kris Jenner. Hún á yngri alsystur, Kylie Jenner. Hún á einig fjórar eldri hálfsystur, Casey Jenner, [[Kourtney Kardashian]], [[Kim Kardashian]] og [[Khloé Kardashian]]. Einnig á hún fjóra eldri hálfbræður, Burton Jenner, Brandon Jenner, Brody Jenner og Rob Kardashian. Miðnafn hennar Nicole er í höfuðið á guðmóður hennar, Nicole Brown Simpson. Kendall gekk í einkaskóla, Sierra Canyon High School í Chatsworth með yngri systur sinni Kylie. Hún var einnig í klappstýruliðinu þar. Kendall byrjaði sem fyrirsæta 14 ára gömul og fyrsta takan hennar var fyrir línuna: Forever 21. Hún hefur einnig unnið fyrirsætustörf fyrir Nordstrom og Lucca Couture. == Fyrirsætuferill == Kendall er með samning við Wilhelmina Models sem unglingsfyrirsæta. Hún sat fyrir hjá Forever 21 og sýndi línu þeirra „Twist“, sem kom í janúar 2010. Kendall vann einnig fyrirsætustarf fyrir Luca Couture. Í maí 2010 kom hún fyrir í blaðinu ''Teen Vogue'' og svo í mars 2010 kom hún fram í blaðinu ''Paper Magazine'' með systur sinni Kyle Jenner. Kendall kom fram sem fyrirsæta á tískuvikunni i New York þegar Marc Jacobs sýndi haust- og vetrarlínu sína 2014 == Sjónvarpsferill == * [[Keeping Up with the Kardashians|Keeping Up With The Kardashians]] - Hún sjálf * # E! True Hollywood Story - Hún sjálf * Kourtney and Khloé Take Miami - Hún sjálf * LA Prep - Hún sjálf == Heimildir == * {{Wpheimild|tungumál = en|titill = Kendall Jennar|mánuðurskoðað = 16. nóvember|árskoðað = 2010}} {{fe|1995|Jenner, Kendall}} [[Flokkur:Bandarískar fyrirsætur|Jenner, Kendall]] r61xl8uwrdv2l3dy258dd2cxuj4gs5u 0 95579 1892173 1074730 2024-12-17T06:07:34Z Skroggur 60781 Set inn mynd. 1892173 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Dansk maler - Portræt af Lorentz Angel Krieger.png|thumb|Lorentz Angel Krieger]] '''Lorentz Angel Krieger''' ([[10. maí]] [[1797]] – [[4. maí]] [[1838]]) var danskur embættismaður sem var [[stiftamtmaður]] á Íslandi og [[amtmaður]] í [[Suðuramt]]i. Krieger var fæddur í [[Kaupmannahöfn]] og voru foreldrar hans Johan Cornelius Krieger sjóliðsforingi og kona hans Anne Sophie Rawert. Hann lauk stúdentsprófi úr heimaskóla 1814 og [[lögfræði]]prófi 1819. Sama ár var hann gerður að kammerjúnkara. Hann varð amtmaður í Suðuramti Íslands [[17. janúar]] [[1829]] og var um leið settur stiftamtmaður í stað [[Peter Fjeldsted Hoppe|Peters Fjeldsted Hoppe]] en var skipaður í embættið [[2. apríl]] [[1831]]. Krieger var reynslulítill þegar hann tók við störfum á Íslandi en reyndist hæfur embættismaður og áhugasamur um hag Íslands. Hann er sagður hafa verið dugmikill, réttsýnn og viðmótsþýður og notið almennrar virðingar og vinsælda. Hann lét sig málefni [[Reykjavík]]ur miklu skipta og vann að endurbótum á stjórn bæjarmála. Hann kom því til leiðar að allar útmælingar á lóðum þurftu samþykki amtmanns og bannaði byggingar á tveimur stöðum, [[Lækjartorg]]i og [[Austurvöllur|Austurvelli]], sem þar með urðu opin svæði. Hann lét endurreisa [[Skólavarðan (Reykjavík)|Skólavörðuna]] og gera veg að henni á eigin kostnað og var varðan um tíma kölluð ''Kriegers-Minde''. Einnig kostaði hann veg suður með Læknum og var það upphaf [[Lækjargata|Lækjargötu]]. Hann vann að því að komið yrði á [[byggingarnefnd]] í Reykjavík. Krieger var í Danmörku frá hausti 1834 til vors 1836 og sat þá meðal annars á þingi Dana fyrir hönd Íslands og sat í nefnd sem rannsakaði verslunarlöggjöf sem varðaði Ísland. Þann [[24. september]] [[1836]] var Krieger skipaður stiftamtmaður í [[Álaborg]]arstifti. Hann var þó áfram á Íslandi um veturinn og gegndi embættum sínum en fór til Danmerkur um vorið. Skömmu eftir að hann tók við embætti í Álaborg veiktist hann og lést vorið 1838, fertugur að aldri og ókvæntur. == Heimildir == * {{vefheimild|url=http://runeberg.org/dbl/9/0502.html|titill=Dansk biografisk Lexikon. 9. bindi.}} * {{vefheimild|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3273822|titill=Byggingarnefnd Reykjavíkur 100 ára. Lesbók Morgunblaðsins, 28. júlí 1940.}} {{Stiftamtmenn á Íslandi}} {{Amtmenn í Suðuramti}} [[Flokkur:Danskir embættismenn|Krieger, Lorentz Angel]] [[Flokkur:Stiftamtmenn á Íslandi|Krieger, Lorentz Angel]] {{fde|1797|1838|Krieger, Lorentz Angel}} p6epml1eay1qdiqyktf6lfz1pptaltg 0 97877 1892169 1891264 2024-12-17T03:04:56Z Stephan1000000 67773 476 1892169 wikitext text/x-wiki {{skáletrað}} {{Sjónvarpsþáttur | nafn = NCIS | mynd = [[Mynd:NCIS.jpg|250px]] | myndatexti = Kynningarmynd NCIS í seríum 1-2 | nafn2 = NCIS | tegund = Lögreglurannsóknir, Drama, Bandaríski sjóherinn | þróun = Donal P. Bellisario <br /> Don McGill | sjónvarpsstöð = CBS | leikarar = [[Mark Harmon]]<br />[[Sasha Alexander]] <br />[[Michael Weatherly]]<br />[[Cote de Pablo]]<br />[[Pauley Perrette]]<br />[[Sean Murray]]<br />[[Lauren Holly]]<br /> [[Rocky Carroll]]<br />[[David McCallum]]<br /> [[Brian Dietzen]] | Titillag = NCIS Theme | land = Bandaríkin | tungumál = Enska | fjöldi_þáttaraða = 22 | fjöldi_þátta = 476 | staðsetning = Washington | lengd = 42-44 mín | stöð = CBS | myndframsetning = 480i (SDTV)<br />1081i (HDTV) | fyrsti_þáttur = 23.09.2003 | frumsýning = 23. september 2003- | vefsíða = http://www.cbs.com/primetime/ncis/ | imdb_kenni = http://www.imdb.com/title/tt0364845/ }} '''''NCIS''''' ('''''NCIS: Naval Criminal Investigative Service''''') er bandarískur sjónvarpsþáttur sem fjallar um rannsóknardeild innan [[Bandaríkin|bandaríska]] [[sjóher]]sins. Höfundarnir að þættinum eru Donald P. Bellisario og Don McGill. Fyrstu þættirnir voru sýndir 22. Apríl og 29. Apríl 2002 í tveggja parta söguþráði í [[JAG]]. Árið 2009 eignaðist NCIS systraþáttinn, [[NCIS: Los Angeles]]. Til þessa hafa verið gerðar tíu þáttaraðir og var ellefta þáttaröðin frumsýnd 24. september 2013. == Framleiðsla == === Framleiðendur === Þátturinn er framleiddur af Belisarius Productions í samvinnu við Paramount Television (2003-06), CBS Paramount Television (2006-09) og CBS Television Studios (2009-til dags). NCIS var upprunalega kallað '''Navy NCIS''' í seríu 1; en ''Navy'' var tekið úr titlinum þar sem það var talið óþarfi. Tilkynnt var í maí 2007 að Donald Bellisario mynda stíga niður frá þættinum vegna deila við [[Mark Harmon]]<ref>{{cite news|url=http://www.nypost.com/seven/05072007/tv/ncis_loses_producer_tv_.htm|title='NCIS' Loses Producer|publisher=New York Post|date=May 7, 2007|accessdate=February 25, 2009|archiveurl=https://archive.today/20120530060838/http://www.nypost.com/p/entertainment/tv/item_yZDo0e9jbLBdAwINtMl52O;jsessionid=EC3D73F316E7D80B165BFE5EF93FE4BE|archivedate=maí 30, 2012}}</ref>. Starf Bellisario sem framleiðslustjóri/yfirhöfundur fór til Chas. Floyd Johnson og Shane Brennan. Bellisario hélt samt titlinum sem meðframleiðandi. <ref>{{cite news|url=http://www.tvguide.com/news/Exclusive-NCIS-Boss-8335.aspx|title=Exclusive: NCIS Boss Exits!|first=Michael|last=Ausiello|accessdate=February 25, 2009|date=May 5, 2007|work=TV Guide}}</ref> === Tökustaðir === ''NCIS'' er aðallega tekinn upp í Bandaríkjunum. Innitökur eru teknar upp í [[Santa Clarita]], Kaliforníu. Margar útisenur eru teknar upp meðfram ströndum suður Kaliforníu. <ref>{{cite web|url=http://imdb.com/title/tt0364845/locations|title="Navy NCIS: Naval Criminal Investigative Service" (2003)&nbsp;– Filming locations|work=Imdb.com|accessdate=November 16, 2008}}</ref> === Söguþráður === [[NCIS]] fylgir eftir liði alríkisfulltrúa innan rannsóknardeildar bandaríska sjóhersins sem staðsett er í [[Washington D.C.|Washington]]<ref>{{cite web|title=Explore the world of NCIS|url=http://www.cbs.com/primetime/ncis_los_angeles/community/blogs/blog.php?key=0|access-date=2011-04-18|archive-date=2011-06-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20110628203332/http://www.cbs.com/primetime/ncis_los_angeles/community/blogs/blog.php?key=0|url-status=dead}}</ref>. NCIS liðið er stýrt af Leroy Jethro Gibbs ([[Mark Harmon]]). Lið Gibbs inniheldur Anthony ''Tony'' DiNozzo ([[Michael Weatherly]]), Timothy McGee ([[Sean Murray]]) og NSA sérfræðingurinn Eleanor Bishop ([[Emily Wickersham]]). Fyrrverandi meðlimir liðsins eru [[Mossad]] fulltrúinn Ziva David ([[Cote de Pablo]]) en hún yfirgaf liði í byrjun seríu 11 og Caitlin ''Kate'' Todd ([[Sasha Alexander]]) sem var skotin til bana í enda seríu 2. Aðstoðarmenn liðsins eru yfirréttarlæknirinn Donald ''Ducky'' Mallard ([[David McCallum]]) og aðstoðarmaður hans Jimmy Palmer ([[Brian Dietzen]]) sem kom í staðinn fyrir Gerald Jackson ([[Pancho Demmings]]) og réttartæknisérfræðingurinn Abigail ''Abby'' Sciuto ([[Pauley Perrette]]). === Söguþráðs skipti === ''NCIS'' var gerður út frá tveimur þáttum í áttundu þáttaröð af [[JAG]] titlaðir "Ice Queen" og "Meltdown" sem voru frumsýndir 22-29.apríl 2003. Í þeim þáttum þá kynnumst við Gibbs, Tony, Abby og Ducky. ''NCIS'' hafði önnur söguþráðs skipti í seríu sex í þáttunum, "Legend (Part 1)" og "Legend (Part 2)" sem voru frumsýndir 28.apríl og 5. Maí 2009. Gibbs og McGee fara til Los Angeles í leit sinni að morðingja. Kynnast þeir nýja NCIS liðinu sem staðsett er í [[Los Angeles]]. === Leikaraskipti === Þann 10. júlí 2013, tilkynnti CBS að leikkonan [[Cote de Pablo]] myndi yfirgefa [[NCIS]]. Myndi persóna hennar koma fram í byrjun elleftu þáttaraðarinnar til að klára söguþráð hennar.<ref>{{cite web |url=http://www.tvguide.com/News/Cote-Pablo-Exiting-NCIS-1067676.aspx |title=Greinin ''Cote de Pablo Exiting NCIS'' á TVGuide.com síðunni, 10.júlí 2013 |access-date=2013-10-08 |archive-date=2013-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131006084258/http://www.tvguide.com/news/cote-pablo-exiting-ncis-1067676.aspx |url-status=dead }}</ref> == Persónur == {| class="wikitable" ! rowspan="2"|Persóna ! rowspan="2"|Leikin af ! rowspan="2"|Starf ! colspan="11"|Sería |- ! width="5%"|1 ! width="5%"|2 ! width="5%"|3 ! width="5%"|4 ! width="5%"|5 ! width="5%"|6 ! width="5%"|7 ! width="5%"|8 ! width="5%"|9 ! width="5%"|10 ! width="5%"|11 |- | Leroy Jethro Gibbs | [[Mark Harmon]] | NCIS Alríkisfulltrúi/Yfirmaður liðsins | style="background: #ddffdd" colspan="11" align="center"| '''Aðal''' |- | Caitlin "Kate" Todd | [[Sasha Alexander]] | NCIS Alríkisfulltrúi/Fyrrverandi lífvörður | style="background: #ddffdd" colspan="2" align="center"| '''Aðal''' | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"|Gesta | colspan="4" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"|Talaði inn | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"|Sérstakt gestahlutverk | colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | |- | Anthony "Tony" DiNozzo | [[Michael Weatherly]] | NCIS Alríkisfulltrúi/Aðstoðaryfirmaður liðsins | style="background: #ddffdd" colspan="11" align="center"| '''Aðal''' |- | Ziva David | [[Cote de Pablo]] | NCIS Alríkisfulltrúi/Fyrrverandi [[Mossad]] fulltrúi | colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | | style="background: #ddffdd" colspan="8" align="center"| '''Aðal''' | colspan="1" style="background:#dfd; text-align:center;"| '''Aðal''' |- | Abigail "Abby" Sciuto | [[Pauley Perrette]] | Réttartæknisérfræðingur | style="background: #ddffdd" colspan="11" align="center"| '''Aðal''' |- | Timothy McGee | [[Sean Murray]] | NCIS Alríkisfulltrúi | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"|Auka | style="background: #ddffdd" colspan="10" align="center"| '''Aðal''' |- | Jenny Shepard | [[Lauren Holly]] | Yfirmaður NCIS | colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | | style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| '''Aðal''' | colspan="3" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"|Sérstakt gestahlutverk | colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | |- | Jimmy Palmer | [[Brian Dietzen]] | Aðstoðarréttarlæknir | style="background: #ffdddd" colspan="5" align="center"|Auka | style="background: #ffffdd" colspan="4" align="center"| Sérstakt gestahlutverk | style="background: #ddffdd" colspan="2" align="center"| '''Aðal''' |- | Leon Vance | [[Rocky Carroll]] | Yfirmaður NCIS | colspan="4" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"|Auka | style="background: #ddffdd" colspan="6" align="center"| '''Aðal''' |- | Dr. Donald "Ducky" Mallard | [[David McCallum]] | Yfirréttarlæknir | style="background: #ddffdd" colspan="11" align="center"| '''Aðal''' |- | Eleanor ''Ellie'' Bishop | [[Emily Wickersham]] | NSA sérfræðingur - alríkisfullfrúi | colspan="10" style="background:#ececec; color:gray; vertical-align:middle; text-align:center;" class="table-na"| | style="background:#dfd; text-align:center;"| '''Aðal''' |} === Aðalpersónur === * '''NCIS alríkisfulltrúi''': Leroy Jetrho Gibbs var stórskotaliðsmaður í sjóhernum til ársins 1991, þangað til kona hans Shannon og dóttir Kelly voru myrtar af mexíkönskum eiturlyfjasala. En Shannon hafði verið vitni að morði á öðrum eiturlyfjasala. Eftir að hafa drepið eiturlyfjasalann sem drap konu hans og dóttur, þá gekk Gibbs í liðs við NIS (nú [[NCIS]]). * '''NCIS alríkisfulltrúi''': Anthony ''Tony'' DiNozzo er fyrrverandi rannsóknarfulltrúi og lögreglumaður í [[Peoría]], [[Fíladelfía|Fíladelfíu]] og [[Baltimore]] áður en hann gerðist NCIS fulltrúi. Gibbs lítur á DiNozzo sem yngri útgáfuna af sjálfum sér, þar sem hann notar ''innsæi'' sitt við lausn rannsóknarmála. * '''NCIS alríkisfulltrúi''': Timothy McGee er með gráðu í tölvurannsóknum frá [[MIT]] og gráðu í lífverkfræði frá [[Johns Hopkins-háskóli|Johns Hopkins háskólanum]]. Sér oftast um tæknileguhliðina að rannsóknarmálunum ásamt Abby Sciuto. Var fyrst staðsettur á Norfolk herstöðinni áður en hann var gerður að meðlimi liðsins í lok seríu 2. Skrifar spennusögur undir dulnefninu Thom E. Gemcity. * '''NSA sérfræðingur''':Eleanor ''Ellie'' Bishop er NSA sérfræðingur sem gengur til liðs NCIS. Hafði áður sótt um hjá NCIS en ekki fengið starfið áður en hún gekk til liðs við NSA. Er frá Oklahóma, á þrjá bræður og er gift. * '''Yfirréttarlæknir''': Donald ''Ducky'' Mallard er yfirréttarlæknirinn hjá NCIS. Vann hann áður sem réttarlæknir í [[Víetnam]], [[Bosnía|Bosníu]] og [[Afghanistan]]. * '''Réttartæknisérfræðingur''': Abigail ''Abby'' Sciuto er réttartæknisérfræðingurinn sem vinnur hjá NCIS. Abby er mikið fyrir gotneskan stíl og er uppáhald Gibbs. *'''Yfirmaður NCIS''': Leon Vance var fyrrverandi aðstoðaryfirmaður NCIS og hægri hönd Jenny Shepard; varð yfirmaður NCIS í seríu 6 eftir andlát Shepard í lok seríu 5. * '''Aðstoðarréttarlæknir''': Jimmy Palmer er aðstoðarmaður Duckys. Átti í ástarsambandi við Michelle Lee. === Aukapersónur === * '''FBI Alríkisfulltrúi''': Tobias Fornell ([[Joe Spano]]) er sérstakur alríkisfulltrúi Alríkislögreglunnar. Hann og Gibbs giftust báðir sömu konunni. * '''Fulltrúi Landhelgisgæslunnar''': Abigail Borin ([[Diane Neal]]) er rannsóknarfulltrúi hjá Landhelgisgæslunni. * '''Anthony DiNozzo Sr''' ([[Robert Wagner]]) er faðir Tony Dinozzo. Hafði lítið samband við son sinn en þeir hafa byrjað að styrkja það í seríu 8. * '''Jackson Gibbs''' ([[Ralph Waite]]) er faðir Jethro Gibbs. Var hermaður í seinni heimstyrjöldinni og rekur verslun í heimabæ Jethros. * '''Dr. Samantha Ryan'''([[Jamie Lee Curtis]]) er yfirmaður ''DoD PsyOps Deildarinnar'' og átti í ástarsambandi við Gibbs í seríu 9. === Fyrrverandi persónur === * '''NCIS alríkisfulltrúi''': Ziva David ([[Cote de Pablo]]) er fyrrverandi [[Mossad]] fulltrúi. Var samskiptafulltrúi NCIS og Mossad fyrstu fjögur árin hjá NCIS. Kom í staðinn fyrir Kate Todd sem var drepin af Ari sem var hálfbróðir Zivu. Ziva bjargar lífi Gibbs með því að drepa Ari. Í byrjun seríu sjö, er Zivu bjargað frá Sómalíu af Gibbs, DiNozzo, og McGee, en henni hafði verið haldið sem gísl eftir misheppnaða leyniaðgerð á vegum Mossad. Snýr hún aftur til Bandaríkjanna og hættir hjá Mossad. Hún gerist fullgildur alríkisfulltrúi NCIS og að auki Bandarískur ríkisborgari. Þátturinn ''Past, Present, Future'' í seríu 11 er seinasti þátturinn sem leikkonan Cote de Pablo kemur fram í. * '''Lögfræðingur''': M.Allison Hart ([[Rena Sofer]]) er lögfræðingur og hugsanlegt hugarefni Gibbs í seríu 7. * '''Fyrrverandi yfirmaður NCIS''': Thomas Morrow ([[Alan Dale]]) var fyrsti yfrmaður NCIS í seríunni en hætti í seríu 2 þegar honum var boðið starf hjá ''Homeland Security''. * '''Fyrrverandi aðstoðarréttarlæknir''': Gerald Jackson ([[Pancho Demmings]]) var aðstoðarmaður Duckys í seríu 1, var skotinn af Ari Haswari í ''Bête Noire''. * '''Undirofursti''': Hollis Mann ([[Susanna Thompson]]) er undirofursti í bandaríska hernum sem settist í helgan stein. Átti í ástarsambandi við Gibbs í seríu 4-5. * '''Læknir''': Jeanne Benoit ([[Scottie Thompson]]) er læknir við Monroe háskólasjúkrahúsið og dóttir vopnasmyglarans René Benoit (La Grenouille). Var hún hluti af leynilegri aðgerð þar sem DiNozzo var kærasti hennar í seríu 4-5. === Látnar persónur === * '''NCIS alríkisfulltrúi ''': Caitlin ''Kate'' Todd ([[Sasha Alexander]]) er fyrrverandi lífvörður fyrir forseta bandaríkjanna. Hætti hún hjá leyniþjónustunni og var síðan boðið starf hjá NCIS af Gibbs. Var skotin til bana í enda seríu 2 af Ari Haswari. * '''Yfirmaður NCIS''': Jenny Shepard ([[Lauren Holly]]) var yfirmaður NCIS og fyrrverandi ástkona Gibbs. Var skotin til bana í enda seríu 5. * '''NCIS alríkisfulltrúi''': Paula Cassidy ([[Jessica Steen]]) var sett í lið Gibbs stuttu eftir að Kate lést, áður en hún fékk sitt eigið lið. Var drepin af sjálfmorðssprengjumanni í seríu 4. * '''NCIS alríkisfulltrúi''': Michelle Lee ([[Liza Lapira]]) var sett í lið DiNozzo þegar Gibbs hætti í seríu 4 þó að hún væri lögfræðingur. Var sett aftur í lið Gibbs þegar Vance leysti upp liðið. Var njósnari innan NCIS því verið var að kúga hana en systir hennar hafði verið rænt. Var skotin til bana af Gibbs í seríu 4. * '''Fyrrverandi NCIS alríkisfulltrúi''': Mike Franks ([[Muse Watson]]) var leiðbeinandi Gibbs þegar Gibbs byrjaði í NIS (nú [[NCIS]]). Missti fingur í þættinum ''Rule Fifty-One''. Í þættinum "Swan Song", er Franks drepinn af "Port to Port" morðingjanum. * '''Yfirmaður Mossad''': Eli David ([[Michael Nouri]]) er yfirmaður Mossad. Faðir Zivu og Ari Haswari. Er drepinn ásamt Jackie Vance í skotárás sem gerð var á hús Vance í seríu 10. * '''Yfirmaður sjóhersins''': Clayton Jarvis ([[Matt Craven]]) er yfirmaður sjóhersins (SECNAV). Er drepinn í bílasprengingju í þættinum ''Whiskey Tango Foxtrot'' í byrjun seríu 11. == Þáttaraðir == === Inngangs þættir === NCIS og persónur hans voru kynntar í áttundu þáttaröðinni af ''JAG'' í þáttunum "Ice Queen" og "Meltdown". Persónan Vivian Blackadder kemur ekki fram í seríunni þar sem framleiðandinn Donald Bellisario taldi að leikonan væri "of lin fyrir þetta hlutverk".<ref name="spinoffsecrets">{{cite web|url=http://www.tvguide.com/news/JAG-Spinoff-Secrets-42023.aspx|title=JAG Spinoff Secrets|author=Daniel R. Coleridge|publisher=[[TV Guide (magazine)|TV Guide]]|date=August 6, 2003|accessdate=March 22, 2009|archive-date=júní 23, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120623225431/http://www.tvguide.com/news/JAG-Spinoff-Secrets-42023.aspx|url-status=dead}}</ref> Þættirnir voru klipptir saman og sýndir sem "Navy NCIS: The Beginning".<ref name="episodes">{{Cite web|url=http://www.tvguide.com/detail/tv-show.aspx?tvobjectid=100227&more=ucepisodelist|title=JAG Episodes|publisher=[[TV Guide (magazine)|TV Guide]]|accessdate=March 22, 2009}}</ref> :'''Titill= Ice Queen''' :'''Höfundur= Donald Bellisario og Don McGill''' :'''Leikstjóri= Donald Bellisario''' :'''Dagur= 22. apríl 2003''' :'''Þáttur nr= 20''' :'''Framl. nr.= 178''' NCIS liðið er kallað til þess að rannsaka morðið á Liðþjálfanum Loren Singer og er því ætlað að komast að því hver morðingjinn er. Í lok þáttarins þá sést Gibbs lesa réttindin yfir Harmon Rabb sem hinn grunaði í málinu. :'''Titill= Meltdown''' :'''Höfundur= Don McGill''' :'''Leikstjóri= Scott Brazil''' :'''Dagur= 29. apríl 2003''' :'''Þáttur nr= 21''' :'''Framl. nr.= 179''' Harmon Rabb er stefnt fyrir herrétti fyrir morðið á Liðþjálfanum Singer en svo virðist sem hann hafi enga fjarvistarsönnun. Fljótlega þá uppgvötar DiNozzo að málið er einum of einfalt og byrjar að leita að öðrum sökudólgi, einhverjum sem hefur hefnd að hefna gegn Rabb. Á samatíma þá reynir Gibbs að finna upplýsingar um hryðjuverkamanninn Amad Bin Atwa, áður en önnur árás er gerð á bandarísk herskip. === Fyrsta þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (1. þáttaröð)}} === Önnur þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (2. þáttaröð)}} === Þriðja þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (3. þáttaröð)}} === Fjórða þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (4. þáttaröð)}} === Fimmta þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (5. þáttaröð)}} === Sjötta þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (6. þáttaröð)}} === Sjöunda þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (7. þáttaröð)}} === Áttunda þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (8. þáttaröð)}} === Níunda þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (9. þáttaröð)}} === Tíunda þáttaröð === {{Aðalgrein|NCIS (10. þáttaröð)}} == Sjá einnig == *[[NCIS: Los Angeles]] == DVD útgáfa == Í fyrstu seríunni á svæði 1 má finna fyrstu þættina í áttundu seríu af [[JAG]]. {| class="wikitable" |- !DVD nafn !Svæði 1 !Svæði 2 !Svæði 4 |- |Sería 1 | 6. júní, 2006 | 24. júlí, 2006 | 10. ágúst, 2006 |- |Sería 2 | 14. nóvember, 2006 | 02. október, 2006 | 12. október, 2006 |- |Sería 3 | 24. apríl, 2007 | 25. júní, 2007 | 15. mars, 2007 |- |Sería 4 | 23. október, 2007 | 19. maí, 2008 | 10. júlí, 2008 |- |Sería 5 | 26. ágúst, 2008 | 22. júní, 2009 | 7. maí, 2009 |- |Sería 6 | 25. ágúst, 2009 | 23. júní, 2010 | 3. júní, 2010 |- |Sería 7 | 24. ágúst, 2010 | 13. júní, 2011 | 7. júlí, 2011 |- |Sería 8 | 23. ágúst, 2011 | 6. október, 2011 | 1. september, 2011 |- |Sería 9 | 21. ágúst, 2012 | 24. júní, 2013 | 1. ágúst, 2012 |- |Sería 10 | 20. ágúst, 2013 | NA | 21. ágúst, 2013 |} == Verðlaun og tilnefningar == '''ALMA verðlaunin''' *2011: Verðlaun sem besta leikkona í drama seríu - Cote de Pablo. *2008: Tilnefnd sem besta leikkona í drama seríu – Cote de Pablo. '''ASCAP verðlaunin''' *2009: Verðlaun sem besta sjónvarpsserían – Matt Hawkins, Maurice Jackson, Neil Martin. *2008: Verðlaun sem besta sjónvarpsserían – Matt Hawkins, Maurice Jackson, Neil Martin. *2007: Verðlaun sem besta sjónvarpsserían – Matt Hawkins, Maurice Jackson, Neil Martin. *2006: Verðlaun sem besta sjónvarpsserían – Matt Hawkins, Maurice Jackson, Neil Martin. *2004: Verðlaun sem besta sjónvarpsserían – Matt Hawkins, Maurice Jackson, Neil Martin. *2004: Verðlaun sem besta sjónvarpsserían – Steven Bramson. '''BMI Film & TV verðlaunin''' *2009: Verðlaun fyrir bestu tónlistina – Brian Kirk. *2008: Verðlaun fyrir bestu tónlstina – Brian Kirk. *2005: Verðlaun fyrir bestu tónlistina – Joseph Conlan. '''California on Location verðlaunin''' *2008: Verðlaun sem besta Location Team ársins í sjónvarpi – Emily Kirylo, Jim McClafferty, Joel Sinderman, Michael Soleau. '''Emmy verðlaunin''' *2008: Tilnefnd fyrir bestu áhættu samhæfingu – Diamond Farnsworth, "Requiem". *2005: Tilnefnd sem besti gestaleikari í dramaseríu – Charles Durning. '''NAACP Image verðlaunin''' *2010: Tilnefndur sem bestu leikari í aukahlutverki í drama seríu – [[Rocky Carroll]]. '''People's Choice verðlaunin''' *2009: Tilnefnd sem uppáhalds dramaþátturinn *2009: Tilnefndur sem besti leikari í drama seríu – [[Mark Harmon]]. '''Image verðlaunin''' *2010: Tilnefnd sem besti aukaleikari í drama seríu - [[Rocky Carroll]]. '''Imagen Foundation verðlaunin''' *2011: Tilnefnd sem besta leikkona í sjónvarpi - [[Cote de Pablo]]. *2009: Tilnefnd sem besta aukaleikkona í sjónvarpi – [[Cote de Pablo]]. *2006: Verðlaun sem besta aukaleikkona í sjónvarpi – [[Cote de Pablo]]. '''Young Artist verðlaunin''' *2008: Tilnefnd sem besti ungi gestaleikari – Dominic Scott Kay, fyrir "Lost & Found". == Tilvísanir == {{Reflist}} == Heimildir == *{{wpheimild|tungumál= en|titill= NCIS (TV series)|mánuðurskoðað= 18. apríl|árskoðað= 2011}} *{{imdb title|0364845|NCIS: Naval Criminal Investigative Service}} *http://www.cbs.com/primetime/ncis/ Heimasíða NCIS á CBS == Tenglar == {{Wikiquote}} *{{imdb title|0364845|NCIS: Naval Criminal Investigative Service}} *http://www.cbs.com/primetime/ncis/ Heimasíða NCIS á CBS {{NCIS}} [[Flokkur:Bandarískir sjónvarpsþættir]] tp1vmr6awq8y2u14zo2h521zttnt709 0 103321 1892109 1391959 2024-12-16T15:38:29Z TKSnaevarr 53243 1892109 wikitext text/x-wiki '''Publius Quinctilius Varus''' ([[46 f.Kr.]] – [[9]]) var [[Rómaveldi|rómverskur]] [[herforingi]], sem þekktur er fyrir að hafa tapaði þremur herdeildum í átökum við [[Barbari|Barbara]] í [[Germanía|Germaníu]]. Í kjölfarið svipti hann sig lífi. {{stubbur|æviágrip}} {{fde|46 f.Kr.|9|Varus, Publius Quinctilius}} [[Flokkur:Rómverskir herforingjar]] f4kchtb96vbg93ykh0b27rpo1hlictm 1892110 1892109 2024-12-16T15:38:58Z TKSnaevarr 53243 1892110 wikitext text/x-wiki '''Publius Quinctilius Varus''' ([[46 f.Kr.]] – [[9]]) var [[Rómaveldi|rómverskur]] [[herforingi]], sem þekktur er fyrir að hafa tapaði þremur herdeildum í átökum við [[Barbari|Barbara]] í [[Germanía|Germaníu]]. Í kjölfarið svipti hann sig lífi. {{stubbur|æviágrip}} {{fde|46 f.Kr.|9|Varus, Publius Quinctilius}} [[Flokkur:Dauðsföll af völdum sjálfsmorða]] [[Flokkur:Rómverskir herforingjar]] na7u27ie51vpmu9t5d4347gfi4yrra8 1892146 1892110 2024-12-16T23:54:09Z TKSnaevarr 53243 1892146 wikitext text/x-wiki '''Publius Quinctilius Varus''' ([[46 f.Kr.]] – [[9]]) var [[Rómaveldi|rómverskur]] [[herforingi]], sem þekktur er fyrir að hafa tapaði þremur herdeildum í [[Orrustan í Þjóðborgarskógi|orrustunni í Þjóðborgarskógi]] gegn [[Germanir|Germönum]] undir stjórn [[Arminíus]]ar. Í kjölfarið svipti Varus sig lífi.<ref name=tíminn>{{Tímarit.is|3555784|Orrustan í Teftóborgarskógi|blað=[[Tíminn]]|höfundur=Jón Hjálmarsson|útgáfudagsetning=5. febrúar 1967|blaðsíða=100–103}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{stubbur|æviágrip}} {{fde|46 f.Kr.|9|Varus, Publius Quinctilius}} [[Flokkur:Dauðsföll af völdum sjálfsmorða]] [[Flokkur:Rómverskir herforingjar]] j9r5bpqx6j8ykdpaeegrtejsx7rml6c 1892178 1892146 2024-12-17T09:37:13Z TKSnaevarr 53243 1892178 wikitext text/x-wiki '''Publius Quinctilius Varus''' ([[46 f.Kr.]] – [[9]]) var [[Rómaveldi|rómverskur]] [[herforingi]], sem þekktur er fyrir að hafa tapaði þremur herdeildum í [[Orrustan í Þjóðborgarskógi|orrustunni í Þjóðborgarskógi]] gegn [[Germanir|Germönum]] undir stjórn [[Arminíus]]ar. Í kjölfarið svipti Varus sig lífi.<ref name=tíminn>{{Tímarit.is|3555784|Orrustan í Teftóborgarskógi|blað=[[Tíminn]]|höfundur=Jón Hjálmarsson|útgáfudagsetning=5. febrúar 1967|blaðsíða=100–103}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> {{stubbur|æviágrip}} {{DEFAULTSORT:Varus, Publius Quinctilius}} {{fde|46 f.Kr.|9|Varus, Publius Quinctilius}} [[Flokkur:Dauðsföll af völdum sjálfsmorða]] [[Flokkur:Rómverskir herforingjar]] b228j4l5w8k8jgekf5x264ht3tv69u4 0 104464 1892098 1879313 2024-12-16T14:40:38Z Stillbusy 42433 1892098 wikitext text/x-wiki {{Fjall}} '''Straumnesfjall''' er fjall upp af [[Aðalvík]] í [[Sléttuhreppur|Sléttuhreppi]]. Þar var [[Radarstöðin á Straumnesfjalli|radarstöð sem byggð var 1953-1956]] og var lagður vegur upp á fjallið og flugbraut á sandinum innan við þorpið [[Látra]] í Aðalvík. Radarstöðin var einungis starfrækt til 1960 og endanlega yfirgefin ári seinna.<ref>{{cite news|url=https://www.ruv.is/frett/oljost-hver-a-husarustir-a-straumnesfjalli|title=Óljóst hver á húsarústir á Straumnesfjalli|author1=Brynjólfur Þór Guðmundsson|date=15 August 2018|work=[[RÚV]]|access-date=30 August 2024|language=Icelandic}}</ref><ref>{{cite news|url=https://timarit.is/page/1747736|title=Ratsjárstöðvar í Aðalvík|author1=Friðþór Kr. Eydal|date=26 July 1991|work=[[Morgunblaðið]]|access-date=30 August 2024|pages=14–15|language=Icelandic|via=[[Tímarit.is]]}} {{open access}}</ref> Á fjallinu rekur [[Veðurstofa Íslands]] veðurstöð<ref>{{Cite web|url=https://www.vedur.is/vedur/stodvar/?s=strnv|title=Straumnesviti - veðurstöð - upplýsingar {{!}} Stöðvar|website=Veðurstofa Íslands|language=is|access-date=2024-08-30}}</ref> auk þess sem þar er að finna [[Sjálfvirkt auðkenniskerfi|AIS stöð]].<ref>{{Cite web|url=https://www.lhg.is/frettir-og-fjolmidlar/frettasafn/frettayfirlit/vardskip-og-thyrla-i-stortaekum-flutningum-a-straumnesfjall|title=Varðskip og þyrla í stórtækum flutningum á Straumnesfjall|website=Landhelgisgæsla Íslands|language=is|access-date=2024-08-30}}</ref> [[Mynd:Busted_(47027745702).jpg|thumb|left|Radarstöðin á Straumnesfjalli árið 2018.]] ==Heimildir== {{reflist}} == Tenglar == * [https://www.usrsi.org/h-4 US Radar Sites Iceland – H-4 Straumnes/Látrar], sótt 16. desember 2024 * [http://www.ekg.is/i-lettari-dur/nr/1498 Einar Guðfinnsson, Sögufrægar minjar frá umdeildum tímum]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }} * [https://skemman.is/bitstream/1946/13106/1/herstodin-min%20%284%29.pdf Herstöðin á Straumnesfjalli (1953–1961)], Sólrún Þorsteinsdóttir (Lokaverkefni til MA-gráðu í þjóðfræði, 2012), sótt 16. desember 2024 [[Flokkur:Fjöll á Íslandi]] [[Flokkur:Hornstrandir]] jhtq9oktw7gjakmehx0hbxvtcgticnz 0 105313 1892115 1797495 2024-12-16T18:07:33Z 85.220.42.24 1892115 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Gíraffi | status = LC | status_system = iucn2.3 | trend = stable | image = Giraffe Mikumi National Park.jpg | image_width = 250px | image_caption = Maasai Gíraffi á kreiki í Mikumi National Park | regnum = [[Dýraríkið]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Spendýr]] (''Mammalia'') | ordo = [[Klaufdýr]] (''Cetartiodactyla'') | ordo_authority = [[Thomas Edward Bowdich|Bowdich]] (1821) | familia = [[Gíraffaætt]] (''Giraffidae'') | genus = ''[[Giraffa]]'' | genus_authority = [[Johann Jakob Kaup|Kaup]], 1829 | species = '''''Giraffa camelopardalis ''''' | binomial = ''Giraffa camelopardalis '' | binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]]) | range_map = Giraffa_camelopardalis_distribution.svg | range_map_width = 240px | range_map_caption = Útbreiðsla Gíraffa eftir deilitegundum }} '''Gíraffi''' ([[fræðiheiti]]: ''Giraffa camelopardalis'') er [[spendýr]] sem tilheyrir ættinni ''Giraffidae''. Til eru nokkrar undirtegundir gíraffa en fá dýr skyld eru náskyld þeim, ef frá er talið dýr sem heitir ókapi. Gíraffinn fékk latneskt heiti sitt eftir útliti sínu. ''Camelo-'' er dregið af lit gíraffans, þ.e. grunnlitnum sem minnir á [[kameldýr|úlfalda]] og ''-pardalis'' er dregið af flekkjunum sem eru á gíraffanum og minna á hlébarða. Gíraffar eru [[klaufdýr]]. == Heimkynni == Gíraffar lifa aðallega í suðurhluta Afríku. Þeir kunna best við sig á þurrum gresjum, með stökum trjám, ekki síst í nágrenni Sahara-eyðimerkurinnar. Þar sem þessi svæði hafa minnkað gríðarlega vegna útþenslu Sahara- eyðimerkurinnar, hafa búsvæði gíraffanna dregist saman. Í dag er þá aðallega að finna í gisnu skóglendi í austurhluta Afríku, og svo í norðurhéruðum Suður-Afríku þar sem þeir njóta verndar í þjóðgörðum. == Líkamsbygging == Gíraffi er hæsta dýr á jörðinni. Karlkyns gíraffi getur orðið allt að 5,5 metrar á hæð og kvenkynið allt að 4,3 metrar. Gíraffakálfar fæðast um 1,8 metra háir og stækka um allt að 2,5 cm á dag fyrst um sinn. Móðirin fæðir standandi þannig að kálfurinn byrjar á að detta nærri tvo metra með höfuðið á undan og bregður svo við fallið svo hann tekur djúpan andardrátt. Hann skellur á höfuðið en skaðast ekki. Það tekur kálfinn tvo tíma frá fæðingu að komast á fót en eftir tíu tíma getur hann fylgt móður sinni á hlaupum. Villtir verða gíraffar allt að 25 ára gamlir en geta náð hærri aldri í dýragörðum. == Mataræði == Líkt og engir tveir menn hafa sömu fingraförin er feldur hvers gíraffa sérstakur fyrir hann. Form og útlit flekkjanna á honum er mjög fjölbreytilegt og liturinn á feldinum breytist eftir fæðunni sem gíraffinn étur. Gíraffar eru jurtaætur og éta laufblöð og greinar af mímósu og akasíutrjám. Hæð þeirra hjálpar þeim mikið við að ná til matarins þar sem laufblöðin eru hátt uppi í trjánum og þessa matar geta þeir notið í næði þar sem engin önnur landdýr ná svo hátt upp í trén. Uppáhaldsfæða þeirra eru lauf akasíutrjáa því þau eru safarík. Líkt og úlfaldar geta gíraffar einnig lifað af í langan tíma án þess að drekka vatn því þeir geta safnað upp vökva í skrokknum og nýtt hann svo hægt og rólega. Þegar þeir drekka vatn, hópast þeir gjarnan saman og skiptast á að drekka til þess að verjast ógn frá öðrum dýrum því þeir þurfa að beygja sig langt niður til þess að ná til vatnsins og eiga þá erfitt með að verja sig.asdf == Heimildir == * Anna Lilja Oddsdóttir. „Fyrstu spendýrin; einkenni og þróun á Tertíertíma“. Nemandaritgerð við Háskóla Íslands í námskeiðinu 09.60.31. Jarðsaga 1. Haustmisseri 2003. https://notendur.hi.is/oi/Nemendaritgerdir/Fyrstu%20spendyrin%20-%20einkenni%20og%20throun%20a%20Tertiertima.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111222135226/https://notendur.hi.is/oi/Nemendaritgerdir/Fyrstu%20spendyrin%20-%20einkenni%20og%20throun%20a%20Tertiertima.pdf |date=2011-12-22 }} (Skoðað 13.5.2013). * Gammon, Crystal. „Fun Facts About Giraffes“. LiveScience.com 22 febrúar 2013. http://www.livescience.com/27336-giraffes.html (Skoðað 14.05.2013). * Jón Már Halldórsson. „Hvaða dýrum eru gíraffar skyldir?“. Vísindavefurinn 23.1.2009. http://visindavefur.is/?id=50098. (Skoðað 13.5.2013). * McCarthy, Eugene M. „Interesting Facts about Giraffes“. MacroEvolution.net. http://www.macroevolution.net/interesting-facts-about-giraffes.html#.UYjMxcrZJhc (Skoðað 7.5.2013). 89vo5cos6mj9gbneecnvloa70595zlp 1892116 1892115 2024-12-16T18:08:03Z 85.220.42.24 1892116 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Gíraffi | status = LC | status_system = iucn2.3 | trend = stable | image = Giraffe Mikumi National Park.jpg | image_width = 250px | image_caption = Maasai Gíraffi á kreiki í Mikumi National Park | regnum = [[Dýraríkið]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Spendýr]] (''Mammalia'') | ordo = [[Klaufdýr]] (''Cetartiodactyla'') | ordo_authority = [[Thomas Edward Bowdich|Bowdich]] (1821) | familia = [[Gíraffaætt]] (''Giraffidae'') | genus = ''[[Giraffa]]'' | genus_authority = [[Johann Jakob Kaup|Kaup]], 1829 | species = '''''Giraffa camelopardalis ''''' | binomial = ''Giraffa camelopardalis '' | binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]]) | range_map = Giraffa_camelopardalis_distribution.svg | range_map_width = 240px | range_map_caption = Útbreiðsla Gíraffa eftir deilitegundum }} '''Gíraffi''' ([[fræðiheiti]]: ''Giraffa camelopardalis'') er [[spendýr]] sem tilheyrir ættinni ''Giraffidae''. Til eru nokkrar undirtegundir gíraffa en fá dýr skyld eru náskyld þeim, ef frá er talið dýr sem heitir ókapi. Gíraffinn fékk latneskt heiti sitt eftir útliti sínu. ''Camelo-'' er dregið af lit gíraffans, þ.e. grunnlitnum sem minnir á [[kameldýr|úlfalda]] og ''-pardalis'' er dregið af flekkjunum sem eru á gíraffanum og minna á hlébarða. Gíraffar eru [[klaufdýr]]. == Heimkynni == Gíraffar lifa aðallega í suðurhluta Afríku. Þeir kunna best við sig á þurrum gresjum, með stökum trjám, ekki síst í nágrenni Sahara-eyðimerkurinnar. Þar sem þessi svæði hafa minnkað gríðarlega vegna útþenslu Sahara- eyðimerkurinnar, hafa búsvæði gíraffanna dregist saman. Í dag er þá aðallega að finna í gisnu skóglendi í austurhluta Afríku, og svo í norðurhéruðum Suður-Afríku þar sem þeir njóta verndar í þjóðgörðum. == Líkamsbygging == Gíraffi er hæsta dýr á jörðinni. Karlkyns gíraffi getur orðið allt að 5,5 metrar á hæð og kvenkynið allt að 4,3 metrar. Gíraffakálfar fæðast um 1,8 metra háir og stækka um allt að 2,5 cm á dag fyrst um sinn. Móðirin fæðir standandi þannig að kálfurinn byrjar á að detta nærri tvo metra með höfuðið á undan og bregður svo við fallið svo hann tekur djúpan andardrátt. Hann skellur á höfuðið en skaðast ekki. Það tekur kálfinn tvo tíma frá fæðingu að komast á fót en eftir tíu tíma getur hann fylgt móður sinni á hlaupum. Villtir verða gíraffar allt að 25 ára gamlir en geta náð hærri aldri í dýragörðum. == Mataræði == Líkt og engir tveir menn hafa sömu fingraförin er feldur hvers gíraffa sérstakur fyrir hann. Form og útlit flekkjanna á honum er mjög fjölbreytilegt og liturinn á feldinum breytist eftir fæðunni sem gíraffinn étur. Gíraffar eru jurtaætur og éta laufblöð og greinar af mímósu og akasíutrjám. Hæð þeirra hjálpar þeim mikið við að ná til matarins þar sem laufblöðin eru hátt uppi í trjánum og þessa matar geta þeir notið í næði þar sem engin önnur landdýr ná svo hátt upp í trén. Uppáhaldsfæða þeirra eru lauf akasíutrjáa því þau eru safarík. Líkt og úlfaldar geta gíraffar einnig lifað af í langan tíma án þess að drekka vatn því þeir geta safnað upp vökva í skrokknum og nýtt hann svo hægt og rólega. Þegar þeir drekka vatn, hópast þeir gjarnan saman og skiptast á að drekka til þess að verjast ógn frá öðrum dýrum því þeir þurfa að beygja sig langt niður til þess að ná til vatnsins og eiga þá erfitt með að verja sig. == Heimildir == * Anna Lilja Oddsdóttir. „Fyrstu spendýrin; einkenni og þróun á Tertíertíma“. Nemandaritgerð við Háskóla Íslands í námskeiðinu 09.60.31. Jarðsaga 1. Haustmisseri 2003. https://notendur.hi.is/oi/Nemendaritgerdir/Fyrstu%20spendyrin%20-%20einkenni%20og%20throun%20a%20Tertiertima.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111222135226/https://notendur.hi.is/oi/Nemendaritgerdir/Fyrstu%20spendyrin%20-%20einkenni%20og%20throun%20a%20Tertiertima.pdf |date=2011-12-22 }} (Skoðað 13.5.2013). * Gammon, Crystal. „Fun Facts About Giraffes“. LiveScience.com 22 febrúar 2013. http://www.livescience.com/27336-giraffes.html (Skoðað 14.05.2013). * Jón Már Halldórsson. „Hvaða dýrum eru gíraffar skyldir?“. Vísindavefurinn 23.1.2009. http://visindavefur.is/?id=50098. (Skoðað 13.5.2013). * McCarthy, Eugene M. „Interesting Facts about Giraffes“. MacroEvolution.net. http://www.macroevolution.net/interesting-facts-about-giraffes.html#.UYjMxcrZJhc (Skoðað 7.5.2013). 9e5rtcicjcxgiisujofvkgm7x9grrs0 0 105817 1892123 1884209 2024-12-16T20:46:08Z Berserkur 10188 /* 2024 */ 1892123 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnu landslið | Nafn = Íslenska karlalandsliðið í knattspyrnu | Gælunafn = ''Strákarnir okkar'' | Merki = | Íþróttasamband = [[Knattspyrnusamband Íslands]] | Álfusamband = UEFA | Þjálfari = [[Åge Hareide]] | Aðstoðarþjálfari = [[Davíð Snorri Jónasson]] | Fyrirliði = [[Aron Einar Gunnarsson]] | Varafyrirliði = | Flestir leikir = [[Birkir Bjarnason]] | Flest mörk = [[Gylfi Sigurðsson]] | Leikvangur =[[Laugardalsvöllur]] | FIFA sæti = 70 (okt. 2024))<ref name="Fifa ranking">[https://www.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/ ]FIFA</ref> | FIFA hæst = 18 | FIFA hæst ár = Feb/mars 2018<ref name="Fifa ranking" /> | FIFA lægst = 131 | FIFA lægst ár = Apríl 2012<ref name="Fifa ranking" /> | |pattern_la1=_ijsl18h|pattern_b1=_ijsl18h|pattern_ra1=_ijsl18h|pattern_sh1=_ijsl18h|pattern_so1=_ijsl18h | leftarm1=0C2FFF|body1=0C2FFF|rightarm1=0C2FFF|shorts1=0C2FFF|socks1=0C2FFF |pattern_la2=_ijsl18a|pattern_b2=_ijsl18a|pattern_ra2=_ijsl18a|pattern_sh2=_ijsl18a|pattern_so2=_ijsl18a | leftarm2=FFFFFF|body2=ffffff|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF | Fyrsti leikur = Óopinber:<br />{{FRO}} [[Færeyska karlalandsliðið í knattspyrnu|Færeyjar]] 0-1 Ísland {{ISL}}<br />([[Þórshöfn (Færeyjum)]]; 20. september, 1930)<br />Opinber:<br />{{ISL}} Ísland 0-3 [[Danska karlalandsliðið í knattspyrnu|Danmörk]]{{DNK}}<br />([[Reykjavík]], [[Ísland]]; 17. júlí, 1946) | Stærsti sigur = Óopinber:<br />{{ISL}} Ísland 9-0 [[Færeyska karlalandsliðið í knattspyrnu|Færeyjar]] {{FRO}} <br />([[Keflavík]], [[Ísland]]i; 17. september, 1985) <br />Opinber:<br />[[Liechtensteinska karlalandsliðið í knattspyrnu|Liechtenstein]]{{LIE}} 0-7 {{ISL}} Ísland <br />([[Vaduz]], [[Liechtenstein]]; 26. mars, 2023) | Mesta tap = {{DNK}} [[Danska karlalandsliðið í knattspyrnu|Danmörk]] 14-2 Ísland {{ISL}}<br />([[Kaupmannahöfn]], [[Danmörk]]; 23. ágúst, 1967) | HM leikir = | Fyrsti HM leikur = | Fyrsta HM keppni = | Mesti HM árangur = | Álfukeppni = | Álfukeppni leikir = | Fyrsta álfukeppni = | Mesti álfu árangur = | Vefsíða = [http://www.ksi.is KSÍ] }} [[Mynd:Thorgrimur Thrainsson, Iceland's National Team.jpg|thumb|Landsliðið árið 1990.]] '''Karlalandslið Íslands í knattspyrnu''' er fulltrúi [[Ísland|Íslands]] á alþjóðamótum í knattspyrnu og er undir stjórn [[Knattspyrnusamband Íslands|Knattspyrnusambands Íslands]]. Liðið spilaði sinn fyrsta opinbera landsleik gegn [[Danmörk|Danmörku]] 17. júlí 1946. Leikurinn fór fram á [[Melavöllurinn|Melavellinum]] í [[Reykjavík]] og tapaðist 0-3. Undir stjórn [[Lars Lagerbäck]] og [[Heimir Hallgrímsson|Heimis Hallgrímssonar]] tryggði liðið sér í fyrsta sinn þátttökurétt á lokakeppni evrópumótsins í knattspyrnu sem haldið var í [[Frakkland|Frakklandi]] árið 2016 og undir stjórn Heimis komst liðið í fyrsta sinn á heimsmeistaramótsins. Ísland komst í 18. sæti á [[FIFA]] styrkleikalistanum í byrjun árs 2018 og hafði liðið aldrei verið hærra. Liðið er fulltrúi smæstu þjóðar sem hefur komist á EM og HM. ==Keppnir== ===Ísland á stórmótum=== [[Mynd:2018 World Cup Iceland1.jpg|thumb|Ísland - Króatía á HM 2018.]] {{Aðalgrein|Íslenska karlalandsliðið á stórmótum}} Ísland hefur tvívegis komist á stórmót [[EM 2016]] og [[HM 2018]]. Liðið var nálægt því árið 2014 þegar það tapaði í umspili gegn Króatíu um laust sæti. Á EM komst liðið í 8 liða úrslit eftir frækinn sigur gegn Englandi. Liðið komst ekki upp úr riðli á HM. Umspil var gegn Rúmeníu og Ungverjalandi um laust sæti á [[EM 2021]] en seinni leikurinn tapaðist naumlega og liðið komst ekki á stórmót þriðja árið í röð. ===Þjóðadeildin=== '''[[Þjóðadeildin]]''' var stofnuð 2018 og kom í stað vináttulandsleikja að mestu. Eftir góðan árangur á stórmótum fór Ísland í A-deild keppninnar, þ.e. lið af hæsta styrkleikaflokki. Ísland féll niður í B-deild haustið 2020 en liðið hafði tapað öllum leikjum sínum á móti sterkari þjóðum. ==Leikmenn== ===Núverandi leikmenn=== ''Leikmenn í hóp fyrir leiki við Wales og Tyrklandi í Þjóðardeildinni 11. og 14. október. 2024 '' <br />''Tölfræði uppfærð í okt 2024.'' {| class="wikitable" ! style="background:silver;" | Markmenn ! style="background:silver;" | Fæðingar&shy;dagur (Aldur) ! style="background:silver;" |Leikja&shy;fjöldi ! style="background:silver;" | Mörk ! style="background:silver;" | Lið |- |[[Patrik sigurður gunnarsson|Patrik Sigurður Gunnarsson]] |style="text-align: center;"|15. november 2000 (23 ára) |style="text-align: center;"|4 |style="text-align: center;"|0 |{{BEL}} [[Kortrijk]] |- |[[Hákon Rafn Valdimarsson|Hákon Rafn Valdimars&shy;son]] |style="text-align: center;"|13. október 2001 (22 ára) |style="text-align: center;"|14 |style="text-align: center;"|0 |{{ENG}} [[Brentford FC]] |- |[[Elías Rafn Ólafsson]] |style="text-align: center;"|11. mars 2000 (23 ára) |style="text-align: center;"|6 |style="text-align: center;"|0 |{{DNK}} [[FC Midtjylland]] |- ! style="background:silver;" | Varnar&shy;menn ! style="background:silver;" | Fæðingar&shy;dagur (Aldur) ! style="background:silver;" | Leikja&shy;fjöldi ! style="background:silver;" | Mörk ! style="background:silver;" | Lið |- |[[Victor Pálsson]] | style="text-align: center;" |30. apríl 1991 (32 ára) | style="text-align: center;" |45 | style="text-align: center;" |2 |{{BEL}} [[KAS Eupen]] |- |[[Alfons Sampsted]] | style="text-align: center;" |6. apríl 1998 (25 ára) | style="text-align: center;" |22 | style="text-align: center;" |0 |{{NLD}} [[FC Twente]] |- |[[Valgeir Lunddal Friðriksson]] | style="text-align: center;" |24. september 2001 (22 ára) | style="text-align: center;" |13 | style="text-align: center;" |0 |{{GER}} [[Fortuna Düsseldorf]] |- |[[Guðmundur Þórarinsson]] | style="text-align: center;" |15. apríl 1992 (31 ára) | style="text-align: center;" |15 | style="text-align: center;" |0 |{{GRC}} [[OFI Crete]] |- |[[Hjörtur Hermannsson|Hjörtur Hermanns&shy;son]] | style="text-align: center;" |8. febrúar 1995 (28 ára) | style="text-align: center;" |29 | style="text-align: center;" |1 |{{ITA}} [[AC Pisa]] |- |[[Kolbeinn Finnsson]] | style="text-align: center;" |25. ágúst 1999 (24 ára) | style="text-align: center;" |14 | style="text-align: center;" |0 |{{DNK}} [[Lyngby BK]] |- ! style="background:silver;" | Miðjumenn ! style="background:silver;" | Fæðingar&shy;dagur (Aldur) ! style="background:silver;" | Leikja&shy;fjöldi ! style="background:silver;" | Mörk ! style="background:silver;" | Lið |- |[[Hákon Arnar Haraldsson]] |style="text-align: center;"|2003 (20 ára) |style="text-align: center;"|19 |style="text-align: center;"|3 |{{DNK}} [[FC Köbenhavn|FC Köben&shy;havn]] |- |[[Jóhann Berg Guðmundsson|Jóhann Berg Guðmunds&shy;son]] |style="text-align: center;"|27. október 1990 (32 ára) |style="text-align: center;"|97 |style="text-align: center;"|8 |{{ENG}} [[Burnley F.C.]] |- |[[Ísak Bergmann Jóhannesson|Ísak Bergmann Jóhannes&shy;son]] |style="text-align: center;"|23. mars 2003 (20 ára) |style="text-align: center;"|29 |style="text-align: center;"|3 |{{GER}} [[Fortuna Düsseldorf]] |- |[[Arnór Ingvi Traustason]] |style="text-align: center;"|30. apríl 1993 (30 ára) |style="text-align: center;"|61 |style="text-align: center;"|6 |{{SWE}} [[IFK Norrköping]] |- |[[Mikael Anderson]] |style="text-align: center;"|1. júlí 1998 (25 ára) |style="text-align: center;"|31 |style="text-align: center;"|2 |{{DNK}} [[AGF]] |- |[[Mikael Ellert Egilsson]] |style="text-align: center;"|11. mars 2002 (21 ára) |style="text-align: center;"|17 |style="text-align: center;"|1 |{{ITA}} [[Venezia FC]] |- |[[Kristján Hlynsson]] |style="text-align: center;"|23. janúar 2004 (19 ára) |style="text-align: center;"|2 |style="text-align: center;"|0 |{{NLD}} [[Ajax FC]] |- |[[Júlíus Magnússon]] |style="text-align: center;"| 28. júní 1998 (25 ára) |style="text-align: center;"|5 |style="text-align: center;"|0 | {{NOR}} [[Frederikstad|Frederik&shy;stad]] |- ! style="background:silver;" | Sóknar&shy;menn ! style="background:silver;" | Fæðingar&shy;dagur (Aldur) ! style="background:silver;" | Leikja&shy;fjöldi ! style="background:silver;" | Mörk ! style="background:silver;" | Lið |- |[[Willum Þór Willumsson]] |style="text-align: center;"|23. október 1998 (26 ára) |style="text-align: center;"|13 |style="text-align: center;"|0 |{{NLD}} [[Go Ahead Eagles]] |- |[[Jón Dagur Þorsteinsson]] | style="text-align: center;" |26. nóvember 1998 (24 ára) | style="text-align: center;" |40 | style="text-align: center;" |6 | {{BEL}} [[OH Leuven]] |- |[[Orri Óskarsson|'''Orri Óskarsson''']] | style="text-align: center;" | 29 ágúst 2004 (19 ára) | style="text-align: center;" |12 | style="text-align: center;" |4 | {{DNK}} [[FC Kaupmannahöfn|FC Kaup&shy;manna&shy;höfn]] |- |[[Sævar Atli Magnússon]] | style="text-align: center;" | 16. júní 2000 (23 ára) | style="text-align: center;" |5 | style="text-align: center;" |0 | {{DNK}} [[Lyngby BK]] |- | |} ===Flestir leikir=== <small>''Uppfært í okt. 2024.''</small> {|class="wikitable" style="text-align:center;" |- !Röð !Nafn !Ferill !Fjöldi leikja !Mörk |- |1 |align="left" |[[Birkir Bjarnason]] |2010-2022 |113 |15 |- |2 |align="left"|[[Rúnar Kristinsson]] |1987–2004 |104 |3 |- | rowspan="2" |3 |align="left" |[[Birkir Már Sævarsson]] |2007–2021 |103 |3 |- | align="left" |'''[[Aron Einar Gunnarsson]]''' |2008– |103 |5 |- | rowspan="2" |5 | align="left" |[[Ragnar Sigurðsson]] |2007–2020 |97 |5 |- | align="left" |'''[[Jóhann Berg Guðmundsson]]''' |2008- |97 |8 |- |7 | align="left" |[[Kári Árnason]] |2005-2021 |90 |6 |- |8 | align="left" |[[Hermann Hreiðarsson]] |1996–2011 |89 |5 |- |9 | align="left" |[[Eiður Guðjohnsen]] |1996–2016 |88 |26 |- | rowspan="2" |10 |align="left"|[[Ari Freyr Skúlason]] |2009-2021 |83 |0 |- | align="left" |'''[[Gylfi Sigurðsson]]''' |2010- |83 |27 |- |12 | align="left" |[[Guðni Bergsson]] |1984–2003 |80 |1 |- |13 |align="left"|[[Hannes Þór Halldórsson]] |2011-2021 |77 |0 |- |rowspan=2|14 |align="left"|[[Brynjar Björn Gunnarsson]] |1997–2009 |74 |4 |- |align="left"|[[Birkir Kristinsson]] |1988–2004 |74 |0 |- | rowspan="3" |16 | align="left" |[[Alfreð Finnbogason]] |2010– |73 |17 |- | align="left" |[[Arnór Guðjohnsen]] |1979–1997 |73 |14 |- | align="left" |[[Emil Hallfreðsson]] |2005–2020 |73 |1 |- |19 |align="left"|[[Ólafur Þórðarson (footballer)|Ólafur Þórðarson]] |1984–1996 |72 |5 |- |rowspan=2|20 |align="left"|[[Arnar Grétarsson]] |1991–2004 |71 |2 |- |align="left"|[[Árni Gautur Arason]] |1998–2010 |71 |0 |- |22 |align="left"|[[Atli Eðvaldsson]] |1976–1991 |70 |8 |- |23 | align="left" |[[Sævar Jónsson]] |1980–1992 |69 |1 |- |24 |align="left"|[[Marteinn Geirsson]] |1971–1982 |67 |8 |- |25 |align="left"|[[Eyjólfur Sverrisson]] |1990–2001 |66 |10 |- |rowspan=2|26 |align="left"|[[Indriði Sigurðsson]] |2000–2014 |65 |2 |- |align="left"|[[Sigurður Jónsson]] |1983–1999 |65 |3 |- | rowspan="2" |28 | align="left" |'''[[Jón Daði Böðvarsson]]''' |2012– |64 |4 |- | align="left" |[[Kolbeinn Sigþórsson]] |2010-2021 |64 |26 |- |30 | align="left" |[[Helgi Sigurðsson]] |1993–2008 |62 |10 |- |31 |'''[[Arnór Ingvi Traustason]]''' |2015- |61 |6 |- |32 |align="left"|[[Þórður Guðjónsson]] |1993–2004 |58 |13 |- |33 |align="left"|[[Heiðar Helguson]] |1999–2011 |55 |12 |- | rowspan="3" |34 |align="left"|[[Kristján Örn Sigurðsson]] |2003–2011 |53 |4 |- |align="left"|[[Rúrik Gíslason]] |2009–2018 |53 |3 |- |[[Sverrir Ingi Ingason|'''Sverrir Ingi Ingason''']] |2014- |53 |3 |- |37 | align="left" |[[Arnar Þór Viðarsson]] |1998–2007 |52 |2 |- |rowspan=2|38 |align="left"|[[Árni Sveinsson]] |1975–1985 |50 |4 |- |align="left"|[[Gunnar Gíslason]] |1982–1991 |50 |3 |- |39 |[[Hörður Björgvin Magnússon]] |2014-2023 |49 |2 |- | rowspan="3" |40 |[[Sigurður Grétarsson]] |1980-1992 |46 |8 |- |[[Ragnar Margeirsson]] |1981-1992 |46 |4 |- |[[Grétar Steinsson]] |2002-2012 |46 |4 |- | rowspan="3" |43 |[[Matthías Hallgrímsson]] |1968-1977 |45 |11 |- |[[Ásgeir Sigurvinsson]] |1972-1989 |45 |5 |- |[[Victor Pálsson|'''Victor Pálsson''']] |2014- |45 |2 |- |44 |[[Ríkharður Daðason]] |1991-2003 |44 |14 |- | rowspan="3" |45 |[[Tryggvi Guðmundsson]] |1997-2008 |42 |12 |- |[[Lárus Sigurðsson]] |1995-2003 |42 |2 |- |[[Kristján Jónsson]] |1984-1995 |42 |0 |- | rowspan="6" |48 |[[Pétur Pétursson]] |1978-1990 |41 |11 |- |[[Teitur Þórðarson]] |1972-1985 |41 |9 |- |[[Þorvaldur Örlygsson]] |1987-1995 |41 |7 |- |[[Pétur Ormslev]] |1979-1991 |41 |5 |- |[[Bjarni Sigurðsson]] |1980-1991 |41 |0 |- |[[Elmar Bjarnason]] |2007-2018 |41 |0 |- |54 |[[Jón Þorsteinsson|'''Jón Daði Þorsteinsson''']] |2018- |40 |6 |- | rowspan="2" |55 |[[Guðgeir Leifsson]] |1971-1979 |39 |1 |- |[[Ómar Torfason]] |1981-1989 |39 |1 |- | rowspan="2" |57 |'''[[Albert Guðmundsson (fæddur 1997)|Albert Guðmundsson]]''' |2017- |37 |10 |- |[[Guðmundur Þorbjórnsson]] |1976-1986 |37 |7 |- | rowspan="2" |59 |[[Pétur Marteinsson]] |1993-2005 |36 |1 |- |[[Ólafur Skúlason]] |2003-2018 |36 |1 |- |60 |[[Auðunn Helgason]] |1998-2005 |35 |1 |- | rowspan="2" |61 |[[Veigar Gunnarsson]] |2001-2011 |34 |6 |- |[[Jóhannes kjukva|Jóhannes Eðvaldsson]] |1971-1983 |34 |2 |} ===Flest mörk=== <small>''Uppfært okt, 2024''</small> {|class="wikitable" style="text-align:center;" |- !Röð !Nafn !Ferill !Mörk !Fjöldi leikja !Meðaltal marka á leik |- |1 |style="text-align:left;"|'''[[Gylfi Þór Sigurðsson]]''' |2010– |27 |83 |0.33 |- |rowspan=2|2 |style="text-align:left;"|[[Eiður Guðjohnsen]] |1996–2016 |26 |88 |0.30 |- |style="text-align:left;"|[[Kolbeinn Sigþórsson]] |2010–2021 |26 |64 |0.41 |- |rowspan=2|3 |style="text-align:left;"|[[Alfreð Finnbogason]] |2010–2024 |18 |73 |0.25 |- |style="text-align:left;"|[[Ríkharður Jónsson]] |1947–1965 |17 |33 |0.52 |- |4 |style="text-align:left;"|'''[[Birkir Bjarnason]]''' |2010–2022 |15 |113 |0.13 |- |rowspan=2|5 |style="text-align:left;"|[[Ríkharður Daðason]] |1991–2004 |14 |44 |0.32 |- |style="text-align:left;"|[[Arnór Guðjohnsen]] |1979–1997 |14 |73 |0.19 |- |6 |style="text-align:left;"|[[Þórður Guðjónsson]] |1993–2004 |13 |58 |0.22 |- |rowspan=2|7 |style="text-align:left;"|[[Tryggvi Guðmundsson]] |1997–2008 |12 |42 |0.29 |- |style="text-align:left;"|[[Heiðar Helguson]] |1999–2011 |12 |55 |0.22 |- |rowspan=2|8 |style="text-align:left;"|[[Pétur Pétursson]] |1978–1990 |11 |41 |0.27 |- |style="text-align:left;"|[[Matthías Hallgrímsson]] |1968–1977 |11 |45 |0.24 |- | rowspan="3" |9 |'''[[Albert Guðmundsson (fæddur 1997)|Albert Guðmundsson]]''' |2017- |10 |37 | |- | style="text-align:left;" |[[Helgi Sigurðsson]] |1993–2008 |10 |62 |0.16 |- |style="text-align:left;"|[[Eyjólfur Sverrisson]] |1990–2001 |10 |66 |0.15 |- |rowspan=2|10 |style="text-align:left;"|[[Þórður Þórðarson (fæddur 1930)|Þórður Þ. Þórðarson]] |1951–1958 |9 |16 |0.56 |- |style="text-align:left;"|[[Teitur Þórðarson]] |1972–1985 |9 |41 |0.22 |- |rowspan=5|11 |style="text-align:left;"|'''[[Jóhann Berg Guðmundsson]]''' |2008- |8 |97 |0.08 |- |style="text-align:left;"|[[Guðmundur Steinsson]] |1980–1988 |8 |19 |0.42 |- |style="text-align:left;"|[[Sigurður Grétarsson]] |1980–1992 |8 |46 |0.17 |- |style="text-align:left;"|[[Marteinn Geirsson]] |1971–1982 |8 |67 |0.12 |- |[[Atli Eðvaldsson]] |1976–1991 |8 |70 |0.11 |} ==Næstu leikir Íslands== ===2025=== '''Undankeppni EM 2026''' * 5. september: Ísland - Aserbaídsjan * 9. september: Frakkland/Króatía - Ísland * 10. október: Ísland - Úkraína * 13. október: Ísland - Frakkland/Króatía * 13. nóvember: Aserbaídsjan - Ísland * 16. nóvember: Úkraína - Ísland == Þjálfarar == {| | style="vertical-align: top;" | * [[Frederick Steele]] og [[Murdo McDougall]] (1946) * [[Roland Bergström]] (1947) * [[Joe Devene]] (1948) * [[Fritz Buchloh]] (1949) * [[Óli B Jónsson]] (1951) * [[Franz Köhler]] (1953) * [[Karl Guðmundsson]] (1954–1956) * [[Alexander Wier]] (1957) * [[Óli B Jónsson]] (1958) * [[Karl Guðmundsson]] (1959) * [[Óli B Jónasson]] (1960) * [[Karl Guðmundsson (knattspyrnuþjálfari)|Karl Guðmundsson]] (1961) * [[Ríkharður Jónsson]] (1962) * [[Karl Guðmundsson]] (1963–1966) * [[Reynir Karlsson]] (1967) * [[Walter Pfeiffer]] (1968) * [[Ríkharður Jónsson]] (1969–1971) ++ * [[Duncan McDowell]] (1972) | style="width: 50px;" | &nbsp; | style="vertical-align: top;" | * [[Eggert Jóhannesson]] (1972) * [[Henning Enoksen]] (1973) * [[Tony Knapp]] (1974–1977) * [[Jurí Ilitchev]] (1978–1979) * [[Guðni Kjartansson]] (1980–1981) * [[Jóhannes Atlason]] (1982–1983) * [[Tony Knapp]] (1984–1985) * [[Siegfried Held]] (1986–1989) * [[Guðni Kjartansson]] (1989) * [[Bo Johansson]] (1990–1991) * [[Ásgeir Elíasson]] (1991–1995) * [[Logi Ólafsson]] (1996–1997) * [[Guðjón Þórðarson]] (1997–1999) * [[Atli Eðvaldsson]] (2000–2003) * [[Ásgeir Sigurvinsson]] og [[Logi Ólafsson]] (2003–2005) * [[Eyjólfur Sverrisson]] (2006–2007) * [[Ólafur Jóhannesson]] (2007-2011) * [[Lars Lagerbäck]] (2011–2013) | style="width: 50px;" | &nbsp; | style="vertical-align: top;" | * [[Lars Lagerbäck]] og [[Heimir Hallgrímsson]] (2013–2016) * [[Heimir Hallgrímsson]] (2016-2018) * [[Erik Hamrén]] (2018-2020) * [[Arnar Þór Viðarsson]] (2020-2023) * [[Åge Hareide]] (2023-) |} ++ [[Hafsteinn Guðmundsson]] gegndi starfi landsliðseinvaldar frá 1969-74. Hlutverk hans var að velja landsliðshópinn þótt aðrir sinntu þjálfun liðsins. == Tilvísanir == <references/> == Tenglar == * [http://eu-football.info/_matches.php?id=103 Allir leikir íslenska landsliðsins í knattspyrnu] * [http://www.ksi.is/mot/leikir-felaga/?felag=136924&vollur=%25&flokkur=112&kyn=1&dFra-dd=01&dFra-mm=01&dFra-yy=2014&dTil-dd=31&dTil-mm=12&dTil-yy=2014 Allir leikir íslenska landsliðsins á árinu] [[Flokkur:Karlalandslið í knattspyrnu]] [[Flokkur:Íslensk landslið]] [[Flokkur:Evrópsk knattspyrnulandslið]] b6uxqv8njhnki9u4mi5yasye6a47pgx 0 118123 1892150 1836287 2024-12-17T00:04:20Z TKSnaevarr 53243 1892150 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Steuben_-_Bataille_de_Poitiers.png|thumb|right|''Orrustan við Tours'', málverk eftir [[Charles de Steuben]] frá 1834-7]] '''Orrustan við Tours''' var [[orrusta]] milli herja [[Frankar|Franka]] og [[Ommejadar|Ommejada]] á hæð milli [[Poitiers]] og [[Tours]] í miðju [[Frakkland]]i í október árið [[732]]. Frankaherinn var undir stjórn [[Ástrasía|ástrasíska]] [[hallarbryti|hallarbrytans]] [[Karl hamar|Karls hamars]] en her múslima undir stjórn [[Abdul Rahman Al Ghafiqi]] landstjóra í [[al-Andalus]]. Frankaherinn var eingöngu skipaður [[fótgöngulið]]um en þar sem Abdul Rahman hafði ekki gert ráð fyrir öflugum her úr norðri tókst Karli að skipa her sínum á skógi vaxinni hæð milli innrásarhersins og Tours sem þeir hugðust ræna. Þannig varð illmögulegt fyrir [[þungvopnað riddaralið]] múslima að hleypa inn í Frankaherinn. Í einu áhlaupinu var Abdul Rahman drepinn og þegar fréttist að útsendarar Karls væru að ræna ránsfeng riddaranna og frelsa þræla þeirra í tjaldbúðunum flýttu margir þeirra sér úr bardaganum sem fljótt breyttist í allsherjarundanhald. Nóttina eftir flúði Ommejada-herinn með þann ránsfeng sem þeir gátu borið aftur til [[Spánn|Spánar]]. Ekki er vitað hve stórir herirnir voru en flestir nútímasagnfræðingar telja að Ommejada-herinn hafi verið mun stærri en Frankaherinn þótt ekki sé vitað hversu mikið stærri. Kristnir sagnaritarar frá síðari öldum og allt fram á 20. öld hafa gjarnan viljað túlka orrustuna við Tours sem vatnaskil í [[saga Evrópu|sögu Evrópu]] þar sem framrás [[íslam]] inn í Evrópu hafi verið stöðvuð. Víst er að Karl hamar lagði í orrustunni grunninn að veldi [[Karlungar|Karlunga]] og Karlungaveldið hafði síðan mikil áhrif á framtíð vesturhluta álfunnar. Viðurnefnið „hamar“ (''Martellus'') fékk hann fyrst í ritum 9. aldar sagnaritara. Næstu ár reyndu Ommejadar aftur að gera innrás í Suður-Frakkland en voru ávallt stöðvaðir af herjum Franka. Eftir það kom ósætti og átök milli ráðamanna í al-Andalus í veg fyrir frekari innrásir. == Tenglar == {{Commonscat|Battle of Tours|orrustunni við Tours}} * [http://www.saudiaramcoworld.com/issue/199302/the.arabs.in.occitania.htm Ian Meadows, "The Arabs in Occitania"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110514184310/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/199302/the.arabs.in.occitania.htm |date=2011-05-14 }}: samhengi átakanna frá sjónarhóli araba. * [http://www.standin.se/fifteen07a.htm Poke's edition of Creasy's ''15 Most Important Battles Ever Fought''] ''According to Edward Shepherd Creasy'' Chapter VII. The Battle Of Tours, A.D. 732. * [http://www.fordham.edu/halsall/source/732tours.html Medieval Sourcebook: Arabs, Franks, and the Battle of Tours, 732: Three Accounts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141011132606/http://www.fordham.edu/halsall/source/732tours.html |date=2014-10-11 }} * [http://www.fordham.edu/halsall/source/arab-poitiers732.html Medieval Sourcebook: Anon Arab Chronicler: The Battle of Poitiers, 732] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061207132436/http://www.fordham.edu/HALSALL/source/arab-poitiers732.html |date=2006-12-07 }} * [http://www.ccds.charlotte.nc.us/History/Europe/05/culp/index.html History of Europe: The Battle of Tours] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060502042105/http://www.ccds.charlotte.nc.us/History/Europe/05/culp/index.html |date=2006-05-02 }} {{stubbur}} {{DEFAULTSORT:Tours 732}} [[Flokkur:732]] [[Flokkur:Orrustur]] [[Flokkur:Saga Frakklands]] [[Flokkur:Stríð á 8. öld]] [[Flokkur:Stríð Franka]] [[Flokkur:Stríð Ommejada]] knz3gbk794bvlp4c9el4aacice35eh5 0 130675 1892165 1891877 2024-12-17T00:51:37Z TKSnaevarr 53243 1892165 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | nafn = Bashar al-Assad | nafn_á_frummáli={{nobold|بشار حافظ الأسد‎}} | mynd = Bashar_al-Assad_(cropped).jpg | myndastærð = 200px | myndatexti = | titill= Forseti Sýrlands | stjórnartíð_start = [[17. júlí]] [[2000]] | stjórnartíð_end = [[8. desember]] [[2024]] | forsætisráðherra = [[Muhammad Mustafa Mero]]<br>[[Muhammad Naji al-Otari]]<br>[[Adel Safar]]<br>[[Riyad Farid Hijab]]<br>[[Omar Ibrahim Ghalawanji]]<br>[[Wael Nader al-Halqi]]<br>[[Imad Khamis]]<br>[[Hussein Arnous]]<br>[[Mohammad Ghazi al-Jalali]] | vara_forseti = [[Abdul Halim Khaddam]]<br>[[Zuhair Masharqa]]<br>[[Farouk al-Sharaa]]<br>[[Najah al-Attar]] | forveri = [[Hafez al-Assad]] | fæðingarnafn = Bashar al-Assad | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1965|9|11}} | fæðingarstaður = [[Damaskus]], [[Sýrland]]i | dánardagur = | dánarstaður = | orsök_dauða = | stjórnmálaflokkur = [[Ba'ath-flokkurinn|Sýrlenski Ba'ath-flokkurinn]] | þekktur_fyrir = | starf = Augnlæknir, stjórnmálamaður | laun = | trú = | maki = Asma al-Assad (g. 2000) | börn = Hafez (g. 2001)<br>Zein (g. 2003)<br>Karim (b. 2004) | foreldrar = [[Hafez al-Assad]] og [[Anisa Makhlouf]] | heimasíða = | niðurmál = | hæð = | þyngd = |undirskrift = Bashar Hafez al-Assad Signature.png }} '''Bashar Hafez al-Assad''' ([[arabíska]]: بشار حافظ الأسد‎ ''Baššār Ḥāfiẓ al-ʾAsad'', f. [[11. september]] [[1965]]) er fyrrverandi [[forseti Sýrlands]], yfirmaður [[Sýrlenski herinn|sýrlenska hersins]] og leiðtogi [[Ba'ath-flokkurinn|Ba'ath-flokksins]]. Hann tók við forsetaembættinu af föður sínum [[Hafez al-Assad]] sem var leiðtogi Sýrlands í 30 ár og ríkti til dauðadags. Assad útskrifaðist í læknisfræði frá [[háskólinn í Damaskus|Háskólanum í Damaskus]] árið 1988 og hóf eftir það störf sem herlæknir. Fjórum árum síðar fór hann í framhaldsnám í [[augnlæknisfræði]] við [[Western Eye Hospital]] í London. Eftir að eldri bróðir hans lést í bílslysi árið 1994 var Assad kallaður aftur til Sýrlands til að taka við stöðu [[ríkisarfi|ríkisarfa]]. Þá fór hann í herskóla og sá um [[herseta Sýrlands í Líbanon|hersetu Líbanon]] árið 1998. Í desember árið 2000 giftist hann konu sinni [[Asma Assad]]. Assad var kosinn forseti Sýrlands árin 2000 og 2007, eftir að [[Sýrlenska alþýðuráðið]] bauð hann fram tvisvar án mótframbjóðanda. Stjórn Assads var [[alræði]]sstjórn. Stjórnin lýsti sjálfri sér sem veraldlegri, en sérfræðingar voru þeirra skoðunar að hún nýtti sér ýfingar milli þjóðarbrota og trúarhópa til að halda valdi sínu. Í upphafi töldu bæði innlendir og alþjóðlegir stjórnmálaskýrendur Assad vera umbótasinna, en það breyttist þegar hann hóf herferð gegn mótmælendum í [[Arabíska vorið|Arabíska vorinu]] sem leiddi til [[sýrlenska borgarastyrjöldin|borgarstríðs í Sýrlandi]]. Stjórnarandstaðan í Sýrlandi, [[Bandaríkin]], [[Kanada]], [[Evrópusambandið]] og meirihluti aðildarríkja [[Arababandalagið|Arababandalagsins]] hafa kallað eftir afsögn Assads. [[Sameinuðu þjóðirnar]] lýstu hann meðsekan í [[stríðsglæpur|stríðsglæpum]] og [[glæpur gegn mannkyni|glæpum gegn mannkyni]] í borgarastríðinu. Hann er efst á lista [[Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn|Alþjóðlega sakamáladómstólsins]] yfir einstaklinga sem bera mesta ábyrgð fyrir stríðsglæpi. Áætlað er að 200.000 [[pólitískur fangi|pólitískir fangar]] hafi verið í varðhaldi frá og með janúar 2015 fyrir að mótmæla stjórn Assads. Í apríl 2014 tilkynnti Assad að hann hygðist bjóða sig fram til forseta í þriðja skiptið. Þetta voru fyrstu forsetakosningarnir í Sýrlandi í áratugi með fleiri en einn frambjóðanda. Bandaríkin og Evrópusambandið lýstu yfir alvarlegum efasemdum um lögmæti kosninganna og áhrif þeirra á friðarviðræður við sýrlensku stjórnarandstöðuna. Þann 16. júlí 2014 sór hann sjö ára embættiseið í þriðja skiptið í forsetahöllinni í [[Damaskus]]. Assad var aftur endurkjörinn til sjö ára kjörtímabils í maí árið 2021. Samkvæmt opinberum tölum hlaut hann 95,1% at­kvæða.<ref>{{Vefheimild|titill=Assad endurkjörinn forseti Sýrlands|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2021/05/27/assad_endurkjorinn_forseti_syrlands/|útgefandi=[[mbl.is]]|ár=2021|mánuður=27. maí|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=17. júní}}</ref> Í desember 2024 hóf uppreisnarhópurinn [[Hayat Tahrir al-Sham]] óvænta skyndisókn gegn stjórn Assads í norðvesturhluta Sýrlands.<ref name=aleppo24>{{Vefheimild|titill=Uppreisnarsveitir fikra sig sunnar og safna liðsstyrk|höfundur=Hugrún Hannesdóttir Diego|url=https://www.ruv.is/frettir/erlent/2024-12-04-uppreisnarsveitir-fikra-sig-sunnar-og-safna-lidsstyrk-430146|útgefandi=[[RÚV]]|dags=4. desember 2024 |skoðað=6. desember 2024}}</ref> Uppreisnarmönnum tókst að leggja undir sig stórborgirnar [[Aleppó]], [[Homs]] og [[Hama]] á skömmum tíma án verulegrar mótspyrnu frá stjórnarher Assads og hófu síðan umsátur um höfuðborgina [[Damaskus]].<ref>{{Vefheimild|titill= Víga­menn leggja undir sig út­hverfi höfuð­borgarinnar|höfundur=Tómas Arnar Þorláksson|url=https://www.visir.is/g/20242661142d/viga-menn-leggja-undir-sig-ut-hverfi-hofud-borgarinnar|útgefandi=[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]|dags= 7. desember 2024|skoðað= 7. desember 2024}}</ref> Þann 8. desember var Assad flúinn frá Sýrlandi og höfuðborgin fallin í hendur uppreisnarmannanna. Var þar með bundinn endi á stjórn Assad-fjölskyldunnar í Sýrlandi.<ref>{{Vefheimild|titill= Skyndi­sókn batt enda á 24 ára valda­tíð Bashar Assad í Sýr­landi|höfundur=Eiður Þór Árnason|url=https://www.visir.is/g/20242661167d/skyndi-a-ras-i-syr-landi-batt-enda-a-24-ara-valda-tid-bashar-assad|útgefandi=[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]|dags= 8. desember 2024 |skoðað= 8. desember 2024}}</ref> Assad kom í kjölfarið til [[Moskva|Moskvu]] og hlaut hæli í [[Rússland]]i.<ref>{{Vefheimild|titill= Assad hlaut hæli í Rúss­landi af mann­úðar­á­stæðum|höfundur=Tómas Arnar Þorláksson|url=https://www.visir.is/g/20242661328d/assad-hlaut-haeli-i-russ-landi-af-mann-udar-a-staedum|útgefandi=[[Vísir (vefmiðill)|Vísir]]|dags= 8. desember 2024 |skoðað= 8. desember 2024}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> == Heimild == * {{wpheimild | tungumál = en | titill = Bashar al-Assad | mánuðurskoðað = 4. september | árskoðað = 2015}} {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=[[Forseti Sýrlands]] | frá=[[17. júlí]] [[2000]]| til=[[8. desember]] [[2024]]| fyrir=[[Hafez al-Assad]]| eftir=[[Abu Mohammad al-Julani]]<br>{{small|(í reynd)}}| }} {{Töfluendir}} {{DEFAULTSORT:Assad, Bashar al-}} {{stubbur|æviágrip|stjórnmál}} {{fe|1965|al-Assad, Bashar}} [[Flokkur:Forsetar Sýrlands]] [[Flokkur:Fólk tengt sýrlensku borgarastyrjöldinni]] q0supoelaetos8clpx3989ftbflx737 0 134926 1892097 1876972 2024-12-16T14:32:44Z TKSnaevarr 53243 1892097 wikitext text/x-wiki {{Forsætisráðherra | forskeyti = | nafn = Rodrigo Duterte | mynd = President Rodrigo Duterte 2019.jpg | titill= [[Forseti Filippseyja]] | stjórnartíð_start = [[30. júní]] [[2016]] | stjórnartíð_end = [[30. júní]] [[2022]] | vara_forseti = [[Leni Robredo]] | forveri = [[Benigno Aquino III]] | eftirmaður = [[Bongbong Marcos]] | myndatexti = | fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1945|3|28}} | fæðingarstaður = Maasin, Leyte, [[Filippseyjar|Filippseyjum]] | dánardagur = | dánarstaður = | þjóderni = [[Filippseyjar|Filippeyskur]] | maki = Elizabeth Zimmerman (g. 1973; skilin 2000) | stjórnmálaflokkur = PDP–Laban | börn = 4 | bústaður = | atvinna = | háskóli = San Beda-háskóli | starf = Stjórnmálamaður | trúarbrögð = |undirskrift = Rodrigo Duterte signature.svg }} '''Rodrigo Roa Duterte''' (fæddur [[28. mars]], [[1945]]) er [[Filippseyjar|filippseyskur]] stjórnmálamaður og fyrrverandi [[Forseti Filippseyja|forseti Filippseyja]]. Hann tók við embætti árið 2016 og var kosinn með 39% atkvæða. Áður var hann borgarstjóri borgarinnar [[Davaó]] á [[Mindanao]]-eyju í 22 ár. Duterte hefur verið gagnrýndur af mannréttindasamtökum og [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]] fyrir aftökur á fíkniefnasölum og fíkniefnaneytendum. Duterte hefur látið frá sér umdeild ummæli.<ref>[http://www.bbc.com/news/world-asia-36251094 Philippines President Rodrigo Duterte in quotes] BBC. Skoðað 15. september, 2016</ref> Á fundi [[ASEAN]]-ríkja og annarra landa kallaði hann [[Barack Obama]] Bandaríkjaforseta ''hóruson''. Hann hefur sagst vilja drepa jafnmarga [[fíkn|fíkla]] og Hitler gerði við [[gyðingar|gyðinga]]. <ref>[http://www.bbc.com/news/world-asia-37515642 Jewish leaders react to Rodrigo Duterte Holocaust remarks] BBC. Skoðað 1. október, 2016.</ref> Duterte hefur viðurkennt að hafa myrt þrjá meinta glæpamenn þegar hann var borgarstjóri.<ref>[http://www.ruv.is/frett/duterte-myrti-thrja-sem-borgarstjori Duterte myrti þrjá sem borgarstjóri] Rúv, skoðað 22. des, 2016.</ref> Forseti Filippseyja má aðeins sitja eitt sex ára kjörtímabil en lengi voru vangaveltur um að Duterte myndi bjóða sig fram í embætti varaforseta til þess að halda völdum að lokinni forsetatíð sinni.<ref>{{Vefheimild|titill=Duterte verður varaforsetaefni|url=https://www.ruv.is/frett/2021/08/25/duterte-verdur-varaforsetaefni|útgefandi=[[RÚV]]|ár=2021|mánuður=25. ágúst|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=2. október|höfundur=Róbert Jóhannsson}}</ref> Í október 2021 tilkynnti Duterte hins vegar að hann ætlaði ekki að bjóða sig fram til varaforseta árið 2022 og myndi hætta afskiptum af stjórnmálum.<ref>{{Vefheimild|titill=Duterte hættir í stjórnmálum|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2021/10/02/duterte_haettir_i_stjornmalum/|útgefandi=[[mbl.is]]|mánuður=2. október|ár=2021|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=2. október}}</ref> Dóttir hans, [[Sara Duterte]], bauð sig fram og var kjörin varaforseti Filippseyja.<ref>{{Vefheimild|titill=Dóttir Duterte sór embættiseið|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2022/06/20/dottir_duterte_sor_embaettiseid/|útgefandi=[[mbl.is]]|mánuður=20. júní 2022|skoðað=15. desember 2024}}</ref> ==Tenglar== * {{Vefheimild|url=http://www.ruv.is/frett/mordodur-forseti|titill=Morðóður forseti|útgefandi=[[RÚV]]|dags=4. apríl 2017|skoðað=30. ágúst 2024|höfundur=Pálmi Jónasson}} ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla | titill = [[Forseti Filippseyja]] | frá = [[30. júní]] [[2016]] | til = [[30. júní]] [[2022]] | fyrir = [[Benigno Aquino III]] | eftir = [[Bongbong Marcos]] }} {{Töfluendir}} {{Forsetar Filippseyja}} {{DEFAULTSORT:Duterte, Rodrigo}} [[Flokkur:Fólk fætt árið 1945]] [[Flokkur:Forsetar Filippseyja]] 6oyw3rhw4vvareaexl35bmyoxgjqs9s 0 138706 1892106 1793117 2024-12-16T15:20:01Z TKSnaevarr 53243 1892106 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Hayuma Tanaka |mynd= |fullt nafn=Hayuma Tanaka |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|7|31}} |fæðingarbær=[[Nagano-hérað]] |fæðingarland=[[Japan]] |hæð= |staða=[[Varnarmaður]] |núverandi lið= |númer= |ár1=2000-2008 |ár2=2002-2003 |ár3=2009-2013 |ár4=2014- |lið1=[[Yokohama F. Marinos]] |lið2=→[[Tokyo Verdy]] |lið3=[[Nagoya Grampus]] |lið4=[[Matsumoto Yamaga FC]] |leikir (mörk)= |landsliðsár=2006 |landslið=[[Japanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Japan]] |landsliðsleikir (mörk)=1 (0) }} '''Hayuma Tanaka''' (fæddur [[31. júlí]] [[1982]]) er [[japan]]skur [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 1 leiki með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|[[Japanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Japan karlalandsliðið]] |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2006||1||0 |- !Heild||1||0 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/10755/Hayuma_Tanaka.html National Football Teams] *[http://www.japannationalfootballteam.com/en/players/tanaka_hayuma.html Japan National Football Team Database] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Tanaka, Hayuma }} {{f|1982}} [[Flokkur:Japanskir knattspyrnumenn]] jq7vwwe2wsstfzztref6tm6kv0qnxwh 0 138727 1892107 1814806 2024-12-16T15:20:41Z TKSnaevarr 53243 1892107 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Hisato Sato |mynd=[[file:Hisato Sato.jpg|200px]] |fullt nafn=Hisato Sato |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|3|12}} |fæðingarbær=[[Saitama-hérað]] |fæðingarland=[[Japan]] |hæð= |staða=[[Framherji]] |núverandi lið= |númer= |ár1=2000-2001 |ár2=2002 |ár3=2003-2004 |ár4=2005-2016 |ár5=2017- |lið1=[[JEF United Chiba|JEF United Ichihara]] |lið2=[[Cerezo Osaka]] |lið3=[[Vegalta Sendai]] |lið4=[[Sanfrecce Hiroshima]] |lið5=[[Nagoya Grampus]] |leikir (mörk)1= |landsliðsár=2006-2010 |landslið=[[Japanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Japan]] |landsliðsleikir (mörk)=31 (4) }} '''Hisato Sato''' (fæddur [[12. mars]] [[1982]]) er [[japan]]skur [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 31 leik og skoraði 4 mörk með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|[[Japanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Japan karlalandsliðið]] |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2006||12||3 |- |2007||7||0 |- |2008||6||0 |- |2009||3||1 |- |2010||3||0 |- !Heild||31||4 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/13018/Hisato_Sato.html National Football Teams] *[http://www.japannationalfootballteam.com/en/players/sato_hisato.html Japan National Football Team Database] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Sato, Hisato }} {{f|1982}} [[Flokkur:Japanskir knattspyrnumenn]] h3m1apqceku2bmqvdv2kpty22l1333h 0 138741 1892104 1793101 2024-12-16T15:19:00Z TKSnaevarr 53243 1892104 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Daiki Iwamasa |mynd= |fullt nafn=Daiki Iwamasa |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|1|30}} |fæðingarbær=[[Yamaguchi-hérað]] |fæðingarland=[[Japan]] |hæð= |staða=[[Varnarmaður]] |núverandi lið= |númer= |ár1=2004-2013 |ár2=2014 |ár3=2015-2016 |lið1=[[Kashima Antlers]] |lið2=[[BEC Tero Sasana FC|BEC Tero Sasana]] |lið3=[[Fagiano Okayama]] |leikir (mörk)= |landsliðsár=2009-2011 |landslið=[[Japanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Japan]] |landsliðsleikir (mörk)=8 (0) }} '''Daiki Iwamasa''' (fæddur [[30. janúar]] [[1982]]) er [[japan]]skur [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 8 leiki með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|[[Japanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Japan karlalandsliðið]] |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2009||1||0 |- |2010||3||0 |- |2011||4||0 |- !Heild||8||0 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/33882/Daiki_Iwamasa.html National Football Teams] *[http://www.japannationalfootballteam.com/en/players/iwamasa_daiki.html Japan National Football Team Database] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Iwamasa, Daiki }} {{f|1982}} [[Flokkur:Japanskir knattspyrnumenn]] al8ama27wy32ljo2egdfxemos7gp3te 0 138932 1892108 1814617 2024-12-16T15:21:56Z TKSnaevarr 53243 1892108 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Nádson |mynd= |fullt nafn=Nádson Rodrigues de Souza |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|1|30}} |fæðingarbær=[[Serrinha]] |fæðingarland=[[Brasilía]] |hæð= |staða=[[Framherji]] |núverandi lið= |númer= |ár1=2001-2003 |ár2=2003-2008 |ár3=2006 |ár4=2008 |ár5=2009 |ár6=2009 |ár7=2010 |lið1=[[EC Vitória|Vitória]] |lið2=[[Suwon Samsung Bluewings]] |lið3=→[[SC Corinthians Paulista|Corinthians]] |lið4=[[Vegalta Sendai]] |lið5=[[EC Vitória|Vitória]] |lið6=[[EC Bahia|Bahia]] |lið7=[[Sport Club do Recife|Sport Recife]] |leikir (mörk)1= |landsliðsár=2003 |landslið=[[Brasilíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Brasilía]] |landsliðsleikir (mörk)=2 (0) }} '''Nádson Rodrigues de Souza''' (fæddur [[30. janúar]] [[1982]]) er [[Brasilía|brasilískur]] fyrrverandi [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 2 leiki með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|[[Brasilíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Brasilíska karlalandsliðið]] |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2003||2||0 |- !Heild||2||0 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/11214/Nadson.html National Football Teams] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Rodrigues de Souza, Nádson}} {{f|1982}} [[Flokkur:brasilískir knattspyrnumenn]] gy4hcrycnqtphzv12iuaelwl8mb4f0w 0 138959 1892103 1814383 2024-12-16T15:18:35Z TKSnaevarr 53243 1892103 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Jay Bothroyd |mynd=[[file:Jay Bothroyd 012010.jpg|200px]] |fullt nafn=Jay Bothroyd |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|5|5}} |fæðingarbær=[[Islington]] |fæðingarland=[[England]] |hæð= |staða=[[Framherji]] |núverandi lið= |númer= |ár1=2000-2003 |ár2=2003-2004 |ár3=2004-2005 |ár4=2005-2006 |ár5=2006-2007 |ár6=2008 |ár7=2008-2011 |ár8=2011-2013 |ár9=2012 |ár10=2014 |ár11=2015-2016 |lið1=[[Coventry City FC|Coventry City]] |lið2=[[Perugia Calcio|Perugia]] |lið3=[[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]] |lið4=[[Charlton Athletic FC|Charlton Athletic]] |lið5=[[Wolverhampton Wanderers FC|Wolverhampton Wanderers]] |lið6=[[Stoke City FC|Stoke City]] |lið7=[[Cardiff City FC|Cardiff City]] |lið8=[[Queens Park Rangers FC|Queens Park Rangers]] |lið9=→[[Sheffield Wednesday FC|Sheffield Wednesday]] |lið10=[[Muangthong United FC|Muangthong United]] |lið11=[[Júbilo Iwata]] |leikir (mörk)= |landsliðsár=2010 |landslið=[[Enska karlalandsliðið í knattspyrnu|England]] |landsliðsleikir (mörk)=1 (0) }} '''Jay Bothroyd''' (fæddur [[5. maí]] [[1982]]) er [[England|enskur]] [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 1 leiki með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|[[Enska karlalandsliðið í knattspyrnu|Enska karlalandsliðið]] |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2010||1||0 |- !Heild||1||0 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/40557/Jay_Bothroyd.html National Football Teams] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Bothroyd, Jay }} {{f|1982}} [[Flokkur:Enskir knattspyrnumenn]] gl3cqngu4hhzpxlbvqc2byqc07ov1m4 0 138980 1892101 1814627 2024-12-16T15:17:32Z TKSnaevarr 53243 1892101 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Joshua Kennedy |mynd=[[file:Joshua Kennedy.jpg|200px]] |fullt nafn=Joshua Kennedy |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|8|20}} |fæðingarbær=[[Wodonga]] |fæðingarland=[[Ástralía]] |hæð= |staða=[[Framherji]] |núverandi lið= |númer= |ár1=1999-2000 |ár2=2000-2002 |ár3=2002-2003 |ár4=2003-2004 |ár5=2004-2006 |ár6=2006-2007 |ár7=2008-2009 |ár8=2009-2014 |ár9=2015 |lið1=[[Carlton SC|Carlton]] |lið2=[[VfL Wolfsburg|Wolfsburg]] |lið3=[[Stuttgarter Kickers]] |lið4=[[1. FC Köln|Köln]] |lið5=[[Dynamo Dresden]] |lið6=[[1. FC Nuremberg|Nuremberg]] |lið7=[[Karlsruher SC|Karlsruhe]] |lið8=[[Nagoya Grampus]] |lið9=[[Melbourne City FC|Melbourne City]] |leikir (mörk)1= |landsliðsár=2006-2014 |landslið=[[Ástralska karlalandsliðið í knattspyrnu|Ástralía]] |landsliðsleikir (mörk)=36 (17) }} '''Joshua Kennedy''' (fæddur [[20. ágúst]] [[1982]]) er [[Ástralía|ástralskur]] fyrrverandi [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 36 leiki og skoraði 17 mörk með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|Ástralía |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2006||3||1 |- |2007||1||0 |- |2008||6||4 |- |2009||7||1 |- |2010||6||1 |- |2011||7||8 |- |2012||0||0 |- |2013||5||2 |- |2014||1||0 |- !Heild||36||17 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/14435/Joshua_Kennedy.html National Football Teams] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Kennedy, Joshua }} {{f|1982}} [[Flokkur:Ástralskir knattspyrnumenn]] 9bx014ka55tlp85h8ramfhi4ioweue4 0 138985 1892102 1814656 2024-12-16T15:18:14Z TKSnaevarr 53243 1892102 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Jade North |mynd=[[file:JadeNorth.jpg|200px]] |fullt nafn=Jade North |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|1|7}} |fæðingarbær=[[Taree]] |fæðingarland=[[Ástralía]] |hæð= |staða=[[Varnarmaður]] |núverandi lið= |númer= |ár1=1998-2001 |ár2=2001-2003 |ár3=2003-2004 |ár4=2005-2009 |ár5=2009 |ár6=2010 |ár7=2010-2011 |ár8=2011 |ár9=2012 |ár10=2013- |lið1=[[Brisbane Strikers]] |lið2=[[Sydney Olympic FC|Sydney Olympic]] |lið3=[[Perth Glory FC|Perth Glory]] |lið4=[[Newcastle Jets FC|Newcastle Jets]] |lið5=[[Incheon United FC|Incheon United]] |lið6=[[Tromsø IL|Tromsø]] |lið7=[[Wellington Phoenix FC|Wellington Phoenix]] |lið8=[[FC Tokyo]] |lið9=[[Consadole Sapporo]] |lið10=[[Brisbane Roar]] |leikir (mörk)1= |landsliðsár=2002-2013 |landslið=Ástralía |landsliðsleikir (mörk)=41 (0) }} '''Jade North''' (fæddur [[7. janúar]] [[1982]]) er [[Ástralía|ástralskur]] [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 41 leiki með landsliðinu. ==Tölfræði== {| class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|Ástralía |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2002||4||0 |- |2003||0||0 |- |2004||6||0 |- |2005||1||0 |- |2006||3||0 |- |2007||1||0 |- |2008||8||0 |- |2009||5||0 |- |2010||3||0 |- |2011||3||0 |- |2012||5||0 |- |2013||2||0 |- !Heild||41||0 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/464/Jade_North.html National Football Teams] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:North, Jade }} {{f|1982}} [[Flokkur:Ástralskir knattspyrnumenn]] hg8aon0goiqkgbzilev3q7r1dyajkzg 0 139088 1892105 1814712 2024-12-16T15:19:31Z TKSnaevarr 53243 1892105 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnumaður |nafn=Estiven Vélez |mynd= |fullt nafn=Estiven Vélez |fæðingardagur={{fæðingardagur og aldur|1982|2|9}} |fæðingarbær=[[Medellín]] |fæðingarland=[[Kólumbía]] |hæð= |staða=[[Miðjumaður]] |núverandi lið= |númer= |ár1=2004-2006 |ár2=2006 |ár3=2007-2009 |ár4=2010-2012 |ár5=2013 |ár6=2014 |ár7=2014-2015 |lið1=[[Deportes Quindío]] |lið2=[[Deportivo Pereira]] |lið3=[[Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |lið4=[[Ulsan Hyundai]] |lið5=[[Vissel Kobe]] |lið6=[[Jeju United]] |lið7=[[Tokushima Vortis]] |leikir (mörk)1= |landsliðsár=2006-2008 |landslið=[[Kólumbíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kólumbía]] |landsliðsleikir (mörk)=15 (0) }} '''Estiven Vélez''' (fæddur [[9. febrúar]] [[1982]]) er [[Kólumbía|kólumbískur]] fyrrverandi [[Knattspyrna|knattspyrnumaður]]. Hann spilaði 15 leiki með landsliðinu. ==Tölfræði== {|class="wikitable" style="text-align:center" !colspan=3|Kólumbía |- !Ár!!Leikir!!Mörk |- |2006||4||0 |- |2007||6||0 |- |2008||5||0 |- !Heild||15||0 |} ==Tenglar== *[http://www.national-football-teams.com/player/14593/Estiven_Velez.html National Football Teams] {{stubbur|knattspyrna}} {{DEFAULTSORT:Vélez, Estiven}} {{f|1982}} [[Flokkur:Kólumbískir knattspyrnumenn]] i5qcbupymwtkti8xpz2dun5d1rzohow 0 143330 1892154 1886016 2024-12-17T00:14:53Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 4 bók fyrir [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreynanleika]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892154 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = Barbarossa-aðgerðin | partof = [[Austurvígstöðvar seinni heimsstyrjaldarinnar|austurvígstöðvum]] [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjaldarinnar]] | image = Operation Barbarossa Infobox.jpg | image_size = 270 | caption = '''Réttsælis frá efstu mynd til vinstri''': {{flatlist| * Þýskir hermenn sækja fram í gegnum norðanvert Rússland * Þýskir hermenn með eldvörpur * Sovésk [[Íljúshín Il-2]]-flugvél flýgur yfir hernámssvæði Þjóðverja * Sovéskir stríðsfangar á leið í fangabúðir * Sovéskir hermenn hleypa af stórskotaliðsbyssu }} | date = 22. júní 1941 – 7. janúar 1942<br />({{Age in years, months, weeks and days|month1=06|day1=22|year1=1941|month2=1|day2=07|year2=1942}}) | place = {{hlist|Mið-Evrópa|[[Norður-Evrópa|Norðaustur-Evrópa]]|Austur-Evrópa|Aðallega [[Sovétríkin]]}} | result = Öxulveldunum mistekst að ná hernaðarlegum markmiðum sínum | territory = Öxulveldin hertóku um 1,600,000 km² af sovésku landsvæði en náðu ekki að [[A-A-línan|A-A-línunni]] | combatant1 = {{plainlist| * {{flagicon|Þýskaland|1935}} '''[[Þriðja ríkið|Þýskaland]]'''{{efn|Bandamenn Þjóðverja sendu mikinn fjölda hermanna og birgða á víglínurnar. Fjöldi hersveita undir stjórn Þjóðverja var jafnframt kvaddur frá hernumdum löndum í Evrópu og frá [[Leppríki|leppríkjum]] eða vinveittum ríkjum.}} * {{flag|Rúmenía}} * {{flag|Finnland}} * {{flagicon|Ítalía|1861}} [[Konungsríkið Ítalía|Ítalía]] * {{flagicon|Ungverjaland|1920}} [[Ungverjaland]] * {{flagicon|Slóvakía|1938}} [[Slóvakía]] }} | combatant2 = {{plainlist| * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} '''[[Sovétríkin]]''' }} | commander1 = {{plainlist| * {{flagicon|Þýskaland|1935}} '''[[Adolf Hitler]]''' * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Wilhelm Keitel]] * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Alfred Jodl]] * {{nowrap|{{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Walther von Brauchitsch]]}} * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Franz Halder]] * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Hermann Göring]] * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Hans Jeschonnek]] * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Fedor von Bock]] * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Gerd von Rundstedt]] * {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Wilhelm Ritter von Leeb]] * {{flagicon|Rúmenía}} [[Ion Antonescu]] * {{flagicon|Finnland}} [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|C.G.E. Mannerheim]] }} | commander2 = {{plainlist| * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} '''[[Jósef Stalín]]''' * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Georgíj Zhúkov]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Borís Shaposhníkov]] * {{nowrap|{{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Aleksandr Vasílevskíj]]}} * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Klíment Voroshílov]] * {{nowrap|{{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Semjon Tímoshenko]]}} * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Semjon Búdjonnyj]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Pavel Zhígarev]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Markían Popov]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Fjodor Kúznetsov]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Dmítríj Pavlov (hershöfðingi)|Dmítríj Pavlov]]{{Executed}} * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Andrej Jeremenko]] * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Míkhaíl Kírponos]]{{KIA}} * {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Ívan Tjúlenev]]}} | strength1 = '''Á fremstu víglínu (22. júní 1941)''' {{plainlist| * 3.8&nbsp;milljónir hermanna{{sfn|Clark|2012|p=73}}{{sfn|Glantz|2001|p=9}} * 3.350–3.795 skriðdrekar{{sfn|Glantz|2010a|p=20}}{{sfn|Clark|2012|p=73}}{{sfn|Liedtke|2016|p=220}}{{sfn|Askey|2014|p=80}} * 3.030–3.072 brynvarin farartæki{{sfn|Liedtke|2016|p=220|loc= þar af 259 árásarbyssur}}{{efn|Askey telur 301 árásarbyssur, 257 skriðdrekaspilla og sjálfknúnar byssur, 1.055 brynvarðar hálfbrautir, 1.367 brynbíla, 92 bardagaverkfræði- og skotfæraflutningatæki. {{sfn|Askey|2014|p=80}}}} * 2.770–5.369 flugvélar{{sfn|Glantz|2010a|p=20}}{{sfn|Bergström|2007|p=129}} * 7.200–23.435 stórskotaliðsbyssur{{sfn|Clark|2012|p=73}}{{sfn|Glantz|2010a|p=20}}{{sfn|Askey|2014|p=80}} * 17.081 sprengjuvörpur{{sfn|Askey|2014|p=80}} * 600.000 hestar{{sfn|Glantz|House|2015|p=384}} * 600.000 farartæki{{sfn|Glantz|House|2015|p=384}} }} | strength2 = '''Á fremstu víglínu (22. júní 1941)''' {{plainlist| * 2.6–2.9 milljónir hermanna{{sfn|Glantz|2001|p=9|loc=states 2.68 million}}{{sfn|Glantz|1998|pp=10–11, 101, 293|loc=states 2.9 million}} * 11.000 skriðdrekar{{sfn|Mercatante|2012|p=64}}{{sfn|Clark|2012|p=76}} * 7.133–9.100 herflugvélar{{sfn|Glantz|2010a|p=28|loc= states 7,133 aircraft}}{{sfn|Mercatante|2012|p=64|loc=states 9,100 aircraft}}{{sfn|Clark|2012|p=76|loc=states 9,100 aircraft}} }} | casualties1 = '''Mannfall alls:'''<br />1,000,000+ {{Collapsible list |title = Sundurliðun |'''Mannfall árið 1941:''' ---- Samkvæmt læknaskýrslum þýska hersina (þar með talið í Noregi):{{sfn|Askey|2014|p=178}} * 186.452 drepnir * 40.157 týndir * 655.179 særðir{{Efn|Askey 2014, bls. 178.}} * 8.000 fluttir burt vegna veikinda ---- * 2.827 flugvélar eyðilagðar{{sfn|Bergström|2007|p=117}} * 2.735 skriðdrekar eyðilagðir{{sfn|Liedtke|2016|p=220}}{{sfn|Askey|2014|p=185}} * 104 árásarbyssur eyðilagðar{{sfn|Liedtke|2016|p=220}}{{sfn|Askey|2014|p=185}} ---- '''Mannfall annarra ríkja''' * {{flagicon|Rúmenía}} 114.000+ (a.m.k. 39.000 látnir eða týndir){{sfn|Axworthy|1995|pp=58, 286}} * {{nowrap|{{flagicon|Finnland}} 75.000<br>(26.355 látnir) í Karelíu{{sfn|Vehviläinen|2002|p=96}}}}<br />5.000+ látnir í [[silfurrefsaðgerðin]]ni.{{sfn|Ziemke|1959|p=184}} * {{flagicon|Ítalía|1861}} 8.700{{sfn|Kirchubel|2013|loc= chpt. "Opposing Armies"}} * {{flagicon|Ungverjaland|1920}} 4.420{{Efn|855 drepnir, 2,288 særðir í átökum, 277 týndir og handteknir, 1.000 veikir og slasaðir{{sfn|Andaházi Szeghy|2016|pp=151–152, 181}}}} }} | casualties2 = '''Mannfall í hernaði alls:'''<br />4.500.000 {{Collapsible list |title = Sundurliðun |'''Mannfall 1941:''' ---- Samkvæmt sovéskum skjalasöfnum:{{sfn|Krivosheev|1997|pp=95–98}} * 566.852 drepnir í bardaga (þar af 101.471 sem létust úr sárum sínum á sjúkrahúsi) * 235.339 létust af öðrum orsökum * 1.336.147 veikir eða slasaðir utan bardaga * 2.335.482 týndir eða handsamaðir ---- * 21.200 flugvélar, þar af 10.600 sem eyðilögðust í bardaga{{sfn|Bergström|2007|p=117}} * 20.500 skriðdrekar eyðilagðir{{sfn|Sharp|2010|p=89}} }} | notes = }} '''Innrásin í Sovétríkin''' eða '''Barbarossa-aðgerðin''' (''Unternehmen Barbarossa'' á þýsku) var innrás [[Öxulveldin|Öxulveldanna]] í [[Sovétríkin]] þann 22. júní 1941 í [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjöldinni]], og stærsta hernaðaraðgerð allra tíma. Innrásin var gerð því [[Nasismi|nasistar]] við stjórn [[Þriðja ríkið|Þýskalands]] hugðust innlima vesturhluta Sovétríkjanna og nema þar land fyrir Þjóðverja, nota innfædda [[Slavar|Slava]] í nauðungarvinnu fyrir herrekstur Öxulveldanna og leggja hald á olíu í [[Kákasus]] og landbúnaðarbirgðir á landsvæðum Sovétmanna.<ref>Rich, Norman (1973). ''Hitler's War Aims: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion''. W.W. Norton, bls. 204–221. </ref> Barbarossa-aðgerðin var nefnd eftir [[Friðrik barbarossa|Friðriki barbarossa]], keisara [[Heilaga rómverska ríkið|heilaga rómverska ríkisins]] á 12. öld. Á árunum í aðdraganda innrásarinnar höfðu Þýskaland og Sovétríkin undirritað ýmsa stjórnmála- og efnahagssáttmála. Miðstjórn þýska hersins hafði engu að síður byrjað að undirbúa innrás í júlí árið 1940 (undir dulnefninu Ottó-aðgerðin), sem [[Adolf Hitler]] samþykkti þann 18. desember það ár. Í aðgerðinni réðust um fjórar milljónir hermanna Öxulveldanna, stærsti innrásarher hernaðarsögunnar, inn í vestanverð Sovétríkin yfir 2900 kílómetra víglínu. Auk hermannanna nýtti þýski herinn sér um 600.000 vélknúin farartæki og um 600.000 til 700.000 hesta. Þýski herinn vann mikla sigra og hertók marga mikilvægustu efnahagskjarna Sovétríkjanna, sérstaklega í Úkraínu. Báðar stríðandi fylkingar liðu mikið mannfall. Þrátt fyrir þessa sigra var framsókn Öxulveldanna stöðvuð í [[Orrustan um Moskvu|orrustunni við Moskvu]] og síðan snúið við í gagnáhlaupi Sovétmanna. [[Rauði herinn]] hristi af sér föstustu skot Öxulveldanna og neyddi Þjóðverjana til að heyja [[þreytistríð]]. Þýska hernum tókst aldrei aftur að hrinda af stað samstæðu áhlaupi á öllum austurvígstöðvunum. Eftir að Barbarossa-aðgerðin fór út um þúfur skipaði Hitler ýmsar frekari aðgerðir innan Sovétríkjanna en allar mistókust þær. Barbarossa-aðgerðin markaði þáttaskil hjá þriðja ríkinu.<ref>{{cite web| last=Rees|first=Laurence|year=2010|title=What Was the Turning Point of World War II?| url=http://www.historynet.com/what-was-the-turning-point-of-world-war-ii.htm|website=HISTORYNET|accessdate=15. apríl 2018}}</ref> Aðgerðin hóf átökin á austurvígstöðvum seinni heimsstyrjaldarinnar, þar sem fleiri hermenn börðust en á nokkrum öðrum vígstöðvum í mannkynssögunni. Á austurvígstöðvunum voru margar stærstu orrusturnar háðar, mörg verstu voðaverkin unnin og dauðsfallið varð sem hæst hjá bæði Sovétmönnum og Öxulveldunum. Þjóðverjar tóku um fimm milljónir sovéskra hermanna til fanga og neituðu þeim um lágmarksréttindi sem mælt var fyrir um í [[Genfarsáttmálarnir|Genfarsáttmálanum]]. Flestir stríðsfangarnir sneru aldrei heim á lífi. Nasistarnir sveltu vísvitandi til dauða eða myrtu um 3,3 milljónir fanga og fjölda almennra borgara með „hunguráætluninni“ sem átti að hreinsa burt slavnesku íbúana svo þýskir landnemar gætu sest að í Austur-Evrópu.<ref>Snyder, Timothy (2010). ''Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin''. New York: Basic Books, bls. 175–186.</ref> Auk þess var rúm milljón sovéskra gyðinga myrt af dauðasveitum og í gasklefum nasista í samræmi við [[Helförin|helförina]].<ref>United States Holocaust Memorial Museum (1996). ''Historical Atlas of the Holocaust''. New York: Macmillan Publishing bls. 50–51.</ref> ==Tenglar== * {{Vísindavefurinn|27171|Náði Hitler að ráðast inn í Moskvu?|höfundur=G. Jökull Gíslason|dags=3. júlí 2015|skoðað=3. apríl 2024}} == Neðanmálsgreinar == <references group="lower-alpha"/> ==Heimildir== * {{cite book |last1=Andaházi Szeghy |first1=Viktor |title=A Magyar Királyi Honvédség részvétele a Szovjetunió elleni támadásban, 1941. június-december |trans-title=Þátttaka konunglega ungverska hersins í árásinni gegn Sovétríkjunum, júní–desember 1941|date=2016 |publisher=Belvedere Meridionale |location=Szeged |isbn=978-615-5372-53-7 |url=http://www.belvedere.meridionale.hu/letolt/ASZV_A%20magyar%20kiralyi%20honvedseg.pdf |language=hu }} * {{cite book |last=Askey |first=Nigel |title= Operation Barbarossa: The Complete Organisational and Statistical Analysis, and Military Simulation |volume=(II B) |year=2014 |location= U.S. |publisher= Lulu Publishing |isbn=978-1-312-41326-9}} * {{cite book |last= Axworthy |first= Mark |date= 1995 |title= Third Axis Fourth Ally: Romanian Armed Forces in the European War, 1941–1945 |publisher= Arms and Armour Press |location= London |isbn= 1-85409-267-7}} * {{cite book |last=Bergström |first=Christer |title=Barbarossa – The Air Battle: July–December 1941 |publisher=Classic Publications |year=2007 |isbn=978-1-85780-270-2 }} * {{cite book |last=Clark |first=Lloyd |title=Kursk: The Greatest Battle: Eastern Front 1943 |url=https://archive.org/details/kurskgreatestbat0000clar |publisher=Headline Review |year=2012 |isbn=978-0-7553-3639-5 }} * {{cite book | last1=Glantz | first1=David | title=Slaughterhouse: The Encyclopedia of the Eastern Front | url=https://archive.org/details/slaughterhouseen0000unse | year=2002 | place=Garden City, NY | publisher=The Military Book Club| isbn=978-0-7394-3128-3}} * {{cite book |last=Glantz |first=David |title=Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk, Volume 1 |publisher=Helion & Company |year=2010a |isbn=978-1-906033-72-9 }} * {{cite book |author1-last = Glantz |author1-first = David |author2-last = House |author2-first = Jonathan |title=When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler |publisher=University Press of Kansas |year=2015 | volume=Revised and Expanded Edition|isbn=978-0-7006-2121-7 }} * {{cite book |last=Kirchubel |first=Robert |title=Operation Barbarossa 1941: Army Group South |publisher=Osprey Publishing |year=2003 |isbn=978-1-78200-425-7 }} * {{cite book |last=Krivosheev |first=G. F. |title=Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century |url=https://archive.org/details/sovietcasualties0000unse |publisher=Greenhill Books |year=1997 |isbn=978-1-85367-280-4 }} * {{cite book |last=Liedtke |first=Gregory |title=Enduring the Whirlwind: The German Army and the Russo-German War 1941–1943 |publisher=Helion and Company |year=2016 |isbn=978-0-313-39592-5 }} * {{cite book |last=Mercatante |first=Steven |title=Why Germany Nearly Won: A New History of the Second World War in Europe |url=https://archive.org/details/whygermanynearly0000merc_t4b2 |publisher=Praeger |year=2012 |isbn=978-0-313-39592-5 }} * {{cite book |last=Sharp |first=Jane |title=Striving for Military Stability in Europe |publisher=Routledge |year=2010 |isbn=978-1-134-32581-8 }} * {{cite book|last=Vehviläinen|first=Olli|year=2002|title=Finland in the Second World War: Between Germany and Russia|publisher=Palgrave|location=New York|isbn=978-0-333-80149-9}} * {{cite book | last = Ziemke | first = Earl F. | year = 1959 | title = The German Northern Theater of Operations, 1940–1945 | url = http://www.history.army.mil/html/books/104/104-23/CMH_Pub_104-23.pdf | location = Washington D.C. | publisher = U.S. Government Printing Office | asin = B0007ETEOM | access-date = 5 November 2016 | archive-date = 21 October 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20201021045809/https://history.army.mil/html/books/104/104-23/CMH_Pub_104-23.pdf | url-status = dead }} ==Tilvísanir== <references/> {{Seinni heimsstyrjöldin}} [[Flokkur:Innrásir]] [[Flokkur:Seinni heimsstyrjöldin]] [[Flokkur:Saga Þýskalands]] [[Flokkur:Saga Sovétríkjanna]] [[Flokkur:1941]] 5hp2eqanw1zcsezm7nas1ilnt5vlkbl 0 151775 1892177 1888578 2024-12-17T08:55:30Z Makenzis 56151 1892177 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnulið|núverandi= |Fullt nafn=Futbolo klubas Panevėžys |mynd= |Gælunafn=panevėžiokai |Stytt nafn=FK Panevėžys |Stofnað=2015 |Leikvöllur=Aukštaijijos stadionas|Stærð=4,000 |Stjórnarformaður= {{LTU}} Bronius Vaitiekūnas |Knattspyrnustjóri= {{GER}} Roland Vrabec |Deild=[[A lyga]] |Tímabil=2024 |Staðsetning= 8. [[A lyga]] (D1) | pattern_la1=_whiteline|pattern_b1=_whitecollar|pattern_ra1=_whiteline| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=FF0000|socks1=FF0000| pattern_la2=_whiteline|pattern_b2=_whitecollar|pattern_ra2=_whiteline| leftarm2=1B1BF6|body2=1B1BF6|rightarm2=1B1BF6|shorts2=1B1BF6|socks2=1B1BF6| }} [[Mynd:Aukstaitijos_stadionas_Is_Panevezio_boksto.JPG|thumb|Aukštaitijos stadionas]] '''Futbolo klubas Panevėžys''' er lið sem er í [[A lyga|litáísku úrvalsdeildinni í knattspyrnu]]. Liðið var stofnað árið 2015. Núverandi völlur [[Aukštaitijos stadionas]] tekur tæp 4.000 í sæti. ==Titlar== *'''[[A lyga]] (D1)''' (1): 2023 *'''LFF taurė (1)''': 2020 *'''Supertaurė (2):''' 2021, 2024 == Árangur (2015–...) == {|class="wikitable" ! Tímabil ! ! Deild ! Staðsetning ! Tilvísanir |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2015''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''8.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2016''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2017''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''10.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2018''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#FFFF00" style="text-align:center;"| '''1.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[A lyga 2019|2019]]''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[A Lyga 2020|2020]]''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2021''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''4.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2022''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#DEB378" style="text-align:center;"| '''3.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2023''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#FFFF00" style="text-align:center;"| '''1.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2024''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''8.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2025''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2025.html#alyga</ref> |- |} == Leikmenn == Uppfært: [[5. oktober]] 2024. {{fs start}} {{fs player|no= 1|nat=LTU|pos=GK|name=[[Vytautas Černiauskas]]}} {{Fs player|no=|pos=GK|nat=MDA|name=[[Emil Tîmbur]]}} |----- ! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" | |----- bgcolor="#DFEDFD" {{Fs player|no= 2|nat=LTU|pos=DF|name=[[Linas Klimavičius]]}} {{Fs player|no= 3|nat=SRB|pos=DF|name=[[Miloš Vranjanin]]}} {{Fs player|no=13|nat=LTU|pos=DF|name=[[Gustas Žederštreimas]]}} {{Fs player|no=29|nat=LTU|pos=DF|name=[[Markas Beneta]]}} |----- ! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" | |----- bgcolor="#DFEDFD" {{fs player|no= 7|nat=LTU|pos=MF|name=[[Ernestas Veliulis]]}} {{fs mid}} |----- ! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" | |----- bgcolor="#DFEDFD" {{Fs player|no=11|pos=FW|nat=NCA|name=[[Ariagner Smith]]}} {{Fs player|no=88|nat=LTU|pos=FW|name=[[Žygimantas Baguška]]}} {{Fs player|no=96|nat=SRB|pos=FW|name=[[Pavle Radunović]]}} {{fs end}} ==Tilvísanir== {{reflist}} == Tenglar == * [http://fk-panevezys.lt/ FK Panevėžys] * [https://alyga.lt/komanda/panevezys alyga.lt] * [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/fk-panevezys/33092/ Soccerway] * [https://globalsportsarchive.com/team/soccer/fk-panevezys/25064/ Globalsportsarchive] {{DEFAULTSORT:Panevėžys}} [[Flokkur:Litáísk knattspyrnufélög]] 7pj1j7f7ou5vmzbbyfmq6rasdkz5afj 0 152853 1892170 1777814 2024-12-17T03:20:17Z 2600:1700:D350:B2A0:BDFC:602E:D387:28A0 1892170 wikitext text/x-wiki {{Persóna | nafn = Policarpa Salavarrieta | búseta = | mynd = Policarpa Salabarrieta.jpg | myndastærð = 250px | myndatexti = {{small|Mynd af Salabarrieta eftir José María Espinosa Prieto (1855).}} | fæðingardagur = [[26. janúar]] [[1795]] | fæðingarstaður = [[Guaduas]], [[Varakonungsdæmið Nýja-Granada|Varakonungsdæminu Nýja-Granada]] | dauðadagur = {{dauðadagur og aldur|1817|11|14|1795|1|26}} | dauðastaður = [[Bogotá]], [[Varakonungsdæmið Nýja-Granada|Varakonungsdæminu Nýja-Granada]] | þekkt_fyrir = | börn = | starf = Saumakona, njósnari | trú = [[Rómversk-kaþólska kirkjan|Kaþólsk]] | maki = | foreldrar = Joaquín Salavarrieta <br /> Mariana de Ríos | undirskrift = }} '''Policarpa Salavarrieta Ríos''' (26. janúar 1795 &ndash; 14. nóvember 1817), einnig þekkt undir nafninu '''La Pola''', var [[Varakonungsdæmið Nýja-Granada|nýgranadísk]] saumakona sem njósnaði fyrir ameríska byltingarmenn um hersveitir [[Spænska heimsveldið|spænska heimsveldisins]] á 19. öld. Spænskir konungssinnar handsömuðu hana að lokum og létu taka hana af lífi fyrir landráð. Hún er í dag talin meðal sjálfstæðishetja [[Kólumbía|Kólumbíu]] og kólumbíski konudagurinn er tileinkaður henni. Þar sem [[fæðingarvottorð]] hennar hefur aldrei fundist er óvíst hvert skírnarnafn hennar var. Faðir hennar kallaði hana Apoloniu í erfðaskrá sinni og presturinn Salvador Contreras, sem lögfesti hana þann 13. desember 1802, staðfesti þá nafngift.<ref>Erfðaskrá Joaquin Salavarrieta, til dr. D. Salvador Contreras, ritað af Pedro Joaquín Maldonado, 1802, “Archivo General de la Nación”, möppur 229v. til 231v og 289r til 291v.</ref> Nánasti ættingi hennar var bróðir hennar, Bibiano, þar sem hún hafði tekið hann í gæslu sína eftir að foreldrar þeirra létust. Þegar hersveitir í Guaduas fóru að leita að henni tók hún upp viðurnefnið Policarpa. Í fölsuðu vegabréfi sem Policarpa notaði til þess að komast inn og út úr [[Bogotá]] árið 1817 notaði hún nafnið „Gregoria Apolinaria“. Andrea Ricaurte de Lozano, sem Policarpa bjó með og vann fyrir í Bogotá, og skæruliðaforinginn Ambrosio Almeyda, kölluðu hana einnig þessu nafni. Samtímamenn hennar kölluðu hana einfaldlega La Pola, en hún er þekktust í dag undir nafninu Policarpa Salavarrieta. == Fæðingardagur og -staður == Þar sem engar skriflegar heimildir eru til um fæðingardag og -stað La Pola er margt á huldu um uppruna hennar. Útbreiddasta útgáfan af sögu hennar er sú að hún hafi fæðst í [[Guaduas]] í fylkinu [[Cundinamarca]] á milli 1790 og 1796. Skáldið [[Rafael Pombo]] hélt því hins vegar fram að hún hefði fæðst í Mariquite og [[José Caicedo Rojas]] hélt því fram að hún hefði fæðst í [[Bogotá]]. Hægt er að geta sér til um hvar og hvenær hún fæddist út frá heimildum um fæðingu systkina hennar, sem hafa varðveist. Systkini hennar voru: *María Ignacia Clara, fædd í sókninni San Miguel í Guaduas þann 12. ágúst á árabilinu 1789 til 1802. *José María de los Ángeles, skírður í Guaduas þann 12. ágúst árið 1790, sem síðar varð [[ábóti]] í [[Ágústínusarregla|Ágústínusarreglunni]]. *Catarina, fædd í Guaduas árið 1791. *Eduardo, fæddur í Guaduas þann 3. nóvember 1792 – 1802 *Manuel, fæddur í Guaduas þann 26. maí 1796, sem einnig varð ábóti í Ágústínusarreglunni. *Francisco Antonio, fæddur í sókninni Santa Bárbara í Bogotá þann 26. september 1798. *Ramón, [[Ferming|fermdur]] í Bogotá árið 1800 *Bibiano, skírður í Bogotá, 1801.<ref>Bindi XII af “Boletín de Historia y Antigüedades”</ref> Miðað við þessar ættarskrár og þá vitneskju að Policarpa fæddist á milli ábótanna tveggja úr systkinahópnum má slá því föstu að hún hafi fæðst á milli 1791 og 1796. Heimildirnar benda einnig til þess að Salavarrieta-ættin hafi búið í Guaduas og flutt til Bogotá eftir að Manuel fæddist árið 1796. Til þess að breiða yfir misræmin milli frásagnanna úrskurðaði Sagnfræðiakademía Kólumbíu opinberlega þann 10. september árið 1991 að La Pola hefði fæðst í Guaduas.<ref name="mn">{{Vefheimild|url=http://www.museonacional.gov.co/body_policarpa_salavarrieta.html|titill=Policarpa Salavarrieta|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=16. júlí|útgefandi=Þjóðminjasafn Kólumbíu|tungumál=spænska|safnslóð=https://web.archive.org/web/20070927013113/http://www.museonacional.gov.co/body_policarpa_salavarrieta.html|safnár=2007|safnmánuður=27. september}}</ref> == Æska og uppvöxtur == [[Mynd:Policarpa.jpg|thumb|Vatnslitamynd eftir José María Espinosa]] Fjölskylda Policörpu virðist hafa verið virt og sæmilega efnuð þrátt fyrir að hafa ekki verið öðluð. Þetta má ráða af æskuheimili Policörpu í Guaduas, sem er í dag notað sem safn. Salavarrieta Ríos-fjölskyldan flutti til Bogotá á milli 1796 og 1798 og bjó þar í litlu húsi í hverfinu Santa Bárbara. Árið 1802 braust út [[Bólusótt|bólusóttarfaraldur]] í höfuðborginni og varð þúsundum manna að bana, þar á meðal foreldrum Policörpu og systkinum hennar, Eduardo og Maríu Ignaciu. Eftir harmleikinn sundraðist fjölskyldan: José María og Manuel gengu til liðs við [[Ágústínusarregla|Ágústínusarregluna]] og Ramón og Francisco Antonio fluttust til [[Tena]], þar sem þeir hófu störf á plantekru. Catarína, elsta eftirlifandi barnið, ákvað að flytjast aftur til Guaduas í kringum 1804 og tók yngri systkinin Policörpu og Bibiano með sér. Þar bjuggu þau í húsi guðmóður sinnar, Margaritu Beltrán, og frænku sinnar, Manuelu, þar til Catarina giftist manni að nafni Domingo García og tók systkini sín með sér á heimili hans. Fáar heimildir eru til um þetta skeið í lífi Policörpu. Vitað er að hún vann fyrir sér sem saumakona og talið er að hún hafi einnig unnið sem kennari í almenningsskóla. Á þessum tíma var Guaduas mikilvægur áningarstaður á mikilvægasta veginum í gegnum Nýju-Granada, sem lá frá Bogotá til Magdalenufljótsins sem rann út í [[Karíbahaf]] og tengdi höfuðborgina við norðurhluta landsins. Hermenn, aðalsfólk, listamenn, bændur, uppreisnarmenn, Spánverjar og Granadamenn af öllum sauðahúsum lögðu leið sína í gegnum Guaduas og því var bærinn bæði verslunar- og upplýsingamiðstöð. Þegar stríð braust út gegn spænskum yfirráðum gekk fjölskylda Policörpu til liðs við uppreisnarmenn. Tengdabróðir hennar, Domingo García, lést í bardaga ásamt [[Antonio Nariño]] í herferð sjálfstæðissinna í suðurhluta landsins, þar sem bróðir hennar, Bibiano, barðist einnig.<ref name="nl">{{Vefheimild|url=http://www.lablaa.org/blaavirtual/biografias/salapoli.htm|titill=Salavarrieta, Policarpa |árskoðað=2019|mánuðurskoðað=21. nóvember|útgefandi=Gran Enciclopedia de Colombia|tungumál=spænska}}</ref> Eftir að sjálfstæðisstríðið braust út flúðu varakonungurinn [[Antonio José Amar y Borbón]] og eiginkona hans, María Francisca Villanová, frá höfuðborginni. Samkvæmt kólumbískri þjóðsögu áðu þau í Guaduas, þar sem sagt er að María Francisca Villanová hafi vitjað Policörpu í húsi hennar og spáð fyrir um framtíð og dauða hennar. == Byltingarferill == Policarpa virðist ekki hafa haft afskipti af stjórnmálum fyrr en árið 1810, en þegar hún fluttist aftur til Bogotá árið 1817 var hún orðin virkur þátttakandi í byltingarstarfseminni. Þar sem Bogotá var eitt helsta vígi spænskra konungssinna, sem höfðu endurheimt mikið land í Ameríku eftir að [[Napóleonsstyrjaldirnar|Napóleonsstyrjöldunum]] lauk í Evrópu, var mjög erfitt að komast inn og út úr borginni. Policarpa komst inn í borgina ásamt Bibiano bróður sínum með fölsuðum skilríkjum og með meðmælabréfum frá byltingarleiðtogunum Ambrosio Almeyda og José Rodríguez. Þeir mæltu með því að Policaroa skyldi setjast að ásamt bróður sínum í húsi [[Andrea Ricaurte y Lozano|Andreu Ricaurte y Lozano]] og þykjast þar vera vinnufólk hennar. Í rauninni var hús Andreu Ricaurte upplýsinga- og andspyrnumiðstöð í höfuðborginni. Alkunna var í Guaduas að Policarpa væri byltingarkona en þar sem hún var óþekkt í Bogotá gat hún ferðast um óáreitt og fundað með öðrum sjálfstæðissinnum og njósnurum án þess að vekja grundsemdir. Hún gat einnig brotist inn á heimili konungssinna. Policarpa bauð eiginkonum og dætrum spænskra hermanna þjónustu sína sem saumakona og gat þannig hlerað á trúnaðarsamtöl, stolið kortum og áætlunum, borið kennsl á foringja konungssinnanna og komist á snoðir um hverjir lágu undir grun um að vera byltingarmenn á meðan hún saumaði og þræddi föt á heimilum þeirra. Policarpa sá einnig um að fá unga menn til liðs við byltinguna með hjálp bróður síns. Saman tókst þeim að auka við mannaflann sem uppreisnin í Cundinamarca sárþarfnaðist. == Handtaka == [[File:La Pola en capilla.jpg|thumb|La Pola í kapellunni, rétt fyrir handtöku sína.]] Njósnastarfsemi Policörpu gekk vel þar til Almeyda-bræðurnir voru handteknir með mikilvæg skjöl á leiðinni til uppreisnarmanna fyrir utan Bogotá. Í skjölunum komst upp um að La Pola væri tengd byltingunni. Í þeim var tilgreint að La Pola hefði hjálpað liðhlaupum úr spænska konungshernum að ganga til liðs við byltinguna, flutt vopn, skotfæri og birgðir til byltingarmanna, hjálpað Almeyda-bræðrunum að sleppa úr fangelsi þegar þeir höfðu verið handteknir í september sama ár og fundið skýli handa þeim í [[Manchetá]]. Konungssinnarnir grunuðu Policörpu nú um landráð, en höfðu enn engin föst sönnunargögn til að handtaka hana. Þegar Alejo Sabaraín, kærasti Policörpu, var handtekinn á flótta til [[Casanare]] fengu konungssinnarnir ástæðu til að handtaka Policörpu því Sabaraín hafði undir höndum lista yfir konungssinna og sjálfstæðissinna sem Policarpa hafði gefið honum. Liðþjálfanum Iglesias, helsta foringja Spánverja í Bogotá, var falið að finna og handtaka hana. Policarpa Salavarrieta og bróðir hennar voru bæði handtekin á heimili Andreu Ricaurte y Lozano og flutt í varðhald í háskóla borgarinnar, sem hafði verið breytt í fangelsi til bráðabirgða. == Réttarhöld og aftaka == [[File:San Agustin.JPG|thumb|San Agustín-kirkjan í Bogotá að nóttu til.]] Policarpa var tekin fyrir spænsku stríðsnefndina og dæmd til aftöku fyrir framan skotsveit þann 10. nóvember 1817 ásamt Alejo og sex öðrum.<ref name="Arismendi51">Arismendi Posada, Ignacio; ''Gobernantes Colombianos''; Interprint Editors Ltd.; Italgraf; Segunda Edición; bls. 51; Bogotá, Colombia; 1983.</ref> Ákveðið var að aftakan skyldi fara fram morguninn 14. nóvember. La Pola var leidd út í dauðann með hendurnar bundnar af verði og tveimur prestum. Í stað þess að endurtaka bænirnar sem prestarnir þuldu bölvaði hún Spánverjunum í sand og ösku og spáði þeim ósigri í byltingunni. Sagt er að La Pola hafi bölvað Spánverjunum án afláts alla nóttina fyrir aftökuna. Eitt sinn þagnaði hún af þorsta og þreytu og einn vörðurinn bauð henni vínglas. Hún kastaði glasinu aftur að vörðunum og hrópaði: „Ég myndi ekki einu sinni þiggja vatnsglas af óvinum mínum!“. Þegar La Pola var leidd fram á aftökupallinn var henni gert að snúa við baki eins og svikara sæmdi. Þegar hún var leidd til aftökunnar stappaði hún stáli í hina fangana og hellti sér yfir fangaverðina. Policapa neitaði að krjúpa fyrir skotliðinu og öskraði: „Ég hef nægilega dirfsku til að þola þennan dauða og þúsund í viðbót. Gleymið ekki fordæmi mínu.“ Þegar aftökusveitin hóf skothríð sína sneri La Pola sér við til að horfa framan í böðlana. Gengið var með lík Alejo og hinna sex fanganna um götur Bogotá líkt og hefð var til þess að hræða hugsanlega uppreisnarmenn. Þar sem La Pola var kona var henni hlíft við þessari svívirðingu. Bræður hennar, ábótarnir José Maria de Los Ángeles og Manuel Salavarrieta, lögðu hald á lík hennar og veittu henni kristna útför í San Agustín-kirkjunni í hverfinu La Candelaria.<ref name="p200">{{Vefheimild|url=http://www.lablaa.org/blaavirtual/todaslasartes/pola/cronol.htm|titill=Cronología de Policarpa Salavarrieta (Chronology of Policarpa Salavarrieta)|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=17. júlí|útgefandi=Þjóðminjasafn Kólumbíu|tungumál=spænska}}</ref> == Minning == ===Kólumbíski konudagurinn === Þann 8. nóvember árið 1967 undirritaði [[Carlos Lleras Restrepo]], forseti Kólumbíu, lagafrumvarp sem lýsti því yfir að 14. nóvember skyldi vera kólumbíski konudagurinn og að dagurinn væri valinn til að heiðra dauða „hetju okkar, Policörpu Salavarrieta“.<ref name="vdg">{{Vefheimild|url=http://www.villadeguaduas.gov.co/index.php?m1=noticias&m2=det&m3=211|title=Dia De La Mujer Columbiavdg|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=17. júlí|útgefandi=[[Guaduas]]|tungumál=spænska|safnslóð=https://web.archive.org/web/20071009170310/http://www.villadeguaduas.gov.co/index.php?m1=noticias&m2=det&m3=211|safnár=2007|safnmánuður=9. október}}</ref><ref name="anrc">{{Vefheimild|url=http://www.armada.mil.co/index.php?idcategoria=36508|titill=Las Mujeres en el desarrollo de Colombia|accessdate=2007-11-21|útgefandi=Þjóðarfloti Kólumbíu|tungumál=spænska}}</ref> ===Kólumbískir gjaldmiðlar=== Myndir af Policörpu Salavarrieta hafa oft verið á [[Kólumbískur pesi|kólumbískum pesum]] í gegnum árin. Þótt margar kvenímyndir eða goðsagnapersónur hafi lengi verið á seðlunum var Policarpa lengi eina sögulega konan sem birtist á gjaldmiðlinum. Aðrar kvenpersónur sem höfðu birtst voru meðal annars [[Marianne|tákngyðja frelsisins]], holdgervingur réttlætisins og ónefnd frumbyggjakona sem átti að tákna allar frumbyggjaþjóðir Kólumbíu. Nýlega hefur persónan ''María'' úr samnefndri skáldsögu eftir [[Jorge Isaacs]] einnig birst ásamt höfundinum. Eini seðillinn með Policörpu sem enn er í notkun er 10.000 pesa seðillinn. ===Frímerki=== Á 100 ára sjálfstæðisafmæli Kólumbíu árið 1910 lét kólumbíska þingið gefa út frímerki með myndum af ýmsum sjálfstæðishetjum Suður-Ameríku, meðal annars Policörpu Salavarrieta, [[Simón Bolívar]], [[Francisco de Paula Santander]], [[Camilo Torres Tenorio]] og fleirum.<ref>{{cite book|last=Lyons|first=James H.|title=The Commemorative Stamps of the World|url=https://books.google.com/books?id=FJQZAAAAYAAJ|accessdate=2008-11-14|year=1914|pages=47–48|publisher=The New England stamp company|location=Boston|chapter=Columbian Republic|chapter-url=https://books.google.com/books?id=FJQZAAAAYAAJ&pg=PA47|oclc=4753997}}</ref> Frá 1903 til 1904 lét fylkið Antioquia prenta blá þriggja pesa frímerki með myndum af Policörpu. <center> <gallery> Image:La Pola.gif|'''1 pesa minningarfrímerki''' (1910) Image:Antioquia 1903-04 Sc154.jpg| '''3 pesa frímerki frá Antioquia''' (1903–04) File:Pola Bogotá.JPG| '''''La Pola'', 1910''' eftir {{nowrap|Dionisio Cortés Mesa}}. Bogotá. </gallery> </center> ==Í dægurmenningu== * Leikkonan Carolina Ramírez fór með hlutverk Salavarrieta í ''La Pola'', sjónvarpsmynd sem sýnd var árið 2010 til að fagna 200 ára sjálfstæðisafmæli Kólumbíu. Söguþráður myndarinnar er sannsögulegur en skáldað var í eyðurnar á rómantískum köflum myndarinnar. Myndin fékk góðar viðtökur og var talin ein besta kólumbíska eða spænska sjónvarpsmyndin árið 2010.<ref>{{Vefheimild|url=https://schoolofunityandconnectness.teachable.com/blog/87910/la-pola|titill=Mention of the Telenovela}}</ref><ref>{{Vefheimild|url=https://www.dailymotion.com/video/x4w1uu7|titill=La_Pola_entrada - Vídeo Dailymotion|útgefandi=Dailymotion|tungumál=enska|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=17. júlí}}</ref><ref>{{Vefheimild|url=http://carteltv.net/blog/la-pola-capitulo-98/|titill=La Pola – Capitulo 98 Final|ár=2017|mánuður=13. desember|útgefandi=El cartel TV|tungumál=enska|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=17. júlí}}</ref> ==Tilvísanir== {{Reflist}} ==Ítarefni== {{Commons category|Policarpa Salavarrieta}} *{{cite book |last=Adams |first=Jerome R.|title=Notable Latin American Women|year=1995|url=https://books.google.com/books?id=jCNz6CoIZV4C|accessdate=2008-11-14|publisher=[[McFarland & Company]] |location=[[Jefferson, North Carolina]] |isbn= 978-0-7864-0022-5 |oclc=31328416|pages=75–82 |chapter=8, La Pola |chapter-url=https://books.google.com/books?id=jCNz6CoIZV4C&pg=PA75}} *Simms, William Gilmore. "The Story of the Maid of Bogota." In ''Southward Ho! A Spell of Sunshine'', 36-58. New York: A.C. Armstrong & Son, 1854. *{{cite book |last1=Henderson |first1=Linda Roddy |last2=Henderson |first2=James |title=Ten notable women of Latin America |date=1978 |url=https://www.worldcat.org/title/ten-notable-women-of-latin-america/oclc/641752939}} {{DEFAULTSORT:Salavarrieta, Policarpa}} {{fd|1795|1817}} [[Flokkur:Kólumbískir byltingarmenn]] [[Flokkur:Kólumbískir njósnarar]] 5oebt84kdepq773lkvj8oo8cw2ao7ek 0 155468 1892085 1891804 2024-12-16T12:47:38Z Makenzis 56151 /* Leikmenn */ 1892085 wikitext text/x-wiki {{Knattspyrnulið|núverandi= |Fullt nafn=Futbolo klubas Hegelmann |mynd= |Gælunafn= fūristai |Stytt nafn=FC Hegelmann |Stofnað= [[2009]] |Leikvöllur=[[Raudondvario stadionas]] ([[Raudondvaris]])<ref>[https://alyga.lt/naujiena/turo-anonsas-hegelmann-varzovus-priims-naujuose-namuose/8775 Turo anonsas: „Hegelmann“ varžovus priims naujuose namuose]</ref> |Stærð=1,000 |Stjórnarformaður= {{LTU}} [[Dainius Šumauskas]] |Knattspyrnustjóri= {{LTU}} [[Andrius Skerla]] |Deild=[[A lyga]] (D1) |Tímabil=2024 |Staðsetning= 2. i ''[[A lyga]]'' | pattern_la1 = _hummelauthentic20w | pattern_b1 = _hummelauthentic20w | pattern_ra1 = _hummelauthentic20w | pattern_sh1 = | pattern_so1 = _hummel20w | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 0000FF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _senica1819a | pattern_b2 = _senica1819a | pattern_ra2 = _senica1819a | pattern_sh2 = _senica1617h | pattern_so2 = _hummel20tb | leftarm2 = 0000FF | body2 = 0000FF | rightarm2 = 0000FF | shorts2 = 0000FF | socks2 = 0000FF }} '''FC Hegelmann''' er lið sem er í [[A lyga]]. Liðið var stofnað árið [[2009]]. Núverandi völlur [[Raudondvario stadionas]] ([[Raudondvaris]]) eller [[NFA stadionas]] tekur tæp 1.000 í sæti. == Árstíð (2016–...) == ; FC Hegelmann Litauen {|class="wikitable" ! Árstíð ! Stig ! Deildinni ! Staðsetning ! Tilvísanir |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2016''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | style="background:#F4DC93;"|'''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''10.''' | <ref>http://almis.sritis.lt/ltu16lyga1.html</ref> |- | bgcolor="#FFFFDD" style="text-align:center;"| '''2017''' | bgcolor="#FFFFDD" style="text-align:center;"| '''3.''' | bgcolor="#FFFFDD" style="text-align:center;"| '''[[Antra lyga]]''' | bgcolor="#F5f5f5" style="text-align:center;"| '''6.''' | <ref>http://almis.sritis.lt/ltu17lyga2s.html</ref> |- | bgcolor="#FFFFDD" style="text-align:center;"| '''2018''' | bgcolor="#FFFFDD" style="text-align:center;"| '''3.''' | bgcolor="#FFFFDD" style="text-align:center;"| '''[[Antra lyga]]''' | bgcolor="#FFFF00" style="text-align:center;"| '''1.''' | <ref>http://almis.sritis.lt/ltu18lyga2s.html</ref>' |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2019''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''7.''' | <ref>http://rsssf.com/tablesl/lito2019.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2020''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''[[Pirma lyga]]''' | bgcolor="#BBBBBB" style="text-align:center;"| '''2.''' | <ref>http://rsssf.com/tablesl/lito2020.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2021''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga</ref> |} ; FC Hegelmann {|class="wikitable" ! Árstíð ! Stig ! Deildinni ! Staðsetning ! Tilvísanir |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2022''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''4.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2023''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' |<ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2024''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#BBBBBB" style="text-align:center;"| '''2.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''2025''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#DDFFDD" style="text-align:center;"| '''[[A lyga]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2025.html#alyga</ref> |- |} == Leikmenn == Uppfært: 2024 {{fs start}} {{fs player|no=16|name=[[Vincentas Šarkauskas]]|nat=LTU|pos=GK}} |----- ! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" | |----- bgcolor="#DFEDFD" {{Fs player|name = |nat = BRA|no = 6|pos = DF}} {{Fs player|name = [[Vilius Armalas]] |nat = LTU|no =66 |pos = DF}} |----- ! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" | |----- bgcolor="#DFEDFD" {{Fs player|name = [[Klaudijus Upstas]] |nat = LTU|no = 9 |pos = MF}} {{Fs mid}} {{Fs player|name = [[Patrick Popescu]] |nat = ROM|no = 10 |pos = MF}} {{Fs player|no=17|nat=CIV|pos=MF|name=[[Harouna Abdoul Samad]]}} |----- ! colspan="9" bgcolor="#B0D3FB" align="left" | |----- bgcolor="#DFEDFD" {{Fs player|name=|nat=BRA|no=22|pos=FW}} {{fs end}} ==Tilvísanir== {{reflist}} == Tenglar == * [https://fchegelmann.com/ fchegelmann.com] * [https://www.facebook.com/FC-Hegelmann-1608861466023794/ FC Hegelmann: Facebook] * [https://alyga.lt/komanda/hegelmann FC Hegelmann: alyga.lt] * [https://int.soccerway.com/teams/lithuania/hegelmann-litauen/30665/ FC Hegelmann: Soccerway] {{DEFAULTSORT:Hegelmann}} [[Flokkur:Litáísk knattspyrnufélög]] ltejri0osgdoijk4xh7gw82nbjym6wd 0 158604 1892172 1680844 2024-12-17T04:01:22Z 31.209.151.233 1892172 wikitext text/x-wiki '''Jóhannes Ásbjörnsson''' (f. [[28. nóvember]] [[1979]]) oftast kallaður '''Jói''' en betur þekktur sem C Joe er [[Ísland|íslenskur]] [[Sjónvarp|sjónvarps]]<nowiki/>- og [[Útvarp|útvarpsmaður]] og einnig [[athafnamaður]]. == Sjónvarps og útvarpsferill == Hann byrjaði feril sinn í [[Útvarpsþáttur|útvarpsþáttunum]] ''Sjötíu'' á Mónó á árunum [[1999]]<nowiki/>-<nowiki/>[[2000]], seinna fór hann að vinna að sjónvarpsþáttunum [[70 mínútur|70 mínútum]] alveg til [[2002]], þegar hann fluttist til [[Ítalía|Ítalíu]]. Árið [[2003]] hóf hann sjónvarpsferil sinn aftur sem einn kynninn í [[Idol stjörnuleit|Idol Stjörnuleit]] ásamt [[Sigmar Vilhjálmsson|Sigmari Vilhjálmssyni]] en þeir héldu áfram að vinna saman í [[Idol stjörnuleit|Idol 2]], [[Idol stjörnuleit|Idol 3]] og loks [[Idol stjörnuleit|Idol 4]] sem kom út árið [[2009]]. Árið [[2010]] stjórnuðu þeir tveir útvarpsþættinum [[Simmi og Jói]] á [[Bylgjan|Bylgjunni]] sem var a dagskrá til [[2013]]. == Athafnamannsferill == Jóhannes ásamt [[Sigmar Vilhjálmsson|Sigmari Vilhjálmssyni]] stofnuðu [[Hamborgarfabrikan|Hamborgarafabrikunna]], síðar stofnuðu þeir [[Keiluhöllin|Keiluhöllina]]. Í dag er Jóhannes einn aðaleigandi skyndibitakeðjunnar [[Aktu taktu]]. [[Flokkur:Íslenskir sjónvarpsmenn]] [[Flokkur:Íslenskir útvarpsmenn]] [[Flokkur:Íslenskir athafnamenn]] [[Flokkur:Fólk fætt árið 1979]] 3y4sk830b2c9uyutjguxa65skhaulfw 0 160447 1892100 1834922 2024-12-16T14:58:03Z TKSnaevarr 53243 1892100 wikitext text/x-wiki {{Leikari | name = Elliot Page | image = Elliot Page 8126099 (cropped).jpg | caption = Mynd frá 2021 | birthname = Ellen Grace Philpotts-Page | birthdate = {{Fæðingardagur og aldur|1987|02|21}} | birthplace = [[Halifax (Nova Scotia)|Halifax]] í [[Nova Scotia]] í Kanada | yearsactive = 1997–nú }} '''Elliott Page''' (fæddur sem '''Ellen Grace Philpotts-Page''' [[21. febrúar]] [[1987]]) er kanadískur [[leikari]] sem hlaut heimsfrægð fyrir hlutverk sitt í myndinni [[Juno]] árið 2007, sem unglingsstúlka sem ákveður að gefa barn sitt til ættleiðingar. Fyrir hlutverkið hlaut Elliot fjölmargar tilnefningar, meðal annars af [[Screen Actors Guild]] og [[British Academy of Film and Television Arts|BAFTA]]. Í febrúar 2014 lýsti Elliot því yfir að hann væri [[samkynhneigð|lesbía]] (en á þeim tíma skilgreindi hann sig sem konu) og 1. desember 2020 lýsti hann því yfir að hann væri [[Trans fólk|trans maður]] og héti nú Elliot. {{stubbur|æviágrip}} {{DEFAULTSORT:Page, Elliot}} [[Flokkur:Kanadískir leikarar]] [[Flokkur:Trans karlar]] {{f|1987}} rx1s16xeq36txb8tm1f9kgxepy8aesc 10 163035 1892176 1856775 2024-12-17T07:49:14Z CommonsDelinker 1159 Skipti út Naval_Jack_of_Mexico.svg fyrir [[Mynd:Naval_jack_of_Mexico.svg]] (eftir [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] vegna þess að: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 1892176 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = Mexíkó | flag alias = Flag of Mexico.svg | flag alias-1821a = Flag of the Three Guarantees.svg | flag alias-1821 = Bandera del Primer Imperio Mexicano.svg | flag alias-1823 = Flag of Mexico (1823-1864, 1867-1893).svg | flag alias-1864 = Flag of Mexico (1864-1867).svg | flag alias-1867 = Flag of Mexico (1823-1864, 1867-1893).svg | flag alias-1893 = Flag of Mexico (1893-1916).svg | flag alias-1916 = Flag of Mexico (1916-1934, 2).svg | flag alias-1934 = Flag of Mexico (1934-1968).svg | flag alias-naval = Naval jack of Mexico.svg | flag alias-air force = Flag of the Mexican Air Force.svg | flag alias-army = Flag of the Mexican Army.svg | link alias-army = Landher Mexíkó | link alias-naval = Sjóher Mexíkó | link alias-air force = Flugher Mexíkó | name = {{{name|}}} | size = {{{size|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1821a | var2 = 1821 | var3 = 1823 | var4 = 1864 | var5 = 1867 | var6 = 1893 | var7 = 1916 | var8 = 1934 </noinclude> }} ap95s6gfll74a8yvmctxh372z74gzqk 0 163687 1892082 1774246 2024-12-16T12:34:05Z TKSnaevarr 53243 1892082 wikitext text/x-wiki {{Stjórnmálamaður | nafn = Alexandra Briem | mynd = | myndastærð = 300px | myndatexti1 = | titill = Forseti borgarstjórnar Reykjavíkur | stjórnartíð_start = [[17. maí]] [[2021]] | stjórnartíð_end = [[7. júní]] [[2022]] | forveri = [[Pawel Bartoszek]] | eftirmaður = [[Þórdís Lóa Þórhallsdóttir]] | fæddur = 1983 | fæðingarstaður = | dánardagur = | dánarstaður = | orsök_dauða = | þekktur_fyrir = | starf = | stjórnmálaflokkur = [[Píratar]] | laun = | trúarbrögð = | maki = | börn = | foreldrar = | heimasíða = | háskóli = | undirskrift = | SS1_titill = [[Borgarstjórn Reykjavíkur|Borgarfulltrúi]] í [[Reykjavík]] | SS1_frá1 = 2018 | SS1_til1 = | SS1_flokkur1 = Píratar }} '''Alexandra Briem''' (f. [[1983]]) er íslensk stjórnmálakona. Hún er borgarfulltrúi [[Píratar|Pírata]] í [[borgarstjórn Reykjavíkur]] og var forseti borgarstjórnar frá maí 2021 - júní 2022.<ref name=":0">Mbl.is, [https://www.mbl.is/frettir/innlent/2021/05/14/alexandra_forseti_og_pawel_yfir_skipulagsradi/ „Alexandra forseti og Pawel yfir skipulagsráði“] (skoðað 14. maí 2021)</ref> Alexandra er fædd í Reykjavík og foreldrar hennar eru Iðunn Magnúsdóttir sálfræðingur og söngkona [[Fræbbblarnir|Fræbblanna]] og Valgarður Guðjónsson forritari og söngvari Fræbblanna. Áður en Alexandra hóf að starfa í stjórnmálum var hún þjónustufulltrúi hjá [[Síminn|Símanum]]. Hún gekk til liðs við Pírata árið 2014 og var í kosningastjórn flokksins fyrir alþingiskosningar árið 2017.<ref>Dv.is, [https://www.dv.is/fokus/folk/2018/05/15/hef-alltaf-vitad-ad-eg-var-odruvisi/ „Transkonan Alexandra Briem: „Hef alltaf vitað að ég var öðruvísi““] (skoðað 14. maí 2021)</ref> Hún skipaði þriðja sæti á framboðslista Pírata í borgarstjórnarkosningunum árið 2018 og varð fyrsti varaborgarfulltrúi Pírata að loknum kosningum. Hún var varaborgarfulltrúi frá 2018-2021 en tók sæti sem borgarfulltrúi og forseti borgarstjórnar í maí 2021. Alexandra er fyrsta transkonan sem tekur sæti í borgarstjórn.<ref name=":0" /> == Tilvísanir == <references/> {{Núverandi borgarfulltrúar í borgarstjórn Reykjavíkur}} [[Flokkur:Fólk fætt árið 1983]] [[Flokkur:Íslenskar konur]] [[Flokkur:Fulltrúar í borgarstjórn Reykjavíkur]] [[Flokkur:Borgarfulltrúar Pírata]] [[Flokkur:Trans konur]] 8rp1ofszy6r15ok18d2cvv30u58whcv 1892099 1892082 2024-12-16T14:56:16Z TKSnaevarr 53243 1892099 wikitext text/x-wiki {{Stjórnmálamaður | nafn = Alexandra Briem | mynd = | myndastærð = 300px | myndatexti1 = | titill = Forseti borgarstjórnar Reykjavíkur | stjórnartíð_start = [[17. maí]] [[2021]] | stjórnartíð_end = [[7. júní]] [[2022]] | forveri = [[Pawel Bartoszek]] | eftirmaður = [[Þórdís Lóa Þórhallsdóttir]] | fæddur = 1983 | fæðingarstaður = | dánardagur = | dánarstaður = | orsök_dauða = | þekktur_fyrir = | starf = | stjórnmálaflokkur = [[Píratar]] | laun = | trúarbrögð = | maki = | börn = | foreldrar = | heimasíða = | háskóli = | undirskrift = | SS1_titill = [[Borgarstjórn Reykjavíkur|Borgarfulltrúi]] í [[Reykjavík]] | SS1_frá1 = 2021 | SS1_til1 = | SS1_flokkur1 = Píratar }} '''Alexandra Briem''' (f. [[1983]]) er íslensk stjórnmálakona. Hún er borgarfulltrúi [[Píratar|Pírata]] í [[borgarstjórn Reykjavíkur]] og var forseti borgarstjórnar frá maí 2021 - júní 2022.<ref name=":0">Mbl.is, [https://www.mbl.is/frettir/innlent/2021/05/14/alexandra_forseti_og_pawel_yfir_skipulagsradi/ „Alexandra forseti og Pawel yfir skipulagsráði“] (skoðað 14. maí 2021)</ref> Alexandra er fædd í Reykjavík og foreldrar hennar eru Iðunn Magnúsdóttir sálfræðingur og söngkona [[Fræbbblarnir|Fræbblanna]] og Valgarður Guðjónsson forritari og söngvari Fræbblanna. Áður en Alexandra hóf að starfa í stjórnmálum var hún þjónustufulltrúi hjá [[Síminn|Símanum]]. Hún gekk til liðs við Pírata árið 2014 og var í kosningastjórn flokksins fyrir alþingiskosningar árið 2017.<ref>Dv.is, [https://www.dv.is/fokus/folk/2018/05/15/hef-alltaf-vitad-ad-eg-var-odruvisi/ „Transkonan Alexandra Briem: „Hef alltaf vitað að ég var öðruvísi““] (skoðað 14. maí 2021)</ref> Hún skipaði þriðja sæti á framboðslista Pírata í borgarstjórnarkosningunum árið 2018 og varð fyrsti varaborgarfulltrúi Pírata að loknum kosningum. Hún var varaborgarfulltrúi frá 2018-2021 en tók sæti sem borgarfulltrúi og forseti borgarstjórnar í maí 2021. Alexandra er fyrsta transkonan sem tekur sæti í borgarstjórn.<ref name=":0" /> == Tilvísanir == <references/> {{Núverandi borgarfulltrúar í borgarstjórn Reykjavíkur}} [[Flokkur:Fólk fætt árið 1983]] [[Flokkur:Íslenskar konur]] [[Flokkur:Fulltrúar í borgarstjórn Reykjavíkur]] [[Flokkur:Borgarfulltrúar Pírata]] [[Flokkur:Trans konur]] 4hu5gykko2b9lvktzfyygszky5h2aia 0 164510 1892164 1815185 2024-12-17T00:46:52Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892164 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | status = | image = Plat.manicatus.jpg | image_caption = karlfluga | image2 = Platycheirus manicatus (female).jpg | image2_caption = kvenfluga | regnum = [[Dýraríkið]] (''Animalia'') | phylum = [[Liðdýr]] (''Arthropoda'') | classis = [[Skordýr]] (''Insecta'') | ordo = [[Tvívængjur]] (''Diptera'') | familia = [[Sveifflugnaætt]] (''Syrphidae'') | genus = [[Platycheirus]] | species = '''P. manicatus''' | binomial = Platycheirus manicatus | binomial_authority = ([[Johann Wilhelm Meigen|Meigen]], 1822) | range_map = | range_map_caption = | synonyms = ''Syrphus alpicola'' <small>[[Theodor Emil Schummel|Schummel]], 1844</small><br>''Eristalis geniculatus'' <small>Zetterstedt, 1838</small> }} '''Snjáldursveifa'''<ref>{{Cite web|url=https://www.ni.is/biota/animalia/arthropoda/hexapoda/insecta/diptera/syrphidae/platycheirus-manicatus|title=Snjáldursveifa (Platycheirus manicatus)|website=Náttúrufræðistofnun Íslands|language=is|access-date=2021-07-27|archive-date=2021-07-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210727234055/https://www.ni.is/biota/animalia/arthropoda/hexapoda/insecta/diptera/syrphidae/platycheirus-manicatus|url-status=dead}}</ref> ([[fræðiheiti]]: ''Platycheirus manicatus''<ref name = "COL">{{cite web |url= http://www.catalogueoflife.org/annual-checklist/2011/search/all/key/platycheirus+manicatus/match/1|title= Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2019 Annual Checklist.|author= Roskov Y., Kunze T., Orrell T., Abucay L., Paglinawan L., Culham A., Bailly N., Kirk P., Bourgoin T., Baillargeon G., Decock W., De Wever A., Didžiulis V. (ed)|year= 2019|publisher= Species 2000: Naturalis, Leiden, the Netherlands. ISSN 2405-884X. TaxonID: 8660360|accessdate= 2019-11-11}}</ref>) er tiltölulega nýfundin sveifflugutegund á Íslandi og er aðallega á suðurlandi. Lirfurnar éta blaðlýs, en flugurnar nærast á blómasafa og frjókornum. Heimsútbreiðslan er [[Holarktíska svæðið|holarktísk]], nema ekki í Kanada.<ref name="Ball">{{cite book |last=Ball |first=Stuart |author2=Morris, Roger |title= Britain's Hoverflies: An Introduction to the Hoverflies of Britain |year=2013 |publisher= [[Princeton University Press]] |location= Woodstock, Oxfordshire |isbn=978-0-691-15659-0 |pages=296pp}}</ref><ref name="atlas">{{cite book |last=Ball |first=S.G. |author2=Morris, R.K.A. |title= Provisional atlas of British hoverflies (Diptera, Syrphidae) |url=https://archive.org/details/bwb_KT-588-209 |year=2000 |publisher=Biological Record Centre |location=Monks Wood, UK |isbn=1-870393-54-6 |pages=[https://archive.org/details/bwb_KT-588-209/page/n172 167] pages }}</ref><ref name="Speight">{{cite journal |last= Speight |first= M.C.D. |year= 2011 |title= Species accounts of European Syrphidae (Diptera) |journal= Syrph the Net, the database of European Syrphidae |volume= 65 |pages= 285pp | url= http://www.diptera.info/downloads/StN_Species_Accounts_Glasgow_2011.pdf }}</ref><ref name="Stubbs">{{cite book |last= Stubbs |first=Alan E. |author2=Falk, Steven J |title= British Hoverflies: An Illustrated Identification Guide |edition= 2nd |year=1983 |publisher= [[British Entomological and Natural History Society]] |location= London |isbn=1-899935-03-7 |pages=253, xvpp }}</ref><ref name="VanVeen">{{cite book |last= Van Veen |first= M.P. |title= Hoverflies of Northwest Europe, Identification Keys to the Syrphidae |type= Hardback |year= 2004 |publisher= KNNV Publishing |location= Utrecht |isbn= 90-5011-199-8 |pages= 254 }}</ref><ref>Peck, L.V. (1988). "Syrphidae". In: Soos, A. & Papp, L. (eds.). ''Catalogue of Palaearctic Diptera'' '''8''': 11-230. Akad. Kiado, Budapest.</ref><ref name="Vockeroth">{{cite book |last1= Vockeroth |first1= J.R. |year= 1992 |title= The Flower Flies of the Subfamily Syrphinae of Canada, Alaska, and Greenland (Diptera: Syrphidae). Part 18. The Insects and Arachnids of Canada |pages= 1–456 |publisher= Canadian Government Pub Centre |location= Ottawa, Ontario |isbn= 0-660-13830-1}}</ref> ==Tilvísanir== {{Reflist}} {{commonscat|Platycheirus manicatus}} {{wikilífverur|Platycheirus manicatus}} {{Stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Tvívængjur]] [[Flokkur:Sveifflugnaætt]] [[Flokkur:Skordýr á Íslandi]] b3jcuqvwykfioptfq2xyfrusssjnpna 0 164512 1892156 1745114 2024-12-17T00:23:40Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892156 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | status = | image = Platycheirus.albimanus male.2.jpg | image_caption = karlfluga | image2 = Platycheirus.albimanus fem.1.jpg | image2_caption = kvenfluga | regnum = [[Dýraríkið]] (''Animalia'') | phylum = [[Liðdýr]] (''Arthropoda'') | classis = [[Skordýr]] (''Insecta'') | ordo = [[Tvívængjur]] (''Diptera'') | familia = [[Sveifflugnaætt]] (''Syrphidae'') | genus = [[Platycheirus]] | species = '''P. albimanus''' | binomial = Platycheirus albimanus | binomial_authority = ([[Johann Wilhelm Meigen|Meigen]], 1822) | range_map = | range_map_caption = | synonyms = *''Platycheirus cyaneus'' <small>([[Francis Walker|Walker]], 1851)</small> *''Syrphus albimanus'' <small>[[Johan Christian Fabricius|Fabricius]] 1781)</small> *''Syrphus cyaneus'' <small>[[Francis Walker|Walker]], 1851</small> }} '''Blásveifa''' ([[fræðiheiti]]: ''Platycheirus albimanus'') er [[Holarktíska svæðið|holarktísk]] sveifflugutegund, og finnst einnig á Íslandi.<ref name="Ball">{{cite book |last=Ball |first=Stuart |author2=Morris, Roger |title=Britain's Hoverflies: An Introduction to the Hoverflies of Britain |year=2013 |publisher=[[Princeton University Press]] |location=Woodstock, Oxfordshire |isbn=978-0-691-15659-0 |pages=296pp}}</ref><ref name="atlas">{{cite book |last=Ball |first=S.G. |author2=Morris, R.K.A. |title=Provisional atlas of British hoverflies (Diptera, Syrphidae) |url=https://archive.org/details/bwb_KT-588-209 |year=2000 |publisher=Biological Record Centre |location=Monks Wood, UK |isbn=1-870393-54-6 |pages=[https://archive.org/details/bwb_KT-588-209/page/n172 167] pages }}</ref><ref name="Speight">{{cite journal | last = Speight | first = M.C.D. | year = 2011 | title = Species accounts of European Syrphidae (Diptera)| journal = Syrph the Net, the Database of European Syrphidae | volume = 65 | pages = 285pp | url= http://www.diptera.info/downloads/StN_Species_Accounts_Glasgow_2011.pdf }}</ref><ref name="Stubbs">{{cite book |last=Stubbs |first=Alan E. |author2=Falk, Steven J |title=British Hoverflies: An Illustrated Identification Guide |edition=2nd |year=1983 |publisher=[[British Entomological and Natural History Society]] |location=London |isbn=1-899935-03-7 |pages=253, xvpp }}</ref><ref name="VanVeen">{{cite book |last= Van Veen |first= M.P. |title= Hoverflies of Northwest Europe, Identification Keys to the Syrphidae |type= Hardback |year= 2004 |publisher= KNNV Publishing |location= Utrecht |isbn= 90-5011-199-8 |pages= 254 }}</ref><ref>Bei-Bienko, G.Y. & Steyskal, G.C. (1988) ''Keys to the Insects of the European Part of the USSR'', Volume V: Diptera and Siphonaptera, Part I. Amerind Publishing Co., New Delhi. {{ISBN|81-205-0080-6}}.</ref><ref>Coe, R.L. (1953) Diptera: Syrphidae. ''Handbks.ident.Br.insects,'' 10(1): 1-98. R.ent.Soc.London. [http://www.royensoc.co.uk/sites/default/files/Vol10_Part01.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181004053056/https://www.royensoc.co.uk/sites/default/files/Vol10_Part01.pdf |date=2018-10-04 }}</ref> ==Tilvísanir== {{Reflist}} {{commonscat|Platycheirus albimanus}} {{wikilífverur|Platycheirus albimanus}} {{Stubbur|líffræði}} [[Flokkur:Tvívængjur]] [[Flokkur:Sveifflugnaætt]] [[Flokkur:Skordýr á Íslandi]] df0pig12rluag28cie2esjcmconirjo 3 166169 1892136 1891195 2024-12-16T22:25:29Z MediaWiki message delivery 35226 Nýr hluti: /* Tech News: 2024-51 */ 1892136 wikitext text/x-wiki {{Skjalasafn| * [[Notandaspjall:Svavar Kjarrval/TechNews (safn 1)]] mars 2014 - janúar 2022}} == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> variable has been added to the [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|AbuseFilter]] to enable identifying changes made by specific tools. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets are [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|now able to directly include JSON pages]]. This means some gadgets can now be configured by administrators without needing the interface administrator permission, such as with the Geonotice gadget. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets [[mw:Extension:Gadgets#Options|can now specify page actions]] on which they are available. For example, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> will load a gadget only while editing and on history pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets can now be loaded on demand with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi> URL parameter. This can be used to replace [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|an earlier snippet]] that typically looks like <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] At wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|the Mentorship system is configured]], you can now use the Action API to get a list of a [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentor's]] mentees. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * The heading on the main page can now be configured using <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> for logged-in users and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> for logged-out users. Any CSS that was previously used to hide the heading should be removed. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Four special pages (and their API counterparts) now have a maximum database query execution time of 30 seconds. These special pages are: RecentChanges, Watchlist, Contributions, and Log. This change will help with site performance and stability. You can read [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ more details about this change] including some possible solutions if this affects your workflows. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|sticky header]] has been deployed for 50% of logged-in users on [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|more than 10 wikis]]. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|how to take part in the project]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] begins. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 11. janúar 2022 kl. 01:24 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (also known as the 2010 wikitext editor), people will now see a warning if they link to disambiguation pages. If you click "{{int:Disambiguator-review-link}}" in the warning, it will ask you to correct the link to a more specific term. You can [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|read more information]] about this completed 2021 Community Wishlist item. * You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|automatically subscribe to all of the talk page discussions]] that you start or comment in using [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. You will receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when another editor replies. This is available at most wikis. Go to your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]] and turn on "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * When asked to create a new page or talk page section, input fields can be [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"preloaded" with some text]]. This feature is now limited to wikitext pages. This is so users can't be tricked into making malicious edits. There is a discussion about [[phab:T297725|if this feature should be re-enabled]] for some content types. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] continues. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 17. janúar 2022 kl. 19:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * The following languages can now be used with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]]: BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, .SRCINFO. * You can now access your watchlist from outside of the user menu in the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|new Vector skin]]. The watchlist link appears next to the notification icons if you are at the top of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Events''' * You can see the results of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] and learn more about 14 tools which were selected this year. * You can [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translate, promote]], or comment on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|the proposals]] in the Community Wishlist Survey. Voting will begin on {{#time:j xg|2022-01-28|en}}. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 24. janúar 2022 kl. 21:38 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 31. janúar 2022 kl. 17:42 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * English Wikipedia recently set up a gadget for dark mode. You can enable it there, or request help from an [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrator]] to set it up on your wiki ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instructions and screenshot]]). * Category counts are sometimes wrong. They will now be completely recounted at the beginning of every month. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problems''' * A code-change last week to fix a bug with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]] may have caused problems with some local gadgets and user-scripts. Any code with skin-specific behaviour for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> should be updated to also check for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|A code-snippet, global search, and example are available]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 7. febrúar 2022 kl. 21:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purging]] a category page with fewer than 5,000 members will now recount it completely. This will allow editors to fix incorrect counts when it is wrong. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function has been updated so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 14. febrúar 2022 kl. 19:19 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] will now provide the standard deletion reasons (editable at <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) to use when mass-deleting pages. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * At Wikipedias, all new accounts now get the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] by default when creating an account. Communities are encouraged to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|update their help resources]]. Previously, only 80% of new accounts would get the Growth features. A few Wikipedias remain unaffected by this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * You can now prevent specific images that are used in a page from appearing in other locations, such as within PagePreviews or Search results. This is done with the markup <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. For example, <code><nowiki>[[File:Example.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] There has been a change to the HTML of Special:Contributions, Special:MergeHistory, and History pages, to support the grouping of changes by date in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|the mobile skin]]. While unlikely, this may affect gadgets and user scripts. A [[phab:T298638|list of all the HTML changes]] is on Phabricator. '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey results]] have been published. The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|ranking of prioritized proposals]] is also available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The software to play videos and audio files on pages will change soon on all wikis. The old player will be removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Toolforge's underlying operating system is being updated. If you maintain any tools there, there are two options for migrating your tools into the new system. There are [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|details, deadlines, and instructions]] on Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Administrators will soon have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete]] the associated "talk" page when they are deleting a given page. An API endpoint with this option will also be available. This was [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|a request from the 2021 Wishlist Survey]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 21. febrúar 2022 kl. 19:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When searching for edits by [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|change tags]], e.g. in page history or user contributions, there is now a dropdown list of possible tags. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Mentors using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|Growth Mentor dashboard]] will now see newcomers assigned to them who have made at least one edit, up to 200 edits. Previously, all newcomers assigned to the mentor were visible on the dashboard, even ones without any edit or ones who made hundred of edits. Mentors can still change these values using the filters on their dashboard. Also, the last choice of filters will now be saved. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The user group <code>oversight</code> was renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. You may need to update any local references to the old name, e.g. gadgets, links to Special:Listusers, or uses of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problems''' * The recent change to the HTML of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|tracking changes]] pages caused some problems for screenreaders. This is being fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Working with templates will become easier. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates|Several improvements]] are planned for March 9 on most wikis and on March 16 on English Wikipedia. The improvements include: Bracket matching, syntax highlighting colors, finding and inserting templates, and related visual editor features. * If you are a template developer or an interface administrator, and you are intentionally overriding or using the default CSS styles of user feedback boxes (the classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), please note that these classes and associated CSS will soon be removed from MediaWiki core. This is to prevent problems when the same class-names are also used on a wiki. Please let us know by commenting at [[phab:T300314]] if you think you might be affected. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 28. febrúar 2022 kl. 23:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with some interface labels last week. It will be fixed this week. This change was part of ongoing work to simplify the support for skins which do not have active maintainers. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 7. mars 2022 kl. 21:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the Wikipedia Android app [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|it is now possible]] to change the toolbar at the bottom so the tools you use more often are easier to click on. The app now also has a focused reading mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problems''' * There was a problem with the collection of some page-view data from June 2021 to January 2022 on all wikis. This means the statistics are incomplete. To help calculate which projects and regions were most affected, relevant datasets are being retained for 30 extra days. You can [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|read more on Meta-wiki]]. * There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * When [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|using <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> to find localisation messages]], it will now show all possible message keys for navigation tabs such as "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Access to [[{{#special:RevisionDelete}}]] has been expanded to include users who have <code dir=ltr>deletelogentry</code> and <code dir=ltr>deletedhistory</code> rights through their group memberships. Before, only those with the <code dir=ltr>deleterevision</code> right could access this special page. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * On the [[{{#special:Undelete}}]] pages for diffs and revisions, there will be a link back to the main Undelete page with the list of revisions. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation has announced the IP Masking implementation strategy and next steps. The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|announcement can be read here]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|Wikipedia Android app]] developers are working on [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|new functions]] for user talk pages and article talk pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''Events''' * The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 14. mars 2022 kl. 22:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translations]] are available. '''New code release schedule for this week''' * There will be four MediaWiki releases this week, instead of just one. This is an experiment which should lead to fewer problems and to faster feature updates. The releases will be on all wikis, at different times, on Monday, Tuesday, and Wednesday. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|read more about this project]]. '''Recent changes''' * You can now set how many search results to show by default in [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|your Preferences]]. This was the 12th most popular wish in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Jupyter notebooks tool [[wikitech:PAWS|PAWS]] has been updated to a new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Future changes''' * Interactive maps via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] will soon work on wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]] extension. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Please tell us] which improvements you want to see in Kartographer. You can take this survey in simple English. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 21. mars 2022 kl. 16:01 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 28. mars 2022 kl. 19:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 4. apríl 2022 kl. 21:01 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new public status page at <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. This site shows five automated high-level metrics where you can see the overall health and performance of our wikis' technical environment. It also contains manually-written updates for widespread incidents, which are written as quickly as the engineers are able to do so while also fixing the actual problem. The site is separated from our production infrastructure and hosted by an external service, so that it can be accessed even if the wikis are briefly unavailable. You can [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ read more about this project]. * On Wiktionary wikis, the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 11. apríl 2022 kl. 19:44 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-19|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-04-21|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]). * Administrators will now have [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete the associated "Talk" page]] when they are deleting a given page. An API endpoint with this option is also available. This concludes the [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11th wish of the 2021 Community Wishlist Survey]]. * On [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|selected wikis]], 50% of logged-in users will see the new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|table of contents]]. When scrolling up and down the page, the table of contents will stay in the same place on the screen. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Message boxes produced by MediaWiki code will no longer have these CSS classes: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. The styles for those classes and <code dir=ltr>messagebox</code> will be removed from MediaWiki core. This only affects wikis that use these classes in wikitext, or change their appearance within site-wide CSS. Please review any local usage and definitions for these classes you may have. This was previously announced in the [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 February issue of Tech News]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] will become compatible with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions page stabilization]]. Kartographer maps will also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] The Kartographer documentation has been thoroughly updated. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 18. apríl 2022 kl. 23:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 25. apríl 2022 kl. 22:56 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist all remaining wikis] (group 2), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on talk pages in the [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipedia app for iOS]]. You can [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY give feedback]. You can take the survey in English, German, Hebrew or Chinese. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|Most wikis]] will receive an [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|improved template dialog]] in VisualEditor and New Wikitext mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * If you use syntax highlighting while editing wikitext, you can soon activate a [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|colorblind-friendly color scheme]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Several CSS IDs related to MediaWiki interface messages will be removed. Technical editors should please [[phab:T304363|review the list of IDs and links to their existing uses]]. These include <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> and 3 others. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 2. maí 2022 kl. 19:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 9. maí 2022 kl. 15:23 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Some wikis can soon use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|add a link]] feature. This will start on Wednesday. The wikis are {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place online on May 20–22. It will be in English. There are also local [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|hackathon meetups]] in Germany, Ghana, Greece, India, Nigeria and the United States. Technically interested Wikimedians can work on software projects and learn new skills. You can also host a session or post a project you want to work on. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can soon edit translatable pages in the visual editor. Translatable pages exist on for examples Meta and Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 16. maí 2022 kl. 18:58 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Administrators using the mobile web interface can now access Special:Block directly from user pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> portal page now uses an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problems''' * The Growth team maintains a mentorship program for newcomers. Previously, newcomers weren't able to opt out from the program. Starting May 19, 2022, newcomers are able to fully opt out from Growth mentorship, in case they do not wish to have any mentor at all. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Some editors cannot access the content translation tool if they load it by clicking from the contributions menu. This problem is being worked on. It should still work properly if accessed directly via Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and user scripts developers are invited to give feedback on a [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|proposed technical policy]] aiming to improve support from MediaWiki developers. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 24. maí 2022 kl. 00:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, an <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> function has been introduced to check if an IP is in any of the ranges. Wikis are advised to combine multiple <code dir=ltr>ip_in_range()</code> expressions joined by <code>|</code> into a single expression for better performance. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|IP Info feature]] which helps abuse fighters access information about IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|has been deployed]] to all wikis as a beta feature. This comes after weeks of beta testing on test.wikipedia.org. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-05-31|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at most wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] will support fetching contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] soon. API users can set the <code>uciprange</code> parameter to get contributions from any IP range within [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|the limit]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * A new parser function will be introduced: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. It will replace existing templates named "=". It will insert an [[w:en:Equals sign|equal sign]]. This can be used to escape the equal sign in the parameter values of templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 30. maí 2022 kl. 20:29 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> function can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to replace parts of text using a [[w:en:Regular expression|regular expression]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 7. júní 2022 kl. 02:46 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July. '''Future changes''' * By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 13. júní 2022 kl. 16:59 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> attribute values, and instead use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> for all types. Tool authors should adjust any code that expects: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi>, or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20. júní 2022 kl. 20:18 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps & Wikimedia Cloud Services]] continues. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 27. júní 2022 kl. 20:03 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 4. júlí 2022 kl. 19:32 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 11. júlí 2022 kl. 19:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 18. júlí 2022 kl. 23:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 25. júlí 2022 kl. 19:27 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Improved [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|LaTeX capabilities for math rendering]] are now available in the wikis thanks to supporting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi> tags. This completes part of [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|the #59 wish]] of the 2022 Community Wishlist Survey. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Group 0]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''Future meetings''' * This week, three meetings about [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] with live interpretation will take place. On Tuesday, interpretation in Russian will be provided. On Thursday, meetings for Arabic and Spanish speakers will take place. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|See how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 1. ágúst 2022 kl. 21:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script|GUS2Wiki]] copies the information from [[{{#special:GadgetUsage}}]] to an on-wiki page so you can review its history. If your project isn't already listed on the [[d:Q113143828|Wikidata entry for Project:GUS2Wiki]] you can either run GUS2Wiki yourself or [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script#Opting|make a request to receive updates]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T121049] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-09|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-11|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). '''Future meetings''' * The [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon|Wikimania Hackathon]] will take place online from August 12–14. Don't miss [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|the pre-hacking showcase]] to learn about projects and find collaborators. Anyone can [[phab:/project/board/6030/|propose a project]] or [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|host a session]]. [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Newcomers|Newcomers are welcome]]! '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W32"/> </div> 8. ágúst 2022 kl. 19:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23627807 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-33</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W33"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Persian (Farsi) Wikipedia community decided to block IP editing from October 2021 to April 2022. The Wikimedia Foundation's Product Analytics team tracked the impact of this change. [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Editing Restriction Study/Farsi Wikipedia|An impact report]] is now available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-16|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-18|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup1.dblist Group 1]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#4_August_2022][https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#Phase_1:_Topic_containers][https://phabricator.wikimedia.org/T312672] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/33|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W33"/> </div> 15. ágúst 2022 kl. 21:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23658001 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-34</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W34"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Two problems with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps have been fixed. Maps are no longer shown as empty when a geoline was created via VisualEditor. Geolines consisting of points with QIDs (e.g., subway lines) are no longer shown with pushpins. [https://phabricator.wikimedia.org/T292613][https://phabricator.wikimedia.org/T308560] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-25|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The colours of links and visited links will change. This is to make the difference between links and other text more clear. [https://phabricator.wikimedia.org/T213778] '''Future changes''' * The new [{{int:discussiontools-topicsubscription-button-subscribe}}] button [[mw:Talk pages project/Notifications#12 August 2022|helps newcomers get answers]]. The Editing team is enabling this tool everywhere. You can turn it off in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T284489] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/34|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W34"/> </div> 23. ágúst 2022 kl. 00:13 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23675501 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-35</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W35"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] is available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup2.dblist Group 2]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. Please note that when this Beta feature is enabled, it may cause conflicts with some wiki-specific Gadgets. '''Problems''' * In recent months, there have been inaccurate numbers shown for various [[{{#special:statistics}}]] at Commons, Wikidata, and English Wikipedia. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T315693] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-30|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-09-01|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation wants to improve how Wikimedia communities report harmful incidents by building the [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System|Private Incident Reporting System (PIRS)]] to make it easy and safe for users to make reports. You can leave comments on the talk page, by answering the [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System#Phase 1|questions provided]]. If you have ever faced a harmful situation that you wanted to report/reported, join a PIRS interview to share your experience. To sign up [[m:Special:EmailUser/MAna_(WMF)|please email]] <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:MAna (WMF)|Madalina Ana]]</span>. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/35|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W35"/> </div> 29. ágúst 2022 kl. 23:06 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23725814 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-36</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W36"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/36|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-09-06|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-09-08|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] On Special pages that only have one tab, the tab-bar's row will be hidden in the Vector-2022 skin to save space. The row will still show if Gadgets use it. Gadgets that currently append directly to the CSS id of <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>#p-namespaces</code></bdi> should be updated to use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:ResourceLoader/Core_modules#addPortletLink|mw.util.addPortletLink]]</code></bdi> function instead. Gadgets that style this id should consider also targeting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>#p-associated-pages</code></bdi>, the new id for this row. [[phab:T316908|Examples are available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316908][https://phabricator.wikimedia.org/T313409] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/36|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W36"/> </div> 5. september 2022 kl. 23:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23757743 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-37</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W37"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The search servers have been upgraded to a new major version. If you notice any issues with searching, please report them on [[phab:project/view/1849/|Phabricator]]. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/XPCTYYTN67FVFKN6XOHULJVGUO44J662] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|Syntax highlighting]] is now tracked as an [[mw:Special:MyLanguage/Manual:$wgExpensiveParserFunctionLimit|expensive parser function]]. Only 500 expensive function calls can be used on a single page. Pages that exceed the limit are added to a [[:Category:{{MediaWiki:expensive-parserfunction-category}}|tracking category]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316858] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/37|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W37"/> </div> 13. september 2022 kl. 01:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23787318 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-38</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W38"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/38|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Two database fields in the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>templatelinks</nowiki></code></bdi> table are now being dropped: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>tl_namespace</nowiki></code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>tl_title</nowiki></code></bdi>. Any queries that rely on these fields need to be changed to use the new normalization field called <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>tl_target_id</nowiki></code></bdi>. See <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[phab:T299417|T299417]]</span> for more information. This is part of [[w:Database normalization|normalization]] of links tables. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/U2U6TXIBABU3KDCVUOITIGI5OJ4COBSW/][https://www.mediawiki.org/wiki/User:ASarabadani_(WMF)/Database_for_devs_toolkit/Concepts/Normalization] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * In [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps, you can use icons on markers for common points of interest. On Tuesday, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Icons|previous icon set]] will be updated to [https://de.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Hilfe:Extension:Kartographer/Icons version maki 7.2]. That means, around 100 new icons will be available. Additionally, all existing icons were updated for clarity and to make them work better in international contexts. [https://phabricator.wikimedia.org/T302861][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Update_maki_icons] '''Future changes''' * In a [[m:Content_Partnerships_Hub/Software/Volunteer_developers_discussion_at_Wikimania_2022|group discussion at Wikimania]], more than 30 people talked about how to make content partnership software in the Wikimedia movement more sustainable. What kind of support is acceptable for volunteer developers? Read the summary and [[m:Talk:Content Partnerships Hub/Software/Volunteer developers discussion at Wikimania 2022|leave your feedback]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/38|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W38"/> </div> <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</span> 19. september 2022 kl. 22:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23826293 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-39</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W39"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid clients should be updated to allow for space-separated multi-values in the <bdi lang="en" dir="ltr"><code>rel</code></bdi> attribute of links. Further details are in <bdi lang="en" dir="ltr">[[phab:T315209|T315209]]</bdi>. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|Visual diffs]] will become available to all users, except at the Wiktionaries and Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T314588] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|Talk pages on the mobile site]] will change at the Arabic, Bangla, Chinese, French, Haitian Creole, Hebrew, Korean, and Vietnamese Wikipedias. They should be easier to use and provide more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T318302] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Mobile] * In the [[mw:Lua/Scripting|{{ns:828}}]] namespace, pages ending with <bdi lang="en" dir="ltr"><code>.json</code></bdi> will be treated as JSON, just like they already are in the {{ns:2}} and {{ns:8}} namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T144475] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/39|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W39"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. september 2022 kl. 00:30 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23860085 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-40</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W40"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can now show geopoints from Wikidata, via QID or SPARQL query. Previously, this was only possible for geoshapes and geolines. [https://phabricator.wikimedia.org/T307695] [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Geopoints_via_QID] * The [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award 2022]] is looking for nominations. You can recommend tools until 12 October. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|Talk pages on the mobile site]] will change at the Arabic, Bangla, Chinese, French, Haitian Creole, Hebrew, Korean, and Vietnamese Wikipedias. They should be easier to use and provide more information. (Last week's release was delayed) [https://phabricator.wikimedia.org/T318302] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Mobile] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>scribunto-console</code></bdi> API module will require a [[mw:Special:MyLanguage/API:Tokens|CSRF token]]. This module is documented as internal and use of it is not supported. [[phab:T212071|[5]]] * The Vector 2022 skin will become the default across the smallest Wikimedia projects. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#Deployment_plan_and_timeline|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/40|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W40"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. október 2022 kl. 00:24 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23885489 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-41</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W41"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/41|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * On some wikis, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps in full size view will be able to display nearby articles. After a feedback period, more wikis will follow. [https://phabricator.wikimedia.org/T316782][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Nearby_articles] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W41"/> </div> 10. október 2022 kl. 14:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23912412 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-42</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W42"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The recently implemented feature of [[phab:T306883|article thumbnails in Special:Search]] will be limited to Wikipedia projects only. Further details are in [[phab:T320510|T320510]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Structured_Data_Across_Wikimedia/Search_Improvements] * A bug that caused problems in loading article thumbnails in Special:Search has been fixed. Further details are in [[phab:T320406|T320406]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Lua module authors can use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua_reference_manual#mw.loadJsonData|mw.loadJsonData()]]</code></bdi> to load data from JSON pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T217500] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Lua module authors can enable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua_reference_manual#Strict_library|require( "strict" )]]</code></bdi> to add errors for some possible code problems. This replaces "[[wikidata:Q16748603|Module:No globals]]" on most wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T209310] '''Future changes''' * The [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated at most wikis. The "{{int:discussiontools-replylink}}" button will look different after this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T320683] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/42|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W42"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. október 2022 kl. 21:46 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23943992 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-43</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W43"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/43|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There have been some minor visual fixes in Special:Search, regarding audio player alignment and image placeholder height. Further details are in [[phab:T319230|T319230]]. * On Wikipedias, a new [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|preference]] has been added to hide article thumbnails in Special:Search. Full details are in [[phab:T320337|T320337]]. '''Problems''' * Last week, three wikis ({{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ruwiki/en}}) had read-only access for 25 minutes. This was caused by a hardware problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T320990] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-10-25|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-10-27|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-aswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-banwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-barwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bat smgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bclwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-be x oldwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-biwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bjnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bpywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-brwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bugwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bxrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304549] * Starting on Wednesday October 26, 2022, the list of mentors will be upgraded [[d:Q14339834 | at wikis where Growth mentorship is available]]. The mentorship system will continue to work as it does now. The signup process [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list#add|will be replaced]], and a new management option will be provided. Also, this change simplifies [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list#create|the creation of mentorship systems at Wikipedias]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314858][https://phabricator.wikimedia.org/T310905][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Growth/Structured_mentor_list] * Pages with titles that start with a lower-case letter according to Unicode 11 will be renamed or deleted. There is a list of affected pages at <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:Unicode 11 case map migration]]</bdi>. More information can be found at [[phab:T292552|T292552]]. * The Vector 2022 skin will become the default across the smallest Wikipedias. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#smallest-1|Learn more]]. '''Future changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|Reply tool]] and [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|New Topic tool]] will soon get a [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Special characters|special characters menu]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T249072] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/43|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W43"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. október 2022 kl. 21:23 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23975411 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-44</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W44"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When using keyboard navigation on a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map, the focus will become more visible. [https://phabricator.wikimedia.org/T315997] * In {{#special:RecentChanges}}, you can now hide the log entries for new user creations with the filter for "{{int:rcfilters-filter-newuserlogactions-label}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T321155] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-11-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|maps dialog]] in VisualEditor now has some help texts. [https://phabricator.wikimedia.org/T318818] * It is now possible to select the language of a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor via a dropdown menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T318817] * It is now possible to add a caption to a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T318815] * It is now possible to hide the frame of a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T318813] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/44|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W44"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 31. október 2022 kl. 21:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23977539 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-45</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W45"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * An updated version of the [[m:Special:MyLanguage/EventCenter/Registration|Event Registration]] tool is now available for testing at [[testwiki:|testwiki]] and [[test2wiki:| test2wiki]]. The tool provides features for event organizers and participants. Your feedback is welcome at our [[m:Talk:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|project talkpage]]. More information about [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|the project]] is available. [https://phabricator.wikimedia.org/T318592] '''Problems''' * Twice last week, for about 45 minutes, some files and thumbnails failed to load and uploads failed, mostly for logged-in users. The cause is being investigated and an incident report will be available soon. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/45|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W45"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 8. nóvember 2022 kl. 00:32 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24001035 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-46</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W46"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' * At Wikidata, an interwiki link can now point to a redirect page if certain conditions are met. This new feature is called [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata:Sitelinks_to_redirects|sitelinks to redirects]]. It is needed when one wiki uses one page to cover multiple concepts but another wiki uses more pages to cover the same concepts. Your [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata talk:Sitelinks to redirects|feedback on the talkpage]] of the new proposed guideline is welcome. [https://phabricator.wikimedia.org/T278962] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikinews.org/ www.wikinews.org]</span>, <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiversity.org/ www.wikiversity.org]</span>, and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikivoyage.org/ www.wikivoyage.org]</span> portal pages now use an automated update system. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-11-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * There will be a new link to directly "Edit template data" on Template pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T316759] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Wikis where mobile [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] are enabled ([[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Deployment Status|these ones]]) will soon use full CSS styling to display any templates that are placed at the top of talk pages. To adapt these “talk page boxes” for narrow mobile devices you can use media queries, such as in [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Module:Message_box/tmbox.css&oldid=1097618699#L-69 this example]. [https://phabricator.wikimedia.org/T312309] * Starting in January 2023, [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] will be [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2023 Changes Update|running the Community Wishlist Survey (CWS) every two years]]. This means that in 2024, there will be no new proposals or voting. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/46|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W46"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. nóvember 2022 kl. 21:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24071290 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-47</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W47"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/47|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The display of non-free media in the search bar and for article thumbnails in Special:Search has been deactivated. Further details are in [[phab:T320661|T320661]]. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-11-22|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-11-24|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/47|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W47"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. nóvember 2022 kl. 23:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24071290 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-48</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W48"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/48|Translations]] are available. '''Recent changes''' * A new preference, “Enable limited width mode”, has been added to the [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|Vector 2022 skin]]. The preference is also available as a toggle on every page if your monitor is 1600 pixels or wider. It allows for increasing the width of the page for logged-out and logged-in users. [https://phabricator.wikimedia.org/T319449] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-11-29|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-12-01|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]). * Mathematical formulas shown in SVG image format will no longer have PNG fall-backs for browsers that don't support them. This is part of work to modernise the generation system. Showing only PNG versions was the default option until in February 2018. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/3BGOKWJIZGL4TC4HJ22ICRU2SEPWGCR4/][https://phabricator.wikimedia.org/T311620][https://phabricator.wikimedia.org/T186327] * On [[phab:P40224|some wikis]] that use flagged revisions, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs#Special:Contributions|a new checkbox will be added]] to Special:Contributions that enables you to see only the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]] by a user. [https://phabricator.wikimedia.org/T321445] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] How media is structured in the parser's HTML output will change early next week at [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train#Wednesday group1 wikis] (but not Wikimedia Commons or Meta-Wiki). This change improves the accessibility of content, and makes it easier to write related CSS. You may need to update your site-CSS, or userscripts and gadgets. There are [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser_Unification/Media_structure/FAQ|details on what code to check, how to update the code, and where to report any related problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314318] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/48|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W48"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. nóvember 2022 kl. 20:03 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24114342 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-49</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W49"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Wikisources use a tool called ProofreadPage. ProofreadPage uses OpenSeadragon which is an open source tool. The OpenSeadragon JavaScript API has been significantly re-written to support dynamically loading images. The functionality provided by the older version of the API should still work but it is no longer supported. User scripts and gadgets should migrate over to the newer version of the API. The functionality provided by the newer version of the API is [[mw:Extension:Proofread_Page/Page_viewer#JS_API|documented on MediaWiki]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308098][https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:Proofread_Page/Edit-in-Sequence] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-12-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-12-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/49|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W49"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. desember 2022 kl. 00:41 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24151590 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-50</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W50"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * An [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Mobile|A/B test has begun]] at 15 Wikipedias for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|DiscussionTools on mobile]]. Half of the editors on the [[mw:Reading/Web/Mobile|mobile web site]] will have access to the {{int:discussiontools-replybutton}} tool and other features. [https://phabricator.wikimedia.org/T321961] * The character <code>=</code> cannot be used in new usernames, to make usernames work better with templates. Existing usernames are not affected. [https://phabricator.wikimedia.org/T254045] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-12-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-12-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML markup used by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] to [[mw:Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Usability#Phase_1:_Topic_containers|show discussion metadata below section headings]] will be inserted after these headings, not inside of them. This change improves the accessibility of discussion pages for screen reader software. [https://phabricator.wikimedia.org/T314714] '''Events''' * The fourth edition of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award]] will happen online on [https://zonestamp.toolforge.org/1671210002 Friday 16 December 2022 at 17:00 UTC]! The event will be live-streamed on YouTube in the [https://www.youtube.com/user/watchmediawiki MediaWiki channel] and added to Commons afterwards. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/50|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W50"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. desember 2022 kl. 23:35 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24216570 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-51</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W51"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 9 January 2023. '''Recent changes''' * On a user's contributions page, you can filter it for edits with a tag like 'reverted'. Now, you can also filter for all edits that are not tagged like that. This was part of a Community Wishlist 2022 request. [https://phabricator.wikimedia.org/T119072] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new function has been used for gadget developers to add content underneath the title on article pages. This is considered a stable API that should work across all skins. [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Core_modules#addSubtitle|Documentation is available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316830] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[test2wiki:|One of our test wikis]] is now being served from a new infrastructure powered by [[w:Kubernetes|Kubernetes]] ([[wikitech:MediaWiki On Kubernetes|read more]]). More Wikis will switch to this new infrastructure in early 2023. Please test and let us know of any issues. [https://phabricator.wikimedia.org/T290536] '''Problems''' * Last week, all wikis had no edit access for 9 minutes. This was caused by a database problem. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2022-12-13_sessionstore] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week or next week. * The word "{{int:discussiontools-replybutton}}" is very short in some languages, such as Arabic ("<bdi lang="ar">ردّ</bdi>"). This makes the {{int:discussiontools-preference-label}} button on talk pages difficult to use. An arrow icon will be added to those languages. This will only be visible to editors who have the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] turned on. [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#Status] [https://phabricator.wikimedia.org/T323537] '''Future changes''' * Edits can be automatically "tagged" by the system software or the {{int:Abusefilter}} system. Those tags link to a help page about the tags. Soon they will also link to Recent Changes to let you see other edits tagged this way. This was a Community Wishlist 2022 request. [https://phabricator.wikimedia.org/T301063] * The Trust & Safety tools team [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System/Timeline and Updates|have shared new plans]] for building the Private Incident Reporting System. The system will make it easier for editors to ask for help if they are harassed or abused. * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|Realtime Preview for Wikitext]] is coming out of beta as an enabled feature for every user of the 2010 Wikitext [[mw:Special:MyLanguage/Editor|editor]] in the week of January 9, 2023. It will be available to use via the toolbar in the 2010 Wikitext editor. The feature was the 4th most popular wish of the Community Wishlist Survey 2021. '''Events''' * You can now [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2023/Participate|register for the Wikimedia Hackathon 2023]], taking place on May 19–21 in Athens, Greece. You can also apply for a scholarship until January 14th. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/51|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W51"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 20. desember 2022 kl. 00:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24258101 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-02</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can use tags to filter edits in the recent changes feed or on your watchlist. You can now use tags to filter out edits you don't want to see. Previously you could only use tags to focus on the edits with those tags. [https://phabricator.wikimedia.org/T174349] * [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] shows all pages that link to a specific page. There is now a [https://wlh.toolforge.org prototype] for how to sort those pages alphabetically. You can see the discussion in the [[phab:T4306|Phabricator ticket]]. * You can now use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thanks]] function on your watchlist and the user contribution page. [https://phabricator.wikimedia.org/T51541] * A wiki page can be moved to give it a new name. You can now get a dropdown menu with common reasons when you move a page. This is so you don't have to write the explanation every time. [https://phabricator.wikimedia.org/T325257] * [[m:Special:MyLanguage/Matrix.org|Matrix]] is a chat tool. You can now use <code>matrix:</code> to create Matrix links on wiki pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T326021] * You can filter out translations when you look at the recent changes on multilingual wikis. This didn't hide translation pages. You can now also hide subpages which are translation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T233493] '''Changes later this week''' * [[m:Special:MyLanguage/Real Time Preview for Wikitext|Realtime preview for wikitext]] is a tool which lets editors preview the page when they edit wikitext. It will be enabled for all users of the 2010 wikitext editor. You will find it in the editor toolbar. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2023-01-10|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2023-01-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-10|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-11|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-12|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W02"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. janúar 2023 kl. 01:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24342971 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-03</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/03|Translations]] are available. '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The URLs in "{{int:last}}" links on page history now contain <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>diff=prev&oldid=[revision ID]</nowiki></code></bdi> in place of <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>diff=[revision ID]&oldid=[revision ID]</nowiki></code></bdi>. This is to fix a problem with links pointing to incorrect diffs when history was filtered by a tag. Some user scripts may break as a result of this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T243569] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * Some [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|changes to the appearance of talk pages]] have only been available on <code>{{ns:1}}:</code> and <code>{{ns:3}}:</code> namespaces. These will be extended to other talk namespaces, such as <code>{{ns:5}}:</code>. They will continue to be unavailable in non-talk namespaces, including <code>{{ns:4}}:</code> pages (e.g., at the Village Pump). You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|change your preferences]] ([[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T325417] *On Wikisources, when an image is zoomed or panned in the Page: namespace, the same zoom and pan settings will be remembered for all Page: namespace pages that are linked to a particular Index: namespace page. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/ProofreadPage/+/868841] * The Vector 2022 skin will become the default for the English Wikipedia desktop users. The change will take place on January 18 at 15:00 UTC. [[:en:w:Wikipedia:Vector 2022|Learn more]]. '''Future changes''' * The 2023 edition of the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey]], which invites contributors to make technical proposals and vote for tools and improvements, starts next week on 23 January 2023 at 18:00 UTC. You can start drafting your proposals in [[m:Community Wishlist Survey/Sandbox|the CWS sandbox]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W03"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. janúar 2023 kl. 01:11 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24381020 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-04</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/04|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, for ~15 minutes, all wikis were unreachable for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a timing issue. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-01-17_MediaWiki] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * If you have the Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project|DiscussionTools]] enabled, the appearance of talk pages will add more information about discussion activity. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Usability#Status][https://phabricator.wikimedia.org/T317907] * The 2023 edition of the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey]] (CWS), which invites contributors to make technical proposals and vote for tools and improvements, starts on Monday 23 January 2023 at [https://zonestamp.toolforge.org/1674496814 18:00 UTC]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W04"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. janúar 2023 kl. 23:46 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24418874 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-05</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/05|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, for ~15 minutes, some users were unable to log in or edit pages. This was caused by a problem with session storage. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-01-24_sessionstore_quorum_issues] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Wikis that use localized numbering schemes for references need to add new CSS. This will help to show citation numbers the same way in all reading and editing modes. If your wiki would prefer to do it yourselves, please see the [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|details and example CSS to copy from]], and also add your wiki to the list. Otherwise, the developers will directly help out starting the week of February 5. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W05"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 31. janúar 2023 kl. 00:06 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24455949 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-06</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], logged-out users using the full-width toggle will be able to see the setting of their choice even after refreshing pages or opening new ones. This only applies to wikis where Vector 2022 is the default. [https://phabricator.wikimedia.org/T321498] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * Previously, we announced when some wikis would be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. These switches will not be announced any more, as the read-only time has become non-significant. Switches will continue to happen at 7AM UTC on Tuesdays and Thursdays. [https://phabricator.wikimedia.org/T292543#8568433] * Across all the wikis, in the Vector 2022 skin, logged-in users will see the page-related links such as "What links here" in a [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page_tools|new side menu]]. It will be displayed on the other side of the screen. This change had previously been made on Czech, English, and Vietnamese Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T328692] *[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey 2023]] will stop receiving new proposals on [https://zonestamp.toolforge.org/1675706431 Monday, 6 February 2023, at 18:00 UTC]. Proposers should complete any edits by then, to give time for [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translations]] and review. Voting will begin on Friday, 10 February. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadgets and user scripts will be changing to load on desktop and mobile sites. Previously they would only load on the desktop site. It is recommended that wiki administrators audit the [[MediaWiki:Gadgets-definition|gadget definitions]] prior to this change, and add <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>skins=…</code></bdi> for any gadgets which should not load on mobile. [https://phabricator.wikimedia.org/T328610 More details are available]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W06"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. febrúar 2023 kl. 10:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24491749 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-07</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/07|Translations]] are available. '''Problems''' * On wikis where patrolled edits are enabled, changes made to the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|mentor list]] by autopatrolled mentors are not correctly marked as patrolled. It will be fixed later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T328444] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * The Reply tool and other parts of [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|DiscussionTools]] will be deployed for all editors using the mobile site. You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Mobile#Status_Updates|read more about this decision]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T298060] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T328287][https://phabricator.wikimedia.org/T327920][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W07"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. febrúar 2023 kl. 01:49 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24540832 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-08</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/08|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, during planned maintenance of Cloud Services, unforeseen complications forced the team to turn off all tools for 2–3 hours to prevent data corruption. Work is ongoing to prevent similar problems in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T329535] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). *The voting phase for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey 2023]] ends on [https://zonestamp.toolforge.org/1677261621 24 February at 18:00 UTC]. The results of the survey will be announced on 28 February. '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T328287][https://phabricator.wikimedia.org/T327920][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W08"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. febrúar 2023 kl. 01:58 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24570514 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-09</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/09|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, in some areas of the world, there were problems with loading pages for 20 minutes and saving edits for 55 minutes. These issues were caused by a problem with our caching servers due to unforseen events during a routine maintenance task. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-02-22_wiki_outage][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-02-22_read_only] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W09"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. febrúar 2023 kl. 23:47 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24634242 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-10</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Community Wishlist Survey 2023 edition has been concluded. Community Tech has [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Results|published the results]] of the survey and will provide an update on what is next in April 2023. * On wikis which use [[mw:Special:MyLanguage/Writing_systems|LanguageConverter]] to handle multiple writing systems, articles which used custom conversion rules in the wikitext (primarily on Chinese Wikipedia) would have these rules applied inconsistently in the table of contents, especially in the Vector 2022 skin. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T306862] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * A search system has been added to the [[Special:Preferences|Preferences screen]]. This will let you find different options more easily. Making it work on mobile devices will happen soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T313804] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W10"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. mars 2023 kl. 23:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24676916 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-11</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/11|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-cbk_zamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cdowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cebwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ckbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-csbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-itwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542][https://phabricator.wikimedia.org/T304550] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W11"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. mars 2023 kl. 23:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24700189 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-12</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/12|Translations]] are available. '''Problems''' * Last week, some users experienced issues loading image thumbnails. This was due to incorrectly cached images. [https://phabricator.wikimedia.org/T331820] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] A link to the user's [[{{#special:CentralAuth}}]] page will appear on [[{{#special:Contributions}}]] — some user scripts which previously added this link may cause conflicts. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Admins and patrollers/Add link to CentralAuth on Special:Contributions|voted #17 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The [[{{#special:AbuseFilter}}]] edit window will be resizable and larger by default. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Anti-harassment/Make the AbuseFilter edit window resizable and larger by default|voted #80 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. * There will be a new option for Administrators when they are unblocking a user, to add the unblocked user’s user page to their watchlist. This will work both via [[{{#special:Unblock}}]] and via the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T257662] '''Meetings''' * You can join the next meeting with the Wikipedia mobile apps teams. During the meeting, we will discuss the current features and future roadmap. The meeting will be on [https://zonestamp.toolforge.org/1679677204 24 March at 17:00 (UTC)]. See [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Office Hours|details and how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W12"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. mars 2023 kl. 01:26 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24732558 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-13</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] condition limit was increased from 1000 to 2000. [https://phabricator.wikimedia.org/T309609] * [[:m:Special:MyLanguage/Global AbuseFilter#Locally disabled actions|Some Global AbuseFilter]] actions will no longer apply to local projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T332521] * Desktop users are now able to subscribe to talk pages by clicking on the {{int:discussiontools-newtopicssubscription-button-subscribe-label}} link in the {{int:toolbox}} menu. If you subscribe to a talk page, you receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when new topics are started on that talk page. This is separate from putting the page on your watchlist or subscribing to a single discussion. [https://phabricator.wikimedia.org/T263821] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You will be able to choose [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|visual diffs]] on all [[m:Special:MyLanguage/Help:Page history|history pages]] at the Wiktionaries and Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T314588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The legacy [[mw:Mobile Content Service|Mobile Content Service]] is going away in July 2023. Developers are encouraged to switch to Parsoid or another API before then to ensure service continuity. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/4MVQQTONJT7FJAXNVOFV3WWVVMCHRINE/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W13"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. mars 2023 kl. 01:14 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24780854 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-14</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The system for automatically creating categories for the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Babel|Babel]] extension has had several important changes and fixes. One of them allows you to insert templates for automatic category descriptions on creation, allowing you to categorize the new categories. [https://phabricator.wikimedia.org/T211665][https://phabricator.wikimedia.org/T64714][https://phabricator.wikimedia.org/T170654][https://phabricator.wikimedia.org/T184941][https://phabricator.wikimedia.org/T33074] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Some older [[w:en:Web browser|Web browsers]] will stop being able to use [[w:en:JavaScript|JavaScript]] on Wikimedia wikis from this week. This mainly affects users of Internet Explorer 11. If you have an old web browser on your computer you can try to upgrade to a newer version. [https://phabricator.wikimedia.org/T178356] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The deprecated <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.hoverIntent</code></bdi> module has been removed. This module could be used by gadgets and user scripts, to create an artificial delay in how JavaScript responds to a hover event. Gadgets and user scripts should now use jQuery <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>hover()</code></bdi> or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>on()</code></bdi> instead. Examples can be found in the [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#jquery.hoverIntent|migration guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T311194] * Some of the links in [[{{#special:SpecialPages}}]] will be re-arranged. There will be a clearer separation between links that relate to all users, and links related to your own user account. [https://phabricator.wikimedia.org/T333242] * You will be able to hide the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|Reply button]] in archived discussion pages with a new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>__ARCHIVEDTALK__</nowiki></code></bdi> magic word. There will also be a new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.mw-archivedtalk</code></bdi> CSS class for hiding the Reply button in individual sections on a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T249293][https://phabricator.wikimedia.org/T295553][https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/DiscussionTools/+/738221] '''Future changes''' * The Vega software that creates data visualizations in pages, such as graphs, will be upgraded to the newest version in the future. Graphs that still use the very old version 1.5 syntax may stop working properly. Most existing uses have been found and updated, but you can help to check, and to update any local documentation. [[phab:T260542|Examples of how to find and fix these graphs are available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W14"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. apríl 2023 kl. 23:40 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24820268 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] In the visual editor, it is now possible to edit captions of images in galleries without opening the gallery dialog. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Editing/Editable gallery captions in Visual Editor|voted #61 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T190224] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] You can now receive notifications when another user edits your user page. See the "{{int:Echo-category-title-edit-user-page}}" option in [[Special:Preferences#mw-prefsection-echo|your Preferences]]. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Anti-harassment/Notifications for user page edits|voted #3 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T3876] '''Problems''' * There was a problem with all types of CentralNotice banners still being shown to logged-in users even if they had [[Special:Preferences#mw-prefsection-centralnotice-banners|turned off]] specific banner types. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T331671] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-arywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dinwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dsbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-eewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-elwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-emlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-eowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-etwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-euwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-extwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tumwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ffwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiu_vrowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frpwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-furwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gcrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-glwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-glkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gomwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gotwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-guwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gvwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304551][https://phabricator.wikimedia.org/T308133] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W15"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. apríl 2023 kl. 20:05 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24851886 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/16|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#Show_nearby_articles|nearby articles on a Kartographer map]] with the button for the new feature "{{int:Kartographer-sidebar-nearbybutton}}". Six wikis have been testing this feature since October. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Nearby_articles#Implementation][https://phabricator.wikimedia.org/T334079] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The [[m:Special:GlobalWatchlist|Special:GlobalWatchlist]] page now has links for "{{int:globalwatchlist-markpageseen}}" for each entry. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Button to mark a single change as read in the global watch list|voted #161 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334246] '''Problems''' * At Wikimedia Commons, some thumbnails have not been getting replaced correctly after a new version of the image is uploaded. This should be fixed later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T331138][https://phabricator.wikimedia.org/T333042] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] For the last few weeks, some external tools had inconsistent problems with logging-in with OAuth. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T332650] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W16"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. apríl 2023 kl. 01:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24881071 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The date-selection menu on pages such as [[{{#special:Contributions}}]] will now show year-ranges that are in the current and past decade, instead of the current and future decade. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Miscellaneous/Change year range shown in date selection popup|voted #145 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334316] '''Problems''' * Due to security issues with the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]], graphs have been disabled in all Wikimedia projects. Wikimedia Foundation teams are working to respond to these vulnerabilities. [https://phabricator.wikimedia.org/T334940] * For a few days, it was not possible to save some kinds of edits on the mobile version of a wiki. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T334797][https://phabricator.wikimedia.org/T334799][https://phabricator.wikimedia.org/T334794] '''Changes later this week''' * All wikis will be read-only for a few minutes on April 26. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1682517653 14:00 UTC]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The Editing team plans an A/B test for [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|a usability analysis of the Talk page project]]. The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Analysis|planned measurements are available]]. Your wiki [[phab:T332946|may be invited to participate]]. Please suggest improvements to the measurement plan at [[mw:Talk:Talk pages project/Usability|the discussion page]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2023-2024|The Wikimedia Foundation annual plan 2023-2024 draft is open for comment and input]] until May 19. The final plan will be published in July 2023 on Meta-wiki. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W17"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. apríl 2023 kl. 22:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24933592 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The content attribution tools [[mw:Special:MyLanguage/Who Wrote That?|Who Wrote That?]], [[xtools:authorship|XTools Authorship]], and [[xtools:blame|XTools Blame]] now support the French and Italian Wikipedias. More languages will be added in the near future. This is part of the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Extend "Who Wrote That?" tool to more wikis|#7 wish in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243711][https://phabricator.wikimedia.org/T270490][https://phabricator.wikimedia.org/T334891] * The [[:commons:Special:MyLanguage/Commons:Video2commons|Video2commons]] tool has been updated. This fixed several bugs related to YouTube uploads. [https://github.com/toolforge/video2commons/pull/162/commits] * The [[{{#special:Preferences}}]] page has been redesigned on mobile web. The new design makes it easier to browse the different categories and settings at low screen widths. You can also now access the page via a link in the Settings menu in the mobile web sidebar. [https://www.mediawiki.org/wiki/Moderator_Tools/Content_moderation_on_mobile_web/Preferences] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W18"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. maí 2023 kl. 01:45 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24966974 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] Last week, Community Tech released the first update for providing [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|better diffs]], the #1 request in the 2022 Community Wishlist Survey. [[phab:T324759|This update]] adds legends and tooltips to inline diffs so that users unfamiliar with the blue and yellow highlights can better understand the type of edits made. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] When you close an image that is displayed via MediaViewer, it will now return to the wiki page instead of going back in your browser history. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Return to the article when closing the MediaViewer|voted #65 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T236591] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|SyntaxHighlight]] extension now supports <bdi lang="en" dir="ltr"><code>wikitext</code></bdi> as a selected language. Old alternatives that were used to highlight wikitext, such as <bdi lang="en" dir="ltr"><code>html5</code></bdi>, <bdi lang="en" dir="ltr"><code>moin</code></bdi>, and <bdi lang="en" dir="ltr"><code>html+handlebars</code></bdi>, can now be replaced. [https://phabricator.wikimedia.org/T29828] * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating pages with preloaded text|Preloading text to new pages/sections]] now supports preloading from localized MediaWiki interface messages. [https://cs.wikipedia.org/wiki/User_talk:Martin_Urbanec_(WMF)?action=edit&section=new&preload=MediaWiki:July Here is an example] at the {{int:project-localized-name-cswiki/en}} that uses <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>preload=MediaWiki:July</nowiki></code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T330337] '''Problems''' * Graph Extension update: Foundation developers have completed upgrading the visualization software to Vega5. Existing community graphs based on Vega2 are no longer compatible. Communities need to update local graphs and templates, and shared lua modules like <bdi lang="de" dir="ltr">[[:de:Modul:Graph]]</bdi>. The [https://vega.github.io/vega/docs/porting-guide/ Vega Porting guide] provides the most comprehensive detail on migration from Vega2 and [https://www.mediawiki.org/w/index.php?title=Template:Graph:PageViews&action=history here is an example migration]. Vega5 has currently just been enabled on mediawiki.org to provide a test environment for communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T334940#8813922] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Until now, all new OAuth apps went through manual review. Starting this week, apps using identification-only or basic authorizations will not require review. [https://phabricator.wikimedia.org/T67750] '''Future changes''' * During the next year, MediaWiki will stop using IP addresses to identify logged-out users, and will start automatically assigning unique temporary usernames. Read more at [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates|IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates]]. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#What should it look like?|join the discussion]] about the [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates#What will temporary usernames look like?|format of the temporary usernames]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T332805] * There will be an [[:w:en:A/B testing|A/B test]] on 10 Wikipedias where the Vector 2022 skin is the default skin. Half of logged-in desktop users will see an interface where the different parts of the page are more clearly separated. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2023-05 Zebra9 A/B test|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T333180][https://phabricator.wikimedia.org/T335972] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] <code>jquery.tipsy</code> will be removed from the MediaWiki core. This will affect some user scripts. Many lines with <code>.tipsy(</code> can be commented out. <code>OO.ui.PopupWidget</code> can be used to keep things working like they are now. You can [[phab:T336019|read more]] and [[:mw:Help:Locating broken scripts|read about how to find broken scripts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T336019] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W19"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. maí 2023 kl. 00:36 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=24998636 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Translations]] are available. '''Problems''' * Citations that are automatically generated based on [[d:Q33057|ISBN]] are currently broken. This affects citations made with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User_guide/Citations-Full#Automatic|VisualEditor Automatic tab]], and the use of the citoid API in gadgets and user scripts. Work is ongoing to restore this feature. [https://phabricator.wikimedia.org/T336298] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-gorwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hakwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hifwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hsbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-htwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-igwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ilowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-inhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jvwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308134] '''Future changes''' * There is a recently formed team at the Wikimedia Foundation which will be focusing on experimenting with new tools. Currently they are building [[m:Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI|a prototype ChatGPT plugin that allows information generated by ChatGPT to be properly attributed]] to the Wikimedia projects. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and userscript developers should replace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.cookie</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mediawiki.cookie</code></bdi>. The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.cookie</code></bdi> library will be removed in ~1 month, and staff developers will run a script to replace any remaining uses at that time. [https://phabricator.wikimedia.org/T336018] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W20"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. maí 2023 kl. 21:45 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25011501 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The "recent edits" time period for page watchers is now 30 days. It used to be 180 days. This was a [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Change information about the number of watchers on a page|Community Wishlist Survey proposal]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T336250] '''Changes later this week''' * An [[mw:special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Impact|improved impact module]] will be available at Wikipedias. The impact module is a feature available to newcomers [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary#Newcomer homepage|at their personal homepage]]. It will show their number of edits, how many readers their edited pages have, how many thanks they have received and similar things. It is also accessible by accessing Special:Impact. [https://phabricator.wikimedia.org/T336203] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W21"/> </div> 22. maí 2023 kl. 16:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25028325 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Citations can once again be added automatically from ISBNs, thanks to Zotero's ISBN searches. The current data sources are the Library of Congress (United States), the Bibliothèque nationale de France (French National Library), and K10plus ISBN (German repository). Additional data source searches can be [[mw:Citoid/Creating Zotero translators|proposed to Zotero]]. The ISBN labels in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User_guide/Citations-Full#Automatic|VisualEditor Automatic tab]] will reappear later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T336298#8859917] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The page [[{{#special:EditWatchlist}}]] now has "{{int:watchlistedit-normal-check-all}}" options to select all the pages within a namespace. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Watchlist edit - "check all" checkbox|voted #161 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334252] '''Problems''' * For a few days earlier this month, the "Add interlanguage link" item in the Tools menu did not work properly. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T337081] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * VisualEditor will be switched to a new backend on [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/small.dblist small] and [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/medium.dblist medium] wikis this week. Large wikis will follow in the coming weeks. This is part of the effort to move Parsoid into MediaWiki core. The change should have no noticeable effect on users, but if you experience any slow loading or other strangeness when using VisualEditor, please report it on the phabricator ticket linked here. [https://phabricator.wikimedia.org/T320529] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W22"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 29. maí 2023 kl. 22:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25079963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:RealMe|RealMe]] extension allows you to mark URLs on your user page as verified for Mastodon and similar software. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] Citation and footnote editing can now be started from the reference list when using the visual editor. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Citations/Allow citations to be edited in the references section with VisualEditor|voted #2 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T54750] * Previously, clicking on someone else's link to Recent Changes with filters applied within the URL could unintentionally change your preference for "{{int:Rcfilters-group-results-by-page}}". This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T202916#8874081] '''Problems''' * For a few days last week, some tools and bots returned outdated information due to database replication problems, and may have been down entirely while it was being fixed. These issues have now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T337446] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Bots will no longer be prevented from making edits because of URLs that match the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SpamBlacklist|spam blacklist]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T313107] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 5. júní 2023 kl. 22:52 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25114640 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The content attribution tools [[mw:Special:MyLanguage/Who Wrote That?|Who Wrote That?]], [[xtools:authorship|XTools Authorship]], and [[xtools:blame|XTools Blame]] now support the Dutch, German, Hungarian, Indonesian, Japanese, Polish and Portuguese Wikipedias. This was the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Extend "Who Wrote That?" tool to more wikis|#7 wish in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334891] * The [[mw:Special:MyLanguage/Structured Data Across Wikimedia/Search Improvements#Search Preview panel|Search Preview panel]] has been deployed on four Wikipedias (Catalan, Dutch, Hungarian and Norwegian). The panel will show an image related to the article (if existing), the top sections of the article, related images (coming from MediaSearch on Commons), and eventually the sister projects associated with the article. [https://phabricator.wikimedia.org/T306341] * The [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:RealMe#Verifying_a_link_on_non-user_pages|RealMe]] extension now allows administrators to verify URLs for any page, for Mastodon and similar software. [https://phabricator.wikimedia.org/T324937] * The default project license [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimediaannounce-l@lists.wikimedia.org/thread/7G6XPWZPQFLZ2JANN3ZX6RT4DVUI3HZQ/ has been officially upgraded] to CC BY-SA 4.0. The software interface messages have been updated. Communities should feel free to start updating any mentions of the old CC BY-SA 3.0 licensing within policies and related documentation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T319064] '''Problems''' * For three days last month, some Wikipedia pages edited with VisualEditor or DiscussionTools had an unintended <code><nowiki>__TOC__</nowiki></code> (or its localized form) added during an edit. There is [[mw:Parsoid/Deployments/T336101_followup|a listing of affected pages sorted by wiki]], that may still need to be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T336101] * Currently, the "{{int:Visualeditor-dialog-meta-categories-defaultsort-label}}" feature in VisualEditor is broken. Existing <code><nowiki>{{DEFAULTSORT:...}}</nowiki></code> keywords incorrectly appear as missing templates in VisualEditor. Developers are exploring how to fix this. In the meantime, those wishing to edit the default sortkey of a page are advised to switch to source editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T337398] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Last week, an update to the delete form may have broken some gadgets or user scripts. If you need to manipulate (empty) the reason field, replace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>#wpReason</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr" style="white-space: nowrap;"><code>#wpReason > input</code></bdi>. See [https://cs.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3AGadget-CleanDeleteReasons.js&diff=22859956&oldid=12794189 an example fix]. [https://phabricator.wikimedia.org/T337809] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * VisualEditor will be switched to a new backend on English Wikipedia on Monday, and all other [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/large.dblist large] wikis on Thursday. The change should have no noticeable effect on users, but if you experience any slow loading or other strangeness when using VisualEditor, please report it on the phabricator ticket linked here. [https://phabricator.wikimedia.org/T320529] '''Future changes''' * From 5 June to 17 July, the Foundation's [[:mw:Wikimedia Security Team|Security team]] is holding a consultation with contributors regarding a draft policy to govern the use of third-party resources in volunteer-developed gadgets and scripts. Feedback and suggestions are warmly welcome at [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|Third-party resources policy]] on meta-wiki. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W24"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. júní 2023 kl. 14:52 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25133779 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Flame graphs are now available in WikimediaDebug. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/JXNQD3EHG5V5QW5UXFDPSHQG4MJ3FWJQ/][https://techblog.wikimedia.org/2023/06/08/flame-graphs-arrive-in-wikimediadebug/] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * There is now a toolbar search popup in the visual editor. You can trigger it by typing <code>\</code> or pressing <code>ctrl + shift + p</code>. It can help you quickly access most tools in the editor. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Visual_editor_toolbar_search_feature.png][https://phabricator.wikimedia.org/T66905] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W25"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. júní 2023 kl. 20:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25159510 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Action API modules and Special:LinkSearch will now add a trailing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>/</code></bdi> to all <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prop=extlinks</code></bdi> responses for bare domains. This is part of the work to remove duplication in the <code>externallinks</code> database table. [https://phabricator.wikimedia.org/T337994] '''Problems''' * Last week, search was broken on Commons and Wikidata for 23 hours. [https://phabricator.wikimedia.org/T339810][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-06-18_search_broken_on_wikidata_and_commons] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Minerva skin now applies more predefined styles to the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.mbox-text</code></bdi> CSS class. This enables support for mbox templates that use divs instead of tables. Please make sure that the new styles won't affect other templates in your wiki. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/skins/MinervaNeue/+/930901/][https://phabricator.wikimedia.org/T339040] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadgets will now load on both desktop and mobile by default. Previously, gadgets loaded only on desktop by default. Changing this default using the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|targets=</code></bdi> parameter is also deprecated and should not be used. You should make gadgets work on mobile or disable them based on the skin (with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|skins=</code></bdi> parameter in <bdi lang="en" dir="ltr">MediaWiki:Gadgets-definition</bdi>) rather than whether the user uses the mobile or the desktop website. Popular gadgets that create errors on mobile will be disabled by developers on the Minerva skin as a temporary solution. [https://phabricator.wikimedia.org/T127268] * All namespace tabs now have the same browser [[m:Special:MyLanguage/Help:Keyboard_shortcuts|access key]] by default. Previously, custom and extension-defined namespaces would have to have their access keys set manually on-wiki, but that is no longer necessary. [https://phabricator.wikimedia.org/T22126] * The review form of the Flagged Revisions extension now uses the standardized [[mw:Special:MyLanguage/Codex|user interface components]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] How media is structured in the parser's HTML output will change in the coming weeks at [[:wikitech:Deployments/Train#Thursday|group2 wikis]]. This change improves the accessibility of content. You may need to update your site-CSS, or userscripts and gadgets. There are [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser_Unification/Media_structure/FAQ|details on what code to check, how to update the code, and where to report any related problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314318] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W26"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. júní 2023 kl. 16:19 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25202311 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the rolling out of the [[m:Community Wishlist Survey 2022/Multimedia and Commons/Audio links that play on click|audio links that play on click]] wishlist proposal, [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/small.dblist small wikis] will now be able to use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos#Inline audio player mode|inline audio player]] that is implemented by the [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] extension. [https://phabricator.wikimedia.org/T336763] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] From this week all gadgets automatically load on mobile and desktop sites. If you see any problems with gadgets on your wikis, please adjust the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|gadget options]] in your gadget definitions file. [https://phabricator.wikimedia.org/T328610] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W27"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. júlí 2023 kl. 22:51 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25231546 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[:mw:Special:MyLanguage/Structured Data Across Wikimedia/Section-level Image Suggestions|Section-level Image Suggestions feature]] has been deployed on seven Wikipedias (Portuguese, Russian, Indonesian, Catalan, Hungarian, Finnish and Norwegian Bokmål). The feature recommends images for articles on contributors' watchlists that are a good match for individual sections of those articles. * [[:m:Special:MyLanguage/Global AbuseFilter|Global abuse filters]] have been enabled on all Wikimedia projects, except English and Japanese Wikipedias (who opted out). This change was made following a [[:m:Requests for comment/Make global abuse filters opt-out|global request for comments]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T341159] * [[{{#special:BlockedExternalDomains}}]] is a new tool for administrators to help fight spam. It provides a clearer interface for blocking plain domains (and their subdomains), is more easily searchable, and is faster for the software to process for each edit on the wiki. It does not support regex (for complex cases), nor URL path-matching, nor the [[MediaWiki:Spam-whitelist|MediaWiki:Spam-whitelist]], but otherwise it replaces most of the functionalities of the existing [[MediaWiki:Spam-blacklist|MediaWiki:Spam-blacklist]]. There is a Python script to help migrate all simple domains into this tool, and more feature details, within [[mw:Special:MyLanguage/Manual:BlockedExternalDomains|the tool's documentation]]. It is available at all wikis except for Meta-wiki, Commons, and Wikidata. [https://phabricator.wikimedia.org/T337431] * The WikiEditor extension was updated. It includes some of the most frequently used features of wikitext editing. In the past, many of its messages could only be translated by administrators, but now all regular translators on translatewiki can translate them. Please check [https://translatewiki.net/wiki/Special:MessageGroupStats?group=ext-wikieditor&messages=&x=D#sortable:0=asc the state of WikiEditor localization into your language], and if the "Completion" for your language shows anything less than 100%, please complete the translation. See [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-ambassadors@lists.wikimedia.org/thread/D4YELU2DXMZ75PGELUOKXXMFF3FH45XA/ a more detailed explanation]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * The default protocol of [[{{#special:LinkSearch}}]] and API counterparts has changed from http to both http and https. [https://phabricator.wikimedia.org/T14810] * [[{{#special:LinkSearch}}]] and its API counterparts will now search for all of the URL provided in the query. It used to be only the first 60 characters. This feature was requested fifteen years ago. [https://phabricator.wikimedia.org/T17218] '''Future changes''' * There is an experiment with a [[:w:en:ChatGPT|ChatGPT]] plugin. This is to show users where the information is coming from when they read information from Wikipedia. It has been tested by Wikimedia Foundation staff and other Wikimedians. Soon all ChatGPT plugin users can use the Wikipedia plugin. This is the same plugin which was mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Tech News 2023/20]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI] * There is an ongoing discussion on a [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|proposed Third-party resources policy]]. The proposal will impact the use of third-party resources in gadgets and userscripts. Based on the ideas received so far, policy includes some of the risks related to user scripts and gadgets loading third-party resources, some best practices and exemption requirements such as code transparency and inspectability. Your feedback and suggestions are warmly welcome until July 17, 2023 on [[m:Talk:Third-party resources policy|on the policy talk page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W28"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. júlí 2023 kl. 19:54 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25278797 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/29|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] We are now serving 1% of all global user traffic from [[:en:Kubernetes|Kubernetes]] (you can [[wikitech:MediaWiki On Kubernetes|read more technical details]]). We are planning to increment this percentage regularly. You can [[phab:T290536|follow the progress of this work]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message|system messages]] will now look for available local fallbacks, instead of always using the default fallback defined by software. This means wikis no longer need to override each language on the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Language#Fallback_languages|fallback chain]] separately. For example, English Wikipedia doesn't have to create <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>en-ca</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>en-gb</code></bdi> subpages with a transclusion of the base pages anymore. This makes it easier to maintain local overrides. [https://phabricator.wikimedia.org/T229992] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>action=growthsetmentorstatus</code></bdi> API will be deprecated with the new MediaWiki version. Bots or scripts calling that API should use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>action=growthmanagementorlist</code></bdi> API now. [https://phabricator.wikimedia.org/T321503] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W29"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. júlí 2023 kl. 23:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25289122 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] On July 18, the Wikimedia Foundation launched a survey about the [[:mw:Technical_decision_making|technical decision making process]] for people who do technical work that relies on software that is maintained by the Foundation or affiliates. If this applies to you, [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/885471 please take part in the survey]. The survey will be open for three weeks, until August 7. You can find more information in [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/Q7DUCFA75DXG3G2KHTO7CEWMLCYTSDB2/|the announcement e-mail on wikitech-l]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W30"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. júlí 2023 kl. 02:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25332248 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Synchronizer|Synchronizer]] tool is now available to keep Lua modules synced across Wikimedia wikis, along with [[mw:Multilingual Templates and Modules|updated documentation]] to develop global Lua modules and templates. * The tag filter on [[{{#special:NewPages}}]] and revision history pages can now be inverted. For example, you can hide edits that were made using an automated tool. [https://phabricator.wikimedia.org/T334337][https://phabricator.wikimedia.org/T334338] * The Wikipedia [[:w:en:ChatGPT|ChatGPT]] plugin experiment can now be used by ChatGPT users who can use plugins. You can participate in a [[:m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2023-2024/Draft/Future Audiences#Announcing monthly Future Audiences open "office hours"|video call]] if you want to talk about this experiment or similar work. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI] '''Problems''' * It was not possible to generate a PDF for pages with non-Latin characters in the title, for the last two weeks. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T342442] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Tuesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-kawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kaawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kabwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kbdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kbpwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-knwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kshwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kwwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308135] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W31"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 31. júlí 2023 kl. 23:54 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25362228 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/32|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Mobile Web editors can now [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced_mobile_contributions#August_1,_2023_-_Full-page_editing_added_on_mobile|edit a whole page at once]]. To use this feature, turn on "{{int:Mobile-frontend-mobile-option-amc}}" in your settings and use the "{{int:Minerva-page-actions-editfull}}" button in the "{{int:Minerva-page-actions-overflow}}" menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T203151] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W32"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 7. ágúst 2023 kl. 21:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25420038 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-33</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W33"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/33|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Content translation system is no longer using Youdao's [[mw:Special:MyLanguage/Help:Content_translation/Translating/Initial_machine_translation|machine translation service]]. The service was in place for several years, but due to no usage, and availability of alternatives, it was deprecated to reduce maintenance overheads. Other services which cover the same languages are still available. [https://phabricator.wikimedia.org/T329137] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-lawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ladwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lbewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lezwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lfnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-liwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lijwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lmowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ltgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-maiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-map_bmswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mdfwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kywiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308136] <!-- TODO replace wiki codes --> '''Future changes''' * A few gadgets/user scripts which add icons to the Minerva skin need to have their CSS updated. There are more details available including a [[phab:T344067|search for all existing instances and how to update them]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/33|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W33"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. ágúst 2023 kl. 06:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25428668 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-34</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W34"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/34|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [https://gdrive-to-commons.toolforge.org/ GDrive to Commons Uploader] tool is now available. It enables [[m:Special:MyLanguage/GDrive to Commons Uploader|securely selecting and uploading files]] from your Google Drive directly to Wikimedia Commons. [https://phabricator.wikimedia.org/T267868] * From now on, we will announce new Wikimedia wikis in Tech News, so you can update any tools or pages. ** Since the last edition, two new wikis have been created: *** a Wiktionary in [[d:Q7121294|Pa'O]] ([[wikt:blk:|<code>wikt:blk:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T343540] *** a Wikisource in [[d:Q34002|Sundanese]] ([[s:su:|<code>s:su:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T343539] ** To catch up, the next most recent six wikis are: *** Wikifunctions ([[f:|<code>f:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T275945] *** a Wiktionary in [[d:Q2891049|Mandailing]] ([[wikt:btm:|<code>wikt:btm:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335216] *** a Wikipedia in [[d:Q5555465|Ghanaian Pidgin]] ([[w:gpe:|<code>w:gpe:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335969] *** a Wikinews in [[d:Q3111668|Gungbe]] ([[n:guw:|<code>n:guw:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T334394] *** a Wiktionary in [[d:Q33522|Kabardian]] ([[wikt:kbd:|<code>wikt:kbd:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T333266] *** a Wikipedia in [[d:Q35570|Fante]] ([[w:fat:|<code>w:fat:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335016] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] There is an existing [[mw:Stable interface policy|stable interface policy]] for MediaWiki backend code. There is a [[mw:User:Jdlrobson/Stable interface policy/frontend|proposed stable interface policy for frontend code]]. This is relevant for anyone who works on gadgets or Wikimedia frontend code. You can read it, discuss it, and let the proposer know if there are any problems. [https://phabricator.wikimedia.org/T344079] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/34|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W34"/> </div> 21. ágúst 2023 kl. 15:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25497111 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-35</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W35"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/35|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|better diff handling of paragraph splits]], improved detection of splits is being rolled out. Over the last two weeks, we deployed this support to [[wikitech:Deployments/Train#Groups|group0]] and group1 wikis. This week it will be deployed to group2 wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T341754] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] All [[{{#special:Contributions}}]] pages now show the user's local edit count and the account's creation date. [https://phabricator.wikimedia.org/T324166] * Wikisource users can now use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpbengalicurrency</code></bdi> label to denote Bengali currency characters as page numbers inside the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><pagelist></nowiki></code></bdi> tag. [https://phabricator.wikimedia.org/T268932] * Two preferences have been relocated. The preference "{{int:visualeditor-preference-visualeditor}}" is now shown on the [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|"{{int:prefs-editing}}" tab]] at all wikis. Previously it was shown on the "{{int:prefs-betafeatures}}" tab at some wikis. The preference "{{int:visualeditor-preference-newwikitexteditor-enable}}" is now also shown on the "{{int:prefs-editing}}" tab at all wikis, instead of the "{{int:prefs-betafeatures}}" tab. [https://phabricator.wikimedia.org/T335056][https://phabricator.wikimedia.org/T344158] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] New signups for a Wikimedia developer account will start being pushed towards <bdi lang="en" dir="ltr">[https://idm.wikimedia.org/ idm.wikimedia.org]</bdi>, rather than going via Wikitech. [[wikitech:IDM|Further information about the new system is available]]. * All right-to-left language wikis, plus Korean, Armenian, Ukrainian, Russian, and Bulgarian Wikipedias, will have a link in the sidebar that provides a short URL of that page, using the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|Wikimedia URL Shortener]]. This feature will come to more wikis in future weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T267921] '''Future changes''' * The removal of the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:DoubleWiki|DoubleWiki extension]] is being discussed. This extension currently allows Wikisource users to view articles from multiple language versions side by side when the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><=></code></bdi> symbol next to a specific language edition is selected. Comments on this are welcomed at [[phab:T344544|the phabricator task]]. * A proposal has been made to merge the second hidden-categories list (which appears below the wikitext editing form) with the main list of categories (which is further down the page). [[phab:T340606|More information is available on Phabricator]]; feedback is welcome! '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/35|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W35"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. ágúst 2023 kl. 14:00 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25510866 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-36</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W36"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/36|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[m:Wikisource_EditInSequence|EditInSequence]], a feature that allows users to edit pages faster on Wikisource has been moved to a Beta Feature based on community feedback. To enable it, you can navigate to the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta features tab in Preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308098] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Generate Audio for IPA|Generate Audio for IPA]] and [[m:Community Wishlist Survey 2022/Multimedia and Commons/Audio links that play on click|Audio links that play on click]] wishlist proposals, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos#Inline_audio_player_mode|inline audio player mode]] of [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] has been deployed to all projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T336763] * There is a new option for Administrators when they are changing the usergroups for a user, to add the user’s user page to their watchlist. This works both via [[{{#special:UserRights}}]] and via the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T272294] * One new wiki has been created: ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q34318|Talysh]] ([[w:tly:|<code>w:tly:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T345166] '''Problems''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:LoginNotify|LoginNotify extension]] was not sending notifications since January. It has now been fixed, so going forward, you may see notifications for failed login attempts, and successful login attempts from a new device. [https://phabricator.wikimedia.org/T344785] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-mhrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-miwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-minwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mtwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mwlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-myvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mznwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nahwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-napwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ndswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nds_nlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-novwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nqowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nrmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nsowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ocwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-olowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-omwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-orwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-oswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pagwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-papwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pcdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pdcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pflwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pihwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pmswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pnbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pntwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pswiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308137][https://phabricator.wikimedia.org/T308138] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/36|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W36"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. september 2023 kl. 23:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25566983 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-37</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W37"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/37|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/ORES|ORES]], the revision evaluation service, is now using a new open-source infrastructure on all wikis except for English Wikipedia and Wikidata. These two will follow this week. If you notice any unusual results from the Recent Changes filters that are related to ORES (for example, "{{int:ores-rcfilters-damaging-title}}" and "{{int:ores-rcfilters-goodfaith-title}}"), please [[mw:Talk:Machine Learning|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T342115] * When you are logged in on one Wikimedia wiki and visit a different Wikimedia wiki, the system tries to log you in there automatically. This has been unreliable for a long time. You can now visit the login page to make the system try extra hard. If you feel that made logging in better or worse than it used to be, your feedback is appreciated. [https://phabricator.wikimedia.org/T326281] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Technical decision making|Technical Decision-Making Forum Retrospective]] team invites anyone involved in the technical field of Wikimedia projects to signup to and join [[mw:Technical decision making/Listening Sessions|one of their listening sessions]] on 13 September. Another date will be scheduled later. The goal is to improve the technical decision-making processes. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|Better diff handling of paragraph splits]] wishlist proposal, the inline switch widget in diff pages is being rolled out this week to all wikis. The inline switch will allow viewers to toggle between a unified inline or two-column diff wikitext format. [https://phabricator.wikimedia.org/T336716] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on 20 September. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This is planned at 14:00 UTC.]] More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T345263] * The Enterprise API is launching a new feature called "[http://breakingnews-beta.enterprise.wikimedia.com/ breaking news]". Currently in BETA, this attempts to identify likely "newsworthy" topics as they are currently being written about in any Wikipedia. Your help is requested to improve the accuracy of its detection model, especially on smaller language editions, by recommending templates or identifiable editing patterns. See more information at [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/Breaking news|the documentation page]] on MediaWiki or [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#What is Breaking News|the FAQ]] on Meta. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/37|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W37"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 11. september 2023 kl. 21:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25589064 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-38</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W38"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/38|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki now has a [[mw:Stable interface policy/frontend|stable interface policy for frontend code]] that more clearly defines how we deprecate MediaWiki code and wiki-based code (e.g. gadgets and user scripts). Thank you to everyone who contributed to the content and discussions. [https://phabricator.wikimedia.org/T346467][https://phabricator.wikimedia.org/T344079] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * All wikis will be read-only for a few minutes on September 20. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This is planned at 14:00 UTC.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T345263] * All wikis will have a link in the sidebar that provides a short URL of that page, using the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|Wikimedia URL Shortener]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T267921] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The team investigating the Graph Extension posted [[mw:Extension:Graph/Plans#Proposal|a proposal for reenabling it]] and they need your input. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/38|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W38"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. september 2023 kl. 19:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25623533 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-39</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W39"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/39|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Vector 2022 skin will now remember the pinned/unpinned status for the Table of Contents for all logged-out users. [https://phabricator.wikimedia.org/T316060] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The ResourceLoader <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mediawiki.ui</nowiki></code></bdi> modules are now deprecated as part of the move to Vue.js and Codex. There is a [[mw:Codex/Migrating_from_MediaWiki_UI|guide for migrating from MediaWiki UI to Codex]] for any tools that use it. More [[phab:T346468|details are available in the task]] and your questions are welcome there. * Gadget definitions will have a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|new "namespaces" option]]. The option takes a list of namespace IDs. Gadgets that use this option will only load on pages in the given namespaces. '''Future changes''' * New variables will be added to [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]]: <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">global_account_groups</bdi></code> and <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">global_account_editcount</bdi></code>. They are available only when an account is being created. You can use them to prevent blocking automatic creation of accounts when users with many edits elsewhere visit your wiki for the first time. [https://phabricator.wikimedia.org/T345632][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Rules_format] '''Meetings''' * You can join the next meeting with the Wikipedia mobile apps teams. During the meeting, we will discuss the current features and future roadmap. The meeting will be on [https://zonestamp.toolforge.org/1698426015 27 October at 17:00 (UTC)]. See [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Office_Hours#October_2023|details and how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/39|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W39"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. september 2023 kl. 16:51 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25655264 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-40</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W40"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/40|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering-advancedrendering|user preference]] for "{{int:tog-forcesafemode}}". This setting will make pages load without including any on-wiki JavaScript or on-wiki stylesheet pages. It can be useful for debugging broken JavaScript gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T342347] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget definitions now have a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|new "<var>contentModels</var>" option]]. The option takes a list of page content models, like <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">wikitext</bdi></code> or <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">css</bdi></code>. Gadgets that use this option will only load on pages with the given content models. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Vector 2022 skin will no longer use the custom styles and scripts of Vector legacy (2010). The change will be made later this year or in early 2024. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Loading Vector 2010 scripts|how to adjust the CSS and JS pages on your wiki]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T331679] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/40|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W40"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. október 2023 kl. 01:27 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25686930 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-41</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W41"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/41|Translations]] are available. '''Recent changes''' * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q33291|Fon]] ([[w:fon:|<code>w:fon:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T347935] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-10|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-11|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-12|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-swwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-wawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-warwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-wowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xalwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xmfwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-yiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-yowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zeawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zh_min_nanwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zuwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308139] * At some wikis, newcomers are suggested images from Commons to add to articles without any images. Starting on Tuesday, newcomers at these wikis will be able to add images to unillustrated article sections. The specific wikis are listed under "Images recommendations" [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Deployment table|at the Growth team deployment table]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add an image|learn more about this feature.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T345940] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] In the mobile web skin (Minerva) the CSS ID <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>#page-actions</nowiki></code></bdi> will be replaced with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>#p-views</nowiki></code></bdi>. This change is to make it consistent with other skins and to improve support for gadgets and extensions in the mobile skin. A few gadgets may need to be updated; there are [https://phabricator.wikimedia.org/T348267 details and search-links in the task]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W41"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. október 2023 kl. 14:39 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25712895 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-42</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W42"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/42|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[m:Special:MyLanguage/Help:Unified login|Unified login]] system's edge login should now be fixed for some browsers (Chrome, Edge, Opera). This means that if you visit a new sister project wiki, you should be logged in automatically without the need to click "Log in" or reload the page. Feedback on whether it's working for you is welcome. [https://phabricator.wikimedia.org/T347889] * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/Edit_notice|Edit notices]] are now available within the MobileFrontend/Minerva skin. This feature was inspired by [[w:en:Wikipedia:EditNoticesOnMobile|the gadget on English Wikipedia]]. See more details in [[phab:T316178|T316178]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * In 3 weeks, in the Vector 2022 skin, code related to <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>addPortletLink</nowiki></code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>#p-namespaces</nowiki></code></bdi> that was deprecated one year ago will be removed. If you notice tools that should appear next to the "Discussion" tab are then missing, please tell the gadget's maintainers to see [[phab:T347907|instructions in the Phabricator task]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/42|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W42"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. október 2023 kl. 23:47 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25745824 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-43</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W43"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/43|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language engineering/Newsletter/2023/October|Language and internationalization newsletter]], written quarterly. It contains updates on new feature development, improvements in various language-related technical projects, and related support work. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Source map support has been enabled on all wikis. When you open the debugger in your browser's developer tools, you should be able to see the unminified JavaScript source code. [https://phabricator.wikimedia.org/T47514] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/43|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W43"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. október 2023 kl. 23:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25782286 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-44</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W44"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/44|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The Structured Content team, as part of its project of [[:commons:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements|improving UploadWizard on Commons]], made some UX improvements to the upload step of choosing own vs not own work ([[phab:T347590|T347590]]), as well as to the licensing step for own work ([[phab:T347756|T347756]]). * The Design Systems team has released version 1.0.0 of [[wmdoc:codex/latest/|Codex]], the new design system for Wikimedia. See the [[mw:Special:MyLanguage/Design_Systems_Team/Announcing_Codex_1.0|full announcement about the release of Codex 1.0.0]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). * Listings on category pages are sorted on each wiki for that language using a [[:w:en:International Components for Unicode|library]]. For a brief period on 2 November, changes to categories will not be sorted correctly for many languages. This is because the developers are upgrading to a new version of the library. They will then use a script to fix the existing categories. This will take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T345561][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] * Starting November 1, the impact module (Special:Impact) will be upgraded by the Growth team. The new impact module shows newcomers more data regarding their impact on the wiki. It was tested by a few wikis during the last few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T336203] '''Future changes''' * There is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph/Plans#Roadmap|a proposed plan]] for re-enabling the Graph Extension. You can help by reviewing this proposal and [[mw:Extension_talk:Graph/Plans#c-PPelberg_(WMF)-20231020221600-Update:_20_October|sharing what you think about it]]. * The WMF is working on making it possible for administrators to [[mw:Special:MyLanguage/Community_configuration_2.0|edit MediaWiki configuration directly]]. This is similar to previous work on Special:EditGrowthConfig. [[phab:T349757|A technical RfC is running until November 08, where you can provide feedback.]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/44|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W44"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 30. október 2023 kl. 23:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25801989 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-45</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W45"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/45|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the Vector 2022 skin, the default font-size of a number of navigational elements (tagline, tools menu, navigational links, and more) has been increased slightly to match the font size used in page content. [https://phabricator.wikimedia.org/T346062] '''Problems''' * Last week, there was a problem displaying some recent edits on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist a few wikis], for 1-6 hours. The edits were saved but not immediately shown. This was due to a database problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T350443] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). * The Growth team will reassign newcomers from former mentors to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Structured mentor list|the currently active mentors]]. They have also changed the notification language to be more user-friendly. [https://phabricator.wikimedia.org/T330071][https://phabricator.wikimedia.org/T327493] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/45|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W45"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. nóvember 2023 kl. 21:06 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25838105 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-46</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W46"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Four new wikis have been created: ** a Wikipedia in [[d:Q7598268|Moroccan Amazigh]] ([[w:zgh:|<code>w:zgh:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350216] ** a Wikipedia in [[d:Q35159|Dagaare]] ([[w:dga:|<code>w:dga:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350218] ** a Wikipedia in [[d:Q33017|Toba Batak]] ([[w:bbc:|<code>w:bbc:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350320] ** a Wikiquote in [[d:Q33151|Banjar]] ([[q:bjn:|<code>q:bjn:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350217] '''Problems''' * Last week, users who previously visited Meta-Wiki or Wikimedia Commons and then became logged out on those wikis could not log in again. The problem is now resolved. [https://phabricator.wikimedia.org/T350695] * Last week, some pop-up dialogs and menus were shown with the wrong font size. The problem is now resolved. [https://phabricator.wikimedia.org/T350544] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Reference Previews are coming to many wikis as a default feature. They are popups for references, similar to the [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|PagePreviews feature]]. [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Opt-out feature|You can opt out]] of seeing them. If you are [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|using the gadgets]] Reference Tooltips or Navigation Popups, you won’t see Reference Previews. [[phab:T282999|Deployment]] is planned for November 22, 2023. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Canary (also known as heartbeat) events will be produced into [https://stream.wikimedia.org/?doc#/streams Wikimedia event streams] from December 11. Streams users are advised to filter out these events, by discarding all events where <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>meta.domain == "canary"</nowiki></code></bdi>. Updates to [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] or [https://github.com/ChlodAlejandro/wikimedia-streams wikimedia-streams] will discard these events by default. [https://phabricator.wikimedia.org/T266798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W46"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. nóvember 2023 kl. 23:52 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25859263 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-47</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W47"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-quwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rmywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-roa_rupwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-roa_tarawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ruewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rwwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sahwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-satwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-shwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-siwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-skwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-slwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-smwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sqwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-srwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-srnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-stwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-stqwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-suwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-szlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tcywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tetwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-thwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-towiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tpiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ttwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-twwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tyvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-udmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ugwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-uzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vecwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vepwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vlswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vowiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308141][https://phabricator.wikimedia.org/T308142][https://phabricator.wikimedia.org/T308143] * The Vector 2022 skin will have some minor visual changes to drop-down menus, column widths, and more. These changes were added to four Wikipedias last week. If no issues are found, these changes will proceed to all wikis this week. These changes will make it possible to add new menus for readability and dark mode. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Updates#November_2023:_Visual_changes,_more_deployments,_and_shifting_focus|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T347711] '''Future changes''' * There is [[mw:Extension talk:Graph/Plans#Update: 15 November|an update on re-enabling the Graph Extension]]. To speed up the process, Vega 2 will not be supported and only [https://phabricator.wikimedia.org/T335325 some protocols] will be available at launch. You can help by sharing what you think about the plan. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W47"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. nóvember 2023 kl. 00:55 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25884616 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-48</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W48"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/48|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). There is no new MediaWiki version next week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki's JavaScript system will now allow <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>async</code>/<code>await</code></bdi> syntax in gadgets and user scripts. Gadget authors should remember that users' browsers may not support it, so it should be used appropriately. [https://phabricator.wikimedia.org/T343499] * The deployment of "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add_a_link|Add a link]]" announced [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|last week]] was postponed. It will resume this week. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/48|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W48"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 27. nóvember 2023 kl. 23:09 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25906379 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-49</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W49"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/49|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The spacing between paragraphs on Vector 2022 has been changed from 7px to 14px to match the size of the text. This will make it easier to distinguish paragraphs from sentences. [https://phabricator.wikimedia.org/T351754] * The "{{int:Visualeditor-dialog-meta-categories-defaultsort-label}}" feature in VisualEditor is working again. You no longer need to switch to source editing to edit <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{DEFAULTSORT:...}}</nowiki></code></bdi> keywords. [https://phabricator.wikimedia.org/T337398] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * On 6 December, people who have the enabled the preference for "{{int:Discussiontools-preference-visualenhancements}}" will notice the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|talk page usability improvements]] appear on pages that include the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>__NEWSECTIONLINK__</nowiki></code></bdi> magic word. If you notice any issues, please [[phab:T352232|share them with the team on Phabricator]]. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Toolforge [[wikitech:News/Toolforge Grid Engine deprecation|Grid Engine shutdown process]] will start on December 14. Maintainers of [[toolforge:grid-deprecation|tools that still use this old system]] should plan to migrate to Kubernetes, or tell the team your plans on Phabricator in the task about your tool, before that date. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/VIWWQKMSQO2ED3TVUR7KPPWRTOBYBVOA/] * Communities using [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions|Structured Discussions]] are being contacted regarding [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|the upcoming deprecation of Structured Discussions]]. You can read more about this project, and share your comments, [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|on the project's page]]. '''Events''' * Registration & Scholarship applications are now open for the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2024|Wikimedia Hackathon 2024]] that will take place from 3–5 May in Tallinn, Estonia. Scholarship applications are open until 5 January 2024. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/49|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W49"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. desember 2023 kl. 23:50 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25914435 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-50</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W50"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/50|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On Wikimedia Commons, there are some minor user-interface improvements for the "choosing own vs not own work" step in the UploadWizard. This is part of the Structured Content team's project of [[:commons:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements|improving UploadWizard on Commons]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T352707][https://phabricator.wikimedia.org/T352709] '''Problems''' * There was a problem showing the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Newcomer homepage|Newcomer homepage]] feature with the "impact module" and their page-view graphs, for a few days in early December. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T352352][https://phabricator.wikimedia.org/T352349] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-12-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-12-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-12-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=]] The [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/796964 2023 Developer Satisfaction Survey] is seeking the opinions of the Wikimedia developer community. Please take the survey if you have any role in developing software for the Wikimedia ecosystem. The survey is open until 5 January 2024, and has an associated [[foundation:Legal:December_2023_Developer_Satisfaction_Survey|privacy statement]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/50|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W50"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. desember 2023 kl. 02:12 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25945501 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2023-51</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2023-W51"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/51|Translations]] are available. '''Tech News''' * The next issue of Tech News will be sent out on 8 January 2024 because of [[w:en:Christmas and holiday season|the holidays]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-12-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-12-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-12-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). There is no new MediaWiki version next week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting December 18, it won't be possible to activate Structured Discussions on a user's own talk page using the Beta feature. The Beta feature option remains available for users who want to deactivate Structured Discussions. This is part of [[mw:Structured Discussions/Deprecation|Structured Discussions' deprecation work]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T248309] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] There will be full support for redirects in the Module namespace. The "Move Page" feature will leave an appropriate redirect behind, and such redirects will be appropriately recognized by the software (e.g. hidden from [[{{#special:UnconnectedPages}}]]). There will also be support for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#Renaming or moving modules|manual redirects]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T120794] '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The MediaWiki JavaScript documentation is moving to a new format. During the move, you can read the old docs using [https://doc.wikimedia.org/mediawiki-core/REL1_41/js/ version 1.41]. Feedback about [https://doc.wikimedia.org/mediawiki-core/master/js/ the new site] is welcome on the [[mw:Talk:JSDoc_WMF_theme|project talk page]]. * The Wishathon is a new initiative that encourages collaboration across the Wikimedia community to develop solutions for wishes collected through the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]]. The first community Wishathon will take place from 15–17 March. If you are interested in a project proposal as a user, developer, designer, or product lead, you can [[m:Special:MyLanguage/Event:WishathonMarch2024|register for the event and read more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/51|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2023-W51"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. desember 2023 kl. 16:18 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=25959059 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-02</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [https://mediawiki2latex.wmflabs.org/ mediawiki2latex] is a tool that converts wiki content into the formats of LaTeX, PDF, ODT, and EPUB. The code now runs many times faster due to recent improvements. There is also an optional Docker container you can [[b:de:Benutzer:Dirk_Hünniger/wb2pdf/install#Using_Docker|install]] on your local machine. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The way that Random pages are selected has been updated. This will slowly reduce the problem of some pages having a lower chance of appearing. [https://phabricator.wikimedia.org/T309477] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W02"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. janúar 2024 kl. 01:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26026251 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-03</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Pages that use the JSON [[mw:Special:MyLanguage/Manual:ContentHandler|contentmodel]] will now use tabs instead of spaces for auto-indentation. This will significantly reduce the page size. [https://phabricator.wikimedia.org/T326065] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] and personal user scripts may now use JavaScript syntax introduced in ES6 (also known as "ES2015") and ES7 ("ES2016"). MediaWiki validates the source code to protect other site functionality from syntax errors, and to ensure scripts are valid in all [[mw:Special:MyLanguage/Compatibility#Browsers|supported browsers]]. Previously, Gadgets could use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>requiresES6</nowiki></code></bdi> option. This option is no longer needed and will be removed in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T75714] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|Bot passwords]] and [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|owner-only OAuth consumers]] can now be restricted to allow editing only specific pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T349957] * You can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thank]] edits made by bots. [https://phabricator.wikimedia.org/T341388] * An update on the status of the Community Wishlist Survey for 2024 [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Future Of The Wishlist/January 4, 2024 Update|has been published]]. Please read and give your feedback. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting on January 17, it will not be possible to login to Wikimedia wikis from some specific old versions of the Chrome browser (versions 51–66, released between 2016 and 2018). Additionally, users of iOS 12, or Safari on Mac OS 10.14, may need to login to each wiki separately. [https://phabricator.wikimedia.org/T344791] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>jquery.cookie</code></bdi> module was deprecated and replaced with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mediawiki.cookie</code></bdi> module last year. A script has now been run to replace any remaining uses, and this week the temporary alias will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T354966] '''Future changes''' * Wikimedia Deutschland is working to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. They are looking for people who are interested in participating in [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ individual video calls for user research in January and February]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W03"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. janúar 2024 kl. 00:13 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26074460 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-04</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/04|Translations]] are available. '''Problems''' * A bug in UploadWizard prevented linking to the userpage of the uploader when uploading. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T354529] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W04"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. janúar 2024 kl. 01:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26096197 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-05</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Starting Monday January 29, all talk pages messages' timestamps will become a link. This link is a permanent link to the comment. It allows users to find the comment they are looking for, even if this comment was moved elsewhere. This will affect all wikis except for the English Wikipedia. You can read more about this change [https://diff.wikimedia.org/2024/01/29/talk-page-permalinks-dont-lose-your-threads/ on Diff] or [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk_pages_permalinking|on Mediawiki.org]].<!-- The Diff post will be published on Monday morning UTC--> [https://phabricator.wikimedia.org/T302011] * There are some improvements to the CAPTCHA to make it harder for spam bots and scripts to bypass it. If you have feedback on this change, please comment on [[phab:T141490|the task]]. Staff are monitoring metrics related to the CAPTCHA, as well as secondary metrics such as account creations and edit counts. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] On February 1, a link will be added to the "Tools" menu to download a [[w:en:QR code|QR code]] that links to the page you are viewing. There will also be a new [[{{#special:QrCode}}]] page to create QR codes for any Wikimedia URL. This addresses the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Mobile and apps/Add ability to share QR code for a page in any Wikimedia project|#19 most-voted wish]] from the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Results|2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T329973] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] which only work in some skins have sometimes used the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>targets</code></bdi> option to limit where you can use them. This will stop working this week. You should use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>skins</code></bdi> option instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T328497] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W05"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 29. janúar 2024 kl. 19:31 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26137870 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-06</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' *The mobile site history pages now use the same HTML as the desktop history pages. If you hear of any problems relating to mobile history usage please point them to [[phab:T353388|the phabricator task]]. *On most wikis, admins can now block users from making specific actions. These actions are: uploading files, creating new pages, moving (renaming) pages, and sending thanks. The goal of this feature is to allow admins to apply blocks that are adequate to the blocked users' activity. [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Partial blocks#action-blocks|Learn more about "action blocks"]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T242541][https://phabricator.wikimedia.org/T280531] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Talk pages permalinks that included diacritics and non-Latin script were malfunctioning. This issue is fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T356199] '''Future changes''' * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#24WPs|24 Wikipedias]] with [[mw:Special:MyLanguage/Reference_Tooltips|Reference Tooltips]] as a default gadget are encouraged to remove that default flag. This would make [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference_Previews|Reference Previews]] the new default for reference popups, leading to a more consistent experience across wikis. For [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#46WPs|46 Wikipedias]] with less than 4 interface admins, the change is already scheduled for mid-February, [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Reference Previews to become the default for previewing references on more wikis.|unless there are concerns]]. The older Reference Tooltips gadget will still remain usable and will override this feature, if it is available on your wiki and you have enabled it in your settings. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews#Reference_Previews_to_become_the_default_for_previewing_references_on_more_wikis][https://phabricator.wikimedia.org/T355312] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W06"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 5. febrúar 2024 kl. 19:22 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26180971 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-07</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[d:Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|WDQS Graph Split experiment]] is working and loaded onto 3 test servers. The team in charge is testing the split's impact and requires feedback from WDQS users through the UI or programmatically in different channels. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata_talk:SPARQL_query_service/WDQS_graph_split][https://phabricator.wikimedia.org/T356773][https://www.wikidata.org/wiki/User:Sannita_(WMF)] Users' feedback will validate the impact of various use cases and workflows around the Wikidata Query service. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:SPARQL_query_service/WDQS_backend_update/October_2023_scaling_update][https://www.mediawiki.org/wiki/Wikidata_Query_Service/User_Manual#Federation] '''Problems''' *There was a bug that affected the appearance of visited links when using mobile device to access wiki sites. It made the links appear black; [[phab:T356928|this issue]] is fixed. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] As work continues on the grid engine deprecation,[https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation] tools on the grid engine will be stopped starting on February 14th, 2024. If you have tools actively migrating you can ask for an extension so they are not stopped. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Portal:Toolforge/About_Toolforge#Communication_and_support] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W07"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. febrúar 2024 kl. 05:49 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26223994 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-08</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * If you have the "{{int:Tog-enotifwatchlistpages}}" option enabled, edits by bot accounts no longer trigger notification emails. Previously, only minor edits would not trigger the notification emails. [https://phabricator.wikimedia.org/T356984] * There are changes to how user and site scripts load for [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022| Vector 2022]] on specific wikis. The changes impacted the following Wikis: all projects with [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector legacy]] as the default skin, Wikivoyage, and Wikibooks. Other wikis will be affected over the course of the next three months. Gadgets are not impacted. If you have been affected or want to minimize the impact on your project, see [[Phab:T357580| this ticket]]. Please coordinate and take action proactively. *Newly auto-created accounts (the accounts you get when you visit a new wiki) now have the same local notification preferences as users who freshly register on that wiki. It is effected in four notification types listed in the [[phab:T353225|task's description]]. *The maximum file size when using [[c:Special:MyLanguage/Commons:Upload_Wizard|Upload Wizard]] is now 5 GiB. [https://phabricator.wikimedia.org/T191804] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Selected tools on the grid engine have been [[wikitech:News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation|stopped]] as we prepare to shut down the grid on March 14th, 2024. The tool's code and data have not been deleted. If you are a maintainer and you want your tool re-enabled reach out to the [[wikitech:Portal:Toolforge/About_Toolforge#Communication_and_support|team]]. Only tools that have asked for extension are still running on the grid. * The CSS <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/filter filter]</code></bdi> property can now be used in HTML <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>style</code></bdi> attributes in wikitext. [https://phabricator.wikimedia.org/T308160] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W08"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. febrúar 2024 kl. 15:37 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26254282 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-09</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor_on_mobile|mobile visual editor]] is now the default editor for users who never edited before, at a small group of wikis. [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor_on_mobile/VE_mobile_default#A/B_test_results| Research ]] shows that users using this editor are slightly more successful publishing the edits they started, and slightly less successful publishing non-reverted edits. Users who defined the wikitext editor as their default on desktop will get the wikitext editor on mobile for their first edit on mobile as well. [https://phabricator.wikimedia.org/T352127] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Core modules#mw.config|mw.config]] value <code>wgGlobalGroups</code> now only contains groups that are active in the wiki. Scripts no longer have to check whether the group is active on the wiki via an API request. A code example of the above is: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>if (/globalgroupname/.test(mw.config.get("wgGlobalGroups")))</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T356008] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * The right to change [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Tags|edit tags]] (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>changetags</code></bdi>) will be removed from users in Wikimedia sites, keeping it by default for admins and bots only. Your community can ask to retain the old configuration on your wiki before this change happens. Please indicate in [[phab:T355639|this ticket]] to keep it for your community before the end of March 2024. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W09"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. febrúar 2024 kl. 19:23 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26294125 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-10</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/10|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Special:Book</code></bdi> page (as well as the associated "Create a book" functionality) provided by the old [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Collection|Collection extension]] has been removed from all Wikisource wikis, as it was broken. This does not affect the ability to download normal books, which is provided by the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Wikisource|Wikisource extension]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T358437] * [[m:Wikitech|Wikitech]] now uses the next-generation [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] wikitext parser by default to generate all pages in the Talk namespace. Report any problems on the [[mw:Talk:Parsoid/Parser_Unification/Known_Issues|Known Issues discussion page]]. You can use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ParserMigration|ParserMigration]] extension to control the use of Parsoid; see the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration|ParserMigration help documentation]] for more details. * Maintenance on [https://etherpad.wikimedia.org etherpad] is completed. If you encounter any issues, please indicate in [[phab:T316421|this ticket]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=| Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] allow interface admins to create custom features with CSS and JavaScript. The <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Gadget</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Gadget_definition</code></bdi> namespaces and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>gadgets-definition-edit</code></bdi> user right were reserved for an experiment in 2015, but were never used. These were visible on Special:Search and Special:ListGroupRights. The unused namespaces and user rights are now removed. No pages are moved, and no changes need to be made. [https://phabricator.wikimedia.org/T31272] * A usability improvement to the "Add a citation" in Wikipedia workflow has been made, the insert button was moved to the popup header. [https://phabricator.wikimedia.org/T354847] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at 14:00 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233] * The HTML markup of headings and section edit links will be changed later this year to improve accessibility. See [[mw:Special:MyLanguage/Heading_HTML_changes|Heading HTML changes]] for details. The new markup will be the same as in the new Parsoid wikitext parser. You can test your gadget or stylesheet with the new markup if you add <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?useparsoid=1</code></bdi> to your URL ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration#Selecting_a_parser_using_a_URL_query_string|more info]]) or turn on Parsoid read views in your user options ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration#Enabling_via_user_preference|more info]]). * '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W10"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. mars 2024 kl. 19:47 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26329807 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-11</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/11|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * After consulting with various communities, the line height of the text on the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva skin]] will be increased to its previous value of 1.65. Different options for typography can also be set using the options in the menu, as needed. [https://phabricator.wikimedia.org/T358498] *The active link color in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva]] will be changed to provide more consistency with our other platforms and best practices. [https://phabricator.wikimedia.org/T358516] * [[c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data|Structured data on Commons]] will no longer ask whether you want to leave the page without saving. This will prevent the “information you’ve entered may not be saved” popups from appearing when no information have been entered. It will also make file pages on Commons load faster in certain cases. However, the popups will be hidden even if information has indeed been entered. If you accidentally close the page before saving the structured data you entered, that data will be lost. [https://phabricator.wikimedia.org/T312315] '''Future changes''' * All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at 14:00 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W11"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 11. mars 2024 kl. 23:04 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26374013 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-12</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/12|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The notice "Language links are at the top of the page" that appears in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022|Vector 2022 skin]] main menu has been removed now that users have learned the new location of the Language switcher. [https://phabricator.wikimedia.org/T353619] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/IP_Editing:_Privacy_Enhancement_and_Abuse_Mitigation/IP_Info_feature|IP info feature]] displays data from Spur, an IP addresses database. Previously, the only data source for this feature was MaxMind. Now, IP info is more useful for patrollers. [https://phabricator.wikimedia.org/T341395] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Toolforge Grid Engine services have been shut down after the final migration process from Grid Engine to Kubernetes. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Obsolete:Toolforge/Grid][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation][https://techblog.wikimedia.org/2022/03/14/toolforge-and-grid-engine/] * Communities can now customize the default reasons for undeleting a page by creating [[MediaWiki:Undelete-comment-dropdown]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T326746] '''Problems''' * [[m:Special:MyLanguage/WMDE_Technical_Wishes/RevisionSlider|RevisionSlider]] is an interface to interactively browse a page's history. Users in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider/Developing_a_RTL-accessible_feature_in_MediaWiki_-_what_we%27ve_learned_while_creating_the_RevisionSlider|right-to-left]] languages reported RevisionSlider reacting wrong to mouse clicks. This should be fixed now. [https://phabricator.wikimedia.org/T352169] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at [https://zonestamp.toolforge.org/1710943200 14:00 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W12"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 18. mars 2024 kl. 17:40 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26410165 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-13</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] An update was made on March 18th 2024 to how various projects load site, user JavaScript and CSS in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022|Vector 2022 skin]]. A [[phab:T360384|checklist]] is provided for site admins to follow. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W13"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. mars 2024 kl. 18:57 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26446209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-14</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/14|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Users of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading|reading accessibility]] beta feature will notice that the default line height for the standard and large text options has changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T359030] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation has an annual plan. The annual plan decides what the Wikimedia Foundation will work on. You can now read [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product & Technology OKRs#Draft Key Results|the draft key results]] for the Product and Technology department. They are suggestions for what results the Foundation wants from big technical changes from July 2024 to June 2025. You can [[m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product & Technology OKRs|comment on the talk page]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W14"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. apríl 2024 kl. 03:36 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26462933 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Web browsers can use tools called [[:w:en:Browser extension|extensions]]. There is now a Chrome extension called [[m:Future Audiences/Experiment:Citation Needed|Citation Needed]] which you can use to see if an online statement is supported by a Wikipedia article. This is a small experiment to see if Wikipedia can be used this way. Because it is a small experiment, it can only be used in Chrome in English. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] A new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit Recovery|Edit Recovery]] feature has been added to all wikis, available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|user preference]]. Once you enable it, your in-progress edits will be stored in your web browser, and if you accidentally close an editing window or your browser or computer crashes, you will be prompted to recover the unpublished text. Please leave any feedback on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey 2023/Edit-recovery feature|project talk page]]. This was the #8 wish in the 2023 Community Wishlist Survey. * Initial results of [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit check]] experiments [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#4_April_2024|have been published]]. Edit Check is now deployed as a default feature at [[phab:T342930#9538364|the wikis that tested it]]. [[mw:Talk:Edit check|Let us know]] if you want your wiki to be part of the next deployment of Edit check. [https://phabricator.wikimedia.org/T342930][https://phabricator.wikimedia.org/T361727] * Readers using the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva skin]] on mobile will notice there has been an improvement in the line height across all typography settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T359029] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * New accounts and logged-out users will get the [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor|visual editor]] as their default editor on mobile. This deployment is made at all wikis except for the English Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T361134] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W15"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 8. apríl 2024 kl. 23:38 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26564838 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/16|Translations]] are available. '''Problems''' * Between 2 April and 8 April, on wikis using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|Flagged Revisions]], the "{{Int:tag-mw-reverted}}" tag was not applied to undone edits. In addition, page moves, protections and imports were not autoreviewed. This problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T361918][https://phabricator.wikimedia.org/T361940] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#DEFAULTSORT|Default category sort keys]] will now affect categories added by templates placed in [[mw:Special:MyLanguage/Help:Cite|footnotes]]. Previously footnotes used the page title as the default sort key even if a different default sort key was specified (category-specific sort keys already worked). [https://phabricator.wikimedia.org/T40435] * A new variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>page_last_edit_age</code></bdi> will be added to [[Special:AbuseFilter|abuse filters]]. It tells how many seconds ago the last edit to a page was made. [https://phabricator.wikimedia.org/T269769] '''Future changes''' * Volunteer developers are kindly asked to update the code of their tools and features to handle [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]]. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/2024-04 CTA|Learn more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Four database fields will be removed from database replicas (including [[quarry:|Quarry]]). This affects only the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>abuse_filter</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>abuse_filter_history</code></bdi> tables. Some queries might need to be updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T361996] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W16"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 15. apríl 2024 kl. 23:29 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26564838 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Starting this week, newcomers editing Wikipedia [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Leveling up 3|will be encouraged]] to try structured tasks. [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary#Newcomer tasks|Structured tasks]] have been shown to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Structured tasks/Add a link/Experiment analysis, December 2021|improve newcomer activation and retention]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T348086] * You can [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|nominate your favorite tools]] for the fifth edition of the Coolest Tool Award. Nominations will be open until May 10. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * This is the last warning that by the end of May 2024 the Vector 2022 skin will no longer share site and user scripts/styles with old Vector. For user-scripts that you want to keep using on Vector 2022, copy the contents of [[{{#special:MyPage}}/vector.js]] to [[{{#special:MyPage}}/vector-2022.js]]. There are [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Loading Vector 2010 scripts|more technical details]] available. Interface administrators who foresee this leading to lots of technical support questions may wish to send a mass message to your community, as was done on French Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T362701] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W17"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 22. apríl 2024 kl. 20:28 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26647188 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' [[File:Talk_pages_default_look_(April_2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]] * The appearance of talk pages changed for the following wikis: {{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-thwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-viwiki/en}}. These wikis participated to a test, where 50% of users got the new design, for one year. As this test [[Mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Analysis|gave positive results]], the new design is deployed on these wikis as the default design. It is possible to opt-out these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|in user preferences]] ("{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}"). The deployment will happen at all wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T341491] * Seven new wikis have been created: ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q33014|Betawi]] ([[w:bew:|<code>w:bew:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T357866] ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q35708|Kusaal]] ([[w:kus:|<code>w:kus:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T359757] ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q35513|Igala]] ([[w:igl:|<code>w:igl:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T361644] ** a {{int:project-localized-name-group-wiktionary}} in [[d:Q33541|Karakalpak]] ([[wikt:kaa:|<code>wikt:kaa:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T362135] ** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q9228|Burmese]] ([[s:my:|<code>s:my:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T361085] ** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q9237|Malay]] ([[s:ms:|<code>s:ms:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T363039] ** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q8108|Georgian]] ([[s:ka:|<code>s:ka:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T363085] * You can now [https://translatewiki.net/wiki/Support#Early_access:_Watch_Message_Groups_on_Translatewiki.net watch message groups/projects] on [[m:Special:MyLanguage/translatewiki.net|Translatewiki.net]]. Initially, this feature will notify you of added or deleted messages in these groups. [https://phabricator.wikimedia.org/T348501] * Dark mode is now available on all wikis, on mobile web for logged-in users who opt into the [[Special:MobileOptions|advanced mode]]. This is the early release of the feature. Technical editors are invited to [https://night-mode-checker.wmcloud.org/ check for accessibility issues on wikis]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-04|more detailed guidelines]]. '''Problems''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can use an alternative visual style without labels, by using <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>mapstyle="osm"</nowiki></code></bdi>. This wasn't working in previews, creating the wrong impression that it wasn't supported. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T362531] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W18"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 30. apríl 2024 kl. 03:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26689057 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' [[File:Talk_pages_default_look_(April_2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]] * The appearance of talk pages changed for all wikis, except for Commons, Wikidata and most Wikipedias ([[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|a few]] have already received this design change). You can read the detail of the changes [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|on ''Diff'']]. It is possible to opt-out these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|in user preferences]] ("{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}"). The deployment will happen at remaining wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T352087][https://phabricator.wikimedia.org/T319146] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Interface admins now have greater control over the styling of article components on mobile with the introduction of the <code>SiteAdminHelper</code>. More information on how styles can be disabled can be found [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikimediaMessages#Site_admin_helper|at the extension's page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T363932] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] has added article body sections in JSON format and a curated short description field to the existing parsed Infobox. This expansion to the API is also available via Wikimedia Cloud Services. [https://enterprise.wikimedia.com/blog/article-sections-and-description/] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * When you look at the Special:Log page, the first view is labelled "All public logs", but it only shows some logs. This label will now say "Main public logs". [https://phabricator.wikimedia.org/T237729] '''Future changes''' * A new service will be built to replace [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Extension:Graph]]. Details can be found in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph/Plans|the latest update]] regarding this extension. * Starting May 21, English Wikipedia and German Wikipedia will get the possibility to activate "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]". This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to all Wikipedias]]. These communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|activate and configure the feature locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308144] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W19"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 6. maí 2024 kl. 16:45 (UTC) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26729363 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/20|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On Wikisource there is a special page listing pages of works without corresponding scan images. Now you can use the new magic word <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>__EXPECTWITHOUTSCANS__</code></bdi> to exclude certain pages (list of editions or translations of works) from that list. [https://phabricator.wikimedia.org/T344214] * If you use the [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|user-preference]] "{{int:tog-uselivepreview}}", then the template-page feature "{{int:Templatesandbox-editform-legend}}" will now also work without reloading the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T136907] * [[mw:Special:Mylanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can now specify an alternative text via the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>alt=</nowiki></code></bdi> attribute. This is identical in usage to the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>alt=</nowiki></code></bdi> attribute in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Images#Syntax|image and gallery syntax]]. An exception for this feature is wikis like Wikivoyage where the miniature maps are interactive. [https://phabricator.wikimedia.org/T328137] * The old [[mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|Guided Tour]] for the "[[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New Filters for Edit Review]]" feature has been removed. It was created in 2017 to show people with older accounts how the interface had changed, and has now been seen by most of the intended people. [https://phabricator.wikimedia.org/T217451] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[{{#special:search}}]] results page will now use CSS flex attributes, for better accessibility, instead of a table. If you have a gadget or script that adjusts search results, you should update your script to the new HTML structure. [https://phabricator.wikimedia.org/T320295] '''Future changes''' * In the Vector 2022 skin, main pages will be displayed at full width (like special pages). The goal is to keep the number of characters per line large enough. This is related to the coming changes to typography in Vector 2022. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T357706] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Two columns of the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:pagelinks table|pagelinks]]</code></bdi> database table (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>pl_namespace</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>pl_title</code></bdi>) are being dropped soon. Users must use two columns of the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:special:MyLanguage/Manual:linktarget table|linktarget]]</code></bdi> table instead (<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>lt_namespace</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>lt_title</code></bdi>). In your existing SQL queries: *# Replace <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>JOIN pagelinks</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>JOIN linktarget</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>pl_</code></bdi> with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>lt_</code></bdi> in the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>ON</code></bdi> statement *# Below that add <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>JOIN pagelinks ON lt_id = pl_target_id</code></bdi> ** See <bdi lang="en" dir="ltr">[[phab:T222224]]</bdi> for technical reasoning. [https://phabricator.wikimedia.org/T222224][https://phabricator.wikimedia.org/T299947] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W20"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13. maí 2024 kl. 23:59 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26762074 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Nuke]] feature, which enables administrators to mass delete pages, will now correctly delete pages which were moved to another title. [https://phabricator.wikimedia.org/T43351] * New changes have been made to the UploadWizard in Wikimedia Commons: the overall layout has been improved, by following new styling and spacing for the form and its fields; the headers and helper text for each of the fields was changed; the Caption field is now a required field, and there is an option for users to copy their caption into the media description. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:WMF_support_for_Commons/Upload_Wizard_Improvements#Changes_to_%22Describe%22_workflow][https://phabricator.wikimedia.org/T361049] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML used to render all headings [[mw:Heading_HTML_changes|is being changed to improve accessibility]]. It will change on 22 May in some skins (Timeless, Modern, CologneBlue, Nostalgia, and Monobook). Please test gadgets on your wiki on these skins and [[phab:T13555|report any related problems]] so that they can be resolved before this change is made in all other skins. The developers are also considering the introduction of a [[phab:T337286|Gadget API for adding buttons to section titles]] if that would be helpful to tool creators, and would appreciate any input you have on that. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W21"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 20. maí 2024 kl. 23:04 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26786311 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Several bugs related to the latest updates to the UploadWizard on Wikimedia Commons have been fixed. For more information, see [[:phab:T365107|T365107]] and [[:phab:T365119|T365119]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] In March 2024 a new [[mw:ResourceLoader/Core_modules#addPortlet|addPortlet]] API was added to allow gadgets to create new portlets (menus) in the skin. In certain skins this can be used to create dropdowns. Gadget developers are invited to try it and [[phab:T361661|give feedback]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Some CSS in the Minerva skin has been removed to enable easier community configuration. Interface editors should check the rendering on mobile devices for aspects related to the classes: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.collapsible</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.multicol</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.reflist</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.coordinates</code></bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>.topicon</code></bdi>. [[phab:T361659|Further details are available on replacement CSS]] if it is needed. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * When you visit a wiki where you don't yet have a local account, local rules such as edit filters can sometimes prevent your account from being created. Starting this week, MediaWiki takes your global rights into account when evaluating whether you can override such local rules. [https://phabricator.wikimedia.org/T316303] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W22"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. maí 2024 kl. 00:15 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26832205 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/23|Translations]] are available. '''Recent changes''' * It is now possible for local administrators to add new links to the bottom of the site Tools menu without JavaScript. [[mw:Manual:Interface/Sidebar#Add or remove toolbox sections|Documentation is available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T6086] * The message name for the definition of the tracking category of WikiHiero has changed from "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MediaWiki:Wikhiero-usage-tracking-category</code></bdi>" to "<bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MediaWiki:Wikihiero-usage-tracking-category</code></bdi>". [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/wikihiero/+/1035855] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q5317225|Kadazandusun]] ([[w:dtp:|<code>w:dtp:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T365220] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Future changes''' * Next week, on wikis with the Vector 2022 skin as the default, logged-out desktop users will be able to choose between different font sizes. The default font size will also be increased for them. This is to make Wikimedia projects easier to read. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-06 deployments|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. júní 2024 kl. 22:35 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26844397 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The software used to render SVG files has been updated to a new version, fixing many longstanding bugs in SVG rendering. [https://phabricator.wikimedia.org/T265549] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML used to render all headings [[mw:Heading HTML changes|is being changed to improve accessibility]]. It was changed last week in some skins (Vector legacy and Minerva). Please test gadgets on your wiki on these skins and [[phab:T13555|report any related problems]] so that they can be resolved before this change is made in Vector-2022. The developers are still considering the introduction of a [[phab:T337286|Gadget API for adding buttons to section titles]] if that would be helpful to tool creators, and would appreciate any input you have on that. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML markup used for citations by [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] changed last week. In places where Parsoid previously added the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw-reference-text</code></bdi> class, Parsoid now also adds the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>reference-text</code></bdi> class for better compatibility with the legacy parser. [[mw:Specs/HTML/2.8.0/Extensions/Cite/Announcement|More details are available]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/1036705] '''Problems''' * There was a bug with the Content Translation interface that caused the tools menus to appear in the wrong location. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T366374] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The new version of MediaWiki includes another change to the HTML markup used for citations: [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] will now generate a <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><span class="mw-cite-backlink"></nowiki></code></bdi> wrapper for both named and unnamed references for better compatibility with the legacy parser. Interface administrators should verify that gadgets that interact with citations are compatible with the new markup. [[mw:Specs/HTML/2.8.0/Extensions/Cite/Announcement|More details are available]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/1035809] * On multilingual wikis that use the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><translate></nowiki></code></bdi> system, there is a feature that shows potentially-outdated translations with a pink background until they are updated or confirmed. From this week, confirming translations will be logged, and there is a new user-right that can be required for confirming translations if the community [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|requests it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T49177] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W24"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 10. júní 2024 kl. 20:20 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26893898 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * People who attempt to add an external link in the visual editor will now receive immediate feedback if they attempt to link to a domain that a project has decided to block. Please see [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#11_June_2024|Edit check]] for more details. [https://phabricator.wikimedia.org/T366751] * The new [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CommunityConfiguration|Community Configuration extension]] is available [[testwiki:Special:CommunityConfiguration|on Test Wikipedia]]. This extension allows communities to customize specific features to meet their local needs. Currently only Growth features are configurable, but the extension will support other [[mw:Special:MyLanguage/Community_configuration#Use_cases|Community Configuration use cases]] in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T323811][https://phabricator.wikimedia.org/T360954] * The dark mode [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] is now available on category and help pages, as well as more special pages. There may be contrast issues. Please report bugs on the [[mw:Talk:Reading/Web/Accessibility_for_reading|project talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T366370] '''Problems''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Cloud Services tools were not available for 25 minutes last week. This was caused by a faulty hardware cable in the data center. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2024-06-11_WMCS_Ceph] * Last week, styling updates were made to the Vector 2022 skin. This caused unforeseen issues with templates, hatnotes, and images. Changes to templates and hatnotes were reverted. Most issues with images were fixed. If you still see any, [[phab:T367463|report them here]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T367480] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting June 18, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#ref|Reference Edit Check]] will be deployed to [[phab:T361843|a new set of Wikipedias]]. This feature is intended to help newcomers and to assist edit-patrollers by inviting people who are adding new content to a Wikipedia article to add a citation when they do not do so themselves. During [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#Reference_Check_A/B_Test|a test at 11 wikis]], the number of citations added [https://diff.wikimedia.org/?p=127553 more than doubled] when Reference Check was shown to people. Reference Check is [[mw:Special:MyLanguage/Edit check/Configuration|community configurable]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T361843]<!-- NOTE: THE DIFF BLOG WILL BE PUBLISHED ON MONDAY --> * [[m:Special:MyLanguage/Mailing_lists|Mailing lists]] will be unavailable for roughly two hours on Tuesday 10:00–12:00 UTC. This is to enable migration to a new server and upgrade its software. [https://phabricator.wikimedia.org/T367521] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W25"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. júní 2024 kl. 23:49 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26911987 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Editors will notice that there have been some changes to the background color of text in the diff view, and the color of the byte-change numbers, last week. These changes are intended to make text more readable in both light mode and dark mode, and are part of a larger effort to increase accessibility. You can share your comments or questions [[mw:Talk:Reading/Web/Accessibility for reading|on the project talkpage]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T361717] * The text colors that are used for visited-links, hovered-links, and active-links, were also slightly changed last week to improve their accessibility in both light mode and dark mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T366515] '''Problems''' * You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk pages permalinking|copy permanent links to talk page comments]] by clicking on a comment's timestamp. [[mw:Talk pages project/Permalinks|This feature]] did not always work when the topic title was very long and the link was used as a wikitext link. This has been fixed. Thanks to Lofhi for submitting the bug. [https://phabricator.wikimedia.org/T356196] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] * Starting 26 June, all talk pages messages' timestamps will become a link at English Wikipedia, making this feature available for you to use at all wikis. This link is a permanent link to the comment. It allows users to find the comment they were linked to, even if this comment has since been moved elsewhere. You can read more about this feature [[DiffBlog:/2024/01/29/talk-page-permalinks-dont-lose-your-threads/|on Diff]] or [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk pages permalinking|on Mediawiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T365974] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W26"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 24. júní 2024 kl. 22:33 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=26989424 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/27|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Over the next three weeks, dark mode will become available for all users, both logged-in and logged-out, starting with the mobile web version. This fulfils one of the [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2023/Reading/Dark_mode|top-requested community wishes]], and improves low-contrast reading and usage in low-light settings. As part of these changes, dark mode will also work on User-pages and Portals. There is more information in [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading/Updates#June_2024:_Typography_and_dark_mode_deployments,_new_global_preferences|the latest Web team update]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T366364] * Logged-in users can now set [[m:Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering-skin-skin-prefs|global preferences for the text-size and dark-mode]], thanks to a combined effort across Foundation teams. This allows Wikimedians using multiple wikis to set up a consistent reading experience easily, for example by switching between light and dark mode only once for all wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T341278] * If you use a very old web browser some features might not work on the Wikimedia wikis. This affects Internet Explorer 11 and versions of Chrome, Firefox and Safari older than 2016. This change makes it possible to use new [[d:Q46441|CSS]] features and to send less code to all readers. [https://phabricator.wikimedia.org/T288287][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Manual:How_to_make_a_MediaWiki_skin#Using_CSS_variables_for_supporting_different_themes_e.g._dark_mode] * Wikipedia Admins can customize local wiki configuration options easily using [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]]. Community Configuration was created to allow communities to customize how some features work, because each language wiki has unique needs. At the moment, admins can configure [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] on their home wikis, in order to better recruit and retain new editors. More options will be provided in the coming months. [https://phabricator.wikimedia.org/T366458] * Editors interested in language issues that are related to [[w:en:Unicode|Unicode standards]], can now discuss those topics at [[mw:Talk:WMF membership with Unicode Consortium|a new conversation space in MediaWiki.org]]. The Wikimedia Foundation is now a [[mw:Special:MyLanguage/WMF membership with Unicode Consortium|member of the Unicode Consortium]], and the coordination group can collaboratively review the issues discussed and, where appropriate, bring them to the attention of the Unicode Consortium. * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q2891049|Mandailing]] ([[w:btm:|<code>w:btm:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T368038] '''Problems''' * Editors can once again click on links within the visual editor's citation-preview, thanks to a bug fix by the Editing Team. [https://phabricator.wikimedia.org/T368119] '''Future changes''' * Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 2 weeks. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W27"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 1. júlí 2024 kl. 23:59 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27038456 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * At the Wikimedia Foundation a new task force was formed to replace the disabled Graph with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project|more secure, easy to use, and extensible Chart]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Newsletter:Chart Project|subscribe to the newsletter]] to get notified about new project updates and other news about Chart. * The [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|CampaignEvents]] extension is now available on Meta-wiki, Igbo Wikipedia, and Swahili Wikipedia, and can be requested on your wiki. This extension helps in managing and making events more visible, giving Event organizers the ability to use tools like the Event registration tool. To learn more about the deployment status and how to request this extension for your wiki, visit the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment_status|CampaignEvents page on Meta-wiki]]. * Editors using the iOS Wikipedia app who have more than 50 edits can now use the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits#Add an image|Add an Image]] feature. This feature presents opportunities for small but useful contributions to Wikipedia. * Thank you to [[mw:MediaWiki Product Insights/Contributor retention and growth/Celebration|all of the authors]] who have contributed to MediaWiki Core. As a result of these contributions, the [[mw:MediaWiki Product Insights/Contributor retention and growth|percentage of authors contributing more than 5 patches has increased by 25% since last year]], which helps ensure the sustainability of the platform for the Wikimedia projects. '''Problems''' * A problem with the color of the talkpage tabs always showing as blue, even for non-existent pages which should have been red, affecting the Vector 2022 skin, [[phab:T367982|has been fixed]]. '''Future changes''' * The Trust and Safety Product team wants to introduce [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] with as little disruption to tools and workflows as possible. Volunteer developers, including gadget and user-script maintainers, are kindly asked to update the code of their tools and features to handle temporary accounts. The team has [[mw:Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|created documentation]] explaining how to do the update. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/2024-04 CTA|Learn more]]. '''Tech News survey''' * Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 1 more week. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W28"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 8. júlí 2024 kl. 21:32 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27080357 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/29|Translations]] are available. '''Tech News survey''' * Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 3 more days. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia developers can now officially continue to use both [[mw:Special:MyLanguage/Gerrit|Gerrit]] and [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]], due to a June 24 decision by the Wikimedia Foundation to support software development on both platforms. Gerrit and GitLab are both code repositories used by developers to write, review, and deploy the software code that supports the MediaWiki software that the wiki projects are built on, as well as the tools used by editors to create and improve content. This decision will safeguard the productivity of our developers and prevent problems in code review from affecting our users. More details are available in the [[mw:GitLab/Migration status|Migration status]] page. * The Wikimedia Foundation seeks applicants for the [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal|Product and Technology Advisory Council]] (PTAC). This group will bring technical contributors and Wikimedia Foundation together to co-define a more resilient, future-proof technological platform. Council members will evaluate and consult on the movement's product and technical activities, so that we develop multi-generational projects. We are looking for a range of technical contributors across the globe, from a variety of Wikimedia projects. [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal#Joining the PTAC as a technical volunteer|Please apply here by August 10]]. * Editors with rollback user-rights who use the Wikipedia App for Android can use the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Anti Vandalism|Edit Patrol]] features. These features include a new feed of Recent Changes, related links such as Undo and Rollback, and the ability to create and save a personal library of user talk messages to use while patrolling. If your wiki wants to make these features available to users who do not have rollback rights but have reached a certain edit threshold, [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android#Contact us|you can contact the team]]. You can [[diffblog:2024/07/10/ِaddressing-vandalism-with-a-tap-the-journey-of-introducing-the-patrolling-feature-in-the-mobile-app/|read more about this project on Diff blog]]. * Editors who have access to [[m:Special:MyLanguage/The_Wikipedia_Library|The Wikipedia Library]] can once again use non-open access content in SpringerLinks, after the Foundation [[phab:T368865|contacted]] them to restore access. You can read more about [[m:Tech/News/Recently_resolved_community_tasks|this and 21 other community-submitted tasks that were completed last week]]. '''Changes later this week''' * This week, [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-07 deployments|dark mode will be available on a number of Wikipedias]], both desktop and mobile, for logged-in and logged-out users. Interface admins and user script maintainers are encouraged to check gadgets and user scripts in the dark mode, to find any hard-coded colors and fix them. There are some [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for night mode compatibility on Wikimedia wikis|recommendations for dark mode compatibility]] to help. '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Next week, functionaries, volunteers maintaining tools, and software development teams are invited to test the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] feature on testwiki. Temporary accounts is a feature that will help improve privacy on the wikis. No further temporary account deployments are scheduled yet. Please [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|share your opinions and questions on the project talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T348895] * Editors who upload files cross-wiki, or teach other people how to do so, may wish to join a Wikimedia Commons discussion. The Commons community is discussing limiting who can upload files through the cross-wiki upload/Upload dialog feature to users auto-confirmed on Wikimedia Commons. This is due to the large amount of copyright violations uploaded this way. There is a short summary at [[c:Special:MyLanguage/Commons:Cross-wiki upload|Commons:Cross-wiki upload]] and [[c:Commons:Village pump/Proposals#Deactivate cross-wiki uploads for new users|discussion at Commons:Village Pump]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' You can also get other news from the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin|Wikimedia Foundation Bulletin]]. </div><section end="technews-2024-W29"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. júlí 2024 kl. 01:31 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27124561 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/30|Translations]] are available. '''Feature News''' * Stewards can now [[:m:Special:MyLanguage/Global_blocks|globally block]] accounts. Before [[phab:T17294|the change]] only IP addresses and IP ranges could be blocked globally. Global account blocks are useful when the blocked user should not be logged out. [[:m:Special:MyLanguage/Global_locks|Global locks]] (a similar tool logging the user out of their account) are unaffected by this change. The new global account block feature is related to the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] project, which is a new type of user account that replaces IP addresses of unregistered editors that are no longer made public. * Later this week, Wikimedia site users will notice that the Interface of [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs]] (also known as "Pending Changes") is improved and consistent with the rest of the MediaWiki interface and [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Wikimedia's design system]]. The FlaggedRevs interface experience on mobile and [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MinervaNeue|Minerva skin]] was inconsistent before it was fixed and ported to [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]] by the WMF Growth team and some volunteers. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156] * Wikimedia site users can now submit account vanishing requests via [[m:Special:GlobalVanishRequest|GlobalVanishRequest]]. This feature is used when a contributor wishes to stop editing forever. It helps you hide your past association and edit to protect your privacy. Once processed, the account will be locked and renamed. [https://phabricator.wikimedia.org/T367329] * Have you tried monitoring and addressing vandalism in Wikipedia using your phone? [https://diff.wikimedia.org/2024/07/10/%d9%90addressing-vandalism-with-a-tap-the-journey-of-introducing-the-patrolling-feature-in-the-mobile-app/ A Diff blog post on Patrolling features in the Mobile App] highlights some of the new capabilities of the feature, including swiping through a feed of recent changes and a personal library of user talk messages for use when patrolling from your phone. * Wikimedia contributors and GLAM (galleries, libraries, archives, and museums) organisations can now learn and measure the impact Wikimedia Commons is having towards creating quality encyclopedic content using the [https://doc.wikimedia.org/generated-data-platform/aqs/analytics-api/reference/commons.html Commons Impact Metrics] analytics dashboard. The dashboard offers organizations analytics on things like monthly edits in a category, the most viewed files, and which Wikimedia articles are using Commons images. As a result of these new data dumps, GLAM organisation can more reliably measure their return on investment for programs bringing content into the digital Commons. [https://diff.wikimedia.org/2024/07/19/commons-impact-metrics-now-available-via-data-dumps-and-api/] '''Project Updates''' * Come share your ideas for improving the wikis on the newly reopened [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|Community Wishlist]]. The Community Wishlist is Wikimedia’s forum for volunteers to share ideas (called wishes) to improve how the wikis work. The new version of the wishlist is always open, works with both wikitext and Visual Editor, and allows wishes in any language. '''Learn more''' * Have you ever wondered how Wikimedia software works across over 300 languages? This is 253 languages more than the Google Chrome interface, and it's no accident. The Language and Product Localization Team at the Wikimedia Foundation supports your work by adapting all the tools and interfaces in the MediaWiki software so that contributors in our movement who translate pages and strings can translate them and have the sites in all languages. Read more about the team and their upcoming work on [https://diff.wikimedia.org/2024/07/17/building-towards-a-robust-multilingual-knowledge-ecosystem-for-the-wikimedia-movement/ Diff]. * How can Wikimedia build innovative and experimental products while maintaining such heavily used websites? A recent [https://diff.wikimedia.org/2024/07/09/on-the-value-of-experimentation/ blog post] by WMF staff Johan Jönsson highlights the work of the [[m:Future Audiences#Objectives and Key Results|WMF Future Audience initiative]], where the goal is not to build polished products but test out new ideas, such as a [[m:Future_Audiences/Experiments: conversational/generative AI|ChatGPT plugin]] and [[m:Future_Audiences/Experiment:Add a Fact|Add a Fact]], to help take Wikimedia into the future. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' You can also get other news from the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin|Wikimedia Foundation Bulletin]]. </div><section end="technews-2024-W30"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. júlí 2024 kl. 00:05 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27142915 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/31|Translations]] are available. '''Feature news''' * Editors using the Visual Editor in languages that use non-Latin characters for numbers, such as Hindi, Manipuri and Eastern Arabic, may notice some changes in the formatting of reference numbers. This is a side effect of preparing a new sub-referencing feature, and will also allow fixing some general numbering issues in Visual Editor. If you notice any related problems on your wiki, please share details at the [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|project talkpage]]. '''Bugs status''' * Some logged-in editors were briefly unable to edit or load pages last week. [[phab:T370304|These errors]] were mainly due to the addition of new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|linter]] rules which led to caching problems. Fixes have been applied and investigations are continuing. * Editors can use the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/IP Info|IP Information tool]] to get information about IP addresses. This tool is available as a Beta Feature in your preferences. The tool was not available for a few days last week, but is now working again. Thank you to Shizhao for filing the bug report. You can read about that, and [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks#2024-07-25|28 other community-submitted tasks]] that were resolved last week. '''Project updates''' * There are new features and improvements to Phabricator from the Release Engineering and Collaboration Services teams, and some volunteers, including: the search systems, the new task creation system, the login systems, the translation setup which has resulted in support for more languages (thanks to Pppery), and fixes for many edge-case errors. You can [[phab:phame/post/view/316/iterative_improvements/|read details about these and other improvements in this summary]]. * There is an [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|update on the Charts project]]. The team has decided which visualization library to use, which chart types to start focusing on, and where to store chart definitions. * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} in [[d:Q9056|Czech]] ([[voy:cs:|<code>voy:cs:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T370905] '''Learn more''' * There is a [[diffblog:2024/07/26/the-journey-to-open-our-first-data-center-in-south-america/|new Wikimedia Foundation data center]] in São Paulo, Brazil which helps to reduce load times. * There is new [[diffblog:2024/07/22/the-perplexing-process-of-uploading-images-to-wikipedia/|user research]] on problems with the process of uploading images. * Commons Impact Metrics are [[diffblog:2024/07/19/commons-impact-metrics-now-available-via-data-dumps-and-api/|now available]] via data dumps and API. * The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2024/July|Technical Community Newsletter]] is now available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W31"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 29. júlí 2024 kl. 23:11 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27164109 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-32</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W32"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/32|Translations]] are available. '''Feature news''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Two new parser functions will be available this week: <code><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#dir|#dir]]<nowiki>}}</nowiki></code> and <code><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#bcp47|#bcp47]]<nowiki>}}</nowiki></code>. These will reduce the need for <code>Template:Dir</code> and <code>Template:BCP47</code> on Commons and allow us to [[phab:T343131|drop 100 million rows]] from the "what links here" database. Editors at any wiki that use these templates, can help by replacing the templates with these new functions. The templates at Commons will be updated during the Hackathon at Wikimania. [https://phabricator.wikimedia.org/T359761][https://phabricator.wikimedia.org/T366623] * Communities can request the activation of the visual editor on entire namespaces where discussions sometimes happen (for instance ''Wikipedia:'' or ''Wikisource:'' namespaces) if they understand the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/FAQ#WPNS|known limitations]]. For discussions, users can already use [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] in these namespaces. * The tracking category "Pages using Timeline" has been renamed to "Pages using the EasyTimeline extension" [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3ATimeline-tracking-category&namespace=8 in TranslateWiki]. Wikis that have created the category locally should rename their local creation to match. '''Project updates''' * Editors who help to organize WikiProjects and similar on-wiki collaborations, are invited to share ideas and examples of successful collaborations with the Campaigns and Programs teams. You can fill out [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/WikiProjects|a brief survey]] or share your thoughts [[m:Talk:Campaigns/WikiProjects|on the talkpage]]. The teams are particularly looking for details about successful collaborations on non-English wikis. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The new parser is being rolled out on {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} wikis over the next few months. The {{int:project-localized-name-enwikivoyage}} and {{int:project-localized-name-hewikivoyage}} were [[phab:T365367|switched]] to Parsoid last week. For more information, see [[mw:Parsoid/Parser_Unification|Parsoid/Parser Unification]]. '''Learn more''' * There will be more than 200 sessions at Wikimania this week. Here is a summary of some of the [[diffblog:2024/08/05/interested-in-product-and-tech-here-are-some-wikimania-sessions-you-dont-want-to-miss/|key sessions related to the product and technology area]]. * The latest [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin/2024/07-02|Wikimedia Foundation Bulletin]] is available. * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2024/July|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: New design previews for Translatable pages; Updates about MinT for Wiki Readers; the release of Translation dumps; and more. * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/31|Growth newsletter]] is available. * The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/July 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/32|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W32"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 5. ágúst 2024 kl. 20:44 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27233905 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2024-33</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2024-W33"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/33|Translations]] are available. '''Feature news''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] editors and maintainers can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Actions#Show a CAPTCHA|make a CAPTCHA show if a filter matches an edit]]. This allows communities to quickly respond to spamming by automated bots. [https://phabricator.wikimedia.org/T20110] * [[m:Special:MyLanguage/Stewards|Stewards]] can now specify if global blocks should prevent account creation. Before [[phab:T17273|this change]] by the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product|Trust and Safety Product]] Team, all global blocks would prevent account creation. This will allow stewards to reduce the unintended side-effects of global blocks on IP addresses. '''Project updates''' * [[wikitech:Help talk:Toolforge/Toolforge standards committee#August_2024_committee_nominations|Nominations are open on Wikitech]] for new members to refresh the [[wikitech:Help:Toolforge/Toolforge standards committee|Toolforge standards committee]]. The committee oversees the Toolforge [[wikitech:Help:Toolforge/Right to fork policy|Right to fork policy]] and [[wikitech:Help:Toolforge/Abandoned tool policy|Abandoned tool policy]] among other duties. Nominations will remain open until at least 2024-08-26. * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q2880037|West Coast Bajau]] ([[w:bdr:|<code>w:bdr:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T371757] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/33|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W33"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. ágúst 2024 kl. 23:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27253654 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-34</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W34"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/34|Translations]] are available. '''Feature news''' * Editors who want to re-use references but with different details such as page numbers, will be able to do so by the end of 2024, using a new [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Sub-referencing in a nutshell|sub-referencing]] feature. You can read more [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|about the project]] and [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Test|how to test the prototype]]. * Editors using tracking categories to identify which pages use specific extensions may notice that six of the categories have been renamed to make them more easily understood and consistent. These categories are automatically added to pages that use specialized MediaWiki extensions. The affected names are for: [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Aintersection-category&namespace=8 DynamicPageList], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Akartographer-tracking-category&namespace=8 Kartographer], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Aphonos-tracking-category&namespace=8 Phonos], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Arss-tracking-category&namespace=8 RSS], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Ascore-use-category&namespace=8 Score], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Awikihiero-usage-tracking-category&namespace=8 WikiHiero]. Wikis that have created the category locally should rename their local creation to match. Thanks to Pppery for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T347324] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Technical volunteers who edit modules and want to get a list of the categories used on a page, can now do so using the <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">categories</bdi></code> property of <code><bdi lang="zxx" dir="ltr">[[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#Title objects|mw.title objects]]</bdi></code>. This enables wikis to configure workflows such as category-specific edit notices. Thanks to SD001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T50175][https://phabricator.wikimedia.org/T85372] '''Bugs status''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Your help is needed to check if any pages need to be moved or deleted. A maintenance script was run to clean up unreachable pages (due to Unicode issues or introduction of new namespaces/namespace aliases). The script tried to find appropriate names for the pages (e.g. by following the Unicode changes or by moving pages whose titles on Wikipedia start with <code>Talk:WP:</code> so that their titles start with <code>Wikipedia talk:</code>), but it may have failed for some pages, and moved them to <bdi lang="zxx" dir="ltr">[[Special:PrefixIndex/T195546/]]</bdi> instead. Your community should check if any pages are listed there, and move them to the correct titles, or delete them if they are no longer needed. A full log (including pages for which appropriate names could be found) is available in [[phab:P67388]]. * Editors who volunteer as [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Mentorship|mentors]] to newcomers on their wiki are once again able to access lists of potential mentees who they can connect with to offer help and guidance. This functionality was restored thanks to [[phab:T372164|a bug fix]]. Thank you to Mbch331 for filing the bug report. You can read about that, and 18 other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Project updates''' * The application deadline for the [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal|Product & Technology Advisory Council]] (PTAC) has been extended to September 16. Members will help by providing advice to Foundation Product and Technology leadership on short and long term plans, on complex strategic problems, and help to get feedback from more contributors and technical communities. Selected members should expect to spend roughly 5 hours per month for the Council, during the one year pilot. Please consider applying, and spread the word to volunteers you think would make a positive contribution to the committee. '''Learn more''' * The [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award#2024 Winners|2024 Coolest Tool Awards]] were awarded at Wikimania, in seven categories. For example, one award went to the ISA Tool, used for adding structured data to files on Commons, which was recently improved during the [[m:Event:Wiki Mentor Africa ISA Hackathon 2024|Wiki Mentor Africa Hackathon]]. You can see video demonstrations of each tool at the awards page. Congratulations to this year's recipients, and thank you to all tool creators and maintainers. * The latest [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin/2024/08-01|Wikimedia Foundation Bulletin]] is available, and includes some highlights from Wikimania, an upcoming Language community meeting, and other news from the movement. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/34|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W34"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 20. ágúst 2024 kl. 00:54 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27307284 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-35</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W35"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/35|Translations]] are available. '''Feature news''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Administrators can now test the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] feature on test2wiki. This was done to allow cross-wiki testing of temporary accounts, for when temporary accounts switch between projects. The feature was enabled on testwiki a few weeks ago. No further temporary account deployments are scheduled yet. Temporary Accounts is a project to create a new type of user account that replaces IP addresses of unregistered editors which are no longer made public. Please [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|share your opinions and questions on the project talk page]]. * Later this week, editors at wikis that use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs]] (also known as "Pending Changes") may notice that the indicators at the top of articles have changed. This change makes the system more consistent with the rest of the MediaWiki interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156] '''Bugs status''' * Editors who use the 2010 wikitext editor, and use the Character Insert buttons, will [[phab:T361465|no longer]] experience problems with the buttons adding content into the edit-summary instead of the edit-window. You can read more about that, and 26 other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Project updates''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Please review and vote on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas|Focus Areas]], which are groups of wishes that share a problem. Focus Areas were created for the newly reopened Community Wishlist, which is now open year-round for submissions. The first batch of focus areas are specific to moderator workflows, around welcoming newcomers, minimizing repetitive tasks, and prioritizing tasks. Once volunteers have reviewed and voted on focus areas, the Foundation will then review and select focus areas for prioritization. * Do you have a project and are willing to provide a three (3) month mentorship for an intern? [[mw:Special:MyLanguage/Outreachy|Outreachy]] is a twice a year program for people to participate in a paid internship that will start in December 2024 and end in early March 2025, and they need mentors and projects to work on. Projects can be focused on coding or non-coding (design, documentation, translation, research). See the Outreachy page for more details, and a list of past projects since 2013. '''Learn more''' * If you're curious about the product and technology improvements made by the Wikimedia Foundation last year, read [[diffblog:2024/08/21/wikimedia-foundation-product-technology-improving-the-user-experience/|this recent highlights summary on Diff]]. * To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: ** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 2 - Community Configuration - Shaping On-Wiki Functionality Together.webm|Community Configuration - Shaping On-Wiki Functionality Together]] (55 mins) - about the [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]] project. ** [[c:File:Wikimania 2024 - Belgrade - Day 1 - Future of MediaWiki. A sustainable platform to support a collaborative user base and billions of page views.webm|Future of MediaWiki. A sustainable platform to support a collaborative user base and billions of page views]] (30 mins) - an overview for both technical and non technical audiences, covering some of the challenges and open questions, related to the [[mw:MediaWiki Product Insights|platform evolution, stewardship and developer experiences]] research. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/35|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W35"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 26. ágúst 2024 kl. 20:34 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27341211 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-36</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W36"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/36|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Editors and volunteer developers interested in data visualisation can now test the new software for charts. Its early version is available on beta Commons and beta Wikipedia. This is an important milestone before making charts available on regular wikis. You can [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|read more about this project update]] and help to test the charts. '''Feature news''' * Editors who use the [[{{#special:Unusedtemplates}}]] page can now filter out pages which are expected to be there permanently, such as sandboxes, test-cases, and templates that are always substituted. Editors can add the new magic word [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#EXPECTUNUSEDTEMPLATE|<code dir="ltr"><nowiki>__EXPECTUNUSEDTEMPLATE__</nowiki></code>]] to a template page to hide it from the listing. Thanks to Sophivorus and DannyS712 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T184633] * Editors who use the New Topic tool on discussion pages, will [[phab:T334163|now be reminded]] to add a section header, which should help reduce the quantity of newcomers who add sections without a header. You can read more about that, and {{formatnum:28}} other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. * Last week, some Toolforge tools had occasional connection problems. The cause is still being investigated, but the problems have been resolved for now. [https://phabricator.wikimedia.org/T373243] * Translation administrators at multilingual wikis, when editing multiple translation units, can now easily mark which changes require updates to the translation. This is possible with the [[phab:T298852#10087288|new dropdown menu]]. '''Project updates''' * A new draft text of a policy discussing the use of Wikimedia's APIs [[m:Special:MyLanguage/API Policy Update 2024|has been published on Meta-Wiki]]. The draft text does not reflect a change in policy around the APIs; instead, it is an attempt to codify existing API rules. Comments, questions, and suggestions are welcome on [[m:Talk:API Policy Update 2024|the proposed update’s talk page]] until September 13 or until those discussions have concluded. '''Learn more''' * To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: ** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 2 - Charts, the successor of Graphs - A secure and extensible tool for data visualization.webm|Charts, the successor of Graphs - A secure and extensible tool for data visualization]] (25 mins) – about the above-mentioned Charts project. ** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 3 - State of Language Technology and Onboarding at Wikimedia.webm|State of Language Technology and Onboarding at Wikimedia]] (90 mins) – about some of the language tools that support Wikimedia sites, such as [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content]]/[[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation|Section Translation]], [[mw:Special:MyLanguage/MinT|MinT]], and LanguageConverter; also the current state and future of languages onboarding. [https://phabricator.wikimedia.org/T368772] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/36|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W36"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 3. september 2024 kl. 01:08 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27390268 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-37</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W37"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/37|Translations]] are available. '''Feature news''' * Starting this week, the standard [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighter]] will receive new colors that make them compatible in dark mode. This is the first of many changes to come as part of a major upgrade to syntax highlighting. You can learn more about what's to come on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror|help page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T365311][https://phabricator.wikimedia.org/T259059] * Editors of wikis using Wikidata will now be notified of only relevant Wikidata changes in their watchlist. This is because the Lua functions <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>entity:getSitelink()</code></bdi> and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw.wikibase.getSitelink(qid)</code></bdi> will have their logic unified for tracking different aspects of sitelinks to reduce junk notifications from [[m:Wikidata For Wikimedia Projects/Projects/Watchlist Wikidata Sitelinks Tracking|inconsistent sitelinks tracking]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T295356] '''Project updates''' * Users of all Wikis will have access to Wikimedia sites as read-only for a few minutes on September 25, starting at 15:00 UTC. This is a planned datacenter switchover for maintenance purposes. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T370962] * Contributors of [[phab:T363538#10123348|11 Wikipedias]], including English will have a new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MOS</code></bdi> namespace added to their Wikipedias. This improvement ensures that links beginning with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MOS:</code></bdi> (usually shortcuts to the [[w:en:Wikipedia:Manual of Style|Manual of Style]]) are not broken by [[w:en:Mooré|Mooré]] Wikipedia (language code <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mos</code></bdi>). [https://phabricator.wikimedia.org/T363538] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/37|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W37"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. september 2024 kl. 18:53 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27424457 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-38</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W38"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/38|Translations]] are available. '''Improvements and Maintenance''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Editors interested in templates can help by reading the latest Wishlist focus area, [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas/Template recall and discovery|Template recall and discovery]], and share your feedback on the talkpage. This input helps the Community Tech team to decide the right technical approach to build. Everyone is also encouraged to continue adding [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|new wishes]]. * The new automated [[{{#special:NamespaceInfo}}]] page helps editors understand which [[mw:Special:MyLanguage/Help:Namespaces|namespaces]] exist on each wiki, and some details about how they are configured. Thanks to DannyS712 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T263513] * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Reference check|References Check]] is a feature that encourages editors to add a citation when they add a new paragraph to a Wikipedia article. For a short time, the corresponding tag "Edit Check (references) activated" was erroneously being applied to some edits outside of the main namespace. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T373692] * It is now possible for a wiki community to change the order in which a page’s categories are displayed on their wiki. By default, categories are displayed in the order they appear in the wikitext. Now, wikis with a consensus to do so can [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|request]] a configuration change to display them in alphabetical order. [https://phabricator.wikimedia.org/T373480] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Tool authors can now access ToolsDB's [[wikitech:Portal:Data Services#ToolsDB|public databases]] from both [[m:Special:MyLanguage/Research:Quarry|Quarry]] and [[wikitech:Superset|Superset]]. Those databases have always been accessible to every [[wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] user, but they are now more broadly accessible, as Quarry can be accessed by anyone with a Wikimedia account. In addition, Quarry's internal database can now be [[m:Special:MyLanguage/Research:Quarry#Querying Quarry's own database|queried from Quarry itself]]. This database contains information about all queries that are being run and starred by users in Quarry. This information was already public through the web interface, but you can now query it using SQL. You can read more about that, and {{formatnum:20}} other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. * Any pages or tools that still use the very old CSS classes <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw-message-box</code></bdi> need to be updated. These old classes will be removed next week or soon afterwards. Editors can use a [https://global-search.toolforge.org/?q=mw-message-box&regex=1&namespaces=&title= global-search] to determine what needs to be changed. It is possible to use the newer <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>cdx-message</code></bdi> group of classes as a replacement (see [https://doc.wikimedia.org/codex/latest/components/demos/message.html#css-only-version the relevant Codex documentation], and [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Tech/Header&diff=prev&oldid=27449042 an example update]), but using locally defined onwiki classes would be best. [https://phabricator.wikimedia.org/T374499] '''Technical project updates''' * Next week, all Wikimedia wikis will be read-only for a few minutes. This will start on September 25 at [https://zonestamp.toolforge.org/1727276400 15:00 UTC]. This is a planned datacenter switchover for maintenance purposes. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This maintenance process also targets other services.]] The previous switchover took 3 minutes, and the Site Reliability Engineering teams use many tools to make sure that this essential maintenance work happens as quickly as possible. [https://phabricator.wikimedia.org/T370962] '''Tech in depth''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/August 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. This edition includes details about: research about [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Hooks|hook]] handlers to help simplify development, research about performance improvements, work to improve the REST API for end-users, and more. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: ** [[c:File:Wikimania 2024 - Auditorium Kyiv - Day 4 - Hackathon Showcase.webm|Hackathon Showcase]] (45 mins) - 19 short presentations by some of the Hackathon participants, describing some of the projects they worked on, such as automated testing of maintenance scripts, a video-cutting command line tool, and interface improvements for various tools. There are [[phab:T369234|more details and links available]] in the Phabricator task. ** [[c:File:Co-Creating a Sustainable Future for the Toolforge Ecosystem.webm|Co-Creating a Sustainable Future for the Toolforge Ecosystem]] (40 mins) - a roundtable discussion for tool-maintainers, users, and supporters of Toolforge about how to make the platform sustainable and how to evaluate the tools available there. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/38|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W38"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 17. september 2024 kl. 00:03 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27460876 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-39</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W39"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/39|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * All wikis will be [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|read-only]] for a few minutes on Wednesday September 25 at [https://zonestamp.toolforge.org/1727276400 15:00 UTC]. Reading the wikis will not be interrupted, but editing will be paused. These twice-yearly processes allow WMF's site reliability engineering teams to remain prepared to keep the wikis functioning even in the event of a major interruption to one of our data centers. '''Updates for editors''' [[File:Add alt text from a halfsheet, with the article behind.png|thumb|A screenshot of the interface for the Alt Text suggested-edit feature]] * Editors who use the iOS Wikipedia app in Spanish, Portuguese, French, or Chinese, may see the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project/Alt Text Experiment|Alt Text suggested-edit experiment]] after editing an article, or completing a suggested edit using "[[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project#Hypothesis 2 Add an Image Suggested Edit|Add an image]]". Alt-text helps people with visual impairments to read Wikipedia articles. The team aims to learn if adding alt-text to images is a task that editors can be successful with. Please share any feedback on [[mw:Talk:Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project/Alt Text Experiment|the discussion page]]. * The Codex color palette has been updated with new and revised colors for the MediaWiki user interfaces. The [[mw:Special:MyLanguage/Design System Team/Color/Design documentation#Updates|most noticeable changes]] for editors include updates for: dark mode colors for Links and for quiet Buttons (progressive and destructive), visited Link colors for both light and dark modes, and background colors for system-messages in both light and dark modes. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] It is now possible to include clickable wikilinks and external links inside code blocks. This includes links that are used within <code><nowiki><syntaxhighlight></nowiki></code> tags and on code pages (JavaScript, CSS, Scribunto and Sanitized CSS). Uses of template syntax <code><nowiki>{{…}}</nowiki></code> are also linked to the template page. Thanks to SD0001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T368166] * Two bugs were fixed in the [[m:Special:MyLanguage/Account vanishing|GlobalVanishRequest]] system by improving the logging and by removing an incorrect placeholder message. [https://phabricator.wikimedia.org/T370595][https://phabricator.wikimedia.org/T372223] * View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] From [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]]: ** The API now enables 5,000 on-demand API requests per month and twice-monthly HTML snapshots freely (gratis and libre). More information on the updates and also improvements to the software development kits (SDK) are explained on [https://enterprise.wikimedia.com/blog/enhanced-free-api/ the project's blog post]. While Wikimedia Enterprise APIs are designed for high-volume commercial reusers, this change enables many more community use-cases to be built on the service too. ** The Snapshot API (html dumps) have added beta Structured Contents endpoints ([https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-snapshot-api/ blog post on that]) as well as released two beta datasets (English and French Wikipedia) from that endpoint to Hugging Face for public use and feedback ([https://enterprise.wikimedia.com/blog/hugging-face-dataset/ blog post on that]). These pre-parsed data sets enable new options for researchers, developers, and data scientists to use and study the content. '''In depth''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The Wikidata Query Service (WDQS) is used to get answers to questions using the Wikidata data set. As Wikidata grows, we had to make a major architectural change so that WDQS could remain performant. As part of the [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|WDQS Graph Split project]], we have new SPARQL endpoints available for serving the "[https://query-scholarly.wikidata.org scholarly]" and "[https://query-main.wikidata.org main]" subgraphs of Wikidata. The [http://query.wikidata.org query.wikidata.org endpoint] will continue to serve the full Wikidata graph until March 2025. After this date, it will only serve the main graph. For more information, please see [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS backend update/September 2024 scaling update|the announcement on Wikidata]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/39|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W39"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23. september 2024 kl. 23:37 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27493779 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-40</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W40"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/40|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Readers of [[phab:T375401|42 more wikis]] can now use Dark Mode. If the option is not yet available for logged-out users of your wiki, this is likely because many templates do not yet display well in Dark Mode. Please use the [https://night-mode-checker.wmcloud.org/ night-mode-checker tool] if you are interested in helping to reduce the number of issues. The [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for night mode compatibility on Wikimedia wikis|recommendations page]] provides guidance on this. Dark Mode is enabled on additional wikis once per month. * Editors using the 2010 wikitext editor as their default can access features from the 2017 wikitext editor by adding <code dir=ltr>?veaction=editsource</code> to the URL. If you would like to enable the 2017 wikitext editor as your default, it can be set in [[Special:Preferences#mw-input-wpvisualeditor-newwikitext|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T239796] * For logged-out readers using the Vector 2022 skin, the "donate" link has been moved from a collapsible menu next to the content area into a more prominent top menu, next to "Create an account". This restores the link to the level of prominence it had in the Vector 2010 skin. [[mw:Readers/2024 Reader and Donor Experiences#Donor Experiences (Key Result WE 3.2 and the related hypotheses)|Learn more]] about the changes related to donor experiences. [https://phabricator.wikimedia.org/T373585] * The CampaignEvents extension provides tools for organizers to more easily manage events, communicate with participants, and promote their events on the wikis. The extension has been [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|enabled]] on Arabic Wikipedia, Igbo Wikipedia, Swahili Wikipedia, and Meta-Wiki. [[w:zh:Wikipedia:互助客栈/其他#引進CampaignEvents擴充功能|Chinese Wikipedia has decided]] to enable the extension, and discussions on the extension are in progress [[w:es:Wikipedia:Votaciones/2024/Sobre la política de Organizadores de Eventos|on Spanish Wikipedia]] and [[d:Wikidata:Project chat#Enabling the CampaignEvents Extention on Wikidata|on Wikidata]]. To learn how to enable the extension on your wiki, you can visit [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|the CampaignEvents page on Meta-Wiki]]. * View all {{formatnum:22}} community-submitted {{PLURAL:22|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Developers with an account on Wikitech-wiki should [[wikitech:Wikitech/SUL-migration|check if any action is required]] for their accounts. The wiki is being changed to use the single-user-login (SUL) system, and other configuration changes. This change will help reduce the overall complexity for the weekly software updates across all our wikis. '''In depth''' * The [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|server switch]] was completed successfully last week with a read-only time of [[wikitech:Switch Datacenter#Past Switches|only 2 minutes 46 seconds]]. This periodic process makes sure that engineers can switch data centers and keep all of the wikis available for readers, even if there are major technical issues. It also gives engineers a chance to do maintenance and upgrades on systems that normally run 24 hours a day, and often helps to reveal weaknesses in the infrastructure. The process involves dozens of software services and hundreds of hardware servers, and requires multiple teams working together. Work over the past few years has reduced the time from 17 minutes down to 2–3 minutes. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/66ZW7B2MG63AESQVTXDIFQBDBS766JGW/] '''Meetings and events''' * October 4–6: [[m:Special:MyLanguage/WikiIndaba conference 2024|WikiIndaba Conference's Hackathon]] in Johannesburg, South Africa * November 4–6: [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024|MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024]] in Vienna, Austria '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/40|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W40"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 30. september 2024 kl. 22:21 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27530062 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-41</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W41"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/41|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Communities can now request installation of [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools/Automoderator|Automoderator]] on their wiki. Automoderator is an automated anti-vandalism tool that reverts bad edits based on scores from the new "Revert Risk" machine learning model. You can [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AutoModerator/Deploying|read details about the necessary steps]] for installation and configuration. [https://phabricator.wikimedia.org/T336934] '''Updates for editors''' * Translators in wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation#Try the tool|the mobile experience of Content Translation is available]], can now customize their articles suggestion list from 41 filtering options when using the tool. This topic-based article suggestion feature makes it easy for translators to self-discover relevant articles based on their area of interest and translate them. You can [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&active-list=suggestions try it with your mobile device]. [https://phabricator.wikimedia.org/T368422] * View all {{formatnum:12}} community-submitted {{PLURAL:12|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * It is now possible for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki><syntaxhighlight></nowiki></code></bdi> code blocks to offer readers a "Copy" button if the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>copy=1</nowiki></code></bdi> attribute is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight#copy|set on the tag]]. Thanks to SD0001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T40932] * Customized copyright footer messages on all wikis will be updated. The new versions will use wikitext markup instead of requiring editing raw HTML. [https://phabricator.wikimedia.org/T375789] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Later this month, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] will be rolled out on several pilot wikis. The final list of the wikis will be published in the second half of the month. If you maintain any tools, bots, or gadgets on [[phab:T376499|these 11 wikis]], and your software is using data about IP addresses or is available for logged-out users, please check if it needs to be updated to work with temporary accounts. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|Guidance on how to update the code is available]]. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Rate limiting has been enabled for the code review tools [[Wikitech:Gerrit|Gerrit]] and [[Wikitech:GitLab|GitLab]] to address ongoing issues caused by malicious traffic and scraping. Clients that open too many concurrent connections will be restricted for a few minutes. This rate limiting is managed through [[Wikitech:nftables|nftables]] firewall rules. For more details, see Wikitech's pages on [[Wikitech:Firewall#Throttling with nftables|Firewall]], [[Wikitech:GitLab/Abuse and rate limiting|GitLab limits]] and [[Wikitech:Gerrit/Operations#Throttling IPs|Gerrit operations]]. * Five new wikis have been created: ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q49224|Komering]] ([[w:kge:|<code>w:kge:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374813] ** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q36096|Mooré]] ([[m:mos:|<code>m:mos:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374641] ** a {{int:project-localized-name-group-wiktionary}} in [[d:Q36213|Madurese]] ([[wikt:mad:|<code>wikt:mad:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374968] ** a {{int:project-localized-name-group-wikiquote}} in [[d:Q2501174|Gorontalo]] ([[q:gor:|<code>q:gor:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T375088] ** a {{int:project-localized-name-group-wikinews}} in [[d:Q56482|Shan]] ([[n:shn:|<code>n:shn:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T375430] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/41|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W41"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 7. október 2024 kl. 23:43 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27557422 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-42</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W42"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/42|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * The Structured Discussion extension (also known as Flow) is starting to be removed. This extension is unmaintained and causes issues. It will be replaced by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]], which is used on any regular talk page. [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions/Deprecation#Deprecation timeline|A first set of wikis]] are being contacted. These wikis are invited to stop using Flow, and to move all Flow boards to sub-pages, as archives. At these wikis, a script will move all Flow pages that aren't a sub-page to a sub-page automatically, starting on 22 October 2024. On 28 October 2024, all Flow boards at these wikis will be set in read-only mode. [https://www.mediawiki.org/wiki/Structured_Discussions/Deprecation][https://phabricator.wikimedia.org/T370722] * WMF's Search Platform team is working on making it easier for readers to perform text searches in their language. A [[phab:T332342|change last week]] on over 30 languages makes it easier to find words with accents and other diacritics. This applies to both full-text search and to types of advanced search such as the <bdi lang="en" dir="ltr">''hastemplate''</bdi> and <bdi lang="en" dir="ltr">''incategory''</bdi> keywords. More technical details (including a few other minor search upgrades) are available. [https://www.mediawiki.org/wiki/User:TJones_%28WMF%29/Notes/Language_Analyzer_Harmonization_Notes#ASCII-folding/ICU-folding_%28T332342%29] * View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check|EditCheck]] was installed at Russian Wikipedia, and fixes were made for some missing user interface styles. '''Updates for technical contributors''' * Editors who use the Toolforge tool [[toolforge:copyvios|Earwig's Copyright Violation Detector]] will now be required to log in with their Wikimedia account before running checks using the "search engine" option. This change is needed to help prevent external bots from misusing the system. Thanks to Chlod for these improvements. [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_talk:New_pages_patrol/Reviewers#Authentication_is_now_required_for_search_engine_checks_on_Earwig's_Copyvio_Tool] * [[m:Special:MyLanguage/Phabricator|Phabricator]] users can create tickets and add comments on existing tickets via Email again. [[mw:Special:MyLanguage/Phabricator/Help#Using email|Sending email to Phabricator]] has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T356077] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Some HTML elements in the interface are now wrapped with a <code><nowiki><bdi></nowiki></code> element, to make our HTML output more aligned with Web standards. More changes like this will be coming in future weeks. This change might break some tools that rely on the previous HTML structure of the interface. Note that relying on the HTML structure of the interface is [[mw:Special:MyLanguage/Stable interface policy/Frontend#What is not stable?|not recommended]] and might break at any time. [https://phabricator.wikimedia.org/T375975] '''In depth''' * The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/September 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. This edition includes: updates on Wikimedia's authentication system, research to simplify feature development in the MediaWiki platform, updates on Parser Unification and MathML rollout, and more. * The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2024/October|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition include: research about improving topic suggestions related to countries, improvements to PHPUnit tests, and more. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/42|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W42"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 14. október 2024 kl. 21:22 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27597254 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-43</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W43"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/43|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Mobile Apps team has released an [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Navigation Refresh#Phase 1: Creating a user Profile Menu (T373714)|update]] to the iOS app's navigation, and it is now available in the latest App store version. The team added a new Profile menu that allows for easy access to editor features like Notifications and Watchlist from the Article view, and brings the "Donate" button into a more accessible place for users who are reading an article. This is the first phase of a larger planned [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Navigation Refresh|navigation refresh]] to help the iOS app transition from a primarily reader-focused app, to an app that fully supports reading and editing. The Wikimedia Foundation has added more editing features and support for on-wiki communication based on volunteer requests in recent years. [[File:IOS App Navigation refresh first phase 05.png|thumb|iOS Wikipedia App's profile menu and contents]] '''Updates for editors''' * Wikipedia readers can now download a browser extension to experiment with some early ideas on potential features that recommend articles for further reading, automatically summarize articles, and improve search functionality. For more details and to stay updated, check out the Web team's [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments|Content Discovery Experiments page]] and [[mw:Special:MyLanguage/Newsletter:Web team's projects|subscribe to their newsletter]]. * Later this month, logged-out editors of [[phab:T376499|these 12 wikis]] will start to have [[mw:Special:Mylanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] created. The list may slightly change - some wikis may be removed but none will be added. Temporary account is a new [[mw:Special:MyLanguage/User account types|type of user account]]. It enhances the logged-out editors' privacy and makes it easier for community members to communicate with them. If you maintain any tools, bots, or gadgets on these 12 wikis, and your software is using data about IP addresses or is available for logged-out users, please check if it needs to be updated to work with temporary accounts. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|Guidance on how to update the code is available]]. Read more about the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|deployment plan across all wikis]]. * View all {{formatnum:33}} community-submitted {{PLURAL:33|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the [[w:nr:Main Page|South Ndebele]], [[w:rsk:Главни бок|Pannonian Rusyn]], [[w:ann:Uwu|Obolo]], [[w:iba:Lambar Keterubah|Iban]] and [[w:tdd:ᥞᥨᥝᥴ ᥘᥣᥲ ᥖᥥᥰ|Tai Nüa]] Wikipedia languages were created last week. [https://www.wikidata.org/wiki/Q36785][https://www.wikidata.org/wiki/Q35660][https://www.wikidata.org/wiki/Q36614][https://www.wikidata.org/wiki/Q33424][https://www.wikidata.org/wiki/Q36556] * It is now possible to create functions on Wikifunctions using Wikidata lexemes, through the new [[f:Z6005|Wikidata lexeme type]] launched last week. When you go to one of these functions, the user interface provides a lexeme selector that helps you pick a lexeme from Wikidata that matches the word you type. After hitting run, your selected lexeme is retrieved from Wikidata, transformed into a Wikidata lexeme type, and passed into the selected function. Read more about this in [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Status updates/2024-10-17#Function of the Week: select representation from lexeme|the latest Wikifunctions newsletter]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Users of the Wikimedia sites can now format dates more easily in different languages with the new <code dir="ltr">{{[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##timef|#timef]]:…}}</code> parser function. For example, <code dir="ltr"><nowiki>{{#timef:now|date|en}}</nowiki></code> will show as "<bdi lang="en" dir="ltr">{{#timef:now|date|en}}</bdi>". Previously, <code dir="ltr"><nowiki>{{#time:…}}</nowiki></code> could be used to format dates, but this required knowledge of the order of the time and date components and their intervening punctuation. <code dir="ltr">#timef</code> (or <code dir="ltr">#timefl</code> for local time) provides access to the standard date formats that MediaWiki uses in its user interface. This may help to simplify some templates on multi-lingual wikis like Commons and Meta. [https://phabricator.wikimedia.org/T223772][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##timef] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Commons and Meta users can now efficiently [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#Localization|retrieve the user's language]] using <code dir="ltr"><nowiki>{{USERLANGUAGE}}</nowiki></code> instead of using <code dir="ltr"><nowiki>{{int:lang}}</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T4085] * The [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council|Product and Tech Advisory Council]] (PTAC) now has its pilot members with representation across Africa, Asia, Europe, North America and South America. They will work to address the [[Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives/Technology Council|Movement Strategy's Technology Council]] initiative of having a co-defined and more resilient technological platform. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy/Initiatives/Technology_Council] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/32|Growth newsletter]] is available. It includes: an upcoming Newcomer Homepage Community Updates module, new Community Configuration options, and details on new projects. * The Wikimedia Foundation is [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Security Team#CNA Partnership|now an official partner of the CVE program]], which is an international effort to catalog publicly disclosed cybersecurity vulnerabilities. This partnership will allow the Security Team to instantly publish [[w:en:Common Vulnerabilities and Exposures|common vulnerabilities and exposures]] (CVE) records that are affecting MediaWiki core, extensions, and skins, along with any other code the Foundation is a steward of. * The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|Community Wishlist]] is now [[m:Community Wishlist/Updates#October 16, 2024: Conversations Made Easier: Machine-Translated Wishes Are Here!|testing machine translations]] for Wishlist content. Volunteers can now read machine-translated versions of wishes and dive into discussions even before translators arrive to translate content. '''Meetings and events''' * 24 October - Wiki Education Speaker Series Webinar - [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/N4XTB4G55BUY3M3PNGUAKQWJ7A4UOPAK/ Open Source Tech: Building the Wiki Education Dashboard], featuring Wikimedia interns and a Web developer in the panel. * 20–22 December 2024 - [[m:Special:MyLanguage/Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024|Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024]] in Odisha, India. A hackathon for community members, including developers, designers and content editors, to build technical solutions that improve contributors' experiences. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/43|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W43"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 21. október 2024 kl. 20:53 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27634672 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-44</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W44"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/44|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Later in November, the Charts extension will be deployed to the test wikis in order to help identify and fix any issue. A security review is underway to then enable deployment to pilot wikis for broader testing. You can read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates#October 2024: Working towards production deployment|the October project update]] and see the [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Charts latest documentation and examples on Beta Wikipedia]. * View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[w:en:PediaPress|Pediapress.com]], an external service that creates books from Wikipedia, can now use [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Maps|Wikimedia Maps]] to include existing pre-rendered infobox map images in their printed books on Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T375761] '''Updates for technical contributors''' * Wikis can use [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|the Guided Tour extension]] to help newcomers understand how to edit. The Guided Tours extension now works with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Dark mode|dark mode]]. Guided Tour maintainers can check their tours to see that nothing looks odd. They can also set <code>emitTransitionOnStep</code> to <code>true</code> to fix an old bug. They can use the new flag <code>allowAutomaticBack</code> to avoid back-buttons they don't want. [https://phabricator.wikimedia.org/T73927#10241528] * Administrators in the Wikimedia projects who use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Nuke|Nuke Extension]] will notice that mass deletions done with this tool have the "Nuke" tag. This change will make reviewing and analyzing deletions performed with the tool easier. [https://phabricator.wikimedia.org/T366068] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/44|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W44"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 28. október 2024 kl. 20:56 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27668811 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-45</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W45"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/45|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Stewards can now make [[m:Special:MyLanguage/Global blocks|global account blocks]] cause global [[mw:Special:MyLanguage/Autoblock|autoblocks]]. This will assist stewards in preventing abuse from users who have been globally blocked. This includes preventing globally blocked temporary accounts from exiting their session or switching browsers to make subsequent edits for 24 hours. Previously, temporary accounts could exit their current session or switch browsers to continue editing. This is an anti-abuse tool improvement for the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] project. You can read more about the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|progress on key features for temporary accounts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T368949] * Wikis that have the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|CampaignEvents extension enabled]] can now use the [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Event list#October 29, 2024: Collaboration List launched|Collaboration List]] feature. This list provides a new, easy way for contributors to learn about WikiProjects on their wikis. Thanks to the Campaign team for this work that is part of [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product %26 Technology OKRs#WE KRs|the 2024/25 annual plan]]. If you are interested in bringing the CampaignEvents extension to your wiki, you can [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|follow these steps]] or you can reach out to User:Udehb-WMF for help. * The text color for red links will be slightly changed later this week to improve their contrast in light mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T370446] * View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, on multilingual wikis, users [[phab:T216368|can now]] hide translations from the WhatLinksHere special page. '''Updates for technical contributors''' * XML [[m:Special:MyLanguage/Data dumps|data dumps]] have been temporarily paused whilst a bug is investigated. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/xmldatadumps-l@lists.wikimedia.org/message/BXWJDPO5QI2QMBCY7HO36ELDCRO6HRM4/] '''In depth''' * Temporary Accounts have been deployed to six wikis; thanks to the Trust and Safety Product team for [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|this work]], you can read about [[phab:T340001|the deployment plans]]. Beginning next week, Temporary Accounts will also be enabled on [[phab:T378336|seven other projects]]. If you are active on these wikis and need help migrating your tools, please reach out to [[m:User:Udehb-WMF|User:Udehb-WMF]] for assistance. * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2024/October|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: New languages supported in translatewiki or in MediaWiki; New keyboard input methods for some languages; details about recent and upcoming meetings, and more. '''Meetings and events''' * [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024|MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024]] is happening in Vienna, Austria and online from 4 to 6 November 2024. The conference will feature discussions around the usage of MediaWiki software by and within companies in different industries and will inspire and onboard new users. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/45|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W45"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 4. nóvember 2024 kl. 20:50 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27693917 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-46</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W46"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/46|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * On wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|Translate extension]] enabled, users will notice that the FuzzyBot will now automatically create translated versions of categories used on translated pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T285463] * View all {{formatnum:29}} community-submitted {{PLURAL:29|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the submitted task to use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SecurePoll|SecurePoll extension]] for English Wikipedia's special [[w:en:Wikipedia:Administrator elections|administrator election]] was resolved on time. [https://phabricator.wikimedia.org/T371454] '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] In <code dir="ltr">[[mw:MediaWiki_1.44/wmf.2|1.44.0-wmf-2]]</code>, the logic of Wikibase function <code>getAllStatements</code> changed to behave like <code>getBestStatements</code>. Invoking the function now returns a copy of values which are immutable. [https://phabricator.wikimedia.org/T270851] * [https://en.wikipedia.org/api/rest_v1/ Wikimedia REST API] users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. The API will be rerouting some page content endpoints from RESTbase to the newer [[mw:Special:MyLanguage/API:REST API|MediaWiki REST API]] endpoints. The [[phab:T374683|impacted endpoints]] include getting page/revision metadata and rendered HTML content. These changes will be available on testwiki later this week, with other projects to follow. This change should not affect existing functionality, but active users of the impacted endpoints should verify behavior on testwiki, and raise any concerns on the related [[phab:T374683|Phabricator ticket]]. '''In depth''' * Admins and users of the Wikimedia projects [[mw:Special:MyLanguage/Moderator_Tools/Automoderator#Usage|where Automoderator is enabled]] can now monitor and evaluate important metrics related to Automoderator's actions. [https://superset.wmcloud.org/superset/dashboard/unified-automoderator-activity-dashboard/ This Superset dashboard] calculates and aggregates metrics about Automoderator's behaviour on the projects in which it is deployed. Thanks to the Moderator Tools team for this Dashboard; you can visit [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools/Automoderator/Unified Activity Dashboard|the documentation page]] for more information about this work. [https://phabricator.wikimedia.org/T369488] '''Meetings and events''' * 21 November 2024 ([[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 8:00 UTC|8:00 UTC]] & [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 16:00 UTC|16:00 UTC]]) - [[c:Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Community call]] with Wikimedia Commons volunteers and stakeholders to help prioritize support efforts for 2025-2026 Fiscal Year. The theme of this call is how content should be organised on Wikimedia Commons. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/46|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W46"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 12. nóvember 2024 kl. 00:08 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27732268 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-47</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W47"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/47|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Users of Wikimedia sites will now be warned when they create a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Redirects|redirect]] to a page that doesn't exist. This will reduce the number of broken redirects to red links in our projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T326057] * View all {{formatnum:42}} community-submitted {{PLURAL:42|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot/Overview|Pywikibot]], which automates work on MediaWiki sites, was upgraded to 9.5.0 on Toolforge. [https://phabricator.wikimedia.org/T378676] '''Updates for technical contributors''' * On wikis that use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]], pages created or moved by users with the appropriate permissions are marked as flagged automatically. This feature has not been working recently, and changes fixing it should be deployed this week. Thanks to Daniel and Wargo for working on this. [https://phabricator.wikimedia.org/T379218][https://phabricator.wikimedia.org/T368380] '''In depth''' * There is a new [https://diff.wikimedia.org/2024/11/05/say-hi-to-temporary-accounts-easier-collaboration-with-logged-out-editors-with-better-privacy-protection Diff post] about Temporary Accounts, available in more than 15 languages. Read it to learn about what Temporary Accounts are, their impact on different groups of users, and the plan to introduce the change on all wikis. '''Meetings and events''' * Technical volunteers can now register for the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]], which will take place in Istanbul, Turkey. [https://pretix.eu/wikimedia/hackathon2025/ Application for travel and accommodation scholarships] is open from '''November 12 to December 10 2024'''. The registration for the event will close in mid-April 2025. The Wikimedia Hackathon is an annual gathering that unites the global technical community to collaborate on existing projects and explore new ideas. * Join the [[C:Special:MyLanguage/Commons:WMF%20support%20for%20Commons/Commons%20community%20calls|Wikimedia Commons community calls]] this week to help prioritize support for Commons which will be planned for 2025–2026. The theme will be how content should be organised on Wikimedia Commons. This is an opportunity for volunteers who work on different things to come together and talk about what matters for the future of the project. The calls will take place '''November 21, 2024, [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 8:00 UTC|8:00 UTC]] and [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 16:00 UTC|16:00 UTC]]'''. * A [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community meetings#29 November 2024|Language community meeting]] will take place '''November 29, 16:00 UTC''' to discuss updates and technical problem-solving. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/47|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W47"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 19. nóvember 2024 kl. 02:01 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27806858 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-48</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W48"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/48|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] A new version of the standard wikitext editor-mode [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighter]] will be available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] later this week. This brings many new features and bug fixes, including right-to-left support, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror#Template folding|template folding]], [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror#Autocompletion|autocompletion]], and an improved search panel. You can learn more on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror|help page]]. * The 2010 wikitext editor now supports common keyboard shortcuts such <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Ctrl</code>+<code>B</code></bdi> for bold and <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Ctrl</code>+<code>I</code></bdi> for italics. A full [[mw:Help:Extension:WikiEditor#Keyboard shortcuts|list of all six shortcuts]] is available. Thanks to SD0001 for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T62928] * Starting November 28, Flow/Structured Discussions pages will be automatically archived and set to read-only at the following wikis: <bdi>bswiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>elwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>euwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>fawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>fiwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikiquote</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikisource</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikiversity</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwikivoyage</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>idwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>lvwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>plwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>ptwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>urwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>viwikisource</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>zhwikisource</bdi>. This is done as part of [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|StructuredDiscussions deprecation work]]. If you need any assistance to archive your page in advance, please contact [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. * View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a user creating a new AbuseFilter can now only set the filter to "protected" [[phab:T377765|if it includes a protected variable]]. '''Updates for technical contributors''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeEditor|CodeEditor]], which can be used in JavaScript, CSS, JSON, and Lua pages, [[phab:T377663|now offers]] live autocompletion. Thanks to SD0001 for this improvement. The feature can be temporarily disabled on a page by pressing <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Ctrl</code>+<code>,</code></bdi> and un-selecting "<bdi lang="en" dir="ltr">Live Autocompletion</bdi>". * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Tool-maintainers who use the Graphite system for tracking metrics, need to migrate to the newer Prometheus system. They can check [https://grafana.wikimedia.org/d/K6DEOo5Ik/grafana-graphite-datasource-utilization?orgId=1 this dashboard] and the list in the Description of the [[phab:T350592|task T350592]] to see if their tools are listed, and they should claim metrics and dashboards connected to their tools. They can then disable or migrate all existing metrics by following the instructions in the task. The Graphite service will become read-only in April. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/KLUV4IOLRYXPQFWD6WKKJUHMWE77BMSZ/] * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/NewPP parser report|New PreProcessor parser performance report]] has been fixed to give an accurate count for the number of Wikibase entities accessed. It had previously been resetting after 400 entities. [https://phabricator.wikimedia.org/T279069] '''Meetings and events''' * A [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community meetings#29 November 2024|Language community meeting]] will take place November 29 at [https://zonestamp.toolforge.org/1732896000 16:00 UTC]. There will be presentations on topics like developing language keyboards, the creation of the Mooré Wikipedia, the language support track at [[m:Wiki Indaba|Wiki Indaba]], and a report from the Wayuunaiki community on their experiences with the Incubator and as a new community over the last 3 years. This meeting will be in English and will also have Spanish interpretation. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/48|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W48"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 25. nóvember 2024 kl. 22:42 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27847039 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-49</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W49"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/49|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Two new parser functions were added this week. The <code dir="ltr"><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#interwikilink|#interwikilink]]<nowiki>}}</nowiki></code> function adds an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Links#Interwiki links|interwiki link]] and the <code dir="ltr"><nowiki>{{</nowiki>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#interlanguagelink|#interlanguagelink]]<nowiki>}}</nowiki></code> function adds an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Links#Interlanguage links|interlanguage link]]. These parser functions are useful on wikis where namespaces conflict with interwiki prefixes. For example, links beginning with <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>MOS:</code></bdi> on English Wikipedia [[phab:T363538|conflict with the <code>mos</code> language code prefix of Mooré Wikipedia]]. * Starting this week, Wikimedia wikis no longer support connections using old RSA-based HTTPS certificates, specifically rsa-2048. This change is to improve security for all users. Some older, unsupported browser or smartphone devices will be unable to connect; Instead, they will display a connectivity error. See the [[wikitech:HTTPS/Browser_Recommendations|HTTPS Browser Recommendations page]] for more-detailed information. All modern operating systems and browsers are always able to reach Wikimedia projects. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/CTYEHVNSXUD3NFAAMG3BLZVTVQWJXJAH/] * Starting December 16, Flow/Structured Discussions pages will be automatically archived and set to read-only at the following wikis: <bdi>arwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>cawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>frwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>mediawikiwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>orwiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>wawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>wawiktionary</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>wikidatawiki</bdi>{{int:comma-separator/en}}<bdi>zhwiki</bdi>. This is done as part of [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|StructuredDiscussions deprecation work]]. If you need any assistance to archive your page in advance, please contact [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T380910] * This month the Chart extension was deployed to production and is now available on Commons and Testwiki. With the security review complete, pilot wiki deployment is expected to start in the first week of December. You can see a working version [[testwiki:Charts|on Testwiki]] and read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|the November project update]] for more details. * View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug with the "Download as PDF" system was fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T376438] '''Updates for technical contributors''' * In late February, temporary accounts will be rolled out on at least 10 large wikis. This deployment will have a significant effect on the community-maintained code. This is about Toolforge tools, bots, gadgets, and user scripts that use IP address data or that are available for logged-out users. The Trust and Safety Product team wants to identify this code, monitor it, and assist in updating it ahead of the deployment to minimize disruption to workflows. The team asks technical editors and volunteer developers to help identify such tools by adding them to [[mw:Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/Impacted tools|this list]]. In addition, review the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|updated documentation]] to learn how to adjust the tools. Join the discussions on the [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|project talk page]] or in the [[discord:channels/221049808784326656/1227616742340034722|dedicated thread]] on the [[w:Wikipedia:Discord|Wikimedia Community Discord server (in English)]] for support and to share feedback. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/49|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W49"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 2. desember 2024 kl. 22:23 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27873992 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-50</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W50"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/50|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Technical documentation contributors can find updated resources, and new ways to connect with each other and the Wikimedia Technical Documentation Team, at the [[mw:Special:MyLanguage/Documentation|Documentation hub]] on MediaWiki.org. This page links to: resources for writing and improving documentation, a new <bdi lang="zxx" dir="ltr">#wikimedia-techdocs</bdi> IRC channel on libera.chat, a listing of past and upcoming documentation events, and ways to request a documentation consultation or review. If you have any feedback or ideas for improvements to the documentation ecosystem, please [[mw:Wikimedia Technical Documentation Team#Contact us|contact the Technical Documentation Team]]. '''Updates for editors''' [[File:Edit Check on Desktop.png|thumb|Layout change for the Edit Check feature]] * Later this week, [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit Check]] will be relocated to a sidebar on desktop. Edit check is the feature for new editors to help them follow policies and guidelines. This layout change creates space to present people with [[mw:Edit check#1 November 2024|new Checks]] that appear ''while'' they are typing. The [[mw:Special:MyLanguage/Edit check#Reference Check A/B Test|initial results]] show newcomers encountering Edit Check are 2.2 times more likely to publish a new content edit that includes a reference and is not reverted. * The Chart extension, which enables editors to create data visualizations, was successfully made available on MediaWiki.org and three pilot wikis (Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedias). You can see a working examples [[testwiki:Charts|on Testwiki]] and read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|the November project update]] for more details. * Translators in wikis where the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation#Try the tool|mobile experience of Content Translation is available]], can now discover articles in Wikiproject campaigns of their interest from the "[https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&campaign=specialcx&filter-type=automatic&filter-id=collections&active-list=suggestions&from=es&to=en All collection]" category in the articles suggestion feature. Wikiproject Campaign organizers can use this feature, to help translators to discover articles of interest, by adding the <code dir=ltr><nowiki><page-collection> </page-collection></nowiki></code> tag to their campaign article list page on Meta-wiki. This will make those articles discoverable in the Content Translation tool. For more detailed information on how to use the tool and tag, please refer to [[mw:Special:MyLanguage/Translation suggestions: Topic-based & Community-defined lists/How to use the features|the step-by-step guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T378958] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Nuke]] feature, which enables administrators to mass delete pages, now has a [[phab:T376379#10310998|multiselect filter for namespace selection]]. This enables users to select multiple specific namespaces, instead of only one or all, when fetching pages for deletion. * The Nuke feature also now [[phab:T364225#10371365|provides links]] to the userpage of the user whose pages were deleted, and to the pages which were not selected for deletion, after page deletions are queued. This enables easier follow-up admin-actions. Thanks to Chlod and the Moderator Tools team for both of these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T364225#10371365] * The Editing Team is working on making it easier to populate citations from archive.org using the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|Citoid]] tool, the auto-filled citation generator. They are asking communities to add two parameters preemptively, <code dir=ltr>archiveUrl</code> and <code dir=ltr>archiveDate</code>, within the TemplateData for each citation template using Citoid. You can see an [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACite_web%2Fdoc&diff=1261320172&oldid=1260788022 example of a change in a template], and a [https://global-search.toolforge.org/?namespaces=10&q=%5C%22citoid%5C%22%3A%20%5C%7B&regex=1&title= list of all relevant templates]. [https://phabricator.wikimedia.org/T374831] * One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} in [[d:Q9240|Indonesian]] ([[voy:id:|<code>voy:id:</code>]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T380726] * Last week, all wikis had problems serving pages to logged-in users and some logged-out users for 30–45 minutes. This was caused by a database problem, and investigation is ongoing. [https://www.wikimediastatus.net/incidents/3g2ckc7bp6l9] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:19}} community-submitted {{PLURAL:19|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add Link]] feature has been fixed. Previously, the list of sections which are excluded from Add Link was partially ignored in certain cases. [https://phabricator.wikimedia.org/T380455][https://phabricator.wikimedia.org/T380329] '''Updates for technical contributors''' * [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]], the design system for Wikimedia, now has an early-stage [[git:design/codex-php|implementation in PHP]]. It is available for general use in MediaWiki extensions and Toolforge apps through [https://packagist.org/packages/wikimedia/codex Composer], with use in MediaWiki core coming soon. More information is available in [[wmdoc:design-codex-php/main/index.html|the documentation]]. Thanks to Doğu for the inspiration and many contributions to the library. [https://phabricator.wikimedia.org/T379662] * [https://en.wikipedia.org/api/rest_v1/ Wikimedia REST API] users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. On December 4, the MediaWiki Interfaces team began rerouting page/revision metadata and rendered HTML content endpoints on [[testwiki:|testwiki]] from RESTbase to comparable MediaWiki REST API endpoints. The team encourages active users of these endpoints to verify their tool's behavior on testwiki and raise any concerns on the related [[phab:T374683|Phabricator ticket]] before the end of the year, as they intend to roll out the same change across all Wikimedia projects in early January. These changes are part of the work to replace the outdated [[mw:RESTBase/deprecation|RESTBase]] system. * The [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/986172 2024 Developer Satisfaction Survey] is seeking the opinions of the Wikimedia developer community. Please take the survey if you have any role in developing software for the Wikimedia ecosystem. The survey is open until 3 January 2025, and has an associated [[foundation:Legal:Developer Satisfaction Survey 2024 Privacy Statement|privacy statement]]. * There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar] '''Meetings and events''' * The next meeting in the series of [[c:Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Wikimedia Foundation discussions with the Wikimedia Commons community]] will take place on [[m:Event:Commons community discussion - 12 December 2024 08:00 UTC|December 12 at 8:00 UTC]] and [[m:Event:Commons community discussion - 12_December 2024 16:00 UTC|at 16:00 UTC]]. The topic of this call is new media and new contributors. Contributors from all wikis are welcome to attend. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/50|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W50"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 9. desember 2024 kl. 22:16 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27919424 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2024-51</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2024-W51"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/51|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * Interested in improving event management on your home wiki? The [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|CampaignEvents extension]] offers organizers features like event registration management, event/wikiproject promotion, finding potential participants, and more - all directly on-wiki. If you are an organizer or think your community would benefit from this extension, start a discussion to enable it on your wiki today. To learn more about how to enable this extension on your wiki, visit the [[m:CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|deployment status page]]. '''Updates for editors''' * Users of the iOS Wikipedia App in Italy and Mexico on the Italian, Spanish, and English Wikipedias, can see a [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Personalized Wikipedia Year in Review|personalized Year in Review]] with insights based on their reading and editing history. * Users of the Android Wikipedia App in Sub-Saharan Africa and South Asia can see the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Rabbit Holes|Rabbit Holes]] feature. This feature shows a suggested search term in the Search bar based on the current article being viewed, and a suggested reading list generated from the user’s last two visited articles. * The [[m:Special:MyLanguage/Global reminder bot|global reminder bot]] is now active and running on nearly 800 wikis. This service reminds most users holding temporary rights when they are about to expire, so that they can renew should they want to. See [[m:Global reminder bot/Technical details|the technical details page]] for more information. * The next issue of Tech News will be sent out on 13 January 2025 because of the end of year holidays. Thank you to all of the translators, and people who submitted content or feedback, this year. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was [[phab:T374988|fixed]] in the Android Wikipedia App which had caused translatable SVG images to show the wrong language when they were tapped. '''Updates for technical contributors''' * There is no new MediaWiki version next week. The next deployments will start on 14 January. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar/2025] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/51|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2024-W51"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 16. desember 2024 kl. 22:25 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=27942374 --> q7eakv3g9fz4unwgt6ybqcys4o3yfnn 0 166279 1892128 1891882 2024-12-16T21:23:08Z 89.160.185.99 /* Árangur einstakra landsliða */ bæti við tenglum 1892128 wikitext text/x-wiki '''Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla''' eða '''Afríkukeppnin''' er meistaramót karlalandsliða á vegum [[Knattspyrnusamband Afríku|Knattspyrnusambands Afríku]]. Þar var fyrst haldið árið 1957 og fer að jafnaði fram annað hvort ár. [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptar]] eru sigursælasta liðið í sögu keppninnar en [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] er ríkjandi meistari. Afríkukeppnin fór síðast fram á [[Fílabeinsströndin]]ni í ársbyrjun 2024, hún er þó talin keppni ársins 2023, þar sem til hafði staðið að halda hana þá um sumarið en hætt var við það vegna veðráttu. Næsta mót verður haldið í [[Marokkó]] sumarið 2025. == Árangur einstakra landsliða == {| class="wikitable sortable" !Land !Meistarar !2. sæti !3. sæti !4. sæti |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |style="background:#fff68f"|7 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1957|1957]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1959|1959]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1986|1986]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1998|1998]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2006|2006]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2008|2008]], [[Afríkukeppnin 2010|2010]]) |3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1962|1962]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2017|2017]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2021|2021]]) |3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1963|1963]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1970|1970]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1974|1974]]) |3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1976|1976]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1980|1980]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1984|1984]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |style="background:#fff68f"|5 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1984|1984]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1988|1988]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2000|2000]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2002|2002]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2017|2017]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1986|1986]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2008|2008]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1972|1972]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2021|2021]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1992|1992]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |style="background:#fff68f"|4 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1963|1963]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1965|1965]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1978|1978]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1982|1982]]) |5 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1968|1968]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1970|1970]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1992|1992]], [[Afríkukeppnin 2010|2010]], 2015) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2008|2008]]) |4 (1996, 2012, 2013, [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2017|2017]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |style="background:#fff68f"|3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1980|1980]], 1994, 2013) |5 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1984|1984]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1988|1988]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2000|2000]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2023|2023]]) |8 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1976|1976]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1978|1978]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1992|1992]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2002|2002]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2004|2004]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2006|2006]], [[Afríkukeppnin 2010|2010]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2019|2019]]) |align="center"|– |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |style="background:#fff68f"|3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1992|1992]], 2015, [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2023|2023]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2006|2006]], 2012) |4 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1965|1965]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1968|1968]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1986|1986]], 1994) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1970|1970]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2008|2008]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |style="background:#fff68f"|2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2019|2019]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1980|1980]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1984|1984]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1988|1988]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1982|1982]], [[Afríkukeppnin 2010|2010]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd: Flag_of_the_Democratic_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Lýðstjórnarlýðveldið Kongó]] |style="background:#fff68f"|2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1968|1968]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1974|1974]]) |align="center"|– |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1998|1998]], 2015) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1972|1972]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2023|2023]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |style="background:#fff68f"|1 (2012) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1974|1974]], 1994) |3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1982|1982]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]], 1996) |align="center"|– |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Tunisia.svg|20px]] [[Túníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Túnis]] |style="background:#fff68f"|1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2004|2004]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1965|1965]], 1996) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1962|1962]]) |3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1978|1978]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2000|2000]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2019|2019]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Sudan.svg|20px]] [[Súdanska karlalandsliðið í knattspyrnu|Súdan]] |style="background:#fff68f"|1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1970|1970]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1959|1959]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1963|1963]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1957|1957]]) |align="center"|– |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Ethiopia.svg|20px]] [[Eþíópíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Eþíópía]] |style="background:#fff68f"|1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1962|1962]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1957|1957]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1959|1959]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1963|1963]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1968|1968]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_South Africa.svg|20px]] [[Suður-afríska_karlalandsliðið_í_knattspyrnu|Suður-Afríka]] |style="background:#fff68f"|1 (1996) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1998|1998]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2000|2000]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2023|2023]]) |align="center"|– |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |style="background:#fff68f"|1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1976|1976]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2004|2004]]) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1980|1980]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1986|1986]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1988|1988]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |style="background:#fff68f"|1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1972|1972]]) |align="center"|– |align="center"|– |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1974|1974]]) |- |style="background:#fff68f"|[[Mynd:Flag_of_Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |style="background:#fff68f"|1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2021|2021]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2002|2002]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2019|2019]]) |align="center"|– |3 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1965|1965]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2006|2006]]) |- |[[Mynd:Flag_of_Mali.svg|20px]] [[Malíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Malí]] |align="center"|– |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1972|1972]]) |2 (2012, 2013) |3 (1994, [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2002|2002]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2004|2004]]) |- |[[Mynd:Flag_of_Burkina Faso.svg|20px]] [[Búrkínska karlalandsliðið í knattspyrnu|Búrkína Fasó]] |align="center"|– |1 (2013) |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2017|2017]]) |2 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1998|1998]], [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 2021|2021]]) |- |[[Mynd:Flag_of_Uganda.svg|20px]] [[Úgandska karlalandsliðið í knattspyrnu|Úganda]] |align="center"|– |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1978|1978]]) |align="center"|– |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1962|1962]]) |- |[[Mynd:Flag_of_Guinea.svg|20px]] [[Gíneska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gínea]] |align="center"|– |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1976|1976]]) |align="center"|– |align="center"|– |- |[[Mynd:Flag_of_Libya.svg|20px]] [[Líbíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Líbía]] |align="center"|– |1 ([[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1982|1982]]) |align="center"|– |align="center"|– |- |[[Mynd:Flag_of_ Equatorial Guinea.svg|20px]] [[Karlalandsliðið Miðbaugs-Gíneu í knattspyrnu|Miðbaugs-Gínea]] |align="center"|– |align="center"|– |align="center"|– |1 (2015) |} [[Flokkur:Knattspyrna]] {{S|1957}} [[Flokkur:Álfumót og -keppnir landsliða í knattspyrnu karla]] cees2iu2zbvo1w8xgfsyi97gqm8xvay 0 173019 1892111 1799038 2024-12-16T16:05:12Z Berserkur 10188 1892111 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Nusantara, Indonesia - President visiting the new capital.jpg|thumb|Forseti Indónesíu og ríkisstjóri austur-Kalimantan skoða svæðið sem fer undir borgina.]] '''Nusantara''' (indónesíska: Ibu Kota Nusantara) er höfuðborg [[Indónesía|Indónesíu]]. Hún var stofnuð [[17. ágúst]] árið [[2024]] og tók við af [[Jakarta]] sem var höfuðborg landsins árin 1945-2024. Borgin er á austurströnd [[Borneó]] við [[Austur-Kalimantan]]-hérað. Nálægar borgir eru [[Balikpapan]] og [[Samarinda]]. Meðal ástæðna flutningsins er að færa valdajafnvægið frá fjölmennustu eyjunni [[Java|Jövu]] og hafa höfuðstaðinn í miðju landsins og fjarri jarðskjálfta- og eldgosasvæði. Tæp 96% íbúa voru andsnúin flutningi á höfuðborginni í könnun. <ref>[https://nasional.tempo.co/read/1240683/kedaikopi-957-responden-jakarta-tak-setuju-ibu-kota-pindah KedaiKOPI: 95,7 % Responden Jakarta Tak Setuju Ibu Kota Pindah] Nasional, sótt 6/3 2023</ref> ==Tengill== *[https://www.ruv.is/frettir/erlent/2023-03-12-aetla-ad-reisa-graenustu-hofudborg-heims-i-regnskogum-borneo Ætla að reisa grænustu höfuðborg heims í regnskógum Borneó - RÚV] ==Tilvísanir== {{reflist}} {{s|2024}} [[Flokkur:Borgir í Indónesíu]] [[Flokkur:Höfuðborgir]] btdp4nmfm03rcb34wm5g47ixhf7du12 1892112 1892111 2024-12-16T16:08:07Z Berserkur 10188 Misskilningur. Frestaðist 1892112 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Nusantara, Indonesia - President visiting the new capital.jpg|thumb|Forseti Indónesíu og ríkisstjóri austur-Kalimantan skoða svæðið sem fer undir borgina.]] '''Nusantara''' (indónesíska: Ibu Kota Nusantara) er fyrirhuguð höfuðborg [[Indónesía|Indónesíu]] sem verður stofnuð [[17. ágúst]] árið [[2024]]. Hún tekur við af [[Jakarta]] sem var höfuðborgin 1945-2024. Borgin er á austurströnd [[Borneó]] við [[Austur-Kalimantan]]-hérað. Nálægar borgir eru [[Balikpapan]] og [[Samarinda]]. Meðal ástæðna flutningsins er að færa valdajafnvægið frá fjölmennustu eyjunni [[Java|Jövu]] og hafa höfuðstaðinn í miðju landsins og fjarri jarðskjálfta- og eldgosasvæði. Tæp 96% íbúa voru andsnúin flutningi á höfuðborginni í könnun. <ref>[https://nasional.tempo.co/read/1240683/kedaikopi-957-responden-jakarta-tak-setuju-ibu-kota-pindah KedaiKOPI: 95,7 % Responden Jakarta Tak Setuju Ibu Kota Pindah] Nasional, sótt 6/3 2023</ref> ==Tengill== *[https://www.ruv.is/frettir/erlent/2023-03-12-aetla-ad-reisa-graenustu-hofudborg-heims-i-regnskogum-borneo Ætla að reisa grænustu höfuðborg heims í regnskógum Borneó - RÚV] ==Tilvísanir== {{reflist}} {{s|2024}} [[Flokkur:Borgir í Indónesíu]] [[Flokkur:Höfuðborgir]] 26f3h9kv4m37rei9f3yymfd95wujiaj 1892113 1892112 2024-12-16T16:08:46Z Berserkur 10188 1892113 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Nusantara, Indonesia - President visiting the new capital.jpg|thumb|Forseti Indónesíu og ríkisstjóri austur-Kalimantan skoða svæðið sem fer undir borgina.]] '''Nusantara''' (indónesíska: Ibu Kota Nusantara) er fyrirhuguð höfuðborg [[Indónesía|Indónesíu]] sem verður stofnuð [[17. ágúst]] árið [[2024]]. Hún tekur við af [[Jakarta]] sem hefur verið höfuðborgin frá 1945. Borgin er á austurströnd [[Borneó]] við [[Austur-Kalimantan]]-hérað. Nálægar borgir eru [[Balikpapan]] og [[Samarinda]]. Meðal ástæðna flutningsins er að færa valdajafnvægið frá fjölmennustu eyjunni [[Java|Jövu]] og hafa höfuðstaðinn í miðju landsins og fjarri jarðskjálfta- og eldgosasvæði. Tæp 96% íbúa voru andsnúin flutningi á höfuðborginni í könnun. <ref>[https://nasional.tempo.co/read/1240683/kedaikopi-957-responden-jakarta-tak-setuju-ibu-kota-pindah KedaiKOPI: 95,7 % Responden Jakarta Tak Setuju Ibu Kota Pindah] Nasional, sótt 6/3 2023</ref> ==Tengill== *[https://www.ruv.is/frettir/erlent/2023-03-12-aetla-ad-reisa-graenustu-hofudborg-heims-i-regnskogum-borneo Ætla að reisa grænustu höfuðborg heims í regnskógum Borneó - RÚV] ==Tilvísanir== {{reflist}} {{s|2024}} [[Flokkur:Borgir í Indónesíu]] [[Flokkur:Höfuðborgir]] l5tai6gxba9msk61hsq0qjjgrjyo0n4 1892119 1892113 2024-12-16T20:13:58Z Snævar 16586 1892119 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Nusantara, Indonesia - President visiting the new capital.jpg|thumb|Forseti Indónesíu og ríkisstjóri austur-Kalimantan skoða svæðið sem fer undir borgina.]] '''Nusantara''' (indónesíska: Ibu Kota Nusantara) er fyrirhuguð höfuðborg [[Indónesía|Indónesíu]]. Áætlað var að gera hana að höfuðborg [[17. ágúst]] [[2024]], en vegna ókláraðra bygginga og gagnrýni ríkisstarfsmanna um flutning hefur það frestast.<ref name="ap">{{cite news |url=https://apnews.com/article/indonesia-widodo-new-capital-nusantara-43641d95d2d88caeda772c87dffc0f23 |title=Indonesia holds unfinished future capital's first Independence Day ceremony |work=Associated Press |author=Achmad Ibrahim |author2=Edna Tarigan |date=17 August 2024 }}</ref><ref>{{Cite web |last= |title=PUPR Minister: President Likely to Shift to IKN in September |url=https://www.idxchannel.com/amp/economics/pupr-minister-president-likely-to-shift-to-ikn-in-september |access-date=2024-08-24 |website=IDX Channel.com }}</ref><ref>{{Cite web |last=Idris |first=Muhammad |date=2024-08-24 |title=Rencana Awal Juli, Kenapa Jokowi Belum Juga Pindah Kantor ke IKN? |url=https://money.kompas.com/read/2024/08/24/140542226/rencana-awal-juli-kenapa-jokowi-belum-juga-pindah-kantor-ke-ikn |access-date=2024-08-24 |website=KOMPAS.com |language=id}}</ref> Borgin mun verða fullkláruð 2045.<ref>{{cite web | url=https://penajamkab.go.id/?p=4412 | title=Pembangunan Infrastruktur IKN Berjalan Sesuai Tahapan | date=9 February 2023 | website=Website Pemerintah Kabupaten Penajam Paser Utara | language=id }}</ref><ref>{{Cite web |title=Indonesia's new capital Nusantara attracts increased investor interest |url=https://asia.nikkei.com/Business/Business-trends/Indonesia-s-new-capital-Nusantara-attracts-increased-investor-interest |access-date=2024-08-16 |website=Nikkei Asia |language=en-GB}}</ref> Hún tekur við af [[Jakarta]] sem hefur verið höfuðborgin frá 1945. Borgin er á austurströnd [[Borneó]] við [[Austur-Kalimantan]]-hérað. Nálægar borgir eru [[Balikpapan]] og [[Samarinda]]. Meðal ástæðna flutningsins er að færa valdajafnvægið frá fjölmennustu eyjunni [[Java|Jövu]] og hafa höfuðstaðinn í miðju landsins og fjarri jarðskjálfta- og eldgosasvæði. Tæp 96% íbúa voru andsnúin flutningi á höfuðborginni í könnun. <ref>[https://nasional.tempo.co/read/1240683/kedaikopi-957-responden-jakarta-tak-setuju-ibu-kota-pindah KedaiKOPI: 95,7 % Responden Jakarta Tak Setuju Ibu Kota Pindah] Nasional, sótt 6/3 2023</ref> ==Tengill== *[https://www.ruv.is/frettir/erlent/2023-03-12-aetla-ad-reisa-graenustu-hofudborg-heims-i-regnskogum-borneo Ætla að reisa grænustu höfuðborg heims í regnskógum Borneó - RÚV] ==Tilvísanir== {{reflist}} {{s|2024}} [[Flokkur:Borgir í Indónesíu]] [[Flokkur:Höfuðborgir]] rlnvjfb74h0493rm2gjnn57x7oznecw 0 175743 1892140 1821478 2024-12-16T23:33:29Z TKSnaevarr 53243 1892140 wikitext text/x-wiki {{Coord|51|54|42|N|08|50|22|E|type:landmark_region:DE|display=title}} [[mynd:Hermannsdenkmal 160707-003.jpg|250px|thumb|Hermannssúla]] '''Hermannssúla''' ([[þýska]]: ''Hermannsdenkmal'') er minnisvarði í [[Þýskaland|Þýskalandi]]. Þjóðverjar létu reisa hana til að heiðra þjóðhetjuna [[Arminíus]] (sem er oft kallaður Hermann í Þýskalandi) sem sigraði gegn rómverjum í [[Þjóðborgarskógur|Þjóðborgarskógi]]. Hún var vígð árið 1875 og er um 60 metra á hæð. Listamaðurinn [[Ernst von Bandel]] bjó til Hermannssúlu.<ref>{{Bókaheimild|titill=Veraldarsaga Fjölva 7|höfundur=Þorsteinn Thorarensen|útgefandi=Fjölvi|ár=1982|bls=160}}</ref> == Heimildir == {{reflist}} [[Flokkur:Minnisvarðar í Þýskalandi]] {{stubbur}} 331z6ykkupybu3r8xo80xgu6s5r1k5d 0 175745 1892143 1821487 2024-12-16T23:48:53Z TKSnaevarr 53243 1892143 wikitext text/x-wiki [[mynd:Blick-über-den-Teutoburger-Wald1.jpg|250px|thumb|Horft yfir Þjóðborgarskóg]]{{coords|51|54|00|N|8|49|00|E|display=title}} '''Þjóðborgarskógur''' ([[þýska]]: ''Teutoburger Wald'') er hæðóttur skógur í [[Neðra-Saxland|Neðra-Saxlandi]] og [[Norðurrín-Vestfalía|Norðurrín-Vestfalíu]]. Svæðið hét upphaflega '''Osning''' en nafninu var breytt á [[17. öldin|sautjándu öld]] til minningar um [[Bardaginn við Þjóðborgarskóg|bardagann við Þjóðborgarskóg]]. [[Hermannssúla]] er í Þjóðborgarskógi. [[Flokkur:Skógar í Þýskalandi]] {{stubbur}} br5ugin1pdbqhogshislwctkpwnunw3 1892144 1892143 2024-12-16T23:49:05Z TKSnaevarr 53243 1892144 wikitext text/x-wiki [[mynd:Blick-über-den-Teutoburger-Wald1.jpg|250px|thumb|Horft yfir Þjóðborgarskóg]]{{coord|51|54|00|N|8|49|00|E|display=title}} '''Þjóðborgarskógur''' ([[þýska]]: ''Teutoburger Wald'') er hæðóttur skógur í [[Neðra-Saxland|Neðra-Saxlandi]] og [[Norðurrín-Vestfalía|Norðurrín-Vestfalíu]]. Svæðið hét upphaflega '''Osning''' en nafninu var breytt á [[17. öldin|sautjándu öld]] til minningar um [[Bardaginn við Þjóðborgarskóg|bardagann við Þjóðborgarskóg]]. [[Hermannssúla]] er í Þjóðborgarskógi. [[Flokkur:Skógar í Þýskalandi]] {{stubbur}} beynwajqctxi2vm1z9jf2z5zpky1zxl 0 179239 1892148 1855446 2024-12-16T23:57:21Z TKSnaevarr 53243 1892148 wikitext text/x-wiki {{Forseti | nafn = Pehr Evind Svinhufvud | mynd = Pehr Evind Svinhufvud.png | titill= [[Forseti Finnlands]] | stjórnartíð_start = [[2. mars]] [[1931]] | stjórnartíð_end = [[1. mars]] [[1937]] | forsætisráðherra = [[Juho Sunila]]<br>[[Toivo Mikael Kivimäki]]<br>[[Kyösti Kallio]] | forveri = [[Lauri Kristian Relander]] | eftirmaður = [[Kyösti Kallio]] | titill2= Forsætisráðherra Finnlands | stjórnartíð_start2 = [[4. júlí]] [[1930]] | stjórnartíð_end2 = [[18. febrúar]] [[1931]] | forseti2 = [[Lauri Kristian Relander]] | forveri2 = [[Kyösti Kallio]] | eftirmaður2 = [[Juho Sunila]] | stjórnartíð_start3 = [[27. nóvember]] [[1917]] | stjórnartíð_end3 = [[27. maí]] [[1918]] | forveri3 = ''Embætti stofnað'' | eftirmaður3 = [[Juho Kusti Paasikivi]] | titill4= Ríkisstjóri Finnlands | stjórnartíð_start4 = [[18. maí]] [[1918]] | stjórnartíð_end4 = [[12. desember]] [[1918]] | forveri4 = ''Embætti stofnað'' | eftirmaður4 = [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|Gustaf Mannerheim]] | myndatexti1 = Pehr Evind Svinhufvud á millistríðsárunum. | fæddur = [[15. desember]] [[1861]] | fæðingarstaður = [[Sääksmäki]], [[Stórfurstadæmið Finnland|Stórfurstadæminu Finnlandi]], [[Rússneska keisaradæmið|rússneska keisaradæminu]] | dánardagur = {{dauðadagur og aldur|1944|2|29|1861|12|15}} | dánarstaður = [[Luumäki]], [[Finnland]]i | þjóderni = [[Finnland|Finnskur]] | maki = [[Ellen Svinhufvud|Ellen Timgren]] | stjórnmálaflokkur = [[Ungfinnski flokkurinn]] (fyrir 1918)<br>[[Samstöðuflokkurinn (Finnland)|Samstöðuflokkurinn]] (frá 1918) | börn = Pehr Yngve, Ilmo Gretel, Aino Mary Alfthan, Eino Gustaf, Arne Bertel og Veikko Eivind | háskóli = [[Háskólinn í Helsinki]] | starf = Lögmaður, dómari | undirskrift = Svinhufvud allekirjoitus.svg }} '''Pehr Evind Svinhufvud af Qvalstad''' (15. desember 1861 &ndash; 29. febrúar 1944) var þriðji [[forseti Finnlands]] frá 1931 til 1937. Svinhufvud var lögmaður, dómari og stjórnmálamaður í [[Stórfurstadæmið Finnland|Stórfurstadæminu Finnlandi]], sem þá var sjálfsstjórnarsvæði innan [[Rússneska keisaradæmið|rússneska keisaradæmisins]], og lék lykilhlutverk í finnsku sjálfstæðishreyfingunni. Það var Svinhufvud sem lagði fram [[Sjálfstæðisyfirlýsing Finnlands|sjálfstæðisyfirlýsingu Finnlands]] við [[finnska þingið]] árið 1917.<ref name="valtioneuvosto">{{Cite book | title= Toiset valtiopäivät 1917, Pöytäkirjat, osa I | pages= 310–311 | chapter= Tiistaina 4. p. joulukuuta – Hallituksen puheenjohtajan lausunto Suomen valtiollisen itsenäisyyden toteuttamisesta | publisher= Valtioneuvoston kirjapaino | year= 1918 | language=fi}}</ref> Frá desember 1917 var Svinhufvud fyrsti [[ríkisstjórnarleiðtogi]] sjálfstæðis Finnlands sem formaður finnska öldungaráðsins.<ref name="valtioneuvosto"/> Hann var leiðtogi ríkisstjórnar [[Finnskir hvítliðar|hvítliða]] í [[Finnska borgarastyrjöldin|finnsku borgarastyrjöldinni]] á meðan [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|Mannerheim]] leiddi her þeirra. Eftir styrjöldina varð Svinhufvud fyrsti þjóðhöfðingi Finnlands til bráðabirgða sem [[ríkisstjóri]] á meðan unnið var að stofnun [[Konungsríkið Finnland (1918)|finnsks konungsríkis]] í bandalagi við [[Þýska keisaradæmið|Þýskaland]]. Svinhufvud steig til hliðar sem ríkisstjóri á seinni hluta ársins 1918 og Mannerheim tók við. Hann varð síðar forsætisráðherra Finnlands frá 1930 til 1931<ref>{{cite web |url=http://www.valtioneuvosto.fi/hakemisto/ministerikortisto/ministeritiedot.asp?nro=383 |title=Ministerikortisto |publisher=Valtioneuvosto |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503220612/http://www.valtioneuvosto.fi/hakemisto/ministerikortisto/ministeritiedot.asp?nro=383 |archive-date=2009-05-03 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.eduskunta.fi/triphome/bin/hx5000.sh?{hnro}=911571&{kieli}=su&{haku}=kaikki |title=Edustajamatrikkeli |publisher=Eduskunta |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120212180606/http://www.eduskunta.fi/triphome/bin/hx5000.sh?%7Bhnro%7D=911571&%7Bkieli%7D=su&%7Bhaku%7D=kaikki |archive-date=2012-02-12 }}</ref> áður en hann var kjörinn forseti. Í forsetatíð sinni lét Svinhufvud bæla niður [[Mäntsälä-uppreisnin]]a. Svinhufvud var [[Íhaldsstefna|íhaldsmaður]] og finnskur [[Þjóðernishyggja|þjóðernissinni]] sem veitti [[Kommúnismi|kommúnisma]] og [[Vinstristefna|vinstristefnu]] almennt harða mótspyrnu. Hann var því ekki forseti sem hlaut náð í augum allrar þjóðarinnar en undir gælunafninu ''Ukko-Pekka'' („Pétur frændi“) var hann engu að síður mjög vinsæll.<ref>[https://yle.fi/aihe/artikkeli/2020/11/18/kotkaniemen-tiluksilla-vaalitaan-presidentti-svinhufvudin-perintoa Kotkaniemen tiluksilla vaalitaan presidentti Svinhufvudin perintöä] (á finnsku)</ref> Á fyrstu árunum eftir sjálfstæði var Svinhufvud sér í lagi hrósað fyrir baráttu hans í þágu lagalegra réttinda á tíma rússnesku keisarastjórnarinnar. Eftir hrun [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] á tíunda áratugnum hefur Svinhufvud aftur verið litinn jákvæðari augum.<ref>[https://kansallisbiografia.fi/kansallisbiografia/henkilo/501 Svinhufvud, Pehr Evind (1861–1944)] (á finnsku)</ref> == Bakgrunnur == Pehr Evind Svinhufvud var af sænsku aðalsættinni [[Svinhufvud af Qvalstad]], sem hafði hlotið aðalstign árið 1574. Finnsk kvísl ættarinnar hófst með liðþjálfanum ''Pehr Gustaf Svinhufvud af Qvalstad'', sem settist að í Rapola í Sääksmäki eftir [[Norðurlandaófriðurinn mikli|Norðurlandaófriðinn mikla]] árin 1700-21. Faðir Pehr Evinds, skipstjórinn ''Pehr Gustaf Svinhufvud'', drukknaði þegar sonur hans var tveggja ára gamall. Eftir að afi hans fyrirfór sér og fjölskyldubýlið var selt á nauðungaruppboði flutti Pehr Evind ásamt móður sinni og systur til Helsinki, þar sem móðir hans sá ein fyrir fjölskyldunni. Pehr Evind gekk í sænskumælandi gagnfræðaskólann ''Svenska Normallyceum'' í Helsinki og hóf nám í [[Háskólinn í Helsinki|Háskólanum í Helsinki]] þegar hann var sextán ára gamall árið 1878. Hann lauk fyrst prófi í sagnfræði og síðan í lögfræði. Eftir að hafa unnið við lögfræðistörf í nokkur ár var hann ráðinn sem aðstóðardómari við áfrýjunardómstól árið 1902. Frá 1891 til 1897 var hann meðlimur í skattalaganefnd finnska landsþingsins. Sem höfuð aðalsættar sinnar hlaut hann sæti í efri málstofu landsþingsins árið 1894. == Stjórnmálaferill == Stjórnmálaferill Svinhufvuds hófst árið 1902 þegar hann tók sér forystuhlutverk í baráttu á móti aukinni [[Rússavæðing]]u Finnlands sem keisarastjórnin hafði hafið með febrúar-stefnuskránni árið 1899. Svinhufvud tók þátt í þessari baráttu á mörgum sviðum: Sem dómari, sem meðlimur í leynifélaginu ''Kagal'' og sem verjandi sjálfstæðissinnans Lennarts Hohenthal. Finnska ríkisþingið var endurstofnað árið 1907. Svinhufvud hlaut sæti á þinginu strax sama ár og var kjörinn forseti þess. Beinskeyttar ræður hans á þingi leiddu tvisvar til þess að keisarinn leystu upp þingið, árin 1909 og 1910. Ósveigjanleiki Svinhufvuds leiddi til þess að þingið glataði nokkrum áhrifum og mat á störfum hans hefur því breyst í gegnum árin. Svinhufvud var handtekinn í nóvember 1914 og var fluttur til [[Tomsk]] í [[Síbería|Síberíu]]. Hann sat þar í fangelsi þar til rússneska [[febrúarbyltingin]] braust út árið 1917. Svinhufvud dvaldi við tiltölulega frjálslega meðferð í fangavistinni og gat því átt í samskiptum við finnsku ''jääkäri-hreyfinguna''. Honum var fagnað sem hetju þegar hann sneri heim til Finnlands. Frá nóvember 1918 stóð Svinhufvud, sem leiðtogi öldungaráðsins, fyrir viðræðum við nýja sovétstjórn [[Vladímír Lenín|Leníns]] um aðskilnað Finnlands frá Rússlandi. Hann fól hershöfðingjanum [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]], sem hafði snúið heim til Finnlands í desember 1917, að stofna finnskan her upp úr hernaðarhreyfingum hvítliða og herliðum sem höfðu hlotið menntun í Þýskalandi. Á tíma sjálfstæðisbaráttunnar og [[Finnska borgarastyrjöldin|finnsku borgarastyrjaldarinnar]] varð Svinhufvud afhuga fyrri hugmyndum sínum um þingbundið lýðveldi og fór þess í stað að aðhyllast harkalegri stefnu um stofnun [[Konungsríkið Finnland (1918)|finnsks konungsríkis]]. Hann vildi stuðla að sáttum milli deiluaðila í Finnlandi og veitti því haustið 1918 allt að 36.000 handteknum hermönnum úr röðum [[Finnskir rauðliðar|rauðliða]] sakaruppgjöf. Svinhufvud taldi að bandalag við [[Þýska keisaradæmið|Þýskaland]] yrði besta tryggingin fyrir varðveitingu á sjálfstæði Finnlands og studdi því að þýskur fursti, [[Friðrik Karl af Hessen]], yrði krýndur konungur Finnlands til að innsigla bandalagið. Svinhufvud sagði af sér sem forsætisráðherra þegar ljóst var orðið að „þýska lausnin“ var orðin ómöguleg í ljósi ósigurs Þjóðverja í [[fyrri heimsstyrjöldin]]ni. == Endurkoma í ráðherrastól og forsetatíð == [[Mynd:Pehr Evind Svinhufvud.jpg|thumb|right|Pehr Evind Svinhufvud, þriðji forseti Finnlands.]] Þegar Svinhufvud dró sig úr stjórnmálum varð hann fyrst framkvæmdastjóri lánastofnunarinnar ''Suomen Vakuus'' í [[Åbo]] og síðar bóndi í Luumäki. Hann var virkur í borgaralegri sjálfboðavinnu en var ekki alveg horfinn úr stjórnmálum: Hann var fyrst tilnefndur forsetaframbjóðandi [[Samstöðuflokkurinn (Finnland)|Samstöðuflokksins]] árið 1925 en tapaði fyrir öðrum frambjóðanda úr eigin flokki. [[Lauri Kristian Relander]] forseti útnefndi Svinhufvud forsætisráðherra árið 1930, á miklum rósturtíma í Finnlandi. Þetta ár voru allir kommúnískir meðlimir á ríkisþinginu handteknir og forsetinn boðaði til nýrra kosninga. Svinhufvud varð forseti árið 1931 eftir nauman kosningasigur (með 151 atkvæðum gegn 149) í þriðju kosningaumferð. Hann útnefndi Mannerheim leiðtoga þjóðaröryggisráðs og veitti honum víðar valdheimildir til að búa ríkið og herinn undir hugsanlegt stríð. Reynt var á völd Svinhufvuds í febrúar og mars 1932 þegar borgaraleg varnarlið söfnuðust saman í Mäntsälä, um átta kílómetrum fyrir utan Helsinki. Sveitirnar hugðust ráðast á samkomu sósíaldemókrata. [[Lappóhreyfingin]] kynti undir átökin og krafðist þess að ríkisstjórnin segði af sér og sumir háttsettir herforingjar lýstu yfir stuðningi við óeirðirnar. Forsetinn tók sjálfur að sér stjórn hersins, ríkisstjórnarinnar og varnarliðanna og gaf út hranalegt útvarpsávarp þar sem hann skipaði öllum meðlimum varnarliðanna að fara heim. Atburðirnir reyndu líka mjög á persónuleg áhrif Svinhufvuds þar sem sonur hans, Eino, hafði ætlað sér að taka þátt í óeirðunum. Rikisstjórn [[Toivo Kivimäki]], sem var mynduð eftir Mäntsälä-uppreisnina, sat í fjögur ár. Þetta var lengri tími en flestar fyrri stjórnir Finnlands höfðu enst, og ásamt virku hlutverki forsetans í stjórnarstarfinu stuðlaði þetta að pólitískum stöðugleika og vinnufriði. Í forsetatíð Svinhufvuds var tekin upp norrænni stefna í utanríkismálum. Eftir þingkosningar árið 1936 bættu [[Jafnaðarmannaflokkurinn (Finnland)|jafnaðarmenn]] við sig miklu fylgi og Svinhufvud féllst því í fyrstu á að veita þeim sæti í ríkisstjórninni. Hann gekk síðar á bak orða sinna um þetta, sem stuðlaði að því að jafnaðarmenn tóku afstöðu gegn honum í forsetakosningum árið 1937, þar sem Svinhufvud tapaði endurkjöri á móti [[Kyösti Kallio]]. Eftir forsetatíð sína hélt Svinhufvud áfram afskiptum af stjórnmálum. Á tíma [[Vetrarstríðið|vetrarstríðsins]] heimsótti hann [[Hitler]] og [[Mussolini]] til að reyna að afla stuðnings þeirra en hafði ekki erindi sem erfiði. Eftir upphaf [[Framhaldsstríðið|framhaldsstríðsins]] gaf hann árið 1943 út bækling þar sem hann hvatti til stofnunar „Stór-Finnlands“ með innlimun á landsvæði frá Sovétríkjunum. == Eftirmæli == Svinhufvud átti sex börn. Hið yngsta, Veikko Eivind Svinhufvud (1908–69) var skógarvörður og þingmaður.<ref>[https://www.eduskunta.fi/FI/kansanedustajat/Sivut/911572.aspx Veikko Svinhufvud]</ref> Arfleifð Svinhufvuds í stjórnmálum einkennist af hlutverki hans sem íhaldssamur landsfaðir á síðari árum. Pólitísk eftirmæli hans hafa breyst mörgum sinnum í gegnum árin, og hafa jafnan verið mun betri á tímabilum þegar Finnlandi er talin stafa ógn af Sovétríkjunum eða Rússlandi. ==Tilvísanir== <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=[[Forseti Finnlands]] | frá=[[2. mars]] [[1925]]| til=[[1. mars]] [[1937]]| fyrir=[[Lauri Kristian Relander]]| eftir=[[Kyösti Kallio]]| }} {{Töfluendir}} {{Forsetar Finnlands}} {{Forsætisráðherrar Finnlands}} {{DEFAULTSORT:Svinhufvud, Pehr Evind}} {{fd|1861|1944}} [[Flokkur:Forsetar Finnlands]] [[Flokkur:Forsætisráðherrar Finnlands]] [[Flokkur:Ríkisstjórar]] 7cwtls4ou7yspywo0i8zwv3we284h88 0 179641 1892147 1891587 2024-12-16T23:56:47Z TKSnaevarr 53243 1892147 wikitext text/x-wiki {{Forseti | nafn = Juho Kusti Paasikivi | mynd = J.K. Paasikivi 1945 portrait (cropped).jpg | titill= [[Forseti Finnlands]] | stjórnartíð_start = [[11. mars]] [[1946]] | stjórnartíð_end = [[1. mars]] [[1956]] | forsætisráðherra =[[Mauno Pekkala]] <br /> [[Karl-August Fagerholm]]<br />[[Urho Kekkonen]]<br />[[Sakari Tuomioja]]<br />[[Ralf Törngren]] | forveri = [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|C. G. E. Mannerheim]] | eftirmaður = [[Urho Kekkonen]] | titill2= Forsætisráðherra Finnlands | stjórnartíð_start2 = [[17. nóvember]] [[1944]] | stjórnartíð_end2 = [[9. mars]] [[1946]] | forseti2 = [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]] | forveri2 = [[Urho Castrén]] | eftirmaður2 = [[Mauno Pekkala]] | stjórnartíð_start3 = [[27. maí]] [[1918]] | stjórnartíð_end3 = [[27. nóvember]] [[1918]] | forveri3 = [[Pehr Evind Svinhufvud]] | eftirmaður3 = [[Lauri Ingman]] | myndatexti1 = Paasikivi árið 1945. | fæddur = [[27. nóvember]] [[1870]] | fæðingarstaður = [[Hämeenkoski|Koski Hl]], [[Stórfurstadæmið Finnland|Stórfurstadæminu Finnlandi]], [[Rússneska keisaradæmið|rússneska keisaradæminu]] | dánardagur = {{dauðadagur og aldur|1956|12|14|1870|11|27}} | dánarstaður = [[Helsinki]], [[Finnland]]i | þjóderni = [[Finnland|Finnskur]] | maki = Anna Matilda Forsman (látin)<br>Allina (Alli) Valve | stjórnmálaflokkur = [[Samstöðuflokkurinn (Finnland)|Samstöðuflokkurinn]] | börn = 4 | undirskrift = J. K. Paasikivi's signature.svg }} '''Juho Kusti Paasikivi''' (27. nóvember 1870 – 14. desember 1956) var finnskur stjórnmálamaður sem var sjöundi [[forseti Finnlands]] frá 1946 til 1956. Paasikivi var meðlimur í [[Finnski flokkurinn|Finnska flokknum]] þar til hann var lagður niður árið 1918 og síðan í [[Samstöðuflokkurinn|Samstöðuflokknum]]. Hann var áður öldungaráðsmaður, þingmaður (1907–1909, 1910–1914),<ref>[https://www.eduskunta.fi/FI/kansanedustajat/Sivut/911186.aspx J. K. Paasikivi] – Eduskunta.fi (finnska)</ref> sendifulltrúi í [[Stokkhólmur|Stokkhólmi]] (1936–1939) og [[Moskva|Moskvu]] (1940–1941) og [[forsætisráðherra Finnlands]] (1918 og 1944–1946).<ref>{{cite web |url=http://www.valtioneuvosto.fi/hakemisto/ministerikortisto/ministeritiedot.asp?nro=278 |title=Ministerikortisto |publisher=Valtioneuvosto |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090417004613/http://www.valtioneuvosto.fi/hakemisto/ministerikortisto/ministeritiedot.asp?nro=278 |archive-date=2009-04-17 }}</ref> Hann gegndi ýmsum öðrum ábyrgðarstöðum á ferli sínum og naut mikilla áhrifa í finnskum efnahags- og stjórnmálum í meira en fimmtíu ár. Paasikivi er minnst sem helsta hönnuðar finnskrar utanríkisstefnu í kjölfar seinni heimsstyrjaldarinnar.<ref>{{Harvnb|Wilsford|1995|pp=347–352}}.</ref> Til dæmis reyndu Paasikivi-samtökin (''Paasikivi-seura''), sem voru stofnuð árið 1958 að undirlagi Jan-Magnus Janssons, að heiðra pólitíska arfleifð Paasikivi með því að hvetja til „staðreyndamiðaðrar hugsunar í utanríkismálum“ og undirstrika [[Hlutleysi|hlutleysisstefnu]] Finnlands á alþjóðavelli.<ref>[http://www.kylmasota.fi/fi/index.php/ajanjakso/blokkijaon-vakiintuminen-ja-suomen-puolueettomuuspolitiikka-1956-1968/181-3-blokkijaon-vakiintuminen-ja-suomen-puolueettomuuspolitiikka-1956-1968-2/3-3-suomen-turvallisuuspoliittisen-linjan-vakiintuminen/3-3-1-puolueettomuuspolitiikan-vahvistamistoimet/laatikot33-1/672-paasikivi-seura-kekkosen-tukena Suomi kylmässä sodassa: Paasikivi-seura Kekkosen tukena] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220208214903/http://www.kylmasota.fi/fi/index.php/ajanjakso/blokkijaon-vakiintuminen-ja-suomen-puolueettomuuspolitiikka-1956-1968/181-3-blokkijaon-vakiintuminen-ja-suomen-puolueettomuuspolitiikka-1956-1968-2/3-3-suomen-turvallisuuspoliittisen-linjan-vakiintuminen/3-3-1-puolueettomuuspolitiikan-vahvistamistoimet/laatikot33-1/672-paasikivi-seura-kekkosen-tukena |date=2022-02-08 }} (finnska)</ref> ==Æviágrip== Juho Kusti Paasikivi fæddist þann 27. nóvember árið 1870 í [[Tampere]] og var kaupmannssonur af bændaættum. Ættarnafn hans við fæðingu var Hellsten en hann tók síðar upp finnska nafnið Paasikivi. Hann útskrifaðist nítján ára gamall með stúdentspróf frá [[Tavastehus]]. Paasikivi nam síðan [[lögfræði]] við [[Háskólinn í Helsinki|Háskólann í Helsinki]] og útskrifaðist með embættispróf. Hann hlaut doktorspróf í lögfræði árið 1901.<ref name=áttræður>{{Tímarit.is|3279311|Forseti Finnlands J. K. Paasikivi áttræður|blað=[[Lesbók Morgunblaðsins]]|blaðsíða=549-551|útgáfudagsetning=26. nóvember 1950}}</ref> Paasikivi vann sem kennari við lagadeild Háskólans í Helsinki frá 1899 til 1903 en var síðan gerður að yfirskrifstofustjóra ríkisstjórnarinnar. Hann hélt því embætti til fyrsta árs [[Fyrri heimsstyrjöldin|fyrri heimsstyrjaldarinnar]] 1914. Á þeim tíma var Paasikivi jafnframt þingmaður og var framsögumaður landbúnaðarnefndar þingsins árin 1907 til 1913 og fjárlaganefndar árið 1910. Paasikivi var í flokki [[Íhaldsstefna|íhaldsmanna]] sem kenndu sig við „gamalfinnsku flokkana“.<ref name=áttræður/> ===Stjórnmálaferill=== Paasikivi varð fjármálaráðherra í finnsku stjórninni frá 1908 til 1909 en sú stjórn varð að segja af sér vegna ágangs [[Rússneska keisaradæmið|rússnesku keisarastjórnarinnar]], sem sóttist í auknum mæli eftir því að auka stjórn sína í [[Stórfurstadæmið Finnland|Stórfurstadæminu Finnlandi]]. Árið 1914 var Paasikivi ráðinn aðalbankastjóri stærsta bankans í Finnlandi og átti að gegna þeirri stöðu til ársins 1934.<ref name=áttræður/> Eftir [[Rússneska byltingin 1917|rússnesku byltinguna 1917]] hættu Rússar hins vegar kröfum um fulla innlimun Finnlands og Finnland lýsti því yfir sjálfstæði sínu þann 6. desember 1917. Paasikivi varð forsætisráðherra Finnlands vorið 1918. Á meðan hann var forsætisráðherra var eitt helsta viðfangsefni stjórnarinnar að ákvarða hver framtíðarstjórnskipun Finnlands ætti að vera. Paasikivi var fylgjandi því að Finnland yrði [[Konungsríkið Finnland (1918)|sjálfstætt konungsríki]] og fengi þýskan prins til að gerast konungur, sem átti að innsigla bandalag Finna við [[Þýska keisaradæmið|Þýskaland]]. Þessar fyrirætlanir féllu hins vegar um sjálfar sig þegar Þjóðverjar töpuðu fyrri heimsstyrjöldinni árið 1918 og þýska keisaradæmið var leyst upp. Paasikivi varð í kjölfarið að segja af sér og hóf aftur stjórn hjá bankanum.<ref name=áttræður/> Ríkisstjórn Finnlands fól Paasikivi ýmis frekari ábyrgðarstörf á næstu árum. Árið 1920 var hann formaður finnskrar sendinefndar sem samdi um frið við [[Sovétlýðveldið Rússland|Sovét-Rússland]] í [[Tartu]] eftir að Finnar höfðu blandast inn í íhlutunarstríð gegn Sovétmönnum.<ref name=sovétvinur>{{Tímarit.is|2771895|Juho Paasikivi – íhaldsmaður og sovétvinur|blað=[[Þjóðviljinn]]|blaðsíða=6; 10|útgáfudagsetning=22. september 1955}}</ref> Á árunum 1936 til 1940 var Paasikivi sendiherra Finna í [[Stokkhólmur|Stokkhólmi]]. Árið 1939 var hann kallaður frá Stokkhólmi til að semja við Rússa og næsta ár var hann sendur til [[Moskva|Moskvu]] til að undirrita friðarsáttmála við [[Sovétríkin|Sovétmenn]] eftir [[vetrarstríðið]]. Paasikivi, sem hafði lengi talað fyrir bættum samskiptum Finna og Rússa, var í kjölfarið gerður að sendiherra Finna í Moskvu.<ref name=áttræður/> Paasikivi gegndi sendiherrastöðunni í Moskvu til ársins 1941 en var kallaður heim þegar [[framhaldsstríðið]] braust út milli Finnlands og Sovétríkjanna. Hann lét lítið á sér bera á stríðstímanum en lét þó í ljós skoðun sína að Finnar ættu að draga sig úr stríðinu sem fyrst.<ref name=áttræður/> Í febrúar 1944 var Paasikivi sendur til Stokkhólms til að ræða við [[Aleksandra Kollontaj|Aleksöndru Kollontaj]], sendiherra Sovétmanna í Svíþjóð, um möguleikann á friðarsamkomulagi. Hann var sendur aftur til Moskvu í mars til að ræða við sovéska leiðtogann [[Jósef Stalín]] og utanríkisráðherrann [[Vjatsjeslav Molotov]] um friðarsamninga, sem stuðlaði að því að Finnland varð fyrsta bandalagsríkja Þjóðverja sem samdi um frið við Sovétríkin í [[seinni heimsstyrjöldin]]ni.<ref name=sovétvinur/> ===Forsætisráðherra (1944–1946) og forseti (1946–1956)=== [[Mynd:10 markkaa 1980 e.jpg|thumb|right|Paasikivi á finnskum [[Finnskt mark|tíu marka seðli]] frá árinu 1980.]] [[Mynd:Paasikivi ja Voroshilov.jpg|thumb|right|Paasikivi ræðir við [[Klíment Voroshílov]], forseta forsætisnefndar [[Æðstaráð Sovétríkjanna|Æðstaráðs Sovétríkjanna]].]] Eftir lok stríðsins tók Paasikivi að sér að mynda ríkisstjórn. Stjórn hans var [[samsteypustjórn]] sem var mynduð á víðum pólitískum grundvelli, jafnvel með aðkomu finnskra kommúnista. Paasikivi sagði af sér sem forsætisráðherra í mars árið 1946 til að taka við af [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]] sem forseti lýðveldisins. Paasikivi var síðar endurkjörinn forseti til sex ára í mars árið 1950.<ref name=áttræður/> Stjórn Paasikivi lét setja á fót sérstakan dómstól að beiðni Sovétmanna og Breta til að refsa finnskum ráðamönnum sem voru taldir eiga sök á framhaldsstríðinu. Paasikivi var mótfallinn þessu fyrirkomulagi en fór eftir því þar sem hann taldi ekki að komist yrði hjá því í ljósi pólitískrar stöðu. Fyrrum forsetinn [[Risto Ryti]] var dæmdur í fangelsi ásamt sex ráðherrum í réttarhöldunum en Paasikivi lét síðar veita þeim öllum sakaruppgjöf þegar þeir höfðu afplánað um hálfa fangavistina.<ref name=hættuárin/> Á stjórnartíð sinni vann Paasikivi markvisst að því að bæta samskipti Finnlands við Sovétríkin. Hann stóð í þeirri trú að Sovétmenn myndu ekki skipta sér að innanríkismálum Finnlands svo lengi sem hugsanlegir óvinir Sovétríkjanna næðu ekki hernaðarlegri fótfestu í Finnlandi. Samskipti ríkjanna bötnuðu verulega á forsetatíð Paasikivi, meðal annars með undirritun vináttusamnings og aukinnar verslunar og samstarfs í menningarmálum.<ref name=áttræður/> Sovéski herinn hafði sig jafnframt burt frá [[Porkkala]] árið 1955, sama ár og Paasikivi fór í síðustu opinberu heimsókn sína til Moskvu, sem þótti til marks um að sáttastefna hans hefði borið árangur.<ref name=hættuárin>{{Tímarit.is|1632652|Dagbækur Paasikivis og „hættuárin“ í Finnlandi|blað=[[Morgunblaðið]]|blaðsíða=34-35|útgáfudagsetning=8. maí 1986|höfundur=Anders Huldén}}</ref> Stefna Paasikivi, sem fól í sér jafnvægisleik á milli varðveislu á fullveldi Finnlands og náinna samskipta við Rússland, var kölluð „Paasikivi-línan“.<ref>{{Tímarit.is|1298623|Paasikivi vann hinn erfiða frið Finna|blað=[[Morgunblaðið]]|blaðsíða=9; 11|útgáfudagsetning=17. mars 1955}}</ref> Paasikivi lét af forsetaembætti í mars 1956 og lést í desember sama ár. Dagbækur Paasikivi voru gefnar út árið 1986 og komust á metsölulista.<ref name=hættuárin/> ==Heimildir== * {{Cite book |editor-last=Wilsford |editor-first=David |title=Political leaders of contemporary Western Europe: a biographical dictionary |publisher=Greenwood |year=1995 |pages=347–352 }} == Tilvísanir == <references/> {{Töflubyrjun}} {{Erfðatafla| titill=[[Forseti Finnlands]] | frá=[[11. mars]] [[1946]]| til=[[1. mars]] [[1956]]| fyrir=[[Carl Gustaf Emil Mannerheim|C. G. E. Mannerheim]]| eftir=[[Urho Kekkonen]]| }} {{Töfluendir}} {{Forsetar Finnlands}} {{Forsætisráðherrar Finnlands}} {{DEFAULTSORT:Paasikivi, Juho Kusti}} {{fd|1870|1956}} [[Flokkur:Forsetar Finnlands]] [[Flokkur:Forsætisráðherrar Finnlands]] [[Flokkur:Handhafar stórkross Hinnar íslensku fálkaorðu]] 5xx91xi0nntvb9x9g8staquamif5azr 0 180229 1892117 1858790 2024-12-16T19:18:39Z CommonsDelinker 1159 Skipti út Kynsna_Turaco.png fyrir [[Mynd:Knysna_Turaco's_distribution_(habitat)_2010_map.png]] (eftir [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] vegna þess að: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error)). 1892117 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = pink | name = Hjálmdofri | image = Knysna Beauty (28141837).jpeg | image_width = 250px | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Fuglar]] (''Aves'') | ordo = [[Dofrar]] (''Musophagiformes'') | familia = [[Dofrar]] (''Musophagidae'') | genus = [[Grændofrar]] (''Tauraco'') | species = '''''T. corythaix''''' | binomial = ''Tauraco corythaix'' | binomial_authority = [[Johann Georg Wagler|Wagler]], 1827 | range_map = Knysna Turaco's distribution (habitat) 2010 map.png | range_map_caption = Útbreiðslukort | range_map_width = 250px }} '''Hjálmdofri''' ([[fræðiheiti]]: ''Tauraco corythaix'') er tegund [[Grændofrar|grændofra]]. == Heimildaskrá == {{reflist}} {{commonscat|Tauraco corythaix}} {{Wikilífverur|Tauraco corythaix}} [[Flokkur:Grændofrar]] {{stubbur}} 1mnlm1rjaqf7b39r6b9qd59mm52b8x5 0 182246 1892092 1876937 2024-12-16T14:06:07Z Stillbusy 42433 1892092 wikitext text/x-wiki {{Coord|66|25|49|N|023|05|34|W|name=Latrar AS H-4|display=title}}[[Mynd:Busted (47027745702).jpg|thumb|300px|Rústir radarstöðvarinnar á Straumnesfjalli.]] '''Radarstöðin á Straumnesfjalli''' var herstöð á vegum [[Flugher Bandaríkjanna|Bandaríska flughersins]]. Stöðin, sem var rekinn af 934. flugstjórnar- og viðvörunarsveit flughersins, var staðsett nyrst á [[Straumnesfjall|Straumnesfjalli]] og niðri í fyrrum þorpinu í [[Látrar (Aðalvík)|Látrum]] í [[Aðalvík]] á [[Hornstrandir|Hornströndum]].<ref name="wf-2006">{{cite news|url=https://timarit.is/page/5836949|title=Former 934th Air Control Squadron Airmen visit former duty station|author1=Matthew Bradley|date=20 July 2006|work=[[The White Falcon]]|access-date=28 July 2022|page=1|via=[[Tímarit.is]]}} {{open access}}</ref><ref name="ruv-oljost">{{cite news|url=https://www.ruv.is/frett/oljost-hver-a-husarustir-a-straumnesfjalli|title=Óljóst hver á húsarústir á Straumnesfjalli|author1=Brynjólfur Þór Guðmundsson|date=15 August 2018|work=[[RÚV]]|access-date=26 July 2022|language=Icelandic}}</ref> ==Saga== Bygging flugstöðvarinnar hófst árið 1953 og var hún tekin í notkun árið 1956. Eftir að hafa aðeins verið starfrækt í fjögur ár var tekin ákvörðun um að loka stöðinni árið 1960 vegna mikils rekstrarkostnaðar, og hvarf síðasta starfsfólkið á braut ári seinna.<ref>{{cite news|url=https://timarit.is/page/1747736|title=Ratsjárstöðvar í Aðalvík|author1=Friðþór Kr. Eydal|date=26 July 1991|work=[[Morgunblaðið]]|access-date=26 July 2022|pages=14–15|language=Icelandic|via=[[Tímarit.is]]}} {{open access}}</ref> Árið 1962 tók íslenska ríkið við eignarhaldi á þeim byggingum sem eftir voru.<ref>{{cite news|url=https://www.mbl.is/frettir/innlent/2018/08/15/oljost_hver_a_rustir_herstodvar/|title=Óljóst hver á rústir herstöðvar|date=15 August 2018|work=[[Morgunblaðið]]|access-date=26 July 2022|language=Icelandic}}</ref> Eftir að stöðinni var lokað var henni ekki viðhaldið og grotnuðu byggingarnar verulega niður á næstu áratugum.<ref name="ruv-oljost" /> Árið 1991 fór fram mikil hreinsun á staðnum þar sem [[Varnarliðið]] og björgunarsveitir hreinsuðu upp mikið af rusli og fluttu burtu með hjálp þyrlna.<ref>{{cite news|url=https://timarit.is/page/1747591|title=Björgunarsveitir við Djúp afla sér tekna með hreinsuninni|author1=Trausti Ólafsson|date=23 July 1991|work=[[Morgunblaðið]]|access-date=3 August 2022|page=21|language=Icelandic|via=[[Tímarit.is]]}} {{open access}}</ref> Rústir stöðvarinnar eru vinsæll áfangastaður göngufólks á Hornströndum.<ref name="ruv-oljost" /> Árið 2023 var hún umfjöllunarefni þáttaraðarinnar ''Okkar eigið Ísland'' á [[Vísir (vefmiðill)|Vísir.is]].<ref>{{Cite web|url=https://www.visir.is/k/ddbc52f9-bc73-4278-95de-f83afdece1d7-1698425687467/okkar-eigid-island-straumnesfjall|title=Okkar eigið Ísland - Straumnesfjall - Vísir|website=visir.is|language=is|access-date=2024-08-30}}</ref> ==Sjá einnig== *[[Radarstöðin á Darra]] *[[Ratsjá]] == Heimildir == {{Reflist}} ==Tenglar== * [https://skemman.is/bitstream/1946/13106/1/herstodin-min%20%284%29.pdf Herstöðin á Straumnesfjalli (1953–1961)], Sólrún Þorsteinsdóttir (Lokaverkefni til MA-gráðu í þjóðfræði, 2012), sótt 16. desember 2024 * [https://www.usrsi.org/h-4 US Radar Sites Iceland – H-4 Straumnes/Látrar], sótt 16. desember 2024 * [https://www.youtube.com/watch?v=TGaELdkcfX8 ''Heimildarmynd um Aðalvík 1996''] á Youtube, sótt 16. desember 2024 [[Flokkur:Bandarískar herstöðvar]] [[Flokkur:Hornstrandir]] [[Flokkur:Hernaðarmannvirki á Íslandi]] [[Flokkur:Varnir Íslands]] r084rdir6h6x7cj1pnz2ssmdhv2nhbm 0 183162 1892158 1885611 2024-12-17T00:28:25Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 1 bók til að [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreyna]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892158 wikitext text/x-wiki [[Mynd:Sarnath_capital.jpg|thumb|right|Súlnahöfuð Ashoka frá [[Sarnath]].]] '''Maurya-veldið''' var stórveldi á [[Indlandsskagi|Indlandsskaga]] í [[fornöld]]. Stofnandi ríkisins var [[Chandragupta Maurya]] konungur [[Maghada]]. Árið [[322 f.o.t.]] sigraði hann [[Nandaveldið]] og stækkaði ríki sitt eftir það til vesturs og suðurs. Sonarsonur hans, [[Ashoka mikli]], tók við völdum árið [[268 f.o.t.]] Á valdatíð hans náði ríkið sinni mestu útbreiðslu eftir sigur hans í [[Kalingastríðið|Kalingastríðinu]] [[261 f.o.t.]] Eftir það hnignaði ríkinu þar til síðasti Maurya-keisarinn, [[Brihadratha Maurya]], var myrtur af herforingja sínum, [[Pushyamitra Shunga]], sem stofnaði [[Shunga-veldið]] árið [[185 f.o.t.]] Maurya-keisararnir unnu sigur á [[satrap|satröpum]] [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] og [[Selevkídar|Selevkídum]] í vestri. Ashoka studdi við útbreiðslu [[búddatrú]]ar í ríki sínu og sendi búddíska trúboða til [[Srí Lanka]], Norðvestur-Indlands og [[Mið-Asía|Mið-Asíu]].<ref>{{cite book |author1=Hermann Kulke |author2=Dietmar Rothermund |title=A History of India |url=https://archive.org/details/nlsiu.954.kul.1.31437 |edition=4th |year=2004 |publisher=[[Routledge]] |location=[[London]] |isbn=0-415-15481-2|page=[https://archive.org/details/nlsiu.954.kul.1.31437/page/n80 67]}}</ref> Á tímum Maurya-veldisins var undanfari [[Stofnvegurinn mikli|Stofnvegarins mikla]] gerður frá höfuðborginni [[Patalipura]] til [[Taxila]] í [[Púnjab]].<ref>{{Cite web|url=http://roadsandkingdoms.com/2016/dinner-on-the-grand-trunk-road/|title=Dinner on the Grand Trunk Road|last=Bhandari|first=Shirin|date=2016-01-05|publisher=Roads & Kingdoms|language=en-US|access-date=2016-07-19}}</ref> == Tilvísanir == {{reflist}} [[Flokkur:Fornþjóðir]] [[Flokkur:Saga Indlands]] [[Flokkur:Ríki fornaldar]] {{sa|322 f.Kr.|185 f.Kr.}} h109jjgrxxk1vlc7o9c161nqphvkv8f 0 183186 1892166 1886399 2024-12-17T00:51:51Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 2 bók fyrir [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreynanleika]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892166 wikitext text/x-wiki {{hreingera|Það mætti skerpa á skilgreiningu í inngangi}} Kenningin um Malthúsísku gildruna byggist á því að vöxtur mannfjölda fylgir [[veldisvöxtur|veldisvexti]], á meðan matvælaframleiðsla fylgir línulegum vexti. Malthus færir rök fyrir því að þetta misræmi myndi óhjákvæmilega leiða til [[fátækt]]ar, [[hungursneyð]]ar og samfélagslegra hörmunga. [[Thomas Robert Malthus]] var enskur hagfræðingur, þekktastur fyrir ritið sitt um vöxt [[mannfjöldi|mannfjölda]], ''[[Ritgerð um lögmál sem stýra mannfjölda]]'' (1798). <ref name="nr1">{{cite book |last1=Landreth |first1=Harry |last2=Colander |first2=David C. |title=History of Economic Thought |edition=4th, illustrated |year=2002 |publisher=Houghton Mifflin |location=Boston |isbn=9780618133949 |pages=511}}</ref> Hugmyndir Malthus höfðu mikil áhrif á [[klassíska hagfræði]] og hagfræðinga eins og [[David Ricardo]], [[John Stuart Mill]] og marga aðra sem komu síðar fram. Malthus fjallar um hindranirnar á fólksfjölgun, hann taldi að siðferðislegt taumhald gæti hægt á vextinum. En hungursneyð og [[sjúkdómur|sjúkdómar]] myndu hafa sama hlutverk ef [[siðferði]]nu nægði ekki. == Fólksfjöldakenningin og áhrif á hagfræðikenningar == Í ''[[Ritgerð um lögmál sem stýra mannfjölda]]'' hélt Malthus fram að án hindraninna fjölgar fólk sér með veldisvexti, þar sem hann tvöfaldist á um 25 ára fresti. <ref name="nr5"/> Á meðan [[framboð og eftirspurn|framboð]] [[matvæli|matvæla]] getur aðeins vaxið línulega. Hann varar við því að fólksfjöldi myndi á endanum vaxa framyfir matvælaframleiðslu sem myndi leiða að ástandi þar sem tiltækar auðlindir dugi ekki til að halda uppi vaxandi mannfjölda. Mannfjöldakenning Malthusar byggist á tveimur „aðgerðum“ sem stýra vexti mannfjölda: fyrirbyggjandi aðgerðum og „positive“ eða öruggum aðgerðum. Öruggum aðgerðum er ætlað að auka dánartíðni og þær fela í sér hungursneyð, sjúkdóma og [[stríð]] sem Malthus taldi óhjákvæmilegar [[afleiðing]]ar aukins mannfjölda. Fyrirbyggjandi aðgerðir, hins vegar, miða að því að draga úr fæðingartíðni. Malthus lagði sérstaka áherslu á siðferðislegt taumhald, svo sem að fresta [[hjónaband]]i og eignast færri börn, sem leið til að koma í veg fyrir ofvöxt mannfjölda. Malthus trúði því að þessar fyrirbyggjandi aðgerðir gætu hindrað mannfjölda í að fara fram úr þeim takmörkum sem tiltækar auðlindir gætu stutt. Malthus hafði áhyggjur af ójafnri dreifingu efnahagslegs ávinnings og því hvort vinnufólk hefði nægan [[kaupmáttur|kaupmátt]] til að viðhalda eftirspurn. Hann [[gagnrýni|gagnrýndi]] einnig of mikinn sparnað án nægrar neyslu, sem gæti hamlað efnahagsvexti. Þessi hugmynd varð til þess að Malthus varð bæði virtur og umdeildur, sérstaklega vegna þess að hann tengdi stöðnun hagkerfisins við ófullnægjandi neyslu.<ref name="nr1"/> <ref name="nr3">{{cite book |last1=Sandelin |first1=Bo |last2=Trautwein |first2=Hans-Michael |last3=Wundrak |first3=Richard |title=A Short History of Economic Thought |url=https://archive.org/details/shorthistoryofec0000sand_3ed |edition=3rd |year=2014 |publisher=Routledge |location=Abingdon, Oxon |isbn=978-1-138-78019-4}}</ref> Malthus taldi að hækkun launa myndi auka fæðingartíðni, sem myndi leiða til stækkunar vinnumarkaðarins og í kjölfarið lækka laun. Þessi tilgáta stangaðist á við skoðanir margra samtímahagfræðinga, sem töldu launahækkanir stuðla að langvarandi hagvexti. Kenning hans var í takt við lögmál Ricardos um minnkandi afrakstur (e.: Ricardian Law of Diminishing Returns); vaxandi [[vinnuafl]] myndi leiða til minni framleiðni á hvern einstakling og hægja á efnahagslegri velmegun. <ref name="nr5"/> Malthus taldi að fátækt og þjáningar væru óhjákvæmilegar afleiðingar mannfjöldavaxtar ef ekki væri gripið til aðgerða.Kenning hans hafði mikil áhrif á klassíska hagfræði og hagfræðinga þess tíma. [[David Ricardo]] lagði fram kenningu um húsaleigu benti á að með vaxandi mannfjölda myndi [[framboð og eftirspurn|eftirspurn]] eftir landi aukast, sem aftur myndi leiða til hækkandi leigu og ýta undir ójöfnuð. Þrátt fyrir að Malthus og Ricardo deildu um ýmis málefni gagnrýndi Malthus bjartsýni Ricardo að sparnaður myndi ávallt finna leið sína í árangursrík fjárfestingartækifæri. Malthus varaði við því að hagkerfið gæti orðið fyrir skaða ef eftirspurn væri ekki nægileg. Þessi hugmynd víkkaði mannfjöldavandann hans Malthusar með því að beina athyglinni að áhrifum vanneyslu á hagkerfið. == Ný-Malthusismi== Um miðja 20. Öldina myndaðist neo-Malthusismi, sérstaklega í ljósi [[kalda stríðið|kalda stríðsins]] og þróunarstefnu eftir [[nýlendustefna|nýlendutímann]]. Í vestrænum stjórnmálum og alþjóðasamtökum fóru fram ráðstafanir til að stjórna mannfjölda, eins og fjölskyldu áætlunarverkefni. Um [[1960]] höfðu rökræður um Malthusianisma náð tökum innan heimsyfirvalda og hafði markverð áhrif á stefnur samtaka eins og Mannfjöldasjóð Sameinuðu þjóðanna ([[Mannfjöldasjóður Sameinuðu þjóðanna|UNFPA]]) og ''the Population Council.'' <ref name="nr2">{{cite journal |last=Frey |first=Marc |title=Neo-Malthusianism and Development: Shifting Interpretations of a Contested Paradigm |journal=Journal of Global History |volume=6 |issue=1 |pages=75–97 |year=2011 |doi=10.1017/S1740022811000052 |url=https://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=8209535 }}{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> Á 20. öldinni, sérstaklega eftir [[seinni heimsstyrjöldin]]a, voru hugmyndir Malthusar endurvaktar, en nú í alþjóðlegu samhengi. Talsmenn mannfjöldastjórnunar á sjötta og sjöunda áratugnum fóru að leggja áherslu á fyrirbyggjandi aðgerðir sem leið til að koma í veg fyrir samfélags- og efnahagslegar hörmungar af völdum hraðs mannfjöldavaxtar. Fjölskylduáætlanir, þar á meðal [[getnaðarvarnir]] og kynfræðsla, voru taldar [[nútími|nútímalegar]] fyrirbyggjandi aðgerðir og voru innleiddar í mörgum þróuðum [[ríki|ríkjum]], þar sem mannfjöldi jókst hratt. Þessar aðgerðir voru framkvæmdar til að koma í veg fyrir þá framtíðarsýn Malthusar sem gerði ráð fyrir skorti á auðlindum og útbreiddri fátækt. Fyrirbyggjandi aðgerðir urðu [[hornsteinn]] ný-Malthusískrar stefnumótunar, sem var knúin áfram af [[alþjóðastofnun|alþjóðasamtökum]]. Dæmi um þetta voru getnaðarvarnir eins og lykkjan og sæfingaraðgerðir, sem voru notaðar í löndum eins og [[Indland]]i og [[Kína]]. Þar sem tilraunir til að stjórna mannfjölda voru gerðar með eða án nauðungar. Seint á 20. öld hliðraðist umræðan um mannfjölda í átt að meiri áherslu á æxlunarréttindi [[kona|kvenna]] og fjölskylduáætlanir. Í kjölfarið fór umræðan að færast frá siðferðislegu taumhaldi, sem Malthus hafði lagt áherslu á, yfir í frelsis- og réttindamiðaða nálgun. <ref name="nr2"/> == Arfleifð og gagnrýni á kenningu Malthusar == Malthusiska módelið veitti innblástur til hugsuða á borð við [[Charles Darwin]] og [[Alfred Russel Wallace]]. Darwin nýtti hugmyndir Malthus á [[líffræði]]lega sviðinu, þar sem hann fjallar um [[samkeppni]] meðal dýra[[tegund]]a og [[þróun]]arferlið.<ref name="nr1"/> Þrátt fyrir að spár Malthus um hungursneyð rættust ekki á 19. öld, að miklu leyti vegna tækniframfara í [[landbúnaður|landbúnaði]] og [[iðnbyltingin|iðnbyltingarinnar]], hafa hugmyndir hans skilið eftir sig varanleg áhrif á hagfræðilega og [[lýðfræði]]lega hugsun. Þær höfðu djúpstæð áhrif á hagfræðikenningar og [[stjórnmál]]a stefnur. Hugmyndir hans mótuðu meðal annars viðhorf til vinnumarkaðar, [[laun]]a og fátæktaraðgerða fram á [[19. öld|19.]] og [[20. öld]]. <ref name="nr5">{{cite book |last1=Samuels |first1=Warren J. |last2=Biddle |first2=Jeff E. |last3=Davis |first3=John B. |title=A Companion to the History of Economic Thought |url=https://archive.org/details/companiontohisto0000samu |year=2003 |publisher=Blackwell Publishing Ltd |isbn=9780631225737}}</ref> == '''Tilvísanir''' == 02ykavlutwwrg7ke2zmj79nov4eq7bx 0 183628 1892160 1888807 2024-12-17T00:33:32Z InternetArchiveBot 75347 Bætir við 2 bók fyrir [[Wikipedia:Sannreynanleikareglan|sannreynanleika]] (20241216)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] 1892160 wikitext text/x-wiki {{taxobox | color_as = Animalia | name = '''Abelseðla''' | image = Abelisaurus_skull.jpg | image_caption = Eftirlíking af hauskúpu abelseðlunnar. | fossil_range = [[Síðkrítartímabilið]], um 80 milljón árum síðan, ([[Campaníum]]) | regnum = [[Dýraríki]] (''Animalia'') | phylum = [[Seildýr]] (''Chordata'') | classis = [[Skriðdýr]] (''Sauropsida'') | superordo = [[Risaeðlur]] (''Dinosauria'') | ordo = [[Eðlungar]] (''Saurischia'') | subordo = [[Þrítáungar]] (''Theropoda'') | familia = †[[Abelseðluætt]] (''Abelisauridae'') | genus = †Abelseðlur (''Abelisaurus'') | species = †'''''A. comahuensis''''' | binomial = †''Abelisaurus comahuensis'' | binomial_authority = [[Jose Bonaparte|Bonaparte]] & [[Fernando Novas|Novas]], [[1985]] | domain = [[Heilkjörnungar]] (''Eukaryota'') }} '''Abelseðla''' ([[fræðiheiti]]: ''Abelisaurus comahuensis'') var [[Risaeðlur|risaeðla]] úr [[Ættkvísl (flokkunarfræði)|ættkvíslinni]] ''Abelisaurus''. [[Tegund (líffræði)|Tegundin]] telst sem ''[[species typica]]'' fyrir [[Ætt (flokkunarfræði)|ætt]] sína [[abelseðluætt]] (e. [[Abelseðluætt|Abelisauridae]]). Hún var uppi síðla á [[Krítartímabilinu]] í núverandi [[Suður-Ameríka|Suður-Ameríku]]. == Saga og flokkun == [[File:Carnotaurini sizes updated.png|thumb|left|Stærðarsamanburður á abelseðlu (rauð) og öðrum tegundum í abelseðluætt]] [[File:Abelisaurus comahuensis jmallon.jpg|thumb|right|]] Abelseðlu var lýst árið [[1985]] af [[Steingervingafræði|steingervingafræðingunum]] [[José Bonaparte]] og [[Fernando Emilio Novas]]. Ættkvíslarheitið ''Abelisaurus'' vísar til [[Roberto Abel]], sem uppgötvaði fyrstu [[Steingervingur|steingerðu]] leifarnar. Tegundarheitið ''comahuensis'' vísar síðan til [[Comahue]] svæðisins í [[Argentína|Argentínu]], hvar tegundin upprunalega fannst.<ref name=":0">Bonaparte, J.; Novas, E.E. (1985). Abelisaurus comahuensis, n.g., n.sp., Carnosauria del Crétacico Tardio de Patagonia [Abelisaurus comahuensis, n.g., n.sp., Carnosauria from the Late Cretaceous of Patagonia]. ''Ameghiniana''. '''21''': 259–265 – via ResearchGate.</ref> Fyrstu leifar hennar uppgötvuðust árið [[1983]], og eru enn þann dag í dag einu steingerðu leifarnar af Abelseðlu sem fundist hafa. Þær samanstanda af [[Hauskúpa|hauskúpu]] sem skortir neðri kjálka.<ref name=":0" /> Árið [[2009]] lagði [[Fernando Emilio Novas|Fernando E. Novas]] fram þá tillögu um að önnur tegund af abelseðluætt, [[ákaeðla]] (''Aucasaurus garridoi'') gæti raunverulega hafa tilheyrt ættkvíslinni ''Abelisaurus.''<ref>{{Cite book|title=The age of dinosaurs in South America|url=https://archive.org/details/ageofdinosaursin0000nova|last=Novas|first=Fernando E.|date=2009|publisher=Indiana university press|isbn=978-0-253-35289-7|series=Life of the past|location=Bloomington}}</ref> Þessi hugdetta hans hlaut takmarkaðan stuðning, en þó endurnefndi [[Gregory S. Paul]] tegundina ''Abelisaurus garridoi'' í bók sinni frá [[2010]].<ref>{{Cite book|title=The Princeton field guide to dinosaurs|url=https://archive.org/details/princetonfieldgu0000paul_g5y8|last=Paul|first=Gregory S.|date=2010|publisher=Princeton university press|isbn=978-0-691-13720-9|series=Princeton field guides|location=Princeton}}</ref> == Heimildir == <references /> 215e845ngela6ncupwdalye8gzwo2sc 0 183939 1892114 2024-12-16T18:03:34Z Bjornkarateboy 97178 Bjó til síðu með „'''Utanþingsráðherra''' er [[ráðherra]] í [[Þingræði|þingræðisríki]] sem ekki situr á þjóðþingi landsins. Á [[Ísland|Íslandi]] sitja ráðherrar í umboði meirihluta [[Alþingi|Alþingis]] og því er algengast að ráðherrar séu valdir úr röðum alþingismanna en þó eru alltaf dæmi þess að skipaðir séu ráðherrar sem eiga ekki sæti á Alþingi, algengt er að utanþingsráðherrar nái síðar kjöri á þing eftir að hafa seti...“ 1892114 wikitext text/x-wiki '''Utanþingsráðherra''' er [[ráðherra]] í [[Þingræði|þingræðisríki]] sem ekki situr á þjóðþingi landsins. Á [[Ísland|Íslandi]] sitja ráðherrar í umboði meirihluta [[Alþingi|Alþingis]] og því er algengast að ráðherrar séu valdir úr röðum alþingismanna en þó eru alltaf dæmi þess að skipaðir séu ráðherrar sem eiga ekki sæti á Alþingi, algengt er að utanþingsráðherrar nái síðar kjöri á þing eftir að hafa setið sem ráðherra.<ref>{{Cite web|url=https://www.althingi.is/thingmenn/althingismannatal/radherrar-og-raduneyti-1904-2010/utanthingsradherrar/|title=Utanþingsráðherrar|website=Alþingi|language=is|access-date=2024-12-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=67426|title=Þurfa ráðherrar að vera þingmenn?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2024-12-16}}</ref> Utanþingsráðherrar hafa rétt til að flytja frumvörp á Alþingi og taka til máls í þingsal en hafa ekki atkvæðisrétt þegar Alþingi greiðir atkvæði um mál.<ref>{{Cite web|url=https://www.althingi.is/lagas/nuna/1944033.html|title=33/1944: Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands|website=Alþingi|language=is|access-date=2024-12-16}}</ref> == Tilvísanir == [[Flokkur:Þingræði]] [[Flokkur:Ríkisstjórn]] ghn5xwfb4ibbj2gyking1itqyq1jxg7 0 183940 1892118 2024-12-16T19:57:21Z 89.160.185.99 Bjó til síðu með „{{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth...“ 1892118 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] qx3czk3t4nilv9gwftyyh8ubgj5gbrg 1892120 1892118 2024-12-16T20:18:49Z 89.160.185.99 /* Keppnin */ 1892120 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== ===B-riðill=== ===C-riðill=== ===D-riðill=== ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 210.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] buj9occwozx605yuw1cbeggnc7xz6dj 1892122 1892120 2024-12-16T20:36:25Z 89.160.185.99 /* D-riðill */ 1892122 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== ===B-riðill=== ===C-riðill=== ===D-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]]||[[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]]||2||2||0||0||2||0||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]]||[[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]]||2||1||0||1||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]]||[[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]]||2||0||0||2||0||2||-2||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Kalusha Bwalya|Kalusha]] 61 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 64 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 210.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] 01yg7x9b4wfqk046eii7v5azyqzz6s7 1892124 1892122 2024-12-16T20:53:37Z 89.160.185.99 /* Keppnin */ 1892124 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== ===B-riðill=== ===C-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]]||[[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]]||2||1||1||0||3||0||+3||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]]||[[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]]||2||0||2||0||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]]||[[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]]||2||0||1||1||1||4||-3||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |skýrsla= |mörk1= [[Abdoulaye Traoré|A. Traoré]] 14, [[Youssouf Fofana|Fofana]] 25, [[Joël Tiéhi|Tiéhi]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Mohamed Hounnake-Kouassi, [[Tógó]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Rafhidi Ali, [[Tansanía|Tansaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Christopher Musaabi, [[Úganda]] |}} ===D-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]]||[[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]]||2||2||0||0||2||0||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]]||[[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]]||2||1||0||1||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]]||[[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]]||2||0||0||2||0||2||-2||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Kalusha Bwalya|Kalusha]] 61 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 64 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 210.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] mamuxkzlkun4pcd7mgn7fwsn19hga8p 1892125 1892124 2024-12-16T20:56:51Z 89.160.185.99 /* Fjórðungsúrslit */ 1892125 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== ===B-riðill=== ===C-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]]||[[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]]||2||1||1||0||3||0||+3||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]]||[[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]]||2||0||2||0||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]]||[[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]]||2||0||1||1||1||4||-3||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |skýrsla= |mörk1= [[Abdoulaye Traoré|A. Traoré]] 14, [[Youssouf Fofana|Fofana]] 25, [[Joël Tiéhi|Tiéhi]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Mohamed Hounnake-Kouassi, [[Tógó]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Rafhidi Ali, [[Tansanía|Tansaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Christopher Musaabi, [[Úganda]] |}} ===D-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]]||[[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]]||2||2||0||0||2||0||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]]||[[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]]||2||1||0||1||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]]||[[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]]||2||0||0||2||0||2||-2||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Kalusha Bwalya|Kalusha]] 61 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 64 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] ke64jhrity1x20qe84le5ky02r1ve7r 1892126 1892125 2024-12-16T21:09:17Z 89.160.185.99 /* Keppnin */ 1892126 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== ===B-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]]||[[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]]||2||1||1||0||2||1||+1||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]]||[[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]]||2||0||2||0||2||2||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]]||[[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]]||2||0||1||1||1||2||-1||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |skýrsla= |mörk1= [[André Kana-Biyik|Kana-Biyik]] 23 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 60.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 14. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Saïd Rokbi|Rokbi]] 89 |mörk2= [[Andre Kona N'Gole|Kona]] 90 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[François Omam-Biyik|Omam-Biyik]] 15 |mörk2= [[Tueba]] 1 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= |}} ===C-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]]||[[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]]||2||1||1||0||3||0||+3||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]]||[[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]]||2||0||2||0||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]]||[[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]]||2||0||1||1||1||4||-3||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |skýrsla= |mörk1= [[Abdoulaye Traoré|A. Traoré]] 14, [[Youssouf Fofana|Fofana]] 25, [[Joël Tiéhi|Tiéhi]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Mohamed Hounnake-Kouassi, [[Tógó]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Rafhidi Ali, [[Tansanía|Tansaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Christopher Musaabi, [[Úganda]] |}} ===D-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]]||[[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]]||2||2||0||0||2||0||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]]||[[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]]||2||1||0||1||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]]||[[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]]||2||0||0||2||0||2||-2||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Kalusha Bwalya|Kalusha]] 61 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 64 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] rrn93qu4ovycamiac6yci4tkktyt5ah 1892127 1892126 2024-12-16T21:22:00Z 89.160.185.99 /* Keppnin */ 1892127 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]]||[[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]]||2||2||0||0||4||2||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]]||[[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]]||2||1||0||1||4||2||+2||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Kenya.svg|20px]]||[[Keníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kenía]]||2||0||0||2||1||5||-4||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 12. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Samson Siasia|Siasia]] 13, [[Stephen Keshi|Keshi]] 89 |mörk2= [[Jules Bocandé|Bocandé]] 36 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 60.000 |dómari= Nizar Watti, [[Sýrland]]i |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 14. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Kenya.svg|20px]] [[Keníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kenía]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 7, 15 |mörk2= [[Mickey Weche|Weche]] 89 (vítasp.) |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 5.000 |dómari= Kadry Abdelazim, [[Egyptaland]]i |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Kenya.svg|20px]] [[Keníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kenía]] |skýrsla= |mörk1= [[Souleymane Sané|Sané]] 46, [[Jules Bocandé|Bocandé]] 68, [[Victor Diagne|Diagne]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 50.000 |dómari= Omer Yengo, [[Lýðveldið Kongó|Lýðveldinu Kongó]] |}} ===B-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]]||[[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]]||2||1||1||0||2||1||+1||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]]||[[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]]||2||0||2||0||2||2||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]]||[[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]]||2||0||1||1||1||2||-1||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |skýrsla= |mörk1= [[André Kana-Biyik|Kana-Biyik]] 23 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 60.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 14. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Saïd Rokbi|Rokbi]] 89 |mörk2= [[Andre Kona N'Gole|Kona]] 90 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[François Omam-Biyik|Omam-Biyik]] 15 |mörk2= [[Tueba]] 1 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= |}} ===C-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]]||[[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]]||2||1||1||0||3||0||+3||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]]||[[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]]||2||0||2||0||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]]||[[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]]||2||0||1||1||1||4||-3||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |skýrsla= |mörk1= [[Abdoulaye Traoré|A. Traoré]] 14, [[Youssouf Fofana|Fofana]] 25, [[Joël Tiéhi|Tiéhi]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Mohamed Hounnake-Kouassi, [[Tógó]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Rafhidi Ali, [[Tansanía|Tansaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Christopher Musaabi, [[Úganda]] |}} ===D-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]]||[[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]]||2||2||0||0||2||0||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]]||[[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]]||2||1||0||1||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]]||[[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]]||2||0||0||2||0||2||-2||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Kalusha Bwalya|Kalusha]] 61 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 64 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== There were 34 goals scored in 20 matches, for an average of 1.7 goals per match. 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] ovukf3zqptj0b5mo9bpsjeyae4nni8c 1892138 1892127 2024-12-16T23:16:00Z 89.160.185.99 /* Markahæstu menn */ 1892138 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition | tourney_name = Afríkukeppni landsliða | year = 1992 | other_titles = Coupe d'Afrique des Nations 1992 | image = | size = 200px | caption = | country = Senegal | dates = 12.-26. janúar | num_teams = 12 | venues = 2 | cities = 2 | champion = Ivory Coast | count = 1 | second = Ghana | third = Nigeria | fourth = Cameroon | matches = 20 | goals = 34 | attendance = | top_scorer = [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] (4 mörk) | player = [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] | prevseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1990|1990]] | nextseason = [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla 1994|1994]] }} '''Afríkukeppni karla í knattspyrnu 1992''' fór fram í [[Senegal]] 12. til 26. anúar. Það var 18. [[Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla|Afríkukeppnin]] og lauk með því að [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] varð meistari í fyrsta sinn, eftir sigur á [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] í maraþon-vítaspyrnukeppni. ==Leikvangarnir== {| class="wikitable" ![[Dakar]] !Ziguinchor |- |Leikvangur vináttunnar |Stade Aline Sitoe Diatta |- |Fjöldi sæta: 60.000 |Fjöldi sæta: 10.000 |- | [[File:Senegal 1 - Cameroon 0 - Stade Léopold Sédar Senghor.jpg|200px]] | [[File:ZiguinchorCathédrale.JPG|200px]] |} ==Keppnin== ===A-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]]||[[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]]||2||2||0||0||4||2||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]]||[[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]]||2||1||0||1||4||2||+2||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Kenya.svg|20px]]||[[Keníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kenía]]||2||0||0||2||1||5||-4||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 12. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Samson Siasia|Siasia]] 13, [[Stephen Keshi|Keshi]] 89 |mörk2= [[Jules Bocandé|Bocandé]] 36 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 60.000 |dómari= Nizar Watti, [[Sýrland]]i |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 14. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Kenya.svg|20px]] [[Keníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kenía]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 7, 15 |mörk2= [[Mickey Weche|Weche]] 89 (vítasp.) |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 5.000 |dómari= Kadry Abdelazim, [[Egyptaland]]i |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Kenya.svg|20px]] [[Keníska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kenía]] |skýrsla= |mörk1= [[Souleymane Sané|Sané]] 46, [[Jules Bocandé|Bocandé]] 68, [[Victor Diagne|Diagne]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 50.000 |dómari= Omer Yengo, [[Lýðveldið Kongó|Lýðveldinu Kongó]] |}} ===B-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]]||[[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]]||2||1||1||0||2||1||+1||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]]||[[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]]||2||0||2||0||2||2||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]]||[[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]]||2||0||1||1||1||2||-1||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |skýrsla= |mörk1= [[André Kana-Biyik|Kana-Biyik]] 23 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 60.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 14. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Morocco.svg|20px]] [[Marokkóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Marokkó]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Saïd Rokbi|Rokbi]] 89 |mörk2= [[Andre Kona N'Gole|Kona]] 90 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 16. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[François Omam-Biyik|Omam-Biyik]] 15 |mörk2= [[Tueba]] 1 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= |}} ===C-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]]||[[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]]||2||1||1||0||3||0||+3||'''3''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]]||[[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]]||2||0||2||0||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]]||[[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]]||2||0||1||1||1||4||-3||'''1''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 3:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |skýrsla= |mörk1= [[Abdoulaye Traoré|A. Traoré]] 14, [[Youssouf Fofana|Fofana]] 25, [[Joël Tiéhi|Tiéhi]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Mohamed Hounnake-Kouassi, [[Tógó]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Rafhidi Ali, [[Tansanía|Tansaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Algeria.svg|20px]] [[Alsírska karlalandsliðið í knattspyrnu|Alsír]] |úrslit= 1:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Nacer Bouiche|Bouiche]] 44 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 6 |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= Christopher Musaabi, [[Úganda]] |}} ===D-riðill=== {| class="wikitable" style="text-align: center;" !width=30|Sæti !width=25| !width=80|Lið !width=30|L !width=30|U !width=30|J !width=30|T !width=30|Sk !width=30|Fe !width=30|Mm !width=30|Stig |- |- ! style="background:#00FF00;" |1||[[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]]||[[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]]||2||2||0||0||2||0||+2||'''4''' |- ! style="background:#00FF00;" |2||[[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]]||[[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]]||2||1||0||1||1||1||0||'''2''' |- |3||[[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]]||[[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]]||2||0||0||2||0||2||-2||'''0''' |- |} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 13. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Kalusha Bwalya|Kalusha]] 61 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 15. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 64 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 17. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Egypt.svg|20px]] [[Egypska karlalandsliðið í knattspyrnu|Egyptaland]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 89 |mörk2= |leikvangur= Stade Aline Sitoe Diatta, Ziguinchor |áhorfendur= 5.000 |dómari= |}} ==Útsláttarkeppni== ===Fjórðungsúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of_Zaire_(1971–1997).svg|20px]] [[Karlalandslið Lýðstjórnarlýðveldisins Kongó í knattspyrnu|Zaire]] |skýrsla= |mörk1= [[Rashidi Yekini|Yekini]] 22 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 10.000 |dómari= Idrissa Sarr, [[Máritanía|Máritaníu]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 1:0 |lið2= [[Mynd:Flag_of Senegal.svg|20px]] [[Senegalska karlalandsliðið í knattspyrnu|Senegal]] |skýrsla= |mörk1= [[Ernest Ebongué|Ebongué]] 89 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Kiichiro Tachi, [[Japan]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 1:0 (e.framl.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Zambia.svg|20px]] [[Sambíska karlalandsliðið í knattspyrnu|Sambía]] |skýrsla= |mörk1= [[Donald-Olivier Sié|Sié]] 29 |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 3.000 |dómari= Pierre Mounguegui, [[Gabon]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 20. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd: Flag_of_the_Republic_of_the_Congo.svg|20px]] [[Vestur-kongóska karlalandsliðið í knattspyrnu|Lýðveldið Kongó]] |skýrsla= |mörk1= [[Tony Yeboah|Yeboah]] 29, [[Abedi Pele]] 57 |mörk2= [[Pierre Tchibota|Tchibota]] 52 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 7.500 |dómari= Ibrahim Faye, [[Gambía|Gambíu]] |}} ===Undanúrslit=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |skýrsla= |mörk1= [[Abedi Pele]] 43, [[Prince Polley]] 54 |mörk2= [[Mutiu Adepoju|Adepoju]] 11 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 25.000 |dómari= Neji Jouini, [[Túnis]] |}} {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 23. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |úrslit= 0:0 (1:3 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 35.000 |dómari= Lim Kee Chong, [[Máritíus]] |}} ===Bronsleikur=== {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 25. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Nígeríska karlalandsliðið í knattspyrnu|Nígería]] |úrslit= 2:1 |lið2= [[Mynd:Flag_of Cameroon.svg|20px]] [[Kamerúnska karlalandsliðið í knattspyrnu|Kamerún]] |skýrsla= |mörk1= [[Friday Ekpo|Ekpo]] 75, [[Rashidi Yekini|Yekini]] 88 |mörk2= [[Emmanuel Maboang|Maboang]] 85 |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 2.500 |dómari= Sinko Zeli, [[Fílabeinsströndin|Fílabeinsströndinni]] |}} ===Úrslitaleikur=== Í fyrsta sinn í knattspyrnusögunni gerðist það í úrslitaleik í stórmóti að grípa þurfti til vítakeppni þar sem allir leikmenn beggja liða komu við sögu. {{Knattspyrnuleikur |dagsetning= 26. janúar |lið1= [[Mynd:Flag_of Ivory Coast.svg|20px]] [[Karlalandslið Fílabeinsstrandarinnar í knattspyrnu|Fílabeinsströndin]] |úrslit= 0:0 (11:10 e.vítake.) |lið2= [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Ganverska karlalandsliðið í knattspyrnu|Gana]] |skýrsla= |mörk1= |mörk2= |leikvangur= Leikvangur vináttunnar, [[Dakar]] |áhorfendur= 47.500 |dómari= Badara Sèn, [[Senegal]] |}} ===Markahæstu menn=== 34 mörk voru skoruð í leikjunum 20. ;4 mörk * [[Mynd:Flag_of Nigeria.svg|20px]] [[Rashidi Yekini]] ;3 mörk * [[Mynd:Flag_of Ghana.svg|20px]] [[Abedi Pele]] == Heimildir == * [https://www.rsssf.org/tables/92a.html RSSSF, Afríkukeppnin 1992 úrslitagrunnur] [[Flokkur:Afríkukeppni landsliða í knattspyrnu karla| 1992]] [[Flokkur:1992]] 9yjzn273m2gehalx6gnn71lawmq9s91 0 183941 1892129 2024-12-16T22:14:10Z TKSnaevarr 53243 Bjó til síðu með „{{Infobox military conflict | conflict = Orrustan í Þjóðborgarskógi | partof = herförum Rómverja í Germaníu (12 f.Kr. – 16 e.Kr.) | image = Otto Albert Koch Varusschlacht 1909.jpg | alt = | caption = Málverk af orrustunni í Þjóðborgarskógi eftir Otto Albert Koch (1909) | date = [[8. september|8.]] – [[11. september]] [[9]] | place = Líklega nálægt [[Kalkriese]]...“ 1892129 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = Orrustan í Þjóðborgarskógi | partof = herförum Rómverja í Germaníu (12 f.Kr. – 16 e.Kr.) | image = Otto Albert Koch Varusschlacht 1909.jpg | alt = | caption = Málverk af orrustunni í Þjóðborgarskógi eftir Otto Albert Koch (1909) | date = [[8. september|8.]] – [[11. september]] [[9]] | place = Líklega nálægt [[Kalkriese]] í [[Neðra-Saxland]]i<ref name=Smithsonian>Fergus M. Bordewich, "The Ambush that Changed History", ''[[Smithsonian (tímarit)|Smithsonian]]'' september 2005, bls. [http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/ambush.html?c=y&page=3 3]–[http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/ambush.html?c=y&page=4 4].</ref> | coordinates = {{Coord|52.408|N|8.129|E|type:event_region:DE-NI|display=title,inline}} | result = Sigur Germana | combatant1 = Bandalag ýmissa þjóðflokka [[Germanir|Germana]] | combatant2 = [[Rómverska keisaradæmið]] | commander1 = [[Arminíus]] | commander2 = [[Publius Quinctilius Varus|Publius Varus]]{{KIA|Sjálfsmorð}} | strength1 = 18.000–30.000:{{sfn|McNally|2011|p=23}} * Angrivarii:&nbsp;5,000{{sfn|McNally|2011|p=26}} * Bructeri:&nbsp;8,000{{sfn|McNally|2011|p=26}} * Cherusci:&nbsp;8,000{{sfn|McNally|2011|p=26}} Líklega frekari mannafli frá öðrum ættbálkum{{sfn|McNally|2011|p=26}} | strength2 = Mat er á reiki: 14.000–22.752{{sfn|Powell|2014|p=28}}{{sfn|McNally|2011|p=21}} | casualties1 = 5.000 | casualties2 = 16.000–20.000 drepnir{{sfn|Wells|2003|p=187}}<ref>''Kevin Sweeney, [http://www.nujournal.com/page/content.detail/id/509454.html Scholars look at factors surrounding Hermann’s victory] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110714211343/http://www.nujournal.com/page/content.detail/id/509454.html |date=July 14, 2011}}''</ref>{{efn|Næstum gervöllum hernum var tortímt, sumir kunna að hafa verið hnepptir í þrældóm, fáeinir rómverskir dátar komu sér undan inn á rómverskt yfirráðasvæði}} }} '''Orrustan í Þjóðborgarskógi''' eða '''orrustan í Teftóborgarskógi''', einnig kölluð '''Varusarbardaginn''', var orrusta sem háð var á milli hersveita [[Rómaveldi|Rómaveldis]] undir forystu herforingjans [[Publius Quinctilius Varus|Publiusar Varusar]] og bandalags [[Germanir|Germana]] undir forystu [[Arminíus|Arminíusar]] árið [[9]]. Orrustan, sem háð var í [[Þjóðborgarskógur|Þjóðborgarskógi]] í [[Þýskaland]]i nútímans, fór þannig að Germanir gersigruðu Rómverja og tortímdu nánast öllum her þeirra. Þessi ósigur markaði þáttaskil í sögu Evrópu þar sem hann stöðvaði varanlega útþenslu Rómaveldis inn í [[Germanía|Germaníu]] og kom í veg fyrir frekari landvinninga þeirra í norðurhluta álfunnar. ==Saga== Á valdatíma [[Ágústus|Ágústusar keisara]] á fyrstu áratugunum eftir stofnun [[Rómverska keisaradæmið|rómverska keisaradæmisins]] lágu austanverð landamæri yfirráðasvæðis Rómverja í [[Gallía|Gallíu]] við [[Rínarfljót]]. Austan fljótsins bjuggu þjóðflokkar [[Germanir|Germana]], sem gerðu gjarnan árásir yfir landamærin til að herja á og ræna rómverk yfirráðasvæði. Ágústus vildi binda enda á þetta ástand með því að leggja Germaníu undir Rómaveldi og færa landamærin frá Rín til [[Saxelfur|Saxelfar]].<ref>{{Tímarit.is|7942575|Orrustan í Teftóborgarskógi|blað=[[Heima er bezt]]|útgáfudagsetning=1. febrúar 2007|blaðsíða=84–85|höfundur=Jón R. Hjálmarsson}}</ref> Þannig hugðist Ágústus stytta landamæralínuna og gera varnir hennar auðveldari.<ref>{{Tímarit.is|3284618|Orrustan í Teftóborgarskógi|blað=[[Lesbók Morgunblaðsins]]|höfundur=Jón R. Hjálmarsson|útgáfudagsetning=9. mars 1958|blaðsíða=125–126}}</ref> Ágústus fól því stjúpsyni sínum, [[Nero Claudius Drusus Germanicus|Drúsusi]], sem var þá landstjóri í Gallíu, að friða Germani og leggja lönd þeirra undir Rómaveldi. Ættbálkar Germana áttu í stöðugum deilum sín á milli, sem Rómverjar notfærðu sér með því að [[deila og drottna]] milli þeirra. Drúsus náði til Saxelfar árið [[9 f.Kr.]] og lét reisa rómverskt sigurminnismerki, en á leið aftur til Gallíu féll hann af hesti sínum og lést. Eftir dauða Drúsusar var bróðir hans, [[Tíberíus]], sendur til að brjóta Germaníu til hlýðni við Rómaveldi. Tíberíus gerði gerði út mikla hernaðarleiðangra til Germaníu á árunum 8. f.Kr. til 4. e.Kr. og tókst svo vel upp að ljóst þótti að Germanía hefði verið friðþægð og hægt væri að flytja landamærin varanlega til Saxelfar.<ref name=tíminn>{{Tímarit.is|3555784|Orrustan í Teftóborgarskógi|blað=[[Tíminn]]|höfundur=Jón Hjálmarsson|útgáfudagsetning=5. febrúar 1967|blaðsíða=100–103}}</ref> Árið [[7]] e.Kr. var maður að nafni [[Publius Quinctilius Varus]] skipaður landstjóri Rómverja í Germaníu. Hann hafði áður verið skattlandsstjóri í Sýrlandi og þótti harður í horn að taka. Varus lagði þunga skatta og ýmsar kvaðir á Germani og uppskar því töluverðar óvinsældir.<ref name=tíminn/> Hann tók við stjórn rómverska Rínarhersins, sem skipaður var fimm hersveitum. Sumir ættbálkar Germana höfðu þegar gengið til liðs við Rómverja. Einn þeirra var [[Arminíus]], höfðingi [[Kerúskar|Kerúska]], sem var yfirmaður germanskra aðstoðarsveita og hafði rómverskan borgararétt.<ref name=tíminn91>{{Tímarit.is|4066185|Germanir gersigruðu rómverskan her árið 9|blað=[[Tíminn]]|útgáfudagsetning=21. nóvember 1991|blaðsíða=8–9}}</ref> Þegar Arminíus sneri heim úr þjónustu Rómverja leist honum illa á hvernig rómversk yfirráð höfðu leikið heimaland hans. Hann fór því að leggja á ráðin ásamt vinum sínum og öðrum germönskum höfðingjum um það hvernig mætti hrekja Rómverja frá Germaníu. Árið 9 e.Kr. bárust Varusi landstjóra fregnir af því að Germanir hefðu hafið uppreisn. Hann lagði af stað frá vetrarbúðum sínum við Rínarfljót og skipaði Arminíusi að fylgja sér ásamt nokkrum öðrum germönskum höfðingjum í þjónustu Rómaveldis. Arminíus og hinir germönsku fylgdarmennirnir fylgdu her Varusar til [[Þjóðborgarskógur|Þjóðborgarskógar]], en létu sig þá hverfa. Arminíus hafði þannig lagt á ráðin um að rómverski herinn yrði innlyksa í skóginum og umkringdur germönskum ættbálkum.<ref name=tíminn/> Arminíus var vel kunnugur hernaðaraðferðum Rómverja og vissi því að til þess að sigra þá yrði að forðast að gera beina árás. Þess vegna hafði hann lokkað rómverska herinn eftir hliðarvegum og stýrt skæruhernaði úr runnum og kjörrum til að veikja hann.<ref name=tíminn91/> Germanir lágu í launsátri og gerðu árás á Rómverja þegar þeir voru komnir inn í mitt myrkviðið í Þjóðborgarskógi. Germönsku stríðsmennirnir gerðu árás á her Verusar úr öllum áttum á sama tíma og mikið óveður skall á svo rómverski herinn átti erfitt með viðnám. Bardaginn hélt áfram með hléum í um þrjá daga og var mótspyrnu Rómverja þá að mestu lokið. Germanir drápu mikinn meirihluta rómverska hersins, eða um þrjár legíónir (um 12.000 menn) í heild sinni. Aðrir liðsmenn Rómverja voru reknir á flótta eða handsamaðir, hnepptir í þrældóm eða þeim fórnað.<ref name=tíminn/> Varus sjálfur særðist í bardaganum. Þegar hann sá að orrustan var töpuð og her hans að tortímast batt hann enda á eigið líf með því að falla á sverð sitt. Mönnum hans tókst ekki að grafa líkið, heldur hjuggu Kerúskar höfuðið af búknum og höfðu með sér.<ref>{{Tímarit.is|3312807|Germanía og Germanir: Friðarspillar úr þokulandinu|blað=[[Lesbók Morgunblaðsins]]|höfundur=Siglaugur Brynleifsson|útgáfudagsetning=23. ágúst 1997|blaðsíða=8–10}}</ref> Fréttirnar af ósigrinum í Þjóðborgarskógi og gereyðingu rómversku hersveitanna vöktu mikla sorg og ótta í Rómarborg. Sagt er að Ágústus keisari hafi verið svo yfirkominn af harmi að hann hafi ekki látið raka skegg sitt eða skera hár sitt í marga mánuði. Hann hafi stundum slegið höfðinu í hurð salar síns í örvinlan og hrópað: „Varus! Varus! Skilaðu aftur hersveitunum mínum!“<ref name=tíminn/> ==Eftirmálar og síðari áhrif== Eftir ósigurinn í Þjóðborgarskógi var Tíberíus fyrst sendur til aftur til Germaníu til að stöðva sókn Germana vestur og koma á friði. Að endingu varð niðurstaðan þó sú að Ágústus ákvað að færa landamærin aftur að Rín og hætta við fyrirætlanir um að gera Germaníu að rómversku skattlandi. Orrustan í Þjóðborgarskógi tryggði því að Germanir urðu aldrei innlimaðir í Rómaveldi.<ref name=tíminn/> Á 19. öld varð minningin um Arminíus og orrustuna í Þjóðborgarskógi mikilvægur hluti af þýskri þjóðernishyggju. [[Hermannssúla]]n í Þýskalandi var vígð árið 1875 til að heiðra Arminíus sem þýska þjóðhetju.<ref>{{Bókaheimild|titill=Veraldarsaga Fjölva 7|höfundur=Þorsteinn Thorarensen|útgefandi=Fjölvi|ár=1982|bls=160}}</ref> ==Tilvísanir== <references/> ==Neðanmálsgreinar== <references group="lower-alpha"/> ==Heimildir== * {{Cite book |last=McNally |first=Michael |url=https://www.worldcat.org/oclc/610837226 |title=Teutoburg Forest, AD 9 : the destruction of Varus and his legions |date=2011 |publisher=Osprey Publishing |others=Peter Dennis |isbn=978-1-84603-581-4 |location=Oxford |oclc=610837226}} * {{cite book |last=Powell |first=Lindsay |title=Roman Soldier versus Germanic Warrior 1st Century AD |publisher=Osprey|location=Oxford |year=2014 |isbn=978-1-4728-0349-8 }} * {{cite book |last=Wells |first=Peter S. |url=https://books.google.com/books?id=w2x6i3N9DxMC |title=The Battle That Stopped Rome: Emperor Augustus, Arminius, and the Slaughter of the Legions in the Teutoburg Forest |publisher=W.W. Norton & Company |location=New York|date=2003 |isbn=0-393-02028-2}} Strong on archaeology; "Florus"-based theory. [[Flokkur:9]] [[Flokkur:Orrustur í fornöld]] [[Flokkur:Saga Rómaveldis]] [[Flokkur:Saga Þýskalands]] hmfkov6nbf2nujc4ncf0u9a37ngbtwa 0 183942 1892130 2024-12-16T22:15:38Z TKSnaevarr 53243 Tilvísun á [[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] 1892130 wikitext text/x-wiki #TILVÍSUN[[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] l2niu2htksiqewok0ncitvr9z6xouzk 0 183943 1892131 2024-12-16T22:15:54Z TKSnaevarr 53243 Tilvísun á [[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] 1892131 wikitext text/x-wiki #TILVÍSUN[[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] l2niu2htksiqewok0ncitvr9z6xouzk 0 183944 1892132 2024-12-16T22:16:25Z TKSnaevarr 53243 Tilvísun á [[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] 1892132 wikitext text/x-wiki #TILVÍSUN[[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] l2niu2htksiqewok0ncitvr9z6xouzk 0 183945 1892133 2024-12-16T22:16:50Z TKSnaevarr 53243 Tilvísun á [[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] 1892133 wikitext text/x-wiki #TILVÍSUN[[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] l2niu2htksiqewok0ncitvr9z6xouzk 0 183946 1892135 2024-12-16T22:23:01Z TKSnaevarr 53243 Tilvísun á [[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] 1892135 wikitext text/x-wiki #TILVÍSUN[[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] l2niu2htksiqewok0ncitvr9z6xouzk 0 183947 1892141 2024-12-16T23:34:38Z TKSnaevarr 53243 Tilvísun á [[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] 1892141 wikitext text/x-wiki #TILVÍSUN[[Orrustan í Þjóðborgarskógi]] l2niu2htksiqewok0ncitvr9z6xouzk 0 183948 1892175 2024-12-17T06:33:48Z BigBullfrog 76513 Tilvísun á [[Ungmennafélagið Stjarnan]] 1892175 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ungmennafélagið Stjarnan]] 38eofdelxun714aht31974ugt7b6sfc