Qaraqalpaq tili

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="kaa">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>kaawiki</dbname>
    <base>https://kaa.wikipedia.org/wiki/Bas_bet</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.8</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Arnawlı</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Talqılaw</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Paydalanıwshı</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Paydalanıwshı talqılawı</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Wikipedia talqılawı</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Fayl</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Fayl talqılawı</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki talqılawı</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Úlgi</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Úlgi talqılawı</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Járdem</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Járdem talqılawı</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategoriya</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Kategoriya talqılawı</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Qaraqalpaq tili</title>
    <ns>0</ns>
    <id>311</id>
    <revision>
      <id>98986</id>
      <parentid>98800</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:51:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Qaraqalpaq patriyotı</username>
        <id>13354</id>
      </contributor>
      <origin>98986</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18828" sha1="i15iyl4oedm76kmp6mbif9t31sgz2ck" xml:space="preserve">{{Qaraqalpaq til infoqutısı}}
'''Qaraqalpaq tili''' — [[Qaraqalpaqstan|Qaraqalpaqstan Respublikasında]] jasawshı qaraqalpaq xalqınıń ana tili. Qaraqalpaq tili — Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qorǵawında bolıp, bul haqqında arnawlı nızam shıǵarılǵan. Nızamda qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń pútkil aymaǵında mámleketlik til retinde qollanılıwına huqıq tiykarları belgilengen. Qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyliginiń beriliwi respublikanıń aymaǵında jasawshı milletlerdiń hám xalıqlardıń óz ana tilin qollanıwda olardıń konstituciyalıq huqıqların sheklemeydi. Bul nızam jeke adamlardıń arasındaǵı qarım-qatnasıqlardıń, áskeriy bólimlerde, diniy hám dástúriy úrp-ádetlerdi belgilewde tillerdiń qollanılıwın qatań bir tártipke salıp taslamaydı. Qaraqalpaq tili — Qaraqalpaqstandaǵı qaraqalpaqlar sóylesetuǵın túrkiy til. Arqa-shıǵıs qaraqalpaq hám qubla-shıǵıs qaraqalpaq dialektlerine bólinedi. Ol [[noǵay tili|noǵay]], [[qazaq tili|qazaq]] hám [[ózbek tili|ózbek]] tilleri menen birge ósip, úsh tildiń de tásiri astında rawajlanǵan. Tipologiyalıq jaqtan, qaraqalpaq tili túrkiy tillerdiń qıpshaq bólimine tiyisli bolıp, noǵay jáne qazaq tili menen bekkem baylanıslı hám óz-ara túsinikli&lt;ref&gt;[[ethnologue:kaa|Karakalpak]] Etnolog. Alınǵan 12.03.2016&lt;/ref&gt;.

«Til millettiń ruwxıy ǵáziynesi»  &lt;br&gt;

Ana tilim-sen basqada ayırmam,&lt;br&gt;     
Sen turǵanda men de ádewir shayırman,&lt;br&gt;
Sonsha qatal súrginlerde joǵalmay,&lt;br&gt;
Bul kúnlerge jetkenińe qayılman&lt;br&gt;
I.Yusupov.

== Klassifikaciyası ==
Qaraqalpaq turkiy tillerdiń qıpshaq bólimine tiyisli bolıp, oǵan qazaq, bashqurt, tatar, qumıq, qarashay-balkar, noǵay hám qırǵız tilleri kiredi. Ózbek tiline jaqınlıǵı sebepli, qaraqalpaq tiliniń sózlik hám grammatikasınıń úlken bólegi ózbek tili tásirinde bolǵan. Túrkiy tillerdiń kópshiligi sıyaqlı qaraqalpaq tilinde de únleslik nızamı, aglutinativlik, grammatikalıq belgisi joq. Sóz tártibi ádette baslawısh-obyekt-feyl boladı. Qaraqalpaq tili shıǵısı boyınsha altay tilleri tuwısınıń túrkiy tiller toparına kiredi. Qaraqalpaq milletiniń payda bolıwı menen onıń tili de qáliplesti. Qaraqalpaq milleti yamasa qaraqalpaq ataması XIV–XVI ásirlerde Noǵaylı Ordasınıń tarqawı menen payda boldı. 

== Geografiyalıq tarqalıwı ==
Qaraqalpaq tilinde, tiykarınan, Ózbekstan Qaraqalpaqstan Tolıq huqıqlı Respublikasında sóylesedi. Awǵanstanda 2000 ǵa jaqın xalıq hám Rossiya, Qazaqstan, Túrkiya hám dúnyanıń basqa bólimlerinde kishilew diasporalar qaraqalpaq tilinde sóylesedi.

=== Rásmiy mártebesi ===
Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Tolıq huqıqlı Respublikasında rásmiy mártebege iye. 1989-jılı 1-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń sessiyasında qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligi berildi. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik til haqqındaǵı Nızamınıń 1-statyasında: „Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası óziniń aymaǵında tilge baylanıslı barlıq máselelerdi sheshiw huqıqına iye‟,— dep kórsetilgen. Bul jaǵday til erkinligin, tillerdiń aldaǵı waqıtları keń rawajlanıwın támiyinleydi.

=== Dialektleri ===
Etnolog qaraqalpaq tiliniń eki dialektin ajıratıp kórsetedi: Arqa-Shıǵıs hám Qubla-Batıs. Menges [[Ferǵana Qaraqalpaqları]] sóylewi múmkin bolǵan úshinshi dialektti aytıp ótedi. Qubla-batıs dialektinde arqa-shıǵıs /ʃ/ (sh) ushın /tʃ/ (ch) bar. Qaraqalpaq milliy tiliniń payda bolıwı menen ádebiy tiliniń jazba túri de qáliplesti. Ádebiy tildiń jazba túriniń qáliplesiwi onıń ulıwma xalıqlıq awızeki sóylew túrine tiykarlanadı. Qaraqalpaq tiliniń ulıwma awızeki sóylew tili arqa hám qubla dialekt (jergilikli ózgeshelik) bolıp ekige bólinedi. Arqa dialektlik ózgesheliklerdi respublikamızdıń arqa rayonları, al qubla dialektlik ózgeshelikerdi [[To'rtku'l|Tórtkúl]], Ellikqala, [[Beruniy]], Amudarya rayonlarınıń aymaqların qamtıydı. 

Qońırat, Xojeli rayonları dialekti arqa dialektke kirse de óz ayırmashiliqlarına iye sebebi bul 2 rayonda Qaraqalpaqtan basqa túrkmen, qazaq hám ózbek milletleri azshiliq emes.

Mısalı Qońırat rayonında kese degen sózdi ayırım jerlerinde kase dep aytadı
Xojelide Jaqsı degen sózdi yaqshı, penen sózi benen aytılıwı.
Sh háribiniń Ch ǵa ózgeriwi de bar.
Al eń taza Qaraqalpaq tilinde sóyleytin rayon bul Shımbay Rayonı bolıp esaplanadı, Sebebi Shımbay rayonında qaraqalpaq tiline basqa tillerden sóz qosıp sóylemeydi.
Tórtkúl rayonı dialekti qubla dialektke kiretin bolıp qubla dialektte sóyleytin basqa rayonlardan óz ayırmashılıqlarına iye, Tórkkúl rayonınıń tórtten birin [[Túrkmen]]ler quraydı, sol sebepten túrkmen tiliniń bıraz elementleri bar.

Mısalı:Arqa dialekt:Kórdim

Qubla dialekt, Tórtkúl:Giurdim
Qaraqalpaq ádebiy tili usı eki ózgesheliktiń tiykarında, kóbirek arqa dialektlik ózgesheliklerdi qamtıw arqalı qáliplesti. Qaraqalpaq jazba tili XX ásirdiń basında-aq [[Orta Aziya]] xalıqları ushın ortaq shaǵatay jazıwı tiykarında payda boldı. Biraq bul jazba ádebiy til jergilikli xalıqtıń basım kópshiliginiń sawatsız bolıwına hám qaraqalpaq xalqınıń ulıwma xalıqlıq sóylew tilinin barlıq jergilikli ózgesheliklerin óz ishine qamtıy alıwına baylanıslı turaqlı ádebiy til retinde qáliplesken. Qaraqalpaq xalqınıń bul eski jazba tili qaraqalpaq ádebiy tiliniń eski jazıwı retinde úyreniledi. Jazba ádebiy til dep hár qanday ádebiyatlardıń, kórkem shıǵarma, jámiyetlik-siyasiy, ilimiy-texnikalıq, publicistikalıq, oqıw qurallarınıń hám t.b. jazıw arqalı iske asatuǵın ádebiyatlardıń tiline aytıladı.

Ádebiy tildiń jazba hám awızeki sóylew túrleri házirgi waqıtta radio hám telekórsetiwlerdiń, gazeta-jurnallardıń, mámleketlik mekemelerdiń, mádeniy orınlardıń áhmiyetli qatnas quralı retinde xızmet etedi. Ásirese bul jaǵday „Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili haqqındaǵı‟ Nızam qabıllanǵannan keyin jedel iske asırılmaqta. Sonlıqtan hár bir sawatlı hám mádeniyatlı insan ádebiy tildiń qádirine jetip, onın qaǵıydaların jazıw hám sóylewde durıs hám tilge bolǵan húrmetti arttıradı, sóylew mádeniyatlılıǵın támiyinleydi.

&quot;Qaraqalpaq haqqında sóz&quot;&lt;br&gt;

Qara taban, qara puqara &lt;br&gt;
Babam ǵaybar kisi bolǵan&lt;br&gt;
Kóńli aq qalpaǵı qara&lt;br&gt;
Jaw menen kóp isi bolǵan&lt;br&gt;

Attan qulap, atırǵanda&lt;br&gt;
Qan maydanda súyep onı&lt;br&gt;
«Bir wásiyat aytıp ket onda» &lt;br&gt;
Dep soraptı onnan ulı&lt;br&gt;

Wásiyat eken al sondaǵı&lt;br&gt;
Aytıp ketken urpaǵına&lt;br&gt;
«Tır jalańash qalsańdaǵı&lt;br&gt;
Bek bol, bala qalpaǵıńa!...»&lt;br&gt;

== Fonologiyası ==
[[File:Karakalpak_vowel_chart.svg|thumb|240px|Qaraqalpaq únlileri, Mengesten (1947:?)]]
Qaraqalpaq tilinde 25 dawıssız ses bar bolıp, ózge sózlerde tórt ayrıqsha bolmaǵan fonema úzliksiz qollanıladı. Jergilikli bolmaǵan dawıslar qawıs ishinde kórsetilgen. 
=== Dawıssız sesler ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
! &amp;nbsp;
! colspan=&quot;2&quot; | [[Erinlik dawıssız ses|Erinlik]]
! colspan=&quot;2&quot; | [[Alveolar consonant|Alveolar]]
! colspan=&quot;2&quot; | [[Tańlay dawıssız ses|Tańlay]]
! colspan=&quot;2&quot; | [[Velar consonant|Velar]]
! colspan=&quot;2&quot; | [[Uvular consonant|Uvular]]
! colspan=&quot;2&quot; | [[Glottal consonant|Glottal]]
|-
! [[Murınlıq dawıssız ses|Murınlıq]]
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|m}}
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|n}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|ŋ}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
|-
! [[Plosive consonant|Plosive]]
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|p}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA link|b}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|t}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA link|d}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|k}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA link|ɡ}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|q}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
|-
! [[Affricate]]
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | ({{IPA link|c}}) || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | ({{IPA link|t͡ʃ}}) || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
|-
! [[Fricative]]
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | ({{IPA link|f}}) || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | ({{IPA link|v}})
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|s}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA link|z}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|ʃ}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA link|ʒ}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|x}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA link|ɣ}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|h}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
|-
! [[Rhotic consonant|Dirildewik]]
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|r}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
|-
! [[Approximant]]
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|l}}
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|j}}
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | {{IPA link|w}}
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
| style=&quot;border-right-width: 0;&quot; | &amp;nbsp; || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | &amp;nbsp;
|}

===Dawıslı sesler===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;|
!colspan=&quot;2&quot;| [[Front vowel|Front]]
!colspan=&quot;2&quot;| [[Back vowel|Back]]
|-
! {{small|spread}} || {{small|rounded}}
! {{small|spread}} || {{small|rounded}}
|-
![[Close vowel|Close]]
|{{IPA link|i}}
|{{IPA link|y}}
|{{IPA link|ɯ}}
|{{IPA link|u}}
|-
![[Mid vowel|Mid]]
|{{IPA link|e}}
|{{IPA link|œ}}
|
|{{IPA link|o}}
|-
![[Open vowel|Open]]
|{{IPA link|æ}}
|
|{{IPA link|a}}
|
|}
====Ses únlesligi====

Qaraqalpaq tilinde de basqa túrkiy tillerdegi sıyaqlı [[ses únlesligi]] bar. [[Rus tili|Rus]] yamasa basqa tillerden ózlestirilgen sózler ses únlesligi qaǵıydalarına ámel etpewi múmkin, biraq ádette tómendegi qaǵıydalar qollanıladı:
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
! colspan=&quot;1&quot; | Dawıslı
! colspan=&quot;1&quot; | Gúzetiliwi múmkin:
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|a}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|a, ɯ}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|æ}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|e, i}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|e}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|e, i}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|i}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|e, i}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|o}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|a, o, u, ɯ}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|œ}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|e, i, œ, y}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|u}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|a, o, u}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|y}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|e, œ, y}}
|-
| style=&quot;border-right-width: 1;&quot; | {{IPA|ɯ}} || style=&quot;border-left-width: 0;&quot; | {{IPA|a, ɯ}}
|}

== Jazba kórinisi ==

1928-jılǵa deyin qaraqalpaq tilinde jazıw ushın arab álipbesi qollanılǵan. 1928 hám 1940-jıllar aralıǵında latın grafikası qollanılǵan, hám onnan keyin kirill grafikasına ótilgen. Ózbekstan Respublikasınıń ǵarezsizliginen keyin latın grafikasına qaytıwǵa qarar etildi hám házirgi waqıtta [[Qaraqalpaqstan]]da basqıshpa-basqısh ótiw ámelge asırılmaqta. Tómende úsh álipbe hám háriplerdiń Xalıqaralıq fonetikalıq álipbe (IPA)daǵı belgilewleri kórsetilgen. Latın álipbesinde sáwlelendirilmegen kirill háripleri juldızsha menen belgilengen. Jańa qaraqalpaq álipbesine sońǵı ózgertiwler 2016-jılda kiritilgen: apostroflı háripler ornına ótkir noqatlı háripler kiritilgen&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20171224041251/http://www.karsu.uz/index.php/kk/9-uncategorised/904-latyn-zhazy &quot;Латын жазыўына тийкарланған қарақалпақ әлипбеси&quot;.] ''Каракалпакский государственный университет им. Бердаха'' (Qaraqalpaq tilinde). Tiykarǵı nusqasınan arxivlendi 12-24-2017. Alınǵan 01-27-2018.&lt;/ref&gt;. Solay eken, jańa qaraqalpaq álipbesi de tap jańa qazaq hám ózbek álipbelerin ańlatıp ketedi, yaǵnıy ótkir háripler menen háreket etedi.

{| class=&quot;wide&quot; style=&quot;font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.1em; text-align: center&quot;
|- style=&quot;font-size: 60%&quot;
!Latın grafikası&lt;br /&gt;1930-jıllar!!Kirill grafikası!!Házirgi&lt;br /&gt;latın grafikası!!IPA||&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;!!Latın grafikası&lt;br /&gt;1930-jıllar!!Kirill grafikası!!Házirgi&lt;br /&gt;latın grafikası!!IPA!!&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;!!Latın grafikası&lt;br /&gt;1930-jıllar!!Kirill grafikası!!Házirgi&lt;br /&gt;latın grafikası!!IPA
|-
|Aa||Аа||Aa||{{IPA|a}}||rowspan=&quot;14&quot;|&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;||Qq||Ққ||Qq||{{IPA|q}}||rowspan=&quot;14&quot;|&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;||Ff||Фф||Ff||{{IPA|f}}
|-
|Әә||Әә||Áá||{{IPA|æ}}||Ll||Лл||Ll||{{IPA|l}}||Xx||Хх||Xx||{{IPA|x}}
|-
|Bв||Бб||Bb||{{IPA|b}}||Mm||Мм||Mm||{{IPA|m}}||Hh||Ҳҳ||Hh||{{IPA|h}}
|-
|/||Вв||Vv||{{IPA|v}}||Nn||Нн||Nn||{{IPA|n}}|| ||Цц||Cc||{{IPA|ʦ}}
|-
|Gg||Гг||Gg||{{IPA|g}}||Ŋŋ||Ңң||Ńń||{{IPA|ŋ}}||Cc||Чч||Ch.ch||{{IPA|ʧ}}
|-
|Ƣƣ||Ғғ||Ǵǵ||{{IPA|ɣ}}||Oo||Оо||Oo||{{IPA|o}}||Şş||Шш||Sh.sh||{{IPA|ʃ}}
|-
|Dd||Дд||Dd||{{IPA|d}}||Өө||Өө||Óó||{{IPA|œ}}||||Щщ||Sh.sh||{{IPA|ʃ}}
|-
|Ee||Ее||Ee||{{IPA|e}}||Pp||Пп||Pp||{{IPA|p}}|| ||Ъъ||&amp;nbsp;||&amp;nbsp;
|-
|||Ёё||''yo''||{{IPA|jo}}||Rr||Рр||Rr||{{IPA|r}}||Ьь||Ыы||Íı||{{IPA|ɯ}}
|-
|Çç&amp;Ƶƶ||Жж||Jj||{{IPA|d͡ʒ&amp;ʒ}}||Ss||Сс||Ss||{{IPA|s}}|| ||Ьь||&amp;nbsp;||&amp;nbsp;
|-
|Zz||Зз||Zz||{{IPA|z}}||Tt||Тт||Tt||{{IPA|t}}||Ee||Ээ||Ee||{{IPA|e}}
|-
|Ii||Ии||Ii||{{IPA|i}}||Uu||Уу||Uu||{{IPA|u}}|| ||Юю||''yu''||{{IPA|ju}}
|-
|Jj||Йй||Yy||{{IPA|j}}||Yy||Үү||Úú||{{IPA|y}}|| ||Яя||''ya''||{{IPA|ja}}
|-
|Kk||Кк||Kk||{{IPA|k}}||Vv||Ўў||Ww||{{IPA|w}}||&amp;nbsp;||&amp;nbsp;||&amp;nbsp;||
|}
2009-jılǵa shekem C Ts retinde, al I hám Í noqatlı hám noqatsız I retinde jazılǵan&lt;ref&gt;[http://www.transliteration.kpr.eu/kaa/ Karakalpak translitator] Qaraqalpaq kirill - (Eski / Jańa) latın transliteratorı&lt;/ref&gt;.

== Álipbesi ==
Qaraqalpaqlar tiykarınan Latın jazıwına tiykarlanǵan qaraqalpaq álipbesinen paydalanadı. ''Házirgi qaraqalpaq álipbesi:''
{| style=&quot;font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF&quot;
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | A a
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Á á
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | B b
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | D d
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | E e
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | F f
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | G g
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ǵ ǵ
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | H h
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | X x
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Í ı
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | I i
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | J j
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | K k
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Q q
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | L l
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | M m
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | N n
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ń ń
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | O o
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ó ó
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | P p
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | R r
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | S s
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | T t
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | U u
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ú ú
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | V v
|-
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | W w
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Y y
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Z z
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | C c
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Sh sh
| style=&quot;width:3em; text-align:center; padding: 3px;&quot; | Ch ch
|}
== Ádebiyatlar ==
* Baskakov N.A.. Karakalpakskiy yaznk, t. 1 - 2, M. - L., 19 5 1-52;
* Berdimuratov Ye., Házirgi zaman qaraqalpaq tiliniń leksikologiyası, Nókis, 1968;
* Baskakov N.A., Vvedeniye v izucheniye tyurskix yazmkov, 2-izd., M.. 1969; 
* Berdimuratov Ye.. Umarov A.. Bekimbetov P., Karakalpakskiy yazj (fonetika, morfologiya, sintaksis), Nókis. 1983.

== Derekler ==
{{Sırtqı siltemeler}}

[[Kategoriya:Qaraqalpaq tili| ]]
[[Kategoriya:Tiller]]
[[Kategoriya:Evraziya tilleri]]
[[Kategoriya:Altay tilleri]]
[[Kategoriya:Túrkiy tiller]]
[[Kategoriya:Qıpshaq tilleri]]
[[Kategoriya:Qıpshaq-noǵay tilleri]]</text>
      <sha1>i15iyl4oedm76kmp6mbif9t31sgz2ck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qazaqstan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>322</id>
    <revision>
      <id>98968</id>
      <parentid>98318</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:46:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98968</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15217" sha1="p97s9bt44jky3b12w6uqbbfsurt22yp" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = {{lang-kk|Қазақстан Республикасы}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{lang|kk-Latn|Qazaqstan Respublikasy}}&lt;/small&gt;
|conventional_long_name = Qazaqstan Respýblıkasy
|common_name = Kazakstan
|national_motto = Alash! (tariyxiy);&lt;br /&gt;Alǵa Qazaqstan! (resmiy emes)
|audio =Kazakhstan Anthem chorus.ogg
|image_flag = Flag of Kazakhstan.svg
|image_coat =Coat_of_arms_of_Kazakhstan.svg
|image_map = Kazakhstan in its region.svg
|national_anthem = [[Meniń Qazaqstanym (ánuran)|Meniń Qazaqstanym]]
|official_languages = [[Qazaq tili|Qazaqsha]] — [[Memilekettik til|mámm.]]&lt;ref&gt;Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі. - Қазақстан Республикасының Конституциясы, 7-бап, 1 бөлім&lt;/ref&gt;,&lt;br /&gt;[[rus tili|russha]]&lt;ref&gt;Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады. - Қазақстан Республикасының Конституциясы, 7-бап, 2 бөлім&lt;/ref&gt;
|ethnic_groups      = [[Qazaqtar]], [[rustar]], [[Ukrainder]], [[O'zbekter]], [[Uyg'ırlar]], [[Tatarlar]], [[Qırǵızlar]]
|capital = [[Astana]]
|latd=51 
|latm=10 
|latNS=N 
|longd=71 
|longm=30 
|longEW=E 
|largest_city = [[Almaty]] (1 185,9 mın')
|government_type = Prezidentlik-Parlamentlik [[Respublika]]
|leader_title1 = [[Qazaqstan prezidenti|Prezident]]
|leader_title2 = [[Qazaqstan premyer-ministri|premyer-ministr]]
|leader_name1 = [[Qasım-Jomart Toqaev]]
|leader_name2 = [[Álihan Smayılov]]
|area_rank = 9-shı
|area_magnitude = 1 E7
|area = 2,724,900
|percent_water = 1.7
|population_estimate = 19,711,488 mıń(2020)
|population_estimate_year = [[2017]] [[tamizdıń 1]]
|population_estimate_rank = 
64-shi
|population_census = 
|population_census_year = 
|population_density = 7
|population_density_rank = 227-shi
|GDP_PPP_year= [[2022]]
|GDP_PPP = $700 mlrd 
|GDP_PPP_rank = 52-shı
|GDP_PPP_per_capita = $30.809
|GDP_PPP_per_capita_rank = 57-shi
|sovereignty_type         = [[KSRO ıdırawı|Táwelsizlik]]
|sovereignty_note         = [[KSRO]] elinen
|established_event1       = 1-shi xanlıq
|established_event2       = 2-shi xanlıq
|established_event3       = 3-shi xanlıq
|established_event4       = Jariyalanǵanı
|established_event5       = Túgeldengeni
|established_date1        = [[1361]] j. [[Aq Orda]]
|established_date2        = [[1428]] j. [[Ózbek Ordası]] 
|established_date3        = [[1465]] j. [[Qazaq xanlıǵı]]
|established_date4        = [[1991]] j. [[dekabrdıń 16]]
|established_date5        = [[1991]] j. [[dekabrdıń 25]]
|HDI_year = 2022
|HDI = {{increase}} 0,0.884
|HDI_rank = 52--shı
|HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#FFCC00;&quot;&gt;joǵary&lt;/span&gt;
|currency = [[Teńge|Qazaqstan teńgesi]]
|currency_code = KZT
|country_code = KZ, KAZ
|time_zone =
|utc_offset = +5&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.zakon.kz/obshestvo/6425975-kazakhstan-perekhodit-na-edinyy-chasovoy-poyas-chto-nuzhno-znat.html|title=Казахстан переходит на единый часовой пояс: что нужно знать|lang=ru|first=|last=|website=[[zakon.kz]]|date=2024-02-29|access-date=}}&lt;/ref&gt;
|time_zone_DST = 
|utc_offset_DST = 
|cctld = [[.kz]]
|calling_code = 7
|ITU_prefix = UN—UQ
|footnotes = 
}}
'''Qazaqstan''' yaki rásmiy '''Qazaqstan Respublikası''' — [[Evraziya]] materiginiń ortasında ornalasqan mámleket.

Arqa jaǵında [[Rossiya|Rossiya Federatsiyası]] menen (6 467&amp;nbsp;km), qubla jaǵında [[Túrkmenstan]] (380&amp;nbsp;km), [[Ózbekstan]] (2 300&amp;nbsp;km) hámde [[Qırǵızstan]] (980&amp;nbsp;km) respublikaları menen, shıǵısında [[Qıtay]] menen (1 460&amp;nbsp;km) sheklesedi, batısta [[Kaspiy teńizi]]men, ońtústikte [[Aral teńizi]]men shayıladı. Jer maydanı — 2717,3 mıń sharshı kilometr.

Jurt sanı 17713,7 mıń ([[2016]]). Onıń 9 008,0 mıń yamasa 66,01% [[qazaqlar]] quraydı. Respublikada 131 ult pen ulıstıń ókilleri turadı.

Paytaxtı — [[Astana]] qalası. Ákimshilik jaǵınan 14 [[oblıs]]qa bólinedi. [[Memlekettik til]]i — [[qazaq tili]].

== Jag'rapiyası ==
{{main|Qazaqstan jag'rapiyası}}

== Hákimshilik qurılısı ==
'''Hákimshilik-aymaqlıq qurılısı''': Tómengi kestede. [[Awilıq aymaq|Awılıq aymaqqa]] birikken 7719 awılıq eldi mákánlar bar (2003).

{{-}}
{| class=&quot;standard&quot;
|+ Qazaqstan a'kimshilik aymaqları
|-
! Aymaq kúyi || Sanı
|-
| [[wálayat]] || 14
|-
| [[Qala]] || 85
|-
| [[Qala awılları]] || ?
|-
| [[Rayon]] || 160
|-
| [[Kent]] || 176
|-
| [[Awıllıq aymaǵı]] || 2237
|}
{{-}}

{| class=&quot;standard&quot; valign=&quot;top&quot;
|+ Qazaqstan wálayatları
|-
! wálayatlar || Aymaǵı || Turǵın jurtı || Ortalıǵı || Ortalıq&lt;br /&gt;turǵın jurtı
|-
| [[Aqmola wálayatı|Aqmola]] || || || [[Kókshetaw]] ||
|-
| [[Aqto'be wálayatı|Aqtóbe]] || || || [[Aqtóbe]] ||
|-
| [[Almatı wálayatı|Almatı]] || || || [[Taldıqorǵan]] ||
|-
| [[Atıraw wálayatı|Atıraw]] || || || [[Atıraw]] ||
|-
| [[Batıs Qazaqstan wálayatı|Batıs Qazaqstan]] || || || [[Oral]] ||
|-
| [[Jambıl wálayatı|Jambıl]] || || || [[Taraz]] ||
|-
| [[Qaraǵandı wálayatı|Qaraǵandı]] || || || [[Qaraǵandı]] ||
|-
| [[Qostanay wálayatı|Qostanay]] || || || [[Qostanay]] ||
|-
| [[Qızılorda wálayatı|Qızılorda]] || || || [[Qızılorda]] ||
|-
| [[Mańǵıstaw wálayatı|Mańǵıstaw]] || || || [[Aqtaw]] ||
|-
| [[Qubla Qazaqstan wálayatı|Qubla Qazaqstan]] || || || [[Shimkent]] ||
|-
| [[Pavlodar wálayatı|Pavlodar]] || || || [[Pavlodar]] ||
|-
| [[Arqa Qazaqstan wálayatı|Arqa Qazaqstan]] || || || [[Petropavlovsk]] ||
|-
| [[Shıǵıs Qazaqstan wálayatı|Shıǵıs Qazaqstan]] || || || [[Óskemen]] ||
|}
{{-}}
[[Su'wret:Kazakhstan obl ru.svg|350px|nobaý|oñğa|Qazaqstannıń ákimshilik kartası]]

{| class=&quot;standard&quot; align=&quot;left&quot;
|+ Qazaqstan [[Respubliykalıq man'ızı bar qala]]ları
|-
! Qala || Aymaǵı || Turǵın jurtı
|-
| [[Almatı]] || ||
|-
| [[Astana]] || ||
|-
| [[Bayqońır]]¹ || ||
|-
| colspan=&quot;3&quot; | &lt;span style=&quot;font-size:smaller;&quot;&gt;¹Bayqońır qalası «[[Bayqońır kosmodromı]]» men birge 2050-jılǵa deyin [[Rossiya]] arendasında.&lt;/span&gt;
|}
{{-}}

* [[Qazaqstan qalaları]]
* [[Qazaqstan rayonları]]

== Jurtı ==
{{main|Qazaqstan jurttaniwı}}

=== Jurt sanı ===
[[2020]]- jıldıń [[Shilde 1|shildeniń 1]] kúninde Qazaqstanda xalıq sanı 18 711,4 mıń adamdı quradı.

Onıń ishinde, 10 063,9 mıń (57,3%) adamdı qalalıq turǵınlar, 8537,5 mıń adamdı (42,7%) awıldıq turǵınlar qurap otır.

2020-jıldıń qańtar-mawsım aralıǵında respublika xalqınıń tábiyiy ósimi 120 370 adamdı quradı. Tábiyiy ósimniń jalpı koeffiytsiyenti 1000 turǵınǵa 15,3 (8,1) adamnan keldi.

Aǵımdaǵı jıldıń qańtar-mawsiminde [[AXAJ]] organdarı tirkeliw kórsetkishi boyınsha 397 000 tuwıw faktilerin tirkedi. Tuwǵanlardıń sanı qalalıq jáne awıllıq eldi-mekenlerde ótken jıldıń tiyisli waqıtı menen salıstırǵanda, 3,3%-ǵa jáne 2,9%-ǵa ósti de, tiyisinshe 176 566 jáne 190 644 adamda quradı. Bala tuwıwdıń jalpı koeffiytsiyenti 1000 turǵınǵa 21,8 (21,5) náreseni quradı.

Osı waqıt ishinde ólgenler sanı 129 840 (124 978) adamdı qurap otır, sonıń ishinde qalalıq eldi mekenler úlesi — 51186 (51661) jáne awıldıq jerler — 28654 (29317). Ólimniń jalpı koeffiytsiyenti 1000 turǵınǵa 10,29 (10,33) adam.

Óliminiń negizgi sebepleri qan aynalımı júyesi awırıwları bolıp tabıladı, olardıń úlesine barlıq tirkelgen ólim waqıyalarınıń 52,9% (52,5%) tiyisli ekendigi xabarlanıp otır.

Osı waqıt ishinde respublikada 1 jasqa deyingi 2049 (2087) balanıń shetlewge tirkelgen. Náresteler óliminiń koeffiytsiyenti 1000 tuwǵanǵa 14,7 (14,5) shetlew. Periynataldıq waqıtında payda bolatın jaǵdaylar náresteler óliminiń eń kóp taraǵan sebepleri bolıp tabıladı, odan aǵımdaǵı jıldıń qaǵtar-máwsımında 1037 (1021) náreste shetinedi. Sanler tilimen aytqanda, barlıq náresteler óliminiń 50,6% (48,9%)-ı osı jaǵdayǵa tiyesili bolıp tabıladı.

Biyılǵı jartıjıllıqta nekelesiw menen ajırasıwlar sanı, tiyisinshe 54994 hám 17467 (48271 hám 15183) quradı. Nekelesiw menen ajırasıwdıń jalpı koeffiytsiyenti 1000 turǵınǵa 8,5 (7,7) nekeni hám 2,3 (2,1) ajırasıwdı quradı.

Elde xalıq kóshi-qonınıń oń ayırımı saqtalıp keledi, 2006 jıldıń 1 jartıjıllıqtaǵı onıń shaması 18746 (14148) adamdı quradı. 2006 jılı qańtar-mawsım aralıǵında Qazaqstanǵa kelgenler sanı 2005 jıldıń tiyisti kezeńimen salıstırǵanda 5008 adamǵa yamasa 13,2%-ǵa, al Qazaqstannan ketkenler sanı 9606 adamǵa yamasa 1,7 ese azaydı. TMD ellerinen kelgenler menen sol ellerge qonıs awdarǵanlar úlesi olardıń jalpı sanına shaqqanda, 86,1% hám 87,9% (88,7% hám 66,4%) quradı.

Al el ishindegi kóship-qonıwshılardıń sanı 137220 (131019) adamdı qurap otırǵan jayı bar.

=== Ultlıq quramı ===
Qazaqstanda 100-dan astam ult (etnoslar men etniykalıq toplar) wákilleri turadı. 2020 jıldıń 1-shildesindegi jaǵday boyınsha qazaqlardıń sanı 12 768,0 mıń adamdı, ruslar — 3544,1 mıń, ukraiynlar — 241,7 mıń, ózbekler — 605,5 mıń, uyǵırlar — 248,4 mıń, tatarlar — 229,1 mıń, nemisler — 222,5 mıń adamdı quradı. Respublika xalqınıń jalpı sanında eń kóp úles salmaqtı qazaqlar — 68,9% hám ruslar — 18,8% alıp otır. Basqa etnoslar menen etniykalıq toplar úlesine respiwbliyka xalqınıń 13,2% tiyesili bolıp tabıladı.

2006-jıldıń 1 qańtarındaǵı jaǵdaymen salıstırǵanda qazaqlar sanı 94,7 mıń adamǵa, yamasa 1,1%,-ǵa, tiyisinshe ózbekler — 4,6 mıń, yamasa 1,1%-ǵa, uyǵırlar — 1,6 mıń, yamasa 0,7-%-ǵa ósti; al ruslardıń sanı 17,2 mıń adamǵa, yamasa 0,4%-g'a, tiyisinshe iwkraiynlar — 4,1 mın', yamasa 0,9%-ǵa, tatarlar — 0,5 mıń, yamasa 0,3%-ǵa ha'm nemisler — 0,2 mıń, yamasa 0,1%-ǵa azaydı.

=== Dini ===
Qazaqstan jurtında 75% musılmanlar, 21% pravoslav xriystiyanlar, 2% protestantlar bar.

== Tariyxı ==
{{main|Qazaqstan tariyxı}}

[[Su'wret:Issyk Golden Cataphract Warrior.jpg|100px|nobaý|[[Saqtar]] ko'seminin' altın saiwıtı&lt;ref&gt;
* K.A. Akiyshev &quot;Kiwrgan İyssık, İyskiwsstvo sakov Kazaxstana&quot; Moskva İyskiwsstvo 1978
* AKİYSHEV A. K. KOSTYUM «ZOLOTOGO CHELOVEKA» İY PROBLEMA KATAFRAKTARİYYA
* Akiyshev K. A., Akiyshev A. K. Proiysxojdeniye iy semantiyka iyssıkskogo golovnogo iwbora. - V kn.: Arxeologiycheskiye iyssledovaniyya v Kazaxstane, Alma-Ata, 1979&lt;/ref&gt;]]
* [[Batıs tu'rki qag'andıg'ı]]
* [[Tu'rkesh qag'andıg'ı]]
* [[Xazar qag'andıg'ı]]
* [[Og'ız memleketi]]
* [[Qiymaq qag'andıg'ı]]
* [[Qıpshaq odag'ı]]
* [[Qaraxan memleketi]]
* [[Xorezm shaxtıg'ı]]
* [[Joshı ulısı]]
* [[Shag'atay ulısı]]
* [[Aq Orda]]
* [[Ko'k Orda]]
* [[Nog'ay Ordası]]
* [[Sibir xandıg'ı]]
* [[O'zbek Ordası]]
* [[Mog'olstan]]
* [[Qazaq xandıg'ı]]
* [[Qoqand xandıg'ı]]
* [[Xiyiwa a'mirshiligi]]
* [[Bo'key xandıg'ı]]
* [[Alash Orda]]
* [[Qazaq AKSR]]
* [[Qazaq KSR]]

== Sayasat jayg'ası ==
Qazaqstan — [[1995]]-jılg'ı [[30-tamiz]] respiwbliykalıq [[referendiwm]]da qabıldang'an [[Qazaqstan konstiytiwtsiyyası|Konstiytiwtsiyya]] boyınsha — o'zin demokratiyyalıq, zayırlı, quqıqtıq ja'ne a'leiwmettik memleket retinde ornıqtıradı. Qazaqstan Respiwbliykası — preziydenttik basqariw nısanındag'ı birtutas memleket. Respiwbliykanın' en' jog'arı o'kildi organı — [[Qazaqstan parlamenti|Parlament]]. Ol respiwbliykanın' zan' shıg'ariw qızmetin ju'zege asıradı. Parlament turaqtı jumıs isteytin eki [[Palata]]dan: [[Senat]]tan ja'ne [[Ma'jilis]]ten turadı.

Senat a'r [[oblıs]]tan, [[respiwbliykalıq man'ızı bar qala]]dan ja'ne Qazaqstan Respiwbliykasının' elordasınan eki adamnan, tiyisinshe oblıstın', respiwbliykalıq man'ızı bar qalanın' ja'ne Respiwbliyka elordasının' birlesken otırısında saylanatın depiwtattardan quraladı. Senattın' 15 depiwtatın Parlament o'kilettigi merzimine [[Qazaqstan preziydenti|Respiwbliyka Preziydenti]] tag'ayındaydı.

Ma'jilis da'rejeli o'kilettilik ja'ne birtutas jalpıulttıq saylaiw okriwginin' aiwmag'ı boyınsha partiyyalıq tizim negizinde saylang'an 98 depiwtattardan quraladı, ja'ne 9 depiwtattı [[Qazaqstan xalqı Assambleyası]] saylaydı.

[[Su'wret:Nursultan Nazarbayev 1997.jpg|150px|nobaý|oñğa|Nursultan Nazarbaev]]
Preziydent [[Qazaqstan u'kimeti|U'kimetti]] Ma'jilistegi ko'pshilik alg'an partiyya usınısımen quradı. Respiwbliyka [[Premer-Miyniystr]]i tag'ayındalg'annan keyingi on ku'n merzim ishinde Premer-Miyniystr U'kimettin' qurılımı men quramı tiwralı Respiwbliyka Preziydentine usınıs engizedi. Premer-Miyniystr Respiwbliykanın' bu'kil aiwmag'ında mindetti ku'shi bar o'kimder shıg'aradı.

Kazaqstan Respiwbliykasının' [[Konstiytiwtsiyyalıq Ken'es]]i jeti mu'sheden turadı, olardın' o'kilettigi altı jılg'a sozıladı. Konstiytiwtsiyyalıq Ken'estin' To'rag'asın Respiwbliykanın' Preziydenti tag'ayındaydı.

Qazaqstan Respiwbliykasında sot to'religin tek sot qana ju'zege asıradı. Zan'men qurılg'an [[Qazaqstan Jog'arg'ı Sotı|Respiwbliykanın' Jog'arg'ı Sotı]] ja'ne Respiwbliykanın' jergilikti sottarı Respiwbliykanın' sottarı bolıp tabıladı.

=== Jergilikti memlekettik basqariw ja'ne o'zin-o'zi basqariw ===
Jergilikti memlekettik basqariwdı tiyisti aiwmaqtag'ı istin' jay-ku'yine jaiwaptı jergilikti o'kildik ([[ma'sliyxat]]) ja'ne atqariwshı organdar ([[a'kimdik]]) ju'zege asıradı.

== Ekonomiykası ==
{{main|Qazaqstan ekonomiykası}}
&lt;gallery&gt;
Su'wret:Modern Almaty.jpg|Damıg'an Almatı
Su'wret:Kazah tenge.jpg|[[Qazaqstan ten'gesi]]
&lt;/gallery&gt;

=== Energetiykası ===
{{main|Qazaqstan energetiykası}}

== Ma'deniyet ja'ne qog'am ==
{{main|Qazaqstannın' ma'deniyeti}}

=== Buqaralıq aqparat quraldarı ===
{{main|Qazaqstannın' buqaralıq aqparat quraldarı}}

== A'leiwmettik salası ==
{{main|Qazaqstannın' a'leiwmeti}}

== Qarıwlı kúshleri ==
{{main|Qazaqstannın' Qariwlı ku'shteri}}

== Derekler ==
&lt;references/&gt;

== Taǵı qarańız ==
{{Commons|Qazaqstan}}

== Sırtqı siltemeler ==
{{Commonscat|Kazakhstan}}
* [http://www.akorda.kz Preziydenttin' resmiy torabı]
* [https://web.archive.org/web/20190601204815/http://parliament.kz/ Parlamenttin' resmiy torabı]
* [https://web.archive.org/web/20070611161248/http://www.government.kz/kz/default.asp U'kimettin' resmiy torabı]
* [http://www.e.gov.kz Qazaqstan Respiwbliykasının' elektrondıq u'kimeti]
* [https://web.archive.org/web/20060623063514/http://whp057.narod.ru/kazax.htm Vsemiyrnıy İystoriycheskiyy Proekt:Kazaxstan] {{Ru icon}}
* [https://web.archive.org/web/20120119000951/http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Regiyond%C4%B1q/Aziyya/Qazaqstan/ Qazaqstan] [[Ashıq Tizimdeme Jobası|Ashıq Tizimdeme Jobası (ODP)]]

{{Aziya}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Qazaqstan}}
[[Kategoriya:Qazaqstan| ]]
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Aziya]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>p97s9bt44jky3b12w6uqbbfsurt22yp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>The Beatles</title>
    <ns>0</ns>
    <id>365</id>
    <revision>
      <id>98981</id>
      <parentid>68917</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98981</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3822" sha1="4201kskt16iezongwq2i91tavt96dae" xml:space="preserve">[[Su'wret:The Beatles members at New York City in 1964.jpg|nobaý|225px|]]
'''The Beatles''' 1960-jıllardıń ataqlı toparı. Topardıń aǵzaları John Lennon ([[Djon Lennon]]), Paul McCartney ([[Pol MakKartney]]), George Harrison ([[Djordj Xarrison]]) hám [[Ringo Starr]] bolǵan. Topar óz jumısın [[Angliya|Angliyanıń]] [[Liverpul]] qalasında baslaǵan.

Topardıń dúnya júzi boylap ataǵı kúsheygen hám olar búgingi kún muzıkasında da úlken áhmiyetke iye. [[Dúnya rekordlarınıń Ginness kitabı]] boyınsha olardıń qosıqları barlıq dáwirdiń eń jaqsı satılıwshı toparı esaplanadı.

Brian Epstein (Brayan Epshtein) olardıń [[Menedjer|menedjeri]] bolǵan. George Martin (Djordj Martin) olardıń kópshilik qosıqların shıǵarǵan. Olardıń derlik barlıq muzıkası Abbey Road Studiyasında jazılǵan.

Olar 13 albom hám kóplegen filmler jaratqan. Olardıń albomların hám qosıqların (single) esaplaǵanda bir [[Milliard|milliardtan]] kóbirek kopiyaları satılǵan. Jánede olar Apple Records dep atalǵan qosıq jazıw studiyasın iske túsirgen. Olar eki film jaratqan, ''A Hard Day's Night (Qıyın kúnniń túni)'' hám ''Help! (Járdem berin!)''. Keyinirek olar ''Magical Mystery Tour (Sıyqırlı Sırlı Sayahat)'' arnawlı telekórsetiwin shólkemlestirgen. ''Yellow Submarine (Sarı suw astı kemesi)'' atlı multfilm olardıń muzıkasına tiykarlanǵan edi. ''Let it be'' filmi olardıń jańa albomı ústinde jumısın kórsetken.

Topar 1970-jılı ajıralǵan, sebebi stress hám dańq olar ushın júdá kúshli basım ótkizgen edi. Olardıń jası úlkeygen sayın ajıralıp, basqalar menen islewdi qáledi. Topardıń tórt aǵzasınıń hár biri jalǵız qosıq aytıw karerasın basladı.

John Lennon 1980-jılı 8-dekabrde óltirilgen, biraq Beatlesdiń qalǵan úsh aǵzası 1990-jılı taza eki albom jaratıw ushın birlesken. Olar John Lennonnıń eki qosıǵınıń tiykarınan paydalanǵan hám ózleriniń bólimin qosqan, solay etip qosıqta barlıq tórt aǵzanıń dawısları payda bolǵan. Qosıqlar &quot;Free As A Bird&quot; (Qustay erkin) hám &quot;Real Love&quot; (Shın muhabbat) dep atalǵan. 1996-jılı prodyuser George Martin sıyaqlı Paul McCartneyge 1 jıldan soń rıtsar ataǵı berilgen. George Harrison 2001-jılı 29-noyabrde [[saratan]] keseliginen qaytıs bolǵan. 

== Albomları ==
* ''Please Please Me'' (1963)
* ''With the Beatles'' (''Beatles penen birge'') (1963)
* ''A Hard Day's Night'' (1964)
* ''Beatles for Sale'' (1964)
* ''Help!'' (1965)
* ''Rubber Soul'' (1965)
* ''Revolver'' (1966)
* ''Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band'' (1967)
* ''Magical Mystery Tour'' (1967) (Double EP)
* ''The Beatles (White Album)'' (1968)
* ''Yellow Submarine'' (1969)
* ''Abbey Road'' (1969)
* ''Let It Be'' (1970)

== Saylandıları ==
* ''The Beatles 1962-1966'' hám ''The Beatles 1967-1970'' (1973)
* ''Rock and Roll Music'' (1976)
* ''Love Songs'' (1978)
* ''Rarities'' (1980)
* ''Reel Music'' (1982)
* ''20 Greatest Hits'' (1983)
* ''Past Masters'' (1987, two volumes)
* ''The Beatles Anthology'' (1995, three volumes)
* ''The Beatles: 1'' (2000)
* ''Love'' (2006)

== Qosıqları ==
The Beatles toparınıń bir neshe ataqlı qosıqları:

* &quot;She Loves You&quot;
* &quot;I Wanna Hold Your Hand&quot;
* &quot;A Hard Day's Night&quot;
* &quot;Help!&quot;
* &quot;Yesterday&quot;
* &quot;In My Life&quot;
* &quot;Paperback Writer&quot;
* &quot;Yellow Submarine&quot;
* &quot;All You Need is Love&quot;
* &quot;Hey Jude&quot;
* &quot;Strawberry Fields Forever&quot;
* &quot;Back in the U.S.S.R.&quot;
* &quot;Revolution&quot;
* &quot;Let It Be&quot;
* &quot;The Long and Winding Road&quot;
* &quot;Eleanor Rigby&quot;
* &quot;Norwegian Wood&quot;
* &quot;I Am The Walrus&quot;
* &quot;Something&quot;
* &quot;Here Comes The Sun&quot;

== Filmleri ==
* ''A Hard Day's Night'' (1964)
* ''Help!'' (1965)
* ''Magical Mystery Tour'' (1967)
* ''Yellow Submarine'', (1968) 
* ''Let It Be'' (1970)

[[Kategoriya:Muzıkalıq toparlar]]</text>
      <sha1>4201kskt16iezongwq2i91tavt96dae</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Erkan Yilmaz</title>
    <ns>2</ns>
    <id>413</id>
    <revision>
      <id>98969</id>
      <parentid>2043</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:47:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98969</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5271" sha1="0cij4g7vfh3kclkkmqgm8rqqm1sj2ke" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;margin: 0; padding: -27px 0 0 0; float: right; font-size: 100%; text-align: right; line-

height: 135%;&quot;&gt;{{CURRENTDAYNAME}}, {{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTDAY}} {{CURRENTYEAR}}, 

{{CURRENTTIME}} ([[w:UTC|UTC]])&lt;/div&gt;

{| cellpadding=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:Ivory&quot; align=&quot;left&quot; 
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center; background-color:SeaShell&quot; |'''Erkan Yilmaz'''
 |- style=&quot;text-align:center&quot;
 | style=&quot;width:50%&quot; | [[Image:UserIconE-Mail.png]]
 | style=&quot;width:50%&quot; | [[Fayl:UserIconContributions.png]]
 |- style=&quot;text-align:center&quot;
 | style=&quot;background-color:SeaShell&quot; | [[Special:Emailuser/Erkan Yilmaz|e-mail]]
 | style=&quot;background-color:SeaShell&quot; | [http://en.wikiversity.org/wiki/User:Erkan_Yilmaz/observations &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;WIKI-Blog&lt;/span&gt;]
 |-
 |}
&lt;br clear=&quot;all&quot; style=&quot;clear:both;&quot; /&gt;


__TOC__

==wikimedia projects, where I am involved==
{|cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #a0a0a0 solid; border-collapse: collapse; &quot;  rules=&quot;all&quot;
!wikimedia project
!English
!German
|-
|[http://en.wikiversity.org/wiki/Wikiversity:Main_Page Wikiversity]&lt;br&gt;[[Image:Microbutton Wikiversity 2 green.gif]]
|[http://en.wikiversity.org/wiki/Thucydides:_The_Peloponnesian_War Thucydides: The Peloponnesian War]
|[http://de.wikiversity.org/wiki/Kurs:Der_Peloponnesische_Krieg course: &quot;Peloponnesian War&quot;]&lt;br&gt;(Der Peloponnesische Krieg)
|-
| 
|[http://en.wikiversity.org/wiki/Romance_of_the_Three_Kingdoms_%28by_Luo_Guanzhong%29 Romance of the Three Kingdoms (by Luo Guanzhong)]
|[http://de.wikiversity.org/wiki/Kurs:Die_Geschichte_der_Drei_Reiche_%28von_Luo_Guanzhong%29 Die Geschichte der Drei Reiche (von Luo Guanzhong)]
|-
|
|[http://en.wikiversity.org/wiki/Composing_free_and_open_online_educational_resources Composing free and open online educational resources]
|
|-
| 
|[http://en.wikiversity.org/wiki/Topic:Software_testing Topic:Software testing]
|[http://de.wikiversity.org/wiki/Kurs:Software-Test Kurs:Software-Test]
|-
|Wikipedia
|[[:en:User:Erkan_Yilmaz|user page]]
|[[:de:Benutzer:Erkan_Yilmaz|user page]]
|}

==statistics about this wiki==
{|cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #a0a0a0 solid; border-collapse: collapse; &quot;  rules=&quot;all&quot;
!UTC time of data collection
!users
!total&lt;br&gt;pages
![[mw:Manual:Article|articles]]
!files
!admins
!total&lt;br&gt;edits
!software version
!comment
|-
|2008-May-26, 20:14 (UTC) 	
|23 	
|31 	
|9 	
|0 	
|1 	
|36 	
|1.13alpha (r35266)
|
|-
|{{CURRENTYEAR}}-{{CURRENTMONTHABBREV}}-{{CURRENTDAY2}}, {{CURRENTTIME}} (UTC)
|{{NUMBEROFUSERS}}
|{{NUMBEROFPAGES}}
|{{NUMBEROFARTICLES}}
|{{NUMBEROFFILES}}
|{{NUMBEROFADMINS}}
|{{NUMBEROFEDITS}}
|{{CURRENTVERSION}}
|}

==learning mechanisms==

{|cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #a0a0a0 solid; border-collapse: collapse; &quot;  rules=&quot;all&quot;
!German
!English
!French
|-
|[[w:de:Habituation|Gewöhnung / Habituation]]
|[[w:en:Habituation|habituation]]
|[[w:fr:Habituation|habituation]]
|-
|[[w:de:Klassische Konditionierung|klassische Konditionierung]]
|[[w:en:Classical conditioning|classical conditioning]]
|[[w:fr:Conditionnement classique|conditionnement classique]]
|-
|[[w:de:Operante_Konditionierung#Operante_Konditionierung_.28auch:_Instrumentelle_Konditionierung.29|operante Konditionierung]]
|[[w:en:Operant conditioning|operant conditioning]]
|[[w:fr:Conditionnement opérant|conditionnement opérant]]
|-
|[[w:de:Spielverhalten|Spielverhalten]]
|exploring / game
|explorer / jeu
|-
|Nachahmung -&gt; Lernen d. Beobachtungen
|imitation -&gt; learning by observing
|imitation -&gt; apprendre par observations
|-
|Neukombiniertes Verhalten -&gt; [[w:de:Lernen durch Einsicht|Lernen durch Einsicht]]
|recombinant behavior -&gt; [[w:en:Cognition|cognitive]] learning
|comportement nouveau combiné -&gt; [[w:fr:Cognition|cognitif]] apprentissage
|-
|[[w:de:Prägung (Verhalten)|Prägung]]
|[[w:en:Imprinting (psychology)|imprinting]]
|[[w:fr:Empreinte (psychologie)|empreinte]]
|-
|[[w:de:Tradition|Tradition]]
|[[w:en:Tradition|tradition]]
|[[w:fr:Tradition|tradition]]
|}


==about me==
I am working in the IT-business in quality management. Also see my [http://iaskquestions.com blog].&lt;br&gt;
The first wiki article I wrote, was kind of much work. I thought at beginning it would take just 30 mins.
I had everything prepared in notepad, but there has to be considered many things when writing a wiki-article.
And then when I reached the neutrality point, I realized, what I wrote unconsciously in the article.
So, lots of work at first, but now with time I get faster :-)

Do you think you can not '''change something in the world'''?&lt;br&gt;
It is so simple, just remember:&lt;br&gt;
if you help someone, this can cause a chain reaction.&lt;br&gt;
If everyone, who gets help, helps 3 other people we can change something/quality (not only for software) in the world.

examples:&lt;br&gt;
[[w:en:Muhammad_Yunus|Muhammad Yunus]] had a small, easy idea, which helped to change the world.&lt;br&gt;
[[w:en:Confucius|Confucius]] (450BC): &quot;''Tell Me and I Will Forget; Show Me and I May Remember; Involve Me and I Will Understand.''&quot;&lt;br&gt;

We can do the same.&lt;br&gt;
What is wrong being part of this movement NOW ?&lt;br&gt;
'''Just do it!'''</text>
      <sha1>0cij4g7vfh3kclkkmqgm8rqqm1sj2ke</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Purodha</title>
    <ns>2</ns>
    <id>499</id>
    <revision>
      <id>99009</id>
      <parentid>7724</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99009</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43093" sha1="ee53s5xluiyxt7a02ya5ou10zw4dz2s" xml:space="preserve">
&lt;!--
[[Image:redirectltr.png]]&lt;big&gt;&lt;b&gt;[[:User Talk:Purodha]]&lt;/b&gt;&lt;/big&gt;

[[Image:redirectltr.png]]&lt;big&gt;&lt;b&gt;[[:ksh:Medmaacher Klaaf:Purodha]]&lt;/b&gt;&lt;/big&gt;

#redirect [[ksh:Medmaacher Klaaf:Purodha]]

.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:Userlogin&amp;type=signup

--&gt;
&lt;div style=&quot;clear:right; float:right; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; width:242px; border:1px solid #99B3FF&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;clear:left; float:left; border:solid #ccccff 1px; margin:1px&quot;&gt;
{| cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;width: 238px; background: #f8f8ff&quot;
|style=&quot;width:45px; height:45px; background:white; text-align:center&quot;|[[Image:Broom icon.svg|43px]]
|style=&quot;font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em&quot;|This user is a member of the&lt;br&gt;[[:meta:SWMT|'''Small Wiki Monitoring Team''']].
|}&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;clear:left; float:left; border:solid #ccccff 1px; margin:1px&quot;&gt;
{| cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;width: 238px; background: #e7e7e7&quot;
|style=&quot;width:45px; height:45px; background:#f7f7f7; text-align:center&quot;|[[Image:Crystal_Clear_action_run.png|44px]]
|style=&quot;font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em&quot;|This user operates the [[:w:en:bot|bot]]: [[User:Purbo T|Purbo T]].
|}&lt;/div&gt;
{{Transl-6|ksh-deu|deu-eng|eng-ksh|ksh-eng|eng-deu|deu-ksh}}
&lt;/div&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:en:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:ksh:Medmaacher:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:de:Benutzer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:nds:Bruker:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:simple:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:la:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;

&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:meta:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:commons:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:incubator:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:quality:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:testwiki:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:mw:User:Purodha|mediawiki:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://tools.wikimedia.de/~purodha/sample/dbswithuser?usr=Purodha&amp;uselang=en &amp;bull;]&lt;/span&gt;&lt;br /&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:tools:~purodha|toolserver user purodha]]&lt;/span&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:betawiki:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&lt;br /&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://omegawiki.org/User:Purodha OmegaWiki User:Purodha]&lt;/span&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://en.literateprograms.org/User:Purodha Literate Programs User:Purodha]&lt;/span&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://krefeldwiki.de/wiki/User:Purodha KrefeldWiki User:Purodha]&lt;/span&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://wikibooks.org '''Wikibooks:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wikibooks:en:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://www.wikimania.org '''Wikimania:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wm2006:User:Purodha|wikimania2006:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wm2008:User:Purodha|wikimania2008:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://www.wikipedia.org '''Wikipediæ:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:aa:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Afar --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ab:Участник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Аҧсуа --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:af:Gebruiker:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Afrikaans --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ak:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Akana --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:als:Benutzer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Allemannisch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:am:User:Purodha|w:am:ማዘጋጀት:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- አማርኛ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:an:Usuario:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Aragonés --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ang:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Anglo Saxon --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:ar:مستخدم:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- العربية --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:arc:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ܐܪܡܝܐ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:as:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- অসমীয়া --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ast:Usuariu:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Asturianu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:av:Участник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Авар --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ay:Usuario:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Aymar --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:az:İstifadəçi:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Azərbaycan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ba:Ҡатнашыусы:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Башҡорт --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bar:Benutzer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Boarisch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bat-smg:Naudotojas:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Žemaitėška --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bcl:Paragamit:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bikol Central --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:be:Удзельнік:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Беларуская --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:be-x-old:Удзельнік:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Беларуская (тарашкевіца) --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bg:Потребител:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Български --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bh:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- भोजपुरी --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bi:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bislama --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bm:Utilisateur:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bamanankan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bn:ব্যবহারকারী:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- বাংলা --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- བོད་ཡིག --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bpy:আতাকুরা:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ইমার ঠার/বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:br:Implijer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Brezhoneg --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bs:Korisnik:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bosanski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bug:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ᨅᨔ ᨕᨘᨁᨗ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:bxr:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Буряад --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ca:Usuari:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Català --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cbk-zam:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Zamboangueño --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cdo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Mìng-dĕ̤ng-ngṳ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ce:Участник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Нохчийн --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ceb:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Cebuano --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ch:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Chamoru --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cho:User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:cho:User:Purodha&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Choctaw --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:chr:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ᏣᎳᎩ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:chy:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tsetsêhestâhese --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:co:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Corsu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cr:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:crh:Qullanıcı:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Qırımtatarca --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cs:Wikipedista:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Česky --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:csb:Brëkòwnik:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kaszëbsczi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cu:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- словѣньскъ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cv:Хутшăнакан:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Чăвашла --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:cy:Defnyddiwr:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Cymraeg --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:da:Bruger:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Dansk --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:de:Benutzer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Deutsch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:diq:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Zazaki --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:dsb:Wužywaŕ:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Dolnoserbski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:dv:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- &gt; ދިވެހިބަސް --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:dz:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- &gt; Dzonga --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ee:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- &gt; Eʋegbe --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:el:Χρήστης:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ελληνικά --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:eml:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Emilià --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:en:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- English --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:eo:Vikipediisto:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Esperanto --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:es:Usuario:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Español --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:et:Kasutaja:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Eesti --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:eu:Lankide:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Euskara --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ext:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Estremeñu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:fa:کاربر:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- فارسی --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ff:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Fulfulde --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fi:Käyttäjä:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Suomi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fiu-vro:Pruukja:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Võro --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fj:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Na Vosa Vakaviti --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fo:Brúkari:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Føroyskt --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fr:Utilisateur:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Français --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:frp:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Arpitan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fur:Utent:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Furlan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:fy:Meidogger:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Frysk --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ga:Úsáideoir:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Gaeilge --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:gan:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 贛語 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:gd:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Gàidhlig --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:gl:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Galego --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:glk:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- گیلکی --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:gn:Usuario:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Avañe'ẽ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:got:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:gu:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ગુજરાતી --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:gv:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Gaelg --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ha:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- هَوُسَ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hak:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Hak-kâ-fâ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:haw:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Hawai`i --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:he:משתמש:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- עברית --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hi:सदस्य:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Hindi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hif:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Fiji Hindi/फ़ीजी हिन्दी --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ho:User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:ho:User:Purodha&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Hiri Motu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hr:Suradnik:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Hrvatski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hsb:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Hornjoserbsce --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ht:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Krèyol ayisyen --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hu:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Magyar --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hy:Մասնակից:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Հայերեն --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:hz:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Otsiherero --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ia:Usator:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Interlingua --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:id:Pengguna:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bahasa Indonesia --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ie:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Interlingue --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ig:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Igbo --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ii:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ꆇꉙ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ik:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Iñupiak --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ilo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ilokano --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:io:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ido --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:is:Notandi:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Íslenska --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:it:Utente:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- italiano --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:iu:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ja:利用者:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 日本語 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:jbo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Lojban --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:jv:Panganggo:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Basa Jawa --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ka:მომხმარებელი:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ქართული --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kaa:Paydalanıwshı:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Qaraqalpaqsha --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kab:Amseqdac:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Taqbaylit --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kg:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kongo --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ki:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Gĩkũyũ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kj:User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:kj:User:Purodha&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kuanyama --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kk:Қатысушы:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Қазақша --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kl:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kalaallisut --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:km:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ភាសាខ្មែរ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kn:ಸದಸ್ಯ:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ಕನ್ನಡ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ko:사용자:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 한국어 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kr:User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:kr:User:Purodha&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kanuri --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:ks:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- कश्मीरी - (كشميري) --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ksh:Medmaacher:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ripoaresch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ku:Bikarhêner:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kurdî / كوردي --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kv:Участник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Коми --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:kw:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kernewek --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ky:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Кыргызча --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:la:Usor:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Latina --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lad:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ladino --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lb:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Lëtzebuergesch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lbe:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Лакку --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lg:Gebroeker:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Luganda --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:li:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Limburgs --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lij:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Líguru --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lmo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Lumbaart --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ln:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Lingala --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ລາວ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lt:Naudotojas:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Lietuvių --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:lv:Lietotājs:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Latviešu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:map-bms:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Basa Banyumasan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mdf:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- мокшень кяль --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mg:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Malagasy --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mh:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ebon --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mi:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Māori --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mk:Корисник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Македонски --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ml:ഉപയോക്താവ്:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- മലയാളം --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mn:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Монгол --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mo:User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:mo:User:Purodha&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Молдовеняскэ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mr:सदस्य:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- मराठी --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ms:Pengguna:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bahasa Melayu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mt:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Malti --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:mus:User:Purodha|&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:mus:User:Purodha&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Muscogee --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:my:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Myanmasa --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:myv:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- эрзянь кель --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:mzn:کاربر:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- مَزِروني --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:na:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ekakairũ Naoero --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nah:Usuario:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Nahuatl --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nan:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bân-lâm-gú --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nap:Utente:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Nnapulitano --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nds:Bruker:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Plattdüütsch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nds-nl:Gebruker:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Nedersaksisch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ne:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- नेपाली --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:new:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- नेपाल भाषा --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ng:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Oshiwambo --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nl:Gebruiker:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Nederlands --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nn:Brukar:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Norsk (nynorsk) --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:no:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Norsk (bokmål) --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nov:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Novial --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nrm:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Nouormand --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:nv:Choinish'įįhí:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Diné bizaad --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ny:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Chi-Chewa --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:oc:Utilizaire:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Occitan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:om:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Oromoo --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:or:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ଓଡ଼ିଆ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:os:Архайæг:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Иронау --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pa:ਮੈਂਬਰ:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ਪੰਜਾਬੀ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pag:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Pangasinan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pam:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kapampangan --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pap:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Papiamentu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pdc:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Deitsch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pi:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- पािऴ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pih:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Norfuk / Pitkern --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pl:Wikipedysta:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Polski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pms:Utent:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Piemontèis --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:ps:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- پښتو --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:pt:Usuário:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Português --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:qu:Usuario:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Runa Simi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:rm:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Rumantsch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:rmy:Jeno:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Romani --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:rn:User:Purodha]]&lt;/span&gt;; &lt;!-- Kirundi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ro:Utilizator:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Română --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:roa-rup:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Armãneashce --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:roa-tara:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tarandíne --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ru:Участник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Русский --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;!--[[:w:ru-sib:User:Purodha|--&gt;&lt;span style=&quot;color:red&quot;&gt;w:ru-sib:User:Purodha&lt;/span&gt;&lt;!--]]--&gt;&lt;/span&gt; &lt;!-- Сибирской --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:rw:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kinyarwanda --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sa:योजकः:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- संस्कृत --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sah:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Саха тыла --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sc:Utente:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Sardu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:scn:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Sicilianu --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sco:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Scots --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sd:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- سنڌي --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:se:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Sámegiella --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sg:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Sängö --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sh:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Srpskohrvatski / Српскохрватски --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:si:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- සිංහල --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:simple:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Simple English --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sk:Redaktor:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Slovenčina --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sl:Uporabnik:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Slovenščina --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sm:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Gagana Samoa --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sn:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- chiShona --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:so:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Soomaaliga --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sq:Përdoruesi:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Shqip --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sr:Корисник:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Српски / Srpski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:srn:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Sranantongo --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ss:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- SiSwati --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:st:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- seSotho --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:stq:Benutser:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Seeltersk --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:su:Pamaké:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Basa Sunda --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sv:Användare:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Svenska --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:sw:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Kiswahili --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:szl:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Ślůnski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ta:பயனர்:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- தமிழ் --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:te:సభ్యుడు:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- తెలుగు --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tet:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tetun --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tg:Корбар:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Тоҷикӣ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:th:ผู้ใช้:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ไทย --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ti:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ትግርኛ --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tk:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Türkmen --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tl:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tagalog --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[http://klingon.wikia.com/wiki/User:Purodha w:tlh:User:Purodha]&lt;/span&gt; &lt;!-- tlhIngan Hol --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tn:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Setswana --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:to:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- faka-Tonga --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[http://tokipona.wikia.com/wiki/User:Purodha w:tokipona:User:Purodha]&lt;/span&gt; &lt;!-- toki pona --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tpi:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tok Pisin --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tr:Kullanıcı:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Türkçe --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ts:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Xitsonga --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tt:Äğzä:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tatarça --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tum:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- chiTumbuka --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:tw:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Twi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ty:Utilisateur:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Reo Mā`ohi --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:udm:Викиавтор:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Удмурт --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ug:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Oyghurque --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:uk:Користувач:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Українська --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:ur:صارف:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- اردو --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:uz:Foydalanuvchi:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- O'zbek --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:ve:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tshivenda --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:vec:Utente:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Vèneto --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:vi:Thành viên:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Tiếng Việt --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:vls:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- West-Vlaoms --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:vo:Geban:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Volapük --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:wa:Uzeu:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Walon --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:war:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Winaray --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:wo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Wolof --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:wuu:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 吴语 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:xal:Орлцач:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Хальмг --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:xh:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- isiXhosa --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;rtl&quot;&gt;[[:yi:באַניצער:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ייִדיש --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:yo:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Yorùbá --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:za:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- (Cuengh) --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zea:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Zeêuws --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zh:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 中文 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zh-classical:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 古文 / 文言文 --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zh-min-nan:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- (nan) Bân-lâm-gú --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zh-tw:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- (zh) 中文(台灣) --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zh-yue:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- 粵語--&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;
dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:zu:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- isiZulu --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://www.wikiquote.org '''Wikiquotes:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wikiquote:de:Benutzer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://wikisource.org '''Wikisource:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:oldwikisource:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wikisource:de:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://species.wikimedia.org '''Wikispecies:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wikispecies:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://www.wikiversity.org '''Wikiversities:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:betawikiversity:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wikiversity:de:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Deutsch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wikiversity:en:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- English --&gt; &amp;nbsp;

&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot; class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[http://wiktionary.org '''Wiktionaries:'''&lt;br /&gt;]&lt;/span&gt; &lt;!-- --&gt;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wiktionary:bs:Korisnik:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Bosanski --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wiktionary:de:Benutzer:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Deutsch --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wiktionary:en:User:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- English --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wiktionary:la:Usor:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- Latina --&gt; &amp;nbsp;
&amp;bull;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap&quot;&gt;[[:wiktionary:yi:באַניצער:Purodha]]&lt;/span&gt; &lt;!-- ייִדיש --&gt; &amp;nbsp;
&lt;!--EOL--&gt;
&lt;div style=&quot;display:none&quot; class=&quot;interwiki&quot;&gt;
[[en:User:Purodha]]
[[de:Benutzer:Purodha]]
[[ksh:Medmaacher:Purodha]]
[[nds:Bruker:Purodha]]
[[li:Gebroeker:Purodha]]
[[la:Usor:Purodha]]
[[ru:Участник:Purodha]]
[[simple:User:Purodha]]
{{nobot}}
[[aa :User:Purodha]]
[[ab :User:Purodha]]
[[af :User:Purodha]]
[[ak :User:Purodha]]
[[als:User:Purodha]]
[[am :User:Purodha]]
[[an :User:Purodha]]
[[ang:User:Purodha]]
[[ar :User:Purodha]]
[[arc:User:Purodha]]
[[as :User:Purodha]]
[[ast:User:Purodha]]
[[av :User:Purodha]]
[[ay :User:Purodha]]
[[az :User:Purodha]]
[[ba :User:Purodha]]
[[bar:User:Purodha]]
[[bat-smg:User:Purodha]]
[[bcl:User:Purodha]]
[[be :User:Purodha]]
[[be-tarask:User:Purodha]]
[[be-x-old:User:Purodha]]
[[bg :User:Purodha]]
[[bh :User:Purodha]]
[[bi :User:Purodha]]
[[bm :User:Purodha]]
[[bn :User:Purodha]]
[[bo :User:Purodha]]
[[bpy:User:Purodha]]
[[br :User:Purodha]]
[[bs :User:Purodha]]
[[bug:User:Purodha]]
[[bxr:User:Purodha]]
[[ca :User:Purodha]]
[[cbk-zam:User:Purodha]]
[[cdo:User:Purodha]]
[[ce :User:Purodha]]
[[ceb:User:Purodha]]
[[ch :User:Purodha]]
[[cho:User:Purodha]]
[[chr:User:Purodha]]
[[chy:User:Purodha]]
[[co :User:Purodha]]
[[cr :User:Purodha]]
[[crh:User:Purodha]]
[[cs :User:Purodha]]
[[csb:User:Purodha]]
[[cu :User:Purodha]]
[[cv :User:Purodha]]
[[cy :User:Purodha]]
[[da :User:Purodha]]
[[de :User:Purodha]]
[[diq:User:Purodha]]
[[dsb:User:Purodha]]
[[dv :User:Purodha]]
[[dz :User:Purodha]]
[[ee :User:Purodha]]
[[el :User:Purodha]]
[[eml:User:Purodha]]
[[en :User:Purodha]]
[[eo :User:Purodha]]
[[es :User:Purodha]]
[[et :User:Purodha]]
[[eu :User:Purodha]]
[[ext:User:Purodha]]
[[fa :User:Purodha]]
[[ff :User:Purodha]]
[[fi :User:Purodha]]
[[fiu-vro:User:Purodha]]
[[fj :User:Purodha]]
[[fo :User:Purodha]]
[[fr :User:Purodha]]
[[frp:User:Purodha]]
[[fur:User:Purodha]]
[[fy :User:Purodha]]
[[ga :User:Purodha]]
[[gan:User:Purodha]]
[[gd :User:Purodha]]
[[gl :User:Purodha]]
[[glk:User:Purodha]]
[[gn :User:Purodha]]
[[got:User:Purodha]]
[[gsw:User:Purodha]]
[[gu :User:Purodha]]
[[gv :User:Purodha]]
[[ha :User:Purodha]]
[[hak:User:Purodha]]
[[haw:User:Purodha]]
[[he :User:Purodha]]
[[hi :User:Purodha]]
[[hif:User:Purodha]]
[[ho :User:Purodha]]
[[hr :User:Purodha]]
[[hsb:User:Purodha]]
[[ht :User:Purodha]]
[[hu :User:Purodha]]
[[hy :User:Purodha]]
[[hz :User:Purodha]]
[[ia :User:Purodha]]
[[id :User:Purodha]]
[[ie :User:Purodha]]
[[ig :User:Purodha]]
[[ii :User:Purodha]]
[[ik :User:Purodha]]
[[ilo:User:Purodha]]
[[io :User:Purodha]]
[[is :User:Purodha]]
[[it :User:Purodha]]
[[iu :User:Purodha]]
[[ja :User:Purodha]]
[[jbo:User:Purodha]]
[[jv :User:Purodha]]
[[ka :User:Purodha]]
[[kaa:User:Purodha]]
[[kab:User:Purodha]]
[[kg :User:Purodha]]
[[ki :User:Purodha]]
[[kj :User:Purodha]]
[[kk :User:Purodha]]
[[kl :User:Purodha]]
[[km :User:Purodha]]
[[kn :User:Purodha]]
[[ko :User:Purodha]]
[[kr :User:Purodha]]
[[ks :User:Purodha]]
[[ksh:User:Purodha]]
[[ku :User:Purodha]]
[[kv :User:Purodha]]
[[kw :User:Purodha]]
[[ky :User:Purodha]]
[[la :Usor:Purodha]]
[[lad:User:Purodha]]
[[lb :User:Purodha]]
[[lbe:User:Purodha]]
[[lg :User:Purodha]]
[[li :User:Purodha]]
[[lij:User:Purodha]]
[[lmo:User:Purodha]]
[[ln :User:Purodha]]
[[lo :User:Purodha]]
[[lt :User:Purodha]]
[[lv :User:Purodha]]
[[map-bms:User:Purodha]]
[[mg :User:Purodha]]
[[mh :User:Purodha]]
[[mi :User:Purodha]]
[[mk :User:Purodha]]
[[ml :User:Purodha]]
[[mn :User:Purodha]]
[[mo :User:Purodha]]
[[mr :User:Purodha]]
[[ms :User:Purodha]]
[[mt :User:Purodha]]
[[mus:User:Purodha]]
[[my :User:Purodha]]
[[myv:User:Purodha]]
[[mzn:User:Purodha]]
[[na :User:Purodha]]
[[nah:User:Purodha]]
[[nan:User:Purodha]]
[[nap:User:Purodha]]
[[nds:User:Purodha]]
[[nds-nl:User:Purodha]]
[[ne :User:Purodha]]
[[new:User:Purodha]]
[[ng :User:Purodha]]
[[nl :User:Purodha]]
[[nn :User:Purodha]]
[[no :User:Purodha]]
[[nov:User:Purodha]]
[[nrm:User:Purodha]]
[[nv :User:Purodha]]
[[ny :User:Purodha]]
[[oc :User:Purodha]]
[[om :User:Purodha]]
[[or :User:Purodha]]
[[os :User:Purodha]]
[[pa :User:Purodha]]
[[pag:User:Purodha]]
[[pam:User:Purodha]]
[[pap:User:Purodha]]
[[pdc:User:Purodha]]
[[pi :User:Purodha]]
[[pih:User:Purodha]]
[[pl :User:Purodha]]
[[pms:User:Purodha]]
[[ps :User:Purodha]]
[[pt :User:Purodha]]
[[qu :User:Purodha]]
[[rm :User:Purodha]]
[[rmy:User:Purodha]]
[[rn :User:Purodha]]
[[ro :User:Purodha]]
[[roa-rup:User:Purodha]]
[[roa-tara:User:Purodha]]
[[ru :User:Purodha]]
[[ru-sib:User:Purodha]]
[[rw :User:Purodha]]
[[sa :User:Purodha]]
[[sah:User:Purodha]]
[[sc :User:Purodha]]
[[scn:User:Purodha]]
[[sco:User:Purodha]]
[[sd :User:Purodha]]
[[se :User:Purodha]]
[[sg :User:Purodha]]
[[sh :User:Purodha]]
[[si :User:Purodha]]
[[simple:User:Purodha]]
[[sk :User:Purodha]]
[[sl :User:Purodha]]
[[sm :User:Purodha]]
[[sn :User:Purodha]]
[[so :User:Purodha]]
[[sq :User:Purodha]]
[[sr :User:Purodha]]
[[srn:User:Purodha]]
[[ss :User:Purodha]]
[[st :User:Purodha]]
[[stq:User:Purodha]]
[[su :User:Purodha]]
[[sv :User:Purodha]]
[[sw :User:Purodha]]
[[szl:User:Purodha]]
[[ta :User:Purodha]]
[[te :User:Purodha]]
[[tet:User:Purodha]]
[[tg :User:Purodha]]
[[th :User:Purodha]]
[[ti :User:Purodha]]
[[tk :User:Purodha]]
[[tl :User:Purodha]]
[[tlh:User:Purodha]]
[[tn :User:Purodha]]
[[to :User:Purodha]]
[[tokipona:User:Purodha]]
[[tpi:User:Purodha]]
[[tr :User:Purodha]]
[[ts :User:Purodha]]
[[tt :User:Purodha]]
[[tum:User:Purodha]]
[[tw :User:Purodha]]
[[ty :User:Purodha]]
[[udm:User:Purodha]]
[[ug :User:Purodha]]
[[uk :User:Purodha]]
[[ur :User:Purodha]]
[[uz :User:Purodha]]
[[ve :User:Purodha]]
[[vec:User:Purodha]]
[[vi :User:Purodha]]
[[vls:User:Purodha]]
[[vo :User:Purodha]]
[[wa :User:Purodha]]
[[war:User:Purodha]]
[[wo :User:Purodha]]
[[wuu:User:Purodha]]
[[xal:User:Purodha]]
[[xh :User:Purodha]]
[[yi :User:Purodha]]
[[yo :User:Purodha]]
[[yue:User:Purodha]]
[[za :User:Purodha]]
[[zea:User:Purodha]]
[[zh :User:Purodha]]
[[zh-classical:User:Purodha]]
[[zh-min-nan:User:Purodha]]
[[zh-tw:User:Purodha]]
[[zh-yue:User:Purodha]]
[[zu :User:Purodha]]
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>ee53s5xluiyxt7a02ya5ou10zw4dz2s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bas bet</title>
    <ns>0</ns>
    <id>685</id>
    <revision>
      <id>98976</id>
      <parentid>74525</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:49:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98976</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1879" sha1="27uo4olrpwmu6kjqcwtcc0ug6rssdss" xml:space="preserve">&lt;templatestyles src=&quot;Wikipedia:Main Page/styles.css&quot; /&gt;
{{Bas bet header}}
&lt;div id=&quot;mp-upper&quot;&gt;
&lt;div id=&quot;mp-left&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-tfa-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:Potd-logo.svg|30px]] [[Wikipedia:Kún súwreti|Kúnniń saylandı súwreti]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Potd|width=500}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-dyk-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:HSDagensdatum.svg|30px]] [[Wikipedia:Kalendar|Wiki-kalendar]]: [[{{CURRENTDAY}}-{{lc:{{CURRENTMONTHNAME}}}}]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Bas bet/Kalendar/{{CURRENTDAY}}-{{lc:{{CURRENTMONTHNAME}}}}}}&lt;div style=&quot;text-align:right;font-size:90%; &quot;&gt;''[[Template:Bas bet/Kalendar/{{CURRENTDAY}}-{{lc:{{CURRENTMONTHNAME}}}}|Ózgertiw]]''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-dyk-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:Motd-logo 02.svg|30px]] [[Wikipedia:Kúnniń multimediası|Kúnniń saylandı multimediası]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Motd|width=500px}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-right&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-itn-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:HSUtvald.svg|30px]] Saylandı maqala&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-itn&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{:Bas bet/Saylandı maqala}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-otd-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:PL Wiki CzyWiesz ikona.svg|30px]] Bilesiz be?&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-otd&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Bilesiz be?}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-lower&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-tfl-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Wikipedia haqqında&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-tfp&quot;&gt;{{:Bas bet/Wikipedia haqqında}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-bottom&quot; class=&quot;mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-sister&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Kategoriyalar&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-other-content&quot;&gt;{{:Bas bet/Kategoriyalar}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-other&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Qanalas joybarlar&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-sister-content&quot;&gt;{{:Bas bet/Qanalas joybarlar}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-lang&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Wikitiller&lt;/h2&gt;
&lt;div&gt;{{Bas bet/Túrkiy tillerdegi Wikipedialar}}&lt;/div&gt;
__MAZMUNSIZ__</text>
      <sha1>27uo4olrpwmu6kjqcwtcc0ug6rssdss</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98978</id>
      <parentid>98976</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98978</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1877" sha1="r62eluu23lcuomy2mbjcwcdaqyhbnfu" xml:space="preserve">&lt;templatestyles src=&quot;Wikipedia:Main Page/styles.css&quot; /&gt;
{{Bas bet header}}
&lt;div id=&quot;mp-upper&quot;&gt;
&lt;div id=&quot;mp-left&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-tfa-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:Potd-logo.svg|30px]] [[Wikipedia:Kún súwreti|Kúnniń saylandı súwreti]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Potd|width=500}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-dyk-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:HSDagensdatum.svg|30px]] [[Wikipedia:Kalendar|Wiki-kalendar]]: [[{{CURRENTDAY}}-{{lc:{{CURRENTMONTHNAME}}}}]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Bas bet/Kalendar/{{CURRENTDAY}}-{{lc:{{CURRENTMONTHNAME}}}}}}&lt;div style=&quot;text-align:right;font-size:90%; &quot;&gt;''[[Template:Bas bet/Kalendar/{{CURRENTDAY}}-{{lc:{{CURRENTMONTHNAME}}}}|Ózgertiw]]''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-dyk-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:Motd-logo 02.svg|30px]] [[Wikipedia:Kúnniń multimediası|Kúnniń saylandı multimediası]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Motd|width=500}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-right&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-itn-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:HSUtvald.svg|30px]] Saylandı maqala&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-itn&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{:Bas bet/Saylandı maqala}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-otd-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:PL Wiki CzyWiesz ikona.svg|30px]] Bilesiz be?&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-otd&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Bilesiz be?}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-lower&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-tfl-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Wikipedia haqqında&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-tfp&quot;&gt;{{:Bas bet/Wikipedia haqqında}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-bottom&quot; class=&quot;mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-sister&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Kategoriyalar&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-other-content&quot;&gt;{{:Bas bet/Kategoriyalar}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-other&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Qanalas joybarlar&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-sister-content&quot;&gt;{{:Bas bet/Qanalas joybarlar}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-lang&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Wikitiller&lt;/h2&gt;
&lt;div&gt;{{Bas bet/Túrkiy tillerdegi Wikipedialar}}&lt;/div&gt;
__MAZMUNSIZ__</text>
      <sha1>r62eluu23lcuomy2mbjcwcdaqyhbnfu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Tiyis maqala</title>
    <ns>10</ns>
    <id>700</id>
    <revision>
      <id>98960</id>
      <parentid>9146</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:40:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98960</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="779" sha1="31a1p5sd3g894d7rhmepie95wu7wjdt" xml:space="preserve">{| class=&quot;messagebox standard-talk&quot;
|-
| width=&quot;54px&quot; | [[Su'wret:Vista-abiword.png|50px]]
| &lt;div class=&quot;center&quot;&gt;Usı &quot;'''[[{{BASEPAGENAME}}]]'''&quot; maqalası [[Wikipedia:Ha'mme Wikipediyalarda bolıwı tiyis maqalalar dizimi|ha'mme Wikipediyalarda bolıwı tiyis maqalalar dizimine]] kiredi.&lt;br /&gt;
Onı [[Wikipedia:Saylandı betler|saylandı]] ha'mde [[Wikipedia:Sapalı betler|sapalı maqalalar]] da'rejesine jetkeriw [[Qaraqalpaq tili|Qaraqalpaq]] [[Wikipedia]]sı Ja'miyetinin' bas maqsetlerınin' biri bolıp tabıladı.&lt;/div&gt;
|}
&lt;noinclude&gt;
----
== Qollanıwı ==
Bul shablon [[Wikipedia:Ha'mme Wikipediyalarda bolıwı tiyis maqalalar dizimi|ha'mme Wikipediyalarda bolıwı tiyis maqalalar dizimine]] kirgen barlıq maqalalar sa'wbet betlerinde qollanıw kerek.
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>31a1p5sd3g894d7rhmepie95wu7wjdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Dmitri Lytov</title>
    <ns>2</ns>
    <id>987</id>
    <revision>
      <id>99017</id>
      <parentid>15199</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:57:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99017</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8445" sha1="7ysqinl9aektuju52tm323sxbdosjx8" xml:space="preserve">[[Image:Dmitry Lytov.jpg|thumb|right|250px]]
'''Dmitri Lytov''', '''Дмитрий Александрович Лытов''', '''دیمیتری لیتوف'''.

{|
| {{#babel:plain=1|ru}}
| 
|
|-
| {{#babel:plain=1|uk-4}}
| {{#babel:plain=1|html-3|male}}
|
|-
| {{#babel:plain=1|en-3}}
| {{#babel:plain=1|de-3}}
| {{#babel:plain=1|eo-3}}
|-
| {{#babel:plain=1|nl-2}}
| {{#babel:plain=1|be-2}}
|
|-
| {{#babel:plain=1|da-1}}
| {{#babel:plain=1|no-1}}
| {{#babel:plain=1|sv-1}}
|-
| {{#babel:plain=1|bg-1}}
| {{#babel:plain=1|mk-1}}
| {{#babel:plain=1|sr-1}}
|-
| {{#babel:plain=1|cs-1}}
| {{#babel:plain=1|pl-1}}
| {{#babel:plain=1|sk-1}}
|-
| {{#babel:plain=1|es-1}}
| {{#babel:plain=1|fr-1}}
| {{#babel:plain=1|it-1}}
|-
| {{#babel:plain=1|hr-1}}
| {{#babel:plain=1|sl-1}}
| {{#babel:plain=1|fa-1}}
|}

[[ab:Иалахә:Dmitri Lytov]]
[[af:Gebruiker:Dmitri Lytov]]
[[ak:User:Dmitri Lytov]]
[[als:Benutzer:Dmitri Lytov]]
[[am:አባል:Dmitri Lytov]]
[[an:Usuario:Dmitri Lytov]]
[[ang:User:Dmitri Lytov]]
[[ar:مستخدم:Dmitri Lytov]]
[[arc:ܡܬܚܫܚܢܐ:Dmitri Lytov]]
[[as:সদস্য:Dmitri Lytov]]
[[ast:Usuariu:Dmitri Lytov]]
[[av:Участник:Dmitri Lytov]]
[[ay:Usuario:Dmitri Lytov]]
[[az:İstifadəçi:Dmitri Lytov]]
[[ba:Ҡатнашыусы:Dmitri Lytov]]
[[bar:Benutzer:Dmitri Lytov]]
[[bat-smg:Nauduotuos:Dmitri Lytov]]
[[bcl:Paragamit:Dmitri Lytov]]
[[be:Удзельнік:Dmitri Lytov]]
[[be-x-old:Удзельнік:Dmitri Lytov]]
[[bg:Потребител:Dmitri Lytov]]
[[bh:प्रयोगकर्ता:Dmitri Lytov]]
[[bi:User:Dmitri Lytov]]
[[bm:Utilisateur:Dmitri Lytov]]
[[bn:ব্যবহারকারী:Dmitri Lytov]]
[[bo:User:Dmitri Lytov]]
[[bpy:আতাকুরা:Dmitri Lytov]]
[[br:Implijer:Dmitri Lytov]]
[[bs:Korisnik:Dmitri Lytov]]
[[bug:Pengguna:Dmitri Lytov]]
[[bxr:User:Dmitri Lytov]]
[[ca:Usuari:Dmitri Lytov]]
[[cbk-zam:Usuario:Dmitri Lytov]]
[[cdo:User:Dmitri Lytov]]
[[ce:Юзер:Dmitri Lytov]]
[[ceb:Gumagamit:Dmitri Lytov]]
[[ch:Muna'sesetbi:Dmitri Lytov]]
[[chr:User:Dmitri Lytov]]
[[chy:User:Dmitri Lytov]]
[[co:User:Dmitri Lytov]]
[[cr:User:Dmitri Lytov]]
[[crh:Qullanıcı:Dmitri Lytov]]
[[cs:Wikipedista:Dmitri Lytov]]
[[csb:Brëkòwnik:Dmitri Lytov]]
[[cv:Хутшăнакан:Dmitri Lytov]]
[[cy:Defnyddiwr:Dmitri Lytov]]
[[da:Bruger:Dmitri Lytov]]
[[de:Benutzer:Dmitri Lytov]]
[[diq:User:Dmitri Lytov]]
[[dsb:Wužywaŕ:Dmitri Lytov]]
[[dv:މެމްބަރު:Dmitri Lytov]]
[[dz:User:Dmitri Lytov]]
[[ee:User:Dmitri Lytov]]
[[el:Χρήστης:Dmitri Lytov]]
[[eml:Utente:Dmitri Lytov]]
[[en:User:Dmitri Lytov]]
[[eo:Uzanto:Dmitri Lytov]]
[[es:Usuario:Dmitri Lytov]]
[[et:Kasutaja:Dmitri Lytov]]
[[eu:Lankide:Dmitri Lytov]]
[[ext:User:Dmitri Lytov]]
[[fa:کاربر:Dmitri Lytov]]
[[ff:Utilisateur:Dmitri Lytov]]
[[fi:Käyttäjä:Dmitri Lytov]]
[[fiu-vro:Pruukja:Dmitri Lytov]]
[[fj:User:Dmitri Lytov]]
[[fo:Brúkari:Dmitri Lytov]]
[[fr:Utilisateur:Dmitri Lytov]]
[[frp:Utilisator:Dmitri Lytov]]
[[fur:Utent:Dmitri Lytov]]
[[fy:Meidogger:Dmitri Lytov]]
[[ga:Úsáideoir:Dmitri Lytov]]
[[gan:User:Dmitri Lytov]]
[[gd:User:Dmitri Lytov]]
[[gl:Usuario:Dmitri Lytov]]
[[glk:کاربر:Dmitri Lytov]]
[[gn:Puruhára:Dmitri Lytov]]
[[gu:સભ્ય:Dmitri Lytov]]
[[gv:Ymmydeyr:Dmitri Lytov]]
[[ha:User:Dmitri Lytov]]
[[hak:User:Dmitri Lytov]]
[[haw:Mea hoʻohana:Dmitri Lytov]]
[[he:משתמש:Dmitri Lytov]]
[[hi:सदस्य:Dmitri Lytov]]
[[hif:User:Dmitri Lytov]]
[[hr:Suradnik:Dmitri Lytov]]
[[hsb:Wužiwar:Dmitri Lytov]]
[[ht:Itilizatè:Dmitri Lytov]]
[[hu:Szerkesztő:Dmitri Lytov]]
[[hy:Մասնակից:Dmitri Lytov]]
[[ia:Usator:Dmitri Lytov]]
[[id:Pengguna:Dmitri Lytov]]
[[ie:User:Dmitri Lytov]]
[[ig:User:Dmitri Lytov]]
[[ik:User:Dmitri Lytov]]
[[ilo:User:Dmitri Lytov]]
[[io:Uzanto:Dmitri Lytov]]
[[is:Notandi:Dmitri Lytov]]
[[it:Utente:Dmitri Lytov]]
[[iu:User:Dmitri Lytov]]
[[ja:利用者:Dmitri Lytov]]
[[jbo:User:Dmitri Lytov]]
[[jv:Panganggo:Dmitri Lytov]]
[[ka:მომხმარებელი:Dmitri Lytov]]
[[kab:Amseqdac:Dmitri Lytov]]
[[kg:User:Dmitri Lytov]]
[[ki:User:Dmitri Lytov]]
[[kk:Қатысушы:Dmitri Lytov]]
[[kl:Atuisoq:Dmitri Lytov]]
[[km:អ្នកប្រើប្រាស់:Dmitri Lytov]]
[[kn:ಸದಸ್ಯ:Dmitri Lytov]]
[[ko:사용자:Dmitri Lytov]]
[[ks:User:Dmitri Lytov]]
[[ksh:Metmaacher:Dmitri Lytov]]
[[ku:Bikarhêner:Dmitri Lytov]]
[[kv:Участник:Dmitri Lytov]]
[[kw:Devnydhyer:Dmitri Lytov]]
[[ky:User:Dmitri Lytov]]
[[la:Usor:Dmitri Lytov]]
[[lad:Usador:Dmitri Lytov]]
[[lb:Benotzer:Dmitri Lytov]]
[[lbe:Гьуртту хьума:Dmitri Lytov]]
[[lg:User:Dmitri Lytov]]
[[li:Gebroeker:Dmitri Lytov]]
[[lij:Utente:Dmitri Lytov]]
[[lmo:Druvadur:Dmitri Lytov]]
[[ln:Utilisateur:Dmitri Lytov]]
[[lo:ຜູ້ໃຊ້:Dmitri Lytov]]
[[lt:Naudotojas:Dmitri Lytov]]
[[lv:Lietotājs:Dmitri Lytov]]
[[map-bms:Panganggo:Dmitri Lytov]]
[[mdf:Тиись:Dmitri Lytov]]
[[mg:Mpikambana:Dmitri Lytov]]
[[mi:User:Dmitri Lytov]]
[[mk:Корисник:Dmitri Lytov]]
[[ml:ഉപയോക്താവ്:Dmitri Lytov]]
[[mn:Хэрэглэгч:Dmitri Lytov]]
[[mr:सदस्य:Dmitri Lytov]]
[[ms:Pengguna:Dmitri Lytov]]
[[mt:Utent:Dmitri Lytov]]
[[my:User:Dmitri Lytov]]
[[myv:Теиця:Dmitri Lytov]]
[[mzn:کارور:Dmitri Lytov]]
[[na:User:Dmitri Lytov]]
[[nah:Tlatequitiltilīlli:Dmitri Lytov]]
[[nap:Utente:Dmitri Lytov]]
[[nds:Bruker:Dmitri Lytov]]
[[nds-nl:Gebruker:Dmitri Lytov]]
[[ne:User:Dmitri Lytov]]
[[new:छ्येलेमि:Dmitri Lytov]]
[[nl:Gebruiker:Dmitri Lytov]]
[[nn:Brukar:Dmitri Lytov]]
[[no:Bruker:Dmitri Lytov]]
[[nov:User:Dmitri Lytov]]
[[nrm:User:Dmitri Lytov]]
[[nv:Choyoołʼįįhí:Dmitri Lytov]]
[[ny:User:Dmitri Lytov]]
[[oc:Utilizaire:Dmitri Lytov]]
[[om:User:Dmitri Lytov]]
[[or:User:Dmitri Lytov]]
[[os:Архайæг:Dmitri Lytov]]
[[pa:ਮੈਂਬਰ:Dmitri Lytov]]
[[pag:User:Dmitri Lytov]]
[[pam:User:Dmitri Lytov]]
[[pap:User:Dmitri Lytov]]
[[pdc:Benutzer:Dmitri Lytov]]
[[pi:User:Dmitri Lytov]]
[[pih:User:Dmitri Lytov]]
[[pl:Wikipedysta:Dmitri Lytov]]
[[pms:Utent:Dmitri Lytov]]
[[ps:کارن:Dmitri Lytov]]
[[pt:Usuário:Dmitri Lytov]]
[[qu:Ruraq:Dmitri Lytov]]
[[rm:Utilisader:Dmitri Lytov]]
[[rmy:Jeno:Dmitri Lytov]]
[[rn:User:Dmitri Lytov]]
[[ro:Utilizator:Dmitri Lytov]]
[[roa-rup:User:Dmitri Lytov]]
[[roa-tara:User:Dmitri Lytov]]
[[ru:Участник:Dmitri Lytov]]
[[rw:User:Dmitri Lytov]]
[[sa:योजकः:Dmitri Lytov]]
[[sah:Кыттааччы:Dmitri Lytov]]
[[sc:Usuàriu:Dmitri Lytov]]
[[scn:Utenti:Dmitri Lytov]]
[[sco:User:Dmitri Lytov]]
[[sd:يوزر:Dmitri Lytov]]
[[se:User:Dmitri Lytov]]
[[sg:Utilisateur:Dmitri Lytov]]
[[sh:Korisnik:Dmitri Lytov]]
[[si:පරිශීලක:Dmitri Lytov]]
[[simple:User:Dmitri Lytov]]
[[sk:Redaktor:Dmitri Lytov]]
[[sl:Uporabnik:Dmitri Lytov]]
[[sm:User:Dmitri Lytov]]
[[sn:User:Dmitri Lytov]]
[[so:User:Dmitri Lytov]]
[[sq:Përdoruesi:Dmitri Lytov]]
[[sr:Корисник:Dmitri Lytov]]
[[srn:Masyin:Dmitri Lytov]]
[[ss:User:Dmitri Lytov]]
[[st:User:Dmitri Lytov]]
[[stq:Benutser:Dmitri Lytov]]
[[su:Pamaké:Dmitri Lytov]]
[[sv:Användare:Dmitri Lytov]]
[[sw:Mtumiaji:Dmitri Lytov]]
[[szl:Użytkownik:Dmitri Lytov]]
[[ta:பயனர்:Dmitri Lytov]]
[[te:వాడుకరి:Dmitri Lytov]]
[[tet:Uza-na'in:Dmitri Lytov]]
[[tg:Корбар:Dmitri Lytov]]
[[th:ผู้ใช้:Dmitri Lytov]]
[[ti:User:Dmitri Lytov]]
[[tk:Ulanyjy:Dmitri Lytov]]
[[tl:Tagagamit:Dmitri Lytov]]
[[tn:User:Dmitri Lytov]]
[[to:User:Dmitri Lytov]]
[[tpi:User:Dmitri Lytov]]
[[tr:Kullanıcı:Dmitri Lytov]]
[[ts:User:Dmitri Lytov]]
[[tt:Кулланучы:Dmitri Lytov]]
[[tum:User:Dmitri Lytov]]
[[tw:User:Dmitri Lytov]]
[[ty:Utilisateur:Dmitri Lytov]]
[[udm:Викиавтор:Dmitri Lytov]]
[[ug:ئىشلەتكۈچى:Dmitri Lytov]]
[[uk:Користувач:Dmitri Lytov]]
[[ur:صارف:Dmitri Lytov]]
[[uz:Foydalanuvchi:Dmitri Lytov]]
[[ve:User:Dmitri Lytov]]
[[vec:Utente:Dmitri Lytov]]
[[vi:Thành viên:Dmitri Lytov]]
[[vls:Gebruker:Dmitri Lytov]]
[[vo:Geban:Dmitri Lytov]]
[[wa:Uzeu:Dmitri Lytov]]
[[war:User:Dmitri Lytov]]
[[wo:Jëfandikukat:Dmitri Lytov]]
[[wuu:用户:Dmitri Lytov]]
[[xal:Демнч:Dmitri Lytov]]
[[xh:User:Dmitri Lytov]]
[[yi:באַניצער:Dmitri Lytov]]
[[yo:Oníṣe:Dmitri Lytov]]
[[za:用户:Dmitri Lytov]]
[[zea:Gebruker:Dmitri Lytov]]
[[zh:User:Dmitri Lytov]]
[[zh-classical:User:Dmitri Lytov]]
[[zh-min-nan:User:Dmitri Lytov]]
[[zh-yue:User:Dmitri Lytov]]
[[zu:User:Dmitri Lytov]]</text>
      <sha1>7ysqinl9aektuju52tm323sxbdosjx8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Muro de Aguas</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1166</id>
    <revision>
      <id>99012</id>
      <parentid>15216</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99012</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8192" sha1="hj08q9wkhxn8qmh2cfhg0mbx7smm62f" xml:space="preserve">{{#babel:es|en-3|fr-1}}
Hello. I'm a Spanish sysop. You can see my userpage in [[:es:User:Muro de Aguas]] and post your comments on [[:es:User talk:Muro de Aguas|my talk page]]. Thanks.

[[ab:Иалахә:Muro de Aguas]]
[[af:Gebruiker:Muro de Aguas]]
[[ak:User:Muro de Aguas]]
[[als:Benutzer:Muro de Aguas]]
[[am:አባል:Muro de Aguas]]
[[an:Usuario:Muro de Aguas]]
[[ang:User:Muro de Aguas]]
[[ar:مستخدم:Muro de Aguas]]
[[arc:ܡܬܚܫܚܢܐ:Muro de Aguas]]
[[arz:مستخدم:Muro de Aguas]]
[[as:সদস্য:Muro de Aguas]]
[[ast:Usuariu:Muro de Aguas]]
[[av:Участник:Muro de Aguas]]
[[ay:Usuario:Muro de Aguas]]
[[az:İstifadəçi:Muro de Aguas]]
[[ba:Ҡатнашыусы:Muro de Aguas]]
[[bar:Benutzer:Muro de Aguas]]
[[bat-smg:Nauduotuos:Muro de Aguas]]
[[bcl:Paragamit:Muro de Aguas]]
[[be:Удзельнік:Muro de Aguas]]
[[be-x-old:Удзельнік:Muro de Aguas]]
[[bg:Потребител:Muro de Aguas]]
[[bh:प्रयोगकर्ता:Muro de Aguas]]
[[bi:User:Muro de Aguas]]
[[bm:Utilisateur:Muro de Aguas]]
[[bn:ব্যবহারকারী:Muro de Aguas]]
[[bo:User:Muro de Aguas]]
[[bpy:আতাকুরা:Muro de Aguas]]
[[br:Implijer:Muro de Aguas]]
[[bs:Korisnik:Muro de Aguas]]
[[bug:Pengguna:Muro de Aguas]]
[[bxr:User:Muro de Aguas]]
[[ca:Usuari:Muro de Aguas]]
[[cbk-zam:Usuario:Muro de Aguas]]
[[cdo:User:Muro de Aguas]]
[[ce:Юзер:Muro de Aguas]]
[[ceb:Gumagamit:Muro de Aguas]]
[[ch:Muna'sesetbi:Muro de Aguas]]
[[chr:User:Muro de Aguas]]
[[chy:User:Muro de Aguas]]
[[co:User:Muro de Aguas]]
[[cr:User:Muro de Aguas]]
[[crh:Qullanıcı:Muro de Aguas]]
[[cs:Wikipedista:Muro de Aguas]]
[[csb:Brëkòwnik:Muro de Aguas]]
[[cu:По́льꙃєватєл҄ь:Muro de Aguas]]
[[cv:Хутшăнакан:Muro de Aguas]]
[[cy:Defnyddiwr:Muro de Aguas]]
[[da:Bruger:Muro de Aguas]]
[[de:Benutzer:Muro de Aguas]]
[[diq:User:Muro de Aguas]]
[[dsb:Wužywaŕ:Muro de Aguas]]
[[dv:މެމްބަރު:Muro de Aguas]]
[[dz:User:Muro de Aguas]]
[[ee:User:Muro de Aguas]]
[[el:Χρήστης:Muro de Aguas]]
[[eml:Utente:Muro de Aguas]]
[[en:User:Muro de Aguas]]
[[eo:Uzanto:Muro de Aguas]]
[[es:Usuario:Muro de Aguas]]
[[et:Kasutaja:Muro de Aguas]]
[[eu:Lankide:Muro de Aguas]]
[[ext:User:Muro de Aguas]]
[[fa:کاربر:Muro de Aguas]]
[[ff:Utilisateur:Muro de Aguas]]
[[fi:Käyttäjä:Muro de Aguas]]
[[fiu-vro:Pruukja:Muro de Aguas]]
[[fj:User:Muro de Aguas]]
[[fo:Brúkari:Muro de Aguas]]
[[fr:Utilisateur:Muro de Aguas]]
[[frp:Utilisator:Muro de Aguas]]
[[fur:Utent:Muro de Aguas]]
[[fy:Meidogger:Muro de Aguas]]
[[ga:Úsáideoir:Muro de Aguas]]
[[gan:User:Muro de Aguas]]
[[gd:User:Muro de Aguas]]
[[gl:Usuario:Muro de Aguas]]
[[glk:کاربر:Muro de Aguas]]
[[gn:Puruhára:Muro de Aguas]]
[[got:User:Muro de Aguas]]
[[gu:સભ્ય:Muro de Aguas]]
[[gv:Ymmydeyr:Muro de Aguas]]
[[ha:User:Muro de Aguas]]
[[hak:User:Muro de Aguas]]
[[haw:Mea hoʻohana:Muro de Aguas]]
[[he:משתמש:Muro de Aguas]]
[[hi:सदस्य:Muro de Aguas]]
[[hif:User:Muro de Aguas]]
[[hr:Suradnik:Muro de Aguas]]
[[hsb:Wužiwar:Muro de Aguas]]
[[ht:Itilizatè:Muro de Aguas]]
[[hu:Szerkesztő:Muro de Aguas]]
[[hy:Մասնակից:Muro de Aguas]]
[[ia:Usator:Muro de Aguas]]
[[id:Pengguna:Muro de Aguas]]
[[ie:User:Muro de Aguas]]
[[ig:User:Muro de Aguas]]
[[ik:User:Muro de Aguas]]
[[ilo:User:Muro de Aguas]]
[[io:Uzanto:Muro de Aguas]]
[[is:Notandi:Muro de Aguas]]
[[it:Utente:Muro de Aguas]]
[[iu:User:Muro de Aguas]]
[[ja:利用者:Muro de Aguas]]
[[jbo:User:Muro de Aguas]]
[[jv:Panganggo:Muro de Aguas]]
[[ka:მომხმარებელი:Muro de Aguas]]
[[kab:Amseqdac:Muro de Aguas]]
[[kg:User:Muro de Aguas]]
[[ki:User:Muro de Aguas]]
[[kk:Қатысушы:Muro de Aguas]]
[[kl:Atuisoq:Muro de Aguas]]
[[km:អ្នកប្រើប្រាស់:Muro de Aguas]]
[[kn:ಸದಸ್ಯ:Muro de Aguas]]
[[ko:사용자:Muro de Aguas]]
[[ks:User:Muro de Aguas]]
[[ksh:Metmaacher:Muro de Aguas]]
[[ku:Bikarhêner:Muro de Aguas]]
[[kv:Участник:Muro de Aguas]]
[[kw:Devnydhyer:Muro de Aguas]]
[[ky:User:Muro de Aguas]]
[[la:Usor:Muro de Aguas]]
[[lad:Usador:Muro de Aguas]]
[[lb:Benotzer:Muro de Aguas]]
[[lbe:Гьуртту хьума:Muro de Aguas]]
[[lg:User:Muro de Aguas]]
[[li:Gebroeker:Muro de Aguas]]
[[lij:Utente:Muro de Aguas]]
[[lmo:Druvadur:Muro de Aguas]]
[[ln:Utilisateur:Muro de Aguas]]
[[lo:ຜູ້ໃຊ້:Muro de Aguas]]
[[lt:Naudotojas:Muro de Aguas]]
[[lv:Lietotājs:Muro de Aguas]]
[[map-bms:Panganggo:Muro de Aguas]]
[[mdf:Тиись:Muro de Aguas]]
[[mg:Mpikambana:Muro de Aguas]]
[[mi:User:Muro de Aguas]]
[[mk:Корисник:Muro de Aguas]]
[[ml:ഉപയോക്താവ്:Muro de Aguas]]
[[mn:Хэрэглэгч:Muro de Aguas]]
[[mr:सदस्य:Muro de Aguas]]
[[ms:Pengguna:Muro de Aguas]]
[[mt:Utent:Muro de Aguas]]
[[my:User:Muro de Aguas]]
[[myv:Теиця:Muro de Aguas]]
[[mzn:کارور:Muro de Aguas]]
[[na:User:Muro de Aguas]]
[[nah:Tlatequitiltilīlli:Muro de Aguas]]
[[nap:Utente:Muro de Aguas]]
[[nds:Bruker:Muro de Aguas]]
[[nds-nl:Gebruker:Muro de Aguas]]
[[ne:User:Muro de Aguas]]
[[new:छ्येलेमि:Muro de Aguas]]
[[nl:Gebruiker:Muro de Aguas]]
[[nn:Brukar:Muro de Aguas]]
[[no:Bruker:Muro de Aguas]]
[[nov:User:Muro de Aguas]]
[[nrm:User:Muro de Aguas]]
[[nv:Choyoołʼįįhí:Muro de Aguas]]
[[ny:User:Muro de Aguas]]
[[oc:Utilizaire:Muro de Aguas]]
[[om:User:Muro de Aguas]]
[[or:User:Muro de Aguas]]
[[os:Архайæг:Muro de Aguas]]
[[pa:ਮੈਂਬਰ:Muro de Aguas]]
[[pag:User:Muro de Aguas]]
[[pam:User:Muro de Aguas]]
[[pap:User:Muro de Aguas]]
[[pdc:Benutzer:Muro de Aguas]]
[[pi:User:Muro de Aguas]]
[[pih:User:Muro de Aguas]]
[[pl:Wikipedysta:Muro de Aguas]]
[[pms:Utent:Muro de Aguas]]
[[ps:کارن:Muro de Aguas]]
[[pt:Usuário:Muro de Aguas]]
[[qu:Ruraq:Muro de Aguas]]
[[rm:Utilisader:Muro de Aguas]]
[[rmy:Jeno:Muro de Aguas]]
[[rn:User:Muro de Aguas]]
[[ro:Utilizator:Muro de Aguas]]
[[roa-rup:User:Muro de Aguas]]
[[roa-tara:User:Muro de Aguas]]
[[ru:Участник:Muro de Aguas]]
[[rw:User:Muro de Aguas]]
[[sa:योजकः:Muro de Aguas]]
[[sah:Кыттааччы:Muro de Aguas]]
[[sc:Usuàriu:Muro de Aguas]]
[[scn:Utenti:Muro de Aguas]]
[[sco:User:Muro de Aguas]]
[[sd:يوزر:Muro de Aguas]]
[[se:User:Muro de Aguas]]
[[sg:Utilisateur:Muro de Aguas]]
[[sh:Korisnik:Muro de Aguas]]
[[si:පරිශීලක:Muro de Aguas]]
[[simple:User:Muro de Aguas]]
[[sk:Redaktor:Muro de Aguas]]
[[sl:Uporabnik:Muro de Aguas]]
[[sm:User:Muro de Aguas]]
[[sn:User:Muro de Aguas]]
[[so:User:Muro de Aguas]]
[[sq:Përdoruesi:Muro de Aguas]]
[[sr:Корисник:Muro de Aguas]]
[[srn:Masyin:Muro de Aguas]]
[[ss:User:Muro de Aguas]]
[[st:User:Muro de Aguas]]
[[stq:Benutser:Muro de Aguas]]
[[su:Pamaké:Muro de Aguas]]
[[sv:Användare:Muro de Aguas]]
[[sw:Mtumiaji:Muro de Aguas]]
[[szl:Użytkownik:Muro de Aguas]]
[[ta:பயனர்:Muro de Aguas]]
[[te:వాడుకరి:Muro de Aguas]]
[[tet:Uza-na'in:Muro de Aguas]]
[[tg:Корбар:Muro de Aguas]]
[[th:ผู้ใช้:Muro de Aguas]]
[[ti:User:Muro de Aguas]]
[[tk:Ulanyjy:Muro de Aguas]]
[[tl:Tagagamit:Muro de Aguas]]
[[tn:User:Muro de Aguas]]
[[to:User:Muro de Aguas]]
[[tpi:User:Muro de Aguas]]
[[tr:Kullanıcı:Muro de Aguas]]
[[ts:User:Muro de Aguas]]
[[tt:Кулланучы:Muro de Aguas]]
[[tum:User:Muro de Aguas]]
[[tw:User:Muro de Aguas]]
[[ty:Utilisateur:Muro de Aguas]]
[[udm:Викиавтор:Muro de Aguas]]
[[ug:ئىشلەتكۈچى:Muro de Aguas]]
[[uk:Користувач:Muro de Aguas]]
[[ur:صارف:Muro de Aguas]]
[[uz:Foydalanuvchi:Muro de Aguas]]
[[ve:User:Muro de Aguas]]
[[vec:Utente:Muro de Aguas]]
[[vi:Thành viên:Muro de Aguas]]
[[vls:Gebruker:Muro de Aguas]]
[[vo:Geban:Muro de Aguas]]
[[wa:Uzeu:Muro de Aguas]]
[[war:User:Muro de Aguas]]
[[wo:Jëfandikukat:Muro de Aguas]]
[[wuu:用户:Muro de Aguas]]
[[xal:Демнч:Muro de Aguas]]
[[xh:User:Muro de Aguas]]
[[yi:באַניצער:Muro de Aguas]]
[[yo:Oníṣe:Muro de Aguas]]
[[za:用户:Muro de Aguas]]
[[zea:Gebruker:Muro de Aguas]]
[[zh:User:Muro de Aguas]]
[[zh-classical:User:Muro de Aguas]]
[[zh-min-nan:User:Muro de Aguas]]
[[zh-yue:User:Muro de Aguas]]
[[zu:User:Muro de Aguas]]</text>
      <sha1>hj08q9wkhxn8qmh2cfhg0mbx7smm62f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Huhu</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1230</id>
    <revision>
      <id>98988</id>
      <parentid>91014</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:52:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98988</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2354" sha1="hp7mskqpyfkvcbe8gpjv150lsdq28lg" xml:space="preserve">{| cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;3&quot; style=&quot;background-color:lightgray; border:solid 3px #C00000&quot;
|width=25 |[[File:D-A-CH Flag.svg|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Hallo!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|width=25 |[[File:English language.png|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Hello!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|width=25 |[[File:Flag of La Francophonie.svg|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Salut!&amp;nbsp;[[File:Flag of France.svg|15px]]&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|width=25 |[[File:Italian language.png|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Ciao!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|-
|[[File:Hispanic Flag.png|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;¡Hola!&amp;nbsp;[[File:Flag of Spain.svg|15px]]&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|[[File:Flag of Esperanto.svg|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;Saluton!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|[[File:Flag of Catalonia.svg|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;Hola!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|[[File:Flag of Sicily.svg|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;Ciau!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|-
|[[File:Lang-zhs.png|20px]]
|你好!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''nǐ hǎo''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of Fiji.svg|20px]]
|Bula!
|[[File:Flag of Finland.svg|20px]]
|Terve!
|[[File:Flag of Greece.svg|20px]]
|Γειά!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Gia''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[File:Flag of Israel.svg|20px]]
|!שלום &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Shalom''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of India.svg|20px]]
|नमस्ते &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Namaste''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of Japan.svg|20px]]
|こんにちは!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''kónnichi wá''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of South Korea.svg|border|20px]]
|안영하세요! &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Anyeong Haseyo''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[File:Flag of Norway.svg|20px]]
|Hei!
|[[File:Flag of Poland.svg|20px]]
|Cześć!
|[[File:Flags of Brazil and Portugal.svg|20px]]
|Olá / Oi!
|[[File:Flag of Russia.svg|20px]]
|Привет!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Priwet''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[File:Flag of Sweden.svg|20px]]
|Hej!
|[[File:Flag of Thailand.svg|20px]]
|สวัสดีคะ!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''sa wat dee khrap''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of Turkey.svg|20px]]
|Merhaba!
|[[File:Lang-ar.gif|20px]]
|!مرحبا'مرحبًا &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''márħaban''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|}

*[http://stable.toolserver.org/editcount/result?username=Huhu&amp;projectname=dewiki&amp;showgraphs=2d editcount (de)]
*Hello, I am an editor of the German Wikipedia. I am sorry, i can't speaking a different language. To contact me, see my userpage (de)[http://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Huhu]
{{babel |de| nds-1|en-0 |}}
[[Image:Bouncywikilogo.gif]]</text>
      <sha1>hp7mskqpyfkvcbe8gpjv150lsdq28lg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98990</id>
      <parentid>98988</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:53:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98990</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2354" sha1="em6y58irlmkag50rheigrfwxxl0p650" xml:space="preserve">{| cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;3&quot; style=&quot;background-color:lightgray; border:solid 3px #C00000&quot;
|width=25 |[[File:D-A-CH Flag.svg|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Hallo!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|width=25 |[[File:English language.png|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Hello!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|width=25 |[[File:Flag of La Francophonie.svg|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Salut!&amp;nbsp;[[File:Flag of France.svg|15px]]&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|width=25 |[[File:Italian language.png|25px]]
|width=&quot;20%&quot; |&lt;big&gt;&lt;big&gt;Ciao!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|-
|[[File:Hispanic Flag.png|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;¡Hola!&amp;nbsp;[[File:Flag of Spain.svg|15px]]&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|[[File:Flag of Esperanto.svg|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;Saluton!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|[[File:Flag of Catalonia.svg|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;Hola!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|[[File:Flag of Sicily.svg|25px]]
|&lt;big&gt;&lt;big&gt;Ciau!&lt;/big&gt;&lt;/big&gt;
|-
|[[File:Lang-zhs.png|20px]]
|你好!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''nǐ hǎo''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of Fiji.svg|20px]]
|Bula!
|[[File:Flag of Finland.svg|20px]]
|Terve!
|[[File:Flag of Greece.svg|20px]]
|Γειά!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Gia''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[File:Flag of Israel.svg|20px]]
|!שלום &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Shalom''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of India.svg|20px]]
|नमस्ते &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Namaste''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of Japan.svg|20px]]
|こんにちは!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''kónnichi wá''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of South Korea.svg|border|20px]]
|안영하세요! &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Anyeong Haseyo''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[File:Flag of Norway.svg|20px]]
|Hei!
|[[File:Flag of Poland.svg|20px]]
|Cześć!
|[[File:Flags of Brazil and Portugal.svg|20px]]
|Olá / Oi!
|[[File:Flag of Russia.svg|20px]]
|Привет!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''Priwet''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[File:Flag of Sweden.svg|20px]]
|Hej!
|[[File:Flag of Thailand.svg|20px]]
|สวัสดีคะ!&lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''sa wat dee khrap''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|[[File:Flag of Turkey.svg|20px]]
|Merhaba!
|[[File:Lang-ar.gif|20px]]
|!مرحبا'مرحبًا &lt;br&gt;&lt;small&gt;&lt;small&gt;''márħaban''&lt;/small&gt;&lt;/small&gt;
|}

*[http://stable.toolserver.org/editcount/result?username=Huhu&amp;projectname=dewiki&amp;showgraphs=2d editcount (de)]
*Hello, I am an editor of the German Wikipedia. I am sorry, i can't speaking a different language. To contact me, see my userpage (de)[http://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Huhu]
{{#babel:de| nds-1|en-0 |}}
[[Image:Bouncywikilogo.gif]]</text>
      <sha1>em6y58irlmkag50rheigrfwxxl0p650</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Mardetanha</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1283</id>
    <revision>
      <id>99007</id>
      <parentid>6147</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99007</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1394" sha1="hoyt1muk6xhpr2q7exwx9wizo7bg62p" xml:space="preserve">{|
| style=&quot;border:solid #EFEFF1; -moz-border-radius: 10px; background:white; width:80%;&quot; | '''&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:10pt; color:#B05427&quot;&gt;Hello!&lt;/span&gt;'''
&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:8pt; color:#626574;&quot;&gt;
I am mohsen from cold city called [[zanjan]] in north west of [[iran]]. I've been using wikipedia since 2004 and seriously begin to edit from 2007. and I am active in fawiki and [[luxo:Mardetanha|many other projects]] !! I am also meta [[m:stewards|steward]] , if you need my help don't hesitate . you can easily find me both on my [[m:User talk:Mardetanha|meta user talkpag ]] or [[Special:EmailUser/Mardetanha|Email]] .

'''&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:10pt; color:#B05427&quot;&gt;mardetanha&lt;/span&gt;'''

| style=&quot;border:solid #EFEFF1; -moz-border-radius: 10px; background:white;&quot; | '''&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:10pt; color:#B05427&quot;&gt;A Thousand Words from One Picture&lt;/span&gt;'''
[[Image:Flower5-b.JPG|thumb|300px]]
&lt;br&gt;

&lt;br&gt;
'''&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:10pt; color:#B05427&quot;&gt;God sees the truth but bides its time&lt;/span&gt;'''

| style=&quot;border:solid #EFEFF1; -moz-border-radius: 10px; background:white;&quot; | '''&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:10pt; color:#B05427&quot;&gt;Languages:&lt;/span&gt;'''
&lt;br&gt;
{{#babel:fa|az|en-3|tr-2|ar-1}}
&lt;span style=&quot;font-family:verdana; font-size:8pt; color:#626574;&quot;&gt;

&lt;br&gt;

|}</text>
      <sha1>hoyt1muk6xhpr2q7exwx9wizo7bg62p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Dj Don Omar95</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1303</id>
    <revision>
      <id>99008</id>
      <parentid>19459</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99008</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1734" sha1="0a0m5cn92fn3fessqpihxx6cm0lv11c" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of Uzbekistan.svg|30px]]''''' Xush Kelibsiz''''' / [[Image:Flag of Russia.svg|30px]]''''' Добро пожаловать''''' / [[Image:Flag of the United Kingdom.svg|30px]]''''' Welcome''''' / [[Image:Flag of Germany.svg|30px]]''''' Willkommen''''' 
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of France.svg|30px]]''''' Bienvenue''''' / [[Image:Flag of Italy.svg|30px]]''''' Benvenuti''''' / [[Image:Flag of Spain.svg|30px]]''''' Bienvenidos''''' / [[Image:Flag of Portugal.svg|30px]]''''' Bem-vindo(a)''''' / [[Image:Flag of the Netherlands.svg|30px]]''''' Welkom'''''
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of Turkey.svg|30px]]''''' Hoş Geldiniz''''' / [[Image:Flag of Bulgaria.svg|30px]]''''' Добре дошли''''' /[[Image:Flag of Greece.svg|30px]]''''' Kαλώς Ήρθατε''''' / '''''[[Image:Flag of Saudi Arabia.svg|30px]] الصفحة الرئيسية'''''
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
---------------------------------------------------------------
&lt;/div&gt;
{{#babel:en-3|kaa-3}}

{| cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;width: 238px; color: black; background: #FFFFFF;&quot;
| style=&quot;width: 45px; height: 45px; background: lightgrey; text-align: center; font-size: 14pt;&quot; |[[Image:Flag of Turkey.svg|75px]]
| style=&quot;font-size: 8pt; padding: 4pt; line-height: 1.25em;&quot; | 
Bu istifadəçi [[Turkey]]də yaşayır.

Bu kullanıcı [[Turkey]]de yaşıyor.

This user lives in [[Turkey]].
|}
[[image:Globo terraqueo 3.gif]]

&lt;!-- interwiki --&gt;
[[en:User:Dj_Don_Omar95]]
[[tr:User:Dj_Don_Omar95]]
[[de:User:Dj_Don_Omar95]]
[[eo:User:Dj_Don_Omar95]]
[[az:User:Dj_Don_Omar95]]
[[tk:User:Dj_Don_Omar95]]
[[crh:User:Dj_Don_Omar95]]
[[uz:User:Dj_Don_Omar95]]</text>
      <sha1>0a0m5cn92fn3fessqpihxx6cm0lv11c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Sisyph</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1328</id>
    <revision>
      <id>99018</id>
      <parentid>7618</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:57:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99018</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" sha1="0rw5sswn8ddwzhjbcwkw0n6xc0a9wzu" xml:space="preserve">{{#babel:fr|en-2|es-1|kaa-0}}

[[fr:Utilisateur:Sisyph]]</text>
      <sha1>0rw5sswn8ddwzhjbcwkw0n6xc0a9wzu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bosniya hám Gercegovina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1398</id>
    <revision>
      <id>98942</id>
      <parentid>89654</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T18:41:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Qaraqalpaq patriyotı</username>
        <id>13354</id>
      </contributor>
      <origin>98942</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8728" sha1="m25coyu2ai337z0tv7smwnkbd3adyp5" xml:space="preserve">'''Bosniya hám Gercegovina''' (Bosna i Hercegovina), '''Bosniya hám Gercegovina Respublikası''' - Balqan yarım atawınıń oraylıq bóleginde jaylasqan mámleket. Maydanı 51,1 mıń km². Xalqı 4 mln. 510 mıń adam (1996). Paytaxtı - [[Saraevo]] qalası. Bosniya hám Gersegovina federal mámleket bolıp, 2 mámleketten - Bosniya hám Gercegovinadan dúzilgen.

==Mámleketlik basqarıw principi==
Bosniya hám Gersegovina respublika bolıp, nızam ústinligi hám erkin demokratiyalıq saylaw tiykarında iskerlik kórsetiwshi demokratiyalıq mámleket. 1995-jıl 14-dekabrde kúshke kirgen konstituciyaǵa ámel etiledi. Mámleket baslıǵı - Bosniya hám Gercegovina Prezidiumı baslıǵı. Nızam shıǵarıwshı joqarı organı - eki palatalı parlament assambleyası. Atqarıwshı húkimet Ministrler Keńesi tárepinen ámelge asırıladı. Konstituciya boyınsha Bosniya hám Gercegovina 2 struktura: Bosniya hám Gercegovina Federaciyası hám Serb Respublikasınan ibarat.

==Tábiyatı==
Bosniya hám Gercegovina aymaǵınıń 90% in tawlar iyeleydi. Oypatlıqları Sava dáryası boylap arqaǵa sozıladı hám Orta Dunay tegisliginiń qubla bólegin quraydı. Qubladaǵı awlaq tawlar hám mol hasıl tawlar aralıq háwizler regionı 2000-2400 m ge shekem biyikliktegi Dinara tawlıqlarına tutasıp ketedi. Sava dáryası oypatlıǵındaǵı ıqlım ortasha, kontinental (jılına 600-800 mm jawın jawadı), tawlarda ızǵar hám suwıq (jılına 1500-2500 mm ge shekem jawın jawadı). Bosniya hám Gercegovina maydanınıń 40% - orman, sonday-aq 3/3 bólegi keń japıraqlı (emen, buk), qalǵanı iyne japıraqlı (arsha aǵashı, qaraǵay) ormanlar. Tiykarǵı dáryaları: Drina, Bosna, Vrbas, Neretva.

==Xalqı==
Bosniya hám Gercegovina xalqınıń 43,6% in bosniyalıqlar (&quot;musulmanlar&quot;) quraydı. Bul jerde serblar (31,4%), xorvatlar (17,3%) da jasaydı. Rásmiy tili - bosniya, serb hám xorvat tili. Dinge sıyınıwshılar musulman -sunniyler (40%), pravoslav xristianlar (31%), katolikler (15%) hám basqalar. Iri qalaları: Sarayevo, Banya-Luka, Zenitsa, Tuzla.

==Tariyxı==
Bosniya hám Gercegovina aymaǵında tas dáwiri (paleolit) nde da xalıq jasaǵan. Áyyemde xalqı illiriylar bolǵan. Eramızǵa shekemgi III ásirde ardeylar, daosilar, yapodlardıń qulshılıq mámleketleri payda bolǵan. Áyyemgi Rim olardı jawlap alıp, Dalmaciya wálayatına qosıp alǵan. VI ásir birinshi yarımında Vizantiya húkimranlıǵı astında bolǵan. VI-VII ásirlerde bul jerge slavyanlar kóship kelgen. X ásir ortalarındaǵı dáreklerde Trebinye, Zaxumle, Travuniya, Poganiya (Neretva) hám Bosniya sıyaqlı mayda mámleketler bar bolǵanlıǵı haqqında maǵlıwmatlar bayanlanǵan. XII-XIV ásirlerde Bosniya feodal knyazligine aylandı. XIV ásirde, ásirese, Tvrtko I dáwiri (1353-1391) nde Bosniya korollik dep daǵaza etilgennen keyin onıń jerleri talay keńeydi. Tvrtko I óliminen keyin tártipsizlik hám óz-ara urıslar baslandı. Korolliktiń qubla bólegindegi húkimdarlardan biri - Stepan Vukchich 1448-jılda ózin gercog dep járiyaladı jáne onıń jer-múlikleri Gercegovina dep atala basladı. 1463-jılda Bosniya hám 1482-jılda Gercegovinanı túrkler iyeledi. 1583-jılda Bosniya hám Gercegovina patshalıq dep daǵaza etildi. Feodallardıń kóbisi hám xalıqtıń bir bólegi islam dinin qabılladı. Bosniya hám Gercegovinada túrklerdiń áskeriy basqarıw principi payda boldı. XIX ásir baslarında Bosniya hám Gercegovina xalqınıń milliy azatlıq gúresi kúsheydi.

XIX ásir ortalarında feodallardıń óz-ara gúresi toqtap qalıwı sawda-satıqtı rawajlandırıw ushın shárayat jarattı. 1872-jılda birinshi temirjol (BanyaLuka - Novi) ashıldı. Biraq Bosniya hám Gercegovina social-ekonomikalıq tárepten qalaqlıǵınsha qala berdi. Dıyqanlar kóterilislerin (1834, 1852-1853, 1857-1858, 1861-1862-jıllar) feodallar hám túrk administraciyası shápáátsiz bastırdı. 1878-jılǵı Berlin kongressiniń sheshimine qaray Avstriya-Vengriya imperiyası Bosniya hám Gercegovinanı basıp alıw jáne onı basqarıw huqıqın aldı. 1908-jılda Avstriya-Vengriya Bosniya hám Gercegovinanı ózine qosıp alǵanlıǵın daǵaza etti.1914-jılı 30-iyulda Boniya paytaxtı Saraevo qalasında Avstro-Vengriya taxtı miyrasxorı Franc Ferdinand hám onıń ómir joldasın Serb milletshisi Jas Bosniya Shólkemi aǵzası Bavrill Princip atıp óltiredi,Bul waqıya Birinshi dunya júzlik urısqa sebep boladı. 1918-jılda Avstriya-Vengriya bóleklengennen keyin, Bosniya hám Gercegovina serblar, xorvatlar hám slavyanlar patshalıǵı (1929-jıldan - Yugoslaviya) quramına kirdi. [[Ekinshi jáhán urısı]] dáwirinde 1941-jıl aprelde Bosniya hám Gercegovina nemis-fashist áskerleri tárepinen basıp alındı hám &quot;Ǵárezsiz Xorvat mámleketi&quot; quramına qosıp jiberildi. Bosniya hám Gercegovina fashist basqınshılarǵa qarsı xalıq azatlıq urısınıń zárúrli oraylarınan biri boldı. Urıstan keyin, 1945-1992-jıllarda Yugoslaviya Federativ Socialistlik Respublikası quramında boldı. 1992-jıl aprelde Bosniya hám Gercegovina parlamenti 1992-jıl 29-fevral hám 1-marttaǵı referendum nátiyjelerine súyene otırıp, mámleketti ǵárezsiz dep járiyaladı. Referendumnan narazı bolıp onda qatnaspaǵan serblar 1992-jıl aprelde respublikanıń arqa aymaǵında Yugoslaviya quramında ǵárezsiz &quot;Bosniya hám Gercegovina Serbiya Respublikası&quot; n járiyaladı, iyulda Bosniya hám Gercegovina batısında &quot;Gerseg-Bosna-Xorvat doslıq awqamı&quot; avtonomiya rayonı dúzildi. Bosniyalıqlar toparlarınıń qarama qarsılıǵı áskeriy dúgilisiwlerge aylanıp ketti. 1993-jılda úsh struktura delegaciyalarınıń Jenevada bolıp ótken óz ara kelisimlerinde Bosniya hám Gercegovina Respublikasınıń konstitucion dúziliw principlerı tuwrısındaǵı hújjet maqullandı. 1995-jıl 21-noyabrde AQSh tıń Dayton qalası qasındaǵı áskeriy hawa kúshleri bazasında Bosniya hám Gercegovinada tınıshlıq tuwrısındaǵı ulıwma pitimge qol qoyıldı. Bosniya hám Gercegovina 1992-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq qatnasların 1996-jıl 14-mayda ornatqan.

==Tiykarǵı siyasiy partiyaları==
Demokratiyalıq háreket partiyası, musulmanlar partiyası, 1990-jılda tiykar salınǵan; Bosniya hám Gercegovina serb demokratiyalıq partiyası, 1990-jılda dúzilgen; Bosniya hám Gercegovina Xorvat demokratiyalıq doslıq awqamı; &quot;Bosniya hám Gercegovina ushın&quot;, partiyası, 1996-jıl dúzilgen; Serb xalıq awqamı, partiyası, 1997-jıl dúzilgen.

==Ekonomikası==
1992-1995-jıllardaǵı urıs háreketleri baslanǵanǵa shekem Bosniya hám Gercegovina milliy tabısında awıl xojalıǵı úlesi 10,9%, sanaat úlesi 57,6% ti quraǵan (1989). Urısqa shekem sanaatta qońır kómir, temir hám marganes káni, boksit qazıp shıǵarıw, gidroenergiya payda etiw, sonıń menen birge metallurgiya, ximiya, orman, aǵashsazlıq, mashinasazlıq, azıq-awqat hám jeńil sanaat rawajlanǵan. Bosniya hám Gercegovinada qońır kómir hám lignit rezervleri (Tuzla, Zenitsa, Kakan, Breza, Banovichi qasında) bar. 1990-jıl 14,6 mlrd. kvt/saat elektr energiyası payda etilgen. Varesh hám Lyubiya ruda kánlerinde temir rudası qazıp alınǵan. Zenitsadaǵı kombinat, Iliyash hám Vareshdaǵı zavodlarda qara metallar islep shıǵarılǵan. Bosniya hám Gercegovinada temirjol uzınlıǵı 1000 km, avtomobil jolları uzınlıǵı 21,1 mıń km di quraǵan (1991). Bosniya hám Gerscegovinada mámleket aymaǵınıń '/2 bóleginen paydalanıladı, onıń 50% i - egislik, baǵ hám júzimzarlıqlar, qalǵan bólegi otlaq hám taw jaylawları bolǵan. Mákke, biyday, kartoshka, texnika eginlerinen zıǵır, qant láblebi, temeki jetistirilgan. Shárwashılıq rawajlanǵan. Pul birligi - Bosniya markası.

==Baspasózi==
Bosniya hám Gercegovinada baspa etiletuǵın tiykarǵı gazetalar: &quot;Oslobodjene&quot; (&quot;Azatlıq&quot;, kúndelik gazeta, 1943-jıldan), &quot;Vecherne novine&quot; (&quot;Aqsham jańalıqları&quot;, kúndelik gazeta, 1964-jıldan). Bosniya hám Gercegovina radiotelevideniesi 4 radio hám 2 telekórsetiw programması tiykarında isleydi. 1945-jıldan radioesittiriwler, 1969-jıldan telekórsetiwler alıp barıladı.

==Medicinalıq xızmeti hám bilimlendiriwi==
Bosniya hám Gercegovinada 90-jıllar basında 1000 adamǵa emlewxanalarda 5,8 orın hám 2,6 shıpaker tuwrı kelgen. Bilimlendiriw sisteması baslanǵısh mektep, gimnaziya, óner hám texnika oqıw orınlarınan ibarat. Mámlekette 4 universitet bar.

==Ádebiyatlar==
ÓzME. Birinshi tom. Tashkent, 2000-jıl 

{{Evropa}}
[[Kategoriya:Mámleketler]]
[[Kategoriya:Evropa]]</text>
      <sha1>m25coyu2ai337z0tv7smwnkbd3adyp5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Edgar Meyer</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1580</id>
    <revision>
      <id>99019</id>
      <parentid>12796</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:57:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99019</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="125" sha1="5ispmhsmvfm2arve4o1omvqvxiq6fko" xml:space="preserve">{{#babel:de|en-4|fr-2|es-1|kaa-0}}


Contact: http://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer_Diskussion:Edgar_Meyer German Wikipedia</text>
      <sha1>5ispmhsmvfm2arve4o1omvqvxiq6fko</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:CocuBot</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1863</id>
    <revision>
      <id>99020</id>
      <parentid>24992</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:57:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99020</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7534" sha1="g6zlwjc0839nkwf63x27dzd3jrbwftv" xml:space="preserve">'''This bot belongs to [[:no:Bruker:Cocu|Cocu]] from the [[:no:Portal:Forside|Norwegian Wikipedia]]'''&lt;br /&gt;
It uses standard pywikipedia for adding interwiki links in the main and category namespace&lt;br /&gt;
Feel free to contact me on my [[:no:Brukerdiskusjon:Cocu|my talk page]] if there is any problem with the bot
{{#babel:{{CONTENTLANGUAGE}}-0|no|nn|sv-2|da-2|en-2|de-1|es-1}}
{{bot|Cocu|site=no}}

[[ab:Алахәыла:CocuBot]]
[[ace:Ureuëng Nguy:CocuBot]]
[[af:Gebruiker:CocuBot]]
[[ak:User:CocuBot]]
[[als:Benutzer:CocuBot]]
[[am:አባል:CocuBot]]
[[an:Usuario:CocuBot]]
[[ang:User:CocuBot]]
[[ar:مستخدم:CocuBot]]
[[arc:ܡܦܠܚܢܐ:CocuBot]]
[[arz:مستخدم:CocuBot]]
[[as:সদস্য:CocuBot]]
[[ast:Usuariu:CocuBot]]
[[av:Участник:CocuBot]]
[[ay:Usuario:CocuBot]]
[[az:İstifadəçi:CocuBot]]
[[ba:Ҡатнашыусы:CocuBot]]
[[bar:Benutzer:CocuBot]]
[[bat-smg:Nauduotuos:CocuBot]]
[[bcl:Paragamit:CocuBot]]
[[be:Удзельнік:CocuBot]]
[[be-x-old:Удзельнік:CocuBot]]
[[bg:Потребител:CocuBot]]
[[bh:प्रयोगकर्ता:CocuBot]]
[[bi:User:CocuBot]]
[[bjn:Pamakai:CocuBot]]
[[bm:Utilisateur:CocuBot]]
[[bn:ব্যবহারকারী:CocuBot]]
[[bo:User:CocuBot]]
[[bpy:আতাকুরা:CocuBot]]
[[br:Implijer:CocuBot]]
[[bs:Korisnik:CocuBot]]
[[bug:Pengguna:CocuBot]]
[[bxr:User:CocuBot]]
[[ca:Usuari:CocuBot]]
[[cbk-zam:Usuario:CocuBot]]
[[cdo:User:CocuBot]]
[[ce:Декъашхо:CocuBot]]
[[ceb:Gumagamit:CocuBot]]
[[ch:Muna'sesetbi:CocuBot]]
[[chr:User:CocuBot]]
[[chy:User:CocuBot]]
[[ckb:بەکارھێنەر:CocuBot]]
[[co:User:CocuBot]]
[[cr:User:CocuBot]]
[[crh:Qullanıcı:CocuBot]]
[[cs:Wikipedista:CocuBot]]
[[csb:Brëkòwnik:CocuBot]]
[[cu:По́льꙃєватєл҄ь:CocuBot]]
[[cv:Хутшăнакан:CocuBot]]
[[cy:Defnyddiwr:CocuBot]]
[[da:Bruger:CocuBot]]
[[de:Benutzer:CocuBot]]
[[diq:User:CocuBot]]
[[dsb:Wužywaŕ:CocuBot]]
[[dv:މެމްބަރު:CocuBot]]
[[dz:User:CocuBot]]
[[ee:User:CocuBot]]
[[el:Χρήστης:CocuBot]]
[[eml:Utente:CocuBot]]
[[en:User:CocuBot]]
[[eo:Uzanto:CocuBot]]
[[es:Usuario:CocuBot]]
[[et:Kasutaja:CocuBot]]
[[eu:Lankide:CocuBot]]
[[ext:User:CocuBot]]
[[fa:کاربر:CocuBot]]
[[ff:Utilisateur:CocuBot]]
[[fi:Käyttäjä:CocuBot]]
[[fiu-vro:Pruukja:CocuBot]]
[[fj:User:CocuBot]]
[[fo:Brúkari:CocuBot]]
[[fr:Utilisateur:CocuBot]]
[[frp:Usanciér:CocuBot]]
[[frr:Benutzer:CocuBot]]
[[fur:Utent:CocuBot]]
[[fy:Meidogger:CocuBot]]
[[ga:Úsáideoir:CocuBot]]
[[gag:Kullanıcı:CocuBot]]
[[gan:User:CocuBot]]
[[gd:User:CocuBot]]
[[gl:Usuario:CocuBot]]
[[glk:کاربر:CocuBot]]
[[gn:Puruhára:CocuBot]]
[[got:User:CocuBot]]
[[gu:સભ્ય:CocuBot]]
[[gv:Ymmydeyr:CocuBot]]
[[ha:User:CocuBot]]
[[hak:User:CocuBot]]
[[haw:Mea hoʻohana:CocuBot]]
[[he:משתמש:CocuBot]]
[[hi:सदस्य:CocuBot]]
[[hif:User:CocuBot]]
[[hr:Suradnik:CocuBot]]
[[hsb:Wužiwar:CocuBot]]
[[ht:Itilizatè:CocuBot]]
[[hu:Szerkesztő:CocuBot]]
[[hy:Մասնակից:CocuBot]]
[[ia:Usator:CocuBot]]
[[id:Pengguna:CocuBot]]
[[ie:Usator:CocuBot]]
[[ig:Ọbanife:CocuBot]]
[[ik:User:CocuBot]]
[[ilo:User:CocuBot]]
[[io:Uzanto:CocuBot]]
[[is:Notandi:CocuBot]]
[[it:Utente:CocuBot]]
[[iu:User:CocuBot]]
[[ja:利用者:CocuBot]]
[[jbo:User:CocuBot]]
[[jv:Panganggo:CocuBot]]
[[ka:მომხმარებელი:CocuBot]]
[[kab:Amseqdac:CocuBot]]
[[kbd:Участник:CocuBot]]
[[kg:User:CocuBot]]
[[ki:User:CocuBot]]
[[kk:Қатысушы:CocuBot]]
[[kl:Atuisoq:CocuBot]]
[[km:អ្នកប្រើប្រាស់:CocuBot]]
[[kn:ಸದಸ್ಯ:CocuBot]]
[[ko:사용자:CocuBot]]
[[koi:Участник:CocuBot]]
[[krc:Къошулуучу:CocuBot]]
[[ks:User:CocuBot]]
[[ksh:Metmaacher:CocuBot]]
[[ku:Bikarhêner:CocuBot]]
[[kv:Участник:CocuBot]]
[[kw:Devnydhyer:CocuBot]]
[[ky:User:CocuBot]]
[[la:Usor:CocuBot]]
[[lad:Usador:CocuBot]]
[[lb:Benotzer:CocuBot]]
[[lbe:Гьуртту хьума:CocuBot]]
[[lez:Участник:CocuBot]]
[[lg:User:CocuBot]]
[[li:Gebroeker:CocuBot]]
[[lij:Utente:CocuBot]]
[[lmo:Druvadur:CocuBot]]
[[ln:Utilisateur:CocuBot]]
[[lo:ຜູ້ໃຊ້:CocuBot]]
[[lt:Naudotojas:CocuBot]]
[[ltg:Lītuotuojs:CocuBot]]
[[lv:Lietotājs:CocuBot]]
[[map-bms:Panganggo:CocuBot]]
[[mdf:Тиись:CocuBot]]
[[mg:Mpikambana:CocuBot]]
[[mhr:Пайдаланыше:CocuBot]]
[[mi:User:CocuBot]]
[[mk:Корисник:CocuBot]]
[[ml:ഉപയോക്താവ്:CocuBot]]
[[mn:Хэрэглэгч:CocuBot]]
[[mr:सदस्य:CocuBot]]
[[mrj:Сирӹшӹ:CocuBot]]
[[ms:Pengguna:CocuBot]]
[[mwl:Outelizador:CocuBot]]
[[my:User:CocuBot]]
[[myv:Теиця:CocuBot]]
[[mzn:کارور:CocuBot]]
[[na:User:CocuBot]]
[[nah:Tlatequitiltilīlli:CocuBot]]
[[nap:Utente:CocuBot]]
[[nds:Bruker:CocuBot]]
[[nds-nl:Gebruker:CocuBot]]
[[ne:प्रयोगकर्ता:CocuBot]]
[[new:छ्येलेमि:CocuBot]]
[[nl:Gebruiker:CocuBot]]
[[nn:Brukar:CocuBot]]
[[no:Bruker:CocuBot]]
[[nov:User:CocuBot]]
[[nrm:User:CocuBot]]
[[nv:Choyoołʼįįhí:CocuBot]]
[[ny:User:CocuBot]]
[[oc:Utilizaire:CocuBot]]
[[om:User:CocuBot]]
[[or:ବ୍ୟବହାରକାରୀ:CocuBot]]
[[os:Архайæг:CocuBot]]
[[pa:ਮੈਂਬਰ:CocuBot]]
[[pag:User:CocuBot]]
[[pam:User:CocuBot]]
[[pap:User:CocuBot]]
[[pdc:Yuuser:CocuBot]]
[[pfl:Benutzer:CocuBot]]
[[pi:अवयव:CocuBot]]
[[pih:User:CocuBot]]
[[pl:Wikipedysta:CocuBot]]
[[pms:Utent:CocuBot]]
[[pnb:User:CocuBot]]
[[pnt:Χρήστες:CocuBot]]
[[ps:کارن:CocuBot]]
[[pt:Usuário(a):CocuBot]]
[[qu:Ruraq:CocuBot]]
[[rm:Utilisader:CocuBot]]
[[rmy:Jeno:CocuBot]]
[[rn:User:CocuBot]]
[[ro:Utilizator:CocuBot]]
[[roa-rup:User:CocuBot]]
[[roa-tara:User:CocuBot]]
[[ru:Участник:CocuBot]]
[[rue:Хоснователь:CocuBot]]
[[rw:User:CocuBot]]
[[sa:योजकः:CocuBot]]
[[sah:Кыттааччы:CocuBot]]
[[sc:Usuàriu:CocuBot]]
[[scn:Utenti:CocuBot]]
[[sco:User:CocuBot]]
[[sd:يوزر:CocuBot]]
[[se:User:CocuBot]]
[[sg:Utilisateur:CocuBot]]
[[sh:Korisnik:CocuBot]]
[[si:පරිශීලක:CocuBot]]
[[simple:User:CocuBot]]
[[sk:Redaktor:CocuBot]]
[[sl:Uporabnik:CocuBot]]
[[sm:User:CocuBot]]
[[sn:User:CocuBot]]
[[so:User:CocuBot]]
[[sq:Përdoruesi:CocuBot]]
[[sr:Корисник:CocuBot]]
[[srn:Masyin:CocuBot]]
[[ss:User:CocuBot]]
[[st:User:CocuBot]]
[[stq:Benutser:CocuBot]]
[[su:Pamaké:CocuBot]]
[[sv:Användare:CocuBot]]
[[sw:Mtumiaji:CocuBot]]
[[szl:Użytkownik:CocuBot]]
[[ta:பயனர்:CocuBot]]
[[te:వాడుకరి:CocuBot]]
[[tet:Uza-na'in:CocuBot]]
[[tg:Корбар:CocuBot]]
[[th:ผู้ใช้:CocuBot]]
[[ti:User:CocuBot]]
[[tk:Ulanyjy:CocuBot]]
[[tl:Tagagamit:CocuBot]]
[[tn:User:CocuBot]]
[[to:User:CocuBot]]
[[tpi:User:CocuBot]]
[[tr:Kullanıcı:CocuBot]]
[[ts:User:CocuBot]]
[[tt:Кулланучы:CocuBot]]
[[tum:User:CocuBot]]
[[tw:User:CocuBot]]
[[ty:Utilisateur:CocuBot]]
[[udm:Викиавтор:CocuBot]]
[[ug:ئىشلەتكۈچى:CocuBot]]
[[uk:Користувач:CocuBot]]
[[ur:صارف:CocuBot]]
[[uz:Foydalanuvchi:CocuBot]]
[[ve:User:CocuBot]]
[[vec:Utente:CocuBot]]
[[vi:Thành viên:CocuBot]]
[[vls:Gebruker:CocuBot]]
[[vo:Geban:CocuBot]]
[[wa:Uzeu:CocuBot]]
[[war:Gumaramit:CocuBot]]
[[wo:Jëfandikukat:CocuBot]]
[[wuu:用户:CocuBot]]
[[xal:Демнч:CocuBot]]
[[xh:User:CocuBot]]
[[xmf:მომხმარებელი:CocuBot]]
[[yi:באַניצער:CocuBot]]
[[yo:Oníṣe:CocuBot]]
[[za:用户:CocuBot]]
[[zea:Gebruker:CocuBot]]
[[zh:User:CocuBot]]
[[zh-classical:User:CocuBot]]
[[zh-min-nan:User:CocuBot]]
[[zh-yue:User:CocuBot]]
[[zu:User:CocuBot]]</text>
      <sha1>g6zlwjc0839nkwf63x27dzd3jrbwftv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Cocu</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1864</id>
    <revision>
      <id>99021</id>
      <parentid>24991</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:57:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99021</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7732" sha1="r57f4jgli6kxdqt4ncvotq5p568e2zp" xml:space="preserve">{{#babel:{{CONTENTLANGUAGE}}-0|no|nn|sv-2|da-2|en-2|de-1|es-1}}
&lt;div style=&quot;align: left; padding: 1em; border: solid 2px #6495ed; background-color: #E0eeff;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;center&quot;&gt;&lt;big&gt;Hi! I am [[:no:Bruker:Cocu|Cocu]] from the [[:no:Portal:Forside|Norwegian Wikipedia]].

Feel free to contact me on my [[User talk:Cocu|talk page]] if you have any questions or comments.

If you need a quick response, you should contact me on my [[:no:Brukerdiskusjon:Cocu|home talk page]].

I´m also running a [[:m:Bot|bot]], [[User:CocuBot|CocuBot]]. Please contact me if there is any problem with it.&lt;/big&gt;&lt;/div&gt;

[[File:360-degree Panorama of the Southern Sky.jpg|center|800px|The Milky Way arches across this 360-degree panorama of the night sky above the Paranal Observatory, home of ESO’s Very Large Telescope. The Moon is just rising and the zodiacal light shines above it, while the Milky Way stretches across the sky opposite the observatory. To the right in the image and below the arc of the Milky Way, two of our galactic neighbours, the Small and Large Magellanic Clouds, can be seen. The open telescope domes of the world’s most advanced ground-based astronomical observatory are all visible in the image: the four smaller 1.8-metre Auxiliary Telescopes that can be used together in the interferometric mode, and the four giant 8.2-metre Unit Telescopes. The image was made from 37 individual frames with a total exposure time of about 30 minutes, taken in the early morning hours.]]
{{clear}}
&lt;/div&gt;

[[ab:Алахәыла:Cocu]]
[[ace:Ureuëng Nguy:Cocu]]
[[af:Gebruiker:Cocu]]
[[ak:User:Cocu]]
[[als:Benutzer:Cocu]]
[[am:አባል:Cocu]]
[[an:Usuario:Cocu]]
[[ang:User:Cocu]]
[[ar:مستخدم:Cocu]]
[[arc:ܡܦܠܚܢܐ:Cocu]]
[[arz:مستخدم:Cocu]]
[[as:সদস্য:Cocu]]
[[ast:Usuariu:Cocu]]
[[av:Участник:Cocu]]
[[ay:Usuario:Cocu]]
[[az:İstifadəçi:Cocu]]
[[ba:Ҡатнашыусы:Cocu]]
[[bar:Benutzer:Cocu]]
[[bat-smg:Nauduotuos:Cocu]]
[[bcl:Paragamit:Cocu]]
[[be:Удзельнік:Cocu]]
[[be-x-old:Удзельнік:Cocu]]
[[bg:Потребител:Cocu]]
[[bh:प्रयोगकर्ता:Cocu]]
[[bi:User:Cocu]]
[[bjn:Pamakai:Cocu]]
[[bm:Utilisateur:Cocu]]
[[bn:ব্যবহারকারী:Cocu]]
[[bo:User:Cocu]]
[[bpy:আতাকুরা:Cocu]]
[[br:Implijer:Cocu]]
[[bs:Korisnik:Cocu]]
[[bug:Pengguna:Cocu]]
[[bxr:User:Cocu]]
[[ca:Usuari:Cocu]]
[[cbk-zam:Usuario:Cocu]]
[[cdo:User:Cocu]]
[[ce:Декъашхо:Cocu]]
[[ceb:Gumagamit:Cocu]]
[[ch:Muna'sesetbi:Cocu]]
[[chr:User:Cocu]]
[[chy:User:Cocu]]
[[ckb:بەکارھێنەر:Cocu]]
[[co:User:Cocu]]
[[cr:User:Cocu]]
[[crh:Qullanıcı:Cocu]]
[[cs:Wikipedista:Cocu]]
[[csb:Brëkòwnik:Cocu]]
[[cu:По́льꙃєватєл҄ь:Cocu]]
[[cv:Хутшăнакан:Cocu]]
[[cy:Defnyddiwr:Cocu]]
[[da:Bruger:Cocu]]
[[de:Benutzer:Cocu]]
[[diq:User:Cocu]]
[[dsb:Wužywaŕ:Cocu]]
[[dv:މެމްބަރު:Cocu]]
[[dz:User:Cocu]]
[[ee:User:Cocu]]
[[el:Χρήστης:Cocu]]
[[eml:Utente:Cocu]]
[[en:User:Cocu]]
[[eo:Uzanto:Cocu]]
[[es:Usuario:Cocu]]
[[et:Kasutaja:Cocu]]
[[eu:Lankide:Cocu]]
[[ext:User:Cocu]]
[[fa:کاربر:Cocu]]
[[ff:Utilisateur:Cocu]]
[[fi:Käyttäjä:Cocu]]
[[fiu-vro:Pruukja:Cocu]]
[[fj:User:Cocu]]
[[fo:Brúkari:Cocu]]
[[fr:Utilisateur:Cocu]]
[[frp:Usanciér:Cocu]]
[[frr:Benutzer:Cocu]]
[[fur:Utent:Cocu]]
[[fy:Meidogger:Cocu]]
[[ga:Úsáideoir:Cocu]]
[[gag:Kullanıcı:Cocu]]
[[gan:User:Cocu]]
[[gd:User:Cocu]]
[[gl:Usuario:Cocu]]
[[glk:کاربر:Cocu]]
[[gn:Puruhára:Cocu]]
[[got:User:Cocu]]
[[gu:સભ્ય:Cocu]]
[[gv:Ymmydeyr:Cocu]]
[[ha:User:Cocu]]
[[hak:User:Cocu]]
[[haw:Mea hoʻohana:Cocu]]
[[he:משתמש:Cocu]]
[[hi:सदस्य:Cocu]]
[[hif:User:Cocu]]
[[hr:Suradnik:Cocu]]
[[hsb:Wužiwar:Cocu]]
[[ht:Itilizatè:Cocu]]
[[hu:Szerkesztő:Cocu]]
[[hy:Մասնակից:Cocu]]
[[ia:Usator:Cocu]]
[[id:Pengguna:Cocu]]
[[ie:Usator:Cocu]]
[[ig:Ọbanife:Cocu]]
[[ik:User:Cocu]]
[[ilo:User:Cocu]]
[[io:Uzanto:Cocu]]
[[is:Notandi:Cocu]]
[[it:Utente:Cocu]]
[[iu:User:Cocu]]
[[ja:利用者:Cocu]]
[[jbo:User:Cocu]]
[[jv:Panganggo:Cocu]]
[[kab:Amseqdac:Cocu]]
[[kbd:Участник:Cocu]]
[[kg:User:Cocu]]
[[ki:User:Cocu]]
[[kk:Қатысушы:Cocu]]
[[kl:Atuisoq:Cocu]]
[[km:អ្នកប្រើប្រាស់:Cocu]]
[[kn:ಸದಸ್ಯ:Cocu]]
[[ko:사용자:Cocu]]
[[koi:Участник:Cocu]]
[[krc:Къошулуучу:Cocu]]
[[ks:User:Cocu]]
[[ksh:Metmaacher:Cocu]]
[[ku:Bikarhêner:Cocu]]
[[kv:Участник:Cocu]]
[[kw:Devnydhyer:Cocu]]
[[ky:User:Cocu]]
[[la:Usor:Cocu]]
[[lad:Usador:Cocu]]
[[lb:Benotzer:Cocu]]
[[lbe:Гьуртту хьума:Cocu]]
[[lez:Участник:Cocu]]
[[lg:User:Cocu]]
[[li:Gebroeker:Cocu]]
[[lij:Utente:Cocu]]
[[lmo:Druvadur:Cocu]]
[[ln:Utilisateur:Cocu]]
[[lo:ຜູ້ໃຊ້:Cocu]]
[[lt:Naudotojas:Cocu]]
[[ltg:Lītuotuojs:Cocu]]
[[lv:Lietotājs:Cocu]]
[[map-bms:Panganggo:Cocu]]
[[mdf:Тиись:Cocu]]
[[mg:Mpikambana:Cocu]]
[[mhr:Пайдаланыше:Cocu]]
[[mi:User:Cocu]]
[[mk:Корисник:Cocu]]
[[ml:ഉപയോക്താവ്:Cocu]]
[[mn:Хэрэглэгч:Cocu]]
[[mr:सदस्य:Cocu]]
[[mrj:Сирӹшӹ:Cocu]]
[[ms:Pengguna:Cocu]]
[[mwl:Outelizador:Cocu]]
[[my:User:Cocu]]
[[myv:Теиця:Cocu]]
[[mzn:کارور:Cocu]]
[[na:User:Cocu]]
[[nah:Tlatequitiltilīlli:Cocu]]
[[nap:Utente:Cocu]]
[[nds:Bruker:Cocu]]
[[nds-nl:Gebruker:Cocu]]
[[ne:प्रयोगकर्ता:Cocu]]
[[new:छ्येलेमि:Cocu]]
[[nl:Gebruiker:Cocu]]
[[nn:Brukar:Cocu]]
[[no:Bruker:Cocu]]
[[nov:User:Cocu]]
[[nrm:User:Cocu]]
[[nv:Choyoołʼįįhí:Cocu]]
[[ny:User:Cocu]]
[[oc:Utilizaire:Cocu]]
[[om:User:Cocu]]
[[or:ବ୍ୟବହାରକାରୀ:Cocu]]
[[os:Архайæг:Cocu]]
[[pa:ਮੈਂਬਰ:Cocu]]
[[pag:User:Cocu]]
[[pam:User:Cocu]]
[[pap:User:Cocu]]
[[pdc:Yuuser:Cocu]]
[[pfl:Benutzer:Cocu]]
[[pi:अवयव:Cocu]]
[[pih:User:Cocu]]
[[pl:Wikipedysta:Cocu]]
[[pms:Utent:Cocu]]
[[pnb:User:Cocu]]
[[pnt:Χρήστες:Cocu]]
[[ps:کارن:Cocu]]
[[pt:Usuário(a):Cocu]]
[[qu:Ruraq:Cocu]]
[[rm:Utilisader:Cocu]]
[[rmy:Jeno:Cocu]]
[[rn:User:Cocu]]
[[ro:Utilizator:Cocu]]
[[roa-rup:User:Cocu]]
[[roa-tara:User:Cocu]]
[[ru:Участник:Cocu]]
[[rue:Хоснователь:Cocu]]
[[rw:User:Cocu]]
[[sa:योजकः:Cocu]]
[[sah:Кыттааччы:Cocu]]
[[sc:Usuàriu:Cocu]]
[[scn:Utenti:Cocu]]
[[sco:User:Cocu]]
[[sd:يوزر:Cocu]]
[[se:User:Cocu]]
[[sg:Utilisateur:Cocu]]
[[sh:Korisnik:Cocu]]
[[si:පරිශීලක:Cocu]]
[[simple:User:Cocu]]
[[sk:Redaktor:Cocu]]
[[sl:Uporabnik:Cocu]]
[[sm:User:Cocu]]
[[sn:User:Cocu]]
[[so:User:Cocu]]
[[sq:Përdoruesi:Cocu]]
[[sr:Корисник:Cocu]]
[[srn:Masyin:Cocu]]
[[ss:User:Cocu]]
[[st:User:Cocu]]
[[stq:Benutser:Cocu]]
[[su:Pamaké:Cocu]]
[[sv:Användare:Cocu]]
[[sw:Mtumiaji:Cocu]]
[[szl:Użytkownik:Cocu]]
[[ta:பயனர்:Cocu]]
[[te:వాడుకరి:Cocu]]
[[tet:Uza-na'in:Cocu]]
[[tg:Корбар:Cocu]]
[[th:ผู้ใช้:Cocu]]
[[ti:User:Cocu]]
[[tk:Ulanyjy:Cocu]]
[[tl:Tagagamit:Cocu]]
[[tn:User:Cocu]]
[[to:User:Cocu]]
[[tpi:User:Cocu]]
[[tr:Kullanıcı:Cocu]]
[[ts:User:Cocu]]
[[tt:Кулланучы:Cocu]]
[[tum:User:Cocu]]
[[tw:User:Cocu]]
[[ty:Utilisateur:Cocu]]
[[udm:Викиавтор:Cocu]]
[[ug:ئىشلەتكۈچى:Cocu]]
[[uk:Користувач:Cocu]]
[[ur:صارف:Cocu]]
[[uz:Foydalanuvchi:Cocu]]
[[ve:User:Cocu]]
[[vec:Utente:Cocu]]
[[vi:Thành viên:Cocu]]
[[vls:Gebruker:Cocu]]
[[vo:Geban:Cocu]]
[[wa:Uzeu:Cocu]]
[[war:Gumaramit:Cocu]]
[[wo:Jëfandikukat:Cocu]]
[[wuu:用户:Cocu]]
[[xal:Демнч:Cocu]]
[[xh:User:Cocu]]
[[yi:באַניצער:Cocu]]
[[yo:Oníṣe:Cocu]]
[[za:用户:Cocu]]
[[zea:Gebruker:Cocu]]
[[zh:User:Cocu]]
[[zh-classical:User:Cocu]]
[[zh-min-nan:User:Cocu]]
[[zh-yue:User:Cocu]]
[[zu:User:Cocu]]</text>
      <sha1>r57f4jgli6kxdqt4ncvotq5p568e2zp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:PixelBot</title>
    <ns>2</ns>
    <id>1928</id>
    <revision>
      <id>98989</id>
      <parentid>30355</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:52:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98989</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8347" sha1="2fjpvr76ke9j30z9qgyuqw1gfwr9zk8" xml:space="preserve">&lt;div dir=ltr&gt;
{{#babel:{{CONTENTLANGUAGE}}-0|de|en-3}}
{{Bot|Pixelfire|modus=automatic|task=Interwikis|site=de}}

{| style=&quot;background-color: transparent; text-align: center;&quot; align=&quot;center&quot; class=&quot;plainlinks&quot;
| style=&quot;text-align: center; font-size: 2em; line-height:normal;&quot; | '''EMERGENCY PIXELBOT SHUT-OFF BUTTON'''
|-
| style=&quot;text-align: center; font-size: 100%; padding:0.2em;&quot; |
[[File:Crystal Clear action exit.svg|128px|frameless|link=http://lh-i-srv-200.lan.lindnerhof.info:81/shutdownbot.php?lang={{CONTENTLANGUAGE}}|SHUT IT OFF!]]
|-
| Use this button if the bot is malfunctioning.
|-
| The Bot will shut down '''GLOBALLY''' and the operator will be informed.
|-
| &lt;big&gt;'''PLEASE DON'T USE IT JUST FOR FUN!'''&lt;/big&gt;
|}
&lt;/div&gt;

[[ab:Алахәыла:PixelBot]]
[[ace:Ureuëng Nguy:PixelBot]]
[[af:Gebruiker:PixelBot]]
[[ak:User:PixelBot]]
[[als:Benutzer:PixelBot]]
[[am:አባል:PixelBot]]
[[an:Usuario:PixelBot]]
[[ang:User:PixelBot]]
[[ar:مستخدم:PixelBot]]
[[arc:ܡܦܠܚܢܐ:PixelBot]]
[[arz:مستخدم:PixelBot]]
[[as:সদস্য:PixelBot]]
[[ast:Usuariu:PixelBot]]
[[av:Участник:PixelBot]]
[[ay:Usuario:PixelBot]]
[[az:İstifadəçi:PixelBot]]
[[ba:Ҡатнашыусы:PixelBot]]
[[bar:Nutza:PixelBot]]
[[bat-smg:Nauduotuos:PixelBot]]
[[bcl:Paragamit:PixelBot]]
[[be:Удзельнік:PixelBot]]
[[be-x-old:Удзельнік:PixelBot]]
[[bg:Потребител:PixelBot]]
[[bh:प्रयोगकर्ता:PixelBot]]
[[bi:User:PixelBot]]
[[bjn:Pamakai:PixelBot]]
[[bm:Utilisateur:PixelBot]]
[[bn:ব্যবহারকারী:PixelBot]]
[[bo:User:PixelBot]]
[[bpy:আতাকুরা:PixelBot]]
[[br:Implijer:PixelBot]]
[[bs:Korisnik:PixelBot]]
[[bug:Pengguna:PixelBot]]
[[bxr:User:PixelBot]]
[[ca:Usuari:PixelBot]]
[[cbk-zam:Usuario:PixelBot]]
[[cdo:User:PixelBot]]
[[ce:Декъашхо:PixelBot]]
[[ceb:Gumagamit:PixelBot]]
[[ch:Muna'sesetbi:PixelBot]]
[[chr:User:PixelBot]]
[[chy:User:PixelBot]]
[[ckb:بەکارھێنەر:PixelBot]]
[[co:User:PixelBot]]
[[cr:User:PixelBot]]
[[crh:Qullanıcı:PixelBot]]
[[cs:Wikipedista:PixelBot]]
[[csb:Brëkòwnik:PixelBot]]
[[cu:Польꙃєватєл҄ь:PixelBot]]
[[cv:Хутшăнакан:PixelBot]]
[[cy:Defnyddiwr:PixelBot]]
[[da:Bruger:PixelBot]]
[[de:Benutzer:PixelBot]]
[[diq:Karber:PixelBot]]
[[dsb:Wužywaŕ:PixelBot]]
[[dv:މެމްބަރު:PixelBot]]
[[dz:User:PixelBot]]
[[ee:User:PixelBot]]
[[el:Χρήστης:PixelBot]]
[[eml:Utente:PixelBot]]
[[en:User:PixelBot]]
[[eo:Uzanto:PixelBot]]
[[es:Usuario:PixelBot]]
[[et:Kasutaja:PixelBot]]
[[eu:Lankide:PixelBot]]
[[ext:User:PixelBot]]
[[fa:کاربر:PixelBot]]
[[ff:Utilisateur:PixelBot]]
[[fi:Käyttäjä:PixelBot]]
[[fiu-vro:Pruukja:PixelBot]]
[[fj:User:PixelBot]]
[[fo:Brúkari:PixelBot]]
[[fr:Utilisateur:PixelBot]]
[[frp:Utilisator:PixelBot]]
[[frr:Benutzer:PixelBot]]
[[fur:Utent:PixelBot]]
[[fy:Meidogger:PixelBot]]
[[ga:Úsáideoir:PixelBot]]
[[gag:Kullanıcı:PixelBot]]
[[gan:用戶:PixelBot]]
[[gd:Cleachdaiche:PixelBot]]
[[gl:Usuario:PixelBot]]
[[glk:کاربر:PixelBot]]
[[gn:Puruhára:PixelBot]]
[[got:𐌽𐌹𐌿𐍄𐌰𐌽𐌳𐍃:PixelBot]]
[[gu:સભ્ય:PixelBot]]
[[gv:Ymmydeyr:PixelBot]]
[[ha:User:PixelBot]]
[[hak:User:PixelBot]]
[[haw:Mea hoʻohana:PixelBot]]
[[he:משתמש:PixelBot]]
[[hi:सदस्य:PixelBot]]
[[hif:sadasya:PixelBot]]
[[hr:Suradnik:PixelBot]]
[[hsb:Wužiwar:PixelBot]]
[[ht:Itilizatè:PixelBot]]
[[hu:Szerkesztő:PixelBot]]
[[hy:Մասնակից:PixelBot]]
[[ia:Usator:PixelBot]]
[[id:Pengguna:PixelBot]]
[[ie:Usator:PixelBot]]
[[ig:Ọbanife:PixelBot]]
[[ik:User:PixelBot]]
[[ilo:Agar-aramat:PixelBot]]
[[io:Uzanto:PixelBot]]
[[is:Notandi:PixelBot]]
[[it:Utente:PixelBot]]
[[iu:User:PixelBot]]
[[ja:利用者:PixelBot]]
[[jbo:User:PixelBot]]
[[jv:Panganggo:PixelBot]]
[[ka:მომხმარებელი:PixelBot]]
[[kab:Amseqdac:PixelBot]]
[[kbd:ЦӀыхухэт:PixelBot]]
[[kg:User:PixelBot]]
[[ki:User:PixelBot]]
[[kk:Қатысушы:PixelBot]]
[[kl:Atuisoq:PixelBot]]
[[km:អ្នកប្រើប្រាស់:PixelBot]]
[[kn:ಸದಸ್ಯ:PixelBot]]
[[ko:사용자:PixelBot]]
[[koi:Участник:PixelBot]]
[[krc:Къошулуучу:PixelBot]]
[[ks:رُکُن:PixelBot]]
[[ksh:Metmaacher:PixelBot]]
[[ku:Bikarhêner:PixelBot]]
[[kv:Пырысь:PixelBot]]
[[kw:Devnydhyer:PixelBot]]
[[ky:Колдонуучу:PixelBot]]
[[la:Usor:PixelBot]]
[[lad:Usador:PixelBot]]
[[lb:Benotzer:PixelBot]]
[[lbe:Гьуртту хьума:PixelBot]]
[[lez:Участник:PixelBot]]
[[lg:User:PixelBot]]
[[li:Gebroeker:PixelBot]]
[[lij:Utente:PixelBot]]
[[lmo:Druvadur:PixelBot]]
[[ln:Utilisateur:PixelBot]]
[[lo:ຜູ້ໃຊ້:PixelBot]]
[[lt:Naudotojas:PixelBot]]
[[ltg:Lītuotuojs:PixelBot]]
[[lv:Lietotājs:PixelBot]]
[[map-bms:Panganggo:PixelBot]]
[[mdf:Тиись:PixelBot]]
[[mg:Mpikambana:PixelBot]]
[[mhr:Пайдаланыше:PixelBot]]
[[mi:User:PixelBot]]
[[min:Pengguna:PixelBot]]
[[mk:Корисник:PixelBot]]
[[ml:ഉപയോക്താവ്:PixelBot]]
[[mn:Хэрэглэгч:PixelBot]]
[[mr:सदस्य:PixelBot]]
[[mrj:Сирӹшӹ:PixelBot]]
[[ms:Pengguna:PixelBot]]
[[mt:Utent:PixelBot]]
[[mwl:Outelizador:PixelBot]]
[[my:User:PixelBot]]
[[myv:Теиця:PixelBot]]
[[mzn:کارور:PixelBot]]
[[na:User:PixelBot]]
[[nah:Tlatequitiltilīlli:PixelBot]]
[[nap:Utente:PixelBot]]
[[nds:Bruker:PixelBot]]
[[nds-nl:Gebruker:PixelBot]]
[[ne:प्रयोगकर्ता:PixelBot]]
[[new:छ्येलेमि:PixelBot]]
[[nl:Gebruiker:PixelBot]]
[[nn:Brukar:PixelBot]]
[[no:Bruker:PixelBot]]
[[nov:User:PixelBot]]
[[nrm:User:PixelBot]]
[[nso:Mošomi:PixelBot]]
[[nv:Choyoołʼįįhí:PixelBot]]
[[ny:User:PixelBot]]
[[oc:Utilizaire:PixelBot]]
[[om:User:PixelBot]]
[[or:ବ୍ୟବହାରକାରୀ:PixelBot]]
[[os:Архайæг:PixelBot]]
[[pa:ਵਰਤੌਂਕਾਰ:PixelBot]]
[[pag:User:PixelBot]]
[[pam:User:PixelBot]]
[[pap:User:PixelBot]]
[[pcd:Utilisateur:PixelBot]]
[[pdc:Yuuser:PixelBot]]
[[pfl:Benudzer:PixelBot]]
[[pi:अवयव:PixelBot]]
[[pih:User:PixelBot]]
[[pl:Wikipedysta:PixelBot]]
[[pms:Utent:PixelBot]]
[[pnb:User:PixelBot]]
[[pnt:Χρήστες:PixelBot]]
[[ps:کارن:PixelBot]]
[[pt:Usuário(a):PixelBot]]
[[qu:Ruraq:PixelBot]]
[[rm:Utilisader:PixelBot]]
[[rmy:Jeno:PixelBot]]
[[rn:User:PixelBot]]
[[ro:Utilizator:PixelBot]]
[[roa-rup:User:PixelBot]]
[[roa-tara:User:PixelBot]]
[[ru:Участник:PixelBot]]
[[rue:Хоснователь:PixelBot]]
[[rw:User:PixelBot]]
[[sa:योजकः:PixelBot]]
[[sah:Кыттааччы:PixelBot]]
[[sc:Usuàriu:PixelBot]]
[[scn:Utenti:PixelBot]]
[[sco:User:PixelBot]]
[[sd:يوزر:PixelBot]]
[[se:Geavaheaddji:PixelBot]]
[[sg:Utilisateur:PixelBot]]
[[sh:Korisnik:PixelBot]]
[[si:පරිශීලක:PixelBot]]
[[simple:User:PixelBot]]
[[sk:Redaktor:PixelBot]]
[[sl:Uporabnik:PixelBot]]
[[sm:User:PixelBot]]
[[sn:User:PixelBot]]
[[so:User:PixelBot]]
[[sq:Përdoruesi:PixelBot]]
[[sr:Корисник:PixelBot]]
[[srn:Masyin:PixelBot]]
[[ss:User:PixelBot]]
[[st:User:PixelBot]]
[[stq:Benutser:PixelBot]]
[[su:Pamaké:PixelBot]]
[[sv:Användare:PixelBot]]
[[sw:Mtumiaji:PixelBot]]
[[szl:Używacz:PixelBot]]
[[ta:பயனர்:PixelBot]]
[[te:వాడుకరి:PixelBot]]
[[tet:Uza-na'in:PixelBot]]
[[tg:Корбар:PixelBot]]
[[th:ผู้ใช้:PixelBot]]
[[ti:User:PixelBot]]
[[tk:Ulanyjy:PixelBot]]
[[tl:Tagagamit:PixelBot]]
[[tn:User:PixelBot]]
[[to:User:PixelBot]]
[[tpi:Yusa:PixelBot]]
[[tr:Kullanıcı:PixelBot]]
[[ts:User:PixelBot]]
[[tt:Кулланучы:PixelBot]]
[[tum:User:PixelBot]]
[[tw:User:PixelBot]]
[[ty:Utilisateur:PixelBot]]
[[udm:Викиавтор:PixelBot]]
[[ug:ئىشلەتكۈچى:PixelBot]]
[[uk:Користувач:PixelBot]]
[[ur:صارف:PixelBot]]
[[uz:Foydalanuvchi:PixelBot]]
[[ve:User:PixelBot]]
[[vec:Utente:PixelBot]]
[[vep:Kävutai:PixelBot]]
[[vi:Thành viên:PixelBot]]
[[vls:Gebruker:PixelBot]]
[[vo:Geban:PixelBot]]
[[wa:Uzeu:PixelBot]]
[[war:Gumaramit:PixelBot]]
[[wo:Jëfandikukat:PixelBot]]
[[wuu:用户:PixelBot]]
[[xal:Демнч:PixelBot]]
[[xh:User:PixelBot]]
[[xmf:მომხმარებელი:PixelBot]]
[[yi:באַניצער:PixelBot]]
[[yo:Oníṣe:PixelBot]]
[[za:用户:PixelBot]]
[[zea:Gebruker:PixelBot]]
[[zh:User:PixelBot]]
[[zh-classical:User:PixelBot]]
[[zh-min-nan:User:PixelBot]]
[[zh-yue:User:PixelBot]]
[[zu:User:PixelBot]]</text>
      <sha1>2fjpvr76ke9j30z9qgyuqw1gfwr9zk8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Ciaurlec</title>
    <ns>2</ns>
    <id>2375</id>
    <revision>
      <id>99022</id>
      <parentid>27474</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:57:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99022</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" sha1="mpwg4ip76perty1c6tee21kqbu8rqx1" xml:space="preserve">{{#babel:it|fr-3|en-2|es-1|pt-1|kaa-0}}
[[Image:Redirectltr.png|40px]] [[:it:Utente:Ciaurlec]]</text>
      <sha1>mpwg4ip76perty1c6tee21kqbu8rqx1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Sanya3</title>
    <ns>2</ns>
    <id>2390</id>
    <revision>
      <id>98994</id>
      <parentid>28551</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98994</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" sha1="tlufln70zol921s5xqjt6ed5jo6k363" xml:space="preserve">{{#babel:en-5|uk|ru|kaa-0}}</text>
      <sha1>tlufln70zol921s5xqjt6ed5jo6k363</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Anna Rita Del Piano</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2671</id>
    <revision>
      <id>98979</id>
      <parentid>96566</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98979</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2137" sha1="qyyjuic7j7pgt8mgpxf0yn61reisz5g" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
[[File:Anna Rita del Piano in Outing - Fidanzati per sbaglio.jpg|right|thumb|210px|Anna Rita Del Piano]]

'''Anna Rita Del Piano'''; (26 İyul, 1966, Cassano delle Murge), [[Italiya]]liq [[aktrisa]], [[qosıqshı]] hám [[model]].

== Teatr ==

* ''Zapping'', (1996)
* ''Anche al Boss piace Caldo'', de S. Ammirata (1997)
* ''SPQR - Se Parlasse Questa Roma'', (1997)
*  ''Tu sai che io so che tu sai (Estate romana)'', (1997)
* ''La Corona Rubata'', (1998)
* ''Molly and Dedalus'' de Ulisse de Joyce, (1998)
* ''Parsifal'', de D. Valmaggi (1998)
* ''Strano, Stranissimo anzi Normale'' comedia musical, (2004)
* ''Lo scherzo'' director A. Zito, (1999)
* ''Un Viaggio chiamato Amore'', director [[Michele Placido]], (2002)
* ''Orfeo agli Inferi'', operetta, (2003)
* ''Pierino e il Lupo'', opera musical, (2003)
* ''Giravoce'', (2004)
* Recital ''Cesira'',  (2004)
* ''Souvenir dell’operetta'', (2004)
* ''Yerma e le Altre'', Medea, (2005)
* ''Ruzantimando'', Gnua, (2006)
* ''Casa Bardi nascita del Melodramma'', (2007)
* ''Edipo Re'', Giocasta (2007)
* ''Operina Rock''
* ''Camerata Bardi'', de C. Monteverdi a A. Morricone, (2008)
* ''Casa di Bernarada Alba'', Ponzia, (2008)
* ''Due Cose Amare e una Dolce'' regia di Buch Morris (Museo Arti e Trad.Popolari) (2008)
* ''Ruzzantimando'', Gnua, (2008)
*''Arie di Napoli'' regia di Pino Cormani (2009)
*  ''Ombretenue omaggio a Billie Holiday'', (2009)
* Monologo “Portapporta” Premio Fiorenzo Fiorentini ”Amore per Roma”  (Finalista) (2010)
* ''“Come prendere 2 piccioni con una fava”'', Concetta (2011)
* ''“Nulla è Cambiato”'', Angela, (2011)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160303223146/http://www.takeoffartistmanagement.com/artist/detail.php?id=388 TAKE OFF artist management: Annarita Del Piano],&lt;/ref&gt;

== Gallereya ==
&lt;gallery&gt;
Anna Rita Del Piano B&amp;N.JPG|Anna Rita Del Piano
&lt;/gallery&gt;

== Siltemeler ==

{{Reflist|1}}

== Sırtqı siltemeler ==

* [https://web.archive.org/web/20130914180238/http://www.ilrondello.it/ Il Rondello]

{{DEFAULTSORT:Del Piano, Anna Rita}}
[[Kategoriya:Aktrisalar]]


{{shala}}

==Derekler==
{{derekler}}</text>
      <sha1>qyyjuic7j7pgt8mgpxf0yn61reisz5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Luigi Salvatore Vadacchino</title>
    <ns>2</ns>
    <id>2672</id>
    <revision>
      <id>99011</id>
      <parentid>37822</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99011</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2997" sha1="8wwq6e1351bshb2nta00qox23ymj5r8" xml:space="preserve">{{#babel:kaa-0|ru-1|it-3|en-3|es-3|fr-4|tr-1|mw=1}}


[[af:Gebruiker:Lodewijk Vadacchino]]
[[als:Benutzer:Lodewijk Vadacchino]]
[[an:Usuario:Lodewijk Vadacchino]]
[[ar:مستخدم:Lodewijk Vadacchino]]
[[bar:Benutzer:Lodewijk Vadacchino]]
[[bat-smg:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[be:Удзельнік:Lodewijk Vadacchino]]
[[be-x-old:Удзельнік:Lodewijk Vadacchino]]
[[bs:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[bg:Потребител:Lodewijk Vadacchino]]
[[ca:Usuari:Lodewijk Vadacchino]]
[[co:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[cs:Wikipedista:Lodewijk Vadacchino]]
[[cv:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[da:Bruger:Lodewijk Vadacchino]]
[[de:Benutzer:Lodewijk Vadacchino]]
[[el:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[eml:Utente:Lodewijk Vadacchino]]
[[en:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[eo:Vikipediisto:Lodewijk Vadacchino]]
[[es:Usuario:Lodewijk Vadacchino]]
[[et:Kasutaja:Lodewijk Vadacchino]]
[[fi:Käyttäjä:Lodewijk Vadacchino]]
[[fr:Utilisateur:Lodewijk Vadacchino]]
[[hy:Մասնակից:Lodewijk Vadacchino]]
[[fur:Utent:Lodewijk Vadacchino]]
[[ga:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[gl:Usuario:Lodewijk Vadacchino]]
[[he:משתמש:Lodewijk Vadacchino]]
[[hi:सदस्य वार्ता:Lodewijk Vadacchino]]
[[hr:Suradnik:Lodewijk Vadacchino]]
[[ht:User:LOdewijk Vadacchino]]
[[hu:Szerkesztő:Lodewijk Vadacchino]]
[[id:Pengguna:Lodewijk Vadacchino]]
[[is:Notandi:Lodewijk Vadacchino]]
[[la:Usor:Lodewijk Vadacchino]]
[[lb:Benotzer:Lodewijk Vadacchino]]
[[lij:Utente:Lodewijk Vadacchino]]
[[lmo:Utente:Luigi Vadacchino]]
[[lmo:Utente:Lodewijk Vadacchino]]
[[lt:Naudotojas:Lodewijk Vadacchino]]
[[lv:Lietotājs:Lodewijk Vadacchino]]
[[mk:Корисник:Lodewijk Vadacchino]]
[[mn:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[ms:Pengguna:Lodewijk Vadacchino]]
[[mt:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[oc:Utilizaire:Lodewijk Vadacchino]]
[[nah:Tlatequitiltilīlli:Lodewijk Vadacchino]]
[[nap:Utente:Lodewijk Vadacchino]]
[[nl:Gebruiker:Lodewijk Vadacchino]]
[[nn:Brukar:Lodewijk Vadacchino]]
[[no:Bruker:Lodewijk Vadacchino]]
[[pl:Wikipedysta:Lodewijk Vadacchino]]
[[pms:Utent:Lodewijk Vadacchino]]
[[pt:Usuário:Lodewijk Vadacchino]]
[[rm:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[ro:Utilizator:Lodewijk Vadacchino]]
[[roa-rup:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[ru:Участник:Lodewijk Vadacchino]]
[[sah:Кыттааччы:Lodewijk Vadacchino]]
[[sc:Utente:Lodewijk Vadacchino]]
[[scn:Utenti:Lodewijk Vadacchino]]
[[sh:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[sk:Redaktor:Lodewijk Vadacchino]]
[[sl:Uporabnik:Lodewijk Vadacchino]]
[[sq:Përdoruesi:Lodewijk Vadacchino]]
[[sr:Корисник:Lodewijk Vadacchino]]
[[sv:Användare:Lodewijk Vadacchino]]
[[sw:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[szl:Użytkownik:Lodewijk Vadacchino]]
[[tl:Tagagamit:Lodewijk Vadacchino]]
[[tr:Kullanıcı:Lodewijk Vadacchino]]
[[uk:Користувач:Lodewijk Vadacchino]]
[[vec:Utente:Lodewijk Vadacchino]]
[[vls:User:Lodewijk Vadacchino]]
[[vi:Thành viên:Lodewijk Vadacchino]]
[[wa:Uzeu:Lodewijk Vadacchino]]
[[wo:Utilisateur:Lodewijk Vadacchino]]
[[yo:User:Lodewijk Vadacchino]]</text>
      <sha1>8wwq6e1351bshb2nta00qox23ymj5r8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Uzb-stub</title>
    <ns>10</ns>
    <id>3588</id>
    <revision>
      <id>98972</id>
      <parentid>67567</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98972</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="452" sha1="br0dvhu4wvko5vo5li9asewr17z5450" xml:space="preserve">{{MetaPicstub|article=[[Ózbekstan]] haqqında|id=stub| category=Geografiyaǵa tiyisli shala maqalalar | image=Flag and map of Uzbekistan.svg|size=40|alt=Ӯзбакистон|template_category=[[Гурӯҳ:Википедиа:Шаблонҳо:Мақолаҳои нопурра аз ҷуғрофия|{{PAGENAME}}]]}}
[[Kategoriya:Ózbekstan geografiyası]]
&lt;noinclude&gt;[[Kategoriya:Shala maqala xabar shablonları kórip shıǵılıwı kerek]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>br0dvhu4wvko5vo5li9asewr17z5450</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Kaz-geo-stub</title>
    <ns>10</ns>
    <id>3700</id>
    <revision>
      <id>98971</id>
      <parentid>37570</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:48:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98971</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="300" sha1="ksn9rkrkvwoi3dmk56balvycqt82kbl" xml:space="preserve">{{MetaPicstub|article=[[Qazaqstan]] geografiyası haqqında|id=stub| category=Qazaqstan Geografiyası| image=Flag of Kazakhstan.svg
| pix       = 
|size=30|alt=|template_category=[[Гурӯҳ:Википедиа:Шаблонҳо:Мақолаҳои нопурра аз ҷуғрофия|{{PAGENAME}}]]}}</text>
      <sha1>ksn9rkrkvwoi3dmk56balvycqt82kbl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:XX ásir</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4576</id>
    <revision>
      <id>98959</id>
      <parentid>92102</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:40:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1508" sha1="g4gwf32htkx2s2t5ayy5tpfgnm1fsk7" xml:space="preserve">{| border=&quot;0&quot; bgcolor=&quot;#09F&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;4&quot; style=&quot;margin-left:-3px;&quot;
|-
| style=&quot;border-width: 1px; background: #FFFF99;&quot; width=&quot;88%&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#003;&quot;&gt;
[[XX ásir]]
&lt;/div&gt; 

|-
| style=&quot;background: #FFCCFF;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Verdana; font-size:medium; color:#060;&quot;&gt;
Jıllar &lt;br /&gt;
[[1901]] -
[[1902]] -
[[1903]] -
[[1904]] -
[[1905]] -
[[1906]] -
[[1907]] -
[[1908]] -
[[1909]] -
[[1910]] &lt;br /&gt;
[[1911]] -
[[1912]] -
[[1913]] -
[[1914]] -
[[1915]] -
[[1916]] -
[[1917]] -
[[1918]] -
[[1919]] -
[[1920]] &lt;br /&gt;
[[1921]] -
[[1922]] -
[[1923]] -
[[1924]] -
[[1925]] -
[[1926]] -
[[1927]] -
[[1928]] -
[[1929]] -
[[1930]] &lt;br /&gt;
[[1931]] -
[[1932]] -
[[1933]] -
[[1934]] -
[[1935]] -
[[1936]] -
[[1937]] -
[[1938]] -
[[1939]] -
[[1940]] &lt;br /&gt;
[[1941]] -
[[1942]] -
[[1943]] -
[[1944]] -
[[1945]] -
[[1946]] -
[[1947]] -
[[1948]] -
[[1949]] -
[[1950]] &lt;br /&gt;
[[1951]] -
[[1952]] -
[[1953]] -
[[1954]] -
[[1955]] -
[[1956]] -
[[1957]] -
[[1958]] -
[[1959]] -
[[1960]] &lt;br /&gt;
[[1961]] -
[[1962]] -
[[1963]] -
[[1964]] -
[[1965]] -
[[1966]] -
[[1967]] -
[[1968]] -
[[1969]] -
[[1970]] &lt;br /&gt;
[[1971]] -
[[1972]] -
[[1973]] -
[[1974]] -
[[1975]] -
[[1976]] -
[[1977]] -
[[1978]] -
[[1979]] -
[[1980]] &lt;br /&gt;
[[1981]] -
[[1982]] -
[[1983]] -
[[1984]] -
[[1985]] -
[[1986]] -
[[1987]] -
[[1988]] -
[[1989]] -
[[1990]] &lt;br /&gt;
[[1991]] -
[[1992]] -
[[1993]] -
[[1994]] -
[[1995]] -
[[1996]] -
[[1997]] -
[[1998]] -
[[1999]] -
[[2000]] 
&lt;/div&gt;
|}</text>
      <sha1>g4gwf32htkx2s2t5ayy5tpfgnm1fsk7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:18-a'sir</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4577</id>
    <revision>
      <id>98957</id>
      <parentid>43269</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:40:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1507" sha1="j28arfja0200hux1uiogan9sccj2uu8" xml:space="preserve">{| border=&quot;0&quot; bgcolor=&quot;#09F&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;4&quot; style=&quot;margin-left:-3px;&quot;
|-
| style=&quot;border-width: 1px; background: #FFFF99;&quot; width=&quot;88%&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#003;&quot;&gt;
[[18-a'sir]]
&lt;/div&gt;

|-
| style=&quot;background: #FFCCFF;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Verdana; font-size:medium; color:#060;&quot;&gt;
Jıllar &lt;br /&gt;
[[1701]] -
[[1702]] -
[[1703]] -
[[1704]] -
[[1705]] -
[[1706]] -
[[1707]] -
[[1708]] -
[[1709]] -
[[1710]] &lt;br /&gt;
[[1711]] -
[[1712]] -
[[1713]] -
[[1714]] -
[[1715]] -
[[1716]] -
[[1717]] -
[[1718]] -
[[1719]] -
[[1720]] &lt;br /&gt;
[[1721]] -
[[1722]] -
[[1723]] -
[[1724]] -
[[1725]] -
[[1726]] -
[[1727]] -
[[1728]] -
[[1729]] -
[[1730]] &lt;br /&gt;
[[1731]] -
[[1732]] -
[[1733]] -
[[1734]] -
[[1735]] -
[[1736]] -
[[1737]] -
[[1738]] -
[[1739]] -
[[1740]] &lt;br /&gt;
[[1741]] -
[[1742]] -
[[1743]] -
[[1744]] -
[[1745]] -
[[1746]] -
[[1747]] -
[[1748]] -
[[1749]] -
[[1750]] &lt;br /&gt;
[[1751]] -
[[1752]] -
[[1753]] -
[[1754]] -
[[1755]] -
[[1756]] -
[[1757]] -
[[1758]] -
[[1759]] -
[[1760]] &lt;br /&gt;
[[1761]] -
[[1762]] -
[[1763]] -
[[1764]] -
[[1765]] -
[[1766]] -
[[1767]] -
[[1768]] -
[[1769]] -
[[1770]] &lt;br /&gt;
[[1771]] -
[[1772]] -
[[1773]] -
[[1774]] -
[[1775]] -
[[1776]] -
[[1777]] -
[[1778]] -
[[1779]] -
[[1780]] &lt;br /&gt;
[[1781]] -
[[1782]] -
[[1783]] -
[[1784]] -
[[1785]] -
[[1786]] -
[[1787]] -
[[1788]] -
[[1789]] -
[[1790]] &lt;br /&gt;
[[1791]] -
[[1792]] -
[[1793]] -
[[1794]] -
[[1795]] -
[[1796]] -
[[1797]] -
[[1798]] -
[[1799]] -
[[1800]] 
&lt;/div&gt;
|}</text>
      <sha1>j28arfja0200hux1uiogan9sccj2uu8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:19-ásir</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4578</id>
    <revision>
      <id>98958</id>
      <parentid>65362</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:40:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98958</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1508" sha1="p1q4w64hlawvdpi2edadz59fhligzjg" xml:space="preserve">{| border=&quot;0&quot; bgcolor=&quot;#09F&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;4&quot; style=&quot;margin-left:-3px;&quot;
|-
| style=&quot;border-width: 1px; background: #FFFF99;&quot; width=&quot;88%&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#003;&quot;&gt;
[[XIX ásir]]
&lt;/div&gt;

|-
| style=&quot;background: #FFCCFF;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Verdana; font-size:medium; color:#060;&quot;&gt;
Jıllar &lt;br /&gt;
[[1801]] -
[[1802]] -
[[1803]] -
[[1804]] -
[[1805]] -
[[1806]] -
[[1807]] -
[[1808]] -
[[1809]] -
[[1810]] &lt;br /&gt;
[[1811]] -
[[1812]] -
[[1813]] -
[[1814]] -
[[1815]] -
[[1816]] -
[[1817]] -
[[1818]] -
[[1819]] -
[[1820]] &lt;br /&gt;
[[1821]] -
[[1822]] -
[[1823]] -
[[1824]] -
[[1825]] -
[[1826]] -
[[1827]] -
[[1828]] -
[[1829]] -
[[1830]] &lt;br /&gt;
[[1831]] -
[[1832]] -
[[1833]] -
[[1834]] -
[[1835]] -
[[1836]] -
[[1837]] -
[[1838]] -
[[1839]] -
[[1840]] &lt;br /&gt;
[[1841]] -
[[1842]] -
[[1843]] -
[[1844]] -
[[1845]] -
[[1846]] -
[[1847]] -
[[1848]] -
[[1849]] -
[[1850]] &lt;br /&gt;
[[1851]] -
[[1852]] -
[[1853]] -
[[1854]] -
[[1855]] -
[[1856]] -
[[1857]] -
[[1858]] -
[[1859]] -
[[1860]] &lt;br /&gt;
[[1861]] -
[[1862]] -
[[1863]] -
[[1864]] -
[[1865]] -
[[1866]] -
[[1867]] -
[[1868]] -
[[1869]] -
[[1870]] &lt;br /&gt;
[[1871]] -
[[1872]] -
[[1873]] -
[[1874]] -
[[1875]] -
[[1876]] -
[[1877]] -
[[1878]] -
[[1879]] -
[[1880]] &lt;br /&gt;
[[1881]] -
[[1882]] -
[[1883]] -
[[1884]] -
[[1885]] -
[[1886]] -
[[1887]] -
[[1888]] -
[[1889]] -
[[1890]] &lt;br /&gt;
[[1891]] -
[[1892]] -
[[1893]] -
[[1894]] -
[[1895]] -
[[1896]] -
[[1897]] -
[[1898]] -
[[1899]] -
[[1900]] 
&lt;/div&gt;
|}</text>
      <sha1>p1q4w64hlawvdpi2edadz59fhligzjg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:İyun</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4579</id>
    <revision>
      <id>98961</id>
      <parentid>43280</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:40:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1170" sha1="d68vv20adgocxpiexcd19wrowrptsgd" xml:space="preserve">{| border=&quot;0&quot; bgcolor=&quot;#09F&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;4&quot; style=&quot;margin-left:-3px;&quot;
|-
| style=&quot;border-width: 1px; background: #FFCC66;&quot; width=&quot;88%&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#000;&quot;&gt;
[[iyun]] 
&lt;/div&gt; 
|-
| style=&quot;background: #99CCFF;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Verdana; font-size:medium; color:#900;&quot;&gt;
Aylar

[[Yanvar]] -
[[Fevral]] - 
[[Mart]] -
[[Aprel]] - 
[[May]]- 
[[iyul]] - 
[[Avgust]] - 
[[Sentyabr]] - 
[[Oktyabr]] - 
[[Noyabr]] - 
[[Dekabr]]
&lt;/font&gt; 
|-
| style=&quot;background: #CCFF99;&quot; |
&lt;font face=&quot;Verdana&quot; size=&quot;3&quot; color=&quot;#990033&quot;&gt;
ku'nler

[[1 iyun|1]] - 
[[2 iyun|2]] - 
[[3 iyun|3]] - 
[[4 iyun|4]] - 
[[5 iyun|5]] - 
[[6 iyun|6]] - 
[[7 iyun|7]] - 
[[8 iyun|8]] - 
[[9 iyun|9]] - 
[[10 iyun|10]] - 
[[11 iyun|11]] - 
[[12 iyun|12]] - 
[[13 iyun|13]] - 
[[14 iyun|14]] - 
[[15 iyun|15]] - 
[[16 iyun|16]] - 
[[17 iyun|17]] - 
[[18 iyun|18]] - 
[[19 iyun|19]] - 
[[20 iyun|20]] - 
[[21 iyun|21]] - 
[[22 iyun|22]] - 
[[23 iyun|23]] - 
[[24 iyun|24]] - 
[[25 iyun|25]] - 
[[26 iyun|26]] - 
[[27 iyun|27]] - 
[[28 iyun|28]] - 
[[29 iyun|29]] - 
[[30 iyun|30]] 
&lt;/div&gt;
|}
&lt;includeonly&gt;[[Category:iyun ku'nleri]]&lt;/includeonly&gt;</text>
      <sha1>d68vv20adgocxpiexcd19wrowrptsgd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98962</id>
      <parentid>98961</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:41:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1182" sha1="pwu4t009n74jr67hqklxouf8d28fx2z" xml:space="preserve">{| border=&quot;0&quot; bgcolor=&quot;#09F&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;4&quot; style=&quot;margin-left:-3px;&quot;
|-
| style=&quot;border-width: 1px; background: #FFCC66;&quot; width=&quot;88%&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#000;&quot;&gt;
[[iyun]]
&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background: #99CCFF;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Verdana; font-size:medium; color:#900;&quot;&gt;
Aylar

[[Yanvar]] -
[[Fevral]] - 
[[Mart]] -
[[Aprel]] - 
[[May]]- 
[[iyul]] - 
[[Avgust]] - 
[[Sentyabr]] - 
[[Oktyabr]] - 
[[Noyabr]] - 
[[Dekabr]]
&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background: #CCFF99;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#903;&quot;&gt;
ku'nler

[[1 iyun|1]] - 
[[2 iyun|2]] - 
[[3 iyun|3]] - 
[[4 iyun|4]] - 
[[5 iyun|5]] - 
[[6 iyun|6]] - 
[[7 iyun|7]] - 
[[8 iyun|8]] - 
[[9 iyun|9]] - 
[[10 iyun|10]] - 
[[11 iyun|11]] - 
[[12 iyun|12]] - 
[[13 iyun|13]] - 
[[14 iyun|14]] - 
[[15 iyun|15]] - 
[[16 iyun|16]] - 
[[17 iyun|17]] - 
[[18 iyun|18]] - 
[[19 iyun|19]] - 
[[20 iyun|20]] - 
[[21 iyun|21]] - 
[[22 iyun|22]] - 
[[23 iyun|23]] - 
[[24 iyun|24]] - 
[[25 iyun|25]] - 
[[26 iyun|26]] - 
[[27 iyun|27]] - 
[[28 iyun|28]] - 
[[29 iyun|29]] - 
[[30 iyun|30]] 
&lt;/div&gt;
|}
&lt;includeonly&gt;[[Category:iyun ku'nleri]]&lt;/includeonly&gt;</text>
      <sha1>pwu4t009n74jr67hqklxouf8d28fx2z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:17-a'sir</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4834</id>
    <revision>
      <id>98956</id>
      <parentid>43274</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:39:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98956</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1507" sha1="m9ujrfmj251jqdph6n3qsncvxpxt4ky" xml:space="preserve">{| border=&quot;0&quot; bgcolor=&quot;#09F&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;4&quot; style=&quot;margin-left:-3px;&quot;
|-
| style=&quot;border-width: 1px; background: #FFFF99;&quot; width=&quot;88%&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Tahoma; font-size:large; color:#003;&quot;&gt;
[[17-a'sir]]
&lt;/div&gt;

|-
| style=&quot;background: #FFCCFF;&quot; |
&lt;div style=&quot;font-family:Verdana; font-size:medium; color:#060;&quot;&gt;
Jıllar &lt;br /&gt;
[[1601]] -
[[1602]] -
[[1603]] -
[[1604]] -
[[1605]] -
[[1606]] -
[[1607]] -
[[1608]] -
[[1609]] -
[[1610]] &lt;br /&gt;
[[1611]] -
[[1612]] -
[[1613]] -
[[1614]] -
[[1615]] -
[[1616]] -
[[1617]] -
[[1618]] -
[[1619]] -
[[1620]] &lt;br /&gt;
[[1621]] -
[[1622]] -
[[1623]] -
[[1624]] -
[[1625]] -
[[1626]] -
[[1627]] -
[[1628]] -
[[1629]] -
[[1630]] &lt;br /&gt;
[[1631]] -
[[1632]] -
[[1633]] -
[[1634]] -
[[1635]] -
[[1636]] -
[[1637]] -
[[1638]] -
[[1639]] -
[[1640]] &lt;br /&gt;
[[1641]] -
[[1642]] -
[[1643]] -
[[1644]] -
[[1645]] -
[[1646]] -
[[1647]] -
[[1648]] -
[[1649]] -
[[1650]] &lt;br /&gt;
[[1651]] -
[[1652]] -
[[1653]] -
[[1654]] -
[[1655]] -
[[1656]] -
[[1657]] -
[[1658]] -
[[1659]] -
[[1660]] &lt;br /&gt;
[[1661]] -
[[1662]] -
[[1663]] -
[[1664]] -
[[1665]] -
[[1666]] -
[[1667]] -
[[1668]] -
[[1669]] -
[[1670]] &lt;br /&gt;
[[1671]] -
[[1672]] -
[[1673]] -
[[1674]] -
[[1675]] -
[[1676]] -
[[1677]] -
[[1678]] -
[[1679]] -
[[1680]] &lt;br /&gt;
[[1681]] -
[[1682]] -
[[1683]] -
[[1684]] -
[[1685]] -
[[1686]] -
[[1687]] -
[[1688]] -
[[1689]] -
[[1690]] &lt;br /&gt;
[[1691]] -
[[1692]] -
[[1693]] -
[[1694]] -
[[1695]] -
[[1696]] -
[[1697]] -
[[1698]] -
[[1699]] -
[[1700]] 
&lt;/div&gt;
|}</text>
      <sha1>m9ujrfmj251jqdph6n3qsncvxpxt4ky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Arxeologiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5111</id>
    <revision>
      <id>98983</id>
      <parentid>57528</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98983</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1122" sha1="cdg36vrbjw953ivcmgn7f7fica7am2g" xml:space="preserve">[[File:Excavations Uglich.jpg|thumb|250px|[[Uglich]] [[Uglich kremli|kremliniń]] territoriyasindaǵı arxeologik qazıw-isleri]]
[[File:Dolina-Pano-3.jpg|thumb|250рх|[[Ispaniya]]da ''Gran Doliná' ([[Atapuerka]] arxeologiya-isleri)]]
'''Arxeologiyá'' ({{lang-grc|ἀρχαῖος}} — áyyemgi hám {{lang-grc2|λόγος}} — sóz, úyreniw) — adamzattıń tariyxıy materialliq derekler tiykarinda úyreniwshi  [[tariyx|tariyx ilimi]]. Bunda kóbinshe áyemgi adamlardiń jasaǵan mákan jaylarinda, qala qarabaxanalarinda qazıw-aqtarıw isleri ámelge asırıladı.

Materialliq derek dep, adamzat tárepinen turmısta qollaniw ushin jaratilǵan barliq zatlarǵa aytiladi, misali: qural-jaraq, idis-tabaq, taqinshaqlar, kórkem óner dóretpeleri (háykeller) h.t.b 
==Derekler==
{{Reflist}}
* [https://web.archive.org/web/20110506041409/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&amp;view=category&amp;layout=blog&amp;id=22&amp;Itemid=91 Наталия Рудая. ПАЛИНОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ(учебно-методическое пособие для археологов)]

[[Kategoriya:Arxeologiya]]</text>
      <sha1>cdg36vrbjw953ivcmgn7f7fica7am2g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Абдырашит Сатылганов</title>
    <ns>2</ns>
    <id>5414</id>
    <revision>
      <id>99006</id>
      <parentid>40698</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99006</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" sha1="k9agvllfjnvt5pd0ovhka36qpt8frp5" xml:space="preserve">{{#babel:ky|ru-4|kk-3|uz-3|en-2|kaa-0|mw=1}}
{{User Kyrgyzstan}}</text>
      <sha1>k9agvllfjnvt5pd0ovhka36qpt8frp5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Рахман3</title>
    <ns>2</ns>
    <id>5503</id>
    <revision>
      <id>99010</id>
      <parentid>41022</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99010</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="bao9z302ex4qkro7c72tt0w9ly9clpr" xml:space="preserve">{{#babel:kaa|ru|kk-3|en-3|uz-3|tr-2|mw=1}}
{{User Karakalpakstan}}</text>
      <sha1>bao9z302ex4qkro7c72tt0w9ly9clpr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:D4uranbek</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6165</id>
    <revision>
      <id>99023</id>
      <parentid>44110</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:58:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99023</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" sha1="bkpkvbo8gafo28qthyw9rzdnfz5z3vj" xml:space="preserve">{{#babel:kaa|uz|en-3|ru-3|es-1}}</text>
      <sha1>bkpkvbo8gafo28qthyw9rzdnfz5z3vj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Shahnazi2002</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6253</id>
    <revision>
      <id>99005</id>
      <parentid>44434</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99005</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="203" sha1="itjzo8ltk1lthzyb6zqmu1ooovjz58z" xml:space="preserve">{{#babel:en-2|tr-2|kaa-0}}

[[az:User:shahnazi2002]]
[[fa:User:shahnazi2002]]
[[en:User:shahnazi2002]]
[[tr:User:shahnazi2002]]
[[ar:User:shahnazi2002]]
[[fr:User:shahnazi2002]]
[[azb:User:shahnazi2002]]</text>
      <sha1>itjzo8ltk1lthzyb6zqmu1ooovjz58z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Blvckmountlb</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6539</id>
    <revision>
      <id>99002</id>
      <parentid>46249</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99002</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="412" sha1="hmy3tafbyy39zguy52jf86e154d9uay" xml:space="preserve">{{userbox|#111|white|[[Файл:FireIcon.svg|40px]]|'''[[ВП:Вандализм|Вандализм]]''', нарушения '''[[ВП:Авторские права|авторских прав]]''' и '''[[Википедия:Значимость|незначимые статьи]]''' не ваша заслуга, а наша [[Википедия:Удализм|недоработка]]!}}
{{#babel:en-2|ru|||}}</text>
      <sha1>hmy3tafbyy39zguy52jf86e154d9uay</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Auut23</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6552</id>
    <revision>
      <id>98991</id>
      <parentid>46333</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:53:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98991</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16" sha1="ikzui7hr8wwjxp0c7qsyn0g48s8qnz9" xml:space="preserve">{{#babel:ru|en}}</text>
      <sha1>ikzui7hr8wwjxp0c7qsyn0g48s8qnz9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Portugaliya Imperiyası</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6557</id>
    <revision>
      <id>98987</id>
      <parentid>79417</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:51:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98987</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="110325" sha1="f8i0frhbt0neln956zbaxxvr134rbkk" xml:space="preserve">[[File:Hymno_Patriotico.ogg|left]]
[[File:Hino_da_Carta.ogg|left]]
[[File:A_Portuguesa.ogg|left]]
[[File:Flag_of_Portugal_(1750).svg|220px|left]]
[[File:Royal_Arms_of_Portugal.svg|150px|left]]
[[File:Diachronic_map_of_the_Portuguese_Empire_(1415-1999).png|220px|left]]
[[File:Flag_of_Portugal_(1830).svg|220px|left]]

'''Portugaliya Imperiyası''' ([[lang-pt|Império Português]]), sonıń menen birge tariyxta '''Portugaliya Kolonizatorlıq Imperiyası''' (''Império Colonial Português'') degen at penen belgili bolǵan bul mámleket házirgi [[Portugaliya]]dan tısqarı dúnyanıń túrli bóleklerinde jaylasqan bir neshe úlken [[koloniya]]lardı óz ishine alǵan. Bul imperiya [[Evropa]]daǵı «eń uzaq ómir kórgen» mámleketlerden biri bolıp, 1415-jılı [[Arqa Afrika]]daǵı [[Sueta urısı]]nan baslap tap 1999-jılı [[Makao]] suverenitetiniń [[Qıtay]]ǵa tapsırılǵanına shekem derlik altı ásir dawamında bar boldı. Imperiyaǵa XV ásirde tiykar salınǵan bolıp, XVI ásir basınan [[Arqa Amerika|Arqa]] hám [[Qubla Amerika]],[[Afrika]],[[Aziya]] hám [[Okeaniya]]nıń túrli regionların óz  ishine alıp, aymaǵın keńeytip barǵan&lt;ref&gt;{{harvnb|Page|Sonnenburg|2003|p=481}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Brockey|2008|p=xv}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Juang|Morrissette|2008|p=894}}&lt;/ref&gt;.

Portugaliya Imperiyasi [[Ullı geografiyalıq ashılıwlar dáwiri]]nde payda boldı hám Portugaliya patshalıǵınıń kúsh hám qúdireti nátiyjesinde dúnyanıń kóp bólimlerin ózine boysındırıwǵa eristi. Portugal teńizshileri 1418—1419-jıllarda [[kartografiya]] hám teńizshilik tarawlarınıń sońǵı jetiskenliklerinen paydalana otırıp, tatımlıqlar sawdası hám koloniya aymaqlardı tabıw ushın jańa teńiz jolların tabıw maqsetinde qurǵaqlıqların hám [[Atlantikalıq okeanı]] arxipelaglarini izertlewdi basladılar.[[1488-jıl]]de [[Bartholomä|Bartolomeu Dias]][[Jaqsı úmit burni]]ni aylanıp shıqtı hám [[1498-jıl]]de [[vasco de Gama]][[Hindstan]]ga jetip keldi. 1500-jılda [[Pedro Alvares Kabral]] basshılıǵında [[Braziliya]] arqalı jańalıq ashıldı.
Keyingi on jıllıqlar dawamında portugal teńizshileri [[Arqa Aziya]] arqalı hám atawların úyreniwdi dawam ettirdilar, qorǵanlar júzege keliw etdiler. 1571-jılǵa kelip, Afrika,[[Jaqın Shıǵıs]], Hindstan hám [[Qubla Aziya]] arqalı boylap [[Lissabon]]ni [[Nagasaki]]menen baylanıstırǵan bir qatar teńiz postlari vujudga keltirildi. Bul sawda tarmaǵı hám koloniyalar daǵı sawda Portugaliyanıń jan basına tuwrı keletuǵın tabısınıń beshdan bir bólegin tashkil etip, Portugaliya ekonomikalıq ósiwine (1500—1800) sezilerli unamlı tásir kórsetdi.
1580-jılda Ispaniya patshası [[Filipp II]] Portugaliya patshalıǵı tojini qolǵa kirgizgeninen keyin, keyinirek tariyxshunoslikda '''Iberiya birlespei''' atı menen atalǵan Ispaniya hám Portugaliya ortasında 60 jıllıq birlespe baslandı. Ispaniya patshası bir waqtıniń ózinde Portugaliya patshası bolǵanlıǵı sebepli, Portugaliya koloniyalari Ispaniyaǵa dushpan bolǵan ush Evropa kúshleri: Gollandiya Respublikası, Angliya hám Fransiya tárepinen kóplegen hújimlerge dus keldi. Xalqı basqalarǵa salıstırǵanda kemrek bolǵan Portugaliya óziniń hádden tıs keńeytirilgen sawda tarmaǵın nátiyjeli qorǵaw ete almadı hám imperiya az-azdan páseńlewge júz tuta basladı. Oxir-aqıbet, Braziliya, imperiya ekinshi dáwirdiń (1663—1825) eń bahalı koloniyası, XIX ásirdiń baslarında Amerika kontinentin qamtıp alǵan ǵárezsizlik háreketi tolqını nátiyjesinde 1822-jıl Portugaliyadan ǵárezsiz bólek mámleketke aylandı.
Imperiyaning úshinshi dáwiri 1820 -jıllarda Braziliya ǵárezsizlikke eriskennen keyin portugal kolonizatorlıǵınıń juwmaqlawshı basqıshın óz ishine aladı. Sol waqıtlarǵa kelip Afrika arqalı, Portugaliya Timorı, Portugaliya Hindstanı hám Portugaliya Makaosında plantatsiya xojalıqları kemeytirildi. 1890 -jıldaǵı Britaniya ultimatumi Afrika daǵı portugal ambitsiyalarining qısqarıwına alıp keldi.

== Tariyxi ==
=== Baslanǵısh tariyx (1139—1415) ===
[[File:Infante_D._Henrique_na_conquista_de_Ceuta,_s.XV.JPG|thumb|[[1415-jıl]]de [[Seuta]]dıń jawlap alıw etiliwine [[Sortıgator Genrix]] basshılıq etken hám Portugaliya imperiyasiga tiykar salǵan. ]]
Portugaliya patshalıǵına rekonkista, yaǵnıy Pireney yarım atawınıń Al-Andalus arablaridan az-azdan qaytarıp alınıwı waqtında tiykar salınǵan&lt;ref name=&quot; DiffieWinius301&quot; &gt;harvnb|Diffie|Winius|1977|p=301}}&lt;/ref&gt;. 1139 -jılda ózin bólek korollıǵılıq retinde járiyalaǵannan keyin, Portugaliya [[1249-jıl]]de Algarvega shekem jetip barıp, Al-Andalus aymaǵın qayta basıp alıwdı derlik juwmaqladi, biraq 1411-jılda [[Aylon shártnaması]] imzolanmaguncha onıń ǵárezsizligi qońsılas [[Kastiliya hám Leon patshaligi|Kastiliya]] tárepinen abay astında qaldı&lt;ref name=&quot; Newitt2005 p15-17&quot; &gt;harvnb|Newitt|2005|pp=15-17}}&lt;/ref&gt;.

Suverinitetiga iye bolǵan hám basqa Evropa mámleketleri urıslarına qatnaspaǵan Portugaliya itibarın shet aymaqlarǵa hám Arqa Afrikanıń musulman jerlerine bolatuǵın áskeriy ekspediciyaǵa qaratdi&lt;ref name=&quot; Newitt19&quot; &gt;harvnb|Newitt|2005|p=19}}&lt;/ref&gt;. Portugallarning Arqa Afrika daǵı Marinid sultanlıǵına (házirgi Marokash) hújim etiwleri ushın bir neshe múmkinshiligıy sebepler bar edi. Áwele bul hújim Islamǵa qarsı xristian atanaq júriwin dawam ettiriw múmkinshiligi retinde qaraldi, áskeriy klasqa urıs maydanında dańq hám húrmet hám urıs oljaların wáde etdi, hám aqır-aqıbetde, bul Portugaliya sawdasın keńeytiw hám Portugaliyanıń ekonomikalıq páseńlewin sheshiw múmkinshiligi edi.

1415-jılda Arqa Afrikanıń Orta jer teńizi boyında jaylasqan strategiyalıq áhmiyetke iye,[[Sahrası Úlken]]dagi altın hám qul sawdasınıń tiykarǵı portlarınan biri bolǵan musulman qalası [[Seuta]]ga hújim etildi. Seuta iyelenishi áskeriy muvafaqqiyat edi hám Portugaliyanıń [[Pireney yarım atawı]]den tısqarına keńeyiwindegi dáslepki qádemlerden biri boldı&lt;ref&gt;{{#refAbernethy|Abernethy]], p. 4}}&lt;/ref&gt;. Biraq tez arada qalanı qamal etken musulman kúshlerine qarsı qorǵaw Portugallarga qımbatqa tústi&lt;ref name=&quot; Newitt21&quot; &gt;{{harvnb|Newitt|2005|p=21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=55}}&lt;/ref&gt;.

=== Birinshi imperiya (1415—1663) ===
Portugaliya bul dáwirde Atlantikalıq okeanında jańa jerlerdi jańalıq ashıw menen gúmira boldı. Bul siyasattiń tiykarǵı tárepdarı Seutanı qolǵa kirgiziwde qatnasqan hám 1460 -jılda opatına shekem Portugaliyanıń teńiz izertlewlerin targ'ib qılıw hám finanslashda jetekshi rol oynaǵan Sortıgator Infante Dom Genri edi&lt;ref name=&quot; DiffieWinius56&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=56]]: Henry, a product of 15 th-century Portugal, was inspired by both religious and economic factors. }}&lt;/ref&gt;. Sol payıtlarda evropalıqlar Afrika qirg'og'idagi Cape Bojadordan keyin ne bar ekenin biliwmegen. Genri Afrika daǵı musulmanlar aymaǵı qanshellilik keńeygenin hám teńiz arqalı [[Aziya mámleketleri dizimi|Aziyaga]] jetip barıw múmkinbe yamasa joq ekenligin biliwdi istardi&lt;ref name=&quot; Anderson50&quot; &gt;{{harvnb|Anderson|2000|p=50}}&lt;/ref&gt;. Onıń qáwenderligi astında tez arada Atlantikalıq okeanı daǵı [[Madeyra]] (1419 ) hám [[Azor atawlari]]ga (1427) jetip keldi hám Portugaliya kirip qılıw ushın biyday islep shıǵara basladı&lt;ref name=&quot; Coates60&quot; &gt;{{harvnb|Coates|2002|p=60}}&lt;/ref&gt;.
[[File:Caminho maritimo para a India.png|thumb|left|300 px|
[[legend-line|green solid 2 px|Pêro de Covilhã hám Afonso de Paivaning 1487-1488-jıllardagi Adenga ulıwma jolı (jasıl )]]
[[legend-line|orange solid 2 px|Covilhãning 1489 -1490 -jıllardagi jolı (apelsin reń)]]
[[legend-line|blue solid 2 px|Covilhãning 1490 -1530 -jıllardagi [[Efiopiya]]ga sayaxatı (kók) ]]
[[legend-line|black solid 2 px|[[vasco de Gama]]dıń 1497-1499 -jıldagi sayaxatı (qara ) ]]
]]

Portugallarning tiykarǵı maqseti kolonizatorlik yamasa qaraqshılıq emes, bálki sawda edi. Tez arada onıń kemeleri Evropa bazarına qımbat bahalı altın, pıl súyeki, qálempir, paxta, qumsheker hám qullarni alıp keliwdi basladı. Qul sawdası, mısalı, Lissabonda bir neshe o'nlab sawdagerler tárepinen ámelge asırılǵan. Sawda jolların keńeytiw processinde portugal teńiz sayaxatshıları Afrikanıń belgisiz bólimlerin kartaǵa túsiriwdi hám Hind okeanın úyreniwdi basladılar. Pero de Kovilho 1487-jılda Hindstanǵa arab hám hindlar menen birge ekspedidtsiya uyushtirishga háreket etdi hám Efiopiyaǵa jetip bardı. Onıń lekciyası Lissabonda qızıǵıwshılıq menen qarsılandi&lt;ref&gt;{{L. S. Stavrianos, ''The World since 1500: a Global history'' (1966 ) pp. 92-93}}&lt;/ref&gt;.
==== Afrika arqalı boylap dáslepki sayaxatlar ====
1443-jılda Genrixning úkesi hám korollıǵılıqtıń waqıtsha patshahi Infante Dom Pedro Genrixga Cape Bojador qublaındaǵı jerlerde urıs hám sawda jumısların basqarıwdı tapsırdi&lt;ref name=&quot; DiffieWinius68&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=68}}&lt;/ref&gt;. Keyinirek papalikning ''Quyrıq Diversas'' hám ''Romanus Pontifex '' qararları menen jańa ashılǵan jerlerde jekke hákimshilik Portugaliyaǵa berilgen&lt;ref name=&quot; Daus33&quot; &gt;{{harvnb|Daus|1983|p=33}}&lt;/ref&gt;. Jańa jerlerdiń jańalıq ashılıwın tezlestirgen úlken tabıs Xv ásirdiń ortalarında Evropada sol waqıtta basqa kemelerge qaraǵanda samalǵa qarsı juretuǵın karavellaning engiziliwi edi&lt;ref name=&quot; Boxer29&quot; &gt;{{harvnb|Boxer|1969|p=29}}&lt;/ref&gt;. Bul jańa teńiz texnologiyasınan paydalanǵan halda, portugal teńizshileri hár jıli ortasha bir dárejege kóterilip, qubla keńliklerge jetip barıwdi&lt;ref name=&quot; Russell-Wood1998 p9&quot; &gt;{{harvnb|Russell-Wood|1998|p=9}}&lt;/ref&gt;. Portugallar [[1445-jıl]]de [[Senegal]] hám [[Kabo-Verde]] yarım aralına keldiler&lt;ref name=&quot; Rodriguez79&quot; &gt;{{harvnb|Rodriguez|2007|p=79}}&lt;/ref&gt;.
[[File:Lázaro Luis 1563.jpg|thumb|left|upright=1.15|Lázaro Luisning Batıs Afrika kartası (1563). São Jorge de Minaning Batıs Afrika daǵı qorǵan suwreti]]

Shet el degi birinshi [[faktoriya]] sawda posti [[1445-jıl]]de [[Mavritaniya]] jaǵaındaǵı Arguin atawında musulman sawdagerlerdi tartıw hám Arqa Afrikada teńiz sayaxatları baǵdarlarında biznesti monopollashtirish ushın islengen. 1446 -jılda Alvaro Fernandes derlik házirgi [[Syerra-Leone]]ga shekem basıp aldı hám 1460 -jıllarda Gvineya qoltıqına jetip bardı&lt;ref name=&quot; DiffieWinius469&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=469}}&lt;/ref&gt;.[[Kabo-Verde]] atawları 1456 -jılda jańalıq ashılǵan hám 1462-jılda portugallar tárepinen iyelengen.

Portugallar [[1455-jıl]]de Madeyrada qumshekerqamishning keńeyiwi nátiyjesinde Sitsiliya hám Genuyalik máslahátshiler járdemi menen Evropada kem ushraytuǵın ''shirin tuz''ni islep shıǵarıwdı basladı. Qullar ayawsız isletilingen hám Madeyrada shetten alıp kelingen qullarning úlesi XvI asrga kelip ulıwma xalıqtıń 10 % ga jetken&lt;ref&gt;{{Godinho, v. M. ''Os Descobrimentos e a Economia Mundial'', Arcádia, 1965, vol 1 and 2, Lisboa}}&lt;/ref&gt;.[[1480-jıl]]ga kelip [[Antverpen]]de Madeyra qumsheker sawdası menen shuǵıllanatuǵın jetpista keme bar edi. 1490 -jıllarga kelip Madeyra qumsheker islep shıǵarıw boyınsha Kiprdi artta qaldırdi&lt;ref name=&quot; Ponting482&quot; &gt;{{harvnb|Ponting|2000|p=482}}&lt;/ref&gt;. Bartolomeo Markionni sıyaqlı qumsheker sawdagerleriniń tabısı keleshektegi sayaxatlarǵa qarjı kirgiziwge járdem berdi&lt;ref name=&quot; Davis84&quot; &gt;{{harvnb|Davis|2006|p=84}}&lt;/ref&gt;.

1469 -jılda shahzoda Genrix opatınan keyin hám Afrika daǵı izertlewlerdiń arzımas tabısı nátiyjesinde patsha Afonso v Gvineya qoltıqınıń bir bóleginde sawda júrgiziw huqıqın sawdager Fernao Gomesga berdi&lt;ref name=&quot; BethencourtCurto232&quot; &gt;{{harvnb|Bethencourt|Curto|2007|p=232}}&lt;/ref&gt;. Bes jıl dawamında hár jıli qıraq boylap 100 milya (160&amp;nbsp;km) ni izertlew etken Gomes Gvineya qoltıqındaǵı atawlardı, atap aytqanda San-Tóbee hám Principi atawların jańalıq ashtı hám jergilikli xalıq ortasında gullep-jasnap atırǵan allyuvial altın sawdasın taptı, arab hám berber menen uchrashdi&lt;ref name=&quot; White138&quot; &gt;{{harvnb|White|2005|p=138}}&lt;/ref&gt;. Elmina hám Portugaliya ortasındaǵı sawda on jıl dawamında o'sdi. Kastiliya miyrasxorlıǵı urısı waqtında Kastiliya flotı bul tabıslı sawdanı qadaǵalaw astına alıwǵa háreket etdi, biraq 1478-jılgi Gvineya jangida qatań jeńiliwge dus keldi, bul bolsa portugallarning bul aymaqtaǵı qadaǵalawın bekkem ornatdı. 1473-jılda Fernao Gomes Ekvatordı hám 1482-jılda Kongo dáryasın Diogo Kao boshchligidagi teńizshiler kesip ótti. Naǵız ózi ekspediciya waqtında portugallar birinshi ret Kongo patshalıǵına dus keldiler hám ol menen tez arada jaqsı baylanıslar ornatildi&lt;ref name=&quot; GannDuignan273&quot; &gt;{{harvnb|Gann|Duignan|1972|p=273}}&lt;/ref&gt;. 1485—1486 -jıllarda Cão házirgi Namibiya aymaǵına kiretuǵın Keyp Krossga ekspediciyasın dawam ettirdi&lt;ref name=&quot; DiffieWinius156&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=156}}&lt;/ref&gt;.
[[File:Portuguese_Morocco.PNG|thumb|upright=1.35|Marokashdagi portugal múlki (1415-1769 )]]

1488-jılda Bartolomeu Dias Afrikanıń qubla shetsinde jaylasqan [[Jaqsı úmit burni]]ni aylanıp shıqtı jáne bul Ptolemey dáwirinen berli Hind okeanı qurǵaqlıqqa tutasmaǵan degen qarawdıń nadurıs ekenligin tastıyıqladı&lt;ref name=&quot; Anderson59&quot; &gt;{{harvnb|Anderson|2000|p=59}}&lt;/ref&gt;.

Bir waqtıniń ózinde qurǵaqlıq arqalı ekspediciyasın dawam ettirgen Pero de Kovilha Efiopiyaǵa jetip bardı hám Hindstanǵa teńiz jolı jańalıq ashılıwına júdá jaqın keldi. Portugaliyalıqlar Afrika qurǵaqlıqların úyrener ekenler, olar ózleriniń dawaların kórsetiwshi Portugaliya gerbine menen o'jılgan bir qatar tas xochlarni qaldırdilar, qorǵanlar hám sawda orayların qurdilar&lt;ref name=&quot; Newitt47&quot; &gt;{{harvnb|Newitt|2005|p=47}}&lt;/ref&gt;. Olar tiykarınan qul hám altın sawdası menen shuǵıllandılar. Portugaliya bir ásirden kóbirek waqıt dawamında Afrikanıń teńiz arqalı qul sawdası boyınsha jalǵızhukmronlikka iye bolıp, hár jıli 800 ge jaqın qullarni alıp ketiwgen. Olardıń kópshiligi Portugaliya paytaxtı Lissabonga alıp kelingen hám sol dáwirde paytaxtda qara tanli Afrikalıqlar xalıqtıń 10 payızın shólkemlestirgeni shama etiledi&lt;ref name=&quot; Anderson55&quot; &gt;{{harvnb|Anderson|2000|p=55}}&lt;/ref&gt;.

==== Tordesillas shártnaması (1494) ====
1492-jılda [[Christopher Columbus]]dıń Ispaniya ushın Aziya dep tahmin etińlegen [[Jańa dúnya]]ni jańalıq ashıwı ispanlar hám portugallar ortasında tartıslarǵa alıp keldi&lt;ref name=&quot; McAlister73-75&quot; &gt;{{harvnb|McAlister|1984|pp=73-75}}&lt;/ref&gt;. Olar oxir-aqıbet [[1494-jıl]]de Tordesillas shártnaması arqalı óz-ara Evropadan shette bolǵan Jańa dúnyanı bóliwlab aldılar&lt;ref name=&quot; BethencourtCurto165&quot; &gt;{{harvnb|Bethencourt|Curto|2007|p=165}}&lt;/ref&gt;. Biraq, sol waqıtta uzınlıqtı tuwrı ólshew múmkinshiligi bolmaǵanı ushın, anıq shegara eki mámleket tárepinen [[1777-jıl]]ge shekem bahsli bolıp kelgen&lt;ref name=&quot; DiffieWinius174&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=174}}&lt;/ref&gt;.

Portugallar Diasning [[Jaqsı úmit burni]]ga etken sayaxatını dawam ettiriw ushın nege toǵız jıl kútiwgenin anıqlaw tariyxchilar arasında bahsli esaplanadı. Olardıń tahminiga kóre sırlı ekspediciyalar dawam ettirilgen&lt;ref name=&quot; DiffieWinius176&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=176}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Boxer36&quot; &gt;{{harvnb|Boxer|1969|p=36}}&lt;/ref&gt;. Portugaliyanıń Aziyaǵa teńiz jolin tabıw sıyaqlı kóp jıllik maqsetine aqır-aqıbetde [[vasco de Gama]] komandirligidegi úlken ekspediciya aǵzaları eristi&lt;ref name=&quot; DiffieWinius176 -185&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|pp=176-185}}&lt;/ref&gt;.

==== Portugallardin' Hind okeanına kiriwi ====
[[vasco de Gama]] ekspediciyası aǵzaları [[1497-jıl]]de Portugaliyanı tark etip, Keypni aylanıp ótip hám [[Arqa Afrika]] arqalı boylap dawam etdi. Onda jergilikli teńizshiler olardı Hind okeanı arqalı 1498-jıl may ayında Kalikutga baslap barıwdı. Sol tárzde teńiz arqalı Hindstanǵa jańa jol jańalıq ashıldı. Hindstanǵa ekinshi ekspediciyanı Kabral basshılıǵında teńizshiler ámelge asırıwdı. Olar da Atlantikalıq okeanı arqalı Hindstanǵa teńiz jolin ashıw maqset etiwgen edi. Biraq 1500-jılda Braziliya arqalına barıp túsiwdi hám sonday etip Braziliya jańalıq ashıldı. Bul, itimal, tosınarlı jańa ashılıw bolıp tabıladı, biraq shamalarǵa kóre, Portugaliyalıqlar [[Braziliya]]dıń bar ekenligin jasırınsha biliwgen hám ol Tordesilyas sızıǵında jaylasqan&lt;ref name=&quot; McAlister75&quot; &gt;{{harvnb|McAlister|1984|p=75}}&lt;/ref&gt;. Kabral Portugaliya patshaına bul jańa aymaqlardı Portugaliya múlkine aylandırıwdı usınıs etdi hám 1501-jıl hám 1503-jıllarda eki jańa ekspediciyalardı ámelge asırdı. Bul aymaqta úlken muǵdarda orman hám putaqshalar tapildi, biraq altın hám gúmis tabilǵan zatlıǵi portugallarni itibarın taǵı Hindstanǵa qaratıwına sebep boldı&lt;ref name=&quot; McAlister76&quot; &gt;{{harvnb|McAlister|1984|p=76}}&lt;/ref&gt;.[[1502-jıl]]de Hind okeanınıń keń aymaǵında sawda húkimranlıǵın qolǵa alıw, Portugaliya imperiyasining sawda kemelerin qaraqshılar hám raxip mámleketlerden qorǵaw ushın kartaz litsenziyalaw sistemasın jarattı&lt;ref name=&quot; DiffieWinius274, 320 -323&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|pp=274, 320 -323}}&lt;/ref&gt;.

Tristau de Kunya hám Afonso de Albukerke komandirligi astındaǵı portugal flotı [[Qızıl teńiz]]ga kiraverishdagi Sokotrani [[1506-jıl]]de hám [[Maskat]]ni [[1507-jıl]]de basıp aldı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www. keralatourism. org/destination/thangasseri-kollam/296|title=Thangasseri, Kollam, Dutch Quilon, Kerala|website=Kerala Tourism}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Abeyasinghe2&quot; &gt;{{harvnb|Abeyasinghe|1986|p=2}}&lt;/ref&gt;. Ormuzni jawlap alıw eta almagach, olar Hind okeanına hám odan keyingi jerlerde sawda etiwdi qadaǵan etiw strategiyasına ámel qılıwdi&lt;ref name=&quot; Disney2009 b128&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|p=128}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; DiffieWinius233, 235&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|pp=233, 235}}&lt;/ref&gt;.[[Madagaskar]] Cunha tárepinen bólekan izertlew etilgen hám Mavrikiy bolsa Cunha hám Albuquerque tárepinen ashılǵan&lt;ref name=&quot; Macmillan11&quot; &gt;{{harvnb|Macmillan|2000|p=11}}&lt;/ref&gt;. Sokotra qolǵa kiritilgennen keyin, Cunha hám Albuquerque bólek jumıs alıp bardi. Cunha sawda maqsetlerinde Hindstan hám Portugaliya arasında sayaxat etken bolsa, Albuquerque Almeydaning úsh jıllik kepilligi tawsılǵanınan keyin gubernator lawazımın iyelew ushın Hindstanǵa bardı. Biraq Almeyda hákimiyattı tapsırıwdan bas tartdı hám tez arada Albuquerqueni úy qamog'iga aldı hám onda 1509 -jılgacha qaldı&lt;ref name=&quot; DiffieWinius237-239&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|pp=237-239}}&lt;/ref&gt;.

Manuel I Almeydadan Perishteka hám Shri-Lankadagi aymaqlardı jáne de tolıq úyreniwdi soraǵan bolsa -de, Almeyda bunıń ornına Hindstannıń batıs bólegine, atap aytqanda, Gujarat sultanlıǵına itibar qaratıwdı kerek dep taptı. Sebebi Almeydaning regiondaǵı sawdagerler basqa jaylarǵa salıstırǵanda kóbirek kúshke iye ekenliginen shubhaları bar edi.[[Mamluklar|Mamluk sultanligi]] sultanı Al-Eń ullı Qansuh al-Gavri hám Gujarat sultanlıǵı Chaul portında portugal kúshlerine hújim etdi, nátiyjede Almeydaning balası bul urısda opat etdi. Buǵan juwapan portugallar 1509 -jılda Diu teńizindegi jangda Mamluklar hám Gujaratlar flotların tar-mor qılıwdi&lt;ref name=&quot; Disney2009 b128-29&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|pp=128-129}}&lt;/ref&gt;.

Almeydaning dáslepki urınısları menen bir qatarda, Manuel I jáne onıń Lissabondagi keńesi hákimiyattı Hind okeanında bólistiriwge háreket etip, ush jónelisti jarattı : Albuquerque [[Qızıl teńiz]]ga, Diogo Lopes de Sequeira Perishteka sultanı menen shártlesiwge erisiw ushın Qublası -Arqa Aziyaǵa, Xorxe de Aguiar, keyin bolsa Duarte de Lemos [[Jaqsı úmit burni]] hám Gujarat ortasındaǵı aymaqǵa jiberildi&lt;ref name=&quot; DiffieWinius245-247&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|pp=245-247}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Subrahmanyam67-83&quot; &gt;{{harvnb|Subrahmanyam|2012|pp=67-83}}&lt;/ref&gt;.
&lt;gallery widths=&quot;200 px&quot; heights=&quot;200 px&quot;&gt;
 File:A partida de Vasco da Gama para a Índia em 1497.jpg|1497-jılda [[vasco de Gama]]dıń [[Hindstan]]ga jo'nab ketiwi
 File:Portuguese_discoveries_and_explorationsV2en.png|Portugaliya jańa ashılıwları hám izertlewleri: birinshi jetip kelgen jayları hám sáneleri; Portugaliyanıń tiykarǵı tatımlıq sawda jolları (kók)
 File:Portuguese Carracks off a Rocky Coast.jpg|Santa-Katarina do Monte Sinay sawda kemesi. Portugal Armadasining qudıreti hám kúshiniń úlgisi edi.
 File:Codice Casanatense Portuguese Nobleman.jpg|XvI asirdegi portugal zodagonining Hindstan daǵı mulozimlar menen Filei
 &lt;/gallery&gt;

==== Aziya, Afrika hám Hind okeanında teńiz sawdası ====
===== Goa, Perishteka hám Qublası -Arqa Aziya =====
[[File:Asia_oceania_anonymous_c1550.jpg|thumb|upright=1.35|XvI hám XvII ásirlerde orayı [[Goa]] bolǵan Arqa Portugaliya imperiyasi (Estado de Índia) ]]
[[1509-jıl]] aqırına kelip,[[vasco de Gama]] Hindstanǵa joldı jańalıq ashqannan keyin, Albuquerque paytaxtı [[Goa|Eski Goa]] bolǵan [[Tómen-Hindstan]]dıń vice-korolı boldı&lt;ref name=&quot; Disney2009 b129&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|p=129}}&lt;/ref&gt;. Almeydadan ayrıqsha bolıp esaplanıw, Albuquerque teńiz flotın bekkemlew, sonıń menen birge, korollıǵılıq máplerine kóbirek xizmet etiw menen shuǵıllangan&lt;ref name=&quot; DiffieWinius238&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=238}}&lt;/ref&gt;. Onıń birinshi maqseti Kerala hám Gujarat ortasındaǵı qorǵaw qorǵanı retinde strategiyalıq jaylasıwı, sonıń menen birge, arab atların import qılıwda zárúrligi sebepli [[Goa]]ni jawlap alıw etiw edi&lt;ref name=&quot; Disney2009 b128-29&quot; /&gt;.

1510 -jılda Bijapur sultanlıgınan Goaning qolǵa alınıwına tez arada bijapurilar qarsı shıqtı, biraq hindu jeke menshikdori Timoji járdemi menen sol jıldıń 25-noyabrinde qala portugallar tárepinen qayta qolǵa alındı&lt;ref name=&quot; Shastry34-45&quot; &gt;{{harvnb|Shastry|2000|pp=34-45}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Disney2009 b130&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|p=130}}&lt;/ref&gt;. Goa qalasında Albuquerque [[1510-jıl]]de [[Hindstan]]de birinshi portugal teńgesin ashtı&lt;ref name=&quot; deSouza220&quot; &gt;{{harvnb|de Souza|1990|p=220}}&lt;/ref&gt;. Ol Portugaliyalıq kóshpelinchilarni jergilikli hayallarǵa úyleniwge shaqırıq etdi, Áwliye Ketrin húrmetine shirkew qurdi hám hindlarning sıyınıwxonalarini qorǵaw hám salıq talapların kemeytiw arqalı jergilikli hindlar menen baylanıs ornatıwǵa háreket etdi&lt;ref name=&quot; Disney2009 b130&quot; /&gt;. Portugallar qubla Hindstan daǵı [[vijayanagar|vijayanagar imperiyasi]]menen dos sıpatında baylanıslardı saqlap qalǵan&lt;ref name=&quot; Mehta291&quot; &gt;{{harvnb|Mehta|1980|p=291}}&lt;/ref&gt;.

[[1511-jıl]] aprel ayında Albuquerque sol dáwirdiń eń iri tatımlıqlar bazarı bolǵan Malayziya daǵı [[Perishteka]]ga júzip keldi&lt;ref name=&quot; Ricklefs23&quot; &gt;{{harvnb|Ricklefs|1991|p=23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Kratoska2004 p98&quot; &gt;{{harvnb|Kratoska|2004|p=98}}&lt;/ref&gt;. Sawdada tiykarınan gujaratilar ústinlik etken bolsa -de, túrkler, parsılar, armanlar, tamillar hám efiopiyalılar sıyaqlı basqa gruppalar da sawda etiwgan&lt;ref name=&quot; Kratoska2004 p98&quot; /&gt;. Albuquerque tatımlıqlar sawdasında musulmanlar hám venetsiyaliklarning tásirine tosqınlıq jasaw hám Lissabon tásirin asırıw ushın Perishtekani ózine boysundirishni joba etdi&lt;ref name=&quot; Gipouloux2011 p301-302&quot; &gt;{{harvnb|Gipouloux|2011|pp=301-302}}&lt;/ref&gt;. 1511-jıldıń iyuliga kelip Albuquerque Perishtekani iyelep aldı hám Antonio de Abreu hám Fransisko Serraoni ([[Ferdinand Fmagellan]]menen birge) Indoneziya arxipelagini úyreniw ushın jiberdi&lt;ref name=&quot; Newitt2005 p78&quot; &gt;{{harvnb|Newitt|2005|p=78}}&lt;/ref&gt;.
[[File:Iberian_mare_clausum_claims.svg|thumb|Jańa ashılıwlar dáwirinde iberiyaning aymaqlarǵa xalıq aralıq dawa huqıqı. Afonso de Albuquerquening Hind okeanın qorshap alıw strategiyası kórsetilgen.]]
Perishteka yarım atawı Portugaliyanıń [[Qıtay]] hám [[Qublası-Arqa Aziya]]menen sawda-satıq jumısları keńeyiwi ushın strategiyalıq bazaǵa aylandı. Qalanı qorǵaw ushın ''A Famosa'' dep atalǵan kúshli dárwaza qurıldı hám bul dárwaza búgin de saqlanıp qalınǵan&lt;ref name=&quot; Ooi2009 p202&quot; &gt;{{harvnb|Ooi|2009|p=202}}&lt;/ref&gt;. Siamlarning Perishteka boyınsha maqsetlerin bilip, Albuquerque tezlik penen Duarte Fernandesni Siam patshalıǵına (zamanagóy Tailand ) diplomatik missiyaga jiberdi, ol bul korollıǵılıqtaǵı birinshi evropalıq bolıp, eki korollıǵılıq ortasında dos sıpatında munasábetler hám sawda baylanıslardı ornatdi&lt;ref name=&quot; Lach520 -521&quot; &gt;{{harvnb|Lach|1994|pp=520 -521}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania by Barbara A. West. Infobase Publishing, 2009.p. 800}}&lt;/ref&gt;.
Portugaliya imperiyasi qublaǵa qaray jıljıdı hám 1512-jılda Timor jańalıq ashıldı. Xorxe de Meneses 1526 -jılda [[Jańa Gvineya]]ni jańalıq ashıp, onı „Papua atawı“ dep at berdi&lt;ref name=&quot; QuanchiRobson2005&quot; &gt;{{kitap deregi| last1=Quanchi| first1=Max| last2=Robson| first2=John| title=Historical Dictionary of the Discovery and Exploration of the Pacific Islands| url=https://books.google. com/books? id=FUwDzM94 jGUC| year=2005| publisher=Scarecrow Press| isbn=978-0-8108-6528-0| page=xliii}}&lt;/ref&gt;. 1517-jılda João de Silveira [[Chittagong]]&lt;ref&gt;{{de Silva Jayasuriya, p. 86}}&lt;/ref&gt; flotına komandirlik etdi hám 1528-jılǵa kelip portugallar Chittagongda óz húkimranlıǵın ornatdilar&lt;ref name=&quot; Harris225&quot; &gt;kitap deregi|last=Harris|first=Jonathan Gil|title=The First Firangis|url=https://books.google. com/books? id=Y4 i7 BwAAQBAJ&amp;pg=PT225|year=2015|publisher=Aleph Book Company|isbn=978-93-83064-91-5|page=225}}&lt;/ref&gt;.
===== Qıtay hám Yaponiya =====
[[File:Macau Trade Routes.png|upright=1.35|thumb|Portugallarning [[Yaponiya]]dıń [[Nagasaki]] qalasına saparı.]]
Rimlikler [[Kishi Aziya]] arqalı qurǵaqlıqta Qıtayǵa birinshi jetip keliwgen bolsa, Jorge Alvares teńiz arqalı bul mámleketke jetip kelgen dáslepki evropalıq boldı&lt;ref&gt;{{kitap deregi| last1=Twitchett| first1=Denis Crispin| last2=Fairbank| first2=John King| title=The Cambridge History of China| year=1978| isbn=978-0-521-24333-9| page=336}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Edmonds2002&quot; &gt;{{kitap deregi| editor-last=Edmonds| editor-first=Richard L.| title=China and Europe Since 1978: A European Perspective| url=https://books.google. com/books? id=mXoFscQ2 QwsC| date=September 2002| publisher=Cambridge University Press| isbn=978-0-521-52403-2| page=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Ward2008&quot; &gt;kitap deregi| last=Ward| first=Gerald W. R.| title=The Grove Encyclopedia of Materials and Techniques ın Art| url=https://books.google. com/books? id=mkJfbdTS--UC| year=2008| publisher=Oxford University Press| isbn=978-0-19 -531391-8| page=37}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Gleason2007&quot; &gt;kitap deregi| last=Gleason| first=Carrie| title=The Biography of Tea| url=https://books.google. com/books? id=o-54 TjlhrfIC| year=2007| publisher=Crabtree Publishing Company| isbn=978-0-7787-2493-3| page=12}}&lt;/ref&gt;. Ol sonıń menen birge [[Hong Kong]]ni jańalıq ashqan dáslepki evropalıq sayaxatshıdir&lt;ref&gt;{{Hong Kong &amp; Macau 14 By Andrew Stone, Piera Chen, Chung Wah Chow Lonely Planet, 2010.pp. 20 -21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Hong Kong &amp; Macau By Jules Brown Rough Guides, 2002.p. 195}}&lt;/ref&gt;. Hindstan Estadosining vice-korolı Albuquerque Evropalıqlardıń jergilikli xalıq menen sawda baylanısların jolǵa qoyıw ushın Rafael Perestreloni Qıtayǵa jo'natdi&lt;ref&gt;{{Web deregi| url=http://algarvedailynews. com/features/history/4372-tne-portuguese-ın-the-far-east| title=Tne Portuguese ın the Far East| publisher=Algarvedailynews. com| access-date=2013-04-18| url-status=dead| archive-url=https://web. archive. org/web/20130130144843/http://algarvedailynews. com/features/history/4372-tne-portuguese-ın-the-far-east| archive-date=2013-01-30 ]] Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130130144843/http://algarvedailynews. com/features/history/4372-tne-portuguese-ın-the-far-east| date=2013-01-30 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www. china. org. cn/english/culture/119676. htm|title='Portugal's Discovery ın China' az waqıt Display|website=www. china. org. cn}}&lt;/ref&gt;.
[[File:Macau oldmap.jpg|thumb|left|[[1639-jıl]]dagi Portugaliya koloniyası Makao yarımatawınıń Filei]]

Qıtay sawda portların Portugaliyanıń óz mápleri ushın kúsh menen ashıwǵa háreketi eki mámleket ortasında jangga alıp keldi hám Tamãodagi Tunmen jangida portugallar [[Min (úrim-putaq )|Min]]larda jeńiliwge dus keldiler.[[1521-jıl]]de Lantau atawı daǵı Sincouwaan jangida portugallar 2 kemasini joǵatdılar. Sonıń menen birge [[1548-jıl]]da Dongshan yarımatawı qasındaǵı Shuanyudaa bolıp ótken jangda taǵı 2 kemeleri joǵatildi hám kóplegen portugallar Qıtaylıqlar tárepinen qolǵa alındı.[[1549-jıl]] Galeote Pereira hám portugallarning eki kemesi iyelendi. Bul sawashlar dawamında [[Min (úrim-putaq )|Min]]lar jeńiliwge dus kelgen portugallardan qural -qurallardı iyelep aldılar, keyin olar Qıtayda ǵalabalıq islep shıǵarıla baslandı. Portugallar keyin Qıtayǵa tınısh jol menen qaytıp keliwdi hám Luso-Qıtay shártlesiwi (1554) shártnaması qol qoyıldı. Portugallar Luso-Qıtay shártlesiwinde Franklar ornına ózlerin Portugaliyalıqlar atı menen tanıstırdılar hám Minlarga hár jılı júzlegen gúmis lyanlardı (pul birligi) berip, Qıtaydan Makaonı sawda noqatı retinde kireyge aldı&lt;ref&gt;{{p. 343-344, Denis Crispin Twitchett, John King Fairbank,[https://books.google. com/books? id=tvhvh6 ibLJcC&amp;lpg=PA344&amp;dq=Leonel%20 de%20 Sousa%20 Macau&amp;pg=PA344#v=onepage&amp;q=Leonel%20 de%20 Sousa%20 Macau&amp;f=false The Cambridge history of China, volume 2; volume 8], Cambridge University Press, 1978, ISBN|0-521-24333-5}}&lt;/ref&gt;.
Biraq waqıt ótip eki mádeniyat ortasındaǵı dáslepki uyqaslıqqa qaramay, kóp ótpey, bir-birine salıstırǵanda túsinbewshilik, dinge berilgenlik hám hátte dushpanlıq ta payda bola basladı&lt;ref name=&quot;smithsonianmag.com&quot;&gt;{{Web deregi |url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/portugal_exhibit.html |bet=When Portugal Ruled the Seas &amp;#124; History &amp; Archaeology &amp;#124; Smithsonian Magazine |publisher=Smithsonianmag.com |access-date=2013-04-18 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121225010332/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/portugal_exhibit.html |archive-date=2012-12-25 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20121225010332/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/portugal_exhibit.html |date=2012-12-25 }}&lt;/ref&gt;. Portugaliyalıq teńizshi Simão de Andrade óziniń qaraqshılıq iskerligi, Qıtay kemelerin wayran etiwi, Qıtaylıq hámeldarǵa hújimi hám Qıtaylıqlardı urlawı sebepli Portugaliyanıń Qıtay menen munasábetlerine suwıqshılıq keltirdi. Andrade Tamao atawı daǵı qorǵanda edi. Qıtaylıqlar Simão Qıtaylıq ul hám qızlardı kewilge tiyiwlaganini dawa qılıwdi&lt;ref name=&quot; Jesus5&quot; &gt;{{harvnb|Jesus|1902|p=5}}&lt;/ref&gt;. Qıtaylıqlar Portugaliyalıqlardı quwıp shıǵıwǵa hám Tamaoni qaytarıp alıw ushın Portugaliyalıq karavellarga qarsı arzımas áskerdi jiberdiler. Nátiyjede, Qıtaylıqlar kóplegen portugallarni óltirilishini hám olardı teńizge quwıp shıǵıw haqqında pármandi járiyaladılar&lt;ref name=&quot; Dodge226&quot; &gt;{{harvnb|Dodge|1976|p=226}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Whiteway339&quot; &gt;{{harvnb|Whiteway|1899|p=339}}&lt;/ref&gt;.
Bintan sultanı Tóbeas Pires qol astında bir neshe Portugaliyalıqtı qamawǵa alǵannan keyin, Qıtaylıqlar 23 portugallikni óltirdiler hám qalǵanların qamaqxanaǵa tasladılar, olar jaman, geyde ólimli sharayatlarda yashadılar. Keyin Qıtaylıqlar 1545 hám 1549 -jıllarda Qıtaylıqlardı ǵázeplentirgen portugallarning qıraq boylap keń kólemli hám zıyanlı qaraqshılıqları sebepli Ningbo hám Fujian sawda noqatlarında jasawshı portugallarni ǵalabalıq oba etdilar&lt;ref name=&quot; Dodge226&quot; /&gt;. Bul dáwirde portugal qaraqshıları yaponlardan keyin ekinshi orında turardı. Biraq keyinirek portugallar Qıtay kemelerin talashni toqtatdilar hám eki ortada sawda júrgiziw taǵı basladı. 1557-jılda Qıtay húkimeti Portugaliyalıqlarǵa [[Makao]]de jaylasıwǵa ruqsat berip,[[Qıtay]],[[Yaponiya]],[[Goa]] hám [[Evropa]] ortasında tovarlar sawdası bazasın jarattı&lt;ref name=&quot; Dodge226&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot; Disney2009 b175, 184&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|pp=175, 184}}&lt;/ref&gt;.

===== Tatımlıqlar atawları (Maluku) hám Saragosa shártnaması =====
[[File:Attributed_to_Kano_Sanraku_-_Important_Cultural_Property_Namban_Screens_-_Google_Art_Project2.jpg|thumb|320 px|Portugaliya Yaponiya hám Qıtay menen sawda jolların ornatǵan birinshi Evropa mámleketi boldı. Yaponiya ekspediciyasında Portugaliya kemelerindegi ekipajlarning zárúrli bólegi hind nasroniylari edi]]
Portugallarning Aziyadaǵı ekspediciyaları basqalarda da úlken qızıǵıwshılıq oyatdı.[[1521-jıl]][[Ferdinand Fmagellan]][[Filippin]]ga keldi hám [[Ispaniya imperiyasi]] múlki dep járiyaladı&lt;ref&gt;{{kitap deregi|title=Interracial Intimacy ın Japan|first=Gary P.| last=Leupp|publisher=[[Continuum International Publishing Group]]| year=2003|isbn=978-0-8264-6074-5|page=35}}&lt;/ref&gt;.[[1525-jıl]]de Charlz v Molukka atawların koloniya qılıw ushın ekspediciya jiberdi hám bul aymaq Tordesillas shártnaması aymaǵında jaylasqanlıǵın dawa etdi, sebebi shıǵısda hesh qanday shegara joq edi. García Jofre de Loaísa ekspediciyası Molukkaga jetip bardı. Biraq portugallar Ternate qasında óz húkimranlıǵın ornatǵan edi hám eki mámleket bul aymaqlar ushın on jıllar dawamında urıslar alıp bardi. 1529 -jılda Saragosa shártnaması menen Molukkani [[Portugaliya]]ga,[[Filippin]]ni bolsa [[Ispaniya imperiyasi|Ispaniya]]ga beriw tuwrısında qarar qabıllandı&lt;ref name=&quot; Ooi2004 p1340&quot; &gt;{{harvnb|Ooi|2004|p=1340}}&lt;/ref&gt;. Portugaliyalıqlar 1530 -jıldan Bruney imperiyasi menen úzliksiz sawda etkenler hám Bruney paytaxtın tas diywal menen oralǵan dep súwretlewgen.

===== Qubla Aziya, Parsı qoltıqı hám Qızıl teńiz =====
[[File:Bahrain_Fort_1.jpg|thumb|left|Portugal qorǵanı,[[Paydayn]]dagi eń jaqsı saqlanıp qalǵan qorǵanlardan biri]]
Portugaliya imperiyasi Ajuran imperiyasi hám Osmanlı imperiyasi menen tatımlıqlar sawdasın baqlaw ushın gúresip, Parsı qoltıqına qáwip sola basladı. 1515-jılda Afonso de Albuquerque Parsı qoltıqınıń basında jaylasqan Huvala mámleketin bo'ysundirib, onı Portugaliya vassaliga aylantırdı. Biraq [[Adan (qala )|Adan]] sol jılı Albuquerquening hújimlerine, sonıń menen birge 1516 -jılda Lopo Soares de Albergarianing hújimlerine qattı qarsılıq kórsetdi.[[1521-jıl]]de Anto'nio Correia basshılıǵındaǵı ásker Jabrid patshası Muqrin ibn Zomilni jeńiliske ushıraǵan etip, Paydaynni iyelep aldı&lt;ref&gt;{{Juan Cole, Sacred Space and Holy War, IB Tauris, 2007 p. 37}}&lt;/ref&gt;. Portugallar keyingi júz jıllar dawamında Parsı qoltıqınıń qubla bóleginde húkimranlıq etdiler. 1497-jıldan beri [[Lissabon]]ni [[Goa]]menen baylanıstıratuǵın úzliksiz teńiz jolı menen Mozambik atawı strategiyalıq portqa aylandı hám onda São Sebastião qorǵanı hám emlewxana qurıldı. Azor atawları quramına kiretuǵın Armada atawları Lissabonga ketetuǵın kemeler qawipsizligin támiyinlagan&lt;ref name=&quot; O'Flanagan125&quot; &gt;{{harvnb|O'Flanagan|2008|p=125}}&lt;/ref&gt;.

1534-jılda Gujarat [[Boburiylar]], Chitor hám Manduning Rajput shtatları tárepinen hújimge dus keldi. Gujarat sultanı Bahodurshoh portugallar menen mámleketin kóp aymaǵın basqa hind mámleketlerinen qaytarıp alıw ushın Basseyn shártnamasın imzolab, óz-ara birlespe tuzdi. Bunıń ornına ol Daman, Diu, Mumbay hám Basseyndi portugallarga berdi. Sonıń menen birge, ol bojlarni tólew hám at sawdasına ruqsat beriw ushın Qızıl teńizge jo'naydigan hám Basseyn arqalı ótetuǵın Gujarati kemeleriniń sawdasın tártipke saldı&lt;ref name=&quot; Pearson1976 pp74-82&quot; &gt;{{harvnb|Pearson|1976|pp=74-82}}&lt;/ref&gt;.[[Boburiylar|Boburiy]] húkimdarı [[Humoyun]] Batırǵa qarsı urısda tabıs qazanganidan keyin, portugallar menen shártlerdi tastıyıqlaw ushın basqa shártnama imzoladi hám Diuda qorǵan qurılısına ruqsat berdi. Oradan kóp ótpey Humoyun itibarın basqa tárepke qaratdı hám gujaratlar Osmanlılar menen birlespe tuzib, Diu ústinen qadaǵalawdı tiklab, qorǵandı qamal etdiler. 1538 hám 1546 -jıllardaǵı eki áwmetsiz qamal Osmanlılardıń maqsetlerine shek qoydı, bul regiondaǵı Portugaliya gegemonligini tastıyıqlandi&lt;ref name=&quot; Pearson1976 pp74-82&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot; Malekandathil116 -118&quot; &gt;{{harvnb|Malekandathil|2010|pp=116 -118}}&lt;/ref&gt;, sonıń menen birge, portugallar [[Boburiylar]]den ústinlikke iye boldı&lt;ref name=&quot; Mathew138&quot; &gt;{{harvnb|Mathew|1988|p=138}}&lt;/ref&gt;. Biraq,[[Osmanlılar imperiyasi|Osmanlılar]] 1541-jılda [[Qızıl teńiz]] hám [[Sinay yarım atawı]]de, 1546 hám 1552-jıllarda [[Parsı qoltıǵı]]nıń arqa regioninde portugallarning hújimlerine qarsı gúresdilar&lt;ref&gt;{{kitap deregi|first1=Mesut|last1=Uyar|first2=Edward|last2=J. Erickson|title=A Military History of the Ottomans: From Osman tap Atatürk|publisher=ABC-CLIO| year=2003|isbn=0275988767|url=https://books.google. com/books? id=JgfNBKHG7 S8 C&amp;pg=PA76 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{D. João de Castro [http://www. columbia. edu/itc/mealac/pritchett/00 generallinks/kerr/vol06 chap03 sect01 to05. html ''The voyage of Dán Stefano de Gama from Goa tap Suez, ın 1540, with the intention of Burning the Turkish Galleys at that port''] (volume 6, Chapter 3, eText) }}&lt;/ref&gt;.

===== Sahra Kábirden qubladaǵı aymaqlar =====
[[File:Saint Francis Xavier taking leave of King John III (1635) - José Avelar Rebelo.png|thumb|Áwliye Francis Xavier Portugaliya patshası Ioann III den Aziyaǵa missionerlik ekspediciyasın uyushtirishga ruqsat soranıp atır]]
[[Efiopiya]]menen bir qatar uzaq múddetli baylanıslardan keyin, Portugaliya elshixonasi 1520 -jılda Rodrigo de Lima basshılıǵındaǵı Efiopiya (Efiopiyalıiston) patshalıǵı menen baylanıs ornattı&lt;ref name=Abir86&gt;Abir, p. 86&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Appiah; Gates, p. 130&lt;/ref&gt;. Tez arada olardıń baylanısları óz-ara birlespe dúziwge shekem bardı&lt;ref&gt;{{Chesworth; Thomas p. 86}}&lt;/ref&gt;. Portugaliya hám Efiopiya aymaqlarındaǵı túrklerdiń aldınǵa jılısıwı qáweteri de olardıń birlespeinde rol oynadi&lt;ref name=Abir86/&gt;&lt;ref&gt;{{Newitt (2004), p. 86}}&lt;/ref&gt;. Adal sultanlıǵı [[1529-jıl]]de Shimbra Kure jangida Efiopiyalıqlardı jeńiliske ushıraǵan etdi hám islam dini regionda jáne de tarqaldı. Portugaliya patsha Gelawdewosga portugal askarlari hám mushketlari menen járdem berdi. Osmanlılar Adal sultanlıǵına askarlar menen járdem bergen bolsalar -de, 1543-jılda vayna Daga jangida Adali sultan Ahmad ibn Ibrohim al-G'oziy opat etkeninen keyin, Adal-Osmanlı qospa áskerleri chekindi&lt;ref&gt;{{Black, p. 102}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Stapleton2013 p121&quot; &gt;{{harvnb|Stapleton|2013|p=121}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cohen, pp. 17-18}}&lt;/ref&gt;.

===== Missionerlik ekspediciyaları =====
1542-jılda iyezuit missioneri Francis Xavier Portugaliya patshası Ioann III tapsırig'iga qaray Apostol nunsiaturasiga juwapker bolǵan [[Goa]]ga keldi. Áyne sol waqıtta Francisco Zeimoto, Anto'nio Mota hám basqa sawdagerler birinshi ret Yaponiyaǵa óz saparların ámelge asırıp atır edi. Bul sayaxatda bolǵanın dawa etken Fernão Mendes Pintoning sózlerine kóre, olar Tanegashimaga jetip keliwgen, onda jergilikli xalıq o'qotar qurallardan tańlanıwda qalǵan. Keyinirek bul qurallar Yaponiyada ǵalabalıq túrde islep shıǵılǵan&lt;ref name=&quot; Pacey1991&quot; &gt;{{kitap deregi| last=Pacey| first=Arnold| title=Technology ın World Civilization: A Thousand-year History| url=https://archive. org/details/technologyinworl0000 pace| url-access=registration| year=1991| publisher=MIT Press| isbn=978-0-262-66072-3}}&lt;/ref&gt;.[[1570-jıl]]ga kelip portugallar Yaponiya portınıń bir bólegin satıp aldılar, onda olar [[Nagasaki]] qalasınıń kishi bir bólegine tiykar salındılar&lt;ref&gt;{{Yosaburō Takekoshi, „The Economic Aspects of the History of the Civilization of Japan“, [[ISBN|0-415-32379 -7]]. }}&lt;/ref&gt; hám qala [[Qıtay]] hám [[Evropa]]menen úshmúyeshlik sawdada Yaponiyanıń tiykarǵı sawda portına aylandı&lt;ref name=&quot; Disney2009 b195&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|p=195}}&lt;/ref&gt;.

Óz sawdasın Evropa hám Aziya básekichilaridan qorǵaw etken Portugaliya tekǵana Aziya hám Evropa ortasındaǵı sawdada, bálki [[Hindstan]],[[Indoneziya]],[[Qıtay]] hám [[Yaponiya]] sıyaqlı Aziya hám Afrikanıń túrli regionları ortasındaǵı sawdada da ústinlik etdi. Iyezuit missionerlari portugallarga ergashib, rim katolik dinin Aziya hám Afrikada kúsh hám zorlıqshılıq menen jayıwǵa háreketlerdi aparıwdi&lt;ref name=&quot; BethencourtCurto262-265&quot; &gt;{{harvnb|Bethencourt|Curto|2007|pp=262-265}}&lt;/ref&gt;.
==== Amerikada kolonizatorlik háreketleri ====
[[File:Capitanias.jpg|thumb|left|Braziliyanıń 15 áwladdan áwladqa miyraslar qalatuǵın koloniyalarini kórsetetuǵın 1574-jıldaǵı karta]]
===== Kanada =====
Tordesillas shártnamasına tiykarınan patshalar Manuel I, Ioann III hám Sebastian basshılıǵındaǵı Portugaliya imperiyasi Arqa Amerikada da aymaqlıq huqıqlarǵa dawa etdi. Sol maqsette, 1499 hám 1500-jıllarda João Fernandes Lavrador Grenlandiya hám Kanadanıń arqa Atlantikalıq qurǵaqlıqların úyrendi&lt;ref name=&quot; DiffieWinius464&quot; &gt;{{harvnb|Diffie|Winius|1977|p=464}}&lt;/ref&gt;. Keyinirek, 1500—1501 hám 1502-jıllarda ájaǵa -úke Gaspar hám Miguel Corte-Real Kanadanıń Newfoundland hám Labrador provinsiyalari hám Grenlandiyanı izertlew etip, bulmanlardı Portugaliya múlki dep dawa qılıwdı.[[1506-jıl]]de patsha Manuel I Newfoundland arqalında balıq tutıw ushın salıq ámeldegi etdi. Shama menen 1521-jılda João Alvares Fagundesga Sent-Lorens qoltıqınıń ishki atawlarına qayırqomlıq huqıqı berdi hám sonıń menen birge, balıq tutıw ushın tiykar bolıp xizmet etiwi ushın Keyp Breton atawında xalıq punkti jarattı. Jergilikli xalıq hám básekiles Evropa balıqchiliklarining bul aymaqlarda turaqlı qalıw ushın jańa qalalar payda bolıwına tosqınlıq etdi hám bes jıldan keyin bul aymaqlar tark etildi. Keyingi yarım ásir dawamında Newfoundlandda xalıq punktlerin shólkemlestiriwge bolǵan bir neshe urınıslar da áwmetsizlikke dus keldi&lt;ref name=&quot; Disney2009 a116&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 a|p=116}}&lt;/ref&gt;.

===== Braziliya =====
Kabral [[Braziliya]]ni jańalıq ashqannan keyin,[[Fransiya]] bul aymaq ushın Portugaliga básekishige aylandı. 1503-jılda Gonçalo Coelho komandirligi astındaǵı ekspediciya Braziliya arqalında fransuzlarning hújimleri haqqında xabar berdi,&lt;ref name=&quot; HerringHerring214&quot; &gt;{{harvnb|Herring|Herring|1968|p=214}}&lt;/ref&gt; hám fransuz teńiz izertlewshisi Bınat Paulmier de Gonneville bir jıldan keyin Braziliya qublaında baylanıs ornatǵannan keyin ''brazilwood'' ushın sawda etdi&lt;ref&gt;{{Metcalf (2006 ), p. 60}}&lt;/ref&gt;.[[Arqa Amerika]] arqalı boylap Francis I qáwenderlik etken ekspediciyalar Tordesillas shártnamasın tuwrıdan-tuwrı buzdi&lt;ref name=&quot; PickettPickett14&quot; &gt;{{harvnb|Pickett|Pickett|2011|p=14}}&lt;/ref&gt;. 1531-jılǵa kelip, fransuzlar Braziliya jaǵaındaǵı aral qasında sawda postini qurdilar&lt;ref name=&quot; PickettPickett14&quot; /&gt;.
[[File:Philip_II%27s_realms_in_1598.png|upright=1.35|thumb|[[1598-jıl]] Portugaliya hám Ispaniya patshası Philip II waqtında Iberiya birlespei]]
Fransuzlarning Braziliyada aǵash kontrabandasining kúsheytiwi João III ni bul aymaqtı ishkerilew basıp alıwǵa háreket etiwge májbúr etdi&lt;ref name=&quot; Marley2008 p76&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|p=76}}&lt;/ref&gt;.[[1531-jıl]]de Martım Afonso de Sousa jáne onıń úkesi Pero Lopes basshılıǵındaǵı korollıǵılıq ekspediciyası pútkil Braziliya qurǵaqlıqların qorǵaw, fransuzlarni aymaqtan aydalıw hám birinshi koloniya qala — 1532-jılda San-visenteni jaratıw ushın jo'nab kettilar&lt;ref name=&quot; Marley2008 pp76 -78&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|pp=76 -78}}&lt;/ref&gt;. Sousa bir jıl ótkennen, Hindstan gubernatori bolıw ushın paytaxt [[Lissabon]]ga qaytıp keldi hám hesh qashan Braziliyaǵa qaytıp barmadi&lt;ref name=&quot; DeOliveira254&quot; &gt;{{harvnb|de Oliveira Marques|1972|p=254}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Marley2008 p78&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|p=78}}&lt;/ref&gt;. Fransuz hújimleri Portugaliyalıqlardıń Atlantikalıq okeanı boylap portugal kemelerine hújim qılıwdı toqtatıw ushın fransuzlarga pul tólegeninen keyin, málim dárejede tóqtadı, biraq hújimler 1560 -jıllarda da mashqala bolıp qolaverdi&lt;ref name=&quot; Marley2005 pp694-696&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2005|pp=694-696}}&lt;/ref&gt;.

Tóbeé de Sousa 1549 -jılda „Barlıq ázizler qoltıqi“de [[Braziliya]]dıń paytaxtı [[Salvador]]ni qurdi&lt;ref name=&quot; Mahoney246&quot; &gt;{{harvnb|Mahoney|2010|p=246}}&lt;/ref&gt;. De Sousaning 1000 adamlıq ekspediciyası arasında askarlar, jumısshılar hám Manuel de Nobrega basshılıǵındaǵı altı iyezuit bar edi&lt;ref name=&quot; Russell-Wood1968 p47&quot; &gt;{{harvnb|Russell-Wood|1968|p=47}}&lt;/ref&gt;. Iezuitlar Braziliyanı koloniya qılıwda, sonday-aq San-visente hám San-Pauluni iyelewde zárúrli rol oynaydı&lt;ref name=&quot; Ladle185&quot; &gt;{{harvnb|Ladle|2000|p=185}}&lt;/ref&gt;. Iezuit missiyalari menen birge jergilikli xalıq arasına kóplegen kesellik keldi, kesellikler arasında tırıspa hám sheshek gúl da bar edi&lt;ref&gt;{{Metcalf (2005), pp. 36 -37}}&lt;/ref&gt;. Keyinirek, fransuzlar Portugaliya aymaǵı bolǵan Guanabara qoltıqına jaylawdılar, bulman ''Fransiya Antarktidası'' dep at berildi&lt;ref name=&quot; Marley2008 p86&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|p=86}}&lt;/ref&gt;. Portugaliya elshisi Fransiya shabıwılchiligi haqqında xabar beriw ushın Parijǵa jiberilganida, Joao III Mem de Sáni Braziliyanıń jańa general gubernatori etip tayınladi hám Mem de Sá [[1557-jıl]]de Braziliyaǵa jo'nab ketti&lt;ref name=&quot; Marley2008 p86&quot; /&gt;.[[1560-jıl]]ga kelip, Sá jáne onıń kúshleri birlesken [[Gugenotlar]],[[Kalvinizm|Shotlandiya kalvinistlari]] hám qullar kúshlerin Fransiya Antarktikasınan quwıp shıǵıwdı. Biraq olardıń istehkomlari hám awılların jaǵıp jiberganlaridan keyin de tiri qalǵanlar bul jerde jasawda dawam etiwdi. Bul omon qalǵanlar Gloriya qoltıqı, Flamengo plyaji hám Parapapua aymaǵına Tamoio xalqınıń járdemi menen jaylawdilar&lt;ref name=&quot; Marley2008 p90&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|p=90}}&lt;/ref&gt;.

Tamoio Fransiya Antarktidasında jaylasqanınan berli fransuzlar menen birlespeshi bolǵan hám 1560 -jılda fransuzlar jeńiliwge dus kelgenine qaramay, Tamoio ele da qáwip astında edi&lt;ref name=&quot; Treece31&quot; &gt;{{harvnb|Treece|2000|p=31}}&lt;/ref&gt;. Olar 1561 hám 1564-jıllarda portugallarga qarsı eki hújim uyushtirdilar (aqırǵı waqıya fransuzlarga járdem berdi) hám hár birinde derlik tabısqa eristilar&lt;ref name=&quot; Marley2008 pp91-92&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|pp=91-92}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Metcalf (2005), p. 37}}&lt;/ref&gt;. Bul waqıtqa kelip, Manuel de No'brega kásiplesi iyezuit José de Anchieta menen birgelikte Tamoioga hújimler qatnasıwshısına aylandı&lt;ref name=&quot; Treece31&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot; Marley2008 pp91-92&quot; /&gt;. 1565-jıldan 1567-jılǵa shekem Mem de Sá jáne onıń áskerleri Guanabara qoltıqında Fransiya Antarktidasın wayran etiwdi. 1565-jılda Mem de Sá bul aymaqlardı „São Sebastião do Rio de Janeiro“ dep atay basladı&lt;ref name=&quot; Marley2008 p96&quot; &gt;{{harvnb|Marley|2008|p=96}}&lt;/ref&gt; jáne onıń jiyeni Estácio de Sá 1567-jılda [[Rio-de-Janeyro]] qalasına tiykar salındı.[[1575-jıl]]ga kelip Tamoi tolıq bo'ysindirilgandi hám aymaq joq bolıp ketkendi&lt;ref name=&quot; Schwartz1973 p41&quot; &gt;{{harvnb|Schwartz|1973|p=41}}&lt;/ref&gt;.
[[File:Flag of Portugal (1667).svg|thumb|Portugaliya bayraǵina (1667-1706 ). Xv-XIX ásirlerden baslap Portugaliya bayraqlarınıń barlıǵı soǵan uqsas bolǵan.]]
==== Iberiya birlespesi ====
[[1580-jıl]]de Iberiya birlespesi sebepli Portugaliya qońsılas [[Ispaniya imperiyasi]]menen birden-bir monarx húkimranlıǵı astında birlesedi. 1640 -jılda mámleket ǵárezsizlikke eristi. Portugal-Ispaniya birlespesiniń 60 jılı dawamında Portugaliyanıń jańa teńiz kúshi Gollandiya menen Aziya, Afrika hám Lotin Amerikası daǵı koloniyalar ushın eń qızǵın gúreslerdi alıp bardı. Bul gúreslerde portugallar mámleket tárepinen qollap -quwatlanmadi. Ispaniya monarxlari, birinshi náwbette, ispan koloniyalarini qorǵaw hám keńeytiwge itibar qaratdilar&lt;ref name=&quot; Kamen177&quot; &gt;{{harvnb|Kamen|1999|p=177}}&lt;/ref&gt;.

XvI ásir aqırında portugallar úlken kúsh hám kúsh-quwatlı Aziyaǵa barǵan sayın tereńrek kirip barıwda dawam etdilar&lt;ref name=&quot; Boyajian11&quot; &gt;{{harvnb|Boyajian|2008|p=11}}&lt;/ref&gt;.[[Goa]] qalasından muwapıqlastırılgan ekspediciyalar Qubla hám Qublası -Arqa Aziyada Portugaliya tásirin jayıwǵa eristi. Biraq gollandlar menen Aziya aymaqları ushın bolıp ótken kóplegen sawashlarda portugallar jeńiliwge dús keliwi, olardıń Aziyadaǵı tásirin anaǵurlım pasaytirdi. Jeńiliwlerdiń sebeplerinen biri ispan monarxlarning portugallarga járdem bermasliklar esaplanadı&lt;ref name=&quot; Anderson104-105&quot; &gt;{{harvnb|Anderson|2000|pp=104-105}}&lt;/ref&gt;.

Shahzoda Morits Gollandiyanıń ''[[Vest-Indiya]]'' kompaniyası menen bolǵan sawashlarda úlken jeńiliwlerge dus keldi. Nátiyjede, Braziliyada Gollandiya koloniyaları qáliplese basladı. Portugallar San-Tóbee atawı, Altın jaǵa daǵı San-Xorxe-de-Mina qorǵanı hám Luanda qalasın da qoldan shıǵarıwdi&lt;ref name=&quot; BethencourtCurto111, 117&quot; &gt;{{harvnb|Bethencourt|Curto|2007|pp=111, 117}}&lt;/ref&gt;.

Eger birlespe bóleklenip, milliy mámleketshilik tiklenganidan keyin, 1654-jılǵa kelip Portugaliya Braziliya hám Luanda ústinen óz hákimiyattı tikladi&lt;ref name=&quot; Thomas159&quot; &gt;{{harvnb|Thomas|1997|p=159}}&lt;/ref&gt;, biraq Qublası -Arqa Aziyadaǵı dawamıy keńeyiw gollandlar tárepinen toqtatildi. Sonday etip [[1859-jıl]]gi Lissabon shártnamasında imzolangan hújjetke kóre pútkil boshli [[Indoneziya]]den tekgini Shıǵıs Timor portugallar qolında qaldı&lt;ref&gt;{{jurnal deregi| last=Puga| first=Rogério Miguel| author-link=Rogerio Miguel Puga| date=December 2002| title=The Presence of the &quot; Portugals&quot; ın Macau and Japan ın Richard Hakluyt's ''Sortıgations''| url=https://redalyc. org/articulo. oa? id=36100506| journal=Bulletin of Portuguese/Japanese Studies| language=en| volume=5| pages=81-116| issn=0874-8438| access-date=2022-03-26| via=[[Redalyc}}&lt;/ref&gt;.

=== Ekinshi imperiya (1663—1822) ===
[[File:Map of Portuguese India.png|thumb|Portugaliya Hindstanı (1502—1961)]]
Portugaliya óz koloniyalarınıń qoldan bay beriliwinde Ispaniyanı ayıplı dep esaplardı, atap aytqanda sol sebep óz-ara birlespediń tawsılıwına alıp keldi.[[1640-jıl]]de John Iv Portugaliya patshası dep daǵaza etildi hám Portugaliyanı qayta qayta tiklew urısı baslandı.[[1643-jıl]]de Portugaliyanıń shettegi koloniyaları ushın basqarıw organı bolǵan Sırt el keńesi tuzildi. Bul keńesde Arqa Afrika, Madeyra hám Azor atawları esaptan tısqarı edi. Sırt el degi múlkke tiyisli barlıq jazıwmalar keńes arqalı alıp barıldı&lt;ref&gt;{{Francis A. Dutra. „Overseas Council (Portugal) “ ın ''Encyclopedia of Latin American History and Culture'', vol. 4, pp. 254-255. New York: Charles Scribner's Sons 1996. }}&lt;/ref&gt;. Portugal sudı 1807-jılda [[Napoleon]]dıń Iberiyaga bastırıp kiriwi artınan Braziliyaǵa qashıp ketkeninde, Braziliya keńes yurisdiktsiyasidan shıǵarıldi&lt;ref&gt;{{Francis A. Dutra, „Salvador Correia de Sá e Benavides“ ın ''Encyclopedia of Latin American History and Culture'', vol. 5, p. 2. New York: Charles A. Scribner's Sons 1996. }}&lt;/ref&gt;.

1661-jılda portugallar Angliyaǵa Bombay hám Tanjerni beriwdi hám keyingi júz jıllarda inglisler az-azdan basqa kúshlerdiń sawdasın esaptan tısqarı etip, Hindstanda dominant sawdagerge aylandılar. 1668-jılda Ispaniya Iberiya birlespesiniń tawsılǵanlıǵın tán aldı hám bunıń ornına Portugaliya Seutanı Ispaniyaǵa berdi&lt;ref name=&quot; Cowans2003&quot; &gt;[[kitap deregi| editor-last=Cowans| editor-first=Jan| title=Early Modern Spain: A Documentary History| url=https://books.google. com/books? id=Ksf_tz5 x5 FwC&amp;pg=PA180| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=2003| publisher=University of Pennsylvania Press| isbn=0-8122-1845-0| page=180}}&lt;/ref&gt;.

Portugaliyalıqlar [[Marathalar mámleketi]]dıń hind húkimdarı Chimnaji Appa hám Keledi Nayaka patshalıgınan Shivappa Nayaka tárepinen jeńiliwge uchragach hám gollandlar menen dúgilisisler aqırında [[Goa]] hám Hindstan daǵı bir neshe kishi aymaqlardı óz qolında saqlap qola aldı&lt;ref&gt;{{History of the Atlar tartıp júretuǵın tramvayn by Alexander Kyd Nairne pp. 84-85}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Ahmed330&quot; &gt;{{harvnb|Ahmed|2011|p=330}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Portuguese Studies Review [[ISSN|1057-1515]] (Baywolf Press) p. 35}}&lt;/ref&gt;. Braziliya hám Afrika daǵı koloniyaların qaytarıp alıwǵa eristi, biraq inglis, francuz hám gollandlarning Aziyadaǵı sawda punktlerin iyelewi nátiyjesinde óziniń eski kúshin pútkilley joǵatdı. Sonday etip Portugaliya ushın tek bir jónelis, Braziliya taxtaları hám qumshekerleri áhmiyeti artıp bardı&lt;ref name=&quot; BethencourtCurto111, 117&quot; /&gt;.
==== Minas-Jerais hám altın sanaatı ====
[[File:Oscar_Pereira_da_Silva_-_Sessão_das_Cortes_De_Lisboa,_Acervo_do_Museu_Paulista_da_USP_2.jpg|thumb|upright|Portugal kortesleri Birlesken Korollıqtı tarqatıp jiberiwge intildi.]]
[[1693-jıl]]de [[Braziliya]]dıń [[Minas-Jerais]] qalasında altın tabılǵan. Minas-Jerais, Shúberek Grosso hám Goyasda altın hám keyinirek almazdıń tabılıwı úlken shumlarǵa sebep boldı. Awıl imperiyaning jańa ekonomikalıq orayı boldı jáne bul jerge tezlik menen o'rnashildi&lt;ref name=&quot; Boxer168&quot; &gt;{{harvnb|Boxer|1969|p=168}}&lt;/ref&gt;. Bul altın koni ishki bazardı jaratılıwma alıp keldi hám kóplegen emigrantlardı tartıldı.[[1739-jıl]]ga kelip, taw-kán sanaatınıń eń joqarı shıńı bolǵan Minas-Jerais xalqı 200, 000 den 250, 000 ge shekem edi&lt;ref name=&quot; Disney2009 b268-69&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|pp=268-269}}&lt;/ref&gt;.

Bul altın koni Portugaliya imperiyasining tabısın sezilerli dárejede asırdı hám barlıq qazib alınǵan kónning 1/5 bólegin quradı. Altın ushın kóplegen jánjel hám urıslar da bolıp ótti. Húkimet, sonıń menen birge, almaz qazib alıwdı óz yurisdiktsiyasi sheńberinde hám jeke jalawshılarǵa sheklep qoydı&lt;ref name=&quot; Disney2009 b273-275&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|pp=273-275}}&lt;/ref&gt;. Altındı úlken muǵdarda qazib alıwǵa qaramastan, plantatsiya sanaatı bul dáwirde Braziliya ushın jetekshi kiripke aylandı. Qumsheker 1760 -jılda kiriptiń 50 % ni (altın 46 %) quradı&lt;ref name=&quot; Bethell203&quot; &gt;{{harvnb|Bethell|1985|p=203}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Disney2009 b267-68&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|pp=267-268}}&lt;/ref&gt;.

Shúberek Grosso hám Goyasda tabılǵan altın koloniyanıń batıs shegaraların bekkemlewge qızıǵıwshılıq oyatdı. 1730 -jıllarda ispan sawda postlari menen dúgilisisler tez-tez júz boldı hám keyin ispanlar áskeriy ekspediciya baslaw menen abay qılıwdı. Ispanlarning jobası ámelge aspadı hám 1750-jıllarǵa kelip, pútkil aymaqta portugallarning jalǵızhokimligi ornatildi&lt;ref name=&quot; Disney2009 b288&quot; &gt;{{harvnb|Disney|2009 b|p=288}}&lt;/ref&gt;.

[[1755-jıl]]de [[Lissabon]]de ólimli jer silkiniw júz boldı, cunami menen birge 275, 000 xalıqtan 40, 000 den 60, 000 ge shekem adamdı ólimine sebep boldı&lt;ref name=&quot; KozakCermak131&quot; &gt;{{harvnb|Kozák|Cermák|2007|p=131}}&lt;/ref&gt;. Bul bolsa Portugaliyanıń koloniyalarǵa itibarın azmaz susaytirishiga alıp keldi&lt;ref name=&quot; Ramasamy2006&quot; &gt;[[kitap deregi| editor1-last=Ramasamy| editor1-first=SM.| editor2-last=Kumanan| editor2-first=C. J.| editor3-last=Sivakumar| editor3-first=R.| display-editors = 3| editor4-last=Singh| editor4-first=Bhoop| title=Geomatics ın Tsunami| url=https://books.google. com/books? id=5 gEBfvCBclUC&amp;pg=PA8| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=2006| publisher=New India Publishing| isbn=978-81-89422-31-8| page=8}}&lt;/ref&gt;.

==== Braziliya ǵárezsizligi ====
[[File:Independence of Brazil 1888.jpg|thumb|left|Braziliya ǵárezsizligi Portugaliya imperiyasini da ekonomikalıq, da siyasiy tárepten uzaq waqıt páseńlewge saldı.]]
[[1808-jıl]]de [[Napoleon|Napoleon Bonapart]] Portugaliyaǵa bastırıp kirdi hám sonnan keyin ana xanzada Mari I korollıǵılıq sarayın Braziliyaǵa ótkeriwdi buyırdı. 1815-jılda [[Braziliya]] korollıǵılıq mártebeine kóterildi. Portugaliya mámleketi rásmiy Portugaliya, Braziliya hám Algarves Birlesken patshalıǵına aylandı hám paytaxt [[Lissabon]]den [[Rio-de-Janeyro]]ga kóshirildi. Bul mámleket Evropa mámleketiniń óz koloniyalarınan birinde basqarılatuǵın birden-bir mısal esaplanadı. Sonıń menen birge, 1820 -jılgi liberal revolyuciyadan keyin [[Lissabon]]de jıynalǵan Portugaliya Konstituciyalıq sudi parlamentine Braziliya wákillerin saylaw da bolıp ótti&lt;ref name=&quot; Bethell177-178&quot; &gt;{{harvnb|Bethell|1985|pp=177-178}}&lt;/ref&gt;.

Eger patsha shańaraǵı [[1821-jıl]]de Portugaliyaǵa qaytqan bolsa -de, Braziliyalıqlar arasında ǵárezsizlikke umtılıwdıń kusheytiwine alıp keldi. 1822-jılda Dom João vI dıń balası shahzoda Dom Pedro I 1822-jıl 7-sentyabrde Braziliya ǵárezsizligin járiyaladı hám jańa Braziliya imperiyasining imperatori lawazımın iyeledi. Ispaniyanıń Qubla Amerikadaǵı koloniyalarınan ayrıqsha bolıp esaplanıw, Braziliya ǵárezsizligine saldamlı qan to'kmagan halda eristi&lt;ref name=&quot; Angus1837&quot; &gt;[[kitap deregi| editor-last=Angus| editor-first=William| title=History of England: From the Roman Invasion tap the Accession of Queen victoria I| url=https://archive. org/details/historyenglandf00 angugoog| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=1837| location=Glasgow| pages=[https://web.archive.org/web/20130712160429/https://archive./ org/details/historyenglandf00 angugoog/page/n264 254]-255}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Levine2003&quot; &gt;[[kitap deregi| last=Levine| first=Robert M.| title=The History of Brazil| url=https://books.google. com/books? id=Pi56 Cw3 yGfcC&amp;pg=PA59| access-date=10 -iyul 2012-jıl| year=2003| publisher=Palgrave Macmillan| isbn=978-1-4039 -6255-3| pages=59 -61}}&lt;/ref&gt;.

=== Úshinshi imperiya (1822—1999 ) ===
[[File:Jesuit Convent, Macao.jpg|thumb|[[Makao]]dagi Áwliye Paul koleji kórinisi. (1854) ]]
XIX asirde Evropa kolonizatorlıǵı pátine shıqqanında Portugaliya Aziyadaǵı bir neshe koloniyasınan tashqar Qubla Amerika hám barlıq aymaqların joǵatǵan edi. Bul basqıshda Portugal kolonizatorlıǵı Afrika daǵı óz koloniyaların ondaǵı basqa Evropa kúshleri menen báseki qılıw ushın milliy aymaqlarǵa keńeytiwge itibar qaratdı. Portugaliya [[Angola]] hám [[Mozambik]]dıń ishki bólegine bastırıp kirdi hám izertlewshilerdiń Serpa Pinto, Hermenegildo Kapelo hám Roberto Ivens Afrikanı batıstan shıǵıs tárepke kesip ótken birinshi evropalıqlar boldı&lt;ref name=&quot; Newitt1995 pp335-336&quot; &gt;{{harvnb|Newitt|1995|pp=335-336}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Corrado18&quot; &gt;{{harvnb|Corrado|2008|p=18}}&lt;/ref&gt;.

==== Britaniya ultimatumi hám Portugaliya monarxiyasining tawısıwı (1890—1910 ) ====
[[:en:Pink Map|Aqshıl qızǵılt reń karta]], yaǵnıy eki koloniyanı birlestiriw Portugaliya 1880-jıllardaǵı siyasatınıń tiykarǵı maqsetlerinen biri esaplanardi&lt;ref name=&quot; Lisboa134&quot; &gt;{{harvnb|Lisboa|2008|p=134}}&lt;/ref&gt;. Biraq, bul ideya [[Qohira]]den [[Keyptaun]]ge shekem bolǵan aymaqtı óz qolında toplaǵan qońsılas Britaniya ushın qabıl etiliwi múmkin emes edi. 1890 -jılgi Britaniya ultimatumi Portugaliya patshası Carlos I ga qoyıldı hám Aqshıl qızǵılt reń karta tamamlanıldı&lt;ref name=&quot; Lisboa134&quot; /&gt;.

Patshanıń ultimatumga munasábetinen respublikashılar paydalanıwdi&lt;ref name=&quot; Lisboa134&quot; /&gt;.[[1908-jıl]][[1-fevral]]de patsha Carlos hám shahzoda Luis Filipe [[Lissabon]]de Portugaliyalıq eki aktiv revolyuciyashı Alfredo Luis de Kosta hám Manuel Buisa tárepinen óltirildi. Luis Filipening úkesi Manuel Portugaliya patshası Manuel II boldı. Eki jıl ótkennen, 1910 -jıl 5-oktyabrda ol taxtdan ag'darildi hám Angliyaǵa London qasındaǵı Twickenham qashıp ketti hám Portugaliya respublikaǵa aylandı&lt;ref name=&quot; Wheeler48-61&quot; &gt;{{harvnb|Wheeler|1998|pp=48-61}}&lt;/ref&gt;.

==== Birinshi jáhán urısı ====
[[File:Chaimite.jpg|thumb|XIX asirde Portugaliya Portugaliya Afrikasında hákimiyattı bekkemlew ushın jańa saparlardı basladı.]]
[[1914-jıl]]de [[Germaniya imperiyasi]] [[Angola]]nı Portugaliya qadaǵalawınan tartıp alıw jobaların islep shıqtı&lt;ref name=&quot; vincent-Smith1974&quot; &gt;[[jurnal deregi| title=The Anglo-German Negotiations over the Portuguese Colonies ın Africa, 1911-14| url=https://archive. org/details/sim_historical-journal_1974-09_17_3/page/620| last=vincent-Smith| first=J. D.| journal=The Historical Journal| volume=17| issue=3| date=Qızǵa beriletuǵın dúńya 1974| issn=0018-246 X| jstor=2638392| publisher=Cambridge University Press| pages=620 -629| doi=10. 1017/s0018246 x0000532 x}}&lt;/ref&gt;. Portugal hám nemis askerleri ortasında dúgilisisler kelip shıqtı, tiykarǵı aymaqtan qosımsha kúshler jiberildi&lt;ref&gt;{{Jańalıqlar deregi| title=Portugal enters the war| url=https://archive. org/stream/independen79 v80 newy#page/121/mode/1 up| newspaper=The Independent| date=26 -Oct 1914-jıl| access-date=24-iyul 2012-jıl}}&lt;/ref&gt;. Kelgen askerlerdiń tiykarǵı maqseti Germaniya tárepinen boysındırılǵan Mozambik arqasındaǵı Kionga úshmuyeshin qaytarıp alıw edi.[[1916-jıl]]da Portugaliya nemis kemelerin Lissabonda internaciya etkeninen keyin Germaniya Portugaliyaǵa urıs járiyaladı. Portugaliya da buǵan juwap retinde urıs járiyaladı hám nátiyjede [[Birinshi jáhán urısi|Birinshi jáhán urısına]] kirdi&lt;ref name=&quot; Wheeler128&quot; &gt;{{harvnb|Wheeler|1998|p=128}}&lt;/ref&gt;. Urıstıń basında Portugaliya tiykarınan [[Fransiya|Franciyada]] jaylasqan birlespeshilerge járdem kórsetiw menen shuǵıllanǵan. 1916 -jılda Portugaliya aymaǵına tek bir, Madeyraǵa hújim boldı. 1917-jılda Portugaliya tárepinen ámelge asırılǵan háreketlerden biri urıs háreketleri ushın zárúr bolǵan aǵash sanaatında Britaniyaǵa járdem beriwden ibarat bolǵan. Kanada toǵay xojalıǵı korpusı menen bir qatarda, Portugaliya xızmetkerleri házirde &quot;Portugal kamini&quot; dep atalatuǵın aymaqta terek kesiw infradúzilmesin ornattı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www. newforestexplorersguide. co. uk/sitefolders/faqs/portuguesefireplace/portuguesefireplacepage. html| title=Portuguese Fireplace| publisher=Newforestexplorersguide. co. uk| access-date=2014-08-06}}&lt;/ref&gt;.

[[1917-jıl]] dawamında Portugaliya Franciyadaǵı birlespeshiler frontına áskerler jiberdi. Jıl ortalarında Portugaliya Birinshi jáhán urısındaǵı birinshi jábirleniwshi boldı. Portugaliya Afrikasında Portugaliya hám inglisler Mozambik hám Angolada nemislarga qarsı kóplegen sawashlar aparıwdı. Jıl aqırında kemeler taǵı Portugaliya suwiga kirdiler hám taǵı Madeyraga hújim etip, bir neshe portugal kemelerin cho'ktirishdi. 1918-jıl basında Portugaliya birlespeles frontda Germaniyaǵa qarsı gúresti dawam ettirdi, sonday-aq La Lys urısında qatnastı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=http://www.worldwar1.com/france/portugal.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070603044406/http://www.worldwar1.com/france/portugal.htm|url-status=dead|bet=Battle of La Lys|archivedate=3-iyun 2007-jıl}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070603044406/http://www.worldwar1.com/france/portugal.htm |date=2007-06-03 }}&lt;/ref&gt;. Gúzek waqtında Germaniya da Portugaliyanıń bir neshe kemasini cho'ktirdi. Shama menen úsh jıllıq sawashlardan keyin (Portugaliya kózqarasınan ) Birinshi jáhán urısı Germaniya tárepinen kelisiwshilik shártnaması imzolanishi menen juwmaqlandi. versal konfrensiyasida Portugaliya Tanzaniya daǵı port qalası bolǵan Kiongadan tısqarı óziniń barlıq joǵatılǵan aymaqları ústinen qadaǵalawdı qayta tikledi&lt;ref&gt;{{Thomas, H. B., „The Kionga Triangle“, ''Teńgenyika Notes and Records'' volume 31 1951, pp. 47-50. }}&lt;/ref&gt;.

Afrika daǵı Portugaliya aymaqları [[Kabo-Verde]],[[San-Tóbee hám Principi]],[[Gvineya-Bisau]],[[Angola]] hám [[Mozambik]]ni óz ishine aldı&lt;ref name=&quot; Koffi2012&quot; &gt;[[kitap deregi| last=Koffi| first=Ettien| title=Paradigm Shift ın Language Plandıń and Policy: Game-Theoretic Solutions| url=https://books.google. com/books? id=2 C1 TGbN5 R84 C&amp;pg=PA98| access-date=12-iyul 2012-jıl| year=2012| publisher=Walter de Gruyter, Inc.| location=Boston/Berlin| isbn=978-1-934078-10 -5| page=98}}&lt;/ref&gt;.

==== Dekolonizatsiya (1951—1999 ) ====
[[File:Portuguese_Empire_20th_century.png|thumb|XX asirde Portugaliya endi ózin imperiya emes, bálki shet el degi provinsiyalari bolǵan kóp kontinent mámleketi dep ataǵan.]]
[[File:Antonio Salazar-1.jpg|thumb|[[Anto'nio de Oliveira Salazar]] kóp kontinentlik Portugaliyanı saqlap qalıwǵa intildi. ]]
Ekinshi jáhán urısınan keyin Evropa mámleketleriniń imperiyalarida kolonizatorlikke qarsı háreketleri kúshaya basladı. Suwıq urıs Portugaliyanıń shet el degi xalqı ortasında da biyqararlıqtı keltirip shıǵardı, sebebi Qospa Shtatlar hám Sovet Birlespesi óz tásir dóńgeleklerin asırıw ushın gúresdiler.[[1947-jıl]]de [[Angliya]] tárepinen [[Hindstan]]ga ǵárezsizlik berilgeninen keyin hám Fransiya Hindstan daǵı anklavlarni jańa ǵárezsiz mámleket quramına qosıwǵa ruqsat beriw tuwrısındaǵı sheshiminen keyin Portugaliyaǵa da tap sonday qılıw ushın basım ótkerildi&lt;ref&gt;{{[[#refPearson|Pearson 1987, p. 158]]&lt;/ref&gt;. Buǵan [[1933-jıl]]de hákimiyattı qolǵa alǵan Anto'nio de Oliveira Salazar qarsılıq kórsetdi. Salazar 1950-jılda anklavlarni Portugaliyanıń ajıralmaytuǵın bólegi retinde kórip, Hindstan Bas ministri [[Jawaharlal Neru]]dıń qaytarıw haqqındaǵı soranıwın biykarlaw etdi&lt;ref&gt;{{[[#refPearson|Pearson 1987, p. 160]]&lt;/ref&gt;. Keyingi jılı Portugaliya Konstitusiyasına koloniyalardıń mártebein shet el degi provinsiyalarga ózgertiw ushın ózgertiw kirgizildi.[[1954-jıl]]de jergilikli kóterilis Hindstannıń Dadra hám Nagar Xaveli anklavlarida Portugaliya húkimetiniń awdarılıwına alıp keldi. Hindstanda qalǵan Portugaliya koloniyalarınıń bar ekenligi barǵan sayın kúshsizlenip bardı hám Neru Hindstannıń derlik barlıq ishki siyasiy partiyaları, sonıń menen birge, Sovet Birlespesi jáne onıń birlespeshileri tárepinen qollap -quwatlandı. 1961-jılda Angolada portugallarga qarsı kóterilisten kóp ótpey, Neru Hindstan armiyasına [[Goa]],[[Daman hám Diu]]ga hújim qılıw buyrıǵın berdi hám olar demde iyelendi hám keyingi jılı rásmiy anneksiya etildi. Salazar aymaqlardı jaysha basıp alınǵan dep esaplab, suverenliitetning ótkeriliwin tán alıwdan bas tartdı. Goa wálayatı 1974-jılǵa shekem Portugaliya Milliy Assambleyasında qatnasıwda dawam etdi&lt;ref name=&quot; Anderson153&quot; &gt;{{harvnb|Anderson|2000|p=153}}&lt;/ref&gt;.

[[1961-jıl]] fevral ayında [[Angola]]de Portugaliya zorlıqshılıǵınıń baslanıwı Afrika daǵı Portugaliya imperiyasi tawısıwınıń baslanıwı edi. Angola daǵı Portugaliya armiyası oficerleri partizanlarni urıs baslanıwı menen áskeriy tárepten gúresiwge ılayıq emesligin aytıp, ózara kelisiwler ǵárezsizlik háreketi menen baslanıwı kerek, degen pikirde edi. Biraq, Salazar imperiyani qol qatılmas saqlawǵa qatań qarar etkenligin áshkara járiyaladı hám jıl aqırına kelip ol jerge 50, 000 ásker jaylastırdı. Sol jılı Batıs Afrika qul sawdasınıń qaldıg'i bolǵan Ouida qalasındaǵı kishi Portugaliya qorǵanı San João Baptista de Ajuda Fransiyadan ǵárezsizlikke erisken Dahomey (házirgi [[Benin]]) jańa húkimeti tárepinen qosıp alındı. Angolada baslanǵan ǵárezsizlik háreketleri tez arada basqa koloniyalarǵa da yojıldi hám [[1963-jıl]]da [[Gvineya]]de,[[1964-jıl]]de [[Mozambik]]de sonday háreketler bolıp ótti&lt;ref name=&quot; Anderson153&quot; /&gt;.

Angola hám Mozambiktegi puqaralar urısları asıǵıslıq menen baslanıp ketti, burınǵı kóterilisshiler (Sovet Birlespesi hám Kuba tárepinen qollanǵan ) tárepinen dúzilgen kommunistlik húkimetler Zair, Qubla Afrika hám Qospa Shtatlar sıyaqlı mámleketlikler tárepinen qollap -quwatlanǵan kóterilisshi gruppalarǵa qarsı gúresdi&lt;ref name=&quot; ArnoldWiener11-12&quot; &gt;{{harvnb|Arnold|Wiener|2012|pp=11-12}}&lt;/ref&gt;. Shıǵıs Timor da 1975-jılda óz ǵárezsizligin járiyaladı. Biraq [[Shıǵıs Timor]] demde qońsılas [[Indoneziya]] tárepinen basıp alındı hám [[1999-jıl]]de mámleket quramına qosıp alındı. Birlesken Milletler Shólkemi qáwenderligidegi referendum nátiyjesinde Shıǵıs Timorlıqlardıń kópshiligi ǵárezsizlikti tańladı hám aqır-aqıbetde 2002-jılda olar óz ǵárezsizligine eristi.[[Makao]]dıń 1999 -jıl 20 -dekabrde tapsırılıwı rásmiy Portugaliya imperiyasining tamamlanılıwı hám Aziyadaǵı kolonizatorliktiń tawsılıwın belgilep berdi&lt;ref&gt;{{Jańalıqlar deregi|url=https://web.archive.org/web/20130711072650/http://www.news/. bbc. co. uk/2/hi/asia-pacific/1996673. stm|title=East Timor : Birth of a nation|access-date=12-iyul 2012-jıl}}&lt;/ref&gt;.

[[1987-jıl]]de Portugaliya Qıtay Xalıq Respublikası menen Qıtay -Portugaliya qospa deklaratsiyasın imzoladi jáne onıń shet elde qalǵan sońǵı múlki bolǵan Makao suverenitetti tapsırıw procesi hám shártlerin belgiledi. Bul process eki jıl aldın Birlesken Korollıǵılıq hám Qıtay ortasındaǵı Gonkong boyınsha shártlesiwge uqsas bolsa -de, Portugaliyanıń múlki Makaodıń Qıtayǵa ótkeriliwi Gonkongdıń Qıtayǵa ótkeriliwine qaraǵanda kemrek qarsılıqqa dus keldi. Sebebi Portugaliya qashannan berli Makaonı [[1979-jıl]]de Portugaliya qol astındaǵı Qıtay aymaǵı retinde tán alǵan edi&lt;ref&gt;{{Web deregi| title=Joint declaration of the Government of the People's Republic of China and The Government of the Republic of Portugal az waqıt the question of Macao| url=https://web.archive.org/web/20220707174408/https://www.bo/. io.gov. mo/bo/i/88/23/dc/en/| publisher=Government Printing Bureau (Macao SAR)| year=1987| access-date=2010 -04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{[https://web.archive.org/web/20130711072650/http://news./ bbc. co. uk/2/hi/asia-pacific/566301. stm Macau and the end of empire], 18 December 1999. ''[[BBC News]]''}}&lt;/ref&gt;.

== Miyraslar ==
[[File:CPLP_-_Mapa.svg|thumb|right|upright=1.5|Portugal tilinde sóylesiwshi mámleketler jámiyetshiliginiń kartası (CPLP)]]
[[File:The Portuguese Empire.png|thumb|right|upright=1.5|Portugaliya imperiyasi quramina kirgen aymaqlarǵa iye mámleketler]]
Portugaliyanıń 7 burınǵı koloniyalarında [[portugal tili]] rásmiy til retinde qabıl etilgen. Portugaliya menen birgelikte olar portugal tilinde sóylesiwshi mámleketler jámiyetshiligine aǵza bolıp, olar jámi 10, 742, 000&amp;nbsp;km² yamasa Jer aymaǵınıń 7, 2 % ni quraydı&lt;ref name=&quot;CPLP&quot;&gt;{{Web deregi|title=CPLP|url=http://www. cplp. org/id-22. aspx|accessdata=2010 -08-12|data=janeiro de 2015}}&lt;/ref&gt;. Portugal tilin úshinshi rásmiy til retinde qabıl etken [[Ekvatorial Gvineya]] házirde [[Mavrikiy]] hám [[Senegal]]menen birge bul shólkemdiń gúzetshisi esaplanadı. Bunnan tısqarı, on eki kandidat mámleket bul jámiyetshilikke qosıw ushın arza tapsırǵan hám tastıyıqlanishini kútip atır.

Búgingi kúnde [[portugal tili]] dúnyadaǵı tiykarǵı tillerden biri bolıp, dúnya boylap 240 millionga jaqın sóylesiwshige iye hám 6 -orında turadı. Bul til Amerika kontinentindegi úshinshi eń kóp gápiriladigan til esaplanadı, tiykarınan Braziliya xalqı sebepli. Bunnan tısqarı, kóplegen portugal tiline tiykarlanǵan kreol tilleri ámeldegi, sonday-aq Perishtekadagi Cristang jámiyetshiliginiń xalqı paydalanatuǵın til&lt;ref name=lingpt&gt;{{Web deregi|title=Somos 240 milhões de falantes|url=http://www. tvi24. iol.pt/sociedade/lingua-portuguesa-portugues-ensino-governo-alunos/972503-4071. html|accessdata=11/01/2015|publisher=www. tvi24. iol.pt|data=16 da julho de 2008}}&lt;/ref&gt;. Sonıń menen birge, Afrika daǵı kóplegen burınǵı koloniya múlkinde lingua franca hám 8 mámlekette rásmiy til, sonıń menen birge, Makao basqarıw aymaǵında kanton tili menen birge rásmiy til esaplanadı. Portugal tili Yaponiyada da óz tásirin qaldırdı. Búgingi kúnde yapon tili leksikologiyasida bir qansha kelip shıǵıwı portugalcha bolǵan sózler bar.

Portugallar dúnyanıń kóplegen aymaqlarında úlken insaniy, materiallıq hám ruwxıy miyraslar qaldırdı.[[1527-yil]]de tek 1, 2 million xalıqqa iye bolǵan Portugaliya xalqi dúnyaǵa tarqaldı hám kóplegen jańa aymaqlarǵa hám civilizatsiyalarǵa tiykar salındılar&lt;ref&gt;{{Numeramento ou Cadastro Geral do Reino, de nowrap|D. João III (1527) referido em 2009 — Instituto Nacional de Estatística; A primeira [[Censo demográfico|contagem populacional]] foi feita em 1527, no reinado de D. João III com base predominantemente nos fogos. Nesta época houve um arrolamento de [[formatnum:1200000]] portugueses. }}&lt;/ref&gt;.

== Derekler ==
{{Reflist}}
{{derekler}}

== Ádebiyatlar ==
* Abeyasinghe, Tikiri. Jaffna Under the Portuguese. Lake House Investments, 1986.. ISBN 978-9555520003.  
* Abir, MordechaiEthiopia and the Red Sea: The Rise and Decline of the Solomonic Dynasty and Muslim European Rivalry in the Region. Routledge, 1980.. ISBN 978-0714631646. 
* Ahmed, Farooqui SalmaA Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India, 2011.. ISBN 978-81-317-3202-1. 
* Encyclopedia of Africa, Volume 2. Oxford University Press, 2010.. ISBN 9780195337709. 
* Cold War: The Essential Reference Guide. ABC-CLIO, 2012.. ISBN 978-1-61069-003-4. 
* Brockey, Liam MatthewPortuguese Colonial Cities in the Early Modern World. Ashgate Publishing, Ltd., 2008.. ISBN 978-0-7546-6313-3. 
* Abernethy, DavidThe Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980. Yale University Press, 2000.. ISBN 0-300-09314-4. 
* Anderson, James MaxwellThe History of Portugal. Greenwood Publishing Group, 2000.. ISBN 0-313-31106-4. 
* Bakewell, PeterA History of Latin America to 1825. Wiley-Blackwell, 2009.. ISBN 978-1405183680. 
* Bethell, LeslieThe Independence of Latin America. Cambridge University Press, 1985.. ISBN 978-0-521-34927-7. 
* Bethencourt, Francisco; Curto, Diogo Ramada. Portuguese Overseas Expansion, 1400–1800. Cambridge University Press, 2007.. ISBN 978-0-521-84644-8. 
* Black, JeremyWar in the World: A Comparative History, 1450–1600. Palgrave Macmillan, 2011.. ISBN 9780230344266. 
* Boxer, Charles RalphThe Portuguese Seaborne Empire 1415–1825. Hutchinson, 1969.. ISBN 0-09-131071-7. 
* Boyajian, JamesPortuguese Trade in Asia Under the Habsburgs, 1580–1640. JHU Press, 2008.. ISBN 978-0-8018-8754-3. 
* Christian-Muslim Relations. a Bibliographical History.: Volume 7. Central and Eastern Europe, Asia, Africa and South America (1500–1600). Brill Academic Publishers, 2015.. ISBN 978-9004297203. 
* Coates, Timothy JoelConvicts and Orphans: Forced and State-Sponsored Colonization in the Portuguese Empire, 1550–1755. Stanford University Press, 2002.. ISBN 9780804733595. 
* Cohen, LeonardoThe Missionary Strategies of the Jesuits in Ethiopia (1555–1632). Harrassowitz Verlag, 2009.. ISBN 978-3-447-05892-6. 
* Corrado, JacopoThe Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism: 1870–1920. Cambria Press, 2008.. ISBN 9781604975291. 
* Crowley, Roger. Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire (2015)
* Curto, Diogo Ramada. Imperial Culture and Colonial Projects: The Portuguese-Speaking World from the Fifteenth to the Eighteenth Centuries (Berghahn Books, 2020) online review
* de Almeida, Miguel Vale. An Earth-colored Sea: Race, Culture And The Politics Of Identity In The Post-colonial Portuguese-speaking World. Berghahn Books, 2004.. ISBN 978-1-78238-854-8. 
* Davies, Kenneth GordonThe North Atlantic World in the Seventeenth Century. University of Minnesota Press, 1974.. ISBN 0-8166-0713-3. 
* Davis, David BrionInhuman Bondage: The Rise And Fall of Slavery in the New World. Oxford University Press, 2006.. ISBN 9780195140736. 
* Diffie, Bailey W.; Winius, George D.Foundations of the Portuguese Empire, 1415–1580. University of Minnesota Press, 1977.. ISBN 978-0-8166-0782-2. 
* Disney, A.R.. History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 1, Portugal: From Beginnings to 1807. Cambridge University Press, 2009a.. ISBN 978-0521843188. 
* Disney, A.R.. History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 2, Portugal: From Beginnings to 1807. Cambridge University Press, 2009b.. ISBN 978-0521738224. 
* Dodge, Ernest StanleyIslands and Empires: Western Impact on the Pacific and East Asia. University of Minnesota Press, 1976. — 226 bet. ISBN 978-0816607884. 
* Gallagher, TomPortugal: A Twentieth Century Interpretation. St. Martin's Press, 1982.. ISBN 9780719008764. 
* Gann, Louis Henry; Duignan, PeterAfrica and the World: An Introduction to the History of Sub-Saharan Africa from Antiquity to 1840. University Press of America, 1972.. ISBN 978-0-7618-1520-4. 
* Gipouloux, FrançoisThe Asian Mediterranean: Port Cities and Trading Networks in China, Japan and Southeast Asia, 13th–21st Century. Edward Elger, 2011.. ISBN 978-0857934260. 
* Goodman, Grant K.Japan and the Dutch 1600-1835. Routledge, 2000.. ISBN 978-0700712205. 
* Goodwin, StefanAfrica's Legacies Of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent. Lexington Books, 2008.. ISBN 978-0-7391-5176-1. 
* Gupta, Pamila. Portuguese Decolonization in the Indian Ocean World: History and Ethnography (Bloomsbury Publishing, 2018).
* Herring, Hubert Clinton; Herring, Helen BaldwinA History of Latin America: From the Beginnings to the Present. Knopf, 1968.. ISBN 0-224-60284-5. 
* Central Africans, Atlantic Creoles, and the Foundation of the Americas, 1585–1660. Cambridge University Press, 2007.. ISBN 9780521770651. 
* Jesus, Carlos Augusto MontaltoHistoric Macao. Kelly &amp; Walsh, ltd., 1902.. ISBN 9781143225352. „Carlos Augusto Montalto Jesus Macao.“ 
* Africa and the Americas: Culture, Politics, and History: A Multidisciplinary Encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO, 2008.. ISBN 978-1-85109-441-7. 
* Kamen, HenryPhilip of Spain. Yale University Press, 1999.. ISBN 9780300078008. 
* Kozák, Jan; Cermák, VladimirThe Illustrated History of Natural Disasters. Springer, 2007.. ISBN 9789048133246. 
* Kratoska, Paul H.South East Asia, Colonial History: Imperialism before 1800. Taylor and Francis, 2004.. ISBN 978-0415215404. 
* Lach, Donald F.Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery. University of Chicago Press, 1994.. ISBN 9780226467085. 
* Ladle, JaneBrazil. American Map, 2000.. ISBN 9780887291302. 
* Lisboa, Maria ManuelPaula Rego's Map of Memory: National and Sexual Politics. Ashgate Publishing, 2008.. ISBN 978-0-7546-0720-5. 
* Lockhart, JamesEarly Latin America: A History of Colonial Spanish America and Brazil. Cambridge University Press, 1983.. ISBN 0-521-29929-2. 
* MacQueen, Norrie. The Decolonization of Portuguese Africa: Metropolitan Revolution and the Dissolution of Empire (1997) online
* Macmillan, AllisterMauritius Illustrated. Educa Books, Facsimile edition, 2000.. ISBN 0-313-31106-4. 
* Mahoney, JamesColonialism and Postcolonial Development Spanish America in Comparative Perspective. Cambridge University Press, 2010.. ISBN 9780521116343. 
* Malekandathil, PiusMaritime India: Trade, Religion and Polity in the Indian Ocean. Primus Books, 2010.. ISBN 978-9380607016. 
* Mancall, Peter C.The Atlantic World and Virginia, 1550–1624. University of North Carolina Press, 2007.. ISBN 9780807838839. 
* Marley, DavidHistoric Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 2005.. ISBN 978-1-57607-574-6. 
* Marley, DavidWars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the Western Hemisphere (2 Volumes). University of Oklahoma Press, 2008.. ISBN 978-1598841008. 
* McAlister, LyleSpain and Portugal in the New World, 1492–1700. University of Minnesota Press, 1984.. ISBN 0-8166-1216-1. 
* Mathew, Kuzhippalli SkariaHistory of the Portuguese Navigation in India, 1497–1600. Mittal Publications, 1988.. ISBN 978-8170990468. 
* Mehta, Jaswant LalAdvanced Study in the History of Medieval India. Sterling Publishers Pvt. Ltd, 1980.. ISBN 978-81-207-0617-0. 
* Metcalf, Alida C.Go-Betweens and the Colonization of Brazil: 1500–1600. University of Texas Press, 2006.. ISBN 978-0-292-71276-8. 
* Metcalf, Alida C.Family and Frontier in Colonial Brazil: Santana de Parnaíba, 1580–1822. University of Texas Press, 2005.. ISBN 978-0-292-70652-1. 
* Newitt, Malyn D.D.A History of Mozambique. Indiana University Press, 1995. — 335 bet. ISBN 978-0-253-34006-1. 
* Newitt, Malyn D.D.A History of Portuguese Overseas Expansion, 1400–1668. Routledge, 2005.. ISBN 0-415-23979-6. 
* O'Flanagan, PatrickPort Cities of Atlantic Iberia, c. 1500–1900. Ashgate Publishing, 2008.. ISBN 978-0-7546-6109-2. 
* de Oliveira Marques, A.H.History of Portugal: From Lusitania to Empire; Vol. 1. Columbia University Press, 1972.. ISBN 978-0231031592. 
* Olson, James StuartHistorical Dictionary of European Imperialism. Greenwood, 1991.. ISBN 9780313262579. 
* Ooi, Keat GinSoutheast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor: Volume 1. ABC_CLIO, 2004.. ISBN 978-1-57607-771-9. 
* Ooi, Keat GinHistorical Dictionary of Malaysia. Rowman &amp; Littlefield Publishers, Inc., 2009.. ISBN 978-0-8108-5955-5. 
* Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political Encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO, 2003.. ISBN 1-57607-335-1. 
* Paquette, Gabriel. Imperial Portugal in the Age of Atlantic Revolutions: The Luso-Brazilian World, c. 1770–1850. Cambridge University Press, 2014.. ISBN 978-1107640764. 
* Panikkar, K.M. (1953). Asia and Western dominance, 1498-1945, by K.M. Panikkar. London: G. Allen and Unwin.
* Pearson, MichaelMerchants and Rulers in Gujarat: The Response to the Portuguese in the Sixteenth Century. University of California Press, 1976. — 76 bet. ISBN 978-0520028098. 
* Pearson, MichaelThe Portuguese in India. Cambridge University Press, 1987.. ISBN 0-521-25713-1. 
* Ponting, Clive. World History: A New Perspective. Chatto &amp; Windus, 2000.. ISBN 0-7011-6834-X. 
* Priolkar, A.K. The Goa Inquisition (Bombay, 1961).
* Ricklefs, M.C.. A History of Indonesia since c. 1300, 2nd, London: MacMillan, 1991.. ISBN 0-333-57689-6. 
* Rodriguez, Junius P.Slavery in the United States: A Social, Political, and Historical Encyclopedia: Volume 2. ABC-CLIO, 2007.. ISBN 978-1-85109-549-0. 
* do Rosário Pimente, MariaViagem ao fundo das consciências: a escravatura na época moderna. Ediçoʻes Colibri, 1995.. ISBN 972-8047-75-4. 
* Russell-Wood, A.J.R.Fidalgos and Philanthropists: The Santa Casa da Misericórdia of Bahia, 1550–1755. University of California Press, 1968.. 
* Russell-Wood, A.J.R.The Portuguese Empire 1415–1808. Johns Hopkins University Press, 1998.. ISBN 0-8018-5955-7. 
* Scammell, Geoffrey VaughnThe First Imperial Age, European Overseas Expansion c. 1400–1715. Routledge, 1997.. ISBN 0-415-09085-7. 
* Scarano, JulitaMIGRAÇÃO SOB CONTRATO: A OPINIÃO DE EÇA DE QUEIROZ. Unesp- Ceru, 2009..  Arxivlandi 2013-02-04 Wayback Machine saytida.
* Schwartz, Stuart B.Sovereignty and Society in Colonial Brazil: The High Court of Bahia and Its Judges, 1609–1751. University of California Press, 1973.. ISBN 978-0520021952. 
* Shastry, Bhagamandala SeetharamaGoa-Kanara Portuguese Relations, 1498–1763. Concept Publishers, 2000.. ISBN 978-8170228486. 
* de Silva Jayasuriya, ShihanThe Portuguese in the East: A Cultural History of a Maritime Trading Empire. I.B. Taurus, 2008.. ISBN 978-1845115852. 
* Goa Through the Ages: An Economic History, Issue 6 of Goa University publication series Volume 2. Concept Publishing Company, 1990.. ISBN 81-7022-259-1. 
* Stapleton, Timothy J.A Military History of Africa. ABC-CLIO, 2013.. ISBN 978-0-313-39569-7. 
* Subrahmanyam, SanjayThe Portuguese Empire in Asia, 1500–1700: A Political and Economic History, 2, Wiley-Blackwell, 2012.. ISBN 978-1-118-27401-9. 
* Thomas, HughThe Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade: 1440–1870. Simon and Schuster, 1997.. ISBN 978-0-684-83565-5. 
* Thornton, John K.Warfare in Atlantic Africa, 1500–1800. Routledge, 2000.. ISBN 978-1-135-36584-4. 
* Treece, DaveExiles, Allies, Rebels: Brazil's Indianist Movement, Indigenist Politics, and the Imperial Nation-State. Praeger, 2000.. ISBN 978-1-85109-549-0. 
* Velupillai, Viveka. Pidgins, Creoles and Mixed Languages: An Introduction. John Benjamins, 2015.. ISBN 978-1-85109-549-0. 
* Wheeler, Douglas L.Republican Portugal: A Political History, 1910–1926. University of Wisconsin Press, 1998.. ISBN 0-299-07450-1. 
* White, PaulaExploration in the World of the Middle Ages, 500–1500. Facts on File, Inc., 2005. — 138 bet. ISBN 3-87294-202-6. 
* Whiteway, Richard StephenThe Rise of Portuguese Power in India, 1497–1550. Archibald Constable &amp; Co., 1899.. 
* Yamashiro, JoséChoque Luso No Japão Dos Séculos XVI e XVII. Ibrasa, 1989.. ISBN 1-74059-421-5.

&lt;!-- 
{{Refbegin|40em}}
* {{kitob manbasi |last=Abeyasinghe |first=Tikiri |title=Jaffna Under the Portuguese |year=1986 |publisher=Lake House Investments |isbn=978-9555520003 }}
* {{kitob manbasi |last=Abir |first=Mordechai|title=Ethiopia and the Red Sea: The Rise and Decline of the Solomonic Dynasty and Muslim European Rivalry in the Region |publisher=Routledge |year=1980 |isbn=978-0714631646 |url = https://books.google.com/books?id=7fArBgAAQBAJ&amp;q=Ethopian+Portuguese+alliance+1520&amp;pg=PA86 }}
* {{kitob manbasi |last=Ahmed |first=Farooqui Salma |title=A Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century |url = https://books.google.com/books?id=sxhAtCflwOMC |year=2011 |publisher=Pearson Education India |isbn=978-81-317-3202-1 }}
* {{kitob manbasi |editor-last1=Appiah|editor-first1=Anthony |editor-last2=Gates|editor-first2=Henry Louis|title=Encyclopedia of Africa, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=A0XNvklcqbwC&amp;q=Ethopian+Portuguese+alliance+1520&amp;pg=PA430|year=2010|publisher=Oxford University Press|isbn=9780195337709}}
* {{kitob manbasi |editor-last1=Arnold |editor-first1=James R. |editor-last2=Wiener |editor-first2=Roberta |title=Cold War: The Essential Reference Guide |url=https://books.google.com/books?id=XRd6Y-oiFPAC |access-date=12-iyul 2012-yil |year=2012 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-61069-003-4 }}
* {{kitob manbasi |last=Brockey |first=Liam Matthew |title=Portuguese Colonial Cities in the Early Modern World |publisher=Ashgate Publishing, Ltd. |year=2008 |isbn=978-0-7546-6313-3 |url=https://books.google.com/books?id=gIlT0Uhaq_oC }}
* {{kitob manbasi |last=Abernethy |first=David |title=The Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980 |publisher=Yale University Press |year=2000 |isbn=0-300-09314-4 |url=https://books.google.com/books?id=ennqNS1EOuMC |ref=refAbernethy}}
* {{kitob manbasi |last=Anderson |first=James Maxwell |title=The History of Portugal | publisher=Greenwood Publishing Group | year=2000 | isbn=0-313-31106-4 | url=https://books.google.com/books?id=UoryGn9o4x0C }}
* {{kitob manbasi |last=Bakewell |first=Peter |title=A History of Latin America to 1825 |publisher=Wiley-Blackwell |year=2009 |url=https://books.google.com/books?id=XBV1q4TGBJ4C&amp;pg=PA406 |isbn=978-1405183680 }}
* {{kitob manbasi |last=Bethell |first=Leslie |title=The Independence of Latin America |url=https://books.google.com/books?id=hj81XeoW4zMC |year=1985 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-34927-7 }}
* {{kitob manbasi | last1=Bethencourt |first1= Francisco |last2=Curto |first2=Diogo Ramada |title=Portuguese Overseas Expansion, 1400–1800 |year=2007 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-84644-8 }}
* {{kitob manbasi|last=Black|first=Jeremy|title=War in the World: A Comparative History, 1450–1600|publisher=Palgrave Macmillan|year=2011|isbn=9780230344266|url=https://books.google.com/books?id=daQcBQAAQBAJ&amp;q=Portuguese+Ottoman+Adal+Ethiopia&amp;pg=PA102}}{{Oʻlikhavola|date=mart 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{kitob manbasi |last=Boxer |first=Charles Ralph |title=The Portuguese Seaborne Empire 1415–1825 |publisher=Hutchinson |year=1969 |isbn=0-09-131071-7 |author-link=C. R. Boxer |url=https://archive.org/details/portugueseseabor0000boxe |url-access=registration }}
* {{kitob manbasi |last= Boyajian |first=James |title=Portuguese Trade in Asia Under the Habsburgs, 1580–1640 |year=2008 |publisher=JHU Press |isbn=978-0-8018-8754-3 |url=https://books.google.com/books?id=C0lrDYYzMyAC }}
* {{kitob manbasi |editor-last1=Chesworth |editor-first1=John |editor-last2=Thomas|editor-first2=David |title=Christian-Muslim Relations. a Bibliographical History.: Volume 7. Central and Eastern Europe, Asia, Africa and South America (1500–1600)|url=https://books.google.com/books?id=nohjCgAAQBAJ&amp;q=Prester+John+Ethiopia+Portugal&amp;pg=PA8|year=2015|publisher=Brill Academic Publishers|isbn=978-9004297203}}
* {{kitob manbasi |last=Coates |first=Timothy Joel |title=Convicts and Orphans: Forced and State-Sponsored Colonization in the Portuguese Empire, 1550–1755 |publisher=Stanford University Press |year=2002 |isbn=9780804733595 |url=https://books.google.com/books?id=PJ7ORZ5Gx5oC&amp;pg=PA60 }}
* {{kitob manbasi |last=Cohen|first=Leonardo|title=The Missionary Strategies of the Jesuits in Ethiopia (1555–1632)|publisher=Harrassowitz Verlag|year=2009|isbn=978-3-447-05892-6|url=https://books.google.com/books?id=4Zs3CcC2eLoC&amp;q=Ethopian+Portuguese+alliance+1520&amp;pg=PA16}}
* {{kitob manbasi |last=Corrado |first=Jacopo |title=The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism: 1870–1920 |year=2008 |publisher=Cambria Press |isbn=9781604975291 |url=https://books.google.com/books?id=BKKf4PYI-IIC&amp;pg=PA18 }}
* Crowley, Roger. ''Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire'' (2015)
* Curto, Diogo Ramada. ''Imperial Culture and Colonial Projects: The Portuguese-Speaking World from the Fifteenth to the Eighteenth Centuries'' (Berghahn Books, 2020) [http://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=56755 online review]
* {{kitob manbasi |last=de Almeida |first=Miguel Vale |title=An Earth-colored Sea: Race, Culture And The Politics Of Identity In The Post-colonial Portuguese-speaking World |year=2004 |publisher=Berghahn Books |isbn=978-1-78238-854-8}}
* {{kitob manbasi |last=Davies |first=Kenneth Gordon |title=The North Atlantic World in the Seventeenth Century |publisher=[[University of Minnesota Press]] |year=1974 |isbn=0-8166-0713-3 |url=https://archive.org/details/northatlanticwor04kgda |url-access=registration |ref=refDavies}}
* {{kitob manbasi |last=Davis |first=David Brion |author-link=David Brion Davis|title=Inhuman Bondage: The Rise And Fall of Slavery in the New World|publisher=Oxford University Press|year=2006|isbn=9780195140736|url=https://books.google.com/books?id=cPn3N0CvKyAC&amp;pg=PA84 }}
* {{kitob manbasi |last1=Diffie |first1=Bailey W. |last2=Winius |first2=George D.|title=Foundations of the Portuguese Empire, 1415–1580 |url=https://books.google.com/books?id=hBTqPX4G9Y4C |year=1977 |publisher=University of Minnesota Press |isbn=978-0-8166-0782-2 }}
* {{kitob manbasi | last=Disney |first= A.R. |title=History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 1, Portugal: From Beginnings to 1807 |year=2009a |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0521843188 }}
* {{kitob manbasi | last=Disney |first= A.R. |title=History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 2, Portugal: From Beginnings to 1807 |year=2009b |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0521738224 }}
* {{kitob manbasi |last=Dodge |first=Ernest Stanley |title=Islands and Empires: Western Impact on the Pacific and East Asia |publisher=University of Minnesota Press |year=1976 |isbn=978-0816607884 |url=https://archive.org/details/islandsempireswe0000dodg |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/islandsempireswe0000dodg/page/226 226] }}
* {{kitob manbasi |last=Gallagher |first=Tom |title=Portugal: A Twentieth Century Interpretation|publisher=St. Martin's Press |year=1982 |isbn=9780719008764 |url=https://books.google.com/books?id=-xu8AAAAIAAJ&amp;pg=PA8 }}
* {{kitob manbasi | last1=Gann |first1=Louis Henry |last2=Duignan |first2=Peter |title=Africa and the World: An Introduction to the History of Sub-Saharan Africa from Antiquity to 1840 |year=1972 |publisher=University Press of America |isbn=978-0-7618-1520-4|url=https://books.google.com/books?id=IWFOBb9rOgEC&amp;pg=PA273 }}
* {{kitob manbasi |last=Gipouloux |first=François |title=The Asian Mediterranean: Port Cities and Trading Networks in China, Japan and Southeast Asia, 13th–21st Century |year=2011 |isbn=978-0857934260 |publisher=Edward Elger |url=https://books.google.com/books?id=jIAKkMlFFQAC&amp;pg=PA301 }}
* {{kitob manbasi |last=Goodman|first=Grant K.|title=Japan and the Dutch 1600-1835|publisher=Routledge|year=2000|isbn=978-0700712205|url=https://books.google.com/books?id=SzPs4rb2TN0C&amp;q=Portuguese+Japan+1639&amp;pg=PA13}}
* {{kitob manbasi |last=Goodwin |first=Stefan |title=Africa's Legacies Of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent |publisher=Lexington Books |year=2008 |isbn=978-0-7391-5176-1 |url=https://books.google.com/books?id=Wqidll-BE-wC&amp;pg=PA184}}
* Gupta, Pamila. ''Portuguese Decolonization in the Indian Ocean World: History and Ethnography'' (Bloomsbury Publishing, 2018).
* {{kitob manbasi | last1=Herring |first1=Hubert Clinton |last2=Herring |first2=Helen Baldwin |title=A History of Latin America: From the Beginnings to the Present |year=1968 |publisher=Knopf |isbn=0-224-60284-5 |url=https://archive.org/details/historyoflatinam00herr | url-access=registration }}
* {{kitob manbasi |editor-last1=Heywood |editor-first1=Linda M. |editor-last2=Thornton |editor-first2=John K. |title=Central Africans, Atlantic Creoles, and the Foundation of the Americas, 1585–1660 |year=2007 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9780521770651 |url=https://books.google.com/books?id=S42CypbRTlQC&amp;pg=PA82 }}
* {{kitob manbasi |last=Jesus |first= Carlos Augusto Montalto |title=Historic Macao |publisher=Kelly &amp; Walsh, ltd. |year=1902 |isbn=9781143225352 |url=https://archive.org/details/historicmacao00jesugoog |quote=Carlos Augusto Montalto Jesus Macao. }}
* {{kitob manbasi |editor1-last=Juang |editor1-first=Richard M. |editor2-last=Morrissette |editor2-first=Noelle Anne |title=Africa and the Americas: Culture, Politics, and History: A Multidisciplinary Encyclopedia, Volume 2 |publisher=ABC-CLIO |year=2008 |isbn=978-1-85109-441-7 |url=https://books.google.com/books?id=wFrAOqfhuGYC }}
* {{kitob manbasi |last=Kamen |first=Henry |title=Philip of Spain |publisher=Yale University Press |year=1999 |isbn=9780300078008 |url=https://books.google.com/books?id=wyWourPR5S8C&amp;pg=PA177 }}
* {{kitob manbasi |last1=Kozák |first1=Jan |last2=Cermák |first2=Vladimir |title=The Illustrated History of Natural Disasters |year=2007 |publisher=Springer |isbn=9789048133246 |url=https://books.google.com/books?id=JUcX4-WFxOYC&amp;pg=PA131 }}
* {{kitob manbasi |last=Kratoska |first=Paul H. |title=South East Asia, Colonial History: Imperialism before 1800 |publisher=Taylor and Francis |year=2004 |isbn=978-0415215404 |url=https://books.google.com/books?id=Z9U-FUPS3DkC&amp;pg=PA98 }}
* {{kitob manbasi |last=Lach |first=Donald F. |title=Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery |publisher=University of Chicago Press |year=1994 |isbn=9780226467085 |url=https://books.google.com/books?id=xD52ge5a8vYC&amp;pg=PA200 }}
* {{kitob manbasi |last=Ladle |first=Jane |title=Brazil |publisher=American Map |year=2000 |isbn=9780887291302 |url=https://books.google.com/books?id=BxzxIDoa5CIC&amp;pg=PA185 }}
* {{kitob manbasi |last=Lisboa |first=Maria Manuel |title=Paula Rego's Map of Memory: National and Sexual Politics |year=2008 |publisher=Ashgate Publishing |isbn=978-0-7546-0720-5 |url=https://books.google.com/books?id=pI1BY9zACgQC&amp;pg=PA13 }}
* {{kitob manbasi |first = James |last = Lockhart |title = Early Latin America: A History of Colonial Spanish America and Brazil |publisher=Cambridge University Press |year=1983 |isbn=0-521-29929-2 |url=https://archive.org/details/earlylatinameric00lock |url-access = registration }}
* MacQueen, Norrie. ''The Decolonization of Portuguese Africa: Metropolitan Revolution and the Dissolution of Empire'' (1997) [https://archive.org/details/portugueseafrica online]
* {{kitob manbasi |last=Macmillan |first=Allister |title=Mauritius Illustrated | publisher=Educa Books, Facsimile edition |year=2000 |isbn=0-313-31106-4 |url=https://books.google.com/books?id=_EusZwEdxpAC&amp;pg=PA11 }}
* {{kitob manbasi |last=Mahoney |first=James |title=Colonialism and Postcolonial Development Spanish America in Comparative Perspective |year=2010 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9780521116343 |url=https://books.google.com/books?id=p1_m-Y-5FJEC&amp;pg=PA246 }}
* {{kitob manbasi | last=Malekandathil |first=Pius |title=Maritime India: Trade, Religion and Polity in the Indian Ocean |year=2010 |publisher=Primus Books |isbn=978-9380607016|url=https://books.google.com/books?id=rN69iFj1PJoC&amp;pg=PA116 }}
* {{kitob manbasi |last=Mancall |first=Peter C. |title=The Atlantic World and Virginia, 1550–1624 |url=https://books.google.com/books?id=IqPqCQAAQBAJ&amp;pg=PA207 |year=2007 |publisher=University of North Carolina Press |isbn=9780807838839 }}
* {{kitob manbasi |last=Marley |first=David |title=Historic Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia, Volume 1 |publisher=ABC-CLIO |year=2005 |isbn=978-1-57607-574-6 |url=https://books.google.com/books?id=q1a4j2HNmjUC&amp;pg=PA694 }}
* {{kitob manbasi |last=Marley |first=David |title=Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the Western Hemisphere (2 Volumes) |publisher=University of Oklahoma Press |year=2008 |isbn=978-1598841008 |url=https://books.google.com/books?id=DkgGVTOr2EsC&amp;pg=PA76 }}
* {{kitob manbasi |last=McAlister |first =Lyle |title=Spain and Portugal in the New World, 1492–1700 |publisher=University of Minnesota Press |year=1984 |isbn=0-8166-1216-1 |url=https://archive.org/details/spainportugalinn0000mcal |url-access=registration }}
* {{kitob manbasi |last=Mathew |first=Kuzhippalli Skaria |title=History of the Portuguese Navigation in India, 1497–1600 |publisher=Mittal Publications |year=1988 |isbn=978-8170990468 |url=https://books.google.com/books?id=Kl3IR3RJTIEC&amp;pg=PA137 }}
* {{kitob manbasi |last=Mehta |first=Jaswant Lal |title=Advanced Study in the History of Medieval India |url=https://books.google.com/books?id=iUk5k5AN54sC |year=1980 |publisher=Sterling Publishers Pvt. Ltd |isbn=978-81-207-0617-0 }}
* {{kitob manbasi | last=Metcalf |first= Alida C. |title=Go-Betweens and the Colonization of Brazil: 1500–1600 |year=2006 |publisher=University of Texas Press |isbn= 978-0-292-71276-8|url=https://books.google.com/books?id=lWuNIISvBqIC&amp;pg=PA62 }}
* {{kitob manbasi | last=Metcalf |first= Alida C. |title=Family and Frontier in Colonial Brazil: Santana de Parnaíba, 1580–1822|year=2005 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0-292-70652-1|url=https://books.google.com/books?id=INhcIzDccb8C&amp;pg=PA37 }}
* {{kitob manbasi |last=Newitt |first=Malyn D.D. |title=A History of Mozambique |publisher=Indiana University Press |year=1995 |isbn=978-0-253-34006-1 |url=https://archive.org/details/historyofmozambi00newi |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/historyofmozambi00newi/page/335 335] }}
* {{kitob manbasi |last=Newitt |first=Malyn D.D. |title=A History of Portuguese Overseas Expansion, 1400–1668 |publisher=Routledge |year=2005 |isbn=0-415-23979-6 |url=https://books.google.com/books?id=vpteLQcx6J4C }}{{Oʻlikhavola|date=fevral 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{kitob manbasi | last=O'Flanagan |first=Patrick |title=Port Cities of Atlantic Iberia, c. 1500–1900 |year=2008 |publisher=Ashgate Publishing |isbn= 978-0-7546-6109-2|url=https://books.google.com/books?id=fzJc8ii7OMsC&amp;pg=PA125 }}
* {{kitob manbasi | last=de Oliveira Marques |first=A.H. |title=History of Portugal: From Lusitania to Empire; Vol. 1 | url=https://archive.org/details/historyofportuga01anto | url-access=registration |year=1972 |publisher=Columbia University Press |isbn=978-0231031592 }}
* {{kitob manbasi |last=Olson|first=James Stuart|title=Historical Dictionary of European Imperialism|publisher=Greenwood|year=1991|isbn=9780313262579|url=https://books.google.com/books?id=uyqepNdgUWkC&amp;q=Ethiopia+Portuguese+1630s&amp;pg=PA204}}
* {{kitob manbasi | last=Ooi |first=Keat Gin |title=Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor: Volume 1 |year=2004 |publisher=ABC_CLIO |isbn=978-1-57607-771-9 |url=https://books.google.com/books?id=QKgraWbb7yoC&amp;pg=PA1340 }}
* {{kitob manbasi | last=Ooi |first=Keat Gin |title=Historical Dictionary of Malaysia |year=2009 |publisher=Rowman &amp; Littlefield Publishers, Inc. |isbn=978-0-8108-5955-5 |url=https://books.google.com/books?id=3Uq_c2LARgAC&amp;pg=PA202 }}
* {{kitob manbasi |editor1-last=Page |editor1-first=Melvin E. |editor2-last=Sonnenburg |editor2-first=Penny M. |title=Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political Encyclopedia, Volume 2 |publisher=ABC-CLIO |year=2003 |isbn=1-57607-335-1 |url=https://books.google.com/books?id=qFTHBoRvQbsC }}
* {{kitob manbasi |last=Paquette |first=Gabriel |title=Imperial Portugal in the Age of Atlantic Revolutions: The Luso-Brazilian World, c. 1770–1850 |publisher=Cambridge University Press |year=2014 |isbn=978-1107640764}}
* [[K. M. Panikkar|Panikkar, K.M.]] (1953). Asia and Western dominance, 1498-1945, by K.M. Panikkar. London: G. Allen and Unwin.
* {{kitob manbasi |last=Pearson |first=Michael |title=Merchants and Rulers in Gujarat: The Response to the Portuguese in the Sixteenth Century |year=1976 |publisher=University of California Press |isbn=978-0520028098 |url=https://archive.org/details/merchantsrulersi0000pear |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/merchantsrulersi0000pear/page/76 76] }}
* {{kitob manbasi |last=Pearson |first=Michael |title=The Portuguese in India |year=1987 |publisher=Cambridge University Press |url=https://books.google.com/books?id=qI1ZRwAACAAJ |isbn=0-521-25713-1 |ref=refPearson }}{{Oʻlikhavola|date=fevral 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{kitob manbasi |last=Ponting |first=Clive |title=World History: A New Perspective|year=2000 |publisher=Chatto &amp; Windus |isbn=0-7011-6834-X }}
* Priolkar, A.K. The Goa Inquisition (Bombay, 1961).
* {{kitob manbasi |last=Ricklefs |first=M.C. |title=A History of Indonesia since c. 1300 |edition=2nd |year=1991 |isbn=0-333-57689-6 |publisher=MacMillan |location=London }}
* {{kitob manbasi |last=Rodriguez |first=Junius P. |title=Slavery in the United States: A Social, Political, and Historical Encyclopedia: Volume 2 |year=2007 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-85109-549-0 |url=https://books.google.com/books?id=4X44KbDBl9gC&amp;pg=PA79 }}
* {{kitob manbasi |last=do Rosário Pimente |first=Maria |title=Viagem ao fundo das consciências: a escravatura na época moderna |publisher=Ediçoʻes Colibri |year=1995 |isbn=972-8047-75-4 |url=https://books.google.com/books?id=DrlIAAAAYAAJ }}
* {{kitob manbasi |last=Russell-Wood |first=A.J.R. |title=Fidalgos and Philanthropists: The Santa Casa da Misericórdia of Bahia, 1550–1755 |publisher=University of California Press |year=1968 |asin=B0006BWO3O |url=https://books.google.com/books?id=2bDaBpOgi_UC&amp;pg=PA46 }}
* {{kitob manbasi |last=Russell-Wood |first=A.J.R. |title=The Portuguese Empire 1415–1808 |publisher=Johns Hopkins University Press |year=1998 |isbn=0-8018-5955-7 |url=https://books.google.com/books?id=JTVH7PZU1hUC }}
* {{kitob manbasi |last=Scammell |first=Geoffrey Vaughn |title=The First Imperial Age, European Overseas Expansion c. 1400–1715 |publisher=Routledge |year=1997 |isbn=0-415-09085-7 |url=https://books.google.com/books?id=G5DGygQdNp0C |ref=refScammell}}
* {{kitob manbasi |last=Scarano |first=Julita |title=MIGRAÇÃO SOB CONTRATO: A OPINIÃO DE EÇA DE QUEIROZ |year=2009 |publisher=Unesp- Ceru |url=http://www.anpocs.org/portal/index.php?option=com_docman&amp;task=doc_view&amp;gid=4795&amp;Itemid=357 |access-date=2012-11-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130204093900/http://www.anpocs.org/portal/index.php?option=com_docman&amp;task=doc_view&amp;gid=4795&amp;Itemid=357 |archive-date=2013-02-04 |url-status=dead }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130204093900/http://www.anpocs.org/portal/index.php?option=com_docman&amp;task=doc_view&amp;gid=4795&amp;Itemid=357 |date=2013-02-04 }}
* {{kitob manbasi |last=Schwartz |first=Stuart B. |title=Sovereignty and Society in Colonial Brazil: The High Court of Bahia and Its Judges, 1609–1751 |year=1973 |publisher=University of California Press |isbn=978-0520021952 |url=https://archive.org/details/sovereigntysocie0000unse |url-access=registration }}
* {{kitob manbasi |last=Shastry |first=Bhagamandala Seetharama |title=Goa-Kanara Portuguese Relations, 1498–1763 |publisher=Concept Publishers |year=2000 |isbn=978-8170228486 |url=https://books.google.com/books?id=raLL0A3Pb_0C&amp;pg=PA41 }}
* {{kitob manbasi |last=de Silva Jayasuriya|first=Shihan|title=The Portuguese in the East: A Cultural History of a Maritime Trading Empire| publisher=I.B. Taurus|year=2008|isbn=978-1845115852|url=https://books.google.com/books?id=bkoBAwAAQBAJ&amp;q=Portuguese+Chittagong+1517&amp;pg=PA85}}
* {{kitob manbasi |editor-last=de Souza |editor-first=Teotonio R. |title=Goa Through the Ages: An Economic History, Issue 6 of Goa University publication series Volume 2 |publisher=Concept Publishing Company |year=1990 |isbn=81-7022-259-1 |url=https://books.google.com/books?id=dwYDPnEjTb4C&amp;pg=PP1 }}
* {{kitob manbasi |last=Stapleton |first=Timothy J. |title=A Military History of Africa |year=2013 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-0-313-39569-7 |url=https://books.google.com/books?id=XvtDAgAAQBAJ&amp;pg=PA165 }}
* {{kitob manbasi |last=Subrahmanyam |first=Sanjay |title=The Portuguese Empire in Asia, 1500–1700: A Political and Economic History |edition=2 |publisher=Wiley-Blackwell |year=2012 |isbn=978-1-118-27401-9 |url=https://books.google.com/books?id=K7RlmNEzqf4C }}
* {{kitob manbasi |last=Thomas |first=Hugh |title=The Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade: 1440–1870 |url=https://archive.org/details/slavetradestoryo00thom |url-access=registration |access-date=10-iyul 2012-yil |year=1997 |publisher=Simon and Schuster |isbn=978-0-684-83565-5 }}
* {{kitob manbasi |last=Thornton |first=John K. |title=Warfare in Atlantic Africa, 1500–1800 |year=2000 |publisher=Routledge |isbn=978-1-135-36584-4 |url=https://books.google.com/books?id=7_qNAgAAQBAJ&amp;pg=PA101 }}
* {{kitob manbasi |last=Treece |first=Dave |title=Exiles, Allies, Rebels: Brazil's Indianist Movement, Indigenist Politics, and the Imperial Nation-State |year=2000 |publisher=Praeger |isbn=978-1-85109-549-0 |url=https://books.google.com/books?id=s50JnG7BzLAC&amp;pg=PA31 }}
* {{kitob manbasi |last=Velupillai |first=Viveka |title=Pidgins, Creoles and Mixed Languages: An Introduction|year=2015 |publisher=John Benjamins |isbn=978-1-85109-549-0}}
* {{kitob manbasi |last=Wheeler |first=Douglas L. |title=Republican Portugal: A Political History, 1910–1926 |url=https://books.google.com/books?id=PkH9wfKMqHwC |access-date=12-iyul 2012-yil |year=1998 |publisher=University of Wisconsin Press |isbn=0-299-07450-1 }}
* {{kitob manbasi |last=White |first=Paula |editor1-last=Bowman |editor1-first=John Stewart |editor2-last=Isserman |editor2-first=Maurice |title=Exploration in the World of the Middle Ages, 500–1500 |publisher=Facts on File, Inc. |year=2005 |url=https://archive.org/details/explorationinwor0000whit |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/explorationinwor0000whit/page/138 138] | isbn=3-87294-202-6 }}
* {{kitob manbasi |last=Whiteway |first=Richard Stephen |title=The Rise of Portuguese Power in India, 1497–1550 |publisher=Archibald Constable &amp; Co. |year=1899 |url=https://archive.org/details/riseportuguesep00whitgoog }}
* {{kitob manbasi |last=Yamashiro |first=José |title=Choque Luso No Japão Dos Séculos XVI e XVII |publisher=Ibrasa |year=1989 |isbn=1-74059-421-5 |url=https://books.google.com/books?id=l2qSNQnlQGcC }}
{{Refend}}&lt;!--Donʻt delete!--&gt;
--&gt;

== Siltemeler ==
{{Commons}}
* [http://www.timelines.info/history/empires_and_civilizations/portuguese_empire/ Portugaliya imperiyasi xronologiyasi]
* [http://www.colonialvoyage.com/ Gollandiya Portugaliya mustamlakachilik tarixi]: Seylon, Hindiston, Malakka, Bengal, Formosa, Afrika, Braziliyada portugal va gollandlarning tarixi. Til merosi, xaritalar.
* [http://www.wdl.org/en/item/4397/ „The Present State of the West-Indies: Containing an Accurate Description of What Parts Are Possessed by the Several Powers in Europe“] by [[Thomas Kitchin]]
* [https://web.archive.org/web/20130217055451/http://www.spiceislandsforts.com/ Forts of the Spice Islands of Indonesia]
* Senaka Weeraratna, 2005, [https://web.archive.org/web/20200225130354/http://vgweb.org/unethicalconversion/port_rep.htm „Repression of Buddhism in Sri Lanka by the Portuguese (1505-1658)“], Australian Centre for Sri Lankan Unity

[[Kategoriya:1415-jılda payda bolǵanlar]]
[[Kategoriya:1999-jılda joq bolǵanlar]]
[[Kategoriya:Portugaliya tariyxı]]
[[Kategoriya:Xristian mámleketleri]]
[[Kategoriya:Imperiyalar]]
[[Kategoriya:Portugaliya Imperiyası]]
[[Kategoriya:Portugaliya húkimranlıǵı]]
[[Kategoriya:Portugaliyanıń zamanagóy tariyxı]]
[[Kategoriya:Portugaliya]]</text>
      <sha1>f8i0frhbt0neln956zbaxxvr134rbkk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shılpıq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6634</id>
    <revision>
      <id>98974</id>
      <parentid>97743</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:49:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98974</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4398" sha1="bex8n9ucy7032qb7k9jrcqopbnt6qw0" xml:space="preserve">{{shala}}
[[Su'wret:Chilpiq.JPG|nobaý|250x250 nükte|Shılpıq qalası]]
''Shılpıq'' - áyyemgi qurılıs qaldıg'i (6— 7-ásirler). [[Nókis]] hám Beruniy qalaları [[(Qaraqalpaqstan]] ) aralıǵindaǵı [[Sultan Uvays]] tawlari jar tasları ústinde jaylasqan.Nókis qalasınan túslikke qaray 43 km qashıqlıqta, [[Ámiwdárya]]nıń oń jaǵasındaǵı tóbelikte jaylasqan. [[Zoroastrizm]] dástúri boyınsha, ólilerdiń denesi usı jerge ákelinip, súyeklerdiń sırtqı etli qatlamnan tazalanıwı ushın qoyılǵan. Ápsanaǵa qaraǵanda, erte zamanlarda jası qaytqan ǵarrılardan waz keship, olardı tawda qaldırıp ketiw úrdiske aylanǵan eken''.'' Bir kúni Shılpıq degen jas jigit te ákesin tawǵa aparıp taslamaqshı bolıptı. Ol tawǵa shıǵıp baratırıp, dem almaqshı bolıp bir tastıń ústine otırıptı. Sonda ákesi kúlip jiberipti. Shılpıq: «Nege kúleseń? Men seni tóbege aparıp taslayjaqpan-ǵoy?» dep soraptı. Ákesi: «Men de ákemdi alıp kiyatırıp, usı jerde dem alıp edim, sol yadıma túsip ketti» dep juwap beripti. Shılpıq ákesin aparıp taslaw oyınan qaytıp, onı úyinde jasırın túrde saqlaptı. Bunday is-háreketi ushın Shılpıqtı ólim jazasına buyırıwı múmkin edi.
[[File:Karakalpakstan Chilpyk Tower of Silence (dakhma) 1st cent BCE-1st cent CE Zoroastrian (4).jpg|thumb|330x330px|Shılpıq qala]]
Bir kúni sol eldiń patshası awırıp qalıptı. Hámme jerden táwip shaqırılǵan bolsa da, hesh qaysısı patshanı emley almaptı. Sonda Shılpıqtıń ákesi  bir shóptiń atın aytıp, patsha sol shóptiń suwın ishse jazılıp ketedi, dep másláhat beripti. Balası bunı patshaǵa barıp aytıptı. Shóptiń suwınan táwir bolǵan patsha Shılpıqtan bul ájayıp shóp haqqında qayaqtan bilgenine qızıqsınıptı. Ol: «Bir qasıq qanımnan keshseńiz, sırımdı aytaman» dep juwap beripti. Patsha razı bolǵannan soń Shılpıq: «bunı jasırıp baǵıp otırǵan ákem aytqan edi. Eger de bunı bilip qalǵanıńızda, meni ólim jazası kútip tur edi» depti. Bunnan soń patsha «Endigiden bılay ǵarrılar tawǵa aparıp taslanbastan, óz ájeli menen ólgenge shekem baǵılsın» dep buyrıq bergen eken.
Shılpıq sheńber formasında bolıp, átirapı qalıń paxsa diywal menen oralǵan, bir tárepi kirisiw jolı retinde ashıq qaldırilgan. Shılpıqdıń 6 -8 m lik diywali saklangan, ishki radiusı 12 m. Jergilikli xalıq Shılpıqdıń júzege keliw etiliwin tań qalǵanday devlar menen baylanıstıradı.
Xalıq ráwiyatlarına kóre Hoji-Muluk atlı dev  bul qorǵandı qurg'an&lt;ref&gt;Снесарев Г. П., ''Реликты домусульманских верований и обрядов у узбеков Хорезма''. – Москва: Наука, 1969, с. 30.&lt;/ref&gt;. Basqa bir ańızǵa kóre, Chilpiqni Qarotin-alp degen dev qurǵan. German vamberining alıp kelgen taǵı bir ańızǵa kóre Chilpiq áyyemginde bekkem qorǵan bolǵan. Patshanıń qızı atasınıń mulozimlaridan birine aslam bolıp qaladı&lt;ref&gt;Ármin Vámbéry, ''Sketches of Central Asia: additional chapters on my travels, adventures, and on the ethnology of Central Asia'', London: Allen and Co., 1868, p. 136.&lt;/ref&gt;.. Ákesi ǵázepine dus keliwden qorqqan Malika suygeni menen bul qorǵannan turar jay tabıwadı.G'ashiqdar ishimlik suw úmitinde tóbelikten dárya tárepke qaray jer astınan qazılǵan tar jol qazıwadı. Vamberi Shılpıqqa kelgeninde bul jer astı jolınıń bar ekenligin ko'rsetip otti.
Shılpıq aymaǵınan Islamǵasha bolǵan áyyemgi kómiw dástúrlerine tán estelikler tabılǵan. Adamlar jasaǵanlıǵın tastıyıqlaytuǵın belgiler joq ekenligi sebepli Shılpıq otqa sıyınıwshılar óliklerin keltirip qóyatuǵın arnawlı mazar wazıypasın o'taganligi shama etiledi. Akademikalıq Tolstov basshılıǵındaǵı [[Xorezm arxeologik hám etnografik ekspediciyası]] 1940 -jılda qala aymaǵınan kóplegen ılaydan islengen ıdıs ostadonlar sınıqların tabıwǵan.
Qala atı dereklerde túrlishe sırtqı kórinislerde keltirilgen: Shilpuq, Shalpuk, Shalpyq, Shelpek. “Firdavsul-ıǵbal”da Munis “Shīlpūq” formasında alıp kelgen.


== Derekler ==
&lt;references /&gt;
{{ÓzME}}

[[Kategoriya:Qaraqalpaq qalalari]]
[[Kategoriya:Arxitekturalıq estelikler]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq turizm]]
[[Kategoriya:Ózbekstanda turizm]]</text>
      <sha1>bex8n9ucy7032qb7k9jrcqopbnt6qw0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Muxammedqudaynazarov</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6644</id>
    <revision>
      <id>99013</id>
      <parentid>46744</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99013</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" sha1="mnap0zud1pbwfkjo91aekv1dtrzey3d" xml:space="preserve">{{#babel:kaa|ru|kk-3|en-3|uz-3}}</text>
      <sha1>mnap0zud1pbwfkjo91aekv1dtrzey3d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Auut</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6645</id>
    <revision>
      <id>99004</id>
      <parentid>46754</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99004</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1337" sha1="bkm4igee4nas5bw1o0pr97bmp00wv8m" xml:space="preserve">Ассалаума Алейкум!!!&lt;mapframe latitude=&quot;44.527843&quot; longitude=&quot;59.062500&quot; zoom=&quot;2&quot; width=&quot;200&quot; height=&quot;103&quot; align=&quot;right&quot; /&gt;
&lt;references responsive=&quot;&quot; /&gt;
{{#babel:kaa-N|ru-5|kk-3|uz-3|en-2}}&lt;graph&gt;{
	&quot;version&quot;: 2,
	&quot;width&quot;: 400,
	&quot;height&quot;: 200,
	&quot;data&quot;: [
		{
			&quot;name&quot;: &quot;table&quot;,
			&quot;values&quot;: [
				{
					&quot;x&quot;: 0,
					&quot;y&quot;: 1
				},
				{
					&quot;x&quot;: 1,
					&quot;y&quot;: 3
				},
				{
					&quot;x&quot;: 2,
					&quot;y&quot;: 2
				},
				{
					&quot;x&quot;: 3,
					&quot;y&quot;: 4
				}
			]
		}
	],
	&quot;scales&quot;: [
		{
			&quot;name&quot;: &quot;x&quot;,
			&quot;type&quot;: &quot;linear&quot;,
			&quot;range&quot;: &quot;width&quot;,
			&quot;zero&quot;: false,
			&quot;domain&quot;: {
				&quot;data&quot;: &quot;table&quot;,
				&quot;field&quot;: &quot;x&quot;
			}
		},
		{
			&quot;name&quot;: &quot;y&quot;,
			&quot;type&quot;: &quot;linear&quot;,
			&quot;range&quot;: &quot;height&quot;,
			&quot;nice&quot;: true,
			&quot;domain&quot;: {
				&quot;data&quot;: &quot;table&quot;,
				&quot;field&quot;: &quot;y&quot;
			}
		}
	],
	&quot;axes&quot;: [
		{
			&quot;type&quot;: &quot;x&quot;,
			&quot;scale&quot;: &quot;x&quot;
		},
		{
			&quot;type&quot;: &quot;y&quot;,
			&quot;scale&quot;: &quot;y&quot;
		}
	],
	&quot;marks&quot;: [
		{
			&quot;type&quot;: &quot;line&quot;,
			&quot;from&quot;: {
				&quot;data&quot;: &quot;table&quot;
			},
			&quot;properties&quot;: {
				&quot;enter&quot;: {
					&quot;x&quot;: {
						&quot;scale&quot;: &quot;x&quot;,
						&quot;field&quot;: &quot;x&quot;
					},
					&quot;y&quot;: {
						&quot;scale&quot;: &quot;y&quot;,
						&quot;field&quot;: &quot;y&quot;
					},
					&quot;y2&quot;: {
						&quot;scale&quot;: &quot;y&quot;,
						&quot;value&quot;: 0
					},
					&quot;interpolate&quot;: {
						&quot;value&quot;: &quot;monotone&quot;
					},
					&quot;stroke&quot;: {
						&quot;value&quot;: &quot;steelblue&quot;
					},
					&quot;strokeWidth&quot;: {
						&quot;value&quot;: 3
					}
				}
			}
		}
	]
}&lt;/graph&gt;</text>
      <sha1>bkm4igee4nas5bw1o0pr97bmp00wv8m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>FIFA U-20 Jáhán chempionatı 2013</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6696</id>
    <revision>
      <id>98984</id>
      <parentid>74895</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98984</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45665" sha1="3i9fnoz5ie0ytb0apzla5zeiidpcymj" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Iyun 2023}}

[[Fayl:FIFA U-20 Jahon chempionati 2013 logosi.svg|thumb|200px]]
'''FIFA U-20 Jáhán chempionati 2013'''— Jaslar ortasındaǵı Jáhán chempionati tartısları dáslepki bar ótkerilgen 1977-jıldan beri 19-márte ótkerilip atırǵan [[FIFA U-20 Jáhán chempionati]]bolıp esaplanadı. 2011-jıldıń 3-mart kúni [[Cyurix]]ta bolıp ótken [[FIFA]] Atqarıwshı Jıynalısında [[Túrkiya]] [[Birlesken Arab Ámirlikleri]] hám [[Ózbekstan]] kandidatlarinan ústin kelip, FIFA Ol-20 Jáhán chempionati miyman kútiwshisi retinde tańlandı&lt;ref&gt;Web deregi|title=Eight FIFA tournaments awarded|url=http://www. fifa. com/newscentre/news/newsid=1392147. html|publisher=FIFA|accessdate=18-iyun 2011-yil|date=3-mart 2011-yil|archivedate=2014-02-24|archiveurl=https://web. archive. org/web/20140224151008/http://www. fifa. com/newscentre/news/newsid=1392147.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20140224151008/http://www. fifa. com/newscentre/news/newsid=1392147. html| date=2014-02-24&lt;/ref&gt;. Óz zayavkasinda Túrkiya jarıstı 10 qaladaǵı 13 stadionda ótkera alıwın kórsetken,&lt;ref&gt;Jańalıqlar deregi| url=http://www. tff. org/default. aspx? pageID=471&amp;ftxtID=11979| title=Turkey tap host FIFA Ol-20 World Cup 2013| publisher=[[Turkish Football Federation]]| date=2011-03-03| accessdate=2011-03-03}}&lt;/ref&gt;. 2012-jıldıń fevral ayında tek 7 qaladaǵı stadionlar jarısqa miyman kútiwshilik etiwi múmkinligin járiyalaǵan edi&lt;ref&gt;Web deregi| url=http://www. trt-world. com/trtworld/en/newsDetail.aspx? HaberKodu=2 c0 a3603-ff64-4489 -a3 ae-00 c8 d75932 ea| title=FIFA names venues for U20 World Cup Turkey 2013| publisher=[[Turkish Radio and Television Corporation|TRT World]]| date=2012-02-15&lt;/ref&gt;.

Bul turnir birinshi ret tariyxta ayriqsha waqıyası menen este qaldı, sebebi dúnyanıń eń áwmetli hám kúshli 2 komandası [[Braziliya U-20 futbol qurama komandası|Braziliya]] hám [[Argentina U-20 futbol qurama komandası|Argentina]] komandaları bul chempionatta qatnasa almadi. Sonıń menen birge, Braziliya jaslar qurama komandası [[FIFA Jaslar chempionati 1979|1979-jılg'ı chempionatta]] da qatnaspaǵan edi.

Franciya jaslar qurama komandası bul turnirda birinshi márte jeńimpaz boldı hám Franciya er adamlar ortasındaǵı 5 ta iri ([[FIFA Jáhán chempionati]],[[FIFA Konfederatsiyalar kubogi]],[[FIFA U-20 Jáhán chempionati]],[[FIFA U-17 Jáhán chempionati]] hám [[Jazǵı olimpiada oyınları futbolı]]) futbol jarıslarında altın medallarǵa iye boldı&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2135793/index. html|title=France end Turkey az waqıt tap|publisher=FIFA. com|date=13-iyul 2013|accessdate=2014-04-26|archivedate=2013-07-16|archiveurl=https://web. archive. org/web/20130716151013/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2135793/index. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130716151013/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2135793/index. html| date=2013-07-16&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citeweb|url= http://espnfc.com/news/story/_/id/1498122/france-win-20-world-cup-beating-uruguay-penalties? cc=5739|title= France win Under-20 World Cup final|date=13-iyul 2013-yil|work=ESPN|accessdate=15-avgust 2013}}&lt;/ref&gt;.
==Arzalar==
Juwmaqlawshı múddet — 2011-jıldıń 17-yanvarına shekem FIFAǵa aǵza úsh awqam jarıs miyman kútiwshiligi ushın gúres aparıwın xabarladı&lt;ref&gt;{{cite press release| url=http://www. fifa. com/aboutfifa/organisation/media/news/newsid=1366322/| title=Remarkable interest ın hosting FIFA competitions| publisher=FIFA. com| date=2011-01-17| accessdate=2012-04-21| seperator=| archivedate=2013-11-12| archiveurl=https://web. archive. org/web/20131112181356/http://www. fifa. com/aboutfifa/organisation/media/news/newsid=1366322/ }}&lt;/ref&gt;. Sol waqıtqacah qanday da bir ret FIFA bayraǵi astındaǵı jarıslardı qabıl etpegen [[Túrkiya]] hám [[Ózbekstan]]nan tısqarı 2003-jilǵi [[FIFA U-20 Jáhán chempionati]]n qabıl etken BAA da jarıs miyman kútiwshiligi ushın dawager boldı.
* |TUR}}
* |BAA}}
* |ÓZ}} 
* |ZIM}} (arzasın qaytarıp alǵan)&lt;ref&gt;Citation| year=| title=arxiv nusqası| url=http://www.theindependent.co.zw/sport/28923-zifa-drops-bid -to-host-under-20 -world-cup. html| access-date=2012-10 -30| archivedate=2012-03-18| archiveurl=https://web. archive. org/web/20120318052702/http://www.theindependent.co.zw/sport/28923-zifa-drops-bid -to-host-under-20 -world-cup. html&lt;/ref&gt;.

==Maydanlar==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center; margin:auto;&quot;
|-
!width=33.3%|[[Istanbul]]
!width=33.3%|[[Bursa]]
!width=33.3%|[[Antalya]]
|-
|[[Türk Telekom Arena]]
|[[Bursa Atatürk stadioni]]
|[[Akdeniz Universiteti stadioni]]
|-
|Sıyımlılıǵı:'''52,652'''
|Sıyımlılıǵı:'''25,213'''
|Sıyımlılıǵı:'''7,083'''
|-
|[[File:Türk_Telekom_Arena.jpg|200px]]
|[[File:Bursa_Atatürk_stadioni.jpg|200px]]
|[[File:Akdeniz_Universiteti_stadion.jpg|200px]]
|-
!width=&quot;25%&quot;|[[Trabzon]]
!rowspan=4 colspan=2|{{location map+|Turkey|float=none|width=500|places=
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=37.00|long=30.62|label=[[Antaliya]]}}
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=40.11|long=29.04|label=[[Bursa]]|position=bottom}}
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=38.75|long=35.85|label=[[Qayseri]]|position=bottom}}
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=37.06|long=37.38|label=[[Gaziantep]]|position=top}}
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=41.01|long=29.00|label=[[Istanbul]]}}
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=41.01|long=40.51|label=[[Rize]]|position=bottom}}
{{OrınKarta~|Túrkiya|lat=40.90|long=39.76|label=[[Trabzon]]}}}}
|-
|[[Hüseyin Avni Aker stadioni]]
|-
|Sıyımlılıǵı:'''23,772'''
|-
|[[File:Hüseyin Avni Aker stadioni.jpg|200px]]
|-
![[Gaziantep]]
![[Qayseri]]
![[Rize]]
|-
|[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]]
|[[Kadir Has stadioni]]
|[[Yeni Rize Şehir stadioni|Yeni Şehir stadioni]]
|-
|Sıyımlılıǵı:'''16,981'''
|Sıyımlılıǵı:'''32,864'''
|Sıyımlılıǵı:'''15,485'''
|-
|[[File:Kamil_ocak1.jpg|200px]]
|[[File:Kadir Has stadioni.jpg|200px]]
|[[File:Yeni Şehir stadioni.jpg|200px]]
|}
==Saralaw basqıshı==

Miyman kútiwshi Túrkiyaǵa qosımsha túrde, 23 qurama komanda kontinent kólemindegi saralaw tartısları arqalı final basqıshı jollanbasın qolǵa kirgizdi.
{| class=wikitable
!Konfederatsiya
!Saralaw jarisi
!Saralaw jen'impazlari &lt;ref&gt;Web manbasi |url=http://www.tff.org/default.aspx?pageID=285&amp;ftxtID=11977 |title=24 ülke dünya şampiyonluğu için gelecek |publisher=[[Turkish Football Federation]] |date=2011-03-03 |accessdate=2011-12-21 |language=Turkish&lt;/ref&gt;
|-
|[[Aziya Futbol Konfederatsiyasi|AFC&lt;br /&gt;(Aziya)]]
|[[AFC U-19 Aziya chempionati 2012]]
|{{fbu|20|AUS}} &lt;br/&gt; {{fbu|20|IRQ}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|KOR}} &lt;br/&gt; {{fbu|20|UZB}}
|-
|[[Afrika Futbol Konfederatsiyasi|CAF&lt;br /&gt;(Afrika)]]
|[[CAF U-19 Afrika chempionati 2013]]
|{{fbu|20|EGY}} &lt;br/&gt; {{fbu|20|GHA}} &lt;br/&gt; {{fbu|20|MLI}} &lt;br/&gt; {{fbu|20|NGA}}
|-
|[[CONCACAF|CONCACAF&lt;br /&gt;(Shimoliy, Markaziy Amerika va Karib havzasi)]]
|[[CONCACAF U-20 chempionati 2013]]
|{{Fbu|20|CUB}}{{ref|1|1}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|SLV}}{{Ref|1|1}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|MEX}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|USA}}
|-
|[[CONMEBOL|CONMEBOL&lt;br /&gt;(Qubla Amerika)]]
|[[CONMEBOL Jaslar chempionati 2013]]
|{{Fbu|20|CHI}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|COL}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|PAR}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|URU}}
|-
|[[Okeaniya Futbol Konfederatsiyasi|OFC&lt;br /&gt;(Okeaniya)]]
|[[OFC U-20 Okeaniya chempionati 2013]]
|{{Fbu|20|NZL}}
|-
|[[UEFA|UEFA&lt;br /&gt;(Evropa)]]
|[[UEFA U-19 Evropa chempionati 2012]]
|{{Fbu|20|CRO}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|ENG}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|FRA}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|GRE}}{{Ref|1|1}} &lt;br/&gt; {{Fbu|20|POR}}&lt;br/&gt; {{Fbu|20|ESP}}
|-
|colspan=2|Miyman ku'tiwshi mámleket
|[[Fbu|20|TUR]]
|}
==Shólkemlestirilgen jumıslar hám tımsal==
Jarıstan bir jıl aldın, FIFA, sonıń menen birge, Túrkiya Futbol Assotsiatsiyasi aǵzaları tárepinen, 2012-jıl 25-iyunda [[Istanbul]]dıń Ciragan Palace Mabeyn Hall mıymanxanasında turnirning rásmiy embleması keń jámáátshilikga usınıldı.&lt;ref&gt;Web deregi| url=http://www. fifa. com/tournaments/archive/tournament=104/edition=259221/news/newsid=1653901. html| title=One year tap go tap Turkey| publisher=FIFA| date=2012-06 -21| accessdate=2012-10 -30| archivedate=2012-07-04| archiveurl=https://web. archive. org/web/20120704100138/http://www. fifa. com/tournaments/archive/tournament=104/edition=259221/news/newsid=1653901. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20120704100138/http://www. fifa. com/tournaments/archive/tournament=104/edition=259221/news/newsid=1653901. html| date=2012-07-04&lt;/ref&gt;. Biletler bolsa 2012-jıldıń 30-noyabrinen satıwǵa shıǵarıldı&lt;ref&gt;Jańalıqlar deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=1958995/index. html|title=Ticket sales of FIFA Ol-20 World Cup Turkey 2013 tap start|publisher=FIFA. com|date=2012-11-28|accessdate=2014-04-27|archivedate=2013-01-22|archiveurl=https://web. archive. org/web/20130122115808/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=1958995/index. html|access-date=2014-04-27|archive-date=2013-01-22|archive-url=https://web. archive. org/web/20130122115808/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=1958995/index. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Jańalıqlar deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=1960291/index. html|title=Turks targeting full houses|publisher=FIFA. com|date=2012-11-30|accessdate=2012-12-01|archivedate=2012-12-25|archiveurl=https://web. archive. org/web/20121225024734/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=1960291/index. html|access-date=2014-04-27|archive-date=2012-12-25|archive-url=https://web. archive. org/web/20121225024734/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=1960291/index. html}}&lt;/ref&gt;.
Hár bir miyman kútiwshi stadion ushın Miyman kútiwshi Qala logotipleri 2013-jıldıń 20-martında keń ja'ma'a'tshilikkke kórsetildi&lt;ref&gt;Web deregi| title=FIFA U20 Dünya Kupası Şehir Logoları| url=http://www. lazhaber. com/rize-haberleri/fifa-u20 -dunya-kupasi-sehir-logolari-h23241. html| publisher=lazhaber. com| date=2013-03-20| accessdate=2014-04-27| archivedate=2013-03-24| archiveurl=https://web. archive. org/web/20130324023527/http://www. lazhaber. com/rize-haberleri/fifa-u20 -dunya-kupasi-sehir-logolari-h23241. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130324023527/http://www. lazhaber. com/rize-haberleri/fifa-u20 -dunya-kupasi-sehir-logolari-h23241. html| date=2013-03-24&lt;/ref&gt;. Rásmiy logotipte, Turk úylerinde toqilg'an yamasa ilingen Shaytan Kózinen qorǵaw suwretlegen, bul áwmet keltiriw ma'nisini ańlatadı&lt;ref&gt;Web deregi|title=FIFA Ol-20 World Cup 2013 emblem &amp; host cities|url=http://www. turkish-football. com/news_read.php? id=3092|publisher=turkish-football. com|date=2012-06 -26|accessdate=2013-03-20|archive-date=2013-04-06|archive-url=https://www. webcitation. org/6 Ffg88 UG6? url=http://www. turkish-football. com/news_read.php? id=3092}}&lt;/ref&gt;.
==Final basqıshına qorra taslaw==
Jarıstıń final basqıshına qu'ra taslaw dástúri 2013-jıldıń 25-mart kúni [[Túrkiya]]dıń [[Istanbul]] qalasındaǵı Júzimatlıyan Hotels mexmonxonasida bolıp ótedi&lt;ref&gt;Web deregi|title=FIFA Jarıs Calendar|url=http://www. fifa. com/aboutfifa/calendar/events. html|publisher=FIFA. com|accessdate=22-sentyabr 2012-yil|archivedate=2013-04-24|archiveurl=https://web. archive. org/web/20130424044547/http://www. fifa. com/aboutfifa/calendar/events.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130424044547/http://www. fifa. com/aboutfifa/calendar/events. html| date=2013-04-24&lt;/ref&gt;.

2013-jıldıń 12-fevralında, FIFA shek ushın atqarılatuǵın jumıs rejimin járiyaladı. 24 ta qurama jámáát 4 ta sebetshege jaylastırildi:&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2011444/index. html|title=FIFA Ol-20 World Cup announce draw details|publisher=FIFA. com|date=12-fevral 2013-yil&lt;/ref&gt;
*1-sebetshe: 6 konfederatsiyaning kontinent chempionleri
*2-sebetshe: AFC hám CAFdan qalǵan jámáátler
*3-sebetshe: CONCACAF hám CONMEBOLdan qalǵan jámáátler
*4-sebetshe: UEFAdan qalǵan jámáátler (Túrkiya menen birge)

Shekten aldın, Túrkiya qurama jámááti C1 pozitsiyasiga belgilendi, Ispaniya bolsa A toparına belgilendi. Tiykarǵı princip boyınsha, bir konfederatsiyadan bolǵan jámáátler gruppa basqıshında bir birine qarsı shekte taslanmaydı, tek A toparınan tısqarı sebebi bul gruppada UEFAdan 2 ta qurama jama jaylastırıladı.

CAF Ol-20 Afrika chempionati shekge shekem juwmaqlanıp ulgirmegen edi, hám aqırǵı shek Afrikalıqlar ushın CAFning 1-, 2- 3-jámáátleri dep shek taslandı. Afrikalıqlar ushın shek juwmaqları 2013-jıldıń 30 -martında [[Izrail]]dıń [[Oran]] qalasında bolıp ótti&lt;ref name=&quot; draw&quot;&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2044340/index. html|title=Hosts face CONMEBOL champs, France meet Spain|publisher=FIFA. com|date=25-mart 2013|accessdate=2014-04-27|archivedate=2014-04-27|archiveurl=https://web. archive. org/web/20140427232901/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2044340/index. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20140427232901/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2044340/index. html| date=2014-04-27&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2051015/index. html|title=Egypt claim Ol-20 CAF championship, learn placement|publisher=FIFA. com|date=30 -mart 2013|accessdate=2014-04-27|archivedate=2014-04-27|archiveurl=https://web. archive. org/web/20140427230543/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2051015/index.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130727044905/http://web.archive/. org/web/20140427230543/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2051015/index.html|date=2014-04-27&lt;/ref&gt;.
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width:98%;&quot;
|-
!width=25%|1-sebetshe
!width=25%|2-sebetshe
!width=25%|3-sebetshe
!width=25%|4-sebetshe
|-
|
{{fbu|20|KOR}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|EGY}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|MEX}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|COL}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|NZL}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|ESP}} &lt;small&gt;(A toparina belgilendi)&lt;/small&gt;
|
[[flagicon:AUS]] &lt;br /&gt;
{{fbu|20|IRQ}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|UZB}} &lt;br /&gt;
{{Fbu|20|GHA}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|MLI}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|NGA}}
|
{{fbu|20|CUB}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|SLV}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|USA}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|CHI}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|PAR}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|URU}}
| valign=&quot;top&quot;|
{{fbu|20|CRO}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|ENG}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|FRA}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|GRE}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|POR}} &lt;br /&gt;
{{fbu|20|TUR}} &lt;small&gt;(C1ge belgilendi)&lt;/small&gt;
|}
==Oyın rásmiyleri==
23 arbitr járdemshileri menen birge FIFA tárepinen 2013-jıldıń 13-mayinda daǵaza etildi&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2077701/index. html|title=Referees appointed for FIFA Ol-20 World Cup 2013|publisher=FIFA. com|date=13-may 2013-yil|accessdate=2014-04-27|archivedate=2013-11-12|archiveurl=https://web. archive. org/web/20131112114305/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2077701/index.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20131112114305/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2077701/index. html| date=2013-11-12&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/02/07/81/79/refereesu-20 wcturkey2013.pdf|title=Referees for the FIFA Ol-20 World Cup Turkey 2013|publisher=FIFA. com|accessdate=2014-04-27|archivedate=2014-07-09|archiveurl=https://web. archive. org/web/20140709041938/http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/02/07/81/79/refereesu-20 wcturkey2013.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20140709041938/http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/02/07/81/79/refereesu-20 wcturkey2013.pdf| date=2014-07-09&lt;/ref&gt;.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Konfederatsiya
!To'reshiler
!Qaptal to'reshiler
|-
|rowspan=&quot;3&quot;|[[Aziya Futbol Konfederatsiyasi|AFC]]
|[[Ben Williams]] ([[Avstraliya Futbol Federatsiyasi|Avstraliya]])
|Matthew Cream ([[Avstraliya Futbol Federatsiyasi|Avstraliya]])&lt;br /&gt;Hakan Anaz ([[Avstraliya Futbol Federatsiyasi|Avstraliya]])
|-
|[[Nawaf Shukralla]] ([[Bahrayn Futbol Assotsiatsiyasi|Bahrayn]])
|Yaser Tulefat ([[Bahrayn Futbol Assotsiatsiyasi|Bahrayn]])&lt;br /&gt;Ebrahim Saleh ([[Bahrayn Futbol Assotsiatsiyasi|Bahrayn]])
|-
|[[Alireza Faghani]] ([[Eron Futbol Federatsiyasi|Eron]])
|Hassan Kamranifar ([[Eron Futbol Federatsiyasi|Eron]])&lt;br /&gt;Reza Sokhandan ([[Eron Futbol Federatsiyasi|Eron]])
|-
|rowspan=&quot;3&quot;|[[Afrika Futbol Konfedratsiyasi|CAF]]
|[[Néant Alioum]] ([[Kamerun Futbol Federatsiyasi|Kamerun]])
|Evarist Menkouande ([[Kamerun Futbol Federatsiyasi|Kamerun]])&lt;br /&gt;Peter Edibe ([[Nigeriya Futbol Federatsiyasi|Nigeriya]])
|-
|[[Bakary Gassama]] ([[Gambiya Futbol Assotsiatsiyasi|Gambiya]])
|Angesom Ogbamariam ([[Eritreya Milliy Futbol Federatsiyasi|Eritreya]])&lt;br /&gt;Félicien Kabanda ([[Ruanda Futbol Federatsiyasi Assotsiatsiyasi|Ruanda]])
|-
|[[Noumandiez Doué]] ([[Fil Suyak Sohili Futbol Federatsiyasi|Fil Suyak Sohili]])
|Songuifolo Yeo ([[Fil Suyak Sohili Futbol Federatsiyasi|Fil Suyak Sohili]])&lt;br /&gt;Jean-Claude Birumushahu ([[Burundi Futbol Federatsiyasi|Burundi]])
|-
|rowspan=&quot;3&quot;|[[CONCACAF]]
|[[Walter López Castellanos|Walter López]] ([[Gvatemala Milliy Futbol Fedratsiyasi|Gvatemala]])
|Gerson López ([[Gvatemala Milliy Futbol Fedratsiyasi|Gvatemala]])&lt;br /&gt;Leonel Leal ([[Kosta Rika Futbol Federatsiyasi|Kosta Rika]])
|-
|[[Roberto García Orozco|Roberto García]] ([[Meksika Futbol Federatsiyasi|Meksika]])
|José Luis Camargo ([[Meksika Futbol Federatsiyasi|Meksika]])&lt;br /&gt;Alberto Morín ([[Meksika Futbol Federatsiyasi|Meksika]])
|-
|[[Roberto Moreno]] ([[Panama Futbol Federatsiyasi|Panama]])
|Daniel Williamson ([[Panama Futbol Federatsiyasi|Panama]])&lt;br /&gt;Keyztel Corrales ([[Nikaragua Futbol Federatsiyasi|Nikaragua]])
|-
|rowspan=&quot;5&quot;|[[CONMEBOL]]
|[[Sandro Ricci]] ([[Braziliya Futbol Konfederatsiyasi|Braziliya]])
|Alessandro Rocha ([[Braziliya Futbol Konfederatsiyasi|Braziliya]])&lt;br /&gt;Emerson de Carvalho ([[Braziliya Futbol Konfederatsiyasi|Braziliya]])
|-
|[[Wilmar Roldán]] ([[Kolumbiya Futbol Federatsiyasi|Kolumbiya]])
|Humberto Clavijo ([[Kolumbiya Futbol Federatsiyasi|Kolumbiya]])&lt;br /&gt;Eduardo Díaz ([[Kolumbiya Futbol Federatsiyasi|Kolumbiya]])
|-
|[[Carlos Vera]] ([[Ekvador Futbol Federatsiyasi|Ekvador]])
|Christian Lescano ([[Ekvador Futbol Federatsiyasi|Ekvador]])&lt;br /&gt;Byron Romero ([[Ekvador Futbol Federatsiyasi|Ekvador]])
|-
|[[Antonio Arias]] ([[Paragvay Futbol Assotsiatsiyasi|Paragvay]])
|Rodney Aquino ([[Paragvay Futbol Assotsiatsiyasi|Paragvay]])&lt;br /&gt;Carlos Caceres ([[Paragvay Futbol Assotsiatsiyasi|Paragvay]])
|-
|[[Víctor Hugo Carrillo]] ([[Peru Futbol Federatsiyasi|Peru]])
|Jonny Bossio ([[Peru Futbol Federatsiyasi|Peru]])&lt;br /&gt;Cesar Escaño ([[Peru Futbol Federatsiyasi|Peru]])
|-
|[[Okeaniya Futbol Konfederatsiyasi|OFC]]
|[[Peter O'Leary]] ([[Jańa Zelandiya Futboli|Jańa Zelandiya]])
|Jan-Hendrik Hintz ([[Jańa Zelandiya Futboli|Jańa Zelandiya]])&lt;br /&gt;Ravinesh Kumar ([[Fiji Futbol Assotsiatsiyasi|Fiji]])
|-
|rowspan=&quot;8&quot;|[[UEFA]]
|[[Stéphane Lannoy]] ([[Franciya Futbol Federatsiyasi|Franciya]])
|Frédéric Cano ([[Franciya Futbol Federatsiyasi|Franciya]])&lt;br /&gt;Michaël Annonier ([[Franciya Futbol Federatsiyasi|Franciya]])
|-
|[[Viktor Kassai]] ([[Mojariston Futbol Federatsiyasi|Mojariston]])
|Gábor Erős ([[Mojariston Futbol Federatsiyasi|Mojariston]])&lt;br /&gt;István Albert ([[Mojariston Futbol Federatsiyasi|Mojariston]])
|-
|[[Nicola Rizzoli]] ([[Italiya Futbol Federatsiyasi|Italiya]])
|Renato Faverani ([[Italiya Futbol Federatsiyasi|Italiya]])&lt;br /&gt;Andrea Stefani ([[Italiya Futbol Federatsiyasi|Italiya]])
|-
|[[Milorad Mažić]] ([[Serbiya Futbol Assotsiatsiyasi|Serbiya]])
|Milovan Ristić ([[Serbiya Futbol Assotsiatsiyasi|Serbiya]])&lt;br /&gt;Dalibor Djurdjević ([[Serbiya Futbol Assotsiatsiyasi|Serbiya]])
|-
|[[Damir Skomina]] ([[Sloveniya Futbol Assotsiatsiyasi|Sloveniya]])
|Matej Žunič ([[Sloveniya Futbol Assotsiatsiyasi|Sloveniya]])&lt;br /&gt;Bojan Ul ([[Sloveniya Futbol Assotsiatsiyasi|Sloveniya]])
|-
|[[Alberto Undiano Mallenco]] ([[Ispaniya Qirolligi Futbol Federatsiyasi|Ispaniya]])
|Raúl Cabanero Martínez ([[Ispaniya Qirolligi Futbol Federatsiyasi|Ispaniya]])&lt;br /&gt;Roberto Díaz Pérez ([[Ispaniya Qirolligi Futbol Federatsiyasi|Ispaniya]])
|-
|[[Jonas Eriksson]] ([[Shveciya Futbol Assotsiatsiyasi|Shveciya]])
|Mathias Clasenius ([[Shveciya Futbol Assotsiatsiyasi|Shveciya]])&lt;br /&gt;Daniel Wärnmark ([[Shveciya Futbol Assotsiatsiyasi|Shveciya]])
|-
|[[Cüneyt Çakır]] ([[Túrkiya Futbol Federatsiyasi|Túrkiya]])
|Bahattin Duran ([[Túrkiya Futbol Federatsiyasi|Túrkiya]])&lt;br /&gt;Tarık Ongun ([[Túrkiya Futbol Federatsiyasi|Túrkiya]])
|}
==Komandalar quramı==
[[tiykarǵi|FIFA Ol-20 Jáhán chempionati 2013 jámáátler quramlari]]
FIFA tárepinen qatnasıwshı jámáátlerge jámi 21 ta oyınshı alıwdı (usılardan 3 tasi dárwazabon) buyırdı, jámáátler quramları 2013-jıldıń 14-iyunında FIFA úshek, onidan ashıqlandi&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2108036/index. html|title=Turkey 2013 squad lists published|work=FIFA. com|publisher=Fédération Internationale de Football Association|date=14-iyun 2013|accessdate=2014-04-28|archivedate=2014-04-28|archiveurl=https://web. archive. org/web/20140428094105/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2108036/index. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20140428094105/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2108036/index. html| date=2014-04-28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifadata. com/document/FWYC/2013/pdf/FWYC_2013_SquadLists.pdf|title=FIFA Ol-20 World Cup Turkey 2013 List of Players|work=FIFA. com|publisher=Fédération Internationale de Football Association|access-date=2014-04-28|archive-date=2015-09 -24|archive-url=https://web. archive. org/web/20150924012721/http://www. fifadata. com/document/FWYC/2013/pdf/FWYC_2013_SquadLists.pdf&lt;/ref&gt;.
==Topar tartıslari==
Hár bir gruppanıń birinshi hám ekinshi orınların hám de eń jaqsı nátiyjeli 4 ta úshinshi orındı iyelegen jámáátler [[#Pley-off tartıslari|pley-off tartıslari]]ga jollanba aladı&lt;ref name=&quot; regulations&quot;&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/01/95/44/82/regulationsfu20 wcturkey2013_ee.pdf|title=Regulations - FIFA Ol-20 World Cup 2013|publisher=FIFA. com|accessdate=2014-04-28|archivedate=2013-11-12|archiveurl=https://web. archive. org/web/20131112225400/http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/01/95/44/82/regulationsfu20 wcturkey2013_ee.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20131112225400/http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/01/95/44/82/regulationsfu20 wcturkey2013_ee.pdf| date=2013-11-12&lt;/ref&gt;. 
Hár bir gruppanıń hár bir jámááti tómendegishe reytinlanadi:
#Barlıq gruppa oyınlarında erisilgen ochkolar sanı ;
#Barlıq gruppa oyınlarında erisilgen toplar qatnası ;
#Barlıq gruppa oyınlarında kiritilgen gollar sanı ;
Eger eki yamasa odan artıq jámáátler joqarıdaǵı 3 kriteriya boyınsha teń kelse, ol jaǵdayda tómendegishe reytinglenedi:
#Gruppa oyınlarında sol jámáátler ortasında erisilgen ochkolar sanı ;
#Gruppa oyınlarında sol jámáátler ortasında erisilgen toplar qatnası ;
#Gruppa oyınlarında sol jámáátler ortasında kiritilgen gollar sanı ;
#FIFA Shólkemlestirilgen Komiteti tárepinen qorra taslaw arqalı.

{| class=&quot; wikitable&quot; style=&quot; text-align: center;&quot;| -! colspan=2|Gruppa stoli ushın gilt reńler| -| bgcolor=#ccffcc style=&quot; width: 20 px;&quot;|| align=left|Gruppa jeńimpazı, ekinshi orını, hám [[#Eń jaqsı nátiyjeli 3-orınlı jámáátler|eng jaqsı nátiyjeli 3-orınlı komandalar]][[#Nimchorak final|nimchorak final]]ga jollanba aladı|}
Barlıq oyınlar jergilikli waqıt boyınsha,[[UTC+03:00]]&lt;ref&gt;Web deregi| title=FIFA Ol-20 World Cup Turkey schedule| url=http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/01/65/53/53/fu20 wc2013 matchschedule31052013_neutral.pdf| publisher=FIFA| date=2013-05-31| accessdate=2013-05-31| archivedate=2013-06 -25| archiveurl=https://web. archive. org/web/20130625190002/http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/01/65/53/53/fu20 wc2013 matchschedule31052013_neutral.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130625190002/http://www. fifa. com/mm/document/tournament/competition/01/65/53/53/fu20 wc2013 matchschedule31052013_neutral.pdf| date=2013-06 -25&lt;/ref&gt;.
 ===A topari===
{{Fb cl2 header navbar}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|ESP}} |w=3 |d=0 |l=0 |gf=7 |ga=2 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|FRA}} |w=1 |d=1 |l=1 |gf=5 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|GHA}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=5 |ga=5 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|USA}} |w=0 |d=1 |l=2 |gf=3 |ga=9}}
|}

{{footballbox
|date=21-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|FRA}}
|score=3–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232807/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|GHA}}
|goals1=[[Geoffrey Kondogbia|Kondogbia]] {{goal|65}}&lt;br /&gt;[[Yaya Sanogo|Sanogo]] {{goal|68}}&lt;br /&gt;[[Jean-Christophe Bahebeck|Bahebeck]] {{goal|79}}
|goals2=[[Richmond Boakye|Boakye]] {{goal|85}}
|stadium=[[Türk Telekom Arena]], [[Istanbul]]
|attendance=4,133
|referee=[[Wilmar Roldán]] ([[Kolumbiya Futbol Federatsiyasi|Kolumbiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=21-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|USA}}
|score=1–4
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232833/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|ESP}}
|goals1=[[Luis Gil|Gil]] {{goal|77}}
|goals2=[[Jesé Rodríguez|Jesé]] {{goal|5||44}}&lt;br /&gt;[[Gerard Deulofeu|Deulofeu]] {{goal|42||61}}
|stadium=[[Türk Telekom Arena]], [[Istanbul]]
|attendance=4,133
|referee=[[Bakary Gassama]] ([[Gambiya Futbol Assotsiatsiyasi|Gambiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=24-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|FRA}}
|score=1–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232815/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|USA}}
|goals1=[[Yaya Sanogo|Sanogo]] {{goal|48|pen.}}
|goals2=[[Daniel Cuevas|Cuevas]] {{goal|85}}
|stadium=[[Türk Telekom Arena]], [[Istanbul]]
|attendance=4,120
|referee=[[Carlos Vera]] ([[Ekvador Futbol Federatsiyasi|Ekvador]])
}}
----
{{footballbox
|date=24-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|ESP}}
|score=1–0
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232806/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|GHA}}
|goals1=[[Jesé Rodríguez|Jesé]] {{goal|13}}
|goals2=
|stadium=[[Türk Telekom Arena]], [[Istanbul]]
|attendance=4,120
|referee=[[Ben Williams]] ([[Avstraliya Futbol Federatsiyasi|Avstraliya]])
}}
----
{{footballbox
|date=27-iyun 2013
|time=20:00
|team1={{fbu-rt|20|ESP}}
|score=2–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232813/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|FRA}}
|goals1=[[Paco Alcácer|Alcácer]] {{goal|23}}&lt;br /&gt;[[Jesé Rodríguez|Jesé]] {{goal|56}}
|goals2=[[Thibaut Vion|Vion]] {{goal|90+1}}
|stadium=[[Türk Telekom Arena]], [[Istanbul]]
|attendance=7,511
|referee=[[Jonas Eriksson]] ([[Shveciya Futbol Assotsiatsiyasi|Shveciya]])
}}
----
{{footballbox
|date=27-iyun 2013
|time=20:00
|team1={{fbu-rt|20|GHA}}
|score=4–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232805/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|USA}}
|goals1=[[Frank Acheampong|Acheampong]] {{goal|38}}&lt;br /&gt;[[Ebenezer Assifuah|Assifuah]] {{goal|58||78}}&lt;br /&gt;[[Kennedy Ashia|Ashia]] {{goal|83}}
|goals2=[[Shane O'Neill]] {{goal|69}}
|stadium=[[Kadir Has stadioni]], [[Qayseri]]
|attendance=4,873
|referee=[[Nawaf Shukralla]] ([[Bahrayn Futbol Assotsiatsiyasi|Bahrayn]])
}}

===B guruhi===
{{Fb cl2 header navbar}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|POR}} |w=2 |d=1 |l=0 |gf=10 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|NGA}} |w=2 |d=0 |l=1 |gf=6 |ga=3 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|KOR}} |w=1 |d=1 |l=1 |gf=4 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|CUB}} |w=0 |d=0 |l=3 |gf=1 |ga=10}}
|}

{{footballbox
|date=21-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|CUB}}
|score=1–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232841/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|KOR}}
|goals1=[[Maykel Reyes|Reyes]] {{goal|7}}
|goals2=[[Kwon Chang-Hoon]] {{goal|51|pen.}}&lt;br /&gt;[[Ryu Seung-Woo]] {{goal|83}}
|stadium=[[Kadir Has stadioni]], [[Qayseri]]
|attendance=10,428
|referee=[[Cüneyt Çakır]] ([[Túrkiya Futbol Federatsiyasi|Túrkiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=21-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|NGA}}
|score=2–3
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232802/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|POR}}
|goals1=[[Abdul Jeleel Ajagun|Ajagun]] {{goal|57||67}}
|goals2=[[Armindo Tué Na Bangna|Bruma]] {{goal|30||69}}&lt;br /&gt;[[Aladje]] {{goal|34}}
|stadium=[[Kadir Has stadioni]], [[Qayseri]]
|attendance=10,428
|referee=[[Víctor Hugo Carrillo]] ([[Peru Futbol Federatsiyasi|Peru]])
}}
----
{{footballbox
|date=24-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|CUB}}
|score=0–3
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232821/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|NGA}}
|goals1=
|goals2=[[Aminu Umar|Umar]] {{goal|19||23}}&lt;br /&gt;[[Abdul Jeleel Ajagun|Ajagun]] {{goal|67}}
|stadium=[[Kadir Has stadioni]], [[Qayseri]]
|attendance=1,058
|referee=[[Viktor Kassai]] ([[Mojariston Futbol Federatsiyasi|Mojariston]])
}}
----
{{footballbox
|date=24-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|POR}}
|score=2–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232843/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|KOR}}
|goals1=[[Aladje]] {{goal|3}}&lt;br /&gt;[[Armindo Tué Na Bangna|Bruma]] {{goal|60}}
|goals2=[[Ryu Seung-Woo]] {{goal|45}}&lt;br /&gt;[[Kim Hyun]] {{goal|76}}
|stadium=[[Kadir Has stadioni]], [[Qayseri]]
|attendance=1,058
|referee=[[Walter López Castellanos|Walter López]] ([[Gvatemala Milliy Futbol Federatsiyasi|Gvatemala]])
}}
----
{{footballbox
|date=27-iyun 2013
|time=17:00
|team1={{fbu-rt|20|KOR}}
|score=0–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232851/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|NGA}}
|goals1=
|goals2=[[Olarenwaju Kayode|Kayode]] {{goal|9}}
|stadium=[[Türk Telekom Arena]], [[Istanbul]]
|attendance=7,511
|referee=[[Peter O'Leary]] ([[Yangi Zelandiya Futboli|Yanngi Zelandiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=27-iyun 2013
|time=17:00
|team1={{fbu-rt|20|POR}}
|score=5–0
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232830/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|CUB}}
|goals1=[[Ricardo Domingos Barbosa Pereira|Ricardo]] {{goal|15}}&lt;br /&gt;[[Aladje]] {{goal|37}}&lt;br /&gt;[[Armindo Tué Na Bangna|Bruma]] {{goal|43||62}}&lt;br /&gt;[[Tó Zé]] {{goal|69}}
|goals2=
|stadium=[[Kadir Has stadioni]], [[Qayseri]]
|attendance=4,873
|referee=[[Wilmar Roldán]] ([[Kolumbiya Futbol Federatsiyasi|Kolumbiya]])
}}

===C guruhi===
{{Fb cl2 header navbar}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|COL}} |w=2 |d=1 |l=0 |gf=5 |ga=1 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|TUR}} |w=2 |d=0 |l=1 |gf=5 |ga=2 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|ESA}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=2 |ga=7}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|AUS}} |w=0 |d=1 |l=2 |gf=3 |ga=5}}
|}

{{footballbox
|date=22-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|COL}}
|score=1–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232808/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|AUS}}
|goals1=[[Jhon Córdoba|Córdoba]] {{goal|78}}
|goals2=[[Daniel De Silva|De Silva]] {{goal|46}}
|stadium=[[Hüseyin Avni Aker stadioni]], [[Trabzon]]
|attendance=4,662
|referee=[[Milorad Mažić]] ([[Serbiya Futbol Assotsiatsiyasi|Serbiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=22-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{Fbu-rt|20|TUR}}
|score=3–0
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232831/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|ESA}}
|goals1=[[Salih Uçan|Salih]] {{goal|9}}&lt;br /&gt;[[Enver Cenk Şahin|Şahin]] {{goal|46||64}}
|goals2=
|stadium=[[Hüseyin Avni Aker stadioni]], [[Trabzon]]
|attendance=4,662
|referee=[[Sandro Ricci]] ([[Braziliya Futbol Konfederatsiyasi|Braziliya]])
}}
----
{{footballbox
|date=25-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|AUS}}
|score=1–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300235569/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|ESA}}
|goals1=[[Joshua Brillante|Brillante]] {{goal|9}}
|goals2=[[Diego Coca|Coca]] {{goal|17}}&lt;br /&gt;[[José Peña (footballer)|Peña]] {{goal|40}}
|stadium=[[Yeni Rize Şehir stadioni|Yeni Şehir stadioni]], [[Rize]]
|attendance=13,015
|referee=[[Stéphane Lannoy]] ([[Fransiya Futbol Federatsiyasi|Fransiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=25-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{Fbu-rt|20|TUR}}
|score=0–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300235570/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|COL}}
|goals1=
|goals2=[[Juan Fernando Quintero|Quintero]] {{goal|52}}
|stadium=[[Yeni Rize Şehir stadioni|Yeni Şehir stadioni]], [[Rize]]
|attendance=13,015
|referee=[[Noumandiez Doué]] ([[Fil Suyak Sohili Futbol Federatsiyasi|Fil Suyak Sohili]])
}}
----
{{footballbox
|date=28-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|AUS}}
|score=1–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232850/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|TUR}}
|goals1=[[Jamie Maclaren|Maclaren]] {{goal|52}}
|goals2=[[Hakan Çalhanoğlu|Çalhanoğlu]] {{goal|54}}&lt;br /&gt;[[Okay Yokuşlu|Yokuşlu]] {{goal|87}}
|stadium=[[Hüseyin Avni Aker stadioni]], [[Trabzon]]
|attendance=11,286
|referee=[[Roberto García Orozco|Roberto García]] ([[Meksika Futbol Federatsiyasi|Meksika]])
}}
----
{{footballbox
|date=28-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|ESA}}
|score=0–3
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232839/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|COL}}
|goals1=
|goals2=[[Andrés Rentería|Rentería]] {{goal|21}}&lt;br /&gt;[[Jhon Córdoba|Córdoba]] {{goal|25|pen.}}&lt;br /&gt;[[Juan Fernando Quintero|Quintero]] {{goal|90+1}}
|stadium=[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]], [[Gaziantep]]
|attendance=2,000
|referee=[[Néant Alioum]] ([[Kamerun Futbol Federatsiyasi|Kamerun]])
}}

===D guruhi===
{{Fb cl2 header navbar}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|GRE}} |w=1 |d=2 |l=0 |gf=3 |ga=2 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|PAR}} |w=1 |d=2 |l=0 |gf=3 |ga=2 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|MEX}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=5 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|MLI}} |w=0 |d=2 |l=1 |gf=2 |ga=5}}
|}

''Eslatma: Yunoniston va Paragvay jamoalari qurʼa tashlash orqali reytingga joylashtirildi, sababi jamoalar ochkolar, toʻplar nisbati, kiritilgan gollar soni boʻyicha hatto, yuzma-yuz bahslarda ham kuchlar teng chiqqan edi.''

{{footballbox
|date=22-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|MEX}}
|score=1–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232824/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|GRE}}
|goals1=[[Jonathan Espericueta|Espericueta]] {{goal|40}}
|goals2=[[Andreas Bouchalakis|Bouchalakis]] {{goal|16}}&lt;br /&gt;[[Dimitris Kolovos|Kolovos]] {{goal|89}}
|stadium=[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]], [[Gaziantep]]
|attendance=3,000
|referee=[[Peter O'Leary]] ([[Yangi Zelandiya Futboli|Yangi Zelandiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=22-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|PAR}}
|score=1–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232803/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|MLI}}
|goals1=[[Jorge Rojas|Rojas]] {{goal|7}}
|goals2=[[Adama Niane|Niane]] {{goal|3}}
|stadium=[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]], [[Gaziantep]]
|attendance=3,000
|referee=[[Nawaf Shukralla]] ([[Bahrayn Futbol Assotsiatsiyasi|Bahrayn]])
}}
----
{{footballbox
|date=25-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|MEX}}
|score=0–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232823/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|PAR}}
|goals1=
|goals2=[[Derlis González|González]] {{goal|52}}
|stadium=[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]], [[Gaziantep]]
|attendance=1,200
|referee=[[Nicola Rizzoli]] ([[Italiya Futbol Federatsiyasi|Italiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=25-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|MLI}}
|score=0–0
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232800/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|GRE}}
|goals1=
|goals2=
|stadium=[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]], [[Gaziantep]]
|attendance=1,200
|referee=[[Roberto Moreno]] ([[Panama Futbol Fedratsiyasi|Panama]])
}}
----
{{footballbox
|date=28-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|GRE}}
|score=1–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232816/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|PAR}}
|goals1=[[Dimitris Diamantakos|Diamantakos]] {{goal|68}}
|goals2=[[Brian Montenegro|Montenegro]] {{goal|73}}
|stadium=[[Hüseyin Avni Aker stadioni]], [[Trabzon]]
|attendance=11,826
|referee=[[Bakary Gassama]] ([[Gambiya Futbol Assotsiatsiyasi|Gambiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=28-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|MLI}}
|score=1–4
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232819/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|MEX}}
|goals1=[[Samba Diallo|Diallo]] {{goal|62}}
|goals2=[[Marco Bueno|Bueno]] {{goal|2}}&lt;br /&gt;[[Jesús Manuel Corona|Corona]] {{goal|13}}&lt;br /&gt;[[Jesús Escoboza|Escoboza]] {{goal|69}}&lt;br /&gt;[[Uvaldo Luna|Luna]] {{goal|86}}
|stadium=[[Gaziantep Kamil Ocak stadioni|Kamil Ocak stadioni]], [[Gaziantep]]
|attendance=2,000
|referee=[[Cüneyt Çakır]] ([[Túrkiya Futbol Federatsiyasi|Túrkiya]])
}}

===E guruhi===
{{Fb cl2 header navbar}}
{{Fb cl2 team |t={{Fbu|20|IRQ}} |w=2 |d=1 |l=0 |gf=6 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|CHI}} |w=1 |d=1 |l=1 |gf=4 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|EGY}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=4 |ga=4}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|ENG}} |w=0 |d=2 |l=1 |gf=3 |ga=5}}
|}

{{footballbox
|date=23-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{Fbu-rt|20|CHI}}
|score=2–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232845/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|EGY}}
|goals1=[[Nicolás Castillo|Castillo]] {{goal|25}}&lt;br /&gt;[[Christian Bravo|Bravo]] {{goal|77}}
|goals2=[[Kahraba]] {{goal|10}}
|stadium=[[Akdeniz Universiteti stadioni]], [[Antaliya]]
|attendance=3,148
|referee=[[Jonas Eriksson]] ([[Shveciya Futbol Assotsiatsiyasi|Shveciya]])
}}
----
{{footballbox
|date=23-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{Fbu-rt|20|ENG}}
|score=2–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232818/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|IRQ}}
|goals1=[[Conor Coady|Coady]] {{goal|41}}&lt;br /&gt;[[Luke Williams|Williams]] {{goal|52}}
|goals2=[[Ali Fayez|Fayez]] {{goal|75|pen.}}&lt;br/&gt;[[Ali Adnan Kadhim|Adnan]] {{goal|90+3}}
|stadium=[[Akdeniz Universiteti stadioni]], [[Antaliya]]
|attendance=3,148
|referee=[[Roberto García Orozco|Roberto García]] ([[Meksika Futbol Federatsiyasi|Meksika]])
}}
----
{{footballbox
|date=26-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{Fbu-rt|20|CHI}}
|score=1–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232842/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|ENG}}
|goals1=[[Nicolás Castillo|Castillo]] {{goal|32|pen.}}
|goals2=[[Harry Kane (footballer)|Kane]] {{goal|64}}
|stadium=[[Akdeniz Universiteti stadioni]], [[Antaliya]]
|attendance=3,246
|referee=[[Alireza Faghani]] ([[Eron Futbol Federatsiyasi|Eron]])
}}
----
{{footballbox
|date=26-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{Fbu-rt|20|IRQ}}
|score=2–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232825/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|EGY}}
|goals1=[[Ammar Abdul-Hussein Al-Asadi|Al-Asadi]] {{goal|33}}&lt;br /&gt;[[Mohannad Abdul-Raheem|Abdul-Raheem]] {{goal|79}}
|goals2=[[Ahmed Hassan Koka|Koka]] {{goal|27}}
|stadium=[[Akdeniz Universiteti stadioni]], [[Antaliya]]
|attendance=3,246
|referee=[[Damir Skomina]] ([[Sloveniya Futbol Assotsiatsiyasi|Sloveniya]])
}}
----
{{footballbox
|date=29-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{Fbu-rt|20|IRQ}}
|score=2–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232822/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|CHI}}
|goals1=[[Mahdi Kamil|Kamil]] {{goal|15}}&lt;br /&gt;[[Saif Salman|Salman]] {{goal|67}}
|goals2=[[Felipe Mora|Mora]] {{goal|28}}
|stadium=[[Akdeniz Universiteti stadioni]], [[Antaliya]]
|attendance=2,785
|referee=[[Stéphane Lannoy]] ([[Fransiya Futbol Federatsiyasi|Fransiya]])
}}
----
{{footballbox
|date=29-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{Fbu-rt|20|EGY}}
|score=2–0
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232848/report.html Hisobot]
|team2={{Fbu|20|ENG}}
|goals1=[[Mahmoud Hassan|Trezeguet]] {{goal|79}}&lt;br /&gt;[[Ahmed Hassan Koka|Koka]] {{goal|90+3}}
|goals2=
|stadium=[[Bursa Atatürk stadioni|Atatürk stadioni]], [[Bursa]]
|attendance=3,445
|referee=[[Antonio Arias]] ([[Paragvay Futbol Assotsiatsiyasi|Paragvay]])
}}

===F guruhi===
{{Fb cl2 header navbar}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|CRO}} |w=2 |d=1 |l=0 |gf=4 |ga=2 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|URU}} |w=2 |d=0 |l=1 |gf=6 |ga=1 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|UZB}} |w=1 |d=1 |l=1 |gf=4 |ga=5 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |t={{fbu|20|NZL}} |w=0 |d=0 |l=3 |gf=1 |ga=7}}
|}

{{football box
|date=23-iyun 2013
|time=17:00
|team1={{fbu-rt|20|NZL}}
|score=0–3
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232811/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|UZB}}
|goals1=
|goals2=[[Abbosbek Mahstaliyev|Mahstaliyev]] {{goal|14}}&lt;br /&gt;[[Igor Sergeev|Sergeev]] {{goal|53}}&lt;br /&gt;[[Diyorjon Turapov|Turapov]] {{goal|67}}
|stadium=[[Bursa Atatürk stadioni|Atatürk stadioni]], [[Bursa]]
|attendance=3,597
|referee=[[Antonio Arias]] ([[Paragvay Futbol Assotsiatsiyasi|Paragvay]])
}}
----
{{footballbox
|date=23-iyun 2013
|time=20:00
|team1={{fbu-rt|20|URU}}
|score=0–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232844/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|CRO}}
|goals1=
|goals2=[[Ante Rebić|Rebić]] {{goal|41}}
|stadium=[[Bursa Atatürk stadioni|Atatürk stadioni]], [[Bursa]]
|attendance=3,597
|referee=[[Néant Alioum]] ([[Kamerun Futbol Federatsiyasi|Kamerun]])
}}
----
{{footballbox
|date=26-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|NZL}}
|score=0–2
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232847/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|URU}}
|goals1=
|goals2=[[Giorgian De Arrascaeta|De Arrascaeta]] {{goal|4}}&lt;br /&gt;[[Nicolás López|López]] {{goal|75}}
|stadium=[[Bursa Atatürk stadioni|Atatürk stadioni]], [[Bursa]]
|attendance=3,393
|referee=[[Alberto Undiano Mallenco]] ([[Ispaniya Qirolligi Futbol Federatsiyasi|Ispaniya]])
}}
----
{{footballbox
|date=26-iyun 2013
|time=21:00
|team1={{fbu-rt|20|CRO}}
|score=1–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232846/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|UZB}}
|goals1=[[Marko Livaja|Livaja]] {{goal|65}}
|goals2=[[Sardor Rahmonov|Rahmonov]] {{goal|24}}
|stadium=[[Bursa Atatürk stadioni|Atatürk stadioni]], [[Bursa]]
|attendance=3,393
|referee=[[Víctor Hugo Carrillo]] ([[Peru Futbol Federatsiyasi|Peru]])
}}
----
{{footballbox
|date=29-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|UZB}}
|score=0–4
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232817/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|URU}}
|goals1=
|goals2=[[Federico Acevedo|Acevedo]] {{goal|38}}&lt;br /&gt;[[Nicolás López|López]] {{goal|47}}&lt;br /&gt;[[Giorgian De Arrascaeta|De Arrascaeta]] {{goal|64}}&lt;br /&gt;[[Rubén Bentancourt|Bentancourt]] {{goal|77}}
|stadium=[[Akdeniz Universiteti stadioni]], [[Antaliya]]
|attendance=2,785
|referee=[[Viktor Kassai]] ([[Mojariston Futbol Federatsiyasi|Mojariston]])
}}
----
{{footballbox
|date=29-iyun 2013
|time=18:00
|team1={{fbu-rt|20|CRO}}
|score=2–1
|report=[http://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=259235/match=300232812/report.html Hisobot]
|team2={{fbu|20|NZL}}
|goals1=[[Stipe Perica|Perica]] {{goal|11}}&lt;br /&gt;[[Ante Rebić|Rebić]] {{goal|75}}
|goals2=[[Louis Fenton|Fenton]] {{goal|84|pen.}}
|stadium=[[Bursa Atatürk stadioni|Atatürk stadioni]], [[Bursa]]
|attendance=3,445
|referee=[[Sandro Ricci]] ([[Braziliya Futbol Konfedratsiyasi|Braziliya]])
}}

===Eng yaxshi natijali 3-oʻrinli jamoalar===
Eng yaxshi natijali 3-oʻrinli jamoalar quyidagicha reytinglanadi:&lt;ref name=&quot;regulations&quot;/&gt;
#Barcha guruh oʻyinlarida erishilgan ochkolar soni;
#Barcha guruh oʻyinlarida erishilgan toʻplar nisbati;
#Barcha guruh oʻyinlarida kiritilgan gollar soni;
#FIFA Tashkiliy Qoʻmitasi qurʼa tashlashi orqali.

{{Fb cl2 header navbar |group=yes}}
{{Fb cl2 team |group=B |t={{fbu|20|KOR}} |w=1 |d=1 |l=1 |gf=4 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |group=F |t={{fbu|20|UZB}} |w=1 |d=1 |l=1 |gf=4 |ga=5 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |group=D |t={{fbu|20|MEX}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=5 |ga=4 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |group=A |t={{fbu|20|GHA}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=5 |ga=5 |bc=#ccffcc}}
{{Fb cl2 team |group=E |t={{fbu|20|EGY}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=4 |ga=4 |bc=}}
{{Fb cl2 team |group=C |t={{fbu|20|ESA}} |w=1 |d=0 |l=2 |gf=2 |ga=7 |bc=}}
|}
==Siyliqlar==
Tómendegi bayraqlar berildi:&lt;ref&gt;Web deregi|url=http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2136182/index. html|title=Tap honours tap captain Pogba|publisher=FIFA. com|date=14-iyul 2013|accessdate=2014-05-01|archivedate=2014-11-05|archiveurl=https://web. archive. org/web/20141105175756/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2136182/index. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20141105175756/http://www. fifa. com/u20 worldcup/news/newsid=2136182/index. html| date=2014-11-05&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>3i9fnoz5ie0ytb0apzla5zeiidpcymj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Janabaevazizbek</title>
    <ns>2</ns>
    <id>6884</id>
    <revision>
      <id>98949</id>
      <parentid>98529</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T08:07:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>98949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6438" sha1="jb0q0bmomfyvfzy2cuf7ntlq909n1a4" xml:space="preserve">{{userboxtop | align= right | toptext= Qosımsha maǵlıwmatlar}}
{{Qısqa múddetli tánepistegi paydalanıwshı}}
{{user kaa}}
{{User Karakalpakstan}}
{{Qıpshaq ruwınan bolǵan paydalanıwshılar}}
{{Úlgi:Userbox/Kywiki}}
{{Userbox/Maqalalar procenti|128}}
{{Redaktorlar sanı|2300}}
{{Babel|kk-5|ky-4|uz-5|en-2|ru-2}}
{{userboxbottom}}

=='''''Sayaxat'''''==
2022-jıldan berli Túrkiyanıń 81 wálayatın aylanıwǵa tırısıp atırman. Ol jerge barǵanda túsirgen súwretlerimdi jeke betime qoyıwdı maqul kórdim.

&lt;gallery&gt;
Antalya, Túrkiya.jpg|100px|thumb|[[Antalya]], [[Túrkiya]]

Odunpazarı, Eskişehir, Túrkiya.jpg|100px|thumb|[[Eskişehir wálayatı|Eskişehir]], [[Túrkiya]]

Anıtkabir, Ankara, Túrkiya.jpg|100px|thumb| [[Ankara]], [[Túrkiya]]

Sardes Antik Kenti, Manisa, Túrkiya.jpg|100px|thumb|[[Manisa wálayatı|Manisa]], [[Túrkiya]]

Bursa,_Túrkiya.jpg|100px|thumb|[[Bursa wálayatı|Bursa]], [[Túrkiya]]
&lt;/gallery&gt;

=='''''Jaratqan maqalalarım:'''''==
&lt;div class=&quot;mw-collapsible-content&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;height: 300px; border: 1px solid #565269; overflow: auto; padding: 6px&quot; &gt;
{{div col|4}}
; Qaraqalpaqstan Respublikasına baylanıslı{{bayraq|Qaraqalpaqstan}}
;Tilshiler
*[[Shamshetdin Ábdinazimov]]
*[[Húsniddin Hamidov]]
*[[Mamıt Qálenderov]]
*[[Mámbetkárim Qudaybergenov]]
*[[Uzaqbergen Embergenov]]
*[[Qudiyar Pirniyazov]]
*[[Ráwiya Esemuratova]]
*[[Oraqbay Sayımbetov]]
*[[Qutlımurat Allanazarov]]
*[[Kenjebay Ubaydullaev]]
*[[Dosjanbay Nasırov]]
*[[Esemurat Berdimuratov]]
*[[Quralbay Paxratdinov]]
*[[Ulbosın Dáwletova]]
*[[Qálender Ábdimuratov]]
*[[Ayjarıq Bekbergenov]]
*[[Oraqbay Dospanov]]
*[[Ernazar Dáwenov]]
*[[Ábdiqádir Niyazov]]
*[[Axmet Qıdırbaev]]
* [[Perdebay Nájimov]]

;Jazıwshılar
*[[Bayniyaz Qayıpnazarov]]
*[[Gúlnara Ibragimova]]

;Qosıqshılar
*[[Dálibay Mámbetmuratov]]
*[[Biybiraba Ótepbergenova]]
*[[Dawıtbay Qayıpov]]
*[[Rashit Xojasov]]

;Kitaplar
*[[Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi (1982-1992)]]
*[[Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi (2020)]]

;Filmler
*[[Ájiniyaz (film, 2024)]]

; Geografiyası
*[[Qaraqalpaqstannıń áhmiyetli jeti sayaxat ornı]]
* [[Qaraqalpaqstan klimatı]]
* [[Aral tábiyiy geografiyalıq okrugi]]
* [[Qızılqum tábiyiy geografiyalıq okrugi]]
* [[Ámiwdárya deltalıq buyırtpası]]
* [[Nurımtúbek buyırtpası]]
* [[Shaqpaqtı shuqırlıǵı]]
* [[Asakeawdan shuqırlıǵı]]
* [[Qusxanataw (taw)]]
* [[Qızıljar (taw)]]
* [[Jumırtaw]]
* [[Qubataw]]
* [[Beltaw]]

;Gazetalar
*[[Shımbay hawazı gazetası]]

;Aralas
*[[Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatları]]
*[[Latın jazıwına tiykarlanǵan qaraqalpaq álipbesi]]
*[[Qaraqalpaqfilm]]

{{div col end}}
&lt;/div&gt;


&lt;div class=&quot;mw-collapsible-content&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;height: 300px; border: 1px solid #565269; overflow: auto; padding: 6px&quot; &gt;
{{div col|4}}
; Qırǵız Respublikasına baylanıslı{{bayraq|Qırǵızstan}}
; Jazıwshılar
* [[Saylawbek Dúysheev]]
; Sportshılar
* [[Munarbek Seyitbek ulı]]
; Aralas
* [[Qırǵızstan Qaharmanı]]
* [[Qırǵız álipbesi]]
; Geografiyası
* [[Toń rayonı]]
* [[Aqterek APJ]]
* [[Qaraqaw]]
* [[Qızıltuw (Toń rayonı)]]
* [[Qalqaǵar (Toń rayonı)]]
* [[Dóńdala]]
* [[Alabas]]
* [[Barbulaq]]
* [[Aqterek (Jeti-ógiz rayonı)]]
* [[Bókónbaev]]
* [[Sarı-oy (Íssıkól rayonı)]]
* [[Sarı-Oy (Narın rayonı)]]
* [[Toǵız bulaq (Toń rayonı)]]
* [[Kól-Tór (Toń rayonı)]]
* [[Qońır-óleń (Toń rayonı)]]
* [[Aq-óleń]]

{{div col end}}
&lt;/div&gt;


&lt;div class=&quot;mw-collapsible-content&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;height: 300px; border: 1px solid #565269; overflow: auto; padding: 6px&quot; &gt;
{{div col|4}}
; Jazıwshılar
*[[Aziz Nesin]]
*[[Timur Kocaoğlu]]
*[[Xalid Húseyniy]]

; Qosıqshılar
*[[Ceza]]
*[[INJI]]

;Aktyorlar
*[[Kim Joo-ryoung]]

; Kitaplar
*[[Notre Dame Soborı (roman)]]
*[[Ájayıp balalar]]
*[[Mıń ájayıp quyash]]
*[[Úsh mushketyor]]

;Personajlar
*[[Esmeralda (Notre Dame soborı)]]
*[[Kvazimodo]]
*[[Rodion Romanovich Raskolnikov]]
*[[Michael Scofield]]

; Muzıka
*[[Notre Dame Soborı (myuzikl)]]
*[[Rapstar (albom)]]
*[[Yerli Plaka]]
*[[Med Cezir (Ceza albomı)]]
*[[Yatay Zeka]]
*[[Besame Mucho]]

; Filmler
*[[Notre Dame Soborı (film, 1939)]]
*[[Hababam sınıfı]]

; Aralas
*[[Túrkiya Bursları]]
*[[Argotizm]]
*[[Tonıkók jazıwı]]
*[[Bilge qaǵan jazıwı]]
*[[Y buwını]]
*[[Alfa buwını]]
*[[2024-jılǵı Pútkil jer júzilik kóshpeliler oyınları]]
* [[Aqtawdaǵı Embraer E190 apatı]]

{{div col end}}
&lt;/div&gt;


===''Men jaratqan úlgiler'' ===
&lt;sub&gt;Kórsetilgen úlgilerden erkin túrde paydalanıwıńız múmkin. Eger mashqalaǵa dus kelseńiz, talqılaw betime xabar qaldırıń.&lt;/sub&gt;
{{div col|4}}
* {{tl|Kóshpeliler oyınları}}
* {{tl|Fyodor Dostoyevskiy}}
* {{tl|Tólepbergen Qayıpbergenov}}
* {{tl|Nókis qalası xalıq punktleri}}
* {{tl|Qońırat rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|Shımbay rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|Kegeyli rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|Moynaq rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|Bozataw rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|Taqıyatas rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|Shomanay rayonı xalıq punktleri}}
* {{tl|ǴMDA mámleket basshıları}}
* {{tl|Qırǵızstan Prezidentleri}}
* {{tl|Ózbekstan Qaharmanı sıylıǵın alǵan Qaraqalpaqstanlılar}}
* {{tl|Qaraqalpaq asxanası}}
; Bet ushın
* {{tl|Userbox/Kywiki}}
* {{tl|Userbox/Dúzetiw qájet emes}}
* {{tl|Userbox/Maqalalar procenti}}
* {{tl|Redaktorlar sanı}}
* {{tl|Qısqa múddetli tánepistegi paydalanıwshı}}
* {{tl|Uzaq múddetli tánepistegi paydalanıwshı}}
* {{tl|Qıpshaq ruwınan bolǵan paydalanıwshılar}}
* {{tl|Userbox/Instagram akkaunt}} (shala)
{{div col end}}

=='''''Sıylıqlar hám xoshametler'''''==
{| style=&quot;border: 1px solid red; background-color: #fdffe7;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align:middle;&quot; | [[File:Hardworking wikipedist.jpg|100px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''Tınıp-tınshımas, miynetkesh wikipedist'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | Qutlıqlaymız! Siz basınan aqırına shekem etken jumısıńız ushın [[Wikipedia:Tınıp-tınshımas, miynetkesh wikipedist| Tınıp-tınshımas, miynetkesh wikipedist ordeni]] menen sıylıqlandıńız. [[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] ([[Paydalanıwshı:Inosham|Inosham]] هىخساشة 16:24, 2022 j. oktyabrdiń 14 (UTC))
|}</text>
      <sha1>jb0q0bmomfyvfzy2cuf7ntlq909n1a4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Škoda Auto</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6943</id>
    <revision>
      <id>98980</id>
      <parentid>66197</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98980</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31340" sha1="hxgj2oqce4d6lpk76pfi52oks7ljpng" xml:space="preserve">'''Qkoda Auto''' ('''Skoda''' dep da ataladı ) — Chexiya [[avtomobil]] óndiriwshisi esaplanadi. 1895-jılda islengen kompaniya Laurin &amp; Klement dep atalǵan bolıp, bas rezidenciyası Mlada Boleslav (Chexiya ) de jaylasqan.


1925-jılda Laurin &amp; Klementn kompaniyasın Skoda Works sanaat konglomerati satıp alınǵan hám 1944-jılda konglomerat mámleket múlki aynalǵan&lt;ref&gt;[http://www. skoda. co. uk/skoda-history Qkoda history] Official website&lt;/ref&gt;. 1991-jıldan keyin kompaniya az-azdan jekelestirildi hám 2000-jılda Skoda [[volkswagen|volkswagen toparıning]] tolıq quramına kiretuǵın sho'ba kárxanasına aylandı. &lt;ref&gt;Web derek|url=http://www. autozeitung. de/auto-galerie/alle-vw-konzernmodelle-teil-3-seat-und-skoda|title=Alle vW-Konzernmodelle Teil 3: Seat und Skoda|language=German|publisher=Autozeitung. de|accessdate=28-avgust 2011-yil&lt;/ref&gt;

Skoda markalı avtomobiller 100 den artıq mámleketlerde satıladı hám 2018-jılda dúnya boylap satıwları 1, 25 million donaga jetti, bul ótken-jılǵa salıstırǵanda 4, 4 procentke ko'p bolıp tabıladı. Operatsion payda 2017-jılda 1, 6 milliard evroni quradı, bul ótken-jılǵa salıstırǵanda 34, 6 procentke kóp. &lt;ref name=&quot; QKODA car sales 2015&quot; &gt;Web derek|title=Record-breaking 2015: QKODA Delivers 1. 06 Million Cars tap Customers|url=https://web.archive.org/web/20180225054229/http://www.media/. skoda-auto. com/en/_layouts/Skoda. PRPortal/pressrelease. aspx? ID=963|accessdate=15-yanvar 2016 -yil|archivedate=2016 -03-04|archiveurl=https://web. archive. org/web/20160304085504/https://web.archive.org/web/20180225054229/http://www.media/. skoda-auto. com/en/_layouts/Skoda. PRPortal/pressrelease. aspx? ID=963 Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20160304085504/https://web.archive.org/web/20180225054229/http://www.media/. skoda-auto. com/en/_layouts/Skoda. PRPortal/pressrelease. aspx? ID=963| date=2016 -03-04&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Web derek|url=http://www. ceskenoviny. cz/zpravy/skoda-auto-with-profit-up-6 -5-pct -to-record-eur708 m-ın-2015/1327137|title=-| work=www. ceskenoviny. cz&lt;/ref&gt; 2017-jıl jaǵdayına kóre, Skodaning payda tushum kórsetkishleri vW Group brendlari arasında Porschedan keyin ekinshi orındı iyeledi. &lt;ref&gt;[https://ekonomika. idnes. cz/skoda-auto-volkswagen-presun-vyroby-zmeny-f2 h-/ekoakcie. aspx? c=A171006_113803_ekoakcie_hm1 Žádné změny ve Qkodě Auto nechystáme, vzkazuje volkswagen do Čech]. ''[[Mladá fronta DNES]]''. 6 -sentyabr 2017-jıl. &lt;/ref&gt; „SKODA AvTO“ 1895-jılda Chexiyanıń Mlada-Boleslav qalasında islengen.

== Tariyx ==
1859 -jılda Skoda Works qural óndiriwshi kompaniya retinde islengen. SKODA AvTO (hám odan aldınǵı Laurin hám Klement) avtomobil islep shıǵaratuǵın eń áyyemgi kompaniyalar arasında 5-kompaniya bolıp, Daimler, Opel, Peugeot hám Tatra menen bir qatarda úzliksiz tariyxga iye. &lt;ref&gt;Web derek|title=Digitální továrna společnosti Qkoda Auto|url=http://www. odbornecasopisy. cz/index.php? id_document=40172|publisher=Automa|language=cs|date=December 2012|accessdate=2020 -04-10|archivedate=2013-05-26|archiveurl=https://web. archive. org/web/20130526220923/http://www. odbornecasopisy. cz/index.php? id_document=40172 Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130526220923/http://www. odbornecasopisy. cz/index.php? id_document=40172| date=2013-05-26 &lt;/ref&gt;

=== Laurin hám Klement ===
[[File:Laurin_&amp;_Klement_founders_1895.jpg|thumb|Shólkemlestiriwshiler vaslav Klement (chapda) hám vaslav Laurin (1895-jıl ) ]]
[[File:12-01-11-autostadt-wolfsburg-by-RalfR-301.jpg|thumb|Laurin hám Klement model Type A (1905-jıl ) ]]
Kóplegen [[Avtomobil sanaatı|avtomobil óndiriwshilar]] sıyaqlı, Skoda Auto 1890 -jıllardıń baslarında velosiped islep shıǵarıwdı basladı. &lt;ref&gt;Piotr S. Wandycz, 'The Price of Freedom: A History of East Central Europe from the Middle Ages tap The Present', (London, 1992), p. 171&lt;/ref&gt; 1896 -jılda velosiped óndiriwshisi retinde Skoda (keyin Laurin hám Klement) zavodlaritashkil etilgen. &lt;ref name=&quot; nkp1905&quot; &gt;Web derek|title=Česko' průmyslovo' svět - 1905|url=http://kramerius4. nkp. cz/search/i.jsp? pid=uuid:9 ee4 d9 f0-6 a7 a-11 e4-9 d98-005056825209|work=Digital library of the National Library ČR&lt;/ref&gt;

1894-jılda 26 jaslı václav Klement Mladá Boleslav, Bohemia Patshalıǵı (búgingi Chexiya, keyin bólegi [[Avstriya-Vengriya imperiyasi|Avstriya -Vengriya]]) bir kitap satıwshı edi, ol óziniń Germaniyada islep shıǵarılǵan velosipedin remontlaw ushın ol jaǵdayda ıqtıyat bólimlerin alıw múmkinshiligi bolmaǵan. Klement Zeydel hám Naumannga atlı velosiped óndiriwshi kompaniyaǵa chex tilinde xat tayarlap ol jaǵdayda velosipedin remontlap eriwdi sorap velosipedin olarǵa qaytarıp jiberedi, juwap xati nemis tilinde bolıp, ol jaǵdayda: „Eger siz bizdan juwap alıwdı qáleseńiz, biz sizdan talap etemiz xabarıńızdı biz túsinetuǵın tilde jetkezing“&lt;ref&gt;kitob deregi|title=Qkoda. A Car That Made History|last=Jetschgo|first=Johannes|publisher=vitalis|year=2019|isbn=978-3-89919 -652-8|location=Prague|pages=8-9&lt;/ref&gt; Juwaptan qaniqmagan hám óziniń isbilermenlik potentsialın ańlap jetken Klement, hesh qanday texnikalıq tájiriybege iye bolmaǵan halda, 1896 -jılda vaslav Laurin menen birgelikte Mlada Boleslavda velosiped remontlaw ustaxonasini ashıwǵa qarar etdi. Klement menen sheriklik etiwden aldın, Laurin jaqın átirap daǵı Turnov qalasında velosiped islep shıǵaruvch jay ashqan edi. &lt;ref&gt;kitob deregi|title=Qkoda. A Car That Made History|last=Jetschgo|first=Johannes|publisher=vitalis|year=2019|isbn=9783899196528|location=Prague|pages=9&lt;/ref&gt;
1898-jılda olar jańa qurılǵan zavodqa kóship ótkennen keyin, Werner „Motocyclette“ni satıp aldı. &lt;ref group=&quot; nb&quot; &gt;More information about the Werner motor bicycles: Web derek|author=Twycross|first=Tony|title=Auto Cycling, 1890 s Style|publisher=The Moped Archive|date=April 2005|url=http://www. users.globalnet. co. uk/~pattle/nacc/arc0556. htm&lt;/ref&gt; Laurin &amp; Klementning birinshi mototsiklining aldı bólegine old dóńgeleklerin háreketlendiriwshi dvigatel ornatılǵan bolıp, bul sınaqlar nátiyjesinde qáwipli hám isenimsiz ekenligin tastıyıqladı, bul sınaq nátiyjesinde Laurin aldı tislerin yoqotishiga alıp keledi. Dvigatelge maslasqan hám qawipsizlew mashinanı proektlestiriw ushın, juplıq nemis qánigesi Robert Boschga basqa elektromagnit sistema boyınsha máslahát alıw ushın xat jazdı.

1905-jılǵa kelip, kompaniya avtomobillerdi islep shıǵarıwdı basladı, bul kompaniyanı Chexiya aymaǵındaǵı Tatra'dan keyin ekinshi eń áyyemgi avtomobil óndiriwshisi bo'ishiga alıp keldi. Kompaniyanıń ulıwma maydanı 7800 kvd. metr bolıp, 320 jumısshı kúshine hám 170 dane arnawlı qozaqlarǵa iye edi, usınıń menen birge 100 at kúshine iye puw dvigatelinen quvat alınǵan. &lt;ref name=&quot; nkp1905&quot; /&gt; Birinshi model voiturette A tabıslı boldı hám kompaniya Avstriya -Vengriya ishinde de xalıq aralıq kólemde islengen.

=== Skoda ===
[[File:Old_Qkoda_Prague2.jpg|left|thumb| Skoda 422 (1929 -jıl ) ]]
Birinshi jáhán urısınan keyin Laurin &amp; Klement kompaniyası júk mashinalardı islep shıǵarıwdı basladı, lekin 1924-jılda máselelerge dus kelip, olardıń ımaratlarında órt júz bergeninen keyin kompaniya jańa serik qıdırdı.

Usı waqıtta, „ፄAkciová společnost, dříve Qkodovy závodyፄ“ (aldınǵı Skoda Works kompaniyası ), bul qural óndiriwshi hám multi-sektorǵa iye kompaniya [[Plzeň|Pilsen]]de jaylasqan bolıp, Yeropadagi eń iri sanaat kárxanalarınan biri hám [[Chexoslovakiya]]dagi eń iri korhona bolıp, quralsız islep shıǵarıw baǵdarın keńeytiwdi rejelestirgen hám 1925-jılda Laurin &amp; Klementni satıp aldı. Hispano-Suiza menen sheriklikte avtomobiller islep shıǵarıwdı basladı. Keyinirek óndiristiń kóp bólegi Skoda atı menen chiqa basladı.
1930 -jıldan baslap islep shıǵarıw ushın jıynaw liniyasi isletilingen. Tap sol-jılı avtomobil islep shıǵarıwdı jańa kompaniya — ፄAkciová společnost pro avtomobili prysmyslፄ yamasa qısqartirilgan ፄASAP quradıፄ. ASAP Skoda Worksning tolıqqonli sho'ba kárxanası bolıp qaldı hám avtomobillerdi Qkoda markası astında satıwdı dawam ettirdi. Mlada Boleslav qalasındaǵı zavoddan tısqarı, onıń quramına firmanıń wákilxanası, sawda ofislari hám xızmetlerin, sonıń menen birge, Pragadagi oraylıq ustaxona da bar edi. Sol waqıtta Mlada Boleslav qalasındaǵı avtozavod 215000 kvadrat metr maydandı iyelegen hám 3750 kók jaǵalı hám 500 dane aq jaǵalı jumısshılardı jumıs menen támiyinlegen.

Ekonomikalıq krizistan keyin, 1930 -jıllarda Skoda aldınǵı zavodlarınan sezilerli parıq etetuǵın jańa avtomobil túrlerin usınıs etdi. Bas injener vladimir Matush basshılıǵında tiykarǵıorqa balkası hám kóp qırlı ǵárezsiz aspa shassilarning jańa dizayni islep shıǵılǵan hám Tatra qalasında Hans Ledvinka tárepinen usınıs etilgen birinshi modelde islep shıǵılǵan. 1933-jılda birinshi ret Skoda 420 Standart modelinen paydalanılǵan bolıp, ol teksheniń ramkasınıń burıwlı qattılıǵın sheshiwge qaratılǵan. &lt;ref name=&quot; kralik&quot; &gt;kitob deregi|last=Králík|first=Jan|year=2008|title=v soukolí okřídleného qípu|location=Prague|publisher=Grada Publishing|pages=19 -22|url=https://books.google. com/books? id=nqIokdzDwtoC&amp;lpg=PA19&amp;dq=% C5% A1 koda%20 superb&amp;hl=cs&amp;pg=PA22#v=onepage&amp;q=% C5% A1 koda%20 superb&amp;f=false&lt;/ref&gt;

Shassilarning jańa dizayni jańa Popular (845-1, 089 santımetr kub), Rapid (1, 165-1, 766 santımetr kub), Favorit (1, 802-2, 091 santımetr kub) hám Superb (2, 492-3, 991 kub) modelleri ushın tiykar boldı. &lt;ref name=&quot; kralik&quot; /&gt; 1933-jılda Skoda Chexoslovakiya avtomobil bazarınıń 14 procentlik úleske iye bolǵan, Praga hám Tatradan keyin úshinshi orındı iyelegen bolsa, 1936 -jılda jańa modeller onı bazardıń jetekshisine aylantırǵan hám 1938-jılda bazardıń 39 procent úleske iye bolǵan.

=== Ekinshi jáhán urısı ===
Ekinshi Jáhán urısında Chexoslovakiyani basıp alınǵanında, Skoda Works ፄReichswerke Hermann Goringፄ dıń bir bólegine aylanıp [[Úshinshi reyx|Germaniya]] ushın xızmet etip, áskeriy jer transportı quralları, áskeriy samolyotlar, basqa qural komponentleri hám patron qutıların islep shıǵarǵan. Avtomobillerdiń islep shıǵarılıwı 1939 -jılda 7552 den 1944-jılda 683 ke shekem kemeydi, sonnan tek 35 tasi jeńil avtomobiller edi. 1945-jıl yanvar hám may ayları arasında jámi 316 júk mashinaları islep shıǵarılǵan. &lt;ref&gt;kitob deregi|last=Pavlínek|first=Petr|year=2008|title=A Successful Transformation? Restructuring of the Czech Automobile Industry|publisher=Physica-verlag|doi=10. 1007/978-3-7908-2040 -9|isbn=978-3-7908-2039 -3&lt;/ref&gt; Ullı Britaniya hám AQSh hawa kúshleri 1940 -1945-jıllarda Skoda Worksni bir neshe ret bombardimon etken. 1945-jıl 25-aprelde juwmaqlawshı ǵalabalıq hawa hújimi bolıp, Skoda qurallanıw bazaları derlik joq etildi hám 1000 ǵa jaqın adam qaytıs boldı yamasa jaralandi. &lt;ref&gt;[http://www. 398 th. org/History/veterans/History/Streitfeld/HFH_19450425_Pilsen. html HELL FROM HEAvEN — Chapter 35 — Mission 31 — Pilsen, Czechoslovakia — Our Last Combat Mission — 25-aprel 1945-yil — By Leonard Streitfeld, Bombardier, 600 th Squadron]. 398 th. org (25-aprel 1945-jıl ). Retrieved az waqıt 16 -iyul 2013-jıl. &lt;/ref&gt;

=== Ekinshi Jáhán urısınan keyingi dáwir ===
[[File:Qkoda_Tudor_Cabrio_938, _2013_Oldtimer_Bohemia_Rally_38. JPG|thumb|Skoda 1101 Tudor Roadster (1949 -jıl ) ]]
1945-jıl iyul ayında Mlada Boleslavdagi zavod qayta qurılǵan, Ekinshi Jáhán urısınan keyingi Skodaning birinshi 1101 ceriyali avtomobilin islep shıǵarıw baslandı. Bul tiykarınan Ekinshi Jáhán urısınan aldın ataqlı bolǵan Skodaning „Popular“ modeli edi. 1948-jıldıń kuzida Skoda (basqa barlıq iri óndiriwshiler qatarında ) kommunistlik [[Buyrıqpazlıq usılı|rejali ekonomikanıng]] bir bólegine aylandı, yaǵnıy ol bas kompaniya Qkoda Works den ajralıp shıqtı. Qolaysız siyasiy sharayatlarǵa hám kommunistlik siyasat bolmaǵan, texnikalıq rawajlanǵan mámleketler menen baylanıstı joytıwına qaramastan, Skoda 1960 -jıllarǵa shekem jaqsı abıraynı saqlap qaldı, hám kompaniya Qkoda 440 Spartak, 445-oktavia, Felisiya hám Qkoda 1000 MB sıyaqlı modellerdi islep shıǵardı.
[[File:13-04-05-Skoda_Museum_Mladá_Boleslav_by_RalfR-122.jpg|thumb|Skoda Octavia Super (1960 -jıl ) ]]
1959 -jıl oxirlardagi tórt cilindrli, ıqsham kabriolet kupe bolǵan „Skoda Felicia“ 1960 -jılda AQShga export etildi. Onıń usaqlap satıw bahası 2700 AQSh dolları átirapında edi, bunıń ornına úlkenlew, qolay hám kóbirek sánatli hám qolay ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan jaqsı úskenelestirilgen v8 markalı avtomashinanı satıp alıw múmkin edi (sol waqıtta benzin bir gallon ushın 30 tsentdan kem turar edi, sol sebepli benzin puxtalıǵı AQShda birinshi dárejeli áhmiyetke iye bolmaǵan ). Tez arada Felicias avtomobillerin harid etken Amerikalıqlarǵa avtomobil qatar mashqalalardi tuwdırdı, bul bolsa mashina abıraysına ziyan jetkezdi. Sonday etip, Felicias avtomobiliniń Shtatlardaǵı satıwı júdá tómen edi hám qalǵan mashinalar túp usaqlap satıw dizimdiń bir bóleginde qalıp ketti. Sol waqıttan berli „Skoda“ markalı avtomobiller AQShga usaqlap satıw sawda ushın alıp kirilmadi.
[[File:13-04-05-Skoda_Museum_Mladá_Boleslav_by_RalfR-121.jpg|thumb|Skoda MB 1000 (1966 -jıl ) ]]
1980-jılda, Skoda (keyin atındaǵı ፄAutomobilové závody, Narodni PODNIKፄ yamasa qısqartirilgan ፄAZNP) ፄ ele da konseptual 1960 -jıllarda qalǵan avtomobil islep shıǵarıwdı dawam etdi. Dvigateli moshinaning arqa bóleginde bolǵan Skoda 105/120 (Estelle) hám Rapid sıyaqlı modllar jaqsı satılıwdı dawam etti, usınıń menen birge 1970-1980-jıllarda RAC Rallining zamanagóy avtomobillerine qarsı báygede ózin uaxshi kórsete aldı. Olar 17-jıl dawamında RAC rallida óz klassların jutıwdı. Avtomobiller 120 to'rmizlash otkuchiga iye, 1, 289 kub santımetrlik dvigateller menen úskenelestirilgen edi.

Estelle hám odan aldınǵı modellerdiń sport versiyaları „Rapid“ atınan paydalanıp islep shıǵarıldı. „Soft-tap“ versiyaları da bar edi. Bir payıtlar Rapid „kambag'al adamdıń Porschesi“ dep tariyp berińan, &lt;ref&gt;Web derek|author=Paul Ótkirws|title=Czech-ın time for Skoda|url=http://www. avhub. com. au/index.php/Features/Geare/czech-ın-time-for-skoda. html|publisher=AvHub|date=13-mart 2008-yil&lt;/ref&gt; hám 1980-jıllarda Ullı Britaniyada sawda salasında úlken jetiskenliklerge erisken. &lt;ref name=&quot; Last laugh&quot; &gt;yangiliklar deregi|title=Skoda has last laugh|url=https://web.archive.org/web/20130711072650/http://www.news/. bbc. co. uk/1/hi/uk/654973. stm|journal=BBC News|date=24-fevral 2000-yil&lt;/ref&gt;
[[File:Skoda_Favorit_Utrecht_1989.jpg|thumb|1980-jıl Qkoda Favorit]]
1987-jılda Favorit ıqsham aldı ótkeriwshili avtomobil retinde satıwǵa shıǵarıldı hám sol waqıttaǵı Arqa Blokdıń ush tiykarǵı óndiriwshisiniń biri edi, qalǵanları [[AvtovAZ|vAZ]] dıń Lada Nátiyje hám Zastavaning Yugo Sáne edi. Favoritning kórinisi Bertone italyan dizaynerlik kompaniyasınıń jumısı edi. Batıs Evropadan litsenziyaǵa iye, lekin ele da Qkoda tárepinen islep shıǵarılǵan 1289 kub santimetorli dvigatelden paydalanılǵan halda, Skoda injenerleri batıs islep shıǵarıw menen salıstırıwlanatuǵın mashinanı jarattılar. Texnologiyalıq boslıq ele da bar edi, biraq demde yopila basladı. Favorit Chexoslovakiyada hám basqa Arqa blok mámleketlerde júdá ataqlı edi. Sonıń menen birge, ol Batıs Evropada, ásirese Ullı Britaniya hám Daniyada júdá arzan bahalarda sotilgan hám isenimli dep tabılǵan. Biraq, ol zamanagóy Batıs Evropa dızaynları menen salıstırıwlaganda ápiwayı dep qabıllandı. Favoritning bezew dárejesi jaqsılandi hám ol 1994-jılda Felicia engizilgunga shekem sotila basladı.
=== volkswagen Group sho'ba kárxanası ===
[[File:Skoda_Felicia_outside_Robinson.JPG|thumb|1994-jılda shıqqan Skoda Felicia volkswagen Group tárepinen iyelep alınǵanınan keyin birinshi jańa model. ]]
velvet revolyuciyası m
enen kommunizmning qulashi Chexoslovakiyada úlken ózgerislerge alıp keldi hám ópshilik sanaat [[Denatsionalizatsiya|korxonalari jekelashtirildi]]. Skoda avtomashinası ushın mámleket shólkemleri kúshli shet el serikti alıp keldiler. volkswagen Chexiya húkimeti tárepinen 1990 -jıl 9 -dekabrde saylanǵan hám nátiyjede 1991-jıl 28-martda volkswagen menen qospa kárxana tuwrısında pitim tuzilib, 1991-jıl 16 -aprelde 30 procent úlesin [[volkswagen|volkswagen toparına tapsırilgan]]. 1990 -jılǵa shekem, Skoda ele da eski hám kishi dvigatelli avtomobillerdi islep shıǵarar edi.

Keyingi-jıllarda Skoda nemis toparınıń tórtinshi brendiga aylandı, sebebi 1994-jıl 19 -dekabrde volkswagen Group óz úlesin aldın 60, 3 procentke, keyin 1995-jıl 11-dekabrde 70 procentkeshe jetkezdi. &lt;ref&gt;Web derek|title=QKODA AUTO a. s.| url=http://www. volkswagenag. com/content/vwcorp/info_center/de/talks_and_presentations/2004/10/eastern_europe_investor.-bin. acq/qual-BinaryStorageItem. Single. File/20041006_mlada_boleslav.pdf|publisher=volkswagen Group|author=Mladá Boleslav|date=6 -oktyabr 2004-yil|access-date=2020 -04-10|archive-date=2013-09 -27|archive-url=https://web. archive. org/web/20130927194804/http://www. volkswagenag. com/content/vwcorp/info_center/de/talks_and_presentations/2004/10/eastern_europe_investor.-bin. acq/qual-BinaryStorageItem. Single. File/20041006_mlada_boleslav.pdf&lt;/ref&gt;

Skoda ushın jarısta volkswagen fransuz avtomobil óndiriwshisi Renaultga qarsı oynaldi, sebebi onıń strategiyalıq jobası Chexiya zavodlarında joqarı bahadaǵı modellerdi islep shıǵarıwdı óz ishine almaydı ; Renault Renault Twingo markalı avtomashinalardı Qkoda zavodlarında islep shıǵarıwdı usınıs etdi.

Qarar qabıl etilgen waqıtta, Germaniyanıń iri kompaniyasın jekelestiriw bir muncha tartıslı edi, sebebi Chexiyada Ekinshi Jáhán urısınan keyin hám odan keyin áyyemgio Germaniya sezimleri saqlanıp qalǵan edi.

[[File:Skoda Octavia Combi RS (III) - Frontansicht, 20. Juni 2014, Düsseldorf.jpg|thumb|Oktaviya — eń kóp satılatuǵın Qkoda avtomobili]]
volkswagen AG baslıǵı Ferdinand Piech dizaynning basshısı retinde shaxsan Dirk van Braeckelni tańladı hám keyingi ፄOctaviaፄ hám ፄFabiaፄ modelleri [[Evropa Birlespei]] bazarlarına jol aldı. Olar ádetdegi volkswagen Group firmalarında qurılǵan. 1999 -jıl aqırında jumısqa túsirilgen Fabia, volkswagen Polo hám SEAT Ibizaning keyingi áwladı ushın jay jarattı, 1996 -jılda islep shıǵarılǵan Oktavia bolsa óziniń playformasini volkswagen eń ataqlı modelleri menen boldı, olardan eń tiykarǵısı bul Golf Mk4.

Skoda volkswagentomonidan pútkilley satıp alǵannan keyin, Batıs Evropada bul avtomobillerge salıstırǵanda bolǵan tasurot pútkilley ózgerdi, 1980-jıllardaǵı olarǵa „Kúlkili“ dep qaralgan bolsa, bul fikir pútkilley ózgergen edi. Texnikalıq rawajlanıw hám ózine tartatuǵındor jańa modeller satılıwı menenoq, Skodaning abıraysı aste jaqsılana basladı. 2000-jılda Ullı Britaniyada Fabia islep shıǵilıwı baslanǵanında, „Bul Qkoda, hadal“ kampaniyası ilgeri surildi. 2003-jılda Britaniya televideniesidi shıqqan reklama ro'ligida, islep shıǵarıw liniyasida jańa xızmetker jańa avtomobil kapotiga Skoda birkasini ornatdı. Bir qncha waqıt ótpey, bir neshe ózine tartatuǵınlı kórinistegi mashinalar kelip, ol birkalarni almastan, bul avtomobiller áp-áneydey bolǵanı sebeplik „Skoda“ bo'lolmaydi deydi. &lt;ref&gt;Web derek|title=4. Brand Strategy|url=http://www. cim. co. uk/mediastore/Brand_eGuides/eGuide4.pdf|publisher=The Chartered Institute of Marketing|archiveurl=https://web. archive. org/web/20081029202605/http://www. cim. co. uk/mediastore/Brand_eGuides/eGuide4.pdf|archivedate=29 -oktyabr 2008-yil|pages=22-23|date=7-aprel 2003-yil Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20081029202605/http://www. cim. co. uk/mediastore/Brand_eGuides/eGuide4.pdf| date=2008-10 -29 &lt;/ref&gt; Bul reklama kampaniyası, Skoda imidji menen bolǵan mashqalasına qarsı gúresiw qaratılǵan boladı — bul kompaniyanı marketing mutaxassilari júdá táwekel dep taktika dep esaplawǵan edi. 2005-jılda Skoda Ullı Britaniyada -jılına 30 mińnen aslam avtomobil satqan, bazar úlesi 1 % ten artıqtı shólkemlestirgen. Ullı Britaniya tariyxında birinshi ret Skoda jetkiziw ushın kútiw dizimi tuzildi. 1990 -jıllardıń aqırınan berli Skoda avtomobillerin turaqlı túrde klientler mútajliklerin qandırıw boyınsha ótkerilgen sorawlarda Ullı Britaniya daǵı aydawshıla eń joqarı orınlarǵa bahalawǵan.


=== Ósiw strategiyası ===
[[File:Qkoda_Auto_Mladá_Boleslav.jpg|thumb|400x400px| Mladá Boleslav qalasındaǵı Skoda Auto zavodi]]
2010 -jıl Skoda Auto ushın islepchiqarish hám basqarıw kózqarasınan eń zárúrli-jıllardan biri boldı. 2010 -jıl 1-sentyabrde prof. Doktor HC Winfried vahland Qkoda Auto bas direktorı bolıp kompaniyanı basqarıw ushın juwapkerlikti óz moynına aldı. Tap sol-jılı, 2018-jılǵa kelip kompaniyanıń -jıllıq satılıwın keminde 1, 5 millionǵa asırıwdı rejelestirgen (keyinirek „Ósiw strategiyasi“ dep ataladı, Láń-cs|Růstová strategie). &lt;ref&gt;Web derek|title=Automotive News Europe|url=https://web.archive.org/web/20130731113826/http://europe/. autonews. com/article/20101102/ANE/101109967/skoda-aims -to-double-car-sales -to-1. 5-million|publisher=Automotive News Europe|first=Paul|author=Mcveigh|date=2-noyabr 2010 -yil&lt;/ref&gt;

2010 -jıl sentyabr ayında Parij avtosalonida kompaniya Octavia Green E Line liniyasini kórsetiw etdi. Bul elektr avtomobil kontseptsiyası Skodaning 2012-jılda shıǵarılǵan elektr mashinalardıń tiykarlawshisi bolǵan. Aqırǵı áwlad Octavia (Tour) 2010 -jıl noyabr ayında Mlada Boleslav zavodında islep shıǵarılǵan. Bul modeldiń dúnya boylap islep shıǵarılıwı 1996 -jılda shıǵarılǵanınan berli 1, 4 million donadan asdı. 2010 -jılda Kitay tariyxda birinshi ret Germaniyadan ózib Skoda ushın eń iri jalǵız bazarına aylandı. &lt;ref&gt;Web derek|title=Automotive News Europe|url=https://web.archive.org/web/20130731113826/http://europe/. autonews. com/article/20120212/ANE/120219974/skoda-says-europes-economic-crisis-wont-stop-its-growth|publisher=Automotive News Europe|date=12-fevral 2012-yil&lt;/ref&gt;

2011-jılda Skoda Auto óziniń volkswagen toparı menen 20 -jıllıq sheriklikti bayramladı. Aprel ayında Mlada Boleslavda ótkerilgen ilajında 75000 den artıq qonaq keldi. Sol -jıldıń basında kompaniya 2018-yilgi ósiw strategiyası haqqında tolıq maǵlıwmatlardı usınıs etdi: hár altı ayda keminde bir jańa model yamasa qayta ózgertirilgen model islep shıǵilıwı názerde tutılǵan. &lt;ref&gt;Web derek|title=The Prague Post|url=http://www.praguepost. cz/business/7720 -automaker-unveils-its-new-logo. html|work=The Prague Post|date=2-mart 2011-yil|accessdate=2020 -04-10|archivedate=2016 -03-05|archiveurl=https://web. archive. org/web/20160305123636/http://www.praguepost. cz/business/7720 -automaker-unveils-its-new-logo. html Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20160305123636/http://www.praguepost. cz/business/7720 -automaker-unveils-its-new-logo. html| date=2016 -03-05 &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Web derek|title=Autocar|url=http://www. autocar. co. uk/car-news/motoring/skoda-reveals-zıyane-vision|publisher=Autocar|author=Matt Prior&lt;/ref&gt; Sonı esapqa alıp, kompaniya 2011-jılda Jeneva avtosalonida kórsetiw etilgen logotip hám CI-ni qayta islep shıqtı. Ilajdıń tiykarǵı dıqqatqa iye jayı Skodaning vision ፄDፄ dizayn konsepsiyası boldı ; keleshektegi 3-áwlad Oktaviya ushın birinshi edi. Skoda sentyabr ayında Frankfurt-Maynda IAÁke Mission ፄLፄ dizayn izertlewin usınıs etdi, bul kompaniyanıń bolajaq Rapid modeliniń hasası kórinisi edi.
[[File:2009_Skoda_Superb_Elegance_CRTDi_Automatic_2. 0_Front.jpg|left|thumb| Skoda Auto — Oraylıq Evropadaǵı eń iri avtomobil óndiriwshilerden biri. 2014-jılda dúnya boylap 1. 037. 200 avtomobil sotildi, bul kompaniya ushın rekord kórsetkish. ]]
Sol -jılı kompaniya Indiyanıń Pune qalasında (2011-jıl oktyabr) jańa Rapid modelin islep shıǵarıwdı basladı hám volkswagenning Bratislava zavodında (2011-jıl noyabr) Qkoda Citigo ni jumısqa túsirdi.
2012-jılda Skoda ǵalabalıq óndiristiń eki jańa modelin usınıs etdi. Parij avtosalonida Rapidning Evropa nusqası kórsetildi. Bul mashina bahaları tárepinen birinshi áwlad Octavianing miyrasxorı bolǵan. Ekinshi model — bul 2012-jıl dekabr ayında kórsetiw etilgen 3-áwlad Octavia. Tap sol ayda Nijniy Novgorod GAZ zavodında Yeti ónimin jergilikli islep shıǵarıw jolǵa qoyıldı. &lt;ref&gt;Web derek|title=RT|url=https://web.archive.org/web/20130712160735/http://rt/. com/business/volkswagen-gaz-skoda-yeti/|publisher=RT|date=14-iyun 2011-yil&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot; Alexander Rogan&quot; &gt;Web derek|title=Russia Suppy Chain|url=http://www. russiasupplychain. com/yeti-spotted-ın-russias-regions/|publisher=Russia Suppy Chain|author=Alexander Rogan|date=6 -dekabr 2012-yil|accessdate=2020 -04-10|archivedate=2016 -03-04|archiveurl=https://web. archive. org/web/20160304072534/http://www. russiasupplychain. com/yeti-spotted-ın-russias-regions/ Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20160304072534/http://www. russiasupplychain. com/yeti-spotted-ın-russias-regions/| date=2016 -03-04 &lt;/ref&gt;

2012-jılda Skoda Chexiya jollarında sırtqı serikler paydalanıwı ushın Octavia Green E Line elektron mashinalarınıń shıǵındılarsız parkini usınıs etdi. 2011-jıl aqırında flotda ótkerilgen ishki sınaqlardan keyin, E-fleet 250 mıń km basıp ótti. Sol -jıl dawamında, Skoda bir neshe zárúrli waqıyalardı bayramladı, sonday-aq 1905-jıldan beri islep shıǵarılǵan on tórt million dana Skoda avtomobilleri, &lt;ref&gt;Web derek|title=volkswagen|url=http://www. volkswagenag. com/content/vwcorp/content/de/homepage. html|publisher=volkswagen|date=21-noyabr 2013-yil|accessdate=2020 -04-10|archivedate=2013-02-05|archiveurl=https://archive. today/20130205210635/http://www. volkswagenag. com/content/vwcorp/content/de/homepage. html Webarxiv|url=https://archive. today/20130205210635/http://www. volkswagenag. com/content/vwcorp/content/de/homepage. html| date=2013-02-05 &lt;/ref&gt; úsh million Fabias (May), &lt;ref&gt;Web derek|title=FleetEurope|url=http://www. fleeteurope. com/news/fabia-3-million -rolls-production-line#. UwTEQnnGCLE/|publisher=FleetEurope|author=Tim Harrup|date=11-may 2012-yil|accessdate=2020 -04-10|archivedate=2016 -03-04|archiveurl=https://web. archive. org/web/20160304224318/http://www. fleeteurope. com/news/fabia-3-million -rolls-production-line#. UwTEQnnGCLE/ Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20160304224318/http://www. fleeteurope. com/news/fabia-3-million -rolls-production-line#. UwTEQnnGCLE/| date=2016 -03-04 &lt;/ref&gt; 500 mıń Superbalar Kvasiny zavodında (iyun ) &lt;ref&gt;Web derek|title=Indian Autos Blog|url=http://indianautosblog. com/2013/12/skodas-kvasiny-500000 th-superb-110746|author=Karthik H|date=30 -dekabr 2013-yil&lt;/ref&gt; hám 5 Kitayda Skoda zavodlarında. &lt;ref name=&quot; Alexander Rogan&quot; /&gt;

2013-jıl Qkoda modellerdi ǵalabalıq túrde jasartirish zárúrligi sebepli: Chexiya avtomobil óndiriwshisi úshinshi áwlad Octavia Combi hám Octavia RS, sonıń menen birge, ájayıp Superb hám Superb Combini jumısqa túsirdi. Olarǵa Rapid shańaraǵınıń jańa aǵzaları — Rapid Spaceback, ıqsham segment degi birinshi Qkoda xetchbek avtomobili hám Rapidning Kitaysha versiyası qosıldı. Yeti da saldamlı ózgerislerge dus keldi. Sırtqı kórinisi ózgertirilgen halda, házirde Skodaning ıqsham SUv-larining eki variantı ámeldegi: qalaǵa mo'kjallangan Yeti hám qaladan tısqarı jaylarǵa mslashgan Yeti Outdoor. Kitaylıq qarıydarlarǵa sonıń menen birge uzaytırılǵan dóngelek bazalı Yeti islep shiǵarıladı.
[[File:Skoda_vorstand_Genf_2018.jpg|thumb|Skoda vision X qatnasıwındaǵı Jeneva avtosalonida direktorlar sovetiniń bir bólegi (2018): shep tárepten Kristian Strube, Klaus-Diter Shurmann, Alain Favey, Bernhard Mayer, Maykl Oeljeklaus hám Diet Seimann]]
2015-jılda volkswagen kóplegen mashinalarında pataslantıratuǵın programmalardı ornatganini tán aldı, sebebi olardıń mashinaları emissiya standartlarına juwap beredi, tiykarınan olar mámleket standartlarına qaraǵanda talay joqarı dárejelerde pataslanǵan. Bul shıǵındılardı azaytatuǵın apparat menen dúnya boylap 1, 2 million dana Skoda avtomobilleri bar edi. &lt;ref&gt;Web derek|title=vW scandal: German prosecutors probe Winterkorn as volkswagen emissions-rigging crisis spreads tap 2. 1 million Audi cars and Skoda models|url=https://www. telegraph. co. uk/finance/newsbysector/industry/11895848/BREAKING-2. 1-million -Audi-cars-fitted-with-vW-emissions-cheat-devices. html|accessdate=28-sentyabr 2015-yil&lt;/ref&gt; Skoda atap ótiwishe, volkswagen shıǵındıların sınaqtan ótkeriw jánjelinen azap shetn barlıq avtmobillar ushın ǵárejetlerdi qaytarıp aladı hám qoplaydi.

2015-jılda Skoda Ullı Britaniya daǵı eń isenimli avtomobil brendi dep tán alındı. &lt;ref&gt;Web derek|url=http://www. motortrader. com/motor-trader-news/automotive-news/skoda-wins-tap -jd-power-honours-dependability-10 -08-2015|title=Skoda wins tap JD Power honours for dependability|work=www. motortrader. com&lt;/ref&gt; 2015-jılda 2019 -jıldan baslap bir qatar [[Elektromobil|elektr]] mashinaların islep shıǵarıw boyınsha korporativ strategiya baslandı. &lt;ref name=&quot; Autocar 16 -mart 2016 -yil&quot; &gt;Julian Rendell.[http://www. autocar. co. uk/car-news/industry/skoda-electric-vehicle-under-development Skoda electric vehicle under development]. ፄ[[Autocar (magazine)| Autocar]]ፄ. Published az waqıt 16 -mart 2016 -jıl. &lt;/ref&gt;

Qkoda Auto úlken, jeti orınlı Qkoda Kodiaq markalı avtomobildi 2016 -jılda islep shıǵarıwdı basladı, &lt;ref&gt;Web derek|url=http://www. autoexpress. co. uk/skoda/88859/skodas-large-suw-spied-testiń-again|title=New Skoda Kodiaq SUv: prices, specs and everything you need tap know&lt;/ref&gt; ol 2016 -jıl oktyabr ayında Parij avtosalonida usınıs etilgen&lt;ref&gt;yangiliklar deregi|title=Kodiaq moment: snapshots of Skoda's 7-seat SUv|url=http://www. carmagazine. co. uk/car-news/motor-shows-events/paris/2016/kodiaq-moment-snapshot-of-skodas-7-seat-suv/|publisher=CAR magazine|date=29 -iyul 2016 -yil&lt;/ref&gt; hám satıwlar 2017-jıl basında baslanǵan. 2017-jıldıń ekinshi yarımında rásmiy túrde Qkoda Yeti ornın basatuǵın jańa kompakt Skoda Karoq avtomobili sotila baslandı. Avtomobil óndiriwshisi 2018-jıl dekabr ayında jańa shańaraqqa tiyisli avtomobil — Qkoda Scala usınıs etdi. 2019 -jıl fevral ayında kompaniya [[Jeneva]]de jańa Skoda Kamiq krossoverini usınıs etdi.

== Derekler ==
[[Kategoriya: mashın]]
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>hxgj2oqce4d6lpk76pfi52oks7ljpng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jaguar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6947</id>
    <revision>
      <id>98975</id>
      <parentid>92840</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:49:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98975</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14086" sha1="0az1xulfb5iyzmisqrjpo1pv1tcdub7" xml:space="preserve">[[File:Jaguar XE 2016 front three-quarter.jpg|thumb|371x371px|Jaguar XE 2016]]
'''Jaguar'''&lt;ref&gt;veb deregi|muallif=Vasiliy Yefanov|sarlavha=Kak pravil'no govorit': &quot; Yaguar&quot; ili &quot; Djeg'yuar&quot;?| url=https://web.archive.org/web/20130711122549/http://auto/. vesti. ru/news/show/news_id/665575/ccl_id/3150/|ish=auto. vesti. ru|sana=2016 -12-16|kirish sánesi=2019 -01-22|arxivsana=2019 -01-22|arxivurl=https://web. archive. org/web/20190122195514/https://web.archive.org/web/20130711122549/http://auto/. vesti. ru/news/show/news_id/665575/ccl_id/3150/&lt;/ref&gt; — [[Transmilliy korporatsiya|ko'p milletli]] avtomobil óndiriwshi '''Jaguar Land Rover''' brendi. Bas rezidenciyası [[Coventry|Koventrining]] Batıs Midlend shetsinde jaylasqan. 2008-jıldan beri Indian [[Tata Motors|Tata Motors kompaniyasına]] tiyisli.

Jaguar 1922-jılda Swallow Sidecar kompaniyası retinde islengen hám qaptal aravachalar islep shıǵarǵan. Ekinshi [[Ekinshi Jáhán urısı|jáhán urısınan keyin]] &quot; [[Schutzstaffel|SS]] &quot; dıń qolaysız kombinatsiyasın aldın alıw ushın at „Jaguar“ ǵa ózgertirildi. 1966 -jılda British Motor Corporation menen birlestirilib, British Motor Holdings (BMH), 1968-jılda Leyland Motor Corporation menen birlestirildi hám British Leyland dep ózgertirildi. 1975-jılda kompaniya milliylestirildi.

Jaguar Britaniyanıń Leyland kompaniyasınan shıǵarılǵan hám 1984-jılda [[London fond birjasi]]da dizimge alınǵan hám avtomobil óndiriwshi [[Ford Motor Company|Ford]] tárepinen satıp alınǵan 1990 -jılǵa shekem [[FTSE 100 indeksi|FTSE 100]] indeksiniń strukturalıq bólegi bolǵan. Jaqında Jaguar [[Birlesken Korollıǵılıq bas ministri|Britaniya Bas ministri]] ushın, aqırǵı ret 2010 -jıl may ayında XJ, sonıń menen birge, xanzada [[Elizabeth II|Yelizaveta II]] hám shahzoda Charlz ushın mashinalar islep shıǵarıp atır. 1987-jıldan&lt;ref&gt;kitob deregi|title=Jaguar XJ-S: The Complete Story|isbn=1-86126 -933-1|author=Graham Robson&lt;/ref&gt; Jaguarlar Koventridagi Utley zavodındaǵı Jaguar Land Rover injenerlik orayında hám Uorvikshirdagi Gaydon orayında islep shıǵılǵan.[[Birmingem]]dagi Castle Bromwich jıynaw zavodında islep shıǵarılǵan, birpara islep shıǵarıw Sawaplıull'da baslanıwı kútilip atır.

2013-jıl sentyabr ayında Koventridagi Uorvik universitetinde jańa áwlad avtomobil texnologiyasın jaratıw ushın 100 million funt sterlinglik ilimiy-izertlew orayı ashıw jobaları daǵaza etildi. Avtomobil óndiriwshisi onıń ústinde 1000 ǵa jaqın alım hám injenerler jumıs aparıwın, qurılıs jumısları 2014-jılda baslanıwın ayttı.

== Tariyxı ==
[[File:Jaguar3%2C5_SS_DHC_1939.jpg|left|thumb|235x235px| 1939 -jıl Jaguar SS]]
[[File:Jaguar_XK_front_IAA_2005.jpg|left|thumb|235x235px| Jaguar XK (2005)]]
[[File:2009-2010_Jaguar_XF_(X250_MY10)_Luxury_sedan_(2011-01-13).jpg|left|thumb|235x235px| Jaguar XF]]
Kompaniyanıń bar ekenligi 1920 -jıllarda baslanǵan. Bul waqıt ishinde ol Swallow Sidecar kompaniyası bolıp,[[mototsikl]]lar ushın qaptal aravachalar islep shıǵarǵan. Bul kóp dáramat keltirmedi, sonnan keyin kompaniya qánigeliklashuvini Astın 7 ushın butlovchi bólimler óndiriske ózgertirdi. 1927-jılda juwmaqlanǵan úlken buyırtpadan keyin, dáramat kompaniyaǵa islep shıǵarıwdı keńeytiw hám Fiat 509 A, Morris ushın butlovchi bólimlerdi islep shıǵarıw imkaniyatın berdi. Cowley, Wolseley Hornet modellerin jarattı hám keyin jańa avtomobil modellerin proektlestiriw hám islep shıǵıwdı basladı.

XX ásirdiń ortalarında kompaniya óz atınıń Jaguarga ózgertirdi, sebebi kompaniyanıń bas háripleri SS fashistlar rejimi menen urıstan keyin baylanıslı edi. Usınıń menen birge, Jaguar Mk vII payda boldı, ol jaǵdayda dvigatel kúshi 190 at kúshine kóterildi. 1950-jılda Jaguar Daimler Motor Company (Daimler-Benz menen atlastirmaslik kerek) menen sheriklikti basladı, ol óz klasında Jaguarlarga uqsas avtomobillerdi islep shıǵardı. Daimler 1960 -jıldan beri Jaguar quramına kiredi. Sawdada qıyınshılıqlarǵa dus kela baslaǵan kompaniyanıń ózi 1966 -jılda sheriklik ete basladı hám British Motor quramına kirdi. Sondan berli Jaguar modelleri barǵan sayın keń tarqalıp barıp atır.

1960 -jıllarǵa kelip, Jaguar 3, 4 litrgacha dvigatelli Jaguar XK150 hám XK150 Roadster modelleri menen Amerika bazarın jawlap alıw etdi. 1960 -jıllardan 1980-jıllarǵa shekem bir qatar sport modelleri, sonıń menen birge, joqarı bahada sotilgan, biraq joqarı sapalı sedanlar islep shıǵarıldı.

1960 -jıllardıń aqırında Jaguar modeli jańalanǵan 6 cilindrli dvigatel menen shıǵarıldı. Azmaz waqıt ótkennen, 1970-jıllardıń basında, 311 at kúshine iye 12 cilindrli dvigatel menen Jaguar XJ12 islep shıǵarıla baslandı. 1968-jıldan 1983-jılǵa shekem tómendegi modeller islep shıǵarılǵan : Jaguar XJ8 — sedan, XJR 4. 0 Supercharged, Jaguar XJ-C — kupe, Jaguar XJ-S — oǵan birinshi ret AJ6 dvigateli ornatildi. 1988-jılda jańa model shıǵarıldı, ol taǵı ataqlılıqqa eristi — Jaguar XJ220, lekin keyinirek ol ózgertirildi hám Tokıoda avtomobil kórgezmesinde kórsetildi.

1980-jıllardıń aqırında sport avtomobil modellerin islep shıǵaratuǵın Jaguar Sport kompaniyasınıń filialı ashıldı. Keyin Jaguar Fordning bólindine aylanadı. 1990 -jıllardıń aqırında [[Shveysariya|Shveytsariyadagi]] kórgezbede kupe arqasındaǵı sport avtomobili modeli, sonıń menen birge, kabriolet kórsetildi.
[[File:JaguarXJ.jpg|left|thumb|306x306px| Jaguar XJ]]
2000-2004-jıllarda Jaguar markalı avtomobiller Formula 1 de taǵı Jaguar jámááti retinde Cosworth dvigatellerinen paydalanǵan halda básekilesdi. Ásirese, onıń ushın F-Type Concept hám Silverstone markalı avtomobiller islep shıǵarılǵan.

2019 -jılda Jaguar I-Pace elektromobili 2018-jılda Evropanıń eń jaqsı avtomobili dep tapildi. Sonıń menen birge, kompaniya bul bayraqtı birinshi ret alǵanın da seziw múmkin&lt;ref&gt;yangiliklar deregi| last=Vladimirskiy| first=Igor'| date=2019 -03-04| title=Avtomobilem goda — 2019 stal elektricheskiy Jaguar I-Pace| work=[[autoreview. ru]]| url=https://autoreview. ru/news/avtomobilem-goda-2019 -stal-elektricheskiy-jaguar-i-pace| access-date=2019 -03-05| archive-url=https://web. archive. org/web/20190306043149/https://autoreview. ru/news/avtomobilem-goda-2019 -stal-elektricheskiy-jaguar-i-pace| archive-date=2019 -03-06&lt;/ref&gt;.

2019 -jılda kompaniya jańa, tolıq alyuminiy MLA platformasi tiykarındaǵı flagman J-Pace krossoverini járiyaladı, ol da Range Rover SUvning jańa áwladında qollanılıwı joybarlastırılǵan. Mashina mexanik tolıq dóngelekli aydawshın joǵatadi — arqa kósher [[Elektr dvigatel|elektr motor]] tárepinen basqarıladı, old aks — dástúriy [[Ishki yonuv dvigateli|ichki janıw dvigateli]]&lt;ref&gt;veb deregi|url=https://www. kommersant. ru/doc/3923227|sarlavha=Krossover Jaguar J-Pace viydet v 2021 godu|sana=2019 -03-25|nashriyot=Kommersant'|til=ru|kirish sánesi=2019 -03-25|arxivsana=2019 -03-25|arxivurl=https://web. archive. org/web/20190325171707/https://www. kommersant. ru/doc/3923227&lt;/ref&gt;. Avtomobildiń shıǵarılıwı 2021-jılǵa mólsherlengen.
== Iyeleri hám basqarıwı ==
Jaguar Cars tolıq Hindstan avtomobil óndiriwshisi [[Tata Motors]] tárepinen qadaǵalaw etiledi hám Jaguar Land Rover Group quramına kiredi.
== Iskerligi ==
Jaguar Land Rover toparı Ullı Britaniyada ush hám Hindstanda bir zavodqa iye. Jaqın keleshekte [[Kitay]] hám [[Saudiya Araviyai]]da jańa islep shıǵarıw quwatların ashıwǵa tayarlanıp atır.

=== Rossiyada satıw ===
[[Rossiya]]dagi rásmiy dilerlik tarmaqları arqalı jańa avtomobillerdi satıw :
{| class=&quot; wikitable&quot;
! Jıl
! S-túri
! XF
! XJ
! XK
! X túri
! Jámi
! Dinamikler
|-
| 2006
| 150
| —
| 105
| 54
| 584
| 893
| {{Profit}} 71 %
|-
| 2007
| 180
| —
| 120
| 112
| 723
| 1135
| {{Profit}} 27 %
|-
| 2008
| 32
| 826
| 124
| 123
| 584
| 1689
| {{Profit}} 49 %
|-
| 2009
| —
| 578
| 63
| 51
| 241
| 933
| {{Loss}} 45 %
|-
| 2010
| —
| 573
| 225
| 45
| 15
| 858
| {{Loss}} 8 %
|-
| 2011
| —
| 765
| 381
| 35
| 1
| 1182
| {{Profit}} 38 %
|-
| 2012&lt;ref&gt;[http://ru. aebrus. ru/application/views/aebrus_ru/files/press_releases_files/Sales_in_December_2012_Rus_final_file_releases_2013_01_15_13_09_00.pdf Rezultati prodaj legkovix i lyogkix kommercheskix avtomobiley v Rossii za 2012 god] Ólikhavola|date=oktabr 2022| bot=InternetArchiveBot| fix-attempted=yes Nedostupnaya ssilka|date=May 2018|bot=InternetArchiveBot, ofitsialniy press-reliz na aebrus. ru, 15-yanvarya 2013 g&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Gazeta „Avtorevyu“ № 3 2013 g&lt;/ref&gt;.
| —
| 1059
| 406
| 41
| —
| 1506
| {{Profit}} 27 %
|}

== Qurami'==
=== basqarıw sedanlari ===

* Jaguar 2½ litr salon (1935-1948)
* Jaguar 3½ Litr saloni (1937-1948)
* Yaguar Mark V (1948-1951)
* Yaguar Mark VII (&amp; VIIM) (1951-1957)
* Yaguar Mark VIII (1957-1958)
* Yaguar Mark IX (1959 -1961)
* Yaguar Mark X (1961-1966 )
* Jaguar 420 G (1966-1970)
* Jaguar XJ6 1,2 hám 3 ceriyalari (1968-1987)
* Jaguar XJ12 (1972-1992)
* Jaguar XJ6 (XJ40) (1986 -1994)
* Jaguar XJ 12 (XJ81) (1993-1994)
* Jaguar XJ6 hám XJ12 (X300 hám X301)(1995-1997)
* Jaguar XJ 8 (X308) (1998-2003)
* Jaguar XJ (X350) (2004-2009)
* Jaguar XJ (X351) (2009-2019-jıldan)
=== ıqsham sedanlar ===

* Jaguar 1½ Litr saloni (1935-1949 )
* Jaguar Mark 1 (1955-1959 )
* Jaguar Mark 2 (1959 -1967)
* Jaguar S tipi (1963-1968)
* Jaguar 420 (1966 -1968)
* Jaguar 240 hám 340 (1966 -1968)
* Jaguar S-Type (1999 -2008)
* Jaguar X-Type (2001-2009 )
* Jaguar XF (2008-jıldan beri)
* Jaguar XE (2015-jıldan beri)
=== Sport ===

* Jaguar XK120 (1948-1954)
* Jaguar XK140 (1954-1957)
* Jaguar XK150 (1957-1961)
* Jaguar E-Type (1961-1974)
* Jaguar XJ-S (1975-1996 )
* Jaguar XJ220 (1992-1994)
* Jaguar XK 8, Jaguar XK R (X100) (1996 -2006 )
* Jaguar XK, Jaguar XK R (X150) (2006 -2014)
* Jaguar F-Type (2013-jıldan beri)
* Jaguar XK-120 C (1951-1952), 24 saatlıq Le Mans jeńimpazi&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1951. html|sarlavha=24 h Le Mans 1951&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606044633/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1951. html&lt;/ref&gt;
* Jaguar C-Type (1951-1953), 24 saat Le Mans jeńimpazi&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1953. html|sarlavha=Dostup ogranichen&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606045455/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1953. html&lt;/ref&gt;
* Jaguar D-Type (1954-1957), Le Manning 24 saatlıq úsh márte jeńimpazi&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1955. html|sarlavha=Dostup ogranichen&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606044026/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1955. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1956. html|sarlavha=Dostup ogranichen&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606045911/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1956. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1957. html|sarlavha=Dostup ogranichen&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606044410/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1957. html&lt;/ref&gt;
* Jeńil vaznli Jaguar E-Type (1963-1964)
* Jaguar XJR-5 — XJR-17 (1985-1992), 24 saatlıq Le Mans&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1988. html|sarlavha=Dostup ogranichen&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606045605/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1988. html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;veb deregi|url=http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1990. html|sarlavha=Dostup ogranichen&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2011-05-02|arxivsana=2011-06 -06|arxivurl=https://web. archive. org/web/20110606045949/http://www. wspr-racing. com/wspr/results/lemans/lemans1990. html&lt;/ref&gt; eki márte jeńimpazı, sport avtomobilleri boyınsha jáhán chempionatining úsh márte jeńimpazı 
* Jaguar XFR (2009 )
* Jaguar XKR GT2 RSR (2010 )
* Jaguar R1 (2000), Formula 1 báyge mashinası 
* Jaguar R2 (2001), Formula 1 báyge mashinası 
* Jaguar R3 (2001), Formula 1 báyge mashinası 
* Jaguar R4 (2003), Formula 1 báyge mashinası 
* Jaguar R5 (2004), Formula 1 báyge mashinası 
=== Krossoverlar ===

* Jaguar F-Pace (2016 -jıldan beri)
* Jaguar E-Pace (2018-jıldan beri)
* Jaguar i-Pace (2018-jıldan ) 2019 -jıldıń eń jaqsı avtomobili (COTY-2019 )
=== kontsept avtomobilleri ===

* E1 A — Birinshi E-Tip prototipi
* E2 A — Ekinshi E-Tip prototipi
* XJ13 (1966 )
* Pirana (1967)
* XK180 (1998)
* F-taypa (2000) — Roadster
* R-Coupé (2002) — 4 otırǵıshlı sánatli kupe, Bentley Continental GT raxibi
* Fuore XF 10 (2003)
* R-D6 (2003) — 4 orınlı ıqsham kupe
* XK-RR — Jaguar XK kupesining sońǵı áwladınıń joqarı nátiyjeli versiyası 
* XK-RS — Jaguar XK Kabrioletning sońǵı áwladınıń joqarı ónimliliktegi versiyası 
* Concept Eight (2004) — Jaguar XJ uzın dóngelek bazasınıń sánatli versiyası 
* C-X17 (2013) — krossover
* C-XF (2007)
* C-X75 kontseptsiyası (2010 ) — Superkar
* XKR 75 (2010 ) — Superkar
* B99 (Bertone 99 ) (2011)
== Siltemeler ==

* {{Rasmiy sayt|www.jaguar.ru}}
* {{Rasmiy sayt|www.jaguar.comRef-en}}
* {{Rasmiy sayt|jaguar-cars.kz}}

== Derekler ==

[[Kategoriya:Pages with unreviewed translations]]
[[Kategoriya:Mashın]]</text>
      <sha1>0az1xulfb5iyzmisqrjpo1pv1tcdub7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aytbay Bekimbetov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7083</id>
    <revision>
      <id>98935</id>
      <parentid>98552</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T13:28:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <origin>98935</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1839" sha1="jirpvg320uygeirgmpuqfajrkxrwiri" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı}}
'''Bekimbetov Aytbay (1919-1979)''' – jazıwshı.

== Ómiri hám miynet jolı ==
Aytbay Bekimbetov 1919-jılı 5-mayda [[Tórtkúl]] rayonınıń “Ullıbaǵ” awılında tuwılǵan.
1939-jılı Tórkúldegi medicinalıq uchilisheni, 1944-jılı áskeriy aviaciyalıq ushqıshlar mektebin pitkergen, ekinshi jáhán urısınıń qatnasıwshısı. 
Urıstan sońǵı jılları A.Bekimbetov Tórtkúlde rayonlıq miliciya bóliminde isledi. Soń ishki isler ministrliginde jınayat qıdırıw bólimin basqardı.
A.Bekimbetov 50-jıllardıń baslarınan-aq ádebiy dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan.
A.Bekimbetov 1958-jıldan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası. 
== Dóretiwshiligi ==
Onıń “Awır táǵdirdi jeńiwshiler” (1957), “Sırlı izler izinen” (1963), “Awır sınaqlar” (1975), “Ájayıp áwladlar” (1970), “Gúres” (1961) sıyaqlı povest hám romanları qaraqalpaq prozasında belgili orın iyeleydi.
Onıń kóplegen shıǵarmaları ózbek hám rus tiline awdarılǵan.
== Sıylıqları ==
“Sırlı izler izinen” shıǵarması ushın oǵan Qaraqalpaqstan Respublikasınıń [[Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıǵı]] berildi (1972). 
Aytbay Bekimbetov  [[Ózbekstan]] hám Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri.
== Ádebiyatlar ==
* Қарақалпақстан Республикасы жазыўшылары ( библиографиялық мағлыўмат ) / нашрга тайёрловчи 3. Бекбергенова -T .: Extremum press , 2011. -240 бет .

[[Kategoriya:Qaraqalpaqstanlı jazıwshılar]]


{{stub}}

==Derekler==
{{derekler}}
[[Kategoriya:Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Jazıwshılar]]</text>
      <sha1>jirpvg320uygeirgmpuqfajrkxrwiri</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98936</id>
      <parentid>98935</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T13:30:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>infoqutı almastırıldı.</comment>
      <origin>98936</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1958" sha1="inmmhomqzpnzbkgpqm0zjwhry3h391h" xml:space="preserve">{{Jazıwshı infoqutısı|atı=Aytbay Bekimbetov|súwret=Aytbay Bekimbetov.jpg|tuwılǵan jeri=[[Tórtkúl rayonı]] Ullıbaǵ awılı}}
'''Bekimbetov Aytbay (1919-1979)''' – jazıwshı.

== Ómiri hám miynet jolı ==
Aytbay Bekimbetov 1919-jılı 5-mayda [[Tórtkúl]] rayonınıń “Ullıbaǵ” awılında tuwılǵan. 

1939-jılı Tórkúldegi medicinalıq uchilisheni, 1944-jılı áskeriy aviaciyalıq ushqıshlar mektebin pitkergen, ekinshi jáhán urısınıń qatnasıwshısı.  

Urıstan sońǵı jılları A.Bekimbetov Tórtkúlde rayonlıq miliciya bóliminde isledi. Soń ishki isler ministrliginde jınayat qıdırıw bólimin basqardı. 

A.Bekimbetov 50-jıllardıń baslarınan-aq ádebiy dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan. 

A.Bekimbetov 1958-jıldan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası. 
== Dóretiwshiligi ==
Onıń “Awır táǵdirdi jeńiwshiler” (1957), “Sırlı izler izinen” (1963), “Awır sınaqlar” (1975), “Ájayıp áwladlar” (1970), “Gúres” (1961) sıyaqlı povest hám romanları qaraqalpaq prozasında belgili orın iyeleydi.

Onıń kóplegen shıǵarmaları ózbek hám rus tiline awdarılǵan.
== Sıylıqları ==
“Sırlı izler izinen” shıǵarması ushın oǵan Qaraqalpaqstan Respublikasınıń [[Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıǵı]] berildi (1972). 

Aytbay Bekimbetov  [[Ózbekstan]] hám Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri.
== Ádebiyatlar ==
* Қарақалпақстан Республикасы жазыўшылары ( библиографиялық мағлыўмат ) / нашрга тайёрловчи 3. Бекбергенова -T .: Extremum press , 2011. -240 бет .

[[Kategoriya:Qaraqalpaqstanlı jazıwshılar]]


{{stub}}

==Derekler==
{{derekler}}
[[Kategoriya:Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası mámleketlik sıylıǵınıń laureatları]]
[[Kategoriya:Qaraqalpaq ádebiyatı]]
[[Kategoriya:Jazıwshılar]]</text>
      <sha1>inmmhomqzpnzbkgpqm0zjwhry3h391h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frankofoniya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7262</id>
    <revision>
      <id>98985</id>
      <parentid>73849</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98985</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="576" sha1="p8fmj3k43nb1juuty894lllosqn5czn" xml:space="preserve">[[File:Flag of La Francophonie.svg|thumb|right|upright=1|Frankofoniya shólkemi bayraǵı]]

'''Frankofoniya''' ([[francuz tili|fran.]] ''l'Organisation internationale de la Francophonie'') — francuz tilinde sóylesiwshi mámleketlerdiń xalıqaralıq shólkemi (XFMSh). Shólkemge 54 mámleket (húkimet) tolıq aǵza, 7 mámleket tolıq emes aǵza bolıp, jáne 27 mámleket gúzetiwshi dárejesine iye.

[[File:La francophonie mapa.svg|thumb|left|upright=2|Frankofoniya shólkemine aǵza hám gúzetiwshi mámleketler kartası]]

[[Kategoriya: Xalıqaralıq shólkemler]]</text>
      <sha1>p8fmj3k43nb1juuty894lllosqn5czn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Birinshi jáhán urısı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7306</id>
    <revision>
      <id>98944</id>
      <parentid>64280</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T18:47:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Qaraqalpaq patriyotı</username>
        <id>13354</id>
      </contributor>
      <origin>98944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="888" sha1="sfz2r8b2kxugauekn4yxwban7y84ldl" xml:space="preserve">'''Birinshi jáhán urısı''' yaki '''Ullı urıs''' ([[Inglis tili|ingl.]] ''World War I'', [[Rus tili|rus.]] ''Пе́рвая мирова́я война́'') — [[Evropa]]daǵı eki mámleket [[koaliciya]]ları ortasındaǵı áskeriy kelispewshilik bolıp, 1914-jıl 28-iyuldan 1918-jıl 11-noyabrge shekem dawam etken. Oǵan jámi 38 mámleket qatnasqan bolıp, urıs waqıyaları [[Jaqın Shıǵıs]], [[Afrika]] hám [[Aziya]]nıń bir bólegine de tarqalǵan.

== Sebep ==

Germaniya Dunyanı bóliwge kesh qaldı,kóp jerler Angliya hám Franciya qol astında edi.Al Germaniya bolsa Dunyanı qaytadan bóliwdi qáleytin edi.
Al Rasmiy sebep bolsa 1914-jılı iyul ayında Jas bosniya shólkemi aǵzası hám serb milletshisi Gavril Princip Avstro-Vengriya Taxtı Miyrasxorı Franc Ferdinandtı hám onıń ómir joldasın Pistolet penen otıp óltiredi.

[[Kategoriya:Siyasat]]</text>
      <sha1>sfz2r8b2kxugauekn4yxwban7y84ldl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Yugaslaviyanıń bólshekleniwi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7539</id>
    <revision>
      <id>98973</id>
      <parentid>74993</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:48:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42111" sha1="gmxxybwe3jjgout1h8sj0h7k4ps3gaw" xml:space="preserve">'''Yugoslaviyanıń bólshekleniwi''' ― 1991—2008-jıllardaǵı waqıyalardıń ulıwmalastırılǵan atı bolıp, bunıń nátiyjesinde burınǵı Yugoslaviya Sotsialistik Federativ Respublikası (SFRY) altı ǵárezsiz mámleketke hám bir bólekan tán alınǵan mámleketke bólingen. Mámlekettiń bólekleniwi procesi 1991—1992-jıllarda, altı respublikadan tórtewi ([[Sloveniya]],[[Xorvatiya]],[[Bosniya hám Gersegovina|Bosniya hám Gertsegovina]] hám [[Arqa Makedoniya|Makedoniya]]) SFRY quramınan ajralıp shıqqannan keyin baslanǵan. Usınıń menen birge, BMT tınıshlıqparvar kúshleri daslep Bosniya hám Gersegovina, keyin bolsa [[Kosovo hám Metoxiya|Kosovo]] avtonom wálayatı aymaǵına kirgizildi.

Eki respublika qalǵan Yugoslaviya quramındaǵı [[Serbiya]] hám [[Chernogoriya]] federatsiyaga aylandı : 1992-jıldan 2003-jılǵa shekem - Yugoslaviya Federativ Respublikası (FRY), 2003-jıldan 2006-jılǵa shekem - Serbiya hám Chernogoriya konfederal Mámleket birlespesi (GSCh).

1999-jılda [[Amerika Qospa Shtatlari|Qospa Shtatlar]] jáne onıń birlespeshileri [[Birlesken milletler shólkemi|BMT]] qorǵawı astında bolǵan Kesewo avtonom wálayatında áskeriy operatsiya ótkerdi. Operatsiya adamgershilik aralasıwı retinde oqlandi, biraq ol BMT mandatisiz ámelge asırıldı, sol sebepli onıń ótkeriliwiniń nızamlılıǵı tartıslı&lt;ref&gt;{{veb deregi|url=http://www. ag-friedensforschung. de/regionen/Serbien/kosovo38. html|sarlavha=Mit Krieg rechnen — von Diplomatie träumen. Das Kesewo-Desaster: Wie die USA gewöhnlich die Diplomatie zugunsten des Krieges ablehnen|muallif=Diana Johnstone.| sana=2008-01-12|ish=|nashriyot=AG Friedensforschung (Friedensratschlag)| kirish sánesi=2011-11-06|til=de|arxivurl=https://www. webcitation. org/686 EOam7 p? url=http://www. ag-friedensforschung. de/regionen/Serbien/kosovo38. html|arxivsana=2012-06 -01}}&lt;/ref&gt; hám birpara sınshılar tárepinen áskeriy hújim&lt;ref&gt;{{Stat'ya|title=Sovremennie problemi vzaimodeystviya SB OON s regional'nimi organizatsiyami v sfere obespecheniya mejdunarodnogo prava i bezopasnosti|url=http://www. law. edu. ru/doc/document. asp? docID=1216623|language=|volume=|pages=|issn=|doi=|archive-date=2019 -03-27|archive-url=https://web. archive. org/web/20190327091123/http://www. law. edu. ru/doc/document. asp? docID=1216623}}&lt;/ref&gt; retinde xarakterlenedi.

2006 -jıl 3-iyunda Chernogoriya birlespesinen shıǵıwı menen Yugoslaviya aqır-aqıbetde óz iskerligin toqtatdı.

2008-jıl 17-fevralda [[Kosovo|Kosovo Respublikasınıń]] Serbiyadan ǵárezsizligi bir tárepleme daǵaza etildi.

== Aldınǵı shártler ==
1940 -jıllardıń aqırı hám 1960 -jıllardıń baslarında SFRY administraciyasınıń siyasatı «proletar internatsionalizmi» ideologiyası, etnoterritorial [[federatsiya]] hám Iosip [[Josip Broz Tito|Broz Titonıń]] jeke diktaturasi muwapıqlıǵına tiykarlanǵan edi. Biraq Yugoslaviya xalıqlarınıń milliy óz táǵdirin ózi belgilew processlerin bastırıw, eger húkimet bir húkimdar jáne onıń «quraldaslarınıń» tar qatlamı qolında bolsa, nátiyjeli bolıwı múmkin edi. 1960 -jıllardıń basınan baslap Yugoslaviya Kommunistlari Birlespesi (SKY) ishinde reformalar hám federalizmni jetilistiriw tárepdarları, bir tárepden, «qattiq sızıq» tárepdarları, sonday-aq, bochqa tamondan oraylastırıwdı kúsheytiw, ortasında gúres kúsheydi.

1971—1972-jıllarda Sloveniya, Xorvatiya hám Serbiyada kommunistlarning respublika awqamları basshıları basshılıǵındaǵı reformashı háreketler kúshaya basladı hám Tito bul onıń rejimine abay ekenligin tushundi. 1971-jılda ol «Xorvat báhári» ne (&quot; milletshiller&quot; dep atalatuǵın ) noqat qoydı hám 1972-jılda Serbiyada «liberallar» janshıp taslandı. Makedoniya hám Bosniya hám Gertsegovina daǵı kommunistlar awqamlarındaǵı reformashılar sıyaqlı Sloveniyalıq “ texnokratlar” da tap sonday táǵdirge dus keldi.

1974-jılǵı SFRY Konstitusiyasına kóre, keyinirek «nazorat hám teń salmaqlılıq sisteması» dep atalǵan sistema jaratıldı : Xorvatiya hám Bosniya daǵı serb xalqı [[xorvatlar]] hám Bosniyalıqlardıń milliy umtılıwlarına qarsı edi. Serbiyada islengen [[Kosovo hám Metoxiya|Kosovo]] hám [[voyevodina|voyvodina]] avtonom wálayatları serb mılletshilligin jılawladı.

1980-jıl 4-mayda Tito 87 jasında dúnyadan ótken. Prezident lawazımı tamamlanıldı hám húkimet jámáátlik administraciya qolına ótti, biraq bul jámiyet aldında ózin júdá tez abıraysızlantirdi. 1981-jıl báhárinde Yugoslaviya daǵı saldamlı ulıwma ekonomikalıq krizis fonında Kesewodagi [[albanlar]] hám [[serblar]] ortasındaǵı qarama-qarsılıqlar kúsheydi (qarang : Kosovadagı tártipsizlikler (1981)). 1986 -jılda [[Belgrad]]tıń «vecherniye Novosti» gazetasida Serbiya Pánler hám Kórkem óner Akademiyasınıń (SANI) memorandumi daǵaza etildi jáne bul serb mılletshilleriniń manifestiga aylandı. Bul hújjet eki bólekten ibarat edi - Yugoslaviya daǵı jaǵday analizi hám Serbiya jámiyetiniń mılletshil qanatı, atap aytqanda, húkimet tárepinen táqipke dus kelgen áyyemgiommunistik [[dissidentlar]] talapları. Daǵaza etilgeninen keyin, memorandum Serbiyanıń rásmiy shólkemleri tárepinen de, SFRYdıń basqa respublikaları daǵı siyasiy klass hám oqımıslı adamlar tárepinen de sın pikir etildi. Biraq, keyinirek bul memorandumning ideyaları hám konsepsiyası Serbiya jámiyetinde keń tarqaldı hám ol jaǵdayda óz ańlatpasın tapqan ideyalar 1980-jıllardıń aqırı hám 1990 -jıllardıń baslarında túrli siyasiy kúshler tárepinen aktiv qollanıla baslandı.

SANI memorandumi mámleket degi etnik-siyasiy hám ideologiyalıq teń salmaqlılıqtı buzdi, Tito miyrasxorları onı saqlap qalıw ushın gúresdiler. Atap aytqanda, bul Serbiya boylap «Kosovonı qorǵaw ushın» mińlaǵan mitinglarga alıp keldi. 1988-jıl 28-iyun, Kesewo jangi kúni, Kesewodagi mitingda Serbiya kommunistlari jetekshisi [[Slobodan Miloqević|Slobodan Miloshevich]] sonday dedi: «Sizlerge aytajaqpan, biradarlar bulmanda qalıwıńız kerek. Bul sizdiń jerińiz, bul sizdiń úyińiz, atızlarıńız hám baǵlarıńız, bul sizdiń tariyxıńız. Bul jerde turmıs salmaqli, xo'rlanasiz, bul mannan ketpewińiz kerek. Serblar hám [[Chernogorlar|chernogoriyaliklar]] hesh qashan qıyınshılıqlarǵa dus kelmadilar, olar saatlap sawashlarda hesh qashan keyin basıp sheginbediler. Áke-babalaringiz hám áwladlarıńız ushın bul jerde qalıwıńız kerek. Yugoslaviya Kesewosiz joq! »&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://bg-znanie. ru/article.php? nid=4984|sarlavha=Kesewskiy uzel — nachalo krizisa|muallif=Anisimov V.| sana=|ish=|nashriyot=BG-Znanie. Ru|kirish sánesi=|til=|arxivurl=https://archive. today/20130417033520/http://bg-znanie. ru/article.php? nid=4984|arxivsana=2013-04-17}}&lt;/ref&gt;

Miloshevich onıń ushın xalıq háreketinen paydalanıp, Serbiya ishindegi avtonom strukturalardı joq ete basladı. 1988-jıl 4-oktyabrde Bačka Palankada alaman [[voyevodina|voyvodina]] húkimetiniń iste'fosini talap etdi&lt;ref name=&quot; autogenerated2&quot; &gt;Mitrevska Ya., Sel'tser D. G. Dezintegratsionnie protsessi v SFRYu i Sotsialisticheskaya Respublika Makedoniya (1985—1991 gg.) // Vestnik Tambovskogo universiteta. Ceriya: Gumanitarnie nauki. — 2012. — № 2 (106 ). — S. 326&lt;/ref&gt;. Ertesi kúni Miloshevich Novi Sad&lt;ref name=&quot; autogenerated2&quot; /&gt; ga qarsı ataqlı háreketti basqardı. Yugoslaviya xalıq armiyası júriwdi tarqatıwdan bas tartdı hám voyvodina hákimiyat iste'foga shıqtı. Sol jıldıń 17-oktyabrinde Kosovo húkimeti otstovkaǵa shıqtı hám olardıń ornına Miloshevichga sadıq siyasatshılar keldi&lt;ref name=&quot; autogenerated2&quot; /&gt;.

1989-jıl 10-yanvarda [[Podgoritsa|Titogradda]] jergilikli parlament jayı aldında húkimet iste'fosini talap etip kórsetiw bolıp ótti hám ertesi kúniyoq bul talaptı atqardilar&lt;ref&gt;Mitrevska Ya., Sel'tser D. G. Dezintegratsionnie protsessi v SFRYu i Sotsialisticheskaya Respublika Makedoniya (1985—1991 gg.) // Vestnik Tambovskogo universiteta. Ceriya: Gumanitarnie nauki. — 2012. — № 2 (106 ). — S. 327&lt;/ref&gt;.

[[Sloveniya]]dagi tártipsizliklerdiń baslanıwı «Lyublyana tórtligi» procesi edi. 1988-jıl may ayında Sloveniyanıń «Mladina» jurnalı Yugoslaviyada bolǵanday tayarlanıp atırǵan áskeriy tónkeriw haqqında «Uzaq pıshaqlar keshesi» atlı shumlı maqalanı baspa qılajaq edi&lt;ref&gt;Nosov V. A. Protsess «lyublyanskoy chetverki» i yego znachenie v kontekste yugoslavskogo krizisa kontsa 1980-x godov // Vestnik Permskogo universiteta. Ceriya: Istoriya. — 2014. — № 4 (27). — S. 170&lt;/ref&gt;. Biraq sol waqıtta maqala baspadan shıǵarilmagan hám húkimet olarǵa maqala ushın materiallar bergen úsh dissident hám bir armiya praporshini qamawǵa alǵan. Olar qamawǵa alınǵanlardı qorǵawdı - olardı azat etiw ushın bir qatar arzalar bar edi. Rásmiyler qaptal beriwdi - húkim shıǵarılgunga shekem ayıplanıwshılar azatlıqta qaldılar (hám hátte biri Mladinani tahrir qılıwdı dawam ettirdi). 1988-jıl iyun ayında Lyublyanada qorǵawshılar qatnasıwisiz bolıp ótken «to'rtlik» ga qarsı áskeriy sud baslandı&lt;ref name=&quot; autogenerated3&quot; &gt;Nosov V. A. Protsess «lyublyanskoy chetverki» i yego znachenie v kontekste yugoslavskogo krizisa kontsa 1980-x godov // Vestnik Permskogo universiteta. Ceriya: Istoriya. — 2014. — № 4 (27). — S. 171&lt;/ref&gt;. 1988-jıl 21-iyunda bolıp ótken birinshi jıynalısta sud aldında 15 mıń kisigeshe miting jıynaldı hám 23-noyabrde húkim (bes aydan tórt jılǵa shekem tutqınǵa alıw múddeti) tastıyıqlanǵanda, 10 mıńǵa jaqın adam. Sloveniya parlamenti aldınanında jıynaldı. adamlar jáne bul sapar miting janlı kórsetilgen&lt;ref name=&quot; autogenerated3&quot; /&gt;.

Sloveniya xalqınıń narazılıǵı jáne de kúsheydi. 1989 -jıl 11-yanvarda Sloveniya demokratiyalıq birlespei&lt;ref&gt;Starikova N. N. Slovenskie pisateli i «barxatnaya revolyutsiya» // Slavyanskiy al'manax. — 2015. — № 1-2. — S. 220—221&lt;/ref&gt; dúzildi. 1989 -jıl may ayında Lyublyanadagi mitingda «Sloveniya xalqiniń suverenli mámleketi» ni jaratıw talabı menen «May deklaratsiyasi» qabıllandı&lt;ref name=&quot; autogenerated9&quot; &gt;Starikova N. N. Slovenskie pisateli i «barxatnaya revolyutsiya» // Slavyanskiy al'manax. — 2015. — № 1-2. — S. 221&lt;/ref&gt;. Sol jıldıń sentyabr ayında Sloveniya parlamenti respublika Konstituciyasin ózgertirip, «Sloveniya xalqiniń turaqlı, ajıralmaytuǵın hám ajıralmaytuǵın huqıqı tiykarında óz táǵdirin ózi belgilew hám ajırasıw hám birlestiriw» bandi kiritilip Sloveniya SFRYdıń bir bólegi ekenligin aytıp ótdiler&lt;ref name=&quot; autogenerated9&quot; /&gt;. 1989 -jılda mámlekette bir neshe oppoziciya partiyaları payda boldı, olar jıl aqırında 1990 -jıl aprel ayında respublika parlamentine bolıp ótken saylawlarda orınlardıń yarımınan ko'pini qolǵa kirgizgen «Sloveniya demokratiyalıq oppoziciyası» koalitsiyasiga birlesdi&lt;ref&gt;Starikova N. N. Slovenskie pisateli i «barxatnaya revolyutsiya» // Slavyanskiy al'manax. — 2015. — № 1-2. — S. 221—222&lt;/ref&gt;. 1990 -jıl iyul ayında Sloveniya suverenitet tuwrısındaǵı deklaratsiya qabıllandı, ol jaǵdayda Yugoslaviya nızamları respublikada tek jergilikli konstitutsiyaga qarsı bolmaǵan dárejede ámel etedi&lt;ref name=&quot; autogenerated8&quot; &gt;Starikova N. N. Slovenskie pisateli i «barxatnaya revolyutsiya» // Slavyanskiy al'manax. — 2015. — № 1-2. — S. 222&lt;/ref&gt;. 1990 -jıl 23-dekabrde referendum bolıp ótti, ol jaǵdayda Sloveniya ǵárezsizligin dawıs bergenlerdiń 88, 5 procenti qollap -quwatladi&lt;ref name=&quot; autogenerated8&quot; /&gt;.

1989-jıl iyul ayında Kninska Krajinada Kosovo sawashınıń 600 jıllıǵın bayramlaw waqıtındaa Xorvatiya daǵı serblerdiń poziciyasi haqqında da sorawlar kóterildi: óz mádeniyatı, tili hám kirill álipbesinen paydalanıw huqıqına iye dep tán alındı. Bayramda serb xalıq qosıqları kuylana baslaǵanınan keyin, Xorvatiya Respublikası húkimeti bayramdı toqtatdi. Bul húkimet tárepinen [[Milletshillik|milletshiliktiń]] kórinisi retinde bahalandı. Bayramnan keyin tezlik penen birpara Serbiya jámiyetlik ǵayratkerleri, atap aytqanda, jańa islengen «Zora» mádeniy-aǵartıwshılıq jámiyeti basshısı Jaban Opachich qamawǵa alındı. 1989-jıl avgust ayında Xorvatiya Saborlari til tuwrısındaǵı nızamdı qabılladı. ol jaǵdayda Xorvatiya daǵı serb xalqiniń serb tili&lt;ref name=&quot; ReferenceB&quot; &gt;{{kitob deregi|author=Gus'kova Yelena.| title=Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990 -2000)| location=M.| publisher=Russkoe pravo/Russkiy Natsional'niy Fond|year=2001|pages=134|isbn=5941910037}}&lt;/ref&gt; tilge alınbaǵan.

Siyasatshılar názerinde etno-mılletshillik de siyasiy mobilizaciyanıń ápiwayı hám “qolay” usılı sıyaqlı ko'riner edi. 1990—1991-jıllarda Serbiya hám Sloveniya, Serbiya hám Xorvatiya ortasında qarama-qarsılıqlar - ekonomikalıq, siyasiy, keyin bolsa etnohududiy waqıyalar kúshaya basladı. Gúres orayında Xorvatiyanıń serblar jasaytuǵınlıq aymaqları, sonıń menen birge, Bosniya hám Gertsegovina bar edi. Bosniya hám Gertsegovina daǵı serblar hám xorvatlar ózleriniń ıqsham jasawları aymaqların uyqas túrde Serbiya hám Xorvatiyaǵa qosıw máselesin kóterdiler. Salıstırǵanda kópshilikti (43, 5%) quraytuǵın Bosniyalıq musulmanlar Bosniya hám Gertsegovina pútinligin saqlaw tárepdarı edi, sebebi olar jasap turǵan aymaqlardıń pútinligin tek sol arqalı támiyinlew múmkin edi. Biraq, usınıń menen birge, basqa eki iri jámáát (serblar hám xorvatlar) Bosniya húkimeti tárepinen &quot; milliy azshılıqlar&quot; retinde qabıllandı jáne onıtardan tısqarı, BH mámleket dúzilisiniń hár qanday modeli biykarlandı. Bosniya hám Gersegovinani xalıqtıń etnik hám konfessiyaviy tiyisliligine kóre &quot; bolıw&quot; ámelde múmkin emes edi - ol jaǵdayda &quot; sof&quot; etnik aymaqlar joq edi. Etnik dawlardıń kusheytiwinde Ekinshi Jáhán urısı waqıyaları, atap aytqanda Xorvatiya Ǵárezsiz Mámleketinde Ustasha rejimi tárepinen uyımlastırılǵan serb genotsidi haqqındaǵı yadlar zárúrli rol oynadi&lt;ref name=&quot; ReferenceA&quot; &gt;{{kitob deregi|author=R. Craig Nation.| chapter=|url chast'=|title=War ın the Balkans 1991-2002|orig-year=|url=|Vikiteka=|agency=|edition=|location=|publisher=Ol. S. Army War College|year=2003|volume=|pages=98|allpages=|series=|isbn=1-58487-134-2|tiraj=}}&lt;/ref&gt;.

Anti-serb stereotipleri Yugoslaviyadan sırtda da payda boldı. Sonday etip, Georg Reismiller Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetasida sonday dep jazǵan edi: &quot; Dástúriy túrde demokratiyaǵa jóneltirilgen slovenlar hám xorvatlar ózleriniń Batıs katolik miyrasları sebepli... ózlerin kem ushraytuǵın jaǵdayǵa dús qılıwdı : olar aqır-aqıbetde serb despotlari hám serblarning óz basımshalıqlarınan, Kommunistlik zalımlar hám shabıwılshılar háreketine shek qoyıwdi&lt;ref&gt;{{veb deregi|url=http://www.promreview. net/moskva/antiserbskie-stereotipy-i-raspad-yugoslavii? page=0, 8|sarlavha=Antiserbskie stereotipi i raspad Yugoslavii|muallif=Slobodan Vukovich.| sana=2008-07-31|ish=|nashriyot=Svobodnaya misl'|kirish sánesi=2011-11-06|til=|arxivurl=https://www. webcitation. org/686 EPFbMG? url=http://www.promreview. net/moskva/antiserbskie-stereotipy-i-raspad-yugoslavii? page=0, 8|arxivsana=2012-06 -01}}&lt;/ref&gt;.

1990 -jıl 10 -aprelde Knin komandasınıń jıynalısı barlıq palatalarning qospa jıynalısında [[Dalmatsiya|Dalmatiyanıń]] serb jámáátlerin birlestiriw tuwrısında shártnama dúziwge hám Dalmatiya hám Lika jámáátleri awqamın dúziwge qarar etdi. Rossiyalıq izertlewshi Elena Guskovanıń sózlerine kóre, serblar Xorvatiya húkimetiniń olarǵa materiallıq avtonomiya beriwden bas tartıwı hám serblarga qarsı háreketiniń kusheytiwinen qáweterde edi&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Gus'kova Yelena.| title=Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990 -2000)| location=M.| publisher=Russkoe pravo/Russkiy Natsional'niy Fond|year=2001|pages=135|isbn=5941910037}}&lt;/ref&gt;.

1990 -jıl 22-yanvarda bolıp ótken SKJnıń XIV (náwbetten tısqarı ) qurultoyida ol ámelde birden-bir partiya retinde óz iskerligin toqtatdi. Kongress tawısıwınan aldın da Sloveniya, Xorvatiya, Bosniya hám Gersegovina hám Makedoniya delegatsiyalari onı ketiwdi&lt;ref&gt;Mitrevska Ya., Sel'tser D. G. Dezintegratsionnie protsessi v SFRYu i Sotsialisticheskaya Respublika Makedoniya (1985—1991 gg.) // Vestnik Tambovskogo universiteta. Ceriya: Gumanitarnie nauki. — 2012. — № 2 (106 ). — S. 328&lt;/ref&gt;. Sonnan keyin LCJning respublika shólkemleri ǵárezsiz, partiya orayından ǵárezsiz bolǵan shólkemlerge sheńber basladı, olardıń hár biri ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye bolıp, arnawlı bir respublika daǵı jaǵdayǵa qaray óz-ózinen háreket etedi. Biraq, 1990 -yilgi kóppartiyalı saylawlar Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde mámlekette eki umumittifoq siyasiy kúshleri - kommunistlar hám 1990-jıl iyul ayında birlespeshi Tito Markovich tárepinen dúzilgen Reforma kúshleri birlespesi (reformashılar ) iskerlik kórsetdi. Reformashılar Yugoslaviyanıń hár bir subyektida bólimler quradılar hám reformalar shárti menen SFRY birligin saqlap qalıw tárepdarı edi. Reformashılar tárepinde oqımıslı adamlardıń bir bólegi, atap aytqanda, ataqlı rejissor Kusturitsa&lt;ref name=&quot; autogenerated6&quot; &gt;Smirnov A. V. Soyuznoe pravitel'stvo i vibori v Bosnii i Gertsegovine 1990 goda // Aktual'nie problemi gumanitarnix i yestestvennix nauk. — 2010. — № 5. — S. 66 — 67&lt;/ref&gt; edi.

1990-jıl 11-noyabrde Makedoniyada bolıp ótken birinshi kóp partiyalıq parlament saylawlarında oppoziciya kópshilik orınlardı qolǵa kirgizdi. 1990 -jıl 18-noyabrde Bosniya hám Gertsegovinada birinshi kóp partiyalıq parlament saylawları bolıp ótti. Olarda ush mılletshil partiya uttı : Musulman demokratiyalıq háreket partiyası, Serbiya Demokratiyalıq partiyası hám Bosniya hám Gertsegovina Xorvatiya demokratiyalıq birlespesi. 1990-jıl 9 -dekabrde Chernogoriya hám Serbiyada ótkerilgen birinshi kóp partiyalıq saylawlar nátiyjelerine kóre, Slobodan Miloshevich basshılıǵındaǵı Chernogoriya Kommunistlari Birlespesi hám Serbiya Sotsialistik partiyası (Serbiya Kommunistlar Birlespesiniń miyrasxorı ), onda húkimette qaldı. Basqa respublikalarda umumittifoq partiyaları qattı jeńiliwge dus keldi. Mısalı, Bosniya hám Gertsegovinada kommunistlar hám olardıń birlespeshileri regionda “Barba” gazetası tárepinen qollap -quwatlanganına qaramay, 9%, A. Markovich reformashıları bolsa bar-yo'g'i 5% orınǵa iye boldı. UTEL televideniesi birlespeshi organlar tárepinen qadaǵalaw etiledi&lt;ref name=&quot; autogenerated6&quot;/&gt;.

Xorvatiya daǵı jaǵday respublika húkimetiniń mılletshillik ilajları sebepli keskinlesdi. 1990 -jıl iyun -iyul aylarında [[Serb-xorvat tili|serb-xorvat tili xorvat tiline]][[Xorvat tili|o'zgertirildi]], aldın atı, keyin bolsa tildiń grammatik normaları ózgertirildi. Rásmiy jazıwmalarda hám [[Ǵalaba xabar quralları]]nda kirill jazıwı qadaǵan etildi&lt;ref name=&quot; ReferenceA&quot; /&gt;. Serb tariyxı, serb jazıwshı hám shayırları haqqındaǵı tekstler mektep oqıw programmalarınan alıp taslandı. Mámleket mákemelerindegi serblar Xorvatiyanıń jańa húkimetine &quot; sadıqlıq betalari&quot; ni qol qoyıwǵa májbúr boldı&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Gus'kova Yelena.| title=Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990 -2000)| location=M.| publisher=Russkoe pravo/Russkiy Natsional'niy Fond|year=2001|pages=147|isbn=5941910037}}&lt;/ref&gt;. Bunnan bas tartganlar asıǵıslıq menen isten bosatildi. Bul, ásirese, Ishki jumıslar ministrligi sistemasında&lt;ref name=&quot; ReferenceA&quot; /&gt; ayqın sezilib, onda xızmet qılıp atırǵan serblarning bir bólegi qamawǵa alındı&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Kollektiv avtorov.| title=Yugoslaviya v XX veke: ocherki politicheskoy istorii|url=|agency=|location=M.| publisher=Indrik|year=2011|volume=|stranits=|pages=780—781|isbn=9785916741216}}&lt;/ref&gt;. Serb oqımıslı adamları wákillerine basım ótkerildi&lt;ref name=&quot; ReferenceC&quot; &gt;{{kitob deregi|author=Radoslav I. Shubrilo, Biљana R. Ivkoviћ, Dushan G'akoviћ, Јovan Adamoviћ, Milan G'. Rodiћ i dr.| title=Srpska Kraјina|url=|agency=|location=Beograd|publisher=Matiћ|year=2011|volume=|stranits=|pages=201—206|isbn=}}&lt;/ref&gt;. Usınıń menen birge, xorvat ekstremistlarining Serb pravoslav shirkewine kóplegen hújimleri baslandı. Ruxaniylardı tayaqlaw, sıyınıw waqtında shirkewler qasında provokatsiya qılıw, shirkewlerdi qazib alıw hám qábirlerdi tómenge urıw jaǵdayları bolǵan&lt;ref name=&quot; ReferenceC&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Kollektiv avtorov.| title=Yugoslaviya v XX veke: ocherki politicheskoy istorii|location=M.| publisher=Indrik|year=2011|pages=781|isbn=9785916741216}}&lt;/ref&gt;. 1991-jılda Xorvatiya politsiyası bul háreketlerde aktiv qatnas etdi - olar ruxaniylardı qamawǵa aldılar, dindorlarning toplanıwın qadaǵan etdiler hám bayramlarǵa aralasdilar&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Gus'kova Yelena.| title=Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990 -2000)| location=M.| publisher=Russkoe pravo/Russkiy Natsional'niy Fond|year=2001|pages=148|isbn=5941910037}}&lt;/ref&gt;.

SFRY ushın hár qıylı reforma joybarları ilgeri surildi - federatsiyani jetilistiriw, onı konfederatsiyaga aylandırıw. Biraq 1990 -jıldıń ekinshi yarımınan baslap milliy azshılıqlardıń háreketi (birinshi náwbette, Serbiya daǵı Kesewo albanlari hám Xorvatiya daǵı Knin serblari) ámeldegi respublikalar quramındaǵı toliq huqıqlıiyatga bolǵan dáslepki talaptan barǵan sayın anıqlaw bolıp, onıń ajralıp shıǵıwı talabına ótti. olardıń etnik aymaqları - ǵárezsizlik daǵaza etiliwi menen (Kesewo), yamasa basqa respublikalarǵa qosılıwı menen (Xorvatiya daǵı serblar - Serbiyaǵa ) Xorvatiya aymaǵında ózin serb dep járiyalaǵan strukturalardıń qáliplesiwi baslandı. 1990 -jıl may ayında Zagrebda futbol oyını sıyaqlında serb hám xorvat ıshqıpazları ortasındaǵı kúshli ǵalabalıq urısıw keleshektegi milletleraro zorlıqshılıqlardıń xabarshısı edi.

1990 -jıl 23-mayda kásipi stomatolog, SDP bas komiteti aǵzası, burınǵı kommunist hám Xorvatiya Kommunistlar birlespesi qurultoyi delegati Milan Babich Knin jámiyeti assambleyası baslıǵı etip saylandı. Onıń átirapında milliy jóneltirilgen serblar sheńberi qáliplesti hám olar Xorvatiya daǵı serb jámáátlerin birlestiriw ushın jumıs basladılar. Bunnan tısqarı, olar bunı rásmiy túrde ruqsat etilgen Xorvatiya Konstitusiyası tiykarında etdilar&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Kollektiv avtorov.| title=Yugoslaviya v XX veke: ocherki politicheskoy istorii|url=|agency=|location=M.| publisher=Indrik|year=2011|volume=|stranits=|pages=778|isbn=9785916741216}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Gus'kova Yelena.| title=Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990 -2000)| location=M.| publisher=Russkoe pravo/Russkiy Natsional'niy Fond|year=2001|pages=137|isbn=5941910037}}&lt;/ref&gt;.

27-iyun kúni Knin Assambleyası Lika hám Arqa Dalmatiyaning altı jámiyetshiliginiń Doslıq awqamın jaratıwdı juwmaqladi. Qosılıw qálewi Knin, Benkovac, Obrovac, Donji Lapac, Gracac hám Titova-Korenica&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Radelić Zdenko, Marijan Davor, Barić Nikica, Bing Albert, Živić Dražen.| title=Stvaranje hrvatske države i Domovinski rat|url=|agency=|location=Zagreb|publisher=Qkolska knjiga i Institut za povijest|year=2006|volume=|stranits=|pages=201|isbn=953-0-60833-0}}&lt;/ref&gt; jámáátleri tárepinen bildirildi.

1990-jıl 25-iyulda Likadagi Srb kishi qalashasında Serbiya Demokratiyalıq partiyasınıń qurultoyi bolıp ótti. Qurultoyga jıynalǵan onıń tárepdarları hám ádalatlı tamashagóylari sanı 120 000&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Radelić Zdenko, Marijan Davor, Barić Nikica, Bing Albert, Živić Dražen.| title=Stvaranje hrvatske države i Domovinski rat|url=|agency=|location=Zagreb|publisher=Qkolska knjiga i Institut za povijest|year=2006|volume=|stranits=|pages=204|isbn=953-0-60833-0}}&lt;/ref&gt; - 200 000&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Radoslav I. Shubrilo, Biљana R. Ivkoviћ, Dushan G'akoviћ, Јovan Adamoviћ, Milan G'. Rodiћ i dr.| title=Srpska Kraјina|url=|agency=|location=Beograd|publisher=Matiћ|year=2011|volume=|stranits=|pages=207|isbn=}}&lt;/ref&gt; kisige bahalanıp atır. Qurultoyda hákimiyattıń nızam shıǵarıwshı organı - Serb Sabori hám atqarıw etiwshi organ - Serbiya Milliy Keńesi tuzildi&lt;ref name=&quot; avtossilka1&quot; &gt;{{kitob deregi|author=Gus'kova Yelena.| title=Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990 -2000)| location=M.| publisher=Russkoe pravo/Russkiy Natsional'niy Fond|year=2001|pages=141|isbn=5941910037}}&lt;/ref&gt;. Serb xalqiniń suverenitet hám toliq huqıqlıiyati tuwrısındaǵı deklaratsiya da qabıllandı. Serb talapları kirill jazıwınan paydalanıw, serb mektepleri hám tiyisli mektep programmaları, materiallıq hám siyasiy mákemeler, kárxanalar, baspasóz hám Serbiya radio hám televideniesin saqlap qalıw menen baylanıslı&lt;ref name=&quot; avtossilka1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot; avtossilka2&quot; &gt;{{kitob deregi|author=Kollektiv avtorov.| title=Yugoslaviya v XX veke: ocherki politicheskoy istorii|url=|agency=|location=M.| publisher=Indrik|year=2011|volume=|stranits=|pages=779|isbn=9785916741216}}&lt;/ref&gt;. Serbiya Milliy Keńesi baslıǵı etip Babić saylandı, bul tiykarınan serblarning avtonomiya ushın háreketiniń radikallashuvini anglatardi&lt;ref name=&quot; avtossilka1&quot; /&gt;.

1990-jıl 16 -avgustda Serbiya Milliy Assambleyası Xorvatiyada serblar avtonomiyası boyınsha referendum ótkeriw tuwrısında qarar qabılladı&lt;ref name=&quot; avtossilka2&quot; /&gt;. Xorvatiya húkimeti referendumdı nızamǵa qarsı dep járiyaladı hám barlıq qurallar menen onıń aldın alıwǵa wáde berdi. 1990 -jıl 17-avgustda olar jergilikli politsiyanıń rezerv xızmetkerlerinen qurallardı tartıp alıw hám referendumning aldın alıw ushın Arqa Dalmatiyadagi Serbiya wálayatlarına Ishki jumıslar ministrliginiń arnawlı bólindilerin jiberdiler. Keshesi Xorvatiya arnawlı kúshleri Benkovacdagi politsiya mákememesine hújim etdi. Serbiya xalqınıń juwabı jollar daǵı kóplegen tosıqlar hám xalıq punktlerin militsiya tárepinen patrul qılıw edi&lt;ref&gt;{{veb deregi|url=https://www. nytimes. com/1990/08/19/world/roads-sealed-as-yugoslav-unrest-mounts. html|sarlavha=Roads Sealed as Yugoslav Unrest Mounts|nashriyot=New York Times|kirish sánesi=2012-10 -27|til=en|arxivurl=https://www. webcitation. org/6 Cr3 DU4 FS? url=http://www. nytimes. com/1990/08/19/world/roads-sealed-as-yugoslav-unrest-mounts. html|arxivsana=2012-12-12}}&lt;/ref&gt;. Milan Martich basshılıǵındaǵı jergilikli militsiya xatkeriyatlari Knindi qorǵawshı bolǵan politsiyashılar hám tınısh xalıqqa bazalardan qural tarqata basladı hám Milan Babich Knin jáne onıń átirapında áskeriy jaǵday járiyaladı&lt;ref name=&quot; autogenerated1&quot; &gt;{{veb deregi|url=http://www. coldwar. ru/conflicts/yugoslaviya/croatia.php|sarlavha=Otdelenie Xorvatii|nashriyot=Coldwar. ru|kirish sánesi=2012-11-02|til=ru|arxivurl=|arxivsana=}}&lt;/ref&gt;. Referendumda Serbiya toliq huqıqlıiyati ushın 756 549 kisi dawıs berdi, 172 kisi qarsı dawıs berdi, 60 ta saylaw byulletenlari jaramsız dep tapildi&lt;ref name=&quot; avtossilka2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Joviћ B.| title=Posledњi dani SFRЈ: Izvodi ız dnevnika|url=|agency=|location=|publisher=|year=|volume=|stranits=|pages=409—410|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

1990 [[21-dekabr|-jıl 21-dekabrde]] Knin qalasında Serbiyanıń Krajina avtonom wálayati&lt;ref&gt;{{kitob deregi|author=Novakoviћ Kosta.| title=Srpska Kra!!!!!!!!!!!!!! a: (usponi, padovi uzdizaњa)| url=|agency=|location=Beograd; Knin|publisher=Srpsko kulturno drushtvo ፄZoraፄ|year=2009|volume=|stranits=|pages=185|isbn=978-86 -83809 -54-7}}&lt;/ref&gt; daǵaza etildi.

Dáslep, birlespe orayı da, respublikalar da bir-birine qarsı kela baslaǵan birlespe hám respublika konstitutsiyalari tiykarında júzege kelgen dawlardı haqıyqatlıqtan da sheshiwge intildi: federal húkimetler respublika shólkemleriniń qararların nızamǵa qarsı dep járiyaladılar hám olar, óz gezeginde, ózin ózi járiyalaǵan subyektlarga salıstırǵanda da tap sonday etdi.

Kelispewshilik basında siyasiy usıllar hám ekonomikalıq sırıslar qollanildi (Serbiya Sloveniyaǵa elektr támiynatın toqtatdi, Serbiya daǵı sloven tovarlarına boykot járiyaladı hám taǵı basqa ). Keyin xalıq ózin qurallandırıwdı basladı hám jergilikli húkimet olardı qurallandırıwdı basladı, usınıń menen birge aymaqlıq qorǵawdıń eki áskeriy bazasınan paydalanǵan halda - 1980-jıllardıń aqırında gónergen, biraq jawınger jaǵdayda sırt elden JNA quralları ótkerilgen hám nızamǵa qarsı satıp alınǵan.

1991-jıl mart sheshe basında, serblar Xorvatiya daǵı Ishki jumıslar ministrligin tark eta baslaǵannan keyin, serb politsiyası politsiya bólimi hám qala mákemelerin iyelep alǵannan keyin, Xorvatiya politsiyasınıń arnawlı kúshleri Pankrac qalasına bastırıp kirdi hám serb jawıngerliklerin quwıp shıǵardı. Keyingi dúgilisiwlerdiń aldın alıw ushın qalaǵa Yugoslaviya xalıq armiyasınıń bólindileri kirgizildi.

1991-jıl 31-martda Xorvatiya daǵı Plitvitse kóli milliy baǵı aymaǵında Serbiya valantyorları tárepinen qollap -quwatlanǵan Serbiya aymaqlıq qorǵaw kúshleri hám xorvat politsiyashıları ortasında soqlıǵısıw júz berip, eki kisi qaytıs boldı.

Nátiyjede Sloveniya hám Xorvatiya ǵárezsizliginiń daǵaza etildi, 1991-jıl iyun -iyul aylarında Sloveniyada Yugoslaviya xalıq armiyası hám ózinen-ózi qorǵaw kúshleri ortasındaǵı qurallı dúgilisisler hám sol jılı Xorvatiyada baslanǵan urıs bolıp ótti. Ol jaǵdayda qosımsha úzliksiz armiyadan tısqarı xalıq da qatnasqan (&quot; áskeriy strukturalar&quot; ni toltırıw, óz etnohududiy ózin ózi járiyalaǵan strukturalardı jaratıw hám olardan &quot; sırt el&quot; milletler xalqın aydalıw ) ámelge asırıldı. 1992-jılda Bosniya hám Gertsegovinada urıs baslandı&lt;ref name=&quot; nlobooks. ru&quot; &gt;{{Stat'ya}}&lt;/ref&gt;.

== Keri tárepler ==
[[File:Bivshaya_Yugoslaviya_vo_vremya_voyni. svg|thumb|250x250px| Yugoslaviya urısları 
---- Sloveniyada on kúnlik urıs 
---- Xorvatiya daǵı urıs 
---- Bosniya urısı 
---- Kesewo urısı 
---- NATOnıń Yugoslaviyaǵa qarsı urısı 
---- Presevo oypatlıǵındaǵı kelspewshilik 
---- Makedoniya daǵı kelspewshilik (2001) ]]
Yugoslaviya waqıyalarınıń tiykarǵı tárepleri:

* [[Slobodan Miloqević|Slobodan Miloshevich]] basshılıǵındaǵı [[serblar]];
* Radovan Karadjich basshılıǵındaǵı Bosniyalıq serblar ;
* Franjo Tudjman basshılıǵındaǵı [[xorvatlar]];
* Mate Boban basshılıǵındaǵı Bosniyalıq xorvatlar ;
* Goran Hadzic hám Milan Babić basshılıǵındaǵı Krajina serblari ;
* [[Bosniyaliklar|Boshnaklar]], Aliya Izetbegovich basshılıǵındaǵı ;
* Pikiret Abdić basshılıǵındaǵı toliq huqıqlıiyatchi musulmanlar ;
* Ibrohim Rugova basshılıǵındaǵı kesewo [[albanlar]]i (tiykarınan Adem Jasarı, Ramush Hardinay&lt;ref&gt;{{veb deregi|url=http://www. rbcdaily. ru/2008/02/18/focus/322743|sarlavha=Kesewo vozglavil «Zmey»| muallif=Pomortsev A.| sana=2008-02-18|ish=|nashriyot=RBK daily|kirish sánesi=2011-11-06|til=|arxivurl=https://www. webcitation. org/686 EQPWvQ? url=http://www. rbcdaily. ru/2008/02/18/focus/322743|arxivsana=2012-06 -01}}&lt;/ref&gt; hám Hoshim Tachi).

Olardan tısqarı,[[Birlesken milletler shólkemi|BMT]],[[Amerika Qospa Shtatlari|AQSh]] hám olardıń birlespeshileri de waqıyalarda qatnastılar,[[Rossiya]] zárúrli, biraq ekinshi dárejeli rol oynadı. Slovenlar federal oray menen tek eki háptelik urısda qatnasdılar, Makedoniyalıqlar tınısh jol menen ǵárezsizlikke eristiler, biraq 10 jıldan keyin de albanlar menen to'qnash keldiler.

=== Serb pozitsiyasining tiykarları ===
Serb tárepiniń pikrine qaraǵanda, Yugoslaviya ushın urıs mámleketti qorǵaw retinde baslanıp, serb xalqiniń aman qalıwı hám bir mámleket shegaralarında qosılıwı ushın gúres menen juwmaqlanǵan. Eger Yugoslaviya respublikalarınan hár bir Respublikası milliy belgiler tiykarında ajralıp shıǵıw huqıqına iye bolsa, serblar xalıq retinde bul bóliniwdiń aldın alıwǵa haqılı edi, sebebi kópshilik serblar jasaytuǵınlıq aymaqlardı, atap aytqanda [[Xorvatiya]]dagi Serb Krajina Respublikası hám [[Bosniya hám Gersegovina|Bosniya hám Gertsegovinadagi]] Serb Respublikasın iyelep alǵan edi.

=== Xorvatiya pozitsiyasining tiykarları ===
[[File:Ethnic Clensing. JPG|left|thumb|200x200px|wayran bolǵan Xorvatiya úyi]]
 Xorvatlar federatsiyaga kirisiw shártlerinen biri odan ajralıp shıǵıw huqıqın tán alıw ekenligin aytıp ótdiler. Tudjman tez-tez bul huqıqtı jańa ǵárezsiz Xorvatiya mámleketi formasında ámelge asırıw ushın gúresayotganini ayttı (geyparaları Xorvatiyanıń Ustashe Ǵárezsiz Mámleketi menen baylanısqan ).

=== Bosniya pozitsiyasining tiykarları ===
[[Bosniyaliklar|Bosniyalıq musulmanlar]] urısıp atırǵan toparlardıń eń kishisi edi (eger siz Bosniyanı emes, kelspewshilikdiń pútkil aymaǵın alsańız ). Olardıń pozitsiyasi júdá ájep edi.[[Bosniya hám Gersegovina|Bosniya hám Gertsegovina]] prezidenti Aliya Izetbegovich [[1992]] jıldıń báhárige shekem burınǵı Yugoslaviya endi joq ekenligi ayan bo'lgunga shekem anıq poziciyanı iyelewden qashtı. Keyin [[referendum]]nan keyin Bosniya hám Gertsegovina ǵárezsizligin járiyaladı.

== Shet el mámleketlerdiń pozitsiyası ==
Yugoslaviya daǵdarısınıń rawajlanıwı dáwirinde jáhán jámiyetshiligi Yugoslaviyanıń aymaqlıq pútinligin saqlaw tárepdarları (kóbinese ol erda reformalar ótkeriledi) hám Yugoslaviya respublikalarınıń ǵárezsizligin qollap-quwatlawshılarǵa bólingen.

* [[Evropa Awqamı]] respublikalar ǵárezsizligin tán alıw munasábeti menen ulıwma neytral hám qayırqom poziciyanı iyeledi. 1991-jıl 17-dekabrde bolıp ótken Evropa Birlespesiniń Bryussel sammiti deklaratsiyasında Evropa Birlespesi bul talap menen shaqırıq etken hám tán alıw kriteryalarına juwap beretuǵın barlıq Yugoslaviya respublikaların tán alıwı aytılǵan&lt;ref name=&quot; autogenerated5&quot; &gt;Kiyasov A. S. Politika priznaniya / nepriznaniya. Amerikanskie interesi na Balkanax na nachal'nom etape yugoslavskogo krizisa (1991—1992 gg.) // Uchenie zapiski Kazanskogo universiteta. Ceriya: Gumanitarnie nauki. — 2010. — T. 152. — № 3-1. — S. 248&lt;/ref&gt;. 1992-jıl 15-yanvarda Evropa Birlespesi Sloveniya hám Xorvatiyanıń ǵárezsizligin tán aldı&lt;ref name=&quot; autogenerated5&quot; /&gt;.
* [[Amerika Qospa Shtatlari|AQSh]] daslep Yugoslaviyanıń aymaqlıq pútinligin yoqlab shıqtı jáne onıń respublikaları ǵárezsizligin tán alıwdı istamadi. Tek 1992-jıl 7-aprelde Qospa Shtatlar Sloveniya, Bosniya hám Gertsegovina hám Xorvatiya ǵárezsizligin tán aldı&lt;ref&gt;Kiyasov A. S. Politika priznaniya / nepriznaniya. Amerikanskie interesi na Balkanax na nachal'nom etape yugoslavskogo krizisa (1991—1992 gg.) // Uchenie zapiski Kazanskogo universiteta. Ceriya: Gumanitarnie nauki. — 2010. — T. 152. — № 3-1. — S. 252&lt;/ref&gt;.

== Yugoslaviya múlki hám múlkiniń bóliniwi ==
SFRY múlkin bólistiriw uzaq waqıt dawam etdi. Tek 2004-jılda vena shártlesiwi kúshke kirdi (Xorvatiya ratifikatsiya etilgeninen keyin), bul SFRYning altın hám valyuta aktivlerin de, onıń shet el diplomatik wákilxanaları múlkin da bólistiriwdi názerde tutqan. Bul shártnama boyınsha, mısalı, Kishi Yugoslaviya SFRY altın -valyuta aktivleriniń 38, 0 payızın hám diplomatik hám konsullik múlkiniń 39, 5 payızın aldı&lt;ref name=&quot; autogenerated4&quot; &gt;Generalov A. Vneshnyaya politika Serbii v 90 -ye godi // Nauchno-analiticheskiy jurnal Obozrevatel' — Observer. — 2007. — № 9. — S. 101&lt;/ref&gt;. Birpara orıs izertlewshilerdińi bul bólekti ádalatsız dep esaplasadı. Mısal ushın, A. Generalov shártnamada Serbiya Patshalıǵınıń ulıwma mulkka qosqan úlesi esapqa alınbaǵanlıǵı hám 1918-jılǵa shekem shet el degi barlıq Yugoslaviya diplomatik wákilxanaları tek Serbiya hám Chernogoriyaga tiyisli bolǵanlıǵın aytıp otedi&lt;ref name=&quot; autogenerated4&quot; /&gt;. Bunday dálil SFRY bólekleniwi waqtında ámeldegi bolǵan sırt el degi Yugoslaviya diplomatik wákilxanalarınıń kópshiligi 1918-jıldan keyin payda bolǵan shtatlarda islengenligin esapqa almaydı. Yugoslaviyaǵa bolǵan qarızlar da barlıq respublikalar ortasında bóliniwge baylanıslı edi. Mısalı, SSSRning SFRY aldındaǵı qarızı (shama menen 806 million dollar ) 2003-jılda tómendegi koefficientte bólingen: Serbiya hám Chernogoriya 38%, Xorvatiya - 23%, Sloveniya - 16%, Bosniya hám Gertsegovina - 15, 5% hám Makedoniya - 7, 5%&lt;ref&gt;[https://lenta. ru/news/2006/05/17/croatia/ Rossiya vernet Xorvatii sovetskie dolgi]&lt;/ref&gt;. 2016 -jıldıń apreliga kelip, bul summalar Rossiya tárepinen tolıqnǵan (qarızdıń Bosniya hám Gertsegovinaǵa bolǵan bólegi bunnan tısqarı ) &lt;ref&gt;[http://ruserbia. com/balkany/4251-Rossiya -vernet-dolgi-bosnii-i-gertsegovine Rossiya vernet dolgi Bosnii i Gertsegovine]&lt;/ref&gt;.

== Yugoslaviya miyrasxorlıǵı ==
[[Birlesken milletler shólkemi|Birlesken Milletler Shólkemi]] kózqarasınan, SFRY SSSRdan ayrıqsha bolıp esaplanıp, miyrasxorı Rossiya bolǵan (sol munasábet menen Rossiya Federatsiyasınıń BMTǵa aǵzalıǵı 1945-yil&lt;ref name=&quot; autogenerated7&quot; &gt;[http://www. un. org/press/en/2006/org1469. doc. htm UNITED NATIONS MEMBER STATES| Meetings Coverage and Press Releases]&lt;/ref&gt; oktyabrda kórip shıǵıladı ) mámleketke iye emes.&lt;ref name=&quot; autogenerated7&quot; /&gt;. Yugoslaviya Federativ Respublikası (Serbiya hám Chernogoriya birlespesi) 2000-jılda BMTga aǵza bolıw ushın bólek arza tapsırǵan, ol sol jıldıń 1-noyabrinde berilgen&lt;ref&gt;{{veb deregi|url=http://daccess-dds-ny. un. org/doc/UNDOC/GEN/N00/560/13/PDF/N0056013.pdf? OpenElement|sarlavha=Ods Home Page&lt;!-- Zagolovok dobavlen botom --&gt;|kirish sánesi=2016 -01-24|arxivurl=https://web. archive. org/web/20160130104444/http://daccess-dds-ny. un. org/doc/UNDOC/GEN/N00/560/13/PDF/N0056013.pdf? OpenElement|arxivsana=2016 -01-30}}&lt;/ref&gt;. BMTdagi FRYning miyrasxorı [[Serbiya]] bolıp, onıń a'zoligi 2000-jıl 1-noyabrden baslap shólkemge qabıl etiledi&lt;ref name=&quot; autogenerated7&quot; /&gt;. Usınıń menen birge, FRY bóleklengeninen keyin Serbiya BMTga aǵza bolıw ushın jańa arza tapsırmadi.

== Taǵı qarang ==

* Yugoslaviya urısları 
* Yugoslaviyanıń tashkil tabıwı 
* on kúnlik urıs 
* Xorvatiya daǵı urıs 
* Bosniya urısı 
* Serb Respublikası 
* etnik tazalaw 
* Zagrebdegi &quot; Dinamo&quot; - &quot; Crvena Zvezda&quot; futbol oyınındaǵı tártipsizlikler (1990 )
* Burınǵı Yugoslaviya boyınsha xalıq aralıq tribunal tárepinen ayıplanıwshılar dizimi
* 1991-jıl 1-sentyabrde Yugoslaviyada sovet jurnalistlarining ólimi
* Shınjırlardıń salmaǵı 
* Yugoslaviya boyınsha Tınıshlıq konferensiyasınıń arbitraj komissiyası

== Derekler ==
 {{reflist}}

== Ádebiyatlar ==

* {{kitob deregi|author=[[Mesich, Stepan|Stepan Mesich]]| title=Kak razvalilas' Yugoslaviya|orig-year=Kako je srusena Jugoslavija|publisher=[[Al'pina Pablisher]]| year=2013|location=M.| stranits=400|isbn=978-5-9614-2228-3|ref=Mesich, Stepan}}
* Gus'kova Ye. Yu. Istoriya yugoslavskogo krizisa (1990—2000). — Moskva : Russkoe pravo / Russkiy natsional'niy fond, 2001. — 720 s.
* Kuznetsov D. V. Yugoslavskiy krizis: vzglyad skvoz' prizmu obshestvennogo mneniya. — M.: URSS, 2009. — 344 s.
* Yefremenko D. V., Meleshkina Ye. Yu.[https://politex. spbu. ru/article/view/7576/5606 Yugoslavskiy metanarrativ i sovremennaya yugonostal'giya v stranax Zapadnix Balkan] // Politeks. 2020. T. 16, № 1.

== Siltemeler ==

* [https://web. archive. org/web/20090623085530/http://www. nlobooks. ru/rus/magazines/nlo/196/329/338/ Sergey Romanenko. ][https://web. archive. org/web/20090623085530/http://www. nlobooks. ru/rus/magazines/nlo/196/329/338/ YUGOSLAv RUBICON]
* [https://expert. ru/russian_reporter/2007/27/serbiya/ viktor Dyatlikovich. ][https://expert. ru/russian_reporter/2007/27/serbiya/ Jerkenishtiń yarım umri]
* [http://ratovi1991-2001. livejournal. com/ 1991-2001 YUGOSLAv URUSHLARI]
* Aleksandr Tarasov.[http://saint-juste. narod. ru/yugo. htm Yugoslaviya urısınıń ekonomikalıq sebepleri]
* [http://www. coldwar. ru/conflicts/yugoslaviya/slovenia.php &quot; On kúnlik urıs&quot; (Sloveniyanıń ajralıp shıǵıwı ) ]
* [http://www. coldwar. ru/conflicts/yugoslaviya/croatia.php Xorvatiyanıń ajralıp shıǵıwı]
* [http://www.promreview. net/moskva/antiserbskie-stereotipy-i-raspad-yugoslavii? page=0, 8 Stereotipler hám Yugoslaviyanıń qulashi] {{Webarxiv|url=https://web. archive. org/web/20130409054459/http://www.promreview. net/moskva/antiserbskie-stereotipy-i-raspad-yugoslavii? page=0, 8| date=2013-04-09 }}
* [http://ural-yeltsin. ru/usefiles/destiny/Kiryakov. doc YU. ][http://ural-yeltsin. ru/usefiles/destiny/Kiryakov. doc FROM. ][http://ural-yeltsin. ru/usefiles/destiny/Kiryakov. doc Kiryakov, E. ][http://ural-yeltsin. ru/usefiles/destiny/Kiryakov. doc G. ][http://ural-yeltsin. ru/usefiles/destiny/Kiryakov. doc volkov. ][http://ural-yeltsin. ru/usefiles/destiny/Kiryakov. doc SFRY hám SSSR bólekleniwiniń faktorları]
* [https://www. kommersant. ru/doc/2600074 Elena Chirkova. ][https://www. kommersant. ru/doc/2600074 Tartıslı Titoning diktaturasi]
* [https://www. kommersant. ru/doc/5194861 Aleksey Alekseev. ][https://www. kommersant. ru/doc/5194861 Qanday etip sanksiyalar hám urıslar Yugoslaviyanı wayran etdi]

[[Kategoriya:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>gmxxybwe3jjgout1h8sj0h7k4ps3gaw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Module:Asbox</title>
    <ns>828</ns>
    <id>8455</id>
    <revision>
      <id>98963</id>
      <parentid>85623</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:43:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98963</origin>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="13176" sha1="s7ionoqzimn95ahddvgjzoe911k2e5d" xml:space="preserve">--[[
This module was created by User:CodeHydro (Alexander Zhikun He).
User:Jackmcbarn and User:Mr._Stradivarius provided a great deal of assistance in writting p.main()

p.main() draw heavily from the following version of Template:Asbox of the English Wikipedia, authored primarily by User:Rich_Farmbrough
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:Asbox&amp;oldid=619510287

p.templatepage() is derived from the following revision of Template:Asbox/templatepage, authored primarily by User:MSGJ
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:Asbox/templatepage&amp;oldid=632914791

Both templates had significant contributions from numerous others listed in the revision history tab of their respective pages.
--]]
local WRAPPER_TEMPLATE, args = 'Úlgi:Asbox'
local templatestyles = 'Asbox/styles.css'
local p, Buffer, stubCats = {
	--Prevents dupli-cats... get it? Maybe not?
	cats = setmetatable({}, {__newindex = function(t, i, v)
		if not rawget(t, i) then
			rawset(t, i, v)
			table.insert(t, i)
		end
	end}),
	--initializes variables required by both p.main and p.templatepage
	init = function(self, frame, page)
		args, page = args or require('Module:Arguments').getArgs(frame, {
			wrappers = WRAPPER_TEMPLATE
		}), page or mw.title.getCurrentTitle()
		--Ensures demo parameter will never affect kategoriya() output for articles
		self.demo = self.demo or page.namespace ~= 0 and args.demo
		return args, page
	end
}, require('Module:Buffer')

--[[
Formats kategoriya links. Stores them until called with cat.done=true
Takes multiple or single categories in the form of 'cat'
or a table of strings and/or tables containing parts. (See below)
]]
local attention, catTag, catKey = Buffer'Kórip shıǵılıwı kerek bolǵan shala maqala xabar úlgileri', '[[Kategoriya:%s]]', '%s|%s%s'
local function kategoriya(cat)
	for _, v in ipairs((tostring(cat) == cat or cat.t) and {cat} or cat) do
		--[[
		If v is a table:
			[1] = full category name; defaults to local attention if blank
			k = Kategoriya sort key. Prefix before v.t
			t = page.text or args.tempsort#; appended after k (or in its place if omitted). Required if v is not a string
		Basically the same as v = (v[1] or attention) .. ' | ' .. (v.k or '') .. v.t
		]]
		if v and v ~= true then--reject v = nil, false, or true
			p.cats[catTag:format(tostring(v) == v and
				v
				or (v[1] and Buffer(v[1]) or attention):_in(v.k):_(v.t):_str(2, nil, nil, '|')
			)] = true
		end
	end
	return cat.done and table.concat(p.cats, p.demo and ' | ' or nil) or ''
end

--[[
Makes an ombox warning;
Takes table {ifNot = Boolean, text, {cat. sort key, cat. sort name}}
Will return an empty string instead when ifNot evaluates to true 
]]
local function ombox(v)
	if v.ifNot then return end
	p.ombox = p.ombox or require('Module:Message box').ombox
	kategoriya{v[2]}
	return p.ombox{
		type = 'content',
		text = v[1]
	}
end

--[[
Unlike original template, module now takes unlimited cats! This function also performs
most stub category error checks except for the ombox for when main |category= is omitted (See p.template())
]]
local function catStub(page, pageDoc)
	stubCats = {missing = {}, v = {}}
	local code
	for k, _ in pairs(args) do
		--Find category parameters and store the number (main cat = '')
		table.insert(stubCats, string.match(k, '^kategoriya(%d*)$'))
	end
	table.sort(stubCats)
	for k, v in ipairs(stubCats) do
		--Get category names and, if called by p.templatepage, the optional sort key
		local tsort, cat = args['tempsort' .. v], mw.ustring.gsub(args['kategoriya' .. v], '[^%w%p%s]', '')--remove all hidden unicode chars 
		--Do not place template in main kategoriya if |tempsort = 'no'. However, DO place articles of that template in the main kategoriya.
		table.insert(stubCats.v,
			 page and (--p.templatepage passes page; p.main does not, i.e. articles are categorized without sort keys.
				v=='' and tsort == 'no'--if true, inserts 'true' in table, which kategoriya() will reject
				or tsort and {cat, k = ' ', t = tsort}
				or {cat, k = ' *', t = page.text}--note space in front of sort key
			)
			or cat
		)
		--Check kategoriya existance only if on the template page (i.e. stub documentation)
		if page then
			if not mw.title.new('Kategoriya:' .. cat).exists then
				code = code or mw.html.create'code':wikitext'|kategoriya'
				table.insert(stubCats.missing, tostring(mw.clone(code):wikitext(v)))
			end
			--[[
			Checks non-demo stub template for documentation and flags if doc is present.
			All stub cats names are checked and flagged if it does not match 'kategoriya: [] stub'.
			The main stub cat is exempt from the name check if the stub template has its own doc
			(presumably, this doc would have an explanation as to why the main stub cat is non-conforming).
			]]
			table.insert(stubCats.v, v == '' and not p.demo and pageDoc.exists and
				'Shala maqala xabar úlgileri hújjet astbetleri menen'
				or not cat:match' shala maqalalar$' and {k = 'O', t = page.text}
			)
		end
	end
	--Add kategoriya names after loop is completed
	kategoriya(stubCats.v)
	return #stubCats.missing &gt; 0 and ombox{
		--Changed, original msg:
		--One or more of the stub categories defined in this template do not seem to exist!
		--Please double-check the parameters {{para|kategoriya}}, {{para|kategoriya1}} and {{para|kategoriya2}}.
		'Tómendegi parametr'
			.. (#stubCats.missing == 1 and ' anıqlaǵan shala maqala kategoriyası' or 'ler anıqlaǵan shala maqala kategoriyaları')
			.. ' joq: ' .. mw.text.listToText(stubCats.missing),
		{k = 'M', t = page.text}
	}
end

--Shows population of categories found by catStub(). Outputs demo values if none
local function population()
	local wikitext, base = {}, '* [[:Kategoriya:%s]] (sanı: %s)\n'
  if not args.kategoriya and stubCats[1] ~= false then
		table.insert(stubCats, 1, false)
	end
	for _, v in ipairs(stubCats) do
		table.insert(wikitext, base:format(
			v and args['kategoriya'  .. v ] or  '{{{kategoriya}}}',
			v and mw.site.stats.pagesInCategory(args['kategoriya' .. v ], 'all') or 0
		))
	end 
	return table.concat(wikitext)
end

--Includes standard stub documention and flags stub templates with bad parameter values.
function p.templatepage(frame, page)
	args, page = p:init(frame, page)
	local tStubDoc = mw.title.new'Template:Stub documentation'
	local pageDoc = page:subPageTitle('doc')
	--Reorganization note: Original Asbox alternates between outputting categories and checking on params |kategoriya#=.
	--Rather than checking multiple times and switching tasks, all stub kategoriya param operations have been rolled into catStub()
	return Buffer(
		ombox{--Show ombox warnings for missing args.
			ifNot = args.kategoriya,
			'&lt;code&gt;|Kategoriya&lt;/code&gt; parametri kirgizilmegen. Ótinish, sáykes bolǵan shala maqala kategoriyasın kirgiziń.',
			{k = 'T', t = page.text}
		})
		:_(ombox{
			ifNot = args.tiyisli or args.tuwrali or args.maqala,
			'Bul shala úlginiń túsindirmesi joq! Eń keminde tómendegi &lt;code&gt;|tiyisli&lt;/code&gt; yamasa &lt;code&gt;|tuwrali&lt;/code&gt; parametrlerinen biri kirgiziliwi kerek.',
			{k = 'V', t = page.text}
		})
	    :_(ombox{
			ifNot = not args.tiyisli or not args.tuwrali, 
			'Bul shala úlgide qáte bar! Tómendegi &lt;code&gt;|tiyisli&lt;/code&gt; yamasa &lt;code&gt;|tuwrali&lt;/code&gt; parametrlerinen tek birewi kirgiziliwi kerek.',
			{k = 'X', t = page.text}
		})
		:_(catStub(page, pageDoc))--catStub() may also return an ombox if there are non-existing categories
		:_(kategoriya{
			done = p.demo ~= 'doc',--Outputs categories if not doc demo
			'Shala maqala xabar úlgileri',
			'Járiyalanıp atırǵanda esapqa alınbasın',
			args.ikona and
				'Ikona parametrinen paydalanıwshı shala maqala xabar úlgileri'
				or args.suwret and (
					mw.title.new('Media:' .. mw.text.split(args.suwret, '|')[1]).exists--do nothing if exists. kategoriya() will reject true
					or {k = 'I', t = page.text}
				)
				or 'Súwretlersiz shala maqala xabar úlgileri',
		})
		:_((not p.demo or p.demo == 'doc') and--Add standard stub template documentation
			require('Module:Documentation').main{
				content = Buffer(page.text ~= 'Stub' and--This comparison performed in {{Asbox/stubtree}} before it invokes Module:Asbox stubtree
						require('Module:Asbox stubtree').subtree{args = {pagename = page.text}}
					)
					:_in'\n== Úlgi haqqında ==\nBul úlgi ':_(args.tiyisli):_(args.tiyisli and 'tiyisli'):_'':_(args.tuwrali):_(args.tuwrali and 'tuwrali'):_'shala maqalalardı identifikaciyalaw ushın qollanıladı':_out' '--space
					:_'. Ol shala maqala úlgilerin jaratıw va olardan paydalanıwdı ańsatlastırıw ushın jaratılǵan {{[[Template:Asbox|asbox]]}} meta úlgisinen paydalanadı.\n=== Paydalanıw ===\n'
					:_(mw.html.create'code'
						:wikitext('{{', page.text == 'Stub' and 'stub' or page.text, '}}')
					)
					:_' dep jazıw joqarıda kórsetilgen xabardı shıǵaradı hám maqalanı tómendegi kategoriya'
					:_(#stubCats &gt; 1 and 'larǵa kirgizedi' or 'ǵa kirgizedi')
					:_':\n'
					:_(population())
					:_(pageDoc.exists and--transclusion of /doc if it exists
						frame:expandTemplate{title = pageDoc.text}
					)
					:_'\n== Ulıwma maǵlıwmatlar ==\n'
					:_(frame:expandTemplate{title = tStubDoc.text})
					:_'\n\n'(),
				['link box'] = Buffer'Bul hújjet beti avtomatikalıq túrde [[Module:Asbox]] arqalı generaciyalanadı.'
					:_in'Ulıwma maǵlıwmatlar [[Úlgi:Shala hújjetler]] arqalı shıǵarıladı. '
						:_(mw.html.create'span'
							:cssText'font-size:smaller;font-style:normal;line-height:130%'
							:node(('([%s redaktorlaw] | [%s tariyx])'):format(
								tStubDoc:fullUrl('action=edit', 'relative'),
								tStubDoc:fullUrl('action=history', 'relative')
							))
						)
						:_out()
					:_(page.protectionLevels.edit and page.protectionLevels.edit[1] == 'sysop' and
						&quot;Bul úlgi [[WP:Qorǵaw|tolıq qorǵalǵan]] hám hárqanday [[WP:Kategoriya|kategoriyalardı]] úlgilerdiń astbetlerine [&quot;
						.. pageDoc:fullUrl('action=edit&amp;preload=Template:Category_interwiki/preload', 'relative')
						.. '| /doc] qoyıw kerek boladı, sebebi olar qorǵalmaǵan.'
					)' &lt;br/&gt;'
			}
		)()
end

function p.main(frame, page)
	args, page = p:init(frame, page)
	local output = mw.html.create'table'
		:addClass'metadata plainlinks stub'
		:css{background = 'transparent'}
		:attr{align = 'center'}
		:attr{role = 'presentation'}
		:tag'tr'
			:node((args.ikona or args.suwret) and
				mw.html.create'td'
					:wikitext(args.ikona or ('[[File:%s|%spx|%s]]'):format(
						args.suwret or '',
						args.pix or '40x30',
						args.suwretminezlemesi or 'Stub ikona'
					))
			)
			:tag'td'
				:tag'p'
					:addClass'asbox-body'
					:wikitext(
						Buffer((args.tiyisli or '')..(args.ga or '')):_(args.tiyisli and 'tiyisli'):_'':_(args.tuwrali):_(args.tuwrali and 'tuwrali'):_(args.maqala or 'bul maqala')' ',--space
						' [[Wikipedia:Shala maqalalar|shala]]. Siz onı [',
						page:fullUrl('action=edit', 'relative'),
						' bayıtıp,] joybarǵa járdem beriwińiz múmkin.'
					)
				:done()
				:node(args.ulgiati and
					require'Module:Navbar'._navbar{
						args.ulgiati,
						mini = 'yes',
						style = 'position: absolute; right: 15px; display: none;'
					}
				)
				:node(args.tusindirme and
					mw.html.create()
						:tag'br':done()
						:tag'span'
							:css{['font-style'] = 'normal', ['font-size'] = 'smaller'}
							:wikitext(args.tusindirme)
						:done()
				)
		:allDone()
	--[[
	Stub categories for templates include a sort key (Otherwise all will be indexed under the letter 'T' for 'Template:[] stubs')
	Articles using the template do not need a sort key since they have unique names.
	When p.demo equals 'doc', the demo stub categories will appear as those for a stub template.
	Otherwise, any non-nil p.demo will emulate article space categories (plus any error cats unless set to 'art')
	]]
	if page.namespace == 0 then -- Main namespace
		kategoriya'Barlıq shala maqalalar'
		catStub()
	elseif p.demo then
		if p.demo ~= 'doc' then catStub() end
		--Unless p.demo is set to 'art', it will also include error categories normally only shown on
		--the template but not in the article. The elseif after namespace == 0 means demo cats will never show in article space.
		p.demodoc = p.demo ~= 'art' and p.templatepage(frame, page)
		output = mw.html.create()
			:node(output)
			:tag'small':wikitext(
				'Demo kategoriyalar: ',
				(kategoriya{done = true}:gsub('(%[%[)(Kategoriya:)([^|%]]-)(%|)', '%1%2%3|%2%3%4'):gsub('(%[%[)(Kategoriya:)', '%1:%2'))
			):done()
			:wikitext(p.demo == 'doc' and p.demodoc or nil)
	else
		--Checks for valid name; emulates original template's check using {{FULLPAGENAME:{{{name|}}}}}
		local normalizedName = mw.title.new(args.ulgiati or '')
		if normalizedName and normalizedName.fullText == page.fullText then
			output = mw.html.create():node(output):wikitext(p.templatepage(frame, page))
		elseif not page.isSubpage and page.namespace == 10 then-- Template namespace and not a subpage
			kategoriya{{k = args.ulgiati and 'N' or 'S', t = page.text}}
		end
	end
	return output:wikitext(not p.demo and kategoriya{done = true} or nil)
end

return p</text>
      <sha1>s7ionoqzimn95ahddvgjzoe911k2e5d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Tlp</title>
    <ns>10</ns>
    <id>8501</id>
    <revision>
      <id>98967</id>
      <parentid>52682</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:46:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98967</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1146" sha1="5mgu696dean2unke55r6z3xxw1wwdan" xml:space="preserve">&lt;span class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#123;{[[Shablon:{{{1|Tlp}}}|{{{1|Tlp}}}]]&lt;/span&gt;{{#if:{{{2|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{2}}}}}{{#if:{{{3|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{3}}}}}{{#if:{{{4|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{4}}}}}{{#if:{{{5|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{5}}}}}{{#if:{{{6|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{6}}}}}{{#if:{{{7|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{7}}}}}{{#if:{{{8|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{8}}}}}{{#if:{{{9|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;{{{9}}}}}{{#if:{{{10|}}}|&lt;span style=&quot;font-family:monospace, monospace;&quot; class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;&amp;#124;&lt;/span&gt;&lt;i&gt;и т. д.&lt;/i&gt;}}&lt;span class=&quot;wp-templatelink&quot;&gt;}}&lt;/span&gt;&lt;noinclude&gt;
{{hújjet}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5mgu696dean2unke55r6z3xxw1wwdan</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ludwig Erhard</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8860</id>
    <revision>
      <id>98966</id>
      <parentid>83581</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:44:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98966</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12497" sha1="5hlydhbe6s8pyllhgmttprqhv6sts0f" xml:space="preserve">{{Mámleketlik isker infoqutısı
| atı                    = Lyudvig Vilgelm Erhard
| negizgi atı            = {{Lang-de|Ludwig Wilhelm Erhard}}
| súwret                 = Ludwig Erhard Grabstätte Portrait.jpg
| tártip                 = 2
| lawazım                = GFR Federal kantsleri
| bayraq                 = Flag of Germany (state).svg
| baslanıw dáwiri        = [[16-oktyabr]] [[1963-jıl]]
| tamamlanıw dáwiri      = [[30-noyabr]] [[1966-jıl]]
| zamanlası              = Konrad Adenauer
| miyrasxorı             = Kurt Georg Kizenger
| lawazım_2              = Germaniya vice-kantsleri
| bayraq_2               = Flag of Germany (state).svg
| baslanıw dáwiri_2      = [[29-oktyabr]] [[1957-jıl]]
| tamamlanıw dáwiri_2    = [[16-oktyabr]] [[1963-jıl]]
| zamanlası_2            = Franc Blyuxer
| miyrasxorı_2           = Erix Mende
| lawazım_3              = GFR ekonomika ministri
| bayraq_3               = Flag of Germany (state).svg
| baslanıw dáwiri_3      = [[20-sentyabr]] [[1949-jıl]]
| tamamlanıw dáwiri_3    = [[16-oktyabr]] [[1963-jıl]]
| premyer_3              =
| zamanlası_3            = lawazım shólkemlestirilgen
| miyrasxorı_3           = Kurt Shmyukker
| tuwılǵan paytidagi atı = {{lang-de|Ludwig Wilhelm Erhard}}
| tuwılǵan ornı          = [[Fürth|Fyurt]], Orta Frankoniya, [[Bavariya]], [[Germaniya imperiyası]]
| ólgen ornı             = [[Bonn]], [[Germaniya Federativ Respublikasi (1949—1990)|Germaniya]]
| ólgen sebebi           =
| jerlengen ornı         = Gmund
| puqaralıǵı             =
| milleti                = nemis
| partiya                = XDI
| ómirlik_joldası        = Luiza Erxard (1893—1975) 1923-jıldan
| balaları               = Elizabet
| dini                   = lyuteranlıq
| jasaytuǵın ornı        = 
| bilimlendiriwi         =Nyurenberg Ekonomika hám Sociallıq pánler joqarı mektebi&lt;br/&gt;Gyote atındaǵı Frankfurt Universiteti &lt;br/&gt;Gardenberg gimnaziyası
| kásibi                 = Ekonomist
| blanka1                = Iimiy taraw
| tekst1                 = Ekonomika
| blanka2                = Jumıs ornı
| tekst2                 = Myunxen Universiteti&lt;br/&gt;Bonn Universiteti
| sıylıqları             = [[File:GER Bundesverdienstkreuz 8 Grosskreuz bes Ausf.svg|50px]][[File:DE-BY Der Bayerische Verdienstorden BAR.png|50px]][[File:Cordone di gran Croce OMRI BAR.svg|50px]][[File:PER Order of the Sun of Peru - Grand Cross BAR.png|50px]][[File:PRT Order of Saint James of the Sword - Grand Cross BAR.png|50px]][[File:ESP Isabella Catholic Order GC.svg|50px]][[File:건국훈장1대한민국장.png|50px]]
| imzá                   = Ludwig Erhard signature.svg
| sayt                   = 
}}{{Shaxs infoqutısı}}
'''Lyudvig Vilgelm Erxard''' ({{IPA-de|ˈluːtvɪç ˈʔeːɐ̯haʁt|lang}}; 1897-fevral 4-jıl, Fyurt, Orta Frankoniya, [[Bavariya]], Germaniya imperiyası — 1977-jıl 5-may, Bonn, [[Germaniya]]) — batıs nemis ekonomisti, mámleket hám siyasat ǵayratkeri, [[Germaniya]]&lt;nowiki/&gt;da urıstan keyingi ekonomikalıq reformalardıń bas qaharmanı. 1963–1966-jıllarda Germaniya Federativ Respublikası Federal kansleri, 1966-jıl marttan 1967-jıl mayǵa shekem Xristian-demokratiyalıq birlespesi baslıǵı bolǵan.

Ol ekonomika ministri retinde járiyalaǵan «sociallıq bazar ekonomikası» dep atalıwshi nemis ekonomikalıq sistemasınıń atası dep esaplanadı, biraq onıń bul ekonomikalıq tikleniwdegi úlesi básekili bolıp tabıladı&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.bpb.de/shop/zeitschriften/apuz/271677/wunder-gibt-es-immer-wieder/|bet=Ájayibatlar waqtı-waqtı menen júz beredi}}&lt;/ref&gt;.

== Ómiri ==
Lyudvig Erxard [[Bavariya]]da kishi biznesmen shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi katolik, anası bolsa evangelist protestant edi. Áke hayalına balalardı óz iseniminde tárbiyalawǵa ruqsat berdi. Keyinirek, Erxard protestant bolıp, xristian-demokratiyalıq sheńberlerde katolikler menen jaqsı sheriklik etti.

Erxard orta maǵlıwmattı Fyurt hám [[Nyurnberg]]&lt;nowiki/&gt;te alǵan hám [[Birinshi jáhán urısı]] dáwirinde gawbica artilleriyasında urıs etken. 1918-jılda shep jelkesiniń sınıwı, shep qoldıń sezilerli atrofiyası nátiyjesinde jara aldı. Jeti operaciyadan keyin oǵan kesellikti anıqlaw qoyılıp, fizikalıq miynetke jaramsız dep tabıldı. Bul Erxardtıń keleshekte ákesiniń biznesi menen shuǵıllanıwına tosqınlıq etetuǵın tiykarǵı faktor edi. Jara Erxardtıń den-sawlıǵına ekinshi kúshli tosıq boldı. Bunnan aldın ol úsh jasında poliomielitten azap shekken, sonnan keyin onıń oń ayaǵı ómir boyı deformaciyalanǵan halda qalǵan edi.

Erxard aldın Nyurnbergtegi Joqarı Sawda mektepte ekonomika boyınsha oqıp, onı 1922-jılda tamamlaydı hám keyininen [[Frankfurt]] universitetine oqıwǵa kirdi. Erxard Frankfurttaǵı universitette oqıǵanında pútkilley jalǵız qaladı. Óziniń dawısın esten shıǵarmaw ushın ol parkke barıp ózi menen ózi uzaq waqıt bálent dawısta sóylesip otırar edi. Biraq ol bul mashqalanı jeńip ótip, óz dáwiriniń socialliq ómirdegi eń integraciyalasqan nemislarinen birine aylandı. Studentlik waqtında Frankfurt universitetinde ekonomikanı oqıtıw sapası tómenligin kórgen Erxard dekanatqa baradı hám oǵan sapalı tálimdi kim bere alıwın soraydı. Oǵan Franc Oppengeymer atlı bir adam bar ekenin aytadı. Erxard onıń aldına baradı. Sonnan keyin ol Oppengeymerdi eń jaqsı nemis ekonomistlerinen biri, Germaniyada liberal dúńyaǵa kózqarasqa tiykar salǵan adam dep esaplaydı.

1925-jılda kandidatlik dissertaciyasın qorǵaǵanınan keyin ol Nyurnberg ekonomikalıq izertlewler institutında assistent bolıp isley baslaydı. Keyin institut direktorınıń orınbasarı boldı. 1942-jılda fashistler menen kelispewshilikler sebepli instituttan ketiwǵa májbúr boldı. 1943-jıldan baslap Erxard „imperatorlıq sanaat toparı“ qáwenderligi astında dúzilgen kishi izertlew orayınıń basshısı boldı. Bul jerde tiykarǵı itibar fashistler basqarıw dúzimi qulaǵanınan keyin zárúr bolatuǵın ekonomikalıq reformalardı rawajlandırıwǵa qaratılǵan edi.
[[Su'wret:Bundesarchiv_B_145_Bild-F020160-0001,_Gmund,_Bundeskanzler_Erhard_im_Arbeitszimmer.jpg|solğa|nobaý|Shegip otırǵan Erxard]]
[[Su'wret:Bundesarchiv_B_145_Bild-F015447-0012,_Bonn,_Ludwig_Erhard_mit_Ehefrau_im_Garten.jpg|solğa|nobaý| Lyudvig Erxard zayıbı Luiza menen, 1963-jıl.]]

=== Germaniya húkimetinde ===
[[Germaniya]] shólkemlestirilgennen keyin, Erxard xristian demokrat, Konrad Adenauer húkimetinde Ekonomika ministri (1949 -1963) boldı hám federal kansler (1963-1966) retinde onıń miyrasxorına aylandı. Ol Germaniyanıń &quot;ekonomikalıq ájayıbatı&quot; ushın kóp islerdi ámelge asırdı.

Reformanıń táǵdiri Korea urısı baslanǵanınan keyin sheshildi. Germaniya sanaatı tárepinen import etiletuǵın shiyki zat bahası ortasha 67 procentke, mámleketten eksport etiletuǵın tayar ónimler bahası bolsa tek 17 procentke astı. Sırtqı bazardı iyelew hám odan básekishilerdi qısıp shıǵarıw arqalı ǵana tez ekonomikalıq ósiwdi támiyinlew múmkin edi. Eger sol waqıtta sanaat básekige shıdamlı bolmaǵanında edi, krizis tek ekonomikalıq jaǵdaydı jamanlastırıwı múmkin edi. Jańa global urıstı kútiw menen baylanıslı hawlıǵıw satıp alıw ajiotajdı keltirip shıǵardı. Kansler Adenauer hám Ekonomika ministri ortasında qarama-qarsılıq júzege keldi. Sırtqı ekonomikalıq tarawda liberal emes sheklewlerge jol qoyılıp, dodalaw kerek edi. Bul waqıttan utıw imkaniyatın berdi hám keyin urıs Germaniya ushın isley basladı. Germaniya arzan jumısshı kúshine iye turaqlı ekonomika tovarlarǵa júdá mútáj bolǵan jáhán bazarın óz ónimleri menen toldıra basladı. Salıqlardıń tómenligi sebepli 50-jıllarda Germaniya jalpı ishki óniminiń ósiw páti rawajlanǵan mámleketler arasında eń joqarı, bahalardıń ósiw páti bolsa eń tómen boldı.

Erxard Shıǵısta júdá ataqlı bolǵan hám Germaniyada ózinen aldınǵı shaxslar tárepinen aktiv paydalanılǵan tártipke salıw manipulyaciyasınan pútkilley waz keshti. Ol Germaniyanı Batıs mádeniyatı hám bazar ekonomikası mámleketi retinde qatań belgilep, onı „ulıwmalıq bazar“dıń tayanıshlarınan birine aylantırdı.

1963-jılda Adenauer pensiyaǵa shıqqanında, Erxard onıń ornına kansler lawazımın iyeledi. 1966-jılda onıń sherikleri onı napaqaǵa shıǵıwǵa májbúrleydi. 1977-jılda ólimine shekem Erxard Bundestagtıń eń kekse deputatı bolıp qaldı.

=== Orın atları ===
Paderborn, Fyurt hám Myunsterdegi Lyudvig Erxard-Berufsschule (kásip-óner kolledji) onıń húrmetine atalǵan.

=== Shańaraǵı ===
Hayalı Luiza (1893-1975), qızlıq familiyası Lotter, ekonomist. 1914-jılda ol advokat Fridrix Shusterge turmısqa shıǵadı, biraq bir jıldan keyin onıń kúyewi frontta dúnyadan ótedi. Birinshi turmısınan onıń Eleanora atlı qızı bar edi. 1923-jılda ol Erxardqa turmısqa shıǵadı. Luiza Erxardqa turmısqa shıǵıwdan aldın onı sińlisiniń qurdası edi. Erxardqa turmısqa shıǵıp, Elizabet atlı qızdı dúnyaǵa keltirdi.
[[Su'wret:Людвиг_Эрхард.jpg|nobaý|Lyudvig Erxard. Fyurttaǵı estelik]]

== Sıylıqları ==

=== Germaniya sıylıqları ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Mámleket&lt;/span&gt;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sáne&lt;/span&gt;
! colspan=&quot;2&quot; width=&quot;55%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sıylıq&lt;/span&gt;
! width=&quot;5%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Belgilengenler&lt;/span&gt;
|-
| Germaniya
|'''1953-jıl'''
| colspan=&quot;2&quot; |Germaniya Federativ Respublikasınıń „Ullı xızmetleri ushın“ ordeni kavaleri
|
|-
|[[Su'wret:Flag_of_Bavaria_(lozengy).svg|link=Fayl:Flag of Bavaria (lozengy).svg|25x25 nükte]] [[Bavariya]]
|'''1959-jıl 3-iyul'''
| colspan=&quot;2&quot; |Bavariya aldındaǵı xızmetleri ushın ordeni kavaleri
|
|}

=== Shet el mámleketleriniń sıylıqları ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Mámleket&lt;/span&gt;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sáne&lt;/span&gt;
! colspan=&quot;2&quot; width=&quot;55%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sıylıq&lt;/span&gt;
! width=&quot;5%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Belgilengenler&lt;/span&gt;
|-
| Italiya
|'''1955-jıl 27-fevral'''
| colspan=&quot;2&quot; |Italiya Respublikasınıń „Ullı xızmetleri ushın“ ordeni ricarı 
|
|-
| Peru
|'''1960-jıl'''
| colspan=&quot;2&quot; |Peru Quyash ordeni ricarı
|
|-
| Ispaniya
|'''1961-jıl'''
| colspan=&quot;2&quot; |Katolik Izabella ordeni ricarı
|
|-
| Portugaliya
|'''1961-jıl 29-may'''
| colspan=&quot;2&quot; |Áwliye Jeyms semseri áskeriy ordeni ricarı 
|GCSE
|}

== Galereya ==
{| class=&quot;graytable&quot; style=&quot;text-align:center caption=&quot;
|+
| width=&quot;25%&quot; |[[Su'wret:Bundesarchiv_B_145_Bild-F004214-0033,_Konrad_Adenauer_und_Ludwig_Erhard.jpg|link=Fayl:Bundesarchiv_B_145_Bild-F004214-0033,_Konrad_Adenauer_und_Ludwig_Erhard.jpg|212x212 nükte]]
| width=&quot;25%&quot; |[[Su'wret:Bundesarchiv_B_145_Bild-F018250-0008,_Kanada,_Staatsbesuch_Bundeskanzler_Erhard.jpg|link=Fayl:Bundesarchiv_B_145_Bild-F018250-0008,_Kanada,_Staatsbesuch_Bundeskanzler_Erhard.jpg|213x213 nükte]]
| width=&quot;25%&quot; |[[Su'wret:Bundesarchiv_B_145_Bild-F020548-0018,_Bonn,_Bundeskanzler_Erhard_mit_Charles_de_Gaulle.jpg|link=Fayl:Bundesarchiv_B_145_Bild-F020548-0018,_Bonn,_Bundeskanzler_Erhard_mit_Charles_de_Gaulle.jpg|216x216 nükte]]
|-
|Konrad Adenauer hám Lyudvig Erxard 1956-jılda.
|Lyudvig Erxard Ottava, Ontarioda, Kanada, 1964-jıl.
|Sharl de Gol hám Lyudvig Erxard 1965-jıl.
|-
| width=&quot;25%&quot; |[[Su'wret:Bundesarchiv_B_145_Bild-P111323,_USA-Besuch_Ludwig_Erhard,_Lyndon_B._Johnson.jpg|link=Fayl:Bundesarchiv_B_145_Bild-P111323,_USA-Besuch_Ludwig_Erhard,_Lyndon_B._Johnson.jpg|213x213 nükte]]
| width=&quot;25%&quot; |[[Su'wret:Ludwig_Erhard_&amp;_Levi_Eshkol.jpg|link=Fayl:Ludwig_Erhard_&amp;_Levi_Eshkol.jpg|224x224 nükte]]
|-
|Johnson hám Erxard, 1963-jıl, dekabr.
|Lyudvig Erxard hám Israil Bas Ministri [[:en:|Levi Eshkol]], 1967-jıl.
|}

== Ádebiyatlar ==

* Yarım ásirlik pikir. Sóylewler hám maqalalar. — Ordynka, Nauka, 1993. — 608 p.
* [http://ek-lit.narod.ru/erhsod.htm Bárshe ushın páráwanlıq] Arxivnaya kopiya -da — M: Delo, 2001. — 352 p.

== Derekler ==
{{Reflist}}

== Siltemeler ==
* {{Web deregi|url=https://expert.ru/expert/2010/01/sozdavaya_germaniyu/|bet=Germaniyanı qurıw}}
{{Germaniya kanclerleri}}</text>
      <sha1>5hlydhbe6s8pyllhgmttprqhv6sts0f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Administraciya</title>
    <ns>10</ns>
    <id>9130</id>
    <revision>
      <id>98954</id>
      <parentid>59265</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:38:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="797" sha1="19i02wu973ginoud7hdfetp910zedtl" xml:space="preserve">&lt;blockquote style=&quot;border: 1px solid blue; font-size: 90%; padding: 0.4em 0.8em;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;center&quot;&gt;
[[Wikipedia:Administratorlar|Administratorlar]] &amp;bull; [[Wikipedia:Administratorlardı saylaw|Administratorlardı saylaw]] &amp;bull; [[Wikipedia:Administrator huqıqınan ayırıw|Administrator huqıqınan ayırıw]] &amp;bull; [[Wikipedia:Jámiyet Portalı/Administratorlar forumı|Administratorlar forumı]] &amp;bull; [[Wikipedia:Byurokratlar|Byurokratlar]] &amp;bull; [[Wikipedia:Byukrotlardı saylaw|Byukrotlardı saylaw]] &amp;bull; [[Wikipedia:Byukrot huqıqınan ayırıw|Byukrot huqıqınan ayırıw]] &amp;bull; [[Wikipedia:Administratorlar menen Byukrotlardı saylaw qaǵıydaları|Saylaw qaǵıydaları]] &amp;bull; [[Wikipedia:Interfeys administratorları|Interfeys administratorları]]
&lt;/div&gt;
&lt;/blockquote&gt;</text>
      <sha1>19i02wu973ginoud7hdfetp910zedtl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kurt Georg Kiesinger</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9226</id>
    <revision>
      <id>98965</id>
      <parentid>83395</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:44:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98965</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12104" sha1="lr83g3yp5uv6moxv13bkajco9a097be" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Kurt Georg Kiesinger'''  (aytılıwı: ''Kurt Georg Kizinger''; 1904-jıl 6-aprel, [[Albshtad]] — 1988-jıl 9-mart, [[Tübingen]]) — nemis siyasatshısı, ''&quot;úlken koaliciya&quot;'' basshısı hám 1966-jıldan 1969-jılǵa shekem [[Germaniya]]&lt;nowiki/&gt;nıń úshinshi federal kansleri bolǵan. 1958—1966-jıllarda [[Baden-Vyurtemberg]] ministr-prezidenti. 1967-jıl maydan 1971-jıl oktyabrge shekem Xristian-demokratiyalıq awqamı baslıǵı.

== Ómiri ==
Kurt Georg Kiesinger 1904-jılda Vyurtembergtiń kishi [[Ebingen]] qalasında (házirgi [[Albstadt]] rayonı) jumısshı shańaraǵında tuwılǵan. Jaslıǵında ol qosıq jazǵan, hátteki kishi toplamın da baspadan shıǵarǵan. Tyubingen universitetinde pedagogika, filosofiya hám ádebiyattı úyrengen. Ol Berlin universitetinde yuridikalıq pánler boyınsha imtixanlardı tapsırıp, oqıwdı tamamlaǵan.

1933-jıldan baslap MSINP (NSDAP) aǵzası&lt;ref&gt;{{Web deregi |url = https://www.britannica.com/biography/Kurt-Georg-Kiesinger |bet = Kurt Georg Kiesinger |websayt =  The Editors of Encyclopaedia |baspa = Encyclopedia Britannica|qaralǵan sáne = 30 Dec. 2022}}&lt;/ref&gt;. Kiesinger (jaqsı bayanatshı) Úshinshi Reyxtiń úgit-násiyatlaw ministrliginde islegen&lt;ref&gt;{{Web deregi |url = https://web.archive.org/web/20101120003249/http://braunbuch.de/8-01.shtml|bet = Verstärkte Renazifizierung unter Kiesinger|websayt =http://braunbuch.de/8-01.shtml|baspa =Zurück zum Inhaltsverzeichnis|qaralǵan sáne =9 Mar 2022}}&lt;/ref&gt;. Keyinirek, bunı kópshilik onı júzine basqan&lt;ref&gt;[https://collections.ushmm.org/oh_findingaids/RG-50.498.0011_trs_en.pdf Transcript of oral history interview] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161228124950/http://www.holocaust-history.org/klarsfeld/Wherever/T026.shtml |date=28-dekabr 2016-jıl}}, Kapitel aus: Beate Klarsfeld: ''Wherever they may be'', 1972, Seite 26-35.&lt;/ref&gt;. Úgit-násiyatlaw ministrliginen Sırtqı isler ministrligine ótti. 1944-jılda RXSA arxivinen tabılǵan xabarshada onıń kásiplesleri Kiesinger „[[yahudiy]]&lt;nowiki/&gt;lerge qarsı siyasatti qatań túrde toqtatıwǵa háreket etedi“ dep jazılǵan&lt;ref&gt;{{jurnal deregi|last= |first= |date= |title=Kurt Georg Kiesinger 1904-1988. Von Ebingen ins Kanzleramt |trans-title= |url=https://www.kas.de/en/verlagspublikationen/detail/-/content/kurt-georg-kiesinger-1904-1988.-von-ebingen-ins-kanzleramt1|language=|magazine= Konrad Adenauer Stiftung|location= |publisher=|access-date= September 21, 2005}}&lt;/ref&gt;.

Urıs tawsılǵannan keyin, bolajaq kansler amerikalılar tárepinen májbúriy túrde uslap turılǵan. Ol lagerde 18 ay otırǵan hám denasifikaciyadan ótken sıpatında azat etilgen. 1948-jılda Kiesinger XDAǵa (CDU) qosıldı hám bir jıldan keyin dáslepki Bundestagtıń aǵzası boldı. Onıń kandidatlıǵı hám fraksiya baslıǵı lawazımına, hám [[Konrad Adenauer|Adenauer]] húkimeti ushın da ilgeri súrilgen, biraq ol óte almadı. Olar onı zor arator retinde kóretuǵın edi. Jurnalistlerden biri oǵan salıstırǵanda „gúmis til patshahı“ laqabın da isletken.

1958-jılda Kiesinger [[Baden-Vyurtemberg]] bas ministri boldı. 1962-jıl 1-noyabrden 1963-jıl 31-oktyabrge shekem — Bundesrat baslıǵı boldı. [[Konrad Adenauer|Adenauer]] hám [[Erxard]] sıyaqlı iri siyasiy ǵayratkerlerden keyingi orında turar edi. Jurnalistlerden biri aytıp ótkenindey, Kiesingerdiń hálsiz táreplerinen biri onıń kúshsizligi edi.

=== Úlken koaliciya kansleri ===
1966-jıl aqırında Germaniya Federativ Respublikası byudjetinde tártipli defitcit tabıldı. Kansler [[Ludwig Erhard|Erxard]] salıqlardı asırıwdı usınıs etti. Húkimet koaliciyasındaǵı sherik — Erkin demokratiyalıq partiya (EDP) buǵan keskin qarsı shıqtı. Parlamentte tolıq kópshilikke iye bolmaǵan CDU/CSU ózlerine jańa sherikler izley basladı. Qápelimde, oppozicionerler, social-demokratlar húkimet quramına kiriwge kelisti, lekin olar bir shárt qoydı: [[Ludwig Erhard|Erxard]] kansler bolmawı kerek edi. Olardıń [[Konrad Adenauer|Adenauer]]-[[Ludwig Erhard|Erxard]] húkimetleri siyasatına qarsı sońǵı kúshli tartısları ele de olardıń esinde edi. Sırtqı siyasat salasında da poziciyalardıń jaqınlasıwı gúzetildi. „Úlken koaliciya“ dúziwge jol ashıq edi. Xristian demokratlar kanslerlikke maqul túsetuǵın kandidat tabıwı kerek edi. Olardıń názeri [[Baden-Vyurtemberg]] bas ministri — Kiesingerge qaratılǵan edi. Ol eki tárep ushın da mas edi, biraq unamsız tárepleri de bar edi. Onıń Nacistler menen baylanıslı bolǵan ótken zamanı ele umıtılmaǵan edi.

1968-jılda shep qanat iskeri [[Beata Klarsfeld]] Batıs Berlindegi XDA qurıltayı waqtında federal kanslerge áshkara shappat túsirdi hám onı nacist dep atadı. Kiesinger betlerin uslap, derlik jılap, indemey sahnanı tárk etti hám ólimine shekem bul hádiysege anıqlama bermedi (Beate Klarsfeld bir jıllıq tutqınǵa alıw jazasına húkim etildi hám bul jaza 4 aylıq shártli tutqınǵa alıw jazasına almastırıldı).
[[Fayl:Kurt-Georg-Kiesinger1969.jpg|solğa|nobaý|Kurt Georg Kiesinger (ortada) 1969-jılǵı saylaw kampaniyası waqtında mitingde sóylep atır.]]
Ótken jıllar dawamında tuwrı jolǵa qoyılǵan huqıqıy, ekonomikalıq hám sociallıq sistemalar óndiristiń ósiwi hám adamlardıń turmıs dárejesin támiynleniwine sebep boldı. Ekonomika ministrleri [[Karl Shiller]] (GSDP) hám finans ministrleri [[Frans Jozef Strauss]] (XSA) finanslıq qıyınshılıqlardı tezrek sheshti. Valyuta rezervleri ósti. Kóplegen mámleketlikler dollardan uzaqlasıp, óz valyutaların [[Germaniya]] markasına baylanıstırıwdı basladı. Onı Batıs Evropa mámleketleriniń keleshektegi integraciyalasqan pul sistemasınıń tiykarı retinde kóre basladı. Sanaat aldınǵı jıllardaǵı sıyaqlı jedel rawajlanbadı, biraq ishki derekler hám shet elden investiciyalar turaqlı hám biyqarar túrde kirip barar edi. Jumıssızlıq dárejesi tómenliginshe qaldı. Jumısın joǵaltqanlar ushın jeńillikler jetkilikli dárejede joqarı bolıp, olarǵa biymálel jańa jumıs izlew imkaniyatın berdi. [[Yugoslaviya]], [[Túrkiya]] hám [[Afrika]]&lt;nowiki/&gt;nıń bir qatar mámleketlerinen aymaqqa keliwshi „miyman jumısshılar“ aǵımı kóbeydi. Olar, ádette, nemisler islewdi qálemegen orınlarda isletilingen. Jáne, olar jergilikli jumısshılarǵa qaraǵanda kemrek is haqı alar edi. Soǵan qaramay, sırt ellikler bunnan qanıǵar edi. Olar óz watanındaǵıdan kóre kóbirek pul tabıwdı hám eki-úsh jıl islegennen keyin watanlarına eski biraq ózleriniki bolǵan mashinalarda qaytar edi. Kópshilik ulıwma ketiwdi qálemedi hám tájriybesiz, abıraysız jumıslardı qılıwdan uyalmastan uzaq waqıt dawamında óz ornın tabıwǵa háreket etti. Germaniyada turaq-jay mashqalası talay aldın sheshilgen edi. Intellektuallıq miynet penen shuǵıllanatuǵın adamlardıń dáramatları olarǵa keń kvartiralarda yamasa kottejlerde jasawǵa múmkinshilik berer edi. Jumısshılar júdá qolay social (arzan bahada satılǵan) kvartiralardı satıp aldı hám kópshilik óz úylerin (háwli) satıp aldı. Kiesinger húkimetiniń sırtqı siyasatında birpara jańa kórinisler júzege keldi, biraq kansler sebepli emes, bálki húkimetke vice-kansler hám sırtqı isler ministri sıpatında kirip kelgen social-demokratlar lideri [[Willy Brandt|Willi Brandt]] ideyalar sebepli. W.Brandt tásirinde [[Bonn]] Evropa jumıslarına, Evropa ekonomikalıq jámiyetshiligin bekkemlewge itibar qarata basladı. „Shıǵıs siyasatı“ nda da jańalıq júz berdi. W.Brandt Bundestagta, birinshi náwbette Sovet Awqamı menen munasábetlerdi jaqsılawdı, ekinshi náwbette bolsa awqamlaslar menen munasábetlerdi normallastırıwdı járiyaladı. Biraq „Shıǵıs siyasatı“nda anıq qádem taslanbadı. Buǵan 1968-jıl avgust ayında Sovet áskerleriniń [[Chexoslovakiya]]&lt;nowiki/&gt;ǵa bastırıp kiriwi tosqınlıq etti. CDU/CSU reakciyası keskin unamsız bolıp, social-demokratlar bul shabıwıldı qaraladı, biraq málim bir saldamlılıqtı da kórsetti. W.Brand hám onıń kásiplesleri „Shıǵıs siyasatı“n GFR ushın júdá zárúrli dep esaplar edi hám onı shiǵıp bolmaytuǵın kóshege kirip qalıwın qálemedi. Sawda hám sanaat sheńberleri de sovet sherikleri menen baylanısların toqtatpadı. 1960-jıllardıń aqırına kelip Batıs Germaniya Sovet Awqamı hám kapitalıstik mámleketler ortasındaǵı sawdada birinshi orınǵa shıǵıp aldı.
[[Fayl:D-Tü-Kurt-Georg-Kiesinger-Grab.jpg|oñğa|nobaý|Kurt Georg Kiesingerdiń Tübingendegi qábri]]
Náwbettegi parlament saylawları jaqınlasıp qalǵan edi. Xristian demokratlar „Kiesinger menen 70-jıllarda isenim menen“ kampaniya dástúrin baspadan shıǵardı. Kansler, eger CDU/CSU Bundestagta tolıq kóp dawısqa iye bolmasa, „úlken koaliciya“nı dawam ettiriw niyeti haqqında ayttı. Social-demokratlar koaliciya haqqında únsizlik saqladı hám xalıqaralıq keskinliktegi páseyiw siyasatın kúsheytiwge wáde berip, isker kompaniya alıp bardı. Dawıs beriw nátiyjeleri tómendegishe boldı: CDU/CSU 46,1 %, SDP bolsa — azmaz kemlew dawıs aldı. Erkin Demokratiyalıq partiya 5 payızlı tosıqtan zorǵa ótti. [[Willy Brandt|Willi Brandt]] hám erkin demokratlar jetekshisi Walter Sheel saylawlardan keyin birgelikte Bundestagta kópshilik orındı qolǵa kirgizgen óz partiyaları kansler W.Brandt basshılıǵında húkimet dúziw niyetinde ekenliklerin járiyaladı. „Úlken koaliciya“ dáwiri tamamlandı. 20 jıl dawamında húkimette bolǵan xristian demokratlar oppoziciyaǵa ótken edi, húkimet SPD hám FDP koaliciyası qolına ótti.

Kiesinger 1971-jıl oktabrge shekem XDA baslıǵı hám 1980-jılǵa shekem Bundestag deputatı bolıp qaldı.

=== Ólimi ===
Ol 1988-jılda dúnyadan ótti.

== Sıylıqları ==

=== Germaniya sıylıqları ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Mámleket&lt;/span&gt;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sáne&lt;/span&gt;
! colspan=&quot;2&quot; width=&quot;55%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sıylıq&lt;/span&gt;
! width=&quot;5%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Belgilengenler&lt;/span&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | Germaniya
|1960 jıl
| width=&quot;15%&quot; |Úlken xoch kavaleri 1-dárejeli arnawlı dóretpede
| rowspan=&quot;2&quot; |Germaniya Federativ Respublikası aldındaǵı xızmetleri ushın  ordeni
|
|-
|1956—1960-jıllar
|Úlken xoch kavaleri Juldızlı hám lentalı
|
|-
|[[Fayl:Flag of Baden-Württemberg.svg|25x25 nükte]] [[Baden-Vyurtemberg]]
|1975-jıl
| colspan=&quot;2&quot; |Baden-Vyurtemberg aldındaǵı xızmetleri ushın ordeni kavaleri
|
|}

=== Shet mámleketlerdiń sıylıqları  ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Mámleket&lt;/span&gt;
! width=&quot;20%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sáne&lt;/span&gt;
! colspan=&quot;2&quot; width=&quot;55%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Sıylıq&lt;/span&gt;
! width=&quot;5%&quot; |&lt;span style=&quot;color:#696969;&quot;&gt;Belgilengenler&lt;/span&gt;
|-
| Italiya
|1957-jıl 18-noyabr
| colspan=&quot;2&quot; |Italiya Respublikasınıń „Ullı xizmetleri ushın“ ordeni kavaleri
|
|-
| Ispaniya
|1964-jıl
| colspan=&quot;2&quot; |Katolik Izabella ordeni kavaleri
|
|-
| Islandiya
|1968-jıl
| colspan=&quot;2&quot; |Islandiya lashını ordeni kavaleri
|
|-
| Ispaniya
|1968-jıl 28-oktyabr
| colspan=&quot;2&quot; |Ullı Karlos III ordeni kavaleri
|
|}

== Gallereya ==
{| class=&quot;graytable&quot; style=&quot;text-align:center caption=&quot;
|+
| width=&quot;25%&quot; |[[Fayl:President Johnson (USA) had besprekingen met Kiesinger te Bonn, v.l.n.r. Johnson, Bestanddeelnr 920-2594.jpg|227x227 nükte]]
| width=&quot;25%&quot; |[[Fayl:Nixon kiesinger berlin.jpg|222x222 nükte]]
| width=&quot;25%&quot; |[[Fayl:Rittner Kurt Georg Kiesinger 1976.jpg|150x150 nükte]]
|-
|Kiesinger, Lyndon Johnson, Dean Rusk 
hám [[Willy Brandt]], 1967-jılda.
|Kansler Kurt Kiesinger hám AQSh 
Prezidenti Richard Nixon, Batıs Germaniya, 1964-jıl.
|Kurt Georg Kiesinger portreti (1976),
Berlin kansler gallereyası
|-
|}

== Derekler ==
{{Reflist}}
{{Germaniya kanclerleri}}</text>
      <sha1>lr83g3yp5uv6moxv13bkajco9a097be</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Header navbar community</title>
    <ns>10</ns>
    <id>9463</id>
    <revision>
      <id>98955</id>
      <parentid>61446</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:38:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="947" sha1="eczh7vutgeekkwiv2m3037aaainqe0o" xml:space="preserve">&lt;div class=&quot;center&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;border: 1px solid blue; margin: 8px 10%; background-color: #eeeeee&quot;&gt;
{{Mbox|
| class = &lt;includeonly&gt;noprint&lt;/includeonly&gt;
| image = none
| textstyle   = text-align:center; margin:1em 0em;
| text  = '''[[Wikipedia:Jámiyet portalı|Jámiyet portalı]]'''
{{flatlist|
* [[Wikipedia:Basqarıw paneli|Basqarıw paneli]]
* [[Wikipedia:Bólim katalogı|Bólimler]] 
* [[Wikipedia:Xızmet|Xızmet]]
** [[Wikipedia:Tapsırma orayı|Tapsırma]]
* [[Wikipedia:Wikipedia chat|Chat]]
* [[Wikipedia:Ushrasıwlar|Ushrasıwlar]]
}}
{{flatlist|
* [[Wikipedia:Qaǵıyda &amp; Qollanbalar|Qaǵıyda hám Qollanbalar]] 
}}
}}
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;noinclude&gt;
{{documentation|content=

==Bul úlgi haqqında==
Bul {{tlx|Header navbar community}} Qaraqalpaqsha Wikipedia Jámiyeti portalı ushın navigaciya paneli bolıp esaplanadı.

[[Category:Wikipedia járdemshi úlgiler]]
[[Category:Wikipedia ishki navigaciyalıq úlgiler]]
}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>eczh7vutgeekkwiv2m3037aaainqe0o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Succ5sS</title>
    <ns>2</ns>
    <id>9486</id>
    <revision>
      <id>98995</id>
      <parentid>55974</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98995</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="500" sha1="mcn6g1byyfwsqjhi7ts8f7f4cnvj0rg" xml:space="preserve"> &lt;span style=&quot;font-family:Old English Text MT;color:purple;&quot;&gt;&lt;big&gt;Tolıq atım:&lt;span style=&quot;color:#0000ff;text-align:center; background-color:#b3fff0;&quot;&gt;Sayora Muratbaeva&lt;/big&gt;&lt;/span&gt;&lt;/font&gt;
 
 &lt;span style=&quot;position: absolute top; right:0; bottom:0 display:block; font-size:6vw;font-family:Old English Text MT;color:#1510a3;&quot;&gt;&lt;big&gt;QMU&lt;span style=&quot;color:#750002;text-align:center;&quot;&gt; studenti &lt;/big&gt;&lt;/span&gt;
 {{#babel:kaa|uz-5|en-5|kk-2|ru-2}}


{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
 {{Userbox/Kalendar/waqıt}}</text>
      <sha1>mcn6g1byyfwsqjhi7ts8f7f4cnvj0rg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Ilmira Reymbaeva</title>
    <ns>2</ns>
    <id>10767</id>
    <revision>
      <id>99016</id>
      <parentid>58912</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99016</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="353" sha1="4zhn8knblw20abqg8jqxiule5iv4xh1" xml:space="preserve">Salem.Meniñ xu'rmetli paydalaniwshim. Men Qaraqalpaq Mãmleketlik Universitetiniñ  shet tilleri hãm ãdebiyati fakultettiniñ studentimen.
{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}} 
{{#babel:kaa|uz-5|kk-3|en-3|ru-1}}[[File:Madiyarov..karakalpak.jpg|thumb|karakalpak|alt=karakalpak.jpg]]
{{Eń iri wikipedialar}}
{{KaaWikiProgressBar}}</text>
      <sha1>4zhn8knblw20abqg8jqxiule5iv4xh1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Telegram</title>
    <ns>4</ns>
    <id>11390</id>
    <revision>
      <id>98970</id>
      <parentid>69023</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:47:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98970</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1872" sha1="lsyrj9ocg7n2ct76vhav49a80p0nbfq" xml:space="preserve">{{Sociallıq menyu}}
{{Qısqartpa|[[WP:TELEGRAM]]}}
[[Fayl:Wikipedia-Telegram.png|right|200px]]

'''[[Telegram]]''' [[Wikipedia:Wikipediashılar|wikipediashılar]] ushın qosımsha sáwbet maydanı.
== Telegram kanalı ==

Telegram kanalında [[Qaraqalpaqsha Wikipedia]]ǵa tiyisli eń aktual jańalıqlar, túrli tańlawlar, bellesiwler (mısalı, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Turkic_Wikimedia_Conference_2023/Participants Turkic Wikimedia Conference 2023]) járiyalanadı hám sonday-aq, bul kanal wikipedia ıshqıpazları, tiykarınan, kem ushraytuǵın maqalalardı almaslaw ushın mólsherlengen.
{| class=&quot; wikitable&quot;
|+&lt;div class=&quot;center&quot;&gt;'''Telegram kanalǵa úsh túrli usılda qosıla alasız:'''&lt;/div&gt;
|-
! Silteme arqalı (tómendegi túymeni basıwıńız kerek)!! Telefonıńızdan QR kodtı skanerlew arqalı!! Telegramda izlew arqalı
|-
|&lt;div class=&quot;center&quot;&gt;{{Clickable button 2|Telegram kanalǵa qosılıw|url=https://t.me/qaraqalpaqsha_wikipedia||class=mw-ui-progressive}}||&lt;/div&gt;
[[Fayl:Qaraqalpaqsha Wikipedia kanalı.jpg|thumb|center|Bul jerde kórsetilgen QR kodtı skanerlew arqalı Telegram kanalına jazılıwıńız múmkin, bul tek Telegram Desktop qollanbaytuǵın, mobil versiyasınan paydalanatuǵınlar ushın]]
|| 
[[Fayl:|thumb|Telegramnıń ishki izlew sisteması arqalı Qaraqalpaqsha Wikipedia kanalın tabıń hám oǵan qosılıń]]
|}

* Qaraqalpaqsha Wikipediashılardıń Telegram platformasında óz-ara pikir almasıw ushın arnalǵan rásmiy toparı: '''https://t.me/kaa_wiki'''

== Userbox ==
Wikipediashılardıń telegram toparına basqa paydalanıwshılardı shaqırıw ushın [[Arnawlı:Jeke betim|jeke paydalanıwshı betińizge]] usı [[Wikipedia:Userboxlar|userbox]] úlgisin qoya alasız:
{{usbktop}}
{{usbk|Úlgi:Userbox/Telegram paydalanıwshısı}}
{{userboxbottom}}

[[Kategoriya:Wikipedia administraciyası]]</text>
      <sha1>lsyrj9ocg7n2ct76vhav49a80p0nbfq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Qarapapaqlar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12194</id>
    <revision>
      <id>98982</id>
      <parentid>98764</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:50:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98982</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8247" sha1="971jfcsg9k9gps7dvnzwzef3b2i2q35" xml:space="preserve">{{Etnikalıq topar maǵqutısı
|atı      = Qarapapaxlar&lt;br /&gt;''Qarapapaqlar,  Tərəkəmələr''
|súwret      = [[Fayl:Azeri tribe Terekeme.jpg|250px]]&lt;br /&gt;[[Fayl:Terekeme gathering samani.jpg|250px]]
|súwret túsindirmesi      = [[Rossiya imperiyası]] dáwirindegi ashılıwlardaǵı qarapapaxlar
|sanı       = 
|aymaq      = 
|aymaq1     = {{AZE}}
|sanı1      = 400 000
|túsindirmeler1     = 
|aymaq2     = {{GEO}}
|sanı2      = 300.000
|túsindirmeler2     = 
|aymaq3     = {{TUR}}
|sanı3      = 200.000
|túsindirmeler3     = 
|aymaq4     = {{DAG}}
|sanı4      = 130.000
|túsindirmeler4     = 
|aymaq5     = {{IRI}}
|sanı5      = 54.600
|túsindirmeler5     =
|tilleri    = Negizgi qarapapax tili, házirde tiykarınan [[Ázerbayjan tili|ázerbayjansha]] &lt;small&gt;(Batıs dialekt)&lt;/small&gt;, [[Túrk tili|túrk tili]], [[Parsı tili|parsı]] hám [[Rus tili|rus tilleri]]
|dini       = [[İslam dini|Islam]] (Sunna hám Shia) hám Ali-Illahizm
|etnikalıq toparları   = [[Ázerbayjanlılar]], [[túrkler]] hám basqa [[túrkiy xalıqlar]]
|derekler  = 
}}
[[Fayl:Gürcistan Azerileri Ve Oranları.png|thumb|260x260px|Gruziya Qarapapaxları hám olardıń koefficienti]]
[[Fayl:Group of Karapapakh Hamidiyeh Cavalry.jpg|thumb|Hamidiye awqamınan Qarapapax toparı]]
'''Qarapapaxlar''' yamasa '''Terekeme&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Ercilâsun |first=Ahmet Bican |title=Kars ili ağızları: ses bilgisi |year=1983 |pages=44 |language=tr}}&lt;/ref&gt;''' ({{lang-az|Qarapapaqlar, Tərəkəmələr}}; {{lang-tr|Karapapaklar, Terekemeler}}) — túrkiy xalıq bolıp, tiykarı [[Ázerbayjan tili|Ázerbayjan]] hám [[Túrk tili|Túrk tilleri]] menen bekkem baylanıslı batıs oguz tili esaplanǵan qarapapax tilinde sóylesken. Házirgi kúnde qarapapax tilin tiykarınan [[Ázerbayjan tili|ázerbayjan]] hám [[Túrk tili|túrk tilleri]] sıǵıp shıǵarǵan.

Orta ásirlerde basqa túrkiy tilde sóylesiwshiler hám mangol kóshpelileri menen birgelikte Batıs Aziyaǵa kóship ótkennen keyin, qarapapaqlar Gruziyanıń shıǵıs bólegindegi [[Deped dáryası]] boyında (házirgi [[Gruziya]]-[[Armeniya]] shegarası boylap) jaylasadı. 1828-jılda [[Iran]] menen [[Rossiya]] ortasında Túrkmenchay shártnaması dúzilgennen keyin olar Qajar Iranına, Osmanlılar imperiyasına kóship ótken. [[Rossiya imperiyası siyasiy agenti rezidenciyasınıń burınǵı imaratı|Rossiya imperiyası]] quramında qalǵan qarapapaqlar patsha xalqı sanında bólek topar retinde kórilgen. Sovet Awqamı bar bolǵan dáwirde qarapapaqlar [[Ázerbayjan|ázerbayjanlar]] tárepinen materiallıq hám til tárepinen assimilyaciya etilgen hám olar 1959 hám 1970-jıllardaǵı sovet diziminde “Ázerbayjanlılar” dep esaplanǵan. 1944-jılda Sovet Awqamındaǵı qarapapaqlar ''ǵalabalıq túrde'' Sovet Orta Aziyasına súrgin etilgen.

Qarapapaxlar dástúrge kóre, sunniyler, shialar hám Ali-illohizm tárepdarları bolǵan. Sovet Awqamı etnografiyasına tiyisli sońǵı batıs etnografiyalıq dóretpelerge kóre, 1980-jıllarda qarapapaqlardıń kópshiligi [[Túrkiya]], [[Iran]], [[Sovet Orta Aziyası]] (birinshi náwbette, [[Ózbekstan SSR]]) hám [[Kavkaz]] sovet respublikalarında (birinshi náwbette, [[Gruziya SSR]] hám [[Armeniya SSR]]) jasaǵan.

== Atalıwı ==
Qarapapax oguz túrkiylerinde “qara qalpaq” dep awdarma etiledi{{sfn|Bournoutian|1992|page=50}}. Qarapapaxlar geyde Terekeme&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Andrews |first1=Peter |title=Ethnic Groups in the Republic of Turkey |year=2002 |isbn=978-3895003257 |pages=75–77}}&lt;/ref&gt; yamasa Tarakama ({{lang-ar|تراكمة|Tarākameh}}, [[túrkmenler]] ushın kóplik túri - dástúriy túrde hárqanday túrkiy kóshpeli xalıq ushın isletiletuǵın termin) dep ataladı.

== Tili ==
Qarapapaxlar dáslep ózleriniń batıs oguz tilinde sóylesken, bul til batıs oguz bólimine kiredi hám [[Ázerbayjan tili|ázerbayjan]] hám [[Túrk tili|túrk tilleri]] menen bekkem baylanıslı{{sfn|Barthold|Wixman|1978|page=627}}{{efn|The second edition of the ''[[Encyclopaedia of Islam]]'' mentions that it is close to both &quot;Āzerī and the Turkish of Turkey&quot;.{{sfn|Barthold|Wixman|1978|page=627}} The historian [[George Bournoutian]] only mentions that it is &quot;close to present-day Azeri-''Türki''&quot;.{{sfn|Bournoutian|2017|page=331 (note 28)}}}}. Sovet Awqamınıń Gruziya SSRda bul til kóbinese [[ázerbayjan tili]] menen aralasıp ketken{{sfn|Barthold|Wixman|1978|page=627}}. Sovet Awqamındaǵı assimilyaciya procesi menen uqsaslıqlarǵa iye bolǵan [[Túrkiya|Túrkiyada]] qarapapaqlar endi ózleriniń túrkiy tillerinde sóylespey, pútkilley túrk tiline ótken{{sfn|Barthold|Wixman|1978|page=627}}{{efn|The full switch to Turkish by the Karapapakhs in Turkey was already reported by the second edition of the ''Encyclopaedia of Islam''.{{sfn|Barthold|Wixman|1978|page=627}}}}. Brent Brendemoen ''Túrk-Iran baylanıs aymaqlarında: tariyxıy hám lingvistikalıq ózgeshelikler'' shıǵarmasında Qarapapaqlardıń (basqalar qatarında, Terekeme de) házirgi zamanda [[Túrkiya|Túrkiyanıń]] shıǵısınan kóshiwi, Sivastaǵı Kangalǵa shekem bolǵan shet aymaqlarǵa [[Parsı tili|parsı]] dawıslı [[Arab tili|arabshadan]] ózlestirilgen sózlerdi alıp keliwine sebep bolǵan{{sfn|Brendemoen|2006|page=231 (note 6)}}.

== Dástúriy ekonomikası ==
Qarapapaxlar dástúriy túrde qoy baǵıw hám ayırımları dıyxanshılıq penen de shuǵıllanǵan{{sfn|Barthold|Wixman|1978|page=627}}.

== Derekler ==
{{derekler}}

== Kitap derekleri ==
* {{cite book |last1=Akiner |first1=Shirin |author-link=Shirin Akiner|title=Islamic Peoples Of The Soviet Union |date=1983 |publisher=Kegan Paul International}}
* {{EI2|last1=Barthold|first1=W.|author-link1=Vasily Bartold|last2=Wixman|first2=R.|title=Ḳarapapak̲h̲|volume=4|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/karapapakh-SIM_3922?s.num=4&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&amp;s.q=azeri}}
* {{cite book |last1=Bennigsen |first1=Alexandre |author-link1=Alexandre Bennigsen|last2=Wimbush |first2=S. Enders |title=Muslims of the Soviet Empire: A Guide |date=1986 |publisher=C Hurst &amp; Co Publishers Ltd}}
* {{cite book |last1=Bournoutian |first1=George |author1-link=George Bournoutian |title=From the Kur to the Aras: A Military History of Russia's Move into the South Caucasus and the First Russo-Iranian War, 1801-1813 |date=2021 |publisher=Brill}}
* {{cite book |last1=Bournoutian |first1=George |title=The Khanate of Erevan Under Qajar Rule, 1795-1828 |date=1992 |publisher=Mazda Publishers}}
* {{cite journal |last1=Bournoutian |first1=George |title=The Population of the South Caucasus according to the 1897 General Census of the Russian Empire |journal=Iran and the Caucasus |date=2017 |volume=21 |issue=3 |pages=324–340 |doi=10.1163/1573384X-20170307}}
* {{cite book |last1=Brendemoen |first1=Brent |editor1-last=Johanson |editor1-first=Lars |editor-link1=Lars Johanson|editor2-last=Bulut |editor2-first=Christiane |title=Turkic-Iranian Contact Areas: Historical and Linguistic Aspects |date=2006 |publisher=Harrassowitz Verlag}}
* {{EI2|last=Minorsky|first=V.|authorlink=Vladimir Minorsky|title=Suldūz|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/*-SIM_7169|volume=9}}
* {{cite book |editor1-last=Olson |editor1-first=James Stuart |editor2-last=Pappas |editor2-first=Lee Brigance |editor3-last=Pappas |editor3-first=Nicholas Charles |title=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires |date=1994 |publisher=Greenwoon Press}}
* {{cite journal |last1=Rabi |first1=Uzi |author-link1=Uzi Rabi|last2=Ter-Oganov |first2=Nugzar |title=The Military of Qajar Iran: The Features of an Irregular Army from the Eighteenth to the Early Twentieth Century |journal=Iranian Studies |date=2012 |volume=45 |issue=3 |pages=333–354 |doi=10.1080/00210862.2011.637776|s2cid=159730844 }}
* {{cite book |last1=Tsutsiev |first1=Arthur |title=Atlas of the Ethno-Political History of the Caucasus |date=2014 |publisher=Yale University Press |location=New Haven}}
* {{cite book |last1=Wixman |first1=Ronald |title=Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook |date=1984 |publisher=M.E. Sharpe}}

== Esletpeler ==
{{notelist}}</text>
      <sha1>971jfcsg9k9gps7dvnzwzef3b2i2q35</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Joao Grimaldo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12659</id>
    <revision>
      <id>98947</id>
      <parentid>96757</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T02:33:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>163</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Grimaldo1022.jpg|Grimaldo1022.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] because: No permission since 21 December 2024.</comment>
      <origin>98947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" sha1="cmnf84mhnk7ga9dxoa15qz2um5hgqjn" xml:space="preserve">{{Shaxs infoqutısı}}
'''Joao Alberto Grimaldo Ubidia''' ([[İspan tili|İspansha]]: ''Joao Alberto Grimaldo Ubidia''; 20-fevral 2003)  [[aldınǵı]] poziciyada oynaytuǵın [[Peru]]dıń futbolshısı.

[[Kategoriya:Futbolshılar]]


{{shala}}

==Derekler==
{{derekler}}</text>
      <sha1>cmnf84mhnk7ga9dxoa15qz2um5hgqjn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Malika Aynazarova</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13012</id>
    <revision>
      <id>99024</id>
      <parentid>67836</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:58:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99024</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="149p4y66zo9bs0jkmk3l50wxthlz2ql" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}{{Userbox/Kalendar/waqıt}}

{{#babel:kaa|uz-4|kk-3|en-4|ru-1}}</text>
      <sha1>149p4y66zo9bs0jkmk3l50wxthlz2ql</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Minura Orazbaevna</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13017</id>
    <revision>
      <id>99025</id>
      <parentid>67842</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:58:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99025</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="1yzte7wl849mgjglv5xx2sc5zu7ilqg" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-4|kk-5|en-1|ru-1}}</text>
      <sha1>1yzte7wl849mgjglv5xx2sc5zu7ilqg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Harliiin</title>
    <ns>3</ns>
    <id>13023</id>
    <revision>
      <id>98996</id>
      <parentid>67853</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98996</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="0jx598nmeadwv2ot7pyqf8elbroj0wg" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-5|kk-3|en-5|ru-1}}</text>
      <sha1>0jx598nmeadwv2ot7pyqf8elbroj0wg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Miss Kamilla</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13057</id>
    <revision>
      <id>99001</id>
      <parentid>67918</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99001</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="k8sey7cg3wuoh3l6n4vk9eomx460fz8" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-5|kk-3|en-4|ru-1}}</text>
      <sha1>k8sey7cg3wuoh3l6n4vk9eomx460fz8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Abdimuratova Barshinay</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13058</id>
    <revision>
      <id>99000</id>
      <parentid>67919</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99000</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="o37csqur4wg1mlvtxx4xqjn4a0jmqwl" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-3|kk-3|en-4|ru-5}}</text>
      <sha1>o37csqur4wg1mlvtxx4xqjn4a0jmqwl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Jaqsımuratova Miyassar</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13059</id>
    <revision>
      <id>99014</id>
      <parentid>67920</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99014</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="eved6k5ocpoimgb7deurwqga42msxhj" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-5|kk-3|en-3|ru-1}}</text>
      <sha1>eved6k5ocpoimgb7deurwqga42msxhj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Marataova</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13060</id>
    <revision>
      <id>99026</id>
      <parentid>67921</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:58:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99026</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="kzkgr5meyy4fg6h4kian5f0j9r0fdy0" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-4|kk-3|en-1|ru-0}}</text>
      <sha1>kzkgr5meyy4fg6h4kian5f0j9r0fdy0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Abibullaeva Tursinay</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13061</id>
    <revision>
      <id>99015</id>
      <parentid>67922</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:56:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99015</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="1uxwmbsaamwtferserxxa2pkp46ppia" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-4|kk-5|en-3|ru-1}}</text>
      <sha1>1uxwmbsaamwtferserxxa2pkp46ppia</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Nurlann Jubatkhanovv</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13106</id>
    <revision>
      <id>98993</id>
      <parentid>67970</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98993</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="aun7qoedkwp5uobbvx1bleni65wbmu0" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{User kaa}}
{{#babel:uz-5|kk-3|en-1|ru-1}}</text>
      <sha1>aun7qoedkwp5uobbvx1bleni65wbmu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Bekturdiyeva Laylo 05 09</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13109</id>
    <revision>
      <id>98992</id>
      <parentid>67980</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:53:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98992</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="aun7qoedkwp5uobbvx1bleni65wbmu0" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{User kaa}}
{{#babel:uz-5|kk-3|en-1|ru-1}}</text>
      <sha1>aun7qoedkwp5uobbvx1bleni65wbmu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Shanazarov Talgat</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13110</id>
    <revision>
      <id>99027</id>
      <parentid>67974</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:58:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>99027</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="17h06tnrj10i6e3g025y00hwfy6gfy5" xml:space="preserve">{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|uz-4|kk-4|en-1|ru-1}}</text>
      <sha1>17h06tnrj10i6e3g025y00hwfy6gfy5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Frhdkazan/Bas bet</title>
    <ns>2</ns>
    <id>13510</id>
    <revision>
      <id>98977</id>
      <parentid>69404</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:49:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98977</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1803" sha1="878sf9plg3psu5us15b9eopt6g2w2wc" xml:space="preserve">&lt;templatestyles src=&quot;Wikipedia:Main Page/styles.css&quot; /&gt;
{{Bas bet header}}
&lt;div id=&quot;mp-upper&quot;&gt;
&lt;div id=&quot;mp-left&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-tfa-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:Potd-logo.svg|30px]] [[Wikipedia:Kún súwreti|Kúnniń saylandı súwreti]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Potd|width=500}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-dyk-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:HSDagensdatum.svg|30px]] [[Wikipedia:Kalendar|Wiki-kalendar]]: [[{{CURRENTMONTHNAME}}]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Bas bet/Kalendar/{{CURRENTMONTH}}}}&lt;div style=&quot;text-align:right;font-size:90%; &quot;&gt;''[[Template:Bas bet/Kalendar/{{CURRENTMONTH}}|Ózgertiw]]''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-dyk-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:Motd-logo 02.svg|30px]] [[Wikipedia:Kúnniń multimediası|Kúnniń saylandı multimediası]]&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-dyk&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Motd|width=500}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-right&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-itn-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:HSUtvald.svg|30px]] Saylandı maqala&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-itn&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{:Bas bet/Saylandı maqala}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-otd-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;[[File:PL Wiki CzyWiesz ikona.svg|30px]] Bilesiz be?&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-otd&quot; class=&quot;mp-contains-float&quot;&gt;{{Bilesiz be?}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-lower&quot; class=&quot;MainPageBG mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-tfl-h2&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Wikipedia haqqında&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-tfp&quot;&gt;{{:Bas bet/Wikipedia haqqında}}&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div id=&quot;mp-bottom&quot; class=&quot;mp-box&quot;&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-sister&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Kategoriyalar&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-other-content&quot;&gt;{{:Bas bet/Kategoriyalar}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-other&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Qanalas joybarlar&lt;/h2&gt;
&lt;div id=&quot;mp-sister-content&quot;&gt;{{:Bas bet/Qanalas joybarlar}}&lt;/div&gt;
&lt;h2 id=&quot;mp-lang&quot; class=&quot;mp-h2&quot;&gt;Wikitiller&lt;/h2&gt;
&lt;div&gt;{{Bas bet/Túrkiy tillerdegi Wikipedialar}}&lt;/div&gt;
__MAZMUNSIZ__</text>
      <sha1>878sf9plg3psu5us15b9eopt6g2w2wc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Ziruzaa</title>
    <ns>2</ns>
    <id>15626</id>
    <revision>
      <id>98999</id>
      <parentid>75056</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98999</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1083" sha1="7s7440mequi9ckgn8xkfu0twhfpm3it" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag_of_Karakalpakstan.svg|30px]]''''' Xosh kelipsiz''''' / [[Image:Flag of Uzbekistan.svg|30px]]''''' Xush Kelibsiz''''' / [[Image:Flag of Russia.svg|30px]]''''' Dobro pojalovat''''' / [[Image:Flag of the United Kingdom.svg|30px]]''''' Welcome''''' / [[Image:Flag of Germany.svg|30px]]''''' Willkommen'''''
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of France.svg|30px]]''''' Bienvenue''''' / [[Image:Flag of Italy.svg|30px]]''''' Benvenuti''''' / [[Image:Flag of Spain.svg|30px]]''''' Bienvenidos''''' / [[Image:Flag of Portugal.svg|30px]]''''' Bem-vindo(a)''''' / [[Image:Flag of the Netherlands.svg|30px]]''''' Welkom'''''
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of Turkey.svg|30px]]''''' Hoş Geldiniz''''' / [[Image:Flag of Bulgaria.svg|30px]]''''' Dobre doshli''''' /[[Image:Flag of Greece.svg|30px]]''''' Kαλώς Ήρθατε''''' / '''''[[Image:Flag of Saudi Arabia.svg|30px]] الصفحة الرئيسية'''''


{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|kk-3|en-4|ru-3}}</text>
      <sha1>7s7440mequi9ckgn8xkfu0twhfpm3it</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Madreymova.a</title>
    <ns>2</ns>
    <id>15628</id>
    <revision>
      <id>98998</id>
      <parentid>75067</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98998</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1377" sha1="je98djffyecf2hku3y89qg9xrcwweib" xml:space="preserve">                                                                       
                                                                       
                                                                       
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag_of_Karakalpakstan.svg|30px]]''''' Xosh kelipsiz''''' / [[Image:Flag of Uzbekistan.svg|30px]]''''' Xush Kelibsiz''''' / [[Image:Flag of Russia.svg|30px]]''''' Dobro pojalovat''''' / [[Image:Flag of the United Kingdom.svg|30px]]''''' Welcome''''' / [[Image:Flag of Germany.svg|30px]]''''' Willkommen'''''
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of France.svg|30px]]''''' Bienvenue''''' / [[Image:Flag of Italy.svg|30px]]''''' Benvenuti''''' / [[Image:Flag of Spain.svg|30px]]''''' Bienvenidos''''' / [[Image:Flag of Portugal.svg|30px]]''''' Bem-vindo(a)''''' / [[Image:Flag of the Netherlands.svg|30px]]''''' Welkom'''''
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
[[Image:Flag of Turkey.svg|30px]]''''' Hoş Geldiniz''''' / [[Image:Flag of Bulgaria.svg|30px]]''''' Dobre doshli''''' /[[Image:Flag of Greece.svg|30px]]''''' Kαλώς Ήρθατε''''' / '''''[[Image:Flag of Saudi Arabia.svg|30px]] الصفحة الرئيسية'''''
&lt;/div&gt;


{{Jańa jılǵa kún qaldı}}
{{Userbox/Kalendar/waqıt}}
{{#babel:kaa|kk-3|en-4|ru-2}}</text>
      <sha1>je98djffyecf2hku3y89qg9xrcwweib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı:Srajatdin Usnatdinov</title>
    <ns>2</ns>
    <id>19911</id>
    <revision>
      <id>98997</id>
      <parentid>89835</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T11:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <origin>98997</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" sha1="2ckzaiej2q8vxd5d574nw9rfecwaueb" xml:space="preserve">{{#babel:kaa|ru-4|en-4|Karakalpakstan}}</text>
      <sha1>2ckzaiej2q8vxd5d574nw9rfecwaueb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ótesh batır</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21289</id>
    <revision>
      <id>98952</id>
      <parentid>98923</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T09:44:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Qaraqalpaq patriyotı</username>
        <id>13354</id>
      </contributor>
      <origin>98952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7021" sha1="q32b4j5xnvsg5brexeip8pg64ir9axt" xml:space="preserve">{{Wikilestiriw}}
Qaraqalpaq Batırı, '''Ótesh Dáwletnazar Ulı''',
Ruwı '''Qazayaqlı''', 1861-jılı házirgi [[Qanlıkól rayonı]]na tıyısli eski [[Dóńgelekkól]] boyi boyınsha jaǵalap [[Qabasan]] awılda gedey [[qaraqalpaq]] shopannıń shańaraǵında Tuwıladı.
Yawmıt-Túrkmenler Sol dáwirde Qońırat, Shomanay, Qanlıkól rayonlarında jasawshı xalıqtıń malların tonap, qızların urlap qaraqshılıq etetuǵın bolǵan.     Ótesh Batır bolsa Qaraqshı-Túrkmenlerge qarsı Sawashlar ornatıp barǵan.
Sóytip jaqın awıllardandan 40 qaraqalpaqlardı túrkmenlerdiń qaraqshılıǵına qarsı jıynaǵan.Elden Urlaǵan qızlardı qaytarǵan.Ótesh Batır bar waqtında Túrkmenler Óteshtiń awılına barıwdan qorıqqan

== Jaslıǵı ==

Jaslıǵınan baslap márt boladı onıń ákesi [[Góne-Úrgenish]]tegi Sharshara degen bay túrkmenniń malların baǵıp júrip kún kóretin edi.
Bir kúni 7 [[Yawmıt]]-túrkmenler kelip baydıń toba malın Tonap ketedi.Sonnan soń jas Ótesh,  tonalǵan mallardıń iyesi bay túrkmenniń aldına barıp
   -astıma at qolıma jaraq ber 
deydi, mallardı qayta alıp kelemen deydi,sonda bay túrkmen
   -olar meniń dushpanlarım edi 
sen barmayaqqoy
deydi,bıraq Ótesh sonda da barayın degennen soń Óteshke astına at qolına qural-jaraq beredi.Ótesh kóp waqıt ótpey túrkmenlerge jetip alıp 7 túrkmennen 3 túrkmendi óltiredi hám mallardı Sharsharaǵa alıp keledi.

== '''Jolbarıs penen Gúres hám Biy boliwı''' ==

Bir kúnleri Ótesh Batır 2-3 adam menen sóylesip otırsa qoradaǵı qoylardı jolbarıs paylap turıptı dep birew kelip aytadı, Bunı esitken Ótesh qasındaǵı adamlar menen barıp birge jolbatıstı óltiredi, álbette bul jerde Óteshtiń batırlıǵı bolmaǵanda eshkim jolbarıstıń qasına barmas edi.
Jolbarıstıń terisin tulıplap keb islep onı Xiywa Xanına alıp barıp beredi.Xiywa xanı Ótesh Batırdı hám odaǵı Jolbarıstıń terisinen islengen kebti kórgennen soń bıraz shoshıp ornınan turǵanın bilmey qaladı.keyin onı xan sarayında jaqsılap kútip aladı, qaytarda zer túymeli shapan jawıp, beline aq pıshaq qıstırıp '''Jańa qala eline biy''' etip tayınlaydı.
Jańa qala eli sol Ótesh Batır jasap atırǵan jer(Házirgi Qanlıkól Rayonı)

== '''Ájeli''' ==

Túrkmen qaraqshılarınan awıllardı qorǵaw  
ushın Óteshtiń átirapında 40 sol awıllatdan shıqqan adam júretin eken.
Hárdayımǵı kúnlerden birewinde Túrkmenler tárepte Ótesh Batır 40 jawınger menen awılda joq degen xabar payda boldı.Sol xabarǵa tayanıp Túrkmenler awıldı tonayjaq boldı.
Túrkmenler Tárepte bolsa qaraqalpaq awılların tonawǵa jolǵa shıǵajaq edi.
Tonawǵa baratırǵan Túrkmen-Yawmıtlar ele óz jerlerinen shıqpay turıp, ákesi menen atızda jumıs islep atırǵan 14 jaslı Ǵaytaq atlı balanı kóredi.Yawmıtlardıń basshısı Balanıń Ákesine aytadı:
    -Balańdı qasımızǵa qos, jas demeymiz oǵanda tonaǵan zatlardan payın beremiz
dedi.
Oǵan balanıń ákesi:
    -Balam ele jas, onıń ústine mıltıq atıp ta bilmeydi deydi.
Yawmıtlardıń basshısı:
     -Sawashqa qospaymız artta atlardı qorıqlawǵa qoyamızdeydi
Sóytip Ǵaytaq Yawmıtlar menen birge ketedi.Bıraq Yawmıtlar basshısı sózinde turmaydı,Atlardıń qarawılshılıǵına óziniń adamın qoyıp Ǵaytaqtı Sawashqa jiberedi.Ótesh batır awılda joq degen xabarǵa isenip kelgen yawmıtlardı awılda 40 Jawınger Jaqsılap Kútip Aldı.
Ótesh Batır awılda bolmaǵan menen onıń 40 Jawıngerı awıllardı qorǵawǵa qalǵan eken.Sawash Xanjap átirapında(házirgi kiyrik yaki qańlı jap)Ǵaytaq budan aldın mıltıqtan atıp kórmedi,Ǵaytaq qaramay mıltıq penen qaysı jaqqa tiyse sol jaqqa atıp atır, bir waqıtta tıp tınısh bolıp qaldı.Ǵaytaq atıwdı toqtap kózin ashıp qarasa, Yawmıtlardıń Ólgeni ólgen qashqanı qashıp keteken, Ǵaytaqtıń bir ózi qaldı, bir waqıtta uzaqtan bir adam 
   -Qarajan, Há Qarajan
dep kiyatırǵan edi Ǵaytaq úyilip mıltıqtı sol adamǵa qaratıp uslap turıptı,bir waqıtta sol adam Ǵaytaqtan 1-2metr uzaqlıqta turǵan edi.
Ǵaytaq qorıqqanınan qolı qaltırap mıltıqtıń tepkisin bilmey basıp qoyadı.
Oq tiydi, Ǵaytaq ornınam túrgeldi
Ol búyrin uslap turdi da hám:
  -Jas bala ekenseń, seni atqan menen jer tolmas, bıraq, Ońbassań
dedi de quladı
Bul [[Ótesh Batır]] edi.
Sonday Qudretli, Nazerli,Dawjúrek Kúshli,Adilli hám Jaqsı Batır sóytip qaytıs boldı.
Házir Ótesh Batır qoyımshılıǵı Qanlıkól rayonı Jańa qala APJ sında jaylasqan.

== Ótesh Batır Qorǵanı ==

Hazirgi waqıtta Ótesh Batır qoyımshılıǵınan uzaq emes jerde, Ótesh Batır Qorǵanı degen jer de bar, basta qorǵan qurılǵan jılları onıń atı Jańa Qala edi.Qorǵan Qońırattıń Biyi Qutlımurat Biy hám Sháribay Beklerbeginiń baslaması menen qurılǵan.Onı salıwda Ótesh Batırda bas-qas bolǵan.Usı jerden Jipek jolınıń bir tarmaǵı ótedi.Xiywadan, Tashawızdan kárwan tartıp kelgen, Sawdagerler Qorǵanǵa kelip Irkilip,shay-suw iship, hállenip jáne saparın dawam etken.
Qorǵannıń uluwma maydanı 3,5 gektar.
Oniń qublasında úlken darwaza, arqasında kishi darwaza bolǵan, Qorǵanda Háwiz,tas quyıhám baǵ bolǵan.
Eger Dushpan bastırajaq degendey ǵawasat tarxalsa, usı qaraǵan elat mal-háli, úy-dáskesi menen qorǵannıń iahine sıyatuǵın bolǵan.

== Ǵaytaq ==
Ótesh batırdı óltirgennen soń Ǵaytaq eki márte úylendi bıraq ekewindede perzentli bolmadı.Ǵaytaq birneshe márte Ótesh batırdı ziyaratlawǵada bardı, 
Ótesh Batırdan keshirim soradı, bıraq hatteki qaytıs bolǵan batırdıń ruwxıda onı keshıre almadı.Ǵaytaq Ótesh Batırdıń Qarǵısına Ushıradı.

Jas bala ekenseń, seni atqan menen jer tolmas, bıraq, Ońbassań.

bul sózlerdi Ǵaytaq ómiriniń aqırına shekem esinde saqladı.

== Túsindirme Sózlik ==

 Yawmıt-Túrkmenlerdiń bir toparı, Qaraqalpaqrıń Qońırat hám Ón tórt Ruwǵa uqsas zatı.
 Keb-Qalegen tiri zattıń Terisi
 Jawınger-Ásker
 Qarajan-Óteshtiń Úkesiniń atı

== Derekler ==
Ótesh batır sıyaqlı batırlardı Sovet húkimeti dáwirinde xalq dushpanı der edi.
&quot;Batırlar tek dástanlarda boladı&quot;
dep.Eger batırlar haqqında jazıp baslasa ol adamdı da xalq dushpanı dep atıp tastaytın bolǵan
1991-jılı Sovet awqamı tarqaldı, sol jildan keyın Ótesh batır jasaǵan jerlerdegi jası úlken Ata-apalardan Ótesh batır haqqında olar ne bilse sonı jazıp ala basladı. Bul maǵlumatlardıń hámmesi xalıqtan awız ekı jazılǵan maǵluwmatlar,
eger sovet húkimeti dáwirnde Ótesh Batır haqqında maǵluwmat jiynap baslaǵan házir bir kitapqa jeter edi.
Buǵan isenbeseńiz Qanlıkól rayonına barıp jas úlken adamlardan sorap kóriń, Ótesh Batır kim? dep
Olar sizge Kúshli,xalıqtı qorǵaǵan batır haqqında aytıp beredi.
Bul maǵluwmat M.Nızanov kitabı boyınsha jazıldı.

__INDEX__</text>
      <sha1>q32b4j5xnvsg5brexeip8pg64ir9axt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aqtawdaǵı Embraer E190 apatı</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21302</id>
    <revision>
      <id>98950</id>
      <parentid>98865</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T08:35:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ázerbayjan */</comment>
      <origin>98950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26317" sha1="qbvg6l7cu4otj8cmx8bzb7i043lhfqe" xml:space="preserve">{{Házirgi waqıttaǵı hádiyseler}}
[[File:Azerbaijan Airlines - Embraer 190AR (ERJ-190-100IGW) 4K-AZ65 Antalya Airport June 18, 2016 (cropped).jpg|thumb|Somalyottıń apattan 8 jıl aldınǵı súwreti (2016)
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Sáne
|2024-jıl 25-dekabr
|-
!Waqtı
|9:28&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.interfax.ru/world/1000527 |title=Самолет AZAL готовился к посадке в режиме direct mode после отказа системы управления |lang=ru |website=www.interfax.ru |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;
|-
!Sebebi
|Maǵlıwmatlar boyınsha, basqarıw sistemasınıń isten shıǵıwı, boljalǵan sebebi - quslar menen somalyottıń soqlıǵısıwı
|-
!Apat ornı
|[[Aqtaw]], [[Túpqaraǵan rayonı]], [[Mańǵıstaw wálayatı]], {{bayraq|Qazaqstan}} [[Qazaqstan]]
|-
!Qaytıs bolǵanlar
|39&lt;ref&gt;[https://www.golfstriminform.ru/ekonomika/произошло-крушение-самолета-embraer-190ar-в-каза/ Произошло крушение самолета Embraer 190AR в Казахстане: 28 выживших, 39 погибших]&lt;/ref&gt;
|-
!Jaraqatlanǵanlar
|29
|-
!Somalyot modeli
|Embraer E190
|-
!Aviakompaniya
|{{bayraq|Ázerbayjan}} [[Ajerbaijan Airlines]]
|-
!Saparı
|J28243
|-
!Bort nomeri
|4K-AZ65
|-
!Somalyot atı
|«Gusar»
|-
!Ushıp shıqqan punkti
|[[Geydar Aliev atıjdaǵı xalıqaralıq aeroport]], [[Baku]], {{bayraq|Ázerbayjan}} [[Ázerbayjan]]
|-
!Keliw punkti
|[[Groznıy aeroportı]], [[Groznıy]], {{bayraq|Rossiya}} [[Rossiya]]
|-
!Shıqqan jılı
|2013
|-
!Jolawshılar
|62
|-
!Ekipaj sanı
|5
|-
!Tiri qalǵanlar
|29
|-
|}
]]

'''Aqtawdaǵı Embraer E190 apatı''' — 2024-jılı 25-dekabrde azanda [[Embraer E190]] somalyotı menen bolǵan qayǵılı [[aviaapatı]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://glavny.tv/last-news/incident-news/letevshiy-v-groznyy-samolet-ruhnul-v-aeroportu-aktau/|title=Летевший из Азербайджана в Грозный самолет рухнул в аэропорту Актау|lang=ru-RU|first=Иван|last=Березин|website=Главный Региональный|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Ázerbayjan transport ministrliginiń maǵlıwmatlarına bola somalyot, [[Azerbaijan Airlines]] hawa kompaniyasına tiyisli jolawshı tasıwshı somalyotı «[[Baku]]-[[Groznıy]]&lt;nowiki/&gt;» baǵıtı boyınsha ushıp baratırǵanda, [[Aqtaw aeroportı]] janında apatqa ushıradı&lt;ref&gt;{{Cite  web |url=https://www.arnapress.kz/proisshestviya/235738-passazhirskiy-samolet-poterpel-krushenie-vblizi-aktau |title=Пассажирский самолет потерпел крушение вблизи Актау |lang=ru |website=www.arnapress.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054420-atauday-sha-apaty-aman-alandardy-aldyn-ala-tzm-shyty.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: аман қалғандардың алдын ала тізімі шықты |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

[[Baku]]-[[Groznıy]] baǵıtı boyınsha 8243 reysin atqarǵan Embraer E190 somalyotı Aqtaw aeroportına jaqın jerde [[Apat|apatqa]] ushıradı&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://orda.kz/passazhirskij-samolet-ruhnul-v-ajeroportu-aktau-396121/|title=Пассажирский самолёт рухнул в аэропорту Актау|lang=ru|website=Orda.kz|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. [[Somalyot]] [[aeroport]] ústinde eki ret aylanıp, qaladan 3 km&lt;ref name=&quot;inbusiness.kz&quot;&gt;{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktauda-apatka-ushyragan-ushakta-kazakstandyktar-da-bolgan |title=Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақта қазақстандықтар да болған |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; uzaqlıqta ushıw-qonıw jolına jaqın jerde qulap órtendi&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2024/12/25/24709976.shtml|title=Самолет, летевший из Баку в Грозный, упал в аэропорту Актау - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Bortta 67 adam (62 jolawshı hám 5 ekipaj aǵzası) bolǵan, sonıń 29ı tiri qalǵan&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000530|title=Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Somalyot ==
Apatqa ushıraǵan [[Embraer ERJ-190AR]] somalyotı (Bort nomeri 4K-AZ65)&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/468275|title=Accident Embraer ERJ-190AR 4K-AZ65, Wednesday 25 December 2024|first=Harro|last=Ranter|website=asn.flightsafety.org|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. 2013-jılı 22-iyulda somalyot [[San-Joze-dus-Kampus]] qalasındaǵı (Braziliya) [[Embraer]] zavodınan ushırılıp, Baku qalasına qaray sapar baslaǵan. Somalyot Natal, Las-Palmas hám Palma-de-Malorka aeroportları arqalı ushıp ótti&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. 24-iyulda Bakuǵa barǵanda, somalyotqa 4K-AZ65 nomeri menen «Gusar» atı berildi. Bul at Ázerbayjannıń Gusar qalasınıń húrmetine qoyılǵan. Keyinirek somalyot [[Ázerbayjan hawa jolları]] hám olardıń kásipler Buta Airways hawa kompaniyasında paydalanıldı&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. 2017-jıldıń oktyabrinde somalyottı [[Buta Airways]] kompaniyası satıp alǵan hám ol jerde 2023-jılǵa shekem xızmet etken. 2023-jıldıń oktyabrinde somalyot [[AZAR]] kompaniyasınıń quramına qayta alıp kelingen&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.planespotters.net/airframe/embraer-erj-190-4k-az65-azal-azerbaijan-airlines/38q464|title=4K-AZ65 AZAL Azerbaijan Airlines Embraer ERJ-190AR (ERJ-190-100 IGW)|lang=en|website=www.planespotters.net|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Apat aldında, 2023-jıldıń 25-dekabrinen 2024-jıldıń 19-oktyabrine shekem somalyot aviakompaniyası jaylasqan Baku aeroportında toqtap turdı&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;.

== Ekipaj hám jolawshılar ==
Somalyot ekipajı tómendegilerden ibarat edi:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bb4419a7947844263d4e2?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Крушение пассажирского самолета Баку — Грозный. Главное|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;

* Kshnyakin Igor (Kapitan)
* Kalyaninov Aleksandr
* Álieva Hokuma
* Asadov Zulfuǵar
* Raximli Aydan
Ekipaj quramında usı joqarıdaǵı 5 adam bolǵan. Aldın ala xabarlar boyınsha, apattıń kesirinen ushıwshılar qaza tapqan&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Оперштаб: Оба пилота погибли при крушении самолета AZAL в Актау |url=https://report.az/ru/proisshestviya/opershtab-oba-pilota-pogibli-pri-krushenii-samoleta-azal-v-aktau/ |access-date=2024-12-25 |website=Информационное Агентство Репорт |language=ru}}&lt;/ref&gt; Somalyot kapitanı Igor Kshnyakin 15 000 saattan aslam ushqan, onıń 11 200 saattan aslamı kapitan xızmetinde bolǵan&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. Tiri qalǵanlar arasında styuardessa Hokuka Alieva joq. Styuard Asadov Zulfuǵar menen styuardessa Raximli Aydan hár qıylı dárejedegi jaraqatlardı alǵan&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Stüardessanın qardaşı DANIŞDI: &quot;Məndən DNT analizi götürdülər&quot; |url=https://oxu.az/cemiyyet/stuardessanin-qardasi-danisdi-menden-dnt-analizi-goturduler |access-date=2024-12-25 |website=Oxu.az |language=az}}&lt;/ref&gt;.

Somalyot bortında bolǵan 67 adamnıń 15i [[Rossiya|Rossiya Federaciyasınıń]] puqaraları&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t.me/bazabazon/33931|title=Baza - Telegram|website=Telegram|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, 37si [[Ázerbayjan]] puqarası, 6awı [[Qazaqstan]] puqarası&lt;ref name=&quot;inbusiness.kz&quot; /&gt;, 3ewi [[Qırǵızstan]] puqarası ekenligi belgili boldı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t.me/azattyq/27823 |title=Azattyq - Telegram |website=Telegram |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! rowspan=&quot;1&quot; |Puqaralıq
! colspan=&quot;1&quot; |Jolawshılar
! colspan=&quot;1&quot; |Ekipaj
! colspan=&quot;1&quot; |Barlıǵı
|- valign=&quot;top&quot;
|{{bayraq|Ázerbayjan}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |37
| style=&quot;text-align:center;&quot; |5
| style=&quot;text-align:center;&quot; |42
|- valign=&quot;top&quot;
|{{bayraq|Rossiya}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |16
| style=&quot;text-align:center;&quot; |0
| style=&quot;text-align:center;&quot; |16
|- valign=&quot;top&quot;
|{{bayraq|Qazaqstan}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |6
| style=&quot;text-align:center;&quot; |0
| style=&quot;text-align:center;&quot; |6
|-
|{{bayraq|Qırǵızstan}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |3
| style=&quot;text-align:center;&quot; |0
| style=&quot;text-align:center;&quot; |3
|- valign=&quot;top&quot;
|'''Barlıǵı'''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |'''62'''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |'''5'''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |'''67'''
|}

== Barısı ==
=== Waqıya ===
UTC waqtı menen 2024-jılı 25-dekabr saat 03:55te, somalyot Baku qalasındaǵı [[Geydar Aliev atındaǵı xalıqaralıq aeroportı|Geydar Aliev atındaǵı xalıqaralıq aeroportınan]] ushıp, [[Groznıy aeroportı|Groznıy aeroportına]] qaray usha baslaǵan&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Keyin duman sebepli somalyottı Maxachkalaǵa burdı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bbb089a794729dcdcfb65?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Власти объяснили, как летевший в Чечню самолет оказался в Казахстане|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Saat 06:07 (UTC), Kaspiy teńiziniń ústinde bolǵanda&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.flightradar24.com/data/aircraft/4k-az65#3879c26d|title=Live Flight Tracker - Real-Time Flight Tracker Map|lang=en|last=Flightradar24|website=Flightradar24|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, somalyot ekipajı 7700 siganlın jiberip&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/chto-izvestno-ob-upavshem-samolete-bliz-aktau-557928/|title=Что известно об упавшем самолете близ Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, ayrıqsha jaǵday haqqında xabarladı. Onnan soń komandir Aqtaw qalasındaǵı qosımsha aerodromǵa qaray ushıwǵa sheshim qabıl etti&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Saat 09:28 (МСК) tómen biyiklikte hám aldınǵı bólegi tómen qaraǵan halatta somalyot aeroporttıń ushıw-qonıw jolınıń qasındaǵı jerge soqlıǵıstı&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Qutqarıw jumıslarına  150 qutqarıwshı menen 45 texnika xızmet kórsetti&lt;ref name=&quot;inbusiness.kz&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tourdom.ru/news/na-bortu-poterpevshego-krushenie-v-aktau-samoleta-mog-vzorvatsya-ballon-.html|title=На борту потерпевшего крушение в Актау самолета мог взорваться баллон|lang=ru|website=Tourdom.ru|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://sputnik.kz/20241225/aqtau-manyndagy-ushaq-apaty-tiri-qalgandar-sany-25-ke-zhetti-49544854.html |title=Ақтау маңындағы ұшақ апаты: тірі қалғандар саны 25-ке жетті |lang=kk |website=sputnik.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Apattıń anıq sebebi házirshe belgisiz. Tiykarǵı boljam — quslar menen soqlıǵısıp qalıw&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054424-atauday-sha-apaty-an-ortalyyna-zhzdegen-adam-keld.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: Қан орталығына жүздеген адам келді |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktaudagy-ushak-apaty-12-adam-auruhanaga-zhetkizildi |title=Ақтаудағы ұшақ апатынан кейін 12 адам ауруханаға жеткізілді |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Bul nusqanı somalyot iyesi, [[Azerbaijan Airlines]] aviakompaniyası da aytqan&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/songy-sapar-aktauda-apatka-ushyragan-ushak-zhajly-tolyk-akparat-129427/ |title=Соңғы сапар: Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақ жайлы толық ақпарат |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

=== Reakciya ===
Qazaqstan Prezidenti [[Qasım-Jomart Toqaev]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-svyazi-krusheniem-samoleta-557957/|title=Токаев выразил соболезнования в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Serbiya prezidenti [[Aleksandr Vuchish]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/official-news/serbian-president-extends-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456467|title=Serbian President extends condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Pakistan primyer-ministri [[Shaxbaz Sharif]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/pakistani-prime-minister-shahbaz-sharif-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456472|title=Pakistani Prime Minister Shahbaz Sharif expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Qırǵızstan prezidenti [[Sadır Japarov]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://report.az/en/incident/sadyr-japarov-expresses-condolences-to-ilham-aliyev-over-plane-crash-in-aktau/|title=Sadyr Japarov expresses condolences to Ilham Aliyev over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Rossiya prezidenti [[Vladimir Putin]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bce6e9a79470708c6102b?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Путин выразил соболезнования Алиеву из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Túrkiya prezidenti [[Rejep Tayyip Erdoǵan]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/turkish-president-recep-tayyip-erdogan-offers-condolences-following-azerbaijan-airlines-plane-crash-in-aktau-456482|title=Turkish President Recep Tayyip Erdogan offers condolences following Azerbaijan Airlines plane crash in Aktau|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Arqa Kipr Túrk Respublikasınıń prezidenti [[Ersin Tatar]]&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Ersin Tatar təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/ersin-tatar-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;, Iran prezidenti [[Masud Pezeshkian]]&lt;ref&gt;{{Cite web |title=İran Prezidenti təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://apa.az/xarici-siyaset/iran-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882080 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;, Tájikistan prezidenti [[Imamali Raxman]]&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Emoməli Rəhmon təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycan Prezidentinə başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/tacikistan-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-elaqedar-azerbaycan-prezidentine-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;, Israil prezidenti [[Icxak Gercog]]&lt;ref&gt;{{Cite web |title=İsrail Prezidenti: AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması xəbəri məni dərindən kədərləndirdi |url=https://apa.az/xarici-siyaset/israil-prezidenti-azal-in-teyyaresinin-qezaya-ugramasi-xeberi-meni-derinden-kederlendirdi-882114 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;,  Belarus prezidenti [[Aleksandr Lukachenko]]&lt;ref&gt;[https://president.gov.by/ru/events/soboleznovanie-prezidentu-azerbajdzana-il-hamu-alievu Соболезнование Президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву]&lt;/ref&gt;, sonday-aq [[AQSh]], [[Ullı Britaniya|Ullı Briataniya]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apa.az/xarici-siyaset/abs-ve-boyuk-britaniya-sefirlikleri-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882049|title=ABŞ və Böyük Britaniya səfirlikləri təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib|lang=az|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; hám [[Franciya]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://report.az/en/foreign-politics/french-embassy-in-azerbaijan-expresses-condolences-over-plane-crash-in-aktau/|title=French Embassy in Azerbaijan expresses condolences over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; elshilikleri, [[Gruziya]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/georgian-mfa-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456476|title=Georgian MFA expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; menen [[Rumıniya|Rumıniyanıń]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/romanian-fm-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456477|title=Romanian FM expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; Sırtqı isler ministrlikleri [[Ázerbayjan|Ázerbayjanǵa]] aviaapatqa baylanıslı kewil bildirdi.

Aviaapatqa baylanıslı [[Ázerbayjan]] prezidenti [[Ilham Aliyev|Ilham Aliev]] Rossiyaǵa saparın toqtattı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67684|title=Сообщение Пресс-службы Президента » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bd0889a79477f8a523ff5?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Алиев прервал визит в Россию из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/amp/1000549|title=Алиев прервал визит в Россию из-за крушения самолета AZAL в Актау|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin apat ornına medicina xızmetkerleri hám kerek úskeneleri menen MChS Rossiya somalyotı jiberiletuǵının málimledi&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000586|title=Путин заявил, что к месту авиакатастрофы в Актау вылетает борт МЧС РФ|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

=== Ázerbayjan ===
25-dekabrdegi waqıya nátiyjesinen kóp adamnıń qaza bolıwına baylanıslı Ázerbayjanda aza tutıw kúni járiyalandı&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Ázerbayjan futzal ligasınıń hám Ázerbayjan Kubogınıń 8-turı bir minutlıq sessizlik penen baslanatuǵın boldı&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Azərbaycanın futzal üzrə Yüksək Liqasının və kubokun oyunlarından əvvəl 1 dəqiqəlik sükut elan olunacaq |url=https://report.az/futbol-xeberleri/azrbaycanin-futzal-uzre-yuksek-liqasinin-ve-kubokun-oyunlarindan-evvel-1-deqiqelik-sukut-elan-olunacaq/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;. Aza tutıw kúnine baylanıslı Ázerbayjanda taekvando chempionatı menen birinshiliginiń ushırasıwları keyinge qaldırıldı&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Taekvondo üzrə Azərbaycan birinciliyi və çempionatının görüşləri matəm günü ilə əlaqədar təxirə salınıb |url=https://report.az/ferdi/taekvondo-uzre-olke-birinciliyi-ve-cempionatinin-gorusleri-matem-gunu-ile-elaqedar-texire-salinib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;. 26-dekabr Ázerbayjanda aza tutıw kúni dep járiyalandı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67691|title=Распоряжение Президента Азербайджанской Республики Об объявлении траура в Азербайджанской Республике с целью почтения памяти погибших в результате крушения пассажирского самолета Embraer 190 Закрытого акционерного общества «Азербайджан Хава Йоллары» при выполнении рейса Баку-Грозный (Российская Федерация) » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2024/12/25/v-azerbaydzhane-ob-yavlen-traur-v-svyazi-s-krusheniem-samoleta-v-aktau|title=В Азербайджане объявлен траур в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|website=Meduza|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676befed9a79477f54226cac?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=В Азербайджане объявили 26 декабря днем траура после крушения самолета|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7403309|title=В Азербайджане 26 декабря объявлен траур в связи с крушением самолета|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2024/12/25/aliev-ob-yavil-v-azerbaydzhane-26-dekabrya-dnem-traura/|title=Алиев объявил 26 декабря днем траура в Азербайджане|lang=ru|website=Lenta.RU|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.inform.kz/ru/26-dekabrya-v-azerbaydzhane-obyavili-traur|title=26 декабря в Азербайджане объявили траур|lang=ru|website=Казинформ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Járdem ==
Waqıya ornına kómek kórsetiw ushın 22 tez járdem brigadası menen apat medicinası jámiyetiniń altı brigadası jiberildi&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.inform.kz/news/aktaudagi-ushak-apati-tort-adamnin-denes-tabildi-f3497c/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: төрт адамның денесі табылды |lang=kk |website=kaz.inform.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.
&lt;blockquote&gt;«Wálayat xirurgiya emlewxanasında 30 xirurgiyalıq hám travmatologiyalıq orın, sonday-aq 10 reanimaciyalıq orın tayarlandı. Balalar emlewxanasında 20 orın menen 10 reanimaciyalıq orın ashıldı»
&lt;/blockquote&gt; - dep tolıqtırdı basqarma wákilleri.

Sonıń menen bir qatarda, 11 jastaǵı bala hám 16 jastaǵı jas óspirim de emlewxanaǵa jatqarıldı. Shıpakerler menen qutqarıwshılar zardap shekkenlerge kómeklesip atır&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/ballon-zharyldy-aktaudagy-ushak-apatyna-katysty-songy-derekter-129420/ |title=Баллон жарылды: Ақтаудағы ұшақ апатына қатысты соңғы деректер |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Qazaqstannıń Ortalıq qan banki aviakatastroba saldarınan zardap shekkenlerdi emlew ushın qan tapsırıw kerek ekenligin xabarladı&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Aktau sakinləri təyyarə qəzasında yaralananlara qan verirlər - FOTO |url=https://apa.az/hadise/aktau-sakinleri-teyyare-qezasinda-yaralananlara-qan-verirler-foto-882092 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;. Keyinirek, shama menen, 300 adam qan tapsırıw ushın jıynalǵan&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Aktauda yaşayan azərbaycanlı: Qanvermə aksiyasına qoşulmaq üçün 300-ə yaxın insan toplaşıb |url=https://apa.az/sosial/aktauda-yasayan-azerbaycanli-qanverme-aksiyasina-qosulmaq-ucun-300-e-yaxin-insan-toplasib-882094 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;.

== Tergew ==
Embraer E190 somalyotınıń Aqtaw wálayatında apatqa ushırawına baylanıslı [[Ázerbayjan]] Bas prokuraturası Jınayat kodeksiniń 262.3-babı (aero kóliginiń qozǵalısı menen paydalanıw qáwipsizligi bólimlerin buzıw, abaysızdan eki yamasa onnan da kóp adamnıń ólimine sebep bolıw) hám 314.3-babı (nemquraydılıq) boyınsha is qozǵadı. [[Qazaqstan]] huqıq qorǵaw organınıń Jınayat kodeksiniń 345-babı (kólik paydalanıw waqtında qáwipsizlik quralların buzıw, abaysızdan eki yamasa onnan da kóp adamnıń ólimine sebep bolıw) boyınsha jumıs baslandı&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://halyq-uni.kz/news/43012-aktaudagy-ushak-apaty-boiynsha-kylmystyk-is-kozgaldy/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты бойынша қылмыстық іс қозғалды |lang=kk |website=halyq-uni.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Al [[Rossiya|Rossiya Federaciyasınıń]] Tergew komiteti Jınayat kodeksiniń 263-babi (aero kóliginiń qozǵalısı menen paydalanıw qáwipsizligi qaǵıydaların buzın) boyınsha jınayat isi qozǵadı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bd75c9a79473659912638?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Три страны завели уголовные дела после крушения самолета в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

==Derekler==
{{Derekler|2}}

==Sırtqı siltemeler==
* [https://1news.az/news/20241225110615977-Sredi-passazhirov-rukhnuvshego-samoleta-byli-grazhdane-chetyrekh-stran-FOTO-VIDEO-OBNOVLENO Среди пассажиров рухнувшего самолета были граждане четырех стран - ФОТО - ВИДЕО - ОБНОВЛЕНО]

* [https://www.rbc.ru/story/676bb5819a7947309a0a4999 Катастрофа самолета Баку-Грозный] — RBK

[[Kategoriya:Apatlar]]
[[Kategoriya:Aviaapatlar]]</text>
      <sha1>qbvg6l7cu4otj8cmx8bzb7i043lhfqe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98951</id>
      <parentid>98950</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T08:41:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sırtqı siltemeler */</comment>
      <origin>98951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26255" sha1="0i2w1lrs92ramu5g33gph8h7mgh7jn9" xml:space="preserve">{{Házirgi waqıttaǵı hádiyseler}}
[[File:Azerbaijan Airlines - Embraer 190AR (ERJ-190-100IGW) 4K-AZ65 Antalya Airport June 18, 2016 (cropped).jpg|thumb|Somalyottıń apattan 8 jıl aldınǵı súwreti (2016)
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Sáne
|2024-jıl 25-dekabr
|-
!Waqtı
|9:28&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.interfax.ru/world/1000527 |title=Самолет AZAL готовился к посадке в режиме direct mode после отказа системы управления |lang=ru |website=www.interfax.ru |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;
|-
!Sebebi
|Maǵlıwmatlar boyınsha, basqarıw sistemasınıń isten shıǵıwı, boljalǵan sebebi - quslar menen somalyottıń soqlıǵısıwı
|-
!Apat ornı
|[[Aqtaw]], [[Túpqaraǵan rayonı]], [[Mańǵıstaw wálayatı]], {{bayraq|Qazaqstan}} [[Qazaqstan]]
|-
!Qaytıs bolǵanlar
|39&lt;ref&gt;[https://www.golfstriminform.ru/ekonomika/произошло-крушение-самолета-embraer-190ar-в-каза/ Произошло крушение самолета Embraer 190AR в Казахстане: 28 выживших, 39 погибших]&lt;/ref&gt;
|-
!Jaraqatlanǵanlar
|29
|-
!Somalyot modeli
|Embraer E190
|-
!Aviakompaniya
|{{bayraq|Ázerbayjan}} [[Ajerbaijan Airlines]]
|-
!Saparı
|J28243
|-
!Bort nomeri
|4K-AZ65
|-
!Somalyot atı
|«Gusar»
|-
!Ushıp shıqqan punkti
|[[Geydar Aliev atıjdaǵı xalıqaralıq aeroport]], [[Baku]], {{bayraq|Ázerbayjan}} [[Ázerbayjan]]
|-
!Keliw punkti
|[[Groznıy aeroportı]], [[Groznıy]], {{bayraq|Rossiya}} [[Rossiya]]
|-
!Shıqqan jılı
|2013
|-
!Jolawshılar
|62
|-
!Ekipaj sanı
|5
|-
!Tiri qalǵanlar
|29
|-
|}
]]

'''Aqtawdaǵı Embraer E190 apatı''' — 2024-jılı 25-dekabrde azanda [[Embraer E190]] somalyotı menen bolǵan qayǵılı [[aviaapatı]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://glavny.tv/last-news/incident-news/letevshiy-v-groznyy-samolet-ruhnul-v-aeroportu-aktau/|title=Летевший из Азербайджана в Грозный самолет рухнул в аэропорту Актау|lang=ru-RU|first=Иван|last=Березин|website=Главный Региональный|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Ázerbayjan transport ministrliginiń maǵlıwmatlarına bola somalyot, [[Azerbaijan Airlines]] hawa kompaniyasına tiyisli jolawshı tasıwshı somalyotı «[[Baku]]-[[Groznıy]]&lt;nowiki/&gt;» baǵıtı boyınsha ushıp baratırǵanda, [[Aqtaw aeroportı]] janında apatqa ushıradı&lt;ref&gt;{{Cite  web |url=https://www.arnapress.kz/proisshestviya/235738-passazhirskiy-samolet-poterpel-krushenie-vblizi-aktau |title=Пассажирский самолет потерпел крушение вблизи Актау |lang=ru |website=www.arnapress.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054420-atauday-sha-apaty-aman-alandardy-aldyn-ala-tzm-shyty.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: аман қалғандардың алдын ала тізімі шықты |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

[[Baku]]-[[Groznıy]] baǵıtı boyınsha 8243 reysin atqarǵan Embraer E190 somalyotı Aqtaw aeroportına jaqın jerde [[Apat|apatqa]] ushıradı&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://orda.kz/passazhirskij-samolet-ruhnul-v-ajeroportu-aktau-396121/|title=Пассажирский самолёт рухнул в аэропорту Актау|lang=ru|website=Orda.kz|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. [[Somalyot]] [[aeroport]] ústinde eki ret aylanıp, qaladan 3 km&lt;ref name=&quot;inbusiness.kz&quot;&gt;{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktauda-apatka-ushyragan-ushakta-kazakstandyktar-da-bolgan |title=Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақта қазақстандықтар да болған |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; uzaqlıqta ushıw-qonıw jolına jaqın jerde qulap órtendi&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2024/12/25/24709976.shtml|title=Самолет, летевший из Баку в Грозный, упал в аэропорту Актау - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Bortta 67 adam (62 jolawshı hám 5 ekipaj aǵzası) bolǵan, sonıń 29ı tiri qalǵan&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000530|title=Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Somalyot ==
Apatqa ushıraǵan [[Embraer ERJ-190AR]] somalyotı (Bort nomeri 4K-AZ65)&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/468275|title=Accident Embraer ERJ-190AR 4K-AZ65, Wednesday 25 December 2024|first=Harro|last=Ranter|website=asn.flightsafety.org|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. 2013-jılı 22-iyulda somalyot [[San-Joze-dus-Kampus]] qalasındaǵı (Braziliya) [[Embraer]] zavodınan ushırılıp, Baku qalasına qaray sapar baslaǵan. Somalyot Natal, Las-Palmas hám Palma-de-Malorka aeroportları arqalı ushıp ótti&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. 24-iyulda Bakuǵa barǵanda, somalyotqa 4K-AZ65 nomeri menen «Gusar» atı berildi. Bul at Ázerbayjannıń Gusar qalasınıń húrmetine qoyılǵan. Keyinirek somalyot [[Ázerbayjan hawa jolları]] hám olardıń kásipler Buta Airways hawa kompaniyasında paydalanıldı&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. 2017-jıldıń oktyabrinde somalyottı [[Buta Airways]] kompaniyası satıp alǵan hám ol jerde 2023-jılǵa shekem xızmet etken. 2023-jıldıń oktyabrinde somalyot [[AZAR]] kompaniyasınıń quramına qayta alıp kelingen&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.planespotters.net/airframe/embraer-erj-190-4k-az65-azal-azerbaijan-airlines/38q464|title=4K-AZ65 AZAL Azerbaijan Airlines Embraer ERJ-190AR (ERJ-190-100 IGW)|lang=en|website=www.planespotters.net|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Apat aldında, 2023-jıldıń 25-dekabrinen 2024-jıldıń 19-oktyabrine shekem somalyot aviakompaniyası jaylasqan Baku aeroportında toqtap turdı&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;.

== Ekipaj hám jolawshılar ==
Somalyot ekipajı tómendegilerden ibarat edi:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bb4419a7947844263d4e2?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Крушение пассажирского самолета Баку — Грозный. Главное|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;

* Kshnyakin Igor (Kapitan)
* Kalyaninov Aleksandr
* Álieva Hokuma
* Asadov Zulfuǵar
* Raximli Aydan
Ekipaj quramında usı joqarıdaǵı 5 adam bolǵan. Aldın ala xabarlar boyınsha, apattıń kesirinen ushıwshılar qaza tapqan&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Оперштаб: Оба пилота погибли при крушении самолета AZAL в Актау |url=https://report.az/ru/proisshestviya/opershtab-oba-pilota-pogibli-pri-krushenii-samoleta-azal-v-aktau/ |access-date=2024-12-25 |website=Информационное Агентство Репорт |language=ru}}&lt;/ref&gt; Somalyot kapitanı Igor Kshnyakin 15 000 saattan aslam ushqan, onıń 11 200 saattan aslamı kapitan xızmetinde bolǵan&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. Tiri qalǵanlar arasında styuardessa Hokuka Alieva joq. Styuard Asadov Zulfuǵar menen styuardessa Raximli Aydan hár qıylı dárejedegi jaraqatlardı alǵan&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Stüardessanın qardaşı DANIŞDI: &quot;Məndən DNT analizi götürdülər&quot; |url=https://oxu.az/cemiyyet/stuardessanin-qardasi-danisdi-menden-dnt-analizi-goturduler |access-date=2024-12-25 |website=Oxu.az |language=az}}&lt;/ref&gt;.

Somalyot bortında bolǵan 67 adamnıń 15i [[Rossiya|Rossiya Federaciyasınıń]] puqaraları&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t.me/bazabazon/33931|title=Baza - Telegram|website=Telegram|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, 37si [[Ázerbayjan]] puqarası, 6awı [[Qazaqstan]] puqarası&lt;ref name=&quot;inbusiness.kz&quot; /&gt;, 3ewi [[Qırǵızstan]] puqarası ekenligi belgili boldı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://t.me/azattyq/27823 |title=Azattyq - Telegram |website=Telegram |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! rowspan=&quot;1&quot; |Puqaralıq
! colspan=&quot;1&quot; |Jolawshılar
! colspan=&quot;1&quot; |Ekipaj
! colspan=&quot;1&quot; |Barlıǵı
|- valign=&quot;top&quot;
|{{bayraq|Ázerbayjan}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |37
| style=&quot;text-align:center;&quot; |5
| style=&quot;text-align:center;&quot; |42
|- valign=&quot;top&quot;
|{{bayraq|Rossiya}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |16
| style=&quot;text-align:center;&quot; |0
| style=&quot;text-align:center;&quot; |16
|- valign=&quot;top&quot;
|{{bayraq|Qazaqstan}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |6
| style=&quot;text-align:center;&quot; |0
| style=&quot;text-align:center;&quot; |6
|-
|{{bayraq|Qırǵızstan}}
| style=&quot;text-align:center;&quot; |3
| style=&quot;text-align:center;&quot; |0
| style=&quot;text-align:center;&quot; |3
|- valign=&quot;top&quot;
|'''Barlıǵı'''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |'''62'''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |'''5'''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |'''67'''
|}

== Barısı ==
=== Waqıya ===
UTC waqtı menen 2024-jılı 25-dekabr saat 03:55te, somalyot Baku qalasındaǵı [[Geydar Aliev atındaǵı xalıqaralıq aeroportı|Geydar Aliev atındaǵı xalıqaralıq aeroportınan]] ushıp, [[Groznıy aeroportı|Groznıy aeroportına]] qaray usha baslaǵan&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Keyin duman sebepli somalyottı Maxachkalaǵa burdı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bbb089a794729dcdcfb65?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Власти объяснили, как летевший в Чечню самолет оказался в Казахстане|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Saat 06:07 (UTC), Kaspiy teńiziniń ústinde bolǵanda&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.flightradar24.com/data/aircraft/4k-az65#3879c26d|title=Live Flight Tracker - Real-Time Flight Tracker Map|lang=en|last=Flightradar24|website=Flightradar24|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, somalyot ekipajı 7700 siganlın jiberip&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/chto-izvestno-ob-upavshem-samolete-bliz-aktau-557928/|title=Что известно об упавшем самолете близ Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, ayrıqsha jaǵday haqqında xabarladı. Onnan soń komandir Aqtaw qalasındaǵı qosımsha aerodromǵa qaray ushıwǵa sheshim qabıl etti&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Saat 09:28 (МСК) tómen biyiklikte hám aldınǵı bólegi tómen qaraǵan halatta somalyot aeroporttıń ushıw-qonıw jolınıń qasındaǵı jerge soqlıǵıstı&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Qutqarıw jumıslarına  150 qutqarıwshı menen 45 texnika xızmet kórsetti&lt;ref name=&quot;inbusiness.kz&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tourdom.ru/news/na-bortu-poterpevshego-krushenie-v-aktau-samoleta-mog-vzorvatsya-ballon-.html|title=На борту потерпевшего крушение в Актау самолета мог взорваться баллон|lang=ru|website=Tourdom.ru|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://sputnik.kz/20241225/aqtau-manyndagy-ushaq-apaty-tiri-qalgandar-sany-25-ke-zhetti-49544854.html |title=Ақтау маңындағы ұшақ апаты: тірі қалғандар саны 25-ке жетті |lang=kk |website=sputnik.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Apattıń anıq sebebi házirshe belgisiz. Tiykarǵı boljam — quslar menen soqlıǵısıp qalıw&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054424-atauday-sha-apaty-an-ortalyyna-zhzdegen-adam-keld.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: Қан орталығына жүздеген адам келді |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktaudagy-ushak-apaty-12-adam-auruhanaga-zhetkizildi |title=Ақтаудағы ұшақ апатынан кейін 12 адам ауруханаға жеткізілді |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Bul nusqanı somalyot iyesi, [[Azerbaijan Airlines]] aviakompaniyası da aytqan&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/songy-sapar-aktauda-apatka-ushyragan-ushak-zhajly-tolyk-akparat-129427/ |title=Соңғы сапар: Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақ жайлы толық ақпарат |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

=== Reakciya ===
Qazaqstan Prezidenti [[Qasım-Jomart Toqaev]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-svyazi-krusheniem-samoleta-557957/|title=Токаев выразил соболезнования в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Serbiya prezidenti [[Aleksandr Vuchish]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/official-news/serbian-president-extends-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456467|title=Serbian President extends condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Pakistan primyer-ministri [[Shaxbaz Sharif]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/pakistani-prime-minister-shahbaz-sharif-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456472|title=Pakistani Prime Minister Shahbaz Sharif expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Qırǵızstan prezidenti [[Sadır Japarov]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://report.az/en/incident/sadyr-japarov-expresses-condolences-to-ilham-aliyev-over-plane-crash-in-aktau/|title=Sadyr Japarov expresses condolences to Ilham Aliyev over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Rossiya prezidenti [[Vladimir Putin]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bce6e9a79470708c6102b?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Путин выразил соболезнования Алиеву из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Túrkiya prezidenti [[Rejep Tayyip Erdoǵan]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/turkish-president-recep-tayyip-erdogan-offers-condolences-following-azerbaijan-airlines-plane-crash-in-aktau-456482|title=Turkish President Recep Tayyip Erdogan offers condolences following Azerbaijan Airlines plane crash in Aktau|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;, Arqa Kipr Túrk Respublikasınıń prezidenti [[Ersin Tatar]]&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Ersin Tatar təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/ersin-tatar-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;, Iran prezidenti [[Masud Pezeshkian]]&lt;ref&gt;{{Cite web |title=İran Prezidenti təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://apa.az/xarici-siyaset/iran-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882080 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;, Tájikistan prezidenti [[Imamali Raxman]]&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Emoməli Rəhmon təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycan Prezidentinə başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/tacikistan-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-elaqedar-azerbaycan-prezidentine-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;, Israil prezidenti [[Icxak Gercog]]&lt;ref&gt;{{Cite web |title=İsrail Prezidenti: AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması xəbəri məni dərindən kədərləndirdi |url=https://apa.az/xarici-siyaset/israil-prezidenti-azal-in-teyyaresinin-qezaya-ugramasi-xeberi-meni-derinden-kederlendirdi-882114 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;,  Belarus prezidenti [[Aleksandr Lukachenko]]&lt;ref&gt;[https://president.gov.by/ru/events/soboleznovanie-prezidentu-azerbajdzana-il-hamu-alievu Соболезнование Президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву]&lt;/ref&gt;, sonday-aq [[AQSh]], [[Ullı Britaniya|Ullı Briataniya]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apa.az/xarici-siyaset/abs-ve-boyuk-britaniya-sefirlikleri-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882049|title=ABŞ və Böyük Britaniya səfirlikləri təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib|lang=az|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; hám [[Franciya]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://report.az/en/foreign-politics/french-embassy-in-azerbaijan-expresses-condolences-over-plane-crash-in-aktau/|title=French Embassy in Azerbaijan expresses condolences over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; elshilikleri, [[Gruziya]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/georgian-mfa-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456476|title=Georgian MFA expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; menen [[Rumıniya|Rumıniyanıń]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/romanian-fm-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456477|title=Romanian FM expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt; Sırtqı isler ministrlikleri [[Ázerbayjan|Ázerbayjanǵa]] aviaapatqa baylanıslı kewil bildirdi.

Aviaapatqa baylanıslı [[Ázerbayjan]] prezidenti [[Ilham Aliyev|Ilham Aliev]] Rossiyaǵa saparın toqtattı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67684|title=Сообщение Пресс-службы Президента » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bd0889a79477f8a523ff5?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Алиев прервал визит в Россию из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/amp/1000549|title=Алиев прервал визит в Россию из-за крушения самолета AZAL в Актау|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin apat ornına medicina xızmetkerleri hám kerek úskeneleri menen MChS Rossiya somalyotı jiberiletuǵının málimledi&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000586|title=Путин заявил, что к месту авиакатастрофы в Актау вылетает борт МЧС РФ|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

=== Ázerbayjan ===
25-dekabrdegi waqıya nátiyjesinen kóp adamnıń qaza bolıwına baylanıslı Ázerbayjanda aza tutıw kúni járiyalandı&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Ázerbayjan futzal ligasınıń hám Ázerbayjan Kubogınıń 8-turı bir minutlıq sessizlik penen baslanatuǵın boldı&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Azərbaycanın futzal üzrə Yüksək Liqasının və kubokun oyunlarından əvvəl 1 dəqiqəlik sükut elan olunacaq |url=https://report.az/futbol-xeberleri/azrbaycanin-futzal-uzre-yuksek-liqasinin-ve-kubokun-oyunlarindan-evvel-1-deqiqelik-sukut-elan-olunacaq/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;. Aza tutıw kúnine baylanıslı Ázerbayjanda taekvando chempionatı menen birinshiliginiń ushırasıwları keyinge qaldırıldı&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Taekvondo üzrə Azərbaycan birinciliyi və çempionatının görüşləri matəm günü ilə əlaqədar təxirə salınıb |url=https://report.az/ferdi/taekvondo-uzre-olke-birinciliyi-ve-cempionatinin-gorusleri-matem-gunu-ile-elaqedar-texire-salinib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}&lt;/ref&gt;. 26-dekabr Ázerbayjanda aza tutıw kúni dep járiyalandı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67691|title=Распоряжение Президента Азербайджанской Республики Об объявлении траура в Азербайджанской Республике с целью почтения памяти погибших в результате крушения пассажирского самолета Embraer 190 Закрытого акционерного общества «Азербайджан Хава Йоллары» при выполнении рейса Баку-Грозный (Российская Федерация) » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2024/12/25/v-azerbaydzhane-ob-yavlen-traur-v-svyazi-s-krusheniem-samoleta-v-aktau|title=В Азербайджане объявлен траур в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|website=Meduza|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676befed9a79477f54226cac?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=В Азербайджане объявили 26 декабря днем траура после крушения самолета|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7403309|title=В Азербайджане 26 декабря объявлен траур в связи с крушением самолета|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2024/12/25/aliev-ob-yavil-v-azerbaydzhane-26-dekabrya-dnem-traura/|title=Алиев объявил 26 декабря днем траура в Азербайджане|lang=ru|website=Lenta.RU|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.inform.kz/ru/26-dekabrya-v-azerbaydzhane-obyavili-traur|title=26 декабря в Азербайджане объявили траур|lang=ru|website=Казинформ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

== Járdem ==
Waqıya ornına kómek kórsetiw ushın 22 tez járdem brigadası menen apat medicinası jámiyetiniń altı brigadası jiberildi&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.inform.kz/news/aktaudagi-ushak-apati-tort-adamnin-denes-tabildi-f3497c/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: төрт адамның денесі табылды |lang=kk |website=kaz.inform.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.
&lt;blockquote&gt;«Wálayat xirurgiya emlewxanasında 30 xirurgiyalıq hám travmatologiyalıq orın, sonday-aq 10 reanimaciyalıq orın tayarlandı. Balalar emlewxanasında 20 orın menen 10 reanimaciyalıq orın ashıldı»
&lt;/blockquote&gt; - dep tolıqtırdı basqarma wákilleri.

Sonıń menen bir qatarda, 11 jastaǵı bala hám 16 jastaǵı jas óspirim de emlewxanaǵa jatqarıldı. Shıpakerler menen qutqarıwshılar zardap shekkenlerge kómeklesip atır&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/ballon-zharyldy-aktaudagy-ushak-apatyna-katysty-songy-derekter-129420/ |title=Баллон жарылды: Ақтаудағы ұшақ апатына қатысты соңғы деректер |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

Qazaqstannıń Ortalıq qan banki aviakatastroba saldarınan zardap shekkenlerdi emlew ushın qan tapsırıw kerek ekenligin xabarladı&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Aktau sakinləri təyyarə qəzasında yaralananlara qan verirlər - FOTO |url=https://apa.az/hadise/aktau-sakinleri-teyyare-qezasinda-yaralananlara-qan-verirler-foto-882092 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;. Keyinirek, shama menen, 300 adam qan tapsırıw ushın jıynalǵan&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Aktauda yaşayan azərbaycanlı: Qanvermə aksiyasına qoşulmaq üçün 300-ə yaxın insan toplaşıb |url=https://apa.az/sosial/aktauda-yasayan-azerbaycanli-qanverme-aksiyasina-qosulmaq-ucun-300-e-yaxin-insan-toplasib-882094 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}&lt;/ref&gt;.

== Tergew ==
Embraer E190 somalyotınıń Aqtaw wálayatında apatqa ushırawına baylanıslı [[Ázerbayjan]] Bas prokuraturası Jınayat kodeksiniń 262.3-babı (aero kóliginiń qozǵalısı menen paydalanıw qáwipsizligi bólimlerin buzıw, abaysızdan eki yamasa onnan da kóp adamnıń ólimine sebep bolıw) hám 314.3-babı (nemquraydılıq) boyınsha is qozǵadı. [[Qazaqstan]] huqıq qorǵaw organınıń Jınayat kodeksiniń 345-babı (kólik paydalanıw waqtında qáwipsizlik quralların buzıw, abaysızdan eki yamasa onnan da kóp adamnıń ólimine sebep bolıw) boyınsha jumıs baslandı&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://halyq-uni.kz/news/43012-aktaudagy-ushak-apaty-boiynsha-kylmystyk-is-kozgaldy/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты бойынша қылмыстық іс қозғалды |lang=kk |website=halyq-uni.kz |access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;. Al [[Rossiya|Rossiya Federaciyasınıń]] Tergew komiteti Jınayat kodeksiniń 263-babi (aero kóliginiń qozǵalısı menen paydalanıw qáwipsizligi qaǵıydaların buzın) boyınsha jınayat isi qozǵadı&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bd75c9a79473659912638?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Три страны завели уголовные дела после крушения самолета в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}&lt;/ref&gt;.

==Derekler==
{{Derekler|2}}

==Sırtqı siltemeler==
* [https://1news.az/news/20241225110615977-Sredi-passazhirov-rukhnuvshego-samoleta-byli-grazhdane-chetyrekh-stran-FOTO-VIDEO-OBNOVLENO Qulaǵan somalyottıń jolawshıları arasında tórt mámlekettiń puqaraları boldı — FOTO — VIDEO — JAŃARTÍLDÍ]

* [https://www.rbc.ru/story/676bb5819a7947309a0a4999 Baku-Groznıy somalyotı apatqa ushıradı] — RBK

[[Kategoriya:Apatlar]]
[[Kategoriya:Aviaapatlar]]</text>
      <sha1>0i2w1lrs92ramu5g33gph8h7mgh7jn9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paydalanıwshı talqılawı:Qaraqalpaq patriyotı</title>
    <ns>3</ns>
    <id>21310</id>
    <revision>
      <id>98948</id>
      <parentid>98893</parentid>
      <timestamp>2024-12-29T07:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Janabaevazizbek</username>
        <id>10433</id>
      </contributor>
      <comment>/* Redaktorlaǵanda itibarlı bolıń */ taza bólim</comment>
      <origin>98948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="708" sha1="q1sr3rbx1t4va1xlh6sf7ntrt7dicpx" xml:space="preserve">== Assalawma áleykum! ==

{{Hello|[[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 13:30, 2024 j. dekabrdiń 27 (UTC)}} [[Paydalanıwshı:Doniyor Yóldoshev|Doniyor Yóldoshev]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Doniyor Yóldoshev|talqılaw]]) 13:30, 2024 j. dekabrdiń 27 (UTC)

== Redaktorlaǵanda itibarlı bolıń ==

Qosıp atırǵan ózgertiwlerińiz dım awızeki stilde qalıp qoyıp atır hám kóp orfografiyalıq, grammatikalıq qátelerge jol qoyıp atırsız. Itibarlı bolıń. [[Paydalanıwshı:Janabaevazizbek|Janabaevazizbek]] ([[Paydalanıwshı talqılawı:Janabaevazizbek|talqılaw]]) 07:45, 2024 j. dekabrdiń 29 (UTC)</text>
      <sha1>q1sr3rbx1t4va1xlh6sf7ntrt7dicpx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Transport basqarıw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21320</id>
    <revision>
      <id>98932</id>
      <timestamp>2024-12-28T12:18:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jahongir t</username>
        <id>12504</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «[[File:Convertible Mercedes Car Driving On A Highway.jpg|thumb|upright=1.35|Kabriolet aydaw.]] [[File:Thủ tướng Malaysia trải nghiệm lái xe Vinfast Lux SA2.0 (cropped).jpg|thumb|Malayziya Premer-Ministri [[Mahathir Mohamad|Maxatxir Muxammed]] [[Vyetnam|Vetnamda]] avtomobil aydap atır]] '''Transport basqarıw''' (sonday-aq '''mashina aydaw''', [[Inglis tili|inglisshe]] Driving) - bul [[avtomobil]], [[motocikl]], júk mashinaları hám Avtobus|avtobuslar...»</comment>
      <origin>98932</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5388" sha1="tgpr6rnjxzmtor42xn6bry6uwbl6f11" xml:space="preserve">[[File:Convertible Mercedes Car Driving On A Highway.jpg|thumb|upright=1.35|Kabriolet aydaw.]]
[[File:Thủ tướng Malaysia trải nghiệm lái xe Vinfast Lux SA2.0 (cropped).jpg|thumb|Malayziya Premer-Ministri [[Mahathir Mohamad|Maxatxir Muxammed]] [[Vyetnam|Vetnamda]] avtomobil aydap atır]]
'''Transport basqarıw''' (sonday-aq '''mashina aydaw''', [[Inglis tili|inglisshe]] Driving) - bul [[avtomobil]], [[motocikl]], júk mashinaları hám [[Avtobus|avtobuslar]] sıyaqlı jerdegi kóliklerdi basqarıw hám háreketlendiriw. Jámiyetlik jollarda mashina aydaw huqıqı belgili shártler orınlanǵannan keyin beriledi, hám transport basqarıwshılar mashina aydap atırǵan jerdegi belgilengen jol hám transport nızamlarına boysınıwı talap etiledi. &quot;Mashina aydaw&quot; sóziniń etimologiyası XV ásirden baslanadı. Onıń mánisi XV ásirde tiykarınan jumıs haywanların aydawdan 1800-jıllarda avtomobillerdi aydawǵa ózgergen. Mashina aydaw kónlikpeleri de XV ásirden berli rawajlanǵan, mashina aydaw ushın fizikalıq, psixikalıq hám qáwipsizlik kónlikpeleri talap etiledi. Mashina aydaw ushın zárúr bolǵan kónlikpelerdiń bul evolyuciyası tek transport basqarıwshıǵa emes, sonday-aq avtomobildiń aydaw múmkinshiligine de baylanıslı bolǵan mashina aydaw nızamlarınıń engiziliwi menen birge ámelge asırıldı.
 
&quot;Aydawshı&quot; termini XV ásirde payda bolǵan, júk yamasa atlar sıyaqlı jumıs haywanların aydaw kásibine qatnaslı bolǵan. Keyinirek 1889-jılı elektr temir jol aydawshılarına hám 1896-jılı avtomobil aydawshılarına qollanılǵan. Dúnyadaǵı birinshi uzaq aralıqlı avtomobil sayaxatı 1888-jılı bolǵan, Berta Benc Germaniyanıń Mannxeymnen Pforcxeymge shekem Benc Patent-Motorvagenin aydap barǵan. Mashina aydaw fizikalıq hám psixikalıq kónlikpelerdi, sonday-aq jol qaǵıydaların túsiniwdi talap etedi.

Kóp mámleketlerde transport basqarıwshılar mashina aydaw huqıqın alıw ushın ámeliy hám teoriyalıq mashina aydaw sınaqlarınan ótiwi kerek. Transport basqarıw ushın zárúr bolǵan fizikalıq kónlikpelerge qollardı durıs jaylastırıw, tezlikti almastırıw, pedallardı basqarıw, ruldi aylandırıw, tormoz beriw hám qosımsha qurılmalardı paydalanıw kiredi. Psixikalıq kónlikpeler qáwip-qáterdi seziw, sheshim qabıl etiw, qáwipten qashıw manevrleri hám kóliktiń dinamikasın túsiniwdi óz ishine aladı. Dıqqattı bóletuǵın nárseler, sana halatınıń ózgeriwi hám ayırım medicinalıq jaǵdaylar aydawshınıń psixikalıq kónlikpelerine keri tásir etiwi múmkin.

Mashina aydawdaǵı qáwipsizlik máselelerine joldıń jaman jaǵdayı, kóriniwdiń tómenligi, mashina aydap baratırıp xabar jazıw, tezlikti asırıw, más halda aydaw, uyqısı qanbaǵan halda aydaw hám abaysız aydaw kiredi. Mashina aydaw, transport basqarıwshı huqıqın beriw hám kólikti dizimnen ótkeriwge baylanıslı nızamlar hár qıylı yurisdikciyalarda hár túrli boladı. Kópshilik mámleketlerde alkogol yamasa basqa náshebent zatlar tásirinde mashina aydawǵa qarsı nızamlar bar. Ayırım mámleketler jol qáwipsizligin saqlaw ushın transport basqarıwshı huqıqların jıl sayın jańalawdı yamasa ball sistemasın qollanadı.

Dúnya júzilik densawlıqtı saqlaw shólkeminiń bahalawı boyınsha hár jılı jol-transport hádiyselerinde 1,35 million adam qaytıs bolatuǵının anıqlaydı; bul 5 jastan 29 jasqa shekemgi adamlar arasındaǵı ólimniń tiykarǵı sebebi bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;WHO2018&quot;&gt;{{cite report|author=World Health Organization|title=
Global status report on road safety 2018|url=https://www.who.int/publications/i/item/9789241565684|year=2018}}&lt;/ref&gt;

== Etimologiya ==
&quot;Aydawshı&quot; sóziniń kelip shıǵıwı, XV ásirden baslap jazıp alınǵanınday, jumıs haywanların, ásirese júk tasıytuǵın atlar yamasa júk jılqıların aydaw kásibine qatnaslı. &quot;Aydaw&quot; feyili dáslep &quot;májbúrlep qozǵaltıw, fizikalıq kúsh penen iyteriw&quot; mánisin ańlatqan. Bul sóz birinshi ret 1889-jılı elektr temir jol aydawshılarına, al 1896-jılı avtomobil aydawshısına qatnaslı qollanılǵan. Dáslepki alternativ atamalar &quot;motorneer&quot;,&lt;ref&gt;[[Century Dictionary]]; (1891)&lt;/ref&gt; &quot;motor-man&quot;, &quot;motor-driver&quot; yamasa &quot;motorist&quot; bolǵan. Francuz tilinde &quot;conducteur&quot; sózi qollanıladı (onıń [[Inglis tili|inglisshe]] variantı &quot;conductor&quot; 1830-jıllardan baslap aydawshını emes, al jolawshılarǵa juwapker hám jol haqın jıynaytuǵın adamdı bildiredi), al [[nemis tili]] tásir etken aymaqlarda &quot;Fahrer&quot; sózi qabıl etilgen (XVIII ásirde dilijans aydawshılarına qollanılǵan, biraq 1900-jıllar átirapında &quot;Kraftwagenfahrer&quot; qospa sózinen qısqartılǵan), jáne de &quot;führen&quot;, &quot;lenken&quot;, &quot;steuern&quot; feyilleri - hámmesi &quot;basqarıw, jol kórsetiw, jol tabıw&quot; mánisin ańlatıp, [[Francuz tili|francuz tilindegi]] &quot;conduire&quot; sózine awdarıladı. Al qaraqalpaq tilinde '''aydaw''' feyili “aldına salıw, quwıw, ıǵızıw, aǵılıw, súriw, meńgeriw, basqarıw” degen mánisti bildiredi. Mısalı: '''Aydawshı''' atlıq sózi “meńgeriwshi, basqarıwshı, aldına salıp júriwshi. Qaraqalpa tilinde ádette transport quralların basqarıwdı, transport basqarıw(shı) yamasa mashina aydaw dep qollanıladı.&lt;ref&gt;Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi, 41-bet.&lt;/ref&gt; 

== Derekler ==</text>
      <sha1>tgpr6rnjxzmtor42xn6bry6uwbl6f11</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98933</id>
      <parentid>98932</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T12:22:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jahongir t</username>
        <id>12504</id>
      </contributor>
      <comment>/* Etimologiya */</comment>
      <origin>98933</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5410" sha1="ey4hifu8yoamhmgl4nqvpkcqli7kkgf" xml:space="preserve">[[File:Convertible Mercedes Car Driving On A Highway.jpg|thumb|upright=1.35|Kabriolet aydaw.]]
[[File:Thủ tướng Malaysia trải nghiệm lái xe Vinfast Lux SA2.0 (cropped).jpg|thumb|Malayziya Premer-Ministri [[Mahathir Mohamad|Maxatxir Muxammed]] [[Vyetnam|Vetnamda]] avtomobil aydap atır]]
'''Transport basqarıw''' (sonday-aq '''mashina aydaw''', [[Inglis tili|inglisshe]] Driving) - bul [[avtomobil]], [[motocikl]], júk mashinaları hám [[Avtobus|avtobuslar]] sıyaqlı jerdegi kóliklerdi basqarıw hám háreketlendiriw. Jámiyetlik jollarda mashina aydaw huqıqı belgili shártler orınlanǵannan keyin beriledi, hám transport basqarıwshılar mashina aydap atırǵan jerdegi belgilengen jol hám transport nızamlarına boysınıwı talap etiledi. &quot;Mashina aydaw&quot; sóziniń etimologiyası XV ásirden baslanadı. Onıń mánisi XV ásirde tiykarınan jumıs haywanların aydawdan 1800-jıllarda avtomobillerdi aydawǵa ózgergen. Mashina aydaw kónlikpeleri de XV ásirden berli rawajlanǵan, mashina aydaw ushın fizikalıq, psixikalıq hám qáwipsizlik kónlikpeleri talap etiledi. Mashina aydaw ushın zárúr bolǵan kónlikpelerdiń bul evolyuciyası tek transport basqarıwshıǵa emes, sonday-aq avtomobildiń aydaw múmkinshiligine de baylanıslı bolǵan mashina aydaw nızamlarınıń engiziliwi menen birge ámelge asırıldı.
 
&quot;Aydawshı&quot; termini XV ásirde payda bolǵan, júk yamasa atlar sıyaqlı jumıs haywanların aydaw kásibine qatnaslı bolǵan. Keyinirek 1889-jılı elektr temir jol aydawshılarına hám 1896-jılı avtomobil aydawshılarına qollanılǵan. Dúnyadaǵı birinshi uzaq aralıqlı avtomobil sayaxatı 1888-jılı bolǵan, Berta Benc Germaniyanıń Mannxeymnen Pforcxeymge shekem Benc Patent-Motorvagenin aydap barǵan. Mashina aydaw fizikalıq hám psixikalıq kónlikpelerdi, sonday-aq jol qaǵıydaların túsiniwdi talap etedi.

Kóp mámleketlerde transport basqarıwshılar mashina aydaw huqıqın alıw ushın ámeliy hám teoriyalıq mashina aydaw sınaqlarınan ótiwi kerek. Transport basqarıw ushın zárúr bolǵan fizikalıq kónlikpelerge qollardı durıs jaylastırıw, tezlikti almastırıw, pedallardı basqarıw, ruldi aylandırıw, tormoz beriw hám qosımsha qurılmalardı paydalanıw kiredi. Psixikalıq kónlikpeler qáwip-qáterdi seziw, sheshim qabıl etiw, qáwipten qashıw manevrleri hám kóliktiń dinamikasın túsiniwdi óz ishine aladı. Dıqqattı bóletuǵın nárseler, sana halatınıń ózgeriwi hám ayırım medicinalıq jaǵdaylar aydawshınıń psixikalıq kónlikpelerine keri tásir etiwi múmkin.

Mashina aydawdaǵı qáwipsizlik máselelerine joldıń jaman jaǵdayı, kóriniwdiń tómenligi, mashina aydap baratırıp xabar jazıw, tezlikti asırıw, más halda aydaw, uyqısı qanbaǵan halda aydaw hám abaysız aydaw kiredi. Mashina aydaw, transport basqarıwshı huqıqın beriw hám kólikti dizimnen ótkeriwge baylanıslı nızamlar hár qıylı yurisdikciyalarda hár túrli boladı. Kópshilik mámleketlerde alkogol yamasa basqa náshebent zatlar tásirinde mashina aydawǵa qarsı nızamlar bar. Ayırım mámleketler jol qáwipsizligin saqlaw ushın transport basqarıwshı huqıqların jıl sayın jańalawdı yamasa ball sistemasın qollanadı.

Dúnya júzilik densawlıqtı saqlaw shólkeminiń bahalawı boyınsha hár jılı jol-transport hádiyselerinde 1,35 million adam qaytıs bolatuǵının anıqlaydı; bul 5 jastan 29 jasqa shekemgi adamlar arasındaǵı ólimniń tiykarǵı sebebi bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;WHO2018&quot;&gt;{{cite report|author=World Health Organization|title=
Global status report on road safety 2018|url=https://www.who.int/publications/i/item/9789241565684|year=2018}}&lt;/ref&gt;

== Etimologiya ==
&quot;Aydawshı&quot; sóziniń kelip shıǵıwı, XV ásirden baslap jazıp alınǵanınday, jumıs haywanların, ásirese júk tasıytuǵın atlar yamasa júk jılqıların aydaw kásibine qatnaslı. &quot;Aydaw&quot; feyili dáslep &quot;májbúrlep qozǵaltıw, fizikalıq kúsh penen iyteriw&quot; mánisin ańlatqan. Bul sóz birinshi ret 1889-jılı elektr temir jol aydawshılarına, al 1896-jılı avtomobil aydawshısına qatnaslı qollanılǵan. Dáslepki alternativ atamalar &quot;motorneer&quot;,&lt;ref&gt;[[Century Dictionary]]; (1891)&lt;/ref&gt; &quot;motor-man&quot;, &quot;motor-driver&quot; yamasa &quot;motorist&quot; bolǵan. Francuz tilinde &quot;conducteur&quot; sózi qollanıladı (onıń [[Inglis tili|inglisshe]] variantı &quot;conductor&quot; 1830-jıllardan baslap aydawshını emes, al jolawshılarǵa juwapker hám jol haqın jıynaytuǵın adamdı bildiredi), al [[nemis tili]] tásir etken aymaqlarda &quot;Fahrer&quot; sózi qabıl etilgen (XVIII ásirde dilijans aydawshılarına qollanılǵan, biraq 1900-jıllar átirapında &quot;Kraftwagenfahrer&quot; qospa sózinen qısqartılǵan), jáne de &quot;führen&quot;, &quot;lenken&quot;, &quot;steuern&quot; feyilleri - hámmesi &quot;basqarıw, jol kórsetiw, jol tabıw&quot; mánisin ańlatıp, [[Francuz tili|francuz tilindegi]] &quot;conduire&quot; sózine awdarıladı. Al qaraqalpaq tilinde '''aydaw''' feyili “aldına salıw, quwıw, ıǵızıw, aǵılıw, súriw, meńgeriw, basqarıw” degen mánisti bildiredi. '''Aydawshı''' atlıq sózi bolsa “meńgeriwshi, basqarıwshı, aldına salıp júriwshi degen mánisti bildiredi. Qaraqalpaq tilinde ádette transport quralların basqarıwdı, transport basqarıw(shı) yamasa mashina aydaw dep qollanıladı.&lt;ref&gt;Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi, 41-bet.&lt;/ref&gt; 

== Derekler ==</text>
      <sha1>ey4hifu8yoamhmgl4nqvpkcqli7kkgf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tapansha</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21321</id>
    <revision>
      <id>98934</id>
      <timestamp>2024-12-28T12:53:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jahongir t</username>
        <id>12504</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «[[File:Pistol_used_by_&quot;Squeaky&quot;_Fromme.JPG|thumb|right]] '''Tapansha''' ([[Francuz tili|francuzsha]] pistolet, [[Nemis tili|nemisshe]] pistole) - bul jaqın jerge atatuǵın kishkene qol mıltıq yaǵnıy pistolet. &quot;Tapansha&quot; sózi orta ásir francuz tilindegi &quot;pistolet&quot; (shama menen 1550-jıl) sózinen kelip shıqqan, ol kishi qural yamasa pıshaq mánisin ańlatqan hám [[Inglis tili|inglis tilinde]] birinshi ret shama menen 1570-jılı, [[Evropa|Evropada]] dásl...»</comment>
      <origin>98934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="787" sha1="i1c3bwyt763syipzzeaefpr90bvsgal" xml:space="preserve">[[File:Pistol_used_by_&quot;Squeaky&quot;_Fromme.JPG|thumb|right]]
'''Tapansha''' ([[Francuz tili|francuzsha]] pistolet, [[Nemis tili|nemisshe]] pistole) - bul jaqın jerge atatuǵın kishkene qol mıltıq yaǵnıy pistolet. &quot;Tapansha&quot; sózi orta ásir francuz tilindegi &quot;pistolet&quot; (shama menen 1550-jıl) sózinen kelip shıqqan, ol kishi qural yamasa pıshaq mánisin ańlatqan hám [[Inglis tili|inglis tilinde]] birinshi ret shama menen 1570-jılı, [[Evropa|Evropada]] dáslepki qol quralları islep shıǵarıla baslaǵanda payda bolǵan. 

== Terminologiya ==
Tapansha atlıq, Jaqın jerge atatuǵın kishkene qol mıltıq yaǵnıy pistolet, revolver.&lt;ref&gt;Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi, 275-bet.&lt;/ref&gt; Mısalı: ...jasırıp qoyǵan tapanshası menen úyrekti attı.
==Derekler==</text>
      <sha1>i1c3bwyt763syipzzeaefpr90bvsgal</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shınıǵıw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21322</id>
    <revision>
      <id>98937</id>
      <timestamp>2024-12-28T17:56:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jahongir t</username>
        <id>12504</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «[[File:Cycling in Amsterdam (893).jpg|thumb|[[Velosiped]] aydaw - bul keń tarqalǵan shınıǵıw túri.]] [[File:BCRL.jpg|thumb|Awırlıq kóteriw shınıǵıwları.|220x220px]]  '''Shınıǵıw yamasa fizikalıq shınıǵıw''' ([[Inglis tili|inglisshe]] exercise or workout) - bul fizikalıq salamatlıqtı hám ulıwma densawlıqtı jaqsılaytuǵın yamasa saqlaytuǵın fizikalıq iskerlik.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors= Kylasov A, Gavrov S| year = 2011 | title = Di...»</comment>
      <origin>98937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70097" sha1="d9m43id7qdrxv98te0yshhf386nlvav" xml:space="preserve">[[File:Cycling in Amsterdam (893).jpg|thumb|[[Velosiped]] aydaw - bul keń tarqalǵan shınıǵıw túri.]]
[[File:BCRL.jpg|thumb|Awırlıq kóteriw shınıǵıwları.|220x220px]]

'''Shınıǵıw yamasa fizikalıq shınıǵıw''' ([[Inglis tili|inglisshe]] exercise or workout) - bul fizikalıq salamatlıqtı hám ulıwma densawlıqtı jaqsılaytuǵın yamasa saqlaytuǵın fizikalıq iskerlik.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors= Kylasov A, Gavrov S| year = 2011 | title = Diversity Of Sport: non-destructive evaluation| location = Paris| publisher = UNESCO: Encyclopedia of Life Support Systems|pages = 462–91|isbn = 978-5-89317-227-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |title=Exercised |date=2020 |url= https://books.google.com/books?id=BS6OEAAAQBAJ |last=Liberman |first=Daniel |publisher=Vintage Books |isbn=978-0593295397 |author-link1=Daniel Liberman }}&lt;/ref&gt; Ol hár túrli maqsetlerde orınlanadı, sonıń ishinde salmaq taslaw (azıw) yamasa saqlaw, ósiwge járdem beriw hám kúshti arttırıw, bulshıq etlerdi hám júrek-qan tamır sistemasın rawajlandırıw, jaraqatlardıń aldın alıw, [[sport]] kónlikpelerin jetilistiriw, densawlıqtı jaqsılaw&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/fitness/in-depth/exercise/art-20048389|title=7 great reasons why exercise matters|work=Mayo Clinic|access-date=2 November 2018|language=en}}&lt;/ref&gt; yamasa ápiwayı ráhátleniw ushın. Kóp adamlar sırtta shınıǵıwdı tańlaydı, sebebi olar toparlarǵa jıynalıp, sociallıq baylanıs ornatıp, ózleriniń jaqsı turmıs hám ruwxıy densawlıǵın jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot;&gt;{{cite web| vauthors = Bergstrom K, Muse T, Tsai M, Strangio S |date=19 January 2011|title=Fitness for Foreigners |url=http://www.slate.com/articles/life/fitness/2011/01/fitness_for_foreigners.html|access-date=5 December 2016|work=Slate}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Deslandes A, Moraes H, Ferreira C, Veiga H, Silveira H, Mouta R, Pompeu FA, Coutinho ES, Laks J | display-authors = 6 | title = Exercise and mental health: many reasons to move | journal = Neuropsychobiology | volume = 59 | issue = 4 | pages = 191–198 |year = 2009 | pmid = 19521110 | doi = 10.1159/000223730 | s2cid = 14580554 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Densawlıqqa paydası jaǵınan, ádette, densawlıq mashqalalarınıń qáwpin tómenletiw ushın háptesine 150 minut ortasha intensivliktegi shınıǵıw usınıs etiledi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=2022-01-25 |title=Physical activity guidelines for adults aged 19 to 64 |url=https://www.nhs.uk/live-well/exercise/exercise-guidelines/physical-activity-guidelines-for-adults-aged-19-to-64/ |access-date=2023-08-21 |website=NHS |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-06-22 |title=How much physical activity do adults need? |url=https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/adults/index.htm |access-date=2023-08-21 |website=Centers for Disease Control and Prevention |language=en-us}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Physical activity |url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity |access-date=2023-08-21 |website=WHO |language=en}}&lt;/ref&gt; Sonnıń menen birge, hátte az muǵdarda shınıǵıw islew de, hesh qanday shınıǵıw islemegennen góre paydalıraq. Tek bir saat penen on bes minut (kúnine 11 minut) shınıǵıw islew erte ólim, júrek-qan tamır kesellikleri, insult hám rak qáwpin tómenletiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |date=2023-08-14 |title=Small amounts of exercise protect against early death, heart disease and cancer |url=https://evidence.nihr.ac.uk/alert/small-amounts-of-exercise-protect-against-early-death-heart-disease-and-cancer/ |journal=NIHR Evidence |type=Plain English summary |publisher=National Institute for Health and Care Research |doi=10.3310/nihrevidence_59256|s2cid=260908783 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|display-authors=3 |last1=Garcia |first1=Leandro |last2=Pearce |first2=Matthew |last3=Abbas |first3=Ali |last4=Mok |first4=Alexander |last5=Strain |first5=Tessa |last6=Ali |first6=Sara |last7=Crippa |first7=Alessio |last8=Dempsey |first8=Paddy C |last9=Golubic |first9=Rajna |last10=Kelly |first10=Paul |last11=Laird |first11=Yvonne |last12=McNamara |first12=Eoin |last13=Moore |first13=Samuel |last14=de Sa |first14=Thiago Herick |last15=Smith |first15=Andrea D |date=2023-02-28 |title=Non-occupational physical activity and risk of cardiovascular disease, cancer and mortality outcomes: a dose–response meta-analysis of large prospective studies |journal=British Journal of Sports Medicine |language=en |volume=57 |issue=15 |pages=979–989 |doi=10.1136/bjsports-2022-105669 |issn=0306-3674 |pmc=10423495 |pmid=36854652}}&lt;/ref&gt;

== Klassifikaciya ==

Fizikalıq shınıǵıwlar ádette adam denesine bolǵan ulıwma tásirine baylanıslı úsh túrge bólinedi:&lt;ref name=&quot;phy_active&quot;&gt;{{Cite web
| author = ((National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute))
| title = Your Guide to Physical Activity and Your Heart
| publisher = U.S. Department of Health and Human Services
| date = June 2006
|url = http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart/obesity/phy_active.pdf}}&lt;/ref&gt;
* Aerobikalıq shınıǵıw - bul úlken bulshıq et toparların paydalanatuǵın hám deneniń tınıshlıq halatına qaraǵanda kóbirek kislorod paydalanıwına sebep bolatuǵın hár qanday fizikalıq iskerlik.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Aerobikalıq shınıǵıwdıń maqseti - júrek-qan tamır shıdamlılıǵın arttırıw.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wilmore JH | title = Aerobic exercise and endurance: improving fitness for health benefits | journal = The Physician and Sportsmedicine | volume = 31 | issue = 5 | pages = 45–51 | date = May 2003 | pmid = 20086470 | doi = 10.3810/psm.2003.05.367 | s2cid = 2253889 }}&lt;/ref&gt; Aerobikalıq shınıǵıwǵa mısallar: juwırıw, velosiped aydaw, [[júziw]], tez júriw, arqan sekiriw, [[eskek esiw]], tawǵa shıǵıw, ayaq-oyın, [[tennis]] oynaw, úziliksiz shınıǵıw hám uzaq aralıqqa juwırıw.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;
* Anaerobikalıq shınıǵıw, onıń ishine kúsh hám qarsılıq shınıǵıwları kiredi, bulshıq etlerdi bekkemlep, kúsheytip hám kólemin arttırıp, sonday-aq súyek tıǵızlıǵın, teń salmaqlılıqtı hám koordinaciyanı jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Kúsh shınıǵıwlarına mısallar: otırıp-turıw, tartılıw, lunj, otırıp turıw, shtanga kóteriw. Anaerobikalıq shınıǵıwǵa sonday-aq salmaq kóteriw, funkcionallıq shınıǵıwlar, ekscentrik shınıǵıwlar, interval shınıǵıwları, sprint hám qısqa múddetli bulshıq et kúshin arttıratuǵın joqarı intensivli interval shınıǵıwları kiredi.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = de Vos NJ, Singh NA, Ross DA, Stavrinos TM, Orr R, Fiatarone Singh MA | title = Optimal load for increasing muscle power during explosive resistance training in older adults | journal = The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences | volume = 60 | issue = 5 | pages = 638–647 | date = May 2005 | pmid = 15972618 | doi = 10.1093/gerona/60.5.638 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;
* Iykemlilik shınıǵıwları bulshıq etlerdi sozadı hám uzartadı.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Sozılıw sıyaqlı iskerlikler buwınlardıń iykemliligin jaqsılawǵa hám bulshıq etlerdi jumsaq saqlawǵa járdem beredi.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Maqset - qozǵalıs diapazonın jaqsılaw, bul jaraqatlanıw itimallıǵın tómenletiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = O'Connor DM, Crowe MJ, Spinks WL | title = Effects of static stretching on leg power during cycling | journal = The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness | volume = 46 | issue = 1 | pages = 52–56 | date = March 2006 | pmid = 16596099 }}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwlar sonday-aq dállik, shaqqanlıq, kúsh hám tezlikke baǵdarlanǵan shınıǵıwlardı óz ishine alıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;crossfit&quot;&gt;{{cite web |url = http://library.crossfit.com/free/pdf/CFJ-trial.pdf| access-date = 12 September 2010 | title= What Is Fitness? | page = 4 | date = October 2002 | publisher = The CrossFit Journal}}&lt;/ref&gt;

Shınıǵıw túrlerin sonday-aq dinamikalıq yamasa statikalıq dep jiklewge (klassifikaciyalawǵa) boladı. Turaqlı juwırıw sıyaqlı &quot;dinamikalıq&quot; shınıǵıwlar qan aylanıwınıń jaqsılanıwı sebepli shınıǵıw waqtında diastolalıq qan basımınıń tómenlewine alıp keledi. Kerisinshe, salmaq kóteriw sıyaqlı statikalıq shınıǵıwlar shınıǵıw orınlanǵan waqıtta sistolalıq basımnıń ádewir kóteriliwine alıp keliwi múmkin, biraq bul waqtınsha boladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = de Souza Nery S, Gomides RS, da Silva GV, de Moraes Forjaz CL, Mion D, Tinucci T | title = Intra-arterial blood pressure response in hypertensive subjects during low- and high-intensity resistance exercise | journal = Clinics | volume = 65 | issue = 3 | pages = 271–277 | date = March 2010 | pmid = 20360917 | pmc = 2845767 | doi = 10.1590/S1807-59322010000300006 }}&lt;/ref&gt;

== Densawlıqqa tásiri ==
[[File:Effects of exercise on the organ systems of the body (cropped).jpg|thumb|Shınıǵıw kóp organlarǵa tásir etedi]]

Fizikalıq shınıǵıw fizikalıq fitnesti saqlaw ushın áhmiyetli hám ol salamatlıqtı saqlawǵa, as siniriw sistemasın retlestiriwge, salamat súyek tıǵızlıǵın, bulshıq et kúshin hám buwın qozǵalǵıshlıǵın qurıw hám saqlawǵa, fiziologiyalıq sawlıqtı alǵa ilgerletiwge, xirurgiyalıq qáwiplerdi azaytıwǵa hám immun sistemasın kúsheytiwge járdem ete aladı. Geypara izertlewler shınıǵıwdıń ómir uzaqlıǵın hám ulıwma ómir sapasın arttırıwı múmkinligin kórsetedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Gremeaux V, Gayda M, Lepers R, Sosner P, Juneau M, Nigam A | title = Exercise and longevity | journal = Maturitas | volume = 73 | issue = 4 | pages = 312–317 | date = December 2012 | pmid = 23063021 | doi = 10.1016/j.maturitas.2012.09.012 }}&lt;/ref&gt; Ortasha hám joqarı dárejedegi fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın adamlardıń ólim dárejesi, salıstırmalı túrde fizikalıq belsendi emes adamlarǵa qaraǵanda tómenirek.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Physical Activity and Health|url=https://books.google.com/books?id=WZZPc1FmL7QC&amp;pg=PA3|journal=United States Department of Health|isbn=978-1-4289-2794-0| author = United States Department Of Health And Human Services |year=1996}}&lt;/ref&gt; Ortasha dárejedegi shınıǵıwlar qabınıw potencialın tómenletiw arqalı qartayıwdıń aldın alıw menen baylanıslı bolǵan.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Woods JA, Wilund KR, Martin SA, Kistler BM | title = Exercise, inflammation and aging | journal = Aging and Disease | volume = 3 | issue = 1 | pages = 130–140 | date = February 2012 | pmid = 22500274 | pmc = 3320801 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwdan alınatuǵın paydanıń kópshiligi háptesine shama menen 3500 metabolikalıq ekvivalent (MET) minutında erisiledi, al joqarıraq belsendіlik dárejelerinde qaytım azayadı.&lt;ref name=BMJ2016 /&gt; Mısalı, kúndelikli 10 minut basqısh kóteriliw, 15 minut shańjutqısh penen tazalaw, 20 minut baǵ isleri menen shuǵıllanıw, 20 minut juwırıw hám transport ornına 25 minut jayaw júriw yamasa velosiped aydaw birgelikte háptesine shama menen 3000 MET minutın quraydı.&lt;ref name=BMJ2016&gt;{{cite journal | vauthors = Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT, Mumford JE, Afshin A, Estep K, Veerman JL, Delwiche K, Iannarone ML, Moyer ML, Cercy K, Vos T, Murray CJ, Forouzanfar MH | display-authors = 6 | title = Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013 | journal = BMJ | volume = 354 | pages = i3857 | date = August 2016 | pmid = 27510511 | pmc = 4979358 | doi = 10.1136/bmj.i3857 }}&lt;/ref&gt; Fizikalıq belsendiliktiń jetispewshiligi dúnya júzi boyınsha júrek táj keselliginen kelip shıǵatuǵın awırıwlardıń shama menen 6%, 2-tip diabettiń 7%, emshek raginiń 10% hám ishek raginiń 10% sebebi bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lee IM, Shiroma EJ, Lobelo F, Puska P, Blair SN, Katzmarzyk PT | title = Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy | journal = Lancet | volume = 380 | issue = 9838 | pages = 219–229 | date = July 2012 | pmid = 22818936 | pmc = 3645500 | doi = 10.1016/S0140-6736(12)61031-9 }}&lt;/ref&gt; Ulıwma alǵanda, fizikalıq belsendisizlik dúnya júzi boyınsha erte ólimniń 9% sebebi boladı.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

Amerika-Britaniya jazıwshısı Bill Brayson bılay dep jazǵan: &quot;Eger birew ortasha muǵdardaǵı shınıǵıwdıń bizge beretuǵın barlıq paydasın bere alatuǵın dári oylap tapqanda, ol dárhal tariyxtaǵı eń tabıslı dárige aylanǵan bolar edi.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Bryson |first=Bill |author-link=Bill Bryson |title=[[The Body: A Guide for Occupants]] |publisher=[[Doubleday (publisher)|Doubleday]] |year=2019 |isbn=978-0857522405}}&lt;/ref&gt;

=== Fitness ===
Kópshilik adamlar fizikalıq belsendilik dárejesin arttırıw arqalı fitnesin jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Neil-Sztramko SE, Caldwell H, Dobbins M | title = School-based physical activity programs for promoting physical activity and fitness in children and adolescents aged 6 to 18 | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2021 | issue = 9 | pages = CD007651 | date = September 2021 | pmid = 34555181 | pmc = 8459921 | doi = 10.1002/14651858.CD007651.pub3 }}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwlarınan bulshıq etlerdiń kóleminiń artıwı tiykarınan awqatlanıw hám testosteron menen anıqlanadı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Hubal MJ, Gordish-Dressman H, Thompson PD, Price TB, Hoffman EP, Angelopoulos TJ, Gordon PM, Moyna NM, Pescatello LS, Visich PS, Zoeller RF, Seip RL, Clarkson PM | display-authors = 3 | title = Variability in muscle size and strength gain after unilateral resistance training | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 37 | issue = 6 | pages = 964–972 | date = June 2005 | pmid = 15947721 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwdan alınatuǵın paydanıń bul genetikalıq ózgesheligi elitar sportshılar menen keń xalıq arasındaǵı tiykarǵı fiziologiyalıq ayırmashılıqlardıń biri bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Brutsaert TD, Parra EJ | title = What makes a champion? Explaining variation in human athletic performance | journal = Respiratory Physiology &amp; Neurobiology | volume = 151 | issue = 2–3 | pages = 109–123 | date = April 2006 | pmid = 16448865 | doi = 10.1016/j.resp.2005.12.013 | s2cid = 13711090 }}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;newsci_geddes&quot;&gt;{{cite magazine| vauthors = Geddes L | title = Superhuman| pages = 35–41| magazine = New Scientist| date = 28 July 2007}}&lt;/ref&gt; Orta jasta shınıǵıwdıń ómirdiń keyingi dáwirinde jaqsıraq fizikalıq uqıplılıqqa alıp keliwi múmkinligin kórsetetuǵın dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.medicineonline.com/news/12/10297/Being-active-combats-risk-of-functional-problems.html | title=Being active combats risk of functional problems}}&lt;/ref&gt;

Erte qozǵalıs kónlikpeleri hám rawajlanıw ómirdiń keyingi dáwirindegi fizikalıq belsendilik hám jetiskenlikler menen de baylanıslı. Erte jastan qozǵalıs kónlikpeleri joqarı bolǵan balalar fizikalıq jaqtan belsendi bolıwǵa kóbirek beyim bolıp, sportta jaqsı nátiyjelerge erisiwge hám joqarı fitnes dárejesine iye bolıwǵa umtıladı. Erte qozǵalıs sheberligi balalıq dáwirdegi fizikalıq belsendilik hám fitnes dárejesi menen unamlı baylanısqa iye, al qozǵalıs kónlikpelerdiń tómen bolıwı kóbirek háreketsiz ómir saltına alıp keledi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wrotniak BH, Epstein LH, Dorn JM, Jones KE, Kondilis VA | title = The relationship between motor proficiency and physical activity in children | journal = Pediatrics | volume = 118 | issue = 6 | pages = e1758–e1765 | date = December 2006 | pmid = 17142498 | doi = 10.1542/peds.2006-0742 | s2cid = 41653923 }}&lt;/ref&gt;

Orınlanǵan fizikalıq belsendiliktiń túri hám intensivligi adamnıń fitnes dárejesine tásir etiwi múmkin. Joqarı intensivli interval shınıǵıwlarınıń adamnıń VO2 max kórsetkishin tómen intensivli shıdamlılıq shınıǵıwlarına qaraǵanda biraz kóbirek jaqsılaytuǵının kórsetetuǵın geybir hálsiz dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Milanović Z, Sporiš G, Weston M | title = Effectiveness of High-Intensity Interval Training (HIT) and Continuous Endurance Training for VO2max Improvements: A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Trials | journal = Sports Medicine | volume = 45 | issue = 10 | pages = 1469–1481 | date = October 2015 | pmid = 26243014 | doi = 10.1007/s40279-015-0365-0 | s2cid = 41092016 | url = https://research.tees.ac.uk/ws/files/6460688/561180.pdf }}&lt;/ref&gt; Biraq, ilimiy emes fitnes usılları sport jaraqatlarına alıp keliwi múmkin.

=== Júrek-qan tamır sisteması ===
[[File:Central (cardiovascular) and peripheral (skeletal muscle) adaptations to exercise training.jpg|thumb|upright=1.5|Shınıǵıwǵa oraylıq (júrek-qan tamır) hám shetkeri (skelet bulshıq etleri) beyimlesiwler]]
Shınıǵıwdıń júrek-qan tamır sistemasına paydalı tásiri jaqsı dálillengen. Fizikalıq belsensizlik penen júrek-qan tamır kesellikleri arasında tuwrı baylanıs bar, hám fizikalıq belsensizlik táj arteriya keselliginiń rawajlanıwında ǵárezsiz qáwip faktorı bolıp tabıladı. Fizikalıq shınıǵıwlardıń tómen dárejesi júrek-qan tamır keselliklerinen ólim qáwpin arttıradı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Warburton DE, Nicol CW, Bredin SS | title = Health benefits of physical activity: the evidence | journal = CMAJ | volume = 174 | issue = 6 | pages = 801–809 | date = March 2006 | pmid = 16534088 | pmc = 1402378 | doi = 10.1503/cmaj.051351 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aha2017&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.heart.org/HEARTORG/HealthyLiving/PhysicalActivity/FitnessBasics/American-Heart-Association-Recommendations-for-Physical-Activity-in-Adults_UCM_307976_Article.jsp|title=American Heart Association Recommendations for Physical Activity in Adults|publisher=American Heart Association|date=14 December 2017|access-date=5 May 2018}}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın balalarda dene mayınıń kóbirek joǵalıwı hám júrek-qan tamır fitnesiniń joqarılawı bayqaladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Lumeng JC | title = Small-group physical education classes result in important health benefits | journal = The Journal of Pediatrics | volume = 148 | issue = 3 | pages = 418–419 | date = March 2006 | pmid = 17243298 | doi = 10.1016/j.jpeds.2006.02.025 }}&lt;/ref&gt; Izertlewler jaslarda akademiyalıq stresstiń keyingi jıllarda júrek-qan tamır kesellikleri qáwpin arttıratuǵının kórsetken; biraq, bul qáwipler úziliksiz fizikalıq shınıǵıwlar arqalı ádewir tómenletiliwi múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Ahaneku JE, Nwosu CM, Ahaneku GI | title = Academic stress and cardiovascular health | journal = Academic Medicine | volume = 75 | issue = 6 | pages = 567–568 | date = June 2000 | pmid = 10875499 | doi = 10.1097/00001888-200006000-00002 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Háptesine shama menen 700-2000 kkal energiya jumsaw menen orınlanǵan shınıǵıw muǵdarı menen orta jastaǵı hám jası úlken erkeklerdiń barlıq sebeplerden ólimi hám júrek-qan tamır keselliklerinen ólimi arasında doza-juwap qatnası bar. Ólimniń eń úlken potencial tómenlewi háreketsiz adamlardıń ortasha belsendi bolıwında kórinedi.

Izertlewler júrek keselligi hayallar arasında ólimniń tiykarǵı sebebi bolǵanlıqtan, jası úlkeyip baratırǵan hayallarda úziliksiz shınıǵıwlar salamat júrek-qan tamır profillerine alıp keletuǵının kórsetken.

Fizikalıq belsendiliktiń júrek-qan tamır keselliklerinen ólimge eń paydalı tásirleri ortasha intensivli belsendilik (jasqa baylanıslı, maksimal kislorod qabıllawdıń 40-60%) arqalı erisiliwi múmkin. Miokard infarktinen keyin, ómir saltın úziliksiz shınıǵıwlardı óz ishine alatuǵın etip ózgertken aman qalǵanlarda jasaw dárejesi joqarı bolǵan. Háreketsiz adamlar júrek-qan tamır hám basqa barlıq sebeplerden ólim ushın eń úlken qáwipte.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Fletcher GF, Balady G, Blair SN, Blumenthal J, Caspersen C, Chaitman B, Epstein S, Sivarajan Froelicher ES, Froelicher VF, Pina IL, Pollock ML | display-authors = 6 | title = Statement on exercise: benefits and recommendations for physical activity programs for all Americans. A statement for health professionals by the Committee on Exercise and Cardiac Rehabilitation of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association | journal = Circulation | volume = 94 | issue = 4 | pages = 857–862 | date = August 1996 | pmid = 8772712 | doi = 10.1161/01.CIR.94.4.857 | s2cid = 2392781 }}&lt;/ref&gt; Amerika Júrek Associaciyası boyınsha, shınıǵıwlar júrek-qan tamır kesellikleri, sonıń ishinde júrek hújimi hám insult qáwpin tómenletedi.&lt;ref name=&quot;aha2017&quot; /&gt;

Ayırımlar fizikalıq shınıǵıwlardıń artıwı densawlıqtı saqlaw shıǵınların azaytıwı, jumısqa qatnasıw dárejesin arttırıwı, sonday-aq hayallardıń óz jumıslarına qoyatuǵın kúsh-jigerin arttırıwı múmkin dep usınıs etken.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Reed JL, Prince SA, Cole CA, Fodor JG, Hiremath S, Mullen KA, Tulloch HE, Wright E, Reid RD | display-authors = 6 | title = Workplace physical activity interventions and moderate-to-vigorous intensity physical activity levels among working-age women: a systematic review protocol | journal = Systematic Reviews | volume = 3 | issue = 1 | pages = 147 | date = December 2014 | pmid = 25526769 | pmc = 4290810 | doi = 10.1186/2046-4053-3-147 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

=== Immunlıq sistema ===
Fizikalıq shınıǵıw hám immunlıq sistema boyınsha júzlegen izertlewler júrgizilgen bolsa da, onıń kesellikke baylanısı haqqında az ǵana tikkeley dáliller bar.&lt;ref name=&quot;Gleeson2007&quot; /&gt; Epidemiologiyalıq dáliller ortasha shınıǵıwdıń adam immunlıq sistemasına paydalı tásir etetuǵının kórsetedi; bul tásir J iymekligi túrinde modellestiriledi. Ortasha shınıǵıw joqarǵı dem alıw jolları infekciyalarınıń (JDJI) 29% tómenlewi menen baylanıslı bolǵan, biraq marafon juwırıwshılar boyınsha izertlewler olardıń uzaq múddetli joqarı intensivli shınıǵıwları infekciya payda bolıw qáwpiniń artıwı menen baylanıslı ekenin anıqlaǵan.&lt;ref name=&quot;Gleeson2007&quot; /&gt; Degen menen, basqa bir izertlew bul tásirdi tappaǵan. Uzaq múddetli, joqarı intensivli shınıǵıwlardıń anaǵurlım sessiyalarınan keyin immun kletkalarınıń funkciyaları buzıladı, hám ayırım izertlewler sportshılardıń infekciyalar ushın joqarı qáwipte ekenin anıqlaǵan. Izertlewler marafonǵa tayarlanıw sıyaqlı uzaq múddetli kúshli stresstiń limfocitler koncentraciyasın tómenletiw arqalı immunlıq sistemanı basıp taslay alatuǵının kórsetken.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Brolinson PG, Elliott D | title = Exercise and the immune system | journal = Clinics in Sports Medicine | volume = 26 | issue = 3 | pages = 311–319 | date = July 2007 | pmid = 17826186 | doi = 10.1097/01893697-200220010-00013 | s2cid = 91074779 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Sportshılar hám sportshı emeslerdiń immunlıq sistemaları ulıwma uqsas. Sportshılarda tábiyiy killer kletkalar sanı hám citolitikalıq belsendilik azǵana joqarı bolıwı múmkin, biraq olar klinikalıq jaqtan áhmiyetli bolıwı gúmanlı.&lt;ref name=Gleeson2007&gt;{{cite journal | vauthors = Gleeson M | title = Immune function in sport and exercise | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 103 | issue = 2 | pages = 693–699 | date = August 2007 | pmid = 17303714 | doi = 10.1152/japplphysiol.00008.2007 | s2cid = 18112931 }}&lt;/ref&gt;

S vitamini menen qosımsha támiyinlew marafon juwırıwshılarında joqarǵı dem alıw jolları infekciyalarınıń tómenlewi menen baylanıslı bolǵan.&lt;ref name=Gleeson2007 /&gt;

Sozılmalı kesellikler menen baylanıslı S-reaktiv belok sıyaqlı qabınıw biomarkerleri aktiv adamlarda háreketsiz adamlarǵa salıstırǵanda tómen boladı, hám shınıǵıwdıń unamlı tásirleri onıń qabınıwǵa qarsı tásirleri sebepli bolıwı múmkin. Júrek keselligi bar adamlarda shınıǵıw intervenciyaları qandaǵı fibrinogen hám S-reaktiv belok dárejesin tómenletedi, bul júrek-qan tamır qáwpiniń áhmiyetli markeri bolıp tabıladı.&lt;ref name=Swardfager2012&gt;{{cite journal | vauthors = Swardfager W, Herrmann N, Cornish S, Mazereeuw G, Marzolini S, Sham L, Lanctôt KL | title = Exercise intervention and inflammatory markers in coronary artery disease: a meta-analysis | journal = American Heart Journal | volume = 163 | issue = 4 | pages = 666–676 | date = April 2012 | pmid = 22520533 | doi = 10.1016/j.ahj.2011.12.017 }}&lt;/ref&gt; Jedel shınıǵıwlardan keyin immunlıq sistemanıń basılıwı usı qabınıwǵa qarsı tásirdiń mexanizmleriniń biri bolıwı múmkin.&lt;ref name=Gleeson2007 /&gt;

=== Rak ===
Sistemalı sholıw fizikalıq aktivlik penen rak awırıwınan aman qalıw dárejesi arasındaǵı baylanıstı izertlegen 45 izertlewdi bahaladı. Sholıwǵa tiykarlanıp, &quot;[27 baqlaw izertlewinen] fizikalıq aktivliktiń ulıwma ólim, emshek ragi – specifikalıq hám ishek ragi – specifikalıq ólim dárejesin tómenletetuǵını haqqında izbe-iz dáliller bar. Házirgi waqıtta basqa rak túrlerinen aman qalǵanlar ushın fizikalıq aktivlik penen ólim arasındaǵı baylanıs haqqında jetkiliksiz dáliller bar.&quot;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Ballard-Barbash R, Friedenreich CM, Courneya KS, Siddiqi SM, McTiernan A, Alfano CM | title = Physical activity, biomarkers, and disease outcomes in cancer survivors: a systematic review | journal = Journal of the National Cancer Institute | volume = 104 | issue = 11 | pages = 815–840 | date = June 2012 | pmid = 22570317 | pmc = 3465697 | doi = 10.1093/jnci/djs207 }}&lt;/ref&gt; Dáliller shınıǵıwdıń raktan aman qalǵanlardıń ómir sapasına unamlı tásir etiwi múmkin ekenin kórsetedi, oǵan táshwish, ózin-ózi bahalaw hám emocionallıq aman-esenlik sıyaqlı faktorlar kiredi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Mishra SI, Scherer RW, Geigle PM, Berlanstein DR, Topaloglu O, Gotay CC, Snyder C | title = Exercise interventions on health-related quality of life for cancer survivors | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 8 | pages = CD007566 | date = August 2012 | volume = 2012 | pmid = 22895961 | pmc = 7387117 | doi = 10.1002/14651858.cd007566.pub2 }}&lt;/ref&gt; Aktiv emleniwden ótip atırǵan rak keselligi bar adamlar ushın shınıǵıw sharshaw hám fizikalıq jumıs islew sıyaqlı densawlıqqa baylanıslı ómir sapasına da unamlı tásir etiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Mishra SI, Scherer RW, Snyder C, Geigle PM, Berlanstein DR, Topaloglu O | title = Exercise interventions on health-related quality of life for people with cancer during active treatment | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 8 | pages = CD008465 | date = August 2012 | volume = 2012 | pmid = 22895974 | pmc = 7389071 | doi = 10.1002/14651858.cd008465.pub2 }}&lt;/ref&gt; Bul joqarı intensivliktegi shınıǵıwlarda anıǵıraq kórinedi.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Shınıǵıw emshek raginen aman qalǵanlarda rak penen baylanıslı sharshawdı azaytıwǵa járdem beriwi múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Meneses-Echávez JF, González-Jiménez E, Ramírez-Vélez R | title = Effects of supervised exercise on cancer-related fatigue in breast cancer survivors: a systematic review and meta-analysis | journal = BMC Cancer | volume = 15 | issue = 1 | pages = 77 | date = February 2015 | pmid = 25885168 | pmc = 4364505 | doi = 10.1186/s12885-015-1069-4 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Bul tema boyınsha ilimiy dáliller sheklengen bolsa da, rak kaxeksiyası bar adamlarǵa fizikalıq shınıǵıwlar menen shuǵıllanıw usınıladı.&lt;ref name=&quot;pmid26401466&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Grande AJ, Silva V, Maddocks M | title = Exercise for cancer cachexia in adults: Executive summary of a Cochrane Collaboration systematic review | journal = Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle | volume = 6 | issue = 3 | pages = 208–211 | date = September 2015 | pmid = 26401466 | pmc = 4575551 | doi = 10.1002/jcsm.12055 }}&lt;/ref&gt; Hár qıylı faktorlarǵa baylanıslı, rak kaxeksiyası bar ayırım adamlardıń fizikalıq shınıǵıwlar ushın múmkinshilikleri sheklengen.&lt;ref name=&quot;pmid29891116&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Sadeghi M, Keshavarz-Fathi M, Baracos V, Arends J, Mahmoudi M, Rezaei N | title = Cancer cachexia: Diagnosis, assessment, and treatment | journal = Critical Reviews in Oncology/Hematology | volume = 127 | pages = 91–104 | date = July 2018 | pmid = 29891116 | doi = 10.1016/j.critrevonc.2018.05.006 | s2cid = 48363786 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid29440149&quot; /&gt; Kaxeksiyası bar adamlarda belgilengen shınıǵıwlardı orınlaw dárejesi tómen hám bul populyaciyada ótkerilgen klinikalıq sınaqlarda kóbinese qatnasıwdan bas tartıw dárejesi joqarı boladı.&lt;ref name=&quot;pmid29891116&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;pmid29440149&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Solheim TS, Laird BJ, Balstad TR, Bye A, Stene G, Baracos V, Strasser F, Griffiths G, Maddocks M, Fallon M, Kaasa S, Fearon K | display-authors = 6 | title = Cancer cachexia: rationale for the MENAC (Multimodal-Exercise, Nutrition and Anti-inflammatory medication for Cachexia) trial | journal = BMJ Supportive &amp; Palliative Care | volume = 8 | issue = 3 | pages = 258–265 | date = September 2018 | pmid = 29440149 | doi = 10.1136/bmjspcare-2017-001440 | s2cid = 3318359 | url = https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/en/publications/cancer-cachexia(f73c13f1-e977-4b2a-aba8-37bb16aa4a79).html | hdl = 10852/73081 | hdl-access = free }}&lt;/ref&gt;

Gematologiyalıq qáwipli isikleri bar úlkenlerde aerobikalıq fizikalıq shınıǵıwlardıń táshiwish hám awır jaǵımsız hádiyselerge tásiri haqqında tómen sapalı dáliller bar.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Aerobikalıq fizikalıq shınıǵıwlar ólim dárejesi, ómir sapası yamasa fizikalıq jumıs islewde az yamasa hesh qanday parıq payda etpewi múmkin.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Bul shınıǵıwlar depressiyanıń azǵana kemeyiwine hám sharshawdıń azayıwına alıp keliwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Knips L, Bergenthal N, Streckmann F, Monsef I, Elter T, Skoetz N | title = Aerobic physical exercise for adult patients with haematological malignancies | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 1 | issue = 1 | pages = CD009075 | date = January 2019 | pmid = 30702150 | pmc = 6354325 | doi = 10.1002/14651858.CD009075.pub3 | collaboration = Cochrane Hematological Malignancies Group }}&lt;/ref&gt;

=== Neyrobiologiyalıq ===

==== Depressiya ====
Úziliksiz aerob shınıǵıwları ótkinshi eyforiya halatın payda etiwi múmkin, bul halat xalıq arasında uzaq juwırıwda &quot;juwırıwshınıń joqarı keypiyatı&quot; yamasa eskek esiwde &quot;eskekshiniń joqarı keypiyatı&quot; dep ataladı. Bul kem degende úsh eyforiya payda etiwshi neyroximiyalıq zattıń: anandamid (endokannabinoid),&lt;ref name=&quot;endocannabinoids&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Tantimonaco M, Ceci R, Sabatini S, Catani MV, Rossi A, Gasperi V, Maccarrone M | title = Physical activity and the endocannabinoid system: an overview | journal = Cellular and Molecular Life Sciences | volume = 71 | issue = 14 | pages = 2681–2698 | date = July 2014 | pmid = 24526057 | doi = 10.1007/s00018-014-1575-6 | s2cid = 14531019 | pmc = 11113821 }}&lt;/ref&gt;β-endorfin (endogen opioid),&lt;ref name=&quot;Endorphin&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dinas PC, Koutedakis Y, Flouris AD | title = Effects of exercise and physical activity on depression | journal = Irish Journal of Medical Science | volume = 180 | issue = 2 | pages = 319–325 | date = June 2011 | pmid = 21076975 | doi = 10.1007/s11845-010-0633-9 | s2cid = 40951545 }}&lt;/ref&gt; hám fenetilamin (iz qaldırıwshı amin hám amfetamin analogı)&lt;ref name=&quot;PEA exercise primary&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Szabo A, Billett E, Turner J | title = Phenylethylamine, a possible link to the antidepressant effects of exercise? | journal = British Journal of Sports Medicine | volume = 35 | issue = 5 | pages = 342–343 | date = October 2001 | pmid = 11579070 | pmc = 1724404 | doi = 10.1136/bjsm.35.5.342 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Renaissance&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lindemann L, Hoener MC | title = A renaissance in trace amines inspired by a novel GPCR family | journal = Trends in Pharmacological Sciences | volume = 26 | issue = 5 | pages = 274–281 | date = May 2005 | pmid = 15860375 | doi = 10.1016/j.tips.2005.03.007 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Neuropsychiatric&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Berry MD | title = The potential of trace amines and their receptors for treating neurological and psychiatric diseases | journal = Reviews on Recent Clinical Trials | volume = 2 | issue = 1 | pages = 3–19 | date = January 2007 | pmid = 18473983 | doi = 10.2174/157488707779318107 | s2cid = 7127324 }}&lt;/ref&gt;biosinteziniń artıwı arqalı júzege keledi.

==== Miydiń shayqalıwı ====
2012-jılǵı sholıwdıń dáslepki maǵlıwmatları 40 jastan asqan ereseklerde tórt ayǵa shekem fizikalıq shınıǵıwlar uyqı sapasın jaqsılawı múmkinligin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=De Luigi |first1=Arthur J. |last2=Bell |first2=Kathleen R. |last3=Bramhall |first3=Joe P. |last4=Choe |first4=Meeryo |last5=Dec |first5=Katherine |last6=Finnoff |first6=Jonathan T. |last7=Halstead |first7=Mark |last8=Herring |first8=Stanley A. |last9=Matuszak |first9=Jason |last10=Raksin |first10=P. B. |last11=Swanson |first11=Jennifer |last12=Millett |first12=Carolyn |date=2023 |title=Consensus statement: An evidence-based review of exercise, rehabilitation, rest, and return to activity protocols for the treatment of concussion and mild traumatic brain injury |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37794736 |journal=PM&amp;R |volume=15 |issue=12 |pages=1605–1642 |doi=10.1002/pmrj.13070 |issn=1934-1563 |pmid=37794736}}&lt;/ref&gt; 2010-jılǵı sholıw shınıǵıwlar kópshilik adamlar ushın uyqını jaqsılaytuǵının hám uyqısızlıqqa járdem beriwi múmkinligin kórsetti, biraq shınıǵıw menen uyqı arasındaǵı baylanıs haqqında tolıǵı menen juwmaq shıǵarıw ushın jetkilikli dálil joq.[86] 2018-jılǵı sistemalı sholıw hám meta-analiz shınıǵıwlardıń uyqısızlıqtan azap shegetuǵın adamlardıń uyqı sapasın jaqsılay alatuǵının kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Ivanic |first1=Branimir |last2=Cronström |first2=Anna |last3=Johansson |first3=Kajsa |last4=Ageberg |first4=Eva |date=2024-09-06 |title=Efficacy of exercise interventions on prevention of sport-related concussion and related outcomes: a systematic review and meta-analysis |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39242177 |journal=British Journal of Sports Medicine |pages=bjsports–2024–108260 |doi=10.1136/bjsports-2024-108260 |issn=1473-0480 |pmid=39242177}}&lt;/ref&gt;

=== Libido ===
2013-jılǵı bir izertlew shınıǵıwlardıń antidepressantlardı qollanıwǵa baylanıslı jınıslıq qozıw máselelerin jaqsılaǵanın anıqladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Lorenz TA, Meston CM | title = Acute exercise improves physical sexual arousal in women taking antidepressants | journal = Annals of Behavioral Medicine | volume = 43 | issue = 3 | pages = 352–361 | date = June 2012 | pmid = 22403029 | pmc = 3422071 | doi = 10.1007/s12160-011-9338-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Respirator sistema ===
Fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın adamlar júrek-qan tamır sistemasınıń fitnesiniń joqarılawın sezedi.[medicinalıq dálil kerek] Sırtta, ásirese transport qozǵalısı jaqın jerde shınıǵıw waqtında hawa pataslanıwına qosımsha dus keliw haqqında belgili bir dárejede táshiwish bar.&lt;ref name=&quot;Laeremans et al. 2018&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Laeremans M, Dons E, Avila-Palencia I, Carrasco-Turigas G, Orjuela-Mendoza JP, Anaya-Boig E, Cole-Hunter T, DE Nazelle A, Nieuwenhuijsen M, Standaert A, VAN Poppel M, DE Boever P, Int Panis L | display-authors = 6 | title = Black Carbon Reduces the Beneficial Effect of Physical Activity on Lung Function | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 50 | issue = 9 | pages = 1875–1881 | date = September 2018 | pmid = 29634643 | doi = 10.1249/MSS.0000000000001632 | hdl-access = free | s2cid = 207183760 | hdl = 10044/1/63478 }}&lt;/ref&gt;

== Tásir etiw mexanizmi ==

=== Skelet bulshıq etleri ===
Qarsılıq shınıǵıwları hám keyin proteinge bay awqat qabıl etiw miofibrillyar bulshıq et proteini sintezin (MPS) stimullastırıw hám bulshıq et proteininiń ıdırawın (MPB) toqtatıw arqalı bulshıq etler gipertrofiyasın hám bulshıq et kúshiniń artıwın qollap-quwatlaydı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Muscle hypertrophy review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Phillips SM | title = A brief review of critical processes in exercise-induced muscular hypertrophy | journal = Sports Medicine | volume = 44 | issue = Suppl 1 | pages = S71–S77 | date = May 2014 | pmid = 24791918 | pmc = 4008813 | doi = 10.1007/s40279-014-0152-3 }}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwları arqalı bulshıq et proteini sinteziniń stimullasıwı rapamicinnniń mexanistik baǵdarınıń (mTOR) fosforlanıwı hám keyin mTORC1 aktivlesiwi arqalı ámelge asadı, bul mTORC1 diń tikkeley baǵdarların (p70S6 kinaza hám translyaciya repressor proteini 4EBP1) fosforlaw arqalı kletka ribosomalarında protein biosintezine alıp keledi.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Molecular Aspects of Medicine 2016 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Brioche T, Pagano AF, Py G, Chopard A | title = Muscle wasting and aging: Experimental models, fatty infiltrations, and prevention | journal = Molecular Aspects of Medicine | volume = 50 | pages = 56–87 | date = August 2016 | pmid = 27106402 | doi = 10.1016/j.mam.2016.04.006 | s2cid = 29717535 | url = https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01837630/file/2016_Brioche_MAM_1.pdf }}&lt;/ref&gt; Awqatlanǵannan keyin bulshıq et proteininiń ıdırawınıń basılıwı tiykarınan plazmadaǵı insulin muǵdarınıń artıwı arqalı júzege asadı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HMB in vivo human pharmacodynamics&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Pharmacodynamics and pharmacokinetics of HMB-CA in humans in vivo&quot; /&gt; Usıǵan uqsas, bulshıq et proteini sinteziniń artıwı (mTORC1 aktivlesiwi arqalı) hám bulshıq et proteini ıdırawınıń basılıwı (insulinge ǵárezsiz mexanizmler arqalı) β-gidroksi β-metilbutir kislotasın qabıl etkennen keyin de júz beretuǵını kórsetilgen.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HMB in vivo human pharmacodynamics&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Wilkinson DJ, Hossain T, Hill DS, Phillips BE, Crossland H, Williams J, Loughna P, Churchward-Venne TA, Breen L, Phillips SM, Etheridge T, Rathmacher JA, Smith K, Szewczyk NJ, Atherton PJ | display-authors = 3 | title = Effects of leucine and its metabolite β-hydroxy-β-methylbutyrate on human skeletal muscle protein metabolism | journal = The Journal of Physiology | volume = 591 | issue = 11 | pages = 2911–2923 | date = June 2013 | pmid = 23551944 | pmc = 3690694 | doi = 10.1113/jphysiol.2013.253203 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pharmacodynamics and pharmacokinetics of HMB-CA in humans in vivo&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Wilkinson DJ, Hossain T, Limb MC, Phillips BE, Lund J, Williams JP, Brook MS, Cegielski J, Philp A, Ashcroft S, Rathmacher JA, Szewczyk NJ, Smith K, Atherton PJ | display-authors = 3 | title = Impact of the calcium form of β-hydroxy-β-methylbutyrate upon human skeletal muscle protein metabolism | journal = Clinical Nutrition | volume = 37 | issue = 6 Pt A | pages = 2068–2075 | date = December 2018 | pmid = 29097038 | pmc = 6295980 | doi = 10.1016/j.clnu.2017.09.024 | quote =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sarcopenia July 2015 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Phillips SM | title = Nutritional supplements in support of resistance exercise to counter age-related sarcopenia | journal = Advances in Nutrition | volume = 6 | issue = 4 | pages = 452–460 | date = July 2015 | pmid = 26178029 | pmc = 4496741 | doi = 10.3945/an.115.008367 }}&lt;/ref&gt;

Aerob shınıǵıwları skelet bulshıq etleriniń mitoxondriyalarında mitoxondriyal biogenezdi hám oksidativ fosforlanıw qábiletiniń artıwın keltirip shıǵaradı, bul aerob shınıǵıwlarınıń submaksimal shıdamlılıq kórsetkishlerin jaqsılaytuǵın mexanizmlerdiń biri bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wibom R, Hultman E, Johansson M, Matherei K, Constantin-Teodosiu D, Schantz PG | title = Adaptation of mitochondrial ATP production in human skeletal muscle to endurance training and detraining | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 73 | issue = 5 | pages = 2004–2010 | date = November 1992 | pmid = 1474078 | doi = 10.1152/jappl.1992.73.5.2004 | url = http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:gih:diva-184 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aerobic exercise – mitochondrial biogenesis and OXPHOS capacity&quot; /&gt; Bul tásirler shınıǵıw nátiyjesinde kletka ishindegi AMP:ATP qatnasınıń artıwı arqalı ámelge asadı, bul óz gezeginde AMP-aktivlesken protein kinazanıń (AMPK) aktivlesiwine alıp keledi, ol bolsa keyinnen mitoxondriyal biogenezdiń tiykarǵı regulyatorı bolǵan peroksisoma proliferator-aktivlesken receptor gamma koaktivator-1α (PGC-1α) nı fosforlaydı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aerobic exercise – mitochondrial biogenesis and OXPHOS capacity&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Boushel R, Lundby C, Qvortrup K, Sahlin K | title = Mitochondrial plasticity with exercise training and extreme environments | journal = Exercise and Sport Sciences Reviews | volume = 42 | issue = 4 | pages = 169–174 | date = October 2014 | pmid = 25062000 | doi = 10.1249/JES.0000000000000025 | s2cid = 39267910 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Mitochondrial biogenesis&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Valero T | title = Mitochondrial biogenesis: pharmacological approaches | journal = Current Pharmaceutical Design | volume = 20 | issue = 35 | pages = 5507–5509 |year = 2014 | pmid = 24606795 | doi = 10.2174/138161282035140911142118 | hdl-access = free | hdl = 10454/13341 }}&lt;/ref&gt;
{{multiple image
&lt;!-- Layout parameters --&gt;
 | align = center
 | direction = horizontal
 | total_width = 800
&lt;!-- Header --&gt;
 | header_align = &lt;!-- center (default), left, right --&gt;
 | header =
&lt;!--image 1--&gt;
 | image1 = Muscle protein synthesis signaling cascades.jpg
 | alt1 = Signaling cascade diagram
 | width1 = 619
 | height1 = 347
 | caption1 = Fizikalıq shınıǵıwlar hám belgili bir amin kislotaları yamasa olardıń tuwındıları (tiykarınan L-leycin hám HMB) tásirinde miofibrillyar bulshıq proteini sintezi hám mitoxondriyal biogenezge qatnasatuǵın molekulyar signal kaskadlarınıń diagramması.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Brook MS, Wilkinson DJ, Phillips BE, Perez-Schindler J, Philp A, Smith K, Atherton PJ | title = Skeletal muscle homeostasis and plasticity in youth and ageing: impact of nutrition and exercise | journal = Acta Physiologica | volume = 216 | issue = 1 | pages = 15–41 | date = January 2016 | pmid = 26010896 | pmc = 4843955 | doi = 10.1111/apha.12532 }}&lt;/ref&gt; Awqat proteininen alınǵan kóplegen amin kislotaları Rag GTPazaları arqalı signal beriw jolı menen mTORC1 aktivlesiwin qollap-quwatlaydı hám protein sintezin arttıradı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;The neurology of mTOR&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lipton JO, Sahin M | title = The neurology of mTOR | journal = Neuron | volume = 84 | issue = 2 | pages = 275–291 | date = October 2014 | pmid = 25374355 | pmc = 4223653 | doi = 10.1016/j.neuron.2014.09.034 }}&lt;br /&gt;[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4223653/figure/F2/ Figure 2: The mTOR Signaling Pathway]&lt;/ref&gt;
&lt;!--image 2--&gt;
 | image2 = Resistance exercise-induced muscle protein synthesis.jpg
 | alt2 = Graph of muscle protein synthesis vs time
 | width2 = 387
 | height2 = 221
 | caption2 = Qarsılıq shınıǵıwları shınıǵıwdan keyin 48 saatqa shekem dawam etetuǵın dáwir ishinde bulshıq proteini sintezin (MPS) stimullastıradı (punktir sızıq penen kórsetilgen). Usı dáwir ishinde qálegen waqıtta proteinge bay awqat qabıl etiw shınıǵıw arqalı payda bolǵan bulshıq proteini sinteziniń artıwın kúsheytedi (tutas sızıqlar menen kórsetilgen)
}}

=== Basqa periferiya organları ===
[[File:Aerobic Anaerobic Exercise Adaptations.jpg|400px|thumb|Úziliksiz aerob hám anaerob shınıǵıwlarǵa uzaq múddetli beyimlesiwlerdiń qısqasha mazmunı. Aerob shınıǵıwlar bir qatar oraylıq júrek-qan tamır sistemasınıń beyimlesiwlerin keltirip shıǵarıwı múmkin, sonıń ishinde júrek soǵıwınıń kóleminiń (SV)&lt;ref name=Exercise_SV&gt;{{cite journal | vauthors = Wang E, Næss MS, Hoff J, Albert TL, Pham Q, Richardson RS, Helgerud J | title = Exercise-training-induced changes in metabolic capacity with age: the role of central cardiovascular plasticity | journal = Age | volume = 36 | issue = 2 | pages = 665–676 | date = April 2014 | pmid = 24243396 | pmc = 4039249 | doi = 10.1007/s11357-013-9596-x }}&lt;/ref&gt; hám maksimal aerob qábiletiniń (VO2 max)&lt;ref name=Exercise_SV /&gt;&lt;ref name=AerobicMotorCapability&gt;{{cite journal | vauthors = Potempa K, Lopez M, Braun LT, Szidon JP, Fogg L, Tincknell T | title = Physiological outcomes of aerobic exercise training in hemiparetic stroke patients | journal = Stroke | volume = 26 | issue = 1 | pages = 101–105 | date = January 1995 | pmid = 7839377 | doi = 10.1161/01.str.26.1.101 }}&lt;/ref&gt; artıwı, sonday-aq tınıshlıq halatındaǵı júrek soǵıw jiyiliginiń (RHR) tómenlewi.&lt;ref name=Exercise_RHR1&gt;{{cite journal | vauthors = Wilmore JH, Stanforth PR, Gagnon J, Leon AS, Rao DC, Skinner JS, Bouchard C | title = Endurance exercise training has a minimal effect on resting heart rate: the Heritage Study | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 28 | issue = 7 | pages = 829–835 | date = July 1996 | pmid = 8832536 | doi = 10.1097/00005768-199607000-00009 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_RHR2&gt;{{cite journal | vauthors = Carter JB, Banister EW, Blaber AP | title = Effect of endurance exercise on autonomic control of heart rate | journal = Sports Medicine | volume = 33 | issue = 1 | pages = 33–46 | year = 2003 | pmid = 12477376 | doi = 10.2165/00007256-200333010-00003 | s2cid = 40393053 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_RHR3&gt;{{cite journal| vauthors = Chen CY, Dicarlo SE |title=Endurance exercise training-induced resting Bradycardia: A brief review|journal=Sports Medicine, Training and Rehabilitation|date=January 1998|volume=8|issue=1|pages=37–77|doi=10.1080/15438629709512518}}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwlarına, yaǵnıy anaerob shınıǵıwlardıń eń keń tarqalǵan túrine uzaq múddetli beyimlesiwler bulshıq et gipertrofiyasın,&lt;ref name=Exercise_Hypertrophy&gt;{{cite journal | vauthors = Crewther BT, Heke TL, Keogh JW | title = The effects of a resistance-training program on strength, body composition and baseline hormones in male athletes training concurrently for rugby union 7's | journal = The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness | volume = 53 | issue = 1 | pages = 34–41 | date = February 2013 | pmid = 23470909 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_Hypertrophy2&gt;{{cite journal | vauthors = Schoenfeld BJ | title = Postexercise hypertrophic adaptations: a reexamination of the hormone hypothesis and its applicability to resistance training program design | journal = Journal of Strength and Conditioning Research | volume = 27 | issue = 6 | pages = 1720–1730 | date = June 2013 | pmid = 23442269 | doi = 10.1519/JSC.0b013e31828ddd53 | s2cid = 25068522 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; bulshıq ettiń (lerdiń) fiziologiyalıq kóldeneń kesim maydanınıń (PCSA) úlkeyiwin hám nerv impulslarınıń kúsheyiwin&lt;ref name=Exercise_Neuraldrive&gt;{{cite journal | vauthors = Dalgas U, Stenager E, Lund C, Rasmussen C, Petersen T, Sørensen H, Ingemann-Hansen T, Overgaard K | display-authors = 6 | title = Neural drive increases following resistance training in patients with multiple sclerosis | journal = Journal of Neurology | volume = 260 | issue = 7 | pages = 1822–1832 | date = July 2013 | pmid = 23483214 | doi = 10.1007/s00415-013-6884-4 | s2cid = 848583 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=AnaerobicStrength&gt;{{cite journal | vauthors = Staron RS, Karapondo DL, Kraemer WJ, Fry AC, Gordon SE, Falkel JE, Hagerman FC, Hikida RS | display-authors = 3 | title = Skeletal muscle adaptations during early phase of heavy-resistance training in men and women | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 76 | issue = 3 | pages = 1247–1255 | date = March 1994 | pmid = 8005869 | doi = 10.1152/jappl.1994.76.3.1247 | s2cid = 24328546 }}&lt;/ref&gt; óz ishine aladı, bulardıń ekewi de bulshıq et kúshiniń artıwına alıp keledi.&lt;ref name=Exercise_MuscularStrength&gt;{{cite journal | vauthors = Folland JP, Williams AG | title = The adaptations to strength training : morphological and neurological contributions to increased strength | journal = Sports Medicine | volume = 37 | issue = 2 | pages = 145–168 | year = 2007 | pmid = 17241104 | doi = 10.2165/00007256-200737020-00004 | s2cid = 9070800 }}&lt;/ref&gt; Nerv beyimlesiwleri tezirek baslanadı hám gipertrofiyalıq juwapqa shekem turaqlasadı.&lt;ref name=NeuralvsHypertrophy1&gt;{{cite journal | vauthors = Moritani T, deVries HA | title = Neural factors versus hypertrophy in the time course of muscle strength gain | journal = American Journal of Physical Medicine | volume = 58 | issue = 3 | pages = 115–130 | date = June 1979 | pmid = 453338 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=NeuralvsHypertrophy2&gt;{{cite journal | vauthors = Narici MV, Roi GS, Landoni L, Minetti AE, Cerretelli P | title = Changes in force, cross-sectional area and neural activation during strength training and detraining of the human quadriceps | journal = European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology | volume = 59 | issue = 4 | pages = 310–319 | year = 1989 | pmid = 2583179 | doi = 10.1007/bf02388334 | s2cid = 2231992 }}&lt;/ref&gt;]]
Rawajlanıp atırǵan izertlewler shınıǵıwlardıń kóplegen paydaları skelet bulshıq etleriniń endokrin organ sıpatındaǵı roli arqalı ámelge asırılatuǵının kórsetti. Yaǵnıy, qısqarıwshı bulshıq etler jańa toqımanıń ósiwin, toqımanıń qayta tikleniwin hám kóplegen qabınıwǵa qarsı funkciyalardı qollap-quwatlaytuǵın miokinler dep atalatuǵın bir neshe zatlardı bólip shıǵaradı, bul óz gezeginde hár qıylı qabınıw kesellikleriniń rawajlanıw qáwpin tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pedersen BK | title = Muscle as a secretory organ | journal = Comprehensive Physiology | volume = 3 | issue = 3 | pages = 1337–1362 | date = July 2013 | pmid = 23897689 | doi = 10.1002/cphy.c120033 | isbn = 978-0-470-65071-4 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwlar densawlıqqa kóplegen zıyan keltiretuǵın, fizikalıq hám psixikalıq, kortizol dárejesin tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Cohen S, Williamson GM | title = Stress and infectious disease in humans | journal = Psychological Bulletin | volume = 109 | issue = 1 | pages = 5–24 | date = January 1991 | pmid = 2006229 | doi = 10.1037/0033-2909.109.1.5 }}&lt;/ref&gt; Awqatlanıwdan aldın shıdamlılıq shınıǵıwları awqatlanıwdan keyingi usınday shınıǵıwlarǵa qaraǵanda qandaǵı glyukoza dárejesin kóbirek tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Borer KT, Wuorinen EC, Lukos JR, Denver JW, Porges SW, Burant CF | title = Two bouts of exercise before meals, but not after meals, lower fasting blood glucose | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 41 | issue = 8 | pages = 1606–1614 | date = August 2009 | pmid = 19568199 | doi = 10.1249/MSS.0b013e31819dfe14 | s2cid = 207184758 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Qatań shınıǵıwlardıń (VO2 max nıń 90-95%) ortasha shınıǵıwlarǵa (VO2 max nıń 40-70%) qaraǵanda júrektiń fiziologiyalıq gipertrofiyasın kóbirek keltirip shıǵaratuǵını haqqında dáliller bar, biraq bunıń ulıwma awırıwshańlıq hám/yamasa ólimshilik kórsetkishlerine qanday da bir tásiri bar-joqlıǵı belgisiz.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wisløff U, Ellingsen Ø, Kemi OJ | title = High-intensity interval training to maximize cardiac benefits of exercise training? | journal = Exercise and Sport Sciences Reviews | volume = 37 | issue = 3 | pages = 139–146 | date = July 2009 | pmid = 19550205 | doi = 10.1097/JES.0b013e3181aa65fc | s2cid = 25057561 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Aerob hám anaerob shınıǵıwlardıń ekewi de júrek kólemin (aerob shınıǵıwlar) yamasa miokard qalıńlıǵın (kúsh shınıǵıwları) arttırıw arqalı júrektiń mexanikalıq nátiyjeliligin joqarılatıwǵa xızmet etedi. Qarınshalar gipertrofiyası, yaǵnıy qarınsha diywallarınıń qalıńlasıwı, eger ol shınıǵıwlarǵa juwap retinde júzege kelse, ulıwma alǵanda paydalı hám salamat bolıp esaplanadı.

=== Oraylıq nerv sisteması ===
Fizikalıq shınıǵıwlardıń oraylıq nerv sistemasına tásiri biraz bulshıq etler tárepinen qanǵa bólinip shıǵarılatuǵın ayırım neyrotrofikalıq faktor gormonları, sonıń ishinde BDNF, IGF-1 hám VEGF arqalı ámelge asırılıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;Exercise – neurotrophic factors + basal ganglia&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Paillard T, Rolland Y, de Souto Barreto P | title = Protective Effects of Physical Exercise in Alzheimer's Disease and Parkinson's Disease: A Narrative Review | journal = Journal of Clinical Neurology | volume = 11 | issue = 3 | pages = 212–219 | date = July 2015 | pmid = 26174783 | pmc = 4507374 | doi = 10.3988/jcn.2015.11.3.212 | quote = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BDNF meta analysis&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Szuhany KL, Bugatti M, Otto MW | title = A meta-analytic review of the effects of exercise on brain-derived neurotrophic factor | journal = Journal of Psychiatric Research | volume = 60 | pages = 56–64 | date = January 2015 | pmid = 25455510 | pmc = 4314337 | doi = 10.1016/j.jpsychires.2014.10.003 | quote =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cerebral hemodynamics and AD&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Tarumi T, Zhang R | title = Cerebral hemodynamics of the aging brain: risk of Alzheimer disease and benefit of aerobic exercise | journal = Frontiers in Physiology | volume = 5 | pages = 6 | date = January 2014 | pmid = 24478719 | pmc = 3896879 | doi = 10.3389/fphys.2014.00006 | quote = | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

== Jámiyetlik densawlıqtı saqlaw ilajları ==
Xalıqtıń fizikalıq belsendilik dárejesin arttırıw maqsetinde kóbinese jámiyet kólemindegi hám mektep kampaniyalarınan paydalanıladı. Bunday baǵdarlamalardıń nátiyjeliligin anıqlawǵa baǵıshlanǵan izertlewlerdi nátiyjeleriniń hár qıylı bolıwına baylanıslı abaylap talqılaw kerek.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Úlken jastaǵı adamlar ushın ayırım túrdegi shınıǵıw baǵdarlamaları, mısalı, júriw, teńsalmaqlılıq, koordinaciya hám funkcional tapsırmalardı óz ishine alǵan baǵdarlamalar teńsalmaqlılıqtı jaqsılay alatuǵını haqqında ayırım dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Howe TE, Rochester L, Neil F, Skelton DA, Ballinger C | title = Exercise for improving balance in older people | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 11 | pages = CD004963 | date = November 2011 | volume = 2012 | pmid = 22071817 | doi = 10.1002/14651858.cd004963.pub3 | publisher = John Wiley &amp; Sons, Ltd | s2cid = 205176433 | pmc = 11493176 }}&lt;/ref&gt; Progressiv qarsılıq shınıǵıwlarınan soń, eresekler fizikalıq funkciyalarınıń jaqsılanıwı menen juwap beredi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Liu CJ, Latham NK | title = Progressive resistance strength training for improving physical function in older adults | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 3 | pages = CD002759 | date = July 2009 | volume = 2009 | pmid = 19588334 | pmc = 4324332 | doi = 10.1002/14651858.CD002759.pub2 }}&lt;/ref&gt; Fizikalıq belsendilikti alǵa ilgerletiwshi qısqa múddetli aralasıwlar ekonomikalıq jaqtan nátiyjeli bolıwı múmkin, biraq bul dálil hálsiz hám izertlewler arasında ayırmashılıqlar bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Gc V, Wilson EC, Suhrcke M, Hardeman W, Sutton S | title = Are brief interventions to increase physical activity cost-effective? A systematic review | journal = British Journal of Sports Medicine | volume = 50 | issue = 7 | pages = 408–417 | date = April 2016 | pmid = 26438429 | pmc = 4819643 | doi = 10.1136/bjsports-2015-094655 }}&lt;/ref&gt;

Qorshaǵan ortalıq tásiller úmitli kórinedi: tekshelerden paydalanıwdı xoshemetleytuǵın belgiler, sonday-aq jámiyetlik kampaniyalar shınıǵıw dárejelerin arttırıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Kahn EB, Ramsey LT, Brownson RC, Heath GW, Howze EH, Powell KE, Stone EJ, Rajab MW, Corso P | display-authors = 6 | title = The effectiveness of interventions to increase physical activity. A systematic review | journal = American Journal of Preventive Medicine | volume = 22 | issue = 4 Suppl | pages = 73–107 | date = May 2002 | pmid = 11985936 | doi = 10.1016/S0749-3797(02)00434-8 }}&lt;/ref&gt; Mısalı, Kolumbiyanıń [[Bogota]] qalası azamatlarına shınıǵıw islewdi ańsatlastırıw ushın ekshembi hám bayram kúnleri 113 kilometr (70 milya) joldı jawıp qoyadı. Bunday piyadalar zonaları sozılmalı keselliklerge qarsı gúres hám salamat dene massası indeksin (BMI) saqlap qalıw ilajlarınıń bir bólegi bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.paho.org/English/DD/PIN/ePersp001_article01.htm |title=Stopping the rising tide of chronic diseases Everyone's Epidemic | vauthors = Durán VH |work=Pan American Health Organization |publisher=paho.org |access-date=10 January 2009}}&lt;/ref&gt;

Ata-analar fizikalıq belsendiliktiń salamat dárejelerin úlgi etip kórsetiw arqalı yamasa fizikalıq belsendilikti xoshemetlew arqalı fizikalıq belsendilikti kótere aladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Xu H, Wen LM, Rissel C | title = Associations of parental influences with physical activity and screen time among young children: a systematic review | journal = Journal of Obesity | volume = 2015 | pages = 546925 | date = 19 March 2015 | pmid = 25874123 | pmc = 4383435 | doi = 10.1155/2015/546925 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; AQSHtaǵı Keselliklerdi qadaǵalaw hám aldın alıw oraylarınıń maǵlıwmatları boyınsha, balalar hám jasóspirimler hár kúni 60 minut yamasa onnan da kóbirek fizikalıq jumıs islewi kerek.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/healthyschools/physicalactivity/guidelines.htm|title=Youth Physical Activity Guidelines|website=Centers for Disease Control and Prevention|date=23 January 2019}}&lt;/ref&gt; Mektep sistemasına fizikalıq shınıǵıwlardı engiziw hám balalardıń salamat turmıs tárizin saqlawdaǵı tosqınlıqlardı azayta alatuǵın ortalıqtı támiyinlew áhmiyetli.

Evropa Komissiyasınıń Bilimlendiriw hám mádeniyat bas basqarması (DG EAC) óziniń Horizon 2020 hám Erasmus+ baǵdarlaması sheńberinde Densawlıqtı jaqsılawshı fizikalıq belsendilik (HEPA) joybarları ushın arnawlı baǵdarlamalar hám qarjılar ajıratqan,&lt;ref&gt;{{Cite web | url=https://ec.europa.eu/sport/policy/societal-role/health-participation_en |title = Health and Participation|publisher=European Commission |date = 25 June 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20190705033323/https://ec.europa.eu/sport/policy/societal-role/health-participation_en |archive-date=2019-07-05}}&lt;/ref&gt; óytkeni izertlewler kóplegen evropalılardıń jeterli dárejede fizikalıq belsendi emesligin kórsetken. Bul tarawda EA boylap hám dúnya júzi boyınsha belsendi oyınshılar arasındaǵı birge islesiwdi arttırıw, EA hám onıń sherik mámleketlerinde HEPA nı xoshametlew hám Evropa sport háptesi ushın qarjılandırıw jetkilikli. DG EAC úziliksiz túrde sport hám fizikalıq belsendilik boyınsha Ewrobarometr baspadan shıǵarıp turadı.

== Shınıǵıw úrdisleri ==
Dúnya júzi boyınsha fizikalıq talap etiwshiligi tómen jumıslarǵa qaray úlken ózgeris boldı.&lt;ref name=WHO2009&gt;{{cite web |url=https://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/ |title=WHO: Obesity and overweight |work=World Health Organization |access-date=10 January 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081218104805/http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/ &lt;!--Added by H3llBot--&gt; |archive-date=18 December 2008}}&lt;/ref&gt; Bul mexanizaciyalastırılǵan transporttıń kóbeyip qollanılıwı, úyde miynetti jeńillestiriwshi texnologiyalardıń kóbirek tarqalıwı hám belsendi dem alıw shınıǵıwlarınıń azayıwı menen birge júrdi.&lt;ref name=WHO2009 /&gt; Biraq, jeke turmıs tárizindegi ózgerisler fizikalıq shınıǵıwlardıń jetispewshiligin dúzetiwi múmkin.

2015-jılı járiyalanǵan izertlew nátiyjeleri fizikalıq shınıǵıw intervenciyalarına pikirdi ulıwmalastırıwdı kirgiziw shınıǵıwǵa boysınıwshılıqtı hám ózin-ózi nátiyjelilikti arttıradı, sonıń menen birge psixologiyalıq hám fiziologiyalıq jaqtan unamlı tásir kórsetedi dep kórsetedi.&lt;ref name=Kennedy&gt;{{cite journal | vauthors = Kennedy AB, Resnick PB | title = Mindfulness and Physical Activity | journal = American Journal of Lifestyle Medicine | volume = 9 | issue = 3 | pages = 3221–3323 | date = May 2015 | doi = 10.1177/1559827614564546 | s2cid = 73116017 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

&lt;gallery |gallery=&quot;&quot; widths=&quot;150px&quot; heights=&quot;150px&quot; caption=&quot;Shınıǵıw ushın sport jumısları&quot;&gt;
File:Woman running barefoot on beach.jpg|[[Juwırıw]] fizikalıq fitneske erisiwge járdem beredi.&lt;ref&gt;{{cite web |url= https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/running-and-jogging-health-benefits#goal-setting-for-running-and-jogging |title= Running and jogging - health benefits | work = Better Health | publisher = State of Victoria, Australia }}&lt;/ref&gt;
File:Cruising on a Board.jpg|alt=Skateboarding is good for cardiovascular health[better source needed]|Skeytbording júrek-qan tamır salamatlıǵı ushın paydalı.&lt;ref&gt;{{cite web |title=5 Reasons Why Skateboarding Is Good Exercise |url=https://longboardingnation.com/reasons-skateboarding-good-exercise/ |website=Longboarding Nation |access-date=6 July 2021 |date=25 January 2019}}&lt;/ref&gt;
File:IDHM Wasserspringen 2018-02-18 3m mixed Vorkampf Sprung 3 18.jpg|[[Júziw]] shınıǵıw sıpatında bulshıq etlerdi bekkemleydi hám kúshti arttıradı.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/swimming-health-benefits#health-benefits-of-swimming |title= Swimming - health benefits | work = Better Health | publisher = State of Victoria, Australia }}&lt;/ref&gt;
File:2018 USA Indoor Track and Field Championships (40357948141).jpg|Atletika (mısalı, sırıq penen sekiriw) shınıǵıw túri sıpatında.
File:Cristiano Ronaldo Iran vs Portugal.jpg|[[Futbol]] shınıǵıw retinde.
&lt;/gallery&gt;

=== Sociallıq hám mádeniy ózgeshelikler ===
Shınıǵıw hár bir elde hár qıylı kórinedi, shınıǵıwdıń artındaǵı motivaciyalar da solay.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot; /&gt; Ayırım ellerde adamlar tiykarınan ishte shınıǵadı (mısalı, úyde yamasa fitnes klublarında), al basqalarında adamlar tiykarınan sırtta shınıǵadı. Adamlar jeke lázzet alıw, densawlıq hám salamatlıq, sociallıq qarım-qatnas, jarıs yamasa shınıǵıw ushın shınıǵıwı múmkin. Bul ayırmashılıqlar geografiyalıq jaylasıw hám sociallıq tendenciyalar sıyaqlı hár qıylı sebeplerge baylanıslı bolıwı múmkin.

Mısalı, [[Kolumbiya|Kolumbiyada]] azamatlar óz eliniń sırtqı ortalıǵın bahalaydı hám qutlıqlaydı. Kóp jaǵdaylarda olar tábiyattı hám jámiyetlerin ráhátleniw ushın sociallıq jıynalıslar sıpatında sırttaǵı iskerliklerdi paydalanadı. Kolumbiyanıń Bogota qalasında hár ekshembi kúni Ciclovía dep atalatuǵın 70 millik jol velosipedshiler, juwırıwshılar, rolikli konkishiler, skeytbordshılar hám basqa shınıǵıwshılar ushın jabılıp, olar shınıǵıw hám átirapınan ráhátleniw ushın paydalanadı.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Hernández J |title=Car-Free Streets, a Colombian Export, Inspire Debate |url= https://www.nytimes.com/2008/06/24/nyregion/24streets.html |work=The New York Times|date=24 June 2008|archive-url= https://web.archive.org/web/20210427180825/https://www.nytimes.com/2008/06/24/nyregion/24streets.html |archive-date=27 April 2021|url-status=live|access-date=1 January 2022}}&lt;/ref&gt;

Kolumbiyaǵa uqsas, [[Kambodja]] azamatları da sırtta sociallıq shınıǵıwǵa beyim. Bul elde ashıq fitnes zalı anaǵurlım keń tarqalǵan. Adamlar bul sırttaǵı fitnes zallarına tek ǵana jámiyetlik imkaniyatlardan paydalanıw ushın emes, al jáne de jámiyetshilik ushın ashıq bolǵan aerobika hám ayaq oyın sessiyaların shólkemlestiriw ushın da jıynaladı.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Sullivan N |title=Gyms |url= https://www.travelfish.org/sight_profile/cambodia/phnom_penh_and_surrounds/phnom_penh/phnom_penh/2235 |website=Travel Fish|access-date=8 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Shveciya]] da sırtqı fitnes zalların, utegym dep atalatuǵın orınlardı rawajlandıra basladı. Bul fitnes zalları xalıq ushın biypul hám kóbinese ájayıp, kórkem ortalıqlarǵa jaylastırılǵan. Adamlar salamat bolıw hám átiraptaǵı tábiyiy dúnyadan ráhátleniw ushın dáryalarda júzedi, qayıqlardı paydalanadı hám toǵaylar arqalı juwıradı. Bul ásirese Shveciyada onıń geografiyalıq jaylasıwına baylanıslı jaqsı isleydi.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Tatlow A |title=When in Sweden...making the most of the great outdoors!|url=http://www.stockholmonashoestring.com/when-in-sweden-making-the-most-of-the-great-outdoors/|website=Stockholm on a Shoestring|access-date=5 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Qıtay|Qıtaydıń]] ayırım aymaqlarında, ásirese pensiyaǵa shıqqanlar arasında shınıǵıw sociallıq tiykarǵa iye bolıp kórinedi. Azanda jámiyetlik baǵlarda maydan ayaq oyınları ótkeriledi; bul jıynalıslar latın xoreografiyasın, bal ayaq oyının, tango yamasa hátte djitterbagtı óz ishine alıwı múmkin. Jámiyetlik orınlarda oynaw adamlarǵa ádette qarım-qatnas jasamaytuǵın adamlar menen baylanısıwǵa múmkinshilik beredi, bul densawlıq hám sociallıq paydalardı támiyinleydi.&lt;ref&gt;{{cite news| vauthors = Langfitt F |title=Beijing's Other Games: Dancing In The Park |url= https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=93503524 |newspaper=NPR.org|publisher=NPR|access-date=5 December 2016}}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwdaǵı bul sociomádeniy ózgeshelikler hár qıylı geografiyalıq orınlar hám sociallıq ortalıqlardaǵı adamlardıń shınıǵıwdıń hár qıylı motivaciyaları hám usıllarına iye ekenligin kórsetedi. Fizikalıq shınıǵıw densawlıq hám salamatlıqtı jaqsılay aladı, sonday-aq jámiyetlik baylanıslardı hám tábiyiy gózzallıqtı bahalawdı kúsheyte aladı.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot; /&gt;

=== Baǵdarlamaǵa sadıqlıq ===
Shınıǵıw baǵdarlamasına sadıq bolıw yamasa onı izbe-iz dawam ettiriw kóp adamlar ushın qıyın bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=MacDonald |first1=Christopher |last2=Bennekou |first2=Mia |last3=Midtgaard |first3=Julie |last4=Langberg |first4=Hennig |last5=Lieberman |first5=Daniel |date=2024-11-27 |title=Why exercise may never be effective medicine: an evolutionary perspective on the efficacy versus effectiveness of exercise in treating type 2 diabetes |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39603793 |journal=British Journal of Sports Medicine |pages=bjsports–2024–108396 |doi=10.1136/bjsports-2024-108396 |issn=1473-0480 |pmid=39603793}}&lt;/ref&gt; Izertlewler kóp hár qıylı faktorlardı anıqladı. Ayırım faktorlarǵa adamnıń ne ushın shınıǵıw islep atırǵanı (mısalı, densawlıq, sociallıq sebepler), qanday túrdegi shınıǵıwlar yamasa shınıǵıw baǵdarlamasınıń qalay dúzilgenligi, baǵdarlamada professionallardıń qatnasıwı bar ma yamasa joq pa, shınıǵıw hám densawlıq haqqında bilim beriw, shınıǵıw baǵdarlamasındaǵı monitoring hám alǵa ilgerilew, maqsetlerdi belgilew hám adamnıń shınıǵıw baǵdarlamasın tańlawǵa hám maqsetlerdi belgilewge qanshelli qatnasatuǵını kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Collado-Mateo |first1=Daniel |last2=Lavín-Pérez |first2=Ana Myriam |last3=Peñacoba |first3=Cecilia |last4=Del Coso |first4=Juan |last5=Leyton-Román |first5=Marta |last6=Luque-Casado |first6=Antonio |last7=Gasque |first7=Pablo |last8=Fernández-Del-Olmo |first8=Miguel Ángel |last9=Amado-Alonso |first9=Diana |date=2021-02-19 |title=Key Factors Associated with Adherence to Physical Exercise in Patients with Chronic Diseases and Older Adults: An Umbrella Review |journal=International Journal of Environmental Research and Public Health |volume=18 |issue=4 |pages=2023 |doi=10.3390/ijerph18042023 |doi-access=free |issn=1660-4601 |pmc=7922504 |pmid=33669679}}&lt;/ref&gt;
==Derekler==</text>
      <sha1>d9m43id7qdrxv98te0yshhf386nlvav</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98938</id>
      <parentid>98937</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T17:59:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jahongir t</username>
        <id>12504</id>
      </contributor>
      <origin>98938</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70143" sha1="oz225dty3cri6ycyuvjuegcc7znj8oe" xml:space="preserve">[[File:Cycling in Amsterdam (893).jpg|thumb|[[Velosiped]] aydaw - bul keń tarqalǵan shınıǵıw túri.]]
[[File:BCRL.jpg|thumb|Awırlıq kóteriw shınıǵıwları.|220x220px]]

'''Shınıǵıw,''' sonday-aq '''dene shınıǵıwları''' yamasa '''fizikalıq shınıǵıw''' ([[Inglis tili|inglisshe]] exercise or workout) - bul fizikalıq salamatlıqtı hám ulıwma densawlıqtı jaqsılaytuǵın yamasa saqlaytuǵın fizikalıq iskerlik.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors= Kylasov A, Gavrov S| year = 2011 | title = Diversity Of Sport: non-destructive evaluation| location = Paris| publisher = UNESCO: Encyclopedia of Life Support Systems|pages = 462–91|isbn = 978-5-89317-227-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |title=Exercised |date=2020 |url= https://books.google.com/books?id=BS6OEAAAQBAJ |last=Liberman |first=Daniel |publisher=Vintage Books |isbn=978-0593295397 |author-link1=Daniel Liberman }}&lt;/ref&gt; Ol hár túrli maqsetlerde orınlanadı, sonıń ishinde salmaq taslaw (azıw) yamasa saqlaw, ósiwge járdem beriw hám kúshti arttırıw, bulshıq etlerdi hám júrek-qan tamır sistemasın rawajlandırıw, jaraqatlardıń aldın alıw, [[sport]] kónlikpelerin jetilistiriw, densawlıqtı jaqsılaw&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/fitness/in-depth/exercise/art-20048389|title=7 great reasons why exercise matters|work=Mayo Clinic|access-date=2 November 2018|language=en}}&lt;/ref&gt; yamasa ápiwayı ráhátleniw ushın. Kóp adamlar sırtta shınıǵıwdı tańlaydı, sebebi olar toparlarǵa jıynalıp, sociallıq baylanıs ornatıp, ózleriniń jaqsı turmıs hám ruwxıy densawlıǵın jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot;&gt;{{cite web| vauthors = Bergstrom K, Muse T, Tsai M, Strangio S |date=19 January 2011|title=Fitness for Foreigners |url=http://www.slate.com/articles/life/fitness/2011/01/fitness_for_foreigners.html|access-date=5 December 2016|work=Slate}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Deslandes A, Moraes H, Ferreira C, Veiga H, Silveira H, Mouta R, Pompeu FA, Coutinho ES, Laks J | display-authors = 6 | title = Exercise and mental health: many reasons to move | journal = Neuropsychobiology | volume = 59 | issue = 4 | pages = 191–198 |year = 2009 | pmid = 19521110 | doi = 10.1159/000223730 | s2cid = 14580554 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Densawlıqqa paydası jaǵınan, ádette, densawlıq mashqalalarınıń qáwpin tómenletiw ushın háptesine 150 minut ortasha intensivliktegi shınıǵıw usınıs etiledi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=2022-01-25 |title=Physical activity guidelines for adults aged 19 to 64 |url=https://www.nhs.uk/live-well/exercise/exercise-guidelines/physical-activity-guidelines-for-adults-aged-19-to-64/ |access-date=2023-08-21 |website=NHS |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-06-22 |title=How much physical activity do adults need? |url=https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/adults/index.htm |access-date=2023-08-21 |website=Centers for Disease Control and Prevention |language=en-us}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Physical activity |url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity |access-date=2023-08-21 |website=WHO |language=en}}&lt;/ref&gt; Sonnıń menen birge, hátte az muǵdarda shınıǵıw islew de, hesh qanday shınıǵıw islemegennen góre paydalıraq. Tek bir saat penen on bes minut (kúnine 11 minut) shınıǵıw islew erte ólim, júrek-qan tamır kesellikleri, insult hám rak qáwpin tómenletiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |date=2023-08-14 |title=Small amounts of exercise protect against early death, heart disease and cancer |url=https://evidence.nihr.ac.uk/alert/small-amounts-of-exercise-protect-against-early-death-heart-disease-and-cancer/ |journal=NIHR Evidence |type=Plain English summary |publisher=National Institute for Health and Care Research |doi=10.3310/nihrevidence_59256|s2cid=260908783 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|display-authors=3 |last1=Garcia |first1=Leandro |last2=Pearce |first2=Matthew |last3=Abbas |first3=Ali |last4=Mok |first4=Alexander |last5=Strain |first5=Tessa |last6=Ali |first6=Sara |last7=Crippa |first7=Alessio |last8=Dempsey |first8=Paddy C |last9=Golubic |first9=Rajna |last10=Kelly |first10=Paul |last11=Laird |first11=Yvonne |last12=McNamara |first12=Eoin |last13=Moore |first13=Samuel |last14=de Sa |first14=Thiago Herick |last15=Smith |first15=Andrea D |date=2023-02-28 |title=Non-occupational physical activity and risk of cardiovascular disease, cancer and mortality outcomes: a dose–response meta-analysis of large prospective studies |journal=British Journal of Sports Medicine |language=en |volume=57 |issue=15 |pages=979–989 |doi=10.1136/bjsports-2022-105669 |issn=0306-3674 |pmc=10423495 |pmid=36854652}}&lt;/ref&gt;

== Klassifikaciya ==

Fizikalıq shınıǵıwlar ádette adam denesine bolǵan ulıwma tásirine baylanıslı úsh túrge bólinedi:&lt;ref name=&quot;phy_active&quot;&gt;{{Cite web
| author = ((National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute))
| title = Your Guide to Physical Activity and Your Heart
| publisher = U.S. Department of Health and Human Services
| date = June 2006
|url = http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart/obesity/phy_active.pdf}}&lt;/ref&gt;
* Aerobikalıq shınıǵıw - bul úlken bulshıq et toparların paydalanatuǵın hám deneniń tınıshlıq halatına qaraǵanda kóbirek kislorod paydalanıwına sebep bolatuǵın hár qanday fizikalıq iskerlik.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Aerobikalıq shınıǵıwdıń maqseti - júrek-qan tamır shıdamlılıǵın arttırıw.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wilmore JH | title = Aerobic exercise and endurance: improving fitness for health benefits | journal = The Physician and Sportsmedicine | volume = 31 | issue = 5 | pages = 45–51 | date = May 2003 | pmid = 20086470 | doi = 10.3810/psm.2003.05.367 | s2cid = 2253889 }}&lt;/ref&gt; Aerobikalıq shınıǵıwǵa mısallar: juwırıw, velosiped aydaw, [[júziw]], tez júriw, arqan sekiriw, [[eskek esiw]], tawǵa shıǵıw, ayaq-oyın, [[tennis]] oynaw, úziliksiz shınıǵıw hám uzaq aralıqqa juwırıw.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;
* Anaerobikalıq shınıǵıw, onıń ishine kúsh hám qarsılıq shınıǵıwları kiredi, bulshıq etlerdi bekkemlep, kúsheytip hám kólemin arttırıp, sonday-aq súyek tıǵızlıǵın, teń salmaqlılıqtı hám koordinaciyanı jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Kúsh shınıǵıwlarına mısallar: otırıp-turıw, tartılıw, lunj, otırıp turıw, shtanga kóteriw. Anaerobikalıq shınıǵıwǵa sonday-aq salmaq kóteriw, funkcionallıq shınıǵıwlar, ekscentrik shınıǵıwlar, interval shınıǵıwları, sprint hám qısqa múddetli bulshıq et kúshin arttıratuǵın joqarı intensivli interval shınıǵıwları kiredi.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = de Vos NJ, Singh NA, Ross DA, Stavrinos TM, Orr R, Fiatarone Singh MA | title = Optimal load for increasing muscle power during explosive resistance training in older adults | journal = The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences | volume = 60 | issue = 5 | pages = 638–647 | date = May 2005 | pmid = 15972618 | doi = 10.1093/gerona/60.5.638 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;
* Iykemlilik shınıǵıwları bulshıq etlerdi sozadı hám uzartadı.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Sozılıw sıyaqlı iskerlikler buwınlardıń iykemliligin jaqsılawǵa hám bulshıq etlerdi jumsaq saqlawǵa járdem beredi.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Maqset - qozǵalıs diapazonın jaqsılaw, bul jaraqatlanıw itimallıǵın tómenletiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = O'Connor DM, Crowe MJ, Spinks WL | title = Effects of static stretching on leg power during cycling | journal = The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness | volume = 46 | issue = 1 | pages = 52–56 | date = March 2006 | pmid = 16596099 }}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwlar sonday-aq dállik, shaqqanlıq, kúsh hám tezlikke baǵdarlanǵan shınıǵıwlardı óz ishine alıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;crossfit&quot;&gt;{{cite web |url = http://library.crossfit.com/free/pdf/CFJ-trial.pdf| access-date = 12 September 2010 | title= What Is Fitness? | page = 4 | date = October 2002 | publisher = The CrossFit Journal}}&lt;/ref&gt;

Shınıǵıw túrlerin sonday-aq dinamikalıq yamasa statikalıq dep jiklewge (klassifikaciyalawǵa) boladı. Turaqlı juwırıw sıyaqlı &quot;dinamikalıq&quot; shınıǵıwlar qan aylanıwınıń jaqsılanıwı sebepli shınıǵıw waqtında diastolalıq qan basımınıń tómenlewine alıp keledi. Kerisinshe, salmaq kóteriw sıyaqlı statikalıq shınıǵıwlar shınıǵıw orınlanǵan waqıtta sistolalıq basımnıń ádewir kóteriliwine alıp keliwi múmkin, biraq bul waqtınsha boladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = de Souza Nery S, Gomides RS, da Silva GV, de Moraes Forjaz CL, Mion D, Tinucci T | title = Intra-arterial blood pressure response in hypertensive subjects during low- and high-intensity resistance exercise | journal = Clinics | volume = 65 | issue = 3 | pages = 271–277 | date = March 2010 | pmid = 20360917 | pmc = 2845767 | doi = 10.1590/S1807-59322010000300006 }}&lt;/ref&gt;

== Densawlıqqa tásiri ==
[[File:Effects of exercise on the organ systems of the body (cropped).jpg|thumb|Shınıǵıw kóp organlarǵa tásir etedi]]

Fizikalıq shınıǵıw fizikalıq fitnesti saqlaw ushın áhmiyetli hám ol salamatlıqtı saqlawǵa, as siniriw sistemasın retlestiriwge, salamat súyek tıǵızlıǵın, bulshıq et kúshin hám buwın qozǵalǵıshlıǵın qurıw hám saqlawǵa, fiziologiyalıq sawlıqtı alǵa ilgerletiwge, xirurgiyalıq qáwiplerdi azaytıwǵa hám immun sistemasın kúsheytiwge járdem ete aladı. Geypara izertlewler shınıǵıwdıń ómir uzaqlıǵın hám ulıwma ómir sapasın arttırıwı múmkinligin kórsetedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Gremeaux V, Gayda M, Lepers R, Sosner P, Juneau M, Nigam A | title = Exercise and longevity | journal = Maturitas | volume = 73 | issue = 4 | pages = 312–317 | date = December 2012 | pmid = 23063021 | doi = 10.1016/j.maturitas.2012.09.012 }}&lt;/ref&gt; Ortasha hám joqarı dárejedegi fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın adamlardıń ólim dárejesi, salıstırmalı túrde fizikalıq belsendi emes adamlarǵa qaraǵanda tómenirek.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Physical Activity and Health|url=https://books.google.com/books?id=WZZPc1FmL7QC&amp;pg=PA3|journal=United States Department of Health|isbn=978-1-4289-2794-0| author = United States Department Of Health And Human Services |year=1996}}&lt;/ref&gt; Ortasha dárejedegi shınıǵıwlar qabınıw potencialın tómenletiw arqalı qartayıwdıń aldın alıw menen baylanıslı bolǵan.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Woods JA, Wilund KR, Martin SA, Kistler BM | title = Exercise, inflammation and aging | journal = Aging and Disease | volume = 3 | issue = 1 | pages = 130–140 | date = February 2012 | pmid = 22500274 | pmc = 3320801 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwdan alınatuǵın paydanıń kópshiligi háptesine shama menen 3500 metabolikalıq ekvivalent (MET) minutında erisiledi, al joqarıraq belsendіlik dárejelerinde qaytım azayadı.&lt;ref name=BMJ2016 /&gt; Mısalı, kúndelikli 10 minut basqısh kóteriliw, 15 minut shańjutqısh penen tazalaw, 20 minut baǵ isleri menen shuǵıllanıw, 20 minut juwırıw hám transport ornına 25 minut jayaw júriw yamasa velosiped aydaw birgelikte háptesine shama menen 3000 MET minutın quraydı.&lt;ref name=BMJ2016&gt;{{cite journal | vauthors = Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT, Mumford JE, Afshin A, Estep K, Veerman JL, Delwiche K, Iannarone ML, Moyer ML, Cercy K, Vos T, Murray CJ, Forouzanfar MH | display-authors = 6 | title = Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013 | journal = BMJ | volume = 354 | pages = i3857 | date = August 2016 | pmid = 27510511 | pmc = 4979358 | doi = 10.1136/bmj.i3857 }}&lt;/ref&gt; Fizikalıq belsendiliktiń jetispewshiligi dúnya júzi boyınsha júrek táj keselliginen kelip shıǵatuǵın awırıwlardıń shama menen 6%, 2-tip diabettiń 7%, emshek raginiń 10% hám ishek raginiń 10% sebebi bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lee IM, Shiroma EJ, Lobelo F, Puska P, Blair SN, Katzmarzyk PT | title = Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy | journal = Lancet | volume = 380 | issue = 9838 | pages = 219–229 | date = July 2012 | pmid = 22818936 | pmc = 3645500 | doi = 10.1016/S0140-6736(12)61031-9 }}&lt;/ref&gt; Ulıwma alǵanda, fizikalıq belsendisizlik dúnya júzi boyınsha erte ólimniń 9% sebebi boladı.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

Amerika-Britaniya jazıwshısı Bill Brayson bılay dep jazǵan: &quot;Eger birew ortasha muǵdardaǵı shınıǵıwdıń bizge beretuǵın barlıq paydasın bere alatuǵın dári oylap tapqanda, ol dárhal tariyxtaǵı eń tabıslı dárige aylanǵan bolar edi.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Bryson |first=Bill |author-link=Bill Bryson |title=[[The Body: A Guide for Occupants]] |publisher=[[Doubleday (publisher)|Doubleday]] |year=2019 |isbn=978-0857522405}}&lt;/ref&gt;

=== Fitness ===
Kópshilik adamlar fizikalıq belsendilik dárejesin arttırıw arqalı fitnesin jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Neil-Sztramko SE, Caldwell H, Dobbins M | title = School-based physical activity programs for promoting physical activity and fitness in children and adolescents aged 6 to 18 | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2021 | issue = 9 | pages = CD007651 | date = September 2021 | pmid = 34555181 | pmc = 8459921 | doi = 10.1002/14651858.CD007651.pub3 }}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwlarınan bulshıq etlerdiń kóleminiń artıwı tiykarınan awqatlanıw hám testosteron menen anıqlanadı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Hubal MJ, Gordish-Dressman H, Thompson PD, Price TB, Hoffman EP, Angelopoulos TJ, Gordon PM, Moyna NM, Pescatello LS, Visich PS, Zoeller RF, Seip RL, Clarkson PM | display-authors = 3 | title = Variability in muscle size and strength gain after unilateral resistance training | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 37 | issue = 6 | pages = 964–972 | date = June 2005 | pmid = 15947721 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwdan alınatuǵın paydanıń bul genetikalıq ózgesheligi elitar sportshılar menen keń xalıq arasındaǵı tiykarǵı fiziologiyalıq ayırmashılıqlardıń biri bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Brutsaert TD, Parra EJ | title = What makes a champion? Explaining variation in human athletic performance | journal = Respiratory Physiology &amp; Neurobiology | volume = 151 | issue = 2–3 | pages = 109–123 | date = April 2006 | pmid = 16448865 | doi = 10.1016/j.resp.2005.12.013 | s2cid = 13711090 }}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;newsci_geddes&quot;&gt;{{cite magazine| vauthors = Geddes L | title = Superhuman| pages = 35–41| magazine = New Scientist| date = 28 July 2007}}&lt;/ref&gt; Orta jasta shınıǵıwdıń ómirdiń keyingi dáwirinde jaqsıraq fizikalıq uqıplılıqqa alıp keliwi múmkinligin kórsetetuǵın dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.medicineonline.com/news/12/10297/Being-active-combats-risk-of-functional-problems.html | title=Being active combats risk of functional problems}}&lt;/ref&gt;

Erte qozǵalıs kónlikpeleri hám rawajlanıw ómirdiń keyingi dáwirindegi fizikalıq belsendilik hám jetiskenlikler menen de baylanıslı. Erte jastan qozǵalıs kónlikpeleri joqarı bolǵan balalar fizikalıq jaqtan belsendi bolıwǵa kóbirek beyim bolıp, sportta jaqsı nátiyjelerge erisiwge hám joqarı fitnes dárejesine iye bolıwǵa umtıladı. Erte qozǵalıs sheberligi balalıq dáwirdegi fizikalıq belsendilik hám fitnes dárejesi menen unamlı baylanısqa iye, al qozǵalıs kónlikpelerdiń tómen bolıwı kóbirek háreketsiz ómir saltına alıp keledi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wrotniak BH, Epstein LH, Dorn JM, Jones KE, Kondilis VA | title = The relationship between motor proficiency and physical activity in children | journal = Pediatrics | volume = 118 | issue = 6 | pages = e1758–e1765 | date = December 2006 | pmid = 17142498 | doi = 10.1542/peds.2006-0742 | s2cid = 41653923 }}&lt;/ref&gt;

Orınlanǵan fizikalıq belsendiliktiń túri hám intensivligi adamnıń fitnes dárejesine tásir etiwi múmkin. Joqarı intensivli interval shınıǵıwlarınıń adamnıń VO2 max kórsetkishin tómen intensivli shıdamlılıq shınıǵıwlarına qaraǵanda biraz kóbirek jaqsılaytuǵının kórsetetuǵın geybir hálsiz dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Milanović Z, Sporiš G, Weston M | title = Effectiveness of High-Intensity Interval Training (HIT) and Continuous Endurance Training for VO2max Improvements: A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Trials | journal = Sports Medicine | volume = 45 | issue = 10 | pages = 1469–1481 | date = October 2015 | pmid = 26243014 | doi = 10.1007/s40279-015-0365-0 | s2cid = 41092016 | url = https://research.tees.ac.uk/ws/files/6460688/561180.pdf }}&lt;/ref&gt; Biraq, ilimiy emes fitnes usılları sport jaraqatlarına alıp keliwi múmkin.

=== Júrek-qan tamır sisteması ===
[[File:Central (cardiovascular) and peripheral (skeletal muscle) adaptations to exercise training.jpg|thumb|upright=1.5|Shınıǵıwǵa oraylıq (júrek-qan tamır) hám shetkeri (skelet bulshıq etleri) beyimlesiwler]]
Shınıǵıwdıń júrek-qan tamır sistemasına paydalı tásiri jaqsı dálillengen. Fizikalıq belsensizlik penen júrek-qan tamır kesellikleri arasında tuwrı baylanıs bar, hám fizikalıq belsensizlik táj arteriya keselliginiń rawajlanıwında ǵárezsiz qáwip faktorı bolıp tabıladı. Fizikalıq shınıǵıwlardıń tómen dárejesi júrek-qan tamır keselliklerinen ólim qáwpin arttıradı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Warburton DE, Nicol CW, Bredin SS | title = Health benefits of physical activity: the evidence | journal = CMAJ | volume = 174 | issue = 6 | pages = 801–809 | date = March 2006 | pmid = 16534088 | pmc = 1402378 | doi = 10.1503/cmaj.051351 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aha2017&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.heart.org/HEARTORG/HealthyLiving/PhysicalActivity/FitnessBasics/American-Heart-Association-Recommendations-for-Physical-Activity-in-Adults_UCM_307976_Article.jsp|title=American Heart Association Recommendations for Physical Activity in Adults|publisher=American Heart Association|date=14 December 2017|access-date=5 May 2018}}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın balalarda dene mayınıń kóbirek joǵalıwı hám júrek-qan tamır fitnesiniń joqarılawı bayqaladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Lumeng JC | title = Small-group physical education classes result in important health benefits | journal = The Journal of Pediatrics | volume = 148 | issue = 3 | pages = 418–419 | date = March 2006 | pmid = 17243298 | doi = 10.1016/j.jpeds.2006.02.025 }}&lt;/ref&gt; Izertlewler jaslarda akademiyalıq stresstiń keyingi jıllarda júrek-qan tamır kesellikleri qáwpin arttıratuǵının kórsetken; biraq, bul qáwipler úziliksiz fizikalıq shınıǵıwlar arqalı ádewir tómenletiliwi múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Ahaneku JE, Nwosu CM, Ahaneku GI | title = Academic stress and cardiovascular health | journal = Academic Medicine | volume = 75 | issue = 6 | pages = 567–568 | date = June 2000 | pmid = 10875499 | doi = 10.1097/00001888-200006000-00002 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Háptesine shama menen 700-2000 kkal energiya jumsaw menen orınlanǵan shınıǵıw muǵdarı menen orta jastaǵı hám jası úlken erkeklerdiń barlıq sebeplerden ólimi hám júrek-qan tamır keselliklerinen ólimi arasında doza-juwap qatnası bar. Ólimniń eń úlken potencial tómenlewi háreketsiz adamlardıń ortasha belsendi bolıwında kórinedi.

Izertlewler júrek keselligi hayallar arasında ólimniń tiykarǵı sebebi bolǵanlıqtan, jası úlkeyip baratırǵan hayallarda úziliksiz shınıǵıwlar salamat júrek-qan tamır profillerine alıp keletuǵının kórsetken.

Fizikalıq belsendiliktiń júrek-qan tamır keselliklerinen ólimge eń paydalı tásirleri ortasha intensivli belsendilik (jasqa baylanıslı, maksimal kislorod qabıllawdıń 40-60%) arqalı erisiliwi múmkin. Miokard infarktinen keyin, ómir saltın úziliksiz shınıǵıwlardı óz ishine alatuǵın etip ózgertken aman qalǵanlarda jasaw dárejesi joqarı bolǵan. Háreketsiz adamlar júrek-qan tamır hám basqa barlıq sebeplerden ólim ushın eń úlken qáwipte.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Fletcher GF, Balady G, Blair SN, Blumenthal J, Caspersen C, Chaitman B, Epstein S, Sivarajan Froelicher ES, Froelicher VF, Pina IL, Pollock ML | display-authors = 6 | title = Statement on exercise: benefits and recommendations for physical activity programs for all Americans. A statement for health professionals by the Committee on Exercise and Cardiac Rehabilitation of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association | journal = Circulation | volume = 94 | issue = 4 | pages = 857–862 | date = August 1996 | pmid = 8772712 | doi = 10.1161/01.CIR.94.4.857 | s2cid = 2392781 }}&lt;/ref&gt; Amerika Júrek Associaciyası boyınsha, shınıǵıwlar júrek-qan tamır kesellikleri, sonıń ishinde júrek hújimi hám insult qáwpin tómenletedi.&lt;ref name=&quot;aha2017&quot; /&gt;

Ayırımlar fizikalıq shınıǵıwlardıń artıwı densawlıqtı saqlaw shıǵınların azaytıwı, jumısqa qatnasıw dárejesin arttırıwı, sonday-aq hayallardıń óz jumıslarına qoyatuǵın kúsh-jigerin arttırıwı múmkin dep usınıs etken.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Reed JL, Prince SA, Cole CA, Fodor JG, Hiremath S, Mullen KA, Tulloch HE, Wright E, Reid RD | display-authors = 6 | title = Workplace physical activity interventions and moderate-to-vigorous intensity physical activity levels among working-age women: a systematic review protocol | journal = Systematic Reviews | volume = 3 | issue = 1 | pages = 147 | date = December 2014 | pmid = 25526769 | pmc = 4290810 | doi = 10.1186/2046-4053-3-147 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

=== Immunlıq sistema ===
Fizikalıq shınıǵıw hám immunlıq sistema boyınsha júzlegen izertlewler júrgizilgen bolsa da, onıń kesellikke baylanısı haqqında az ǵana tikkeley dáliller bar.&lt;ref name=&quot;Gleeson2007&quot; /&gt; Epidemiologiyalıq dáliller ortasha shınıǵıwdıń adam immunlıq sistemasına paydalı tásir etetuǵının kórsetedi; bul tásir J iymekligi túrinde modellestiriledi. Ortasha shınıǵıw joqarǵı dem alıw jolları infekciyalarınıń (JDJI) 29% tómenlewi menen baylanıslı bolǵan, biraq marafon juwırıwshılar boyınsha izertlewler olardıń uzaq múddetli joqarı intensivli shınıǵıwları infekciya payda bolıw qáwpiniń artıwı menen baylanıslı ekenin anıqlaǵan.&lt;ref name=&quot;Gleeson2007&quot; /&gt; Degen menen, basqa bir izertlew bul tásirdi tappaǵan. Uzaq múddetli, joqarı intensivli shınıǵıwlardıń anaǵurlım sessiyalarınan keyin immun kletkalarınıń funkciyaları buzıladı, hám ayırım izertlewler sportshılardıń infekciyalar ushın joqarı qáwipte ekenin anıqlaǵan. Izertlewler marafonǵa tayarlanıw sıyaqlı uzaq múddetli kúshli stresstiń limfocitler koncentraciyasın tómenletiw arqalı immunlıq sistemanı basıp taslay alatuǵının kórsetken.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Brolinson PG, Elliott D | title = Exercise and the immune system | journal = Clinics in Sports Medicine | volume = 26 | issue = 3 | pages = 311–319 | date = July 2007 | pmid = 17826186 | doi = 10.1097/01893697-200220010-00013 | s2cid = 91074779 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Sportshılar hám sportshı emeslerdiń immunlıq sistemaları ulıwma uqsas. Sportshılarda tábiyiy killer kletkalar sanı hám citolitikalıq belsendilik azǵana joqarı bolıwı múmkin, biraq olar klinikalıq jaqtan áhmiyetli bolıwı gúmanlı.&lt;ref name=Gleeson2007&gt;{{cite journal | vauthors = Gleeson M | title = Immune function in sport and exercise | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 103 | issue = 2 | pages = 693–699 | date = August 2007 | pmid = 17303714 | doi = 10.1152/japplphysiol.00008.2007 | s2cid = 18112931 }}&lt;/ref&gt;

S vitamini menen qosımsha támiyinlew marafon juwırıwshılarında joqarǵı dem alıw jolları infekciyalarınıń tómenlewi menen baylanıslı bolǵan.&lt;ref name=Gleeson2007 /&gt;

Sozılmalı kesellikler menen baylanıslı S-reaktiv belok sıyaqlı qabınıw biomarkerleri aktiv adamlarda háreketsiz adamlarǵa salıstırǵanda tómen boladı, hám shınıǵıwdıń unamlı tásirleri onıń qabınıwǵa qarsı tásirleri sebepli bolıwı múmkin. Júrek keselligi bar adamlarda shınıǵıw intervenciyaları qandaǵı fibrinogen hám S-reaktiv belok dárejesin tómenletedi, bul júrek-qan tamır qáwpiniń áhmiyetli markeri bolıp tabıladı.&lt;ref name=Swardfager2012&gt;{{cite journal | vauthors = Swardfager W, Herrmann N, Cornish S, Mazereeuw G, Marzolini S, Sham L, Lanctôt KL | title = Exercise intervention and inflammatory markers in coronary artery disease: a meta-analysis | journal = American Heart Journal | volume = 163 | issue = 4 | pages = 666–676 | date = April 2012 | pmid = 22520533 | doi = 10.1016/j.ahj.2011.12.017 }}&lt;/ref&gt; Jedel shınıǵıwlardan keyin immunlıq sistemanıń basılıwı usı qabınıwǵa qarsı tásirdiń mexanizmleriniń biri bolıwı múmkin.&lt;ref name=Gleeson2007 /&gt;

=== Rak ===
Sistemalı sholıw fizikalıq aktivlik penen rak awırıwınan aman qalıw dárejesi arasındaǵı baylanıstı izertlegen 45 izertlewdi bahaladı. Sholıwǵa tiykarlanıp, &quot;[27 baqlaw izertlewinen] fizikalıq aktivliktiń ulıwma ólim, emshek ragi – specifikalıq hám ishek ragi – specifikalıq ólim dárejesin tómenletetuǵını haqqında izbe-iz dáliller bar. Házirgi waqıtta basqa rak túrlerinen aman qalǵanlar ushın fizikalıq aktivlik penen ólim arasındaǵı baylanıs haqqında jetkiliksiz dáliller bar.&quot;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Ballard-Barbash R, Friedenreich CM, Courneya KS, Siddiqi SM, McTiernan A, Alfano CM | title = Physical activity, biomarkers, and disease outcomes in cancer survivors: a systematic review | journal = Journal of the National Cancer Institute | volume = 104 | issue = 11 | pages = 815–840 | date = June 2012 | pmid = 22570317 | pmc = 3465697 | doi = 10.1093/jnci/djs207 }}&lt;/ref&gt; Dáliller shınıǵıwdıń raktan aman qalǵanlardıń ómir sapasına unamlı tásir etiwi múmkin ekenin kórsetedi, oǵan táshwish, ózin-ózi bahalaw hám emocionallıq aman-esenlik sıyaqlı faktorlar kiredi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Mishra SI, Scherer RW, Geigle PM, Berlanstein DR, Topaloglu O, Gotay CC, Snyder C | title = Exercise interventions on health-related quality of life for cancer survivors | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 8 | pages = CD007566 | date = August 2012 | volume = 2012 | pmid = 22895961 | pmc = 7387117 | doi = 10.1002/14651858.cd007566.pub2 }}&lt;/ref&gt; Aktiv emleniwden ótip atırǵan rak keselligi bar adamlar ushın shınıǵıw sharshaw hám fizikalıq jumıs islew sıyaqlı densawlıqqa baylanıslı ómir sapasına da unamlı tásir etiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Mishra SI, Scherer RW, Snyder C, Geigle PM, Berlanstein DR, Topaloglu O | title = Exercise interventions on health-related quality of life for people with cancer during active treatment | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 8 | pages = CD008465 | date = August 2012 | volume = 2012 | pmid = 22895974 | pmc = 7389071 | doi = 10.1002/14651858.cd008465.pub2 }}&lt;/ref&gt; Bul joqarı intensivliktegi shınıǵıwlarda anıǵıraq kórinedi.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Shınıǵıw emshek raginen aman qalǵanlarda rak penen baylanıslı sharshawdı azaytıwǵa járdem beriwi múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Meneses-Echávez JF, González-Jiménez E, Ramírez-Vélez R | title = Effects of supervised exercise on cancer-related fatigue in breast cancer survivors: a systematic review and meta-analysis | journal = BMC Cancer | volume = 15 | issue = 1 | pages = 77 | date = February 2015 | pmid = 25885168 | pmc = 4364505 | doi = 10.1186/s12885-015-1069-4 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Bul tema boyınsha ilimiy dáliller sheklengen bolsa da, rak kaxeksiyası bar adamlarǵa fizikalıq shınıǵıwlar menen shuǵıllanıw usınıladı.&lt;ref name=&quot;pmid26401466&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Grande AJ, Silva V, Maddocks M | title = Exercise for cancer cachexia in adults: Executive summary of a Cochrane Collaboration systematic review | journal = Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle | volume = 6 | issue = 3 | pages = 208–211 | date = September 2015 | pmid = 26401466 | pmc = 4575551 | doi = 10.1002/jcsm.12055 }}&lt;/ref&gt; Hár qıylı faktorlarǵa baylanıslı, rak kaxeksiyası bar ayırım adamlardıń fizikalıq shınıǵıwlar ushın múmkinshilikleri sheklengen.&lt;ref name=&quot;pmid29891116&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Sadeghi M, Keshavarz-Fathi M, Baracos V, Arends J, Mahmoudi M, Rezaei N | title = Cancer cachexia: Diagnosis, assessment, and treatment | journal = Critical Reviews in Oncology/Hematology | volume = 127 | pages = 91–104 | date = July 2018 | pmid = 29891116 | doi = 10.1016/j.critrevonc.2018.05.006 | s2cid = 48363786 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid29440149&quot; /&gt; Kaxeksiyası bar adamlarda belgilengen shınıǵıwlardı orınlaw dárejesi tómen hám bul populyaciyada ótkerilgen klinikalıq sınaqlarda kóbinese qatnasıwdan bas tartıw dárejesi joqarı boladı.&lt;ref name=&quot;pmid29891116&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;pmid29440149&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Solheim TS, Laird BJ, Balstad TR, Bye A, Stene G, Baracos V, Strasser F, Griffiths G, Maddocks M, Fallon M, Kaasa S, Fearon K | display-authors = 6 | title = Cancer cachexia: rationale for the MENAC (Multimodal-Exercise, Nutrition and Anti-inflammatory medication for Cachexia) trial | journal = BMJ Supportive &amp; Palliative Care | volume = 8 | issue = 3 | pages = 258–265 | date = September 2018 | pmid = 29440149 | doi = 10.1136/bmjspcare-2017-001440 | s2cid = 3318359 | url = https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/en/publications/cancer-cachexia(f73c13f1-e977-4b2a-aba8-37bb16aa4a79).html | hdl = 10852/73081 | hdl-access = free }}&lt;/ref&gt;

Gematologiyalıq qáwipli isikleri bar úlkenlerde aerobikalıq fizikalıq shınıǵıwlardıń táshiwish hám awır jaǵımsız hádiyselerge tásiri haqqında tómen sapalı dáliller bar.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Aerobikalıq fizikalıq shınıǵıwlar ólim dárejesi, ómir sapası yamasa fizikalıq jumıs islewde az yamasa hesh qanday parıq payda etpewi múmkin.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Bul shınıǵıwlar depressiyanıń azǵana kemeyiwine hám sharshawdıń azayıwına alıp keliwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Knips L, Bergenthal N, Streckmann F, Monsef I, Elter T, Skoetz N | title = Aerobic physical exercise for adult patients with haematological malignancies | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 1 | issue = 1 | pages = CD009075 | date = January 2019 | pmid = 30702150 | pmc = 6354325 | doi = 10.1002/14651858.CD009075.pub3 | collaboration = Cochrane Hematological Malignancies Group }}&lt;/ref&gt;

=== Neyrobiologiyalıq ===

==== Depressiya ====
Úziliksiz aerob shınıǵıwları ótkinshi eyforiya halatın payda etiwi múmkin, bul halat xalıq arasında uzaq juwırıwda &quot;juwırıwshınıń joqarı keypiyatı&quot; yamasa eskek esiwde &quot;eskekshiniń joqarı keypiyatı&quot; dep ataladı. Bul kem degende úsh eyforiya payda etiwshi neyroximiyalıq zattıń: anandamid (endokannabinoid),&lt;ref name=&quot;endocannabinoids&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Tantimonaco M, Ceci R, Sabatini S, Catani MV, Rossi A, Gasperi V, Maccarrone M | title = Physical activity and the endocannabinoid system: an overview | journal = Cellular and Molecular Life Sciences | volume = 71 | issue = 14 | pages = 2681–2698 | date = July 2014 | pmid = 24526057 | doi = 10.1007/s00018-014-1575-6 | s2cid = 14531019 | pmc = 11113821 }}&lt;/ref&gt;β-endorfin (endogen opioid),&lt;ref name=&quot;Endorphin&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dinas PC, Koutedakis Y, Flouris AD | title = Effects of exercise and physical activity on depression | journal = Irish Journal of Medical Science | volume = 180 | issue = 2 | pages = 319–325 | date = June 2011 | pmid = 21076975 | doi = 10.1007/s11845-010-0633-9 | s2cid = 40951545 }}&lt;/ref&gt; hám fenetilamin (iz qaldırıwshı amin hám amfetamin analogı)&lt;ref name=&quot;PEA exercise primary&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Szabo A, Billett E, Turner J | title = Phenylethylamine, a possible link to the antidepressant effects of exercise? | journal = British Journal of Sports Medicine | volume = 35 | issue = 5 | pages = 342–343 | date = October 2001 | pmid = 11579070 | pmc = 1724404 | doi = 10.1136/bjsm.35.5.342 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Renaissance&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lindemann L, Hoener MC | title = A renaissance in trace amines inspired by a novel GPCR family | journal = Trends in Pharmacological Sciences | volume = 26 | issue = 5 | pages = 274–281 | date = May 2005 | pmid = 15860375 | doi = 10.1016/j.tips.2005.03.007 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Neuropsychiatric&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Berry MD | title = The potential of trace amines and their receptors for treating neurological and psychiatric diseases | journal = Reviews on Recent Clinical Trials | volume = 2 | issue = 1 | pages = 3–19 | date = January 2007 | pmid = 18473983 | doi = 10.2174/157488707779318107 | s2cid = 7127324 }}&lt;/ref&gt;biosinteziniń artıwı arqalı júzege keledi.

==== Miydiń shayqalıwı ====
2012-jılǵı sholıwdıń dáslepki maǵlıwmatları 40 jastan asqan ereseklerde tórt ayǵa shekem fizikalıq shınıǵıwlar uyqı sapasın jaqsılawı múmkinligin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=De Luigi |first1=Arthur J. |last2=Bell |first2=Kathleen R. |last3=Bramhall |first3=Joe P. |last4=Choe |first4=Meeryo |last5=Dec |first5=Katherine |last6=Finnoff |first6=Jonathan T. |last7=Halstead |first7=Mark |last8=Herring |first8=Stanley A. |last9=Matuszak |first9=Jason |last10=Raksin |first10=P. B. |last11=Swanson |first11=Jennifer |last12=Millett |first12=Carolyn |date=2023 |title=Consensus statement: An evidence-based review of exercise, rehabilitation, rest, and return to activity protocols for the treatment of concussion and mild traumatic brain injury |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37794736 |journal=PM&amp;R |volume=15 |issue=12 |pages=1605–1642 |doi=10.1002/pmrj.13070 |issn=1934-1563 |pmid=37794736}}&lt;/ref&gt; 2010-jılǵı sholıw shınıǵıwlar kópshilik adamlar ushın uyqını jaqsılaytuǵının hám uyqısızlıqqa járdem beriwi múmkinligin kórsetti, biraq shınıǵıw menen uyqı arasındaǵı baylanıs haqqında tolıǵı menen juwmaq shıǵarıw ushın jetkilikli dálil joq.[86] 2018-jılǵı sistemalı sholıw hám meta-analiz shınıǵıwlardıń uyqısızlıqtan azap shegetuǵın adamlardıń uyqı sapasın jaqsılay alatuǵının kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Ivanic |first1=Branimir |last2=Cronström |first2=Anna |last3=Johansson |first3=Kajsa |last4=Ageberg |first4=Eva |date=2024-09-06 |title=Efficacy of exercise interventions on prevention of sport-related concussion and related outcomes: a systematic review and meta-analysis |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39242177 |journal=British Journal of Sports Medicine |pages=bjsports–2024–108260 |doi=10.1136/bjsports-2024-108260 |issn=1473-0480 |pmid=39242177}}&lt;/ref&gt;

=== Libido ===
2013-jılǵı bir izertlew shınıǵıwlardıń antidepressantlardı qollanıwǵa baylanıslı jınıslıq qozıw máselelerin jaqsılaǵanın anıqladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Lorenz TA, Meston CM | title = Acute exercise improves physical sexual arousal in women taking antidepressants | journal = Annals of Behavioral Medicine | volume = 43 | issue = 3 | pages = 352–361 | date = June 2012 | pmid = 22403029 | pmc = 3422071 | doi = 10.1007/s12160-011-9338-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Respirator sistema ===
Fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın adamlar júrek-qan tamır sistemasınıń fitnesiniń joqarılawın sezedi.[medicinalıq dálil kerek] Sırtta, ásirese transport qozǵalısı jaqın jerde shınıǵıw waqtında hawa pataslanıwına qosımsha dus keliw haqqında belgili bir dárejede táshiwish bar.&lt;ref name=&quot;Laeremans et al. 2018&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Laeremans M, Dons E, Avila-Palencia I, Carrasco-Turigas G, Orjuela-Mendoza JP, Anaya-Boig E, Cole-Hunter T, DE Nazelle A, Nieuwenhuijsen M, Standaert A, VAN Poppel M, DE Boever P, Int Panis L | display-authors = 6 | title = Black Carbon Reduces the Beneficial Effect of Physical Activity on Lung Function | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 50 | issue = 9 | pages = 1875–1881 | date = September 2018 | pmid = 29634643 | doi = 10.1249/MSS.0000000000001632 | hdl-access = free | s2cid = 207183760 | hdl = 10044/1/63478 }}&lt;/ref&gt;

== Tásir etiw mexanizmi ==

=== Skelet bulshıq etleri ===
Qarsılıq shınıǵıwları hám keyin proteinge bay awqat qabıl etiw miofibrillyar bulshıq et proteini sintezin (MPS) stimullastırıw hám bulshıq et proteininiń ıdırawın (MPB) toqtatıw arqalı bulshıq etler gipertrofiyasın hám bulshıq et kúshiniń artıwın qollap-quwatlaydı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Muscle hypertrophy review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Phillips SM | title = A brief review of critical processes in exercise-induced muscular hypertrophy | journal = Sports Medicine | volume = 44 | issue = Suppl 1 | pages = S71–S77 | date = May 2014 | pmid = 24791918 | pmc = 4008813 | doi = 10.1007/s40279-014-0152-3 }}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwları arqalı bulshıq et proteini sinteziniń stimullasıwı rapamicinnniń mexanistik baǵdarınıń (mTOR) fosforlanıwı hám keyin mTORC1 aktivlesiwi arqalı ámelge asadı, bul mTORC1 diń tikkeley baǵdarların (p70S6 kinaza hám translyaciya repressor proteini 4EBP1) fosforlaw arqalı kletka ribosomalarında protein biosintezine alıp keledi.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Molecular Aspects of Medicine 2016 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Brioche T, Pagano AF, Py G, Chopard A | title = Muscle wasting and aging: Experimental models, fatty infiltrations, and prevention | journal = Molecular Aspects of Medicine | volume = 50 | pages = 56–87 | date = August 2016 | pmid = 27106402 | doi = 10.1016/j.mam.2016.04.006 | s2cid = 29717535 | url = https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01837630/file/2016_Brioche_MAM_1.pdf }}&lt;/ref&gt; Awqatlanǵannan keyin bulshıq et proteininiń ıdırawınıń basılıwı tiykarınan plazmadaǵı insulin muǵdarınıń artıwı arqalı júzege asadı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HMB in vivo human pharmacodynamics&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Pharmacodynamics and pharmacokinetics of HMB-CA in humans in vivo&quot; /&gt; Usıǵan uqsas, bulshıq et proteini sinteziniń artıwı (mTORC1 aktivlesiwi arqalı) hám bulshıq et proteini ıdırawınıń basılıwı (insulinge ǵárezsiz mexanizmler arqalı) β-gidroksi β-metilbutir kislotasın qabıl etkennen keyin de júz beretuǵını kórsetilgen.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HMB in vivo human pharmacodynamics&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Wilkinson DJ, Hossain T, Hill DS, Phillips BE, Crossland H, Williams J, Loughna P, Churchward-Venne TA, Breen L, Phillips SM, Etheridge T, Rathmacher JA, Smith K, Szewczyk NJ, Atherton PJ | display-authors = 3 | title = Effects of leucine and its metabolite β-hydroxy-β-methylbutyrate on human skeletal muscle protein metabolism | journal = The Journal of Physiology | volume = 591 | issue = 11 | pages = 2911–2923 | date = June 2013 | pmid = 23551944 | pmc = 3690694 | doi = 10.1113/jphysiol.2013.253203 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pharmacodynamics and pharmacokinetics of HMB-CA in humans in vivo&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Wilkinson DJ, Hossain T, Limb MC, Phillips BE, Lund J, Williams JP, Brook MS, Cegielski J, Philp A, Ashcroft S, Rathmacher JA, Szewczyk NJ, Smith K, Atherton PJ | display-authors = 3 | title = Impact of the calcium form of β-hydroxy-β-methylbutyrate upon human skeletal muscle protein metabolism | journal = Clinical Nutrition | volume = 37 | issue = 6 Pt A | pages = 2068–2075 | date = December 2018 | pmid = 29097038 | pmc = 6295980 | doi = 10.1016/j.clnu.2017.09.024 | quote =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sarcopenia July 2015 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Phillips SM | title = Nutritional supplements in support of resistance exercise to counter age-related sarcopenia | journal = Advances in Nutrition | volume = 6 | issue = 4 | pages = 452–460 | date = July 2015 | pmid = 26178029 | pmc = 4496741 | doi = 10.3945/an.115.008367 }}&lt;/ref&gt;

Aerob shınıǵıwları skelet bulshıq etleriniń mitoxondriyalarında mitoxondriyal biogenezdi hám oksidativ fosforlanıw qábiletiniń artıwın keltirip shıǵaradı, bul aerob shınıǵıwlarınıń submaksimal shıdamlılıq kórsetkishlerin jaqsılaytuǵın mexanizmlerdiń biri bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wibom R, Hultman E, Johansson M, Matherei K, Constantin-Teodosiu D, Schantz PG | title = Adaptation of mitochondrial ATP production in human skeletal muscle to endurance training and detraining | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 73 | issue = 5 | pages = 2004–2010 | date = November 1992 | pmid = 1474078 | doi = 10.1152/jappl.1992.73.5.2004 | url = http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:gih:diva-184 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aerobic exercise – mitochondrial biogenesis and OXPHOS capacity&quot; /&gt; Bul tásirler shınıǵıw nátiyjesinde kletka ishindegi AMP:ATP qatnasınıń artıwı arqalı ámelge asadı, bul óz gezeginde AMP-aktivlesken protein kinazanıń (AMPK) aktivlesiwine alıp keledi, ol bolsa keyinnen mitoxondriyal biogenezdiń tiykarǵı regulyatorı bolǵan peroksisoma proliferator-aktivlesken receptor gamma koaktivator-1α (PGC-1α) nı fosforlaydı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aerobic exercise – mitochondrial biogenesis and OXPHOS capacity&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Boushel R, Lundby C, Qvortrup K, Sahlin K | title = Mitochondrial plasticity with exercise training and extreme environments | journal = Exercise and Sport Sciences Reviews | volume = 42 | issue = 4 | pages = 169–174 | date = October 2014 | pmid = 25062000 | doi = 10.1249/JES.0000000000000025 | s2cid = 39267910 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Mitochondrial biogenesis&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Valero T | title = Mitochondrial biogenesis: pharmacological approaches | journal = Current Pharmaceutical Design | volume = 20 | issue = 35 | pages = 5507–5509 |year = 2014 | pmid = 24606795 | doi = 10.2174/138161282035140911142118 | hdl-access = free | hdl = 10454/13341 }}&lt;/ref&gt;
{{multiple image
&lt;!-- Layout parameters --&gt;
 | align = center
 | direction = horizontal
 | total_width = 800
&lt;!-- Header --&gt;
 | header_align = &lt;!-- center (default), left, right --&gt;
 | header =
&lt;!--image 1--&gt;
 | image1 = Muscle protein synthesis signaling cascades.jpg
 | alt1 = Signaling cascade diagram
 | width1 = 619
 | height1 = 347
 | caption1 = Fizikalıq shınıǵıwlar hám belgili bir amin kislotaları yamasa olardıń tuwındıları (tiykarınan L-leycin hám HMB) tásirinde miofibrillyar bulshıq proteini sintezi hám mitoxondriyal biogenezge qatnasatuǵın molekulyar signal kaskadlarınıń diagramması.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Brook MS, Wilkinson DJ, Phillips BE, Perez-Schindler J, Philp A, Smith K, Atherton PJ | title = Skeletal muscle homeostasis and plasticity in youth and ageing: impact of nutrition and exercise | journal = Acta Physiologica | volume = 216 | issue = 1 | pages = 15–41 | date = January 2016 | pmid = 26010896 | pmc = 4843955 | doi = 10.1111/apha.12532 }}&lt;/ref&gt; Awqat proteininen alınǵan kóplegen amin kislotaları Rag GTPazaları arqalı signal beriw jolı menen mTORC1 aktivlesiwin qollap-quwatlaydı hám protein sintezin arttıradı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;The neurology of mTOR&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lipton JO, Sahin M | title = The neurology of mTOR | journal = Neuron | volume = 84 | issue = 2 | pages = 275–291 | date = October 2014 | pmid = 25374355 | pmc = 4223653 | doi = 10.1016/j.neuron.2014.09.034 }}&lt;br /&gt;[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4223653/figure/F2/ Figure 2: The mTOR Signaling Pathway]&lt;/ref&gt;
&lt;!--image 2--&gt;
 | image2 = Resistance exercise-induced muscle protein synthesis.jpg
 | alt2 = Graph of muscle protein synthesis vs time
 | width2 = 387
 | height2 = 221
 | caption2 = Qarsılıq shınıǵıwları shınıǵıwdan keyin 48 saatqa shekem dawam etetuǵın dáwir ishinde bulshıq proteini sintezin (MPS) stimullastıradı (punktir sızıq penen kórsetilgen). Usı dáwir ishinde qálegen waqıtta proteinge bay awqat qabıl etiw shınıǵıw arqalı payda bolǵan bulshıq proteini sinteziniń artıwın kúsheytedi (tutas sızıqlar menen kórsetilgen)
}}

=== Basqa periferiya organları ===
[[File:Aerobic Anaerobic Exercise Adaptations.jpg|400px|thumb|Úziliksiz aerob hám anaerob shınıǵıwlarǵa uzaq múddetli beyimlesiwlerdiń qısqasha mazmunı. Aerob shınıǵıwlar bir qatar oraylıq júrek-qan tamır sistemasınıń beyimlesiwlerin keltirip shıǵarıwı múmkin, sonıń ishinde júrek soǵıwınıń kóleminiń (SV)&lt;ref name=Exercise_SV&gt;{{cite journal | vauthors = Wang E, Næss MS, Hoff J, Albert TL, Pham Q, Richardson RS, Helgerud J | title = Exercise-training-induced changes in metabolic capacity with age: the role of central cardiovascular plasticity | journal = Age | volume = 36 | issue = 2 | pages = 665–676 | date = April 2014 | pmid = 24243396 | pmc = 4039249 | doi = 10.1007/s11357-013-9596-x }}&lt;/ref&gt; hám maksimal aerob qábiletiniń (VO2 max)&lt;ref name=Exercise_SV /&gt;&lt;ref name=AerobicMotorCapability&gt;{{cite journal | vauthors = Potempa K, Lopez M, Braun LT, Szidon JP, Fogg L, Tincknell T | title = Physiological outcomes of aerobic exercise training in hemiparetic stroke patients | journal = Stroke | volume = 26 | issue = 1 | pages = 101–105 | date = January 1995 | pmid = 7839377 | doi = 10.1161/01.str.26.1.101 }}&lt;/ref&gt; artıwı, sonday-aq tınıshlıq halatındaǵı júrek soǵıw jiyiliginiń (RHR) tómenlewi.&lt;ref name=Exercise_RHR1&gt;{{cite journal | vauthors = Wilmore JH, Stanforth PR, Gagnon J, Leon AS, Rao DC, Skinner JS, Bouchard C | title = Endurance exercise training has a minimal effect on resting heart rate: the Heritage Study | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 28 | issue = 7 | pages = 829–835 | date = July 1996 | pmid = 8832536 | doi = 10.1097/00005768-199607000-00009 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_RHR2&gt;{{cite journal | vauthors = Carter JB, Banister EW, Blaber AP | title = Effect of endurance exercise on autonomic control of heart rate | journal = Sports Medicine | volume = 33 | issue = 1 | pages = 33–46 | year = 2003 | pmid = 12477376 | doi = 10.2165/00007256-200333010-00003 | s2cid = 40393053 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_RHR3&gt;{{cite journal| vauthors = Chen CY, Dicarlo SE |title=Endurance exercise training-induced resting Bradycardia: A brief review|journal=Sports Medicine, Training and Rehabilitation|date=January 1998|volume=8|issue=1|pages=37–77|doi=10.1080/15438629709512518}}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwlarına, yaǵnıy anaerob shınıǵıwlardıń eń keń tarqalǵan túrine uzaq múddetli beyimlesiwler bulshıq et gipertrofiyasın,&lt;ref name=Exercise_Hypertrophy&gt;{{cite journal | vauthors = Crewther BT, Heke TL, Keogh JW | title = The effects of a resistance-training program on strength, body composition and baseline hormones in male athletes training concurrently for rugby union 7's | journal = The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness | volume = 53 | issue = 1 | pages = 34–41 | date = February 2013 | pmid = 23470909 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_Hypertrophy2&gt;{{cite journal | vauthors = Schoenfeld BJ | title = Postexercise hypertrophic adaptations: a reexamination of the hormone hypothesis and its applicability to resistance training program design | journal = Journal of Strength and Conditioning Research | volume = 27 | issue = 6 | pages = 1720–1730 | date = June 2013 | pmid = 23442269 | doi = 10.1519/JSC.0b013e31828ddd53 | s2cid = 25068522 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; bulshıq ettiń (lerdiń) fiziologiyalıq kóldeneń kesim maydanınıń (PCSA) úlkeyiwin hám nerv impulslarınıń kúsheyiwin&lt;ref name=Exercise_Neuraldrive&gt;{{cite journal | vauthors = Dalgas U, Stenager E, Lund C, Rasmussen C, Petersen T, Sørensen H, Ingemann-Hansen T, Overgaard K | display-authors = 6 | title = Neural drive increases following resistance training in patients with multiple sclerosis | journal = Journal of Neurology | volume = 260 | issue = 7 | pages = 1822–1832 | date = July 2013 | pmid = 23483214 | doi = 10.1007/s00415-013-6884-4 | s2cid = 848583 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=AnaerobicStrength&gt;{{cite journal | vauthors = Staron RS, Karapondo DL, Kraemer WJ, Fry AC, Gordon SE, Falkel JE, Hagerman FC, Hikida RS | display-authors = 3 | title = Skeletal muscle adaptations during early phase of heavy-resistance training in men and women | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 76 | issue = 3 | pages = 1247–1255 | date = March 1994 | pmid = 8005869 | doi = 10.1152/jappl.1994.76.3.1247 | s2cid = 24328546 }}&lt;/ref&gt; óz ishine aladı, bulardıń ekewi de bulshıq et kúshiniń artıwına alıp keledi.&lt;ref name=Exercise_MuscularStrength&gt;{{cite journal | vauthors = Folland JP, Williams AG | title = The adaptations to strength training : morphological and neurological contributions to increased strength | journal = Sports Medicine | volume = 37 | issue = 2 | pages = 145–168 | year = 2007 | pmid = 17241104 | doi = 10.2165/00007256-200737020-00004 | s2cid = 9070800 }}&lt;/ref&gt; Nerv beyimlesiwleri tezirek baslanadı hám gipertrofiyalıq juwapqa shekem turaqlasadı.&lt;ref name=NeuralvsHypertrophy1&gt;{{cite journal | vauthors = Moritani T, deVries HA | title = Neural factors versus hypertrophy in the time course of muscle strength gain | journal = American Journal of Physical Medicine | volume = 58 | issue = 3 | pages = 115–130 | date = June 1979 | pmid = 453338 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=NeuralvsHypertrophy2&gt;{{cite journal | vauthors = Narici MV, Roi GS, Landoni L, Minetti AE, Cerretelli P | title = Changes in force, cross-sectional area and neural activation during strength training and detraining of the human quadriceps | journal = European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology | volume = 59 | issue = 4 | pages = 310–319 | year = 1989 | pmid = 2583179 | doi = 10.1007/bf02388334 | s2cid = 2231992 }}&lt;/ref&gt;]]
Rawajlanıp atırǵan izertlewler shınıǵıwlardıń kóplegen paydaları skelet bulshıq etleriniń endokrin organ sıpatındaǵı roli arqalı ámelge asırılatuǵının kórsetti. Yaǵnıy, qısqarıwshı bulshıq etler jańa toqımanıń ósiwin, toqımanıń qayta tikleniwin hám kóplegen qabınıwǵa qarsı funkciyalardı qollap-quwatlaytuǵın miokinler dep atalatuǵın bir neshe zatlardı bólip shıǵaradı, bul óz gezeginde hár qıylı qabınıw kesellikleriniń rawajlanıw qáwpin tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pedersen BK | title = Muscle as a secretory organ | journal = Comprehensive Physiology | volume = 3 | issue = 3 | pages = 1337–1362 | date = July 2013 | pmid = 23897689 | doi = 10.1002/cphy.c120033 | isbn = 978-0-470-65071-4 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwlar densawlıqqa kóplegen zıyan keltiretuǵın, fizikalıq hám psixikalıq, kortizol dárejesin tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Cohen S, Williamson GM | title = Stress and infectious disease in humans | journal = Psychological Bulletin | volume = 109 | issue = 1 | pages = 5–24 | date = January 1991 | pmid = 2006229 | doi = 10.1037/0033-2909.109.1.5 }}&lt;/ref&gt; Awqatlanıwdan aldın shıdamlılıq shınıǵıwları awqatlanıwdan keyingi usınday shınıǵıwlarǵa qaraǵanda qandaǵı glyukoza dárejesin kóbirek tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Borer KT, Wuorinen EC, Lukos JR, Denver JW, Porges SW, Burant CF | title = Two bouts of exercise before meals, but not after meals, lower fasting blood glucose | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 41 | issue = 8 | pages = 1606–1614 | date = August 2009 | pmid = 19568199 | doi = 10.1249/MSS.0b013e31819dfe14 | s2cid = 207184758 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Qatań shınıǵıwlardıń (VO2 max nıń 90-95%) ortasha shınıǵıwlarǵa (VO2 max nıń 40-70%) qaraǵanda júrektiń fiziologiyalıq gipertrofiyasın kóbirek keltirip shıǵaratuǵını haqqında dáliller bar, biraq bunıń ulıwma awırıwshańlıq hám/yamasa ólimshilik kórsetkishlerine qanday da bir tásiri bar-joqlıǵı belgisiz.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wisløff U, Ellingsen Ø, Kemi OJ | title = High-intensity interval training to maximize cardiac benefits of exercise training? | journal = Exercise and Sport Sciences Reviews | volume = 37 | issue = 3 | pages = 139–146 | date = July 2009 | pmid = 19550205 | doi = 10.1097/JES.0b013e3181aa65fc | s2cid = 25057561 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Aerob hám anaerob shınıǵıwlardıń ekewi de júrek kólemin (aerob shınıǵıwlar) yamasa miokard qalıńlıǵın (kúsh shınıǵıwları) arttırıw arqalı júrektiń mexanikalıq nátiyjeliligin joqarılatıwǵa xızmet etedi. Qarınshalar gipertrofiyası, yaǵnıy qarınsha diywallarınıń qalıńlasıwı, eger ol shınıǵıwlarǵa juwap retinde júzege kelse, ulıwma alǵanda paydalı hám salamat bolıp esaplanadı.

=== Oraylıq nerv sisteması ===
Fizikalıq shınıǵıwlardıń oraylıq nerv sistemasına tásiri biraz bulshıq etler tárepinen qanǵa bólinip shıǵarılatuǵın ayırım neyrotrofikalıq faktor gormonları, sonıń ishinde BDNF, IGF-1 hám VEGF arqalı ámelge asırılıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;Exercise – neurotrophic factors + basal ganglia&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Paillard T, Rolland Y, de Souto Barreto P | title = Protective Effects of Physical Exercise in Alzheimer's Disease and Parkinson's Disease: A Narrative Review | journal = Journal of Clinical Neurology | volume = 11 | issue = 3 | pages = 212–219 | date = July 2015 | pmid = 26174783 | pmc = 4507374 | doi = 10.3988/jcn.2015.11.3.212 | quote = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BDNF meta analysis&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Szuhany KL, Bugatti M, Otto MW | title = A meta-analytic review of the effects of exercise on brain-derived neurotrophic factor | journal = Journal of Psychiatric Research | volume = 60 | pages = 56–64 | date = January 2015 | pmid = 25455510 | pmc = 4314337 | doi = 10.1016/j.jpsychires.2014.10.003 | quote =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cerebral hemodynamics and AD&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Tarumi T, Zhang R | title = Cerebral hemodynamics of the aging brain: risk of Alzheimer disease and benefit of aerobic exercise | journal = Frontiers in Physiology | volume = 5 | pages = 6 | date = January 2014 | pmid = 24478719 | pmc = 3896879 | doi = 10.3389/fphys.2014.00006 | quote = | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

== Jámiyetlik densawlıqtı saqlaw ilajları ==
Xalıqtıń fizikalıq belsendilik dárejesin arttırıw maqsetinde kóbinese jámiyet kólemindegi hám mektep kampaniyalarınan paydalanıladı. Bunday baǵdarlamalardıń nátiyjeliligin anıqlawǵa baǵıshlanǵan izertlewlerdi nátiyjeleriniń hár qıylı bolıwına baylanıslı abaylap talqılaw kerek.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Úlken jastaǵı adamlar ushın ayırım túrdegi shınıǵıw baǵdarlamaları, mısalı, júriw, teńsalmaqlılıq, koordinaciya hám funkcional tapsırmalardı óz ishine alǵan baǵdarlamalar teńsalmaqlılıqtı jaqsılay alatuǵını haqqında ayırım dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Howe TE, Rochester L, Neil F, Skelton DA, Ballinger C | title = Exercise for improving balance in older people | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 11 | pages = CD004963 | date = November 2011 | volume = 2012 | pmid = 22071817 | doi = 10.1002/14651858.cd004963.pub3 | publisher = John Wiley &amp; Sons, Ltd | s2cid = 205176433 | pmc = 11493176 }}&lt;/ref&gt; Progressiv qarsılıq shınıǵıwlarınan soń, eresekler fizikalıq funkciyalarınıń jaqsılanıwı menen juwap beredi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Liu CJ, Latham NK | title = Progressive resistance strength training for improving physical function in older adults | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 3 | pages = CD002759 | date = July 2009 | volume = 2009 | pmid = 19588334 | pmc = 4324332 | doi = 10.1002/14651858.CD002759.pub2 }}&lt;/ref&gt; Fizikalıq belsendilikti alǵa ilgerletiwshi qısqa múddetli aralasıwlar ekonomikalıq jaqtan nátiyjeli bolıwı múmkin, biraq bul dálil hálsiz hám izertlewler arasında ayırmashılıqlar bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Gc V, Wilson EC, Suhrcke M, Hardeman W, Sutton S | title = Are brief interventions to increase physical activity cost-effective? A systematic review | journal = British Journal of Sports Medicine | volume = 50 | issue = 7 | pages = 408–417 | date = April 2016 | pmid = 26438429 | pmc = 4819643 | doi = 10.1136/bjsports-2015-094655 }}&lt;/ref&gt;

Qorshaǵan ortalıq tásiller úmitli kórinedi: tekshelerden paydalanıwdı xoshemetleytuǵın belgiler, sonday-aq jámiyetlik kampaniyalar shınıǵıw dárejelerin arttırıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Kahn EB, Ramsey LT, Brownson RC, Heath GW, Howze EH, Powell KE, Stone EJ, Rajab MW, Corso P | display-authors = 6 | title = The effectiveness of interventions to increase physical activity. A systematic review | journal = American Journal of Preventive Medicine | volume = 22 | issue = 4 Suppl | pages = 73–107 | date = May 2002 | pmid = 11985936 | doi = 10.1016/S0749-3797(02)00434-8 }}&lt;/ref&gt; Mısalı, Kolumbiyanıń [[Bogota]] qalası azamatlarına shınıǵıw islewdi ańsatlastırıw ushın ekshembi hám bayram kúnleri 113 kilometr (70 milya) joldı jawıp qoyadı. Bunday piyadalar zonaları sozılmalı keselliklerge qarsı gúres hám salamat dene massası indeksin (BMI) saqlap qalıw ilajlarınıń bir bólegi bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.paho.org/English/DD/PIN/ePersp001_article01.htm |title=Stopping the rising tide of chronic diseases Everyone's Epidemic | vauthors = Durán VH |work=Pan American Health Organization |publisher=paho.org |access-date=10 January 2009}}&lt;/ref&gt;

Ata-analar fizikalıq belsendiliktiń salamat dárejelerin úlgi etip kórsetiw arqalı yamasa fizikalıq belsendilikti xoshemetlew arqalı fizikalıq belsendilikti kótere aladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Xu H, Wen LM, Rissel C | title = Associations of parental influences with physical activity and screen time among young children: a systematic review | journal = Journal of Obesity | volume = 2015 | pages = 546925 | date = 19 March 2015 | pmid = 25874123 | pmc = 4383435 | doi = 10.1155/2015/546925 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; AQSHtaǵı Keselliklerdi qadaǵalaw hám aldın alıw oraylarınıń maǵlıwmatları boyınsha, balalar hám jasóspirimler hár kúni 60 minut yamasa onnan da kóbirek fizikalıq jumıs islewi kerek.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/healthyschools/physicalactivity/guidelines.htm|title=Youth Physical Activity Guidelines|website=Centers for Disease Control and Prevention|date=23 January 2019}}&lt;/ref&gt; Mektep sistemasına fizikalıq shınıǵıwlardı engiziw hám balalardıń salamat turmıs tárizin saqlawdaǵı tosqınlıqlardı azayta alatuǵın ortalıqtı támiyinlew áhmiyetli.

Evropa Komissiyasınıń Bilimlendiriw hám mádeniyat bas basqarması (DG EAC) óziniń Horizon 2020 hám Erasmus+ baǵdarlaması sheńberinde Densawlıqtı jaqsılawshı fizikalıq belsendilik (HEPA) joybarları ushın arnawlı baǵdarlamalar hám qarjılar ajıratqan,&lt;ref&gt;{{Cite web | url=https://ec.europa.eu/sport/policy/societal-role/health-participation_en |title = Health and Participation|publisher=European Commission |date = 25 June 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20190705033323/https://ec.europa.eu/sport/policy/societal-role/health-participation_en |archive-date=2019-07-05}}&lt;/ref&gt; óytkeni izertlewler kóplegen evropalılardıń jeterli dárejede fizikalıq belsendi emesligin kórsetken. Bul tarawda EA boylap hám dúnya júzi boyınsha belsendi oyınshılar arasındaǵı birge islesiwdi arttırıw, EA hám onıń sherik mámleketlerinde HEPA nı xoshametlew hám Evropa sport háptesi ushın qarjılandırıw jetkilikli. DG EAC úziliksiz túrde sport hám fizikalıq belsendilik boyınsha Ewrobarometr baspadan shıǵarıp turadı.

== Shınıǵıw úrdisleri ==
Dúnya júzi boyınsha fizikalıq talap etiwshiligi tómen jumıslarǵa qaray úlken ózgeris boldı.&lt;ref name=WHO2009&gt;{{cite web |url=https://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/ |title=WHO: Obesity and overweight |work=World Health Organization |access-date=10 January 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081218104805/http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/ &lt;!--Added by H3llBot--&gt; |archive-date=18 December 2008}}&lt;/ref&gt; Bul mexanizaciyalastırılǵan transporttıń kóbeyip qollanılıwı, úyde miynetti jeńillestiriwshi texnologiyalardıń kóbirek tarqalıwı hám belsendi dem alıw shınıǵıwlarınıń azayıwı menen birge júrdi.&lt;ref name=WHO2009 /&gt; Biraq, jeke turmıs tárizindegi ózgerisler fizikalıq shınıǵıwlardıń jetispewshiligin dúzetiwi múmkin.

2015-jılı járiyalanǵan izertlew nátiyjeleri fizikalıq shınıǵıw intervenciyalarına pikirdi ulıwmalastırıwdı kirgiziw shınıǵıwǵa boysınıwshılıqtı hám ózin-ózi nátiyjelilikti arttıradı, sonıń menen birge psixologiyalıq hám fiziologiyalıq jaqtan unamlı tásir kórsetedi dep kórsetedi.&lt;ref name=Kennedy&gt;{{cite journal | vauthors = Kennedy AB, Resnick PB | title = Mindfulness and Physical Activity | journal = American Journal of Lifestyle Medicine | volume = 9 | issue = 3 | pages = 3221–3323 | date = May 2015 | doi = 10.1177/1559827614564546 | s2cid = 73116017 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

&lt;gallery |gallery=&quot;&quot; widths=&quot;150px&quot; heights=&quot;150px&quot; caption=&quot;Shınıǵıw ushın sport jumısları&quot;&gt;
File:Woman running barefoot on beach.jpg|[[Juwırıw]] fizikalıq fitneske erisiwge járdem beredi.&lt;ref&gt;{{cite web |url= https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/running-and-jogging-health-benefits#goal-setting-for-running-and-jogging |title= Running and jogging - health benefits | work = Better Health | publisher = State of Victoria, Australia }}&lt;/ref&gt;
File:Cruising on a Board.jpg|alt=Skateboarding is good for cardiovascular health[better source needed]|Skeytbording júrek-qan tamır salamatlıǵı ushın paydalı.&lt;ref&gt;{{cite web |title=5 Reasons Why Skateboarding Is Good Exercise |url=https://longboardingnation.com/reasons-skateboarding-good-exercise/ |website=Longboarding Nation |access-date=6 July 2021 |date=25 January 2019}}&lt;/ref&gt;
File:IDHM Wasserspringen 2018-02-18 3m mixed Vorkampf Sprung 3 18.jpg|[[Júziw]] shınıǵıw sıpatında bulshıq etlerdi bekkemleydi hám kúshti arttıradı.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/swimming-health-benefits#health-benefits-of-swimming |title= Swimming - health benefits | work = Better Health | publisher = State of Victoria, Australia }}&lt;/ref&gt;
File:2018 USA Indoor Track and Field Championships (40357948141).jpg|Atletika (mısalı, sırıq penen sekiriw) shınıǵıw túri sıpatında.
File:Cristiano Ronaldo Iran vs Portugal.jpg|[[Futbol]] shınıǵıw retinde.
&lt;/gallery&gt;

=== Sociallıq hám mádeniy ózgeshelikler ===
Shınıǵıw hár bir elde hár qıylı kórinedi, shınıǵıwdıń artındaǵı motivaciyalar da solay.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot; /&gt; Ayırım ellerde adamlar tiykarınan ishte shınıǵadı (mısalı, úyde yamasa fitnes klublarında), al basqalarında adamlar tiykarınan sırtta shınıǵadı. Adamlar jeke lázzet alıw, densawlıq hám salamatlıq, sociallıq qarım-qatnas, jarıs yamasa shınıǵıw ushın shınıǵıwı múmkin. Bul ayırmashılıqlar geografiyalıq jaylasıw hám sociallıq tendenciyalar sıyaqlı hár qıylı sebeplerge baylanıslı bolıwı múmkin.

Mısalı, [[Kolumbiya|Kolumbiyada]] azamatlar óz eliniń sırtqı ortalıǵın bahalaydı hám qutlıqlaydı. Kóp jaǵdaylarda olar tábiyattı hám jámiyetlerin ráhátleniw ushın sociallıq jıynalıslar sıpatında sırttaǵı iskerliklerdi paydalanadı. Kolumbiyanıń Bogota qalasında hár ekshembi kúni Ciclovía dep atalatuǵın 70 millik jol velosipedshiler, juwırıwshılar, rolikli konkishiler, skeytbordshılar hám basqa shınıǵıwshılar ushın jabılıp, olar shınıǵıw hám átirapınan ráhátleniw ushın paydalanadı.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Hernández J |title=Car-Free Streets, a Colombian Export, Inspire Debate |url= https://www.nytimes.com/2008/06/24/nyregion/24streets.html |work=The New York Times|date=24 June 2008|archive-url= https://web.archive.org/web/20210427180825/https://www.nytimes.com/2008/06/24/nyregion/24streets.html |archive-date=27 April 2021|url-status=live|access-date=1 January 2022}}&lt;/ref&gt;

Kolumbiyaǵa uqsas, [[Kambodja]] azamatları da sırtta sociallıq shınıǵıwǵa beyim. Bul elde ashıq fitnes zalı anaǵurlım keń tarqalǵan. Adamlar bul sırttaǵı fitnes zallarına tek ǵana jámiyetlik imkaniyatlardan paydalanıw ushın emes, al jáne de jámiyetshilik ushın ashıq bolǵan aerobika hám ayaq oyın sessiyaların shólkemlestiriw ushın da jıynaladı.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Sullivan N |title=Gyms |url= https://www.travelfish.org/sight_profile/cambodia/phnom_penh_and_surrounds/phnom_penh/phnom_penh/2235 |website=Travel Fish|access-date=8 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Shveciya]] da sırtqı fitnes zalların, utegym dep atalatuǵın orınlardı rawajlandıra basladı. Bul fitnes zalları xalıq ushın biypul hám kóbinese ájayıp, kórkem ortalıqlarǵa jaylastırılǵan. Adamlar salamat bolıw hám átiraptaǵı tábiyiy dúnyadan ráhátleniw ushın dáryalarda júzedi, qayıqlardı paydalanadı hám toǵaylar arqalı juwıradı. Bul ásirese Shveciyada onıń geografiyalıq jaylasıwına baylanıslı jaqsı isleydi.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Tatlow A |title=When in Sweden...making the most of the great outdoors!|url=http://www.stockholmonashoestring.com/when-in-sweden-making-the-most-of-the-great-outdoors/|website=Stockholm on a Shoestring|access-date=5 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Qıtay|Qıtaydıń]] ayırım aymaqlarında, ásirese pensiyaǵa shıqqanlar arasında shınıǵıw sociallıq tiykarǵa iye bolıp kórinedi. Azanda jámiyetlik baǵlarda maydan ayaq oyınları ótkeriledi; bul jıynalıslar latın xoreografiyasın, bal ayaq oyının, tango yamasa hátte djitterbagtı óz ishine alıwı múmkin. Jámiyetlik orınlarda oynaw adamlarǵa ádette qarım-qatnas jasamaytuǵın adamlar menen baylanısıwǵa múmkinshilik beredi, bul densawlıq hám sociallıq paydalardı támiyinleydi.&lt;ref&gt;{{cite news| vauthors = Langfitt F |title=Beijing's Other Games: Dancing In The Park |url= https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=93503524 |newspaper=NPR.org|publisher=NPR|access-date=5 December 2016}}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwdaǵı bul sociomádeniy ózgeshelikler hár qıylı geografiyalıq orınlar hám sociallıq ortalıqlardaǵı adamlardıń shınıǵıwdıń hár qıylı motivaciyaları hám usıllarına iye ekenligin kórsetedi. Fizikalıq shınıǵıw densawlıq hám salamatlıqtı jaqsılay aladı, sonday-aq jámiyetlik baylanıslardı hám tábiyiy gózzallıqtı bahalawdı kúsheyte aladı.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot; /&gt;

=== Baǵdarlamaǵa sadıqlıq ===
Shınıǵıw baǵdarlamasına sadıq bolıw yamasa onı izbe-iz dawam ettiriw kóp adamlar ushın qıyın bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=MacDonald |first1=Christopher |last2=Bennekou |first2=Mia |last3=Midtgaard |first3=Julie |last4=Langberg |first4=Hennig |last5=Lieberman |first5=Daniel |date=2024-11-27 |title=Why exercise may never be effective medicine: an evolutionary perspective on the efficacy versus effectiveness of exercise in treating type 2 diabetes |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39603793 |journal=British Journal of Sports Medicine |pages=bjsports–2024–108396 |doi=10.1136/bjsports-2024-108396 |issn=1473-0480 |pmid=39603793}}&lt;/ref&gt; Izertlewler kóp hár qıylı faktorlardı anıqladı. Ayırım faktorlarǵa adamnıń ne ushın shınıǵıw islep atırǵanı (mısalı, densawlıq, sociallıq sebepler), qanday túrdegi shınıǵıwlar yamasa shınıǵıw baǵdarlamasınıń qalay dúzilgenligi, baǵdarlamada professionallardıń qatnasıwı bar ma yamasa joq pa, shınıǵıw hám densawlıq haqqında bilim beriw, shınıǵıw baǵdarlamasındaǵı monitoring hám alǵa ilgerilew, maqsetlerdi belgilew hám adamnıń shınıǵıw baǵdarlamasın tańlawǵa hám maqsetlerdi belgilewge qanshelli qatnasatuǵını kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Collado-Mateo |first1=Daniel |last2=Lavín-Pérez |first2=Ana Myriam |last3=Peñacoba |first3=Cecilia |last4=Del Coso |first4=Juan |last5=Leyton-Román |first5=Marta |last6=Luque-Casado |first6=Antonio |last7=Gasque |first7=Pablo |last8=Fernández-Del-Olmo |first8=Miguel Ángel |last9=Amado-Alonso |first9=Diana |date=2021-02-19 |title=Key Factors Associated with Adherence to Physical Exercise in Patients with Chronic Diseases and Older Adults: An Umbrella Review |journal=International Journal of Environmental Research and Public Health |volume=18 |issue=4 |pages=2023 |doi=10.3390/ijerph18042023 |doi-access=free |issn=1660-4601 |pmc=7922504 |pmid=33669679}}&lt;/ref&gt;
==Derekler==</text>
      <sha1>oz225dty3cri6ycyuvjuegcc7znj8oe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98939</id>
      <parentid>98938</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T18:03:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jahongir t</username>
        <id>12504</id>
      </contributor>
      <origin>98939</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70207" sha1="2bpo3yvh731mkeqg5x5qeeoktjkzo3k" xml:space="preserve">[[File:Cycling in Amsterdam (893).jpg|thumb|[[Velosiped]] aydaw - bul keń tarqalǵan shınıǵıw túri.]]
[[File:BCRL.jpg|thumb|Awırlıq kóteriw shınıǵıwları.|220x220px]]

'''Shınıǵıw,''' sonday-aq '''dene shınıǵıwları''' yamasa '''fizikalıq shınıǵıw''' ([[Inglis tili|inglisshe]] exercise or workout) - bul fizikalıq salamatlıqtı hám ulıwma densawlıqtı jaqsılaytuǵın yamasa saqlaytuǵın fizikalıq iskerlik.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors= Kylasov A, Gavrov S| year = 2011 | title = Diversity Of Sport: non-destructive evaluation| location = Paris| publisher = UNESCO: Encyclopedia of Life Support Systems|pages = 462–91|isbn = 978-5-89317-227-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |title=Exercised |date=2020 |url= https://books.google.com/books?id=BS6OEAAAQBAJ |last=Liberman |first=Daniel |publisher=Vintage Books |isbn=978-0593295397 |author-link1=Daniel Liberman }}&lt;/ref&gt; Ol hár túrli maqsetlerde orınlanadı, sonıń ishinde salmaq taslaw (azıw) yamasa saqlaw, ósiwge járdem beriw hám kúshti arttırıw, bulshıq etlerdi hám júrek-qan tamır sistemasın rawajlandırıw, jaraqatlardıń aldın alıw, [[sport]] kónlikpelerin jetilistiriw, densawlıqtı jaqsılaw&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/fitness/in-depth/exercise/art-20048389|title=7 great reasons why exercise matters|work=Mayo Clinic|access-date=2 November 2018|language=en}}&lt;/ref&gt; yamasa ápiwayı ráhátleniw ushın. Kóp adamlar sırtta shınıǵıwdı tańlaydı, sebebi olar toparlarǵa jıynalıp, sociallıq baylanıs ornatıp, ózleriniń jaqsı turmıs hám ruwxıy densawlıǵın jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot;&gt;{{cite web| vauthors = Bergstrom K, Muse T, Tsai M, Strangio S |date=19 January 2011|title=Fitness for Foreigners |url=http://www.slate.com/articles/life/fitness/2011/01/fitness_for_foreigners.html|access-date=5 December 2016|work=Slate}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Deslandes A, Moraes H, Ferreira C, Veiga H, Silveira H, Mouta R, Pompeu FA, Coutinho ES, Laks J | display-authors = 6 | title = Exercise and mental health: many reasons to move | journal = Neuropsychobiology | volume = 59 | issue = 4 | pages = 191–198 |year = 2009 | pmid = 19521110 | doi = 10.1159/000223730 | s2cid = 14580554 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Densawlıqqa paydası jaǵınan, ádette, densawlıq mashqalalarınıń qáwpin tómenletiw ushın háptesine 150 minut ortasha intensivliktegi shınıǵıw usınıs etiledi.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=2022-01-25 |title=Physical activity guidelines for adults aged 19 to 64 |url=https://www.nhs.uk/live-well/exercise/exercise-guidelines/physical-activity-guidelines-for-adults-aged-19-to-64/ |access-date=2023-08-21 |website=NHS |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-06-22 |title=How much physical activity do adults need? |url=https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/adults/index.htm |access-date=2023-08-21 |website=Centers for Disease Control and Prevention |language=en-us}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Physical activity |url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity |access-date=2023-08-21 |website=WHO |language=en}}&lt;/ref&gt; Sonnıń menen birge, hátte az muǵdarda shınıǵıw islew de, hesh qanday shınıǵıw islemegennen góre paydalıraq. Tek bir saat penen on bes minut (kúnine 11 minut) shınıǵıw islew erte ólim, júrek-qan tamır kesellikleri, insult hám rak qáwpin tómenletiwi múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |date=2023-08-14 |title=Small amounts of exercise protect against early death, heart disease and cancer |url=https://evidence.nihr.ac.uk/alert/small-amounts-of-exercise-protect-against-early-death-heart-disease-and-cancer/ |journal=NIHR Evidence |type=Plain English summary |publisher=National Institute for Health and Care Research |doi=10.3310/nihrevidence_59256|s2cid=260908783 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|display-authors=3 |last1=Garcia |first1=Leandro |last2=Pearce |first2=Matthew |last3=Abbas |first3=Ali |last4=Mok |first4=Alexander |last5=Strain |first5=Tessa |last6=Ali |first6=Sara |last7=Crippa |first7=Alessio |last8=Dempsey |first8=Paddy C |last9=Golubic |first9=Rajna |last10=Kelly |first10=Paul |last11=Laird |first11=Yvonne |last12=McNamara |first12=Eoin |last13=Moore |first13=Samuel |last14=de Sa |first14=Thiago Herick |last15=Smith |first15=Andrea D |date=2023-02-28 |title=Non-occupational physical activity and risk of cardiovascular disease, cancer and mortality outcomes: a dose–response meta-analysis of large prospective studies |journal=British Journal of Sports Medicine |language=en |volume=57 |issue=15 |pages=979–989 |doi=10.1136/bjsports-2022-105669 |issn=0306-3674 |pmc=10423495 |pmid=36854652}}&lt;/ref&gt;

== Klassifikaciya ==

Fizikalıq shınıǵıwlar ádette adam denesine bolǵan ulıwma tásirine baylanıslı úsh túrge bólinedi:&lt;ref name=&quot;phy_active&quot;&gt;{{Cite web
| author = ((National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute))
| title = Your Guide to Physical Activity and Your Heart
| publisher = U.S. Department of Health and Human Services
| date = June 2006
|url = http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart/obesity/phy_active.pdf}}&lt;/ref&gt;
* Aerobikalıq shınıǵıw - bul úlken bulshıq et toparların paydalanatuǵın hám deneniń tınıshlıq halatına qaraǵanda kóbirek kislorod paydalanıwına sebep bolatuǵın hár qanday fizikalıq iskerlik.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Aerobikalıq shınıǵıwdıń maqseti - júrek-qan tamır shıdamlılıǵın arttırıw.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wilmore JH | title = Aerobic exercise and endurance: improving fitness for health benefits | journal = The Physician and Sportsmedicine | volume = 31 | issue = 5 | pages = 45–51 | date = May 2003 | pmid = 20086470 | doi = 10.3810/psm.2003.05.367 | s2cid = 2253889 }}&lt;/ref&gt; Aerobikalıq shınıǵıwǵa mısallar: juwırıw, velosiped aydaw, [[júziw]], tez júriw, arqan sekiriw, [[eskek esiw]], tawǵa shıǵıw, ayaq-oyın, [[tennis]] oynaw, úziliksiz shınıǵıw hám uzaq aralıqqa juwırıw.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;
* Anaerobikalıq shınıǵıw, onıń ishine kúsh hám qarsılıq shınıǵıwları kiredi, bulshıq etlerdi bekkemlep, kúsheytip hám kólemin arttırıp, sonday-aq súyek tıǵızlıǵın, teń salmaqlılıqtı hám koordinaciyanı jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Kúsh shınıǵıwlarına mısallar: otırıp-turıw, tartılıw, lunj, otırıp turıw, shtanga kóteriw. Anaerobikalıq shınıǵıwǵa sonday-aq salmaq kóteriw, funkcionallıq shınıǵıwlar, ekscentrik shınıǵıwlar, interval shınıǵıwları, sprint hám qısqa múddetli bulshıq et kúshin arttıratuǵın joqarı intensivli interval shınıǵıwları kiredi.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = de Vos NJ, Singh NA, Ross DA, Stavrinos TM, Orr R, Fiatarone Singh MA | title = Optimal load for increasing muscle power during explosive resistance training in older adults | journal = The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences | volume = 60 | issue = 5 | pages = 638–647 | date = May 2005 | pmid = 15972618 | doi = 10.1093/gerona/60.5.638 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;
* Iykemlilik shınıǵıwları bulshıq etlerdi sozadı hám uzartadı.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Sozılıw sıyaqlı iskerlikler buwınlardıń iykemliligin jaqsılawǵa hám bulshıq etlerdi jumsaq saqlawǵa járdem beredi.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt; Maqset - qozǵalıs diapazonın jaqsılaw, bul jaraqatlanıw itimallıǵın tómenletiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;phy_active&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = O'Connor DM, Crowe MJ, Spinks WL | title = Effects of static stretching on leg power during cycling | journal = The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness | volume = 46 | issue = 1 | pages = 52–56 | date = March 2006 | pmid = 16596099 }}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwlar sonday-aq dállik, shaqqanlıq, kúsh hám tezlikke baǵdarlanǵan shınıǵıwlardı óz ishine alıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;crossfit&quot;&gt;{{cite web |url = http://library.crossfit.com/free/pdf/CFJ-trial.pdf| access-date = 12 September 2010 | title= What Is Fitness? | page = 4 | date = October 2002 | publisher = The CrossFit Journal}}&lt;/ref&gt;

Shınıǵıw túrlerin sonday-aq dinamikalıq yamasa statikalıq dep jiklewge (klassifikaciyalawǵa) boladı. Turaqlı juwırıw sıyaqlı &quot;dinamikalıq&quot; shınıǵıwlar qan aylanıwınıń jaqsılanıwı sebepli shınıǵıw waqtında diastolalıq qan basımınıń tómenlewine alıp keledi. Kerisinshe, salmaq kóteriw sıyaqlı statikalıq shınıǵıwlar shınıǵıw orınlanǵan waqıtta sistolalıq basımnıń ádewir kóteriliwine alıp keliwi múmkin, biraq bul waqtınsha boladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = de Souza Nery S, Gomides RS, da Silva GV, de Moraes Forjaz CL, Mion D, Tinucci T | title = Intra-arterial blood pressure response in hypertensive subjects during low- and high-intensity resistance exercise | journal = Clinics | volume = 65 | issue = 3 | pages = 271–277 | date = March 2010 | pmid = 20360917 | pmc = 2845767 | doi = 10.1590/S1807-59322010000300006 }}&lt;/ref&gt;

== Densawlıqqa tásiri ==
[[File:Effects of exercise on the organ systems of the body (cropped).jpg|thumb|Shınıǵıw kóp organlarǵa tásir etedi]]

Fizikalıq shınıǵıw fizikalıq fitnesti saqlaw ushın áhmiyetli hám ol salamatlıqtı saqlawǵa, as siniriw sistemasın retlestiriwge, salamat súyek tıǵızlıǵın, bulshıq et kúshin hám buwın qozǵalǵıshlıǵın qurıw hám saqlawǵa, fiziologiyalıq sawlıqtı alǵa ilgerletiwge, xirurgiyalıq qáwiplerdi azaytıwǵa hám immun sistemasın kúsheytiwge járdem ete aladı. Geypara izertlewler shınıǵıwdıń ómir uzaqlıǵın hám ulıwma ómir sapasın arttırıwı múmkinligin kórsetedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Gremeaux V, Gayda M, Lepers R, Sosner P, Juneau M, Nigam A | title = Exercise and longevity | journal = Maturitas | volume = 73 | issue = 4 | pages = 312–317 | date = December 2012 | pmid = 23063021 | doi = 10.1016/j.maturitas.2012.09.012 }}&lt;/ref&gt; Ortasha hám joqarı dárejedegi fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın adamlardıń ólim dárejesi, salıstırmalı túrde fizikalıq belsendi emes adamlarǵa qaraǵanda tómenirek.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Physical Activity and Health|url=https://books.google.com/books?id=WZZPc1FmL7QC&amp;pg=PA3|journal=United States Department of Health|isbn=978-1-4289-2794-0| author = United States Department Of Health And Human Services |year=1996}}&lt;/ref&gt; Ortasha dárejedegi shınıǵıwlar qabınıw potencialın tómenletiw arqalı qartayıwdıń aldın alıw menen baylanıslı bolǵan.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Woods JA, Wilund KR, Martin SA, Kistler BM | title = Exercise, inflammation and aging | journal = Aging and Disease | volume = 3 | issue = 1 | pages = 130–140 | date = February 2012 | pmid = 22500274 | pmc = 3320801 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwdan alınatuǵın paydanıń kópshiligi háptesine shama menen 3500 metabolikalıq ekvivalent (MET) minutında erisiledi, al joqarıraq belsendіlik dárejelerinde qaytım azayadı.&lt;ref name=BMJ2016 /&gt; Mısalı, kúndelikli 10 minut basqısh kóteriliw, 15 minut shańjutqısh penen tazalaw, 20 minut baǵ isleri menen shuǵıllanıw, 20 minut juwırıw hám transport ornına 25 minut jayaw júriw yamasa velosiped aydaw birgelikte háptesine shama menen 3000 MET minutın quraydı.&lt;ref name=BMJ2016&gt;{{cite journal | vauthors = Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT, Mumford JE, Afshin A, Estep K, Veerman JL, Delwiche K, Iannarone ML, Moyer ML, Cercy K, Vos T, Murray CJ, Forouzanfar MH | display-authors = 6 | title = Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013 | journal = BMJ | volume = 354 | pages = i3857 | date = August 2016 | pmid = 27510511 | pmc = 4979358 | doi = 10.1136/bmj.i3857 }}&lt;/ref&gt; Fizikalıq belsendiliktiń jetispewshiligi dúnya júzi boyınsha júrek táj keselliginen kelip shıǵatuǵın awırıwlardıń shama menen 6%, 2-tip diabettiń 7%, emshek raginiń 10% hám ishek raginiń 10% sebebi bolıp tabıladı.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lee IM, Shiroma EJ, Lobelo F, Puska P, Blair SN, Katzmarzyk PT | title = Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy | journal = Lancet | volume = 380 | issue = 9838 | pages = 219–229 | date = July 2012 | pmid = 22818936 | pmc = 3645500 | doi = 10.1016/S0140-6736(12)61031-9 }}&lt;/ref&gt; Ulıwma alǵanda, fizikalıq belsendisizlik dúnya júzi boyınsha erte ólimniń 9% sebebi boladı.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

Amerika-Britaniya jazıwshısı Bill Brayson bılay dep jazǵan: &quot;Eger birew ortasha muǵdardaǵı shınıǵıwdıń bizge beretuǵın barlıq paydasın bere alatuǵın dári oylap tapqanda, ol dárhal tariyxtaǵı eń tabıslı dárige aylanǵan bolar edi.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Bryson |first=Bill |author-link=Bill Bryson |title=[[The Body: A Guide for Occupants]] |publisher=[[Doubleday (publisher)|Doubleday]] |year=2019 |isbn=978-0857522405}}&lt;/ref&gt;

=== Fitness ===
Kópshilik adamlar fizikalıq belsendilik dárejesin arttırıw arqalı fitnesin jaqsılay aladı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Neil-Sztramko SE, Caldwell H, Dobbins M | title = School-based physical activity programs for promoting physical activity and fitness in children and adolescents aged 6 to 18 | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2021 | issue = 9 | pages = CD007651 | date = September 2021 | pmid = 34555181 | pmc = 8459921 | doi = 10.1002/14651858.CD007651.pub3 }}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwlarınan bulshıq etlerdiń kóleminiń artıwı tiykarınan awqatlanıw hám testosteron menen anıqlanadı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Hubal MJ, Gordish-Dressman H, Thompson PD, Price TB, Hoffman EP, Angelopoulos TJ, Gordon PM, Moyna NM, Pescatello LS, Visich PS, Zoeller RF, Seip RL, Clarkson PM | display-authors = 3 | title = Variability in muscle size and strength gain after unilateral resistance training | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 37 | issue = 6 | pages = 964–972 | date = June 2005 | pmid = 15947721 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwdan alınatuǵın paydanıń bul genetikalıq ózgesheligi elitar sportshılar menen keń xalıq arasındaǵı tiykarǵı fiziologiyalıq ayırmashılıqlardıń biri bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Brutsaert TD, Parra EJ | title = What makes a champion? Explaining variation in human athletic performance | journal = Respiratory Physiology &amp; Neurobiology | volume = 151 | issue = 2–3 | pages = 109–123 | date = April 2006 | pmid = 16448865 | doi = 10.1016/j.resp.2005.12.013 | s2cid = 13711090 }}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;newsci_geddes&quot;&gt;{{cite magazine| vauthors = Geddes L | title = Superhuman| pages = 35–41| magazine = New Scientist| date = 28 July 2007}}&lt;/ref&gt; Orta jasta shınıǵıwdıń ómirdiń keyingi dáwirinde jaqsıraq fizikalıq uqıplılıqqa alıp keliwi múmkinligin kórsetetuǵın dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.medicineonline.com/news/12/10297/Being-active-combats-risk-of-functional-problems.html | title=Being active combats risk of functional problems}}&lt;/ref&gt;

Erte qozǵalıs kónlikpeleri hám rawajlanıw ómirdiń keyingi dáwirindegi fizikalıq belsendilik hám jetiskenlikler menen de baylanıslı. Erte jastan qozǵalıs kónlikpeleri joqarı bolǵan balalar fizikalıq jaqtan belsendi bolıwǵa kóbirek beyim bolıp, sportta jaqsı nátiyjelerge erisiwge hám joqarı fitnes dárejesine iye bolıwǵa umtıladı. Erte qozǵalıs sheberligi balalıq dáwirdegi fizikalıq belsendilik hám fitnes dárejesi menen unamlı baylanısqa iye, al qozǵalıs kónlikpelerdiń tómen bolıwı kóbirek háreketsiz ómir saltına alıp keledi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wrotniak BH, Epstein LH, Dorn JM, Jones KE, Kondilis VA | title = The relationship between motor proficiency and physical activity in children | journal = Pediatrics | volume = 118 | issue = 6 | pages = e1758–e1765 | date = December 2006 | pmid = 17142498 | doi = 10.1542/peds.2006-0742 | s2cid = 41653923 }}&lt;/ref&gt;

Orınlanǵan fizikalıq belsendiliktiń túri hám intensivligi adamnıń fitnes dárejesine tásir etiwi múmkin. Joqarı intensivli interval shınıǵıwlarınıń adamnıń VO2 max kórsetkishin tómen intensivli shıdamlılıq shınıǵıwlarına qaraǵanda biraz kóbirek jaqsılaytuǵının kórsetetuǵın geybir hálsiz dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Milanović Z, Sporiš G, Weston M | title = Effectiveness of High-Intensity Interval Training (HIT) and Continuous Endurance Training for VO2max Improvements: A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Trials | journal = Sports Medicine | volume = 45 | issue = 10 | pages = 1469–1481 | date = October 2015 | pmid = 26243014 | doi = 10.1007/s40279-015-0365-0 | s2cid = 41092016 | url = https://research.tees.ac.uk/ws/files/6460688/561180.pdf }}&lt;/ref&gt; Biraq, ilimiy emes fitnes usılları sport jaraqatlarına alıp keliwi múmkin.

=== Júrek-qan tamır sisteması ===
[[File:Central (cardiovascular) and peripheral (skeletal muscle) adaptations to exercise training.jpg|thumb|upright=1.5|Shınıǵıwǵa oraylıq (júrek-qan tamır) hám shetkeri (skelet bulshıq etleri) beyimlesiwler]]
Shınıǵıwdıń júrek-qan tamır sistemasına paydalı tásiri jaqsı dálillengen. Fizikalıq belsensizlik penen júrek-qan tamır kesellikleri arasında tuwrı baylanıs bar, hám fizikalıq belsensizlik táj arteriya keselliginiń rawajlanıwında ǵárezsiz qáwip faktorı bolıp tabıladı. Fizikalıq shınıǵıwlardıń tómen dárejesi júrek-qan tamır keselliklerinen ólim qáwpin arttıradı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Warburton DE, Nicol CW, Bredin SS | title = Health benefits of physical activity: the evidence | journal = CMAJ | volume = 174 | issue = 6 | pages = 801–809 | date = March 2006 | pmid = 16534088 | pmc = 1402378 | doi = 10.1503/cmaj.051351 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;aha2017&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.heart.org/HEARTORG/HealthyLiving/PhysicalActivity/FitnessBasics/American-Heart-Association-Recommendations-for-Physical-Activity-in-Adults_UCM_307976_Article.jsp|title=American Heart Association Recommendations for Physical Activity in Adults|publisher=American Heart Association|date=14 December 2017|access-date=5 May 2018}}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın balalarda dene mayınıń kóbirek joǵalıwı hám júrek-qan tamır fitnesiniń joqarılawı bayqaladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Lumeng JC | title = Small-group physical education classes result in important health benefits | journal = The Journal of Pediatrics | volume = 148 | issue = 3 | pages = 418–419 | date = March 2006 | pmid = 17243298 | doi = 10.1016/j.jpeds.2006.02.025 }}&lt;/ref&gt; Izertlewler jaslarda akademiyalıq stresstiń keyingi jıllarda júrek-qan tamır kesellikleri qáwpin arttıratuǵının kórsetken; biraq, bul qáwipler úziliksiz fizikalıq shınıǵıwlar arqalı ádewir tómenletiliwi múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Ahaneku JE, Nwosu CM, Ahaneku GI | title = Academic stress and cardiovascular health | journal = Academic Medicine | volume = 75 | issue = 6 | pages = 567–568 | date = June 2000 | pmid = 10875499 | doi = 10.1097/00001888-200006000-00002 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Háptesine shama menen 700-2000 kkal energiya jumsaw menen orınlanǵan shınıǵıw muǵdarı menen orta jastaǵı hám jası úlken erkeklerdiń barlıq sebeplerden ólimi hám júrek-qan tamır keselliklerinen ólimi arasında doza-juwap qatnası bar. Ólimniń eń úlken potencial tómenlewi háreketsiz adamlardıń ortasha belsendi bolıwında kórinedi.

Izertlewler júrek keselligi hayallar arasında ólimniń tiykarǵı sebebi bolǵanlıqtan, jası úlkeyip baratırǵan hayallarda úziliksiz shınıǵıwlar salamat júrek-qan tamır profillerine alıp keletuǵının kórsetken.

Fizikalıq belsendiliktiń júrek-qan tamır keselliklerinen ólimge eń paydalı tásirleri ortasha intensivli belsendilik (jasqa baylanıslı, maksimal kislorod qabıllawdıń 40-60%) arqalı erisiliwi múmkin. Miokard infarktinen keyin, ómir saltın úziliksiz shınıǵıwlardı óz ishine alatuǵın etip ózgertken aman qalǵanlarda jasaw dárejesi joqarı bolǵan. Háreketsiz adamlar júrek-qan tamır hám basqa barlıq sebeplerden ólim ushın eń úlken qáwipte.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Fletcher GF, Balady G, Blair SN, Blumenthal J, Caspersen C, Chaitman B, Epstein S, Sivarajan Froelicher ES, Froelicher VF, Pina IL, Pollock ML | display-authors = 6 | title = Statement on exercise: benefits and recommendations for physical activity programs for all Americans. A statement for health professionals by the Committee on Exercise and Cardiac Rehabilitation of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association | journal = Circulation | volume = 94 | issue = 4 | pages = 857–862 | date = August 1996 | pmid = 8772712 | doi = 10.1161/01.CIR.94.4.857 | s2cid = 2392781 }}&lt;/ref&gt; Amerika Júrek Associaciyası boyınsha, shınıǵıwlar júrek-qan tamır kesellikleri, sonıń ishinde júrek hújimi hám insult qáwpin tómenletedi.&lt;ref name=&quot;aha2017&quot; /&gt;

Ayırımlar fizikalıq shınıǵıwlardıń artıwı densawlıqtı saqlaw shıǵınların azaytıwı, jumısqa qatnasıw dárejesin arttırıwı, sonday-aq hayallardıń óz jumıslarına qoyatuǵın kúsh-jigerin arttırıwı múmkin dep usınıs etken.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Reed JL, Prince SA, Cole CA, Fodor JG, Hiremath S, Mullen KA, Tulloch HE, Wright E, Reid RD | display-authors = 6 | title = Workplace physical activity interventions and moderate-to-vigorous intensity physical activity levels among working-age women: a systematic review protocol | journal = Systematic Reviews | volume = 3 | issue = 1 | pages = 147 | date = December 2014 | pmid = 25526769 | pmc = 4290810 | doi = 10.1186/2046-4053-3-147 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

=== Immunlıq sistema ===
Fizikalıq shınıǵıw hám immunlıq sistema boyınsha júzlegen izertlewler júrgizilgen bolsa da, onıń kesellikke baylanısı haqqında az ǵana tikkeley dáliller bar.&lt;ref name=&quot;Gleeson2007&quot; /&gt; Epidemiologiyalıq dáliller ortasha shınıǵıwdıń adam immunlıq sistemasına paydalı tásir etetuǵının kórsetedi; bul tásir J iymekligi túrinde modellestiriledi. Ortasha shınıǵıw joqarǵı dem alıw jolları infekciyalarınıń (JDJI) 29% tómenlewi menen baylanıslı bolǵan, biraq marafon juwırıwshılar boyınsha izertlewler olardıń uzaq múddetli joqarı intensivli shınıǵıwları infekciya payda bolıw qáwpiniń artıwı menen baylanıslı ekenin anıqlaǵan.&lt;ref name=&quot;Gleeson2007&quot; /&gt; Degen menen, basqa bir izertlew bul tásirdi tappaǵan. Uzaq múddetli, joqarı intensivli shınıǵıwlardıń anaǵurlım sessiyalarınan keyin immun kletkalarınıń funkciyaları buzıladı, hám ayırım izertlewler sportshılardıń infekciyalar ushın joqarı qáwipte ekenin anıqlaǵan. Izertlewler marafonǵa tayarlanıw sıyaqlı uzaq múddetli kúshli stresstiń limfocitler koncentraciyasın tómenletiw arqalı immunlıq sistemanı basıp taslay alatuǵının kórsetken.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Brolinson PG, Elliott D | title = Exercise and the immune system | journal = Clinics in Sports Medicine | volume = 26 | issue = 3 | pages = 311–319 | date = July 2007 | pmid = 17826186 | doi = 10.1097/01893697-200220010-00013 | s2cid = 91074779 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Sportshılar hám sportshı emeslerdiń immunlıq sistemaları ulıwma uqsas. Sportshılarda tábiyiy killer kletkalar sanı hám citolitikalıq belsendilik azǵana joqarı bolıwı múmkin, biraq olar klinikalıq jaqtan áhmiyetli bolıwı gúmanlı.&lt;ref name=Gleeson2007&gt;{{cite journal | vauthors = Gleeson M | title = Immune function in sport and exercise | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 103 | issue = 2 | pages = 693–699 | date = August 2007 | pmid = 17303714 | doi = 10.1152/japplphysiol.00008.2007 | s2cid = 18112931 }}&lt;/ref&gt;

S vitamini menen qosımsha támiyinlew marafon juwırıwshılarında joqarǵı dem alıw jolları infekciyalarınıń tómenlewi menen baylanıslı bolǵan.&lt;ref name=Gleeson2007 /&gt;

Sozılmalı kesellikler menen baylanıslı S-reaktiv belok sıyaqlı qabınıw biomarkerleri aktiv adamlarda háreketsiz adamlarǵa salıstırǵanda tómen boladı, hám shınıǵıwdıń unamlı tásirleri onıń qabınıwǵa qarsı tásirleri sebepli bolıwı múmkin. Júrek keselligi bar adamlarda shınıǵıw intervenciyaları qandaǵı fibrinogen hám S-reaktiv belok dárejesin tómenletedi, bul júrek-qan tamır qáwpiniń áhmiyetli markeri bolıp tabıladı.&lt;ref name=Swardfager2012&gt;{{cite journal | vauthors = Swardfager W, Herrmann N, Cornish S, Mazereeuw G, Marzolini S, Sham L, Lanctôt KL | title = Exercise intervention and inflammatory markers in coronary artery disease: a meta-analysis | journal = American Heart Journal | volume = 163 | issue = 4 | pages = 666–676 | date = April 2012 | pmid = 22520533 | doi = 10.1016/j.ahj.2011.12.017 }}&lt;/ref&gt; Jedel shınıǵıwlardan keyin immunlıq sistemanıń basılıwı usı qabınıwǵa qarsı tásirdiń mexanizmleriniń biri bolıwı múmkin.&lt;ref name=Gleeson2007 /&gt;

=== Rak ===
Sistemalı sholıw fizikalıq aktivlik penen rak awırıwınan aman qalıw dárejesi arasındaǵı baylanıstı izertlegen 45 izertlewdi bahaladı. Sholıwǵa tiykarlanıp, &quot;[27 baqlaw izertlewinen] fizikalıq aktivliktiń ulıwma ólim, emshek ragi – specifikalıq hám ishek ragi – specifikalıq ólim dárejesin tómenletetuǵını haqqında izbe-iz dáliller bar. Házirgi waqıtta basqa rak túrlerinen aman qalǵanlar ushın fizikalıq aktivlik penen ólim arasındaǵı baylanıs haqqında jetkiliksiz dáliller bar.&quot;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Ballard-Barbash R, Friedenreich CM, Courneya KS, Siddiqi SM, McTiernan A, Alfano CM | title = Physical activity, biomarkers, and disease outcomes in cancer survivors: a systematic review | journal = Journal of the National Cancer Institute | volume = 104 | issue = 11 | pages = 815–840 | date = June 2012 | pmid = 22570317 | pmc = 3465697 | doi = 10.1093/jnci/djs207 }}&lt;/ref&gt; Dáliller shınıǵıwdıń raktan aman qalǵanlardıń ómir sapasına unamlı tásir etiwi múmkin ekenin kórsetedi, oǵan táshwish, ózin-ózi bahalaw hám emocionallıq aman-esenlik sıyaqlı faktorlar kiredi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Mishra SI, Scherer RW, Geigle PM, Berlanstein DR, Topaloglu O, Gotay CC, Snyder C | title = Exercise interventions on health-related quality of life for cancer survivors | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 8 | pages = CD007566 | date = August 2012 | volume = 2012 | pmid = 22895961 | pmc = 7387117 | doi = 10.1002/14651858.cd007566.pub2 }}&lt;/ref&gt; Aktiv emleniwden ótip atırǵan rak keselligi bar adamlar ushın shınıǵıw sharshaw hám fizikalıq jumıs islew sıyaqlı densawlıqqa baylanıslı ómir sapasına da unamlı tásir etiwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Mishra SI, Scherer RW, Snyder C, Geigle PM, Berlanstein DR, Topaloglu O | title = Exercise interventions on health-related quality of life for people with cancer during active treatment | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 8 | pages = CD008465 | date = August 2012 | volume = 2012 | pmid = 22895974 | pmc = 7389071 | doi = 10.1002/14651858.cd008465.pub2 }}&lt;/ref&gt; Bul joqarı intensivliktegi shınıǵıwlarda anıǵıraq kórinedi.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Shınıǵıw emshek raginen aman qalǵanlarda rak penen baylanıslı sharshawdı azaytıwǵa járdem beriwi múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Meneses-Echávez JF, González-Jiménez E, Ramírez-Vélez R | title = Effects of supervised exercise on cancer-related fatigue in breast cancer survivors: a systematic review and meta-analysis | journal = BMC Cancer | volume = 15 | issue = 1 | pages = 77 | date = February 2015 | pmid = 25885168 | pmc = 4364505 | doi = 10.1186/s12885-015-1069-4 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Bul tema boyınsha ilimiy dáliller sheklengen bolsa da, rak kaxeksiyası bar adamlarǵa fizikalıq shınıǵıwlar menen shuǵıllanıw usınıladı.&lt;ref name=&quot;pmid26401466&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Grande AJ, Silva V, Maddocks M | title = Exercise for cancer cachexia in adults: Executive summary of a Cochrane Collaboration systematic review | journal = Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle | volume = 6 | issue = 3 | pages = 208–211 | date = September 2015 | pmid = 26401466 | pmc = 4575551 | doi = 10.1002/jcsm.12055 }}&lt;/ref&gt; Hár qıylı faktorlarǵa baylanıslı, rak kaxeksiyası bar ayırım adamlardıń fizikalıq shınıǵıwlar ushın múmkinshilikleri sheklengen.&lt;ref name=&quot;pmid29891116&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Sadeghi M, Keshavarz-Fathi M, Baracos V, Arends J, Mahmoudi M, Rezaei N | title = Cancer cachexia: Diagnosis, assessment, and treatment | journal = Critical Reviews in Oncology/Hematology | volume = 127 | pages = 91–104 | date = July 2018 | pmid = 29891116 | doi = 10.1016/j.critrevonc.2018.05.006 | s2cid = 48363786 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid29440149&quot; /&gt; Kaxeksiyası bar adamlarda belgilengen shınıǵıwlardı orınlaw dárejesi tómen hám bul populyaciyada ótkerilgen klinikalıq sınaqlarda kóbinese qatnasıwdan bas tartıw dárejesi joqarı boladı.&lt;ref name=&quot;pmid29891116&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;pmid29440149&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Solheim TS, Laird BJ, Balstad TR, Bye A, Stene G, Baracos V, Strasser F, Griffiths G, Maddocks M, Fallon M, Kaasa S, Fearon K | display-authors = 6 | title = Cancer cachexia: rationale for the MENAC (Multimodal-Exercise, Nutrition and Anti-inflammatory medication for Cachexia) trial | journal = BMJ Supportive &amp; Palliative Care | volume = 8 | issue = 3 | pages = 258–265 | date = September 2018 | pmid = 29440149 | doi = 10.1136/bmjspcare-2017-001440 | s2cid = 3318359 | url = https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/en/publications/cancer-cachexia(f73c13f1-e977-4b2a-aba8-37bb16aa4a79).html | hdl = 10852/73081 | hdl-access = free }}&lt;/ref&gt;

Gematologiyalıq qáwipli isikleri bar úlkenlerde aerobikalıq fizikalıq shınıǵıwlardıń táshiwish hám awır jaǵımsız hádiyselerge tásiri haqqında tómen sapalı dáliller bar.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Aerobikalıq fizikalıq shınıǵıwlar ólim dárejesi, ómir sapası yamasa fizikalıq jumıs islewde az yamasa hesh qanday parıq payda etpewi múmkin.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Bul shınıǵıwlar depressiyanıń azǵana kemeyiwine hám sharshawdıń azayıwına alıp keliwi múmkin.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Knips L, Bergenthal N, Streckmann F, Monsef I, Elter T, Skoetz N | title = Aerobic physical exercise for adult patients with haematological malignancies | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 1 | issue = 1 | pages = CD009075 | date = January 2019 | pmid = 30702150 | pmc = 6354325 | doi = 10.1002/14651858.CD009075.pub3 | collaboration = Cochrane Hematological Malignancies Group }}&lt;/ref&gt;

=== Neyrobiologiyalıq ===

==== Depressiya ====
Úziliksiz aerob shınıǵıwları ótkinshi eyforiya halatın payda etiwi múmkin, bul halat xalıq arasında uzaq juwırıwda &quot;juwırıwshınıń joqarı keypiyatı&quot; yamasa eskek esiwde &quot;eskekshiniń joqarı keypiyatı&quot; dep ataladı. Bul kem degende úsh eyforiya payda etiwshi neyroximiyalıq zattıń: anandamid (endokannabinoid),&lt;ref name=&quot;endocannabinoids&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Tantimonaco M, Ceci R, Sabatini S, Catani MV, Rossi A, Gasperi V, Maccarrone M | title = Physical activity and the endocannabinoid system: an overview | journal = Cellular and Molecular Life Sciences | volume = 71 | issue = 14 | pages = 2681–2698 | date = July 2014 | pmid = 24526057 | doi = 10.1007/s00018-014-1575-6 | s2cid = 14531019 | pmc = 11113821 }}&lt;/ref&gt;β-endorfin (endogen opioid),&lt;ref name=&quot;Endorphin&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Dinas PC, Koutedakis Y, Flouris AD | title = Effects of exercise and physical activity on depression | journal = Irish Journal of Medical Science | volume = 180 | issue = 2 | pages = 319–325 | date = June 2011 | pmid = 21076975 | doi = 10.1007/s11845-010-0633-9 | s2cid = 40951545 }}&lt;/ref&gt; hám fenetilamin (iz qaldırıwshı amin hám amfetamin analogı)&lt;ref name=&quot;PEA exercise primary&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Szabo A, Billett E, Turner J | title = Phenylethylamine, a possible link to the antidepressant effects of exercise? | journal = British Journal of Sports Medicine | volume = 35 | issue = 5 | pages = 342–343 | date = October 2001 | pmid = 11579070 | pmc = 1724404 | doi = 10.1136/bjsm.35.5.342 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Renaissance&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lindemann L, Hoener MC | title = A renaissance in trace amines inspired by a novel GPCR family | journal = Trends in Pharmacological Sciences | volume = 26 | issue = 5 | pages = 274–281 | date = May 2005 | pmid = 15860375 | doi = 10.1016/j.tips.2005.03.007 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Neuropsychiatric&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Berry MD | title = The potential of trace amines and their receptors for treating neurological and psychiatric diseases | journal = Reviews on Recent Clinical Trials | volume = 2 | issue = 1 | pages = 3–19 | date = January 2007 | pmid = 18473983 | doi = 10.2174/157488707779318107 | s2cid = 7127324 }}&lt;/ref&gt;biosinteziniń artıwı arqalı júzege keledi.

==== Miydiń shayqalıwı ====
2012-jılǵı sholıwdıń dáslepki maǵlıwmatları 40 jastan asqan ereseklerde tórt ayǵa shekem fizikalıq shınıǵıwlar uyqı sapasın jaqsılawı múmkinligin kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=De Luigi |first1=Arthur J. |last2=Bell |first2=Kathleen R. |last3=Bramhall |first3=Joe P. |last4=Choe |first4=Meeryo |last5=Dec |first5=Katherine |last6=Finnoff |first6=Jonathan T. |last7=Halstead |first7=Mark |last8=Herring |first8=Stanley A. |last9=Matuszak |first9=Jason |last10=Raksin |first10=P. B. |last11=Swanson |first11=Jennifer |last12=Millett |first12=Carolyn |date=2023 |title=Consensus statement: An evidence-based review of exercise, rehabilitation, rest, and return to activity protocols for the treatment of concussion and mild traumatic brain injury |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37794736 |journal=PM&amp;R |volume=15 |issue=12 |pages=1605–1642 |doi=10.1002/pmrj.13070 |issn=1934-1563 |pmid=37794736}}&lt;/ref&gt; 2010-jılǵı sholıw shınıǵıwlar kópshilik adamlar ushın uyqını jaqsılaytuǵının hám uyqısızlıqqa járdem beriwi múmkinligin kórsetti, biraq shınıǵıw menen uyqı arasındaǵı baylanıs haqqında tolıǵı menen juwmaq shıǵarıw ushın jetkilikli dálil joq.[86] 2018-jılǵı sistemalı sholıw hám meta-analiz shınıǵıwlardıń uyqısızlıqtan azap shegetuǵın adamlardıń uyqı sapasın jaqsılay alatuǵının kórsetti.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Ivanic |first1=Branimir |last2=Cronström |first2=Anna |last3=Johansson |first3=Kajsa |last4=Ageberg |first4=Eva |date=2024-09-06 |title=Efficacy of exercise interventions on prevention of sport-related concussion and related outcomes: a systematic review and meta-analysis |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39242177 |journal=British Journal of Sports Medicine |pages=bjsports–2024–108260 |doi=10.1136/bjsports-2024-108260 |issn=1473-0480 |pmid=39242177}}&lt;/ref&gt;

=== Libido ===
2013-jılǵı bir izertlew shınıǵıwlardıń antidepressantlardı qollanıwǵa baylanıslı jınıslıq qozıw máselelerin jaqsılaǵanın anıqladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Lorenz TA, Meston CM | title = Acute exercise improves physical sexual arousal in women taking antidepressants | journal = Annals of Behavioral Medicine | volume = 43 | issue = 3 | pages = 352–361 | date = June 2012 | pmid = 22403029 | pmc = 3422071 | doi = 10.1007/s12160-011-9338-1 }}&lt;/ref&gt;

=== Respirator sistema ===
Fizikalıq shınıǵıwlarǵa qatnasatuǵın adamlar júrek-qan tamır sistemasınıń fitnesiniń joqarılawın sezedi.[medicinalıq dálil kerek] Sırtta, ásirese transport qozǵalısı jaqın jerde shınıǵıw waqtında hawa pataslanıwına qosımsha dus keliw haqqında belgili bir dárejede táshiwish bar.&lt;ref name=&quot;Laeremans et al. 2018&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Laeremans M, Dons E, Avila-Palencia I, Carrasco-Turigas G, Orjuela-Mendoza JP, Anaya-Boig E, Cole-Hunter T, DE Nazelle A, Nieuwenhuijsen M, Standaert A, VAN Poppel M, DE Boever P, Int Panis L | display-authors = 6 | title = Black Carbon Reduces the Beneficial Effect of Physical Activity on Lung Function | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 50 | issue = 9 | pages = 1875–1881 | date = September 2018 | pmid = 29634643 | doi = 10.1249/MSS.0000000000001632 | hdl-access = free | s2cid = 207183760 | hdl = 10044/1/63478 }}&lt;/ref&gt;

== Tásir etiw mexanizmi ==

=== Skelet bulshıq etleri ===
Qarsılıq shınıǵıwları hám keyin proteinge bay awqat qabıl etiw miofibrillyar bulshıq et proteini sintezin (MPS) stimullastırıw hám bulshıq et proteininiń ıdırawın (MPB) toqtatıw arqalı bulshıq etler gipertrofiyasın hám bulshıq et kúshiniń artıwın qollap-quwatlaydı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Muscle hypertrophy review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Phillips SM | title = A brief review of critical processes in exercise-induced muscular hypertrophy | journal = Sports Medicine | volume = 44 | issue = Suppl 1 | pages = S71–S77 | date = May 2014 | pmid = 24791918 | pmc = 4008813 | doi = 10.1007/s40279-014-0152-3 }}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwları arqalı bulshıq et proteini sinteziniń stimullasıwı rapamicinnniń mexanistik baǵdarınıń (mTOR) fosforlanıwı hám keyin mTORC1 aktivlesiwi arqalı ámelge asadı, bul mTORC1 diń tikkeley baǵdarların (p70S6 kinaza hám translyaciya repressor proteini 4EBP1) fosforlaw arqalı kletka ribosomalarında protein biosintezine alıp keledi.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Molecular Aspects of Medicine 2016 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Brioche T, Pagano AF, Py G, Chopard A | title = Muscle wasting and aging: Experimental models, fatty infiltrations, and prevention | journal = Molecular Aspects of Medicine | volume = 50 | pages = 56–87 | date = August 2016 | pmid = 27106402 | doi = 10.1016/j.mam.2016.04.006 | s2cid = 29717535 | url = https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01837630/file/2016_Brioche_MAM_1.pdf }}&lt;/ref&gt; Awqatlanǵannan keyin bulshıq et proteininiń ıdırawınıń basılıwı tiykarınan plazmadaǵı insulin muǵdarınıń artıwı arqalı júzege asadı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HMB in vivo human pharmacodynamics&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Pharmacodynamics and pharmacokinetics of HMB-CA in humans in vivo&quot; /&gt; Usıǵan uqsas, bulshıq et proteini sinteziniń artıwı (mTORC1 aktivlesiwi arqalı) hám bulshıq et proteini ıdırawınıń basılıwı (insulinge ǵárezsiz mexanizmler arqalı) β-gidroksi β-metilbutir kislotasın qabıl etkennen keyin de júz beretuǵını kórsetilgen.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;HMB in vivo human pharmacodynamics&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Wilkinson DJ, Hossain T, Hill DS, Phillips BE, Crossland H, Williams J, Loughna P, Churchward-Venne TA, Breen L, Phillips SM, Etheridge T, Rathmacher JA, Smith K, Szewczyk NJ, Atherton PJ | display-authors = 3 | title = Effects of leucine and its metabolite β-hydroxy-β-methylbutyrate on human skeletal muscle protein metabolism | journal = The Journal of Physiology | volume = 591 | issue = 11 | pages = 2911–2923 | date = June 2013 | pmid = 23551944 | pmc = 3690694 | doi = 10.1113/jphysiol.2013.253203 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pharmacodynamics and pharmacokinetics of HMB-CA in humans in vivo&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Wilkinson DJ, Hossain T, Limb MC, Phillips BE, Lund J, Williams JP, Brook MS, Cegielski J, Philp A, Ashcroft S, Rathmacher JA, Szewczyk NJ, Smith K, Atherton PJ | display-authors = 3 | title = Impact of the calcium form of β-hydroxy-β-methylbutyrate upon human skeletal muscle protein metabolism | journal = Clinical Nutrition | volume = 37 | issue = 6 Pt A | pages = 2068–2075 | date = December 2018 | pmid = 29097038 | pmc = 6295980 | doi = 10.1016/j.clnu.2017.09.024 | quote =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sarcopenia July 2015 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Phillips SM | title = Nutritional supplements in support of resistance exercise to counter age-related sarcopenia | journal = Advances in Nutrition | volume = 6 | issue = 4 | pages = 452–460 | date = July 2015 | pmid = 26178029 | pmc = 4496741 | doi = 10.3945/an.115.008367 }}&lt;/ref&gt;

Aerob shınıǵıwları skelet bulshıq etleriniń mitoxondriyalarında mitoxondriyal biogenezdi hám oksidativ fosforlanıw qábiletiniń artıwın keltirip shıǵaradı, bul aerob shınıǵıwlarınıń submaksimal shıdamlılıq kórsetkishlerin jaqsılaytuǵın mexanizmlerdiń biri bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wibom R, Hultman E, Johansson M, Matherei K, Constantin-Teodosiu D, Schantz PG | title = Adaptation of mitochondrial ATP production in human skeletal muscle to endurance training and detraining | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 73 | issue = 5 | pages = 2004–2010 | date = November 1992 | pmid = 1474078 | doi = 10.1152/jappl.1992.73.5.2004 | url = http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:gih:diva-184 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aerobic exercise – mitochondrial biogenesis and OXPHOS capacity&quot; /&gt; Bul tásirler shınıǵıw nátiyjesinde kletka ishindegi AMP:ATP qatnasınıń artıwı arqalı ámelge asadı, bul óz gezeginde AMP-aktivlesken protein kinazanıń (AMPK) aktivlesiwine alıp keledi, ol bolsa keyinnen mitoxondriyal biogenezdiń tiykarǵı regulyatorı bolǵan peroksisoma proliferator-aktivlesken receptor gamma koaktivator-1α (PGC-1α) nı fosforlaydı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Aerobic exercise – mitochondrial biogenesis and OXPHOS capacity&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Boushel R, Lundby C, Qvortrup K, Sahlin K | title = Mitochondrial plasticity with exercise training and extreme environments | journal = Exercise and Sport Sciences Reviews | volume = 42 | issue = 4 | pages = 169–174 | date = October 2014 | pmid = 25062000 | doi = 10.1249/JES.0000000000000025 | s2cid = 39267910 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Mitochondrial biogenesis&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Valero T | title = Mitochondrial biogenesis: pharmacological approaches | journal = Current Pharmaceutical Design | volume = 20 | issue = 35 | pages = 5507–5509 |year = 2014 | pmid = 24606795 | doi = 10.2174/138161282035140911142118 | hdl-access = free | hdl = 10454/13341 }}&lt;/ref&gt;
{{multiple image
&lt;!-- Layout parameters --&gt;
 | align = center
 | direction = horizontal
 | total_width = 800
&lt;!-- Header --&gt;
 | header_align = &lt;!-- center (default), left, right --&gt;
 | header =
&lt;!--image 1--&gt;
 | image1 = Muscle protein synthesis signaling cascades.jpg
 | alt1 = Signaling cascade diagram
 | width1 = 619
 | height1 = 347
 | caption1 = Fizikalıq shınıǵıwlar hám belgili bir amin kislotaları yamasa olardıń tuwındıları (tiykarınan L-leycin hám HMB) tásirinde miofibrillyar bulshıq proteini sintezi hám mitoxondriyal biogenezge qatnasatuǵın molekulyar signal kaskadlarınıń diagramması.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Brook MS, Wilkinson DJ, Phillips BE, Perez-Schindler J, Philp A, Smith K, Atherton PJ | title = Skeletal muscle homeostasis and plasticity in youth and ageing: impact of nutrition and exercise | journal = Acta Physiologica | volume = 216 | issue = 1 | pages = 15–41 | date = January 2016 | pmid = 26010896 | pmc = 4843955 | doi = 10.1111/apha.12532 }}&lt;/ref&gt; Awqat proteininen alınǵan kóplegen amin kislotaları Rag GTPazaları arqalı signal beriw jolı menen mTORC1 aktivlesiwin qollap-quwatlaydı hám protein sintezin arttıradı.&lt;ref name=&quot;Skeletal muscle homeostasis 2016 review&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;The neurology of mTOR&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Lipton JO, Sahin M | title = The neurology of mTOR | journal = Neuron | volume = 84 | issue = 2 | pages = 275–291 | date = October 2014 | pmid = 25374355 | pmc = 4223653 | doi = 10.1016/j.neuron.2014.09.034 }}&lt;br /&gt;[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4223653/figure/F2/ Figure 2: The mTOR Signaling Pathway]&lt;/ref&gt;
&lt;!--image 2--&gt;
 | image2 = Resistance exercise-induced muscle protein synthesis.jpg
 | alt2 = Graph of muscle protein synthesis vs time
 | width2 = 387
 | height2 = 221
 | caption2 = Qarsılıq shınıǵıwları shınıǵıwdan keyin 48 saatqa shekem dawam etetuǵın dáwir ishinde bulshıq proteini sintezin (MPS) stimullastıradı (punktir sızıq penen kórsetilgen). Usı dáwir ishinde qálegen waqıtta proteinge bay awqat qabıl etiw shınıǵıw arqalı payda bolǵan bulshıq proteini sinteziniń artıwın kúsheytedi (tutas sızıqlar menen kórsetilgen)
}}

=== Basqa periferiya organları ===
[[File:Aerobic Anaerobic Exercise Adaptations.jpg|400px|thumb|Úziliksiz aerob hám anaerob shınıǵıwlarǵa uzaq múddetli beyimlesiwlerdiń qısqasha mazmunı. Aerob shınıǵıwlar bir qatar oraylıq júrek-qan tamır sistemasınıń beyimlesiwlerin keltirip shıǵarıwı múmkin, sonıń ishinde júrek soǵıwınıń kóleminiń (SV)&lt;ref name=Exercise_SV&gt;{{cite journal | vauthors = Wang E, Næss MS, Hoff J, Albert TL, Pham Q, Richardson RS, Helgerud J | title = Exercise-training-induced changes in metabolic capacity with age: the role of central cardiovascular plasticity | journal = Age | volume = 36 | issue = 2 | pages = 665–676 | date = April 2014 | pmid = 24243396 | pmc = 4039249 | doi = 10.1007/s11357-013-9596-x }}&lt;/ref&gt; hám maksimal aerob qábiletiniń (VO2 max)&lt;ref name=Exercise_SV /&gt;&lt;ref name=AerobicMotorCapability&gt;{{cite journal | vauthors = Potempa K, Lopez M, Braun LT, Szidon JP, Fogg L, Tincknell T | title = Physiological outcomes of aerobic exercise training in hemiparetic stroke patients | journal = Stroke | volume = 26 | issue = 1 | pages = 101–105 | date = January 1995 | pmid = 7839377 | doi = 10.1161/01.str.26.1.101 }}&lt;/ref&gt; artıwı, sonday-aq tınıshlıq halatındaǵı júrek soǵıw jiyiliginiń (RHR) tómenlewi.&lt;ref name=Exercise_RHR1&gt;{{cite journal | vauthors = Wilmore JH, Stanforth PR, Gagnon J, Leon AS, Rao DC, Skinner JS, Bouchard C | title = Endurance exercise training has a minimal effect on resting heart rate: the Heritage Study | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 28 | issue = 7 | pages = 829–835 | date = July 1996 | pmid = 8832536 | doi = 10.1097/00005768-199607000-00009 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_RHR2&gt;{{cite journal | vauthors = Carter JB, Banister EW, Blaber AP | title = Effect of endurance exercise on autonomic control of heart rate | journal = Sports Medicine | volume = 33 | issue = 1 | pages = 33–46 | year = 2003 | pmid = 12477376 | doi = 10.2165/00007256-200333010-00003 | s2cid = 40393053 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_RHR3&gt;{{cite journal| vauthors = Chen CY, Dicarlo SE |title=Endurance exercise training-induced resting Bradycardia: A brief review|journal=Sports Medicine, Training and Rehabilitation|date=January 1998|volume=8|issue=1|pages=37–77|doi=10.1080/15438629709512518}}&lt;/ref&gt; Qarsılıq shınıǵıwlarına, yaǵnıy anaerob shınıǵıwlardıń eń keń tarqalǵan túrine uzaq múddetli beyimlesiwler bulshıq et gipertrofiyasın,&lt;ref name=Exercise_Hypertrophy&gt;{{cite journal | vauthors = Crewther BT, Heke TL, Keogh JW | title = The effects of a resistance-training program on strength, body composition and baseline hormones in male athletes training concurrently for rugby union 7's | journal = The Journal of Sports Medicine and Physical Fitness | volume = 53 | issue = 1 | pages = 34–41 | date = February 2013 | pmid = 23470909 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Exercise_Hypertrophy2&gt;{{cite journal | vauthors = Schoenfeld BJ | title = Postexercise hypertrophic adaptations: a reexamination of the hormone hypothesis and its applicability to resistance training program design | journal = Journal of Strength and Conditioning Research | volume = 27 | issue = 6 | pages = 1720–1730 | date = June 2013 | pmid = 23442269 | doi = 10.1519/JSC.0b013e31828ddd53 | s2cid = 25068522 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; bulshıq ettiń (lerdiń) fiziologiyalıq kóldeneń kesim maydanınıń (PCSA) úlkeyiwin hám nerv impulslarınıń kúsheyiwin&lt;ref name=Exercise_Neuraldrive&gt;{{cite journal | vauthors = Dalgas U, Stenager E, Lund C, Rasmussen C, Petersen T, Sørensen H, Ingemann-Hansen T, Overgaard K | display-authors = 6 | title = Neural drive increases following resistance training in patients with multiple sclerosis | journal = Journal of Neurology | volume = 260 | issue = 7 | pages = 1822–1832 | date = July 2013 | pmid = 23483214 | doi = 10.1007/s00415-013-6884-4 | s2cid = 848583 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=AnaerobicStrength&gt;{{cite journal | vauthors = Staron RS, Karapondo DL, Kraemer WJ, Fry AC, Gordon SE, Falkel JE, Hagerman FC, Hikida RS | display-authors = 3 | title = Skeletal muscle adaptations during early phase of heavy-resistance training in men and women | journal = Journal of Applied Physiology | volume = 76 | issue = 3 | pages = 1247–1255 | date = March 1994 | pmid = 8005869 | doi = 10.1152/jappl.1994.76.3.1247 | s2cid = 24328546 }}&lt;/ref&gt; óz ishine aladı, bulardıń ekewi de bulshıq et kúshiniń artıwına alıp keledi.&lt;ref name=Exercise_MuscularStrength&gt;{{cite journal | vauthors = Folland JP, Williams AG | title = The adaptations to strength training : morphological and neurological contributions to increased strength | journal = Sports Medicine | volume = 37 | issue = 2 | pages = 145–168 | year = 2007 | pmid = 17241104 | doi = 10.2165/00007256-200737020-00004 | s2cid = 9070800 }}&lt;/ref&gt; Nerv beyimlesiwleri tezirek baslanadı hám gipertrofiyalıq juwapqa shekem turaqlasadı.&lt;ref name=NeuralvsHypertrophy1&gt;{{cite journal | vauthors = Moritani T, deVries HA | title = Neural factors versus hypertrophy in the time course of muscle strength gain | journal = American Journal of Physical Medicine | volume = 58 | issue = 3 | pages = 115–130 | date = June 1979 | pmid = 453338 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=NeuralvsHypertrophy2&gt;{{cite journal | vauthors = Narici MV, Roi GS, Landoni L, Minetti AE, Cerretelli P | title = Changes in force, cross-sectional area and neural activation during strength training and detraining of the human quadriceps | journal = European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology | volume = 59 | issue = 4 | pages = 310–319 | year = 1989 | pmid = 2583179 | doi = 10.1007/bf02388334 | s2cid = 2231992 }}&lt;/ref&gt;]]
Rawajlanıp atırǵan izertlewler shınıǵıwlardıń kóplegen paydaları skelet bulshıq etleriniń endokrin organ sıpatındaǵı roli arqalı ámelge asırılatuǵının kórsetti. Yaǵnıy, qısqarıwshı bulshıq etler jańa toqımanıń ósiwin, toqımanıń qayta tikleniwin hám kóplegen qabınıwǵa qarsı funkciyalardı qollap-quwatlaytuǵın miokinler dep atalatuǵın bir neshe zatlardı bólip shıǵaradı, bul óz gezeginde hár qıylı qabınıw kesellikleriniń rawajlanıw qáwpin tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Pedersen BK | title = Muscle as a secretory organ | journal = Comprehensive Physiology | volume = 3 | issue = 3 | pages = 1337–1362 | date = July 2013 | pmid = 23897689 | doi = 10.1002/cphy.c120033 | isbn = 978-0-470-65071-4 }}&lt;/ref&gt; Shınıǵıwlar densawlıqqa kóplegen zıyan keltiretuǵın, fizikalıq hám psixikalıq, kortizol dárejesin tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Cohen S, Williamson GM | title = Stress and infectious disease in humans | journal = Psychological Bulletin | volume = 109 | issue = 1 | pages = 5–24 | date = January 1991 | pmid = 2006229 | doi = 10.1037/0033-2909.109.1.5 }}&lt;/ref&gt; Awqatlanıwdan aldın shıdamlılıq shınıǵıwları awqatlanıwdan keyingi usınday shınıǵıwlarǵa qaraǵanda qandaǵı glyukoza dárejesin kóbirek tómenletedi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Borer KT, Wuorinen EC, Lukos JR, Denver JW, Porges SW, Burant CF | title = Two bouts of exercise before meals, but not after meals, lower fasting blood glucose | journal = Medicine and Science in Sports and Exercise | volume = 41 | issue = 8 | pages = 1606–1614 | date = August 2009 | pmid = 19568199 | doi = 10.1249/MSS.0b013e31819dfe14 | s2cid = 207184758 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Qatań shınıǵıwlardıń (VO2 max nıń 90-95%) ortasha shınıǵıwlarǵa (VO2 max nıń 40-70%) qaraǵanda júrektiń fiziologiyalıq gipertrofiyasın kóbirek keltirip shıǵaratuǵını haqqında dáliller bar, biraq bunıń ulıwma awırıwshańlıq hám/yamasa ólimshilik kórsetkishlerine qanday da bir tásiri bar-joqlıǵı belgisiz.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Wisløff U, Ellingsen Ø, Kemi OJ | title = High-intensity interval training to maximize cardiac benefits of exercise training? | journal = Exercise and Sport Sciences Reviews | volume = 37 | issue = 3 | pages = 139–146 | date = July 2009 | pmid = 19550205 | doi = 10.1097/JES.0b013e3181aa65fc | s2cid = 25057561 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Aerob hám anaerob shınıǵıwlardıń ekewi de júrek kólemin (aerob shınıǵıwlar) yamasa miokard qalıńlıǵın (kúsh shınıǵıwları) arttırıw arqalı júrektiń mexanikalıq nátiyjeliligin joqarılatıwǵa xızmet etedi. Qarınshalar gipertrofiyası, yaǵnıy qarınsha diywallarınıń qalıńlasıwı, eger ol shınıǵıwlarǵa juwap retinde júzege kelse, ulıwma alǵanda paydalı hám salamat bolıp esaplanadı.

=== Oraylıq nerv sisteması ===
Fizikalıq shınıǵıwlardıń oraylıq nerv sistemasına tásiri biraz bulshıq etler tárepinen qanǵa bólinip shıǵarılatuǵın ayırım neyrotrofikalıq faktor gormonları, sonıń ishinde BDNF, IGF-1 hám VEGF arqalı ámelge asırılıwı múmkin.&lt;ref name=&quot;Exercise – neurotrophic factors + basal ganglia&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Paillard T, Rolland Y, de Souto Barreto P | title = Protective Effects of Physical Exercise in Alzheimer's Disease and Parkinson's Disease: A Narrative Review | journal = Journal of Clinical Neurology | volume = 11 | issue = 3 | pages = 212–219 | date = July 2015 | pmid = 26174783 | pmc = 4507374 | doi = 10.3988/jcn.2015.11.3.212 | quote = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BDNF meta analysis&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Szuhany KL, Bugatti M, Otto MW | title = A meta-analytic review of the effects of exercise on brain-derived neurotrophic factor | journal = Journal of Psychiatric Research | volume = 60 | pages = 56–64 | date = January 2015 | pmid = 25455510 | pmc = 4314337 | doi = 10.1016/j.jpsychires.2014.10.003 | quote =}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cerebral hemodynamics and AD&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Tarumi T, Zhang R | title = Cerebral hemodynamics of the aging brain: risk of Alzheimer disease and benefit of aerobic exercise | journal = Frontiers in Physiology | volume = 5 | pages = 6 | date = January 2014 | pmid = 24478719 | pmc = 3896879 | doi = 10.3389/fphys.2014.00006 | quote = | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

== Jámiyetlik densawlıqtı saqlaw ilajları ==
Xalıqtıń fizikalıq belsendilik dárejesin arttırıw maqsetinde kóbinese jámiyet kólemindegi hám mektep kampaniyalarınan paydalanıladı. Bunday baǵdarlamalardıń nátiyjeliligin anıqlawǵa baǵıshlanǵan izertlewlerdi nátiyjeleriniń hár qıylı bolıwına baylanıslı abaylap talqılaw kerek.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Úlken jastaǵı adamlar ushın ayırım túrdegi shınıǵıw baǵdarlamaları, mısalı, júriw, teńsalmaqlılıq, koordinaciya hám funkcional tapsırmalardı óz ishine alǵan baǵdarlamalar teńsalmaqlılıqtı jaqsılay alatuǵını haqqında ayırım dáliller bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Howe TE, Rochester L, Neil F, Skelton DA, Ballinger C | title = Exercise for improving balance in older people | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 11 | pages = CD004963 | date = November 2011 | volume = 2012 | pmid = 22071817 | doi = 10.1002/14651858.cd004963.pub3 | publisher = John Wiley &amp; Sons, Ltd | s2cid = 205176433 | pmc = 11493176 }}&lt;/ref&gt; Progressiv qarsılıq shınıǵıwlarınan soń, eresekler fizikalıq funkciyalarınıń jaqsılanıwı menen juwap beredi.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Liu CJ, Latham NK | title = Progressive resistance strength training for improving physical function in older adults | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 3 | pages = CD002759 | date = July 2009 | volume = 2009 | pmid = 19588334 | pmc = 4324332 | doi = 10.1002/14651858.CD002759.pub2 }}&lt;/ref&gt; Fizikalıq belsendilikti alǵa ilgerletiwshi qısqa múddetli aralasıwlar ekonomikalıq jaqtan nátiyjeli bolıwı múmkin, biraq bul dálil hálsiz hám izertlewler arasında ayırmashılıqlar bar.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Gc V, Wilson EC, Suhrcke M, Hardeman W, Sutton S | title = Are brief interventions to increase physical activity cost-effective? A systematic review | journal = British Journal of Sports Medicine | volume = 50 | issue = 7 | pages = 408–417 | date = April 2016 | pmid = 26438429 | pmc = 4819643 | doi = 10.1136/bjsports-2015-094655 }}&lt;/ref&gt;

Qorshaǵan ortalıq tásiller úmitli kórinedi: tekshelerden paydalanıwdı xoshemetleytuǵın belgiler, sonday-aq jámiyetlik kampaniyalar shınıǵıw dárejelerin arttırıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Kahn EB, Ramsey LT, Brownson RC, Heath GW, Howze EH, Powell KE, Stone EJ, Rajab MW, Corso P | display-authors = 6 | title = The effectiveness of interventions to increase physical activity. A systematic review | journal = American Journal of Preventive Medicine | volume = 22 | issue = 4 Suppl | pages = 73–107 | date = May 2002 | pmid = 11985936 | doi = 10.1016/S0749-3797(02)00434-8 }}&lt;/ref&gt; Mısalı, Kolumbiyanıń [[Bogota]] qalası azamatlarına shınıǵıw islewdi ańsatlastırıw ushın ekshembi hám bayram kúnleri 113 kilometr (70 milya) joldı jawıp qoyadı. Bunday piyadalar zonaları sozılmalı keselliklerge qarsı gúres hám salamat dene massası indeksin (BMI) saqlap qalıw ilajlarınıń bir bólegi bolıp tabıladı.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.paho.org/English/DD/PIN/ePersp001_article01.htm |title=Stopping the rising tide of chronic diseases Everyone's Epidemic | vauthors = Durán VH |work=Pan American Health Organization |publisher=paho.org |access-date=10 January 2009}}&lt;/ref&gt;

Ata-analar fizikalıq belsendiliktiń salamat dárejelerin úlgi etip kórsetiw arqalı yamasa fizikalıq belsendilikti xoshemetlew arqalı fizikalıq belsendilikti kótere aladı.&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Xu H, Wen LM, Rissel C | title = Associations of parental influences with physical activity and screen time among young children: a systematic review | journal = Journal of Obesity | volume = 2015 | pages = 546925 | date = 19 March 2015 | pmid = 25874123 | pmc = 4383435 | doi = 10.1155/2015/546925 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; AQSHtaǵı Keselliklerdi qadaǵalaw hám aldın alıw oraylarınıń maǵlıwmatları boyınsha, balalar hám jasóspirimler hár kúni 60 minut yamasa onnan da kóbirek fizikalıq jumıs islewi kerek.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/healthyschools/physicalactivity/guidelines.htm|title=Youth Physical Activity Guidelines|website=Centers for Disease Control and Prevention|date=23 January 2019}}&lt;/ref&gt; Mektep sistemasına fizikalıq shınıǵıwlardı engiziw hám balalardıń salamat turmıs tárizin saqlawdaǵı tosqınlıqlardı azayta alatuǵın ortalıqtı támiyinlew áhmiyetli.

Evropa Komissiyasınıń Bilimlendiriw hám mádeniyat bas basqarması (DG EAC) óziniń Horizon 2020 hám Erasmus+ baǵdarlaması sheńberinde Densawlıqtı jaqsılawshı fizikalıq belsendilik (HEPA) joybarları ushın arnawlı baǵdarlamalar hám qarjılar ajıratqan,&lt;ref&gt;{{Cite web | url=https://ec.europa.eu/sport/policy/societal-role/health-participation_en |title = Health and Participation|publisher=European Commission |date = 25 June 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20190705033323/https://ec.europa.eu/sport/policy/societal-role/health-participation_en |archive-date=2019-07-05}}&lt;/ref&gt; óytkeni izertlewler kóplegen evropalılardıń jeterli dárejede fizikalıq belsendi emesligin kórsetken. Bul tarawda EA boylap hám dúnya júzi boyınsha belsendi oyınshılar arasındaǵı birge islesiwdi arttırıw, EA hám onıń sherik mámleketlerinde HEPA nı xoshametlew hám Evropa sport háptesi ushın qarjılandırıw jetkilikli. DG EAC úziliksiz túrde sport hám fizikalıq belsendilik boyınsha Ewrobarometr baspadan shıǵarıp turadı.

== Shınıǵıw úrdisleri ==
Dúnya júzi boyınsha fizikalıq talap etiwshiligi tómen jumıslarǵa qaray úlken ózgeris boldı.&lt;ref name=WHO2009&gt;{{cite web |url=https://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/ |title=WHO: Obesity and overweight |work=World Health Organization |access-date=10 January 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081218104805/http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/ &lt;!--Added by H3llBot--&gt; |archive-date=18 December 2008}}&lt;/ref&gt; Bul mexanizaciyalastırılǵan transporttıń kóbeyip qollanılıwı, úyde miynetti jeńillestiriwshi texnologiyalardıń kóbirek tarqalıwı hám belsendi dem alıw shınıǵıwlarınıń azayıwı menen birge júrdi.&lt;ref name=WHO2009 /&gt; Biraq, jeke turmıs tárizindegi ózgerisler fizikalıq shınıǵıwlardıń jetispewshiligin dúzetiwi múmkin.

2015-jılı járiyalanǵan izertlew nátiyjeleri fizikalıq shınıǵıw intervenciyalarına pikirdi ulıwmalastırıwdı kirgiziw shınıǵıwǵa boysınıwshılıqtı hám ózin-ózi nátiyjelilikti arttıradı, sonıń menen birge psixologiyalıq hám fiziologiyalıq jaqtan unamlı tásir kórsetedi dep kórsetedi.&lt;ref name=Kennedy&gt;{{cite journal | vauthors = Kennedy AB, Resnick PB | title = Mindfulness and Physical Activity | journal = American Journal of Lifestyle Medicine | volume = 9 | issue = 3 | pages = 3221–3323 | date = May 2015 | doi = 10.1177/1559827614564546 | s2cid = 73116017 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

&lt;gallery |gallery=&quot;&quot; widths=&quot;150px&quot; heights=&quot;150px&quot; caption=&quot;Shınıǵıw ushın sport jumısları&quot;&gt;
File:Woman running barefoot on beach.jpg|[[Juwırıw]] fizikalıq fitneske erisiwge járdem beredi.&lt;ref&gt;{{cite web |url= https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/running-and-jogging-health-benefits#goal-setting-for-running-and-jogging |title= Running and jogging - health benefits | work = Better Health | publisher = State of Victoria, Australia }}&lt;/ref&gt;
File:Cruising on a Board.jpg|alt=Skateboarding is good for cardiovascular health[better source needed]|Skeytbording júrek-qan tamır salamatlıǵı ushın paydalı.&lt;ref&gt;{{cite web |title=5 Reasons Why Skateboarding Is Good Exercise |url=https://longboardingnation.com/reasons-skateboarding-good-exercise/ |website=Longboarding Nation |access-date=6 July 2021 |date=25 January 2019}}&lt;/ref&gt;
File:IDHM Wasserspringen 2018-02-18 3m mixed Vorkampf Sprung 3 18.jpg|[[Júziw]] shınıǵıw sıpatında bulshıq etlerdi bekkemleydi hám kúshti arttıradı.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/swimming-health-benefits#health-benefits-of-swimming |title= Swimming - health benefits | work = Better Health | publisher = State of Victoria, Australia }}&lt;/ref&gt;
File:2018 USA Indoor Track and Field Championships (40357948141).jpg|Atletika (mısalı, sırıq penen sekiriw) shınıǵıw túri sıpatında.
File:Cristiano Ronaldo Iran vs Portugal.jpg|[[Futbol]] shınıǵıw retinde.
&lt;/gallery&gt;

=== Sociallıq hám mádeniy ózgeshelikler ===
Shınıǵıw hár bir elde hár qıylı kórinedi, shınıǵıwdıń artındaǵı motivaciyalar da solay.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot; /&gt; Ayırım ellerde adamlar tiykarınan ishte shınıǵadı (mısalı, úyde yamasa fitnes klublarında), al basqalarında adamlar tiykarınan sırtta shınıǵadı. Adamlar jeke lázzet alıw, densawlıq hám salamatlıq, sociallıq qarım-qatnas, jarıs yamasa shınıǵıw ushın shınıǵıwı múmkin. Bul ayırmashılıqlar geografiyalıq jaylasıw hám sociallıq tendenciyalar sıyaqlı hár qıylı sebeplerge baylanıslı bolıwı múmkin.

Mısalı, [[Kolumbiya|Kolumbiyada]] azamatlar óz eliniń sırtqı ortalıǵın bahalaydı hám qutlıqlaydı. Kóp jaǵdaylarda olar tábiyattı hám jámiyetlerin ráhátleniw ushın sociallıq jıynalıslar sıpatında sırttaǵı iskerliklerdi paydalanadı. Kolumbiyanıń Bogota qalasında hár ekshembi kúni Ciclovía dep atalatuǵın 70 millik jol velosipedshiler, juwırıwshılar, rolikli konkishiler, skeytbordshılar hám basqa shınıǵıwshılar ushın jabılıp, olar shınıǵıw hám átirapınan ráhátleniw ushın paydalanadı.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Hernández J |title=Car-Free Streets, a Colombian Export, Inspire Debate |url= https://www.nytimes.com/2008/06/24/nyregion/24streets.html |work=The New York Times|date=24 June 2008|archive-url= https://web.archive.org/web/20210427180825/https://www.nytimes.com/2008/06/24/nyregion/24streets.html |archive-date=27 April 2021|url-status=live|access-date=1 January 2022}}&lt;/ref&gt;

Kolumbiyaǵa uqsas, [[Kambodja]] azamatları da sırtta sociallıq shınıǵıwǵa beyim. Bul elde ashıq fitnes zalı anaǵurlım keń tarqalǵan. Adamlar bul sırttaǵı fitnes zallarına tek ǵana jámiyetlik imkaniyatlardan paydalanıw ushın emes, al jáne de jámiyetshilik ushın ashıq bolǵan aerobika hám ayaq oyın sessiyaların shólkemlestiriw ushın da jıynaladı.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Sullivan N |title=Gyms |url= https://www.travelfish.org/sight_profile/cambodia/phnom_penh_and_surrounds/phnom_penh/phnom_penh/2235 |website=Travel Fish|access-date=8 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Shveciya]] da sırtqı fitnes zalların, utegym dep atalatuǵın orınlardı rawajlandıra basladı. Bul fitnes zalları xalıq ushın biypul hám kóbinese ájayıp, kórkem ortalıqlarǵa jaylastırılǵan. Adamlar salamat bolıw hám átiraptaǵı tábiyiy dúnyadan ráhátleniw ushın dáryalarda júzedi, qayıqlardı paydalanadı hám toǵaylar arqalı juwıradı. Bul ásirese Shveciyada onıń geografiyalıq jaylasıwına baylanıslı jaqsı isleydi.&lt;ref&gt;{{cite web| vauthors = Tatlow A |title=When in Sweden...making the most of the great outdoors!|url=http://www.stockholmonashoestring.com/when-in-sweden-making-the-most-of-the-great-outdoors/|website=Stockholm on a Shoestring|access-date=5 December 2016}}&lt;/ref&gt;

[[Qıtay|Qıtaydıń]] ayırım aymaqlarında, ásirese pensiyaǵa shıqqanlar arasında shınıǵıw sociallıq tiykarǵa iye bolıp kórinedi. Azanda jámiyetlik baǵlarda maydan ayaq oyınları ótkeriledi; bul jıynalıslar latın xoreografiyasın, bal ayaq oyının, tango yamasa hátte djitterbagtı óz ishine alıwı múmkin. Jámiyetlik orınlarda oynaw adamlarǵa ádette qarım-qatnas jasamaytuǵın adamlar menen baylanısıwǵa múmkinshilik beredi, bul densawlıq hám sociallıq paydalardı támiyinleydi.&lt;ref&gt;{{cite news| vauthors = Langfitt F |title=Beijing's Other Games: Dancing In The Park |url= https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=93503524 |newspaper=NPR.org|publisher=NPR|access-date=5 December 2016}}&lt;/ref&gt;

Fizikalıq shınıǵıwdaǵı bul sociomádeniy ózgeshelikler hár qıylı geografiyalıq orınlar hám sociallıq ortalıqlardaǵı adamlardıń shınıǵıwdıń hár qıylı motivaciyaları hám usıllarına iye ekenligin kórsetedi. Fizikalıq shınıǵıw densawlıq hám salamatlıqtı jaqsılay aladı, sonday-aq jámiyetlik baylanıslardı hám tábiyiy gózzallıqtı bahalawdı kúsheyte aladı.&lt;ref name=&quot;Fitness for Foreigners&quot; /&gt;

=== Baǵdarlamaǵa sadıqlıq ===
Shınıǵıw baǵdarlamasına sadıq bolıw yamasa onı izbe-iz dawam ettiriw kóp adamlar ushın qıyın bolıwı múmkin.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=MacDonald |first1=Christopher |last2=Bennekou |first2=Mia |last3=Midtgaard |first3=Julie |last4=Langberg |first4=Hennig |last5=Lieberman |first5=Daniel |date=2024-11-27 |title=Why exercise may never be effective medicine: an evolutionary perspective on the efficacy versus effectiveness of exercise in treating type 2 diabetes |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39603793 |journal=British Journal of Sports Medicine |pages=bjsports–2024–108396 |doi=10.1136/bjsports-2024-108396 |issn=1473-0480 |pmid=39603793}}&lt;/ref&gt; Izertlewler kóp hár qıylı faktorlardı anıqladı. Ayırım faktorlarǵa adamnıń ne ushın shınıǵıw islep atırǵanı (mısalı, densawlıq, sociallıq sebepler), qanday túrdegi shınıǵıwlar yamasa shınıǵıw baǵdarlamasınıń qalay dúzilgenligi, baǵdarlamada professionallardıń qatnasıwı bar ma yamasa joq pa, shınıǵıw hám densawlıq haqqında bilim beriw, shınıǵıw baǵdarlamasındaǵı monitoring hám alǵa ilgerilew, maqsetlerdi belgilew hám adamnıń shınıǵıw baǵdarlamasın tańlawǵa hám maqsetlerdi belgilewge qanshelli qatnasatuǵını kiredi.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Collado-Mateo |first1=Daniel |last2=Lavín-Pérez |first2=Ana Myriam |last3=Peñacoba |first3=Cecilia |last4=Del Coso |first4=Juan |last5=Leyton-Román |first5=Marta |last6=Luque-Casado |first6=Antonio |last7=Gasque |first7=Pablo |last8=Fernández-Del-Olmo |first8=Miguel Ángel |last9=Amado-Alonso |first9=Diana |date=2021-02-19 |title=Key Factors Associated with Adherence to Physical Exercise in Patients with Chronic Diseases and Older Adults: An Umbrella Review |journal=International Journal of Environmental Research and Public Health |volume=18 |issue=4 |pages=2023 |doi=10.3390/ijerph18042023 |doi-access=free |issn=1660-4601 |pmc=7922504 |pmid=33669679}}&lt;/ref&gt;
==Derekler==
&lt;references /&gt;
[[Kategoriya:Dene shınıǵıwları hám sport]]</text>
      <sha1>2bpo3yvh731mkeqg5x5qeeoktjkzo3k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úyde jalǵız 6</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21323</id>
    <revision>
      <id>98940</id>
      <timestamp>2024-12-28T18:40:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <comment>«[[:en:Special:Redirect/revision/1264088728|Home Sweet Home Alone]]» betinen awdarılıp jaratıldı</comment>
      <origin>98940</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29444" sha1="6rhr5n01ceum6ed6400b9v4gp1trh91" xml:space="preserve">
'''Úyde jalǵız: Tatlı úyim''' ''(sonday-aq Úyde jalǵız 6; [[Ingl|ingl]]. Home Alone 6; Home Sweet Home Alone dep te ataladı)'' ‒ [[2021]]-jılǵı amerikalı jańa jıl kinokomediyası. Filmge Den Meyzer rejissyorlıq etken, scenariyin Mayki Dey hám Striter Seydell jazǵan. Bas rollerde Elli Kemper, Rob Deleyni, Archi Yeyts, Eysling Bi, Kenan Tompson, Pit Xolms, Elli Maki hám Kris Parnell oynaǵan. Devin Ratray birinshi eki filmdegi Bazz MakKallister rolin qayta oynaǵan. &quot;Úyde jalǵız&quot; franshizasınıń altınshı filmi &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot; 20th Century Studios tárepinen Disney+ ushın jaratılǵan, bul striming xızmeti ushın islep shıǵarılǵan birinshi [[20th Century Studios]] filmi boldı. The Walt Disney Company 21st Century Fox kompaniyasın satıp alıp, &quot;[[Úyde jalǵız]]&quot; [[Úyde jalǵız (franshiza)|franshizasına]] huqıqlardı miyras etip alǵannan keyin film haqqında járiyalandı.&lt;ref name=&quot;THR&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/general-news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606/|bet='Jojo Rabbit' Breakout Archie Yates to Lead 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211072404/https://www.hollywoodreporter.com/amp/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|arxivsáne=2019-12-11|sáne=December 10, 2019|jumıs=[[The Hollywood Reporter]]|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt; &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot; 2021-jıldıń 12-noyabr kúni shıqtı hám sınshılar tárepinen tiykarınan unamsız pikirler aldı.

== Syujet ==
Djeff hám Pem Makkenziler úyin satıwǵa háreket etip atır, biraq balaları Ebbi hám Kriske bul haqqında aytpaǵan. Djeff jumısınan ayırılǵan hám Pemniń aylıǵı úydi saqlap qalıwǵa jetpeydi. Onıń ústine, Djefftiń jeksurın hám tabıslı ájaǵası Xanter, onıń hayalı Mey hám ulı Olli Rojdestvo bayramında olardikinde qalıwdı sheshken.

Úydi kórsetiw waqtında, Maks Merser hám onıń anası Kerol hájetxanadan paydalanıw ushın kirip keledi. Maks Djeff penen qısqa sóylesedi, sol waqıtta Djeff eski quwırshaqlar salınǵan qutını kórsetedi, olardıń ishinde beti tómen qaratılǵan kemis quwırshaq ta bar edi. Kerol Djeffke ádetten tıs kemshilikleri bar quwırshaqlardıń siyrek ushırasatuǵının hám qımbat bahalanatuǵının túsindiredi. Maks hám Kerol úyine qaytqanda, pútkil shańaraq [[Yaponiya|Yaponiyanıń]] [[Tokio]] qalasına demalısqa ketiwge tayarlanıp atır, Kerol bolsa qalǵanlardan erterek ketedi. Maks, bul ǵawırlıdan zerigip, garajda turǵan mashinaǵa otırıp multfilm kóriwge kirisedi hám abaysızda uyqılap qaladı. Tilekke qarsı, Makstıń shańaraǵı ulınıń garajdaǵı mashinada uyqılap qalǵanın sezbey, onı úyde qaldırıp ketedi, sebebi olar balanıń basqa shańaraq aǵzaları menen basqa kólikte ketken dep oylaydı.

Úyinen ayırılıp qalıwdan qáweterlengen Djeff quwırshaqtı alıwǵa baradı, biraq onıń joq ekenin kóredi. Makstı onı urladı dep oylap, ol kelesi kúni Merserlerdiń úyin tabadı, biraq pútkil shańaraqtıń asıǵıs ketip baratırǵanın kóredi. Ǵawırlı waqıtta, ol qáwipsizlik kodın esitip qaladı hám úy giltiniń qay jerde jasırılǵanın kóredi. Bul haqqında Pemge aytıp, olar túnde quwırshaqtı qaytarıp alıwǵa kelisedi.

Usı waqıtta, Maks pútkil shańaraqtıń ketip qalǵanın bilip, dáslep kewil kóteredi, biraq tez arada zerigedi hám olardı saǵınadı. Sol waqıtta, Djeff hám Pem Merserlerdiń úyine kelip, ishke kiredi. Olardıń &quot;kelbeti kelispegen kishkene bala&quot; haqqında sóylesip atırǵanın esitip, Maks olardıń onı urlap, satpaqshı ekenin oylaydı. Ol olardı qorqıtıp quwıw ushın policiyaǵa qońıraw etedi. Oficer Bazz Makkallister keledi, biraq Pem onı alańlatadı. Maks, eger oficer Makkallister onıń úyde jalǵız ekenin bilip qalsa, ata-anası qamaqqa alınıwı múmkin dep qorqadı.

Kerol Makstıń artta qalıp ketkenin bilip, izine qaytıw ushın bilet satıp aladı. Makkenziler kelesi kúni shirkewge baradı hám ózleriniń rieltorı menen ushırasıp qaladı. Ol olarǵa satıp alıwshı bar ekenin, biraq jıl aqırına shekem sheshim qabıl etiw kerek ekenin aytadı, bul olarǵa úlken basım ótkeredi. Maks kelip, bilmey Djeff hám Pemniń ulı Kris penen sóylesedi, ol oǵan kewli ashıp suw tapanshasın beredi. Erli-zayıplılar Makstıń birew menen sóylesip turǵanın kórip, onı onıń kempir apası dep oylaydı. Olar shańaraǵı ele shirkewde bolǵan waqıtta úyge jáne bir márte kiriwdi sheshedi.

Úydiń artına jasırınıp barıp, Djeff hám Pem qońsınıń háwlisine kirip qaladı. Maks olardı jáne esitip qaladı, Djeff onı aldaw ushın Santa bolıp kiyinip keliwge kelisedi. Maks oǵan juwap retinde úydi duzaqlar (qaqpanlar) menen toltırıp, Rojdestvo keshesinde olardıń shańaraǵı uyqıǵa ketkenshe kútip atırǵan Djeff hám Pemniń ózine jaqınlasıwın qıyınlastıradı. Erli-zayıplılar Makstıń duzaqlarına túsedi, usı waqıtta olar Makstıń quwırshaqtı emes, al gazlı suw bankasın urlaǵanın bilip qaladı. Olar túsinispewshilikti sheshedi, biraq Makstıń úyde jalǵız ekenin bilip, anası qaytqansha onı ózleri menen qaldırıwǵa kelisedi.

Olar pútkil jaǵdaydı shańaraǵına túsindirip atırǵanda, Ollidiń quwırshaqtı urlap, onı aman-esen qaytarıp alǵanı málim boladı, usılayınsha Makkenzilerdiń qalıwına múmkinshilik jaratıladı. Kerol Makstı alıwǵa keledi. Olar bul úyge eki ay burın kóship kelgenlikten, Kerol Makkenziler menen dos bolıp, olarǵa Maksqa ǵamxorlıq kórsetkeni ushın minnetdarshılıq bildiredi.

Bir jıldan soń, Merserler hám Makkenziler birge Rojdestvo keshki awqatın jep atır. Djeff jańa jumısqa ornalasqan hám Maksqa ótken jılı qálegen gazlı suwın ıqtıyarlı túrde beredi.

== Rolde oynaǵanlar ==
 

* Archi Yeyts - Maks Merser rolinde, shańaraǵı tárepinen úyde qaldırılǵan bala.
* Rob Deleyni - Djeff Makkenzi rolinde, Merserlerdiń úyinen qımbat quwırshaqtı alıwdı jobalastırǵan jumıssız adam.
* Elli Kemper - Pem Makkenzi rolinde, Djefftiń hayalı, muǵallim bolıp isleydi.
* Eysling Bi - Kerol Merser rolinde, Makstıń anası.
* Endi Deyli - Mayk Merser rolinde, Keroldıń kúyewi hám Makstıń ákesi.
* Kinan Tompson - Gevin Vashington rolinde, jıljımaytuǵın múlk agenti.
* Tim Simons - Xanter Makkenzi rolinde, Djefftiń jaǵımsız hám tabıslıraq ájaǵası.
* Elli Maki - Mey rolinde, Xanterdiń hayalı hám Djefftiń qáyin sińlisi.
* Pit Xolms - Bleyk Merser aǵası rolinde, Makstıń aǵası hám Mayk penen Styudiń ájaǵası.
* Kris Parnell - Styu Merser aǵası rolinde, Makstıń jáne bir aǵası, Mayk hám Bleyktiń ájaǵası.
* Keyti Bet Xoll - Ebbi Makkenzi rolinde, Djeff hám Pemniń qızı.
** Djastin Arshambo - jas Ebbi Makkenzi rolinde
* Maks Ivutin - Kris Makkenzi rolinde, Djeff hám Pemniń ulı.
** Amadeo Korreyya - jas Kris Makkenzi rolinde
* Meddi Xollidey - Keyti Merser rolinde, Makstıń ájapası.
* Eyden Van - Olli rolinde, Xanter hám Meydiń ulı
* Allan Van - Ebbi hám Kristiń ájaǵasınıń ulı rolinde.
* Ester Povitski - Deyzi Brekin rolinde
* Djordan Karlos - Klem Brekin rolinde
* Mayki Dey - Ruwxaniy rolinde
* Djim Resh - Qońıraw xorı jetekshisi rolinde
* Martin Stoun - Merser atası rolinde
* Uilyam S. Teylor - Byork atası rolinde
* Linda Djoys Nors - Byork kempiri rolinde
* Nik Allan - Santa-Klaus rolinde
* Kristina Klebe - Xombottıń dawısı
* Devin Ratrey - Oficer Bazz Makkallister rolinde
* Djon Novak - Djonni rolinde
* Eddi G. - Sneyks rolinde

== Óndiris ==
2019-jılı 6-avgustta Disney kompaniyasınıń bas direktorı Bob Ayger &quot;Úyde jalǵız&quot; franshizasınıń jańa filmi, ápiwayı &quot;Úyde jalǵız&quot; dep atalatuǵın filmniń rawajlanıw basqıshında ekenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2019/08/07/movies/disney-home-alone-intl-scli/index.html|bet=Disney to remake 'Home Alone' for its streaming service|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190809133924/https://www.cnn.com/2019/08/07/movies/disney-home-alone-intl-scli/index.html|arxivsáne=2019-08-09|avtor=Woodyatt|at=Amy|sáne=2019-08-07|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=2019-08-27}}&lt;/ref&gt; Oktyabr ayına kelip, Den Meyzer filmdi rejissyorlıq etiw boyınsha sóylesiwler alıp bardı, scenariydi Mayki Dey hám Striter Seydell birgelikte jazdı. Xatch Parker hám Den Uilson prodyuserlik etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://observer.com/2019/10/disney-fox-home-alone-reboot-info-details/|bet=Exclusive: New Details on Disney-Fox's 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200109050838/https://observer.com/2019/10/disney-fox-home-alone-reboot-info-details/|arxivsáne=9 January 2020|sáne=1 October 2019|jumıs=Observer|qaralǵan sáne=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://collider.com/home-alone-reboot-disney-plus-filmmakers/|bet='Borat' Writer Dan Mazer in Talks to Direct 'Home Alone' Reboot for Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200130081751/https://collider.com/home-alone-reboot-disney-plus-filmmakers/|arxivsáne=30 January 2020|avtor=Sneider|at=Jeff|sáne=1 October 2019|jumıs=Collider|qaralǵan sáne=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń dekabr ayında Archi Yeyts, Rob Deleyni hám Elli Kemper filmniń bas rollerin oynaytuǵını járiyalandı.&lt;ref name=&quot;Variety&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2019/film/news/home-alone-reboot-archie-yates-ellie-kemper-rob-delaney-1203432212/|bet='Home Alone' Reboot Taps 'Jojo Rabbit's' Archie Yates, Ellie Kemper, Rob Delaney (EXCLUSIVE)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211040541/https://variety.com/2019/film/news/home-alone-reboot-archie-yates-ellie-kemper-rob-delaney-1203432212/|arxivsáne=2019-12-11|sáne=2019-12-11|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;slashfilm&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.slashfilm.com/home-alone-reboot-cast/|bet='Home Alone' Reboot Casts 'Jojo Rabbit' Actor Archie Yates (But Not as a New Kevin McCallister)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211072425/https://www.slashfilm.com/home-alone-reboot-cast/|arxivsáne=2019-12-11|sáne=2019-12-11|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń iyul ayında Elli Maki, Kenan Tompson, Kris Parnell, Eysling Bi, Pit Xolms, Timoti Simons hám Mayki Deydiń aktyorlar quramına qosılǵanı haqqında xabar berildi.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|bet=Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|arxivsáne=2020-07-17|avtor=Ramos|at=Dino-Ray|sáne=2020-07-16|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń aprel ayında dáslepki eki filmde Kevin Makkallister rolin oynaǵan [[Makoley Kalkin|Makoley Kalkinniń]] óz rolin qısqa kóriniske qayta oynaytuǵını haqqında xabar berildi;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://alt1037dfw.radio.com/blogs/camfield/macaulay-culkin-paid-over-2500000-for-home-alone-reboot|bet=Macaulay Culkin Will Reportedly Be Paid Over $2.5 Million To Appear In 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200721183055/https://alt1037dfw.radio.com/blogs/camfield/macaulay-culkin-paid-over-2500000-for-home-alone-reboot|arxivsáne=July 21, 2020|sáne=2020-04-10|til=en|jumıs=ALT 103.7|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nme.com/news/film/macaulay-culkin-reportedly-set-to-appear-in-home-alone-reboot-2643990|bet=Macaulay Culkin reportedly set to appear in 'Home Alone' reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200414090737/https://www.nme.com/news/film/macaulay-culkin-reportedly-set-to-appear-in-home-alone-reboot-2643990|arxivsáne=2020-04-14|sáne=2020-04-09|til=en-GB|jumıs=NME|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń oktyabr ayında Kalkin filmge qatnasıwın biykarladı. 2021-jıldıń avgust ayında dáslepki eki filmde Bazz Makkallister rolin oynaǵan Devin Ratreydiń payda bolatuǵını járiyalandı.&lt;ref name=&quot;DateCast&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|bet='Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|arxivsáne=April 30, 2022|avtor=Hipes|at=Patrick|sáne=August 12, 2021|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=August 12, 2021}}&lt;/ref&gt;

Tiykarǵı túsiriliwler 2020-jıldıń fevral ayında Kanadanıń Kvebek provinciyasınıń Monreal qalasında baslandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|bet='Jojo Rabbit' Breakout Archie Yates to Lead 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200513105530/https://www.hollywoodreporter.com/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|arxivsáne=2020-05-13|sáne=December 10, 2019|til=en|jumıs=The Hollywood Reporter|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; Mart ayında COVID-19 pandemiyası hám dúnya júzilik sanaat sheklewleri sebepli túsiriliwler toqtatıldı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|bet=Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|arxivsáne=2020-07-17|avtor=Ramos|at=Dino-Ray|sáne=2020-07-16|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRamos2020&quot;&gt;Ramos, Dino-Ray (July 16, 2020). [https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/ &quot;Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell&quot;]. ''[[Deadline Hollywood]]''. [https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/ Archived] from the original on July 17, 2020&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;July 21,&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/03/disney-pausing-production-movies-little-mermaid-home-alone-nightmare-alley-coronavirus-1202882556/|bet=Disney Pausing Production On Features 'Little Mermaid', 'Home Alone', 'Nightmare Alley' &amp; More Until Coronavirus Calms Down|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200313191113/https://deadline.com/2020/03/disney-pausing-production-movies-little-mermaid-home-alone-nightmare-alley-coronavirus-1202882556/|arxivsáne=2020-03-13|avtor=D'Alessandro|at=Anthony|sáne=2020-03-13|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-03-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/feature/coronavirus-live-news-hollywood-entertainment-movies-tv-events-1203531986/|bet=Coronavirus Live Updates: France Shuts Down Stores, Trump Expands Travel Ban|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200314235658/https://variety.com/feature/coronavirus-live-news-hollywood-entertainment-movies-tv-events-1203531986/|arxivsáne=2020-03-14|sáne=2020-03-14|til=en|jumıs=Variety|qaralǵan sáne=2020-03-15}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń noyabr ayında Disney koronavirus sebepli keyinge qaldırılǵan barlıq filmleriniń túsiriliwi qayta baslanǵanın, al ayırım jaǵdaylarda tiykarǵı túsiriliwler tamamlanǵanın járiyaladı.&lt;ref name=&quot;Filming resumes&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://screenrant.com/disney-movies-filming-delayed-update-bob-chapek/#:~:text=Disney%20has%20confirmed%20that%20all,production%20slates%20on%20shaky%20ground.|bet=Disney Confirms ALL Movies Shut Down For COVID Have Restarted Or Completed Filming|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210411045136/https://screenrant.com/disney-movies-filming-delayed-update-bob-chapek/#:~:text=Disney%20has%20confirmed%20that%20all,production%20slates%20on%20shaky%20ground.|arxivsáne=April 11, 2021|avtor=Jones|at=Mike|sáne=November 13, 2020|jumıs=Screen Rant|qaralǵan sáne=November 13, 2020}}&lt;/ref&gt; Film 2021-jıldıń 12-noyabrinde Disney+ platformasında cifrlı formatta shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;DateCast&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|bet='Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|arxivsáne=April 30, 2022|avtor=Hipes|at=Patrick|sáne=August 12, 2021|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=August 12, 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHipes2021&quot;&gt;Hipes, Patrick (August 12, 2021). [https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/ &quot;'Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+&quot;]. ''[[Deadline Hollywood]]''. [https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/ Archived] from the original on April 30, 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;August 12,&lt;/span&gt; 2021&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Muzıka ==
Filmniń saz ásbabın Djon Debni dúzdi hám dirijyorlıq etti, oǵan dáslepki eki filmnen Djon Uilyamstıń temaları kirgizilgen. Kompoziciyadaǵı eki trek, &quot;He's Hurting Me&quot; hám &quot;Who Raised This Monster?&quot;, &quot;Mouse Hunt&quot; filminen Alan Silvestriniń temasına silteme kirgizgen.

== Marketing ==
Birinshi treyler 2021-jıldıń 12-oktyabrinde járiyalandı. Ol tamashagóyler tárepinen unamsız qabıllandı hám járiyalanǵannan keyingi úsh kún ishinde [[YouTube]] platformasında 79,000 nan aslam unamsız baha aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pop.inquirer.net/115836/home-alone-reboot-trailer-receives-negative-reactions-from-fans|bet=Home Alone reboot trailer receives negative reactions from fans.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211015222401/https://pop.inquirer.net/115836/home-alone-reboot-trailer-receives-negative-reactions-from-fans|arxivsáne=October 15, 2021|sáne=2021-10-15|til=en|jumıs=InqPOP!|qaralǵan sáne=2021-10-15}}&lt;/ref&gt;

Irlandiyalı Eyshling Bia filmde inglis akcentin qollanǵanı ushın sınǵa ushıradı. Ol intervyude: &quot;Adamlar bunı qanday da bir eziwshilik formasına baylanıstırıwǵa háreket etti, sebebi amerikalılar meni inglis akcenti menen sóylewge májbúrlegen edi&quot; dedi. Ol óz karerasında kóplegen akcentlerdi qollanǵanın ayttı hám bul sındı &quot;[[Twitter]] ne ushın dúzilgen: adamlar áhmiyetsiz nárseler haqqında shaǵım etiwi ushın&quot; dep biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/30/aisling-bea-i-was-completely-burnt-out-i-definitely-became-less-nice|bet=Aisling Bea: 'I was completely burnt out – I definitely became less nice'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211030140417/https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/30/aisling-bea-i-was-completely-burnt-out-i-definitely-became-less-nice|arxivsáne=October 30, 2021|avtor=Rachel Aroesti|sáne=2021-10-30|jumıs=[[the Guardian]]|qaralǵan sáne=2021-11-11}}&lt;/ref&gt;

== Shıǵarılıwı ==
''&quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot;'' filmi 2021-jıldıń 12-noyabrinde Disney+ platformasında premerasın ótkerdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://collider.com/how-to-watch-home-sweet-home-alone-online-streaming-theaters-disney-plus/|bet=How to Watch 'Home Sweet Home Alone': Release Date, Streaming Details &amp; Everything to Know About the 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220518164909/https://collider.com/how-to-watch-home-sweet-home-alone-online-streaming-theaters-disney-plus/|arxivsáne=May 18, 2022|sáne=2021-11-12|til=en-US|jumıs=Collider|qaralǵan sáne=2022-05-18}}&lt;/ref&gt;

== Qabıllaw ==

=== Sın pikirler ===
Rotten Tomatoes sın-pikir jıynawshı veb-saytında, 69 sınshınıń 15% pikiri unamlı, ortasha bahası 3.70/10 boldı. Sayttıń sın juwmaǵı: &quot;Hesh kim úyde joq&quot; dep jazılǵan. Metacritic saytında film 16 sınshınıń pikirine tiykarlanıp, 100 den 35 ortasha salmaqlı ball aldı, bul &quot;ulıwma unamsız pikirlerdi&quot; kórsetedi.

The Guardian gazetasınıń Bendjamin Li filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim - kútilmegen dárejede qızıqlı, biraq pútkilley kereksiz dawamı, biz kómir kútken jerden mandarin tapqanday boldıq.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Lee|first=Benjamin|date=2021-11-12|title=Home Sweet Home Alone review – surprisingly funny festive sequel|url=https://www.theguardian.com/film/2021/nov/12/home-sweet-home-alone-review-surprisingly-funny-festive-sequel|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; Common Sense Media saytınıń Djennifer Grin de filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Bul noqatta, franshizanıń aldıńǵı bes filminen keyin, Úyde jalǵız: Tatlı úyim jańa nárse usınıwı qıyın bolıwı múmkin. Biraq bul jerdegi personajlarda aldıńǵı filmlerde joq bolǵan tolıqlıq bar.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.commonsensemedia.org/movie-reviews/home-sweet-home-alone|bet=Home Sweet Home Alone - Movie Review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034444/https://www.commonsensemedia.org/movie-reviews/home-sweet-home-alone|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Green|at=Jennifer|sáne=2021-11-09|til=en|jumıs=Common Sense Media|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; Firstpost saytınıń Aditya Mani Dja filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Ulıwma alǵanda, Úyde jalǵız: Tatlı úyim jaqsı islengen, biraq háreketsiz film. Geyde ol dáslepki materialdıń kórsetiw roligindey kórinedi, hám film dúziwshiler bunıń usılay bolıwına kelisip atır. Bul onı blokbaster mánisinde nátiyjeli etedi, biraq hátte onıń eń jaqsı qollap-quwatlawshıları da filmniń jańa scenariylerin yamasa qısqa sózlerin titrler pitkennen soń eslewde qıynaladı.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.firstpost.com/entertainment/home-sweet-home-alone-movie-review-jojo-rabbits-archie-yates-charms-you-into-submission-in-a-defensive-reboot-10129471.html|bet=Home Sweet Home Alone movie review: Jojo Rabbit's Archie Yates charms you into submission in a defensive reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220518164909/https://www.firstpost.com/entertainment/home-sweet-home-alone-movie-review-jojo-rabbits-archie-yates-charms-you-into-submission-in-a-defensive-reboot-10129471.html|arxivsáne=May 18, 2022|sáne=2021-11-12|til=en|jumıs=Firstpost|qaralǵan sáne=2022-05-18}}&lt;/ref&gt; The Detroit News gazetasınıń Adam Grem filmge B− bahasın berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim óz ornın saqlap qaldı, bul eski ertektiń jańa variasiyası dáslepki filmniń ruwxın saqlap qalǵan.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.detroitnews.com/story/entertainment/2021/11/11/home-sweet-home-alone-review-update-familiar-but-fun/6371477001/|bet='Home Sweet Home Alone' review: Update is familiar but fun|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034434/https://www.detroitnews.com/story/entertainment/2021/11/11/home-sweet-home-alone-review-update-familiar-but-fun/6371477001/|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Graham|at=Adam|sáne=November 11, 2021|til=en-US|jumıs=The Detroit News|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt;

CNN telekanalınıń Brayan Louri film haqqında bılay dep jazdı: &quot;Bul film - júdá ájayıp nárse, ol úsh on jıl burınǵı &quot;Úyde jalǵız&quot; úlgisin tiykarınan qaytalaydı, biraq biraz ájayıp hám jaman oylastırılǵan túrde.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2021/11/11/entertainment/home-sweet-home-alone-review/index.html|bet='Home Sweet Home Alone' weakly revives the kid fantasy (again) for Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034432/https://www.cnn.com/2021/11/11/entertainment/home-sweet-home-alone-review/index.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Lowry|at=Brian|sáne=November 11, 2021|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Daily Telegraph gazetasınıń Tim Robi filmge 5 juldızdan 2 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Rojdestvo káramatın kútpeń: bul oramǵa salınbastan aldın qattı tonalǵan Quality Street qutısına uqsaydı.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Robey|first=Tim|date=2021-11-11|title=Home Sweet Home Alone, review: don't expect a Christmas miracle|url=https://www.telegraph.co.uk/films/0/home-sweet-home-alone-review-dont-expect-christmas-miracle/|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Independent gazetasınıń Klariss Lafri filmge 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim biraz tosınnan hámmesin ózgertiwge qarar etedi – endi bala tolıq jaramsız, al urılar bolsa janashırlıq oyatadı, nátiyjede kóriwshiler qılmıskerlerdi qollap-quwatlaydı, al shınında hámme toqtap uyqılap qalsa eken dep úmit etedi.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/home-sweet-home-alone-review-b1955950.html|bet=The problem isn't that Home Sweet Home Alone is a remake, it's just bad – review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034432/https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/home-sweet-home-alone-review-b1955950.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Loughrey|at=Clarisse|sáne=2021-11-11|til=en|jumıs=The Independent|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Times gazetasınıń Kevin Maher de filmge 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Qıyratıwshılıqtan aldın bolıp ótetuǵın hámme nárse — urlıq bir saat toltırıwdan soń baslanadı — júdá májbúriy túrde islengen.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Maher|first=Kevin|date=November 12, 2021|title=Home Sweet Home Alone review — sixth instalment hits bottom|url=https://www.thetimes.co.uk/article/home-sweet-home-alone-review-sixth-instalment-hits-bottom-szh7zzqqc|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Age gazetasınıń Djeyk Uilson de 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Bul haqıyqıy filmnen góre erinshek jaqınlasıw, formulanı yarım kewilli túrde ózgertip, sol formulanıń nege islegenin pútkilley túsinbey atır.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theage.com.au/culture/movies/macaulay-culkin-wisely-steers-clear-of-lazy-home-alone-reboot-20211111-p59825.html|bet=Atrocious Home Alone reboot takes cynicism to a whole other level|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034434/https://www.theage.com.au/culture/movies/macaulay-culkin-wisely-steers-clear-of-lazy-home-alone-reboot-20211111-p59825.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Wilson|at=Jake|sáne=2021-11-11|til=en|jumıs=The Age|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt;

Dáslepki eki Úyde jalǵız filmleriniń rejissyorı Kris Kolambus film shıǵarılmastan aldın altınshı filmdi islew haqqındaǵı sheshimdi de sınǵa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cinemablend.com/movies/harry-potter-director-chris-columbus-offers-honest-thoughts-about-movie-remakes-and-why-hes-not-interested|bet=Harry Potter Director Chris Columbus Offers Honest Thoughts About Movie Remakes, And Why He's Not Interested|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220604211807/https://www.cinemablend.com/movies/harry-potter-director-chris-columbus-offers-honest-thoughts-about-movie-remakes-and-why-hes-not-interested|arxivsáne=June 4, 2022|avtor=Carlie Hoke|sáne=2021-11-08|jumıs=CINEMABLEND|qaralǵan sáne=2022-06-04}}&lt;/ref&gt; Filmlerdi qayta islew máselesi boyınsha ol bılay dedi: &quot;Bizler islep atırǵan Gollivudtıń bul versiyasında hámme hámme nárseni qayta islep atır hám qayta baslap atır. Máselen, Úyde jalǵız filminiń qayta isleniwi shıǵıp atır... Bunıń ne keregi bar? Film bar, keliń, sol bar film menen jasayıq. Bizlerdiń hesh birimizdiń The Wizard of Oz filmin qayta islewimizdiń keregi joq, klassikalıq filmlerdi qayta islewdiń keregi joq. Original bir nárse isleń, sebebi bizlerge kóbirek original material kerek.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitalspy.com/movies/a38197599/home-alone-new-movie-chris-columbus-criticism/|bet=Home Alone director criticises new movie and Hollywood remakes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220604211807/https://www.digitalspy.com/movies/a38197599/home-alone-new-movie-chris-columbus-criticism/|arxivsáne=June 4, 2022|sáne=2021-11-09|jumıs=Digital Spy|qaralǵan sáne=2022-06-04}}&lt;/ref&gt;

=== Sıylıqlar ===
Mayki Dey hám Striter Seydell filmge qosqan úlesleri ushın Mill Valley Film Festival dawamında húrmetli scenaristler qatarında boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mvff.com/behind-the-screens/|bet=BEHIND THE SCREENS – Mill Valley Film Festival|jumıs=[[Mill Valley Film Festival]]|qaralǵan sáne=2023-09-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2021/film/news/10-screenwriters-to-watch-1235057909/|bet=Variety Announces 10 Screenwriters to Watch for 2021|avtor=Hailu|at=Selome|sáne=September 28, 2021|til=en-US|jumıs=[[Variety (magazine)|Variety]]|qaralǵan sáne=2023-09-29}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Kino álemi]]</text>
      <sha1>6rhr5n01ceum6ed6400b9v4gp1trh91</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98941</id>
      <parentid>98940</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T18:41:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>98941</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29489" sha1="7g6g7m9i5rwdvxwzrkawom3mw5w3uxb" xml:space="preserve">
'''Úyde jalǵız: Tatlı úyim''' ''(sonday-aq Úyde jalǵız 6; [[Inglis tili|ingl]]. Home Alone 6; Home Sweet Home Alone dep te ataladı)'' ‒ [[2021]]-jılǵı amerikalı jańa jıl kinokomediyası. Filmge Den Meyzer rejissyorlıq etken, scenariyin Mayki Dey hám Striter Seydell jazǵan. Bas rollerde Elli Kemper, Rob Deleyni, Archi Yeyts, Eysling Bi, Kenan Tompson, Pit Xolms, Elli Maki hám Kris Parnell oynaǵan. Devin Ratray birinshi eki filmdegi Bazz MakKallister rolin qayta oynaǵan. &quot;Úyde jalǵız&quot; franshizasınıń altınshı filmi &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot; 20th Century Studios tárepinen Disney+ ushın jaratılǵan, bul striming xızmeti ushın islep shıǵarılǵan birinshi [[20th Century Studios]] filmi boldı. The Walt Disney Company 21st Century Fox kompaniyasın satıp alıp, &quot;[[Úyde jalǵız]]&quot; [[Úyde jalǵız (franshiza)|franshizasına]] huqıqlardı miyras etip alǵannan keyin film haqqında járiyalandı.&lt;ref name=&quot;THR&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/general-news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606/|bet='Jojo Rabbit' Breakout Archie Yates to Lead 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211072404/https://www.hollywoodreporter.com/amp/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|arxivsáne=2019-12-11|sáne=December 10, 2019|jumıs=[[The Hollywood Reporter]]|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt; &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot; 2021-jıldıń 12-noyabr kúni shıqtı hám sınshılar tárepinen tiykarınan unamsız pikirler aldı.

== Syujet ==
Djeff hám Pem Makkenziler úyin satıwǵa háreket etip atır, biraq balaları Ebbi hám Kriske bul haqqında aytpaǵan. Djeff jumısınan ayırılǵan hám Pemniń aylıǵı úydi saqlap qalıwǵa jetpeydi. Onıń ústine, Djefftiń jeksurın hám tabıslı ájaǵası Xanter, onıń hayalı Mey hám ulı Olli Rojdestvo bayramında olardikinde qalıwdı sheshken.

Úydi kórsetiw waqtında, Maks Merser hám onıń anası Kerol hájetxanadan paydalanıw ushın kirip keledi. Maks Djeff penen qısqa sóylesedi, sol waqıtta Djeff eski quwırshaqlar salınǵan qutını kórsetedi, olardıń ishinde beti tómen qaratılǵan kemis quwırshaq ta bar edi. Kerol Djeffke ádetten tıs kemshilikleri bar quwırshaqlardıń siyrek ushırasatuǵının hám qımbat bahalanatuǵının túsindiredi. Maks hám Kerol úyine qaytqanda, pútkil shańaraq [[Yaponiya|Yaponiyanıń]] [[Tokio]] qalasına demalısqa ketiwge tayarlanıp atır, Kerol bolsa qalǵanlardan erterek ketedi. Maks, bul ǵawırlıdan zerigip, garajda turǵan mashinaǵa otırıp multfilm kóriwge kirisedi hám abaysızda uyqılap qaladı. Tilekke qarsı, Makstıń shańaraǵı ulınıń garajdaǵı mashinada uyqılap qalǵanın sezbey, onı úyde qaldırıp ketedi, sebebi olar balanıń basqa shańaraq aǵzaları menen basqa kólikte ketken dep oylaydı.

Úyinen ayırılıp qalıwdan qáweterlengen Djeff quwırshaqtı alıwǵa baradı, biraq onıń joq ekenin kóredi. Makstı onı urladı dep oylap, ol kelesi kúni Merserlerdiń úyin tabadı, biraq pútkil shańaraqtıń asıǵıs ketip baratırǵanın kóredi. Ǵawırlı waqıtta, ol qáwipsizlik kodın esitip qaladı hám úy giltiniń qay jerde jasırılǵanın kóredi. Bul haqqında Pemge aytıp, olar túnde quwırshaqtı qaytarıp alıwǵa kelisedi.

Usı waqıtta, Maks pútkil shańaraqtıń ketip qalǵanın bilip, dáslep kewil kóteredi, biraq tez arada zerigedi hám olardı saǵınadı. Sol waqıtta, Djeff hám Pem Merserlerdiń úyine kelip, ishke kiredi. Olardıń &quot;kelbeti kelispegen kishkene bala&quot; haqqında sóylesip atırǵanın esitip, Maks olardıń onı urlap, satpaqshı ekenin oylaydı. Ol olardı qorqıtıp quwıw ushın policiyaǵa qońıraw etedi. Oficer Bazz Makkallister keledi, biraq Pem onı alańlatadı. Maks, eger oficer Makkallister onıń úyde jalǵız ekenin bilip qalsa, ata-anası qamaqqa alınıwı múmkin dep qorqadı.

Kerol Makstıń artta qalıp ketkenin bilip, izine qaytıw ushın bilet satıp aladı. Makkenziler kelesi kúni shirkewge baradı hám ózleriniń rieltorı menen ushırasıp qaladı. Ol olarǵa satıp alıwshı bar ekenin, biraq jıl aqırına shekem sheshim qabıl etiw kerek ekenin aytadı, bul olarǵa úlken basım ótkeredi. Maks kelip, bilmey Djeff hám Pemniń ulı Kris penen sóylesedi, ol oǵan kewli ashıp suw tapanshasın beredi. Erli-zayıplılar Makstıń birew menen sóylesip turǵanın kórip, onı onıń kempir apası dep oylaydı. Olar shańaraǵı ele shirkewde bolǵan waqıtta úyge jáne bir márte kiriwdi sheshedi.

Úydiń artına jasırınıp barıp, Djeff hám Pem qońsınıń háwlisine kirip qaladı. Maks olardı jáne esitip qaladı, Djeff onı aldaw ushın Santa bolıp kiyinip keliwge kelisedi. Maks oǵan juwap retinde úydi duzaqlar (qaqpanlar) menen toltırıp, Rojdestvo keshesinde olardıń shańaraǵı uyqıǵa ketkenshe kútip atırǵan Djeff hám Pemniń ózine jaqınlasıwın qıyınlastıradı. Erli-zayıplılar Makstıń duzaqlarına túsedi, usı waqıtta olar Makstıń quwırshaqtı emes, al gazlı suw bankasın urlaǵanın bilip qaladı. Olar túsinispewshilikti sheshedi, biraq Makstıń úyde jalǵız ekenin bilip, anası qaytqansha onı ózleri menen qaldırıwǵa kelisedi.

Olar pútkil jaǵdaydı shańaraǵına túsindirip atırǵanda, Ollidiń quwırshaqtı urlap, onı aman-esen qaytarıp alǵanı málim boladı, usılayınsha Makkenzilerdiń qalıwına múmkinshilik jaratıladı. Kerol Makstı alıwǵa keledi. Olar bul úyge eki ay burın kóship kelgenlikten, Kerol Makkenziler menen dos bolıp, olarǵa Maksqa ǵamxorlıq kórsetkeni ushın minnetdarshılıq bildiredi.

Bir jıldan soń, Merserler hám Makkenziler birge Rojdestvo keshki awqatın jep atır. Djeff jańa jumısqa ornalasqan hám Maksqa ótken jılı qálegen gazlı suwın ıqtıyarlı túrde beredi.

== Rolde oynaǵanlar ==
 

* Archi Yeyts - Maks Merser rolinde, shańaraǵı tárepinen úyde qaldırılǵan bala.
* Rob Deleyni - Djeff Makkenzi rolinde, Merserlerdiń úyinen qımbat quwırshaqtı alıwdı jobalastırǵan jumıssız adam.
* Elli Kemper - Pem Makkenzi rolinde, Djefftiń hayalı, muǵallim bolıp isleydi.
* Eysling Bi - Kerol Merser rolinde, Makstıń anası.
* Endi Deyli - Mayk Merser rolinde, Keroldıń kúyewi hám Makstıń ákesi.
* Kinan Tompson - Gevin Vashington rolinde, jıljımaytuǵın múlk agenti.
* Tim Simons - Xanter Makkenzi rolinde, Djefftiń jaǵımsız hám tabıslıraq ájaǵası.
* Elli Maki - Mey rolinde, Xanterdiń hayalı hám Djefftiń qáyin sińlisi.
* Pit Xolms - Bleyk Merser aǵası rolinde, Makstıń aǵası hám Mayk penen Styudiń ájaǵası.
* Kris Parnell - Styu Merser aǵası rolinde, Makstıń jáne bir aǵası, Mayk hám Bleyktiń ájaǵası.
* Keyti Bet Xoll - Ebbi Makkenzi rolinde, Djeff hám Pemniń qızı.
** Djastin Arshambo - jas Ebbi Makkenzi rolinde
* Maks Ivutin - Kris Makkenzi rolinde, Djeff hám Pemniń ulı.
** Amadeo Korreyya - jas Kris Makkenzi rolinde
* Meddi Xollidey - Keyti Merser rolinde, Makstıń ájapası.
* Eyden Van - Olli rolinde, Xanter hám Meydiń ulı
* Allan Van - Ebbi hám Kristiń ájaǵasınıń ulı rolinde.
* Ester Povitski - Deyzi Brekin rolinde
* Djordan Karlos - Klem Brekin rolinde
* Mayki Dey - Ruwxaniy rolinde
* Djim Resh - Qońıraw xorı jetekshisi rolinde
* Martin Stoun - Merser atası rolinde
* Uilyam S. Teylor - Byork atası rolinde
* Linda Djoys Nors - Byork kempiri rolinde
* Nik Allan - Santa-Klaus rolinde
* Kristina Klebe - Xombottıń dawısı
* Devin Ratrey - Oficer Bazz Makkallister rolinde
* Djon Novak - Djonni rolinde
* Eddi G. - Sneyks rolinde

== Óndiris ==
2019-jılı 6-avgustta Disney kompaniyasınıń bas direktorı Bob Ayger &quot;Úyde jalǵız&quot; franshizasınıń jańa filmi, ápiwayı &quot;Úyde jalǵız&quot; dep atalatuǵın filmniń rawajlanıw basqıshında ekenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2019/08/07/movies/disney-home-alone-intl-scli/index.html|bet=Disney to remake 'Home Alone' for its streaming service|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190809133924/https://www.cnn.com/2019/08/07/movies/disney-home-alone-intl-scli/index.html|arxivsáne=2019-08-09|avtor=Woodyatt|at=Amy|sáne=2019-08-07|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=2019-08-27}}&lt;/ref&gt; Oktyabr ayına kelip, Den Meyzer filmdi rejissyorlıq etiw boyınsha sóylesiwler alıp bardı, scenariydi Mayki Dey hám Striter Seydell birgelikte jazdı. Xatch Parker hám Den Uilson prodyuserlik etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://observer.com/2019/10/disney-fox-home-alone-reboot-info-details/|bet=Exclusive: New Details on Disney-Fox's 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200109050838/https://observer.com/2019/10/disney-fox-home-alone-reboot-info-details/|arxivsáne=9 January 2020|sáne=1 October 2019|jumıs=Observer|qaralǵan sáne=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://collider.com/home-alone-reboot-disney-plus-filmmakers/|bet='Borat' Writer Dan Mazer in Talks to Direct 'Home Alone' Reboot for Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200130081751/https://collider.com/home-alone-reboot-disney-plus-filmmakers/|arxivsáne=30 January 2020|avtor=Sneider|at=Jeff|sáne=1 October 2019|jumıs=Collider|qaralǵan sáne=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń dekabr ayında Archi Yeyts, Rob Deleyni hám Elli Kemper filmniń bas rollerin oynaytuǵını járiyalandı.&lt;ref name=&quot;Variety&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2019/film/news/home-alone-reboot-archie-yates-ellie-kemper-rob-delaney-1203432212/|bet='Home Alone' Reboot Taps 'Jojo Rabbit's' Archie Yates, Ellie Kemper, Rob Delaney (EXCLUSIVE)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211040541/https://variety.com/2019/film/news/home-alone-reboot-archie-yates-ellie-kemper-rob-delaney-1203432212/|arxivsáne=2019-12-11|sáne=2019-12-11|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;slashfilm&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.slashfilm.com/home-alone-reboot-cast/|bet='Home Alone' Reboot Casts 'Jojo Rabbit' Actor Archie Yates (But Not as a New Kevin McCallister)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211072425/https://www.slashfilm.com/home-alone-reboot-cast/|arxivsáne=2019-12-11|sáne=2019-12-11|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń iyul ayında Elli Maki, Kenan Tompson, Kris Parnell, Eysling Bi, Pit Xolms, Timoti Simons hám Mayki Deydiń aktyorlar quramına qosılǵanı haqqında xabar berildi.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|bet=Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|arxivsáne=2020-07-17|avtor=Ramos|at=Dino-Ray|sáne=2020-07-16|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń aprel ayında dáslepki eki filmde Kevin Makkallister rolin oynaǵan [[Makoley Kalkin|Makoley Kalkinniń]] óz rolin qısqa kóriniske qayta oynaytuǵını haqqında xabar berildi;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://alt1037dfw.radio.com/blogs/camfield/macaulay-culkin-paid-over-2500000-for-home-alone-reboot|bet=Macaulay Culkin Will Reportedly Be Paid Over $2.5 Million To Appear In 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200721183055/https://alt1037dfw.radio.com/blogs/camfield/macaulay-culkin-paid-over-2500000-for-home-alone-reboot|arxivsáne=July 21, 2020|sáne=2020-04-10|til=en|jumıs=ALT 103.7|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nme.com/news/film/macaulay-culkin-reportedly-set-to-appear-in-home-alone-reboot-2643990|bet=Macaulay Culkin reportedly set to appear in 'Home Alone' reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200414090737/https://www.nme.com/news/film/macaulay-culkin-reportedly-set-to-appear-in-home-alone-reboot-2643990|arxivsáne=2020-04-14|sáne=2020-04-09|til=en-GB|jumıs=NME|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń oktyabr ayında Kalkin filmge qatnasıwın biykarladı. 2021-jıldıń avgust ayında dáslepki eki filmde Bazz Makkallister rolin oynaǵan Devin Ratreydiń payda bolatuǵını járiyalandı.&lt;ref name=&quot;DateCast&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|bet='Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|arxivsáne=April 30, 2022|avtor=Hipes|at=Patrick|sáne=August 12, 2021|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=August 12, 2021}}&lt;/ref&gt;

Tiykarǵı túsiriliwler 2020-jıldıń fevral ayında Kanadanıń Kvebek provinciyasınıń Monreal qalasında baslandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|bet='Jojo Rabbit' Breakout Archie Yates to Lead 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200513105530/https://www.hollywoodreporter.com/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|arxivsáne=2020-05-13|sáne=December 10, 2019|til=en|jumıs=The Hollywood Reporter|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; Mart ayında COVID-19 pandemiyası hám dúnya júzilik sanaat sheklewleri sebepli túsiriliwler toqtatıldı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|bet=Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|arxivsáne=2020-07-17|avtor=Ramos|at=Dino-Ray|sáne=2020-07-16|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRamos2020&quot;&gt;Ramos, Dino-Ray (July 16, 2020). [https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/ &quot;Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell&quot;]. ''[[Deadline Hollywood]]''. [https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/ Archived] from the original on July 17, 2020&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;July 21,&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/03/disney-pausing-production-movies-little-mermaid-home-alone-nightmare-alley-coronavirus-1202882556/|bet=Disney Pausing Production On Features 'Little Mermaid', 'Home Alone', 'Nightmare Alley' &amp; More Until Coronavirus Calms Down|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200313191113/https://deadline.com/2020/03/disney-pausing-production-movies-little-mermaid-home-alone-nightmare-alley-coronavirus-1202882556/|arxivsáne=2020-03-13|avtor=D'Alessandro|at=Anthony|sáne=2020-03-13|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-03-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/feature/coronavirus-live-news-hollywood-entertainment-movies-tv-events-1203531986/|bet=Coronavirus Live Updates: France Shuts Down Stores, Trump Expands Travel Ban|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200314235658/https://variety.com/feature/coronavirus-live-news-hollywood-entertainment-movies-tv-events-1203531986/|arxivsáne=2020-03-14|sáne=2020-03-14|til=en|jumıs=Variety|qaralǵan sáne=2020-03-15}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń noyabr ayında Disney koronavirus sebepli keyinge qaldırılǵan barlıq filmleriniń túsiriliwi qayta baslanǵanın, al ayırım jaǵdaylarda tiykarǵı túsiriliwler tamamlanǵanın járiyaladı.&lt;ref name=&quot;Filming resumes&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://screenrant.com/disney-movies-filming-delayed-update-bob-chapek/#:~:text=Disney%20has%20confirmed%20that%20all,production%20slates%20on%20shaky%20ground.|bet=Disney Confirms ALL Movies Shut Down For COVID Have Restarted Or Completed Filming|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210411045136/https://screenrant.com/disney-movies-filming-delayed-update-bob-chapek/#:~:text=Disney%20has%20confirmed%20that%20all,production%20slates%20on%20shaky%20ground.|arxivsáne=April 11, 2021|avtor=Jones|at=Mike|sáne=November 13, 2020|jumıs=Screen Rant|qaralǵan sáne=November 13, 2020}}&lt;/ref&gt; Film 2021-jıldıń 12-noyabrinde Disney+ platformasında cifrlı formatta shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;DateCast&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|bet='Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|arxivsáne=April 30, 2022|avtor=Hipes|at=Patrick|sáne=August 12, 2021|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=August 12, 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHipes2021&quot;&gt;Hipes, Patrick (August 12, 2021). [https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/ &quot;'Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+&quot;]. ''[[Deadline Hollywood]]''. [https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/ Archived] from the original on April 30, 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;August 12,&lt;/span&gt; 2021&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Muzıka ==
Filmniń saz ásbabın Djon Debni dúzdi hám dirijyorlıq etti, oǵan dáslepki eki filmnen Djon Uilyamstıń temaları kirgizilgen. Kompoziciyadaǵı eki trek, &quot;He's Hurting Me&quot; hám &quot;Who Raised This Monster?&quot;, &quot;Mouse Hunt&quot; filminen Alan Silvestriniń temasına silteme kirgizgen.

== Marketing ==
Birinshi treyler 2021-jıldıń 12-oktyabrinde járiyalandı. Ol tamashagóyler tárepinen unamsız qabıllandı hám járiyalanǵannan keyingi úsh kún ishinde [[YouTube]] platformasında 79,000 nan aslam unamsız baha aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pop.inquirer.net/115836/home-alone-reboot-trailer-receives-negative-reactions-from-fans|bet=Home Alone reboot trailer receives negative reactions from fans.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211015222401/https://pop.inquirer.net/115836/home-alone-reboot-trailer-receives-negative-reactions-from-fans|arxivsáne=October 15, 2021|sáne=2021-10-15|til=en|jumıs=InqPOP!|qaralǵan sáne=2021-10-15}}&lt;/ref&gt;

Irlandiyalı Eyshling Bia filmde inglis akcentin qollanǵanı ushın sınǵa ushıradı. Ol intervyude: &quot;Adamlar bunı qanday da bir eziwshilik formasına baylanıstırıwǵa háreket etti, sebebi amerikalılar meni inglis akcenti menen sóylewge májbúrlegen edi&quot; dedi. Ol óz karerasında kóplegen akcentlerdi qollanǵanın ayttı hám bul sındı &quot;[[Twitter]] ne ushın dúzilgen: adamlar áhmiyetsiz nárseler haqqında shaǵım etiwi ushın&quot; dep biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/30/aisling-bea-i-was-completely-burnt-out-i-definitely-became-less-nice|bet=Aisling Bea: 'I was completely burnt out – I definitely became less nice'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211030140417/https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/30/aisling-bea-i-was-completely-burnt-out-i-definitely-became-less-nice|arxivsáne=October 30, 2021|avtor=Rachel Aroesti|sáne=2021-10-30|jumıs=[[the Guardian]]|qaralǵan sáne=2021-11-11}}&lt;/ref&gt;

== Shıǵarılıwı ==
''&quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot;'' filmi 2021-jıldıń 12-noyabrinde Disney+ platformasında premerasın ótkerdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://collider.com/how-to-watch-home-sweet-home-alone-online-streaming-theaters-disney-plus/|bet=How to Watch 'Home Sweet Home Alone': Release Date, Streaming Details &amp; Everything to Know About the 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220518164909/https://collider.com/how-to-watch-home-sweet-home-alone-online-streaming-theaters-disney-plus/|arxivsáne=May 18, 2022|sáne=2021-11-12|til=en-US|jumıs=Collider|qaralǵan sáne=2022-05-18}}&lt;/ref&gt;

== Qabıllaw ==

=== Sın pikirler ===
Rotten Tomatoes sın-pikir jıynawshı veb-saytında, 69 sınshınıń 15% pikiri unamlı, ortasha bahası 3.70/10 boldı. Sayttıń sın juwmaǵı: &quot;Hesh kim úyde joq&quot; dep jazılǵan. Metacritic saytında film 16 sınshınıń pikirine tiykarlanıp, 100 den 35 ortasha salmaqlı ball aldı, bul &quot;ulıwma unamsız pikirlerdi&quot; kórsetedi.

The Guardian gazetasınıń Bendjamin Li filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim - kútilmegen dárejede qızıqlı, biraq pútkilley kereksiz dawamı, biz kómir kútken jerden mandarin tapqanday boldıq.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Lee|first=Benjamin|date=2021-11-12|title=Home Sweet Home Alone review – surprisingly funny festive sequel|url=https://www.theguardian.com/film/2021/nov/12/home-sweet-home-alone-review-surprisingly-funny-festive-sequel|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; Common Sense Media saytınıń Djennifer Grin de filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Bul noqatta, franshizanıń aldıńǵı bes filminen keyin, Úyde jalǵız: Tatlı úyim jańa nárse usınıwı qıyın bolıwı múmkin. Biraq bul jerdegi personajlarda aldıńǵı filmlerde joq bolǵan tolıqlıq bar.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.commonsensemedia.org/movie-reviews/home-sweet-home-alone|bet=Home Sweet Home Alone - Movie Review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034444/https://www.commonsensemedia.org/movie-reviews/home-sweet-home-alone|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Green|at=Jennifer|sáne=2021-11-09|til=en|jumıs=Common Sense Media|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; Firstpost saytınıń Aditya Mani Dja filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Ulıwma alǵanda, Úyde jalǵız: Tatlı úyim jaqsı islengen, biraq háreketsiz film. Geyde ol dáslepki materialdıń kórsetiw roligindey kórinedi, hám film dúziwshiler bunıń usılay bolıwına kelisip atır. Bul onı blokbaster mánisinde nátiyjeli etedi, biraq hátte onıń eń jaqsı qollap-quwatlawshıları da filmniń jańa scenariylerin yamasa qısqa sózlerin titrler pitkennen soń eslewde qıynaladı.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.firstpost.com/entertainment/home-sweet-home-alone-movie-review-jojo-rabbits-archie-yates-charms-you-into-submission-in-a-defensive-reboot-10129471.html|bet=Home Sweet Home Alone movie review: Jojo Rabbit's Archie Yates charms you into submission in a defensive reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220518164909/https://www.firstpost.com/entertainment/home-sweet-home-alone-movie-review-jojo-rabbits-archie-yates-charms-you-into-submission-in-a-defensive-reboot-10129471.html|arxivsáne=May 18, 2022|sáne=2021-11-12|til=en|jumıs=Firstpost|qaralǵan sáne=2022-05-18}}&lt;/ref&gt; The Detroit News gazetasınıń Adam Grem filmge B− bahasın berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim óz ornın saqlap qaldı, bul eski ertektiń jańa variasiyası dáslepki filmniń ruwxın saqlap qalǵan.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.detroitnews.com/story/entertainment/2021/11/11/home-sweet-home-alone-review-update-familiar-but-fun/6371477001/|bet='Home Sweet Home Alone' review: Update is familiar but fun|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034434/https://www.detroitnews.com/story/entertainment/2021/11/11/home-sweet-home-alone-review-update-familiar-but-fun/6371477001/|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Graham|at=Adam|sáne=November 11, 2021|til=en-US|jumıs=The Detroit News|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt;

CNN telekanalınıń Brayan Louri film haqqında bılay dep jazdı: &quot;Bul film - júdá ájayıp nárse, ol úsh on jıl burınǵı &quot;Úyde jalǵız&quot; úlgisin tiykarınan qaytalaydı, biraq biraz ájayıp hám jaman oylastırılǵan túrde.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2021/11/11/entertainment/home-sweet-home-alone-review/index.html|bet='Home Sweet Home Alone' weakly revives the kid fantasy (again) for Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034432/https://www.cnn.com/2021/11/11/entertainment/home-sweet-home-alone-review/index.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Lowry|at=Brian|sáne=November 11, 2021|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Daily Telegraph gazetasınıń Tim Robi filmge 5 juldızdan 2 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Rojdestvo káramatın kútpeń: bul oramǵa salınbastan aldın qattı tonalǵan Quality Street qutısına uqsaydı.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Robey|first=Tim|date=2021-11-11|title=Home Sweet Home Alone, review: don't expect a Christmas miracle|url=https://www.telegraph.co.uk/films/0/home-sweet-home-alone-review-dont-expect-christmas-miracle/|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Independent gazetasınıń Klariss Lafri filmge 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim biraz tosınnan hámmesin ózgertiwge qarar etedi – endi bala tolıq jaramsız, al urılar bolsa janashırlıq oyatadı, nátiyjede kóriwshiler qılmıskerlerdi qollap-quwatlaydı, al shınında hámme toqtap uyqılap qalsa eken dep úmit etedi.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/home-sweet-home-alone-review-b1955950.html|bet=The problem isn't that Home Sweet Home Alone is a remake, it's just bad – review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034432/https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/home-sweet-home-alone-review-b1955950.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Loughrey|at=Clarisse|sáne=2021-11-11|til=en|jumıs=The Independent|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Times gazetasınıń Kevin Maher de filmge 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Qıyratıwshılıqtan aldın bolıp ótetuǵın hámme nárse — urlıq bir saat toltırıwdan soń baslanadı — júdá májbúriy túrde islengen.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Maher|first=Kevin|date=November 12, 2021|title=Home Sweet Home Alone review — sixth instalment hits bottom|url=https://www.thetimes.co.uk/article/home-sweet-home-alone-review-sixth-instalment-hits-bottom-szh7zzqqc|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Age gazetasınıń Djeyk Uilson de 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Bul haqıyqıy filmnen góre erinshek jaqınlasıw, formulanı yarım kewilli túrde ózgertip, sol formulanıń nege islegenin pútkilley túsinbey atır.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theage.com.au/culture/movies/macaulay-culkin-wisely-steers-clear-of-lazy-home-alone-reboot-20211111-p59825.html|bet=Atrocious Home Alone reboot takes cynicism to a whole other level|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034434/https://www.theage.com.au/culture/movies/macaulay-culkin-wisely-steers-clear-of-lazy-home-alone-reboot-20211111-p59825.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Wilson|at=Jake|sáne=2021-11-11|til=en|jumıs=The Age|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt;

Dáslepki eki Úyde jalǵız filmleriniń rejissyorı Kris Kolambus film shıǵarılmastan aldın altınshı filmdi islew haqqındaǵı sheshimdi de sınǵa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cinemablend.com/movies/harry-potter-director-chris-columbus-offers-honest-thoughts-about-movie-remakes-and-why-hes-not-interested|bet=Harry Potter Director Chris Columbus Offers Honest Thoughts About Movie Remakes, And Why He's Not Interested|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220604211807/https://www.cinemablend.com/movies/harry-potter-director-chris-columbus-offers-honest-thoughts-about-movie-remakes-and-why-hes-not-interested|arxivsáne=June 4, 2022|avtor=Carlie Hoke|sáne=2021-11-08|jumıs=CINEMABLEND|qaralǵan sáne=2022-06-04}}&lt;/ref&gt; Filmlerdi qayta islew máselesi boyınsha ol bılay dedi: &quot;Bizler islep atırǵan Gollivudtıń bul versiyasında hámme hámme nárseni qayta islep atır hám qayta baslap atır. Máselen, Úyde jalǵız filminiń qayta isleniwi shıǵıp atır... Bunıń ne keregi bar? Film bar, keliń, sol bar film menen jasayıq. Bizlerdiń hesh birimizdiń The Wizard of Oz filmin qayta islewimizdiń keregi joq, klassikalıq filmlerdi qayta islewdiń keregi joq. Original bir nárse isleń, sebebi bizlerge kóbirek original material kerek.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitalspy.com/movies/a38197599/home-alone-new-movie-chris-columbus-criticism/|bet=Home Alone director criticises new movie and Hollywood remakes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220604211807/https://www.digitalspy.com/movies/a38197599/home-alone-new-movie-chris-columbus-criticism/|arxivsáne=June 4, 2022|sáne=2021-11-09|jumıs=Digital Spy|qaralǵan sáne=2022-06-04}}&lt;/ref&gt;

=== Sıylıqlar ===
Mayki Dey hám Striter Seydell filmge qosqan úlesleri ushın Mill Valley Film Festival dawamında húrmetli scenaristler qatarında boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mvff.com/behind-the-screens/|bet=BEHIND THE SCREENS – Mill Valley Film Festival|jumıs=[[Mill Valley Film Festival]]|qaralǵan sáne=2023-09-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2021/film/news/10-screenwriters-to-watch-1235057909/|bet=Variety Announces 10 Screenwriters to Watch for 2021|avtor=Hailu|at=Selome|sáne=September 28, 2021|til=en-US|jumıs=[[Variety (magazine)|Variety]]|qaralǵan sáne=2023-09-29}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Kino álemi]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>7g6g7m9i5rwdvxwzrkawom3mw5w3uxb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>98943</id>
      <parentid>98941</parentid>
      <timestamp>2024-12-28T18:42:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bekan88</username>
        <id>11311</id>
      </contributor>
      <origin>98943</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29486" sha1="mvtyycgznz32e6qbb0tisrh2hmftinn" xml:space="preserve">
'''Úyde jalǵız: Tatlı úyim''' ''(sonday-aq Úyde jalǵız 6; [[Inglis tili|ingl]]. Home Alone 6; Home Sweet Home Alone dep te ataladı)'' ‒ [[2021]]-jılǵı amerikalı jańa jıl kinokomediyası. Filmge Den Meyzer rejissyorlıq etken, scenariyin Mayki Dey hám Striter Seydell jazǵan. Bas rollerde Elli Kemper, Rob Deleyni, Archi Yeyts, Eysling Bi, Kenan Tompson, Pit Xolms, Elli Maki hám Kris Parnell oynaǵan. Devin Ratray birinshi eki filmdegi Bazz MakKallister rolin qayta oynaǵan. &quot;Úyde jalǵız&quot; franshizasınıń altınshı filmi &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot; 20th Century Studios tárepinen Disney+ ushın jaratılǵan, bul striming xızmeti ushın islep shıǵarılǵan birinshi [[20th Century Studios]] filmi boldı. The Walt Disney Company 21st Century Fox kompaniyasın satıp alıp, &quot;[[Úyde jalǵız]]&quot; [[Úyde jalǵız (franshiza)|franshizasına]] huqıqlardı miyras etip alǵannan keyin film haqqında járiyalandı.&lt;ref name=&quot;THR&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/general-news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606/|bet='Jojo Rabbit' Breakout Archie Yates to Lead 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211072404/https://www.hollywoodreporter.com/amp/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|arxivsáne=2019-12-11|sáne=December 10, 2019|jumıs=[[The Hollywood Reporter]]|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt; &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot; 2021-jıldıń 12-noyabr kúni shıqtı hám sınshılar tárepinen tiykarınan unamsız pikirler aldı.

== Syujet ==
Djeff hám Pem Makkenziler úyin satıwǵa háreket etip atır, biraq balaları Ebbi hám Kriske bul haqqında aytpaǵan. Djeff jumısınan ayırılǵan hám Pemniń aylıǵı úydi saqlap qalıwǵa jetpeydi. Onıń ústine, Djefftiń jeksurın hám tabıslı ájaǵası Xanter, onıń hayalı Mey hám ulı Olli Rojdestvo bayramında olardikinde qalıwdı sheshken.

Úydi kórsetiw waqtında, Maks Merser hám onıń anası Kerol hájetxanadan paydalanıw ushın kirip keledi. Maks Djeff penen qısqa sóylesedi, sol waqıtta Djeff eski quwırshaqlar salınǵan qutını kórsetedi, olardıń ishinde beti tómen qaratılǵan kemis quwırshaq ta bar edi. Kerol Djeffke ádetten tıs kemshilikleri bar quwırshaqlardıń siyrek ushırasatuǵının hám qımbat bahalanatuǵının túsindiredi. Maks hám Kerol úyine qaytqanda, pútkil shańaraq [[Yaponiya|Yaponiyanıń]] [[Tokio]] qalasına demalısqa ketiwge tayarlanıp atır, Kerol bolsa qalǵanlardan erterek ketedi. Maks, bul ǵawırlıdan zerigip, garajda turǵan mashinaǵa otırıp multfilm kóriwge kirisedi hám abaysızda uyqılap qaladı. Tilekke qarsı, Makstıń shańaraǵı ulınıń garajdaǵı mashinada uyqılap qalǵanın sezbey, onı úyde qaldırıp ketedi, sebebi olar balanıń basqa shańaraq aǵzaları menen basqa kólikte ketken dep oylaydı.

Úyinen ayırılıp qalıwdan qáweterlengen Djeff quwırshaqtı alıwǵa baradı, biraq onıń joq ekenin kóredi. Makstı onı urladı dep oylap, ol kelesi kúni Merserlerdiń úyin tabadı, biraq pútkil shańaraqtıń asıǵıs ketip baratırǵanın kóredi. Ǵawırlı waqıtta, ol qáwipsizlik kodın esitip qaladı hám úy giltiniń qay jerde jasırılǵanın kóredi. Bul haqqında Pemge aytıp, olar túnde quwırshaqtı qaytarıp alıwǵa kelisedi.

Usı waqıtta, Maks pútkil shańaraqtıń ketip qalǵanın bilip, dáslep kewil kóteredi, biraq tez arada zerigedi hám olardı saǵınadı. Sol waqıtta, Djeff hám Pem Merserlerdiń úyine kelip, ishke kiredi. Olardıń &quot;kelbeti kelispegen kishkene bala&quot; haqqında sóylesip atırǵanın esitip, Maks olardıń onı urlap, satpaqshı ekenin oylaydı. Ol olardı qorqıtıp quwıw ushın policiyaǵa qońıraw etedi. Oficer Bazz Makkallister keledi, biraq Pem onı alańlatadı. Maks, eger oficer Makkallister onıń úyde jalǵız ekenin bilip qalsa, ata-anası qamaqqa alınıwı múmkin dep qorqadı.

Kerol Makstıń artta qalıp ketkenin bilip, izine qaytıw ushın bilet satıp aladı. Makkenziler kelesi kúni shirkewge baradı hám ózleriniń rieltorı menen ushırasıp qaladı. Ol olarǵa satıp alıwshı bar ekenin, biraq jıl aqırına shekem sheshim qabıl etiw kerek ekenin aytadı, bul olarǵa úlken basım ótkeredi. Maks kelip, bilmey Djeff hám Pemniń ulı Kris penen sóylesedi, ol oǵan kewli ashıp suw tapanshasın beredi. Erli-zayıplılar Makstıń birew menen sóylesip turǵanın kórip, onı onıń kempir apası dep oylaydı. Olar shańaraǵı ele shirkewde bolǵan waqıtta úyge jáne bir márte kiriwdi sheshedi.

Úydiń artına jasırınıp barıp, Djeff hám Pem qońsınıń háwlisine kirip qaladı. Maks olardı jáne esitip qaladı, Djeff onı aldaw ushın Santa bolıp kiyinip keliwge kelisedi. Maks oǵan juwap retinde úydi duzaqlar (qaqpanlar) menen toltırıp, Rojdestvo keshesinde olardıń shańaraǵı uyqıǵa ketkenshe kútip atırǵan Djeff hám Pemniń ózine jaqınlasıwın qıyınlastıradı. Erli-zayıplılar Makstıń duzaqlarına túsedi, usı waqıtta olar Makstıń quwırshaqtı emes, al gazlı suw bankasın urlaǵanın bilip qaladı. Olar túsinispewshilikti sheshedi, biraq Makstıń úyde jalǵız ekenin bilip, anası qaytqansha onı ózleri menen qaldırıwǵa kelisedi.

Olar pútkil jaǵdaydı shańaraǵına túsindirip atırǵanda, Ollidiń quwırshaqtı urlap, onı aman-esen qaytarıp alǵanı málim boladı, usılayınsha Makkenzilerdiń qalıwına múmkinshilik jaratıladı. Kerol Makstı alıwǵa keledi. Olar bul úyge eki ay burın kóship kelgenlikten, Kerol Makkenziler menen dos bolıp, olarǵa Maksqa ǵamxorlıq kórsetkeni ushın minnetdarshılıq bildiredi.

Bir jıldan soń, Merserler hám Makkenziler birge Rojdestvo keshki awqatın jep atır. Djeff jańa jumısqa ornalasqan hám Maksqa ótken jılı qálegen gazlı suwın ıqtıyarlı túrde beredi.

== Rolde oynaǵanlar ==
 Archi Yeyts - Maks Merser rolinde, shańaraǵı tárepinen úyde qaldırılǵan bala.

* Rob Deleyni - Djeff Makkenzi rolinde, Merserlerdiń úyinen qımbat quwırshaqtı alıwdı jobalastırǵan jumıssız adam.
* Elli Kemper - Pem Makkenzi rolinde, Djefftiń hayalı, muǵallim bolıp isleydi.
* Eysling Bi - Kerol Merser rolinde, Makstıń anası.
* Endi Deyli - Mayk Merser rolinde, Keroldıń kúyewi hám Makstıń ákesi.
* Kinan Tompson - Gevin Vashington rolinde, jıljımaytuǵın múlk agenti.
* Tim Simons - Xanter Makkenzi rolinde, Djefftiń jaǵımsız hám tabıslıraq ájaǵası.
* Elli Maki - Mey rolinde, Xanterdiń hayalı hám Djefftiń qáyin sińlisi.
* Pit Xolms - Bleyk Merser aǵası rolinde, Makstıń aǵası hám Mayk penen Styudiń ájaǵası.
* Kris Parnell - Styu Merser aǵası rolinde, Makstıń jáne bir aǵası, Mayk hám Bleyktiń ájaǵası.
* Keyti Bet Xoll - Ebbi Makkenzi rolinde, Djeff hám Pemniń qızı.
** Djastin Arshambo - jas Ebbi Makkenzi rolinde
* Maks Ivutin - Kris Makkenzi rolinde, Djeff hám Pemniń ulı.
** Amadeo Korreyya - jas Kris Makkenzi rolinde
* Meddi Xollidey - Keyti Merser rolinde, Makstıń ájapası.
* Eyden Van - Olli rolinde, Xanter hám Meydiń ulı
* Allan Van - Ebbi hám Kristiń ájaǵasınıń ulı rolinde.
* Ester Povitski - Deyzi Brekin rolinde
* Djordan Karlos - Klem Brekin rolinde
* Mayki Dey - Ruwxaniy rolinde
* Djim Resh - Qońıraw xorı jetekshisi rolinde
* Martin Stoun - Merser atası rolinde
* Uilyam S. Teylor - Byork atası rolinde
* Linda Djoys Nors - Byork kempiri rolinde
* Nik Allan - Santa-Klaus rolinde
* Kristina Klebe - Xombottıń dawısı
* Devin Ratrey - Oficer Bazz Makkallister rolinde
* Djon Novak - Djonni rolinde
* Eddi G. - Sneyks rolinde

== Óndiris ==
2019-jılı 6-avgustta Disney kompaniyasınıń bas direktorı Bob Ayger &quot;Úyde jalǵız&quot; franshizasınıń jańa filmi, ápiwayı &quot;Úyde jalǵız&quot; dep atalatuǵın filmniń rawajlanıw basqıshında ekenin járiyaladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2019/08/07/movies/disney-home-alone-intl-scli/index.html|bet=Disney to remake 'Home Alone' for its streaming service|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190809133924/https://www.cnn.com/2019/08/07/movies/disney-home-alone-intl-scli/index.html|arxivsáne=2019-08-09|avtor=Woodyatt|at=Amy|sáne=2019-08-07|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=2019-08-27}}&lt;/ref&gt; Oktyabr ayına kelip, Den Meyzer filmdi rejissyorlıq etiw boyınsha sóylesiwler alıp bardı, scenariydi Mayki Dey hám Striter Seydell birgelikte jazdı. Xatch Parker hám Den Uilson prodyuserlik etti.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://observer.com/2019/10/disney-fox-home-alone-reboot-info-details/|bet=Exclusive: New Details on Disney-Fox's 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200109050838/https://observer.com/2019/10/disney-fox-home-alone-reboot-info-details/|arxivsáne=9 January 2020|sáne=1 October 2019|jumıs=Observer|qaralǵan sáne=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://collider.com/home-alone-reboot-disney-plus-filmmakers/|bet='Borat' Writer Dan Mazer in Talks to Direct 'Home Alone' Reboot for Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200130081751/https://collider.com/home-alone-reboot-disney-plus-filmmakers/|arxivsáne=30 January 2020|avtor=Sneider|at=Jeff|sáne=1 October 2019|jumıs=Collider|qaralǵan sáne=21 July 2020}}&lt;/ref&gt;

2019-jıldıń dekabr ayında Archi Yeyts, Rob Deleyni hám Elli Kemper filmniń bas rollerin oynaytuǵını járiyalandı.&lt;ref name=&quot;Variety&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2019/film/news/home-alone-reboot-archie-yates-ellie-kemper-rob-delaney-1203432212/|bet='Home Alone' Reboot Taps 'Jojo Rabbit's' Archie Yates, Ellie Kemper, Rob Delaney (EXCLUSIVE)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211040541/https://variety.com/2019/film/news/home-alone-reboot-archie-yates-ellie-kemper-rob-delaney-1203432212/|arxivsáne=2019-12-11|sáne=2019-12-11|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;slashfilm&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://www.slashfilm.com/home-alone-reboot-cast/|bet='Home Alone' Reboot Casts 'Jojo Rabbit' Actor Archie Yates (But Not as a New Kevin McCallister)|arxivurl=https://web.archive.org/web/20191211072425/https://www.slashfilm.com/home-alone-reboot-cast/|arxivsáne=2019-12-11|sáne=2019-12-11|qaralǵan sáne=2019-12-11}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń iyul ayında Elli Maki, Kenan Tompson, Kris Parnell, Eysling Bi, Pit Xolms, Timoti Simons hám Mayki Deydiń aktyorlar quramına qosılǵanı haqqında xabar berildi.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|bet=Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|arxivsáne=2020-07-17|avtor=Ramos|at=Dino-Ray|sáne=2020-07-16|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń aprel ayında dáslepki eki filmde Kevin Makkallister rolin oynaǵan [[Makoley Kalkin|Makoley Kalkinniń]] óz rolin qısqa kóriniske qayta oynaytuǵını haqqında xabar berildi;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://alt1037dfw.radio.com/blogs/camfield/macaulay-culkin-paid-over-2500000-for-home-alone-reboot|bet=Macaulay Culkin Will Reportedly Be Paid Over $2.5 Million To Appear In 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200721183055/https://alt1037dfw.radio.com/blogs/camfield/macaulay-culkin-paid-over-2500000-for-home-alone-reboot|arxivsáne=July 21, 2020|sáne=2020-04-10|til=en|jumıs=ALT 103.7|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.nme.com/news/film/macaulay-culkin-reportedly-set-to-appear-in-home-alone-reboot-2643990|bet=Macaulay Culkin reportedly set to appear in 'Home Alone' reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200414090737/https://www.nme.com/news/film/macaulay-culkin-reportedly-set-to-appear-in-home-alone-reboot-2643990|arxivsáne=2020-04-14|sáne=2020-04-09|til=en-GB|jumıs=NME|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; 2021-jıldıń oktyabr ayında Kalkin filmge qatnasıwın biykarladı. 2021-jıldıń avgust ayında dáslepki eki filmde Bazz Makkallister rolin oynaǵan Devin Ratreydiń payda bolatuǵını járiyalandı.&lt;ref name=&quot;DateCast&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|bet='Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|arxivsáne=April 30, 2022|avtor=Hipes|at=Patrick|sáne=August 12, 2021|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=August 12, 2021}}&lt;/ref&gt;

Tiykarǵı túsiriliwler 2020-jıldıń fevral ayında Kanadanıń Kvebek provinciyasınıń Monreal qalasında baslandı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|bet='Jojo Rabbit' Breakout Archie Yates to Lead 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200513105530/https://www.hollywoodreporter.com/news/jojo-rabbit-breakout-archie-yates-lead-home-alone-reboot-1261606|arxivsáne=2020-05-13|sáne=December 10, 2019|til=en|jumıs=The Hollywood Reporter|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;/ref&gt; Mart ayında COVID-19 pandemiyası hám dúnya júzilik sanaat sheklewleri sebepli túsiriliwler toqtatıldı.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|bet=Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/|arxivsáne=2020-07-17|avtor=Ramos|at=Dino-Ray|sáne=2020-07-16|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-07-21}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRamos2020&quot;&gt;Ramos, Dino-Ray (July 16, 2020). [https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/ &quot;Disney+ 'Home Alone' Reboot Adds Kenan Thompson, Ally Maki And Chris Parnell&quot;]. ''[[Deadline Hollywood]]''. [https://web.archive.org/web/20200717114032/https://deadline.com/2020/07/disney-plus-home-alone-reboot-kenan-thompson-ally-maki-and-chris-parnell-1202986955/ Archived] from the original on July 17, 2020&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;July 21,&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2020/03/disney-pausing-production-movies-little-mermaid-home-alone-nightmare-alley-coronavirus-1202882556/|bet=Disney Pausing Production On Features 'Little Mermaid', 'Home Alone', 'Nightmare Alley' &amp; More Until Coronavirus Calms Down|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200313191113/https://deadline.com/2020/03/disney-pausing-production-movies-little-mermaid-home-alone-nightmare-alley-coronavirus-1202882556/|arxivsáne=2020-03-13|avtor=D'Alessandro|at=Anthony|sáne=2020-03-13|til=en|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=2020-03-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/feature/coronavirus-live-news-hollywood-entertainment-movies-tv-events-1203531986/|bet=Coronavirus Live Updates: France Shuts Down Stores, Trump Expands Travel Ban|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200314235658/https://variety.com/feature/coronavirus-live-news-hollywood-entertainment-movies-tv-events-1203531986/|arxivsáne=2020-03-14|sáne=2020-03-14|til=en|jumıs=Variety|qaralǵan sáne=2020-03-15}}&lt;/ref&gt; 2020-jıldıń noyabr ayında Disney koronavirus sebepli keyinge qaldırılǵan barlıq filmleriniń túsiriliwi qayta baslanǵanın, al ayırım jaǵdaylarda tiykarǵı túsiriliwler tamamlanǵanın járiyaladı.&lt;ref name=&quot;Filming resumes&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://screenrant.com/disney-movies-filming-delayed-update-bob-chapek/#:~:text=Disney%20has%20confirmed%20that%20all,production%20slates%20on%20shaky%20ground.|bet=Disney Confirms ALL Movies Shut Down For COVID Have Restarted Or Completed Filming|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210411045136/https://screenrant.com/disney-movies-filming-delayed-update-bob-chapek/#:~:text=Disney%20has%20confirmed%20that%20all,production%20slates%20on%20shaky%20ground.|arxivsáne=April 11, 2021|avtor=Jones|at=Mike|sáne=November 13, 2020|jumıs=Screen Rant|qaralǵan sáne=November 13, 2020}}&lt;/ref&gt; Film 2021-jıldıń 12-noyabrinde Disney+ platformasında cifrlı formatta shıǵarıldı.&lt;ref name=&quot;DateCast&quot;&gt;{{Web deregi|url=https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|bet='Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/|arxivsáne=April 30, 2022|avtor=Hipes|at=Patrick|sáne=August 12, 2021|jumıs=[[Deadline Hollywood]]|qaralǵan sáne=August 12, 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFHipes2021&quot;&gt;Hipes, Patrick (August 12, 2021). [https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/ &quot;'Home Alone' Revival Gets Fall Release Date On Disney+&quot;]. ''[[Deadline Hollywood]]''. [https://web.archive.org/web/20220430164646/https://deadline.com/2021/08/home-sweet-home-alone-release-date-disney-plus-1234813476/ Archived] from the original on April 30, 2022&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;August 12,&lt;/span&gt; 2021&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== Muzıka ==
Filmniń saz ásbabın Djon Debni dúzdi hám dirijyorlıq etti, oǵan dáslepki eki filmnen Djon Uilyamstıń temaları kirgizilgen. Kompoziciyadaǵı eki trek, &quot;He's Hurting Me&quot; hám &quot;Who Raised This Monster?&quot;, &quot;Mouse Hunt&quot; filminen Alan Silvestriniń temasına silteme kirgizgen.

== Marketing ==
Birinshi treyler 2021-jıldıń 12-oktyabrinde járiyalandı. Ol tamashagóyler tárepinen unamsız qabıllandı hám járiyalanǵannan keyingi úsh kún ishinde [[YouTube]] platformasında 79,000 nan aslam unamsız baha aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://pop.inquirer.net/115836/home-alone-reboot-trailer-receives-negative-reactions-from-fans|bet=Home Alone reboot trailer receives negative reactions from fans.|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211015222401/https://pop.inquirer.net/115836/home-alone-reboot-trailer-receives-negative-reactions-from-fans|arxivsáne=October 15, 2021|sáne=2021-10-15|til=en|jumıs=InqPOP!|qaralǵan sáne=2021-10-15}}&lt;/ref&gt;

Irlandiyalı Eyshling Bia filmde inglis akcentin qollanǵanı ushın sınǵa ushıradı. Ol intervyude: &quot;Adamlar bunı qanday da bir eziwshilik formasına baylanıstırıwǵa háreket etti, sebebi amerikalılar meni inglis akcenti menen sóylewge májbúrlegen edi&quot; dedi. Ol óz karerasında kóplegen akcentlerdi qollanǵanın ayttı hám bul sındı &quot;[[Twitter]] ne ushın dúzilgen: adamlar áhmiyetsiz nárseler haqqında shaǵım etiwi ushın&quot; dep biykarladı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/30/aisling-bea-i-was-completely-burnt-out-i-definitely-became-less-nice|bet=Aisling Bea: 'I was completely burnt out – I definitely became less nice'|arxivurl=https://web.archive.org/web/20211030140417/https://www.theguardian.com/culture/2021/oct/30/aisling-bea-i-was-completely-burnt-out-i-definitely-became-less-nice|arxivsáne=October 30, 2021|avtor=Rachel Aroesti|sáne=2021-10-30|jumıs=[[the Guardian]]|qaralǵan sáne=2021-11-11}}&lt;/ref&gt;

== Shıǵarılıwı ==
''&quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim&quot;'' filmi 2021-jıldıń 12-noyabrinde Disney+ platformasında premerasın ótkerdi.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://collider.com/how-to-watch-home-sweet-home-alone-online-streaming-theaters-disney-plus/|bet=How to Watch 'Home Sweet Home Alone': Release Date, Streaming Details &amp; Everything to Know About the 'Home Alone' Reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220518164909/https://collider.com/how-to-watch-home-sweet-home-alone-online-streaming-theaters-disney-plus/|arxivsáne=May 18, 2022|sáne=2021-11-12|til=en-US|jumıs=Collider|qaralǵan sáne=2022-05-18}}&lt;/ref&gt;

== Qabıllaw ==

=== Sın pikirler ===
Rotten Tomatoes sın-pikir jıynawshı veb-saytında, 69 sınshınıń 15% pikiri unamlı, ortasha bahası 3.70/10 boldı. Sayttıń sın juwmaǵı: &quot;Hesh kim úyde joq&quot; dep jazılǵan. Metacritic saytında film 16 sınshınıń pikirine tiykarlanıp, 100 den 35 ortasha salmaqlı ball aldı, bul &quot;ulıwma unamsız pikirlerdi&quot; kórsetedi.

The Guardian gazetasınıń Bendjamin Li filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim - kútilmegen dárejede qızıqlı, biraq pútkilley kereksiz dawamı, biz kómir kútken jerden mandarin tapqanday boldıq.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Lee|first=Benjamin|date=2021-11-12|title=Home Sweet Home Alone review – surprisingly funny festive sequel|url=https://www.theguardian.com/film/2021/nov/12/home-sweet-home-alone-review-surprisingly-funny-festive-sequel|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; Common Sense Media saytınıń Djennifer Grin de filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Bul noqatta, franshizanıń aldıńǵı bes filminen keyin, Úyde jalǵız: Tatlı úyim jańa nárse usınıwı qıyın bolıwı múmkin. Biraq bul jerdegi personajlarda aldıńǵı filmlerde joq bolǵan tolıqlıq bar.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.commonsensemedia.org/movie-reviews/home-sweet-home-alone|bet=Home Sweet Home Alone - Movie Review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034444/https://www.commonsensemedia.org/movie-reviews/home-sweet-home-alone|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Green|at=Jennifer|sáne=2021-11-09|til=en|jumıs=Common Sense Media|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; Firstpost saytınıń Aditya Mani Dja filmge 5 juldızdan 3 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Ulıwma alǵanda, Úyde jalǵız: Tatlı úyim jaqsı islengen, biraq háreketsiz film. Geyde ol dáslepki materialdıń kórsetiw roligindey kórinedi, hám film dúziwshiler bunıń usılay bolıwına kelisip atır. Bul onı blokbaster mánisinde nátiyjeli etedi, biraq hátte onıń eń jaqsı qollap-quwatlawshıları da filmniń jańa scenariylerin yamasa qısqa sózlerin titrler pitkennen soń eslewde qıynaladı.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.firstpost.com/entertainment/home-sweet-home-alone-movie-review-jojo-rabbits-archie-yates-charms-you-into-submission-in-a-defensive-reboot-10129471.html|bet=Home Sweet Home Alone movie review: Jojo Rabbit's Archie Yates charms you into submission in a defensive reboot|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220518164909/https://www.firstpost.com/entertainment/home-sweet-home-alone-movie-review-jojo-rabbits-archie-yates-charms-you-into-submission-in-a-defensive-reboot-10129471.html|arxivsáne=May 18, 2022|sáne=2021-11-12|til=en|jumıs=Firstpost|qaralǵan sáne=2022-05-18}}&lt;/ref&gt; The Detroit News gazetasınıń Adam Grem filmge B− bahasın berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim óz ornın saqlap qaldı, bul eski ertektiń jańa variasiyası dáslepki filmniń ruwxın saqlap qalǵan.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.detroitnews.com/story/entertainment/2021/11/11/home-sweet-home-alone-review-update-familiar-but-fun/6371477001/|bet='Home Sweet Home Alone' review: Update is familiar but fun|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034434/https://www.detroitnews.com/story/entertainment/2021/11/11/home-sweet-home-alone-review-update-familiar-but-fun/6371477001/|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Graham|at=Adam|sáne=November 11, 2021|til=en-US|jumıs=The Detroit News|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt;

CNN telekanalınıń Brayan Louri film haqqında bılay dep jazdı: &quot;Bul film - júdá ájayıp nárse, ol úsh on jıl burınǵı &quot;Úyde jalǵız&quot; úlgisin tiykarınan qaytalaydı, biraq biraz ájayıp hám jaman oylastırılǵan túrde.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cnn.com/2021/11/11/entertainment/home-sweet-home-alone-review/index.html|bet='Home Sweet Home Alone' weakly revives the kid fantasy (again) for Disney+|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034432/https://www.cnn.com/2021/11/11/entertainment/home-sweet-home-alone-review/index.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Lowry|at=Brian|sáne=November 11, 2021|jumıs=CNN|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Daily Telegraph gazetasınıń Tim Robi filmge 5 juldızdan 2 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Rojdestvo káramatın kútpeń: bul oramǵa salınbastan aldın qattı tonalǵan Quality Street qutısına uqsaydı.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Robey|first=Tim|date=2021-11-11|title=Home Sweet Home Alone, review: don't expect a Christmas miracle|url=https://www.telegraph.co.uk/films/0/home-sweet-home-alone-review-dont-expect-christmas-miracle/|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Independent gazetasınıń Klariss Lafri filmge 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Úyde jalǵız: Tatlı úyim biraz tosınnan hámmesin ózgertiwge qarar etedi – endi bala tolıq jaramsız, al urılar bolsa janashırlıq oyatadı, nátiyjede kóriwshiler qılmıskerlerdi qollap-quwatlaydı, al shınında hámme toqtap uyqılap qalsa eken dep úmit etedi.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/home-sweet-home-alone-review-b1955950.html|bet=The problem isn't that Home Sweet Home Alone is a remake, it's just bad – review|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034432/https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/home-sweet-home-alone-review-b1955950.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Loughrey|at=Clarisse|sáne=2021-11-11|til=en|jumıs=The Independent|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Times gazetasınıń Kevin Maher de filmge 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Qıyratıwshılıqtan aldın bolıp ótetuǵın hámme nárse — urlıq bir saat toltırıwdan soń baslanadı — júdá májbúriy túrde islengen.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Maher|first=Kevin|date=November 12, 2021|title=Home Sweet Home Alone review — sixth instalment hits bottom|url=https://www.thetimes.co.uk/article/home-sweet-home-alone-review-sixth-instalment-hits-bottom-szh7zzqqc|access-date=2022-02-20}}&lt;/ref&gt; The Age gazetasınıń Djeyk Uilson de 5 juldızdan 1 juldız berip, bılay dep jazdı: &quot;Bul haqıyqıy filmnen góre erinshek jaqınlasıw, formulanı yarım kewilli túrde ózgertip, sol formulanıń nege islegenin pútkilley túsinbey atır.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.theage.com.au/culture/movies/macaulay-culkin-wisely-steers-clear-of-lazy-home-alone-reboot-20211111-p59825.html|bet=Atrocious Home Alone reboot takes cynicism to a whole other level|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220220034434/https://www.theage.com.au/culture/movies/macaulay-culkin-wisely-steers-clear-of-lazy-home-alone-reboot-20211111-p59825.html|arxivsáne=February 20, 2022|avtor=Wilson|at=Jake|sáne=2021-11-11|til=en|jumıs=The Age|qaralǵan sáne=2022-02-20}}&lt;/ref&gt;

Dáslepki eki Úyde jalǵız filmleriniń rejissyorı Kris Kolambus film shıǵarılmastan aldın altınshı filmdi islew haqqındaǵı sheshimdi de sınǵa aldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.cinemablend.com/movies/harry-potter-director-chris-columbus-offers-honest-thoughts-about-movie-remakes-and-why-hes-not-interested|bet=Harry Potter Director Chris Columbus Offers Honest Thoughts About Movie Remakes, And Why He's Not Interested|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220604211807/https://www.cinemablend.com/movies/harry-potter-director-chris-columbus-offers-honest-thoughts-about-movie-remakes-and-why-hes-not-interested|arxivsáne=June 4, 2022|avtor=Carlie Hoke|sáne=2021-11-08|jumıs=CINEMABLEND|qaralǵan sáne=2022-06-04}}&lt;/ref&gt; Filmlerdi qayta islew máselesi boyınsha ol bılay dedi: &quot;Bizler islep atırǵan Gollivudtıń bul versiyasında hámme hámme nárseni qayta islep atır hám qayta baslap atır. Máselen, Úyde jalǵız filminiń qayta isleniwi shıǵıp atır... Bunıń ne keregi bar? Film bar, keliń, sol bar film menen jasayıq. Bizlerdiń hesh birimizdiń The Wizard of Oz filmin qayta islewimizdiń keregi joq, klassikalıq filmlerdi qayta islewdiń keregi joq. Original bir nárse isleń, sebebi bizlerge kóbirek original material kerek.&quot;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.digitalspy.com/movies/a38197599/home-alone-new-movie-chris-columbus-criticism/|bet=Home Alone director criticises new movie and Hollywood remakes|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220604211807/https://www.digitalspy.com/movies/a38197599/home-alone-new-movie-chris-columbus-criticism/|arxivsáne=June 4, 2022|sáne=2021-11-09|jumıs=Digital Spy|qaralǵan sáne=2022-06-04}}&lt;/ref&gt;

=== Sıylıqlar ===
Mayki Dey hám Striter Seydell filmge qosqan úlesleri ushın Mill Valley Film Festival dawamında húrmetli scenaristler qatarında boldı.&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://www.mvff.com/behind-the-screens/|bet=BEHIND THE SCREENS – Mill Valley Film Festival|jumıs=[[Mill Valley Film Festival]]|qaralǵan sáne=2023-09-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Web deregi|url=https://variety.com/2021/film/news/10-screenwriters-to-watch-1235057909/|bet=Variety Announces 10 Screenwriters to Watch for 2021|avtor=Hailu|at=Selome|sáne=September 28, 2021|til=en-US|jumıs=[[Variety (magazine)|Variety]]|qaralǵan sáne=2023-09-29}}&lt;/ref&gt;

== Derekler ==

[[Kategoriya:Kino álemi]]
&lt;references /&gt;
__BÖLİDİMÖNDEMEW__</text>
      <sha1>mvtyycgznz32e6qbb0tisrh2hmftinn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Potd/2024-12-29</title>
    <ns>10</ns>
    <id>21324</id>
    <revision>
      <id>98945</id>
      <timestamp>2024-12-28T19:05:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Frhdkazan</username>
        <id>4819</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «Canterbury Cathedral Choir 1, Kent, UK - Diliff.jpg»</comment>
      <origin>98945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="hcg24w2i81rmjkrfuotd6no124ge8zq" xml:space="preserve">Canterbury Cathedral Choir 1, Kent, UK - Diliff.jpg</text>
      <sha1>hcg24w2i81rmjkrfuotd6no124ge8zq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Motd/2024-12-29</title>
    <ns>10</ns>
    <id>21325</id>
    <revision>
      <id>98946</id>
      <timestamp>2024-12-28T19:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Frhdkazan</username>
        <id>4819</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «MKZD south and west part views from freight train before reconstruction.webm»</comment>
      <origin>98946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" sha1="orrhbolnq40s9set6m9dhecbjo2frud" xml:space="preserve">MKZD south and west part views from freight train before reconstruction.webm</text>
      <sha1>orrhbolnq40s9set6m9dhecbjo2frud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shıjlan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21326</id>
    <revision>
      <id>98953</id>
      <timestamp>2024-12-29T10:18:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>84.54.72.71</ip>
      </contributor>
      <comment>Shijlan</comment>
      <origin>98953</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16752" sha1="aic4423ax8ija2y3w79coco9tw49i2u" xml:space="preserve">[[Image:WalletMpegMan.jpg|thumb|[[Aqsha]] hám kartochkalar ushın qaltaları bar, jeke guwalıqtı kórsetiw ushın aynasına iye úsh búklemeli shıjlan.]]

'''Shıjlan''' ([[Inglis tili|inglisshe]] ''wallet'', [[Rus tili|orıssha]] ''кошелёк'') - ishine aqsha salıw ushın teriden hám basqa materiallardan islengen qaltasha. Shıjlan - bul tegis qapshıq yamasa qalta bolıp, kóbinese kishi jeke zatlardı alıp júriw ushın qollanıladı, mısalı: naq aqsha, debet hám kredit kartochkaları; transport basqarıw gúwalıǵı, [[jeke gúwalıq]], klub kartochkası sıyaqlı identifikaciyalıq hújjetler; súwretler, transport bileti, biznes kartochkaları hám basqa da qaǵaz yamasa laminaciyalanǵan kartochkalar sıyaqlı zatlardı alıp júriw ushın paydalanıladı. Shıjlanlar ádette tawar yamasa terіden islenedi, olar kóbinese qaltaǵa sıyatuǵın ólshemde hám búklemeli boladı.

Shıjlanlarda aqsha qıstırǵıshı, tıyın qaltası, shınjırlı bekitiwi, baw, ilmek, qayıs yamasa noqta bolıwı múmkin. Pasportlar, taǵıp júretuǵın ID kartochkalar hám chek dápterlerin saqlaw ushın arnawlı shıjlanlar bar. Ayırım ádetten tıs shıjlanlar bilekke yamasa ayaq kiyimge taǵılıp júriledi. Shıjlanlar sánli buyım sıpatında, yamasa iyesiniń stilin, baylıǵın yamasa sociallıq statusın kórsetiw ushın qollanılıwı múmkin.

== Etimologiyası ==
Bul sóz XIV ásirdiń aqırlarında payda bolǵan bolıp, &quot;sumka&quot; yamasa &quot;ryukzak&quot; (dorba) mánisin ańlatqan, belgisiz kelip shıǵıwǵa iye (norman-francuz tilindegi golette (kishi tumsıq)), yamasa uqsas nemis sózinen, proto-german tilindegi &quot;wall&quot; sózinen kelip shıqqan, ol &quot;orama&quot; degendi ańlatadı (&quot;wel&quot; túbirinen, &quot;aylanıw yamasa aynalıw&quot; mánisin beredi) [1] (mısalı, golland hám friz tillerindegi &quot;knapzak&quot; sózin qarań). Shekspirdiń dáwirindegi dáslepki qollanılıwı házirgi kúndegi ryukzakqa uqsas nárseni táriplegen [2]. &quot;Qaǵaz aqshalardı alıp júriw ushın tegis qapshıq&quot; degen házirgi mánisi birinshi ret 1834-jılı amerika [[Inglis tili|inglis tilinde]] jazıp qaldırılǵan.&lt;ref name=&quot;onlineetymology&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=wallet|title=Online Etymology Dictionary entry for &quot;wallet&quot;|archive-url=https://web.archive.org/web/20071224111624/http://www.etymonline.com/index.php?term=wallet|archive-date=2007-12-24|access-date=2007-09-06|url-status=live}}&lt;/ref&gt;Qaraqalpaq túsindirme sózliginde shıjlanǵa bılay táriyip berilgen. “Shıjlan ''(atlıq)'' ishine aqsha salıw ushın bılǵarıdan hám basqa materiallardan islengen qaltasha.”&lt;ref&gt;Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi, 555-bet. IV-том. &lt;/ref&gt;

Áyyemgi [[Grek tili|grek tilindegi]] ''kibisis'' sózi Germes qudayınıń alıp júrgen qaltasın hám ańızlardaǵı qaharman Perseydiń Meduza degen maqluqtıń kesilgen basın alıp júrgen dorbasın táriyiplew ushın qollanılǵan hám ádette &quot;shıjlan&quot; dep awdarılǵan.&lt;ref&gt;{{cite web | title=CTCWeb Glossary: K | url=http://ablemedia.com/ctcweb/glossary/glossaryk.html | access-date=2007-09-06 | url-status=live | archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110712215106/http://ablemedia.com/ctcweb/glossary/glossaryk.html | archive-date=2011-07-12 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book| title=Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus)|last1=Apollodorus|editor1-first=James G |editor1-last=Frazer |editor1-link= James George Frazer |location=London |year=1921|publisher=W. Heinemann|volume=2|chapter=Perseus |url=https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Apollod.+2.4.2}}&lt;/ref&gt;

== Tariyxı ==
[[Image:aleutianwallet.gif|thumb|upright|Aleut xalqınıń balıq awlaw quralların alıp júriw ushın qollanılǵan dorba shıjlanı.]]

=== Áyyemgi Greciya ===
Klassik ilimpaz A. Y. Kempbell &quot;Áyyemgi ádebiyatta shıjlan qanday maqsetlerde qollanılǵan?&quot; degen sorawǵa juwap izlegen. Teokrit dóretpeleriniń izertlewshisi sıpatında ol &quot;shıjlan jarlı adamnıń kóshpeli azıq-awqat saqlaytuǵın ornı bolǵan; yamasa, jarlılıqtı esapqa almaǵanda, ol azıq-awqat zapasın saqlaw ushın qollanılǵan&quot; degen juwmaqqa kelgen.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Campbell|first=A. Y.|title=The Boy, the Grapes, and the Foxes|journal=The Classical Quarterly|date=April 1931|volume=25|issue=2|page=91 |doi=10.1017/S0009838800013501|jstor=637006 |s2cid=171946559 |author-link=A. Y. Campbell}}&lt;/ref&gt; Ol geyde adamlar onnan tikkeley awqatlanǵanın, biraq kóbirek xarakterli mısallarda onıń túski sebeti sıyaqlı emes, al kóbirek aman qalıw ushın &quot;azıq-awqat qorı saqlanatuǵın&quot; orın sıpatında tilge alınǵanın anıqlaǵan.

=== Oyanıw dáwiri ===
Shıjlanlar 1600-jılları Batısta qaǵaz aqshalar engizilgennen keyin rawajlanǵan. (Birinshi qaǵaz aqsha Jańa Dúnyada 1690-jılı Massachusets Bay Koloniyası tárepinen engizilgen.) Qaǵaz aqshalar engizilemen degenge shekem tıyınlardı saqlaw ushın tıyın qaltaları (ádette bawı bar ápiwayı teri qaltalar) qollanılǵan. Dáslepki shıjlanlar tiykarınan sıyır yamasa at terisinen islenip, olarda baspa vizit kartochkaların saqlaw ushın kishi qalta bolǵan.

Elizaveta dáwiriniń sawdageri Djon Fremptonnıń ómirin bayan etip, Lourens S. Rot sawdagerdi bılay táriyipleydi: &quot;jigirma bes jaslı inglis jigiti, ádepli kiyingen, ..., qılısh taǵınǵan hám belbewine 'bowgett' (yamasa budget) dep ataytuǵın nárse bekitilgen, yaǵnıy óziniń aqshasın, esap kitapshasın hám kúndelikli kerekli mayda zatların alıp júretuǵın teri qalta yamasa shıjlan&quot;.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Wroth|first=Lawrence C.|title=An Elizabethan Merchant and Man of Letters |journal=[[Huntington Library Quarterly]]|date=August 1954|volume=17|issue=4|pages=301–302 |doi=10.2307/3816498|jstor=3816498|author-link=Lawrence C. Wroth}}&lt;/ref&gt;

=== XIX ásir ===
[[File:Pouch or wallet (AM 610060-3).jpg|thumb|right|200px|XIX ásirdiń ortalarında islengen, terіden islengen shıjlan yamasa qalta]]
Aqsha yamasa valyutadan tısqarı, shıjlan keptirilgen gósh, azıq-awqat, &quot;qımbatbaha zatlar&quot; hám &quot;kózge kórinbewi kerek bolǵan nárselerdi&quot; alıp júriw ushın da qollanılǵan. Shıjlanlardı dáslep erte industrial dáwirdegi amerikalılar qollanǵan. XIX ásirdegi [[Amerika Qurama Shtatları|Amerikada]] shıjlandı belbewge taǵıp júriw &quot;yarım mádeniyatlı&quot; dep esaplanǵan. Bul dáwirde zatlardı yamasa shıjlandı qaltada alıp júriw mádeniyatsızlıq hám ádetten tıs nárse dep esaplanǵan.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Mason|first=Otis T.|author-link=Otis Tufton Mason|title=The Beginnings of the Carrying Industry|journal=[[American Anthropologist]]|date=January 1889|volume=A2|issue=1|pages=21–46|doi=10.1525/aa.1889.2.1.02a00030|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

[[Ispaniya|Ispaniyada]] shıjlan temeki shegiw quralların alıp júriw ushın qollanılǵan: &quot;Hár bir erkek kishi teri shıjlanda saqlanatuǵın shaqmaq tas penen polat, sonday-aq yesca dep atalatuǵın, ushqınnan dárriw janıp ketetuǵın keptirilgen ósimlik talshıqlarınıń az muǵdarı menen birge aq qaǵazdıń kishi dástesin alıp júrgen&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Cushing|first=Caroline E. W.|title=Letters: Descriptive of Public Monuments, Scenery &amp; Manners in France &amp; Spain|year=1832|volume=2|chapter=Letter XIV|publisher=Allen|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Jwg_AAAAYAAJ&amp;pg=PA169|location=Newburyport, MA|oclc=8401193|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170507031935/https://books.google.com/books?id=Jwg_AAAAYAAJ&amp;pg=PA169|archive-date=2017-05-07}}&lt;/ref&gt;

=== XX ásir–házirgi waqıt ===
[[File:Wallet (AM 613844).jpg|thumb|right|200px|Birinshi jer júzlik urısı dáwirindegi shıjlan hám onıń ishindegiler]]
Házirgi eki búklemeli, kóp &quot;karta bólimleri&quot; bar shıjlanlar 1950-jıllardıń basında birinshi kredit kartochkaları engizilgennen keyin standartlasqan. Ayırım jańalıqlarǵa 1970-jıllarda jabısqaq lenta (velkro) menen jabılatuǵın shıjlanlardıń payda bolıwı kiredi. Qaltaǵa sıyatuǵın shıjlanlar búgingi kúnge shekem keń qollanılıp kiyatır.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2019-02-20 |title=A Brief History of Wallets and The People Who Own Them |url=https://bravesoles.life/blogs/news/a-brief-history-of-wallets-and-the-people-who-own-them |access-date=2023-05-18 |website=Brave Soles Life |language=en}}&lt;/ref&gt;

Tek kiberkeńislikte onlayn esap dápterindegi jazba túrinde ǵana bar kriptovalyutalar ushın kriptovalyuta shıjlanı - bul iyesiniń qupıya giltin qáwipsiz saqlaw, iyesin autentifikaciyalaw hám iyesiniń tranzakciyalardı qáwipsiz qol qoyıwına múmkinshilik beretuǵın esaplaw quralı. &quot;Apparatlıq shıjlan&quot; - bunı jáne de qáwipsizlirek islew ushın arnalǵan arnawlı kompyuter.

== Házirgi mısallar ==
Shıjlanlar ádette bank biletleri menen kredit kartochkaların saqlaw ushın dizaynlanıp, qaltaǵa yamasa sumkaǵa sıyatuǵınday islenedi. Kredit kartochkaları yamasa identifikaciya kartochkaları ushın ornı bolmaǵan, tek bank biletlerin saqlaw ushın arnalǵan kishi qaltashalar aqsha qısqıshları dep klassifikaciyalanıwı múmkin: bul termin jáne tek ISO/IEC 7810 kartochkaların saqlaw ushın dizaynlanǵan kishi dorbalarǵa da qollanılıwı múmkin.
;Gewde shıjlanı: &quot;Sekretar shıjlanı&quot; dep te ataladı, bul bank biletleri búklenbeytuǵın shıjlan. Olar erkeklerdiń pidjak gewdesindegi qaltasına yamasa sumkaǵa salıw ushın arnalǵan. Gewde shıjlanlar kóbinese chekler hám basqa da aqsha hújjetlerin saqlaw ushın qollanıladı, óytkeni olar shalbar qaltasına sıymaydı.
;Eki qabatlı shıjlan: Bank biletleri bir ret búkleniwi kerek bolǵan shıjlan túri. Kredit kartochkaları hám identifikaciya kartochkaları kóldeneń yamasa vertikal saqlanıwı múmkin.
;Úsh qabatlı shıjlan: Eki búklemesi bar, kredit kartochkaları ádette vertikal túrde saqlanatuǵın shıjlan.
;Aldıńǵı qalta shıjlanı: Aqsha bólimi joq hám kartochkalar ushın júdá az qaltaları bar dorba. Ádette bank biletleri búklenip, shıjlannıń bóliminde saqlanadı.
;Aqsha qısqıshlı shıjlan: Ólshemi boyınsha aldıńǵı qalta shıjlanına uqsas, bank biletleri ádette kúshli magnit penen bekitilgen qısqısh penen uslap turıladı.
;Uzın shıjlan: Ádette djinsi menen kiyiletuǵın, shınjır, baw yamasa teri baw menen bekitiletuǵın úlkenirek shıjlan. Bank biletleri búklenbey saqlanadı hám uzın shıjlanlarda ádette tıyın qaltası boladı. Motocikl aydaǵanda shıjlanların qáwipsiz saqlaw ushın baykerler tárepinen keń tarqalǵan, kishirek shınjırlı shıjlanlar 1970-80-jıllardaǵı pank modasında hám 1990-jıllardıń basında granj moda háreketi menen birge awır metal modasında keń tarqalǵan. Uzın shıjlanlar Yaponiya sıyaqlı naq aqsha kóp qollanılatuǵın mámleketlerde erkekler arasında keń tarqalǵan hám Amerika hindleriniń estetikalıq tásirin sáwlelendiriwi múmkin.
;Shıjlan lentası: Kartochkalar hám/yamasa naq aqshanı bekitiw ushın tawar yamasa rezinadan islengen úziliksiz serpimli lentası bar shıjlan túri. Shıjlan lentaları dástúrli shıjlannıń kólemin kemeytedi.
;Bilezikli shıjlan: Qollardı bos qaldırıw ushın bilekke bekitiletuǵın shıjlan túri.
;Sayaxat shıjlanı: Sayaxatshılar tárepinen pasportlar, biletler, mingiziw talonları, shet el valyutası, sayaxatshı chekleri, jol júriw jobası, sayaxat qamsızlandırıwı, miymanxana broni haqqında maǵlıwmatlar hám basqa da usınday zárúr hújjetlerdi birge saqlaw ushın qollanıladı.
;ID qaplama/moyın qaltashası: ID kartasın saqlaw ushın arnalǵan plastik ashıq bólimleri bar juqa neylon yamasa teri qaplamalar. Ádette moyınǵa taǵıladı, kópshiliginde kishi zatlardı saqlaw ushın qosımsha qaltalar bar, sonlıqtan olar shıjlan sıpatında da xızmet etedi.
;Ayaq kiyim shıjlanı: shıjlan sıpatında qollanılatuǵın ayaq kiyimge bekitilgen kishi qaltasha. Tiykarınan fizikalıq jumıslar waqtında kiyiw ushın dúzilgen.
;[[Cifrlı shıjlan]]: cifrlı valyutanı saqlaw ushın qollanılatuǵın kompyuter faylı.
;Kriptovalyuta shıjlanı: Bitkoin sıyaqlı kriptovalyutalar ushın jeke giltler saqlanatuǵın cifrlı shıjlan.
;Apparatlıq shıjlan: iyesin anıqlaytuǵın hám iyesine onlayn tranzakciyalardı qáwipsiz túrde qol qoyıwǵa múmkinshilik beretuǵın óz aldına fizikalıq qurılma sıpatında islengen kriptovalyuta shıjlanı.
;Qaptal shıjlanı: mazmunın bir emes, eki toparǵa bóledi, sonlıqtan ol eki ese juqa boladı. Júdá juqa gezlemeden islengen bolıwı múmkin. Patentlengen.
;L-Zip shıjlan: shıjlannıń eki tárepi boylap júretuǵın noqtası bar tórt múyeshli formadaǵı shıjlan.
;Metal shıjlan: ádette alyuminiy yamasa titannan islengen jińishke metal shıjlan. Aǵash yamasa teri sıyaqlı basqa materiallar menen birgelikte de ushırasıwı múmkin.
;Kredit kartasın saqlaǵısh: kredit kartaların saqlaw ushın arnalǵan tórt múyeshli formadaǵı shıjlan.
;Karta saqlaǵısh noqtalı shıjlan: tıyınlar ushın noqtası hám kredit kartaların saqlaw bólimi bar tórt múyeshli formadaǵı shıjlan.
;Chek dápteri: standart ólshemdegi cheklerdi saqlay alatuǵın shıjlan.
;Konvert: jabılatuǵın qaqpaǵı bar konvertke uqsas ózgesheliklerge iye uzın shıjlan.
;Avtomatlı shıjlan: qollanıw ushın kartalardı kórsetiw maqsetinde olardı túyme arqalı shıǵaratuǵın mexanizmi bar shıjlan. Sonday-aq, pop-ap yamasa kaskadlı shıjlan dep te ataladı.
;Taktikalıq shıjlan: sızǵısh, kishi ara, pıshaq, shiyshe ashqısh yamasa basqa ásbaplar kirgizilgen funkcional shıjlan. Bul - Shveycariya ásker pıshaǵına uqsas, juqa, shıjlan ólshemindegi kóp funkciyalı ásbap.
;RFID bloklawshı shıjlan:  jaqınnan seziw funkciyası bar kartalar átirapında Faradey qápesi sıpatında isleytuǵın shıjlan. NFC hám RFID signalların bloklay aladı, portativ RFID oqıwshılardıń sezgir maǵlıwmatlardı oqıwınıń aldın aladı.

== Materiallar ==
Shıjlanlar ushın dástúrli material - teri yamasa gezleme, biraq olardı islep shıǵarıwda kóplegen basqa iyilgish jalpaq bet materialları qollanılıwı múmkin. Tayvek sıyaqlı toqılmaǵan tekstiller qollanıladı, geyde usı materialǵa basılǵan suw ótkizbeytuǵın kartalardı qayta paydalanıwdı óz ishine aladı. Mıs yamasa tat baspaytuǵın polattan islengen mayda tor sıyaqlı toqılǵan metallar, ishine ornatılǵan NFC hám RFID belgilerin ruqsatsız skanerlewden qorǵaw ushın elektromagnit ekranlaw qásiyetlerine iye dep reklama etiletuǵın shıjlanlarǵa kirgizilgen. Instructables sıyaqlı óziń veb-saytlarında djins, Kevlar yamasa skotch lenta sıyaqlı materiallardan shıjlan islew boyınsha kóplegen joybarlar bar.

== Aymaqlıq ayırmashılıqlar ==
Ayırım shıjlanlarda, ásirese úlken qunlı tıyınlar keń tarqalǵan [[Evropa|Evropada]], tıyın salınatuǵın bólim bar. Geybir shıjlanlarda olardı jabıq saqlaw ushın ishki qısqısh yamasa bandlar bar. Evropa banknotaları, mısalı evro hám funt sterlingler, ádette [[Amerika Qurama Shtatları|Amerika]] banknotalarınan úlkenirek bolǵanlıqtan, olar geybir kishirek Amerika shıjlanlarına sıymaydı.

== Metaforalıq qollanılıwı ==
&quot;Shıjlan&quot; termini adamnıń ulıwma jeke byudjetin bildiriw ushın sinekdoxa retinde de qollanıladı. Sasseniń &quot;sinekdoxa&quot; anıqlamalarınıń birindegi mısal shıjlanǵa tiyisli bolıp, terminniń mánisin túsindiredi (&quot;ishindegilerdiń ornına onı saqlaytuǵın ıdıs aytılatuǵın qısqartılǵan sóylew&quot;), mısalı, adam aqsha soraǵan adamǵa shıjlanın kórsetip turıp &quot;mine, 100 dollar&quot; degende.&lt;ref&gt;Robert Kolb, Irene Dingel, and Lubomír Batka. ''The Oxford Handbook of Martin Luther's Theology''. OUP Oxford, 2014. p. 328&lt;/ref&gt; Shıjlan jáne baylanıslı ritorikalıq qural - metonimiyanıń anıqlamasında mısal retinde qollanıladı: &quot;Eger biz jınayatshılardı júreginen ura almasaq, olardı shıjlanınan urayıq&quot;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://web.cn.edu/kwheeler/tropes.html |title= Tropes|author=&lt;!--Not stated--&gt; |website=/web.cn.edu |publisher=Dr. Wheeler |access-date=3 April 2020 }}&lt;/ref&gt;

== Galereya ==
&lt;gallery&gt;
File:Kyle's Wallet (4081125688).jpg|Teri baw yamasa magnit penen bekitilgen úlken shıjlan
File:ZNAP Kartenetui (Slimpuro) 01.jpg|RFID signalın bloklaytuǵın juqa shıjlan
File:Aarong leather wallet.jpg|Teri shıjlan
File:Japanese Wallet.JPG|Tıyın salınatuǵın bólimi bar yapon shıjlanı
File:An Idea May Mean Wealth In Your Wallet^ - NARA - 534155.tif|&quot;Ideya siziń shıjlanıńızda baylıq degendi ańlatıwı múmkin&quot; dep oqıwshılarǵa aytatuǵın, innovaciyalıq usınıslar izlegen plakat.
&lt;/gallery&gt;

==Derekler==</text>
      <sha1>aic4423ax8ija2y3w79coco9tw49i2u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úlgi:Asbox/styles.css</title>
    <ns>10</ns>
    <id>21327</id>
    <revision>
      <id>98964</id>
      <timestamp>2024-12-29T11:44:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Minorax</username>
        <id>8191</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «/* {{pp-template}} */ /* Article stub message box styles */ .asbox { 	position: relative;     overflow:hidden; } .asbox table { 	background: transparent; } .asbox p { 	margin: 0; } .asbox p + p { 	margin-top: 0.25em; } .asbox-body { 	font-style: italic; } .asbox-note { 	font-size: smaller; } .asbox .navbar { 	position: absolute; 	top: -0.75em; 	right: 1em; 	display: none; } :not(p):not(.asbox) + style + .asbox, :not(p):not(.asbox) + link + .asbox { 	margin-top: 3em; }»</comment>
      <origin>98964</origin>
      <model>sanitized-css</model>
      <format>text/css</format>
      <text bytes="472" sha1="plqui1006rf0bt6z6we56vcb6xus29k" xml:space="preserve">/* {{pp-template}} */
/* Article stub message box styles */
.asbox {
	position: relative;
    overflow:hidden;
}
.asbox table {
	background: transparent;
}
.asbox p {
	margin: 0;
}
.asbox p + p {
	margin-top: 0.25em;
}
.asbox-body {
	font-style: italic;
}
.asbox-note {
	font-size: smaller;
}
.asbox .navbar {
	position: absolute;
	top: -0.75em;
	right: 1em;
	display: none;
}
:not(p):not(.asbox) + style + .asbox,
:not(p):not(.asbox) + link + .asbox {
	margin-top: 3em;
}</text>
      <sha1>plqui1006rf0bt6z6we56vcb6xus29k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ferǵana Qaraqalpaqları</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21328</id>
    <revision>
      <id>99003</id>
      <timestamp>2024-12-29T11:55:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Qaraqalpaq patriyotı</username>
        <id>13354</id>
      </contributor>
      <comment>Taza bet jaratıldı: «1923»</comment>
      <origin>99003</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4" sha1="ri3vhfvid7wegkpw2pro7qq9ajdsrrc" xml:space="preserve">1923</text>
      <sha1>ri3vhfvid7wegkpw2pro7qq9ajdsrrc</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>